Ö m e r l a Ç İ n e r...nizam partisi müstakil bir parti olarak kuruldu. onun öncesinde...

Ö M E R L A Ç İ N E R

22 Temmuz: Bir Restorasyon

Bu kitabın yayın hakkı Makina Mühendisleri Odası’na aittir.MMO’nun izni olmadan, kopya edilemez, kullanılamaz.

Yayına Hazırlayanlar: Elif Aydoğdu Oral - Önder SözenGrafik Tasarım: Nurcan DurmazBaskı Yeri: Can Dijital Baskı HizmetleriGazi Blv. No: 93/A Çankaya - İZMİR Tel: 0 232 441 20 22 (PBX)Baskı Tarihi: Nisan 2010 - İZMİR

ISBN No: 978-9944-89-974-1İzmir - 2010 / 14 - 6

TMMOB MMO İzmir Şubesi

2

SUNUŞ

Ülkemizde siyasetin sığlaştığı, politik tartışmalarınmagazin-leştiğibirsüreçyaşıyoruz.Kavramlar,değerlerbirbirinekarıştı.Dü-şüncenin,düşünmeninönemiyitiyorveyaşanılanhersorundainsan-larşiddetebaşvururhalegeliyor. Toplumsalalgınınnetliğinivetoplumsalbarışızedeleyecekbudurumdankurtulabilmekiçinezberlerinvereflekslerinsorgulanmasıgerekiyor. Biryandanaskerivesayetaltındabirtürlügelişemeyendemok-rasimiz,diğeryandanneoliberalpolitikalarladeğersizleştirilmeyeça-lışılanemekveinsan,katledilençevre… Bukadarkapsamlısorunlardoğruzeminleryaratılaraktartışı-lamamakta,çoğunluklauzlaşmalarlaçözülebilecek,ortakakıl,ortakpayda yaratılabilecek konular, başlangıçta yaratılan kutuplaşmalarnedeniyleiçindençıkılmaznoktalarasürüklenmektedir.Böylebiror-tamdakonularıkutuplaşmalara,ezbersöylemlere,önyargılarakurbanetmeden,okonudaaraştırmayapmışuzmanlarınkatılacağısöyleşiler-deelealmayıhedefledik. Bu anlayışla EzberDışı Söyleşiler 10 Şubat 2007 tarihindebaşlamışvebirçokuzmankatılımıyladizihalindesürdürülmüştür. Bugünekadargerçekleşensöyleşileriçözümleyerekherbirinifasikülşeklindeyayımladık,sözlerinyanısıratariheyazılıolaraknotdüşereksizlereulaştırmayıamaçladık. EzberDışı Söyleşilere konuşmacı ve dinleyici olarak katkıkoyanemeğigeçenherkeseteşekküreder,ezberdışısöyleşifasikülle-rinihalkımızın,kamuoyununhizmetinesunarız.

TMMOB Makina Mühendisleri Odasıİzmir Şubesi Yönetim Kurulu


Ezber Dışı Söyleşiler Ömer Laçiner3

Ö M E R L A Ç İ N E R

22 Temmuz: Bir Restorasyon

Hoşgeldinizarkadaşlar. Ben, söyleşinin isminden de anlaşılacağı üzere, 22TemmuzseçimlerininTürkiyesiyasaltarihi,siyasal-toplumsaltarihiaçısındanbirrestorasyonanlamınageldiğini,birrestorasyondöneminiaçtığınıöne sürüyorumve eğer bir tez denilirse buna, bunun gerekçelerini,bununmantığınıburadaanlatmayaçalışacağım. Burestorasyondankastettiğimşeyibirazdahaformüleedersek,şunu söylemeye çalışıyorum:Türkiye toplumunun 100 yılı aşkındıriçindeyaşadığı birmodernleşme süreci var.Batılılaşma,modernleş-me;dönemdönembunların isimlerideğişebilir, vurgusudeğişebilir.Bunun içerisinde,kabahatlarıylabakıldığında ikianaeğilimvardır.Bununçeşitliyankollarıolmaklabirlikte,kabacaikikanaldabumo-dernleşme,Batılılaşmaarayışısürdüvebelirlibirtarihtenitibarendebuarayışkanallarının taşıyıcısıolansosyalzümreler, sınıflar,kendiBatılılaşmaperspektiflerini egemenkılabilmek için bir siyasimüca-dele içine girdiler.Bu siyasimücadele, aşağı yukarı bizim100-150yıllıksiyasaltarihimizinanabileşkesidir. Bumücadelenin çeşitli safhaları var.Eğerbakarsanız, İttihatTerakkiileHürriyetveİtilafPartisiarasındakiayrımdadabununiz-lerinigörebilirsiniz;dahasonraCumhuriyetHalkPartisiileTerakki-perverFırkasıayrımındayadaonundahaöncesindeMecliste,BirinciGrup-ikinci Grup tartışmalarında bunların izleri vardır. SerbestFırka-CumhuriyetHalk Partisi çatışmasında yine bunun belirli birmerhalesinigörebilirsiniz.DemokratPartininiktidaragelişsüreci;budaonunbiraşaması.İhtilaller,darbeler,27Mayıslarfalanyinebununbelirli bir dönemi. Ondan sonra iktidara gelen ve 10 yıl, 20 yılTürkiye’ninüstsiyasidüzeyindeCumhuriyetHalkPartisi-AdaletPar-tisiçatışmasıolarakgördüğümüzolaydayinebununizlerinisürebili-riz.80darbesindensonrakiANAP-MDPayrımlarındafalandayinebunun belirli izlerini görebiliriz. Refah Partisi, burada, o zamanakadaryankanalolarakgörülenbirşeyinesaskanalolmayadoğrubirhareketlenmesi olarak okunabilir. 28Şubat falan yine bunda belirlibirkesintianlamındadır.SonraAKP’ninkuruluşuveAKP’ninkurul-duğundanitibaren2yıliçerisindebirdenbirincipartihalinegelmesi,



sonraseçimlerikazanması,ardındanmahalliseçimlerdeoylarınıartı-rarakyinebirincipartikonumunukorumasıveensonundaCumhur-başkanlığıseçimlerisırasındakiobilekgüreşi,buradanAKP’ninbe-lirli bir avantajla ayrılması, ardından 22Temmuz seçimleri ve buseçimlerlede,benimkendiyorumumagöre,aradakibubüyükmüca-deleartıkAKPtarafındankazanılmıştır,yaniTürkiyeburjuvazisita-rafındankazanılmıştır. Dolayısıyla şu demin anlattığım şeyi özetlersek, sosyal boyu-tuyla,sosyoekonomikkısmıylabakarsak;demekkiTürkiye’debirin-cisinin taşıyıcısı asker-sivil bürokrasi çekirdekli bir cephe olanmo-dernleşme akımı ile öbür taşıyıcısı, zaman içinde güçlenen, otantikTürkiyeburjuvazisiolanikiyolunçatışmasısüreci,herikitarafınye-nilgileri,mağlubiyetleri, geri çekilmeleri falanfilanla böyle bir 100yıl,150yılgeçtiktensonra,sonuçta,benceartıknihaiolarak,Türkiyeburjuvazisinin çekirdeğinde olduğu kesim tarafından kazanılmıştır.Bundansonraöbürkesim,ozamanakadarsahipolduğubelirlimevzi-lerikoruyabilmek, ricatıbelirlibirnoktayakadaryönlendirebilmek;amabuaradadakaçınılmazolarakkendikonumundan,avantajların-dan, imtiyazlarındanda tavizlervermekvegerilemeknoktasındadır.Tekraryenidenbunu,bu“zaferi”geriyealması, tekrarokesimüze-rinde“zafer”kazanmasıbanagörepekmümkündeğil;olursa,anak-ronik bir hadise olabilir bu ve geçici olmayamahkumdur.ÇünkübugünAKP’ninşahsındabumücadeleyi,buiktidarmücadelesinika-zananTürkiyeburjuvazisi,otantikTürkiyeburjuvazisisosyalolarakdaartıkiktidarınısağlamlaştırmışvaziyettedir. Şimdi bunun belli safhalarının ne anlamageldiğini anlataca-ğım;amaonunöncesindebirşeyihassatenbelirtmekistiyorum. Ben, bir sosyalist,Marksist kökenden gelen bir insan olarak,sınıfları, siyasi hareketleri yorumlarken, ne anlamageldiklerini, içe-riklerininneolduğunusorgularken,öncelikleonlarıniktisadi-sosyalpozisyonlarınabakarım.Onlarınsiyasalinançları,kültürelhalleri,şuveyabukonuüzerindekitutumları,ideolojilerifalanbeniikincidere-cedenilgilendirir.Asliolan,sosyoekonomikkonumlardır.DolayısıyladaAKPgibibirpartininçekirdeğinindinihareketten,Türkiye’deİs-lami hareketten geliyor olması, şu anda da yönetici ekibindekilerinçoğununbu terbiyedengeçmiş insanlarolması;“Değiştim”,“Değiş-medin” iddialarınekadarciddiyealınır,nekadar itibaredilir falanönemlideğil.Amabenceişinbutarafıtalidir.Bunlarönemsizdemi-yorum;amatalidir.



Bunlar, zaten kendilerinin de tanımladığı, benimde en azın-danteorikolarakkabulettiğimüzere,muhafazakardemokratlar.Şuandaonlarındemokratlığınınsınırlarını tambilemiyoruz,muhafaza-karlıklarınınsınırlarınıda.Amabenşunubiliyorumki,bunudako-nuşmamınilerisafhalarındaanlatacağım;onlarındinivasıfları,dinimuhafazakarlık, kültürelmuhafazakarlık yönleri, güçlü bir damarolanbuyönleri,birburjuvasınıfıolarak,ticaretten,üretimdennema-lanan,oradanbüyüyenvekaynaklarıoradaolan,tabanıoradaolanbirkesimolarak, zaman içerisinde, tıpkıBatı burjuvazisinin de zamaniçerisindeyaşadığıgibi, törpülenecektirdiyedüşünüyorum.Enazın-dandiniunsurlarıbirazdahayıpranmış,dahaşekliolarakkalmışbirmuhafazakarlığadönüşebileceğini;amamuhafazakardamarınınhepvarolabileceğinidüşünüyorum.Demokratlıklarıdayineaynışekilde,koşulsuz,kayıtsızbirdemokratolduklarınainanmıyorum,öylebirid-dialarıdazatenyok,olmalarıdamümkündeğil.Busiyasihareketintemelini,odağınıoluşturankesiminzatendoğasıgereğiöylekoşulsuzbirdemokratlık,koşulsuzbirözgürlükyanlısıolmasımümkündeğil.Başkaülkelerdekiburjuvalarındaolduğugibi… Amabununyanısıra,bugünekadarbuakımamuhalefeteden,onunlabir iktidarkavgasıveren,dahadoğrusu,sahipolduğuiktidarmevkilerini,devlet iktidarınıbunlarakarşıkoruyanvebelirlibirdö-nemdensonradasaldırıgücünükaybetmişolan,kendinimüdafaayahasretmiş ve korumaktan başka pek fazla kaygısı kalmamış olanasker-sivilbürokratkesimin,kendinevehmettiği ilericilik falangibi-zatendemokrasiyebaştanberihepşüphelidavranmışlardıronlar,eniyi zamanlarında dahi- vasıflarının kesinlikle olmadığı, dahası bun-dan sonra olabildikleri ölçüde, dirençlerini sürdürebildikleri ölçüdegericileşeceklerinidüşünüyorum.Bunudabirazdananlatmayaçalışa-cağım. Eğer işin başlangıcına dönersek; hepinizin de bildiği gibi,Türkiye’nin 100 yıllık, 150 yıllık, bu akımlar arasında gelişenmo-dernleşmeüzerinekavgası;modernleşmeninnasılbirşeyolabileceği,hangi rotada yürüyeceği, nelere öncelik vererekmodernleşme,mo-dernbirTürkiye,modernbir toplumyaratılacağı üzerineyürütülenbukavgasürerken,Türkiye,aynızamandagiderekkapitalistleşti.Birendüstriyeltoplumolmayolundahızlıyadayavaşçokciddigelişme-lergösterdi.Toplumdeğişti.Toplumungenelsosyolojisinebaktığınızvakit; kırlardaki nüfusun, tarımla geçinen nüfusun yüzde 80’leri,90’ları bulduğu bir Türkiye’den, şimdi tarımdaki nüfusun yüzde



30’lara,40’larafalanindiği,şehirlerdekinüfusunçokçokarttığı;birzamanlar, bizimgençliğimizde çokça söylendiği üzere,“Toplu iğne bile üretemiyoruz”denilenbirdönemdenenbüyükihraçmalıendüst-riyelürünolanbirülkehalinegeldi.Büyükbirsosyoekonomikdeğiş-menin, gelişmenin yaşandığı bir Türkiye’de, haliyle, bumücadeleverendediğimizkesimlerbusüreceuygunolarakdeğiştivegeliştiler. Şimdi,budeğişmevegelişmeninherikitaraftaneyöndeoldu-ğunabirbakmaklazım. Türkiye toplumununmodernleşme sürecinde, aşağı yukarı1960’lara, 70’lerekadar asker-sivil bürokrasi kökenli akımın, İttihatTerakki’denCumhuriyetHalkPartisine, bilmemneye uzatabileceği-miz, siyasi planda böyle izah edebileceğimiz akımın, aşağı yukarı70’lerinortalarınakadar,Türkiye’demodernleşmeninöznesiolduğufikri,belirliitirazlaryöneltilsedahi,genelkabulgörenbirşeydi.Yani

“Türkiye’de kimler moderndir, modernleşmenin en sadık savucuları, en kararlı savunucuları kimlerdir?”denildiğivakit,Türkiye’deasker-sivil bürokrasi gösterilirdi,“Onlar moderndirler; diğerlerinin mo-dernlikleri belli bir ölçüye kadardır ya da şüphelidir ya da karşıdır” falanfilandenilebiliyordu. Örnekvermekgerekirse, 1950’lerdeDemokratPartininCum-huriyetHalkPartisiilegiriştiğimodernlikkavgasında;“Sen mi daha modernsin, ben mi modernim? Sen mi daha çağdaşsın, ben mi? Sen mi Türkiye’yi çağdaş uygarlık seviyesine getireceksin, ben mi getire-ceğim?”tartışmasında,kavgasındasankiDemokratPartidahasavun-madagibidir.CumhuriyetHalkPartisininkidahatartışmasızbirşey-dir ya da asker-sivil bürokrasinin.“Onlar hakikaten modernliği tamamıyla benimsemişlerdir; Türkiye’nin olabildiği kadar Batı normlarında, çağdaş uygarlık yolunda bir toplum olabilmesi için daha kararlı ve daha özverilidirler. Buna mukabil, Demokrat Parti-ninki daha sallantıda bir şeydir, hatta şüphelidir”falandiyedüşünü-lebilirdi. Fakat1970’lerdenitibarenbuasker-sivilbürokrasininmodern-leşmekonusundaki bu kendince tekeli veya tartışılmazlığı ciddi birerozyonauğradı.Bu,kaçınılmazdı;çünkü1970’lerden itibarenartıkTürkiye’de, sayabildiğimiz bütün akımların -ki, bunların bazıları ciddi ve dinamik bir gençlik kesimi tarafından da sahiplenilebiliyor-du ve bu da onlara sayılarının ötesinde bir etkinlik veriyordu toplum-da- aşağı yukarı bütün siyasal akımların birmodernleşme projesivardı.



