∆ιεύθυνση ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης Περιφερειακής Ενότητας Καβάλας

Εφηβική Σκηνή

Ο Βίος του Γαλιλαίου, του Μπρεχτ, Καβάλα 2011 µ.Χ.

Πρώτη παράσταση, 8 Μαΐου 2011 Καβάλα

2

3

Ο Μπρεχτ είπε

«Όλες οι τέχνες πρέπει να συνεισφέρουν στη µεγαλύτερη όλων των τεχνών, την τέχνη της ζωής»

«Είδα το παλιό να πλησιάζει µα ερχόταν σα Νέο. Έτσι το παλιό έκανε την εµφάνισή του σε Νέο µασκαρεµένο,

µα έφερε το Νέο µαζί του στη θριαµβευτική του Κατοχή να το παρουσιάζει σαν παλιό»

«Αν µείνουνε τα πράγµατα όπως είναι, είσαστε χαµένοι. Φίλοι σας είναι η αλλαγή, η αντίφαση σύµµαχός σας. Από το τίποτα πρέπει κάτι να κάνετε, µα οι δυνατοί πρέπει να γίνουν τίποτε. Αυτό που έχετε απαρνηθείτε το και πάρτε αυτό που σας αρνιούνται»

«Γενιά ελαφρόµυαλη. Σε

σπίτια θρονιαστήκαµε

που τα πιστέψαµε αχάλαστα»

«Ελπίζω στους σεισµούς που µέλλονται να ‘ρθουν»

4

«Ο Βίος του Γαλιλαίου του Μπρεχτ, Καβάλα 2011 µ.Χ»

από την Εφηβική Σκηνή της ∆/νσης ∆/θµιας Εκπ/σης Καβάλας

Μνήµη Ιάκωβου Καµπανέλλη

Στις αρχές του φθινοπώρου µιας χρονιάς παράξενης και δύσκολης για τη χώρα και για όλους µας σκέφτηκα να κινητοποιήσω µαθητές της Α’ και Β’ Λυκείου σχολείων της Καβάλας για τη συγκρότηση µιας εφηβικής θεατρικής οµάδας, που θα «µιλούσε» διά του θεάτρου για τα φλέγοντα ζητήµατα της εποχής µας.

Το έργο που θεώρησα αµέσως ότι ταιριάζει σ’ έναν τέτοιο σκοπό ήταν «Ο Βίος του Γαλιλαίου» του Μπέρτολτ Μπρεχτ.

Στο έργο αυτό η συναρπαστική µορφή ενός αναγεννησιακού ανθρώπου, που αναµετρήθηκε ωστόσο µε σκληρές µεσαιωνικές πρακτικές, µας φέρνει σε επαφή µε τα ιδεώδη του ουµανισµού και µάλιστα όχι µε τρόπο στείρα διδακτικό, αλλά µέσα από την πορεία µιας προσωπικότητας και µιας εποχής ιδιαίτερα πολύπλοκης και αντιφατικής.

Στο έργο του Μπρεχτ µπορεί να ψηλαφίσει κανείς την πεποίθηση των ανθρώπων τόσο της εποχής του, όσο και της εποχής στην οποία αναφέρεται το έργο, ότι βρίσκονται στο κατώφλι ενός νέου ξεκινήµατος για την ανθρωπότητα, πεποίθηση που γεµίζει τους ανθρώπους µε αισιοδοξία, δύναµη και αγωνιστική διάθεση.

5

Παράλληλα διαπιστώνουµε και τα αναχώµατα στο κλίµα προόδου, όπως είναι οι δογµατικές αντιλήψεις και όσοι φορείς και εξουσίες τις υποστηρίζουν.

Ο ερχοµός του καινούργιου ωστόσο προσκρούει όχι µόνο στους «εξωτερικούς εχθρούς», αλλά και στις εσωτερικές αντιφάσεις των ίδιων των ανθρώπων που το εισηγούνται.

