, o f l À d ] l } ] Ç } o } i ] w } i v } o l ] ] u o v...

18.04.2018

1

• Hastalık ve Mikrobiyoloji• Patojen olarak isimlendirilen ve enfeksiyonel hastalıklara neden olan

mikroorganizmalar 20. yüzyıl başlarında ölümlerin en büyüknedeniydi. Bugün enfeksiyon hastalıkları kontrol edilebilir olsa da bazıhastalıklar günümüzde de insan yaşamı için tehlikeli olabilmektedir.

BAUN Çevre Müh. Böl. / CMM2210 – ÇEVRE MİKROBİYOLOJİSİ 1

• Patojenlik mikroorganizmaların hastalık yapabilme yeteneğidir. Bazımikroorganizmalar insanda veya insanın kullandığı bitki vehayvanlarda hastalık meydana getirebilirler. Konukçu olan patojenmikroorganizmalar, saprofit olanlara oranla daha az gelişmişlerdir. Bunedenle bazı maddeleri sentez edemedikleri için başka canlıyamuhtaçtırlar.


18.04.2018

2

Bu arada kendi proteinleri ve diğer yapı taşlarını parazit olarak üzerindebulundurdukları canlıdan yararlanarak sentez ederler. Patojenmikroorganizmaların çok az türü doğrudan doğruya toksin üretir. Ancakbu mikroorganizmaların canlı vücudunda ölmeleri ve hücre çeperininparçalanmaları (lizis) ile ortaya çıkan ve bünyeye yabancı proteinlertoksin etkisi gösterirler.


Patojenler saprofitlere oranla daha basit yapıda oldukları için, bunlarınyok edilmesi diğerlerine oranla daha kolaydır.Saprofit mikroorganizmaların yoğun olarak bulunduğu bir ortamda,patojenlerin daha az gelişmiş mikroorganizmalar olduklarından karşırekabet şansları daha azdır.


18.04.2018

3

Patojenleri vejetatif halde olanlar ve olmayanlar diye ayırmakmümkündür.Vejetatif patojenler sürekli olarak metabolik aktivitelerini devamettirmek gereksinimindedirler. Bu bakımdan patojenler ortamdaki besinmaddelerinin bitmesi ile beraber ölürler. Vejetatif formda olmayanmikroorganizmalar ise (örn; bakteri sporları, virüsler) uzun süremetabolik aktivitelerini minimuma indirerek, hatta durdurarakyaşamlarını sürdürebildikleri için, bunların yok edilmesi zordur.


Virüsler üzerinde antibiyotikler etkisizdir. Vücut hücrelerinde bunlarakarşı savaş, antikor denilen patojenlerin üretilmesi ile olur. Bupatojenler hücre içine bıraktığı DNA proteinleri ile birleşerek onlarıetkisiz hale getirirler. Eğer belli bir virüs türüne karşı vücutta antikormevcut ise bağışıklık kazanılmış olur.


18.04.2018

4

Bu hastalıklar en çok yaşlı ve çocukları etkiler. Günümüzde gelişmişülkeler açısından bakıldığında giderek azalmış ve kontrol altınaalınmıştır. Bu kontrol hastalık seyrinin anlaşılması, gelişmiş halk sağlığıuygulamaları ve antimikrobiyal ilaçların kullanımı ile sağlanmıştır.


Bunun dışında AIDS hastalığı veya çoklu antibiyotik direnci gibidurumların neden olduğu ölümler engellenememektedir. Uzun yıllarmücadele edilen çiçek hastalığının ortadan kaldırılmış olmasımikrobiyolojik açıdan önemlidir. Ancak bunun haricinde tarihte bilineneski hastalıklar olan sıtma, verem, uyku hastalığı, kızamık gibi hastalıklarhalen ölümlere neden olmaktadır.


18.04.2018

5

Bahsedilen hastalıkların dışında solucan hastalıkları da çok yaygındır. Dünyada 300 milyon insan «Bilharziose» hastalığına yakalanmış durumdadır. 1 cm uzunluğunda Trematodlar grubundan olan bir kurt buna neden olmaktadır. Şerit şeklinde olan kurtlarda insan bünyesinde nesillerini üretirler. Taenia solium kısa şerit kurdudur. 900 kadar halkadan oluşur.



18.04.2018

6


Taenia solium


18.04.2018

7

Son zamanlarda aniden ortaya çıkan ve insanları enfekte edebilenhastalıklar küresel anlamda bütün insanları tehdit etmektedir. Dünyagenelinde kıtalararası seyahatler yaygınlaştığı için Ebola, AIDS gibihastalıklar tüm dünyaya yayılabilmektedir. Ayrıca savaşlardakullanılabilecek olan silahların en tehlikesi biyolojik silahlardır. Sonuçolarak mikroorganizmalar sağlık açısından insanlara halen tehditoluşturmaktadır.


İnsan yaşamını etkileyen ve hastalık yapan mikroorganizmalar su, gıda,vektörler, cinsel temas ve hava yoluyla taşınırlar.


