АҚОРДА

CCMMYYK

№173 (3245)15 қараша, 2017

СƏРСЕНБІРЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИГАЗЕТ

e-mail:aikyngazeti@gmail.com www.facebook.com/aikyn.kz www.twitter.com/aikyn_gazeti

www.aikyn.kz

Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Астана Бас жоспары» ғылыми-зерттеу жобалық институты» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде болды. Бұл туралы Ақорданың баспасөз қызметі хабарлады.

«Назарбаев орталығы» ғимаратында Астана клубының үшінші отырысы өз жұмысын тәмамдады. Онда АҚШ, Ресей, Қытай, Үндістан, Еуропа елдері, Таяу Шығыс, Орталық және Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерінен келген саяси қайраткерлер, ғалымдар, ақыл-ой орталықтарының алдыңғы қатарлы сарапшылары халықаралық күн тәртібінде тұрған көкейкесті мәселелерді талдап, ұсыным түзді.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Самұрық-Қазына» акционерлік қоғамы басқармасының төрағасы Өмірзақ Шөкеевті қабылдады.

БАСҚОСУ

МЕРЕЙ

БАС РЕДАКТОР БАҒАНЫ

ЕЛБАСЫ

АСТАНАНЫҢ ИНФРАҚҰРЫЛЫМЫН ДАМЫТУДЫ ТАПСЫРДЫ

БАЛАЛЫҚТЫҢ ОН ЖЫЛЫРЕСЕЙДЕ ҚАБЫЛДАНҒАН СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЖОСПАРДАН БІЗ НЕГЕ ҮЛГІ АЛМАЙМЫЗ?

Нұртөре ЖҮСІП

«Үнемі дамып отыратын тірі ағза іспетті» деген тіркесті на-зарға алсақ, қазіргі Қазақстан жағ дайын да адам капиталына к�п нәрсе байланысты. �сіресе, бар лық дамуымыздың тікелей тетігі – болашақ ұрпаққа жасала-

тын жағдай туралы да ойлану керек.

Біз «Бар жақсылық – бала-ларға» деген ұранның аясында �сіп жетілдік. Кеңестік кезеңнің балаларға деген �зіндік қамқор-лығы болды. Тәуелсіз Қазақстан жағдайында не істей аламыз? Немесе не істеу қажет?

(Жалғасы 4-бетте)

КӘСІПОРЫННЫҢ КІРІСІ КӨБЕЙДІ

Кездесуде Мемлекет басшысына «Самұрық-Қазына» акционерлік қоғамының биылғы 10 айда атқарған жұмысының нәтижелері ж�нінде есеп беріліп, компанияның трансформациялану барысы туралы мәлімделді.

+мірзақ Ш�кеевтің ақпаратына сәйкес, кәсіпорынның шоғырланған кірісі былтырғы к�рсеткішпен салыстырғанда 44 пайызға �сіп, 414 миллиард теңгені құраған.

Сонымен қатар «Самұрық-Қазына» акцио-нерлік қоғамы басқармасының т�рағасы Қа зақстан Президентіне холдинг құрамындағы компаниялар санының қысқарып, кәсіпорынды басқару деңгейі оңтайланғаны ж�нінде баян-дады. +мірзақ Ш�кеевтің мәліметі бойынша, осы жылдың соңына дейін холдинг құрамындағы компаниялар саны 315-ке дейін қысқарып, басқару деңгейі 4 сатыға дейін азаятын болады.

Нұрсұлтан Назарбаев кездесу соңында бір-қатар нақты тапсырма берді.