Έτσι το έργο απελευθερώνει µια σειρά από πολύ ενδιαφέροντες προβληµατισµούς, όπως είναι οι ακόλουθοι: αν δεχτούµε ότι ο επιστήµονας αγαπάει τη γνώση και εργάζεται σκληρά για την κατάκτησή της, σε ποιο βαθµό δικαιούται να την αποκαλύψει αφήνοντάς την στη δικαιοδοσία της εκάστοτε εξουσίας; επίσης αν ο επιστήµονας είναι κι αυτός ένας καθηµερινός άνθρωπος οφείλει να συµπεριφέρεται ως ήρωας, ή µπορούµε να ανεχθούµε απ’ αυτόν αδυναµίες, δειλίες και την προτίµηση της ζωής έναντι του θανάτου;

Σε εποχές κρίσης, όπως η σηµερινή, τα ερωτηµατικά που θέτει το έργο πολλαπλασιάζονται. Νέοι κίνδυνοι, όπως µια ολοσχερής οικολογική καταστροφή αναφαίνονται και νέοι τοµείς της επιστήµης, όπως η βιοτεχνολογία και η βιοηθική ανοίγονται προς διερεύνηση. Η επιστήµη σήµερα επιχειρεί σχεδόν να «ακυρώσει» το χέρι του Θεού στη ∆ηµιουργία. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον ο άνθρωπος αναζητά να βρει πού ανήκει, πού βρίσκεται η ελευθερία και η ευτυχία του, ποια είναι η ευθύνη του επιστήµονα, του διανοούµενου και του κάθε απλού ανθρώπου.

Η παράσταση επιχειρεί να θέσει προβληµατισµούς µη προσδοκώντας απαντήσεις, αλλά ελπίζοντας να

6

αφυπνίσει τους νέους ανθρώπους και να τους προβληµατίσει σε καιρούς έντονα αντιπνευµατικούς.

Θελήσαµε στην ενασχόλησή µας µε τον Μπρεχτ να επικαιροποιήσουµε το έργο του, στήνοντας µια γέφυρα µε το χθες και το σήµερα.

Έτσι η παράστασή µας ξεκινάει µε το υπέροχο χορικό από την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή που υµνεί τη δύναµη του ανθρώπινου µυαλού και σχεδόν «προβλέπει» τις τεχνολογικές επαναστάσεις που ακολούθησαν και τελειώνει µε ένα διαλογικό κείµενο γραµµένο εντελώς πρόσφατα, από το συγγραφέα Μιχάλη Ρέµπα, που προσδιορίζει εκ νέου τα µεγάλα ερωτήµατα που θέτουν οι σύγχρονες επιστηµονικές ανακαλύψεις, για να τα αφήσει για άλλη µια φορά ανοιχτά.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά τον ∆ιευθυντή Εκπαίδευσης κ. Γιώργο Χεριστανίδη για την αµέριστη συµπαράστασή του στην προσπάθειά µας, το Σχολικό Σύµβουλο Φυσικών Επιστηµών κ. Σωκράτη Τουµπεκτσή για την πολύτιµη συνεργασία µας και φυσικά όλους τους συντελεστές της παράστασης και προπαντός τους µαθητές που έδωσαν σάρκα και οστά στην αρχική ιδέα. Υ.Γ Μια βδοµάδα ακριβώς, αφότου γράφηκε το παρόν σηµείωµα, συνέβη ο φονικός σεισµός, το τσουνάµι και η πυρηνική καταστροφή στην Ιαπωνία. Ήταν 11 Μαρτίου 2011.