18.04.2018

8

Hastalıklar aşağıdaki ana başlıklar halinde toplanabilir.a) Su ve gıda kaynaklı hastalıklarb) Hava kaynaklı hastalıklarc) Hayvanlar aracılığı ile taşınan hastalıklarBunlardan başka;d) Cinsel yolla bulaşan hastalıklar


Su ve Gıda Kaynaklı HastalıklarDünya üzerinde görülen hastalıkların yaklaşık %50’si su kaynaklıdır. Yıldayaklaşık 200 milyon kişi su kaynaklı hastalıklara yakalanmakta vebunların 2 milyonu yaşamını yitirmektedir.Bu ölümlerin genellikle 5 yaş altı çocuklarda gerçekleştiğibelirtilmektedir.


18.04.2018

9

Su kaynaklı hastalıkların ortaya çıkmasının veyayılmasının genel nedenleri;- Arıtılmamış evsel ve endüstriyel atık sular yer altı

sularına kontrolsüz bir şekilde karışmaktadır.- Toplumdaki hastaların ya da taşıyıcıların

bağırsaklarındaki patojen mikroorganizmalar dışkıyoluyla suya geçmekte ve sonuçta su bir enfeksiyonkaynağına dönüşmektedir.

- Bu tür suların içilmesi, gıda hazırlamada kullanılması,temizlikte kullanılması yollarıyla enfeksiyonbulaşabilmektedir.


Dışkı bünyesinde hastalıkların doğmasına sebep olan bakteri, virüs,protozoa ve helmint bulundurmaktadır. Bu nedenle atık sularkanalizasyon sistemleri ile toplanmalı, uzaklaştırılmalı ve arıtılmalıdır.Ayrıca hastalıklardan korunmak için gene içme suları arıtılmalı vedezenfeksiyon işlemine tabii tutulmalıdır.


18.04.2018

10

Gelişmiş ülkelerde bilhassa ABD’de içme suları yanında arıtılmış atıksular da dezenfeksiyon işlemine tabi tutulmaktadır. Dezenfeksiyonişlemlerinde kullanılan mikroorganizmaların klordan zarar görmedurumları (inaktivasyon) türe bağlı olarak değişmektedir. Virüsler vesistler dezenfektanlara karşı bakterilerden daha dirençlidir.Klordan zarar görme derecesi mikroorganizma türüne bağlı olarakdeğişmektedir.


Klorla dezenfeksiyon insan sağlığı için zararlı olan dezenfeksiyon yanürünleri (DBP) ortaya çıkarır (klorofenoller, trihalometanlar vehaloasetik asitler).Bu sakıncaları önlemek için tat, koku ve renkgideriminde kullanılan ozon son yıllarda atık su dezenfeksiyonunda dakullanılmaktadır. Ozondan zarar görme derecesi mikroorganizma türünebağlı olarak değişmektedir.


18.04.2018

11

Bakteri inaktivasyonu:Klor, bakteri için oldukça etkili bir dezenfektandır. E. coli, Pseudomonasaeruginosa, Salmonella typhi ve Shigella dysenteriae gibi bakterilerininaktivasyonu için HOCl, OCI’den 70-80 kat daha etkilidir.


Ozon, bakterilere karşı etkilidir. E. coli en duyarlı bakterilerden biridir.Bunun yanı sıra, E. coli’nin ve Salmonella gibi diğer patojenlerin deiçinde olduğu Gram-negatif bakterilerin hepsi ozon inaktivasyonunakarşı duyarlıdır. Buna karşılık, Gram-pozitif Bacillus ve Mycobacteriaozona daha dayanıklı bakterilerdir.


18.04.2018

12

Sporlu bakteri yapıları, ozon dezenfeksiyonuna karşı vejetatifyapılarından çok daha fazla dayanıklıdır, ama ozonun oldukça düşükseviyeleri dahil hepsi oldukça kolay inaktive edilebilir.


Virüs inaktivasyonu:Ozon, virüsleri nükleik asit yapılarına hasar vererek inaktive etmektedir.Ayrıca protein kılıfta tahribata neden olur.Klor, oldukça etkilidir. Klorun virüsleri etkileme şekli virüs tipine bağlıdır.Virüsler, ozona karşı vejetatif bakterilerden daha dayanıklı, amaMycobacteria’nın sporlu yapılarından daha az dayanıklıdırlar. Virüslerinen dayanıklı yapıları bakteriyofajlardır.


18.04.2018

13

Protozoa inaktivasyonu:Protozoa sistleri, ozon ve diğer dezenfektanlara karşı, bakteri ve virüslerin vejetatif yapılarından çok daha fazla dayanıklıdır.


Suların ve bilhassa içme sularının UV ışını ile dezenfeksiyon, diğerdezenfektanların aksine mikroorganizmaları kimyasal etkileşimlerleinaktive etmeyip fotokimyasal reaksiyonlarla moleküler yapısınıdeğiştirmektedir.Mikroorganizmaların hücre duvarlarına dağılan UV ışını nükleik asit vediğer hayati hücre bileşenleriyle (DNA, RNA vb.) reaksiyona girerekhasarına neden olmaktadır.


