Krishnamurti

Ýnghĩavềsựchết,đaukhổvàthờigian

NguyễnMinhTâm,ĐàoHữuNghĩadịch

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

Mụclục01020304050607080910

1.Buổihômnaytôimuốnmởđầucâuchuyệnlàlưuýcácngàivềchỗquantrọngphithườngcủasựtựdo.Phầnđôngchúngtakhôngmuốntựdo.Cóthểcógiađình,cónhữngtráchnhiệm,cónhữngbổnphận,vàcuộcsốngcủatađềugồmtoànnhữngđiềuđó.Nhữngluậtlệxãhội,nhữngphéptắcluânlýđãphủvâyđờisốngchúngta.Chúngtagánhnặngbiếtbaokhókhănthườngnhậtcũngnhữngvấnđềcủata,vànếucótìmđượcchútanủinào,phươngcáchnàođểtránhđượcnhữngxungchướngvànhữngkhổnãoấythìtađãlấylàmtựmãnmộtcáchquádễdãirồi.Phầnđôngchúngtakhônghềmuốnđượctựdogìcả.Đốivớitôi,dùcáchnào,lốinào,chiềuđộnàođinữa,dườngnhưmộttrongnhữngđiềucốtyếucủacuộcsốnglàphảikhámphálàmsaochomìnhđượchoàntoàntựdo,đượctựdotrọnvẹn.Nhưngcócáchnàolàmtâmthứcconngười–đãbịquiđịnhtrướcquánặngnề,đãbịtróibuộclệthuộcquáchặtchẽvàonhữngcôngviệchằngngày,đãbịchấtđầu,quáđầynhữngnỗisợhãixaoxuyến,đãquáđỗihoangmangvềtươnglaivàquáđỗithuỷchungnhưnhứttrongviệccầuan–cóthểnàotâmthứcnhưvậymàphátkhởiđượcnơichínhnómộtcuộcchuyểnhoátậncănđế,mộtcuộcchuyểnhoáchỉcóthểphátsinhtừsựtựdotriệtđểmàthôichăng?

Tôithiếttưởngmỗingườitrongchúngtanênlưutâmthậtsựvàovấnđềấy,ítralàtrongkhinghenhữngbuổinóichuyệnnày.Chúngtaphảitìmxem,khôngphảichỉởmặtngôntừ,màphảiđàosâuýnghĩacủachúngđểnhậpsâuvàotựthểmình,tìmxemcoichúngtathựcsựcóthểđượctựdohaykhông.Khôngtựdothìkhôngthểnàothấyrõđượcđâulàchânlývàđâulàsailầm.Khôngtựdothìcuộcsốngkhôngcóchiềusâu;khôngtựdothìchúngtachịunôlệtấtcảmọiảnhhưởng,mọiáplựcxãhội,vàvôsốnhữngyêusáchthúcbáchcứdồndậpliênmiênvàochúngta.

Trêncươngvịcáthể,cóthểnàochúngtathựcsựthâmnhậptựthể,cóthểnàochúngtaquyếtliệtđàosâutựthểđểtìmhiểuxemmỗingườichúngtacóthểthựcsựđượchoàntoàntựdo

toàntriệtchăng?Chỉcócuộcthayđổinơichúnglàkhinàochúngtađượctựdothôi,điềuấyvốndĩnhiênrồi.Vàchúngtaphảithayđổi:khôngphảithayđổihờihợtphơnphớt,khôngphảithayđổibằngcáchngắttỉađôichútđâyđó,màbằngcáchphátdậymộtcuộcchuyểnhoátậncănđếngaytrongcơcấucủatưtưởngvàcủatâmthầnchúngta.Thếnêntôithiếttưởngrằngđiềutốitrọnglànóivềsựthayđổi,làthảoluậnvấnđềnàyvàtìmxemmỗingườichúngtacóthểthâmnhậpđượcvấnđềnàyđếnmứcđộnào.

Cácngàibiếttôihiểuýnghĩacủasựthayđổilàthếnàochăng?Thayđổilàtưduymộtcáchhoàntoànkháchẳnthườnglệ,làkhaimởmộttâmtháitrongđótuyệtchẳngcóxaoxuyếnâulotrongbấtcứlúcnào,chẳngcómảymaygìxungchướng,chẳngcómảymaygìphấnđấuđểchứngđạtchicả,đểchomìnhlà–haytrởnên–mộtcáigìđó.Đólàxalìadứtkhoátmọisợhãi.Vàđểnhậnhiểuthếnàolàthoátlymọisợhãi,tôithiếttưởngcầnphảinhậnhiểucốtchỉcủanhữngtươnggiaogiữanhữngsưvànhữngđệtửnhưthếnào,vàdođó,thấyrađượcýnghĩacủasựtìmhọc.

Thếthường,chúngtatìmhọcbằngcáchnghiêmtầm,quasáchvở,quakinhnghiệmhaybằngcáchnhờmộtngườinàodạydỗ.Đólànhữngcáchthóithườngđểtatìmhọc.Taphúthácchokýứcnhữnggìnênlàmvànhữnggìkhôngnênlàm,nhữnggìnênsuytưởngvànhữnggìkhôngnênsuytưởng,phảicảmnhậnthếnào,phảiphảnứngthếnào.Bằngkinhnghiệm,bằngnghiêntầm,bằngphântích,bằngthínghiệm,bằngnhữngcuộcphảntỉnhxemxét,chúngtachứavựanhữngtríthứcđểlàmkýức,rồikýứcnàyphảnứnglạinhữngxúcsựvànhữngthiếtnguyện,thếrồitalấyđóđểmởmangsởhọccủata.Tiếntrìnhấytađãquenlắmrồi:Nólàcáchduynhấtđểtatìmhọc.Chẳnghạnkhôngbiếtláiphicơ,thếlàtôiphảihọclái.Cóngườidạydỗchotôi,rồithuhoạchkinhnghiệmmàkýứcphảigìngiữ,rồisauđótôimớiláiđượcphicơ.Tiếntrìnhấylàtiếntrìnhduynhấtmàphầnđôngchúngtađềuquenbiết.Chúngtatìmhọcbằngsựnghiêncứu,bằngkinhnghiệm,chúngtatựhọchỏi,rồinhữnggìhọcđượcđemraphúthácvàokýứcđểlàmnhữngsởtrivànhữngsởtrinàytácđộngvậndụngramỗikhixúcsựhaymỗikhitacóviệcgìcầnphảilàm.

Thếmàtôinghĩrằngchúngtacómộtcáchhọchoàntoànkháchẳnvàtôisẽnóiquacáchấyvớicácngài;nhưngđểnhậnhiểuvàđểtìmhọcbằngcáchkháchẳnấy,taphảihoàntoànthoátlykhỏiuylực,nếukhôngthìtachỉđượcngườidạydỗchothôi.Vàcứlặplạinhữngđiềutađãđượcnghedạy.Đólàlýdotạisaođiềuquantrọngvẫnlàphảihiểubảnchấtcủauylực.Uylựcgâychướngngại,khôngchotatìmhọc–khôngchotatìmhọctheonghĩakhôngchứanhómcáckiếnthứcsởtriđểlàmthànhkýức.Kýứcluônluônứngđápbằngnhữngkhuônđúcsẵn.Trongấychẳngcómộtmảymaygìlàtựdocả.Ngườinàomangnặngnhữngsởtri,cònglựcdướigánhnặngnhữnggìhọcđượcthìkhôngbaogiờđượctựdocả.Họcóthểrấtđavăn,nhưngcáichứanhómsởtriđólạilàmcảntrởkhôngchohọtựdo,vàdođó,họkhôngthểhọcđượcgìcả.

Chúngtatíchluỹđủthứkiếnthức–khoahọc,sinhvậthọc,cáckỹthuật,vânvân–cáckiếnthứcnàyvốncầnthiếtchosựsốnganlạcvậtchấtcủaconngười.Thếnhưngtacũngtíchluỹcáckiếnthứcđểmàẩntrúvàođó,đểtácđộngthếnàochokhỏitrụctrặc,đểluônluônhànhtáctrongvònggiớihạncủacácđiềutabiếtđượcmàthôi,vànhờthếđểtựcảmthấymìnhantoàn.Khôngbaogiờchúngtachịusốngtrongcáivôđịnh,takhiếpsợsựvôđịnh,vìthếtalạicàngchấpchứanhữngkiếnthứccủamìnhnhiềuthêmlên.Chínhsựchứanhómtâmlýnàylàđiềutôimuốnđềcập;chínhsựchứanhómấyngănngạimấtcảniềmtựdo,tựtại.

Vậyhễbắtđầutrahỏitựdolàgì,tấttaphảitrahỏichẳngnhữngvềuylực,màcònphảitrahỏivềtrithứcnữa.Nếuchỉưngđượcngườidạydỗ,nếuchilonộiviệcchứanhómnhữngđiềucácngàingheđược,đọcđượcvàchứanhómnhữngthànhquảcủakinhnghiệmthìcácngàingheđược,đọcđược,vàchứanhómnhữngthànhquảcủakinhnghiệmthìcácngàisẽthấyrằngcácngàikhôngbaogiờđượctựdocả,vìcácngàichỉhànhtáctrongkhuônkhổcủanhữngđiềuđãbiết.Vàthựcra,phầnđôngchúngtađềunhưvậyđó.Thếthìtaphảilàmsao?

Tacóthểnhậnthấytâmthầnvàócnãotácdụngrasao.Ócnãolàsựthểthuộcvềsinhvật,cótínhcáchtiếnhoá,mộtsảnphẩmcủacuộctiếnhoá,nósinhhoạtvàtácdụngtrongvòngkinhnghiệmbưngbítcủachínhnó,trongsởtricủanó,trongnhữngướcmongcùngnhữngsợhãicủanómàthôi.Nócứluônluônmảimiếtlotựbaobọcvàtựbảovệkhôngngừng–vàtớimộtmứcđộnàodĩnhiênnóphảilàmnhưvậy,vìkhôngthếthìnóchóngbịhuỷhoạimất.Nócầnđượcmộtmứcđộantoàn,vìvậyđểcầuan,nóquenthóichứanhómđủmọithứcầnbiết,quenthóituânhànhđủthứhuấnthị,vàquenthóicấutạomộtnếpcôngthứcycứđểnósốngrậptheo,dođóthànhranókhôngbaogiờđượctựdocả.Nếutựquansátócnãomìnhvàcáchthứctácdụngcủanótasẽnhậnthứcđượccáinếpsốngycứcôngthứcấy.Trongấytuyệtchẳngcómảymaygìlàtựtạihồnnhiêncả.

Thếthìtìmhọcnghĩalàgì?Cóchăngmộtcáchtìmhọckhác,khôngtíchtrữ,khôngtrởthànhmộthậutrườngkýứchaycủasởtri,khôngcấutạonhữngkiểumẫuđểgiamcầmtùhãmchúngta?Cóchăngmộtcáchhọckhôngtíchtụthànhmộtgánhnặng,khôngbạihoạitâmthứcmàtráilạiđểchotâmthứcđượctựdotựtại?Nếucácngàicótựhỏiđiềuấy,khôngphảitựhỏimộtcáchthiểnbạcphơnphớt,màtựhỏimộtcáchthâmsâu,hẳncácngàithấyrằngmìnhphảitìmhiểutạisaotâmthứclạibámvíuvàouylực.Dùlàuylựccủamộtđạosư,mộtvịcứuthế,mộtquyểnsáchhaychínhkinhnghiệmsởđắccủamình,tạisaotâmthứclạibámvíuvàouylựcnhưvậy?

Uylựccónhiềuhìnhtướnglắm.Cóuylựccủanhữngsáchvở,cóuylựccủagiáohội,uylựccủalýtưởng,uylựccủakinhnghiệmsởđắccủacácngài,vàuylựccủasởtrimàcácngàiđãthuthập.Tạisaotabámvíuvàouylực?Mỗimộtkỹthuậtcầnphảicónhữnguylựccủanó,việcấygiảndịvàdĩnhiên.Nhưngđâychúngtanóilànóivềtrạngtháitâmlýcủatâmthức.Bỏrangoàimọivấnđềkhảnăngcótínhcáchkỹthuật,tạisaotâmthứclạibámvíuvàouylựctrongýnghĩatâmlý?

Dĩnhiênlàbởivìnósợsựbấtđịnh,sợnỗibấtan.Nósợđiềuxalạ,nhữngbấtngờcủangàymai.Cácngàivàtôi,chúngtacóthểnàosốngmàkhôngphảichịumộtmảymayuylựcnàocả,uylựchiểutheoýnghĩaápchế,xácquyết,tínđiềucốchấp,hiếuchiếnhunghăng,khaokhátmuốnthànhcông,thèmkhátdanhvọng,mongmuốnlàmmộtnhânvậtnàođó?Cóthểnàochúngtasốngtrongthếgiannày–vẫnđilàmviệcthôngthường,vânvân–màvẫncóđượctâmtháihoàntoànkhiêmtừ?Điềunàyrấtkhóhiểu,phảithế?Nhưngtôithiếtnghĩchỉcótâmtháihoàntoànkhiêmtốnấy–tâmtháiluônluônchấpnhậnrằngmìnhkhôngbiết–thìtamớicóthểtìmhọcđược.Bằngkhôngthìtacứvẫnluônluônđanglàmviệcchứanhóm,vàthếlàchẳngcòntìmhọcgìnữa.

Cóthểnàotasốngngàyngàytrongtâmtrạngấykhông?Cácngàicóhiểucâutôivừahỏiđấykhông?Chắcchăntâmtháithựcsựtìmhọctấtnhiênkhôngcómộtmảymayuylựcnàocả.Màtâmtháiấycũngkhôngcầncóuylựcnàocả,vìtâmtháiấyvẫnđangmiệtmàitìmhọc,tìmhọcchẳngnhữngvềcácsựvậtbênngoài,màcảvềnhữnggìthuộcvàomộtphenhómnào,mộtxãhộinào,mộtchủngtộcnàohaymộtvănhoánào.Nếutacầnthườngxuyêntìmhọcnhưvậyvềtấtcảmọisựmàkhôngchứanhómchihết,thìlàmsaocóđượcmộtuylựcgì,mộtbậcthầynữa?Làmsaotacóthểlàmđệtửchobấtcứngườinào?Vàđólàcáchduynhấtđểsống:khôngphảibằngcáchtìmhọcởsáchvở,màbằngcáchdùnglấyánhsángsoirọitừnhữngýmuốncủachínhmình,từnhữngcửđộngnộitạicủatâmniệm,từbảnthểhiệnhoạtcủamình.Bấygiờtâmthứcmớiluônluônđượctươinhuận,đểnhậnthấymỗisựvậtbằngcáinhìnmớimẻ,chứkhôngbằngcáinhìncũríchpháttừkiếnthức,từkinhnghiệm,từnhữnggìmìnhđãhọcrồi.Nếutathựcsựhiểuđiềuấychothâmsâu,thìmọinỗlựcsẽdứtbặt,vàkẻđangnóiđâykhôngcònchútquantrọnggìnữahết.

Tâmtháiphithườngmàchânlýtỏlộ,sựbaolacủathựctại,khôngaicóthểbanbốchongàiđược.Nơiđâyvốnkhôngcóuylực,khôngcóngườihướngđạo.Chínhngàiphảitựmìnhkhám

pháphátminhnhờđóđưađượcchútítlươngthứcvàocuộchỗnloạnmàtagọilàcuộcsống.Đólàmộtcuộcviễnhànhtaphảiđăngtrìnhhoàntoàncôđơnkhôngbèkhôngbạn,khôngvợkhôngchồng,khôngsáchkhôngvở.Chỉcóthểmởcuộcviễnduấykhitathựcsựnhậnthấyrằngmìnhphảihoàntoànđộchành.Bấygiờtađíchthịlàcôtịch,côtịchchẳngphảidovìtủihậncayđắngdovìyếmthế,dovìthấtvọng,màcôtịchvìtanhậnthấycôtịchlàtuyệtđốicầnthiết.Chínhđiềuấy,vàchínhviệcnhậnthứcđiềuấytraochotaniềmtựtạikhaiphóngđểtađộchành.Sáchvở,vịcứurỗi,bậcđạosưư?Tấtcảnhữngthứấyđềulàchínhngài.Chínhngàithămdòthámhiểmtựtâm,ngàiphảitìmhọcchínhmình,nóithếkhôngcónghĩalàphảichứanhómnhữngtrithứcvềchínhmình,cũngkhôngcónghĩalàlấyđóđểquansátnhữngđộngniệmcủatựtâmngàiđâu.Ngàihiểuchứ?

Đểtìmhọcchínhmình,đểtựbiếtchínhmình,ngàiphảitựquansátmìnhmộtcáchtươitắnungdung,mộtcáchthoảimáitựtại.Ngàikhôngtìmhọcchiđượcvềchínhmình,nếungàichỉápdụngnhữngmónsởtri,nghĩalànếungàitựxemxétmìnhthểtheonhữngđềungàiđãhọcđượcởmộtgiáosư,ởmộtsáchvở,hayởkinhnghiệmsởđắccủachínhmình.

Cái"chínhtựthểcủangài"làmộtthựcthểlạlùngmộtsựthểphứctạpvàsinhhệlinhđộngvôcùng,hằnghằngbiếnđổivàtiếpnhậnđủmọithứkinhnghiệm.Đólàmộtcơnxoáyđộngcủamộttínhlựcvĩđại,vàkhôngaicóthểdạychongàimộtđiềugìvềnóđược,khôngmộtaicả!Đólàđiểmthứnhấtmìnhcầnphảinhậnthấy.Vàkhitađãnhậnthấy,khithậtsựnhậnthấyrõđúngnhưvậy,tấttađãthoátlymộtgánhnặngnày:takhôngcòntìmhỏilờichỉdạykhuyênlơnvềnhữnggìnênlàmvàhươngvịlạlùngcủaniềmtựdođãphảngphấthiểnnhiênởđórồi.

Thếthìtôiphảitựbiếttôi,vìkhimàtôivẫnkhôngtựgiác,thìkhôngsaodứtđượcnhữngxungchướng,khôngsaodứtđượcsợhãi,thấtvọng,khôngsaonhậnhiểuđượcgìvềcáichết.Khitatựhiểuta,tamớihiểuđượctoàncảnhânloại,toàncảnhữngtươnggiaotrongnhânloại.Tựhiểumìnhlàtìmbiếtxácthânvànhữngphảnứngcủacáchệthầnkinh,lànhậnthứcmỗimộtcửđộngcủatâmniệm,làhiểucáitagọilàganhghét,bạohành,vànhìnthấyđượcthếnàolàyêumến,thếnàolàtìnhthương,thếnàolàtoànbộcủa"bỉ"và"thử".

Tiếntrìnhấykhôngcốtởviệclậpthànhnhữngnềnmóngcủatrithức:màtìmhọclàviệcphátsinhtrongtừngchặptừngchặpmột:làcuộcvậndụngđểtatựquansátchínhmìnhmãimãi,khônghềchêbỏ,khônghềphêphán,khônghềsolường,chỉnhìnxemthôi.Hễvừachêbo,diễndịch,haysolường,làtađãcómộtmẫumựcvềtríthức,vềkinhnghiệm.Mẫumựcnàylàmchướngngạiviệctìmhọc.

Cuộcchuyểnhoátậngốcrễcủaquannăngtưtưởngchỉcóthểthựchiệnlàkhitatựhiểuchínhmình,đólàmộtchuyểnhoá,thayđổicầnthiết.Tôikhôngdùngdanhtừ"thayđổi"trongýnghĩavềnhữngảnhhưởngmàtalãnhthọcủaxãhội,củaphongthổ,củakinhnghiệmhaycủanhữnghìnhthứcáplựckhác.Cácáplựcvàcácảnhhưởngchỉđưađẩytavàomộtđườnghướngnàođómàthôi.Màđâytôimuốnnóitớimộtcuộcthayđổiphátsinhkhôngcòncốgắng,nhờtađãhiểuchínhmình.Cóchỗkhácbiệtlớnlaogiữacuộcthayđổidocưỡngbáchphátđộng,vàthayđổixuấtsinhmộtcáchnhưnhiên,tựnhiên,tựtại.

Nếucácngàiquảthậttỏrađôichútnghiêmnghị-vàkểra,nếuchẳngnghiêmnghịthìailạiđànhchịuđựngbaonhiêukhónhọcđườngxađếnđâythamdựnhữngcuộcnóichuyệngiữacơnnóngbứcthếnày–thìbatuầnlễnàysẽđưachocácngàimộtdịptốtđểtìmhọc,đểthậtsựquansát,đểthámhiểmthâmsâu.Cốnhiên,cácngàithấyđấy,tôinghĩrằngcuộcsốngcủatarấtlàthiểncận.Tabiếtrấtnhiềuđiều,tađãthuhoạchnhiềukinhnghiệm,tacóthểnóinăngrấtlanhlợi,màkỳthựcthìtakhôngcóchiềusâu.Tasốngphớtbềngoài,thếmàtalạicốgắngchocuộcsốngthiểncậnấythànhmộtviệcrấtlànghiêmtrọng.Nhưngnơiđâytôimuốnnóicáinghiêmtrọngtakhôngđạtđượcởgiaitầngthôthiểncáinghiêmtrọngsáttậntrongnhữngtầngsâuthẳmcủabảnthể.Thậtquảphầnđôngchúngtakhôngđượctựdotựtại.Tôinghĩrằngkhimàchúngtakhôngthoátlykhỏicáctróibuộc,cácthóiquen,cácnhunhượcởnội

tâm,cácsợhãicủata,thìcuộcsốngcủatacứvẫnmãihoàivôvịvàrỗngtuếchmàthôi.Rồitasẽgiàvàchếtđitrongthảmtrạngấy.

Vậytrongbatuầnnày,tahãytìmxemcoicóthểnàotaphávỡ,xuyênthủngquacuộcsốngthiểncậnmàtađãquánhiềucôngphuvunvénvàcóthểnàođàosâuvàomộtthựctạinàosâuthẳmhơnnữachăng.Tiếntrìnhkhaiquậtnàykhônglệthuộcvàomộtuylựcnàocả,vìđâykhôngphảichúngtađếnngheaichỉdạychotakhaiquậtcáchnào,bởikhôngmộtaichỉdạysựđóchotađượccả.Việcchúngtatớiđây,làcùngnhautìmhọcnhữnggìchânthậttrongmọisựđó.Hễtathậtsựhiểuđượcthựctại,thìmọicuộctầmcầuuylựctấtnhiênchấmdứt.Bấygiờtakhôngcầnsáchvởnào,khôngđếnmộtgiáohộinàohaymộtmiếuđườngnào,tađãkhôngcònlàmđệtrnữa.Cuộcđờinàycómộtvẻđẹpvĩđại,mộtthựctạihệthậmthâmvidiệumộttìnhthươngrộnglớncủatựtạitựdomàtừlâuchúngtakhôngbiếtgìtớicả,vìchúngtakhôngđượctựdotựtại.Vậyđểkhởisự,tôithiếttưởngrằngsựchútâmcủataphảiđưatatrahỏivềcáitựtạitựdoấy,chẳngnhữngbằngsựphântíchởvăntự,màphảibằngcáchthoátlyvăntự.

Cácngàihãyxemtrườnghợptrựckhởinày:ởđâynóngbứcquá,chúngtađãlàmtấtcảnhữnggìtacóthểlàmđểchotrạinàyđượcđủmátmẻ.Chúngtakhôngthểhọpnhauđượcsớmhơn,vìnhiềungườiphảiđếntừnhữngnơixaquá.Vậytaphảichấpnhậnsựnóngbứcđâylàthuộcvàocáibấttiệnkhôngsaotránhkhỏi.Thìđấy,taphảitựchếngựmình–khôngphảibằngnhữngépbuộcnhậnhiểuvàtìmhọcthếnàolàsựchếngựtựkỷ.Tacóthểnhậnthứcsựnóngbứcnàyvàkhônglấyđấybựcbội,vìchủđíchcủachúngta,vìcuộctruytầmcủachúngta,làviệcmàtôigọilàtìmhọc,vốnquantrọnghơnsựnóngbức,hơnsựthiếutiệnnghivềthânxácnhiềulắm.Việctìmhọcđòihỏimộtchếngựtựchủ,tựnóđãlàmộtsựchếngự,mộtgiớihạnrồi.Nókhônghàmmộtcuộcgạnépnàocả,mộtcuộckiểmsoátbềngoàinàocả.Màsựthểlàthếnày:tôimuốnnghe,chẳngnhữngnghenhữnglờinóithôi,màcònnghetấtcảnhữngphảnứngdocácdanhtừđấykhởinơitôi;tôimuốnnhậnthứcmỗimộtcửđộngcủatâmniệmtôi,mỗimộttìnhcảm,mỗimộthànhvi.Tựviệcấyđãlàmộtgiớihạnvôcùnguyểnchuyển.

Thếthìthiếttưởngđiềutrướcnhấtcácngàiphảiphátminhlàthấycoingài–vớitưcáchlàmộtconngườiđangsốngtrongmộtvănhoánàohaytrongmộttậpđoànnào–quảthậtsựngàicócầnđượctựdotựtạinhưngàicầnănuống,cầnsinhlý,cầnsungsướnghaykhông.Vàngàicũngphảibiếtcoingàisẵnsàngthuậnhưởngtiếnbướclàbaoxavàbaosâuđểngàiđượctựdotựtại.Tôichođấylàviệcduynhấttacóthểlàmởbuổihọpđầutiên–hayđúnghơn,đấylàviệcduynhấtchúngtacóthểlàmtrongsuốtbatuầnlễnày,vìđấylàviệcduynhấttacóthểcùngchiasớtvớinhau:việcđóthôichứkhôngviệcgìkhácnữa.Cácngàihiểuchứ?Tấtcảnhữngđiềukhácđềutrởthànhtìnhcảmnhẹdạ,làsủngái,làxúcđộngvàđóđềulàấutrĩ.Nhưngnếucácngàivàtôithậtsựchúngtađangtruytầmđangtựhỏithếnàolàtựtạitựdo,vàthậtsựtìmhọc;tựutrungnếuchúngtađượctựdo,thìcảthảychúngtađềusẽđượcthamdựvàonguồnphongphúcủathựctạinày.

Nhưlúcbắtđầutôiđãnóirồi,ởđâykhôngcókểgiáochủcũngchẳngcóngườiđệtử.Cảthảychúngtaởđâyđềuđangtìmhọc,nhưngkhôngphảitìmhọcvềngườiđangnóinày,cũngkhôngphảitìmhọcvềnhữngkẻquanhta.Chínhtựtâmmìnhlàcáimàcácngàiđangtìmhọc.Vànếucácngàilàngườiđangnói,chínhngàilàngườingồibêncạnhngài.Nếungàitựhọcvềmìnhthìngàimớicóthểthươngyêungườingồibêncạnhngài.Bằngchẳngvậy,thìngàikhôngthểthươngyêugìcả,vàtấtcảmọisựrốtlạichỉlànhữngdanhtừ.Ngàikhôngthểyêuthươngđượcngườingồibêncạnhngàinếungàicólòngganhđuatranhchấp.Toàncảcơcấuxãhộichúngta–vềkinhtế,vềchínhtrị,vềluânlý,vềtôngiáo–căncứởsựganhđua,tranhchấp,thếmàđồngthờitalạibảorằngchúngtaphảiyêuthươngngườithâncậnmình.Việcđóthếnàomàcóđược,vìởđâucósựganhđua,tranhchấpthìởđấykhôngsaocóđượctìnhthương.

Đểnhậnhiểuthếnàolàtìnhthương,thếnàolàchânlý,thìsựtựtạitựdolàđiềucầnthiết,vàkhôngmộtaicóthểbanbốchongàiđượctựdotựtại.Tựngàiphảikhámpháchochínhngàibằngcảlaolựcgiannankiêntrì.

2.Hômrồi,khichúngtahọpmặttạiđây,tôicónóivềviệccầnthiếtphảicótựdo,vàtôikhôngdùngdanhtừấyởnghĩatựdobềngoàihayphiếndiện,tạimộtvàigiaitầngcủatâmthức,mànóiphảitựdomộtcáchtoàntriệt–tựdongaytậnởgốcrễcủaquannăngtưtưởngchúngta,trongtấtcảmọiđộngtáccủachúngtavềmặtthânxác,mặttâmlývàmặttâmthần.Sựtựdongụhàmviệcvongbặttrọnvẹnmọivấnđề,cóphảithếkhông?Vìkhimàtâmthứcđượctựdothìnócóthểxemxétvàtácđộngmộtcáchhoàntoàntỏsuốt,nócóthểtrảlạitựthể,khôngmộtmảymaygìmâuthuẫn.Theotôi,cuộcsốngđađoanđầynhữngvấnđề–dùlàvấnđềvềkinhtế,xãhội,riêngtưhaycôngcộng–vốntổnhạihaybạihoạisựsángsuốt.Vàhẳntacầnphảitỏrasángsuốt.Tacầncócáitâmthứcnhậnthấytỏsuốtmỗivấnđềlúcnóvừaxuấthiện.Cầnmộttâmthứckhảdĩbiếttưtưởngmàkhôngrốiloạn,trướcnhiễm,mộttâmthứccótưchấtlưuluyến,yêuthương–lưuluyếnvàyêuthươngởđâykhôngdínhlíuchivớitìnhxúcđộngvàthóiđacảm.

Đểđượctâmtháitựdoấy–điềunàykhóhiểuvôcùngvàđòihỏimộtcôngphuquansátrấttườngtận–taphảicócáitâmthứctịnhđịnhvàtịchlặng,mộttâmthứctácđộngvậndụngtrọnvẹn,chẳngnhữngởmặtngoài,màtậncảởtrungđiểm.Sựtựdonàykhôngphảilàmộtsựthểtrừutượng,khôngphảilàlýtưởng.Sựvậnhànhcủatâmthứctựdolàmộtthựctại.Sựvậnhànhcủatâmthứctựdolàmộtthựctại,khôngmảymaygìliênhệvớinhữnglýtưởngvànhữngsựthểtrừutượng.Sựtựdoấyphátsinhmộtcáchtựnhiên,nhưnhiên–tuyệtchẳngdocưỡngép,giớihạn,chếngự,kiểmsoáthaykhuyếndụgì,khitahiểuđượctoànbộtiếntrìnhcủanhữngvấnđề:hiểurõchúngxảyđếnthếnàovàdứtbặtthếnào.Vì,thựcsự,chúngkhuấyloạntâmthứcvàkhitatrốntránhchúng,tavẫncònmắcphảitổnthương,tróibuộc,khôngtựdo.Khônggiảitrừđượcmỗivấnđềvừakhinóxuấthiện,dùởmộtgiaitầngnàocũngthế–nhưvềmặtthểxác,tâmlý,xúccảm–thìtâmthứcấykhôngthểcótựdo,vàtấtnhiêntưtưởngtrikiến,nhậnthứckhôngthểtỏsuốt.

Phầnđôngconngườithườngcónhữngvấnđề,nghĩalàcónhữngdaođộngtrongtâmthức,chúngtrútạihìnhthànhravìsựứngđápcủatađãkhôngđủsứctươngnhậptrọnvẹnvớimộthoàncảnhbằngtoànthểbảnchấtcủata,haydovìtađãquenthóichấpnhậnhoàncảnhđóvàthuậnchiềuvớinó,cứthếmàkhiếnchotahoárahôntrầm.Sởdĩcóvấnđềlàvìtakhôngđốimặtthẳngvớimỗihoàncảnhvàkhôngsoichiếunóchítậntộtcùng,khôngphảiđợimaihẹnmốt,màsoichiếunóngaykhinóvừapháthiệntrongmỗiphútmỗigiờ,mỗingày.

Mọivấnđềđềugópphầnvàoviệchuỷhoạisựtựdo.Dùvấnđềtrútạibấtluậngiaitầngnàoởýthứchayởvôthức,nócũngđềuđưavàođấymộtyếutốmàtavốnkhônghiểuđượcchotrọnvẹn.Khithìđólàmộtnỗikhổđauhaymộtsựbấtanởthểxác,khithìđólàcáichếtcủamộtngườinào,hoặcnữalàsựthiếuhụtbạctiền,haycólẽđólàsựbấtlựckhôngtìmraThượngđếquảlàthựctạihaychỉlàmộtdanhtừkhôngthựcchất.Vàcũngcókhilànhữngtươnggiaovớingườitrongđờitưhaygiữađờicông,trongcánhânhayvớiđoànthể.Khônghiểuđượctoànbộcácmốitươnggiaoấy,làcàngdấysinhthêmnhữngvấnđềgâynênnơiphầnđôngchúngtanhữngbệnhtậtởthânvàởtâmcóthểtổnhạitâmtríta.Rồicưumangnhữnggánhnặngấy,taphảinươngnhờvàobaohìnhthứcthoátlytrốntránh:chúngtaphượngthờnhànước,chúngtachấpnhậnmộtuylựcnàođó,chúngtacầuxinmộtngườinàođóđểhọgiảiquyếtgiùmnhữngnỗikhókhăncủata,chúngtabuôngthảvàoviệclảinhảivôíchlàtụngđọckinhkệ,chúngtarượuchè,chúngtadâmdật,chúngtathùghét,chúngtađâmratủiphậnthươngthân,

vânvân.

Chúngtađãtạodựngcảmộthệthốngrặtđầynhữnglốithoátlytrốntránh–hoặccótínhcáchhữulýhoặcphilý,hoặccótínhcáchtâmloạnhaycóvẻtríthức–cóthểkhiếntachấpnhậnđượchếttấtcảmọivấnđềnhânsinhpháthiệnđến,tứclàkhiếntacứthuậnchiềutheochúng.Nhưngkỳthựclàchúngdấysinhbaorốiloạntrongtâmtathànhthửtâmtakhônghềđượctựdobaogiờcả.

Khôngbiếtcácngàicócảmthấymộtđiềucầnthiếtnhưtôi–màcầnthiếtkhôngphảicầnthiếtmộtphần,khôngphảicầnthiếtchỉtrongmộtthờidovìbấtngờcácngàigặpphảimộthoàncảnhnàođómàcầnthiếttuyệtđối,từlúctasuyxétđếnđấytớidĩchíhếtcuộcđờita–cầnthiếtchẳngnênđeomangbấtcứmộtvấnđềnàocả.Nếutanhậnthấysựcầnthiếtấy,khôngphảinhậnthấytrongtrừutượng,mànhậnthấyrõrệtnhưtanhậnthấysựcầnthiếtcủamónănvậtuốngvàcủakhôngkhítươimát,thìsựnhậnthứcnhưvậythànhlàcáicộinguồnchocácđộngtáccủatavừatrongtâmthứcvừatrongvậtlýthườngnhật.Cáicầnthiếtđóphảihiệndiệntrongmọiviệctalàm,mọiđiềutanghĩ,vàmọiđiềutacảm.

Vậysựthoátlymọivấnđềlàđiềuchúngtaquantâmlưuý–ítralàtrongbuổihọpsángnay.Cólẽmainàytasẽđềcậpbằngmộtcáchkhác,nhưngkhôngcanhệchi:chỗquantrọnglàcónhậnthấyrằngcáitâmthứcxungchướnglàcáitâmthứcpháhại,vìnócứthườngxuyênthấtthếbạihoại.Sựthấtthếbạihoạicủatâmthứckhôngphảidoởchỗgiànuatuổitác–hayởchỗniênthiếutrẻtrung–màbạihoạinảysinhkhitâmthứcbịrốiloạnvớinhiềuxungchướngđíchthịlàmầmgiốngcủanhữngcơbạihoạivànhữngcuộcmụcnát.Nếucácngàinhậnthấyđiềuấy,thìcâuhỏiđặtratấtlànhưvầy:làmsaogiảitrừđượctrạngtháiấy.Nhưngtrướctiêntựmìnhphảinhậnthấychânlýnày:Hễcònđeomangmộtvấnđềthuộcbấtcứloạinào,ởbấtcứgiaitầngnào,trongbấtcứthờihạnbaolâu,thìtâmthứckhôngthểcótưtưởngtỏsuốtđược,khôngthểnhậnthấycácsựvậtđúngycácsựvật,nghĩalàthấymộtcáchtáobạo,thấymộtcáchtànnhẫn,tuyệtkhôngxúcđộnggìcả,tuyệtkhônghềtựlấylàmtủiphânthươngthân.

Phầnđôngchúngtađãquenthóitrốntránhngaykhimộtvấnđềvừaxuấthiện,tathấyrấtkhósốngcùngvớinó,khóquansátnóthôi,khôngphảidiễndịch,khôngphảichêbỏhaysosánh,khôngtìmcáchbiếnđổinóhaychenxenvàođấybằngcáchnàyhaycáchkhác.Việcnàyđòihỏimộtsựchúýtrọnvẹn;nhưngvớichúngtathìcógìnghiêmtrọngđểchotachútâmtrọnvẹnđâu.Chúngtasốngthiểncậnvàchúngtadễtựmãnvớinhữnglốiứngđápdễdàng,vớinhữngphảnứngcấpthời.Tamuốnlãngquênđicácnỗikhókhăncủata,dẹpnóquamộtbênđểbắtsangviệckhác.Chỉkhivấnđềđụngchạmtamộtcáchmậtthiết,chẳnghạnnhưlúcxảyramộtcáichếtnàođóhayviệchếtnhẵntiềnbạc,haychỉkhichồnghoặcvợbỏlìaxalánhmình–chỉbấygiờthìvấnđềmớitrởthànhcơnkhủnghoảng.Nhưngtakhônghềđểchomộtkhủnghoảngđíchthựcnàophátsinhđượctrongđờita,taluônluônnétránhdẹpbỏnóbằngnhữngsựgiảithích,bằngnhữngdanhtừ,bằngbaophươngthứcdibiệtđểthúcthủtựvệ.

Chúngtađãbiếtthếnàolàmộtvấnđềchứ.Đólàmộtsựthểmàtakhôngthâmnhậptậncùng,đếnchốnđếnnơi.Chưahiểuđượctrọnvẹn,tứclàsựthểấykhôngđượctháogỡ,nócứtrởđitrởlạimãimãivàmãimãi.Muốnhiểuđượcnó,taphảicầnhiểuđượcnhữngmâuthuẫn–nhữngmâuthuẫncựcđộ,cũngnhưcácmâuthuẫnthườngngày–củabảnthểta:tanghĩmộtđằngvàtalàmđimộtngả,tanóimộtđiềunàymàtâmcảmcủatalạikháchẳnđi.Cócáixungđộtxảyragiữakínhtrọngvàkhinhbỉ,giữatínhlỗmãngvàsựlễđộ.Mộtđằngkhitâmýhunghăng,ngạonghễ,màđằngkhácthìlạiratròkhiêmcung.Cácngàihẳnbiếtvôsốnhữngmâuthuẫncủata,nhữngmâuthuẫnhữuthứchaytiềmtàng,vậythìchúngphátsinhnhưthếnào?

…Xincácngài,nhưtôivẫnhaynóixincácngàiđừngnghengườinàythôi,màcácngàihãynghecảtâmniệmcủachínhcácngàinữa;cácngàihãyquansátsựvậndụngtáchàngcácphảnứngcủacácngài,cácngàihãyýthứccácứngđápcủacácngàikhimộtcâuhỏivừađặtra,đểcácngàitựhiểubiếtchínhmìnhchochínchắnhơnnữa.

Thếthường,mỗikhigặpvấnđề,tamuốnbiếtcáchthứcgìđểgiảiquyếtchúng,cáchgìđểđốiphóchúng,làmsaothắngngựchúnglàmsaorứtbỏchúng,haycáchgìđểgiảiquyếtchúng.Tôikhônghềlưutâmmảymaygìvớitấtcảnhữngthứấy.Đâytôichỉmuốnbiếtdođâumàcácvấnđềxuấthiện,vìnếutôitìmthấyđượcgốcrễcủachỉnộimộtvấnđềthôi,hiểuđượcrõrệtcănnguyêncủanótheođuổinóchítậnchỗtộtcùngcủanó,thìtôitấthiểurõđượccảthảymọivấnđề.Nếubiếtcáchxemxétđộcnhấtmộtvấnđềnàochotoàntriệtthìtôisẽcóthểhiểuđượcmọivấnđềpháthiệntrongtươnglai.

Vậycácvấnđềtâmlýxuấthiệncáchnào?Tahãyxemxétchỗnàytrước,vìtabiếtrằngchúnglàmbạihoạimọihànhviđộngtáctrongcuộcsống.Chỉkhitahiểuđượcvàgiảitrừchúngngaytrongkhoảnhkhắcvừapháthiệnmàkhôngghinhớlưuchuyểnchúngđếngiờphútkếtiếphayđếnngàykếtụcthìtamớicóthểthunhậnmỗihoàncảnhmớimẻmộtcáchtươinhuậnvàsángsuốt.Cuộcsốngcủatalàmộttrànggồmtoànnhữngtháchthứcxúcsựvànhữngphảnhồiứngđáp,vàtấtcảchúngtaphảiứngphómỗixúcsựmộtcáchtrọnvẹn,bằngkhôngthìmỗikhoảnhkhắcmớisẽđemlạichotanhữngvấnđềmớikhácnữa.Cácngàihiểuchứ?Chỉmộtđiềuđángđểtôilưutâmthôi,đólàđượctựdo,đólàkhôngcónhữngvấnđề–nhữngvấnđềvềThượngđế,vềtínhdục:khôngcóbấtcứvấnđềvềbấtcứđiềugì.NếuThượngđếtrởthànhmộtvấnđềchotôi,thìThượngđếkhôngđángchotôiphảitìmtòi,vìmuốntìmthấykhámphácoirachằngcómộtcáigìấykhảdĩgọilàThượngđế,mộtthựcthểtốithượngvượtquasựsolườngcủatưởngniệmthìtâmthứctôiphảicầnđượctrongsuốt,bấtnhiễm,chẳngbịmộtvấnđềnàongănngạicả.