Όλγα Μάµαλη ∆ρ. Θεατρολόγος-Φιλόλογος

Υπεύθυνη Πολιτιστικών στη ∆/νση ∆/θµιας Εκπ/σης Καβάλας

7

8

9

Φυσική θεωρία: πορεία προς την ενότητα

Τους τελευταίους αιώνες, η επιστήµη της Φυσικής ξεκίνησε µε ένα πολύ αγέρωχο ύφος. Θεωρούσε, ότι µπορούσε να ερµηνεύσει πλήρως τον κόσµο. Ότι µπορούσε όλα να τα εξηγήσει. Αρκούσε µόνο η επιστηµονική γνώση. Η φυσική θεωρία προσπάθησε ακόµα, να υποκαταστήσει τη θεολογία, τη φιλοσοφία, την τέχνη και ό,τι άλλο δεν χωρούσε στο "σακούλι" της. Και έτσι δηµιουργήθηκε ο ∆υτικός τρόπος σκέψης που ακόµα και σήµερα παραµένει µονοδιάστατος: Ή η γνώση ή η πίστη. Ή η επιστήµη, ή η θεολογία. Ή ο κόσµος, ή ο Θεός. Όµως, η ενότητα και η σύνθεση απουσιάζουν µε τραγικό τρόπο.

Οι επιστηµονικές επαναστάσεις που ακολούθησαν την περίοδο του 20ου αιώνα, µας οδήγησαν προς µια φυσική θεωρία που αναιρεί όλο το προηγούµενο πλαίσιο του µηχανιστικού κοσµοειδώλου. Πολύ συµπυκνωµένα µπορούµε να πούµε ότι ο κόσµος δεν είναι αντικείµενο, είναι ένα διαρκές αναπτυσσόµενο και συντελούµενο γεγονός. ∆εν έχουµε ιδιότητες που υφίστανται, αλλά µια διαρκή δηµιουργία πραγµάτων, δηµιουργία της ουσίας των ιδιοτήτων τους. Ο κόσµος λοιπόν είναι ένα "όλον". Μιλάµε για την ενοποίηση των φυσικών θεωριών, δηλαδή ότι το ανθρώπινο πνεύµα θέλει να συναντήσει όλη την Αλήθεια.

Η αναζήτηση της Αλήθειας, µε την οποία δίνεται η πλήρης εικόνα των πραγµάτων όπου η επιστήµη, η φιλοσοφία, η θεολογία και η ζωή ενοποιούνται χωρίς να χάνουν τη διάκρισή τους είναι τελικά το θεµελειώδες ζητούµενο.

∆ρ. Σωκράτης Τουµπεκτσής Σχολικός Σύµβουλος Φυσικών Επιστηµών

10

Συντελεστές

Σύλληψη-δραµατουργία παράστασης-σκηνοθεσία Όλγα Μάµαλη

Επιστηµονική συνεργασία-δηµιουργία βίντεο –

µουσική επιµέλεια Σωκράτης Τουµπεκτσής

«Ο Βίος του Γαλιλαίου», Μετάφραση

Σπύρος Α. Ευαγγελάτος

Συγγραφή του κειµένου «Το δέντρο» Μιχάλης Ρέµπας

Επιµέλεια κοστουµιών Μαρία Καπανταϊδάκη

∆ηµιουργία αφίσας-εξωφύλλου Ειρήνη Ελευθεριάδη

Επιµέλεια εντύπων Γεώργιος Παπανικολάου Φωτογραφίες από τις πρόβες ∆ηµήτρης Γλερίδης

Θεατρολογική επιµέλεια προγράµµατος Όλγα Μάµαλη

Παραχώρηση κοστουµιών, ειδών φροντιστηρίου

Γεώργιος Μπότσιος

Τεχνική υποστήριξη Βασίλης Βουγιούκας, Ευαγγελία Γούδα, Παναγιώτης

Γυιόκας

11

12

∆ιανοµή / Μπέρτολτ Μπρεχτ «Ο Βίος του Γαλιλαίου»

Αφηγητής, Το Υποκείµενο, Η φωνή του Κήρυκα:

Βασίλης Παπανικολάου Αφηγήτρια: ∆ανάη Φιλίδου

Πρώτος Γαλιλαίος: Αντώνης Μανδήλας Ανδρέας: Θωµάς Πάπας

Λουδοβίκος: Λάζαρος Ονουφριάδης Έφορος: Γεράσιµος Γιοβανάκης

Σαγκρέτο: Άγγελος Κωνσταντινίδης Κυρία Σάρτι: Κατερίνα Κούτρα

Αυλάρχης, Μικρόσωµος Καλόγερος, Μπελαρµίν: Μάριος Κυριακίδης

∆εύτερος Γαλιλαίος: Ανέστης Μορφίδης Φιλόσοφος, Μπαρµπερίνι, Πάπας:

Γιάρικ Παπαπαναγής Μαθηµατικός, Πολύ γέρος Καρδινάλιος,

Ιεροεξεταστής: Παναγιώτης Βασιλειάδης

Φεντερτσόνι, Καλόγερος, Γραµµατέας: Παναγιώτης Βουλγαρέλης

Βιργινία: Ευφροσύνη Μητρούση Τρίτος Γαλιλαίος: Χρήστος Παπαδόπουλος

13

∆ιανοµή / Μιχάλης Ρέµπας «Το δέντρο»

Κύριος: Μάριος Κυριακίδης Κυρία: Ευφροσύνη Μητρούση

Πρώτος άνδρας: Γεράσιµος Γιοβανάκης ∆εύτερος άνδρας: Βασίλης Παπανικολάου

Τρίτος άνδρας: Αντώνης Μανδήλας

*Στο Πρώτο Στάσιµο από την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή

(µτφ. Κωνσταντίνος Χρηστοµάνος) ακούγεται η φωνή τού

Παναγιώτη Ελευθεριάδη

14

Η ζωή του Γαλιλαίου

Ο Γαλιλαίος Γαλιλέι (Galileo Galilei: Πίζα 1564 - Φλωρεντία 1642), µέγας Μαθηµατικός, Αστρονόµος και Φυσικός, ίσως ο µεγαλύτερος επιστήµονας όλων των εποχών έδειξε από πολύ νωρίς σηµάδια αξιοσηµείωτης ιδιοφυίας.

Φοιτητής της Ιατρικής ακόµη άρχισε να δίνει διαλέξεις περί Φυσικής στο Πανεπιστήµιο της Πάδοβα και αργότερα ως Μαθηµατικός στο Μεγάλο

∆ούκα της Τοσκάνης. Άρχισε να ευηµερεί, αλλά δεν του έµεινε καιρός να ολοκληρώσει τις ιατρικές του σπουδές. Ευγενείς και βασιλείς διαφόρων χωρών της Ευρώπης παρακολουθούσαν τις διαλέξεις του και σε νεαρή ακόµη ηλικία έφτασε να µιλάει σε ακροατήριο που αποτελούσαν πάνω από 2.000 διακεκριµένες

ευρωπαϊκές προσωπικότητες. Επί 18 συναπτά έτη δίδαξε στο Πανεπιστήµιο της Πάδοβα για να βρεθεί αργότερα στη Φλωρεντία και τη Ρώµη.

Σύντοµα προχώρησε στις µεγάλες του ανακαλύψεις στο χώρο των Φυσικών επιστηµών, οι οποίες τον συγκαταλέγουν στους πρωτεργάτες της Επιστηµονικής Επανάστασης: εισηγήθηκε την πειραµατική µέθοδο και κατέφυγε σε συστηµατικές αστρονοµικές παρατηρήσεις, βελτίωσε το τηλεσκόπιο,

15

ανακάλυψε τις ηλιακές κηλίδες και τους τέσσερις δορυφόρους του ∆ία και κατέγραψε πρώτος τις κινήσεις τους, εφεύρε το Νόµο του εκκρεµούς και τον αναλογικό διαβήτη, διατύπωσε το Νόµο της πτώσης των σωµάτων, και υποστήριξε τη θεωρία του Κοπέρνικου για το ηλιακό σύστηµα, σύµφωνα µε την οποία η Γη και οι άλλοι πλανήτες στρέφονται γύρω από τον Ήλιο.

Επειδή τόλµησε να αντικρούσει τις κρατούσες αντιλήψεις περί ακινησίας της Γης, συγκρούστηκε µε τη Ρωµαιοκαθολική Εκκλησία.