18.04.2018

14

Yeraltında bulunan kum ve çakıl gibi tabakalardan (tabii filtre) geçensuyun içindeki mikroorganizmalar doğal olarak arıtılır. Bu nedenlepınarlardan veya kuyulardan çıkan suyun kalitesi iyidir.


Su kirliliğinin en tehlikeli hali, dışkının suya karışmasıdır. Fekal-oraliletim yoluyla birçok hastalık insan veya hayvan dışkısındaki birpatojenin suyu kirletmesi ve mideye alınması ile yayılır. Bu türhastalıklara örnek olarak, sadece insan dışkısında yaşayan bakterilerinneden olduğu tifo ve kolera verilebilir.


18.04.2018

15

Sularla Bağlantılı Hastalıkların Nedenleri ve Kaynakları:- Su kullanımı sonucu oluşan hastalıklar:Sıcak iklim bölgelerinde insan ve hayvan dışkısı ile kirlenmiş(kontamine) olan sularda bol miktarda mikroorganizma (Koliform)bulunur. Sudan kaynaklanan hastalıklar bu kirlenmiş olan sularınkullanımıyla meydana çıkar. Bu hastalıkları tifo, paratifo, kolera, viralhepatit gibi hastalıklardır.


- Su kısıtlılığından kaynaklanan hastalıklar:Suya ulaşım kısıtlılığına bağlı olarak kişisel hijyenin azalması,hastalıkların artışıyla birlikte su yokluğuna paralel olarak gıda, giyecekve vücut hijyenlerinin sağlanamaması sonucu yayılan hastalıklardır. Buhastalıklar Trahom, Basili Dizanteri, parazit hastalıklardır.


18.04.2018

16

- Suda yaşayan canlılardan bulaşan hastalıklarBazı bakteri ve parazit yumurtaları omurgasız canlılara (salyangoz,midye) yerleşir ve gelişir. Bu tür canlıları içeren suların içilmesi veyakullanılması sonucunda hastalık bulaşır. Bu hastalıklar Tifo, viral hepatit,şistosomieasiz hastalıklardır.


- Su ile bağlantılı vektörlerden bulaşan hastalıklar:Su birikintilerinde gelişen larvalardan çıkan sinekler, içinde bulunduklarısuların içerdiği patojen mikroorganizmaları gittikleri yerlere taşıyarakinsanlara bulaştırabilirler. Bu duruma örnek olarak sıtma hastalığıgösterilebilir.


18.04.2018

17

Gıda kaynaklı hastalıklar denildiğinde insanlarda meydana gelenhastalık ve zehirlenmeler akla gelir ve bunların nedenleri çok çeşitlidir.Bunlar arasında doğrudan mikroorganizmalar ve toksinleri, mantarzehirlenmeleri, ağır metaller başta olmak üzere kimyasal zehirlenmeler,bitkilerin neden olduğu zehirlenmeler önem taşımaktadır.


Hastalık ve zehirlenmelerin ortaya çıkışında vücuda girenmikroorganizma veya toksin miktarı birinci derecede önemli olmaklaberaber, kişinin genel direnci ve beraber alınan diğer gıdalar dahastalanma veya zehirlenmelerde etkili olmaktadır.


18.04.2018

18

Su Kaynaklı Bulaşan Hastalıklara Örnekler:Bakterilerle Bulaşan HastalıklarBakterinin sebep olduğu hastalıklar evsel ve hastane atık sularındankaynaklanabilir, çünkü bu sular bakteri türü ve popülasyonu bakımındançok zengindir.


Bu bakteriler patojen olabilirler. Koliform bakterileri ile topluluk halindeyaşayan bakteriler ise Salmonella typhi, Salmonella paratyphi,Salmonella pullorum, Salmonella enteris. Bunlar da tifüs, paratifus veenteritis hastalıklarına neden olurlar. Koliform bakterileri olmadanSalmonella’lar yaşayamazlar.


18.04.2018

19

Tifo ve Paratifo:- Gram(-), çubuk, asitlere dayanıklı ve çevrede uzun

süre kalabilen Salmonella typhi etkendir.- Paratifo ise; Salmonella paratyphi A,B ve C

bakterilerinin neden olduğu semptomların tifodandaha hafif olduğu bir klinik tablodur.

- Bilinç bulanıklığı, karın ağrısı, dalak büyümesi nabızsayısı ve akyuvar hücrelerinde azalma ile kanlı dışkıyasebep olur.


- İnsana özgü bir hastalıktır.- Ateş, baş dönmesi, sayıklama ve karın ve göğüste kırmızı lekeler

meydana gelir.- Sindirim sistemi, mide, bağırsak ve dokulara yerleşir.- Tifo yalnızca insanlarda görülür.- Enfekte insanların dışkı ve idrarları ile kontamine olmuş su ve bu

sularla yıkanmış gıdaların alınması ile bulaşır.