Bỡilẽđónênngaytừlúcđầutôiđãnóirằngtựdolàmộtđiềucầnthiết.CóngườibảovớitôirằngchínhKarlMarx–thượngđếcủanhữngngườicộngsản–cũngcóviếtrằngconngườiphảiđượctựdo.Theotôi,tựdolạilàđiềutuyệtđốicầnthiết–tựdongaytừđầu,đếngiữa,chođếnchỗcuốicùng–vàtựdobịphủnhậnđinếutôiđeomangmộtvấnđềsangquangàymai.Thếcónghĩalàchẳngnhữngtôiphảitìmthấycoinóxuấthiệnnhưthếnào,màcònchobiếtlàmsaoxoábỏnótrọnvẹn,xoábỏnhưchặtphắtnóđi,chonókhôngcòntáidiễn,chonóđừngkéodàilêthê,chotôikhỏinghĩnhớtớinónữađểhòngmaikiamốtnọtìmthấygiảiđáp.Nếutôimangchuyểnnósangquangàymai,tứcđấylàtôitạođấtchonómọcgốcchâmrễ,rồiviệccắttỉavấnđềlạithànhralàmộtvấnđềkhácnữa.Vậytôiphảicươngquyếttứcthờichặtđứtđểnóđượchoàntoàndứtbặt.

Cácngàiđãthấyrõsựthểlàvậy.DùvấnđềvềvợconhayvềviệcthiếuhụtbạctiềnhoặcvềThượngđế,dùbấtvềvấnđềgì,taphảitìmxemnóxuấthiệnthếnàovàlàmsaochấmdứtnótứckhắc.

Điềutôinóiđâykhôngvôlýđâu.Tôiđãdẫngiảivớicácngàimộtcáchrõràng,minhbạch,chỗcầnthiếtphảichấmdứtcácvấnđềvàđừngkéodàichúngngàynàysangngàynọ.Cácngàicóhỏichivềmấyđiềuvừanóihaychăng?

Hỏi(H):Tôikhônghiểutạisaongàinóirằngtiềnbạckhôngphảilàmộtvấnđề?

Krishnamurti(K):Tiềnbạclàmộtvấnđềchonhiềunhiềulắm.Tôikhônghềbảotiềnbạckhôngphảilàmộtvấnđề.Tôinóivấnđềlàmộtđiềumàtakhônghiểuđượctrọnvẹn,dùvềtiềnbạc,vềtínhdục,vềThượngđế,vềnhữngmốitươnggiaocủangàivớivợ,vớimộtngườithùghétngài–bấtluậnvềsựviệcgì.Nếutôimắcbệnh,haytôithiếuhụttiềnbạc,thìđiềuấytrởthànhmộtvấnđềtâmlýrồi.Cókhinhữngthammuốntínhdụccũngtrởthànhvấnđềnữa.Đâychúngtađangxétcoicácvấnđềtâmlýxuấthiệnthếnào,chứkhôngxétcoiphảixửsựthếnàovớimỗitrườnghợpđặcbiệt.Ngàihiểuđấychứ?Tuythế,quảthựclàgiảndị!

Ngàibiếtchăng,ởĐôngphươngcónhữngkẻlìabỏthếgianrồilêchântừlàngnàysanglàngkhácvớimộtcáibátănxin.NhữngngườigọilàgiaicấpBàLàMônởẤnĐộtừbaothếkỷnay

đãlậpthànhcáiphongtụclàngườinàolìabỏthếgianphảiđượctônkính,đượcchoănchomặc.Đốivớingườiấy,dĩnhiêntiềnbạckhôngthànhlàvấnđềrồi.Nhưngđâytôikhôngbàochữagìchocáiphongtụcấyđâu!Tôichỉmuốndẫngiảirằngphầnđôngchúngtavốncóvôsốnhữngvấnđềcótínhcáchtâmlý.Khôngphảingàicónhữngvấnđềtâmlýnhưvậy,chẳngnhữngvềtiềnbạc,màcảvềviệctìnhdụchayvềThượngđế,hayvềnhữngmốitươnggiaocủangàivớingườikhác?Chẳngphảingàikhôngbậntâmlolắngmuốnbiếtcoingàicóđượcngườinàykẻnọthươngyêuhaykhôngsao?Thídụnhưtôicóíttiềnquávàtôimuốncónhiềuthêm,thìviệcấytrởthànhmộtvấnđề.Tôilấyđólàmlophiềnvàtrongtâmtôidấysinhxaoxuyến,hoặctôihoárađốkỵganhghétvìngàicónhiềutiềnhơntôichẳnghạn.Nhữngđiềuđóbópméonhậnthứccủatađivàđólàđiềuchúngtađangnóiđến.Chúngtađangtìmxemnhữngkhổtâmđóxuấthiệnnhưthếnào.Thiếttưởngtôiđãnóiđiềuấykhárõràngrồi–hayngàimuốntôinóithêmchorõnữa?

Dĩnhiên,mộtvấnđềxuấthiệnkhinơitôicócuộcmâuthuẫn.Nếukhôngcómâuthuẫnởmộtgiaitầngnàohết,tấtchẳngcóvấnđềgìcả.Nếutôikhôngcótiền,tôisẽlàmviệc,tôisẽđiănxin,tôisẽvaymượn–tôisẽlàmmộtviệcgìđóvậythôivàđiềuđósẽkhônglàmộtvấnđề.

H:Nhưngnếungàikhônglàmđượcgìcảthìsao?

K:Ngàimuốnnóigì:ngàikhôngthểlàmgìđượchếtấyư?Nếungàicóđượcmộtkỹthuậtgìhaymộttrithứcgìcótínhcáchchuyênmôn,thìngàitrởthànhthếnàyhaythếkhác.Nếungàikhônglàmgìkhácđược,thìngàiđigánhđấtvậy,cũngxong.

H:Đếnđộtuổinàođó,mộtngườikhôngthểlàmviệcgìnữahết.

K:Thìkẻấycótiềnbảokêbảohiểmchotuổigià.

H:Không,ngườiđókhôngcótiềnbảokênàocả.

K:Thìhắnchếtvậy,vàkhôngcóvấnđềgìnữa.Nhưngvấnđềnàykhôngphảilàvấnđềcủachínhbà,thưabà?

H:Đókhôngphảilàvấnđềcủachínhtôi.

K:Vậythìbànóilànóivềmộtngườinàokhác,thếthìtalạcđềrồi.Ởđây,chúngtanóivềchínhbà,vớitưcáchlàmộtconngườicónhữngvấnđề,chứkhôngnóivềmộtngườithânthuộchaymộtthânhữunàokhác.

H:Ngườiđókhôngcònaingoàitôiđểlochongười.Cóthếnàotôiđếnnghengàivàlạichongườiấykhổsở?

K:Thìbàđừngđếnvậy.

H:Nhưngtôilạimuốnđến.

K:Thếthìbàchớlấyđólàmthànhmộtvấnđề.

H:Cóphảingàibảorằngtâmthứcvốncóthểvượtlêntrênmộthoàncảnhrắcrốihaybựcdọc,nhưviệcthiếutiềnbạcđâychẳnghạn?

K.Khôngphảithế.Ngàithấychăng,ngàiđãtrảlờitrướctôibằngcáchlotìmgiảiquyếtmộtvấnđề.Ngàimuốnbiếtcoingàinênxửsựthếnàovớivấnđề,màtôithìchưanóitớiviệcđó.Tôichỉmớiđặtvấnđềrađấymàthôi,chứchưanóiđếncáchgiảiquyếtnó.Khingàinóirằngtâmthứcphảivượtlêntrênvấnđềhaykhingàihỏingườibàconhoặcngườibạntuổigiàvà

khôngcótiềnbạckiaphảilàmsao,thìngàicónhậnthấyngàiđanglàmgìđấychăng?Ngàichỉtrốntránhsựkiệnhiệnthực…Xinđợichomộtphút!Ngàihãynghetôichútđã.Đừngchấpnhận,cũngđừnggạtbỏđiềutôinói,ngàihãychỉnghethôi.Ngàikhôngchịunhìnnhậnsựkiệnhiệnthựcrằngvấnđềấylàvấnđềcủachínhngài,chứchẳngphảivấnđềcủamộtngườinàokhác.Nếungàiquyếtgiảiquyếtnóxongnhưmộtconngười,ắtngàisẽgiúphaykhônggiúpđượcngườikia,tùytrườnghợp,chohọgiảiquyếtvấnđềcủahọ.Nhưnghễngàixenvàocácvấnđềkhácvàtựhỏimình:"Tôiphảilàmgìđây?",thếlàngàitựđặtmìnhvàomộthoàncảnhvôphươnggiảiđáp,vànhưvậy,việcấydĩnhiênthànhlàmộtmâuthuẫn…Khôngbiếtngàicóhiểutôirõhaykhông.

H:Tôidốtnátdovìmộtbệnhtậtphátsinhlúctôicònbé,vàđiềunàyđãlàmộtvấnđềlớnlaochotôitrongsuốtđờitôi.Làmsaotôigiảiquyếtnóđây?

K:Cảthảycácngàiđềuquáđỗilotoantìmchođượcnhữnggiảipháp,cóphảithếkhông?Nhưngtôilạikhôngnhưvậy.Tôirấttiếc.Ngayởbuổiđầucủanhữngcuộcđàmđạonày,tôiđãnóirằngtôikhôngđểtâmlogiảiquyếtnhữngvấnđềgìcủacácngài,cảcủatôinữa.Tôikhôngphảilàngườitrợgiúpchocácngài.Chínhngàilàthầycủamình,làgiớiluậtcủamình.Cácngàiđếnđâyđểtìmhọcchứkhôngphảiđếnđểnhờaichỉchocácngàiphảilàmthếnàyvàđừnglàmthếkhác.Khôngphảiđếnđâyđểbiếtcoiphảixửsựthếnàođốivớitrườnghợpmộtngườiliệtbại,haynghèotúng,haydốtnát,đạiloạinhưthế,đạiloạinhưvậy.Cácngàiđếnđâyđểchínhmìnhtựtìmhọcnhữngvấnđềmàcácngàiđangcó,chứkhôngphảiđếnđâyđểđượctôidạybảo…Vậyxincácngàiđừngđặttôisẽthànhlàmộtđứcthầy,mộtđạosư,vàtôisẽcộngthêmcáimớnguxuẩntrụclợiấyvốnđãcótrongthếgiannàyrồi.Vậycácngàivàtôi,chúngtađếnđâyđểtìmhọc,khôngphảiđểđượcaidạydỗ.Chúngtatìmhọckhôngphảibằngviệcnghiêncứu,bằngkinhnghiệm,màbằngtỉnhthức,bằngcáchhoàntoànnhậnthứcchínhbảnthểmình.Thếthìnhữngtươnggiaogiữachúngtacókháchẳnvớitươnggiaogiữasưvàđệ.Ngườinóiđâykhôngphảiđangdạydỗgìcácngài,cũngchẳngđangbảocácngàinhữnggìphảilàm–nếuthếthìđủlàquáđỗikhờdạinonnớt.

H:Khitakhôngthểnhậnthấyđượctấtcảnhữnggìhàmngụtrongmộtvấnđề,thìlàmsaotavàotậngốcrễvàgiảiquyếtnó?

K:Tấtcảcácngàiđềunônnónggấprútmuốnbiếtphảilàmgìđếnnỗicácngàikhôngchotôicóthờigiờvàosâuđềtài.Xincácngàihãynghetrongđôiphútvậy.Đâytôikhôngbảochocácngàiphảilàmnhữnggìvềcácvấnđềcủacácngài,tôiđangdẫngiảiphảitìmhọccáchnào,tìmhọclàgì,vàrồicácngàisẽtìmthấyrarằngkhinàocóthểthâmnhậpđượcvàoviệchọcnhưvậythìvấnđềtựchấmdứt.Nhưngnếucácngàicứđòikẻkhácđưachocácngàimộtgiảipháp,thìcácngàihoáranhưđứatrẻvôtráchnhiệmđểchongườiđiềukhiển,đểrồicácngàisẽgặpxiếtbaonỗikhókhănthêmlên.Nóithếquárõràngvàgiảndịrồi,vậyxincácngàimộtlầnnàythôi,cácngàihãyghilấychominhbạchtrongtâmtrí.Chúngtađếnđâyđểmàtìmhọc,khôngphảiđểđượcphóthácchokýứcnhữnggìtađãđượcnghe;nhưngvớinhữnglốinháiđilặplạiấy,kýứckhôngxuấtkhởiđượcsựgiảitrừcácvấnđề.Chỉcósựtrưởngthànhmaychănglàsựvậnhànhcủaviệctìmhọcđâythôi.Dùngcáisởtri,dùngsựghichépvàokýức,đểgiảiquyếtnhữngvấnđềcủaconngười,xuấtpháttừsựthiếutrưởngthànhvàchỉkhiếngiatăngthêmnhiềunhữngvấnđềbằngcáchtạotácthêmnhữngsựquithuậncôngthứcướclệmớikhác.

Muốngiảiquyếtmộtvấnđề,đóchỉlàmuốnlotrốntránhnóthôi,cóphảithếkhông?Tôikhôngthâmnhậpnó,tôikhôngxemxétnó,khôngthămdòthámhiểmnó,khônghiểuđượcnó,tôikhôngnhậnbiếtcáiđẹpcủanóhaycáixấucủanó,haychỗthâmsâugìcủanócả.Mốibậnbịulolắngduynhấtcủatôilàgiảiquyếtnóchokỳđược,làdẹpnóquamộtbênchorồiđi.Cáiýmuốnnônnóngnàykhiếntagiảiquyếtmộtvấnđềnhưngđãkhônghiểuđượcnó,đíchthịđólàmộtsựtrốntránh,vàdĩnhiênlạitrởthànhmộtvấnđềthêmnữa.Mọitrốntránhđềukếtliễuranhưthếhết.

Thídụnhưtôicómộtvấnđềvàtôimuốnhiểuđượcnóchotrọnvẹn.Tôikhôngmuốntrốntránhnó,tôikhôngmuốncứbànsuôngnóisuông,tôikhôngcầnphảiđemranóivớiaihết.Tôichỉmuốnmộtviệcđộcnhấtlàhiểuđượcnómàthôi.Tôikhôngcầnhỏiaiđểchohọbảotôiphảilàmgìvớivấnđềnày.Tôithấyrằngchẳngmộtaibảochotôiđược,vànếucóaibảotôivàtôichấpnhậnnhữnglờihọdạybảo,thìđólàmộtcáchhànhđộngnguxuẩnvàphilý.Vậytôiphảitìmhọcchẳngđểaidạy,vàtrongkhixemxéttrườnghợphiệntiềnnàytôicũngkhônglấynhữnggìtôihọcđượcởcácvấnđềtrướcđemchenxenvàođấy.Ồ!Cácngàikhôngnhậnthấycáiđẹptrongsựviệcấysaokìa!

Ngàibiếtthếnàolàsốngtronghiệntạikhông?Không.Tôierằngkhông.Sốngtronghiệntạilàtuyệtkhôngcómảymayliêntụcnàocả.Nhưngchúngtasẽnóiđiềunàytrongdịpkhác.

Đâytôicómộtvấnđềmàtôimuốnhiểunóđượctạothànhdonhữnggì.Đểtìmhọcvấnđềnày,tôikhôngthểđemxentạpvàođónhữngkỷniệmcủaquákhứđểgiảiquyếtnóvìởđâytôiđứngđốidiệntrướcmộtsựviệcmớilạ,tôiphảixemxétnómộtcáchtươinhuậnchứkhôngphảibằngnhữngkýứcchếtcứng,nguxuẩn.Sựviệcđâyvốnlinhhoạt,vậytôiphảixétnótrongchỗhiệntiềnlinhđộngcủanó,vàyếutốthờigiantấtphảiđượcgácdẹpđihoàntoàn.

Tôimuốnbiếtcoinhữngvấnđềtâmlýxuấthiệnthếnào.Nhưtôiđãnói,tôimuốnhiểuđượctoàncơcấubảnnguyêncủanóđểdođótôithoátlykhỏisựcấutạoấy,đểmàtôibiếtxửsựcáchnàođốivớitiềnbạc,vớivấnđềtínhdục,vớisựthùghét,vớitấtcảnhữnggìcóliênhệtrongđời.Làmnhưthế,ýtôimuốnnóilàbằngcáchtìmthấycácvấnđềxuấthiệnnhưthếnàochứkhôngphảibằngcáchtìmcáchgiảiquyếtchúng,thìtôisẽkhôngdấytạothêmnhữngvấnđềtâmlýnữa.Ngàihiểukịpýtôichứ?Khôngmộtaibảochotôibiếtnhữngvấnđềxuấthiệnthếnào:chínhtôiphảitựhiểulấyđiềuấy.

Trongkhikhaipháthâmnhậpvàobêntrongtâmtư,xincácngàicũngthâmnhậpvàotựtâmcácngài,chứđừngchỉnghenhữngdanhtừcủatôi.Nếukhôngnhìnxemởtựtâmmình,vànếucácngàikhôngvượtqualêntrênnhữngdanhtừ,tấtnhữngdanhtừkhôngtrợgiúpchichocácngàiđược;chúngsẽchỉlàmộtsựtrừutượng,chứchẳngphảilàmộtthựctại.Màthựctạilàchínhcáicơvậnhànhkhámphánộitại,chứchẳngphảisựdẫnkhởingôntừdùngvềcơsởvậnhànhấy.Điềunàyminhbạchchứ?

Theotôi,nhưtôiđãnói,tựdolàđiềutốiưquantrọng.Nhưngnếukhôngthôngminhắtkhônghiểuđượctựdo,vàsựthôngminhchỉcóthểnảysinhlàkhitađãhiểuđượctrọnvẹnnguyênlai,căncộicủacácvấnđề.Tâmthứcphảinhanhnhẹn,chúý,tâmthứcphảimẫmcảmtộtđộ,đểgiảitrừngaykhivấnđềvừaphátsinh.Bằngchẳngvậy,hẳnkhôngcótựtạiđíchthực,màchỉcócáitựdomanhmúnbềngoài,khônggiátrịgì.Khôngkhácgìnhưkẻgiàukiatựcholàmìnhtựdo.Trờiđấtơi!Kẻấychỉlànôlệchorượuchècủahắn,chodụctìnhcủahắn,chosựtiệnnghicủahắn,chocảtásựvật.Vàkẻnghèonói:"Tôitựdovìtôikhôngcóbạctiền",thìlạicóbaonhiêuvấnđềkhácnữa.Vậytựdo,vàviệcduytrìsựtựdoấy,khôngthểchỉlàmộtsựviệctrừutượngđược,cảhaitâmtháiđềuthiếtyếuchomỗingườiởchỗmìnhlàmộtconngườivìchỉkhitatựdo,tamớicóthểyêuthương.Làmsaocóthểyêuthươnggìđượcnếutathamvọng,thèmmuốn,ganhđua,tranhchấp?

Xincácngàichớnênchấpthuận.Thếlàcácngàichỉgiaochomộtmìnhtôilàmhếtmọiviệcđấythôi.

Tôikhôngbiếtgìvớiviệcgiảiquyếtmộtvấnđề,cũngkhôngmàngđitìmkiếmaikhảdĩgiúptôigiảiquyếtnó.Khôngmộtsáchvở,mộtbậctônsư,mộtgiáohội,mộtlinhmụchaymộtvịcứuthếnàocóthểbàyvẽchotôicáchthứcgìđểgiảiquyếtvấnđềcả.Chúngtađãtừngchơicáimửngấytrongmấynghìnnămrồivàchúngtavẫncònmangnặngđầynhữngvấnđề.Đinhàthờ,đếnxưngtội,locầunguyện,nhữngthứấykhônghềgiảiquyếtđượccácvấnđềgìcả.Cácvấnđềsẽcứgiatăng,nhưtađangnhậnthấyhiệngiờ.Vậy,hỏichứcácvấnđềxuấthiệnthế

nào?

Nhưtôiđãnói,hễởtựtâmkhôngcònmâuthuẫn,thìchẳngcònvấnđề.Màcuộcmâuthuẫnnộitạitấthàmýcócuộcxungchướnggiữacácýmuốn,cóphảithếkhông?Nhưngmộtýmuốn,tựnó,vốnchẳngbaogiờmâuthuẫn.Màchínhnhữngmónvật–đốitượng–củaýmuốnmớidấysinhmâuthuẫnvớinhau.Dovìtôihọađượcmấybứctranhhaydovìtôiviếtvàicuốnsách,hoặcdovìchútviệctầmphàonàotôilàmđược,tôiphátsinhýmuốnđượcdanhvọng,tiếngtăm.Rồihễkhôngaibiếtdanhtôi,làtôilâmvàotrạnghuốngmâuthuẫnvàlấyđólàmđiềukhổsở.Tôisợsựchếtchẳnghạn–cáichếtmàtôikhônghiểunổi–rồitrongcáitôigọilàtìnhthươnglạiphátsinhmâuthuẫn.Thếlàtôinhậnthấyrằngthậtracácýmuốnlàcăncộicủanhữngmâuthuẫn,nhưngkhôngphảichúng,màchínhnhữngđốitượngcủachúngmớicótínhcáchmâuthuẫn.Nếutôicốgắngthayđổihaygạtbỏnhữngđốitượngcủacácýmuốncủatôibằngcáchbámvàomộtđốitượngnàotrongđóvàloạitrừtấtcảmọiđốitượngkhác.Giảiquyếtnhưvậylạitrởthànhmộtvấnđềnữa,vìtôiphảichốngkháng,xâydựnglênbứctườngngăncáchđốilạimọisựkhác.Thếthìtôikhôngnênlothayđổihaygiảmbớtnhữngđốitượngcủacácýmuốn,màphảinhậnhiểuchínhnhữngýmuốnấy.

Cácngàicóthểtựhỏirằngcácýmuốncónhữngtươngquangìvớicácvấnđềtâmlý.Chúngtavừathấyrằngkhôngphảichínhnhữngýmuốn,màlànhữngđốitượngcủacácýmuốn,haynhữngmụctiêutươngkhắccủachúngđãdấysinhranhữngmâuthuẫncùngnhữngxungchướngnộitại,vàcóracôngcốgắngđểchỉmuốnduymộtđiềuthôithìquảlàvôích.ÔnglinhmụckiacóthểnghĩrằngôngtachỉmongchứngđạtThượngđếmàthôi,nhưngônglạicưumangvôsốnhữngthèmkhátmàôngkhôngýthức.Vậytacầnphảihiểubảnchấtcủacácýmuốnchứchẳngnênchỉưnglokiểmsoáthayphủnhậnchúng.Hếtthảycáckinhđiểntôngiáođềubảophảitậndiệtchúng,đềubảokhôngnêncónhữngýmuốn,điềuấythựclàngônghê.Taphảihiểucácýmuốnxuấthiệnrasaovàcáigìlàmchochúngđượcliêntục,chứkhôngphảitìmcáchchấmdứtchúng.Thậtsựnhậnthấycácýmuốnxuấthiệnrasao,thìrõlàkhágiảndị:trướctiêncónhậnthức,tiếpxúc,cảmgiác–dùkhôngtiếpxúccũngvẫncócảmgiác–rồitừđóbắtđầunẩysinhraýmuốn.Chẳnghạntôithấymộtchiếcxehơi:đườngnétcủachiếcxe,hìnhthểcủanó,vẻđẹpcủanólôikéohấpdẫntôi,vàtôimuốnđượcchiếcxeấy.Tuynhiên,huỷdiệtcácýmuốn,tứclàkhôngcònýthứccảmnhậnđượcgìnữacả.Chứhễtôivừaýthứccảmnhậnthìtôiđãkẹtvàovòngtiếntrìnhcủaýmuốnrồi.Tôithấymộtvậtgìđẹp,mộtngườiđànbàđẹp,haynhữngsựthểgìkhácđạiloạinhưthế,thìcácýmuốnliềnphátsinh;hoặctôithấymộtngườihếtsứcthôngminhvàchânchính,tôimuốngiốngđượcnhưngườiấy.Donhậnthứcnảysinhcócảmgiác,vàdocảmgiácnảysinhthànhýmuốn.Sựkiệnnàynàykhôngcógìlàrắcrốicả.Sựphứctạpbắtđầulàkhicótưtưởngxenvào:tôitưởngnghĩđếnchiếcxekia,đếnngườiđànbànọhayđếnngườimàtôimuốnmìnhđượcgiốngnhưthế,vàdocáitưởngniệmnày,ýmuốnliềnđượcliêntụcvậy.Bằngkhôngthìkhôngcóliêntụcgìcả:tôicóthểnhìnchiếcxehơimàkhôngmuốnnó.Ngàihiểuđiềutôinóichứ?Nhưnghễtôivừalưutâmtưởngnghĩchútgìđếnchiếcxeấy,làýmuốnliềnđượcliêntụcvàsựmâuthuẫnliềndấykhởilên.

H:Cóýmuốnkhôngđốitượngchăng?

K:Điềuđókhôngcóđược;khôngcóýmuốntrừutượng.

H:Vậythìýmuốnluônluôndínhliềnvớimộtđốitượngchứ?Nhưngbannãyngàibảorằngchúngtacầnphảitỏhiểucơvicủachínhýmuốnchứđừngxemxétđốitượngcủanó.

K:Thưangài,tôiđãtrìnhbàyýmuốnxuấthiệnthếnào,vàbàyrõlàdotưởngniệmmàkhiếnchoýmuốnđượcliêntục.

Nhưngchúngtaphảitạmngừngởđâyđi.Chúngtasẽtiếptụctrongnhữnglầnnóichuyệntới.

Ngày14tháng7năm1964

3.Cósựkhácnhaurõrệtgiữathôngđạtvàthôngcảm.Khitathôngđạt,tasansẻchiasớtnhữnglýtưởngbằngnhữngdanhtừkhảáihoặckhảố,bằngnhữngbiểutượng,bằngnhữngcửchỉ,vànhữngýtưởngấycóthểđượcthôngdiễntrênbìnhdiệnýthứchệhaydiễngiảitùytheocácsắctháiđặcthù,cáctínhkhí,theonhữngquiđịnhtâmthứccủamỗingười.Nhưngthôngcảmthìkháchẳn.Trongấykhôngcósựsansẻchiasớt,cũngkhôngcósựdiễngiảinhữngýtưởng.Dùcóhaykhôngcóngôntừtraođổi,niềmthôngcảmvẫntrựctiếpkếtliềntavớiđiềutaquánsát,vàmỗingườitựthôngcảmvớitinhthầnvàtâmtưcủachínhmình.Chẳnghạn,thôngcảmphátsinhvớimộtcộicây,mộttráinúihaymộtdòngsông.Khôngbiếtcóbaogiờcácngàiyênngồidướimộttàngcâyvàthậtsựthửthôngcảmvớinóhaychăng.Đâykhôngphảilàđatìnhhayđacảmgìcả.Tatiếpxúctrựcchỉvớicộicâyấy.Ởđócósựmậtthiếtlạlùngcủasựtươngliên.Đểcómốithôngcảmnhưvậy,cầncósựtịchlặng,cầncóniềmtịnhđịnhsâumầu;cácthầnkinh,cảthểxácđềuannhànungdung:cảtráitimhầunhưngừngđập.Bấygiờthìchẳngcódiễngiảichicả,chẳngcóthôngđạtgìhết,khôngcósansẻchiasớtchicả.Cộicâykhôngphảilàchínhngàimàngàicũngkhôngđồnghoávớicộicây:thuầnchỉhiệncóniềmcảmkháimậtthiếtấyvớinhautrongchỗthâmsâutịchlặngmàthôi.Khôngbiếtcácngàicóbaogiờthửnghiệmxemthếhaykhông.Hômnàongàithửvậycoi,khitâmthứcngàiđãdứtbahoabépxép,dứtbaynhảyđóđâykhắpchỗ,khitâmthứcngàikhôngchìmđắmtrongnhữngcuộcđộcthoạicủanóđểnhớnhữngcôngviệcđãlàmhaynhữngcôngviệccònphảilàm.Quênlãngđitấtcả,ngàihãythửthôngcảmvớimộttráinúi,vớimộtngọnsuối,vớimộtngườinào,vớimộtcộicây,cùngvớisựvậnhànhcủacuộcsốngchẳnghạn.Việcấyđòihỏimộtcảmđộtịchmịchphithường,vớimộtsựchútâmđặcbiệt–đâykhôngphảilàviệctậptrung,màlàmộtsựchúýthơthớivàthoảimái.

Vậyhômnaytôimuốncùngthôngcảmvớicácngàivềnhữngđiềuchúngtavừanóibữatrước.Bữađóchúngtanóivềtựdovàphẩmchấtcủanó.Tựdokhôngphảilàmộtlýtưởng,khôngphảilàmộtđiềugìxaxăm,tựdokhôngphảilàmộtsuyniệm,suyniệmchỉlàcáithuyếtcủamộtthủtụcbịtùhãm.Chỉcótựdokhitâmthứckhôngcònbịbấtcứmộtvấnđềnàotổnhại.Khitâmthứcbịmắcvướngnhưvàomộtvấnđềnào,thìnókhôngthểthôngcảmđượcvớitựdo,nócũngkhôngsaonhậnthứcđượcphẩmchấtphithườngcủatựdonữa.

Phầnđôngthếnhânđeomangnhiềuvấnđềvàrốtlạirồithànhquenvớichúng;họquenvớichúngvàchấpnhậnchúngnhưthànhmộtphầncuộcsốngcủamình.Nhưngkhôngphảivìmìnhchấpnhậnchúnghayquenthuầnvớichúngmàcácvấnđềđãđượcgiảiquyếtchođâu:nếutakhượiđicáilớpvỏbềmặtlàchúnglộrađấymãi,nhưcáimụtnhọtđanglàmmủ.Thếnhưngphầnđôngngườiđờisốngtrongtâmtrạngấy–cứliênmiênchấpnhậnhếtvấnđềnàyquavấnđềkhác,hếtnỗikhổnàyquanỗikhổkhác,liênmiênbấttận;họthấtchí,âulo,tuyệtvọngvàhọcứỳrachịunhậnhết.

Nếuchỉchấpnhậncácvấnđềvàsốngmãivớichúng,dĩnhiênlàtacógiảiquyếtgìchúngđâu.Tacóthểtưởngrằngchúngđãđượclãngquênhaychorằngchúngkhôngcònquantrọng;nhưngchúngvốnquantrọngvôcùng,vìchúngtổnhoạitâmtrí,vìchúngbópméosựnhậnthứcvàhuỷdiệtsựminhmẫn.Nếutađeomangmộtvấnđề,thìnóthườngchoánhếtcuộcsốngcủatađi.Cóthểđólàmộtvấnđềtiềnbạc,vềdụctình,hayvềviệcdốtnátcủamình,hayviệctựthựchiệnbảnthân,việcmuốnlừngtiếngnổidanh.Bấtcứnólàvấnđềgì,nócũngcứrútrỉamìnhđếnnỗigặmmòncảbảnthể,vàmìnhnghĩrằnghễgiảiquyếtnóđượcắtlàthoátkhỏihếtmọikhổsở.Nhưngkhimàtâmthứcvẫnhẹphòivànhỏnhen,dùnócótìmlogiải

quyếtvấnđềriêngtưcủanó,táchrờivớicơvậnhànhtoànbộcủacuộcsống,thìcáitâmthứcấykhôngtựgiảithoátđượcbaogiờvìmỗivấnđềđềudínhlíuliênquanvớimộtvấnđềkhác,chỉxemxétnộimộtvấnđềđộcnhấtmàthôivàlogiảiquyếtmanhmúnthôithìquảlàhoàntoànvôíchkhôngkhácgìnhưlotrồngtrọt,mộtgócruộngthôimàtưởngrằngmìnhđãtrồngtrọncảthửaruộng.Taphảitrồngtoàncảthửaruộng,taphảixemxétmỗivấnđềđưatới,vìnhưhômtrướctôiđãnói,chỗquantrọngkhôngphảilàgiảiquyếtvấnđề,màquantrọnglàphảihiểunó,dùcóphảichịuđaukhổ,khắcnghiệt,khẩncấpvàthúcbáchthếnàođichăngnữa.

Nóinhưvậychẳngphảitôicóýcốchấphaycảquyếtgì,nhưngtôithiếtnghĩcáiviệcâulobậnbịuvớimộtvấnđềthôi,việcấychỉchứngtỏmộttâmthứcnhỏnhen,vàmộttâmthứctitiệnmàcứmảitìmgiảiquyếtvấnđềriêngtưcủanó,tấtnhiênkhôngbaogiờthoátđượcvấnđề.Cáitâmthứcấycóthểlẩntránhbằngđủhếtmọicách,cóthểtrởlênchuachátvàcaycúyếmthế,hoặctrôilănvàotuyệtvọng,nhưngtâmthứcấykhôngbaogiờhiểuđượctấtcảýnghĩacủacuộcđời.

Vậynếumuốnnhậnbiếtbảnchấtcủacácvấnđề,taphảichămlotoàncảcơsởxuấtxứcủachúng,chứkhôngphảichỉloduymộttrườnghợpnàoriêngbiệt,vìdùtrườnghợpnàycóthếnào,córắcrối,cókhắcnghiệt,haythúcbáchthếnàođichăngnữanócũngvẫnliênquanvớitấtcảmọivấnđềkhác.Thếnênquantrọngkhôngphảilàxemxétvấnđềấyởchỗcụcbộmanhmún,điềunàylàmộtđiềurấtđỗikhókhăn.Khigặpmộtvấnđềkhẩncấp,khổsở,dâydưathìphầnđôngchúngtanghĩrằngcầnphảigiảiquyếtnóriêngrẽ,chứkhônglưutâmxemxéttoànbộcơcấucủatấtcảnhữngvấnđề.Taxétnghĩvềvấnđềđómộtcáchcụcbộmanhmún,nhưngcáitâmthứcmanhmúnđíchthịlàcáitâmthứctitiệnnhỏnhen;cáitâmthứcấylàtâmthứctrưởnggiảkhôngphảitrongýnghĩaxấu,màdùngđóđểchỉrõthựctrạngcủatâmthức;tâmthứcấynhỏnhentầmthườngkhinómuốngiảiquyếtriêngrẽmộtvấnđềnàocủanó.Kẻnàođangbịsựganhghétthiêuđốt,thìmuốnhànhđộngngaytứcthời,muốnlàmmộtviệcgì,muốnxoábỏsựganhghéthayrataytrảthù.Nhưngcáiphiềnnãođặcbiệtấyvốnliênquansâuxavớinhiềuvấnđềkhácnữa.Vậytaphảixemxéttoànbộcơcấucủacácvấnđề,chứkhôngphảichỉloxemxétriêngmộtphầnnàotrongđó.

Mỗikhicónhữngvấnđềnàythìphảihiểuminhbạchrằngnơiđâychúngtakhônglotìmgiảiphápchomộtvấnđềnàocả.Nhưtôiđãlưuýcácngàirồi,đitìmgiảipháptứclàtrốntránhvấnđề.Sựtrốntránhnàycóthểêmdịuhoặcđauđớn,cóthểđòihỏimộtkhảnăngtríthứchaynhữngtàinănggìđó,nhưngdùthếnàocũngthế,đóvẫnlàtrốntránhthôi.Nếuchúngtamuốngiảiphóng,muốndứthếttấtcảnhữngbứcbácháplựctrongcácvấnđềcủata,chotâmthứcchúngtađượctịnhđịnhvàsángsuốt–vìchỉtrongtựdomớiđượcvậy–thìcôngviệcđầutiêncủachúngtalàđừnglogiảiquyếtcácvấnđềấy,màphảihiểuchúng.Hiểuquantrọnghơngiảiquyếtnhiềulắm.Sựthônghiểukhôngphảilàkhảnănghaysựtinhxảolanhlợicủatâmthứcđãthuhoạchnhiềutríthứcchilyphântíchvàbiếtápdụngnhữngtríthứcấyvàomộtvấnđềnàonhấtđịnh:màhiểulàthôngcảmđượcvớivấnđề.Thôngcảmvớivấnđềkhôngphảilàtựđồnghoávớinó.Nhưtôiđãnói,muốnthôngcảmvớimộtcộicây,mộtconngười,mộtdòngsông,mộtcáiđẹpphithườngcủathiênnhiên,tấtmìnhphảiđượcmộtniềmthanhthảnlắngdịunàođó,phảicócảmthứctáchbiệtra,táchxahẳnvớicácsựvật.

Vậyđiềuchúngtatìmhọcởđâychínhlàthôngcảmvớivấnđề.Nhưngcácngàicónhậnhiểuchỗkhókhănấyhaykhông?Mỗikhicósựthôngcảmvớibấtcứđiềugì,thìtâmniệmvề"tựngã"đãvongbặt.Khingàithôngcảmvớingườingàiyêuthương–vớivợ,vớicon,khingàicầmtaymộtngườibạn,trongkhoảnhkhắcấy–nếuđóchẳngphảilàmộttìnhcảm,mộtcảmgiácgiảtạomàngườitagọilàtìnhthương,màlàmộtcáigìkháchẳn,mộtcáigìlinhđộng,mãnhliệt,chânthật–thìlúcấytoàncảcơvịcủa"tựngã"đềubặtvongvớicảcáitiếntrìnhtưniệmcủanó.Cũngthế,thôngcảmvớimộtvấnđềcóngụýrằngcómộtsựbấtđồnghoàlúcquánsát.Bấygiờ,toànthânxác,cảócnãovàthầnkinh–toàncảthântâmđềungừngnghỉ.Trongtâmtrạngđó,tacóthểquánsátvấnđềmàkhôngtựđồnghoá,vàchỉtrongtâmtrạngấymớihiểuthấuđượcvấnđề.

Kẻtựnhậnlànghệsĩcóthểhọamộtcộicâyhayviếtmộtbàithơvềcộicây,nhưngtôiehọkhôngthậtsựthôngcảmvớicộicây.Trongtrạngtháithôngcảm,tuyệtkhôngcódiễndịch,khôngcóýthôngđạt,khônglotìmnhữngcáchthứcdiễnđạt.Dùtacótìmcáchhaykhôngtìmcáchphôdiễnmộtthôngđiệpbằngnhữngdanhtừ,ghivàomộtbứctranhbằngvảihaykhắcbằngđágìđinữa,việcấykểrakhôngquantrọnglàbao;nhưnghễtavừamốngýdiễnbày,muốnxuấtđầulộdiện,muốnđemmìnhrabánvớibuôn,muốndanhvọngtămtiếng,vânvân,thìngaylúcấysựquantrọngcủacáingãliềnxenvàoguồngtácđộng.Hiểutrọnvẹnmộtvấnđề,tứclàthôngcảmvớivấnđề.Bấygiờtathấyrằngvấnđềkhôngquantrọnggì,màquantrọnglàcáitâmthôngcảmấythôi,vàtakhôngcấutạovấnđềgìnữahết.Nhưngnếukhôngthôngcảmđượcvây,nếutacứvịngãduykỷtậptrungvàochínhmìnhthôi,lotìmcácdiễnđạtriêngtưhaylotoannhữngmụctiêugìđạiloạicũngtrẻconnhưthếấy–thìđólàmìnhtựdấychomìnhthêmlắmvấnđềthôi.

Nhưhômtrướcđâytôiđãnói,đểhiểumộtvấnđề–bấtcứvấnđềnào–taphảihiểutoànbộtiếntrìnhcủanhữngdụcvọng.Conngườivốntựmâuthuẫnnơitâmlýtứctựmâuthuẫntronghànhđộngcủahọ.Họnghĩmộtđiềunàyvàhọlạilàmmộtđiềukhác.Họsốngtrongtâmtrạngtựmâuthuẫn,nếukhôngvậythìhọchẳngcóvấnđềgìcả.Màsựtựmâuthuẫnxuấthiệnlàkhitakhônghiểubảnchấtcácdụcvọng.Đểsốngtuyệtkhôngxungchướngmảymaygìcả,taphảihiểucơcấuvàbảnchấtcủacácdụcvọng:đừngdồnépchúng,đừngkiểmsoátchúng,đừnghuỷdiệtchúng,cũngđừngthuậnchiềutheochúng,nhưphầnđôngchúngtahaylàm.Nóithếkhôngcónghĩalàtangủgậtđi,hôntrầmđivàchỉgiữviệcchấpthuậncuộcsốngvớitấtcảnhữngtruỵđồicủanó,mànóithếlàtựmìnhphảinhậnthấyrằngmọixungđộtxungchướng,dướibấtcứhìnhthứcnào,nhưlànhữngcuộcgâygổtronggiađình,tronglàngnướchaytrongxãhội,đềutổnhạitâmthức,khiếnchotâmthứclumờvàvôcảmgiác.

Nhưtôiđãnóirồi,mộtdụcvọngtựnókhôngphảilàmộttrạngtháimâuthuẫn–màchínhcácđốitượngcủanhữngdụcvọngvànhữngphảnứngcủachúngvớicácđốitượngtạoramâuthuẫn.Sởdĩdụcvọnglạiđượcliêntụclàkhitâmniệmtựđồnghoátheonóđóthôi.