Με το βιβλίο του «∆ιάλογοι»(Discorsi), στο οποίο σύγκρινε τις πλανητικές αρχές του Πτολεµαίου µε εκείνες του Κοπέρνικου, προκλήθηκε τεράστια αναστάτωση στους αριστοτελικούς κύκλους των επιστηµόνων οι οποίοι εξύφαναν το διωγµό του από την Εκκλησία. Το γεγονός ότι το έργο ήταν γραµµένο στην απλή γλώσσα του λαού, τα ιταλικά και όχι στα λατινικά και ο σαρκαστικός, σε βάρος της Εκκλησίας, σχολιασµός των απαγορευµένων αρχών του Κοπέρνικου ήταν λόγοι επαρκείς για να κληθεί σε απολογία στα 1633 και να δικαστεί από την Ιερά Εξέταση σε µακρά πολύµηνη δίκη. Τελικά εξαναγκάστηκε να παραδεχτεί δηµόσια τις πλάνες του για να αποφύγει τη θανατική ποινή και να καταδικαστεί σε κατ’ οίκον περιορισµό.

Στην πραγµατικότητα δεν άλλαξε ποτέ γνώµη και συνέχισε τη συγγραφή των «∆ιαλόγων» ως το θάνατό του.

Μόλις στα 1982, 350 χρόνια µετά το θάνατο του Γαλιλαίου, ο Πάπας θα ζητήσει συγνώµη για την αδικία που έγινε.

16

Ο Γαλιλαίος αποτέλεσε για την παγκόσµια συνείδηση σύµβολο του τολµηρού και ελεύθερα σκεπτόµενου επιστήµονα, που περιγράφει τη φύση σύµφωνα µε τις παρατηρήσεις του και όχι µε βάση τις ιδεολογικές και φιλοσοφικές αντιλήψεις.

Η προσωπικότητα του Γαλιλαίου είναι γέννηµα της Αναγέννησης, αυτής της ευτυχισµένης εποχής στην ιστορία της ανθρωπότητας, κατά την οποία έλαβε χώρα η θυελλώδης και οργιαστική ακµή των Γραµµάτων και των Τεχνών, που ξεκίνησε από την Ιταλία για να εξαπλωθεί στο µεγαλύτερο τµήµα της Ευρώπης, βασιζόµενη στην πίστη στο µυαλό του ανθρώπου, την ελευθερία του και την ευτυχία του, µε την επανανακάλυψη των γνώσεων και των αξιών του Αρχαίου κόσµου. Ωστόσο η τύχη του ίδιου του κορυφαίου επιστήµονα δείχνει ότι το πέρασµα από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση δεν ήταν απλή υπόθεση και ότι οι κρατούσες αντιλήψεις δεν υποχώρησαν εύκολα. Χρειάστηκαν αγώνες, θυσίες και περιπέτειες.

17

Το επικό θέατρο του Μπρεχτ

Ο Μπρεχτ (Bertolt Brecht: Άουγκσµπουργκ 1898-Βερολίνο 1956) υπήρξε σηµαντικός συγγραφέας και θεατράνθρωπος. Απέναντι στο δραµατικό θέατρο του Αριστοτέλη αντέταξε το επικό θέατρο της επιστηµονικής εποχής.

Στο επικό θέατρο η σκηνή αφηγείται τη δράση επιδιώκοντας να µετατρέψει το θεατή από παθητικό δέκτη σε άνθρωπο που παρατηρεί τα γεγονότα και τα φαινόµενα και αναζητά τα πώς και τα γιατί στις µεταξύ τους συνάφειες, µε σκοπό να θελήσει να παρέµβει και να αλλάξει το κοινωνικό γίγνεσθαι.

Ο συγγραφέας ενδιαφέρεται να προβάλει τις απόψεις περισσότερο και όχι τα συναισθήµατα των ηρώων και να δείξει την ιστορική και κοινωνική συµπεριφορά τους. Την έννοια της σύγκρουσης ο Μπρεχτ την αντικαθιστά µε την έννοια της αντίφασης. Ο µπρεχτικός ήρωας δεν είναι ένας, αλλά αποτελείται από αντιφατικές συµπεριφορές και δεν παύει να µας εµφανίζεται όλο και πιο διαφορετικός, όλο και πιο πολύπλοκος απ’ ότι φανταζόµασταν. ∆εν παύει να αλλάζει µπροστά στα µάτια µας, ανάλογα µε την κατάσταση στην οποία βρίσκεται.