Örneğin, bugünAKP’nin kökeni olarak gördüğümüzRefahPartisi bilmem ne hareketinin ilk kurulduğuMilliNizamPartisi,1969’dailkdefapartileştiğivakitağırsanayihamlesindenbahsediyor-du.Yani“Türkiye, ağır sanayiye dayalı bir kalkınma hamlesi gerçek-leştirmeli”diyordu.Budabirmodernleşmemitidir,modernleşmeninbirunsurudur.Ağırsanayileşmişbirtoplum.Moderntoplumböylemiolmalıdır;evet,böyleolmalıdır.Türkiye’ninenmuhafazakarhareketi,Erbakan’ınönderliğindekiMilliNizamPartisi,“Onlar değil, asıl ben ağır sanayileşme hamlesi yapacağım”diyorduvebupartininbaşın-daki insanlar damühendislik eğitiminden geçmiş insanlardı. Erba-kan,TeknikÜniversiteli bir profesördü. 1960’ların başında, PancarMotor falan gibi, teknoloji üretmeyi de önüne koyan bir fabrikanınhissedarları, hissedarlarının örgütleyicisi ve yöneticisiydi.Aynı za-manda bu kimliğiyle, burada gösterdiği, o taraftarlarının söylediğibaşarı nedeniyle de SanayiOdalarıBirliğininGenel SekreterliğinegeldiveoradanAdaletPartisineatlayıp,AdaletPartisindebiriktidarmücadelesine,Demirel’inyerine adayolmamücadelesi verdiveDe-mirel tarafından tasfiye edildi.YaniAdalet Partisindemilletvekiliolmak,Adalet Partisinde politika yapma teşebbüsü bizzat o zamanAdalet Partisinin başındakiDemirel ve ekibi tarafından engellendi.Bununüzerine,Erbakan,Konya’danbağımsızadaylığınıkoyduveikimilletvekiline yetecek kadar bir oyla seçildi ev ardından daMilliNizamPartisimüstakilbirpartiolarakkuruldu. OnunöncesindeTürkiye’dedinihareketdediğimiz,İslamiha-reketdediğimizakım,buAdaletPartisi’nin,SerbestFırka’nın,dahadageriyedoğrugötürürsenizHürriyet ve İtilafPartisinin, bütünbuakımların içerisindebiryanunsurolarak,onlarındahaBatılaşmacı,dahaBatıcı söylemlerinin şemsiyesi altında kendini var edebilen,fazladaiddialıolmayan,onlarabüyükoydeposuhizmetigörsedahi,yönetimde çok fazla iddialı olmamakla, sadece o korumadan yarar-lanmaküzereduranbirhareketti.1950’lerdede,60’lardadaseçimlerolduğu vakit,Adalet Partisinin o zaman aldığı kır ve şehir oyununçokönemlibirkısmıyinebuİslamioyların,tarikatlardan,cemaatler-den falangelirdi.Amabunların, bupartilerinyönetimkademelerin-deki,hatta il-ilçeörgütleridüzeyindeki temsili sonderece sınırlıydıve bunlar da bunu sorun etmiyorlardı.Ama60’lardan sonra bunlarpalazlandılarveartıkiddialışeyleristemeyebaşladılar.Yani,“Biz de bu partilerin yönetiminde, gücümüz kadar değilse bile, en azından eskisinden biraz daha fazla temsil ve söz hakkı istiyoruz”denildive



hatırlarsanız, o zamanın tarihine bakarsanız, 1969 yılındaAdaletPartisiyineseçimlerdenbirincipartiolarakçıktıktansonra,buMilliNizamPartisi,Erbakanhadisesinekoşutolarak,aynızamandaAdaletPartisiiçindende,bunlaradahayakındiyebileceğimiz,dahamuhafa-zakarbirkanatayrıldı,DemokratPartidiyebirbölünmeolduoradave12MartmuhtırasınınöncesindeAdaletPartisi,Meclistekiçoğun-luğunukaybetmeküzereydi.Demirel’inünlü,“Bulun 226’yı”lafıdatamosıradasöylenmişti.Yani300’eyakınbirmilletvekiliyleMeclisegelmişolanparti,DemokratPartibölünmesininardındançoğunluğukaybetmenoktasınagelmişti. Dolayısıyla da artıkTürkiye’de bumuhafazakar+ İslami ke-simler,bugünekadarikincilroldegörüldükleribuanaakım(Demok-ratParti,AdaletPartisi)çizgisiiçinderollerinibirazdahafazlalaştıra-bilmek, daha etkin olabilmek için bir atağa başlamışlardı ve iştesonuçlarıdaböyleoldu,1970’liyıllardakisonuçlarıböyle.Birönemliolaydandahabahsedeyim. MilliNizamPartisinin o zaman yöneticilerinin aşağı yukarıbüyükçoğunluğununmühendiseğitimliolması…ŞevketKazan,hu-kukçudur;amaRecaiKutan,mühendistir;KarsMilletvekiliAbdülke-rimDoğru vardı, omühendistir; OğuzhanAsiltürk,mühendistir.Bunlarpartininenilerigelenadamları,kadroları.Bunedemekti? Bu insanlara da baktığımız vakit, 1940’larda bu insanlarınbağlıbulunduğuİslamiçevreler,tarikatlarfalan-50’li yıllarda taşra-da olanların çoğu da hatırlayacaklardır bu bahsettiğim olayı-omu-hafazakarcamialarınbirtakımparlakçocuklarınıeskidenElEhzer’efalanyollarlardıgizliyollarla.Adilcevaz’agiderlerdi,Adilcevaz’danSuriye’yegeçirir,Suriye’denElEhzer’egidilir,oradanulemaolarakdönerlerdiTürkiye’ye.Fakat şimdiartık trafik tersineçevrildi;artıkEl Ehzer’e böyle adamları göndermiyorlar. Böyle adamlar TeknikÜniversiteyegönderiliyor.Erbakanfalanbuşekildegönderilmişolanadamlardır.Bunlar, TeknikÜniversiteye gidiyor,modern okullarda,liselerdeokuyorlar,biryandandinieğitimlerinialıyorlar;amabunlaröncelikle iyi teknisyenler oluyorlar, iyimühendisler oluyorlar falan.SüleymanDemirel de aynı kafiledendir,TurgutÖzal da aynı kafile-dendir,KorkutÖzal da aynı kafiledendir.Bu kuşağa dikkat etmeklazım. Demekki1940’larda,50’lerde,İslamidünyanıniçerisinde,ile-ridekendileriniyönetsinlerdiye,buhareketeyönversinler,buhareke-



tiyönetsinlerdiyebelirlibirkadronunseferberedildiğinivebukadro-nunteknikeğitimliolmasına,fennieğitim,moderneğitimalmasınada özellikle dikkat ettiklerini görüyoruz ve bu kadro da göreviniyaptı.MilliNizamPartisini,RefahPartisini,SaadetPartisiniyapankadrolarbunlardı.Bunlar,butepekadronunaltındadayineteknikvemoderneğitimdengeçmişbellibirdindarkuşakdahazırlıyorduaynızamanda.Budediğimadamlardanibaretdeğildibuçevre. Bu,uzuncabirsüre,Türkiye’debunlarlamücadeleeden,bütünCumhuriyet tarihiboyunca,“İrtica en büyük tehlikedir, irtica şöyle-dir, böyledir, gericilik”falanfilandiyenkesiminyagözdenkaçırdığı,yagörmezdengeldiğiyadagizlemeyeçalıştığıbirgerçektiyadaan-lamadığıbirgerçekti.Bununanlaşılmamasınınsebepleriüzerineko-nuşulabilir;amabenburadabirçeşitçaresizlikgörüyorum.Onunotedeyimşimdikafamda,sonraanlatırım. Şunuanlatmayaçalışıyorum:Bütünbu,“Bu adamlar irticacı, mürtecidirler, gericidirler; bunlara kalırsa halifelik getirecekler, pa-dişahlık getirirler, şöyle olacak, böyle olacak” falanfilandediklerikesimleriniçerisinde,oyıllarda,1920’lıyıllardan30’lu,40’lıyıllarakadargelişenakımNurculukakımıdır,SaidNursi’ninönderliğindekiNurculuk akımıdır.Mesela, yaşı benimle beraber olanlar hatırlarlar,1950’lerde,60’lardafalanbizbolbol,“Nurcular yakalandı, bilmem ne oldu; Risaleyi Nur’lar toplandı” falan gibi haberler duyar, okur-duk.BuRisaleyiNur’u falan çoğu insanbilmezdi,“Nedir bunlar?” falandiyesorarlardı.İsmitabiikibirazdindarlığıçağrıştırıyor,amaoturupda,merakedip,ofazlasıylaağırOsmanlıcasınındışında,ada-mınnesöylediğinebaktığınızzaman;buadam,bütünoİslamicamia-ya,“Modernleşmek zorundasınız” diyor,“İlimle, fenle uğraşmadık-tan sonra batacaksınız”diyor.Söylediğibu. İnsan düşünüyor; eğer Türkiye’de bu asker-sivil bürokratzümre çekirdeklimodernleşmeci akım, en azından1930’lu yıllardaSerbestFırkadeneyimindedegördüğügibi,çokciddibir toplumsaldirençlekarşılaşıyor.Budirençdemeşruiyetinidindenalıyor.Mene-menhadiseleri,Bursaolayları,bilmemne,falanfilangibi.Budiren-cin karşısında, İslami dünyaya hitap edebilen, ciddi şekilde nüfuzedenvebunlarınelitlerinideönemlibirşekildeetkileyenbirakımda,

“Modernleşmek, bilimi öğrenmek, bilim yapmak falan zorundasınız” diyor.“Peki, bunu desteklemesi, en azından bununla bir temas ara-ması gerekmez miydi?”diyedüşünüyorinsan.Hayır,aksine,yasaklı-yorsunuzvebununöylebirimajınıyapıyorsunuzki,ozamanlarbakıl-



dığı vakit 1950’li yılların, 60’lı yılların edebiyatına,“En gerici İslamcılar kimlerdir; Nurculardır”diyebirimajoluşuyor.Oysadeğil.Açın,bakınŞerifMardin’efalan,özelolarakyazdığındanettiğindendebakın,SaidNursiaraştırmalarınafalanbakın;bunusöylüyoradam.Bunadirenenakımlarvarorada.Mesela, tuhafbirşekilde,bunlarınDiyanet’eyerleştirildiklerinigörüyoruz.Mesela,Süleymancılarfalanböyleydiler. Asker-sivil bürokrat zümrenin nasıl birmodernleşmeve ikti-dar stratejisi izlediğinin bir göstergesi olarak söylüyorum.Buradanküçükbir ipucuyakalıyoruz.DemekkiTürkiye’deasker-sivilbürok-rat zümre, kendi konumunu, bu toplumun tepesindeki konumunu,meşruiyetini,“Ben, bu toplumu modernleştireceğim” söylemindenalıyor.Amaöbürtaraftandadavranışlarınabaktığınızvakit,bumo-dernleşmeninunsurlarını,kendisidışındakiunsurlarını tanımak,on-larlahemhalolmakveonlarlabüyükbircepheoluşturabilmek,onlarıdakendietrafındaseferberedebilmeninyerine;kendisinerakipolabi-leceğinidüşündüğü,kendisöyleminin tutarlılığınıbozduğudüşünce-siylebukesimlerikendisinedüşmanediyor.Çünkübunlarıngörülme-mesi, sözünün edilmemesi lazım. Demek ki burada asıl kaygı,modernleşmekten daha fazla, kendi konumlarını, bu toplumun tepe-sindekikonumlarınıkorumak.Bueğiliminçokdahabaskınolduğusonucunavarabiliyoruz. Nitekim demin söylediğim 1970’lere geldiğimiz vakit, artıkasker-sivil bürokrat zümre çekirdekyada açıkkonuşmakgerekirse,Orduyadayalı,bunungücüvekonumunasırtınıdayamışolanakımartıkmodernleşmecisöylemiterketti.Bununbirnedeninisöyledim;çünkü artık bütün akımlar, dini akım dahil, faşist akım dahil, ozaman güçlenen sosyalist akımdahil, bütün akımlar, başka birmo-dernleşme,belkidedahaetkinvedahatutarlımodernleşmeönerile-riyle ortaya çıkıyorlardı. Yani artıkmodernleşmecilik onların te-kelindefalandeğildi.Hattaözelliklesosyalistakımınşahsında,onla-rınkinden çok daha tutarlı, çok daha geniş ve çok daha toplumunbünyesineyayılabilenbirmodernsöylemsözkonusuydu.Sosyalizmaynızamandabutoplumunmodernleşmesiolarakdaokunabilenbirşeydirçünküvedikkatedin,aynıyıllarda,ozamanakadarasker-sivilbürokratzümreçekirdeklimodernleşmeciakımınpartisiolmuşolanCumhuriyetHalkPartisinde ciddi bir değişiklik oldu. İnönü, büyükbir sarsıntıylaHalk PartininBaşkanlığından istifa etmek zorundakaldıveEcevitgibi,Cumhuriyetdönemininmodernleşmecipolitika-



larına,“Bunlar üstyapı, gardırop” bilmemne lafları söyleyebilen;MSP’yle1973’tekoalisyonkurduğuvakit, onlarındışlanmışolması-nın,öylebirCumhuriyetpolitikasının tarihiyanılgıolduğunusöyle-yenbir söylem,enazındanbunlarınciddi ciddi tartışıldığıbirpartihalinegeldi. 1980’leredoğrugeldiğimizdede,artık,Ordunun,Türkiye’ninmodernleşmesinden cidden kaygı duyan, gerçektenmodernleşmesin-dekaygıduyanbirkurumolduğunugörüyoruz.Artıkgericileşmişler-dir.12Martmuhtırasıve12Martsonrasıyaptıklarırestorasyon,yeni-denTürkiye toplumunu düzenleme faaliyetlerinin tümü ancak birgericimantığınyapabileceğibirşeydi,yaptılarda. Orduartıkmodernleşmeiddiasını,kaybetmiş,kendimeşruiye-tinimodernleşmeninöncüsüolmaiddiasındanalanamabunugerçek-leştiremeyen, hatta demokratlaşma, özgürlükleringelişmesi gibi şey-lerdenciddişekildeendişeduyanbirnoktadadır.Bunlardanduyduğuendişeyide,ülkeninbölüneceği,parçalanacağı,gibikorkuyayanbirsöylemleyaymayaçalışanvebuseferdebulunduğukonumu,12Ey-lüllepekiştirilmişolansiyasal,sosyalimtiyazlımevkilerini,dahadaartırdıkları,“Ben,butehlikelerekarşıbutoplumunkoruyucusuyum”diyerek korumaya çalışan bir yapıya bürünmüştür. Zira toplumunkendisibutehlikeyiüretiyor. 1980sonrasısöylemebakıp,“Be tehlikeler neler?”diyebaktı-ğınızvakit;azalmaklabirliktekomünistler, sosyalistler tehlike.Top-lumun yüzde 3’lük, 5’lik bir kesimi bunlar.Mürteciler diyorsun; ozamantoplumunyüzde10-15’i,20’sidebunlarediyor.Kürtlerdiyor-sun; o zaman PKK falan gibi hareketlere kayabilme ihtimali olanyüzde 10-15’lik bir kesim, bir de oradan böyle bir şey çıkabiliyor.Sonra,12EylüldemeselabumillibirlikvebütünlüğedahadadahiledilmesigerekenAlevikesimi,camileryapıp,bilmemneyapıpSün-nileştirmeyekalkıyorsunuz.Onlardabellibirorandabir tehlikevebirlikbozucubiretkenolarakgörülüyor.Onlarıdahaydiyarıyarıyakoyalım,yüzde10falandiyelim.Toplumunyarısızatentehlikeüreti-yor bu hesaba göre.Dolayısıyla, kuruluş amacı aslında bu toplumudışarıdangelecektehlikelerekarşıkorumakolanbirkurum,busefer,

“Tehlikenin büyüğü bu toplumun içindedir” deyip, iç tehlikeyekarşıyönelen bir kuruluş haline geliyor ve burada artık her davranış,

“Acaba hangi bölücülüğe hizmet ediyor?” diye bakılır hele geliyor.Doğrudandoğruyaböylebiramacısöyleyenede,“Burada şöyle bir ihtimal var: Buradan bir bölücülük veya tehlike unsuru çıkabilir”



diyorsun, bunu da yasaklıyorsun, bilmemne yapıyorsun.Yani artıkmüthişbirmüteyakkızlıkoluyor.İlerlemek,gelişmek,dahaözgürleş-mekfalangibibiramacınızyokartık.Siz,buşekildetoplumugözetli-yorsunuz,alarmhalindesiniz. Bu şekilde gerilmiş, bu şekilde büzülmüş olan birmantığınilerleme,gelişme,dahaumutlubirşeylerverebilmepotansiyelizatenyoktur.Zaten artık bunada inanmıyordur.Çünkühermodernleşmeakımı,birincisi;dahatutarlı,dahadinamikmodernleşmeprojeleriyada bunlara dayalı siyasi akımlar ortaya çıkarır. İkincisi,modernleş-meningerektirdiğibirtakımsosyopolitikihtiyaçlar,değerlerfalan,buinsanlarınbutoplumaempozeettiğiideolojitarafındandabayağıteh-likeolarakgörülebiliyor. Ozaman,12Eylüldeçokciddibirrestorasyona,diptendoruğadoğru bir restorasyona girişiyor; Türkiye toplumunun bayağı böyleteyakkuzkurumlarıyladonatılmasıyolunavebütünbuteyakkuzku-rumlarının başına da çok ciddi, hiçbir yerde görmediğiniz şekilde,ciddibiraskeridenetimingetirildiğibiryapıkuruyorsunuz. 27-28yılsonrabugünbuyapınınbazıyerlerirötuşlandırılma-sına rağmen, felsefenin kendisi, en azından bu yükselenmilliyetçisöylemlerde de görüldüğü gibi, epey ciddi tehlikelerle dolu. Biz,Türkiye’ye umutlu bir toplum olarak bakamıyoruz. Türkiye’de şuandabütünbuOrduyadayalısöylemininsanlaraverdiğişey,“Umut-lanacağınız çok şey var”danziyade,“Korkacağınız çok şey var”dır.Korku,tehlike,filanca,falanca;yanisizartıkbirkorkutoplumusunuz.Bukorkudabizzatyanıbaşınızda,apartmanınyandairesindeoturan-lar,şuradaoturanlar,buradaoturanlar,şubölgedeoturanlarfalanha-linde;yaniiçinizdebutehlike. Budurumdabirilerininözgüvenlegeleceğeyönelmesi,işlerinibugüvenleyapmasıartıkmümkündeğil.Budabirtoplumunyaratıcıenerjisiniçokciddibirşekildetörpüleyenbirşeydir.Asılgericilikdebudur. Söylemek istediğim şey şu: 1970 ciddi bir eşiktir. 1970’lerdeartıkTürkiye’deogünekadarkendiiçindebelirlibirbiçimdetutarlıbirmodernleşme idealide taşıyanbirasker-sivilbürokratzümreninvarlığından söz edilemez.Kio zamanakadaro asker-sivil bürokratzümre hakkında böyle şeyler söylemiyorduk; zaten bunlar samimiolarak birmodernleşme,modernleştirme arzusu taşıyorlardı.Ama1970’lerden itibarenartıkbumodernleştirmeninkendilerincezararlıbirtakımyanetkileri,başkabiraçıdanbaktığınızdadadoğalsonuçla-



rıtezahüretmeyebaşlayınca,sankioturupşapkalarönlerekonulduvebirdurummuhasebesiyapıldıgibi.Denildiki,“Bunun astarı yüzün-den pahalı çıkıyor. Biz artık bu saatten sonra böyle modernleşme falan filan gibi bir şeyde değiliz. Çünkü bunların tehlikeli şeyler ol-duğunu düşünüyoruz. Bu, ister bir sol modernleşme akımından gel-sin, ister artık muhafazakârlaşmış bir orta sınıf, AP’nin, Anavatan’ın falan filan temsil ettiği, belirli bir dinamik orta sınıfın hareketlendir-diği modernleşme cereyanı olsun, bunlarla getirilen şeyler bizim an-layışımıza göre, bu toplumu sonuçta bölünmeye, parçalanmaya, da-ğılmaya falan götürecek şeylerdir. Bunların önlenmesi, sınırlanması, zapturapt altına alınması lazım. Önlenemiyorsa da zapturapt altına alınması lazım. Dolayısıyla, biz artık bu zapturapt göreviyle yüküm-lüyüz. Amacımız budur, artık referans budur.” Ozaman,bundansonragelenhangisiyasihareket,hangisiyasiakım,hangitoplumsalistekolursaolsun,sizbunaşöylebakacaksınız:

“Bu, ne ölçüde bu toplumu dağıtır, ne ölçüde zararlı olur, ne ölçüde parçalar, ne ölçüde parçalama ihtimali üretebilir?”artıksizinbaktı-ğınızşeybu.Tıpkıgüvenliğememuredilmişbiradamınbakışıgibi.Böyle bir bakışa da bu toplumun ihtiyacı vardır; amabir toplumunbaşatbakışıbuolamaz.Fabrikanızvarsabirgüvenlikelemanıtutarsı-nızyadabirgüvenlikkadrosututarsınız;amagüvenlikelemanı,fab-rikanınüretimininnasılolmasıgerektiğinekararvermemelidir,vere-mez.Saçmasapanbirşeyolurbu. Türkiye toplumunda da tabii ki, her toplumgibi, gelişmeleriçerisindebirtakımsorunlarçıkacaktır,birtakımsıkıntılarolacaktır,tabiikiciddisorunlarıdaolabilir;amaartıkbutoplum,butürsorun-larıkendiasliyapacağıişezararvermedenhalletmeninyollarınıbula-bilmelidir.Bu,problemyokturanlamınaaslagelmez.Heraçıdanba-karsanızvardır.Benim tarifimbaşkaolur, sizin tarifinizbaşkaolur,başkasınagöreşöyleolur,böyleolur;amavardır,olacak tabii.Amaburadauygulanacakolanzapturaptpolitikasıda,güvenlikpolitikasıda artık toplumunkendi iç dinamikleri tarafından kararlaştırılmalı,yönlendirilmeli,şekillendirilmelidir. AmaTürkiye’de,1970’lerinsonlarınadoğru,artıkherhangibirmodernleşmeiddiasıkalmayan; insanlara ilerideulaşabilecekleribe-lirlibirdüzeyumuduvermeyifalanartıkbırakan,bununtaşıyıcısıol-duğu iddiasını sürdüremeyen, söyleyemeyen kesimler için artık, bumodernleşmeiddiasındanayrıldığıölçüdeyaptıklarışey,artıkbutop-lumun birtakım tehlikelerle yüklü olduğu düşüncesini, korkusunu



toplumunzihnineempozeetmektir.Bunuyapabilmekiçinde,bukay-gılarınıdilegetiren,bukaygılarındanhareketleyapılmıştoplumana-lizlerinedayalıbirtakımiçvedıştemeldevletpolitikalarısaptadılar.BuzatenCumhuriyetinbaşındanberiyapılanbirşeydi,onadadeği-neyim. TürkiyeCumhuriyetininbaşındanberiüçtanetemelpolitikasıolmuştur.Bu,doğrudandoğruyaasker-sivilbürokratelitinkendiuh-desindedir.Üç tehlike sayılır: Birisi komünizm tehlikesidir; bunakarşındevletinveolabileceksesiyasiiktidarlarınuygulayabilecekleripolitikaların esası, genel çerçevesi, asker-sivil bürokrat zümre; yanikendinedevletdiyenkesimintekelindedir.Siyasaliktidarlarbunude-ğiştiremezler bu komünizmekarşı ana politikadır. İki, irtica; şimdiona“laikliğin korunması” diyoruz.Üçüncüsü,bölünme tehlikesidir,Kürt sorunudur.Bu üç sorunda, hangi çoğunlukla iktidar olursanızolun, buradauygulanandevlet politikasınauymakzorundasınız.Bubir“casus belli”oyunu...Asker-sivilbürokratzümreninyada“devle-tin”siyasaliktidarakarşısavaşaçması,onunmeşruiyetinitanımamasebebidirbunlar.Buüçkonudaciddideğişiklikleryapmayakalkarsa-nızkarşınızdabugücübulursunuz. İrtica tehlikesinekapı açmışolmak;yanidini hareketekarşı,belirlenmişolanpolitikanındışınaçıktığıiçinDemokratPartiyekarşı27Mayıs darbesi yapıldı. 1960’daDemokrat Partiye yöneltilen enbüyük suçlama buydu 27Mayısın gerekçesinde. 1970’te iki tehlikeönesürüldü;“Bu Hükümet, süre giden davranışlarıyla Türkiye’yi bö-lünmenin ve çatışmanın eşiğine getirdi” denildi.Burada söylenilen,sağvesolarasındakiçatışmalardır.1980’deisesistemintamamısuç-landı.Bakarsanız; 1960’ta bir siyasi iktidar suçlanır, bir parti suçla-nır;1970’tepartiyönetimlerisuçlanır,amaParlamentofalansuçlan-maz.Ama 1980 öncesinde verilen ilkmuhtırada“Parlamento ve Hükümet…” diyebaşlar.“Parlamento ve bütün siyasi partiler, süre giden tutum ve davranışlarıyla Türkiye Cumhuriyetinin varlığını, bil-mem nesini çok ağır bir tehlike altına atmışlardır.”12Eylül’ün6ayöncesindeverilenmuhtıranınbaşlangıçcümlesibudur.Parlamentovehükümetdediğinizandanitibarenartık,“Tümünüz suçlusunuz benim nazarımda” demekanlamınagelirbu.Zatenondan sonra,12Eylül-den sonra, şimdi,CumhuriyetHalkPartisi’nin esaslarını savunmakiçinçırpındığı1982Anayasasıbumantıklayapılmışbiranayasadır.Ben,konudanuzaklaşmadığımıdüşünerek,birnoktayıdahaanlatma-yaçalışacağım.Çünküdiniharekettendebahsedeceğizburada.



Çoközetleanlatılabilirse;1970’leraynızamandadünyadaveTürkiye’deİslamidediğimizhareketlerdeciddibirdönümnoktasıdır.Tabii, bizimbuAtatürkçümüdiyelim, ne diyelimya da asker-sivilbürokratzümreçekirdeklidüşünüş tarzımıdiyelim,bunlar,mesela,İslami tehlikeden falan bahsederken aynı kaba koydukları iki taneülke var, hatta belki üç tane sayabiliriz:Afganistan, İran veSuudiArabistan’ı bir kefeye koyarlar.Hâlbuki gidip gezenler, görenler deolmuştur, İran ile SuudiArabistan birbirinden çok farklı toplumlar,farklıbirİslamanlayışlarıvar.Tarihselolarakdaöyledirzaten.İslamanlayışları farklıdır. İkincisi, son derece önemli bir farklılık var:SuudiArabistantoplumu,petroledayalıbirtoplum.Petrolüretiyorveşimdiye kadar, zannediyorum, bu kadar petrolle var olan başka birülkeyokvedünyaya iyi bir petrolmühendisi bile çıkarttıklarını dasanmıyorum.Yok,öylebirşey.İyibirpetrolbilimiyadajeolojilabo-ratuarlarının da olduğundan emin değilim. Ama bunamukabil,Amerika’da800milyar dolarları var.Kızıldeniz etrafı, dünyanın enrüküş,ençokparaharcanmışvillalarıyladolu.Hakikaten,SuudiAra-bistanböylebirülke.Kralveailesi,oradakiVahabişeyhlerbütünbirsistemehakim;öbürtaraftandünyanınpetrolü,dünyanınparası,onlarda bedavadan yaşıyorlar. Siz,Mekke’ye,Medine’ye,Taif’e,Riyad’agittiğinizde bir tane tüten baca görmüyorsunuz.Dünyanın parası!Bunamukabil,mesela,Libya,oturup,çöldetopraklaryapmayaçalışı-yor,çölüşenlendirmeyeçalışıyorlarfalan.SaddamHüseyinbirdikta-tördü falan; ama ülkesinde yollar yaptırıyordu; eğitime çok ciddiönem veriyorlardı, okullar açtılar, bir endüstri kurmaya çalıştılarfalan. İran’agittiğinizvakit,birkere,bengittim,gördüm;üniversite-lere gidiyorsunuz,müthiş bir kız nüfusu.Mühendislikte, bilmemneyde,orada,buradavebazılarındadabukıznüfusyüzde60oranın-da falan. Sizinle takır takır konuşan kadınlar, kızlar.Yani hiç öyleçarşafınaltında,suskundurandeğil;gayetkendindenemin,gayetgü-venli.Ha, tamam, örtünüyorlar.Gerçi bizimgördüğümüz zamanda,şöyle kendilerini biraz daha fiyakalı gösteren giyim tarzları falanvardı; ama onları bırakalım.“Efendim, türban yasağını deliyorlar” falan deniliyor. Yok. Üniversitesine gidiyorsun; kız diyor ki, “Ben, türbansız girme yasağına karşı protestoya gittim.”Türbanlıbirkız.Biz de sorduk,“Niye gittin? Yani sen şimdi türban takmayacak mısın?” “Yok, ben takacağım; ama bu benim zoruma gidiyor. Bizim inancımıza göre, Caferi fıkıhına göre, insanlar iradeleriyle bunları



kabul ederler. Bir insana zorla türban taktırılıyorsa olmaz. O zaman, bana da zorla taktırılıyor demektir. Ben bunu istemiyorum. Ben ira-demle bunu takmak istiyorum. Ben yine takacağım; ama bu şekilde olmasını istemiyorum. Bu, bizim anlayışımıza göre İslam’a aykırıdır. Zorla insanlara başörtüsü taktırılamaz” diyor. Sokakta, bilmemnerede,kahvehanelerdefalannargileiçerkendegörüyoruzkadınları. Suudi Arabistan ile İran karşılaştırıldığı vakit, hakikatenbüyükbirfarkvararalarında.Ha,İslammı,İslam.HepsininAyettul-lahlarıvar,onlarakarşıolağanüstüsaygılıadamlarfalan.Amabakı-yorsunuz ki bunları SuudiArabistan’da, benzeri yerlerde görüyoruzda; İran’daki yapı, SuudiArabistan veyaEmirliklerdeki gibi değil.Vahabiliğin, Sünni İslam’ın olduğu yerlerdeki gibi bir bağnazlığıniçerisindefalandeğiller.Bilmiyorduk,yanımızdakiinsanlargösterdi-ler; bütün felsefe ekolleri, FrankfurtOkulu,Hegel külliyatları falankitapçılardaşakırşakırsatılıyor,üniversitelerdekurslaraçılıyor,bun-larokutuluyor.Adamlakonuştuğunuzvakit,mesela,İranlıbirdoçent-le,bırakınonubunu,mesela,Ayetullahdediklerikişiler,buradakilerdiyorki,“Kara sakallı, yobaz adam.”Hayır,değil;ikidilbilen,gayetbirikimli, entelektüel adamlar. İngilizce, Fransızca konuşuyorlar.Bellibirfelsefidüzeyiolaninsanlar,tartışmalardasöylediğimizisim-lerinhepsinibiliyorlar;“Ama böyle demişti” falanfilandiyesizinlekonuşuyorlar. İran toplumu bambaşka bir şey. İslamcımı; İslamcı.Muhafazakarlık varmı; var.AmaSuudiArabistan ile aynı kefeyekonulacakbirşeydeğil. Şunu anlatmaya çalışıyorum: 1970’lerde, belki de ilk defa oyıllarda,belki68’den,60’lıyıllardanitibaren,Batıtoplumuiçindeyadamodernleşmiş toplumlar içinde çok ciddi bir özeleştiri dalgasıçıktı. 68Hareketi de çıktı. Sonra bunabaşka akımlar da eklenerek,Batı,hemkendisini,uygarlığınıntamamını,hemsanayileşmedediği-miz şeyi,hem iktisadigelişme,üretimiartırmak, süreklibirüretimartışhedefifalan;bütünbunlarıdoğruhedeflerolupolmadığını,böy-lecebunlarıhedefolarakalmış,tüketimeyönlendirilmişolanbirtop-lumun insanlığınereyegötürdüğünü,götürdüğüyerineskisigibigü-venli bir yer olup olmadığı konusunda ciddi şüpheleri olan birtartışmanıniçinegirdi. Ogünekadar,“Niçin biz de ileri olamadık, niçin biz de müthiş bir iktisadi dinamizm olmadı, niye biz böyle geri kaldık, bunların karşısında geriledik?”diyenDoğutoplumlarıbusorgulamayıyapar-ken,birinciplandadadini,yaniİslamiyet’isuçlubuluyordu.Odöne-



min İslami hareketleri büyük ölçüde bu suçlamanın karşısında ezikolaraksavunmadaydılar.Açınbakınbütünbir19.Yüzyıl sonrasına;sadeceTürkiye’de değil,Arap ülkelerinden, İran’da, Endonezya’da,Malezya’dafalanyapılanbütünbutartışmalarabakın;oradakiİslamihareketler,“Yahu, İslam bilime engel olmuyor, onu reddetmiyor, bili-mi tabii istiyor; Hazreti Ali, ’İlim Çin’de de olsa bulun getirin’ demiş” falanfilandiyerekkendilerinisavunmayaçalışıyorlar.Bütünbunlarla,

“Biz suçlu değiliz. Tamam, bir ihmalimiz olabilir; ama aslında biz de…”falandemeyeçalışıyorlar. İşe bizim Türkiye kısmından bakarsanız, CelalettinAfgani’lerden SaidNursi’lere, hatta belki bir ölçüdeMehmetAkifErsoy’lara falanfilandayayabilirsiniz;bütünbukanaldahepböyle,iktisadi gelişmeye, bilimin, tekniğin geliştirilmesine falan cevazveren bir İslamyorumugeliştirmeye çalışırlar.Topluluklara,“Yahu, İslamiyet’ten caymayın; İslam bunlara hayır demiyor. Bir zamanlar yanlış yorumcular, birtakım yobazlar böyle yaptı; ama aslında İslamiyet’in özü böyle değil”falandemeklegeçirdilerömürlerini. 1970’lerde İran’daki hareketin ideologlarına baktığınızda, ilkdefa, belkiBatı’nın omodern toplumlarının, endüstriyel toplumları-nınözeleştirisindendealınanbircesaretle,busefer,Batıtoplumları-na,“İslam’ın vaktiyle iktisadi gelişmeye, bilimlerin bu şekilde gelişti-rilmesine karşı tutuk durumu, belki de İslam’ın bir meziyetidir; yani o zamanlar İslam’ın eksikliği olarak görülen şey, belki de şimdi farkı-na varılan İslam’ın bir meziyetidir” diyebilen birmantığa geçtiler.Bu,işinbirinciargümanıydı. İkincisi, “Bilim, teknik, onun sağladığı yararlar da tabii çok önemlidir; ama bunlar, bu ladini ideolojilerin, Batı’nın Aydınlanma-cı felsefesinin, pozitivizminin falan yönlendirmesi olduğu için bu kadar kötü sonuçlar veriyor. Batı da bundan başka pek bir ideoloji üretmedi. Oysa İslam, şurasıyla, burasıyla falan, bütün bu teknik ge-lişmelerin faydalı kısımlarını da alan ve onları yönlendiren, onlara bir ilahi amaç doğrultusunda insanlığın hizmetine sunabilecek bir mantığı verebildiği gibi, bir toplum düzeni de verebilir” diyen yeni ve iddialı bir söyleme geçtiler. İran İslam Devrimiyle birlikte bu, “Biz, dünyaya bir alternatif sunuyoruz”edasıyla;“Batı karşısında, Batılı-laşma karşısında kendimizi koruyoruz”danziyade,“Ey Batı, bak, biz size bir de alternatif sunuyoruz” diyebilen bir söyleme geçti.O za-manlar daha zayıf bir kanal olarak,mesela,Kaddafide“Yeşil Dev-rim”diyebirkitapyazdı,bütündünyayadağıttı,başkadillereçevrildi.