18.04.2018

20

- Diğer vücut sıvıları da enfekte edebilme özelliğine sahiptir.- Hastanın kullandığı bardak, havlu gibi eşyalar ve sinekler mekanik

taşıyıcılık yapar.- Su arıtma sistemleri gelişmiş olan ülkelerde görülme sıklığı çok azdır.- Su arıtma sistemlerinde aksamalar, doğal afetler sonucu şebeke

sistemleri ve kanalizasyon sistemleri arasında yaşanacak sızıntılarsonucu tifo salgınları görülebilir.


Korunma ve Tedavi:- Salmonella typhi 65 °C’de 37 sn – 74 °C’de 1 sn’de inaktif olur. Gıdalar

pişirilerek tüketilmelidir.- Salmonella typhi dezenfektanlara çok duyarlı olup, dezenfeksiyon için

kullanılan klor konsantrasyonlarında ölürler.- Tifo için aşı mevcuttur ve birer gün arayla üçer doz şeklinde

alındığında %43-96 arası koruyuculuk gösterir.- Tedavisinde antibiyotik Kloramfenikol kullanılır.


18.04.2018

21

Salmonellasis (Salmonelloz):- Patojenik bakterilerden kaynaklanır.- 3 adet etkeni vardır. Salmonella typhimurium, S. entericidis. S. aewport- Gram (-), çubuk şeklinde, petritik kamçılı yüzün üzerinde serotipi vardır.- Gıda kaynaklı mide ve sindirim sistemi ile ilgili bir hastalıktır.- Kuluçka süresi 8-48 saat arası değişir.- Kusma, bulantı, ishal, ateş, karın ağrısı ve krampları gibi belirtileri vardır.- Belirtiler bir haftadan uzun sürmektedir.- Pastörize edilmemiş süt, donmuş pasta çeşitleri, tavuk ürünleri önemli

kaynaklarıdır.- Hastalık süresi genel olarak 2-5 gün arasında değişir ancak nadiren birkaç hafta da

sürebilir.


Koruma ve Tedavi:- Hastalara antibiyotik tedavisi uygulanır.- Tedavisinde ayrıca rehidrasyon (su verme) işlemi yapılır.- Bu hastalıktan korunmak için gıda temizliğine özen gösterilmelidir.


18.04.2018

22

Kolera:- Etkeni gram (-), eğilmiş çubuk şeklinde Vibrio chlorea

bakterisidir.- İnsanlara kirlenmiş (kontamine) su ve besinler yoluyla sindirim

kanalından bulaşır ve ince bağırsağa yerleşir.- Çok sulu ishale neden olur. Yaklaşık 1 lt/sa renksiz dışkı görülür.- Hasta günde 8-10 nadir hallerde 15 lt su kaybedebilir.- Kan kalınlaşır, idrar azalır önce komaya sonra ölüme neden

olabilir.- Kolera, insanlar arasında fekal-oral kontaminasyonla yayılır.- Hamamböceği, karasinek gibi mekanik taşıyıcılarla yiyecekler

kontamine olabilir.


Koruma ve Tedavi:- Etken bakteri 55 °C’de 10-15 dk ve kaynama sıcaklığına 1-2 dk dayanabilir.- Temizliğine güvenilmeyen içme suları kesinlikle kaynatılmadan

içilmemelidir.- Su kuyuları ile foseptikler arasında en az 30m olmalıdır. Atık su muhakkak

arıtılmalıdır.- Sinek ve hamamböceği gibi mekanik taşıyıcılık yapan ortopodlarla etkili

mücadele yapılmalıdır.- Kuyu ve akarsulardan sağlanan sular sodyum hipoklorit ile dezenfekte

edilmelidir.- Tetrasiklin gibi antibiyotikler, bol su glikoz ve tuz alımı tedavide kullanılır.


18.04.2018

23

İshal (Diyare):- Dışkı miktarının ve sayısının fazlalaşması, kıvamının bozularak

yumuşak, sulu bir görünüm alması olarak tanımlanır.- İshal bir hastalık türü değil farklı faktörlere bağlı bir hastalık

semptomudur.- İshaller genellikle gastrointestinal sistemin enfeksiyonuna bağlı olarak

oluşur.- Enfeksiyon tipine bağlı olarak sulu (kolera) veya kanlı (dizanteri)

olabilir.


- İshaller ayrıca kızamık, sıtma gibi hastalıkların seyrinde de görülebilir. - İshallerin bakteri, virüs veya parazit aktivitesi sonucu olabilir. - İshale neden olan bakterilere örnek olarak Shigella dysentriae, Sh.

flexneri verilebilir.