Биыл Астана клубы жұмысына алғаш рет жо ғары дәрежелі саясаткерлер – бұрынғы мемлекет басшылары Абдолла Гүл (Түркия), Вацлав Клаус (Чехия), Данило Тюрк (Словения) қатысқан болатын. Бұған қоса, клуб сессияларына жаһандық сарапшылық қауымдастықтың ірі тұл-ғалары – Stratfor негізін қалаушы Джордж Фрид-ман, америкалық белгілі саясаттанушы, Еуразия

бойынша сарапшы Эндрю Качинс, геоэкономика терминінің тең авторы, АҚШ-тағы Стратегиялық және халықаралық зерттеулер орталығының аға кеңесшісі Эдвард Люттвак, Орталық Азия тари-хына арналған кітаптар авторы, АҚШ-тың Джонс Хопкинс университетінің профессоры Фредерик Старр және басқалары атсалысты.

(Жалғасы 2-бетте)

ЕЛОРДА – КӘСІБИ СҰХБАТ АЛАҢЫ

Жадыра АҚҚАЙЫР

Егемендігін енді алған елде

бұл кезде маңызды дүниенің бәрі болды: Президент, Үкімет, Жо-ғарғы сот, мемлекеттік ту мен ел-таңба барлығы бар. Жетпей тұрғаны – теңге ғана. Академик Сауық Тәкежановтың бастамасы-мен бұл іс бас-аяғы бір жылда ше шімін тапты. Еліміздің үздік суретшілерінің жұмыстарын іріктеп, мәселенің мәнімен айна-лысатын арнайы топ құрылды. Теңгенің ең алғашқы курсы – 4,75 теңге – 1 АҚШ доллары. Сол сәттен бері бас валюта тағдыр та лайына «т�зіп» келеді.

Полиграфшылардың жер-жаһанды кезіп, терген білімдері-нің арқасында сәні мен салтанаты үйлескен банкнота пайда болды. Құнды қағаздар шығаратын фаб-риканың тұсауы 1993 жылдың 2 маусымында кесілді. Ашылу сал танатына Елбасымыз қатыс-қан. 15 қарашаға дейін қағаз ақша дайын болғанымен, тиын түрінде соғып үлгермеген. Осылайша, бас тапқыда қағаз тиындар айна-лымда жүрген. Тозығы тез жететін ондай банкнотаны шалғайдағы Англиядан ұшақпен тасу оңай

шаруа емес еді. Теңге соғатын фаб риканы жедел арада ашу керек болды. Жоспар бойынша екі жылда салынуы тиіс фабрика-ның құрылыс жұмыстары бір жылда бітеді. 1995 жылдың 19 ма мырынан бастап, қазақстан-дықтар еліміздегі «отандық тең-гені» пайдалана бастады.

Ағылшын фунтын алты жыл бейнелеген деседі. Бірақ мұндай ұзақ уақыт күту бізде мүмкін емес-тін. Жаңа банкноталардың к�лемі де кеңестік үлгімен сәйкес болды. Ондағы ой – барынша үнемдеу бо латын. Шығын демек ші үнем-деуге байланысты бір қызық жағ-дай орын алған деседі. Англияда ақша шығаратын фаб рика басшы-лары «жабайы» қазақ тарды алдап түсіреміз деген оймен сапасыз банк ноталар беріп жіберген екен. Түрі тіпті ақша емес, лоторея би-леті іспеттес. Сол кезде Ұлттық банк бірден хабар ласып, «тапсы-рысты ендігіде �зге фабрикаға беретін боламыз» деген екен сұсты дауыспен. �п-сәтте мәселе шеші-ліп, содан бері әлі күнге дейін банкнота тек сапалы шығып ке-леді. Алғашқы дизайнынан кейін дүниеге түрлі теңгелер келді. Бар-лығы – ерек ше. Барлығы – бізге бағалы. Ту ған күніңмен, теңге!

ҚАЗАҚСТАНДА 106 ТЕҢГЕ БАР15 қараша – төл теңгеміздің туған күні. Осыдан 24 жыл бұрын сағат тілі таңғы 8:00-ді көрсеткен сәтте, Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы дүниеге теңгенің келгені жайлы күллі Қазақ жұртына жар салған болатын. Статистика комитетінің мәліметіне сәйкес, бүгінде елімізде Теңге есімді 106 азамат бар. Оның 88-і – қазақ.