Προϋπόθεση για την ενεργοποίηση του θεατή και την κριτική του στάση απέναντι στα συµβάντα είναι η αποστασιοποίηση. Όλες οι τεχνικές της µπρεχτικής θεατρικής παράστασης συντείνουν στη δηµιουργία της απόστασης.

Η χρησιµοποίηση επιγραφών που προαναγγέλλουν την εξέλιξη της δράσης και καθορίζουν τον ιστορικό τόπο και χρόνο της, ο φωτισµός της σκηνής από ορατές πηγές φωτός, η σχηµατικότητα της

18

σκηνογραφίας, που ο ρόλος της είναι να δείχνει κι όχι να υποβάλει, η διάσπαση του κειµένου σε πολλά επίπεδα: της απλής κουβέντας, της απαγγελίας και του τραγουδιού, η χρήση του αφηγητή, οι προβολές σε οθόνες είναι µερικές από αυτές τις τεχνικές.

Σκοπός τους να διακόπτεται η δράση και να σχολιάζεται µε κάθε τρόπο, αφού στόχος του θεάτρου δεν είναι η υποβολή και η ταύτιση, αλλά η αποστασιοποίηση από το θέαµα και η κριτική στάση.

Ο ηθοποιός καλείται να τονίσει και αυτός µε το παίξιµό του τις ανακολουθίες και τις αντιφάσεις του ήρωα, να δείξει ότι υποδύεται το ρόλο και δεν είναι ο ρόλος, να αναδείξει τις χαρακτηριστικές του χειρονοµίες και συµπεριφορές, να αφήσει ακόµη να διαφανεί η γνώµη του γι’ αυτόν.

Στο θέατρο αυτό ο άνθρωπος δεν παραµένει ίδιος κι απαράλλαχτος, αλλά αλλάζει διαρκώς µέσα σ’ έναν κόσµο που αλλάζει. Στην παράσταση πρέπει να φαίνεται η προοπτική του κόσµου κι όχι µια λιµνάζουσα κατάσταση.

Το θεατρικό έργο δε στοχεύει να υποδείξει στο θεατή συγκεκριµένες στάσεις και ηθικούς κανόνες, αλλά να τον οδηγήσει να υιοθετήσει µόνος του τις σωστές στάσεις, εκείνες που αντιστοιχούν στις πραγµατικές ιστορικές συνθήκες.

Το θεατρικό έργο διαµορφώνει έναν καινούργιο θεατή που ο ρόλος του αρχίζει µε το τέλος της παράστασης και τελειώνει έξω στη ζωή. Το θέατρο είναι ένας χώρος στον οποίον αναπτύσσεται µια διεργασία προβληµατισµού, όπου µπορούµε να ανακαλύψουµε τις αναγκαίες προϋποθέσεις που θα µας βοηθήσουν να δηµιουργήσουµε µια κοινή για όλους αλήθεια.

19

Ο Μπρεχτ και ο Γαλιλαίος

Κανένα άλλο έργο δεν απασχόλησε τον Μπρεχτ όσο ο «Γαλιλαίος».

Η περιπέτεια συγγραφής ή καλύτερα πολλαπλών συγγραφικών εκδοχών του «Γαλιλαίου» παρουσιάζει εξαιρετικό θεατρολογικό ενδιαφέρον. Βλέπει κανείς στο έργο αυτό πώς η βιογραφία µιας εξέχουσας προσωπικότητας στην ιστορία των επιστηµών, όπως είναι ο Γαλιλαίος, συνδιαλέγεται τόσο µε την ιστορία της προσωπικής διαδροµής του Μπρεχτ, ενός συγγραφέα που επηρέασε καταλυτικά το θέατρο του 20ου αιώνα, όσο και µε τη φλέγουσα πραγµατικότητα των εποχών συγγραφής του έργου.