Muốnquánsáttấtnhiênphảicómẫncảm:nàomắt,nàotai,toànbảnthểphảilinhđộng,tuynhiêntâmthứcvẫnphảitịnhđịnh.Thếlàtacóthểnhìnmộtchiếcxeđẹp,mộtngườiđànbàđẹp,mộttoànhàrựcrỡhaymộtnétmặttươitắn,khônngoan:tacóthểquánsátmỗisựthểởngaythậttướngvàgiữtheochânkiếnấy.Nhưngthóithườngthìchínhtâmniệmxenvàotựđồnghoávớidụcvọngkhiếnchodụcvọngcóđượcsựliêntục.

Điềuquantrọnglàquánsátmàkhôngxentưniệmvào.Nhưngcácngàichớnênlấyđiềuđólàmmộtvấnđề.Cácngàichớbảo:"Làmsaotôiquánsátđược,làmsaotôithấybiếtvàcảmnhậnđượcmàkhôngchotưniệmxenvào?".Nếutựngàiýthứcđượctoàncảtiếntrìnhcủanhữngdụcvọng,ýthứcmâuthuẫnphátsinhgiữacácđốitượngcủachúng,vàýthứcchỗliêntụcmàtưniệmđemđếnchodụcvọng–nếungàinhậnthấytoànbộmáymóccơviấytácdụng,thìngàisẽkhôngđặtcâuhỏiấylàmgì?

Muốntậpláixe,nhờngườitacắtnghĩavềlýthuyếtthôi,khôngđủ:taphảingồivàocầmtaylái,vặnmởmáy,sửdụngmấycáithắng,tìmhọctoànviệcláixe.Cũngvậymuốnnhậnbiếtsựvậnhànhvôcùngtếnhịcủatưniệmvàcủadụcvọng,tấtnhiêntakhôngthểchỉbiếtnộicómộtviệcnhờngườidẫngiảichothôi,tacònphảiquánsátnó,tựmìnhtrựctiếptìmhọcnó,nhưvậycầnphảimẫncảm,biếtnhiếpdẫnthậttinhvimớiđược.

Tôiđãnóirằngđâykhôngchỉlogiảiquyếtnhữngvấnđềmàphảihiểuchúng.Chúngchỉxuấthiệnkhinàocómâuthuẫn,cóxungdột,màmọixungđộtđềungụhàmsựcốgắng,phảikhông?Cốgắngđểthànhcông,cốgắngđểtrởthành,cốgắngđểthaycáinàychoracáikhác,cốgắngđểtìmthấyđiềukiavàlìabỏđiềunọ.Cácsựcốgắngnhưthếluônluônbắtnguồnởmộtdụcvọngnàođómàtưniệmđemđếnsựliêntục.Vậytacầnphảitìmhọctoànbộtiếntrìnhấylà

thếnào,tìmhọcchứchẳngphảilonhờmộtdiễngiảchỉdạychi,cậynhờnhưvậytuyệtnhiênkhôngcóchútgiátrịgìhết.Điềutangheởmáyđiệnthoạicóthểnódễchịuhaykhóchịu,chânthậthayhoàntoànnguxuẩnvàhưnguỵ:nhưngchínhcáiđiềumàtangheđượcmớilàđángkể,chứkểchicáidụngcụkiađâu.Phầnđôngngườiđờiđặtsựquantrọngvàodụngcụ.Cácngàichớtưởngrằngdụngcụsẽchỉdạycácngàiđượcđiềugì:tôithườngnhắcmãicáithứmêmuộiđặcbiệtấy.Cácngàiđếnđâyđểtìmhọc,cácngàiđangnghe,chẳngphảinghengườinóithôi,mànghechínhmình.Cácngàithôngcảmvớitựtâmmình,cácngàiđangquánsát,đểnhậnrõhànhtungtácđộngcủacácdụcvọngvàsựnảysinhcủacácvấnđề.Nhưvậylàcácngàithâmnhậptựthâmtâmthiếtcậncủamìnhvàtachỉcảmnhậnsâuxatựtâmlàkhitatựquánthậttịnhđịnh,khôngphảitựbảomìnhrằng:"Tôiphảinhậnrõcơcấucủanóchokỳđượcmớinghe",đểrồisinhvọngđộngvàlaochaotáymáylên.Đâycácngàiđangtìmxemmộtvấnđềxuấthiệncáchnàovàxemtưniệmkéodàivấnđềbằngcáchgiúpsựliêntụcchomộtdụcvọngđặcbiệtnhưthếnào.Vậynơiđâychúngtasẽtìmhọcxemmộtvấnđềnảysinhrasaovàvấnđềchấmdứtrasao–khôngphảibằngcáchmấtthờigiờsuytưởngvấnđềđó,màbằngcáchlàchấmdứtnóngaytứcthời.

Dùvớibấtcứmộtvấnđềnào,chínhtưtưởngcủatagiachonósựliêntục.Nếungàinóivớitôimộtđiềuhợptai,tưniệmtôiliềntựđồnghoávớicáivuitaiấyvàmuốnởmiếttrongđó;thếrồitôixemngàinhưngườithânhữuvàmuốnthườnggặpngài.Nhưngnếungàinóivớitôimộtlờigìthoámạ,thìsao?Thìtôicũnggiachonỗiphiềngiậncủatôiđượcsựliêntụcbằngcáchtưởngnghĩđếnnó.Điềungàinóivớitôiđócólẽlàđúngthật,nhưngtôikhôngvừaýnêntôitránhngàiđi,haytôimuốntấncônglạingài.Đólàsựvậnhànhtạotácnhữngvấnđềvàchúngcứcòntiếpdiễnđấymãi.

Thiếttưởngnóithếđãkhárõràng.Tagiúpsựliêntụcchođiềunàomàtasuytưởngthườngxuyên.Hẳncácngàithừabiếtnhữngtưniệmrốiloạicủacácngàivềgiađình,nhữngkỷniệmvuithíchvànhữngthấtvọngcủangàivềchínhbảnthân,chúngtrởđitrởlạimãivànhưvậytứclàchúnghiệntồnliêntụcđấyhoài.Nhưngnếucácngàibắtđầunhậnhiểutoànbộtiếntrìnhấymàtựmìnhtìmhọcbảnchấtcủacáiliêntụcấy,thìngaykhivấnđềvừaxuấthiệnra,cácngàicóđượcsựthôngcảmhoàntoànvớinó,vìtưniệmkhôngchenvào,vàdođó,vấnđềliềnchấmdứttứckhắc.Cácngàicónghekịpchăng?

Thưacácngài,talấymộtvấnđềthôngthường:muốncảmthấymìnhđượcantoàn,anninh.Đólàmộttrongnhữngnhucầucủaconngườimàcănnguyênlàởthútính.Mộtsựantoànanninhnàovềvậtchất,dĩnhiênlàcầnthiếtrồi.Taphảicómộtchỗđểởvàphảibiếtlátnữađâyăncơmởđâu–trừraởĐôngphươnglànơicóthểthảnnhiênnhậnlấysựbấtanvậtchấtđểlêchântừlàngnàyqualàngkhác,vânvân.Thựclàmayhaychẳngmay,takhônglàmđượcthếởxứnày,tadễbịbỏtùvìtộilâylấtlangthangvớibaocáirắcrốidínhliềntheođó…

Ởthúvật,ởđứabé,đứatrẻcon,nhucầuantoànvềthểchấtrấtlàmạnhmẽ.Nhưngnhiềungườitrongchúngtalạimuốncósựanninhtâmlý:trongnhữnggìtalàm,suytưởngvàcảmnhận,tađềumuốncósựanninh,sựchắcchắn.Bởithếnêntaphátkhởicáitâmthứcquáđỗitranhchấp,bởithếnêntaganhghét,thamcầu,đốkỵ,hungbạo,bởithếnêntaquáđỗilotoànvềnhữngđiềutuyệtđốikhôngquantrọnggìcả.Cáinhucầuquyếtliệtvềsựanninhtâmlýấy,vốnhiệnhữutừmấytriệunămrồimàchúngtavẫnkhôngbaogiờtựhỏixemsựthựccủanónằmởđâu.Chúngtađãchấpnhậnchorằngchúngtacầnphảicóanninhtâmlýtrongnhữngcuộctươnggiaovớigiađình,vớivợhaychồng,vớiconcái,vớicủacải,vớicáitagọilàThượngđế.Taphảicósaochođượcsựanninhmớinghe,bấtcứvớigiánào.

Màđâytôimuốnthôngcảmvớinhucầuanninhtâmlýkia,vìđóđíchthựclàmộtvấnđề.Đốivớiphầnđôngchúngta,khôngcảmthấymìnhđượcanninhtâmlý,làhỏngchânthấtthế,làloạntríhaytrởnênngơngácquáigởlậpdịrồi.Tacóthểnhậnthấycáinhìnngơngácquáigởđótrênvẻmặtcủanhiềungười.Tôimuốnkhámpháxemnhucầuanninhnàythậtsựdođâumàra,vìchínhsựthamcầunàymàgiữanhữngcuộctươnggiaonhânsinhmớidấykhởilòng

ganhghét,loâu,thùhằn,cảnhkhổsởmàphầnđôngchúngtađangsống.Cứmongcầusựanninhấytừhàngtriệunămđãtrướcnhiễmquáđỗinhưvậyrồi,làmsaotâmthứcấycóthểkhámpháđượcbảnchấtđíchthựccủanhucầukia?Dĩnhiênnếutôimuốnkhámpháthìtôiphảihoàntoànthôngcảmvớinhucầuấy.Tôikhôngmuốnnhờaidạychotôi:nhưvậylàdạidột–tôiphảitựmìnhtìmhọc.Tôiphảikhaiphá,phảinhậnbiếtnhucầuanninhấy,phảihoàntoànmậtthiếtvớinó,bằngkhôngtôikhôngthểnàobiếtđượcrằngcóhaykhôngcáimàngườitagọilàsựantoàn,anninh.Chắcchắnđâylàvấnđềchínhyếuchophầnđôngchúngta.Nếutôitìmthấyrằngkhôngcóantoànanninhgìcả,thìtôikhôngcòntạotácranhữngvấnđềgìnữa,cóphảithếkhông,vìbấygiờtôiđứngrangoàinhữngcuộcđấutranhtìmcầuanninh:hànhđộngcủatôitrongcáccuộctươnggiaovớingườikháctrởthànhkháchẳn.Nếuvợtôimuốnbỏtôi,thìcứbỏ,tôisẽkhônglấyđólàmmộtthảmkịch,tôisẽkhôngthùoánaicả,tôisẽkhôngganhghét,đốkỵ,nónggiậngìaicả,vânvân.

Tôithấybâygiờcácngàinghetôirấtchúý.Chắclàvìcácngàiquenthuộcvớikhíacạnhvấnđềnàyhơntôi.Cứriêngtôithìtôikhôngmuốnlàmsựanninhtrởthànhmộtvấnđề.Tôikhôngmuốntạotácvấnđềgìhết,dùvềkinhtế,xãhội,tâmlýhayvềcáigọilàtôngiáo.Tôithấyrấtrõràngmỗivấnđềđềukhiếnmìnhhoárahôntrầm,vôcảm,vàchỉcócáitâmthứchếtsứcmẫncảmmớilàthôngminh.Vàdovìnhucầuantrúrấtđỗisâuđậmvàmãnhliệtnơimỗichúngtađây,chonêntôimuốnbiếtcoiquảcóhaykhôngcósựanninhantoàn.Nhưngbiếtđượcđiềuấylàviệcrấtkhókhăn,vìchẳngnhữngtừkhitacònthơbé,màtừcảhồikhởithỉxaxưakia,conngườiluônluôncảmthấycầnđượcanninh,antoàntrongviệclàm,trongtưtưởng,trongxúccảm,trongtínngưỡng,trongnhữngtìnhcảmáiquốc,tronggiađình,trongcủacảitàisản.Chínhbởithếmàkýức,cùngnhữngtruyềnthốngtậptục,tấtcảtoànbộấycủaquákhứ,đãgiữmộtvaitròquyếtđịnhtrongcuộcđờichúngta.

Màmọikinhnghiệmlạiđềutănggiacảmýtìmcầuanninh,antoàncủatôithêm.Cácngàihiểuchứ?Mỗimộtkinhnghiệmđềuđượcghivàokýức,cộngthêmvàomớtíchluỹsẵncótừtrước.

Kinhnghiệmtíchtrữấytrởthànhcáihậutrườngthườngtrựctrongsuốtcảđờitôi,vàtôilấyhậutrườngấyđểsốngnhữngkinhnghiệmmới,thànhthửmỗikinhnghiệmmớinàycộngthêmvàohậutrườngkýứckia,tôinươngvàođóđểcảmthấymìnhantoàn,antrú.Vậytôiphảinhậnthứccáitiếntrìnhquiđịnhtrướcnhiễmlạlùngấycủatôi.Khôngphảicốlogiảitoảthoátrasựquiđịnhtâmthứckiacủatôi,màphảithôngcảmvớinótừphútnàyđếnphútkhác.Bấygiờtôimớicóthểnhậnthứcđượcthamvọngcầuan,đểkhônglấyđiềuấylàmthànhmộtvấnđề.

Nóithếrõràngchứ?Cácngàimuốnhỏithêmgìkhông?

H:Khôngcóthôngcảmđượcvìtâmthứcđeomanggánhnặngcủatựngã.

K:Thưangài,tôihỏingàimộtcâu:thôngcảmlàgì?Khitôihỏingàicâuấy,cáigìpháthiệntrongtâmthứcngài?Toànbộtâmthứcquiđịnhcủangàiliềnvậndụngvàngàimớitrảlời;nhưngthậtsựngàiđãkhôngnghecâuhỏi.Từtrướcngàitừngđãcóhaykhôngcónghĩvềđiềuấy.Cólẽngàicódịpnàonghĩđến,hayđãđọcítnhiềuvềđiềuấytrongsáchvởvànayngàilặplạinhữnggìngàiđãđọc,nhưngngàikhôngthậtsựnghecâutôihỏi.Khicóaibảongài:"Hãythửthôngcảmvớimộtcộicây",thìdĩnhiênlànếuviệcấycóphầnnàohứngthúchongài,trướctiênngàiphảihiểurõđiềuấynónhưthếnàotrướcđã:ngàiđếnngồidướimộttàngcây,haybênbờsônghoặccạnhtráinúihoặcngàichỉnhìnvợhaycon.Thôngcảmnghĩalàgì?Nghĩalàtuyệtđốikhôngcósựngăncáchchướngngạicủatưniệmgiữangườinăngquánvớiđốitượngsởquán.Ngườinăngquántấtkhôngtựđồnghoávớicộicây,vớiconngười,vớidòngsông,vớitráinúi,vớitrờimâygìcả;tuyệtchẳngcóngănngạigìhết.Nếucómộttựngã,vớisựphứctạpcủanhữngtưniệmvàcủanhữngmớbậntâmcủanókhinónhìncộicây,thìchẳngcóthôngcảmgìđượccả.Thôngcảmvớimộtngườinàohayvớimộtvậtgì,tấtphảicókhoảngcách,phảicósựimlặng,thânthể,nhữngthầnkinh,trívàtâm,toànbảnthể,phảiđược

tịnhđịnh,phảinhưnhưbấtđộnghoàntoàn.Ngàiđừnghỏi:"Làmsaobấtđộng?".Ngàichớnênlàmsựimlặnghễcơvậnmộtvấnđề.Cứnhậnthấyrằnghễcơvậncủatưniệmhaytácđộngthìtấtnhiênkhôngcócảmthônggìhết…nhưngthếkhôngcónghĩalàphảingủgậthôntrầm!

Chắcngàichưatừnglàmthếbaogiờ.Ngàikhônghềcóthôngcảmgìvớivợ,vớichồng,vớiconcái,vớinhữngkẻmàngàingủ,thở,ăn,sốngcuộcđờimìnhcùngchungvớihọ,cólẽngàicũngchưabaogiờthôngcảmvớichínhmình.NếulàngườiCônggiáo,ngàiđinhàthờvàtiếpnhậncáimàngườitagọilàThánhThể,nhưngcóphảilàcảmthôngthánhthểđâu.Tuânhànhnhưvậyquảlàthiếusựtrưởngthànhlắmvậy!

Khinóithôngcảmvớithiênnhiên,vớinúinon,haythôngcảmlẫnnhaugiữangườivớingười,thìphầnđôngchúngtađềukhôngbiếtđólàgì,liềncốtưởngtượng.Tasuyluậnvềđiềuấyrồibảo:"Chínhcáitựngãđãngănngạisựthôngcảm".Xinngàiđừnglấyđólàmmộtvấnđềkhácnữa.Ngàiđãcónhiềuvấnđềquárồi.Xinngàihãylắngnghethôi.Đây,ngàiđangthôngcảmvớitôivàtôithôngcảmvớingài.Tôiđangnóichuyệnvớingài,vàmuốnnhậnhiểutôi,ngàicứlắngnghethôi.Nghelàchúýmàkhôngcốgắng,trongđócácthầnkinhđềuđượcannghỉungdung.Khỏicầnphảitựnhủ:"Tôiphảilắngngheđây",rồicứmàcứngđơcoquắpvàlàmcăngthẳngnhữngdâythầnkinhcủamình.Nghenóicónghĩalàlắngnghethoảimáiungdung,lặnglẽ,khảdĩđónnhậnnhữngđiềumàngườinóiđangmuốntỏbày.Điềumàngườiấynóicóthểlàmộtđiềuhoàntoànnguxuẩn,haycóthểlàmộtthựctại,vàmuốnbiếtrõ,tấtphảilắngnghe–nhưngviệclắngnghedườngnhưlàviệcrấtkhókhănchongài.Ngàikhônglắngngheđâu,tậnnơitâmtríngài,ngàiđangcãilẽvớitôi,tạodấylênmộthàngràotoànrặtnhữngtiếngnhữnglời.

Chỗquantrọngởđâylàtựthôngcảmvớichínhmìnhmộtcáchdịuhoàvàtựtại,đểcóthểtheodõimỗicửđộngcủanhữngtưniệmcùngnhữngtìnhcảmcủamình,ynhưtheodõingọnsuốicỏnconvậy:nhậnthấymỗisựvậnhànhcủatưniệm,mỗisựchuyểnbiếncủatìnhcảm,tịnhkhôngmàngsửađổigìtrongđó,tịnhkhôngbảorằngnóphảihayquấy,tịnhkhôngcónhữngphêphántrưởnggiả,ngớngẩn,titiệnnàocả.Cứquansátthôi,vàdosựquansátấy,khimàtakhôngtựđồnghoávớimộttưniệmnàocả,vớimộttìnhcảmnàocả(dùvuithíchhaybuồnphiền)thìtamớithấyrằngtavốncóthểthôngcảmvớichínhmìnhvậy.

Phầnđôngchúngtamuốnđượcanninhtâmlý,gắngsứctìmsựanninhấy,bởithếmàgiađìnhtrởthànhácmộng,vìtalợidụnggiađìnhmộtcáchkinhtởmđểanđịnhchokỳđượcsựanninhbảnthân.Kếđólấyquốcgialàmchỗanninhchota,vàtaliềndấnthânlaođầuvàonhữngviệcáiquốcxuẩnđộng.Trongthểchếgiađình,hẳnchẳngcógìlàáchạicả,chỉkhitalợidụnggiađìnhlàmchỗanninh,tâmlýchota,thìgiađìnhmớithànhcáithuốcđộcgiếtngười.

Muốnsợđiềuấytaphảithôngcảmvớilòngthamcầumuốnđượcantoànanninh,cáilòngsởcầuănsâubénrễquáđậmtronglòngtarồi.Nótrởđitrởlạimãidướixiếtbaohìnhthức:chẳngnhữngtronggiađìnhthôi,màcảtrongnhữngkỷniệmvàtrongsựápchếhayảnhhưởngtươngsinhtrongcáccuộctươnggiaogiữangườivớingười.Tanhớlạinhữngsựviệcnàotrongcáccuộctươnggiaoấykhảdĩlàmtavuithích,sựviệcnàođãlàmchotaítnhiềuhyvọnghayítnhiềubảođảmgìđó,vàtaẩnnáutrongcáckỷniệmấy.Còncósựanninhcủaviệclanhlợitháovátcủasởhọckiếnthức,lạicósựanninhquatàinăng:tabiếtvẽ,tabiếtchơiđàn,hoặctacómộtkhảnăngnàokhác.

Khitathôngcảmvớilònghammuốnxuikhiếntìmcầusựanninh,vàkhitanhậnthấychínhlònghammuốnkiađãdấysinhnhữngsựmâuthuẫnởnộitâm,vìtuyệtnhiênchẳngcógìtrênđờinày,kểcảchínhbảnthântađâynữa,chẳngcógìlàantoàn,anninhcả,vừakhimìnhnhậnthấyrađiềuấy(chẳngphảinhờaichỉbảocho)vàkhimìnhđãgiảiquyếttrọnvẹnvấnđềrồi,thìmìnhđãthoátngayvòngmâuthuẫn,vàdođómàthoátcảsựsợhãi.

Nóithếđãđủchohômnaychứ?...khôngbiếtcóbaogiờcácngàitừngđượclặnglẽnơitựtâm

chăng.Khibướctrênđườngphốthìtâmthứcđượchoàntoàntịchlặng,taquansát,talắngnghe,màkhôngtưniệmgìcả.Khitacầmláixe,tanhìnconđường,nhìnnhữngcâycối,nhìncácxeđangquaqualạilại,đólàquánsátmàkhôngnhậnbiết,màkhôngcósựvậndụngtácđộngcủatưnhiệm.Tưniệmcầnvậnhànhtácđộngthìnócàngtiêumòntâmthức,nókhôngchừachỗchotínhhồnnhiênngâythơvàchỉcótâmthứchồnnhiênmớicóthểnhậnthấyđượcthậttại.

16thángBảy1964

4.Thayđổivàchuyểnhoárấtkhácxanhau.Chỉmộtviệcthayđổisuôngthôikhôngđưatớiđâucả.Tacóthểtậpluyệnđểđượcthíchứngmộtcáchhờihợtbềngoài,đểtuânrậpphụhọakhéoléovớinhữnghoàncảnhkhácnhau,vớinhữngtrườnghợpcơduyên,vớinhữngtróibuộcnộitâmvàngoạicảnh;nhưngsựchuyểnhoáđòihỏimộttâmtrạngkháchẳn.Hômnaytôixinvạchrõchỗdịbiệtđó.

Thayđổilàbiếnchếvàcanhcải,đólàthaymộtsựthểnàybằngmộtsựthểkhác.Mọicuộcthayđổiđềungụýcómộthànhvicủaýchí,hoặccótínhcáchhữuthứchoặcvôthức.Khinhìnthấysựhỗnloạn,sựđóikém,sựápbức,sựkhốnkhổcùngcực,sựđóikém,sựápbức,sựkhốnkhổcùngcựccủatoàncõiÁchâuhậutiến,tấtnhiêntathấycầnphảicómộtcuộcthayđổitậncănđểcótínhcáchcáchmệnh,chẳngnhữngvềmặtvậtchấthaykinhtế,màcảvềmặttâmlýnữa:mộtcuộcthayđổiởmọigiaitầngcủabảnthểchúngta,ởngoạicảnhcũngnhưởnộitâm,khảdĩcảithiệncuộcsốngconngười.Điềuấylàdĩnhiêncảnhữngkẻ,dùcóócbảothủnhấtđờiđinữa,cũngđồngýnhưvậy.Nhưngtôierằngmặcdùcónhìnnhậnđiểmnàyđinữa,tacũngkhôngnhậnthấynhữnggìngụhàmtrongđó.Tacónhậnthấychothâmsâuhơnrằngchỉnộiviệcvávíu,nộicáiviệcthaythế,nộicáiviệccanhcải,đềuchỉlàgiũavớimàichobóngloáng,vàthế,tứclàchỉlonộicáiviệcthanhlọcthóitụcqualoathôi?Tôithiếttưởngchúngtacầnnềnnhậnhiểuthâmsâuvàonộidungýnghĩatiềmtàngcủaviệcchúngtalochếbiếnthayđổi,trướckhixemxétsựchuyểnhoáhiểutheoýnghĩacủatôi.

Tuycáccuộcchếbiếnấyđànhlàcầnthiết,nhưngtheotôi,chúngchỉluônluôntoànlàcótínhcáchngoàimặtphơnphớtđấythôi.Toànlànhữngviệcdodụcvọnghayýchíphátđộng,toànlànhữngsángkiếnhướngvàomộtchỗnhấtđịnh,hướngvàomộtlốixửsựvàmộthànhvirấtcốđịnh.Tấtnhiênlàmọithayđổinàođượcphátđộngmộtcáchhữuýhẳnnhiênđềugồmmộtdụngý,dụngýnàycóthểcủamộtcánhânhaycủamộttậpđoàn,cóthểlộliễuhaytiềmẩn;dụngýấycóthểtừthiện,rộnglượng,haydosợhãivàtuyệtvọngkhởisinh,thếnàocũnggâychotamộtmớthayđổi.Vớitưcáchlàcánhânhaytậpđoàn,chúngtavốnrấtdễdàngthayđổilềlốixửsựtùytheonhữngảnhhưởnghaynhữngáplựchoặckhicómộtcuộcphátminhsángchếnàoliênquanđếncuộcsốngcủatamộtcáchtrựctiếphaygiántiếp.Ngườitacóthểkhiếnchúngtabiếncảithỏathuậncủata,dẫntưtưởngcủatavàođườngnàyhaylốinọbằngnhữngbàibáohaybằngnhữngcuộctuyêntruyềnýthứchệ.Cáctôngiáocótổchứcbuộctaphảichỉchịugiáodụcngaytừlúcbéthơtheomộtmớtínngưỡngkhảdĩquiđịnhtrướcnhiễmtasuốtđời,đếnnỗimọithayđổinàophátsinhđượcởtavẫnvướngkẹtlẩnquẩntrongkhuônkhổcủacáctínngưỡngấy.

Tựuchung,chẳngmấyaitrongchúngtathựcsựthayđổimàkhôngphảivìmộtduyêncớnàođó.Duyêncớnàycóthểcótínhcáchvịthahayvịngã,hạnhẹphayrộngrãi,nócóthểlàsợhãi

khôngđượcbanthưởngnàyhaykhôngchứngđạtmộtquảvịnàođótrongvịlai.Kẻthìhysinhchomộtđoànthể,ngườithìhysinhchonhànước,chomộtýthứchệhaychủnghĩahaychomộtlốitínngưỡngnàođóvềThượngđế,làmthếvớimụcđíchcótínhcáchhữuthứchayvôthứclàthayđổiconngười.Nhưngcáimàhọgọilàthayđổiđóchỉlàsựliêntụccóchútítchếbiếnđốivớicáiđãsẵncó.Chúngtađãtrởthànhxảoquyệttrongmớtròấy,tathựchiệnliênmiênbaonhiêukhámphávềvậtlý,vềtoánhọc,vềcáckhoahọcthựcdụng,tasángchếphátminhtrongmọilãnhvực,tađangsửasoạnlêntậnmặttrăng.Ởmộtvàiphạmvi,ngàynaychúngtarấtđỗiuyênbácvàbiếtbaonhiêusựviệc,vànhữngthayđổiđạiloạinhưthếngụnghĩarằngmìnhcókhảnăngđiềuchỉnhthíchứngliềnvớihoàncảnhmớivàvớinhữngthúcbáchmớidohoàncảnhấydấysinh.Nhưngthếđãđủchăng?Hẳntacóthểnhậnthấynhữnggìnằmtronglốivávíuthiểncậnấy,vàcảmthấycầnphảicómộtcuộcchuyểnhoátậncănnơitâmnộimàkhôngdomộtdụngýgìphátđộng,cũngkhôngphảilàthànhquảcủasựcưỡngbứcbắtbuộc.Tacóthểnhậnthấycầnphảicómộtcuộcchuyểnhoángaytạicăncộicủaquannăngtưtưởng,bằngkhôngthìconngườichẳngquachỉlànhữngconkhỉthôngthái,cónhiềukhảnănglạlùng,nhưngchẳngphảilànhữngconngườiđíchthực.

Khiýthứcsâuxađiềuvừatrìnhbày,taphảilàmthếnào?Bằngchẳngcócuộcchuyểnhoátậncănấy,thậtcáchmệnhấy,bằngchẳngcócuộcchuyểnhoáấyngaytạicăncộicủabảnthểta,thìcácvấnđềcủachúngtavềmặtkinhtếvàxãhộicứcànglúccànggiatăngvàcàngtrởnêntrầmtrọng.Vậytâmthứcchúngtacầnphảimớimẻvàtươinhuận,vàmuốnđượcvậy,cuộcchuyểnhoáấyphảiphátsinhtậnnơisâuthẳmcủatâmthứcta,vàkhôngthểchỉlàthànhquảcủamộthànhviýchí:cuộcchuyểnhoáấyphảikhôngcótínhcáchdụngý.

Khôngbiếttôinóithếcórõràngchăng.

Khithấycầnthiếtphảithayđổi,tacóthểvậndụngýchícủatađểphátđộngracuộcthayđổiấy.Ýchílàmộtdụcvọngdomộtsựquyếtđịnhhướngdẫnnóvàomộtđườnghướngđặcbiệtnàođóvàdotưởngniệm,sợhãi,sựchốngkhángphátđộng.Nhưngmọisựgìcóthểkếtthànhdomộthànhđộngnàopháttừdụcvọng,từýchí,đềubịgiớihạn,cụcbộ.Đóchỉlàdiêntrìbiếntướngcủanhữnggìđãhiệnhữu,nhưtacóthểthấyđiềuấytrongthếgiớicộngsản,cũngnhưtrongnhữngxứtưbản.Vậycầnphảicócuộccáchmệnhphithường,mộtcuộccáchmệnhtâmlýởbảnthểconngười,trongchínhconngười,nhưngnếuconngườiđeomangmộtmụcđíchnào,mộtkếhoạchnào,thìcuộccáchmệnhấylạilẩnquẩntronggiớihạncủacáiđãbiết,thếtứclàkhôngcómảymaygìlàthayđổicả.

Tôicóthểthayđổitôi,tôicóthểbuộctôithayđổicáchthứctưtưởngcủatôi,cóthểthuậnnhậnnhữngtínngưỡng,cóthểbuộcmìnhtừbỏnhữngthóiquen,gácdẹpniềmáiquốchẹphòicủatôi;tôicóthểtựmình"tẩynão"chomình,thayvìphảichịumộtchínhđảnghaymộtgiáohộinàotẩynãocho.Mọiviệcđóđềukhádễdàngnhưngtôithấytoànlàluốngcông,vìtoànchỉhờihợtbênngoài,khôngđưađếntậnchỗgiácngộsâumầumàtừđómớicóthểthậtsựsống,thậtsựhiệnthểvàthậtsựhànhđộng.Thếthìtaphảilàmsaođây?

Cácngàicónhậnhiểucâuhỏicủatôichứ?Mongrằngtôiđặtcâuhỏirõràng:Nếutôicốgắngđểthayđổi,thìsựcốgắngấytấtnhiênphảicómộtdụngý,nghĩalàcómộttưdụcphátđộngmộthànhvivàomộthướngnàođó.Nghĩalàcósựvậndụngcủamộtýchí,thếlàchỉtạoracósựchếbiến,chứtuyệtchẳngphảimộtcuộcthayđổinàocả.

Tôinhậnthấyrõlàtôicầnphảithayđổi;thayđổikhôngcốgắng.Mọicốgắngvàođóđềutựhủyhoạilạichínhnó,vìcốgắnghàmýcóviệcápdụngmộttưdục,mộtýchí,tuântheomộtkiểumẫuđịnhsẵn,mộtcôngthức,mộtkháiniệm.Thếthìtôicóthểlàgìđây?...

Khôngbiếtcácngàicónhậnthấychỗđónhưtôichăng,khôngbiếtcácngàicónhậnthấychỗyếuchỉphithườngcủacâuhỏiđóchăng,chẳngphảithấynóbằngsựsuyluậncótìnhcáchtríthức,mànhậnthấyquảđiềuấynhưlàyếutốtốitrọngtrongcuộcsốngchúngta.Trảibằngbao

triệunămrồi,conngườicứcốgắngtựchếbiếnmình,thếmàhọvẫnluônluônmắcphảixaoxuyến,tuyệtvọng,sợhãi,vớivàikhoảnhkhắcanvuivàhạnhphúchiếmhoithôi.Vậycáithựcthểlàconngườikia,đãbịquiđịnhtrướcnhiễmquáưnặngnềtừlâu,làmsaohọcóthểbỏđượcgánhnặngấymàkhôngcốgắng?Khôngcốgắng,vìviệctrútgánhnặngnàynhấtđịnhkhôngnêntrởthànhmộtvấnđềkhácnữa.Nhưbữatrướctôiđãnói,đeomangmộtvấnđềtứclàsavàomộttrạnghuốngtâmlýmàtakhônghiểuđượctrọnvẹn,khôngkhámpháđếntộtcùng,khônggiảitrừđược.

Tạoracuộcchuyểnhoáư?...Không,từngữnàysairồi.Cuộcchuyểnhoáấyphảixuấthiện,vàphảixuấthiệnngaytứcthời.Nếutađemyếutốthờigianxenvào,thìthờigiansẽdấytạoramộtvấnđềngay.Khôngcóngàymai,khôngcócáithờihạnđểtiếntớimộtcuộcthayđổi,vìthờihạnchỉlàtưtưởng.Thayđổithìphảingaytứcthờiđây,haychẳnghềthayđổibaogiờcả.Cácngàihiểuchứ?

Tôinhậnthấycầnphảithayđổitậncănnguyênnơibảnthântôivớitưcáchlàmộtconngườithuộctrongtoàncảnhânloại;vàtôicũngcảmthấyrằngthờigian–nghĩalàtưtưởng–khôngđượcxentạpvàođây,rằngthờigiankhôngthểgiảiquyếtđượcvấnđềnày.Tôiđãtừngcốgắngcáchđótrongbaonghìnnămrồi,thếmàtôikhôngthayđổigìđượccả.Tôicứsốngmãivớinhữngthóiquencủatôi,vớitínhthamlamcủatôi,tôivẫncứbịtùhãmtrongóctranhchấptổthànhcáinềnhiệnhữu.Chínhtưtưởngđãcấutạocáinềnấy,vàbấtluậnởtrườnghợpnào,tưtưởngkhôngsaobiếnđổicáinềnđómàkhôngdấytạomộtcáinềnkhácnữa:tưtưởng,chínhlàthờigianvậy.Thếmàtôikhôngthểlấythoảthuận,lấythờigian,màphátđộngđượccuộcchuyểnhoá,phátđộngđượccuộcthayđổitậncănnguyên.Khôngcuộccanthiệpnàocủaýchí,khôngmộttưtưởngnàocóthểhướngđạochocuộcchuyểnhoáấyđượchết.

Vậycòngìlạichotôi?Tôighinhớrằngthamdục–tứclàýchí–khôngthểphátđộngđượcnơitôimộtcuộcchuyểnhoáđíchthật;rằngconngườiđãtừngchơicáitròấytừbaothếkỷrồimàkhôngphátđộngđượccuộcthayđổigốcrễnơihọ;rằnghọđãvậndụngtưtưởng,tứcvậndụngthờigian,vậndụngvịlaivớibaonhiêuđòihỏitróibuộccủavịlai,baonhiêuphóngtưởngbàybiện,baonhiêuáplực,baonhiêuảnhhưởngcủanó,màvẫnkhôngtạothànhđượccuộcchuyểnhoánàocả.Thếthìcòngìnữađểlàm?

Nếutahiểuđượctoànbộcơcấuvàhiểuđượchếthànhtungcủaýchí,thìýchítấtkhôngkhởiđộngnữa.Vànếutanhậnthấyrằngsửdụngtưtưởng,tứcsửdụngthờigian,nhưlàdụngcụđểchuyểnhoáthìchỉlàsựtriểnhạngiảiđãithìlúcấytiếntrìnhtưtưởngliềnchấmdứt.Nhưng,hiểunghĩalàgì?Phảichănglàcuộctácđộngcótínhcáchtríthứcởbìnhdiệnngôntừ,haynólàsựquánsátmộtsựkiện?Tacóthểtựbảo:"Tôihiểuđấy",nhưngdanhtừkhôngphảichínhlàsựvật:thìra,hiểumộtvấnđềnàobằngtrínão,thìcóphảiđâulàgiảiquyếtvấnđềđóđược.Cáigọilànhậnhiểubằngtrínãođó,thựcra,chỉtoànlàvăntừ,trongđódanhtừchiếmphầnquantrọng.Nhưngkhicósựnhậnhiểuđíchthực,thìdanhtừkhôngcònquantrọnggìnữanóchỉlàcáiphươngtiệnđểtruyềnđạtvậythôi,vàtatiếpxúctrựcchỉvớithựctại,tứclàvớisựkiệnhiệnthực.Nếutrongcuộcchuyểnhóatậncùngvừanóiđâymàtathấycáivôdụngcủatưtưởng,củathờigian,thấynhưmộtsựkiệnhiệnthực,thìhẳntaliềnvứtbỏđitấtcảcơcấucủaýchívàcủatưtưởng,tấtnhiêntakhôngcònmộtdụngcụgìđểtáchànhnữa.

Chomãiđếnđây,cácngàivàtôi,chúngtađãtruyềnđạtnhautrênmặtngôntừ,vàcólẽtacũnglậpđượccuộcgiaocảmnàođó.Nhưngtrướckhitiếnxahơnnữa,tôixintrởlạivớiviệcthôngcảm.Nếucácngàidạochơimộtmìnhtrongrừngsâuhaydọctheomộtbờsuối,vànếucácngàicảmnhậnniềmyêntĩnhcùngsốngtrọnvẹnvớitấtcả–vớinhữngphiếnđá,vớicácbônghoa,vớingọnsuốireo,vớicỏcây,vớitrờimây–tấtngàibiếtthôngcảmlàgìrồi.Bấygiờ,cái"tựthân"củangàivớicáctưởngniệm,cácloâuxaoxuyến,cácvuithích,cáckýức,cáckỷniệm,cácthấtvọngđềuđãbặtvongtrọnvẹn.Bấygiờchẳngcócái"tựthân"làmngườinăngquántáchbiệtvớicácsởquán,màchỉcócáitâmtrạngthuầnthôngcảmmàthôi.Vàchínhđólàcáimàchúngtađãtạođượctạinơiđây,tôimongvậylắm.Khôngphảicáitâmtrạngbịám

thị;ngườiđangnóiđâykhôngảnhhưởngtớicácngài:ngườiđóđãdẫngiảivớicácngàitỉmỉmộtvàiđiềurồibằngngôntừ.Nhưngcònnhiềuđiềunữa,khôngthểnóibằnglờiđược.Danhtừcóthểthôngbáochocácngàitớimộtmứcđộnào,nhưngđồngthờicácngàiphảinhớchorằngdanhtừkhôngphảilàđúngsựvật,danhtừkhôngđượcxentạpvàosựnhậnthứctrựcchỉvềmộtsựkiện.Nếungàicódịpthôngcảmvớimộtcộicây,haytựhỏicoinóhữuíchgìkhông.Cuộcthôngcảmcủangàivớicộicâyhẳnlàtrựctiếp.Cũngthế,ởđâychúngtaphảithànhlậpcuộcthôngcảmvớinhaunhưthế,vìđiềusắpnóiđâylàmộttrongnhữngđiềurấtkhónóinăngbàytỏ.

Chúngtađãnóitớichỗmàhànhvicủaýchí,hànhvicủatưtưởng(làthờigian)vàsựvậnhànhphátxuấttừmọiảnhhưởngvàmọiáplựcđềuvongbặt.Khitâmthứcđãquansátngoàivòngdanhngôn,vàhiểuđượcsựkiệnđó,thìliềntịchlặngtrọnvẹn.Nókhôngmongsinhbấtcứmộtđộngniệmnào,dùhữuthứchaytiềmthức.Nhưngđâyhãycònmộtđiểmmàtacầnxemxéttrướckhitiếnxahơn.

Ởýthức,ngàicóthểkhôngmuốntácđộnggìtrongbấtcứmộthướngnào,vìngàiđãnhậnrõchỗvôdụngcủamọisựbiếncảihữuýtínhtoán,từviệcbiếncảicủangườicộngsảnđếnviệcbiếncảicủakẻbảothủphảnđộngtộtbực.Ngàiđãnhậnthấytấtcảnhữngthứấylàluốngcông.Nhưngtạikỳtrung,mộtcáchvôthức,cómộtmãnhlựccủaquákhứthúcđẩyngàivàomộtđườnghướngnhưlàngườiÂuchâu,nhưlàngườiCônggiáo,nhưlànhàkhoahọc,nhàtoánhọc,nhànghệsĩhaynhàkỹthuật;vàcảmộttậptụcnghìnđờiđượcgiáohộikhaithácchuđáo,đãtiêmnhiễmvàotiềmthứccácngàimộtmớtintưởngvàmộtmớtínđiều.Cóthểngàibỏquáchchúngđượcmộtcáchhữuthức,nhưngtrongvôthức,gánhnặngấyvẫncònmãiđấy,cácngàivẫncứlàngườiCônggiáo,ngườiAnh,ngườiĐức,ngườiÝhayngườiPháp,sựthểnàykhiếnngàinghiêngtheonhữngquyềnlợiquốcgia,vềkinhtếhayvềgiatộc,hoặcnghiêngtheocáctậptụccủagiốngnòimình.Khicáigiốngnòiấycàngrấtxưathìảnhhưởngcủanólạicàngsâuthẳmnữa.