18.04.2018

24

Koruma ve Tedavi:- İçme sularının arıtılması- Sanitasyonun geliştirilmesi- Kişisel hijyenin sağlanması- Sağlık personelinin eğitilmesi


Dizanteri:- Dizanteri hastalığı etkeni yönünden ikiye ayrılabilir. Basili ve amipli dizanteri.- Gram (-), çubuk şeklinde Shigella sp türleri basilli dizanterinin etkenidir. Bu

dizanteri türü salgınlara neden olabilmektedir.- Entamoeba histolytica türü ise amipli dizanterinin etkenidir. Bu tip dizanteri

genellikle tekil vakalar olarak görülür. Genel olarak tropikal ve subtropikalbölgelerde yağındır.

- Kanlı mukoid (sümüksü) dışkı, karın ağrısı, ishal önemli belirtilerdir.- Kontamine olmuş yiyecekler, yumurta, sebzeler, balık ve süt ürünleri ile ve su ile

geçer.- Bağırsaklarda epitelyum hücreleri kaplar ve çok miktarda kanlı mukoid dışkının

atılmasına neden olur.


18.04.2018

25

Korunma ve Tedavi:- Bu entero toksinin tedavisinde sulu gıda ve tuzlar alınmalıdır.

Antibiyotikler kullanılabilir. Hasta 1 ay bu bakteriyi (Shiga Basili)dışkılarında taşır ve ortama verir.

- Kişisel bakım dizanteriden korunmak için önemlidir. Ayrıca eşyalarındezenfeksiyonu da hastalıktan korunmada önemlidir.


Lejyoner Hastalığı:- Gram (-) çubuk şeklinde, zorunlu aerobik Legionella pneumphila türü

bakteri etkenidir.- Legionella nehir, göl ve diğer su kaynakları ile klima ve kaplıcalardaki (20 °C-

50 °C) su sistemlerinde bulunur.- Suda içinde gelişip nemli aerosellerle yayılır.- Bulaşma, kontamine suların kullanımı sırasında ortamdaki havanın solunum

sistemine girmesi yoluyla gerçekleşir. Akciğerlere yerleşerek zatürreyeneden olur.

- İnsandan insana doğrudan bulaşma gerçekleşmez.- Enfeksiyonlar önce hafif öksürük ve ateşle başlayıp zatürreye sonrasında

solunum yetmezliğine bağlı ölüm ile sonuçlanabilir.


18.04.2018

26

Korunma ve Tedavi:- İdeal korunma yöntemi Legionella’nın kolonize olduğu çevre kaynağını

bulmak ve yok etmektir.- Sularda aşırı klorlamayla veya su sıcaklığı 63°C’nin üzerine çıkarılarak

giderilebilir. Ayrıca muslukların, duş başlıklarının basınçlı su ile 30 dksüreyle yıkama yoluyla da giderilebilir.

- Bakır-gümüş iyonlama yöntemi kullanılabilir.


Virüslerle Bulaşan Hastalıklar:Temiz olmayan suyla yıkanmış meyve ve sebzeyi yemek ile, atık suyunarıtılmadan döküldüğü su ortamında yüzmekle kolayca bulaşabilir.


18.04.2018

27

Virüslerin İnsanlara Bulaşma Yolları:Virüslerin insana bulaştıkları doğrudan ve dolayı olmak üzere iki farklıyol vardır. Bulaştıkları en önemli yol doğrudan temas ile olmaktadır.Herhangi bir taşıyıcıdan alınan virüs, öksürme ve hapşırma gibi yollarlageçebildiği gibi bedensel temas ile de geçebilir. Dolaylı yoldan ise su vegıdalarla bulaşabilmektedirler. Gıdalar hem kaynaklarındayken (primer)hem de hazırlanma evrelerinde virüslerle kontamine olabilirler.


Primer Kontaminasyon: Virüslerin taşınmasında ve insana bulaşmasındarol oynayan en önemli gıdalar yumuşakçalardan midye ve istiridye gibiçift kabuklu deniz ürünleridir. Bu tip deniz ürünlerinin tüketimi sonucuortaya çıkan çoğu hastalıklar viraldir. Çift kabuklu yumuşakçalar, atıksularla kontamine olan kıyı sularında bulunan besinleri filtre ederekbeslenirler. Bu doğal beslenmelerini gerçekleştirirken virüsler de dahilolmak üzere partikül şeklindeki maddeleri tutarlar. Genellikleyumuşakçalar çiğ ya da az pişmiş şekilde tüketilirler.


18.04.2018

28

Primer kontaminasyonun önemli bir kaynağı da sebze ve meyvelerinkirli sularla temas ettirilmesidir. Sulama ve gübreleme yapılırken virüslerdirekt temas ile gıdalara nakledilebilir.


Kontamine olmuş içme suyu da primer yollarla insanlara bulaşır. Busebeple içme suyunun dezenfeksiyon işleminden geçtiğinden eminolunun sular kullanılmalıdır.


18.04.2018

29

Sekonder Kontaminasyon: Bu kontaminasyon şekli de daha çok gıdaişletmecilerinde sandviç, salata gibi hazırlanmasında el ile temasgerektiren soğuk yiyeceklerde çok görülür. Gıda kaynaklı hastalıkoluşturan en çok bilinen virüsler Hepatit A ve polivirüs (çocuk felci)’dir.