Мемлекет басшысына елорданың сәулет және қала құрылысы саласында атқарылып жатқан жұмыстардың негізгі нәтижелері туралы баяндалды.

Сонымен қатар Елбасы жол-к�лік және әлеу меттік-мәдени салалардағы бірқатар инфра құрылым нысандарының, соның ішінде жолдардың және қала тұрғындарына арналған демалыс орындарының құрылыс жоспарлары-мен танысты.

Нұрсұлтан Назарбаев Астананың инфра-құры лымын одан әрі дамыту және жетілдіру ж�нінде шаралар қабылдау қажеттігін атап �тті.

Соңында Қазақстан Президенті бірқатар нақты тапсырма берді.

Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақала сының түйінді тұсында былай дейді: мемлекет пен ұлт құрыш тан құйылып, қатып қалған дүние емес, үнемі дамып отыратын тірі ағза іспетті. Ол өмір сүру үшін заман ағымына саналы түрде бейімделуге қабілетті болуы керек. Жаңа жаһандық үрдістер ешкімнен сұрамай, есік қақпастан бірден төрге озды. Сондықтан заманға сәйкес, жаңғыру міндеті барлық мемлекеттердің алдында тұр. Сынаптай сырғыған уақыт ешкімді күтіп тұрмайды, жаңғыру да тарихтың өзі сияқты жалғаса беретін процесс. Екі дәуір түйіс кен өліара шақта Қазақстанға түбегейлі жаңғыру және жаңа идеялар арқылы болашағын баян ды ете түсудің теңдессіз та рихи мүмкіндігі беріліп отыр.

№173 (3245) 15 ҚАРАША, 2017 СƏРСЕНБІ www.aikyn.kz

SAI’ASAT2

СЕНАТ ҮКІМЕТ ОТЫРЫСЫ

БАСҚОСУ

Бетті дайындаған Айхан ШӘРІП

Алдағы үш-төрт жылда Қазақстанда Шопан ата түлектерінің басы үш миллиондайға ұлғаяды. Кеше Бақытжан Сағынтаевтың төрағалығымен өткен Үкімет отырысында осындай болжам жария етілді. Үкімет мүшелері ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдауды жетілдіретін шараларды қарады. Сондай-ақ электрондық сауда-саттықты дамыту, денсаулық сақтауды цифрландыру мәселелері де талқыланды. Отырыс соңында 85 күннен кейін басталатын қысқы Олимпиадаға Қазақстан құрамасының дайындығы пысықталды.

Алдымен мінберге шақырылған Ауыл шаруашылығы бірінші вице-министрі Қ.Айтуғанов агро�неркәсіптік кешенді (А�К) мемлекеттік қолдауды жетілдіру және ауыл шаруашылығының басымдықты бағыттарын дамыту карталары әзірленгенін еске салды. Атап айтқанда, «ауыл шаруашылығы кооперациясын дамыту», «аграрлық қайта �ңдеу», «А�К қарқынды техникалық қайта жабдықтау», «тұқым шаруашылығы», «�сім-діктерді қорғау», «агрохимия», «мал азығы �ндірісі», «к�терме-үлестіру орталықтары», «егіндіктерді ұлғайту», «отарлы қой шаруа-шылығын дамыту» бойынша он карта қабылданған.

Мұның сыртында қазір «аграрлық ғы-лымды дамыту», «сиыр еті �ндірісі», «субсидиялаудан – жеңілдікті несиелендіруге к�шу арқылы мемлекеттік қолдау шара-ларының тиімділігін арттыру» карталары әзірлеу сатысында тұр.