Làmsaoquétsạchđượctấtcảnhữngthứấy?Làmsaovôthứccóthểtẩysạchquákhứđi?Nhữngnhàphântâmhọcnghĩrằngvôthứccóthểđượctẩyxoámộtphầnhaytoàndiệnbằngsựphântích,bằngsựkhảosát,bằngsựkhaiphá,bằngsựtựthú,bằngsựdiễndịchcácgiấcchiêmbao,vânvân,nghĩrằngdođótacóthểítracũngtrởnênmộtngười"bìnhthường"đủsứcthíchứngvớithếgianhiệnđại.Nhưngcuộcphântíchvàmộtngườichịuphântích,tứclàcómộtngườinăngquándiễndịchđốitượngsởquán,tứclàgồmcómộtsựtínhnhịnguyên,tứcmộtxuấtxứchosựxungchướng,xungđột.

Vậytôinhậnthấyrằngsựphântíchkhôngđưatớiđâuhết.Sựphântíchấychỉcóthểgiúptôibớtloạnthầnđichútít,chotôikhádễdãiđôichútvớivợtôihayvớingườibêncạnh,hoặcvượtquađượcmộtkhókhănnàocũngcótínhcáchhờihợtnhưthế.Nhưngđâychúngtakhôngnóivềphântích.Tôinhậnthấyrằngcôngcuộcphântích,ngụnghĩathờigian,nghĩalànhữngdiễndịchsựvậnhànhcủatưtưởngvớitưcáchlàthựcthểnăngquánphântíchnhữnggìnóxemxét,tấtnhiênkhôngthểkhaiphóngchovôthức,chonêntôibỏtrọnvẹncôngcuộcphântíchấyđi.Tôikhôngphântíchgìnữacả.Thếthìsao?Vìđâykhôngcònlàmộtngườiphântíchkhácbiệtvớiđốitượngphântích.Lúcấytachínhlàcáitâmthứcấy,takhôngcònlàthựcthểgìkhácbiệtvớitâmthứcấy,vàtaliềnthấyngayrằngvôthứckhôngquantrọnggìlắm.Cácngàinghekịpchăng?

Tôiđãvạchrõchothấyrằngýthứckhôngcógiátrịgìvớinhữnghànhtungthiểncậncủanó,vớisựbahoakhôngngừngcủanó;vàcảvôthứccũngkhônggiátrịnhưthế.Cảhaisởdĩthànhraquantrọngchỉlàvìtưtưởngxenvàovàgiachochúngtínhcáchliêntục.Tưtưởngvốncóvaitròcủanó,nócóíchchocảthảymọivấnđềkỹthuậtnhưngnóhoàntoànvôdụngtrongcuộcchuyểnhoátậngốc.Khitôinhậnthấytưtưởngvốngiasựliêntụcchongườinăngniệmnhưthếnàorồi,thìsựliêntụctứclàthựcthểnăngniệmấyliềnvongbặtđi.Mongcácngàingherõmấyđiềuđóvìcầnphảichúýtỉmỉthìmớinhậnđược.

Tôilặplạirằngýthứcvàvôthứccảhaiđềukhôngquantrọnglàbao,sởdĩchúngquantrọnglàvìtưtưởnggiasựliêntụcchochúng.Khitanhậnthấyrằngtoàntiếntrìnhtưtưởngquảlàcuộcphảnứngcủaquákhứvàtấtnhiênkhôngthểứngđápgìcảvớinhữngđòihỏivĩđạicủacuộcchuyểnhoá,thìýthứcvàvôthứckhôngcònquantrọngchinữahết,vàtakhôngcònbịchúngdẫndắtnữa.Tấtnhiêntakhôngcầncửtâmđộngniệmgìcả,tahoàntoàntịnhđịnh,tịchtịnh,tịchlặng.Thếthìmặcdùtavốnbiếtrằngcầnthiếtphảicócuộcchuyểntâm,phảicuộccáchmệnhtrọnvẹntậngốccủabảnthể,thánhgiácũngvẫnkhôngcửsựđộngniệmgìhết,bấtcứlàvềhướngnào,rồitrongsựnhậnthứctrọnvẹnnày,trongniềmtịchlặngtrònđủnày,cuộcchuyểnhoáđãđượcnảysinh.Thếlàcuộcchuyểnhoáchỉnảysinhtrongchỗbấtđịnhhướng,khitâmthứckhôngđộngniệmvàomộthướngnào,khinóchẳngkhiếntâmthứcđộngniệm,khinóhoàntoàntịchtịnh.Trongniềmtịchtịnhnàythìcócuộcchuyểnhoá,vìtrongniềmtịchtịnhtoànbộcăncộicủabảnthểtalộbàyravàtựtiêugiải.Đólàcuộccáchmệnhđíchthựcduynhất,khôngphảicótínhcáchkinhtếhayxãhộigì,khôngsinhnởdoýchíhaytưtưởnggìcả.Chỉtrongcáitâmchuyểnhoáđótamớinhậnchânđượcthựctạivượtlêntrêncuộctưnghịcủadanhtừ,nhậnchânđượccáitốicao,vượtrangoàivòngthầnhọc,tríthức.

Mongsaotấtcảnhữngđiềutrìnhbàynàykhônglàchocácngàibuồnngủ!Cólẽcácngàimuốnhỏitôivàicâugìnữa?

H:Tôicóthểnhậnthấyrằngtưtưởnggiamhãmtôivàochỗcôlập,vìnóngănngạitôikhôngđểthôngcảmđượcvớinhữnggìquanhtôivànócũngngănngạitôikhôngchođếntậncăncộicủatựtâm.Naytôixinhỏingài:Tạisaoconngườitưtưởng?Tácdụngcủathoảthuậnconngườinhưthếnào?Vàtạisaochúngtalạiquáđỗixemtrọngtưtưởngnhưthế?

K:Tôitưởngnhưtôiđãthôngquahếtnhữngđiềuấyrồi,nhưngkhôngsao,đâytôixindẫngiải.

Mànghedẫngiảikhôngphảilànhậnthấysựkiện,vàtakhôngthểthôngcảmnhaubằngcuộcdẫngiảinếutakhôngnhậnthấysựkiệnvànếutakhôngđểsựkiệnđượcynguyênnhưthế,đừngđảđộngtớinó.Sởdĩngàikhôngxenvàosựkiệnlàvìngàithôngcảmvớinó,nhưngnếungàidiễndịchnómộtđằngvàtôidiễndịchnómộtngảthìtavẫnkhôngthôngcảmvớinómàcũngkhôngcònthôngcảmvớinhaunữa.

Tưtưởngvốnkhubiệttướcmấtcáidụngcụduynhấtđểtathôngcảm–làtìnhthương–vậytưtưởngxuấtsinhthếnào?Vàlàmthếnàonóchấmdứtđược?Tưtưởng–tứctấtcảsựvậnhànhcủanó–phảiđượclãnhhội,vàchínhsựlãnhhộinàylàsựvongbặtcủanó.

Tôixingiảithích:tưtưởngxuấtsinhđểphảnứnglạimộttháchthứcxúcsự.Nếuchẳngcótháchthứcxúcsự,tấtnhiêntakhôngtưtưởng.Việctháchthứcxúcsựcóthểlàmộtviệctầmphàohaymộtviệcrấtquantrọngmàtaứngđáplại.Trongkhoảngthờigiangiữacâuhỏinọvớicâuứngđápnàytiếntrìnhtưtưởngmớivậnhành.Nếungàihỏitôivềnhữnggìquenthuộcđốivớitôithìtôiliềntrảlờitứckhắc.Chẳnghạnnếungàihỏitôiởđâu,thìkhôngcókhoảngthờigianởgiữacâuhỏicủangàivớicâuđápcủatôi,vìtôikhôngcầnsuytưởngkhitrảlời:câutrảlờicủatôixảyratứckhắc.Nhưngnếucâuhỏicủangàicóvẻphứctạphơnthìtôicầnnhiềuthờigiờhơnđểtìmcâuứngđáptrongkýứctôi.Nếungàihỏitôitráiđấtcáchmặttrăngbaoxa,tôitựhỏixemcóbiếtđiềuấykhôngvàtôitìmkiếmtrongkýứctôi.Giữacâuứngđápcủatôivàcâuhỏicủangài,cómộtkhoảngthờigiantrongđókýứctôivậndụngvàđưaracâutrảlời.Thếthìmộttháchthứcxúcsựcóthểsinhmộtphảnứngtứckhắchaymộtứngđápcầnítnhiềuthờigiờ.Vànếungàihỏitôivềmộtviệcmàtôikhôngbiếttígìcả,thìkhoảngthờigiancóthểlâuhơnnữavìkiếmchẳngđượcgìhếttrongkýứctôi,tôiphảitìmtàiliệunơimộtngườinàohaytrongmộtquyểnsách.Trongtoànkhoảngthờigianđó,tưtưởngvốntiếpdiễntươngtục.Cảthảychúngtađềurõbiếtbatrườnghợpấy.

Nhưngcònmộttrườnghợpthứtưnữacólẽngàikhôngbiết,haycólẽngàichưatừngbaogiờ

tỏra:đólàtrườnghợpmàkhicâuhỏiđượcđặtravàtakhôngbiếtđượccâutrảlời.Kýứctôikhôngchứađựnggìliênhệtớiviệcđó,vàtôikhôngmongđượccâutrảlời.Thậtsự,tôikhôngbiết.Vậytấtnhiênkhôngcócáikhoảngcáchthờigian,vậythìkhôngcócáikhoảngcáchthờigian,vậythìkhôngcótưtưởngvìtôikhôngtìmkiếm,tôikhôngchờđợigìhết.Tâmtháiđó,thựcra,làsựphủnhậntoànthiệt;đólàcuộcgiảithoátrakhỏihếttấtcảnhữngđiềuđãbiết.Vàchỉtrongtâmtháiấythìđiềumớimẻđượclãnhhội,điềumớilạkialàcáimàtacóthểgọilàthựctạitốicao,hayvớimộtdanhtừgìtùyý.Trongtâmtháiấy,toàntiếntrìnhtưtưởngđãvongbặt;khôngcònngườinăngquánvớisựthểsởquán,cũngkhôngcònngườithọnghiệmvớisựthểđượckinhnghiệm.Mọikinhnghiệmđãvongbặt,vàtrongsựtịchlặngtrọnvẹnnày,hẳnnhiêncuộcchuyểnhoáđượctrọnvẹn.

5.Sángnaytôimuốnđềcậpmộtchủđềdườngnhưrấtquantrọngđốivớitôi.Đâykhôngphảilàmộtýtưởng,khôngphảilàmộtýniệmchínhnhữngýniệm,nhữngphươngtrìnhđãngănchặnlạiviệctìmhiểunhữngsựkiện,nhưlànhữngsựkiện,nghĩalàhiệntínhcủachínhsựkiệnấy.Hiểumộtsựkiệnlàquansátsựtácđộng,sựvậnhành,củamộtthoảthuậnhoặccủamộtcảmxúchaytrựcnhậnýnghĩaquantrọngtrongngaykhoảnhkhắcmàhànhđộngđangxảyra,nếukhôngthếthìmìnhkhônghiểunóđượcmộtcáchsâuthẳm,thìmìnhvẫnbịsựsợhãibámtheoluôn.

Tôinghĩrằngphầnđôngchúngtavẫnmangđèomộtgánhnặngsợhãihữuthứchayvôthức.Sángnay,tôimuốnkhảosátvấnđềnàycùngvớicácngàivàtìmxemchúngtacóthểnàohiểuđượcnómộtcáchtrọnvẹn,đạttớisựgiảiquyếttoàntriệtđểchomỗingườitrongchúngta,khirờibỏcáilềunày,sẽthấyrằngmìnhđãthoáthẳntheonghĩađenvàtrongthựctế,thoátkhỏisựsợhãi.

Vìvậy,muốnđượcthế,tôicónêntỏýcùngcácngàirằngcácngàihãylắngnghetôimộtcáchtrầmlặnghơnlàchỉlobiệnluậnvớitôibêntrongthủtụccácngài?Chúngtasẽthảoluận,chúngtasẽdiễnphôlạinhữngtưtưởngvànhữngtìnhcảmchúngtachođượcthànhlờilẽtươnghợptrongchốclátnữađây.Ngaybâygiờ,xincácngàihãylắngnghevớitinhthầntiêucực,tứclàkhôngbóbuộc,khôngtựcưỡngtrongkhilắngnghe.Đâykhôngliênhệgìđếnviệcthôngđạttraođổigiữatôivàcácngài,hoặcgiữacácngàivàtôi.Tôiđangnói,vàkhicácngàiđồnglònglắngnghe,chỉlắngnghethôi,thìchínhnhờđộngtácduynhấtấycácngàisẽcóthểgiaocảmvớingườiđangnói.

Phầnđôngchúngta,thậtlàchẳngmay,đềukhôngcókhảnăngđểlắngnghemộtcáchtiêucực,trongtinhthầnphủnhận,nghechẳngnhữngởđâythôimàngaycảtrongđờisốngthườngnhậtcủahọ.Trongkhiđidạo,chúngtakhônglắngnghetiếngkêu,tiếngxàoxạccủacâylá,tiếngrùrìcủanướcchảy;chúngtakhôngnghenhữngnúinon,khôngnghebầutrời.Muốnđượctrựctiếpgiaocảmvớithiênnhiên,vớithiênhạngườiđời,thìmìnhphảilắngnghe.Việcấychỉthểhiệnđượctrongsựimlặngcótínhcáchphủnhậnmàkhôngcònsựcốgắngnàoxenvào,khôngcònbấtcứđộngtáctinhthầnnào,khôngcònbấtcứsựtranhluậnbiệnngônngao,khôngcònbấtcứsựthảoluậnnàocả.

Tôikhôngbiếtcácngàicóbaogiờlắngnghetrọnvẹnvợhoặcchồng,concái,chiếcôtôlướtqua,nhữngsựvậnhànhcủatưtưởngvàcủasựxúcđộng.Trongđókhôngcóbấtcứhànhđộngnào,bấtcứchủđịnhnào,bấtcứsựdiễndịchgiảithíchnào,vàchínhtácđộngcủaviệcnghe

nàykhơidậymộtcuộcđảolộn,cuộccáchmạngkhủngkhiếpngaytậnsuốinguồncủaýthức.

Nhưngchúngtavẫnthườngquenthóikhôngnghe!Nếunhữnggìchúngtanghephảnnghịchlạivớitưtưởngquenthuộccủachúngta,hoặckhilýtưởngtầmthườnghạcấpcủachúngtabịlayđộngthìchúngtaliềnbịkhuynhđảotinhthầnngay.Chúngtacũngcócả"nhữngcuộcđầutư"cótínhcáchýthứchệgiốngnhưđểdànhvốnliếngtrongnhữngtàisản,trongkinhnghiệmvàkiếnthức,vàkhimàchúngbịđedọathìchúngtađứtmấtsựquânbình,chúngtaphảnđốilạitấtcảnhữnggìngườikhácnói.

Nếuhômnaycácngàithậtsựnghenhữngđiềunóiđây,nghevớimộtnhậnthứctỉnhtáo,khôngchọnlựalấybỏ,làcácngàisẽthấyrằngcácngàicùngđồngcửtâmthứcvớidiễngiảchứkhôngphảivớinhữngdanhtừthôi,cácngàisẽthấymìnhkhôngchìmđắmvàocuộcphântíchdanhtừmàthấmsâutrongdiệulýcủacõigiớisiêuviệtngoàivòngvăntự.Thếchẳngcónghĩalàcácngàisẽngáingủhaylịmvàomộttìnhtháikhoáitrá.Tráilại,lặngngheđòihỏisựđạiđịnhchútâmrấtmực:chứkhôngphảitậptrunglàtrạngtháikháchẳn.Nếungàiđịnhtâmlắngnghe,thìcólẽcácngàivàtôisẽthâmnhậpvànhữngtầngsâunhiệm,trongđấysựdiệutácmớiphátsinhrađược.Vàđómớichínhlàđiềuthiếtyếu,vìtâmthứcthiểncận,xaoxuyến,bậnlovôsốvấnđề,tâmthứcấytuyệtđốikhôngthểhiểuđượcsựsợhãivàhiểuđượcsựsợhãilàđiềucốtchỉcủacuộcsống.Nếutakhônghiểuđượcsựsợhãi,tứclàchẳngcótìnhthương,màcũngchẳngsinhdiệutác–ởđâytôikhôngnóiviệcsángtác,mànóicáitâmthứcdiệutácxuấtthếkhôngthểdiễnđạtthànhlờihoặcphôbàytronghọaphẩm,trongsáchvở.

Vậytacầnđượcthoátlysợhãi.Sợhãikhôngphảilàmộtđiềutrừutượng,haymộtdanhtừthôi–mặcdùđốivớiphầnđôngchúngtadanhtừlạiđượccholàtrọnghệhơnsựkiện.Khôngbiếtcácngàicóbaogiờnghĩđếntựthoátlyhoàntoànvớisợhãi,thoátlymộtcáchtuyệtđối?Tavốncóthểthoátlyrốtráo,thậmchítuyệtnhiênkhôngcònmộtmảymaysợhãi,vìbấygiờtâmthứcluônluôntúctrựcsẵntrướcmỗibiếncố.Ýtôimuốnnóilàbấygiờ,thayvìtheođuổisợhãivàlochếngựnósaukhinóxuấthiện,tâmthứcvẫnvượtphóngtớitrướcsựsợhãivàdođóthoátlysợhãi.Đểhiểusợhãi,cầnphảihiểurằngluônluônchúngtacứtưởngniệmbằngsựsosánh.Tạisaotâmniệmcủatacứsosánhmãinhưthế?Trongcácmônkỹthuật,tasolườngnhữngcuộctấnbộ,chúngđềucótínhcáchtươngđốicả.Naychúngtacónhữngtráibomnguyêntửvànhữngphicơsiêuthanhmàtrướcđâynămmươinămchúngtakhôngcó,vàtrongnămmươinămnữasẽcónhiềusựvậtmàhiệngiờchúngtakhôngcó.Đólàđiềumàngườitagọilàtấnbộ.Tấnbộluônluônlàsosánhtươngđối,thếrồitarơivàolốisuytưởngấy.Chẳngnhữngởbênngoàithânxác,nếunóiđượcthế,màcảởnộitại,trongcơcấunộitâmchúngtacũngcứsuytưởngbằngnhữngsựsosánh.Chúngtatựbảo"Naytôithếnày,trướckiatôithếnọ,vàtôisẽlàgìhơnnữatrongvịlai".Đấylàviệcsuytưởngvềtấnbộ,vềcuộctấnhoá,vàtấtcảviệcxửsựcủata–vềluậnlý,vềđạođức,vềtôngiáo,trongnhữngcôngănviệclàmcủatavàtrongnhữngcuộctươnggiaoxãhộicủata–đềucăncứởđóhết.Tatựsolườngchínhmìnhtùyvàomộtxãhội,màxãhộiđóchínhlàsảnphẩmcủanhữngcuộcxungchướngdotoànnhữngsođonhưvậy.

Thếnhưngmọisosánhđềulàcộinguồncủasựsợhãi.Cácngàihãyquánsátđiềuấyởchínhmìnhxem.Tôimuốnmìnhlàmộtvănsĩbiệttàihơn,muốnmìnhlàmộtngườiđẹphơnhaykhônngoanhơn.Tôimuốnmìnhuyênbáchơnthiênhạ,tôimuốnthànhcông,muốnlàmộtnhânvậtgì,muốnđượcdanhvanglừnglẫy.Thànhcôngvàtiếngtăm,kểvềmặttâmlý,đúnglàbảnchấtcủatinhthầnsosánh,luônluônkhôngngớtdấyinhsợhãi.Cáitâmthứcsosánhấyphátđộngnhữngcuộcxungđộtvàđấutranhmàtaxemnhưrấtlàkhảkính.Tadạynhaurằngcầnphảiđấutranhmớisốngđượcởthếgiannày,rồitađemtinhthầntranhđuavàomọicôngviệclàmăn,cảtronggiađình,cảtronglãnhvựcgọilàtôngiáo.TamonglênđượcThiênđàng,mongđượcngồigầnĐứcGiêsuhaygầnmộtvịcứurỗinàokhácmàtatintưởng.Tâmđịađólàtâmđịacủaôngchaxứmuốnđượclàmtổnggiámmục,làmhồngy,làmcảgiáohoàng.Tavunquénchuyêncầntâmđịaấytrongsuốtđờita.Tatranhđấuđểtrởnêntàigiỏihơnhayđểthuhoạchmộtđịavịchothậtcaotột.Cơcấuxãhộivàluânlýcủatacăncứởđócả.

Thếlàtatriềnmiênsốngtrongtâmđịasosánh,tranhđuavàphấnđấuấy,cứcốgắngtrởthànhmộtnhânvậtgì–hayđểđừnglàgìhết,tựutrungcũngcùngnghĩathếấythôi.Đólàcăncộicủamọisợhãi,chínhdođódấysinhđốkị,ganhghét,oánthù.Sựthùghéttấtnhiênloạitrừtìnhthương,sựthùghétdấysinhraniềmsợhãităngtrưởngliêntục.

Nhưtôiđãhỏicácngài,cácngàihãychỉlắngnghethôi.Cácngàiđừngtựhỏi:"Làmsaotôidứtsosánhđược?Tôiphảilàmgìđểdứtsosánh?".Cácngàichẳnglàmgìđượchết.Nếungàilàmgìđấy,thìdụngýcủangàicũngvẫndosựsosánhmàphátxuấtra.Tấtcảnhữnggìngàicầnlàmđólànhậnthấycáiphứctạpmàtagọilàcuộcsốngđây,chínhnólàmộtcuộcđấutranhdososánh,vàthấyrằngmọiviệcchenvàođểbiếncảisựthểấy,đềukhởisinhtừcáitâmđịatranhđuađấythôi.Vậychỗtrọnghệlàlắngngheđâymàđừngxuyêntạcbópméo,vàtaxuyêntạcbópméođinhữnggìtanghengaykhitavừakhởiđộngniệmxenvàotrongđó.

Tacóthểnhậnthấycảnộidungvàýnghĩađíchthựccủaloạitưniệmnày,thứtưtưởngsosánhvàđolườnghiệntượngsựsống.Nómêlầmtrongảotưởngrằngviệcsosánhtứclàhiểu:sosánhtácphẩmcủahaihọasĩ,củahaivănsĩ;tựsosánhmìnhvớimộtngườikémlanhlợihơn,kémhiệulựchơnmình,xinhđẹphơnmình,vânvân.Tacóthểnàosốngởthếgiannày,sốngtrongngoạicảnhlẫnvàotâmnội,màkhônghềphảisosánhgìcảchăng?...Cácngàithấyđấy,nhậnthứctâmđịasosánhkhôngngừngnày,chỉnhậnthứctâmđịaấythôivàsốngcùngvớinó,tấtnhiêncầnởtâmcómộtsựchúýcùngcực.Sựchúýnàytựphátsinhgiớihạnhcủanó,cáigiớihạnhvôcùnguyểnchuyển,thoátrangoàimọikiểumẫu,màtịnhkhôngtróibuộcmảymay.Giớihạnhnàykhôngvụởchỗkiểmsoát,ởviệchàngphụchayphủnhậngìcảmàcốtmongtỏhiểuchorốtráohếttoàncảvấnđềsợhãi.

Tháiđộsốngmàcăncứvàosựsosánh,làmộttrongnhữngđộngcơchínhyếulàmsuybạitổnhạinhântâm.Nókhiếnchonhântâmhôntrầmvàvôtri.Nólàmchonhântâmthốirữavàmụcnát.Đóchínhlàsựkémthôngminhhoàntoàn.Thânxácchúngtadầndầnsuyhoạivìgiàyếu,nhưngnếutâmtrítalạicũngsuyhoạiranữa,thìđấylàvìchúngtacứsovớisánh,vìchúngtalâmtrongcơnđảođiênxungchướng,cứmãilotranhvớiđua.Tanhưnhữngbộmáymàtácdụnglạihưhỏngcứtrụctrặchoài,dođóchúngdễmauhưmònkiệtquệ.

Nhưtôiđãnói,nhữngsựsosánh,nhữngsựxungđộtxungchướng,nhữngsựtranhđua,chẳngnhữngtổnhạitathôi,màcòndấysinhrasợhãinữa.Màsợhãilàcảbóngđêmhắcám,trongấykhôngsaocóđượctìnhmếnyêu,tỏngộ,tìnhthương.Muốnnhậnbiếtsợhãilàgì,tahãytựhỏicoicóbaogiờtađốidiệnvớisợhãihaykhông,haytachỉcócáiýniệmvềsợhãithôi,mànhưvậythìkháchẳn.Phầnđôngchúngtamắctronglướirậpcủamộtýniệm,củamộtýkiến,củamộtphánđoán,củamộtsolườngvềsợhãi,chứkhônghềbaogiờtiếpxúcthẳngvớisựkiệnsợhãiđó.Đólàchỗtacầnnhậnhiểuởbềrộngnhưởbềsâuthẳm.

Chẳnghạnnhưtôisợrắn.Trướcđâymộtthờigiantôicóthấymộtconrắnvàtôihoảngsợlên,rồikinhnghiệmấycònlưulạitrongtâmthứctôinơikýức.Rồiđâytôidạochơivàomộtbuổichiềuhôm,vàkýứctôilạiphátđộngtạotácra,khiếntôisinhsợgặpphảirắn.Thếlàcáiýniệmvềsợhãiquảlàbềndai,mạnhmẽhơnchínhlàsựkiệntựthể.Thếnghĩalàgì?Nghĩalàchúngtakhônghềbaogiờtiếpxúcvớiýniệmcủatavềsợhãiđấythôi.Cácngàihãyquánsátmìnhtrựcchỉxem.Rồicácngàisẽthấyrarằngnhữngýniệmcủatadấykhởicácsựvật,quảkhôngthểnàoxoábỏđimộtcáchgiảtạođược.Cácngàicầntựhứaphảigặpthẳngsựviệckhôngquaýniệm,nhưngrồikhôngthểđược.Tráilại,nếuthậtsựngàithấyđíchxácrằngkýứcvàdấyniệmvốnngănngạingàikhôngchotrựcchỉthôngcảmđượcvớisựkiện–sựkiệnsợhãi,sựkiệnganhghét,sựkiệntửvonggìđó–cácngàisẽthấyrarằnggiữangàihiệnlênnhữngtươngquankháchẳngiữangàivớisựkiện.

Đốivớiphầnđôngchúngta,ýniệmrấttrọnghệhơnhànhđộng.Khôngbaogiờchúngtahànhđộngtrọnvẹncả.Luônluôntahạncuộchànhđộngbằngmộtýniệm,bằngcáchthíchứnghay

diễndịchsựhànhđộngthểtheomộtcôngthứcmộtkháiniệm,dođótấtnhiênnàocóhànhđộnggìđâu,hayđúnghơn,hànhđộngnhưvậyquáđỗibấttức,dấysinhthêmlắmvấnđề.Nhưnghễtanhậnchânsựthểlạlùngấy,làhànhđộngliềntrởnênmãnhliệtphithường,vìhànhđộngấykhôngcònlophụhọatheomộtýniệm.

Sợhãikhôngphảilàmộtsựtrừutượng,luônluônsợhãiliênquanvớimộtđiềugì.Tôisợsựchết,sợdưluận,sợmìnhkhôngkhảái,sợmìnhkhôngđượcthiênhạbiếtđến,sợkhôngthànhcông,vânvân.Danhtừsợhãiđâuphảilàsựkiệnsợhãi:danhtừchỉlàbiểutượngcủasợhãimàthôi;màđốivớiphầnđôngchúngta,biểutượnglạitrọnghệhơnsựkiện,cảtrênbìnhdiệntôngiáolẫnởmọibìnhdiệnkhác.Thếnhưngcóthểnàochúngtathoátlykhỏinhữngdiễntả,nhữngbiểutượng,nhữngýniệm,đểquansátmọisựviệcmàkhôngphảidiễndịch,thậmchícũngkhôngtựbảolàmìnhphảiloquánsátnữa?Khôngdấymộtniệmgìvềsựviệcấy?...Nếutatiếpxúcmộtsựkiệnvớisẵnmộtýniệmvềsựkiệnđó,thìthậtra,tachỉtiếpxúcvớinhữngýniệmmàthôi.Điềuquantrọnglàphảinhậnhiểurằngkhitaquánsátmộtsựkiệnxuyênquamộtýniệm,thìtakhôngthôngcảmmảymaygìvớisựkiệnấy.Nếutamuốncùngthôngcảm,thìýniệmtấtnhiênphảihoàntoàngiảitrừmớiđược.

Đâychúngtahãytừđómàtiếntớixemrồisẽđếnđâu.Sựkiệnlàngàisợcáichết,sợnhữnggìngườinàođósẽnói,sợrấtnhiềuviệc.Khingàikhôngxétsựkiệnấyxuyênquamộtkháiniệm,mộtkýức,thìthếnào?Thìtrướchết,tấtnhiênkhôngcònsựphâncáchvớiđốitượngsởquán.Cănnguyêncủasựphâncáchđãbịxoábỏ,vàtứcnhiênngàiliềntrựcchỉtiếpxúcvớicáicảmgiácmàngàigọilàsợhãiấy.Cái"tựthểcủangài"vớinhữngýkiếncủanó,nhữngýniệm,nhữngphánđoán,nhữngtrốntránh,nhữngkháiniệm,nhữngkýứcgìđócủanó,cảthảyđềuvongbặt,vàchỉcòncómỗimột"cáiđó"màthôi.

…Việcchúngtađangcùnglàmđâyrấtđỗikhókhăn,khôngphảilàmộtcuộcmuavuitiêukhiển.Tôicảmthấykhirờikhỏitrạinàyhômnay,cóthểtathoátlytoàntriệtsâuthẳmkhỏisựsợhãi–đểmàlàmmộtconngườiđúngnghĩa.

Vậyđâytađốidiệnvớimộtsựkiện,sựkiệnlàcảmgiáchaysựlongạimàtagọilàsợhãi.Sựkiệnnàydomộtýniệmdấysinh.Ngàisợsựchếtchẳnghạn(tôilấyđấyđểlàmtỉdụ).Cứthóithường,thìcáichếtkhôngphảilàmộtsựkiệnđốivớingài,màchỉlàmộtýniệm.Sựkiệnnàychỉxảyrachongàitrongkhoảnhkhắclàngàisắpchếtmàthôi.Ngàiđãchứngkiếnnhiềucáichếtvàtinchắcrằngchínhngàicũngsẽchết,sựviệcấytrởthànhmộtýniệm,dấysinhlênniềmsợhãinơitâmthứcngài.Chínhxuyênquacáiýniệmnàyngàixétvềcáichết,nhưvậytứclàngàikhôngtiếpxúctrựcchỉvớicáichết.Thếlàcómộtkhoảngcáchgiữangườinăngquánvớiđốitượngsởquánđấyrồi.Chínhtrongkhoảngcáchấytưtưởngxuấthiện,màthoảthuậnlàdấyniệm,làđặtrathànhlời,làkýứcđứngrachốngđốivớisựkiện.Nhưnghễchỗcáchkhoảngấykhôngcó,nghĩalàhễtưtưởngbặtvong–tứchễvongbặtthờigian–làngàiliềnsốngtrọnvẹnvớisựkiện,thìbấygiờchínhcáisựkiệnhànhsửngài,chứchẳngphảingàihànhsửnó.

…Mongcácngàinhậnrõmấyđiềuđó…hayđiềuấycókhóhiểuchăng,giữamộtbuổimainóngbứcthếnày?...

Cácngàithấyđấychăng,tôinghĩrằngsốngvớimộtsựsợhãi,bấtcứthứnào,quảlà"áchại",nếutôidùngđượcdanhtừnày.ÁcHại,làsốngvớisựsợhãi,vìsợhãidấysinhhậnthù,sợhãilàmthiênlệchtưtưởngvàtổnhạicảcuộcsống.Vậytuyệtđốingườituhànhcầnphảihoàntoànthoátlykhỏisợhãi,cảởngoạicảnhlẫntrongnộitâm.Đâyhẳntôikhôngnóicáiphảnứnghoátnhiêncủathânxáctìmphươngtựbảovệ,vìđólàcuộcphảnứngtựnhiên.Thườngnhiênbỗngdưngtagặpphảimộtconrắn,tấtnhiêntaphảinhảysangđểtránhxa:đóchỉlàmộtbảnnăngtựvệởthểxác,vànếukhôngcócáibảnnăngấythìđúnglàbấtthườngrồi.Nhưngcáiýcầuchỗantrụnơitâmnội,tứcvềmặttâmlý,bấtcứởgiaitầngnàocủabảnthểta,đềunuôilớnsựsợhãi.Vậytacóthểnhậnthấyrằngcốtyếutâmthứcđừngbaogiờlàmmôi

trườngđểnuôilớnmầmmốngsợhãi.

Nếuchútâmnghekỹnhữngđiềuvừanóihômnay,thìcácngàiđãhiểurằngsựsợhãikhônghềtrútạihiệntiền,màluônluôntrúởvịlai.Sựsợhãidotưtưởngđềkhởi:tưởngniệmvềnhữnggìcóthểxảyđếnngàymai,haylátnữa.Thếlàsợhãi,tưtưởngvàthờigian,đồnghànhvớinhau,vànếutamuốnhiểusợhãivàtiếnvượtquánó,tấtnhiêntaphảihiểutưtưởngvàthờigianvậy.Mọitưtưởngcótínhcáchsosánhtấtphảidứtbặt,dứtbặthếtmọiýhướngđộngniệmcốgắng–trongđấyhàmcócáiýtranhđua,cósựtônthờthànhcông,cócáiýmuốntrởthànhmộtnhânvật.Khitoànbộtiếntrìnhấyđượcnhậnhiểu,tứctakhôngcònnhữngxungchướngnơitâmthức,cóphảithếkhông?Tứctâmthứckhôngcònvướngmắctrongtrạngtháitổnhại,vìnócóthểxétthẳngsựsợhãithayvìlàmmôitrườngchấpchứadungdưỡngsợhãi.Sựthoátlyấyquảlàcốtyếuchokẻmuốnhiểuđượcthếnàolàdiệutác.

Đốivớiphầnđôngchúngta,cuộcđờilàcảmộtthóiquenbuồntẻtrongấykhôngcógìthậtsựmớimẻ,vìhễcáimớinàovừaphátsinh,thìtacứtốngnhậpnóvàonhữngtậpquáncủataliền.Chẳnghạnmộthọasĩkhởisựmộtbứchoạ;trongmộtkhoảnhkhắcngắnngủivốnpháthiệnmộtcáigìmớimẻ,nhưngnólạivộivàngthoángđi;rồinàovuithích,nàođaukhổ,nàonhữngướcvọnggìđó:tấtcảthứấyđềuthànhthóiquenvànhàmchán.Cuộcphấnđấutriềnmiênnhưvậyrấtítýnghĩa.Tacứmãilotìmcầunhữngcáimớilạ.Vềxinê,vềhộihọa,tamuốnmộtcáigìđómàkhôngthểđemdiễndịchbằngnhữngphạmtrùquenthuộc.Taướctìmđượcmộtngóngì,mộtkỹthuậtgìtiểuxảo,khảdĩthoảmãnđượcýtamuốntựphôbày–nhưngrồicảthảyđềurơitrongbuồnchán,trongxấuxí,trongnỗichênhàm,vìtakhôngthoátkhỏicáitâmthứccảmnhận:vừagặpcáimớithìtatrinhậnnóliềnvàtachônnólẫnvàocáicũ.Tiếntrìnhtrinhận,đốivớiphầnđôngchúngta,vốnvôcùngtrọnghệ,vìtưtưởngluônluônchỉtácdụngtrongmôitrườngcủađiềuquenthuộc.

Hễtavừanhìnnhậnmộtđiềugì,thìđiềuấykhôngcònmớilạnữa.Cácngàihiểukịpchăng?Sựgiáodụccủata,kinhnghiệmcủata,cuộcsốnghằngngàycủata,tấtcảtoànlàmộttiếntrìnhtrinhận,toànmộtsựlặplạiliênmiên,giasựliêntụcchocuộcsốngcủata.Rồivớitâmđịavướngphảitiếntrìnhấy,tamuốnbiếtcoicóhaykhôngcócáimới:tamuốnbiếtcóhaykhôngcómộtThượngđế.Nhưngchínhđiềuquenthuộckhiếntasợhãiđiềuxalạ,thếrồitatựnhủ:"Tôiphảikhámpháđiềuxalạ,phảinhìnranóvàđưanóvàođiềuquenthuộc".Cuộctruytầmcủatacốtyếulànhưthếđó,ởhộihọa,ởâmnhạc,ởmọiđịahạt:truytầmcáimớiđểdiễndịchnóbằngnhữngcáicũ.

Thếnhưngtiếntrìnhnhìnnhậnvàdiễndịchđó,tứcnhữngtácđộngvànhữngtácphẩmđó,nàophảilàdiệutácđâu.Tuyệtđốikhôngthểphôdiễnđiềuxalạ.Cáimàngườinàođócóthểdiễntảđược,thìnólàsựdiễndịchhaysựtrinhậnvềnhữnggìmàngườiđótựgọicholàđiềuxalạ.Vậytựcácngàiphảitìmthấythếnàolàdiệutác,bằngkhôngthìcuộcsốngcủacácngàisẽtrởthànhđờisốngnhàmchánthườngnhật,khôngthayđổigì,khôngchuyểnhoáchi,khiếnngàirấtchóngnhàmchán.Sángtạolàsựvậnhànhcủachínhsựsángtạo,chứkhôngphảilàviệcdiễndịchsựvậnhànhcủachínhsựsángtạo,chứkhôngphảilàviệcdiễndịchsựvậnhànhvàomộtbứctranh,vàoâmnhạc,vàotrongmộtquyểnsáchhaytrongnhữngcuộcquầnsinhgiaotiếp.

Vảlại,chúngtachấpchứanơitahằngbaotriệunămnhữngkýức,nhữngbảnnăng,vàcáimốngtâmthúcđẩykhiếntavượtkhỏiđihếttấtcảcùngpháttựởtrongtâmthứctanữa.Xuấtxứtừhậutrườngcủaquákhứấy,phátsinhlêncáiýmuốntrinhậnđượccáimới,nhưngcáimớilạilàmộtcáigìkháchẳn–làtìnhthương–vàcáitâmthứcđangsalầytrongtiếntrìnhcủacáicũmàđitìmnhìnnhậncáimới,tấtnhiênchẳngtrinhậnđượcgìcả.

Đâylàmộttrongnhữngđiềuhếtsứckhódiễntả,tuynhiêntôimuốntraotruyềnchocácngài,nếuđược,vìcáitâmthứcmàkhôngởtrongtrạngtháidiệutácnày,tấtnóvẫnlàmtổnhạimãi.Tâmtrạngấyxuấtthế,vĩnhcửu.Nókhôngsosánh,khôngíchdụng,khôngmộtmảymaygiátrị

gìđốivớisựhànhđộng,cácngàikhôngthểsửdụngnóđểtôvẽmấybứchọatầmphàocủacácngàiđược,đểviếtnhữngbàithơbàiphú.Nhưngkhôngcónó,lạiquảchẳngcóchilàtìnhthươngđượchết.Cáitìnhthươngcủatađượcbiếtđây,toànlàganhghétthôi,cáitìnhthươngcủatatrútrongtườnglũycủahậnthù,củaloâuxaoxuyến,củathấtvọng,củakhổsở,củabaođốinghịchxungchướngvậy,đâucógìtrongđómàgọilàtìnhthươngđược.Tìnhthươngtựvạncổvẫnmớilạ,khôngthểtrinhậnđượcnào.Đãchẳngbaogiờtrụtạimộtthểtướng,tấtnhiêntìnhthươnglàtâmtháicótínhcáchtộtđộvôsởđịnh.Vàchỉtrongtìnhthươngấytamớihiểuđượcthựctạiphithườnggọilàsựsángtạodiệutáckia–tứclàThượngđế,nếungàikhôngđặtchonómộtdanhxưnggìkhácnữa.Kẻđãhiểuđượccácgiớihạncủacáiđãbiếtvàtấtnhiênthoátlyvớicáiđãbiết,chỉcáitâmtháiấymớilàcáitâmtháisángtạodiệutác,trongtâmtháiấytuyệtchẳngcóyếutốtổnhạisuyđồinàocả.

Cácngàimuốnhỏithêmchăngvềmấyđiềuvừanóihômnay?

H:Sựnhậnthứcmìnhcóýchícáthể,phảichănglànguyênnhâncủasợhãi?