Fakat bu dalga 1980’lerin sonlarında bir karşı dalgayla, yineoradangelen,sonundaElKaide’debillurlaşanbirkarşıreaksiyondal-gasıylabastırıldı. İslamiyet’inbiralternatifolabileceğiiddiası,helehelemodern-leşmeye karşı bir alternatif üretebileceği iddiası, aslında 1990’larınortalarında, bizzat kendi pratiği tarafından doğrulanmadı, güdükkaldıvebundancayıldı.Bundansonra,bütünoİslamidünyaiçerisin-de bu tartışmaları yakından takip edenler bilebilirler, mesela,Türkiye’de,AliBulaç’larınfalan,“Siyasal İslam bitti”gibitezlersöy-lemesine yol açabilen, dahamütevazı, İslam’ı bir çeşit kültür, hayattarzımuhafazakarlığıdüzeyine indirgeyen,bunundışındakialanlarıda,İslamiyet’leaçıkçaçelişenkısımlarolmamakkaydıyla,dahamo-dernbeklentilerlebiraparatyapmayaçalışaneğilimlerinyükseldiğinigörüyoruz.Bu bir.Bu, bütün dünyadaAKP türü partilerin, bugünFas’takiseçimlerdedemeydanagelen,Malezya’dadahaleniktidardaolan, sonradanEndonezya’da falan da iktidara geçebilen bu tür birılımlıİslampartileringüçlenmesini,öneçıkmasınıgetirdi.Amadik-kat edilmesigereken şey şu:Bunlar için İslamiyethâlâmecburi birreferansoluyor;amaaslireferansartıkiktisadigelişme,iktisadidina-mizm, rekabet edilebilirlik falan.Onun için de bunların çoğu yenineoliberal ideolojilerle çok yakınlık kuruyorlar. Zamanında bununanalizleriyapıldı.Mesela,niyebuİslamihareketlerinAmerikanmu-hafazakarlığına daha yakın olup,Avrupamuhafazakarlığından niyedaha uzak durduklarını falan çözümleyen ciddi bir literatür varTürkiye’de,bunlaroluşturuldu,analizedildi. Dolayısıyla, 1980’lerden, 90’lardan sonra artıkElKaidegibi,tamamenumutsuzkitlelerinöfkesinedayalıhareketler,İslam’ıniçin-debiraltakımolarakçıkmaklabirlikte,dahagenişkesimlerikavra-yan, sebepleribusöyleşinindışındaolannedenlerle İslam’ayönelen,dahabüyükbirkitleselgücü temsileden,artıkgözlerinidaha fazlaiktisada ve iktisadi kaygılara dikmiş olan bir kesimi temsil eden

“ılımlı İslami”hareketleröneçıkmayabaşladı.Bunlarınartıkİslam’ınobilinentemalarınıiktidarataşımak,oradanbutoplumayenidenen-jekte etmekgibi iddiaları söylemdüzeyindeolsadahi,bunların asılpratikleri,denildiğigibi,iktisadibirgüçvedinamizmüzerineotura-bilmektir ve artık bu kesimler bu talepleri ön planda olan insanlarolarakdavranıyorlar. Biz,1990’lardan itibarenTürkiye’dedegözledikki, artık tür-banıyla,yaşamtarzıylafalanciddibirzenginkesim,bazıkesimlerin



ifadesiylebiryeşilsermayeoluştu.Artıkbunlar,kendilerineaitözelsiteleri olan,Hammer arabalarda falan gezen, kadınları son dereceşık,erkeklerideyineaynışekilde,Armanigiyinen,Gucciayakkabı-larlafalandolaşanböylebirkesim.Bunlarartık tüketiminiçindeler,statüleriniçindeler.Ki,bunlarıniki-üçnesilöncesiAnadoluburjuva-zisinedayanıyor. Dolayısıyla, 1960’larda -70’lere kadar bile söyleyebiliriz- odeminsöylediğimbirkaçmühendis,yönetimkademelerindeveyahutda bellimerkezlerin, büyük kentlerin falan yönetimlerindemoderneğitimalmışadamlarındışında,İslamihareketisembolizeedecekbirresmini çizersek,yinebir taşralı insanlar resmiçizerdik.Orada,buresim içerisinde, kadınların başörtüleriyle bilmemneleriyle, sinmiş,erkeklerinarkasındayürüdükleribirtabloçıkardı.Hakimİslamcıtipi,şalvarlı falan olan, bilmemne yapan bir adamdı.Ama 1990’lardaartıkbutabloyuçizdiğimizde,şıkbirtürbanıolan,okullardaokuyankızlar,gayetşık, takımelbiseli falan,ellerindebondçantalarıylabil-mem nerelerde iş imkanları kovalayan, bilmem ne yapan, ihracatşampiyonları çıkartan, sanayi kompleksleri kuran birilerini görüyo-ruz.Demin bir arkadaşım anlatıyordu;Kayseri’ye gittiğiniz vakit,Kayseri’nin15yılöncesinihatırlayıp,sanayisitesinebaktığınızvakti,

“Yahu, ne olmuş burası?” diyorsunuz.Aynı şeyKahramanmaraş’ta,aynı şeyDenizli’de, aynı şeybelkidahaazparlakolarakÇorum’dayaşanıyor.Buralardagelişenvekendileriniartıküretimde,dağıtımda,ticarette,pazarlamadafalanvaredenbirsermayekesiminedayalıbirİslamihareketvaryadaenazındanbukesiminbirİslamcılığıvar.Bukesiminartıkİslamcılıközellikleri,sermayedar,mülksahibiözellik-leri yanında gide gide silikleşmek zorunda, ikincilleşmek zorunda.Öyledeoluyor. Dolayısıyla,bütünbunlardandolayı,Türkiye’deotantikTürki-yeburjuvazisinin -bu kelimeyi kısaca açıklayacağım birazdan- yüz-yıllık iktidarmücadelesinin sonunda, bu otantikliğiyle, bu otantik-liğininbirparçasıolarak, İslamcılığıyla,milliyetçiliğiyle,muhafaza-karlığıylafalan,tümbuözellikleriyle,belirlibirdönemdebunlarınbirkısmının kaybolması ya da azalması, ama esas olarak çekirdeği,omurgası, tıpkı bütün dünyanın burjuvaları gibi, iktisadi çıkara en-deksli,kâra,rekabeteendeksli,asılkararlarınıburadanveren,iktisat-tanverenbirkesimbugünTürkiye’deiktidardadır.Buotantiklik,şuanda içinde geldiği toplumunmuhafazakarlığını,milliyetçiliğini,dineyaklaşımını,dindarlığınıfalandatemsiledebildiğikadarediyor.



Otantikliğişuşekildesöylüyorum:Yineböylekesitlerolarakanlata-cağım.1950’lerinDemokratPartisinebakarsanız,deminde söyledi-ğimgibi,tabandaoygücüolarak,oydeposuolarak,çokciddibirİsla-mi duyarlılıkları olan bir kesim vardır.Ama bunlar siyaseten çokfazla aktif ve ön planda değildirler.Demokrat Parti şemsiyesindenyararlanırlar, siliktirlervepartideçoketkiliyerleregelmezler.Amapartinin büyük tarikat şeyhleri,Kamil Efendi filan; gece yarılarıMenderesgider,önündedizçöker,bilmemneyaparfalan,bunlarolur.Amabunlarböylegeridenkonuşulanşeyler;“Başbakan gelmiş, Zahit Efendi’nin elini öpmüş, duasını almış” falanfilan, bunlar söylenilirvebuadamlaradayeterligelirbuyadabilmemneredenbirgizliulakgelir,CelalBayar’ınonabilmemnesiniverir falan,bunlarböylece-maatler içerisinde yayılır giderdi.Bunlarla yetinirlerdi ve partininyukarıkadrosu,CelalBayarbaştaolmaküzere,eskiCumhuriyetHalkPartisi kadrolarıdır, devletten gelme kadrolardır, İttihatTerakki’dengelme kadrolardır. FuatKöprülü,CumhuriyetHalk Partisinin çokönemli adamlarındandır.RefikKoraltan yine böyle birmilletvekili-dir;güneyitutan,Mersin,Adana’yıtutan,müfettişlikyapanbiradam-dır, eski validir, bilmemnedir falan.Yukarı kademenin hep böyledevlettengelmebirgeçmişivardır.Amaaltta,tıpkıSerbestFırkaola-yındaolduğugibibirdurumvardır;üsttarafbirCumhuriyetçi,askerbürokratelit, alt taraftadabunların şemsiyesialtındaolanlar,böylebirhareketvardır.Bunlarıniçerisindeburjuvaunsurlarıfalan,zatenogününTürkiyekoşularıiçerisindecılızdır,fazlaiddialıdeğillerdir.Bukonudaen iddialı şehir İzmir’dir.BütünCumhuriyet tarihiboyuncada,buDemokratPartivebenzerihareketlerindeasker-sivilbürokrasi-yekarşımücadeleyekalkışanhareketler ilkdefa İzmir’dengüçlendi-ler. Serbest Fırka, 1930’da kurulduğunda, FethiOkyar geldiğinde,Kordon’da100binkişitoplandı,çocuklarınıkurbanetmeyekalktılar.Bir tanesindeFethiOkyar aldı çocuğuellerinden.“Kurtar bizi” de-nildi.Yıl1930’du,1922’deMustafaKemal,kurtarıcıolarakbuşehregirmişti.8yılsonrabuşehirde,bütüncivarkasabalarındangelenin-sanlar burada, İzmir’de, 100 bin kişilik bir toplulukla omüthişSer-bestFırkamitinginiyaptılar. Ha, iş oradan oraya niye geldi, o da ayrı bir tarihtir.Ama1946’daDemokratPartikurulduğundayineİzmirmerkezdi.Bakınis-tatistiklere,EgeBölgesi,DemokratPartiyeverir.İki,yinebaktığınızvakit, blok oylar bakımından değerlendirdiğinizde, güneyin aşiretağaları,diniaşiretağaları,askeriaşiretağalarıdablokhalindebunla-



raoyverirler.Kürt toplumunda aşiretleri böyle ikiye ayırabilirsiniz.Dinikökenliaşiretlervardır,BarzanlarfalanonlardandırveyaAdilce-vaz civarı,Bitlis civarı,Geylani’ler falan onlardandır; bunlar aşiretağalarıdır,amadinikökenlidirler.Birdeaskeriaşiretlervardır.Aske-riaşiretlerintümüde,açınAdaletPartisi,MilliSelametPartisi,MilliNizamPartisinin arşivlerini falan, istatistikleri, bunların blok oy al-dıklarıyerlerhepburalardır;Bitlis,Van,TatvanfalantaraflarındakibütünaşiretlerdeblokhalindeDemokratPartiyeoyverirler. 1950’lerdemanzara buydu.Yani ön taraftaki, yani partinindizginlerinielindetutankadro,yinesöylenilenoasker-sivilbürokratzümreye yakın ilişkidedir; diğerleri bunların altında yuvalanmayabaşlıyorlar.1960’larabaktığımızvakit,ilkdefa,partininyüksekkararorganınapartininaltkademelerindengelen,okumuş,dahaortasınıf,yaniTürk otantik orta sınıfının temsilcileri,Demirel ve ekibi geçti.1980’deTurgutÖzal’labirlikteilkdefaböyleİslamitınılıfalankadro-ların ön plana geçtiği birAnavatanPartisi olayını görüyoruz.Amabuna rağmen,Özal dahi, bu devletlu kesimle ilişkiyi tutabilecek in-sanlarıyanlarınaalmıştır.BugünAKP’deyeralanbuVecdiGönül’lerfalandayineÖzal’ınkadrosuiçindeydi.Yineotarafta,“Dört eğilimi birleştirdik”gibiihtiyattedbirleriyleteşekküledenANAP’la7-8yılyaşadık.Amabunlarınherbirisibirmerkezsağmodeliolarakgeldi-ler. 1990’dabuşekildeteşekküledenmerkezsağparçalandı.Yaniİslamikesimlerin ikincilplandaolduğu,Türkiye’nin taşraburjuvazi-sininikincilplandaolabildiğiortasağpartimodelleri1990’lardaişle-memeye,parçalanmaya,bölünmeyebaşladılarvesüratledeetkisizleş-meyebaşladılar. İlkatakRefahPartisinin1996seçimlerindebirinciparti olarak çıkmasıyla oldu.RefahPartisi yüzde22oy aldı.Sonrabildiğimizolaylar,28Şubatfalanoldu. AKP, 2002 seçimlerinin arifesinde, yaklaşık 1,5 yıl önce,RefahPartisiiçindekiiçmücadeledebirbölünmesonucuortayaçıktı.Obölünmeninolduğukongreyebakılırsa,aşağıyukarıyarıyarıyaydıgüçleri.O zaman, son seçimdeRefah Partisi yüzde 16 oy almıştı.Haydi,bunuyarıyarıya taksimedelim;yüzde8’likbiroylabaşladıbunlar.Kabacaöylediyebiliriz.1.5yılsonraAKPyüzde34oyaldı.Bu, şu anlama gelir:Demek ki artıkTürkiye’deki taşra burjuvazisidediğimiz kesimler artık iddialı bir halde ve artık büyükbürokrasi-denfalantamponlaraihtiyaçduymadan,doğrudankendisiolarakikti-dar iddiasıylaortaya çıktı vekendilerininbile şaşırdığı, başlangıçta



emarelerinibilegörmediğimizbirşekildebirdenbireAKPetrafındabirbloklaşmaoldu.AKP,kurulduktan1,5yılsonratekbaşınaiktidaroldu.Türkiye’de tarihindedeböylebir şeyyok, dünya tarihindedeböylebir şeyyok.Böylesibir sonucunçıkacağının izleribileyoktu.Hatırlıyorum,haziranayındafalanbiryerleregittiğimizde,adamlarınkonuşmalarınafalanbaktığımızda,“Yahu, bunlara ne oluyor?”falandiye farkedip,mesela,Birikimdergisininhaziransayısında,“Yahu, bir dakika; AKP diye bir şey oluyor galiba”falandedikvekasımdaseçimoldu,ardındanyüzde34’lepatdiyeiktidarageliverdiler.Sessizbirşekildegeldiler,baştaanlattığımsüreçleböylebirşeyoldu. Şimdisonkısmageliyorum.Şunuanlatmayaçalışacağım:Şuandahernekadar,birmücadeleden,biriktidarmücadelesindenfalanbahsetmişsemde…Birisiasker-sivilbürokratzümrekesimi,Cumhu-riyetHalkPartisidebununsiyasiplandatemsilciliğiniyapıyor;birdeAKPmerkezli, Türkiye otantik burjuvazisinin yürüttüğü bir iktidarmücadelesindensözettim.Bumücadele,birisininötekiniimhamüca-delesideğil.Birtaraf,asker-sivilbürokrasibiliyorki,bunlarTürkiyetoplumu.Yani neyi imha ediyorsun?!Yöneticilerini götürürsün, bil-memneyapabilirsin;amaöyleyöneticileriniortadankaldırarakyadayöneticilerini imha ederek bu akımı durdurmanmümkün değil.Bununiçin,bunlarınmücadelegücünügeriletmekiçintarihteüçkezdarbeyapmışsın,kaçkeremuhtıravermişsin,kadrolarınıyasaklamış-sın,asmışsınfalan;amasonuçta,budanmışağaçgibiyenidençıkıyor-larişte.AKP’nineriştiğioyoranınaveöncüllerinindarbesonraların-da elde ettikleri oy oranlarına bakıyorsunuz;Menderes’lerin falanidamedildiğidarbesonrasındayapılanseçimdeAdaletPartisibüyükbirfarklabirincipartiolarakçıktı.Halbuki1957seçimindeDemok-ratPartikılpayıkazandı.HalkPartisiyleoyoranları44’e42falandı.HalkPartisi, 57 seçimlerinde yüzde 42 oy almıştı,Demokrat Partizannediyorumyüzde 44; yani aralarındaki oy farkı bu kadar azdı.Oysa1962’de,hemendarbedensonra,DemokratPartibukadarsuçla-nasuçlanaveadamlarasıldıktansonrasentutupseçipyapıyorsun;ozamanDemokratPartininmirasınıpaylaşan ikipartiolarakseçimegiriyor adamlar ve bu iki partinin aldığı toplamoy oranı yüzde 55çıktı.Yanidarbe,HalkPartiyeoyvermişinsanlarınbelirlibirkesimi-nibuadamlarınyanındayeraldıvebunlartoplamyüzde55oyaldılar.1965seçimlerindeAPtekbaşınayüzde56gibibiroyalarakTürkiyetarihinderekorkırdı.1980’densonrasenböylehertürlübaskıyıuygu-ladın, çıkardığınAnayasaya da,milleti korkutarak, yüzde 92 oy da