«А�К-ті дамытудың маңызды бағытта-рының бірі – ауыл шаруашылығы �німдерін қайта �ңдеу. Бұл бағытта егжей-тегжейлі талдау жүргізілді және алғаш рет «Қайта �ңдеу кәсіпорындарының деректер базасы» қа-лыптастырылды. Бұл база әр кәсіпорынның ағымдағы жағдайын бағалаудан, оның қуаттылығы, жүктелуі, �нім номенклатурасы, сондай-ақ дамуын тежеген проблемалары туралы ақпараттан тұрады. Импорт үлесінің жоғарылығын, зауыт-кәсіпорындардың жүктелмегендігін және шикізаттық әлеуетті ескере отырып, 435 кәсіпорынды қамтитын қайта �ңдеудің 9 басым түрі айқындалды. Бұған – сүтті, етті, тері мен жүнді, майлы және дәнді дақылдарды, жеміс және к�к�-ністі, қант қызылшасы мен картопты қайта �ңдеу жатады» деді Қайрат Айтуғанов.

Осы орайда «аграрлық қайта �ңдеу картасына» сәйкес, АШМ жаңа 79 шағын зауыт салуға және 80 зауытты жаңғыртуға мін-дет алып отыр. Бұл қайта �ңделетін �німдердің жалпы �ндірісін қазіргі 1,9 триллионнан 3 трлн теңгеге дейін ұлғайтуға және 7 мың жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді екен.

А�К-ті �ркендетудің �зекті мәселелерінің бірі ауыл шаруашылығы тауар �ндірушілерінің техникалық жарақтануына қатысты болып келеді. Министрлік ауыл шаруашылығы техникасының паркіне жүргізген талдау к�рсеткендей, тракторлар мен комбайндар-дың басым к�пшілігінің қолдану мерзімі 17 жылдан асып кеткен. К�птеген техника есептен шығаруды қажет етеді.

«Тозған техниканы пайдалану – ж�ндеу мен жанар-жағармай шығындарының орташа алғанда 20%-ға �суіне, ең бастысы – жалпы жиналымның шамамен 14%-ын немесе шамамен 200 миллиард теңгені жоғалтуға әкеліп соқтыруда» деді бірінші вице-министрі.

Сондықтан «А�К-ті қарқынды техни-калық қайта жарақтандыру картасы» аясында елімізде құрастырылған ауылшаруашылық техникасын сатып алу үшін 5%-дық ставкамен жеңілдетілген несие беру бағдарламасын енгізу к�зделуде. Үкімет отырысында айтылғандай, ресейлік ауыл шаруашылығы техникалары – К�кшетауда, Беларустікі Қостанайдағы зауытта құрастырылады екен. Сондықтан бұлар да «отандық» болып есептеледі. Бұл техника құнының 25 пайызын да мемлекет субсидиялайды.

Қ.Айтуғанов инвестициялық субсидия бұдан былай техниканы сатып алушыға емес, соны құрастыратын зауытқа берілетінін мәлімдеді. �з кезегінде зауыт сатып алушыға техниканы «мемлекет б�лген субсидия сомасы к�леміндегі жеңілдікпен» ұсынуға тиіс. Аталған зауыттар мысалы, Ресей мен Беларусьтен ауыл шаруашылығы техникасын дайын күйінде емес, машина жиынтығы түрінде елімізге әкелсе, қосылған құн салығын т�леуден босатылады.

Ауыл шаруашылығы бірінші вице-министрі соңғы 25 жылда Қазақстандағы егістік алаңы 10,6 млн гектарға азайғанын хабарлады. Мал шаруашылығының �суіне байланысты «жайылымдарды ұлғайу картасы» аясында 1,9 млн гектар егістікті айналымға енгізу қарастырылуда. Бұл жер бірінші кезекте

жем-азықтық дақылдар мен майлы дақылдар, жасымық секілді басқа да сұра нысқа ие дақылдарды �ндіру үшін пайдала нылатын болады.