Έτσι ο Μπρεχτ στα 1938, όταν βρισκόταν στη

∆ανία, στην περίοδο της ευρωπαϊκής εξορίας του, θα γράψει την πρώτη µορφή του έργου, µε τον τίτλο «Η Γη γυρίζει». Αφορµή για τη συγγραφή του έργου ήταν η είδηση για την επιτυχία των Γερµανών επιστηµόνων να διασπάσουν το άτοµο του ουρανίου. Για την ανακατασκευή του Πτολεµαϊκού συστήµατος

20

ο Μπρεχτ βοηθήθηκε από τους συνεργάτες του Νηλ Μπορ, που εργαζόταν πάνω στο πρόβληµα της διάσπασης του ατόµου. Τότε ο Μπρεχτ ήθελε προβάλλοντας τον ηρωικό αγώνα του Γαλιλαίου να υπερασπιστεί την επιστηµονική αλήθεια-ότι η Γη γυρίζει- να πάρει θέση για τον αγώνα των επιστηµόνων και των διανοουµένων, που θα έπρεπε να συνεχίσουν να εργάζονται για τις µεγάλες τους ανακαλύψεις µαχόµενοι ταυτόχρονα κατά του ναζισµού.

Κατά την περίοδο της αµερικανικής εξορίας του θα

επεξεργαστεί τη δεύτερη µορφή του έργου στα 1945 για τον ηθοποιό Τσάρλς Λώτον και στα µισά της εργασίας τους θα σηµειωθεί το τροµαχτικό γεγονός της ρίψης της ατοµικής βόµβας στη Χιροσίµα και το Ναγκασάκι. Τα δεδοµένα αλλάζουν. Αρχίζει η «ατοµική εποχή». Όπως λέει ο ίδιος ο Μπρεχτ: «Οι τερατώδεις συνέπειες της βόµβας µας έκαναν να δούµε κάτω από ένα τελείως διαφορετικό και εξαιρετικά βίαιο πρίσµα τη σύγκρουση του Γαλιλαίου µε την εξουσία της εποχής του. Από την αρχή το

21

κλειδί για την κατανόηση της τεράστιας µορφής του Γαλιλαίου ήταν η αντίληψή του πως η επιστήµη είναι συνδεδεµένη µε το λαό. Ήταν η εποχή στην Αµερική που µεγάλοι φυσικοί εγκατέλειπαν πανικόβλητοι την εργασία τους, που είχε τεθεί στην υπηρεσία µιας πολεµοχαρούς κυβέρνησης. Είχε πλέον καταντήσει ατιµωτικό να ανακαλύψει κάτι ένα επιστήµονας». Στη δεύτερη εκδοχή του έργου, η εφαρµογή της επιστηµονικής αλήθειας τίθεται υπό διερεύνηση, καθώς και η ανεξέλεγκτη χρήση της από τη µεριά της εξουσίας.

Την τελευταία εκδοχή του έργου θα διαµορφώσει ο

Μπρεχτ από το 1953 ως το 1955 επιστρέφοντας στην Ανατολική Γερµανία και στο θέατρό του, το Μπερλίνερ Ανσάµπλ, τότε που καινούργια δεδοµένα και ανοιχτά µέτωπα θα δηµιουργηθούν µε την απαρχή ενός βωβού, αλλά συγκλονιστικού «ψυχρού πολέµου». Η συγκυρία είναι και πάλι οριακή για την ανθρωπότητα. Στα 1952 γίνεται η πρώτη δοκιµή

22

της αµερικάνικης βόµβας υδρογόνου, ενώ το 1953 έχει σειρά η πρώτη σοβιετική υδρογονοβόµβα. Το 1953 είναι επίσης η χρονιά καταδίκης σε θάνατο του ζεύγους Ρόζενµπεργκ, που θεωρήθηκαν ένοχοι προδοσίας για αποκάλυψη ατοµικών µυστικών στη Σοβιετική Ένωση, ενώ το 1954 θα ξεσπάσει η υπόθεση Οπενχάιµερ, πατέρα της ατοµικής βόµβας. Το 1953 είναι η χρονιά θανάτου του Στάλιν και ξεσπάσµατος της εργατικής εξέγερσης στη Βουδαπέστη, που κατεπνίγη από τα σοβιετικά τανκς. Ο Γαλιλαίος είναι πλέον για τον Μπρεχτ ο επιστήµονας που επινόησε την επαναστατική θεωρία χωρίς να τη βάλει όµως σε εφαρµογή.