aldırdın,partikurdun,bilmemneyaptın,onuettin,bunuettin;amaAnavatanPartisialdıyüzde46oy,seninpartiniseancaküçüncüçıktı.Yanidurumbu. Şimdilerdedeböyle.Yanisen,28Şubatıyapıyorsun,yüzde22oyalmışbirpartiyekarşıyapıyorsunbunuvebupartitökezleniyordu,içindekarışıklıkvardı,bilmemnevardı,ovardı,buvardı;28Şubatmüdahalesiniyapıyorsunveadamlaryüzde34oylaseçimdendahadagüçlenerekçıkıyorlar.Yani28Şubatmüdahalesiniyapmamışolsalar-dı bir sonraki seçimlerde, eminimki, yinemerkez sağda başka biroluşumolabilirdi, yine birmuhafazakar bir oluşumolabilirdi falan;amabuşekildeolmayabilirdi.Erdoğan’ların,Gül’lerinönünüaçanlaraskerlerdiraslında.Busonucukendilerihazırladı. Aralarındabirmücadeleolmasınarağmen,dediğimgibi,bun-larbirbirleriniimhaedecekfalandeğiller.Bunlarınmuhafazakarvebellibirölçüdedemokratolduklarınısöyledim.Onlardabiruzlaşmaarıyorlar, bir konsensüs arıyorlar.Buna hemmecbur oldukları içinbunu arıyorlar, hemde ideolojileri bunu gerektiriyor.Merkez sağdaolmak,merkezdeolmak,muhafazakarolmak,ordudenilenkurumlatakışmamayıgerektirir.Biruzlaşmaarıyorlar.Onun için şimdi istis-kalediliyorCumhurbaşkanı,resmenistiskalediliyor;fakattahammülediliyor.Dahabirçokşeyesabırgösterecekler.Bunadayanacakgüçle-rivar.Sabırlarıgeniştir;kalkıpda,“Ulan, sen ne biçim orgeneralsin; sırtını dönerek yanımdan gidiyorsun!” demezler.Bunları yapmaya-caklar. Bir küçüknotla bitireyim.Eninde sonunda, öyleyadaböyle,bunlaraskerlerigerilettiler,yendiler.Askerlerbuaradaşövalyelikya-pacaklar,onuedecekler,bunuedecekler;amabunlarınhepsibirşekil-dekalacaktır.Tarihinvesosyolojinineğerbirhükmüvarsa,askerler,asker-sivilbürokratzümrebumücadeleyikaybettiveartıkbumüca-deleyi kendileri adına yürütüyorlar. Türkiye toplumunda,AKP’ninmuhafazakar demokratlığına, bunun getirebileceği sonuçlara karşı,bunlarınneoliberalizminekarşımücadeleyiartık,bumantığıbilerek,çokdahabaşkalarıyürütecektir.Buadamlarartıkkalabalıketmesin-ler; çünkü kendi dertlerindeler, kendi konumlarını ve imtiyazlarınıkorumakiçinyapıyorlar,birsürüşeyikullanıyorlar.Şimdimücadelebelkisıfırdanbaşlayacak;amaartıkhakikikendisosyal,iktisadi,po-litikmevzisineoturacak,buradanyapılacaktır.Buda,buneoliberalçizgiye karşı bir solmuhalefettir.Artık asker gölgesinin, asker dargörüşlülüğününyansımadığıbirşeyolacaktırbu,olmakzorundadır.



Askerler,dediğimgibi,şuandadünyanınherhangibirülkesin-dekiordudaolmayanimtiyazlarasahiptir.Sadecesiyasetemüdahale-lerindensözetmiyorum;sosyalveekonomikimtiyazlarındansözedi-yorum. Bunun altını çiziyorum.OYAK diye bir kurum dünyadayoktur.Harpendüstrisielinizdeolacak,bukadarpara,bukadargelirbilmemne,şunlar,bunlarfalan,bukadarimtiyaz…Kıyaslasınlar,bı-raksınlarbunuorduyahakaret,bilmemnemaddesinesokmayıfalan,açsınlar; bakalımdiğer orduların durumuna biz neredeyiz; görelim.Neyi savunduklarını bilelim.Türkiye’yi korkutup, bilmemne yapıpda, onun arkasında aslında bu çıkarların korunması gerçeğini gizle-meye,buyalanaartıksonverilsin.Bu,kabuledilecekşeydeğil. Uzlaşmaolacaktır,olmakzorundadır,bununpeşindelerzaten,bunuyapacaklar. Dediğimgibi,şimdibirileriböyle,“General, şeref kıtasından ayrıldı, dönüp gitti, bilmem ne yaptı. Bak, gördün mü, ne ettik. Bak, adam, karısını getiremedi; biz adamı böyle ederiz işte. Biz dans edi-yoruz, o da böyle bakıyor bize, bu da ona bir şamar olsun” falandeyip,yazıpkendileriniavutmayaçalışıyorlar,böylebirtakımjestlerfalanyapıyorlar.Amabunlartahammülederlerbutürşeylere.Birazsüremiaştım;amaküçükbirnotlabitireyim. Racine’inbirkitabıvardır,tamdaFransa’daaristokrasiilebur-juvazisinartıkkapışmayabaşladığıtarihlerdeyazılmışolanbirkome-didir.Buradagayetşuhbirkadınvardır,bukadınındaikitanetalibivardır.Birisi şövalyedir,aristokrattır,birisidebirburjuvadır, tüccar-dır.Bunlarkendiusulleriylerekabetederler;birikılıcınıçeker,düel-loyadavetederdiğerini,“Bak, ben ne biçim adamım”falandiyeka-dınıngönlünüçelmeyeçalışır.Burjuvadakadınakıymetlikumaşlar,bilmemneler, yüzükler falan getirir.Bir süre sonra, kadın, tamdakararvermemeklebirliktebuburjuvayadoğrugönlükayar.Şövalyedeartıkvaziyetianlamayabaşlar;oaltın,bugümüşfalanderken,işlerkötüyegidiyor.“En iyisi, ben bunu düelloya davet edeyim”der.Birgündenkgetiriyor,kadınındaolduğubiryerde,adamaeldivenleşakşak iki tane tokat patlatıyor. Burjuva şaşırıyor,“Ne oldu?” diyor;

“Seni düelloya davet ediyorum. Sen şerefli bir adamsan bu düelloyu kabul et; şerefine sürdüğüm lekeyi ancak kan temizler”diyor.Adam,

“Vallahi, ben, kılıç kullanmasını bilmem”diyor.“Ne diyorsun yahu; o kadar hakaret ettim sana, şerefini hiç düşünmüyor musun?”.“Benimşerefimburada”diyoradam,cebinigösteriyor.“O bahsettiğin senin şerefin” diyor.Hiç oralı olmuyor.Aristokrat gidiyor, kadına tirat



atıyor,“Gördüğün gibi, bu adam ne kadar şerefsiz, senin haysiyetini de korumuyor” falandiyor.Kadın,“Öyle; ama onun şerefi de epey ciddi bir şeref”diyor. Bunlarınşereflerideciddibirşeref(!)Yanisonuçtakılıcıeğdi-recekler.Buböyledir.Tarihdeböylegeliyor. Benimsöyleyebileceklerimşimdilikbukadar.

KATILIMCI SORULARI

Soru:Güzel sunumunuz için teşekkürederim.Ben,çokkısabir şe-kilde,yaptığınızsunumdananladığımıözetlemeyeçalışacağım. İslami hareketin gelişimi sürecini TürkiyeCumhuriyetininkuruluşundan2000’lere,bugünlerekadargetirdiniz.Busürecebaktı-ğımızda şunugörüyoruz:“Türkiye Cumhuriyetinin üç korkusu var” dediniz,“Bunlardan biri İslami harekettir”dedinizveİslamihareke-tin geldiği bu noktayı, aslında bir yerde burjuvazinin de gelişmesi,kapitalizmin gelişmesinin bir sonucu olduğunu belirttiniz ve günü-müzde küreselleşmenin getirdiği süreçle örtüştürdünüz bunu. Bunoktadan baktığımızda, anladığımkadarıyla, aslındaTürkiyeCum-huriyetiningetirdiğibellibirmodernleşmeninürünüdürşuankiİsla-mihareket.BunoktadaaslındaCumhuriyetingetirdiğibirtakımka-zanımlarınsonucunda,birtakımdeğerlerinsonucundaİslamihareketburayagelmiştir;aslındaCumhuriyetideolojisikendiiçindebirpara-doksu yaşamıştır.Çünkü hem bunların güçlenmesini istememiştir,hemdemodernleşmebunudayatmıştır.Günümüzekadargelensüreçbu. Diğertoplumlara,İran’a,SuudiArabistan’a,diğerİslamülkele-rine çok benzemeyen bir altyapımız var, bir tarihsel sürecimiz var.Gelinenbusürecineyebağlıyorsunuz?Yanişuanbirçokİslamülke-sindeolmayanbirsüreçyaşanıyorTürkiye’de.Cumhuriyetingetirdiğikendi içindeçelişkilervar.Bununeyebağlıyorsunuz;yanibusürecinormalmibuluyorsunuz?TürkiyeCumhuriyetininkuruluşundabur-juvaziçokcılızdı,aşamaaşamadırzatengelişimsüreçleri.Sizcebudoğalbirseyirmiydi?Bunubirazaçabilirsenizçoksevineceğim.Ömer Laçiner:Bir yanıyla doğal; çok genel çizgilerle bakarsanız,doğal.Amadahamikrodüzeylerdebaktığınızvakit,okadardadoğalolmamışbu iş.Çünküdemindesöylediğimgibi,Cumhuriyetinbaş-langıcında-tabii, oralara giremedik-CumhuriyetHalkPartisiileTe-rakkiperver Cumhuriyet Fırkası arasında ciddi bir çatışma var.



Bilindiğiüzere,TerakkiperverCumhuriyetFırkasıdaKurtuluşSava-şının kahramanlarının yönettiği bir parti;Ali FuatCebesoy,KazımKarabekir,RaufOrbayfalan.Atatürk’tenveİnönü’densonrasayaca-ğınızinsanlarbunlar.Yanibirincisınıfkadroyabaktığınızvakitbun-larıgörürsünüz.BunlarınbirkısmıTerakkiperverCumhuriyetFırka-sında. Bunların daha önceki siyasi hayatları da,Kurtuluş Savaşısırasında gösterdikleri performansları da, bu adamlarınmodernleş-meye,BatılılaşmayaenazMustafaKemalvearkadaşlarıkadarinan-dıklarınıgösterir.Bukesin.Peki,sorunne? Soruncumhuriyetleilgilideğil.ÇünküTürkiye’de,başkaülke-lerdeolduğugibi,padişahıgerigetirmekisteyenkimseyoktu.Padişa-hıhakikatenherkesbırakmıştı,kimsepadişahçıdeğildi,herkescum-huriyet istiyordu. Eğer cumhuriyet kelimesinin siyasi anlamınabakarsanız,KazımKarabekir’lerin,RaufOrbay’larınfalancumhuri-yet istemediğini kimse söyleyemez.Bir tek sorun hilafette oldu.Te-rakkiperverCumhuriyet Fırkası, hilafetin kaldırılmasına karşı çıktı.MustafaKemal’lefalanyapılmışböyletartışmalarvaryadaenazın-danonunetrafındakibellibirkesimleyapılantartışmalarvar.Sebebişu: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası diyor ki, “Siz, İttihat Terakki’nin son dönemlerinde, Ziya Gökalp’lerin falan hakim kıldığı bir mantıkla, bu yeni devleti Türk kökenli bir devlet yapmaya çalışı-yorsunuz, Türklük üzerine kurulu bir devlet yapmaya çalışıyorsunuz. Bunu yaptığınız takdirde, burada Türk olmayan -çünkü Osmanlı’nın son döneminde insanlar Türk, Kürt, Abaza, Çerkez, herkes belli bir arayışa girmiş ve aynı topraklarda bir arada bir şeyler yapmaya ça-lışıyorlar- ciddi bir nüfus var, bu insanları bu ulusun üyesi yapamaz-sınız. İslamiyet, bu toplumun bağlayıcı unsuru. Kürtleri, Çerkezleri, Kafkasya’dan gelen insanları, Balkanlar’dan gelen insanları, dilleri farklı olan, âdetleri, gelenekleri, görenekleri olan insanları burada birleştirebilecek tek şey İslam’dır. Onun için, hilafeti muhafaza edin.” Dindarlıklafalanalakasıyokbunun,siyasibirmeselebu.“Halifenin zaten yetkilerini kısıtlamışsın, sembolik bir makam olmuş. Ayrıca dünya değişir, yeni şeyler olur; mesela, Musul’u kaybettik biz. -ki o zaman Musul’un değeri, Kerkük’ün değeri de bilinmiyor değil- bura-larda yeniden bir siyasi iddiada bulunabilmemiz için, gelecek için de hilafet şart. Yoksa bu unsurları bir arada tutamayız. Siz kalkıp, yarın, Türklük falan diye böylesi bir milliyetçilik üzerinden gideceksiniz, bunu yaptığınızda reaksiyonlar doğacak, kimden de ne reaksiyon ge-leceği bilinemez, bu ciddi bir parçalanmaya neden olur.”



Dikkatedin,TerakkiperverCumhuriyetFırkasınınkapatılma-sınagidenhadiselerŞeyhSaitisyanıylabaşladı.ŞeyhSaitisyanındanönceFethiOkyarBaşbakandır. İsmet İnönü,Başbakanbiledeğildir,DışişleriBakanıdır,Lozan’dangelmiştirfalan.Pekbilinmez;amaasılolarakTürkiyeCumhuriyetiDevletininKürtpolitikasınıntemeliolanşeyİsmetPaşa’nın1922-23yıllarındaDoğu’yayaptığıbüyükbirgezisonucundayazdığı raporlabelirlenmiştir.Benburaporuokudumvesonderecemilliyetçibirraporolduğunudabiliyorum.Bupekbilin-mez.Burada,gayetciddibirşekilde-detaylarına girmemek kaydıyla söylüyorum-mesela, ŞeyhSait isyanı 2 ay evvelden bilinen bir şey.Buisyanbirazistenildi.BununsonucundadahemŞeyhSaitisyanınınbastırılması,dolayısıylaKürtlerinbaskıaltınaalınmasınıgördük,ar-kasından da bir suikast teşebbüsü yüzünden bütün TerakkiperverCumhuriyet Fırkasının önder kadrosumahkum edildi, idam edildi.YaniMaliyeBakanıCavitBeyfalangibi,buişlehiçbiralakasıolma-dığıaçıkçameydandaolanadamlarbileidamedildi.Birkadrotemiz-liğiyapıldı.Birinciolaybu.İki,bütünbudevrimlerdediğimizşeylerdebununarkasındangetirilenşeyler. Bunlarıbirarayagetirdiğinizvakit,belirlibirpolitikayıdönül-mez bir şekilde uyguluyorsunuz.TerakkiperverCumhuriyet Fırkası-nınönderlerimahkumedildi.ŞeyhSaitisyanıylahiçbiralakalarınınolmadığı bilindiği halde siyasi yasaklı yapıldı. KazımKarabekirancakta1940’lardaaffedildiveMeclisBaşkanıyapıldı.İnönü,ancakozamanoşekildebunlarıngönüllerinialdı.Çünküİnönü,enazındanbusüreçleriyaşayıpanladıki,durmadanciddibirdirençlekarşılaşılı-yor ve bu, uzun vadede son derece tehlikelidir.Bunu anladığı içinböylebirşeyyaptı. Diyeceğim şu:Bütün bunları yaptığınız vakit, ister istemez,doğalakışıbozuyorsunuz,doğalakışabirtakımreaksiyonlarçıkıyor.Türkiye’de,mesela, İslamcı reaksiyon, temelini demeyelim; ama enazından şiddet dozunuve rövanşist karakterinin önemli bir kısmınıbupolitikalaraborçlu,oralardanbesleniyor. Eğerbudoğalseyrindeolsaydıneolurdu? Tamam,Türkiye, iktisadımahvolmuş bir ülkeydi. Savaştançıkmıştı,kaçsenesürmüşsavaşlardangeliyorsunuz, istilagörmüşsü-nüz,bütünbunlarıngetirdiğibiryıkımvarveçokdahaönemlisi,bumemleketteinsanisermayenin,endüstriyeçokgerekliolaninsaniser-mayenin önemli bir kısmı azınlıklardaydı; bunları ya tehcir ettiniz,çoğuöldügittiyahutdamübadeleylebaşkataraflaragönderdiniz.Be-



