TORTULSedimantoloji Çalışma Grubu Bülteni

No : 2018 / 2 www.sedimantoloji.org

Kerpe-Kocaeli

SEDİMANTOLOJİ ÇALIŞMA GRUBU

YÜRÜTME KURULU

BAŞKAN: İsmail Ömer YILMAZ (Orta Doğu Teknik Üniversitesi)

II. BAŞKAN: Mehmet ÖZKUL (Pamukkale Üniversitesi)

GENEL SEKRETER: Ezher TAGLIASACCHI (Pamukkale Üniversitesi)

WEB SORUMLUSU: Raif KANDEMİR (Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi)

Cüneyt BİRCAN (Balıkesir Üniversitesi)

EDİTÖR: Serkan ÜNER (Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi)

ÜYE: Faruk OCAKOĞLU (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi)

ÜYE: Calibe KOÇ TAŞGIN (Fırat Üniversitesi)

ÜYE: M. Korhan ERTURAÇ (Sakarya Üniversitesi)

TORTULpinterest.com

www.sedimantoloji.org

TORTUL

İçindekiler sayfa

Editör’den 2

Sedimantoloji Çalışma Grubu 2018 Sakarya Çalıştayı 3

SÇG-2019 (Elazığ) Çalıştay Afişi 7

Sedimantoloji Konulu Etkinlikler ve Kitaplar (2018-2019) 9

Haber Türkçe “Kronostratigrafik Çizelge” Hazırlandı 10

Gündem “Holosen’in Katları” 11

Gündem “Jura-Kretase sınırı değişiyor mu? ” 13

Ustaları tanıyalım “ Francis John Pettijohn ” 14

pinterest.com

1www.sedimantoloji.org

TORTULpinterest.com

SÇG Yürütme Kurulu adına

Serkan ÜNER

2

Editör’den

Sedimantoloji Çalışma Grubu, düzenli olarak yılda iki kez hazırlamakta

olduğu Tortul Bülteni’nde, grubumuzun yaptığı etkinlikler, dünyadaki

Sedimantoloji ile ilgili gelişmeler, yakın gelecekte yapılacak sedimantoloji

konulu toplantılar hakkında sizleri bilgilendirmeyi amaçlamaktadır. Bunların

yanında, yaptığı yayınlarla Sedimatoloji’ye katkı sağlamış bilim insanlarını

sizlere ve özellikle de genç araştırmacılara tanıtmayı görev edinmiştir.

Bu kapsamda 2018 yılının ikinci yarısı için hazırlanan bu bültende sizlere 6-

9 Eylül 2018 tarihleri arasında Sakarya ilimizde, Sakarya Üniversitesi,

Coğrafya Bölümü’nün ev sahipliğinde ve Dr. Öğr. Üyesi M. Korhan

ERTURAÇ başkanlığında yapılan “Yamaç, Kıyı ve Akarsu Depolanma

Süreçlerinin Sedimanter Kayıtları” temalı çalıştayımız hakkında bilgi vermek

ve önümüzdeki yıl 5-8 Eylül 2019 tarihleri arasında, Elazığ ilimizde, Fırat

Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü’nde, Doç. Dr. Calibe KOÇ

TAŞGIN başkanlığında yapılacak olan “Denizel Depolanma Sistemleri”

temalı çalıştayımızın ilk duyurusunu yapmak istiyoruz.

Keyifle okumanız dileklerimizle...

www.sedimantoloji.org

pinterest.com

Sedimantoloji Çalışma Grubu2018 Çalıştayı Sakarya’daYapıldı

(6-9 Eylül 2018)

TORTUL

Sedimantoloji Çalışma Grubu’nun 2018 Çalıştayı, 6-9 Eylül 2018 tarihleri arasında

Sakarya Üniversitesi, Coğrafya Bölümü’nün evsahipliğinde ve Dr. Öğr. Üyesi M.

Korhan ERTURAÇ’ın başkanlığında gerçekleştirildi.