K:Chắcvậy.Nhưngngàihiểuthếnàolà"cáthể"?Ngàicóphảilàmộtcáthểkhông?Ngàicómộtthểxác,mộttêntuổi,mộttrươngmụcởngânhàng;nhưngnếunộitâmngàibịtróibuộc,bịtànphế,bịhạncuộc,thìngàicólàmộtcáthểđượckhông?Cũnggiốngnhưthiênhạ,ngàibịquiđịnhtrướcnhiễmđấy,cóphảithếkhông?Vàtấtcảđiềuxuấtsinhtừcáicùnghạncuộclàsựquiđịnhtrướcnhiễmcủangàimàngàigọilàcáthểấy,hếttấtcả:nàonhữngkhổphiềncủangài,nàonhữngthấtvọngcủangài,nhữngganhghétcủangài,nhữngsợhãicủangài.Sựthểhạnhẹpvàmanhmúnấy,vớicáilinhhồncáthể,vớicáiýchícủanó,vàtấtcảcơlộnxộnđảođiênnhỏnhencủanó,ngàilấyđấylàmhãnhdiệnlắm.ChínhvớicáiấyngàimuốnkhámpháThượngđế,khámpháchânlý,khámphátìnhthương,ngàikhôngkhámphánhưthếđượcđâu.Tấtcảnhữnggìngàilàmđượclànhậnthứccáimanhmúncủachínhmìnhđấy,vìbaođấutranhcủanó,vànhậnthấyrằngcáimanhmúnấykhôngbaogiờtrởthànhđượccáitoànthể.Câycămdùcólàmgìđichăngnữa,nókhôngthểthànhđượcbánhxe.Vậycầnphảitựvấntâmmìnhđểhiểuđượccuộcsốngphânbiệt,hẹphòi,hạncuộc,cáigọilàcáthểấy.

Điểmquantrọngtrongtấtcảmọiđiềunày,khôngphảilàýkiếncủangàihayýkiếncủatôi,màquantrọnglàtìmthấysựthực.Vàđểphátthấysựthực,tâmthứcphảikhôngsợhãi,tâmthứcphảirỗngrangtrútbỏkhỏisựsợhãiđếnđộnóđượchoàntoànngâythơ.Chỉtừlòngngâythơthìsựsángtạomớipháthiệnđược.

6.Điềuquantrọnglàmỗingườinênnhậnhiểuchínchắnđốitượngcủacôngcuộctìmkiếmnộitâmmình."Tìmkiếm",đốivớinhiềungười,thườngmangmộtgiátrịphithường.Ngoàicáinghĩalýtựđiểncủadanhtừnày,hànhđộng"tìmkiếm"ngụývềmộtsựvậnhànhtừvòngngoàivàotrungtâm.Bảnchấtcủacuộcthâmnhậpvàobêntrongấytùythuộcởcáctínhkhí,ởnhữngcưỡngchếcùngnhữngáplựcxãhội,ởnhữngtaiươngcùngnhữngkhổnạncủađờisống,ởvôsốnhữngcốgắngkéotheokinhnghiệmvềchínhsách.Tấtcảnhữngđộnglực,yếutốđóbắtbuộcphải"tìmkiếm".Nếukhôngcónhữngáplực,nhữngtaiươngcùngnhữngkhổnạn,tôitựhỏikhôngbiếttrongchúngtacómấyngườichịunghĩđếnviệcthựchiệncôngcuộctìmkiếmnộitâm.

"Tìmkiếm",phảithếkhông,làdòdẫmvớihyvọngkhámphámộtcáigì.Sángnày,tôiđọcthấytrongtựđiển,nghĩalýcủadanhtừấy.Nócónghĩalàđiquanhvàtôitựhỏikhôngbiếtngườitađiquanhcáigì,ngườitatrahỏi,tìmkiếmvớihyvọnggìvàkhôngbiếtcóbaogiờngườitatìm

thấyđượcđiềugìkhông.Haychẳngqua,đóchỉlàmộtướcvọngmơhồ,thoángqua,thayđổitùytheohoàncảnh,tínhkhícùngnhữngnỗivuisướngvàkhổđaucủatừngngười.

Chúngtacónóimãivềnhữngcôngcuộctìmkiếmnộitâmcủata.Thếnghĩalàgì?Nghĩalàtừvòngngoàitadầndầnthâmnhậpvàotrungtâmtùytheotínhnết,sởthíchcủatavànhữngáplựccủahoàncảnh,tựanhưtađitừcửahàngnàysangcửahàngkhác,cốchọnlựaquầnáo,đểrồicuốicùngchọnlấybộđồvừavặnvàđẹpýtahơnhết.Khicácngàibảolàmình"tìmkiếm"ýcácngàimuốnnóithựcra,làthínghiệmnhữngýniệm,nhữngcôngthức,nhữngkháiniệmkhácbiệt,đitừtôngiáonàysangtôngiáonọ,từvịđạosưnàysangvịđạosưkia,chođếnkhinàongàitìmgặpđượcmộtđiềugìvừaý,thíchhợpvớitínhkhívànhữngsắctháiriêngbiệtcủaTâyphương.NếucácngàikhôngthíchnhữnggìtìmgặpởTâyphương,thìcácngàiliềnquaysangĐôngphươngvớinềntriếthọccổxưavàphứctạp,vớivôsốđứcthầyvàđạosưcầnphảichọnlựaởđó,rồicácngàisalầyvàomộtaotùtưtưởnghạnhẹp,ngỡrằngmìnhđãchứngđạtmộtthựctạivĩnhcửugìrồi.Hoặcnếukhônglàmthế,cácngàitrởthànhtínđồCônggiáothựclànhiệtnồnghơnhaytínđồcủathuyếtHiệnsinh…Cóbiếtbaonhiêulàchủthuyếttrongthếgiannày!

Theotôi,khôngcóĐôngphương,Tâyphươnggìhết.Tâmtrínhânloạikhôngđôngtâygìcả.Dùuyênnguyêncủachúngthếnàođinữa,cảthảymọithầnthuyếtcũngnhưtriếtthuyếtđềuthiếusựgiàdặntrưởngthành.Toànlànhữngsựbàyđặt.Conngườivìbịtùhãmtrongnhữngngụcthấttựtạo,liềnđâmratintưởngvàiđiềunàođó,rồihọtạodựngchungquanhnhữngtintưởngnày,nhữngthầnthuyếtvàphónghiệnranhữngtriếtthuyếtkỳdị.Cácnhàthầnhọchaycáctriếtgiacàngkhéoléothìcàngđượcđạichúng,độcgiả,đệtửdễdàngchấpnhận.

Nhưngnơiđâychúngtacólàmnhưvậykhông?Cácngàiđếnnghetôitrongđôibatuầnlễ,vànếunhữnggìtôinóikhôngthoảmãncácngài,khôngđápứngnhữnggìcácngàimongmuốn,thìcácngàiliềntìmđếngiáochủkháchaycácngàichấpnhậnmộttriếtthuyếtkhiếncácngàithoảmãnhơn.Thếthìbaolâucácngàichưacắmđầubịcuốnhútvàomộtdòngsôngtưtưởngnhỏmọnnàođó,thìcácngàisẽcứtiếptụcloanhquanhmãi,đểrồimộtngàynàođó,cólẽcácngàisẽtrởlạiđểtáidiễncáivòngluẩnquẩn.

ThiếttưởngcácngàicầnphảithấuhiểuhiệntượnglạlùngnàyởĐôngnhưởTây:sựviệchếtbắtcáinàysangcáikhác,cứlựachọnmãi.Ýtôimuốnnóilàchúngtaphảinhậnthứcthậtrõ,thấythậtrõngaytrongtâmchúngta,xemchúngtatìmkiếmgì,lýdocủasựtìmkiếmvàxemcócầnthiếtphảitìmkiếmkhông.Mọivậndụngnhưvậyđềungụýsựdiđộngtừvòngngoàivàotrungtâm,từnhữnghoàncảnhvàođếnnguyênnhânphátsinhchúng,từởbềmặtvàotậncănnguyêncuộcsống.Chúngtadiđộngtừngoạicảnhlầnvàonộitâm,hyvọngkhámpháđượcmộtcáigìchânthực,sâumầu,cốtyếu,tốitrọng.Trongsựtìmkiếmđó,chúngtaphấnđấuđểthựchànhnhữngphươngphápvàcáchthứckhácnhau,chúngtatựhànhhạđàyảimìnhbằngnhữnggiớiluật,thànhthửsuốtđờitaluônluônbịthốngkhổthảmthương,tâmthứchầunhưbịtêliệt,bạixuội.

Tôierằngđólàtrườnghợpcủaphầnđôngchúngta.Tadiđộngtừvòngngoàivàotrungtâm,bởivì,muốnbiếtlàmthếnàođểđượchạnhphúc,muốnbiếtchânlýlàgì,muốnbiếtThượngđếvàcáivĩnhcửucóhaykhông,nêntacứtranhđấukhôngngừngđểrậpkhuôn,đểbắtchước,đểtuânhành,đểhànhhạđàyảitâmvàtrítabằngnhữnggiớiluật,đếnmộtlúcnàođótrongtakhôngcòngìlàđộcđáo,làchân,làthựcnữa.Cuộcsốngchúngtanhưvậyđó.Hễsựkhổnão,cáiáplựccùngcáihằngsốngởvòngngoàicàngmãnhliệtthìtalạicàngmuốnhướngvàotrungtâm.

Nhưngcócáchnàongựngayvàotrungtâmtứcthờivàđểrồitừđótriểnnởramàkhôngcầnphảitranhđấuđểđạtđếnđókhông?Cácngàihiểucâuhỏicủatôichứ?Trongbaotriệunămrồi,chúngtađãtranhđấuđểđitừngoàivàotrongnhằmmụcđíchkhámpháthựctại.Tavừathấynhữnggìbaohàmtrongtiếntrìnhấyvàtôitựchotiếntrìnhấylàphilý.Tạisaotôiphải

hànhhạđàyảitôichứ?Tạisaotôiphảisaoy,bắtchước,vânglời?Khôngthểnàokhámphácáitrungtâmngựngaytrongđóvàtừđókhởiđitriểnnởthayvìhànhtrìnhngượclạisao?Theotôilàmcuộchànhtrìnhđảonghịchlạilàtuyệtđốivôích.Tôihoàntoànbácbỏcuộchànhtrìnhđó.Tôitừchốisựđàyảihànhhạvàtừchốilàmđệtửchobấtcứai.Tôitừchối,khôngđọcmộtcuốnsáchtriếtnàocảvàkhôngthèmmàigiũatâmtríbằngnhữnglýluậntếnhị:tâmtríđãđủsắcbénbởithamvọng,bởinhữngâulo,thấtvọngvànhữngtànbạocủacuộcsống.Tôitừchốimọiphươngpháp,mọiphápmôntuluyện,haytheohầumộtvịđạosư,mộtđứcthầy,mộtđấngcứuthế,từchốibỏtấtcảnhữnggìthuộclãnhvựcđó.

Tôiđangtưtưởngtolênbằnglời,khôngnhữngchochínhtôimàcũngđểlàmsángtỏvấnđề,hầucácngàivàtôicóthểcùngđồngcảmcảmthôngvớithựctại,thayvìcứtiếptụcvùngvẫymãimãitrongnhữngphảnứngcókhuynhhướngđemtatừngoàivàotrong.Tôiđangthểhiệnthànhngôntừnhữngđiềumàcóthểcácngàicảmnhậntrongnhữnglúchiếmhoi,khimàcácngàiđãmệtmỏichánngấytấtcả:chánngấynhữnggiáohội,nhữngchínhkhách,nhữngngânhàng,nhữngtitiệnnhỏmọntrongcácmốitươnggiaovềgiađìnhcủacácngài,chánngấycáitẻnhạttrongnhữngbậnrộncủacôngănviệclàm,chánngấynhữngcáixuẩnđộngngumuộicủađờisốnglàmnhơnhớpphẩmgiáconngười.Đãkéolêcuộcsốnghaimươinămhoặcdaidẳnghơnnữađểngàylạingàyđếnsởlàmhaylobếpnúc,hayđểhếtsinhđứaconnàylạisinhđứakhác,đãsốngnhữngniềmvuicùngnỗibuồnvàthấtvọngvìsalầytrongsựtụctằnbầntiệnấy,hẳnđôikhicácngàicũngđãtựhỏicóthểnàobỗngchốc,mộtcáchbấtngờ,tìmthấyđượccáicộinguồnuyênnguyên,tìmthấychínhngaycáiyếutínhcủasựvật,mànảynở,khôngbaogiờcầnphảiđọcmộtquyểnsáchnàocả,nghiêncứumộttriếtthuyếtnàocả,khôngcầnphảisùngthượngmộthìnhảnh,mộtđấngcứurỗinàocả,bởivìbấtkỳcácngàinhìnđâu,cáitrungtâmấyvẫnhiệndiệnởđó,đểrồitừđómọihànhđộng,mọitìnhthương,tấtcảnhữnggìlàhiệnthực,đềupháthiện.

Sựkiệnhiểnnhiênlàvớilòngthamlamvớitínhganhghét,vớiýhướngchiếmhữu,vớinhữngnỗisợhãi,vớimốixúcđộng,vớinhữngniềmvuithoángquacùngnhữngnỗithoảmãnmêmờcủata,tavẫncònlànhữngconvật:nhữngconvậttiếnhoácaođộ.Khitaquansátthúvật,tathấyrằngchúngcũngcócùngnhữngmốixungđộngnhưta.Nhữngloàikhỉvượngiảnhâncũngbiếtghentuôngvàcũngcónhữngkhókhăntrongđờisốngvợchồng.Chúngtậphợpthànhđoàn–banđầulàđơnvịgiađình,kếđóthànhbộlạcynhưchúngtavàcóngườibảolàrồingàynàođấyloàikhỉvượnnàycóthểngồivàoLiênHiệpQuốcnhưnhânloạivậy!Mộtsựkiệnhiểnnhiênlàtínhnết,sựsủngái,lòngcanđảm,nỗisợhãi,nhữngcuộcchiếntranhnhữngcáigọilàhoàbìnhcũngnhữngcuộctranhđấucủatađềutrỗidậytừcáihậutrườngthúvậtđó.Xincácngàiđừngcãilẫyvớitôivềvấnđềnày:đấylàýkiếncủacácnhàsinhvậthọcvàcácnhànhânloạihọc,nếucácngàicầnkểranhữngngườicóuytín.

Cóthểnàothoátlytấtcảnhữngđiềuđó,khôngphảithoátlytrongmộttươnglaigầngũi,khôngphảithoátlydầndần,nhưnglàtacóthểnàochặtđứtngaybằngmộtnhát,cáihậutrườngthúvậtấy,dứttuyệtnó,đểrồitạodựngmộtnềnluânlýđạođức,mộtnăngkhiếuthẩmmỹhoàntoànkhácbiệthẳnkhông?Điềuhiểnnhiênlàmuốnsốngchungvớinhau,chúngtacầnphảicómộtnềnđạođứcvàmộtcáchthếcưxửtrongxãhội,nhưngnềnđạođứchiệnnaycủata,phẩmhạnhcủata,cáckháiniệmtạothànhnhữngcôngthứccủađờisốngthườngnhậtcủata,vốnmangđầytínhcáchthúvật,dùrằngchúngtakhôngmuốnnhìnnhậnđiềuđó.Chúngtathíchnghĩrằngbởivìchúngtacóchútítkhảnănghơn,cóhiệunănghơn,cónhiềusángkiếnphátminhhơnloàikhỉ,nênta"người"hơn.Nhưngchínhloàikhỉcũngbiếtdùngdụngcụđểcầmlấyđồvậtvàvẫncóócphátminh.Giữachúngvàchúngtakhácnhaurấtít.

Chúngtanhậnthấysựtácđộngphithườngcủathúvậtvàsựtácđộngkhôngkémphithườngcủatâmtrínhânloạikhinhânloạikhaokhátthèmmuốnđượcantoàn,khôngnhữngtrongthếgiớivậtchấtmàcảthếgiớitâmlýnữavàtathấyrằngkhátvọngấydobảnnăngthúvậtmàra.Nhưngđồngthờiconngườimuốntìmthấymộtcáigìchânthật,độcđáo,mộttrạngtháivôcấu,bấtnhiễm.Cóthểnàotìmgặptâmtháiấymộtcáchđộcđáo,mộttrạngtháivôcấu,bất

nhiễm.Cóthểnàotìmgặptâmtháiấymộtcáchđộtnhiên,khôngcầnphảichuẩnbị,tìmkiếmkhông?Bởivìcáiđẹpkhôngthểvuntrồngđàoluyệnđược:tìnhthươngcũngthế,taphải"rơivào"nếucóthểnóinhưthế,nhưtatìnhcờ"rơivào"mộtphongcảnhmàtachưahềbaogiờthấy:nóởđó,mộtcáchđộtnhiên,trướcmắtngài,phongphúvàsốngđộngtrànđầy,rồitahoàđồngvàtừđó,tasống,tahànhđộng,ta[1]"ngộ".Khônglàmmộtcốgắngnàocả,khôngkhắckỷ,khôngtìmkiểmsoát,khôngcưỡngchếcâuthúcbảnthểbênngoàicủacácngàiđểrậpkhuôn,đểbắtchướcthìbỗngdưngcácngàithấymìnhđốidiệnngayvớimạchsống,vớicáinguồncộiuyênnguyêncủamọicuộcsống,vàvìđãuốngnênnguồnmạchđó,nênbảnthểthâmsâuthấyrằngmìnhđãluônluônsốngtrongđóvàđangsốngtrongđótựbaogiờ.Sựthểđócóthểcóđượckhông?

Tôisẽvạchchocácngàithấycáitầmmứcquantrọng,cầnthiếtphảithựchiệnchođượchànhđộngđó.Nếucácngàichấpnhậnthờigian–hômqua,hômnay,ngàymai–tấtnhiêncácngàiphảibịvướngmắctrongcáitiếntrìnhbạihoại,bởivìcácngàiluônluônphóngmìnhvềngàymaithànhthửluônluôncócáihômquaquiđịnhhômnay.Vậythìcáiquannăngtưtưởng,nguyênlàkếtquảcủabaonhiêuthếkỷdàidằngdặc,phảiquênbặtthờigian.Cácngàitheodõitôichứ?Quannăngấyphảigạtyếutốthờigiansangmộtbên,bằngkhôngnóbịtùhãmtrongmànlướicủathờigian,củanhữngcuộctranhđấuđểthànhđạt,đểtrởnên,đểđếnđíchmàthếchỉtổđưanóđếnđaukhổ,khốncùng,tanvỡ.

Thếthìtacóthểlàmgì?Tôimuốnkhámphátứcthờicáichânthật,tôikhôngmuốnchờđợingàymaingàymốt,khôngchờđợimộtgiâyphútnàocả,tôimuốnngựngay"ởđó".Tôinóngnẩykhôngchờđợiđược.Tôikhôngmàngthiếtđếnthờigian,đếnýniệmrằngtôisẽthựchiệnởcuốimứckiếpsốngnàyhayvạnkiếpsốngnữa,theotôi,ýniệmấythậtlàtrẻcon,mộtsángchếcủanhữngtâmtrílườibiếng,rốiloạndothấtvọng.Tôimuốnthậttỉnhthứcsaochohễmởmắt,mởtâm,mởtríralàchânlýcó"ởđấy"rồi,vàtừ"đấy",tôihànhđộng,tôisống,tôivuihưởngnhữngvẻđẹptrầnthế.

Bâygiờchúngtanóiđếncáivậtmàtuyệtđốikhôngthểsaochépđược.Vậtấy,tôimuốnkhámphánóvàtôihyvọngcácngàicũngkhámphánócùngvớitôi.Nhưngnếucácngàichỉbiếtbằnglòngtheodấutôithôi,làcácngàilạcmấthướng.

Dùcáctínhkhícókhácbiệt,songtấtcảmọichuyểnđộngtừvòngngoàivàotrungtâmđềulàtíchcực.Đólàsựtìmkiếmcốý,mộtphảnứngphátsinhdolònghammuốntìmthấy,tấtnhiênbaohàmcógiớiluật,cóbắtchước,cóvânglời,cóthựchànhmộtphươngpháp.Tấtcảđiềuđótạothànhcáitiếntrìnhtíchcực,hayítracáimàcácngàigọilàtíchcực.

Cácngàihãylắngnghevớimộttâmtrạngthậtgiảndị,trongtâmcácngàiđừngbiệnluậnchicả,rồicácngàisẽthấyđiềutrìnhbàylàchânthậtkhichúngtatiếntớitrongcâuchuyện.Tôikhôngtìmcáchmêhoặccácngàihoặctuyêntruyềnđâu:việcấyngumuộilắm.

Tacóthểnhậnthấysựvậndụngtíchcựcấyvàtấtcảýnghĩacủanó,nhậnthấynóngaytronghiệntại,tứcthời,miễnlàtađừngthấybằngcáithấylơđễnh,miễnlàđừngcóýnghĩrằngđểrồisaunàytasẽthấynórõhơn,sẽnghĩvềnótrongngàymaingàymốt.Nhìnthấysựvậndụngtíchcựcnàylànhìnthấynóngaytứcthời,tronghiệntiền,thếlànóliềnngưngdứttrọnvẹn,takhôngcầnphảilàmgìcảđểngưngdứtnó,khôngcầnphảicómộthànhvihữuý,khôngcầnphảicólýdohaycốýtìmkiếmnhằmthuđạtmộtkếtquả.Tanhậnthấytínhcáchtrẻconcủasựvậndụngtíchcựcnày,thấycáitínhcáchvôhiệuhoàntoàncủanócùngvớinhữngđạosư,nhữnggiáohội,nhữngthầnthuyết,nhữngnhàphátminhralýtưởngcủanó,thếlàtấtcảđềurơiđibởivìtanhậnthấysựthậtnày:khôngmộtvậndụngtíchcựcnàotừvòngngoàihướngvàotrungtâmmàđạttớitrungtâmđược.Sựvậndụngởbềmặtnỗlựcnhằmtrởnênthâmsâu,baogiờcũngvẫnlàởbềmặt.Nhìnthấysựkiệnnàyvớimộtcáinhìnsắcbénvàcựckỳsángsuốtlúcbấygiờtađãbắtđầuthấuhiểucáivẻđẹpcủasựvậndụngtiêucựccủatâmtrí,khôngphảilàtiêucựcphảnnghịchlạitíchcựcmàlàthứtiêucựchiệnsinhkhitađãthấuhiểuýnghĩa

đíchthựccủatấtcảsựvậndụngtíchcực.Bấygiờtakhôngcònbịtùngụctrongsựvậndụngtíchcựcnữa,tanằmtrongmộttrạngtháitiêucựcvôniệm,nghĩalàvìđãthấuhiểuchânlýcủanhữngcôngcuộcchạyđuổiđó,tâmtríngừnglại,khôngnhúcnhích,xaođộngnữa,dođótacóthểnóilàtâmtrínằmtrongmộttrạngtháitiêucực,cácngàihiểukhông?

Tôixintrìnhbàycáchkhác:Riêngcánhântôi,tôichưabaogiờđọcmộtcuốnsáchnàođềcậpcácvấnđềnàyvàtôicũngkhôngmuốnđọc,cácvấnđềđókhônglàmtôiquantâmvìtôiđãthấyngaytrongtôitoànthểcảnhânloại,khôngphảithấymộtcáchhuyềnbí,vănhoabaybướmhaycótínhcáchbiểutượngmàthấybằngsựkiệnthật.Tôilàcácngàivàlàthếgiới.Tronglàtấtcảkhotàngcủathếgiớivàmuốnkhámphákhotàngđó,tôichỉcầuthấuhiểuchínhtôivàvượtquachínhtôi.Nếutôikhôngtựgiác,tôikhôngcólẽsống,khôngcóthựcchất,tôichỉlàmộtthựcthểrốiloạn,vàcàngtìmkiếm,càngnghiêncứuvàcàngrậpkhuônbắtchước,tôicàngsốngtronghỗnloạn,càngnôlệvàocácnhàlãnhđạotinhthần,vàotínhkhícùngnhữngdụcvọngcủatôivàcáitrạngtháihỗnloạntrongtôicànggiatăng.

Dođótôithấycáihànhđộngtựgiáctrọnvẹn,khôngcốgắng,nghĩalàkhôngđặthànhđộngđóthànhvấnđề,thậtlàquantrọngbiếtbao.Muốntựgiác,muốnthấuhiểuchínhtôi,tâmtrítôikhôngcầnphảilàmmộtvậndụngtíchcựcđểsửasaihaykhôngsửasainhữnggìnóthấychicả.Nhưtôiđãnóihômtrước,cáitâmhữuthứccũngnhưcáitâmvôthứckhôngcógiátrịbaonhiêuvàtôiphảithấuhiểucáitínhcáchvôgiátrịnày.Tôiphảithấuhiểutứckhắcđểcáitâmvôthứckhôngcònlừađảo,khôngcònphónghiệnảogiác,dụcvọngbímật,lợidụnglúctôilơđễnhnữamàsựlơđễnhnàyrồilạitrởthànhvấnđề.

Cácngàitheodõinhữngđiềuđóchứ?Tôithấyrằngmuốnthấuhiểuchínhtôi,tôicầnphảicócáitâmthứckhôngbịnhiễmbởibấtcứảnhhưởngnào,khôngcóbấtcứdụngvàcửđộngnào,mộttâmthứctrốngrỗngmọihànhvitíchcực.Vớicáitâmthứcsángsuốtđó,tôinhìnvàonộitâmtôi,chínhcáinhìnnàygiảitrừchỗhưngụycủacái"tôi".

Khôngphảitôiđangsángchếmộttriếtthuyếtvà,xinlạytrời,cácngàichớbảođâylàmộtquanđiểmĐôngphương.Cácngàihãytránhtấtcảnhữngsựnôngnỗiấy.Tôikhôngthểhiệncáitínhkhícủamộtngườitrótsinhtrongmộtxứsởnắngcháythiêuđốtlàmnạmxámmàuda.Vìcáinóngcháyấy,vìsựlườibiếnguểoảidosựnóngbứcvàvìnỗibầnhàn,nênnhiềungườiđãthâmnhậpvàonộitâmhọđểrồidođóviếtthànhnhữngtriếtthuyết,sángchếnhữngtôngiáo,nhữngthầnthánhcùngnhiềuthứrắcrốivôíchkhác.Hãydànhnhữngcáiđóchohọ.Tôikhôngđềcậpđếnchúng.ĐiềutôitrìnhbàykhôngphảithuộcĐôngTây,khôngphảicótínhcáchcánhânhayphổbiếnchicả,tôinóvềchânlýcủamộttâmtháimàđộtnhiêntacóthểngựngaytrongđó,khitâmthứckhôngcònbịthôithúcbởiướcvọngđượcthoảmãn,khitâmthứckhôngcòntìmkiếmkinhnghiệmnữa.Khôngaidạychotatâmtháiđó,chínhtaphảibắtgặpnó,hànhđộngnàyđòihỏinhiềunănglực.Mànóiđếnnănglựclàtôicốýnóiđếnsựvậndụngtấtcảsứcchútâmcủachúngtakhôngmộtchútlơđễnhxentạpvào.Kỳthựcthìsựlơđễnhkhôngcó.Cáitagọilàlơđễnhchỉlàsựkhôngchúý.Khôngphảithếsao?...Tôithíchcóngườikhôngđồngývềđiểmnày.

Cáigọilàlơđễnhthậtsựcókhông?Khibanngày,tôinhìnquanhtôi,tưtưởngrảirácđâyđó,nhảynhóttrênnhiềuvấnđềkhácnhau,nếucácvấnđềấydichuyểnlôikéotôirakhỏiconđườngđicủamình,lôikéotôirakhỏicáitrungtâmmàcáitôingựtrịtrongđó,tôigọinhưthếlàlơđễnh,nhưngnếukhôngcómộttrungtâmnàocả,khôngcómộtđườnghướngquingãnàocảthìcũngkhôngcósựlơđễnh.

Sựkiệnđóthậtlàquantrọngmàtaphảithấuhiểu.Nếucácngàithấuhiểumộtcáchsángsuốtnộimộtsựkiệnấy,cácngàisẽthấyrằngtấtcảmọinỗlựccủacácngàinhằmđểtậptrung,vàdođókhiếnphátsinhxungđột,đềutanbiếntrọnvẹn,vàbấygiờkhôngcòncósựlơđễnhnữa.Nhìntrờimây,ngắmkhuônmặtkhảáicủamộtđứatrẻ,nghetiếngthácđổnhanhvàtiếngđộngxékhônggiancủamộtphảnlựccơđanglướtnhanhtrênđầucácngài,quansátngười

đời,quansátcácchínhkhách,cácvịcốđạo,lắngnghechínhtâmvàtrímình,nhậnthứcđượcnhữngđòihỏithúcbáchcùngnhữngthấtvọngcủacácngàitấtcảnhữngcáiđótừcáinhìntrờimâychođếncáinhìnvàonộitâmcácngài,tấtcảđềukhôngcógìlàlơđễnhcả,vìmỗimỗiyếutốđóđềudựphầntạothànhcáitoànthể.Chỉcóthểnhậnthấyđượccáitoànthểnàynếusựchútâmđượcvậndụngtrọnvẹnvàsựchútâmtrọnvẹnbịchốibỏnếutachấpnhậnquanniệmvềlơđễnh.Ồ!Cácngàihãynhậnthứcđiềuđó!

Khisựchútâmđượctrọnvẹnthìkhôngcógìđượccoilàlơđễnhcả.Nhữngđòihỏivềxácthịt,tìnhtựganhghét,nhữngnỗiâulo,sợhãi,tìnhthươngcùngnhữngđammêcủacácngài,khôngcóđiềugìcácngàisốnglơđễnhcả.Mọisựđềubaogồmtrongngọnlửachútâm,dođókhôngcógìlàmanhmúnrờirạccả.Nhàchínhkhách,vịcốđạo,nghithứclễbáiđềudựphầntạothànhcáitoànthể.Chínhtrongsựvậndụngtíchcựccủatâmtrímớicólơđễnh,chialymanhmún,cònkhitâmtríkhôngxaođộng,dođó"tiêucực",nếutôicóthểdùngdanhtừnày,thìđờisốngkhôngcònbịchiacắtphânđoạnnữa.Lúcbấygiờ,ángmâytrờikia,hạtbụi,đóahoabênvệđườngnọcùngnhữngtiếngthìthầmcủatâmtưcácngài,đềuhoàhợptrongtoànthể.Nhưngtachỉcóthểthấuhiểuđượccáitoànthểnàykhisựvậndụngtíchcựccủatưtưởnghoàntoànngừngdứt.

Chắccácngàicũngthấyrằngđểngựngay,đểthểnhậpvàotrungtâm,cộinguồnbảnnguyêncủamọisựvậtđó,cùngđíchthịlàcáitốithượng,thìmọivậndụngcủatưtưởngphảichấmdứt.Nhưngtakhôngthểnàokhởiphátsựchấmdứtnàybằngcáchđàyảihànhhạtâmtríquanhữnggiớiluật,haybằngcáchđặtthànhnhữngvấnđềnangiảivàquáidị–nhưngườitathườnglàmtrongnhiềumônpháitôngiáo–khiếnchotâmthứccâmlặngđivìbịmệtnhoàinhừtử.Tấtcảmọiđiềuđólàviệctrẻcon.Vậytrướchếtcácngàiphảinhậnthấycáisựthậtvềmỗicửđộngcủatưtưởngvàcảmxúccủacácngàivàcácngàichỉcóthểthựchiệnhànhđộngđókhitâmthứccácngàihoàntoàn"tiêucực",tịchlặng,anbìnhvàhànhđộngđócóthểđượckhởiphátlậptức,ynhưtabướcrakhỏimộtconđường:conđườngcủahànhvitíchcựcmàconngườiđãtheođuổihàngnghìnvạnnămrồi.Tacóthểbướcrakhỏiconđườngấyliền,khôngcógìphảichờđợi,hỏihan,tìmkiếm.Nhưngtachỉcóthểbướcđượckhitađãthấytoànbộhànhvicủaconngười,chứchẳngphảichỉthấysựvậndụngnộitâmcủachỉmộtngười,nghĩalàkhitađãthấyngaytrongnộitâmmìnhsựvậndụngcủacáitoànthể.Khitanhậnthấytấtcảnhữngđiềuấychỉnguyênvớimộtcáinhìn–vàsựviệcnhìnnàylàsựviệcduynhấtphảithựchiện,khôngcònviệcchikhácnữa–tamớithựcsựtựdo,đểrồitừđóxuấtsinhhànhđộngkhônggâytổnhạichotâmthức.

Cácngàicómuốnhỏigìvềcácđiềuvừađượctrìnhbàykhông?Haychẳngcòngìđểhỏinữa?

H:Trưởngthànhlàgì?

K:.Phảivềsựtrưởngthànhmàchúngtađềcậpkhông?Nhưngđược,thưangài,trưởngthànhlàgì?Trưởngthànhcóliênquangìvớituổitáckhông?Vớikinhnghiệm,vớikiếnthức,vớikhảnăngkhông?Vớisựtranhđuavàtíchtrữtiềnbạckhông?Nếukhôngphảilàtấtcảnhữngđiềuđóthìtrưởngthànhlàgì?Cóliênquangìvớithờigiankhông?Ngàiđừngvộibảokhôngmộtcáchdễdàngnhưthế.Nếuquảthựcngàiđãthoátkhỏithờigian,nếuthờigiankhôngcònhệtrọnggìvớingàicả,thìtâmtháicủangàithếnào?Tôikhôngđềcậpthứthờigiantínhbằngđồnghồ,thờigianloạinàyhiểnnhiênkhôngcógìquantrọngcả.Nhưngnếuthờigianquảkhôngmangmộtýnghĩatâmlýnàocảđốivớingài:thứthờigiancầnthiếtđểthànhcông,đểhoànthành,đểvượtthắng,đểchinhphục,đểthấuhiểu,đểsosánh,thứthờigiancầnthiếtđểtrởnênlanhlợi,thìngàisẽkhôngtrưởngthànhsao?Vậychỉcócáitâmthứcvôtri,vônhiễmmớitrưởngthành,chứchẳngphảithứtâmthứcđãtíchtrữkiếnthức,trithứctronghàngnghìnvạnnăm.Kiếnthức,trithứccũngcầnthiếtvàvẫncóvaitròcủachúngởvàimứcđộnàođó,nhưngchúngkhôngphátsinhđượcánhsángcùngsựvôtưvônhiễm.Sựvôtưchỉhiệnsinhkhimọixungđộtđềungưngdứt.Khitâmthứckhôngcònvậnchuyểntrongbấtkỳmộtchiềuhướngnàonữacả,bởivìtấtcảchiềuhướngđềuđãđượcthấuhiểu,thìtâmthứcliềnngựngay

trongmộttrạngtháibảnnguyên[2],tứclàtâmtháivôtưvônhiễm,vàđểrồitừđó,tâmthứccóthểtiếnsâuvàocõivôlượngmàcólẽcáitốithượngvẫnhằngngựtrị.Chỉvớitâmthứcấymớiđíchthịlàtrưởngthành.

23/7/1964

[1]On“est”[2]Unétatd’originalité

7.Tôimuốntiếptụcđiềuchúngtađãđềcậphômtrước.Thiếttưởngđiềuquantrọnglàphảithấuhiểutoànbộvấnđềvềhànhđộng.Tôikhôngdùngdanhtừhànhđộngmộtcáchtrừutượng,hayxemđólàmộtýniệm.Tôinóvềsựkiệnhànhđộng,làmmộtviệcgìđó…Cuốcđất,làmvườn,đitớisởlàm,nhìnmộtcộicây,theodõinhịpvậnchuyểncủamộtdòngnướchaychỉbướcchântrênđườngkhôngtưởngniệmchihết,vừayênlặngquansátsựvật–tấtcảnhữnggìtalàmđềulàhànhđộng,vàmộtcáchtổngquátthìhànhđộngthườngphátsinhxungđột:hoặctacholàhànhđộngsâuxahaycạncợt,hànhđộnglậpđilậplại,hànhđộngtrởnênbuồntẻ,mệtmỏi,chỉlàmộtđộngtác,mộthànhvivônghĩa.Vậytôithiếtnghĩđiềuquantrọnglàphảithấuhiểubảnchấtcủahànhđộng.

Bấtcứtalàmviệcgì–đi,nói,nhìn,suycảm–đềucầncónănglực,vànănglựcnàybịhoangphíđikhinóbiểuhiệntrongmộtcuộcxungchướng.Nhưtacóthểnhậnthấydùhànhvicủataởmứcđộnào,chúngđềukhởipháttrongtamộtýhướngcốgắng,mộtsứcchốngkhángnàođó,mộtsựtừchối,mộtsựtựvệ.Cóthểnàohànhđộngmàkhôngcóxungđộtvàkhôngngaycảcốgắngkhông?Chínhđólàđiềumàtôimuốnđềcậptrongbuổisángnày.

Tađãthấynhữnggìdiễnratrongthếgiới:nhữngmáymóc,nhữngbộócđiệntử,nhữnghệthốngtựđộnghoá,sẽchoconngườicàngcóthêmnhiềuthìgiờnhànrỗi,rồinhữngtôngiáovànhữngcuộcvuichơicótổchứcsẽđộcquyềntúmlâycáckhoảngthờigiannhànrỗiấy.Tôikhôngbiếtgiữahaicáithứcótổchứcđócósựkhácbiệtlớnlaonàokhông,đểrồitasẽphânbiệtchúng.Khimộtngườicónhiềuthìgiờnhànrỗi,tấthọcónhiềunănglựchơn–thậtnhiềunănglực–vàxãhộimuốnhọsửdụngnănglựchọvớiýthứctốt,saochođừngphảnnghịchlạixãhội.Muốnvượtthắngnhữngtìnhýphảnnghịchlạixãhộimàhọcóthểcó,họsẽtựtanbiếnmìnhtrongmộttôngiáocótổchứchoặctrongnhữngcuộcgiảitríđủloại.Hoặchọbiếnmìnhtrongvănchươngnghệthuật,âmnhạc,cũngvẫnlàmộtcáchthếgiảitrí.Kếtquảlàconngườisẽtrởnêncànglúccàngthiểncậnhơn.Cóthểhọsẽđọchếtsáchvởcủathếgian,tìmhiểuhếtnhữngchữphứctạptrongthầnhọc,triếthọc,khoahọc,biếtđượcmộtmớsựkiệnvàchânlýdiễntảtrongvănchương;cảthảynhữngtrithứcấyrồicũngsẽthiểncậnnhưtấtcảmọihìnhthứctôngiáovàmuavuigiảitríkiathôi.Cáctôngiáocótổchứcchủtrươnglàtìmkiếmchỗnộitạitronghiệntượngcuộcsống,nhưnglạiđòihỏinhữngtintưởng,nhữngtínđiều,nhữngrậpkhuôn,nhữngnghithứcnhưtấtcảchúngtađềuthừabiết.

Nếuchúngtakhôngýthứctườngtậntấtcảnhữngsựquiđịnhcốhữuđócủanềnvănminhhiệnđại,thìbaonhiêunănglựccủatađềubịchúngthiêuđốthếtvàdođó,hànhđộngcủatasẽhếtsứcthiểncận,cạncợt.Vàdosựthiểncậnđó,tasẽtiếptụcduytrìcáccuộcxungđộtởngaytrongnộitâmmìnhcũngnhưđốivớithanhânvàxãhội.Trongmỗiđịahạtsinhhoạtcủanhânloại–nghệthuậtkhoahọc,toánhọc,kỹnghệ–vàtrongnhữngmốitươnggiaogiữavợchồng,giữachamẹvàconcái,giữanhữngngườilâncậnsẽcónhữngcuộcxungđột,màxung

độtlàhoangphínănglực.Đểchấmdứtxungđộtvàbảotồnnănglực,taphảithấuhiểumộtcáchtrựctiếpthếnàolàhànhđộng.Khôngcósựthấuhiểunàythìđờisốngcóthểsẽcàngphóngngoạinhiềuhơn,trongkhinộitâmtacàngthêmrỗngtuếch.Đâykhôngphảilàmộtquanđiểmđểtathảoluậnhaytacóthểnghingờ,cũngkhôngphảilàmộtýkiếnchốngchọilạicácquanđiểmkhác,màđấylànhữngsựkiệnthực.

Trướchết,tahãyxemhànhđộnglàgìtheonhưtathườngbiết.Hànhđộngluônluôncómộtnguyênnhânthôithúc,nguyênnhânđótếnhịhoặclộliễu,phảithếkhông?Tatheođuổimộtsựđềnbùhoặctahànhđộngvìsợhãihoặctacốđạtđếnmộtcáigì.Hànhđộngcủataluônluônlàsựlấpkhítvàomộtkhuônmẫu,vàomộtýniệmhoặccốgắngđểtiếngầnđếnmộtlýtưởng.Rậpkhuôn,lấpkhít,tiếngần,chốngkháng,phủnhận,đólàtấtcảnhữnggìtabiếtvềhànhđộngtrongđóbaohàmcómộtchuỗidàixungđột.