reket,bumübadeleyleBalkanlar’dangelennüfusdabelirlibiryetkin-likseviyesindeydi,iyitarımyapmasınıbilirlerdi,iyiticaretyapmasınıbilirlerdi, okumu-yazmış bir kesimdi; yaniBalkanlar’ın elitiydilerbunlar.Onuniçin,mesela,Egefalanbusarsıntıdandahakolaykurtul-du;çünkübirçokinsanburayayerleştirildi.AmaİçAnadolumahvol-du,DoğuAnadolumahvoldu.Çünküzanaatkarlargittiler,öldürülenadamlaronlardı,tehciredilenadamlaronlardı;eniyitarımıonlarya-parlardı, en zanaatkar adamlar onlardı.Bu,Cumhuriyet dönemindebizimendüstriyelhamlemizindegerikalmasınınçokönemlibirne-denidir.İnsansermayenizgitmiş.Ayrıca,varolanMüslümannüfusungençlerinin yetenekli olanları, eğitimli olanlarıBirinciDünyaSava-şındakırılmışgitmiş,arkadanbaşkabirsavaşgelmiş,oradadakırıl-mışlar,yerlerineyenilerigelememiş. Düşünebiliyormusunuz, böyle bir yerdesiniz ve toplumunadetakanınıkaybettiğibirandasınız.Bu,hemCumhuriyetinbazışey-leriyapmasınıngerekçesioldu,hemdeCumhuriyetekarşıgösterilendirencindebukadarzayıfolmasınıgetirdi.Yoksa1930’lardagösteri-len direnç çok daha ileri noktalara gelebilirdi.Arkadan da İkinciDünyaSavaşıfalangeldiğiiçin,tepkiancak1940’lardaçıktı.Aslında1946’dadaseçimlerikaybettiCumhuriyetHalkPartisi.Sizbakmayınresmisonuçlara. Diyeceğimşu:Doğal seyirböyleolunca,mesela, İslamihare-ketinTürkiye’debukadarfazlagüçlenmesinindekökeninioradabu-luyorum.Çünküeğersizvarolaniktidarakarşı,heryerdeçıkabilecekolan uygulamalara karşı şu veya bu şekildemuhalefet edebilmeninbaşka kanallarını da açabilseydiniz, o tepki enerjisinin büyük birkısmıorayadagidebilirdi.Amasizneyaptınız;bunlarıyasakladınız.Cumhuriyet rejimi, bir yasaklar rejimiydi. Liberalizmyasak, komü-nizmyasak,oyasak,buyasak,herşeyyasak.Tekparti,tekideoloji,bilmemneyapıyorsunuz.Peki,bundansıkıntıduyanyadabununtop-lumakoyduğuhiyerarşinindışındaolanadamneyapacak;eğerdahafazlagüçeldeetmekistiyorsan,toplumunyerleşikideolojisine,yerle-şikvemeşruiyetientartışılmazideolojisiolanİslam’asığınacak.Alınsize kanal. Öyle oldu.Yoksa eğer başka kanallar kapatılmasıydıTürkiye’de hiçbir şekilde bu kadar güçlü bir İslamcılık olmazdı.Olmazmıydı;olurdu,şuveyabuşekildeolurdu,olmamasımümkündeğil;amabuboyuttaolmazdı. Mesela, bugün,Vakit gazetesinin temsil ettiği faşist bir dinikarakterlihareketinbukadargüçlüveitibarlıolabilmesinindesebebi



orada.Çünküçokkonuşacağıverövanşınıisteyeceğikonuvar.Onlardaburadanbesleniyorlar.

Soru: “Siyasetin parçası militarist kurumların modernleşme süre-cinde tasfiyesi gerçekleşiyor” falan dediniz. Ancak, bu restorasyon, militarist olmayan bir modernleşmenin yolunu açabilir mi? Geçen hafta, Birgün’deki röportajınızda da bahsettiğiniz bu otantik burju-vazinin militarist toplum düzeniyle gerçek bir çelişkisi var mı? Pek olmadığını söylemiştiniz; ama burada bir kez daha sormak gereğini duydum.

Ömer Laçiner:Oradadasöyledim,yoktabiiki,gerçekbirçelişkisiyok.Amatabiikibiritişmeolacaktır.Burada,demindedediğimgibi,bir var olma-yok olmamücadelesi yok ortada.Kimnerede duracaktartışmasısözkonusu.Yaniaskeribelirlibiryereindirmemücadelesi-dirsözkonusuolan.Askerdeburadaolabildiğikadardahaazmevzikaybetmemücadelesiveriyor.Yanikavgabu. Burada tekrar önemle söylüyorum; neoliberal oldukları içinzaten bir askeri polis kurumlaşmasına ihtiyacı olan bir politikadansöz ediyoruz.Neoliberallik, sadece.Bu insanların ciddi şekildemu-hafazakar kanatları var.Bumuhafazakarların zaten yine bu kurum-larla işinin olması, bu kurumların fazla yıpratılmaması gerektiğiniemredenbirşeydir.Dinitarafınızdavarsa,yineaynışekilde,askerlik,din,cihatfalan,neyse;bütünbunlar,yinebukurumlarvebukurum-larınbeslendiğimantıklarlasizinçokciddibirçatışmayagirmemeni-ziemredenşeyler. Obakımdan,birortayolbulunacaktır.Enazındanburadabun-larınciddibirkararlılığıolduğunu,askerlebiryıpratmamuharebesivererek,ciddibirşekildekavgayatutuşmayacağınısöyleyebiliriz.Me-sela,Demirel’in 1969’larda falan,“Ordudaki askerler darbe yapa-cak” haberlerine karşı yaptığı operasyon gibi; yaniGenelkurmayBaşkanınıgörevdenalmafalanteşebbüslerigibi,böyleradikalşeylereteşebbüsetmeyecekler.Bunlarçoksabırlıadamlar.Hattaolduğundançokdahafazlaaskerionoreetmeyeçalışarak,onlarınhatayapmasınıbekleyerek,onlarınkamuoyunungözündeyıpranmasını,“Canım, bu yaptıkları da kabul edilecek şey değil”denilmesinibekleyerek,sabır-laonlarıbutürufakufakadımlarlagötürecekler. Sorunuzuncevabıolabilmiştirumarım.



Soru: Birgün gazetesindeki röportajınızda bir konu var ki, kafamda soru işareti uyandırdı. Ricam, bu konuyu açıklığa kavuşturmanız. “Parti, sosyalizm mücadelesinin beyni falan değildir” diye belirtiyorsunuz orada. Bununla ne açıklamak istediniz? Buna biraz açıklık getirirseniz sevinirim.

Ömer Laçiner:Tabii,buçokfarklıbirkonu.Arkadaşlar,bunacevapvermemeizinverirlermi,bilmiyorum.Bu,tamamensosyalistteoriyle,bizimsosyalizmleilişkinsözlerimizleilgili.Konumuzbudeğil.Yal-nız,arkadaşlarizinverirlerse,şukadarınısöyleyeyim:Ben,birparti-ninsosyalizmmücadelesininbeyniolduğufikrine,sosyalizminman-tığınınözüitibarıylakarşıçıkılmasıgerektiğinisöylüyorum.Eğerbirkurum,eğerbirakıl,akıldediğimizözellikbirhareketintümüneya-yılanbirşeydeğilse,birpartidetecessümediyorsa,buhareketinger-çektenaklıkullanıpkullanmadığından,aklıbaliğolupolmadığındanciddi şekilde endişe etmek gerekir. Sırf akıl diye bahsedildiği içinöyle söylüyorum,metaforikkullanıyorum.Ben,bunungerekçeleriniömrümboyunca, yani sosyalist harekette yazı yazdığımdanberi an-latmayaçalışıyorum. Parti,sosyalisthareketinyöneticisi,yönlendiricisideğildir.Bu,sonderece tehlikeli sonuçlaraaçıktır.Sosyalizminkendini reddian-lamına gelen sonuçlar doğurur.Ayrıca pratik de zaten bunu ortayakoydu.Ben,bupratiğigörmedende,bupratiksonuçlarortayaçıkma-danöncedebunlarısöylüyordum;amasonuçdaortadadır.Obakım-dan, isterseniz,bunuburadakeseyim,konununiçindekalmayaözengöstereyim.Bu,sonradancevaplandırılabilecekbirsoruolarakkalsın.Amaşöylenoktalayayım:Evet,bunlarısöyledimveherzamandaar-kasındayım.Amakonumuzudağıtmamakaçısındanbunungerekçele-rinidahafazlaaçmayayım.

Soru: Konuşmanızın bir yerinde, temel mutabakatlar konusunda toplumsal dinamiklerin gerekliğinden bahsettiniz. Dolayısıyla bu temel toplumsal dinamiklerin varlığı konusunda Türkiye’deki durum nedir, bunun analizini yapabilir misiniz? Çünkü çözüm olarak veya bir orta yol olarak önerdiğiniz, orta yol politikası veya sosyalizm gibi çözüm önerilerini ortaya koyabilmek için bu toplumsal mutabakata ihtiyaç var. Benim kafam şurada karışıyor: Konuşmanızın bütününden anladığım şeyden yola çıkarak söylüyorum; eğer bir asker-sivil bü-



rokrat eliti gelip de sizin sırtınıza bir taş atarsa, sizin belki de kendi-nizi ideoloji kapsamında savunmanız mümkün olmadığından, gide-rek bir taş daha gelecek, bir taş daha gelecek ve siz belki mazoşist olacaksınız. Ama bunu eğer size bir fabrikatör atarsa, dönüp hakkı-nızı savunmaya başlayacaksınız. Dolayısıyla, Türkiye’de böyle bir toplumsal dinamiğin oluşabilmesi için önce sermayenin gerçekten palazlanması, gerçek bir burjuvaziden bahsedilmesi ve bunun karşı-sında eşitlikçi, özgürlükçü, demokratik bir toplum talebinde buluna-bilen bir tabanın kendiliğinden oluşması, bunun dinamiklerinin ken-diliğinden var olabilmesi, belki sosyalizm kanalına doğru bir gidişatı mümkün kılacaktır. Bu anlamda, Türkiye’deki şu an mevcut sermaye-nin dine dayalı olması, atılan taşın bu sefer de İslami bir söylemle sizin sırtınıza inmesinden yine aynı mazoşizme giden bir yol açılabi-lir mi ya da bu yol bu şekilde değişerek devam edebilir mi ya da biz solucuların umutsuzca çırpınışları ne zaman umuda dönüşür? Bu anlamda, burjuvazinin İslam’la örtüştürülmesine Türkiye’deki mev-cut eski elitten gücünü alan ya da eski elitin yanında duran burjuva-zinin bir söyleyeceği var mıdır veya işçinin buna bir söyleyeceği var mıdır? Biraz karıştı; ama benim kafam da karıştığı için soruyorum.

Ömer Laçiner:Sorundeğil,kabahatlarıylaanladımsanırım. Tabiikibualternatifmeselesi,arkadaşındahaklıolarakbelirt-tiği gibi, benimburada çok fazla üzerinde duramadığımbir bölümoldu.Çünkübuözelolarakişlenmesigereklibirmevzu.Enazındanşundandolayı:Bazıkavramlarımızıbirkeredahatarifetmekzorun-dayızşimdilerde. Mesela, işçi hareketinden söz ediyoruz. İşçi hareketinin debütün bu 80’li, 90’lı yıllardaki eylemliliklerine, tutumuna bakalım.Sadecebiryönünedeğineyim.Mesela,yoksullukarttı,Türkiye’deik-tisadidinamizmarttı,sermayegelişti,şuoldu,buoldu.Fakatişçiha-reketiveonunsendikalaşmasıüzerindeaçıkseçikbiryasakolmama-sınarağmenhepbirdüşüşvar.BusadeceTürkiye’yeözgüdedeğil;Başkaülkelerdedebusendikalaşmanıngeriyegidişi,mevcutsendika-larınkankaybı,üyekaybıönlenemiyor.Bizimşusıralarçalışmalarınısürdürdüğümüzbirözelsayıvar,inşallah,ocakayındafalantamam-layacağız; bütün dünya genelinde bunun sebepleri üzerinde, bunuanalizeden,bütünbunlarınnedenolduğunuanlatanbirsayı.Amabizçok daha öncesinden bunun varlığını ve bunun nasıl yorumlanmasıgerektiğini söyledik, anlatmaya çalıştık.Dolayısıyla, artık eskiden



kolaylıkla söylediğimiz gibi,“Efendim, işçi hareketinin unsurları falan bir araya gelsin, gençlik hareketi bir araya gelsin, şu hareket, bu hareket bir araya gelsin”falandiyemiyoruz.Çünküohareketlerinpekçoğu şu andaTürkiye toplumundayok.Nebirgençlikhareketivar,nebaşkabirhareketyok. Lenin’insevdiğimbiryaklaşımıvar;odaşu:Eğersiztoplum-larabellibirtutarlımantıklabakıpda,“Şu, şu nedenden, şu, şu konu-dan dolayı bir sorun çıkmalı, bir tepki, enerji çıkmalı”diyorsanız,buenerjibelkisizinbeklediğinizyerdendeğilde,başkabiryerdençıkı-yordur.Sizbellibir formata takıldığınız içinonuanlayamıyorsunuz,göremiyorsunuz olabilir.Hayatın çeşitliliği bize bazen farklı şeylergösterir;Yanibiz tepkiyişuradabeklerkenaslında tepkiburadaolu-yordurzaten. Oyüzdenşunusöylüyorum:Bakın,bundanönceaslaolmayanşeyler;mesela,Hak-İşdediğimiz,İslamcıeğilimlibirsendikahareke-tivar,buradaçokciddibirkavgavarşimdi.Diyorlarki,“İslamcılık falan iyi, güzel de, bu İslamcılık patronlara yarıyor, bizi üç kuruş ek-meğe çalıştırıyorlar.”Mesela, geçenlerde bunlardan bir sendikacıgeldi, dedi ki,“Biz, DİSK’lilere falan güvenmiyoruz; çünkü bunlar şöyle, şöyle”falan,anlayacağınızonlarhakkındapekiyitabirlerkul-lanmadı.“Acaba bir sosyalist ve Müslüman sendikal hareket yapıla-maz mı?”Buçokciddibirşey;söyleniyorbunlar.Başkayerlerdenbirsürüinsangeliyor,böyleböyleşeylersöylüyorlar.Bizonlaraanlatıyo-ruz;“Tamam kardeşim, senin dediğini anlıyorum; ama ben, ladini bir anlayıştan geliyorum ve dinle benim aram iyi değil. Ben, dini, bir müessese olarak ciddiye alırım; ama ben, dindar falan değilim. Ben seni kandıramam, sen de beni kandırma. Ama biz, belirli, somut bir-takım ihtiyaçlar, talepler falan için işbirliği yapabiliriz. Ben, İslam ile sosyalizmin kaynaştırılması falan gibi bir şey tanımıyorum, olmaz bu. Sosyalizm, ladini bir şey, kendi felsefi kökleri itibarıyla İslam’la bağdaşmaz. Ama bizler, kim olduğumuzu bilerek, kendi kendimizi bilen, tanıyan, sınırları net, perspektifleri net hareketler olarak otu-ruruz, şu ve veya bu konuda senin de, benim de onayladığım, senin de, benim de kendi mantığımıza göre araçlar kullandığımız bir dava için oturur, geçici işbirlikleri yaparız. Biz bunu anlarız. Ama dediği-niz türden bir şey olmaz”diyoruz.“Yahu, olsa ne iyi olur”falandi-yorlar;amaolmaz.Bubirincisi.



İkincisi,mesela,İslamiharekette,onuntabanında,kendinisos-yalistleştirmekfalangibideğil,yinediniifadeleriçerisindeçokciddibirradikalmuhalefetçıkabilir.Meseladahaöncekiheretiktarikatla-rın,tasavvufitarikatlarıntarihilerinifalanbiliyorumveburalardaçokciddipotansiyellervar.Oturupda,bizimCumhuriyetintarihkitapla-rınadeğil,AhmetOcak’ınkitaplarınıokuyun,Gölpınarlı’nınkitapla-rınıokuyun;buralarda,dinihareketleriniçerisindekibizimtarihimiziçerisindedeçokciddisosyalmuhalefetinnasıldiniformlaraltındakendiniifadeedebildiğinindamarlarınıgöreceksiniz. Dolayısıyla, biz, şu anda bu toplumun yüzde 50’sinin oyunualmış olan bir hareketin bir yerinde, bu yüzde 50’lik kitlenin çokönemlibirkısmındabuönümüzdekidönemlerde,yineİslamisöylemiçerisindeolacak;fakatsolakarşıduyarlıdaolabilecekolanciddibirdamarbulacağızdiyedüşünüyorum.Tıpkı,İranDevrimisırasındaoHalkınMücahitleriHareketinin,HalkınFedailerininçıktığıgibi. Şimdi, ben, İran deyince, bazılarınız,“Bak, onlar adamları nasıl doğradılar”falandiyeceksiniz.Tarihherzamanöyleteşekkületmeyebilir,etmeyecekde.YeterkiTürkiye’desosyalistler,kendi ta-rihseldeneyimlerindendeçıkarttıklarıçokciddisonuçlarlakendileri-niyenilemeyibilsinler.Artık,yenibirsolmuhalefetyapabilmekiçinyapılacakşeyyadaşimdineoliberalizmeveyaküreselsermayeye,ka-pitalizme karşı yapılacak şey, bizim eski ezberlerimiz içerisindekiformatlardeğil.İsterseniz,bunudaayrıolarakkonuşalım. Şunu söylüyorum:Eski kafadan bir sosyalist tasarımıyla ve

“Sosyalist hareket için şunlar, şunlar gereklidir bir kere, bunlar elde var bir. Sonrasına da bunun üzerinden bakalım hele”gibibiryakla-şımlaolmaz.Hayır,bueldevarbirleriniziçokciddibirşekildedeğiş-tirmedikçe,sorgulamadıkçaveyeniformlar,formatlarbulmadıkçabuişolmayacaktır.İstediğikadarsendikalar,onlar,bunlaryanyanagel-sinler;bunlarçürük ipliklerle iliştirilmiş,eskimişşeylerinbirarayagelmesidir.Buradanhiçbirşeyçıkmayacak.Yeniolacak.Bubir. Bir ikinciside,buyenihareketi taşıyabilecekolanşeybenimgibi60’lıkadamlardeğiller.Bizler, tecrübelerimizle, eğervarsa,dü-şünsel birikimimizle katkı sunacağız elbette; ama enerji dediğimizşey,genç insanlardançıkacaktır,bugençliktençıkacaktır.Bu insan-lar,yoktanvaredebilmenin,yaratmanınkavgasınıvereceklerdir.İllabirmirasalma,babalarındanbirşeykalmagibibirşeyolmuyor.Bubirşansmeselesi;öylegitti,babalarıiflasetti.Kendiemekleriylebirşeyyapacaklar.Buböyle.