Қой шаруашылығы тұрақты даму си-патына ие делінді. «Жыл сайынғы �сім шамамен 3%-ды құрайды, ал қой басы 5 жыл бойы 15 млн межесінде тұр» деді бірінші вице-министр. Cйткенмен, бұрындары Қазақстанда ұсақ мал басы елу миллионнан асқан кездер де болған. АШМ-ның түсіндіруінше, бұл саладағы әлеуеттің іске асырылмауының негізгі себебі – «қой басының жеке қосалқы шаруашылықтарда шоғырлануы» және «жайылымдардың жоқтығы». �кінішке қарай, 15 миллион қойдың жүні де елімізде әжетке жаратылмай, негізінен шетелге арзанға кетеді де, кейін дайын �нім ретінде елге тасылады.

«Бүгінде жүн �ңдейтін кәсіпорындар орташа алғанда небәрі 12,7%-ға ғана жүк-телген. Бұл ретте жүннің тек 10 пайызы ғана �ңде летінін атап �ту керек. Осыған байла-нысты «қой шаруашылығы картасында» шалғайдағы қой шаруашылығын дамыту, қызмет к�рсету және сатып алу орталық-тарының құрылуы, қолданыстағы кәсіп-орындарды жаңғырту және жаңа зауыт салу қарастырылған» деді Қайрат Айтуғанов.

Нәтижесінде, АШМ қайта �ңделген жүн к�лемі 9 есеге, қайта �ңдеу кәсіпорындарының жүктелуі 80%-ға артатынына уәде етеді. Бұдан басқа, ұсақ малдың терісін қайта �ңдеуші кәсіпорындардың қолданыстағы қуатты-лықтары 50%-ға дейін жүктеледі.

«Жайылымдарда 2 531 отарлы учаске құру және 1 747 жасанды ұрықтандыру бекетін ашу жоспарлануда. Жалпы, 2021 жылға қарай қой басын қазіргіден 2 миллион 700 мыңға к�бейту к�зделуде. Мал шаруашылығы �німдерінің к�лемі екі есеге артады» деді Қ.Айтуғанов,

Талқылауды қорытындылаған Үкімет басшысы Бақытжан Сағынтаев бірқатар нақты тапсырмалар берді. Дәлірек айтсақ, Ауыл шаруашылығы министрлігіне әкімдік-термен бірлесіп, ауыл шаруашылығы �нім-дерін шығарудан бастап, оны сыртқы на-рықтарға экспорттауға дейінгі тиімді тізбекті құру жүктелді.

Сонымен бірге, Премьер тапсырмасы бойынша АШМ Білім және ғылым министр-лігімен бірлесіп, ауыл жастарына берілетін білім беру гранттарының санын ұлғайту мәселесін пысықтайтын болады. Бірақ ауыл атынан түскен студенттерге ЖОО бітірген соң, �з оқуына жұмсалған бюджет қаржысын ауылда міндетті түрде еңбекпен �теуге тура келеді. �теу мерзімі қанша жылды құрайты-нын қос министрлік анықтамақ. Бұдан �зге, АШМ-ге әкімдіктермен бірлесіп, �ңірлердің мамандануын ескере отырып, ауыл шаруа-шылығы �німдерін субсидиялау тетігіне егжей-тегжейлі талдау жасау, сондай-ақ Үкі-меттің осы отырысында ұсынылған барлық шараларды қолданыстағы А�К-ті дамыту мемлекеттік бағдарламасына енгізу мәселесін пысықтау тапсырылды.

Күн тәртібіне шығарылған екінші мәселе бойынша баяндаған Ұлттық экономика бірінші вице-министрі Руслан Дәленовтің айтуынша, электрондық коммерцияны тиімді дамыту мақсатында «Электрондық сауда-саттықты дамыту бойынша 2018-2020 жылдар ға арналған жол картасы» әзірленіп, бекітілген. Қолданыстағы «Сауда қызметін реттеу туралы» заңға енгізілетін түзетулер дайындалыпты. Олар бойынша елімізде «интернет-дүкен» түсінігі заңды айналымға енеді, сатушылар мен делдалдардың интер-нет-дүкендер құру мәселелері регламенттеледі.