Nhưtôiđãnóihômnọ,cảmthôngvớimộtđiềugìmàtakhôngkếthợpvớinómộtcáchsâuxa,luônluônlàviệckhókhăn.Tôimuốncùngvớicácngàicảmthôngvềmộttâmtháituyệtđốiphảnnghịchlạinhữngxungđộtmàtagọilàhànhđộng.Vốncómộtthứhànhđộngtrọnvẹn,hànhđộngkhôngxungđộtvàtôimuốnnóivớicácngàivềthứhànhđộngđómàkhôngđòihỏicácngàichấpnhậnhaytừchối.Tôicũngkhôngtìmcáchmêhoặccácngài…

Mộttrongnhữngviệckhólàmhơnhếtđứngnóitrênmộtdiễnđàntrongkhicócảmộtcửtoạngồinghe–kểnhưcácngàingồingheđi–vàthiếtlậpđượcnhữngtươngquanchânthậtgiữacửtoạvàdiễngiả,khôngphảicácngàiđếnđâyđểbịmêhoặcvìnhữnglờilẽbaybướm,màtôicũngkhôngcóýđịnhảnhhưởngcácngàibấtcứbằngcáchnào.Tôikhôngphảilàmộtnhàtruyềngiáochobấtcứmộtýniệmnào,tôicũngkhôngcóýdạydỗchicácngài.Nhưtôiđãthườngnói,ởđâykhôngcógiáochủcũngnhưđệtử,màchỉcómỗimộtviệclàcùngtìmhọc,cácngàivàtôisẽkhôngcùngcómộttâmtháitìmhọcnếucácngàimongcóngườidạydỗcácngài,mongcóngườichỉbảocácngàiphảixửsựrasao.Chúngtakhôngđềcậpđếnnhữngýkiến,tôikhôngcóýkiến.Việctôithửlàmlàtrìnhbàymộtvàisựkiện.Cácngàicóthểnhìnthấymộtvàisựkiện.Cácngàicóthểnhìnthấynhữngsựkiệnđó,tựcácngàicóthểxemxétchúnghaykhôngtùyý.Thếcónghĩalàcácngàivàtôi,chúngtaphảithiếtlậpgiữachúngtanhữngmốitươnggiaochânthậtđểtừđóphátsinhmộtsựcảmthông,mộtnhậnthức,khôngnhữngtrênbìnhdiệntrithứcmàlàmộtcáchtrọnvẹnvềmộtsựkiệnmàchúngtasẽcùngnhauquansát.Vấnđềlàkhôngphảichúngtathôngcảmvớinhau,màlàthôngcảmvớisựkiện,đểsựkiệntrởnênquantrọnghơncảcácngàivàtôi.Chỉcósựkiện–vớisựnhậnthứcchungcủachúngtavềsựkiệnấy–mớicóthểtạonênhoàncảnh,bầukhôngkhíchânthậtkhảdĩảnhhưởngcóthểmộtcáchsâuxa.Tôithiếttưởnghànhđộnglắngnghemộtđiềugì–tiếngthácđổ,tiếngrìràocủacâylá,haylắngnghechínhtưtưởngvàtìnhcảmcủachúngta–trởnênquantrọngphithườngkhichúngtalưutâmxemxétchínhngaysựkiện,chứkhôngphảiquanniệmnayýkiếnvềsựkiệnấy.

Cảthảychúngtađềubiếtrằnghànhđộngchúngtakhiếndấysinhxungđột.Mọihànhđộngđềucăncứtrênmộtýniệm,mộtkháiniệm,mộtcôngthứchoặcmộttoantínhhướngđếnmộtlýtưởng,tấtnhiênkhiến

xungđộtmộtcáchkhôngthểtránhđược.Đólàđiềuhiểnnhiên.Nếutôihànhđộngtheomộtkháiniệmthìtôiluônluônbịphânchiagiữacáitôiđanglàvớicáitôinghĩalà,tôisẽphảilàmchochínhtôi,thànhthửkhôngbaogiờcóđượcmộthànhđộngtrọnvẹn.Hànhđộngnhưthếluônluôndấysinhnhữngđộngtácnữađốivớimộtýniệmhaymộtlýtưởng,dođóxungđộtluônluônlàbảnchấtcốhữucủatấtcảhànhđộngnhưchúngtathườngbiết–vàsựhoangphínănglựcnàylànguyênnhângâytạosựhưhoạitrongchúngta.Xinngàihãyquánsátchínhtrongtrạngtháivàhànhvicủatâmthứccácngàivàcácngàisẽthấyđólàsựthật.

Vậytôitựhỏi:cóchăngmộthànhđộngkhôngtưtưởngvàtấtnhiênkhôngxungđột?Hayhỏicáchkhác:hànhđộngphảiluônluônlànguyênnhânphátsinhcốgắngvàtranhđấu?Chẳnghạnnhư:tôinóiđólàmộthìnhthứchànhđộng.Chắcchắnlàtronghànhđộngđócóxungđộtnếutôicốgắngđểxácđịnhmìnhđểlàmộtnhânvậtquantrọng,đểthuyếtphụccácngài.Vậyđiềuquantrọngtrướctiênhơncảlàchínhcácngàiphảitựkhámpháxemtacóthểnàosốngvàhànhđộngmàkhônggâytạomộtmảymayxungđột,nghĩalàxemcóthểnàocómộthànhđộngmàtrongđótâmthứcvẫnnguyênvẹn,khôngbạihoại,khôngméomó.Vànhữngméomótấtkhôngthểtránhđượcnếutâmthứcbịảnhhưởng,bịnhiễmđộcbấtluậnbằngcáchnào,hoặctâmthứcdấnmìnhvàonhữngtranhđấuluônluônlàmtiêumahếtnănglực.Khámpháđượcchânlýtrongvấnđềnày,theotôi,làmộtlợiíchđíchthực,vàtôinghĩđốivớicácngàicũngthế,bởivìviệctalàmởđâylàtìmbiếtxemcóthểnàosốngmàkhôngđaukhổ,khôngthấtvọng,khôngsợhãi,khôngcónhữnghànhvilàmbạihoạichúngta.Nếuđiềuđócóthểthựchiệnđượcthìsao?Chuyệngìxảyđếnđốivớikẻsốngmàkhôngbịnhiễmđộcbởixãhội,khôngsợhãi,khôngthamlamthèmmuốn,khôngthamvọng,khôngtìmcầuquyềnlực.

Muốnbiếtđiềuđó,taphảibắtđầuýthứcngaychínhcáitâmtháihiệntạicủata,vớitấtcảnhữngcuộcxungđột,nhữngnỗikhốncùng,nhữngthuathiệt,nhữngbạihoại,hưhỏng,thấtvọngcủanó.Taphảinhậnthứcchínhtamộtcáchtrọnvẹnvàdođónănglựctagiatăng.Sựgiatăngnănglựcnàyđíchthịlàhànhđộngquétsạchkhỏitâmthứcnhữngcặnbãrácrưởimàconngườiđãtíchtrữhàngbaonhiêuthếkỷnay.

Vậytựthânhànhđộngkhôngphảilàđiềuchúngtaquantâm.Chúngtamuốnbiếtxemcóthứhànhđộngkhônglàmphátsinhmâuthuẫndướibấtkỳhìnhthứcnào.Nhưchúngtađãthấy,chínhnhữngýniệm,kháiniệm,côngthức,khuônmẫu,phươngpháp,tínđiềucùngnhữnglýtưởngđãkhiếnphátsinhmâuthuẫntronghànhđộng.Vậysốngkhôngýniệmcóđượckhông,nghĩalàsốngmàkhôngcókhoahọc,khônglýtưởng,khôngkháiniệm,khôngtintưởng?Điềutốiưquantrọnglàphảitựmìnhkhámpháchânlývềvấnđềnày,vìtacóthểthấyrấtrõrằngtìnhthươngkhôngphảilàmộtýniệm,mộtkhuônmẫuhaymộtkháiniệm.Phầnđôngchúngtađềucóýniệmvềthếnàolàtìnhthương,nhưngkháiniệmấyhiểnnhiênkhôngphảilàtìnhthương,hoặctathươnghoặctakhôngthương,thếthôi.

Cóthểnàosốngtrongcuộcđờinày,đilàmviệc,nấubếp,rửachén,láixe,làmtấtcảmọicôngviệcthườngngày,màvìchúngluônluônlặpđilặplại,nênkhiếnsinhxungđột–cóthểnàosốngvàhànhđộngmà

khôngýniệm,tứclàgiảithoáthànhđộngkhỏitấtcảmọisựmâuthuẫnkhông?

Tựhỏikhôngbiếtcóbaogiờcácngàiđigiữaphốphườngtấpnậphaytrênmộtquãngđườngvắngvẻquạnhhiu,cácngàinhìnquanhmìnhmàkhôngtưtưởngchihếtkhông.Vốncómộttâmtháiquánsát,trongđótưtưởngkhôngxentạpvàođược.Mặcdùtanhậnbiếthếttấtcả,nhậnbiếtngười,núinon,câycốihaychiếcxehơiđangphóngqua,vậymàtâmthứckhôngvậnchuyểntheocáchthếthôngthườngcủatưtưởng.Tôikhôngbiếtđiềuđócóbaogiờxảyravớicácngàikhông.Hômnàongàiláixechẳnghạnhoặcđangđitrênđường,cácngàihãythửnhìnquanhmìnhmàđừngtưtưởng,hãyquansátnhữngphảnứngdotưtưởngkhởiphát.Mặcdùtanhậnbiếtmàusắc,hìnhthể,dòngnước,chiếcxe,concừuhaychiếcbuýt,nhưngkhôngcóphảnứng,chỉcómộtsựquansáttiêucực,vàcáitâmtháiquansáttiêucựcnàychínhlàcáihànhđộng.Vớicáitâmtháinày–tâmthứcchúýmàkhôngphảnứng–tamớicóthểhoàntấtmọicôngviệcthườngnhật.

Phầnđôngngườiđờicứtưởngnghĩvềmìnhmãitừsángđếnchiềumàhọvậnchuyểntrongcáikhungcủahànhvivịngã.Tấtcảmọihànhviloạinàyđềulàphảnứng,tấtnhiênkhiếnsinhxungđộtvàbạihoại.Cóthểnàokhôngvậnchuyểntrongkhungsườnấymàvẫnsốngtrongcuộcđời,khôngphảiẩnnáutronghangsâuhoặctrúngụmộtnơinàokhác?Cóthểxửsựnhưlàmộtconngườitrọnvẹn,màvẫnsốngtrongmộttâmtháitrốngkhông(nếutôicóthểdùngdanhtừnàykhônggâyngộnhận)?Cóthểnàotavẫnlàmviệc,vẫnvẽ,vẫnlàmthơ,vẫnnóinăngmàluônluôntrongnộitâmcómộtkhoảngtrống?Từcáitrốngrỗngấytacóthểnàolàmviệcđượckhông?Bởivìkhitrongnộitâmtacókhoảngtrốngrỗngđó,thìhànhđộngkhôngcònsinhmâuthuẫnnữa.

Tôithiếttưởngthấyđượcsựkiệnđólàđiềutốiưquantrọng.Chínhmỗingườiphảitựmìnhnhìnthấysựkiệnđó,bởivìkhôngaicóthểdạybảocũngnhưgiảithíchsựkiệnđó.Muốnkhámphásựkiệnđó,trướchếttaphảithấuhiểucáicáchthếdấysinhxungđộtcủamọihànhvivịngãđóvàtaphảitựhỏixemtacóthểnàobằnglòngvớihànhđộngnhưthếkhông.Tacóthểthỏamãnvớihànhđộngđótrongnhấtthời,nhưngkhitathấytrongtấtcảmọihànhđộngloạinày,xungđộtlàđiềukhôngthểtránhđược,rồibấygiờtatựhỏicóchăngmộthànhđộnghoàntoànkhácbiệtkhôngsinhxungđộtvàtấtnhiêntanhậnthấyhànhđộngnhưthếquảcóthực.

Bâygiờthìcâuhỏiđượcnêuranhưthếnày:tạisaochúngtaluônluôntìmkiếmsựthỏamãn?Trongnhữngmốigiaotiếpcủata,trongtấtcảmọicôngviệctalàm,taluônluônmuốnthànhtựumộtđiềugì,muốntìmthấymộtniềmkhoáilạctrườngtồn.Điềumàtagọilàbấtmãnchỉphátsinhkhiniềmkhoáilạcnàythiếumấtnơitavàsựbấtmãnđókhiếnsinhcảmộtchuỗidàiphảnứngmớikhác.

Tôithiếttưởngmộtngườithậtđứngđắnvàthấyhếtmọiđiềuđó–thấycáicáchthếconngườiđãsốngtronghàngnghìnvạnnămtrongđaukhổvàtrongđiênđảotìnhhình–tấtphảitựmìnhkhámpháxemmìnhcóthểnàosống,hoạtđộngmàkhôngbịnhiễmđộcbởixãhộikhông.Ngườiấychỉcóthểthựchiệnđượcđiềuđó,nếuhọvượtthoátkhỏixãhội,tôimuốnnóivượtthoátkhỏicáicơcấutâmlýcủaxãhội,baogồm

sựthamlam,lòngđốkỵ,sựkhátvọngvàsựđềcaotựphụ.Khitoàncảcáicơcấunàyđãđượcthấuhiểuvàđượcdẹpsangmộtbên,làtađãthoátkhỏixãhội.Vẫncóthểluônluônlàmviệc,muasắmquầnáo,sốngmộtcáchbìnhthường,nhưngtađãthoátlycáicơcấutâmlýlàmméomótâmthứcấyrồi.

Rồicuốicùngtacùngđếngiaiđoạntựmìnhkhámpháthấyrằngsựvượtthoátnàylàmộttrạngtháibấtđộnghoàntoàn,vàsựbấtđộngnàychínhlàhànhđộngtrọnvẹn,nókhôngdấysinhmâuthuẫncũngnhưbạihoại.

Tôiđãkếtthúcnhữngđiềutôiphảitrìnhbàytrongsángnay,vàcólẽbâygiờchúngtacóthểthảoluậnvềmấyđiềuđóhaycácngàicóđiềuchicầnhỏitớikhông?

H:Tacóthểvẫnlàmviệccủatavàlàmviệcmàkhôngcóýtranhđuađượcsao?

K:Takhônglàmthếđượcsao,thưangài?Ngàicóthểnàolàmviệcvàlotrònphậnsựcủangàimàkhôngtranhđuachihếtđượckhông?Việccủatôikhôngphảilàbảorằngngàicóthểlàmđượchaykhônglàmđược,hoặcbảorằngngàiphảilàmnhưvậy,vânvân.Nhưngchínhngàicóthểthấynhữnghậuquảcủatinhthầntranhđua.Nósinhrathùđịch,sợhãi,hunghăng,theođuổinhữngđòihỏithúcbách,khôngnhữngởngaytrongnộitâmtamàcảởngoạicảnh,ởthếgiannữa.Đãthấytấtcảmọiđiềuđónênngàihỏicóthểnàosốngtrongcuộcđờimàkhôngtranhđua.Thếcónghĩalàsốngmàkhôngsosánh,thếcónghĩalàlàmmộtcôngviệcmàngàithựcsựưathích,mộtcôngviệckhiếnngàicảmthấycựckỳhứngthú.Nhưngnếudấnmìnhvàomộtcôngviệcmàngàikhôngưathíchthìcôngviệcấykhiếnngàinhậnlãnhnhiềutráchnhiệmthìngàinêntìmcáchgìcũngthờilàmviệcđómàkhôngdấykhởisựtranhđua.Hànhđộngđóđòihỏimộtsựchúýcaođộ,phảithếkhông?Ngàiphảihếtsứcýthứcmỗitưtưởng,mỗitìnhcảmcủangài,bằngkhôngngàichỉtựgánépchomìnhcáiýniệmlàkhôngsinhtâmtranhđua,điềuđóchỉtổsinhthêmvấnđềmớikhác.Nhưngngàicóthểýthứctấtcảnhữnggìhàmchứatrongtinhthầntranhđua,ngàicóthểnhậnthấychântướngcủatinhthầnấy,cáchthếnókhởiphátxungđộtcùngnhữngcuộctranhđấubấttận.Ngàicóthểnhậnthấyrằngnókhôngthểđưaconngườivàothùhậnđốiđịch,thiếuvắngthươngyêu,dùnócóthểphátsinhđiềumàtagọilàtiếnbộvàhữuhiệu.Nếunhậnthấytấtcảmọiđiềuđó,thìngàisẽhànhđộngtheochỗnhậnthứccủangài,hoặchànhđộngtheođườnglốitranhđuahoặchànhđộngtheocáchthếhoàntoànkháchẳn.

H:Tôikhôngtinrằngmộthànhđộnglặpđilặplạinhấtthiếtphảilàmộthànhđộngnhàmchán,buồntẻ.

K:Ngàibiếtkhông,ngườitađangnhậnthấyrằngvìngườithợtrongxưởngmáycứlàmmãimộtsốcửđộngkhôngđổi,nênnăngsuấtcủahọkémrấtnhiềuvàngườitabảovớitôirằngởMỹchâu,trongmộtvàingànhkỹnghệ,họđangthínghiệmviệcchophépngườithợtậpnghềngaytrongcôngviệccủahọlàm.Kếtquảlàvìcôngviệccủahọkhôngmáymóc,nênhọsảnxuấtnhiềuhơn.Ngaykhitacảmthấyrấtthíchthúlàmmộtvàicôngviệcnàođó,nhưngnếutacứtiếptụclặplạihànhđộng

ấymãi,thìhànhđộngđócũngthànhramộtthóiquennhàmchán.

H:Cònvớingườinghệsĩthìsao?

K:Nếungườinghệsĩchỉbiếtlặpđilặplạithìhọkhôngcònlànghệsĩnữa!Tôichorằngcóthểlẫnlộngiữahaidanhtừlặplạivàsángtạo,phảithếkhông?Sángtạolàgì?

H:Anhthợgiàyđónggiàychotốt,thếlàsángtạo.

K:Đónggiàytốt,nướngbánhmìngon,sinhconđẻcái,làmthơ,vânvân…đólàsángtạosao?Xincácngàiđừngnóilàphảihaykhôngphải…hãyđợtmộtphút!

H:Tôikhônghiểulàmsaotacóthểsốngđượctrongmộtkhoảnghưkhôngtrốngrỗng.

K:Thưabà,tôielàcósựngộnhậngiữachúngta.Tôixinlỗi.Cólẽdonhữngdanhtừtôichọndùngkhôngđượcđúng.Bàkhônglĩnhhộiđượcđiềumàtôigọilàsựtrốngrỗng…Nhưngđây,chúngtađangnóivềsựsángtạo.

Tôiđãđượcnghetrongmộttrườngđạihọcnàođóngườitagiảngdạycáigọilàvănchươngsángtạo,hộihọasángtạo.Sựsángtạocóthểgiảngdạyđượcsao?Cứluyệntậphoàimộtđiềugìđókhiếncóthểsinhmộttâmthứcsángtạosao?Mộtnhạcsưcóthểtruyềndạychocácngàivềcáikỹthuậtchơivĩcầm,nhưnghiểnnhiênlàkỹthuậtkhôngthểđemthiêntàiđếnchocácngàiđược.Ngườicótinhthầnsángtạocóthểtựtạochomìnhcáikỹthuật,nhưngthườngthìngườitanghĩrằngnênbắtđầuhọclấycáikỹthuậttrướcđã.Hãylấymộttỉdụthôngthường,dùrằngtỉdụkhôngphảilànhữnggiảithích.Thếnàolàmộtcuộcsốnggiảndị?Tachorằngsốnggiảndịlàphảichiếmhữurấtítcủacải,phảiănthậtít,phảitránhlàmcáinàycáinọ.BênÁchâu,kẻchỉvậnmộtcáiy,sốngcôđộcmộtmình,vàchỉănmỗingàymộtbữa,đượcxemlàngườisốngrấtgiảndị.Nhưngcóthểnộitâmhọlàmộthỏadiệmsơnbịthiêuđốtbởinhữngdụcvọng,đammê,khátvọng.Cuộcsốnggiảndịcủangườiấychỉlàmộtdàncảnhbênngoàikhiếnngườixemphảinghĩ:"Ngườinàysốngthậtlàgiảndị".Màcáitâmtháiấythựcra,chínhlàtâmtháicủađasốcácôngthánh:bềngoàitrônghọgiảndị,nhưngởnộitâm,họđầythamvọng,họgòbótâmthứchọ,họtựépmìnhrậpkhuôntheovàikiểumẫunàođó,vânvân.Chonêntôinghĩrằngsựgiảndịphảibắtđầutừbêntrong,chứkhôngphảibênngoài.Cũngtươngtựnhưvậy,bằngphươngthứcdiễnđạtbênngoài,takhôngthểnàokhởiđộngsựsángtạo.Sángtạolàmộttrạngtháisống[3]chứkhôngphảilàsưtìmkiếmphươngtiệnkỹthuậtđểtựphôdiễn.Trạngtháiấylàsựkhámpháracáitốithượngvàchỉcóthểphátsinhkhikhôngcònbấtkỳhànhvinàocủacáingãtrongbấtkỳchiềuhướngnào.

Nhưngchúngtahãytrởlạicâuhỏicủabànàyvềsựtrốngrỗng.Phầnđôngngườiđời,mặcdùsốngtronggiaotiếpvớikẻkhác,nhưnghọvẫnsốngtrongcôđơn.Tôikhôngnóivềloạitâmtháiấy.Mộttâmtháitrốngrỗnghoàntoànkháchẳnvớicáitâmtháicôđộc.Cầnphảicómộtkhoảngtrốnggiữacácngàivàtôi,chúngtamớicóthểnhậnthấynhauđược.Cầnphảicómộtkhoảngcáchtôimớingheđượcnhữnggìcác

ngàinóivàcácngàimớingheđượcnhữnggìtôinói.Tươngtựnhưvậy,cầnphảicókhoảngtrốngtrongtâmthứcchúngta.Tôimuốnnóitâmthứcchúngtakhôngnênchấpchứaquánhiềuđếnnỗibịchậnnghẹtbếtắc.Chỉkhinàotâmthứcchúngtacókhoảngtrống,khôngchấpchứaômđồmnhữnghànhvịvịngã,tamớinhậnthứcđượcthếnàolàsống.Nhưngsốngtrongcôđộc–điềuđókhôngthểđược.

H:Xinngàinóithêmvềnănglực.

K:Bấtcứlàmviệcgì,dùnhỏmọn,tấtphảicầncónănglực,phảithếkhông?Đứngdậyrờikhỏighế,bướcrakhỏilều,suynghĩ,ănuống,láixe,mọihànhđộngđềucầnnănglực.Nhưngthôngthườngthìbấtcứlàviệcgì,trongtâmtathườngphátsinhmộtsựchốngkhánglàmphântánnănglựcđi,trừphihànhđộngcủatađemkhoáilạcchota,vàtrongtrườnghợpnàythìkhôngcóxungđột,khôngcóchốngkhángnênnănglựcđượccủngcố.

Nhưbannãytôivừanói,cầnphảicónănglựcđểchútâmđượctrọnvẹnvànănglựckhônggặpphảisựchốngkháng,baolâukhôngcósựlơđễnh.Nhưnghễcósựlơđễnhxentạpvào,nghĩalàhễtadụngýtậptrungvàomộtđiềugìđóvàđồngthờitalạimuốnnhìnracửasổ,thìsinhracóchốngkháng,tranhđấu.Thếnhưng,nhìnracửasổcũngquantrọngnhưbấtcứnhìnởđâu,vàkhitađãnhậnđượcchânlýấythìkhôngcòncósựlơđễnhvàxungđộtnữa.

Muốncónănglựcvềthânxác,dĩnhiêntaphảiđượcnuôidưỡngbằngnhữngthứcăntrongsạch,đượcnghỉngơiđầyđủ,vânvân.Điềunàycácngàicóthểchứngnghiệmởngaybảnthânmình,khỏicầnthảoluận.Nhưngcũngcóthứnănglựctâmlý,nănglựcnàybịphântánbằngnhiềucáchkhácbiệt.Đểcóthứnănglựcnày,tanhớđếnnhiềuchấtkíchthích.Tađinhàthờ,xemđábanh,đọcvănchương,nghenhạc,thamdựnhữngcuộchọpmặtnhưthếnàychẳnghạn.Tấtcảnhữngđiềuđókíchthíchvànếucácngàitìmkiếmchínhsựkíchthíchnày,sựthểđóchứngtỏlàvềphươngdiệntâmlýcácngàibịlệthuộcvàomộtcáigì:lệthuộcvàorượuchè,vàomatúy,vàovịđạosư,giáohội.Dùbấtcứhìnhthứcnào,mọisựlệthuộcchỉlàmhônmêtâmthức,ngoàiralạicònphântánnănglựcnữa.Vậyđểbảotồnnănglựcnày,mọinhucầuvềchấtkíchthíchphảiđượcđánhtanvàđểtránhtalệthuộcvàongười,vàosáchvở,vàocôngviệchayvàonhucầuđixinê,bấtcứhìnhthứcđặcbiệtnàocủachấtkíchthíchmàtatìmkiếm,tađềuphảinhậnthứcnótrướctiên.Chấpnhậnsựcầnthiếtcủanhữngchấtkíchthích,chấpnhậnsựsốngvớichúnglàphântánnănglựcvàlàmhưhoạitâmthức.Nhưngnếutaýthứcchúngvàkhámpháthấycáitácđộngđíchthựccủachúngtrongđờisốngcủata,làtađãthoátlykhỏisựkiệnđórồi.

Bằngmộtnhậnthứcsắcbénnộitâmmìnhđâykhôngphảilàtựlênánmìnhvớitấtcảnhữnggìbaohàmtrongsựlênánđó,màlànhậnthấychínhmìnhynhưmìnhlà,màkhôngphânbiệtchọnlựachicả-tamớitìmhọchầulĩnhhộihếttấtcảnhữnggìliênquanđếncácluồngảnhhưởngcùngmọihìnhthứclệthuộc.Chínhsựvậndụngnày,đíchthịlàhànhđộngtìmhọc,làmphátsinhnguồnnănglựccầnthiếtđểtathoátlykhỏimọisựlệthuộcvàkíchthích.

26/7/1964

[3]Étatd’être

8.Cólẽsángnaychúngtanêndẹphếtsangmộtbêntấtcảmọivấnđềcủata:vấnđềkinhtế,vấnđềgiaotiếpvớithanhân,vấnđềsứckhỏevàcảnhữngvấnđềrộnglớnhơnvâyphủchúngta:vềquốcnộivàquốctế,vềchiếntranh,vềđóikém,vềbạođộngloạnlạc,vânvân.Khôngphảichúngtalẩntránhcácvấnđềấy,nhưngnếuchúngtacóthểdẹpchúngsangmộtbên,dùchỉtrongbuổisángnàythôi,thìvớimộttâmthứctươinhuận,mộtnhậnthứcsâusắchơnchúngtamớicóthểxemxétchúngmộtcáchkháchẳn,mộtcáchmớimẻ,đầycươngquyếtvàsángsuốthơn.

Tôithiếttưởngchỉcótìnhthươngmớicóthểlàmphátsinhmộtcuộccáchmạngđíchthực,chứtấtcảmọicuộccáchmạngkhác,nhữngcuộccáchmạngcăncứtrênnhữnglýthuyếtvềkinhtế,haytrênnhữngchủnghĩaxãhộihaytrêncácchủthuyếtnàokhác,đềuchỉcóthểtạothêmnhiềurốiloạnmớikhác,càngsinhthêmđảođiênvàkhốnkhổ.Takhôngthểnàohyvọnggiảiquyếtđượcvấnđềcănbảncủanhânloạibằngcáchcảithiệnrồikếthợplạivôsốnhữngthànhphầnriêngbiệtcủanó.Chỉduymộttìnhthươngrộnglớnmớicóthểchotamộtcáinhìntoànvẹnvềvấnđềấy,dođómớivậndụngđượcmộthànhđộngtoàndiện,thayvìcứđượcmộthànhđộngtoàndiện,thayvìcứloayhoayvớicáihànhviphiếndiệnmanhmúnđượcgọilànhữngcuộccáchmạngmàkỳthựckhôngđưatớiđâucả.

Sángnay,tôimuốnnóivềmộtđiềubaogồmtoànbộcuộcsống,khôngchialymanhmúnđólàcáchthểnhìnngótoànbộcuộcsốngconngười,vàđểthâmnhậpvàođóthiếttưởngchúngtaphảingừngdấnthânvàonhữnglýthuyết,nhữngtintưởng,nhữngtínđiều.Phầnđôngchúngtakhôngchịungưngđàobớicáibảnchấtcủatưtưởngmình,nhưnghìnhnhưchúngtakhôngbaogiờchịugieogiống,chúngtaphântích,chúngtathảoluận,chúngtaphanhphuisựvậtrathànhtừngmảnh,nhưngchúngtakhôngnắmđượcsựvậnđộngtoànbộcủacuộcsống.

Tôinghĩlàcóbađiềucầnphảiđượcthấuhiểumộtcáchthâmsâunếuchúngtamuốnlĩnhhộitoànbộcuộcvậnđộngcủađờisống.Đólà:Thờigian,đaukhổvàsựchết.Đểthấuhiểuthờigian,đểlãnhhộitrọnvẹnýnghĩacủađaukhổvàđểsốngcùngsựchết–tấtcảhànhđộngđóđòihỏiphảicóánhsángcủatìnhthương.Tìnhthươngkhôngphảilàmộtlýthuyếtcũngkhôngphảilàmộtlýtưởng.Tathươnghoặctakhôngthương,thếthôi.Điềuđókhôngthểgiảngdạyđược.Takhôngthểthâunhậpnhữngbàihọcđểbiếtphảithươngyêunhưthếnàovàcũngkhôngcómộtphươngphápnàovớinhữngcôngphuluyệntậphằngngày,khiếncóthểkhởisinhnơitamộtnhậnthứcvềthếnàolàthươngyêu.Nhưngtôinghĩcóthểthươngyêumộtcáchtựnhiên,mộtcáchdễdàng,mộtcáchtựphát,khitathậtsựnhậnthứcđượcýnghĩacủathờigian,nhậnthứcđượcchỗsâuxaphithườngcủađaukhổcùngcáitrạngtháithuầnkhiếtdosựchếtphátsinh.Ýtôimuốnnóilàtaphảixemxétbằngsựkiệnthực,chứkhôngphảixemxéttrênlýthuyếthaytrongtrừutượng,bảnchấtcủathờigian,tínhchất–haycơcấu–củađaukhổvàcáivậtkỳlạmàngườiđờigọilàsựchết.Bavậtấykhôngchiacáchnhauđược.Nếutathấuhiểuthờigian,tamớithấuhiểuđượcsựchếtcùngđaukhổlàgì.Nhưngnếuxemthờigiannhưmộtvậtgìkhácbiệtvớiđaukhổvàsựchết,vànếucốnhìnxétnómộtcáchbiệtlập,thìquanđiểmcủatasẽphiếndiện,chialìavàtakhôngbaogiờlãnhhộiđượcvẻđẹpcùngmãnhlựccủathươngyêu.

Vậysángnay,chúngtasẽnóivềthờigian,khôngphảinóitrongtrừutượngmàtronghiệnthực:thờigiannhưlàmộtsựtươngtụccủacuộcsống.Cóthứthờigiancủađồnghồ,giờvàngàytrảidàithànhtriệutriệunăm,vàchínhthờigianấyđãphátsinhtưtưởngmàtađangvậndụngđểsốngcòn.Khảnăngtưtưởngcủatalàmộtthànhquảcủathứthờigianấy,nóđíchthịlàsựtươngtụccủađờisốngvàtagọisựcảithiệnhay"đánhbóng"cáikhảnăngtưtưởngđóquatươngtục,làsựtiếnbộ.Thờigiancũngcònlàcáikỳhạntâmlýmàtưtưởngtạonênnhưphươngtiệnnhằmtựthựchiện.Chúngtadùngkỳhạnđóđểtiếnbộ,đểthựchiện,đểtrởnên,đểtạothànhquả.Phầnđôngngườiđờixemđónhưlàbànđạpđểlấyđàphóngtớimộtcáigìvĩđạihơn,tớisựpháttriểnmộtvàikhảnăng,tớisựtoànthiệnmộtkỹthuậtnàođó,tớisựthựchiệnmộtcứucánh,mộtmụctiêu–mụctiêunàycóthểlàđánggiáhoặccóthểlàkhông,rồitừđóhọtưởngnghĩrằngthờigianlàcầnthiếtchosựlộbày,khaiphánhữnggìlàchânlý,làThượngđế,làsiêuthoátkhỏinỗikhổnhọccủaconngười.

Thếthường,taxemthờigiannhưlàmộtkỳhạn,mộtgiaiđoạngiữacáilúchiệntạivàmộtđiểmthờigiannàođótrongtươnglaimàngườitasẽtựthựchiện,vàngườitadùngkỳhạnấyđểđàoluyệntínhtình,đểdứtbỏmộtvàithóiquenđểpháttriểncácbắpthịthaymộtvàiquanđiểmnàođó.Trongsuốthaingànnămqua,nhữngtâmthứcCơđốcđãbịquiđịnhnhằmđểtintưởngvàomộtđấngcứuthế,vàođịangục,vàothiênđàng,cònởĐôngphương,cũngcónhữngsựquiđịnhtươngtựđượcdùngđểápchếtâmtríconngườicòndàilâucổxưahơnnữa.Ngườitanghĩrằngthờigianlàcầnthiếtchomọiđiềumàngườitaphảilàmhoặcphảihiểu,dođóthờigiantrởthànhgánhnặng,trởthànhràocảnngănchặnkhôngchonhậnthứcnhữngsựkiện,ngănchặnkhôngchonhìnthấytứckhắcnguyênnhânchân,giảcủamộtđiềunàođó,vìngườitatinrằngmuốnđượcnhưthếcầnphảicóthờigian.Ngườitabảo:

"Ngàymaitronghainămnữa,tôisẽhiểucựckỳsángsuốtđiềunày".Ngaykhingườitachấpnhậnthờigianlàngườitađãdụngdưỡngsựbiếngnhác,chínhsựlườibiếngkỳlạnàyđãngănchặnkhôngchonhìnthấytứckhắcchântướngcủasựvật.

Tanghĩrằngcầnphảicóthờigianđểđoạntuyệtvớicáitrạngtháiquiđịnhmàxãhội–vớinhữngtôngiáocótổchức,vớinhữngluậtlệvềluânlý,vớinhữngtínđiêu,vớisựngạomạn,vớitinhthầntranhđuacủanó–đãkhốngchếtâmthức.Tatưtưởngbằngthờigianvìtưtưởngthuộctrongthờigian:tưtưởnglàphảnứngcủakýứcvàkýứclàthứhậutrườngđãđượctíchtrữ,ditruyền,thủđắcbởigiốngnòichủngtộc,bởitậpđoàn,phenhóm,bởigiađìnhvàcánhân.Hậutrườngấylàthànhquảcủatiếntrìnhtíchtrữcủatưtưởngvàsựtíchtrữnàyđãnươngnhờvàothờigian.Đốivớiphầnđôngchúngta,khảnăngtưtưởngđíchthịlàkýức.Khicómộtkhíchđộnghaymộtsựmờigọithìchínhkýứcphảnứngnhưmộtứngđáp,tươngtựnhưmộtbộócđiệntửtácđộngbằngphươngthứcliênhợp.Vìtưtưởnglàphảnứngcủakýức,nênngaytrongbảnchất,nólàsảnphẩmcủathờigianvàcũnglàchủthểcấutạonênthờigian.

Điềutôitrìnhbàykhôngphảilàmộtlýthuyết,cũngkhôngphảilàmộtđềtàiđểsuynghĩ.Cácngàichảcầnphảisuynghĩchivềđiềuđócả,tốthơncácngàihãynhìnthấynhữngsựkiệnấyvìchúnglànhưthếđó.Tôikhôngđisâuvàochỗphứctạpcủanhữngchitiếtcủacácsựkiệnđó,nhưngtôichỉvạchrachocácngàithấycácsựkiệncốtyếu,vàtronghaiđiềunày,cácngàiphảithựchiệnmột:hoặccácngàinhìnthấycácsựkiệnđóhoặckhông.Nếucácngàitheodõiđiềutôitrìnhbày,chứkhôngphảinhữngdanhtừđượcphátngôn,nếuthayvìphântíchbàinóichuyệncủatôi,cácngàinhậnthấythựcsựrằngcácsựkiệnlànhưthế,cácngàimớicóthểnhìnthấycáicáchthếmàthờigiannólừađảomêhoặcchúngtavàlúcbấygiờ,câuhỏiđượcđặtralà:thờigiancóthểnàongưngdứtkhông?Nếuchúngtacóthểthấyđượctoànbộtiếntrìnhcủahànhvichúngta–thấychiềusâuhunhútcùngbềmặtcạncợtcủanó,thấyvẻđẹpcùngnétxấucủanó–khôngphảiởngàymaimàthứckhắcngaybâygiờ,thìchínhnhậnthứclàhànhđộnghủypháthờigian.

Nếutakhôngthấuhiểuđượcthờigianthìtakhôngsaothấuhiểuđượcđaukhổ.Chúngkhông

phảinhưtatưởng,làhainhânvậtkhácbiệtnhau.Đểđếnsởlàm,sốngvớigiađình,sinhsản,khôngphảilànhữngsựviệckhubiệt.Tráilại,tấtcảmọiphươngdiệnấycủacuộcsốngđềuliênlạcnhaumộtcáchsâuxavàmậtthiết,vàkhôngcólòngmẫncảmxuấtsinhtừtìnhthươngthìtakhôngthểnàonhậnthấyđượcnhữngmốiliênlạcmậtthiếtphithườngđó.

Đểthấuhiểuđaukhổ,taphảithậtsựthấuhiểubảnchấtcủathờigianvàsựcấutạocủatưtưởng.Thờigianphảingưngdứt,bằngkhôngtachỉlặpđilặplạinhữngkiếnthức,tàiliệuđãđượctíchtrữ,tươngtựnhưmộtbộócđiệntử.Nếuthờigiankhôngchấmdứttứclàtưtưởngkhôngchấmdứt–thìtachỉbiếtlặpđilặplại,chỉbiếtthíchứng,chỉbiếtbiếnchế,chứkhôngbaogiờcómớimẻnơinộitâmta.Chúngtalànhữngbộócđiệntửđượcđềcaovẻvang,tuycóđôichútđộclập,nhưngchúngtavẫnmáymóctrongsinhhoạt.

Vậyđểthấuhiểubảnchấtvàsựchấmdứtcủađaukhổ,tacầnphảithấuhiểuthờigian.Muốnthấuhiểuthờigian,tacầnphảithấuhiểutưtưởng.Haivậtấykhôngtáchrờinhauđược.Cóthấuhiểuthờigian,tamớichấmdứtđượctưtưởngvàthấuhiểutưtưởngtứclàchấmdứtthờigian,dođóchấmdứtluônđaukhổ.NếuđiềuấyđãđượcsángtỏthìtamớicóthểnhìntậnmặtsựđaukhổthayvìthờphượngsùngbáinónhưnhữngngườiCơđốc.Thếthường,tahaysùngthượnghoặcpháhủyđiềunàotakhônghiểu.Tađặtđiềuđóvàotrongmộtnhàthờ,mộtđềnchùahaytrongthâmkínnàođócủatâmthứctađểrồitừđónótrởthànhlàmộtvậtkinhkhiếp,hoặctađáhất,quăngnémthảibỏnó;hoặctalẩntránhnó.Nhưngởđâytakhônghànhđộngnhưthế.Chúngtathấyrõrằng,từnhiềunghìnvạnnămqua,conngườiđãvùngvẫymãitrongđaukhổ,vàkhôngsaogiảiquyếtđượcvấnđề,thànhthửhọtrởnênchailì,họđãchấpnhậnđaukhổbảorằngđólàmộtphươngdiệnkhôngthểtránhcủacuộcsống.

Nhưngkhưkhưchấpnhậnđaukhổ,khôngnhữngngumuộimàđócònlàcáchthếlàmchotâmtríthànhhắcám,vôcảm,hungbạonôngcạn,vàdođócuộcsốngchỉcònlàmộtchuỗidàititiệncủanhữngbạolựcvàkhoáilạcnốitiếpnhau.

Chúngtasốngnhữngcuộcsốngphânchiamanhmúnnhưlànhàdoanhnghiệp,nhàkhoahọc,nghệsĩ,làconngườitìnhcảm,sùngđạohoặclàgìkhácnữa.Nhưngmuốnthấuhiểuđaukhổvàthoátlyđaukhổ,taphảithấuhiểuthờigian,tứclàthấuhiểutưtưởng.Bấygiờtanhậnthấyrằngkhôngthểnàochốibỏ,lẩntrốn,đàothoátkhỏiđaukhổbằngcáchvuiđùa,đinhàthờ,chấpnhậnnhữngtintưởngcótổchức,màkhôngthểchấpnhậnvàsùngthượngđaukhổ.Nhưngđểtránhnhữngtệđoannguyhiểmấy,tacầnphảicómộtsứcchútâmcaođộ,tứclànănglựcvậy.