3

Çalıştayımız ile ilgili ayrıntılı bilgiye Sedimantoloji Çalışma Grubu web sayfasından

(www.sedimantoloji.org) ulaşabilirsiniz.

www.sedimantoloji.org

“Yamaç, Kıyı ve Akarsu Depolanma Süreçlerinin Sedimanter Kayıtları” temalı

çalıştayımızın ilk iki gününde sözlü ve poster sunumları yapıldı. Yerli ve yabancı 21

farklı üniversiteden araştırmacı tarafından hazırlanan 24 adet bildiri sunuldu.

Çalıştayın sonraki iki gününde Sakarya ilimizin yakın çevresinde bulunan Sakarya ve

Mudurnu nehirlerinin taraçalarına, Kefken-Kerpe Falezleri’ne ve Karasu Deltası’na

arazi gezisi düzenlenmiştir.

pinterest.com

TORTUL

4www.sedimantoloji.org

Sedimantoloji Çalışma Grubu 2018 Çalıştayı (6-9 Eylül 2018) - SAKARYA

Sakarya Nehri

kerpe.com kandiralilar.com

SÇG-2018 Çalıştayımız, SÇG Yürütme Kurulu Başkanı Prof. Dr. İsmail Ömer YILMAZ ve

Çalıştay Başkanı Dr. Öğr. Üyesi M. Korhan ERTURAÇ’ın açılış konuşmaları ile başladı. Açılış

konuşmaları sonrasında çalıştaya, çağrılı konuşmacılar Naki AKÇAR’ın “Akarsu Taraçalarının

Kozmojenik İzotop Yöntemi ile Tarihlendirilmesi”, Eren ŞAHİNER; Korhan ERTURAÇ; Niyazi

MERİÇ tarafından hazırlanan “Karasal Çökellerde Lüminesans Tarihlendirmesinin Esasları ve

İleri Uygulama Teknikleri” ve Raif KANDEMİR’in “Antarktika İzlenimleri” başlıklı sunumları ile

devam edildi.

pinterest.com

TORTUL

5www.sedimantoloji.org

Sedimantoloji Çalışma Grubu 2018 Çalıştayı (6-9 Eylül 2018) - SAKARYA

Çağrılı konuşmalar sonrasında çalıştayımıza beş oturumda yapılan sözlü sunumlar ile

devam edildi.

Oturumlar arasındaki çay-kahve molaları, poster

bildirilerin incelendiği, bilimsel tartışmaların ve

sedimantoloji konulu sohbetlerin yapıldığı, yeni

proje önerilerinin konuşulduğu

dinlenme zamanları olarak

değerlendirilmiştir.

pinterest.com

TORTUL

6www.sedimantoloji.org

Sedimantoloji Çalışma Grubu 2018 Çalıştayı (Arazi Gezileri)

Çalıştayımız, Dr. Öğr. Üyesi M. Korhan ERTURAÇ’ın önderliğinde yapılan arazi gezileri

ile devam etti. Çalıştay programı kapsamında, Kuzey Anadolu Fayı boyunca, Sakarya

Nehri ve Mudurnu Çayı’nın flüvyal çökel kayıtları ile Karadeniz kıyı şeridinde Kefken-

Kerpe-Karasu boyunca aşınmalı kıyılar ve depolanma süreçlerinin gözlendiği doyumsuz

bir arazi gezisi yapıldı.

pinterest.com

TORTUL

7www.sedimantoloji.org

pinterest.com

TORTUL

8www.sedimantoloji.org

72. Türkiye Jeoloji Kurultayı

28 Ocak-1 Şubat 2019

Orta Doğu Teknik Üniversitesi,

Ankara, Türkiye

http://www.jmo.org.tr/etkinlikler/kurultay/

EGU2019 — European Geosciences Union

General Assembly 2019

07 - 12 Nisan 2019

Viyana, Avusturya

https://www.egu.eu/

3rd International Congress on Stratigraphy

(Strati 2019)

2–5 Temmuz 2019

Milano, İtalya

https://www.socgeol.it/305n1215/3rd-international-

congress-on-stratigraphy-strati-2019.html

Sedimantoloji Çalışma Grubu

SÇG-2019 Çalıştayı

5-8 Eylül 2019

Fırat Üniversitesi, Elazığ

http://www.sedimantoloji.org/

34th Meeting of Sedimentology IAS 2019 Rome

10-13 Eylül 2019,

Roma, İtalya

http://iasroma2019.org

Sedimantoloji Konulu Etkinlikler ve Yeni Kitaplar (2018-2019)

Kaynak: www.globaleventslist.elsevier.com

TORTULpinterest.com

9

Sedimentology: A Study of Sedimentary Rocks and Structures, 2018

Cortez Ford,Syrawood Publishing , 240 p.