Obakımdan,şuanda,“O var, bu var; bunlar yan yana gelirse”falanlabirsonuçeldeetmekmümkündeğil.SonBirikim’dekiyazım-da da belirttim; eski formüller,“Efendim, bunlar bir araya gelirse şöyle olur, böyle olur” türüyaklaşımlarınhiçbirtutmaz,hepsisakatişlerdir.Hayalkırıklığıyaratmaktanveşukadarkalmışumutlarıdaharcamaktanbaşkabirhaltayaramazlar.Onuniçin,yenilazım,yenive yaratıcı bir şey lazım.Bunu da,“Ben, yeniye, keşfe, maceraya, riske hazırım”diyen insanlaryaratacaklar.Güvenliyollardabir şeyyok,hiçbirşeydebulunmayacak.Yaratmagücümüzvarsabunuyapa-bileceğiz.

Soru: Sayın Ömer Laçiner; bir kere şunun için size teşekkür etmeli-yim: Birikim dergisinin Türkiye fikir dünyasına yaptığı katkıdan do-layı takdirimi söyleyeyim. Benim de esin kaynaklarımdan biri. Öncelikle bunu söyleye-yim. Esasında söylenilecek çok şey var sizin bu konferansınız çerçe-vesinde; ama şunu söyleyeyim: Bir kere, iki yüzyılı bulan Osmanlı’dan Cumhuriyete bir çağdaşlaşma, modernleşme hadisesi var, bugüne kadar gelmiş ve bu, devleti kurtarma çerçevesinde yürüyen bir şey. Devletten sadır olan, yukarıdan aşağı topluma giydirilen, bir anlam-da bir deli gömleği gibi veya tek tip elbise gibi bir modernizasyon... Toplumun çok yabancı olduğu bir modernizasyon; ama bugüne kadar bu şartlarda gelmiş. Sizin o belirttiğiniz nokta, 70’li yıllar, 70’li yılların başına kadar, öyle sayılabilir. Çünkü 70’li yıllar, toplumsal dinamizmin, enerjinin biraz kendisini “İşte, ben de varım” diye gösterdiği bir dö-nemdir. Bizim bu omzu kalabalıkların da, “Sosyal gelişme, ekonomik gelişmeyi aştı” dedikleri bir dönemdir. Cumhuriyet de esasında bu modernizasyon kavramıyla özdeş bir kavramdır. O güne kadar gelmiş. Ama ondan sonra artık frene basmış. Bu anlamda tespitinize katılıyorum. Gerçekten, orada artık, bu iki yüzyıllık modernleşme, çağdaşlaşma, medenileşme, ilerleme çabası miada erdi. Fakat toplum cephesinden bakarken, aşağıdan devlet katına doğru bakarken görebileceğimiz birtakım dinamikler de var. Mesela, Kürt dinamiği önemli bir dinamik, “Ben buradayım” diyor. Sonra Alevilik dinamiği, kenarından köşesinden bu teze bir antitez yaratmaya çalışıyor, bir arayış içinde. Emek hareketi biraz karışık; emeğin evi, solun, sosyalizmin evi bir hayli karışık. Demin benim mikrofonu ters tuttuğum gibi, bir bunalım içinde.



Esasında bu modernizasyonun arkasında da burjuvazi var şüphesiz; burjuvazinin belki görünür, görünmez iktidarı var, egemen-liği var. Ama burjuvazi ile asker-sivil bürokrasi özdeş değil. Asker-sivil bürokrasi kesinlikle burjuvazinin üzerindeki bir güçtür hâlâ. Onun için fren yapıyor ve onun için çatlak sesler çıkıyor burjuvazi ile o kesim arasında. Ben, konuşmanızın belki ikinci bölümünde şunu beklerdim: Bu tez yoruldu, miadı dolmak üzere, gittikçe de gerileme sürecinde; artık toplumdaki dinamizm, modernizasyonunu arayacak. O çerçeve-de, dincilerin, onların yanında muhafazakar demokratların bir ara-yışı var gerçekten. Zengin İslam’ın bir modernizasyon denemesi var şimdi, bu gittikçe de gelişecek. Bütün yoksulluğuna ve çözümsüzlüğü-ne rağmen, Kürt hareketinin de bir modernizasyon arayışı var. Yok-sul; ama kafası modernleşiyor, yüreği modernleşiyor. Alevilikte de öyle. Ben, bu ikinci bölümde, devletin bu yukarıdan aşağı moderni-zasyonuna karşı toplumdan kaynaklı aşağıdan yukarı bir moderni-zasyon hareketinin ipuçları konusunda birtakım görüşler beyan ede-ceğinizi düşündüm doğrusu. Ama belki buna fırsat kalmadı. Bence bugün artık toplum rüştünü ispat etmiş vaziyette, kema-le ermiş vaziyette. Türkiye’de toplumun dinamikleri vardır. Dünya koşulları da, bölge koşulları da bu dinamikleri açığa çıkarmaya son derece müsaittir. Onun için, bizim, Marksistler veya sosyalistler veya solcular olarak, bu muhafazakar demokrat harekete iyi bakmamız lazım, çok köklü analiz edip değerlendirmemiz lazım, iyi takip etme-miz lazım. Alevilik olayının dinamizmi üzerinde düşünüp fikir beyan etmemiz lazım. Kürt dinamiğini, enerjisini bunun içinde gereken yere iyice bir oturtmamız lazım. Bence bu antitez çok uzak bir yerde dur-muyor. İyi mücadele edilirse, fikir cephesi iyi öncülük edebilirse siya-sete, toplumsal mücadeleye bence mümkündür bu. Ne dersiniz?

Ömer Laçiner:Tabiiki.Sağolunefendim,sizzatensorunuzunceva-bınıdasöylediniz,benimayrıcabircevapvermemgerekmezsanırım.

Soru: Konuşmalarınızın bütününde dış dinamiklerden fazlaca söz etmediğinizi belirtmek istiyorum. Dış dinamikler olmaksızın yaptığı-nız yorumların ne kadar sağlıklı olduğunu sormak istiyorum. Örne-ğin, yeni seçilen Cumhurbaşkanının BOP’un, yani Büyük Ortadoğu Projesinin Eşbaşkanı olması, iktidar partisinin akıl hocalarının,



Fethullah Gülen’in Amerika’da yaşaması; bunun yanında, Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletlerinin seçimlere şu veya bu şekilde müdahil olması gibi dış dinamiklerin ülkemizdeki toplumsal dina-mizmi ne oranda etkileyeceğini sizden öğrenmek istiyorum.

Ömer Laçiner:Buradaesaslıbirproblemvar.Herkes,helebugünündünyasındaherhangibirülkedeolanbiteninsadeceoülkeniniçerisin-dekiolgularlavedinamiklerleaçıklanamayacağınıbiliyor.Bu,Ame-rikaiçindesözkonusu,burasıiçindesözkonusu.Fakatdahasonraortayanasılbirsonuççıkarsaçıksın,neyapılabileceğigibibirkonuyabağlanacaksaeğer,siz,oproblemeilişkinçözümlemenizi,buradain-sanlarınmüdahaleedebileceği,elatabileceği,kullanabileceğiolanak-lar üzerine kurmak zorundasınız.Bunumetedolojik bir şey olaraksöylüyorum.EğerbugünTürkiye’deAmerika’nınnedüşündüğü,Av-rupaBirliğininnedüşündüğü,yanidışdinamikdiyebileceğimiznok-talarınfalancasonucualmakiçinneleryaptığınıanlatan,ağırlığıbu-raya veren birmantıkla çözümleme yaparsanız, buradan şu sonuççıkar, ki bunun doğruluk derecesini de bir kenara bırakıyorum:

“Vallahi, orada birileri yapıyorlar işte, sonuç da böyle.”Üsteliksiz,buanalizi seçimler falangibi, sıradan, tek tek insanlarınoyverdiğibirşeydeyapıyorsunuz.HaniAKP’ninHükümetolarakfilancayerdeantlaşma imzalamasını bir dış baskıyla falan açıklayabilirsiniz,tamam, bunu anlarım; ama seçim sandığına giden insanların gidipseçimlerde oy verdiği, bilmemne yaptığı bir olayda,“Amerika, bil-mem ne, BOP” falanfilandiyeçözümlemeyapmayakalkışmakola-cak iş değil.Yani burada insanları da ciddiye alalım. Eğri ya dadoğru,Türkiye’deolanbitenşeylerinfaili,yapıcısıburalarıninsanla-rıdır.Eğriyapmıştır,doğruyapmıştır,oayrı.Amaçözümüdeburada-dır.Hiç kimse de kalkıp,“Yahu, Amerika’nın bilmem fesi, bilmem nesi”diyedeoyvermedi.Bunuciddiyealmakzorundayız. Eğersiz,failleridışarıdaararsanız,ozaman,odışarıdakifail-lereetkiedebilecektekyerdevlettir;ozaman,siz,eyleyiciolarakdadevleteçağrıyapıyorsunuzdur.Topluma,“Siz durun”diyorsunuz.Sizzatenyapamazsınız.“Ben, Amerika’nın BOP’unu, bilmem nesini ne-reden bulayım?! Onlar oradalar, benim elim ayağım yetmez; olsa olsa devlet yapacak.”Ozaman,devletediyeceğizki,“Yahu, şu BOP mudur, nedir; git ona bir şey et.”Benimbirşeyyapmamgerekmiyorartık.“Avrupa Birliğiyle ben nasıl mücadele edeyim?! Devlet etsin.”O zaman, biz, öyle birmodel ya da öyle bir çözümöneriyoruz ki,



bununoyuncuları devletler; bizler yokuz.Bizler sadeceonlardan ta-lepte bulunan,“Yahu, şu BOP meselesini de bir hallediver gözünü seveyim”yada“Bilmem neyi yap”diyen,talepedenadamlaroluyo-ruz.Bizbireyleyicideğilizartık.Buradadilegetirebileceğimbirincimantıkbudur.Yoksatabiikidışdinamiklerinrolüvar. Ama bizler, problemlerimizin çözüm aktörlerinin de o prob-lemleriyaşayaninsanlarolduğufikrinegelmekzorundayız.Öbürleri-nin olmadığı anlamına gelmez bu tabii.Komplo varmıdır; vardır.Amabiroluşumukomploylaizahedemezsiniz,etmemelisiniz.Komp-lonunolmadığıanlamınagelmezbu.Amasiz,“Vallahi, bu olay, fa-lancalar şu komployu yaptı, filancalar da bunu yaptı, bundan dolayı oldu” derseniz, o zaman oturup bekleyeceksiniz. Çünkü komployapanadamabenimelimerişmez,gücümyetmez.Ama“Arkadaşlar, şu tercihleriniz, şu hareketleriniz, şu seçiminiz şu olayı sonuç verdi” dediğinizandaoinsanıfailyapıyorsunuz.“Şu davranışı değiştirirsen, şunu şöyle yaparsan bu sorunu da çözersin”diyorsun. Obakımdan, burada size şunu söyleyeyim:Amerika gibi birgüç,AvrupaBirliğigibibirgüç,Türkiyegibiönemlibirülkedeolanseçimleretabiikidikkateder.Ortayaçıkanşeybunlarınçokhoşunagidenbir sonuçolmuştur,busonucuneldeedilmesi içinözelolarakçabalamışdaolabilirler.Amabununpayı,bensizesöyleyeyim,eniyiihtimalleyüzde5’tir,10’dur,başkadadeğildir.Neyaptıysabutoplumyaptı.İyisiyle,kötüsüyle. Obakımdan,biz,bukısaanalizimizdeTürkiyeiçidinamikle-re,Türkiye içi aktörlere daha fazla yer verdik ve diğerlerinden çokbahsetmedik.Sebebibudur.

Soru:Bu soruyla bağlantılı olan, daha önce aklıma takılan bir şeyi hemen akabinde sormak istedim, onun için söz aldım. “1970’lerde, Ordu, modernleşmeden vazgeçme kararı aldı veya Ordu ve ilişkide olduğu elitler birlikte, şapkalarını önlerine ko-yarak böyle bir karar aldı” dediniz. Aynı noktada benim aklıma da şu takılmıştı: Bu, kendi kendine öyle şapkalarını önlerine almak ve böyle bir karara varmak mıdır; yoksa o süreçte dış konjonktür buna nasıl bir etki etti?

Ömer Laçiner: Tabii, dış konjonktürün bu karara etkisi olmuştur.Yinedeminanlattığımşeylerdahilindesöylüyorum.Amaben,dahaçok,Türkiyeiçindeneleroldudayadabuinsanlar,buzümrenasılbir



deneyimdengeçtideböylebirkararvardı;onuçözümlemeye,anlat-mayaçalıştım.Tabiibukarariçin,birtoplantıyapıldığındanfalansözetmiyorum.Bu, daha çok, bu eğilimin artık orada daha baskın bireğilimhalinegelmesianlamındabirşey. 1960’larıbenhatırlıyorum,Orduortamınıdahatırlıyorum.OsıradaOrduortamında,mesela,“Ben, oruç tutuyorum”falandemekyahutda“Ben, Adalet Partisine sempati duyuyorum” falangibibirlafetmek,aşağılamanedeniydi.Yanisubaylardaböylebirhavavardı.Astsubaylarda dindar falan çok fazlaydı da, subayların içerisindeböylebirhavahakimdi.YanienazındanHalkPartiliolacaksınveya-hutda“Vallahi, ben aslında sosyalist miyim, neyim”falangibişeylerdeserbestçesöylenebiliyordu.Ozamankihavayıanlatmayaçalışıyo-rum.Dolayısıyla da, 1960’larınOrdusunda, aşağı yukarı orta kade-melerin pek çoğu, sorduğunuz vakit, yüzde 70-75 itibarıyla kendinisoldaifadeederdi.Soldanşunuanlar,bunuanlar,oayrı.“Yahu, biz de bir şey yapsak da şu Marks denilen adama bir baksak”diye,açık-tanservislerdekonuşulurdu.Öylebirdönem. 1971’de,bildiğinizOrdumüdahalesiolduğuvakitciddibirtır-panlanmaolduburada;bunlar tasfiyeedildi.Fakat aşağıdanbir top-lumhareketi doğdu ki -demin arkadaşım da bahsetti-Türkiye tari-hindeilkdefa,Türkiyetoplumusiyasettegerçektenaktörolarakyeralmaya başladı.Bu ayrıca ele alınması gereken bir olgu.Bununbirtarihseldeneyimolarakanaliziyeterinceyapılmadı.Buhareketböyleçıktığıvakit,buseferordununiçerisindeçokdahagençkuşaklardançok daha solcu bir damar çıkıverdi. Bu sefer öyle Halk Partili,