Hepatit A:- Hepatit A virüsü (HAV) etkendir.- Virüs karaciğer iltihabına neden olur. Hastalık aniden gelişir ve

genellikle bir sakatlık bırakmadan iyileşir.- Semptomları ateş, zayıflık, bulantı, kusma ve ishaldir. Hastalık nadiren

ağır bir seyir izleyerek karaciğer yetmezliğine yol açabilir.- Kuluçka süresi ortalama 4 haftadır.- İnsandan insana doğrudan fekal-oral veya dışkı ile kirlenmiş besin ve

sular aracılığıyla, çiğ ve az pişmiş gıdaların tüketilmesiyle bulaşabilir.


18.04.2018

30

Korunma ve Tedavi:- Hepatit A aşısı ile etkili bir korunma sağlanabilir.- Filtrasyon yoluyla bu virüs sudan giderilebilir.- Bunlarla birlikte Hepatit A’nın dezenfeksiyonu diğer enterik

virüslerden daha zordur.


Enterovirüsler:- Picornaviridae ailesinde yer alan ve poliovirüsleri, coxsackievirüsleri ve

echovirüsleri içeren virüs grubudur.- Enterovirüslere atık sularda, yüzeysel sularda ve bazen içme sularında

rastlanmaktadır.- Bu virüsler soğuk algınlığı, kalp rahatsızlıkları, ateş, menenjit,

gastrointestinal problemler gibi hastalıklara neden olmaktadırlar.- Kişiden kişiye bulaşma fekal-oral yol veya solunum yolu ile olur.- Sinek ve hamamböcekleri taşıyıcılık yaparak gıdaları enfekte edebilir.- Enfekte olmuş gıdalar ve deniz ürünlerinin tüketilmesiyle ve kontamine

suların içilmesiyle de bulaşma gerçekleşir.


18.04.2018

31

Korunma ve Tedavi:- Hastalık şüphesi bulunduğunda veya belirtiler başladığı sırada virüs

kandan izole edilebilir.- Sularda gerekli arıtmanın yapılması ve gerekli hijyen koşullarının

sağlanmasıyla korunma sağlanabilir.


Adenovirüsler:- Adenovirüs grubu solunum yolları, mide bağırsak sistemi veya göz

konjoktifi ve diğer kornea rahatsızlıkları gibi birçok hastalığa yol açanpatojenlerdir.

- Bulaşılıcılığı ve direnci yüksektir. Özellikle kullanım suları ile olanbulaşmalar önemlidir. Yüzme havuz suları da bulaşmada etkendir. Butip enfeksiyonlar salgınlarla sonuçlanabilir.

- Bilinen 47 tipi olmakla beraber tip 40 ve 41 çocuklarda önemliderecede gastrointestinal rahatsızlıklara neden olmaktadır.

- Diğerleri üst solunum yolu hastalıkları ve soğuk algınlığına neden olur.


18.04.2018

32

Korunma ve Tedavi:- Patojenler el teması ile bulaşabildiğinden özellikle el ile göz

temasından kaçınılmalıdır.- El temizliği bu virüslerin önlenmesinde önemli rol oynar.


Çocuk Felci:- Etkeni Polio virüsüdür.- Omurilikteki kasların kasılmasını başlatan sinirlere zarar veren bir hastalıktır.- Bulaşıcı bir enfeksiyondur. Lağım sularının yiyeceklere bulaşması ve sineklerin

taşıdığı mikroplar yoluyla taşınır.- 40 °C’yi bulan yüksek ateş , şiddetli baş ağrıları, mide bulantıları ve sırt ağrılarıyla

belirti gösterir.- İlk belirtilerden 4-5 gün sonra kasları iki yanlı etkileyen gevşek felç gösterir.- 2-3 hafta sonra, bazı kaslar bütünüyle normale döner bazıları ise düzelme

göstermez.- Hijyen koşullarının kötü olduğu yerlerde virüs bir çocuktan diğer çocuğa

kontamine besin ve sular aracılığıyla geçer.


18.04.2018

33

Tedavi ve Korunma:- Ağız yoluyla aşı uygulamaları sonucu 1998 yılından bu yana ülkemizde

çocuk felci vakası görülmemiştir.


Rotavirüsler:- Rotavirüsler özellikle çocuklarda gastroenteritis’e (ateş, kusma, ishal)

neden olur.- Hemen hemen tüm çocuklar 5 yaşına kadar en az bir kere bu hastalığa

yakalanırlar.- Gelişmekte olan ülkelerde bebeklerin ölümünden sorumludur. Her yıl

5-10 milyon çocuğun ölümüne neden olur.- Rotavirüsler fekal-oral olarak yayılır ve atık sularda, göllerde,

akarsularda, yer altı sularında ve içme suyunda rastlanmıştır.


18.04.2018

34

Korunma ve Tedavi:- Filtrasyon %99’dan fazla rotavirüs giderimi sağlamaktadır. Klorlama,C=2 ve Ozonlama ile kolayca inaktive edilebilir.