Sedimentary Structures, 2018

John Collinson , Nigel MountneyDunedin Academic Press , 320 p.

Till: A Glacial Process Sedimentology, 2018

David J.A. Evans,JohnWiley & Sons, 385 p.

Essentials of Geology2018

Stephen MarshakW. W. Norton & Company,

www.sedimantoloji.org

TORTULpinterest.com

10www.sedimantoloji.org

Türkiye Stratigrafi Komisyonu tarafından ”Türkçe Jeolojik Yaş Cetveli” hazırlanmıştır. Uluslararası

Stratigrafi Komisyonu (International Commission on Stratigraphy) tarafından da kabul edilen cetvele,

resmi web sayfası olan www.stratigraphy.org üzerinden ulaşılabilmektedir.

Türkçe “Kronostratigrafik Çizelge” Hazırlandı

TORTULpinterest.com

11www.sedimantoloji.org

Giriş

Uluslararası Stratigrafi Komisyonu (ICS), uzun zamandır yapılan tartışmalara son noktayıkoydu ve Holosen’in yeni katlarını, 16 Temmuz 2018 günü, gerekçelerine de atıf yapan genişçebir açıklama ile kendi internet sayfasında yayınladı (http://www.stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2018-07.jpg). Bu kararla Holosen, alttan üste doğru Grönlandiyen (11.7-8.2by), Nortgripiyen (8.2-4.2 by), Meghalayan (4.2-Güncel / 1950) olarak üç kata bölünmüşoluyor. Kat sınırları dünya ölçeğindeki uzun süreli kuraklık dönemlerine dayandırılmıştır.Güncel/Günümüz ve/veya Megahalayan’ın sonu, 14C dahil, radyometrik yaşlandırmalarda esasalınan 1950 yılıdır. Karar, ICS’in üst kuruluşu Uluslararası Jeolojik Bilimler Birliği (IUGS)’nde deoylanarak kabul edilmiş ve böylece stratigrafide kullanımı resmi hale gelmiştir. Kararın bir diğerözelliği Holosen yerine kullanılması önerilen Antroposen teriminin şimdilik gündemdençıkarılmış olmasıdır. Karar aniden alınmış değildir. Konu ICS Stratigrafi Alt Komitesi, INTIMATE(Integration of ice-core, marine and terrestrial records) Çalışma Grubu, arkeoloji grupları veizotop çalışma gruplarının sürekli gündeminde olmuş ve bugünkü kararın ilk adımı yaklaşık altıyıl önce atılmıştır (Walker vd., 2012).

Kronostratigrafi birimlerinin olmazsa olmazı, litolojik karşılıklarının bulunmasıdır. Yapılanaçıklamalara göre, gerek Grönlandiyen, gerekse Nortgripiyen’in göl çökellerinde ve buzullarda,çeşitli yaşlandırma yöntemleriyle tespit edilmiş karşılıkları mevcuttur (Walker vd., 2012).Meghalayan katı ise 200 yıl süren kuraklık döneminin tortulları ile başlar. Bu tortullar tipik olarakkuzey Hindistan’ın Megalaya kenti sınırları içindeki Mawmluh Mağarası çökellerinde bulunmuşve günümüze kadar izlenebilmiştir (Mayewski vd., 2004; Walker vd., 2012). Kat sınırları vesınırları temsil eden tortul karşılıklarının, özellikle Kuzey Yarı Küre’deki pek çok yerde tespitedildiği vurgulanmaktadır. Özetle, daha önce belli bir zaman sınırı olmaksızın Erken/Alt –Orta/Orta – Geç/Üst olarak ayrılan Holosen devresi (seri) bundan sonra Grönlandiyen,Nortgripiyen ve Meghalayan katları ile ele alınacaktır. Türkiye Stratigrafi Komitesi, 4 Temmuz2018 günü düzenlediği “Jeolojik Zaman Çizelgesi Türkçeleştirme Çalıştayı” kararlarına bunlarıda ilave etmiş ve yayınlanması için ICS sekreterliğine iletmiştir.