Η µοίρα θέλησε ο θάνατος να βρει τον Μπρεχτ βγαίνοντας από την πρόβα του «Γαλιλαίου», µια σκηνοθεσία που δεν µπόρεσε να ολοκληρώσει.

Πρέπει να πούµε εδώ πως η βασική δοµή του

«Γαλιλαίου» δεν άλλαξε παρά τις συνεχείς διασκευές που υπέστη.

23

Από το έργο απουσιάζει η επί σκηνής δίκη του Γαλιλαίου, για την οποία µαθαίνουµε από τους µαθητές του που περιµένουν την κατάληξη της ανάκρισής του από την Ιερά Εξέταση και στη συνέχεια από τον ίδιο το Γαλιλαίο, που βγαίνει «εντελώς αλλαγµένος, σχεδόν αγνώριστος». Η δράση υποχωρεί πάντα υπέρ του προβληµατισµού. Και ο προβληµατισµός αυτός δεν ήταν ποτέ πιο πλούσιος και πιο πολύπλοκος στο σύνολο του µπρεχτικού έργου απ’ ό,τι στην περίπτωση του «Γαλιλαίου».

Το έργο δεν περιορίζεται σε µια µόνο σύγκρουση, αυτή του Γαλιλαίου µε την Εκκλησία, ή τη σύγκρουση της επιστήµης µε την κοινωνία. Αντίθετα εκθέτει µια ολόκληρη σειρά από αντιφάσεις, τις αντιφάσεις ενός διανοουµένου ανάµεσα στο παλιό και το καινούργιο.

Το πάθος του Γαλιλαίου για την έρευνα, ο τρόπος του να κινείται, να διδάσκει, η πίστη του στη λογική, η γνώση του σχετικά µε τις κοινωνικές συνέπειες των ανακαλύψεων είναι τα βασικά µοτίβα που διατρέχουν το έργο.

Ο Γαλιλαίος παραµένει εδώ ένα µεγάλος άνδρας, ακόµη και µέσα στην κατάσταση του εξωτερικού ξεπεσµού και της ταπείνωσης και αποµόνωσής του από την Ιερά Εξέταση. Παραδίδει το έργο του Discorsi γραµµένο παρά τις ελλείψεις και τους περιορισµούς, το οποίο επρόκειτο να φέρει τη µεγάλη επανάσταση στη Φυσική. Αλλά η στιγµή της κοινωνικής επανάστασης πέρασε και χάθηκε.

Ο Γαλιλαίος καταδικάζει ο ίδιος τον εαυτό του. Η κοσµοαντίληψη του Μπρεχτ στο έργο αυτό είναι

ρευστή, πειραµατική, επιστηµονική, σε προοδευτική µεταβολή σε σχέση µε την εποχή του.

24

Οι απόψεις του µπρεχτικού Γαλιλαίου παραµένουν επαναστατικές και στρέφονται ενάντια σε κάθε εξουσία και την επιµονή της σε δογµατισµούς που αντιπαλεύουν την πρόοδο.

Το έργο πρωτοανέβηκε το 1943 στη Ζυρίχη, στα 1945 στο Λος Άντζελες στην αγγλική εκδοχή του και το 1957 στο Ανατολικό Βερολίνο. Ξανανέβηκε από το βερολινέζικο θέατρο Μπερλίνερ Ανσάµπλ στα 1971 και το 1977. Επίσης ανέβηκε σε πολλά µέρη του κόσµου, όπου παίχτηκε µε µεγάλη επιτυχία.