Ebola:- Ebola virüsü (EVH) hastalığı tüm dünyayı tehdit eden ve ani gelişen öldürücü bir hastalıktır.- Hastalık en çok Orta Afrika’nın batısında görülmektedir.- Ebola virüsü, Afrika’da şempanze, goril, maymun, yarasa gibi hayvanların kan ve diğer vücut

sıvılarıyla temas sonucu insanlara geçmiştir.- Daha sonra da insandan insana bulaşma gelişmiştir. EVH; kan, idrar, dışkı, tükürük, kusmuk, ter,

semen gibi vücut sıvılarıyla doğrudan temas sonucunda bulaşır.- Ebola virüsüne bağlı meydana gelen kanamalı ateş sonucunda bağışıklık sisteminde çökme,

pıhtılaşma fonksiyonunda bozukluk, kaçış sendromu (kanın serum kısmının damar dışına çıkması)ve şok tablosu gelişmektedir. Yüksek ateş, üşüme, titreme ve bitkinlik şeklinde başlamaktadır.Diğer belirtiler şiddetli baş ağrısı, bulantı, kusma, ishal ve karın ağrısıdır.

- Ebola virüsü, insanlarda ve insandışı primatlarda viral hemorajik ateş şeklinde ciddi hastalıkformlarına yol açan virsülerdir.


18.04.2018

35

- Çok tehlikeli bir virüstür. İshal, kanama, deri döküntüleri ve yüksekateşe neden olur. Adını Afrika’daki bir nehirden alır. Bulaşıcıdır. Kontrolaltına alınmazsa salgınlar görülür. Ebola virüsü, ipliksi yapıda, yaklaşık80nm boyundadır. Genetik materyali RNA’dan oluşur.

- Bulaşma: Hastaların (hayvanlar başlıca maymun ve meyve yarasaları)kan ve vücut sıvıları bulaşır. Hava yoluyla bulaşma tespit edilmemiştir.


- Ebola virüsünün doğal rezervuarı şu ana kadar ispat edilemediğindenbir salgın başlangıcında virüsün insana nasıl bulaştığı bilinmemektedir.Araştırmacılar ilk hastanın enfekte bir hayvanla temas sonucu virüsüaldığı hipotezini ileri sürmüşlerdir.

- İnsan enfeksiyonu oluştuğunda virüsün başkalarına bulaşmasınınbirçok yolu vardır. Ebola enfekte insanlarla doğrudan temas yoluylainsandan insana bulaşır.


18.04.2018

36

Bunlar;- Enfekte bir kişinin kanı ya da salgılarıyla doğrudan temas.- Enfekte salgılarla kontamine olmuş objelerle temas.- Defin işlemleri sırasında cenazeye doğrudan temas edilmesi de

hastalığın yayılmasında etkendir.- İyileşen erkek hastaların spermleri yoluyla hastalığı 7 haftaya kadar

bulaştırılması mümkündür.- Ebola Kanamalı Ateşi’ne yol açan virüslerin olup genellikle hasta

bakımıyla uğraşırken enfekte salgılarla teması olan aileler vearkadaşlar aracılığıyla yayılmaktadır.


Korunma ve Tedavi:- Ebola Hemorajik Ateşi’nden korunma konusunda birçok zorluklar

vardır. Ebola Hemorajik Ateşi ile insanların tam olarak nasıl enfekteoldukları bilinemediğinden az sayıda temel korunma tedbiri vardır.

- Ellerin düzenli olarak yıkanması.- Eldiven kullanılan durumlarda eldivenleri çıkarmadan önce su ve

sabunla yıkanması- Ölü hayvanlarla özellikle de primatlarla temastan kaçınma.- Yerel pazarlarda tüketim için satılan primatlar dahil vahşi hayvan etleri

yenmemeli.


18.04.2018

37

• Protozoalarla Bulaşan Hastalıklar:Protozoalar tek hücreli, hücre duvarsız organizmalardır. Birkaç protozoatürü insanlara karşı patojenik olup, suda dayanıklı sporlar, sistler veosistler olarak bulunabilirler. Sporlar/kistler/osistler klordezenfeksiyonuna karşı virüs ve bakterilerden daha dayanıklıdır.Bununla beraber, filtrasyon ve ön arıtma sayılarını 2 log azaltabilir.


Bu yapılar yüzeysel sular ve yeraltı sularında bulunabilir. Protozoalarınneden olduğu hastalıklar artan turizmle birlikte yayılmaktadır. Amöbeishali tropik ve subtropik bölgelerde çok yaygın bir olaydır. Bir diğerprotozoa hastalığı da «pyocyaneus» ishali Pseudomonas pyocyaneatarafından meydana getirilmektedir.