Holosen Katlarının Özelliği ve Kültürel Jeoloji

Jeolojik Zaman birimi olarak daha eski birimlerle kıyaslanamayacak kadar kısa olanHolosen’in önemi, a) buzul arası devre olması, b) insan yerleşmeleri ve tarihsel olayların budevre içinde olmasındandır. Kültürel jeoloji, arkeoloji, paleokimatoloji, dil, coğrafya, tarih,paleopatoloji vb pek çok alan, araştırmalarını bu zaman dilimi içinde yapmaktadır. Buna karşındevrenin bölümlenmesi hep muğlak kalmış, her dal kendi bölümlemesini geliştirmiştir.Yerbilimciler, sınırları belirsiz Erken-Orta-Geç ayırımı tercih etmişler, ICS ise bu ayırıma bilegitmemiştir. Örneğin Geç Holosen, Aktüel, Güncel, Günümüz, tarihsel dönem şeklinde belirsizbir anlayışla ele alınmıştır (Kazancı, 2009).

“ Holosen’in katları” Nizamettin KAZANCI, 2018

devam ediyor

TORTULpinterest.com

12www.sedimantoloji.org

Arkeoloji’de kullanılan Erken Neolitik, Geç Neolitik, Çanak Çömleksiz Neolitik, Kalkolitik gibiayırımlar kültürel gelişmeleri ifade ettiğinden, bunların sınırları ülkeden ülkeye, bölgedenbölgeye değişmektedir. Neojen-Kuvaterner sınırı tartışmaları ve Holosen’in adının Antroposenolarak değiştirilmesi önerileri, belirsizlikleri artırmıştır. Özellikle Antroposen için getirilengörüşlerin neredeyse tümü, ekoloji temelli, insanın yerküre üzerinde bıraktığı ve/veya yarattığıdeğişiklikleri esas alan öneriler olmuştur (Lewis and Maslin, 2015). Adını da “insan-anthropo”’dan alan bu zaman dilimi içinde kat ayırımı olmadığı gibi, bizzat Antroposen’inbaşlangıcı için değişik zamanlar önerilmektedir (Lewis and Maslin, 2015). Diğer jeolojik zamanbirimleri ve bilhassa katların tanımında esas olan ise doğal olaylar ve bunların tortulkarşılıklarıdır. Bu husus Walker vd (2012) tarafından geliştirilen önerinin temelidir ve IUGSoylamasında etkili olmuştur. Kısaca söylemek gerekirse, ICS’in 2018/7 Jeolojik ZamanCetveli’nde, Holosen’in geneli ve katları, iklim değişiklikleri ve bunun tortul karşılıklarınadayandırılmıştır. Younger Drayas, Holosen’i başlatan uzun bir kuraklık dönemini temsil eder.Bu dönemde buzullar eriyerek gerilemiş ve Drayas isimli bitki kuzey bölgelerde gelişebilmiştir.Aynı şekilde 8200 yıl ve 4200 yıl önce 100-200 yıl süren etkili kuraklıklar olmuş, bunun tesiriyleçeşitli medeniyetler çökmüş ve yerlerine yenileri gelmiştir. Literatürde 8.2 ve 4.2 by olaylarıolarak bilinen kuraklık dönemleri artık Holosen’in kat sınırları olmuştur.