Бұған қоса, қазір мобильді т�лемдердің жеңілдетілген тетігін енгізуді ынталандыру, мобильді т�лемдер үшін комиссияны т�мендету бойынша ұсыныстар, электрондық шот-фактураны пайдалануға толық к�шуді қамтамасыз ету мәселелері пысықталуда.

Аталған Жол картасында сондай-ақ UNC-TAD к�рсеткіштерін арттыру бойынша іс-

шаралар қарастырылған. �ткен жылы Қазақстан жаһандық рейтингте – 88, ал 2017 жылы 51-орынға ие болған.

Үкімет отырысында Ақпарат және комму-никациялар министрі Дәурен Абаевтың, Қаржы министрі Бақыт Сұлтановтың, «Қазпошта» АҚ басқарма т�рағасы Сәкен Сәрсеновтің электрондық коммерцияны дамыту бойынша қабылданған шаралар туралы есептері тыңдалды.

Мәселені қарастыру қорытындысы бойынша Үкімет басшысы электрондық сауданы дамыту үшін елімізде біраз жұмыс атқарылып жатқанын, салық жеңілдіктері берілетінін, жеке Жол картасы әзірленгенін айта келе, сонымен бірге тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы да ұмытпау керектігін нықтады. Осыған байланысты Ұлттық экономика министрлігіне мүдделі мемлекеттік органдармен және ұйымдармен бірлесіп, қолданыстағы заңнаманы жетілдіру шара ларын қабылдау, соның аясында тұтыну-шылардың құқықтарын қорғау және бизнесті онлайн саудаға ынталандыру бойынша тәсілдемелер түзу тапсырылды.

Инвестициялар және даму, Ұлттық экономика министрліктері электрондық ком-мерцияны жеделдетіп дамытуға, қазақ-стандық тауарлар, жұмыстар және қызмет к�рсетулер тізімін кеңейту мәселелерін пысықтауға міндеттелді.

Осыдан кейін Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы Үкімет м ү ш е л е р і н е 2 0 1 8 ж ы л ғ ы 9 - 2 5 а қ п а н аралығында Оңтүстік Кореяның Пхенчхан қаласында �тетін XXIII қысқы Олимпиадада қазақстандық спортшылар 9 спорт түрі бойынша додаға түсетінін мәлім етті.

Алдағы қысқы жаһандық ойындарға әлемнің 80-нен астам елінен 5000-нан астам спортшы мен ресми тұлға қатысады деп жоспарлануда. Онда 15 спорт түрі бойынша 102 медаль жиынтығы бәске тігіледі. Қазақ-стандық спорт делегациясы 9 спорт түріне қатысуды жоспарлап отыр. Бұлар – биатлон, мәнерлеп сырғанау, тау шаңғы спорты, шорт-трек, конькимен жүгіру спорты, шана спорты, шаңғы жарысы, шаңғымен трамплиннен секіру, фристайл (акробатика, могул).

Министрдің мәліметінше, қазіргі уақытта Қазақстан қоржынында әзірге тек екі спорт түрі бойынша 13 лицензия бар: биатлоннан 10, мәнерлеп сырғанаудан 3 лицензия жеңіп алынған. Олимпиадаға дейінгі маусымда лицензияға қол жеткізіп үлгеру үшін қысқы спорт түрлері бойынша Қазақстанның құрама командасы халықаралық спорттық күнтізбеге сәйкес, халықаралық біліктілік жарыстарына қатысады.

«Атлеттердің физикалық дайындық деңгейін, психологиялық орнықтылығын ескере отырып, сондай-ақ қорытынды іріктеу кезеңі мен допингке қарсы бақылау нәтижелері бойынша еліміздің Олимпиада құрамасын қалыптастыру келесі жылдың қаңтарына дейін жалғасады» деп атап �тті А.Мұхамедиұлы. Барлығы 62 спортшымыз лицензия жеңіп алады деп күтілуде.