18.04.2018

38

Giardiyaz:- Hastalığın etkeni kamçılı Giardia lamblia protozoonudur.- G. lamblia kistleri vücuda alındığında giardiasis hastalığına neden olur.- Kist oluşturarak bağırsak duvarlarına tutunur ve kötü kokulu ve sulu

diyareye neden olur.- G. lamblia kistleri yumurta şekilli olup 7-10 µm genişliğinde ve 11-14

µm uzunluğundadır.


- Az sayıda (10-15) kist hastalık yapabilir.- Tüm yüzey sularında bulunurlar ve klorlama yöntemine karşı direnç

gösterirler.- Kilo kaybı, kronik ishal ve çocuklarda gelişme geriliğine neden olur.


18.04.2018

39

• Korunma ve Tedavi:- Yalnızca klorlama ile giderilemez. Klorlama işlemine karşı direnç

gösterir. Uygun arıtma ve filtrasyonla birlikte klorlama yapılmalıdır.Diğer dezefeksiyon seçenekleri de uygulanabilir.

- Etkili çalışan bir içme suyu arıtma tesisinde (yavaş kum filtrasyon)%99,9’a kadar kist giderimi sağlanabilir.


Entamoeba histolytica:- Entamoeba histolytica Entamoeba cinsinin bir parçası ve anerobik bir

parazit protozoadır, oluşturduğu kistlerin karıştığı suları kullananlar,besinleri tüketenler parazitin bulaşmasına neden olurlar. Ancak kistleryüksek dirençli olduklarından hastalık etkenidir.


18.04.2018

40

- Histolytica kistleri 10-15 µm büyüklüğündedir.- Kistler dış konak olarak su toprak ve özellikle nemli koşullar altında

yaşayabilirler.- Yutulduğunda amibik (amipli) dizanteriye neden olurlar.- Semptomları kanlı ishal ve ateştir. Aynı zamanda ülsere de neden

olabilir.- Enfekte olan birçok birey klinik semptomlar göstermez.


- Giardia ve Crytosporium’un aksine hayvanlar E. histolytica’nınrezervuarları değildir.

- Bu nedenle atık su arıtımının iyi yapıldığı yerlerde su kaynaklı hastalıkpek görülmez.

- ABD’de 1984 yılında 4 vaka görülmüş ve bunun kontamine olmuş kuyusuyundan kaynaklandığı belirtilmiştir.


18.04.2018

41

Korunma ve Tedavi:- Hastalıktan korunmanın yolu hastalığın yaygın olarak görüldüğüyerlerde su arıtma ve hijyen koşullarına özen göstermektedir.


Cryptosporidium parvum:- Etkeni Cryptosporidium protozoonudur.- Cryptosporiosis hastalığı kısaca Crypto olarak bilinir.- Cryptosporidium parvum atık su ve hayvan atıkları ile kirlenmiş

göllerde, akarsularda bulunan Cryptosporidium’un türlerinden biridir.- Fekal-oral yol ile veya kontamine olmuş gıda ve içme suları aracılığıyla

bulaşır.


18.04.2018

42

- Konak vücuduna ağız yoluyla girdikten sonra sindirim kanalında,sindirim enzimleri ve pH yardımıyla oksistler açılır ve sporozoitlerortaya çıkar.

- Çalışmalar göstermiştir ki düşük bulanıklığa sahip arıtılmış sular salgınhastalığa sebep olabilecek enfektif osistleri içermektedir.

- Cryptosporidium parvum’un insanlarda hastalığa neden olan tekCryptosporidium olduğu belirlenmiştir. ABD’de çeşitli zamanlardasalgın hastalığa neden olarak 400.000 hasta olmasına ve 50 kişininölümüne neden olmuştur.


«

- Giardia kistlerinden daha küçük olup (4-6 µm) iyi işletilen bir arıtmatesisinde %99 oranında osist giderilmektedir.

- Çoklu dolgu maddesi içeren bir pilot filtrede 2,7 ile 3,5 log’luk giderimelde edilmiştir osistler dezenfeksiyona Giardia’dan daha dayanıklı olupklor ve kloraminler osistleri öldürmemektedir.


18.04.2018

43

- Bununla beraber osistler ozonlama ve klordioksite karşı hassastır. Buçalışmalar sonucunda ozonlama ve ardından klorlama önerilmiştir.

- Hayvancılıkla uğraşanlar, veterinerler, laboratuar personeli, kreşöğretmenleri gibi meslek gruplarında bulunanlar ile çocuk veyaşlılarda, endemik bölgelere yolculuk edenlerde, hijyen şartlarınınyetersiz olduğu yerlerde yaşayanlar görülme yüzdesi yüksektir.


Korunma ve Tedavi:- Belirtilen meslek gruplarında çalışanların kişisel temizliklerine özen

göstermeleri bir korunma yöntemidir.- Ayrıca enfekte kişilerle temastan kaçınılmalıdır.- İyi tasarlanmış ve filtrasyon sistemleri ile klorlama üniteleri bulunan

arıtma tesisleri ile de bu hastalıktan büyük ölçüme korunabilirler.


, o f l À d ] l } ] Ç } o } i ] w } i v } o l ] ] u o v...

Documents