Kültürel Jeoloji, kültürün oluşması ve gelişmesine tesir eden doğal süreçleri inceleyen yerbilimidalıdır. Önemli dayanaklarından birisi eski ortamların kurulması ve bunların zaman sırası içindeanlatılabilmesidir. Holosen’in katları bu bakımdan önemlidir. Dünya çapındaki iki doğal olay, ikikuraklık kat sınırları olmuştur. Şüphesiz insan ve toplum yaşamına tesir eden doğal olaylaryalnızca kuraklıktan ibaret değildir. Ancak, kat sınırları, büyük toplumsal ve kültürel değişmeleriaçıklayacağı gibi referans noktaları olacaklardır. Büyük Orta Asya göçleri, Ortadoğu’daki ilkyerleşimler, Anadolu’nun iskân edilmesi, şehirlerin kurulması, göl ve akarsuların kontrol altınaalınması gibi kültürel olaylar daha düzenli biçimde açıklanabilecektir. Bir başka ifade ilePleistosen ve bilhassa Holosen incelemeleri bir bakıma Kültürel Jeoloji incelemeleri şeklindeyürüyecek, olayların açıklanması da Holosen katlarına göre veya mutlak zaman sınırlarına göreolacaktır. Özetle, Holosen’in katlara bölünmesi, büyük araştırma malzemesine sahip Türkyerbilimciler için önemli bir fırsat olarak görünmektedir. Bu nedenle katların kullanımınınyaygınlaştırılması önemlidir.

Kazancı, N., 2018. Holosen’in Katları. Türkiye Jeoloji Bülteni, 61 (3), 359-361.

Bu makale Türkiye Jeoloji Bülteni’nin Ağustos 2018 sayısında yayımlanmış olup, Prof. Dr.Nizamettin KAZANCI’nın izni ile kullanılmıştır.

“ Holosen’in katları”

TORTULpinterest.com

13www.sedimantoloji.org

“Jura-Kretase Sınırı (JK2018) “Uluslararası toplantısı" 5-7 Aralık 2018 tarihleri arasındaİsviçre’nin Cenevre kentinde Doğa Tarihi Müzesi’nde gerçekleştirildi. Başkanlığını Prof. BrunoR.C. Granier’in (Batı Bretagne Üniversitesi-Fransa) yaptığı toplantının amacı; Jura-Kretasesınırında ve civarındaki (Kimericiyen’den Hotriviyen’e kadar olan aralıktaki tabakaları veözellikle Titoniyen-Valanjiniyen tabakalarına hedeflenerek) östatik olaylar, biyolojik, fizyografik,jeokimyasal, tektonik vb olaylarla ilgili sedimantolojik, stratigrafik ve paleontolojik kayıtlarınincelenmesi, karşılaştırılması ve tartışılmasıdır.

“Jura-Kretase Sınırı Değişiyor Mu?”

Toplantının Uluslararası bilimsel komitesinde SÇG üyemizİsmail Ömer Yılmaz’ın da yer aldığı ve Arjantin PaleontolojiBirliği (APA), Lübnan Paleontoloji ve Evrim Birliği (APEL),Fransa Paleontoloji Birliği (APF), İspanya PaleontolojiTopluluğu (SEP), İtalya Paleontoloji Topluluğu (SPI),Romanya Paleontoloji Topluluğu (SPR), İsviçre StratigrafiKomitesi (Strati CH), Uluslararası Stratigrafi Sınıflandırma AltKomisyonu (ISSC), Uluslararası Ostrakoda Araştırma Grubu(IRGO), Rusya Kretase Komisyonu (MCK), Avrupa YerbilimleriBirliği (EGU), Stratigrafi, Sedimantoloji ve Paleontoloji Grubu(SSP), Uluslararası Sedimantologlar Birliği (IAS), SedimanterJeoloji Topluluğu (SEPM) ve Paleontoloji Topluluğu’nunüyelerinin aktif olarak katılıdığı toplantıda, Afrika, Amerika,Asya ve Avrupa kıtalarından 28 farklı ülkeden katılımgerçekleşti ve 62 bilimsel sunum yapıldı.