Đaukhổthườngmọcgốcrễtrongtháiđộtựthươngthânxótphận.Nếutamuốnthấuhiểuđaukhổtaphải"mổxẻ"sựthươngthânxótphậnđómộtcáchthẳngtay.Khôngbiếtcácngàicóđểýthấycácngàitựthươngthântráchphậnđếnmựcđộnàochăngkhicácngàinói:"Tôicôđộc".Ngaykhisựthươngthânxótphậnnàyxenvàolàcácngàiđãbồiđấtchocâyđâmgốcmọcrễrồi.Cácngàicóthểbiệnminhchosựthươngthânxótphậnnày,cóthểlýluận,cóthểđánhbóng,phủđậynóbằngýniệm,nhưngnóvẫnluônluônhiệndiệnởđó,ungđộclởlóivàosâunộitâmcácngài.Vậy,kẻmuốnthấuhiểuđaukhổ,trướctiênphảikhởisựgiảithoátkhỏicáimưumộtitiện,bạongượcvàvịngãlàsựthươngthânxótphậnđó.Cácngàicóthểcảmnhậnđượctìnhtựthươngthânxótphậnđóvìcầunguyệnbệnhhoạnhoặcvìcókẻthânyêuquađờihoặcvìcácngàichưatựthựchiệnđượcconngườicủamình,nêncácngàitựcảmthấymìnhsútkém,lumờ,nhưngdùthếnào,tìnhtựthươngthânxótphậnvẫnlàgốcrễcủađaukhổ.Hễtagiảithoátkhỏitìnhtựnày,làtacóthểnhìntậnmặtđaukhổ,khôngsùngthượnghaylẩntrốnnó,hoặcgánchonómộtýnghĩacaothượngvàđạođức,hoặcnghĩrằngcầnphảiđaukhổmớitìmthấyđượcThượngđế,nhưthếquảthựclàdạidột.Chỉcónhữngtâmthứcmêmờvàngumuộimớiquythuậnvớiđaukhổ.Vậybằngcáchnàyhaycáchkhác,khôngnênchấpnhậnđaukhổmàcũngkhôngchốibỏnó.Khitađãgiảithoátkhỏisựthươngthânxótphậnấythìtađãlộtbỏhếtmọitìnhtựvàcảmxúccủađaukhổcóthểdấysinhvàlúcbấygiờtamớicóthểnhìntậnmặtđaukhổvớimộtsựchútâmtrọnvẹn.

Tôihyvọngrằngđólàđiềumàcácngàiđanglàmsángnaykhichúngtacùngtiếntớitrongcâuchuyện,vàhyvọngrằngcácngàiđừngbằnglòngchấpnhậntrênbìnhdiệnngôntừnhữngđiềutôitrìnhbày.Cácngàihãyýthứcviệccácngàiâusầuchấpnhậnđaukhổ,ýthứcnhữnglýluận,nhữngbiệngiải,ýthứcsựthươngthântủiphận,tháiđộtìnhcảmvàxúccảmcủacácngài,bởivìtấtcảnhữngthứấyđềulàmhaophínănglực.Muốnthấuhiểuđaukhổ,cácngàiphảiđặthếtchútâmcủacácngàivàođóvàtrongsựchútâmnàykhôngcònchỗchứanhữngbiệngiải,nhữngtìnhcảmnhữnglýluậncũngnhưtìnhtựthươngthânxótphận.

Tôihyvọngcácngàithấuhiểurõràngqualờitrìnhbàycủatôi,khitôikhuyêncácngàinênđặthếtchútâmvàođaukhổ.Trongsựchútâmnàykhôngcómộtcốgắngnàonhằmđểgiảiquyếthoặcthấuhiểusựđaukhổ.Tanhìn,taquansát,chỉcóthếthôi.Mọicốgắngnhằmthấuhiểu,nhằmlýluậnhoặclẩntránhđaukhổ,đềulàtháiđộchốibỏcáitâmtháitiêucựccủasựchútâmtrọnvẹn,màchỉtrongtâmtháinàycáigọilàđaukhổmớicóthểđượcthấuhiểu.

Khôngphảichúngtađangphântích,đangkhámpháđaukhổbằnglốiphântíchnhằmmộtcáchdứtbỏđaukhổ,vìcácđộngtácđócủatâmtríchỉlànhữngmánhkhóexảoquyệt.Tưtưởng,đứngralàmcuộcphântích,tưởngtượngrằngđãthấuhiểuvàthoátlyđaukhổ.Tưởngtượngthếlàdạidột.Cácngàicóthểdứtbỏđượcmộtsựđaukhổđặcbiệtnàođó,nhưngđaukhổvẫnsẽtáihiệndướimộthìnhthứckhác.Chúngtanóivềđaukhổtrongcáitoànthểcủanó,tựthâncủađaukhổ,dùlàđaukhổcủatôihaycủacácngàihaycủamộtngườinàokhác.

Nhưtôiđãnói,đểthấuhiểuđaukhổ,cầnphảithấuhiểuthờigianvàtưtưởng.Phảinhậnthứcrõđểkhôngphânbiệtchọnlựatấtcảmọicáchthếlẩntrốn,tấtcảnhữnggìlàthươngthânxótphậnđượcphôdiễnthànhngôntừ,làmnhưthếđểchotâmthứcđượchoàntoàntịchlặngđốidiệnvớiđiềutamuốnhiểu.Trongđó,tuyệtnhiênkhôngcósựchiacáchgiữachủthểquansátvàđốitượngbịquansát:Khôngphảichínhcácngài,chủthểquansát,ngườitưtưởng,đangđaukhổvàđangnhìnthấyđaukhổ:Chỉcómộttâmtháiduynhất.Cáitâmtháiđaukhổbấtkhảphânnàyhếtsứccầnthiết,bởivìkhitanhìnđaukhổnhưlàmộtchủthểquansátlàtađãtạonêncuộcxungđộtlàmngưngtrệtâmthức,làmhoangphínănglựcvàdođóloạitrừsựchútâm.

Khitathấuhiểubảnchấtcủathờigianvàtưtưởng,khitađãbứnggốcsựthươngthânxótphận,bứnggốctìnhcảm,cảmxúcvàtấtcảnhữnggìbaohàmtrongđóthìtưtưởng,nguyênlànguồncộidấysinhtấtcảsựphứctạpấy,liềnchấmdứtvàthờigiankhôngcònnữa.Bấygiờtatiếpxúctrựcchỉvàmậtthiếtvớivậtmàcácngàigọilàđaukhổ.Taduytrìđaukhổkhitalẩntránhđaukhổ,khitamuốntrốnchạynóhaymuốngiảiquyếtnóhaysùngthượngnó.Nhưngkhitấtcảmọihànhđộngđóđềukhôngcó,bởivìtađãgiápmặttrựctiếpvớiđaukhổvàdođótatuyệtđốilặngyêntrướcđaukhổ,taliềnkhámphárằngtakhôngđaukhổchihết.Ngaykhitâmthứccácngàitiếpxúctrọnvẹnvớisự-kiện-đau-khổthìchínhsựtiếpxúcấygiảiquyếttấtcảnhữnggìđãnươngnhờvàothờigianvàtưtưởng,làmtáisinhsựkiệnđó.Vàthếlàđaukhổchấmdứt.

Bâygiờ,làmcáchnàochúngtacóthểthấuhiểuđượccáimàchúngtagọilàsựchết,vàchúngtaquáđỗisợhãi?Conngườiđãtạobiếtbaonhiêulàđườnglốiquanhcođểđềcậpsựchết:nhữngthờphượng,nhữnglýlẽđểchốibỏnó,vôsốnhữngtintưởng,vânvân.Nhưngđểthấuhiểusựchết,tấtnhiênphảiđềcậpnóbằngmộttâmthứcmớimẻ,bởivìcácngàikhôngbiếtgìvềsựchếtcả,phảithếkhông?Cácngàiđãthấynhiềungườichết,vàcácngàiđãquansát,ởchínhcácngàicũngnhưnhữngngườikhác,cáichếtlầnmòtiếnđếncùngvớituổitácvàsựtiêumònhưhoạidotuổitácđemlại.Cácngàibiếtrằngsựsốngcủaxácthâncáochungvớisựgiànua,vớitainạn,vớibệnhtật,vớisáthạihoặcvớitựvẫn,nhưngcácngàikhôngbiếtsựchếtnhưcáingàibiếtvềnhữnghammuốntìnhdục,sựđóikhát,tínhhungbạo,sựtànnhẫn.Cácngàikhôngnhậnbiếtmộtcáchđíchxáctrọnvẹnchếtlàgì,vàbaolâucácngàikhôngthấuhiểu,thìsựchếtsẽvônghĩađốivớicácngài.Điềumàcácngàisợhãilàmộtsựtrừutượngmà

cácngàikhôngquanniệmnổi.Bởivìkhôngnhậnbiếtđượcsựsungmãncủacáichếtlàgì,vàbaolâucácngàikhôngthấuhiểu,thìsựchếtsẽvônghĩađốivớicácngài.Điềumàcácngàisợhãilàmộtsựtrừutượngmàcácngàikhôngquanniệmnổi.Bởivìkhôngnhậnbiếtđượcsựsungmãncủacáichếtvànhữngnghĩalýbaohàmtrongđó,nêntâmthứccácngàisợhãinó:tâmthứcsợhãicácýniệmvềsựchết,chứkhôngphảinósợhãichínhsựkiệnmànókhôngbiết.

Xincácngàihãyxemxétđiềunàyvớitôi:nếucácngàichếttứctốc,cácngàikhôngcóthìgiờđểnghĩđếncáichếtvàsợhãinó.Nhưngđâylạicómộtkhoảngcáchgiữahiệntạivàlúccáichếtsẽđến,vàtrongkỳhạnđócácngàicóthờigiờđểâulovàlýluậnvềcáichết.Cácngàimuốnkéodàicuộcđờitrongmộtcuộcsốngkhác–nếucuộcsốngkhácđócó–kéodàitấtcảnhữngnỗiloâu,tấtcảnhữnghammuốn,nhữngtrithứcmàcácngàiđãtíchtrữ,thếrồicácngàitintưởngvàomộthìnhthứcbấttửnàođó.Vớicácngài,sựchếtlàmộtvậtcáchbiệtvớisựsống.Cáichếtởđằngkia,mộtnơinàođó,còncácngàithìởđây,đanglosinhsống,đangbậnláixe,đangbậnhưởngkhoáilạcdâmdục,đangcảmthấyđói,đangtạoưuphiền,đangchạyápphe,đangtíchtrữkiếnthức,vânvân.Cácngàikhôngmuốnchếtvìcácngàichưaviếtxongquyểnsáchcủamình,vìcácngàichưachơivĩcầmtuyệthay.Thếrồicácngàiphânchiasựchếtvớisựsốngvàcácngàitựbảo:"Bâygiờtôimuốnhiểusựsống,cònsựchếtthìsaurồitôisẽhiểu".Thếnhưng,chếtsốngvốnkhôngcáchbiệtnhau,vàđấylàđiềutrướctiêncầnphảithấuhiểu.Sốngvàchếtlàmột.Chúngliênquanmậtthiếtvớinhau.Takhôngthểkhubiệtchúngravàtìmhiểucáinàytáchlìacáikiađược.Màphầnđôngchúngtalạilàmnhưthế.Tachiacắtsựsốngranhiềukhuvựckínmít,khôngdínhdángchivớinhaucả.Nếucácngàilànhàkinhtếhọcthìcácvấnđềkinhtếlàtấtcảmốiquantâmcủacácngài,ngoàiracácngàikhôngbiếtchihết.Nếungàilàysĩchuyênmônvềmũihọnghayvềtimthìngàisốngtrongphạmvihạnđịnhcủanhữngkiếnthứcđósuốttrongbốnnămchụcnămvàđólàthiênđàngcủangàikhingàichết.

Nhưtôiđãnói,hễnhìnxétcuộcsốngmộtcáchchialymanhmúnlàsốngtriềnmiêntrongđiênđảohỗnloạn,trongmâuthuẫncủađaukhổ.Cầnphảinhìnthấycáitoànthểcủacuộcsốngvàtachỉcóthểnhìnthấyđượccáitoànthểkhilòngtrànđầytrìumến,thươngyêu.Tìnhthươnglàcuộccáchmạngduynhấtkhảdĩổnđịnhđượctrậttựtrongthếgiới.Việcthuđạtthêmnhiềukiếnthứcvềtoánhọc,vềyhọc,vềsử,vềkinhtếvàkếđórápnốitấtcảcácmảnhvụnấylại,làđiềuhoàntoànvôích:hànhviđókhônggiảiquyếtđượcgìcả.Khôngcótìnhthươngthìmọicuộccáchmạngđềuđưađếnsựsùngthượngnhànướchaysùngthượngmộthìnhảnhhoặcđưađếnvôsốnhữnghànhvitrụytồitànbạolàmhủyhoạiconngười.Cũngtươngtựnhưthế,vìsợhãicáichết,tađặtnócáchkhoảngvớitavàtáchrờinóvớicuộcsốngthườngnhậtcủata,sựphâncáchnàychỉkhiếnphátsinhthêmsợhãi,âulovàgiatăngnhữnglýthuyếtvềsựchết.Muốnthấuhiểusựchết,phảithấuhiểusựsống.Sựsốngkhôngphảilàsựtươngtụccủatưtưởngvàchínhsựtươngtụcnàyđãkhởidấytấtcảmọiđaukhổcủata.

Nhưngtâmthứccácngàicóđủkhảnăngthuhồihếtsựchếtvềngaytronghiệntạitổchứcthờinàykhông?Cácngàitheodõitôichứ?Sựthậtcáichếtkhôngphảilàcáigìởtậnđằngxakiađâu:cáichếtởtạiđâyvàngaybaogiờ.Cáichếthiệndiệnkhitanóinăng,khitahưởnglạc,khitalắngnghe,khitađếnsởlàm.Cáichếthiểnhiệnởđómọilúctrongcuộcsốngnhưtìnhthươngvậy.Nếucácngàinhậnthấyđượcmộtlầnsựthểấy,cácngàisẽthấyrằngtìnhtựsợchếtkhôngcònnữa.Khôngphảitasợcái-không-biếtmàtasợmấtcái-biết.Tasợmấthếtgiađình,sợbịcôđộc,khôngaibầubạn,tasợnỗikhổvềcôđộc,hànhhạ,sợkhôngcócảmgiácvàmấthếtcủacảiđãđượctíchlũy.Tasợphảixalìacái-biết.Cáibiếtlàkýức,vàtâmthứcbámvíuvàokýứcấy,nhưngkýứcchỉlàmáymóc,điềuđóđãđượccácmáytínhđiệntửchứngminhhếtsứcngoạnmục.

Muốnthấuhiểuvẻđẹpvàbảnchấtphithườngcủasựchết,taphảigiảithoátkhỏicáibiết.Chếtvớicáibiếtlàbắtđầuthấuhiểusựchết,bởivìbấygiờtâmthứcchuyểnmìnhmớimẻ,trongnókhôngcònsợhãinữavàtacóthểđivàocáitrạngtháiđượcgọilàsựchết.Kẻthôngminh

đíchthựcmớithấuhiểuđượcthờigian,tưtưởngvàđaukhổ.Chỉkẻđómớithấuhiểuđượcsựchết.Thứtâmthứcbiếtchếttừnggiâytừngphút,khôngbaogiờtíchtrữ,khôngbaogiờgomgópkinhnghiệm,mớilàtâmthứcvôtưvônhiễmvàdođómớiluônluônnằmtrongmộttrạngtháithươngyêuthườngtrực.

Khôngbiếtcácngàicómuốnhỏichithêmvềvấnđềđókhông,đểchúngtađisâuvàocácchitiết.

H:Thưangài,giữatưtưởngcủangàivàtưtưởngCơđốcvềtìnhthương,khácnhauchỗnào?

K:Tôiekhôngthểnóiđượcchỗđóvớingài.Tôikhôngcó"tưtưởng"tìnhthương,nếutanghĩvềtìnhthương,thìđấykhôngphảilàtìnhthương,chắcngàibiếtlàcómộtsựkhácbiệtlớnlaogiữamộtnhucầubìnhthườngvềdâmdụcvớinhữngtưtưởngkíchthíchcảmgiác.Tâmthứcchỉbiếtlohưởnglạc,chỉbiếtnghĩđếnkhoáilạc,cứtựkíchthíchbằngnhữnghìnhảnh,bằngnhữngtưởngtượng,bằngnhữngtưtưởng,tâmthứcấyrấttổnhại.Nhưng"cáikia"thìlạihoàntoànkháchẳn:Ýnghĩacủacáiấy,khôngcótưtưởngxenvào,nênvốnkháchẳn.Cũngtươngtựnhưthế,takhôngthểtưtưởngvềtìnhthương.Ngàicóthểtưởngnghĩđếnmộtkiểumẫutìnhthươngmàkýứcđãghichépđượchaytưởngnghĩđếnnhữnggìngườitađãnóivớingàivềtìnhthương:họnóitìnhthươngtốthoặcxấu,thiêngliênghoặcphàmtục,vânvân.Nhưngcáctưtưởngấykhôngphảilàtìnhthương.TìnhthươngkhôngphảithuộcCơđốcgiáo,ẤnĐộgiáo,khôngphảiđôngtâychicả,tìnhthươngkhôngphảicủangài,khôngphảicủatôi.Chỉkhinàongàiđãchặtđứthếtmọiýniệmvềquốctịch,vềchủngtộc,vềtôngiáocủangàicũngnhưvềmọiýniệmkhác,ngàimớibiếtđượctìnhthươnglàgì.

Cácngàithấykhông,sángnaytôinóivềsựchếtđểcácngàicóthểthấuhiểutoànbộsàohuyệtcủanó–khôngphảilàcácngàithấuhiểunókhicácngàiđangngồiđâytrongcănlềunày,màthấuhiểunótrongsuốtcảtoànbộcuộcsốngcủacácngài–đểdođócácngàithoátlykhỏiđaukhổ,thoátkhỏisợhãivàthậtsựnhậnbiếtđượcýnghĩacủasựchết.Nếutừbâygiờvàtrongnhữngngàykếtiếpmàtâmtrícácngàikhôngtrởnênhoàntoànsángsuốt,vôtưvônhiễm,chútâmsâusắc,thìnghelờitôinóicầmbằngnhưvôíchhoàntoàn.Nhưngnếucácngàisángsuốt,chútâmsâusắc,ýthứctưtưởngvàtìnhcảmcủamình,nếucácngàikhônglodiễngiảinhữngđiềutôinóimàcácngàiđangthựcsựquansátchínhcácngàiquanhữngmôtảvàkhámphávềvấnđềnàythìkhirờicănlềunàycácngàisẽsống,cácngàisẽsốngkhôngnhữngtưngbừngmàcảvớisựchếtvàtìnhthươngnữa.

28/7/1964

2/8/1964

9.Điềutôiđịnhnóisángnaycólẽhơilạđốivớinhiềungười.Tôithiếttưởngmộttrongnhữngviệcquantrọnghơnhếtchúngtanênthựchiệnlàlàmsángtỏtâmthức,làtrútbỏtrốngrỗnghếtmọikinhnghiệmvàtưtưởngđểchotâmthứctrởnênmớimẻ,tươinhuận,vôtưvônhiễm,vìchỉcótâmthứcvôtưmớicóthểkhámphátrongtựdosựthậtđược.Sựvôtưvônhiễmnàykhôngphảilàmộttrạngtháikéodàiramãi.Trongđó,tâmthứckhôngthuhoạchmộtkếtquảnàođểlàmnơibámvíu.Đólàmộttâmthái,vìđãhoàntoàntựdo,nêncóthểtựđổimớitừngphúttừnggiâymàkhôngcầncốgắng.Vàcáitrạngtháivôtưvônhiễmnày,cáikhảnăngkhámphámớimẻnàycómộttầmthứcquantrọnglớnlaotrongnhữnghiệuquảcủanó,vìthông

thườngtasốngrấtthiểncận.Tasốngbằngnhữngtrithứcvàbằngtàiliệubáocáovàtanghĩrằngtacótrithứclàđủrồi.Nhưngkhôngthamthiềnthìđờisốngchúngtarấtlàrỗngtuếch.Thamthiền,theotôikhôngphảilàchiêmngưỡng,cũngkhôngphảilàcầunguyện.Đểnằmtrongmộttâmtháithamthiền,hayđúnghơnđểcóthểthamthiềnmộtcáchtựnhiên,dễdàng,khôngcốgắng,trướchếttaphảibắtđầuthấuhiểunhữngchấtliệuđãtạothànhcáitâmthứcthiểncậnthườngnhật,cáitâmthứcquáđỗidễdàngthỏamãnvớinhữngtrithức.Khiđãtíchtrữtrithứcvàthuđạtđượcmộtvàikhảnăngkỹthuậtkhảdĩchophéptachuyênbiệtmộtngànhnàođóvàchophéptasốngmộtcáchtươngđốithiểncậnrồi,thìthôngthườngtabằnglòngsốngtrênmựcđộđó,ngoàiratakhôngthấuhiểuđượcbấtkỳmộtvấnđềtâmlýnàođếnvớita.Vậy,theotôi,điềutốiưquantrọnglàxemxétcáitầmmứcthiểncậncủatâmthứcchúngtavàtựhỏixemchúngtacóthểnàosiêuxuấtkhỏinókhông.

Càngcónhiềutrithứcvàkiếnthứcthìtacànghữuhiệutrongđờisốnghằngngày,vàhiểnnhiênlàcầnthiếtphảicócáckiếnthức,cáckhảnăngấybởitakhôngthểdẹpbỏkỹthuậtvàkhoahọcđểtrởluivềthờithượngcổ.Nếuthếthìhóaratasẽnhưnhữngkẻgọilàtuhành,họcốsứctrởvềvớitậptụctruyềnthốnghaylàmsốnglạinhữngquanniệmtriếtlýcổthời,nhữngcôngthứccốhữuvànhưvậyhọtựhủyhoạivàhủyhoạithếgiớitrongđóhọsống.Nềnkhoahọc,toánhọc,kỹthuậtmàconngườihiệncó,đềutuyệtđốicầnthiết.Nhưngđờisốngởcáithếgiớimàkỹthuật,trithức,kiếnthức,đượcbànhtrướngquámauchóng,đãkhiếnchotâmthứctrởnênhếtsứcthiểncận,vàphầnđôngchúngtalạibằnglòngsốngtrongsựthiểncậnđó,bởivìkiếnthứcđãgiúptacónhiềutiền,nhiềutiệnnghihơn,cóvẻtựdohơnvàcáccủacảitàisảnđólạiđượchếtsứctôntrọngbởimộtxãhộitrụyđồiđangchừngtanhoại.Thếnên,cáitâmthứcmuốnvượtquáchínhmình,tấtphảithấuhiểunhữnggiớihạncủakhoahọckỹthuật,thấuhiểunhữngtrithức,kiếnthứcvàthoátlykhỏichúng.

Nhưcácngàicóthểnhậnthấy,cáchànhvi,cáccảmxúc,cácphảnứngcủacânnãota,rấtthiểncận.Sốngnhưthếđólàtrườnghợpcủaphầnđôngchúngtamàchúngtalạimuốnđàobớivàonhữngtầnglớpsâukín,muốnđẩycuộckhámphácànglúccàngxadướilớpmặtấy,vìcóthểđãnhàmchánvớilốisốngthiểncậnấy.Hễtacàngkhônngoan,càngtríthức,càngđammêthìnhậnthứccủatavềsựthiểncậncủađờisốngchúngtacàngthêmsâusắc.Rồicuộcsốngnàythànhramệtmỏichánchường,buồntẻvàhầunhưvônghĩa.Thếrồi,tâmthứcthiểncậnbèntìmkiếmmụcđíchcủacuộcđờihoặctìmkiếmmộtcôngthứcnàokhảdĩđịnhnghĩađượcmụcđíchấy.Tâmthứcthiểncậnấytranhđấuđểsốngrậpkhuôntheomộtýtưởngnóđãhìnhthànhhaymộttintưởngnóđãchấpnhậnvàhànhđộngcủanó,dođó,vẫnhoànthiểncận.Sựkiệnnàyphảiđượcnhìnthấythậtrõràng.

Việcchúngtasẽlàmtrongsángnaylàlộtsạchlớpnàyđếnlớpkhácđểthâmnhậpđếntậncộinguồn,tậncănnguyêncủasựvật.Sựthiểncậnđượcduytrìmãibởikinhnghiệm,dođóđiềutốiưquantrọnglàphảithấuhiểubảnchấtcùngýnghĩacủanhữngkinhnghiệmđã-được-sống.

Trướchết,tathấycáicáchthếchuyênmônhóacủakỹthuật,trongbấtkỳlãnhvựcnào,cũngđềuhạncuộcchúngta,thunhỏchúngta,giớihạnchúngta,tấtcảmọisắctháiđólàyếutínhcủacáitâmthứctrưởnggiả.Tathấyrằngvìtâmthứcấythiểncậnnênnócứtìmkiếmhoàicáigọilà"ýnghĩacủacuộcsống"vàdođó,phóngramộthìnhảnhkhiếnnóthíchthúvàlợilạc.Đểrồisauđó,nórậpkhuôntheohìnhảnhấy,vàtiếntrìnhnàytạochonómộtmụcđích,kíchthíchnó,khiếnnócảmtưởngđãhoànthànhviênmãn.

Chúngtacũngphảithấuhiểuhếtsứcminhbạchđiềumàtagọilàkinh-nghiệm-đã-sống.Vìsốngmộtđờisốngquáthiểncận,nêntaluônluôntìmkiếmnhữngcảmgiácsâurộnghơn,chínhvìđiềuđó,nênnhiềungườimớiđếnnhàthờ,mớithầumescaline,mớidùngthuốcLSD-25,átxítlysurgiquehaycácchấtmatúykhácđểtựgâyhứng,tựkíchthích,tạonhữngcảmgiácmớilạ.Họcũngtìmsốngnhữngkinhnghiệmmớilạbằngnghệthuật,bằngâmnhạc,bằngnhữnghìnhthứcbiểuhiệnmớilạhơn,tươinhuậnhơn.

Thếnên,mộttâmthứcmuốnngựvàotrongnhữngchiềusâuthămthẳm–ngựtrongấy,chứkhôngphảitạoratrạngtháiấy–phảithấuhiểumọiđiềuđó.Thấuhiểulàkhôngnhữngphảilĩnhhộibằngtríthứcmàmộtsựcảmthôngtrênbìnhdiệnngôntừmàđúnghơnlàphảinhấttềnhìnthấychânlýcủamộtvấnđềnàođó.Sựnhậnthứctứcthờiđóchínhlàsựthấuhiểu.Tacóthểbiệnbác,thảoluậnkhôngngừngvềnhữngýkiến,nhưngđiềuđókhônglàmphátsinhsựthấuhiểu.Điềucầnyếulàsựmẫncảm,lànhậnthứcsâusắc,làsựdodựlầnmòtrongbướcđi,nhưthếkhiếnchotâmthứccókhảnănglĩnhhộimaulẹ.

Bảnchấtcủamộtkinh-nghiệm-đã-sốngnhưthếnào?Cảthảychúngtađềumuốnsốngvớinhữngnhậnthứcmới,phảithếkhông?Chúngtamệtmỏichánngánvớinhữngnhậnthứcmàchúngtađãbiếtquálâurồi,nhữngnhậnthứcđãgâyđaukhổvàphiềnnão.Cáithóiquenmáymócbuồntẻtrongcôngănviệclàm,trongnhữngnghilễtôngiáo,trongnhữngnghithứcsùngthượngnhànước…tađãchánngắt,đãmệtmỏi,đãkiệtquệvớicácthứấyrồi,bấygiờtabèntìmkiếmnhậnthứcđờisốngtrongnhữngđườnghướngmớikhác,trênnhữngbìnhdiệnmớikhác.Nhưng,thựcra,chỉcócáitâmthứckhôngtíchtrữkinhnghiệm,chỉduycótâmthứcấymớisốngởtừngđáythămthẳm.

Tấtcảmọikinh-nghiệm-đã-sốngđềulàkếtquảcủamộtsựkhíchđộngvàcủamộtphảnứngđểđáplại.Phảnứngnàycủatâmthứccóthểtươngứnghoặckhông,tùythuộcvàohậutrườngvàotrạngtháiquiđịnhcủatâmthức.Nóicáchkhác,chúngtađãnươngvàohậutrường,vàotrạngtháiquiđịnhđặcbiệtcủachúngta,đểđápứnglạinhữngkhíchđộng.Cácứng-đáp-phản-ứngnàylàkinhnghiệm,tatácđộngchẳngkhácnàonhưmộtcáivợttrongđómỗikinhnghiệmđềulưulạimộtmớcặnbã.Cặnbãnàylàkýức,vàchínhbằngkýứcnàytagiápmặtvớikinhnghiệmkếtiếpsauđó.Kinhnghiệmkếsaunày,dùcórộnglớn,cósâusắc,cótrọnvẹnthếnàođinữa,vẫnlưulạinơitamộtcặnbãmới–haykýức–vàdođócứtăngcườngcáitrạngtháiquiđịnhcủata.

Xincácngài…đâykhôngphảilàmộtýkiếnvàcũngkhôngphảilàđểcácngàitintưởngvàođiềutôinói.Nếucácngàitựquánsátmình,cácngàisẽthấysựthểphátsinhynhưvậy.Ngườinóiđâyđangmiêutảvềsựviệctíchtrữkinhnghiệmđãsốngvàcácngàiđangquansáttiếntrìnhđóchínhngaytrongtâmcácngài.Vậykhôngvìphảitintưởngcảvàtôikhôngđangtìmcáchmêhoặccácngàibằngdanhtừ.

Nhưthế,tấtcảmọikinhnghiệm,bấtcứkinhnghiệmnào,đềulưulạicặnbã,cặnbãtrởthànhquákhứ,quákhứlàkýứctrongđóchúngtasống.Cặnbãnàychínhlàcái"ta",chínhlàcơcấucủamọihànhvivịngã.Vìnhậnthấycáibảnchấtgiớihạntùngụcnàycủahànhvivịngã,nênchúngtatìmkiếmthêmvôsốcảmgiácrộnglớnhơn,hoặctamongngườikhácchỉbảotacáchthếchọcthủngsựgiớihạntùngụcđóhầutìmthấysựsiêuthoát.Nhưngtấtcảmọicôngcuộctìmkiếmloạinàyvẫncònnằmtrongkhuônkhổcủanhữnghànhvitíchtrữvàchỉlàmgiatăngthêmcáisốđangđượctồntrữ,giatăngsốcặnbãkinhnghiệm,dùcặnbãcủamộtphút,củamộtngàyhaycủanhữnghaitriệunămrồicũngthế.

Phảinhậnthấysựkiệnđóthậtrõràng.Phảiýthứcsựkiệnđónhưtaýthứcsựđóibụng.Khiđóibụng,cácngàikhôngcầnaibảođiềuđóvớicácngài:chínhcácngàitựkinhnghiệmlấy.Tươngtựnhưvậy,đíchthâncácngàiphảinhìnthấyrõràngrằngmọikinh-nghiệm-đã-sống,dùđấylàsựngạomạn,ganhghéthoặchứngthúhoặcsợhãihoặcđiềuchikhác–đềulưulạicặnbãtrongtâmthứcvàrằngsựlặplạitriềnmiênvàsựchồngchấttrùngtrùnglớplớpcủacặnbãnày,haykhodựtrữ,chínhlàtoàncảtiếntrìnhcủatưtưởngchúngta,củabảnthểchúngta.Mọihànhviphátxuấttừtiếntrìnhnày,bấtcứtrênmựcđộnào,bắtbuộcphảilàthiểncận,cạncợtvàmộttâmthức,muốncứuxétxemcóthểnàotìmthấyđượcmộttrạngtháibảnnguyênđộcđáohaymộtthếgiớikhôngbịnhiễmđộcbởiquákhứtấtnhiênphảithấuhiểucáitiếntrìnhđócủakinhnghiệm.

Vậycâuhỏiđượcđặtralà:cóthểnàogiảithoátkhỏimọihànhvivịngãmàkhôngcócốgắng,khôngnỗlựcgiảitrừnó,đểrồitạonênvấnđềkhông?

Tôihyvọngđãđặtcâuhỏirõràng,bằngkhôngthìnhữngđiềuđượctrìnhbàykếtiếpsauđâysẽthiếuminhbạchhoàntoàn.

Danhtừ"thamthiền"[1],đạikhái,cónghĩalàsuyxétmộtđiềugì,khámphánó,dừnglạivớinó;hoặccũngcóthểdanhtừấychỉmộttâmtháichiêmngưỡngtrongđókhôngcótưtưởng.Danhtừấyrấtítcóýnghĩađốivớiphầnđấtnàycủathếgiới,nhưngnómangmộtnghĩalýphithườngởĐôngphương.Ngườitađãviếtnhiềuvềđềtàinày,cónhiềutrườngpháigiảngdạynhữngphươngphápvànhữnghệthốngkhácbiệtvềthamthiền.

Theotôi,tấtcảnhữngcáiđóđềuphảilàthamthiền.Thamthiềnlàtự"làmtrốngrỗng"tâmthứcmình,chứtakhôngthểtựcưỡngbáchlàmtrốngrỗngtâmthứcmìnhbằngcáchthựchànhmộtphươngpháp,theomộttrườngpháihayhệthống.Mộtlầnnữacầnphảithấyrằngtấtcảmọihệthốngđềuhưngụy.Thựchànhmộtphươngphápthamthiềnlàđuổibắtcảmgiácvànhậnthức,đólàtoantínhsốngmộtkinhnghiệmcaohơnhay"cùngtột",vàkhitađãthấuhiểubảnchấtcủatấtcảmọikinhnghiệmrồi,thìtadẹphếtmọiphươngpháp,tagácchúngquamộtbên,taxarờichúngvĩnhviễn,bởivìtakhôngcònlàđệtửcủaaicả,takhôngcòntìmcáchsốngnhữngkinhnghiệmnữa,takhôngcònmuốncónhữngthấy–biếtnữa.Tấtcảmọitìmkiếmđểthấybiết,tấtcảmọisựcăngthẳnggiảtạovềcảmgiác–bằngnhữngchấtmatúy,bằngnhữnggiớiluật,bằngnhữngnghithứclễbái,sùngthượng,bằngcầunguyện–đềutoànlàhànhvivịngã.

Câuhỏicủatôibâygiờlà:làmsaochocáitâmthứcđãthànhthiểncậnbởitậptục,bởitácđộngcủathờigian,bởikýứcvàkinhnghiệm,làmsaomộttâmthứcnhưvậycóthểtựgiảithoáttrạngtháithiểncậnmàkhôngcầncốgắng?Làmthếnàocáitâmấycóthểtỉnhthứctrọnvẹnđểsựtìmkiếmkinhnghiệmkhôngcònnghĩalýgìvớinónữa?Cácngàihiểuchứ?Cáigìđãlàtrànđầyánhsáng,tấtkhôngđòihỏithêmánhsáng–tựnólàánhsángrồi,vàtấtcảmọiảnhhưởngnhiễmđộc,mọikinhnghiệmxâmnhậpvàovùngánhsángấyliềnđượcthiêuhủytừngphúttừnggiây,đểtâmthứcluônluônsángtỏ,vônhiễmmớicóthểthấyđượcchỗsiêuxuấtkhỏigiớihạnđolườngcủathờigian.Vàcáitâmtháiấyphátsinhnhưthếnào?

Câuhỏicórõràngkhông?Khôngphảilàmộtcâuhỏi,hayđóphảilàcâuhỏicủahếtthảymọingười,vậytôikhônggánépchocácngàiđâu.Nếutôigáncâuhỏichocácngài,cácngàisẽbiếnnóthànhmộtvấnđề,rồicácngàitựhỏi:"Tôiphảilàmsaochođượcnhưthếđây?".Câuhỏinàyphảiđượcphátsinhtừchínhnhậnthứccủacácngài,bởivìcácngàiđãsống,đãquansát,đãthấycuộcđờilàgìvàchínhcácngài,cácngàiđãnhậnthứcchínhmìnhtronglúcmìnhhànhđộng.Cácngàiđãđọc,đãgomgóptàiliệu,đãtiếnbộtrongkiếnthức.Cácngàiđãthấynhữngngườilanhlợimàtâmthứcgiốngnhưnhữngbộócđiệntử,thấynhữnggiáosưcóthểphôdiễnkiếnthứcthaothaobấttuyệtvàcácngàiđãgặpnhữngnhàthầnhọccónhữngýniệmcốđịnh,quađấyhọđãxâydựngnhữnglýthuyếttuyệtvời.Ýthứctấtcảnhữngđiềuđó,chắcchắncácngàitựhỏi:làmsaomộttâmthứcđãlànôlệcủathờigian,conđẻcủaquákhứ,làmsaomộttâmthứcnhưvậycóthểvứtbỏquákhứmộtcáchtrọnvẹn,dễdàngmàkhôngcốgắng.Làmthếnàocáitâmấycóthểthoátkhỏithờigianmàkhôngcầnphảituântheomộtchỉthịhaymộtđộnglựcnàocả,vàtựtrởvềnguồncộicuộcsốnguyênnguyên?

Khicâuhỏiấyđãđượccácngàitrựctiếpgiápmặtvớimộtvấnđềtotát,khimộtđiềulớnlaovàtứcthờixảyđếnvớicácngài?Sựvachạmấyhếtsứctrọnghệ,hếtsứcđángquantâm,đếnnỗinóthuhútcácngàitrọnvẹn,phảithếkhông?Tâmthứcbịthuhútbởisựkiệnxảyrabấtngờphithườngấy,dođónótrởnêntịchlặng.

Đấylàmộttrongnhữnghìnhthứccủasựtịchlặng.Tâmthứccácngàiphảnứngtựanhưđứatrẻquáthíchthúkhiđượcngườitachođồchơi.Đồchơithuhútnó,khiếnnótậptrung,không

cònphápháchồnào,khôngcònchạynhảylungtungnữa.Điềuđócũngxảyđếnchongườilớnkhihọbịgiápmặtvớimộtsựviệcquáưtrọnghệđốivớihọ.Khôngthấuhiểutrọnvẹnýnghĩacủasựviệcxảyđến,họbuôngmìnhvàokinhnghiệmấyvàtâmthứchọtiếpnhậnmộtsựvachạmđèbẹphọ,làmhọtêliệtbấtđộngđếnđộkhiếnhọcâmnínđimộtlúc.Chắchẳnlàcảthảychúngtađềuđãsốngnhữngkinhnghiệmnhưthếrồi.

Cũngcóthứtịchlặngđượcphátsinhkhingườitaxemxétvấnđềbằngsựtậptrungtrọnvẹn.Trongtâmtháinày,khôngcósựlơđễnh,vìngaylúcấykhôngcómộthứngthúnàokhác.Khônggìkháclàmbậnrộntâmthứcđượcngoàicáivậtmàtâmthứcđãdồnhếtsứctậptrungvàoloạitrừtấtcảmọicáikhác,vàtrongsựcốgắngnàycómộtsinhlực,mộtđòihỏi,mộtkhẩncấpkhiếnphátsinhmộtsựtịchlặngnàođó.

Nhưngkhitâmthứcbịthuhútbởiđồchơi,hoặckhitâmthứcsaymêtrongmộtvấnđềthìtâmthứcchỉbiếtlẩntrốn.Khinhữnghìnhảnh,nhữngbiểutượng,nhữngdanhtừnhưThượngđế,đấngcứuthếvànhữngcáikhácxâmchiếmtâmthức,chúngcũngtạonênmộtsựlẩntránh,trốnchạykhỏicáihiệntiền,vàtrongsựtrốnchạynàycũngcómộtthứtịchlặng.Khitâmthứctựhiếnvàquênmìnhtrongmộtsựđồngnhấttrọnvẹn,tâmthứccóthểhoàntoàntịchlặng,nhưngnórơivàomộttrạngtháiloạnthần.Ướcvọngđồngnhấtvàomộtmụcđích,mộtýniệm,mộtbiểutượng,mộtxứsở,mộtchủngtộc,tứclàmắcchứngloạnthần,nhưtrườnghợptấtcảnhữngngườigọilàtuthànhmộđạo.HọtựđồngnhấtvàoĐấngCứuthế,vàođứcthầy,vàocáinàycáinọ,điềuđótạochohọmộtniềmanủilớnlaovàmộtcáinhìnhạnhphúcvềđờisống.Tháiđộnàyhoàntoànlàloạnthần.

Cũngcòncónhữngtâmthứcđãluyệnđượcsựtậptrungthuầnthục,khônglìaxamộtýniệmmộthìnhảnh,mộtbiểutượngnàomàcáctâmthứcấyđãphónghiệnratrướcchínhchúng.Vàtrongcáitâmtháitậptrungấyphátsinhđượcgì?Mọisựtậptrungđềulàmộtcốgắngvàmọicốgắngđềulàchốngkháng.Sựthểđólạitrởvềviệcxâydựngmộttrườngthànhbọcquanhđểbảovệchínhnộitâmmình,chứađủmộtlỗnhonhỏquađóhọnhìnmộtýniệmhoặctậptrung,đểđừngbaogiờbịlaychuyển,đừngbaogiờnghingờâulogìnữa.Khôngbaogiờhọchịumởtâm,họsốngtrongcáivỏtậptrung,saunhữngtườnglũymàhọđãtạothànhbằngmộtsựđuổibắtsaymêvàtừđóhọrúttỉađượcmộtcảmgiácnồngnhiệtsinhlực,mộtđàsốnggiúphọthànhtựunhữngviệcphithường,giúphọcứuvớtnhữngngườinghèotúng,giúphọsốngtrongsamạc,giúphọthựchiệnnhữngcôngcuộctừthiện,đấycũngvẫncònlànhữnghànhvivịngãcủanhữngtâmthứctậptrungvàomộtđốitượngduynhất,loạitrừtấtcảnhữngcáikhác.Điềuđó,cũngtạochotâmthứcmộtsựanbìnhvàtịchlặngnàođó.