Осы тұста Үкімет басшысы министрден алдағы Олимпиадада қанша медаль жеңіп алу жоспарланып отырғанын сұрады. Арыстанбек Мұхамедиұлы болжам айтудан жалтарды: «Бақытжан Cбдірұлы, «жетістікке жетуге мәжбүрміз» деген с�з бар» деп қысқа қайырды.

«Жарайды, онда сізге қалған күндерде о л и м п и а д а ш ы л а р ы м ы з д ы ң а қ ы р ғ ы дайындық сатысын сапалы �ткізу жүктеледі. Сіздердің медальдармен келулеріңізді күтеміз. Басқа жол жоқ, мәжбүрсіздер!» деді Бақытжан Сағынтаев әзіл-шыны аралас.

Айтқандай, Үкімет отырысында қысқы Олимпиадаға дайындық ж�ніндегі респуб-ликалық орталықтың �скеменнен Щучинск қаласына к�шетіні де жария етілді. 2018 жылдың қаңтарында Щучинскіде шаңғы спортының республикалық базасы құры-лысының бірінші кезегі іске қосылатын к�рінеді. Орталық та сонда орналаспақ.

АУЫЛ ЖАСТАРЫНА БІЛІМ ГРАНТТАРЫ АРТАДЫ

(Басы 1-бетте)

Астана клубын Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы қоры мен оның жанындағы Cлемдік эко-номика және саясат институты (CЭСИ) ұйымдастырды. Тұңғыш Президент – Елбасы қорының атқа-рушы директоры Қанат Жұма-баевтың айтуынша, Астана клубы ауқымындағы Үлкен Еуразияның түйткілді мәселелері мен келешегі туралы сарапшылық талқылаулар Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев бірізді түрде ілгерілетіп келе жатқан ашықтық пен тең құ-қықты қарым-қатынас қағи датта-рына негізделген жаһандық саяси диалогты нығайтуға оң ықпал етеді.

Отырысқа арқау болған «Үлкен Еуразия – 2027: текетірес немесе серіктестік» тақырыбы �зекті сын-тегеуріндер, қауіп-қатерлер, ық-тимал тәуекелдер мен стратегиялық шешімдерді талап ететін жаһандық саясат мәселелері кешенінен сом-далған.

Клуб қатысушылары алдағы онжылдықта біздің мегаконти-ненттің даму бағдарын айқындай тын басты трендтерді талқылады. Оның қатарында әлемдік және аймақтық державалар мүдделерінің ара қатысы, я д р о л ы қ ф а к т о р д ы ң к ү ш е ю і , геосаяси шиеленістердің ушығуы, сауда және санкциялық текетірестер, халықаралық тер роризм мен қауіп-сіздік, миграция мен экология, ин-тег рациялық үр дістер мен эконо-микалық серік тестік бар.

«Астана �зін жоғары саяси деңгейдегі стратегиялық диалогтар �тетін жаһандық бейтарап алаң ретінде к�рсете білді. Дәл осы фак-тор шынайы қызығушылық ту-дырып, біздің отырысқа жаңа қа-

тысушыларды тартуда» деді CЭСИ директоры Ержан Салтыбаев.

Астана клубының отырыстары сарапшылық пікірлердің құпия-лылығы сақталатын Chatham house ережесі бойынша �ткізіледі. Мұндай ұстаным ашық әрі сенімді кәсіби сұхбат құруға мүмкіндік береді.

Астана клубында «Еуропалық одақ – Үлкен Еуразия: ынты-мақтастық пен даму векторлары» атты саясаткерлердің ашық панельді сессиясында жеке блок ретінде ЕАЭО, ЕО, АСЕАН және Қытайдың «Бір белдеу, бір жол» бастамасы секілді еуразиялық кеңістіктегі интеграциялық үрдіс тердің бола-шағы, интеграциялық жобаларды б ір-бір імен тиімді ұштастыру жолдары қаралды.