Toplantı sonunda gerçekleştirilen tartışma sonuçları ve ankete göre 52% oranla Valanjiniyentabanı Jura/Kretase sınırı olarak uygun görülmüştür. Günümüzde kullanılan ama GSSP kaydıproblemi yaşanan şuanki Jura/Kretase sınırına alternatif bir görüş kuvvetle şekillenmiştir. Bukarar 2019 içerisinde farklı komisyonlarda da alternatif sınır seviyesi olarak görüşülmeyedevam edecektir. Bu toplantının sonuçlarını içeren uluslararası dergilerde özel sayılarhazırlanmaktadır. (Ayrıntılı bilgi: https://php5.univ-brest.fr/conference/ocs/index.php/JK2018/JK2018)

JK2018 Toplantısı grup fotoğrafı

JK2018Toplantı afişi (Karen Car Studio)

pinterest.com

TORTUL

14www.sedimantoloji.org

Kendisini sedimantolog ve arazi jeoloğu olarak tanımlayan FrancisJohn Pettijohn, 1904 yılında Wisconsin-Amerika’da doğdu. Jeolojicamiasında “Modern Sedimantolojinin Babası” olarak adlandırılanPettijohn, jeoloji ile ilk olarak çocuk yaşlarında evinin yakınındabulunan mağaraları gezerek ve fosil toplayarak tanıştı. Lisanseğitimini 1924 yılında Minnesota Üniversitesi’nde tamamlayanPettijohn, “Prekambriyen Jeolojisi” üzerine yaptığı doktoraçalışmasını yine aynı üniversitede 1930 yılında tamamlayarakDoktor ünvanını aldı.

1952 yılında Profesör olan Pettijohn, 1973 yılında emekli oluncayakadar Johns Hopkins Üniversitesi’nde görev yaptı. Bu dönemde26 doktora öğrencisi yetiştirdi.

Alamy.com

Modern sedimantoloji tekniklerinin açık bir şekilde ortaya konulduğu “Sedimentary Rocks” isimlikitabı, 1949 yılındaki ilk baskısından sonra birçok kez yeni baskı yapmıştır. Bu kitapta ortaya konulanstandartlar ve çalışma teknikleri üzerinden 70 yıla yakın süre geçmesine rağmen kabul görmektedir.

Pettijohn, jeoloji ve sedimantolojiye katkıları sebebiyle birçok ödüle layık görülmüştür. Bunlardanbazıları; Uluslararası Sedimantologlar Birliği (IAS) tarafından verilen Sorby Madalyası, EkonomikPaleontologlar ve Mineraloglar Birliği (SEPM) tarafından verilen Twenhofel Madalyası, Londra JeolojiBirliği tarafından verilen Wollaston Madalyası ve Amerikan Jeoloji Birliği tarafından verilen PenroseMadalyası’dır. Pettijohn ayrıca Minnesota Üniversitesi Onur Ödülü’ne sahiptir.

Başlıca yayınları:

* Krumbein, W.C. Pettijohn, F.J. (1938) Manual of Sedimentary Petrography. Appleton CenturyCrofts, New York, 549 p.* Pettijohn, F.J. (1949) Sedimentary Rocks. New York: Harper and Row. New York : Harper &Brothers, 718 p.* Pettijohn, F.J. (1954) Classification of sandstones. Journal of Geology 62:360–365.* Potter, P. E., Pettijohn, F. J . (1963). Paleocurrents and basin analysis. Berlin-Gottingen-Heidelberg: Springer-Verlag, 425 p.* Pettijohn, F.J., Potter, P.E., 1964.. Atlas and glossary of primary sedimentary structures. New York:Springer-Verlag, 370 p.* Pettijohn, F.J., Potter, P.E. Siever, R., 1965. Geology of sand and sandstone. Indiana. Univ.Printing Plant. Bloomington, 205p.* Pettijohn, F.J., Potter, P.E. Siever, R., 1972. Sand and Sandstone. Springer-Verlag, Berlin,Heidelberg, New York. 618 p.

Kaynak: Paul Edwin Potter (2000). Memorial to Francis J. Pettijohn 1904–1999. Geological Society of America Memorials, v. 31, 19-22.

pinterest.com

TORTUL

Sedimantoloji Çalışma Grubu’na üye olmak için web

sayfamızdaki SÇG Üyelik Formu’nu doldurarak

başvuruda bulunabilirsiniz.

www.sedimantoloji.org

https://speakwellpartners.com