• marjolein willemse • [email protected] [email protected] • postvakje in oost...
TRANSCRIPT
![Page 1: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/1.jpg)
• Marjolein Willemse• [email protected]• Postvakje in oost• Dinsdag, woensdag en donderdag
![Page 2: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/2.jpg)
Wat heb je nodig?
• Nectar 3e editie• Schrift • Studiewijzer • PTA – Volgt nog
![Page 3: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/3.jpg)
• Opdracht– Blader het boek door en schrijf op• Welke onderdelen zijn herhaling?• Welke onderdelen zijn nieuw?• Welk onderdeel/ welke onderdelen lijken je moeilijk
• Digitaal materiaal– Via Iddink.nl
![Page 4: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/4.jpg)
Gedrag
Hoofdstuk 1 Nectar
![Page 6: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/6.jpg)
• Begrippenlijst van de dikgedrukte woorden• Opdrachten 1 t/m 5
![Page 7: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/7.jpg)
• Private life of pigs
![Page 8: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/8.jpg)
1.1 Dierenwelzijn
![Page 9: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/9.jpg)
1.2 Gedrag bestuderen
• Ethologie– Verbanden vinden in gedrag • Dmv observeren, tellen en meten
• Altijd objectief– Welke prikkel zorgt voor welk gedrag?
![Page 10: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/10.jpg)
1.2 Gedrag bestuderen
• Antropomorfisme– Toekennen menselijke eigenschappen aan dieren
![Page 11: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/11.jpg)
1.2 Gedrag bestuderen
• Sleutelprikkel – Externe prikkel die bij soortgenoten een bepaald
voorspelbaar gedrag veroorzaakt
![Page 12: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/12.jpg)
![Page 13: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/13.jpg)
1.2 Gedrag bestuderen
• Supranormale prikkel– Versterkte sleutelprikkel
![Page 14: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/14.jpg)
• Pas uit het ei gekomen jongen van de zilvermeeuw bedelen bij hun ouders om voedsel door regelmatig te pikken naar de snavel van de oudervogel. Deze snavel is geel van kleur en op de onderkant bevindt zich één rode cirkelvormige vlek.Door de onderzoeker Tinbergen werd in de jaren vijftig onderzoek gedaan naar dit pikgedrag van zilvermeeuwjongen. Tinbergen gebruikte daarvoor onder meer een tweedimensionaal model van de kop van een volwassen zilvermeeuw (zie afbeelding hiernaast). Bij het 'standaardmodel' is de snavel geel en heeft deze een rood gekleurde snavelvlek. Bij één van zijn experimenten liet hij de snavelvlek weg en gaf hij de hele snavel een bepaalde kleur. De daarvoor gebruikte serie meeuwenkoppen en de door Tinbergen waargenomen pikfrequenties van de jongen zijn weergegeven in de afbeelding .
• Formuleer twee mogelijke conclusies over de relatie tussen de kleur van de snavel en het pikgedrag van de jongen
![Page 15: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/15.jpg)
• De kleur rood is de sterkste sleutelprikkel. • Er is weinig/geen verschil in respons op
snavels met een andere kleur dan rood
![Page 16: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/16.jpg)
1.3 Communicatie en gedrag
• Communicatie – Alleen tussen soortgenoten– Leren begrijpen
http://www.youtube.com/watch?v=RICvxpWSrAw
https://www.youtube.com/watch?v=h5jpsNj5wJg (twee meningen)
![Page 17: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/17.jpg)
1.3 Communicatie en gedrag
• Ritueel gedrag– Serie van gedragseenheden die van tevoren
vaststaan– Functie• Gevechten uit de weg gaan• Wie is de baas, vriend of vijand
![Page 18: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/18.jpg)
1.3 Communicatie en gedrag
• Conflictgedrag– Wanneer een dier niet weet welke
gedragselementen uit welk gedragssysteem hij moet kiezen
– Even grote motivatie voor twee of meer gedragssystemen• Overspronggedrag• Ambivalent gedrag• Omgericht gedrag
![Page 19: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/19.jpg)
1.3 Communicatie en gedrag
• Oversprong gedrag– Gedrag uit derde gedragsysteem
• Ambivalent gedrag– Afwisselend gedrag uit beide gedragsystemen
• Omgericht gedrag– Gedrag richt zich op een derde individu of op iets
geheel anders
![Page 20: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/20.jpg)
Toepassen
• Sluipwespen veranderen gedrag
• Artikel over lieveheersbeestjes
![Page 21: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/21.jpg)
1.4 Aangeboren of aangeleerd
• Aangeboren– Gedrag is al bij de geboorte aanwezig
• Aangeleerd– Gedrag is nog niet bij de geboorte aanwezig
• https://www.youtube.com/watch?v=CG6STfepHy0
![Page 22: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/22.jpg)
![Page 23: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/23.jpg)
1.4 Aangeboren of aangeleerd
– Inprenting• Leren is beperkt tot een korte gevoelige periode
– Ganzen
– Gewenning• Een bepaalde reactie op een prikkel wordt afgeleerd na
herhaling van die prikkel. – Muizen
– Imiteren • Het nadoen van soortgenoten
– Makaken
![Page 24: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/24.jpg)
1.4 Aangeboren of aangeleerd
– Spelen • Sociaal gedrag
– Rangorde/pikorde
– Associatief leren• Een toevallige prikkel wordt gekoppeld aan een andere
prikkel• Klassieke conditionering
– Verband tussen twee verschillende prikkels» Natuurlijke prikkel: onvoorwaardelijke reflex» Neutrale prikkel: geen reactie/reflex
– Pavlov
![Page 25: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/25.jpg)
1.4 Aangeboren of aangeleerd
– Trial and error• Proefondervindelijk leren• Van alles uitproberen en per ongeluk geluk hebben
– Beloning (handhaven gewenst gedrag) of straf voor handeling (afleren ongewenst gedrag)
– Operante conditionering– Skinner
– Inzicht• Verbanden leggen tussen gebeurtenissen of situaties
– Kraai – Chimpansee
![Page 26: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/26.jpg)
1.5 Gedrag van primaten
• Cultuur– Individuen binnen een groep vertonen hetzelfde
gedrag– Twee voorwaarden• Leven in groep• Imitatie
– Primaten
![Page 27: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/27.jpg)
Stress
• Kortdurend– Goed
• Chronisch – Slecht• Geen ontspanning • Sneller vatbaar voor ziekten
![Page 28: • Marjolein Willemse • l.m.willemse@maartens.nl l.m.willemse@maartens.nl • Postvakje in oost • Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062703/5551a0ed4979591f3c8b5b19/html5/thumbnails/28.jpg)
• Chimpansees – Inlevingsvermogen
• Stress bij politica– Karakteristieke stresskenmerken