Thếnhưng,vốncómộtsựtịchlặngkhác,tuyệtđốikhôngliênquanvớinhữngtâmtháibệnhhoạnkia,vàđómớichínhlànỗikhókhăncủachúngta,vàtôixinđứngđắnnóiđiềunàylà,khổthayphầnđôngchúngtađềuởmứcchứngloạnthần,muốnthấuhiểusựtịchlặngấy,trướchết,chúngtaphảitựchữadứthoàntoànchứngbệnhấy.Trongsựtịchlặngmàtôinóikhôngcótìnhtựthươngthânxótphận,khôngcónhữngcuộcđuổibắt,tìmkiếmkếtquả,khôngcósựphónghiệnhìnhảnh,khôngcónhữngquanđiểmvàsựphấnđấuđểtậptrung.Sựtịchlặngấyhiệnđếnkhôngcầntamờigọi,nóđếnkhitathấuhiểucáchthếtâmthứcbịthuhútbởimộtýniệmvàbởinhữnghìnhthứckhácbiệtcủasựtậptrungđượcápdụngvàcũngphảithấuhiểutoànbộtiếntrìnhcủatưtưởngnữa.Dosựquansát,dosựxemxétnhữnghànhvivịngãkhiếnphátsinhmộtýhướnggiớiluậtmềmdẻophithường,vàgiớiluậtđórấtcầnthiết.Giớiluậtnàykhôngphảilàđểbảovệ,đểphảnứng,nókhôngliênquanchiđếnhànhvingồitĩnhtọatrongmộtgóc,haichânxếpbằng,cũngnhưkhônggiốngvớinhữngcôngphutậpấutrĩkhácvàtronggiớiluậtnàykhôngcósựbắtchướcrậpkhuôn,cũngkhôngcómộtcốgắngnhằmthuđạtkếtquảnào.Quansáttấtcảmọivậnhànhcủatưtưởngvàcủadụcvọng,quansátsựthèmkhátnhữngcảmgiácmới,quansáttiếntrìnhsựđồngnhất–quansátvàthấuhiểutấtcảnhữngđiềuđókhiếntựnhiênphátsinhmộtgiớiluậtcởimởvàtựdo.Vớigiớiluậtcủatríhuệnày,mộtnhậnthứcđặcbiệttứcthờivàtrựctiếp,tứclàtrạngtháichútâmtrọnvẹn,sẽphátsinh.Chínhtrạngtháichútâmnàychứađựngđứchạnh,cáiđứchạnhduynhấtvàđíchthực.Chứcái

thứluânlýxãhộicáithứcđứctínhtrướcpháttriểnbằngchốngkháng,bằngtháiđộđạomạorậpkhuôntheođạođứccủamộtxãhội,tấtcảmọiđiềuđóđềukhôngphảilàđứchạnh.Cóđứchạnhlàthấuhiểumọicơcấuxãhộimàconngườiđãtạodựngquanhmìnhvàthấuhiểucáigọilàhysinhmàngườitatưởngtượngmìnhthựchiệnđượctrongnhữngcuộcđồngnhấtvàcưỡngbách.Trạngtháichútâmđượcphátsinhdosựthấuhiểunàyvàchỉtrongchútâmmớicóđứchạnh.

Cầnthiếtphảicómộttâmthứcđứchạnh,nhưngkhitabằnglòngépmìnhtheomộtkhuônmẫuxãhộivàtôngiáo,củamộtxãhộinàođódùlàcộngsảnhaytưbản,thìkhôngcótựdo.Tuynhiên,khôngkhácchiđứctínhnhẫnnhục,takhôngthểđàoluyệnđượcđứchạnh.Takhôngthểđàoluyệnđượcđứchạnhcũngnhưkhôngthểđàoluyệnđượctìnhthương.Nhưngởđâucósựchútâmtrọnvẹnthìởđócóđứchạnhvàtìnhthương.Chútâmtrọnvẹnkhiếnsinhtịchlặnghoàntoàn,khôngnhữngởmứcđộýthứcmàcảởmựcđộvôthứcnữa.Ýthứcvàvôthức,thựcravônghĩavànhậnthứcđượcsựvônghĩacủachúnglàgiảithoáttâmthứckhỏiquákhứcũngnhưhiệntại.Đặttrọnvẹnchútâmvàohiệntạilàlàmphátsinhsựtịchlặng,trongđótâmthứckhôngcầnsốngkinhnghiệm,vìnókhôngcòncầnsốngnhưthếnữa.Nhưthế,mọikinhnghiệmđềuchấmdứt.Tâmtháitỉnhthứctrọnvẹnchínhlàmộtánhsángtựtại.Trongsựtịchlặngnàycóhòabình.Khôngphảilàthứhòabìnhcủacácnhàchínhtrị,cũngkhôngphảithứhòabìnhgiữahaicuộcchiếntranh,đólàthứhòabìnhkhôngdonhữngphảnứngsinhkhởi.Vàkhicáitâmtháiấytìnhhìnhtịnhđịnh,tacóthểtừđómàhànhđộng.Sựhoạtđộngcủatâmtháitịnhđịnhhoàntoànkháchẳnvớihànhvivịngã.Sựhoạtđộngnàycủatâmtháitịnhđịnhđíchthịlàsángtạo.Khitâmthứccóthểhoạtđộngvớitrạngtháitịnhđịnhnày,lànóđãnhậnthứcđượcsựchếtvàtìnhthương.Bấygiờtacóthểsốngtrongcuộcđờinàymàvẫnthoát"ngoàivòngtụclụy".

Cácngàimuốnhỏigìkhông?

H:Tôingưỡngvọngsựtịchlặng,nhưngtôinhậnthấynhữngcôngphudựđịnhcủatôicànglúccànghưhỏngvớithờigian.

K:Trướchết,ngàikhôngthểngưỡngvọngđượcsựtịchlặng,ngàikhôngbiếtgìvềsựtịchlặng.Thậmchínếungàinhậnbiếtđiềuchivềtịchlặngthìđócũnglàkhôngphảilàtịchlặng,bởivìđiềutabiếtkhôngphảilàđiềuchânthực.Vậytacầnphảicẩnthậnđừngbảorằng"tabiết".

Xinngàihãyxemxétđiềunày:điềugìtabiếtlàđiềutanhìnnhậnđược.Tôinhậnrangàivìtôiđãgặpngàihômqua.Vìđãnghengàinóivàbiếtđượccáchthếsống,cưxửcủangàinêntôinóitôibiếtngài.Điềutôibiếtđãlàquákhứrồivàtừquákhứđótôinhậnbiếtngài.Nhưngtakhôngthểnhậnbiếtđượcsựtịchlặngnày,vìtrongsựtịchlặngđókhôngcócáitiếntrìnhnhìnnhận.Trướctiêntaphảithấuhiểuđiềuđó.Muốnnhậnbiếtmộtđiềugì,cầnphảiđượctiếpxúcvớinóđã,sốngvớinóđã,đọchoặcnghengườikhácmôtảvềnóđã,nhưngcáiđiềuđượcnhìnnhận,đượcbiết,đượcmôtảkhôngphảilàsựtịchlặngmàtangưỡngvọngbởivìcuộcsốngchúngtaquáđỗitrốngrỗng,buồnchán,ngumuội.Chúngtamuốnlẩntrốntấtcảnhữngphiềntoáicủacuộcsống,nhưngtakhôngthểlẩntrốnđượccuộcsốngmàcầnphảithấuhiểunó.Vàmuốnthấuhiểubấtcứđiềugì,takhôngcầnphảihấthủicũngnhưlẩntrốnnó.Cầnphảicómộttìnhthươngbaola,mộtsựtrìumếnđíchthựcvớiđiềutamuốnthấuhiểu.Nếumuốnthấuhiểumộtđứatrẻ,ngàikhôngnêncưỡngbáchnócũngnhưsosánhnóvớianhnó.Màngàiphảinhìnngắmnó,kỹlưỡngquansátnóvớiniềmtrìumếnluyếnthương,vớitấtcảtâmhồnngài.Tươngtựnhưvậy,ngàiphảithấuhiểunhữngcáitầmthườngmàngàigọilàcuộcsốngvớitấtcảnhữngtìnhtựghenghét,xungđột,khổlụy,nhọcnhằn,phiềnnãocủanó.Dosựthấuhiểuđóbènxuấtsinhmộtniềmanhòamàtakhôngthểtìmthấybằnglầnmòdọdẫm.

Cómộtcâuchuyệnrấtngộnghĩnhvềviệcmộtngườiđệtửđếnvớivịđạosư.Vịđạosưngồitrongmộtvườnhoaxinhđẹpvàngườiđệtửđếnngồicậnbên–khôngngồiđốidiệnhẳnvìngồinhưthếbấtkínhlắm.Thếlàngườiđệtửngồihơidịchsangmộtbên,chânxếpbằngvà

nhắmmắtlại.Vịđạosưbènhỏi:"Tròlàmgìthế?".Mởmắtrangườiđệtửnói:"Thưathầy,conđangluyệntâm,cốchứngđạtđượccáitâmcủaĐứcPhật"vànhắmmắtlại.Saumộtlúc,vịđạosưlượmhaihònđávàcọxátchúngvàonhaugâyranhiềutiếngđộng,bấygiờngườiđệtửrơitừtrêncaoxuốngvàhỏi:"Thưathầylàmgìđó?".Vàvịđạosưđáp:"Tacọhaiviênđánàyvàonhauđểlàmmộttronghaiviênthànhtấmgương".Ngườiđệtửnói:"Thưathầy,chắcchắnthầykhôngbaogiờthànhtựu,dùthầycócọhaiviênđánàytrongcảtriệunămđinữa".Bấygiờvịđạosưmỉmcườitrảlời:"Thìcũngthế,tròôi,dùtròcóngồiđây,nhưthế,hàngcảtriệunămtròcũngkhôngbaogiờđạttớichỗtròmuốnđạt".Vàđấylàviệccảthảychúngtađềulàm.Tacónhữngđịavị,cảthảychúngtađềumuốnđạtmụcđíchmàtađanglầnmòtiếntới,việcđóđòihỏinhiềucốgắng,nhiềutranhđấu,nhiềugiớiluật.Tôierằngtấtcảmọiđiềuđềukhôngthểlàmmởcánhcửađược.Điềucóthểlàmmởcánhcửalàphảithấuhiểumàkhôngcốgắng,phảinhìnngắmmộtcáchđơngiảnquansátvớitháiđộtrìumến,thươngyêu,nhưngtakhôngthểthươngyêunếutakhôngtừtốnnhẫnnhục,vàsựnhẫnnhụctừtốnchỉcóđượckhitakhôngcònmuốnchiếmhữuchinữacả,dùlàchiếmhữunhữngthầnthánhcũngnhưchiếmhữumộtngười.

30/7/1964

[1]Méditation

10.Sángnay,tôixinphéptrìnhbàyvềthếnàolàtôngiáotrongthậtnghĩacủanó.Tôikhôngmuốnđưaramộtgiảithíchthuầnvềngôntừ:tôimuốnthấuhiểunómộtcáchsâuxa.Nhưngtrướckhithâmnhậpvấnđềnày,tacầnphảinhậnthứcthậtsángsuốtvềthếnàolàmộttâmthứcmộđạovàthếnàolàmộttâmtháithậtsựmuốndấnmìnhvàonhữngcuộctìmkiếmvềtôngiáo.

Theotôi,điềutốiưquantrọnglàthấuhiểusựkhácbiệtgiữacôđộcvàtâmtrạngcủangườicôđơn.Đasốnhữnghànhvithườngcủatavốnxoayquanhbaobọcchínhchúngta,nhữnghànhviấycăncứtrênquanđiểmđặcbiệtcủata,trênnhữngkinhnghiệmriêngtưcủatavàtrênnhữngkhíchấtđặcthùcủata.Tatưtưởngtheogiađìnhta,theocôngviệcta,theođiềutamuốnthựchiệncũngnhưtheonhữngtìnhtựsợhãi,nhữngnỗihyvọngcùngthấtvọng.Tấtnhiêncácthỏathuậnấyđềuđồngquivàochínhtavànhậnchìmchúngtavàosautrongmộttrạngtháibiệtlậpnhưtacóthểnhậnthấytrongđờisốngthườngnhậtcủamình.Chúngtacónhữngdụcvọngthầmkín,nhữngcuộcđuổibắtẩnkhuấtcủata,nhữngthamvọngcủata,vàchúngtakhôngbaogiờchịugiaotiếpthâmsâuvớingườikhác:vớivợta–haychồngta–vớicácconta.Sựtự-biệt-lậpnàycũnglàhậuquảcủahànhvilẩntrốnmộtcuộcsốngthườngnhậtđãlàmchochúngtanhàmchánvìtínhcáchtầmthườngcủanóvàbắtbuộcchúngtaphảichịuđựngkhôngbiếtbaonhiêulàsựmấtmátthiệtthòi.Tacũngtựbiệtlậpbằngnhiềucáchthếlẩntrốnkhácbiệt,chínhniềmcôđộcphithườngđãđếnámảnhchúngta,khibỗngdưngtaýthứcmìnhkhôngdínhlíuvớichicả,khimọisựdườngnhưxacáchquávớita,ýthứcrằngtakhôngcòncảmthông,thânthiếtvớiaihết.Tôinghĩhầuhếtchúngtađềucảmnhậnhếtsứcsâuxacáitìnhtựcôđộcđó,nếuchúngtacóchútýthứcvềchínhnộitâmmình.

Vìniềmcôđộcđó,vìbịsaikhiếnbởiýhướngbiệtlập,nênchúngtacốđồngnhấtmìnhvàomộtcáigìvĩđạihơnchúngta,đồngnhấtvàoquốcgia,vàomộtlýtưởng,hayvàomộtquanniệmvềThượngđế.Sựđồngnhấtvàomộtcáigìvĩđạihơn,mộtcáigìbấttửngoàivòngtưởngniệmcủata,thườngđượcgọilàtôngiáo,vàđưađếnnhữngtintưởng,nhữngtínđiều,nhữngnghithứclễbái,nhữngđuổibắtmâuthuẫntráinghịchgiữanhiềuphepháitranhđuacấuxé

nhau,vìcảthảyđềutintưởngvàonhiềuphươngdiệnkhácnhaucủacùngmộtsựvật,thànhthửcáitagọilàtôngiáoấychỉcànglàmbiệtlậpthêmthôi.

Kếđó,tathấythếgiớiphânchiaranhiềuquốcgiatranhđuanhau,mỗiquốcgiacómộtchínhphủchủquyềnvớinhữnghàngràokinhtếriêngrẽ.Mặcdùcảthảychúngtađềulàconngười,tavẫndựngnhiềutườnglũyngăncáchchúngtavớinhữngngườilâncậntabằngtinhthầnquốcgiavàbằngcácsựphânchiathànhnhiềuchủngtộc,nhiềumônphái,giaicấpmàchúnglànhữngnguyênnhântạothànhsựbiệtlậpcùngniềmcôđộc.

Mộttâmthứcbịtùngụctrongcôđộckhôngbaogiờcóthểthấuhiểuđượctôngiáolàgì,trongmộttrạngtháibiệtlậpnhưthế.Tâmthứcấycóthểtintưởng,cóthểtạoranhiềulýthuyết,kháiniệm,côngthức,cóthểtìmcáchđồngnhấtvàocáigọilàThượngđế.Nhưngtôithiếttưởngtôngiáokhôngcógìdínhlíuvớibấtkỳsựtintưởng,vịđạosư,giáohộihaykinhsáchgọilà"thầnthánh"nàocả.Tachỉcóthểthấuhiểutrạngtháicủamộttâmthứcmộđạokhitabắtđầuthấuhiểuthếnàolàcáiđẹpvàsựthấuhiểucáiđẹpchỉpháthiệnkhitahoàntoàncôđơn.Chỉtrongtâmtháiđótamớicóthểbiếtđượcthếnàolàcáiđẹp:chỉduynhấttrongtâmtháiấythôi.

Côđơn,mộtmình,hiểnnhiênkhôngphảilàbiệtlập,độcnhất.Độcnhấtcónghĩamộtcáchgiảndịlàđộcđáongoạilệtrongmộtcáchthếnàođó,còncôđơntrọnvẹnđòihỏimộtmứcmẫncảm,mộttríthôngminh,mộtsựthấuhiểuphithường.Hoàntoàncôđơncónghĩalàsốngvớimộttâmthứcgiảithoátmọiảnhhưởng,tứclàkhôngbịnhiễmđộcbởixãhội,vàphảisốngnhưthếđểthấuhiểuđượcthếnàolàtôngiáo,nghĩalàđểtựmìnhkhámpháxemcócáigìlàbấttử,vượtngoàithờigiankhông.

Chứnhưchúngtahiệngiờthìtâmthứcchúngtalàthànhquảcủahàngnghìnvạnnămcủanhữngảnhhưởngsinhlý,xãhộiđượctạonênbởihoàncảnh,bởiphongthổ,bởiẩmthực,vânvân.Điềuđókhádĩnhiênrồi.Chúngtabịảnhhưởngbởithứcănvậtuống,bởibáochítađọc,bởivợchồng,bởingườilâncận,bởichínhtrị,bởiradio,bởitivivàmuônngànthứkhác.Chúngtaluônluônbịbiếnđổibởinhữnggìtrútđổvàochúngtatừmọiphía,vàotrongvôthứclẫnýthức.Vàchúngtakhôngthểnàonhậnthứcđượcsựthểđóđểkhôngcònbịnôlệ,khôngcònbịnhiễmđộcbởisựthểđósao?Thiếuvắngnhậnthứcđó,tâmtríchúngtasẽchỉlànhữngdụngcụchohoàncảnhcủatathôi.TâmthứctacóthểtạonênnhữnghìnhảnhmànótưởnglàThượngđếhaylàchânlývĩnhcửuđểtintưởngvào,nhưngtâmthứcấyvẫntiếptụcbịuốnnắnbởinhữngthúcbáchcủahoàncảnh,bởinhữngtrạngtháicăngthẳngcủanó,bởinhữngmêtín,nhữngáplựccủachínhnóvàniềmtincủanó,nêntuyệtđốikhôngphảilàmộttâmtháimộđạo.

LànhữngtínđồCơđốc,cácngàiđãđượcdưỡngdụctrongmộtgiáohộidoconngườitạodựngtrảiquảmộtthờigiandàihànghainghìnnăm,vớinhữngvịcốđạo,vớinhữngtínđíều,nhữngnghithứclễbáicủanó.Thuởbé,cácngàiđãđượcrửatộivàkhicácngàilớnlên,ngườitabảovớicácngàinhữngđiềucácngàiphảitintưởng.Tứclàcácngàiđãtrảisuốtquatiếntrìnhcủatrạngtháiquiđịnhvàcủasựtẩynão.Áplựccủathứtôngiáochuyênmôntuyêntruyềnđórõrànglàhếtsứcmãnhliệt,nhấtlàvìnóđãđượctổchứcchuđáovàcóthểgâymộtảnhhưởngtâmlý,bằnggiáodục,bằngsựsùngthượnghìnhảnh,bằngsợhãivàbằngmuônngàncáchthếquiđịnhtâmthức.ỞkhắpĐôngphương,conngườicũngbịquiđịnhmộtcáchnặngnềtrầmtrọngbởinhữngtintưởng,tínđiều,mêtínvàtậptụccótừcảhàngvạnnghìnnămtrướchaylâuhơnnữa.

Nhưngbaolâukhôngcótựdothìtâmthứckhôngthểkhámpháđượcsựthật–vàđểcósựtựdođó,tâmthứcphảivượtthoátkhỏiảnhhưởngcủaquốctịchcácngàivàảnhhưởngcủagiáohộivớinhữngtintưởngvàtínđiềucủanó,vàcácngàicũngphảithoátkhỏilòngthamlam,tínhganhtị,tìnhtựsợhãi,nỗithốngkhổ,sựthamvọng,tinhthầntranhđua,nỗiâuloxaoxuyến.Nếutâmthứccácngàikhônggiảithoátkhỏitấtcảnhữngđiềuđóthìbaonhiêuáplực

từbênngoàicũngnhưngaychínhtrongtâmthức,sẽtạonênmộttrạngtháimâuthuẫn,đảođiênvàrồicácngàisẽkhôngthểkhámpháđượcsựthậthaykhôngthểtìmbiếtxemcómộtcáigìvượtngoàivòngthờigianhaykhông.

Dođótathấyhànhđộnggiảiphóngtâmthứckhỏimọiảnhhưởnglàcầnthiếtdườngnào.Hànhđộngđócóthểnàothựchiệnđượckhông?Nếukhông,thìsựkhámphácáivĩnhcửu,cáivôngôn,cáitốithượngkhôngthểphátđộngđược.Vàđểđíchthânchúngtatrựctiếptìmbiếtxemhànhđộngđócóthểthựchiệnđượckhông,taphảinhậnthứcmọiảnhhưởngtácđộngtrênta,khôngnhữngngayởđây,trongtrạinày,màcảtrongcuộcsốngthườngnhậtcủachúngtanữa.Taphảithấycáicáchthếmàtabịnhiễmđộc,bịuốnnắn,bịquiđịnh.Dĩnhiênlàtakhôngthểluônluônýthứcvôsốnhữngảnhhưởngđổtrútvàota,nhưngtacóthểnhậnthấytựdogiảithoátlàđiềuquantrọng–vàtôinghĩđólàđầumốicủavấnđề,vàkhitađãthấuhiểuchỗcầnthiếtấythìvôthứcliềntrựcnhậncácảnhhưởngđó,dùýthứccókhikhôngnhậnthấy.

Tôitrìnhbàynhưthếrõchứ?Điềutôimuốnvạchrõlàthếnày:vốncónhiềuảnhhưởngvôcùngtếnhị,chúnguốnnắntâmthứctavàtâmthứcbịuốnănbởinhữngthứảnhhưởngluônluônnằmtrongvùngtùngụccủathờigiannhưthế,nênkhôngsaokhámpháđượccáivĩnhcửu,thậmchíkhôngbiếtvốncócáivĩnhcửuấynữa.Vậycâuhỏilàthếnày:nếuýthứcnơitatuyệtđốikhôngthểnhậnthứchếttấtcảnhữngảnhhưởngmàtachịuđựngthìtaphảilàthếnào?Nếucácngàitựhỏimìnhđiềuđómộtcáchhếtsứcđứngđắnvàhếtsứcchânthànhđểchonómờigọitrọnvẹnsựchútâmcácngài,cácngàisẽnhậnthấyrằngcáiphầnvôthứctrongcácngài,khônghoàntoànbịbậnrộn,trongkhinhữngtầnglớpcạncợtcủatâmthứcđanghoạtđộng,nhậnlấyhànhđộngquansáttấtcảnhữnggìtoànxâmnhậpvàonộitâmcácngài.

Tôithiếttưởngđiềuđórấtquantrọngcầnphảithấuhiểu,vìnếucácngàichỉlochốngkhánghaychỉbiếttựbảovệchốnglạiviệcbịảnhhưởng,sựchốngkhángđó,nguyênlàphảnứng,sẽtạonênmộttrạngtháiquiđịnhmớikhácchotâmthức.Sựthấuhiểutoànbộtiếntrìnhcủaảnhhưởngphảiđượcthựchiệnmàkhôngcầncốgắng,sựthấuhiểuđóphảilàmộtnhậnthứctứcthời.Đâylàcáchthếphátsinhsựthấuhiểuấy:nếuchínhcácngàithậtsựnhậnthấytầmmứcquantrọngcănbảncủaviệcđừngđểbịảnhhưởng,thìmộtphầnnàođócủanộitâmcácngài:sẽnhậnlãnhviệcấy,mộtkhiýthứccácngàiđangbậnnghĩmộtđiềugìkhác.Vàcáiphầntâmthứcnàyrấttỉnhthức,luônluônrìnhrậpchờđợi.Vậyđiềucầnthiếtlàphảithấytứckhắc,naybâygiờsựquantrọnglớnlaocủaviệcđừngđểbịảnhhưởngbởibấtcứtrườnghợpnào,bởibấtcứai.Đómớilàtrọngtâmcốtyếu,chứkhôngphảitìmcáchchốngkhánghayphảilàmgìkhibịảnhhưởng.Khinắmđượcsựkiệncốtyếuđóthìtanhậnthứcrằngmộtphầncủanộitâmluônluôntỉnhthứclanhlợi,luônluônnắmtrongmộttrạngtháiquansát,luônluônsẵnsàngcởibỏmọiảnhhưởnghànhđộngbênngoài,dùảnhhưởngấycựckỳtếnhị.Trongtháiđộchốibỏấy,tađượctựdovàcôđơntrọnvẹn,điềunàykhácvớicôđộc.Tacầnthiếtphảicôđơn,bởivìcáiđẹpởngoàivòngthờigianvàchỉcôđơntamớicóthểthấuhiểuđượccáiđẹp.

Đốivớiphầnđôngchúngta,đẹplàmộtvấnđềcânđối,vềhìnhdáng,vềkíchthước,vềđườngnét,vềmàusắc.Chúngtathấymộttòanhà,mộtcộicây,mộttráinúi,mộtdòngnướcvàtanhậnthấycáiđẹptrongđó,nhưngngườibênngoài,tức-kẻ-quan-sátđangthưởngthứcnhữngcáiđẹpấyluônluôncómặtởđó,vàdođó,cáitagọilàđẹpvẫnnằmtrongphạmvikỳhạn,củathờigian.Tuynhiên,theotôicáiđẹpvượtngoàivòngthờigianvàtôinghĩrằngmuốnbiếtcáiđẹpthìsựtìmkiếmkinhnghiệmphảichấmdứt,bởivìkẻcòncầnkinhnghiệm,tấtnhiêncòntíchtrữkinhnghiệmđểrồinươngvàođóhọphánđoán,họđolườngvàtưtưởng.Khitanhìnmộtbứchọa,khitalắngngheâmnhạc,khitangắmdòngsôngcuồncuộnchảy,thìthườngtanhìnngắmtừmộthậutrườngkinhnghiệmđãđượctíchtrữ,tanhìnngắmtừquákhứ,tứclàthờigian,vàtheotôi,hànhđộngđóhoàntoànkhôngthấuhiểuđượccáiđẹp.Thấuhiểuđượccáiđẹp,cónghĩalàkhámphácáivĩnhcửu,chỉcóthểthựchiệnđượckhitahoàntoàncôđơn,mộtmình.Vàđiềuđókhôngliênquanchiđếnnhữnglờigiảngdạycủacácvịđạosưcũngnhưcáctôngiáocótổchức.Tâmthứcphảihoàntoànthoátkhỏimọiảnhhưởng,khôngbịnhiễmđộcbởixãhội,bởicơcấutâmlýcủatìnhtựthamlam,hammuốn,âulo,sợhãi.Khởiđitừsự

tựdonày,tamớicôđơnvàchỉtrongtrạngtháinày,tâmthứcmớicóthểthấuhiểuđượccáivượtngoàivòngthờigian.

Cáiđẹpvàcáivĩnhcửukhôngthểtáchrờinhauđược.Cácngàicóthểlàmhộihọa,cóthểnhìnngắmtrờiđất,nhưngnếutrongđócólẫnlộnmộthànhvicủacáingã–cómộtxaođộngvịngãcủatưtưởng–thìnhữnggìcácngàinhậnthấykhôngcònlàđẹpnữavìvẫncònbịthờigiandungchứavànếucácngàikhôngthấuhiểucáiđẹp,cácngàituyệtđốikhôngthểkhámphácáivĩnhcửu,cáibấttử.Tâmthứccácngàiphảithoátkhỏithờigian,nghĩalàthoátkhỏinhữngtậptụctruyềnthống,nhữngtrithứcdoquákhứtíchtrữ.Vấnđềkhôngphảitinhaykhôngtin:tấtcảđiềuđóđềuấutrĩ,hoàntoàntrẻcon,khôngdínhlíuchivớivấnđềthựctạicả.Nhưngnếutathậtchânthành,nếutathậtsựmuốnkhámpháthựctại,taphảihoàntoànxalìanhữnghànhvivịngãcủatrạngtháicôđộc,bấygiờtađạtđếnmộttrạngtháicôđơntrọnvẹn.Vàchỉtrongtrạngtháiấytamớicóthểthấuhiểuđượccáiđẹp,cáivĩnhcửu.

Nhưngcácngàihãyđềphòng:danhtừrấtnguyhiểm,chúnglànhữngbiểutượngvàbiểutượngkhôngphảilàthựctại.Chúngchuyểnđạtmộtýnghĩa,mộtkháiniệm,nhưngdanhtừkhôngphảilàsựvật.Chonên,khitôinóivềcáivĩnhcửu,cácngàiphảibiếtxemcácngàicóbịảnhhưởngbởicácdanhtừtôidùngkhônghaybiếtxemcácngàicórơivàocạmbẫycủamộttintưởngkhông?Nếuthếthìhếtsứclàtrẻcon.

Đểbiếtxemcócáivĩnhcửukhông,taphảithấuhiểuthờigian.Thờigianlàmộtvậtthựcsựlạlùng–tôikhôngnóithứthờigiantínhtheođồnghồ,loạithờigiannàyvốndĩnhiênvàcầnthiết,tôinóivềsựtươngtụctâmlý,vàcóthểnàosốngmàkhôngcósựtươngtụcnàykhông?Vậtđãthiếtlậpnênsựtươngtụcnàyđíchthịlàtưtưởng,làhành-vi-tư-tưởngmãivàomộtđiềugì?Nếungàynàocácngàicũngnhìnngắmảnhvợcácngài,thìcácngàiđãlàmchohìnhảnhấytươngtục.Vàcóthểnàosốngtrongđờinàymàkhôngtạosựtươngtụcchohànhđộnghầutacóthểđềcậpmỗivấnđềbằngmộttâmthứcmớimẻkhông?Nghĩalàtôicóthểnàochếtđivớimỗihànhđộngsốngtrongngày,đểtôikhôngcònbaogiờtíchtrữgìtrongtâmtôinữa,đểchotâmthứctôikhôngbịnhiễmđộcbởiquákhứ,đểnóluônluônmớimẻ,tươinhuận,vôtưvônhiễmkhông?Tôiquảquyếtrằngviệcấycóthểthựchiệnđược,rằngtacóthểsốngnhưthế,nhưngđốivớicácngài,cóthểđókhôngphảilàsựthật:điềuđóchínhcácngàiđíchthântìmbiết.

Nhưthểlàtabắtđầunhậnthấyrằngtaphảicómộttâmtháihoàntoàncôđơnnhưngkhôngphảicôđộc,biệtlập.Trongtâmtháiấymớiphátsinhđượcmộtcảmnhậnphithườngvềcáiđẹp,vềcáimàtâmthứctakhôngsaotáctạođược.Điềuđóhoàntoànkhôngliênquanđếnhànhvirápnốivàinốtnhạc,sửdụngvàimàusắcđểtạothànhmộtbứchọa,nhưngvìtâmthứctacôđơnnênnóthểnhậpvàocáiđẹpvàdođónóđầymẫncảm,vàvìđầymẫncảm,nênnóđíchthựcthôngminh,sựthôngminhcủanókhôngphảilàthứthôngmìnhcủaxảoquyệtmưumôhaycủakiếnthức,cũngkhôngphảilàcáikhảnăngđểlàmmộtviệcgì.Tâmthứctathôngminhtrongýnghĩalànókhôngbịnhiễmđộc,khôngbịảnhhưởngvàkhôngsợhãi.Nhưngmuốnsốngtrongtrạngtháiấy,tâmthứcphảiluônluônđổimới,nghĩalàphảichếtđivớimỗingàysốngcủaquákhứ,chếtđivớitấtcảnhữnggìnóđãbiết.

Nhưng,nhưtôiđãnói,danhtừ,biểutượng,khôngphảilàthựctại.Danhtừcộicâykhôngphảichínhlàcộicây,vậychúngtaphảiđềphòngđừngbịxỏmũibởidanhtừ.Khitâmthứcthoátlykhỏidanhtừ,biểutượngthìtâmthứctrởnênhếtsứcmẫncảmvàbấygiờnằmtrongmộttrạngtháikhảdĩgiúpnókhámpháđượcthựctại.

Tómlạiđólàđiềucácngàitìmkiếmtựbấylâunay,từthờicổsơchođếnngàynay,conngườiướcvọngtìmthấymộtcáigìkhôngdochínhnótáctạonên.Dùrằng,cáctổchứctôngiáovônghĩalývớingườithôngminh,nhưngchúngvẫnkhưkhưbảorằngvốncócáisiêuviệt,vàconngườiluônluôntìmkiếmcáisiêuviệtvìhọtriềnmiênsốngtrongđaukhổ,phiềnlụy,trongđảođiên,tuyệtvọng.Vìluônluônsốngtrongmộttrạngtháivôthườngbiếnđộng,nênhọ

muốntìmcáigìthườngtồnbấtbiến,mộtcáigìtrườngcửu,liêntụcvàcôngcuộctìmkiếmcủahọ,dođó,luônluônnằmtrongvòngtùngụccủathờigian.Nhưngnhưtacóthểthấyđó,khôngcócáigìlàthườngtồncả.Mọitươnggiaocủata,mọicôngviệccủata,tấtcảđềuthoángqua,vôthường.Vàbởivìchúngtaquásợhãisựbiếnmất,tiêutancủavạnvật,nênchúngtatìmkiếmcáinguyênlýthườngtồnnênđượcchúngtagọilàcáivĩnhcửu,cáibấttửhaybằngmộtdanhtừkhác.Nhưngcôngcuộctìmkiếmcáithườngtồn,cáibấttử,cáivĩnhcửu,chỉlàmộtphảnứng,nênhoàntoànvôgiátrị.Chỉkhinàotâmthứcthoátkhỏiýmuốnvềsựchắcchắn,tâmthứcmớibắtđầukhámpháxemcócáiđượcgọilàvĩnhcửu,vượtngoàikhông,thờigian,vượtngoàichủ-thể-tư-tưởngvàngoàinhữnggìmàchủthểấyđangtưtưởnghayđangtìmkiếmkhông.Muốnquansátvàthấuhiểumọiđiềuđó,đòihỏiphảicómộtsựchútâmtrọnvẹnvàmộtgiớiluậtuyểnchuyểndosựchútâmấyphátsinh.Trongtrạngtháichútâmđó,khôngcósựphóngtâm,đãngtrí,khôngcócốgắng,khôngcómộtxaođộngnhằmvàochiềuhướngnàocả,bởivìmộtxaođộngloạinày,mọinguyênnhânthôithúc,đềulàhậuquảcủamộttâmthứcbịảnhhưởngnhiễmđộc,hoặcbởiquákhứhoặcbởihiệntại.Trongcáitrạngtháichútâmthungdungbuôngxảđó,mộtsựtựdophithườngđượcphátsinh,vàchỉlúcbấygiờ–vìđãhoàntoàntrốngrỗng,yênlặngkhôngnhúcnhích–tâmthứcmớicóthểkhámphácáivĩnhcửu.

Cólẽcácngàimuốnđặtnhiềucâuhỏivềvấnđềđãđượctrìnhbàysángnay.

H:Làmsaothoátlyđượcýmuốnvềsựchắcchắn.

K:Danhtừ"làmsao"ngụýmộtphươngphápphảikhông?Nếungàilàmộtkiếntrúcsưvàtôihỏingàilàmsaoxâycấtmộtngôinhà,ngàicóthểtrảlờitôi,bởivìcónhiềuphươngpháp,nhiềuhệthống,nhiềucáchthếđểthựchiệnviệcxâycất.Nhưngviệcápdụngmộtphươngpháphaymộthệthốnglàđãquiđịnhtâmthứcrồi;vậyngàihãynhậnthứcchỗkhókhăncủaviệcdùngdanhtừ"làmsao".

Vàchúngtacũngphảithấuhiểuýmuốnnữa.Ýmuốnlàgì?Hômtrước,tôiđãgiảithíchđầyđủvềvấnđềnàyrồi,mongrằngquýngàicómặthômấyvàđãthấuhiểuýnghĩacủanhữngđiềutôiđãtrìnhbày,sẽkhôngcảmthấynhàmchánvềnhữnggìtôisắpnóiđây.Vì,thựcra,tacóthểlắngnghecảngànlầntấtcảnhữngcuộcnóichuyệnnàyvàmỗilầnđềupháthiệnthấymộtcáigìmớilạ.

Ýmuốnlàgì?Nhưhômtrướctôiđãnói,trướchếtcósựnhậnthức(tứclàthấy),kếđócósựtiếpxúc(tứclàsờmó),tiếptheolàcảmgiácvàcuốicùngcáitagọilàýmuốntrỗidậy.Phảisựthểquảdiễntiếnnhưvậykhông?Xincácngàihãychútâmtheodõi.Thídụ,thấymộtchiếcxehơiđẹp.Sựthấynày,dùkhôngsờmóchiếcxe,vẫnlàmphátsinhcảmgiác,cảmgiácnàylàmphátsinhýmuốnđượclái,đượclàmchủchiếcxe.Ởđâytakhôngcầnbiếtcoiphảilàmsaochốngkhánglạiýmuốnhoặclàmsaothoátlyýmuốn,bởivìkẻbạixuộitêliệt,hắnđãchết.Điềuquantrọnglàthấuhiểutoànbộtiếntrìnhcủaýmuốn,nghĩalàthấuhiểuđồngthờitínhcáchquantrọngvàvônghĩacủanó.Taphảikhámphá,khôngphảikhámphácáchthếchấmdứtýmuốn,màkhámphácáiđãlàmchonótươngtục.

Cáigìlàmchoýmuốntươngtục?Chínhtưtưởng,phảikhông?Trướchết,cósựthấychiếcxe,kếđócócảmgiáckèmtheolàýmuốn,vànếutưtưởngkhôngxenvàolàmchoýmuốntươngtụcbằngcáchbảorằng:"Tôiphảicóchiếcxenày,làmthếnàođểcóđượcđây?"thìýmuốnsẽchấmdứt.Ngàitheokịpchứ?Tuyệtnhiênlàtôikhôngbảorằngcầnphảivượtthoátkhỏiýmuốn,tráilạithìcó.Nhưngcácngàiphảithấuhiểutoànbộcơcấucủaýmuốn,bấygiờcácngàisẽthấyrằngsựtươngtụckhôngcònnữamàcómộtcáikháchẳn.

Vậy,điềuquantrọngkhôngphảilàýmuốn,dụcvọng,màlàsựviệctalàmchoýmuốntươngtục.Vídụ,chúngtakéodàinhữnghammuốnvềtínhdụccủatabằngtưtưởng,bằnghìnhảnh,bằngcảmgiác,bằnghồitưởngkỷniệm;chúngtaduytrìkỷniệmsốngđộngcủanhữngham

muốnấybằngcáchtưtưởngđếnchúngvàhànhviđólàmchohammuốn,ýmuốn,dụcvọngtươngtụcvàgiatăngtầmmứcquantrọngchogiácquan.Khôngphảicáicảmgiáckhôngquantrọng:chúngcũngquantrọngvậy.Nhưngcứlàmchocáclạcthúgiácquantiếpnốinhausốngmãi,nênchúngtrởnênhếtsứcmãnhliệttrongđờisốngchúngta.Vậyđiềuquantrọngkhôngphảilàthoátkhỏinhữngdụcvọng,ýmuốn,màthấuhiểubảnchấtcấutạocủachúngvàcáchthếmàtưtưởnglàmchochúngtươngtục.Đólàtấtcảnhữnggìtaphảilàmvàbấygiờtâmthứcmớithựcsựtựdomàkhôngcầnphảitìmcáchthoátkhỏidụcvọng.Ngaykhitatìmcáchthoátkhỏidụcvọnglàtarơivàoxungđột.Mỗikhitanhìnthấymộtchiếcxehơi,mộtngườiđànbà,mộtngôinhàhaybấtcứvậtgìkháchútdẫnta,làtưtưởngliềnxenvàovàlàmchodụcvọngtươngtục,bấygiờmọisựđềutrởthànhlàvấnđềvôtận.

Điềuquantrọnglàphảisốngmộtđờisốngtrongđósựcốgắngvắngmặt,mộtđờisốngkhôngcóvấnđề,vàtacóthểsốngmộtđờisốngnhưthếnếutathấuhiểuđượcbảnchấtcấutạocủanhữngdụcvọng.Phầnđôngchúngtacóngànnghìnvạnvấnđề,vàđểthoátkhỏinhữngvấnđềtaphảiđủsứctứckhắcchấmdứtmỗivấnđềkhinóvừaxuấthiện.Tôinghĩlàchúngtađãthảoluậnvấnđềđókhánhiềurồi,tôisẽkhôngnóithêmnữalàmgì.Nhưngtuyệtđốicầnthiếtphảikhôngcóvấnđềnàocả,vàphảisốngmộtđờisốngkhôngcốgắng.Bấygiờtamớicómộttâmthứcthựcsựmộđạobởivìtâmthứcấyđãthấuhiểuđaukhổvàsựchấmdứtcủađaukhổ;trongtâmthứcấykhôngcònchútsợhãivàdođó,chínhnólàánhsángchotựnó.

2/8/1964

Nguồn:Ýnghĩasựchết,đaukhổvàthờigiancủaKrishnamurti.NguyễnMinhTâmvàĐào

HữuNghĩadịch.AnTiêmxuấtbảnlầnthứII.IntạiấnquánThăngLong220A,TrươngMinhGiảng,SàiGòn.K.D.số:3697ngày31-12-1968.300đ.Bánygiá.Cáctỉnh:320đ.Bảnđiệntửdotalawasthựchiện.BảnPRCdovinhhoathựchiện.