“Kemalist’iz de, biraz da sosyalizme falan yakınız” demeyen;doğru-dan,“Ben, Marksist ve sosyalistim”falandiyençokciddibirgençlikhareketidoğdu.İnsanlarbilmezlerbelki;1975,76,77yıllarındaHarpOkulundakızıltaburlarvardı.Öğrencibunlar,subaylar.Oradameselaülkücüfalanolanlardavardı;amabunlaryüzde15-20seviyesindeydi.Büyük bir kesim, aşağı yukarı yüzde 35-40’lık bir kesimde,“Ben solcuyum, sosyalistim”falandiyorlardı.Diğerleridebunlarameyyal-ler.HarpOkulu taburlarından söz ediyorum, subay taburlarından.Amaalttangelenhareketböyleolunca,ortakademedeciddibirmuha-fazakarlaşmaolduve1980’dedarbeolduğundabukesimlerciddibirşekildetırpanlandılarveondansonradaOrduya,HarpOkulunafalanözelbirprogramlayenibirçekidüzenverdiler.Yaptıklarışeydesade-ceideolojikbirpropagandaolmadı;HarpOkulununsüreleriuzatıldıvebunlaradiplomalarverildi.Yani“Sivil hayatta da siz bir şey yapa-



bilirsiniz”demeyegetirdikleri tarzda, lisansdüzeyindeeğitimlerve-rildi,bilmemneyapıldıveciddibirşekildebirparapompalandı.İsteyenaraştırsın.1980’de,darbeninöncesindemaaşlarıdenkolanbirsivilmemurilebiraskerimemuruyanyanakoyun;“Şu işi yapan sivil memur, şu subayın aldığı parayı alıyordu;”deyin.Birdeşimdibakınbuoranlarneolmuştur;asgarioranikikattır.Doğu’yagittimi,Kürtsorunu, çarpışıyor falan, orada alınan ek paraları falan da saymıyo-rum.OrduYardımlaşmaKurumundangelenayrıcagelirlerifalandasaymıyorum. Bedava alınan hizmetlerin artışını da saymıyorum.Bütünbunlarlaorduartıkiyicemuhafazakarlaştı.Zatenordudenilenkurum, doğası gereğimuhafazakar ya da gericileşmeye açık bir ku-rumdur,doğasıgereğiöyledir.Siz,birdüzenkuruyorsunuzvenihaye-tindebiraskerimantığasahipsiniz.Askerimantığınkendisigericiliğeaçıktırvedüzmantığıgerektirenbirşeydir.Bumantığıniçindeyetiş-mişolan insanındahaesnek,dahaçokkatmanlıdüşünmeyigerekti-renmeselaliberalyadasosyalistbirdüşünüşteolmasımümkündeğil.Oancak,“İşte, sosyalizm şudur”denilenbelirliuygulamalarıbenim-seyebilir;yani“Olabilir, bu iyi bir şey”falandiyebilir,adaletduygu-sunuyitirmediysebunlarıdesteklerde.Amamantıkolarakdüşünüşveeşyayıinsaniolarakkavrayıştarzıitibarıylahakikatengericidirler.Böyle olmakdurumundadır; çünkü askerimantık başkabir şeyi ge-rektirmez. Böyleolduğuiçinde,1980’debuzihniyetinkendinineoliberalçıkarideolojisiyle,burekabetideolojisiylede,rekabetiönceleyenide-olojiyle de birleştirdiği vakit, bugün,mesela, TürkiyeCumhuriyetiOrdusunungençmensuplarıçokciddibirşekildesoldüşünceye,libe-raldüşünceyekapalılar. Obakımdan,1970’lerdekibudurum,artıkmodernleşmededi-ğimizşeyetalipokadarçokakımvarki.Osıradaordununmodern-leşmedekimerkezirolünüyadabelirleyiciyadaöncürolününideolo-jisi olarak Kemalizm’i söyleyebilirsek ya da Atatürkçülüğüsöyleyebilirsek, çok daha tutarlı, çok daha geniş alanları kapsayanideolojilerçıktı.Dahatutarlışeylersöyleyebiliyorlar.Öylebirdurum-da da,mesela,Atatürkçülüğün bu toplumda en az refere edildiğidönem1970’lerdir.Ordununadetaortadansilindiği,kenaraçekildiğibirdönem.Düşününki,1960’tasizdarbeyapıyorsunuz,askeridarbe,ikiöğrenciölüyoröğrenciolaylarında.1973’tenitibareniseTürkiye’deadamınölmediği,çatışmanınolmadığıgünyok,sokaklaradamalmı-yor.Osıradadaherkes,“Acaba Adalet Partisi, Milliyetçi Cephe mi



kurar, Halk Partisi mi hükümet olur?”falandiyetartışıyor.Yanihiçkimseaskeridarbefalandüşünmüyor.Butoplumunsağcısıda,solcu-su da belirli bir noktaya kadar askerlerdenmedet uman bir yapıdadeğil;onoktayakadar,“Yahu, askerler gelse de, şu durumu bir dü-zeltse”diyebirşeyyok.Niye;çünküTürkiyetoplumuilkdefa,“Ben kendi işimi kendim göreceğim”diyeortayaçıkmışvehâlâdaumudu-nutüketmemiş.Nezamankisolhareketin,solagidenhareketinkendiideallerineaykırıgörülebilendavranışlarıgözebatarhalegeldi, top-lumsaldinamiğinoumutpotansiyeliazaldı,gerilemeyebaşladı,geri-ledi,işteondanitibaren,“Bu adamlara gerekli dersi verebilmek, res-torasyonu yapabilmek için askeri darbe, askerler ne zaman müdahale eder?”laflarıçıkmayabaşladı.1978’insonudurbuda.

Soru:Ben de sizin gibi eski bir zabitim. Sizden 10 sene kadar sonra, bahsettiğiniz o kızıl taburlar zamanında Harp Okulunda okuyorduk. 80’li yıllarda da, o askeri darbe sonrasında çok ciddi bir operasyon yedik, yaklaşık 3 bin civarında subay ve astsubay ordudan atıldı. Az önce soru soran arkadaş da Türkiye’deki asker-sivil bürok-rasinin burjuvazinin her zaman üzerinde yer aldığından bahseden bir tez geliştirdi. Yani sizin de benim şu andaki fiili pozisyonumuza baktığımızda, hakikaten asker-sivil bürokrasinin böyle ciddi bir gö-rece özerkliği varmış diye düşünüyorum. Çünkü içinden Marksistler, sosyalistler falan çıkıyor. Gerçi sizin zamanımızda darbecilik biraz daha popülerdi; ama bizim zamanınızda hakikaten Marksist hareket-ler vardı. Fakat ben, aynı zamanda bu yapılanmanın içinde yer alan ve az çok onları incelemeye çalışan bir adam olarak da şunu gördüm ki, bence asker-sivil bürokrasinin, öyle burjuvaziden çok fazla görece bir bağımsızlığı yok. Yani bürokrasinin ne kadar bağımsızlığı varsa, asker-sivil bürokrasinin de o kadar bağımsızlığı var ve son tahlilde, burjuvazinin egemenliğinde, bütün egemen sınıfların işini yapan üc-retli memur konumundan başka bir konumu yoktur. Son dönemlerde bunu açıklamak biraz işe de geliyor. Yani “Asker-sivil bürokrasi ile yeşil sermaye arasında bir çelişki var” falan gibi ve Türkiye toplumu-nun dinamiğini yürüten sanki bu ilişkiymiş gibi. Zaten bu çelişkinin tarafından bir yanlışlık var. Bir tarafta asker-sivil bürokrasi var, bu bir sınıf değil, bir tarafta da sermaye var, bu bir sınıf. Bence, buradan daha aşağıya inip çözümleme yapmak lazım: Bu asker-sivil bürokrasi de kendi içerisinde birtakım konularda farlı



şeyler düşünüyor. Nitekim piyasada dolanan 2004 yılındaki darbe günlüklerini falan hepimiz okuduk. Orada gördüğümüz gibi, kimisi

“Darbe yapalım” diyor, kimisi “Yapmayalım” diyor. Bunlar neye te-kabül ediyor; bunlar sınıflar arasındaki ilişkilerle bağlantılı olarak asker-sivil bürokrasiyi düşünmek daha manalıdır gibi geliyor bana ve burada iki farklı burjuva kesiminin çelişkilerinden bahsetmek ge-rekiyor bence. Demin siz çok iyi anlattınız, çok iyi görünür kıldınız. Alttan gelen, Anadolu burjuvazisine dayanan bir ekip var, o iktidarda yer almak istiyor, bu tarafta da eski sermaye var. Nitekim şu Anayasa tartışmalarında falan şunu görüyoruz: Mesela, TÜSİAD’ın falan son açıklamalarına baktığınızda, askerler-le aynı şeyi söylüyor. “Askerlere bulaşma, sermayenin, neoliberal politikaların doğrultusunda hareket et” falan diyor. Yani TÜSİAD ile asker arasında bir çelişki yok ve bunu da çok iyi biliriz bizi; Kenan Evren darbe yaptığında ilk tebrik eden, biliyorsunuz, Halit Narin olmuştu, “Rahat nefes alacağız” demişti, Vehbi Koç da mektup yazmıştı falan. Yani bizde, asker-sivil bürokrasinin pek öyle bir sınıf gibi davranarak, burjuvazi kesimiyle veya egemen sermayeyle, ege-men kesimlerle çok fazla kopuştuğunu zannetmiyorum. Bence daha sağlıklı bir tahlil, bunların neye tekabül ettiğini analiz etmektir. Yani bu asker-sivil bürokrasi, bu egemen sınıflarla nasıl bir ilişki içinde, ona bakmak lazım. Ki siz de bahsettiniz, OYAK falan var bizde; yani kendisi büyük sermaye olmuş artık. Daha neden bahsedeceğiz?

Ömer Laçiner:Tabii.Ben,buradaişindahaçokrestorasyon-ki, kon-feransın konusu da öyledir- baktığım için, bu sivil-asker bürokrasi,bütün bunların o sosyolojik analizine çok fazla girmedim, sadeceadını zikrederekgirdim.Amaarkadaşlarınbazıları bilirler, ben,buolaylailgili;yanibuasker-sivilbürokrasiveAKParasındakibuikti-darçatışmasını,birçeşit,Avrupaülkelerindekiaristokrasiveburjuva-ziarasındakiçatışmayabenzerbirçatışmaolarakvesankiasker-sivilbürokrasininoradakiaristokrasininrolünüoynuyormuşgibibir rolebüründüğünü seçimlerden çok daha önceden beri yazardım.Bunlarsankibirçeşit,Batı’da,Fransa’da,İngiltere’de,İtalya’daaristokrasiileburjuvazi arasındaki çatışmada, o imtiyazlı kesimler, aristokratlargibidavranıyorlar,halleri,tavırlarıöylediyeanlattım. Tabii,buaristokrasiteriminikullanırkende,oyazılardabelirt-tiği şey -bana burada bunu biraz açma fırsatı verdiğiniz için sağ olun-şuydu,şunudedim:Bugelen-ki, ayırt etmek için, otantik Türk



burjuvazisi tabirini kullanıyorum-yerleşikbirgüç;çünkübirbüyükTürk sermayesi, büyükbirTürkburjuvazisi var.Bunlar sizindebe-lirttiğiniz gibi, eski egemen elitlerin bir parçası. Dolayısıyla da,Türkiye’de, TÜSİAD’da temsil edilen kesimlerin tamamı demesekbile,enazındançokönemlicebirkısmı,bueskiyerleşikegemenelit-lerinbirkesiminioluşturuyor.Dolayısıyladabunlar,mesela,askerle-rinetkisinin,ağırlığınınbellibirnoktayakadarazaltılmasındanyana-lar;amaöyleçokfazladazayıflatılmasındanyanadeğiller.Çıkarlarınabaktığımızda,eğerteleskoplarımızıyadamikroskoplarımızıodüze-ye yöneltirsek, orada da bu insanların niye bunun bu kadar sınırlıkalmasınıistediklerini,doğrudandoğruyasınıfsalçıkarlarıolduğunugöreceğiz.Tabii,bunlarolayıçokgenişletecekanalizler. Dolayısıyla şunu söylüyorum:Ben, asker-sivil bürokrat çekir-deklibircephedensözettim,bloktansözettimgenellikle.Bunuda,bubloğunsadecebunlardanibaretolmadığınıanlatmaküzereböylesöyledim,birdebuelitsözcüğüüzerindeduraraksöyledim.Obakım-dan,TÜSİAD’ıtemsiledensermayeelitide,sermayeninüstelitide,belirlibüyükimtiyazlarasahipolanbunlardatabiikiüstdüzeystatü-lerinikorumakiçinkaygılarıolanbirkesimolarak;busonradanorta-yaçıkan,yenigelen,yarışasonradangirenlergibigördükleribuyeni,görgüsüz,dahaoturmamışfalansaydıklarıburjuvaziyenispetle,ken-dileriniaskerleredahayakınhissettiklerinisöyleyebiliriz.Doğrudur.

Soru:Bu asker-sivil bürokrasinin Cumhuriyet kurulduğundan bu yana öne çıkardığı üç tehditten söz ettiniz. Bu son dönemde dünya tek kutuplu olduktan sonra, küreselleşme ve Avrupa Birliği konusunun da bir tehdit unsuru olarak alınıp alınmadığını sormak istiyorum. Artı, bugün asker ile Hükümet arasındaki itiş kakışta şöyle bir durum da gözlendi: Biliyorsunuz, en son komşumuz Suriye’ye İsrail uçakla-rının bir tacizi oldu. Ama burada Hükümetin bir bilgisi olmadığı, as-kerin bilgisi olduğu söyleniyor. Yani bu süreçte küreselleşmenin bir etkisi olacak mı?

Ömer Laçiner:Küreselleşme her yerde var artık.Bu,Galatasaray-Fenerbahçefutbolmaçındadavar,heryerdedevar.Birküreselme-kandayızartık.Onuniçin,bukonuda,birkere,hangisorunuelealır-sanız alın, büyük insan kitlelerini ilgilendiren, yani Türkiye’de 3milyon,5milyon,10milyonhayatıilgilendirenhangisorunuelealır-sanızalın,osorununTürkiyedahilindeulusalçözümleriyok,bütün



çözümlerglobalartık.Yaniburalardaçokazçözümlerüretebilirsiniz.Sebepleri,sonuçları,uygulamaaraçlarıulusalçaptaolanpekazsorunkaldıvegitgideazalıyorbunlar.Hersorununuluslararasıbağlantıları,globalbağlantılarıfalanvar. Tabiiki,bubahsettiğinizkonuda,Suriyeüstündekiİsrailuçağıolayında;Batıgazetelerinifalanokuyanlarvarsa,oradandagörülebi-lir;Amerikanneokonzervatizmi,giderayak,Bush’unseçilemeyeceği-ni de bilerek, Bush’un seçilemeyeceğinin ötesinde, CumhuriyetçiPartinin de bir sonraki seçimlerde kaybedebileceği ihtimalini gözönünealarak,DemokratPartininönüneyiyemeyeceğibirherzebırak-makistiyorlar.İran’ınistilasıgibibirşey.Meselâ,Amerikangazetele-rininbenimokuduğumkadarıyla,buadamlar,bugünİranmeselesinidoğrudandoğruya,buneokonzervatizminbellibiryerekadarbesledi-ğibuAmerikankonzervatizmivemilliyetçiliğineyenibiranlamver-direbilecek olan bir teşebbüs olarak bunu getiriyor.Yani Irak gibideğil;“Efendim, petrol çıkarları”falanfilanınınötesinde,Amerikaniçpolitikasınailişkindegerekçeleri,nedenleriolduğunusöylüyorlar.İsrail’indeböylebirşeyikendiaçısından,yinestratejikolarakistedi-ği;İran’asavaşaçılmasını,İranileAmerikaarasındasavaşdurumunabenzer bir durumun yaratılmasını istediği vurgulanıyor. İsrailde bunu istiyor. Bunun bir adımı olarak Suriye provoke ediliyor.Suriye’ninbiradımatması,onundaSuriye’yekarşıbiradımatmasın-dan falan, bir sürü oyundan söz ediliyor.Bu bölge,maşallah, oyunbakımındanhiçbirzamaneksikkalmayacak. Bunlarolacak.Orduveyahükümetbunlardannekadarhaber-dar,nekadarbunlarıniçinde,şahsenbunubilmiyorum.Bilmediğim,eminolmadığımbirkonudabirşeydiyemem.AmamutlakaTürkiyeCumhuriyetiDevletibütünbunlarlailgilihesaplaryapıyordur.Bütünbunlarıdeğerlendiren,bunlarlailgilihesaplaryapankurumlarıvardır,bunlarlailgilişuveyabudüzeydebirhazırlık,enazındanbilgilenmedüzeyi vardır.Eğer devlet diyebir şeyvarsa, böyle bir şey için var.Yapıyorlardır,bilemiyorum.Buradahükümetotavırda,Genelkurmaybaşka bir tavırda; bunlarla ilgili benim bilgilerim yok.Dolayısıylasizebukonudaaydınlatıcıbilgilerveremem.Amabirtakımoyunlaroynanıyorburalarda,birşeyleryapılıyor. Ancak, tekrar ifade edeyim; ne oyunlar oynanırsa oynansın,bunlar devlet ve hükümet oyunlarıdır. Ortadoğu’nun bugünAmerika’nınvarlığıyla,işgaliyledebirkatdahaağırlaşmışsorunları-nıyineveyinebuülkehalklarındandoğacakbirinisiyatifçözecektir.



Çokzorbirşeydir;amayinebuOrtadoğu,kenditarihine,kültürünevezenginliğineuyarak,bununimkanlarınıanlayarak,yaratıcıbirşe-kilde, bu alternatifi üretebilirse hakikaten sadece kendisi için değil,bütüninsanlıkiçindeçokyararlı,ışıktutucubirşeyyapmışolacaktır.Yok,yapamazsada,zatenüzerindeçokciddifırtınalaresiyor,bugünekadardaçokciddikayıplarverdi,tahribatlarverdi,dahadavermeyedevamedecek,kaderibuolacak. Bizimtespitedebileceğimizherkonudaçözümbiziz.Bizvar-sakumutvardır;bizvarsakveyükleyebildiğimizorandadaoümidinçapı,etkinliği,derinliği fazlalaşacaktır.Ben,bizimdışımızdabaşkabirçözümgücününvarolduğunudüşünmüyorum.Herşeyi,kendimizosorununsahibi,öznesiveyapıcısıolarakgörmeliyiz.Bunungücüdekendimizi ne kadar katıyorsak o kadar güçlüdür, başka bir şey yok.Yanibenbaşkabirşeytanımıyorum,bilmiyorum.

Ö m e r l a Ç İ n e r...nizam partisi müstakil bir parti olarak kuruldu. onun öncesinde...

Documents