Клуб аясындағы пікірталастар барысында қатысушылар қауіпсіз-діктің жаңа архитектурасын қа-лыптастыру, Корей түбегіндегі шие-л е н і с ж а ғ д а й ы н д а ғ ы я д р о л ы қ қа ру сыздандыру, Еуропадағы ағым-дағы жағдай мен Орталық Азиядағы негізгі үрдістер секілді �зекті мәсе-лелерге баса назар аударды. Бұл рет те жетекші саясат танушылар мен

с а р а п ш ы л а р Қ а з а қ с т а н н ы ң жаһандық және аймақтық процес-тердегі медиатор мен интегратор ретіндегі белсенді р�лін кезекті рет атап �тті.

«Қазақстанның халықаралық аренадағы беделі мен Нұрсұлтан Назарбаевтың дербес р�лі жа һандық сарапшылық қоғамдастық тара-пынан жоғары бағаланды. Бұл жерде біздің антиядролық қозғалыс, те-кетірес пен дағдарыс жағдайларын реттеу, еуразиялық кеңістікте интег-рациялық үрдістерді дамытудағы үлесіміз бен к�шбасшылығымыз жайында с�з болып отыр» деді Е.Сал тыбаев.

Ж а л п ы ү ш і н ш і о т ы р ы с т ы ң қ а т ы с у ш ы л а р ы А с т а н а к л у б халықаралық сарапшылық диа лог үшін жағдай жасайтын бей тарап пікірталас алаңы ретінде қа лыптасты деген ортақ ойға тоқай ласты. Ол әлемнің түкпір-түкпі рінен беделді м а м а н д а р , с а я с а т к е р л е р м е н дипломаттар тартылатын орталыққа айналды. Астана клуб форматы аясында жаһандық күн тәртібіндегі мәселелерді талқылау алдағы уақытта да жалғасын табады.

ЕЛОРДА – КӘСІБИ СҰХБАТ АЛАҢЫ

Еуразиядағы интеграциялық үдерістердің дамуында Қытайдың «Бір белдеу, бір жол» бастамасы маңызды орынға ие. Қ.Тоқаевтың пікірінше, Қазақстан қатыспаса, бұл ұзақ мерзімді, жақсы үйлесті рілген стратегияның нәтижелі жүзеге асуы мүмкін емес. Қытай жос парларының жүзеге асуы Еу разияда ғана емес, бүкіл дүниежү зіндегі саяси күштер мен эконо ми калық факторлардың арақа тысын елеулі түрде �згертуі мүмкін.

Сенат басшысы Еуразиялық экономикалық одақты құрлықтағы интеграциялық үдерістерге толық тай тарту қажеттігін, оған саяси себептер, атап айтқанда санкциялық қарсы-лықтар кедергі болып отырғанын айтты. Қазақстан АҚШ, Еуроодақ және Ресей ұстанымдарын жақын-датуға ықпал ете алады: «Cрине, бұл – қиын міндет. Ол мақсатқа қол жеткізу үшін к�п уақыт кетеді, бірақ о л м ә с е л е л е р ш е ш і л м е й і н ш е , ең болмаса, әлемнің осы б�лігінде ер кін сауда туралы айту оңай болмай-ды», – деді Қасым-Жомарт Кемелұлы.

14 қарашада пікірсайыс «Еура-зиядағы Геоэкономика: ұсақталған мозаика немесе жобалардың ортақ-тығы» сессиясы аясында жалғасын тапты. Қазақстан Парламенті жоғар-ғы палатасының т�рағасы �з с�зінде к�птарапты, оның ішінде әскери-саяси сипаттағы алуан бірлестіктердің �зара іс-қимылына жан-жақты тоқталды.

Қ.Тоқаев Қазақстан және Орта-лық Азиядағы басқа елдер бір кез-дерде Құрама Штаттардың қару лы күштерінің Ауғанстанға бағыт ал-ғанын қолдағанын еске салды. Сенат т�рағасының айтуынша, бұл шешім сол аймақтағы талибан экспан-сиясының жолын кесуде оң р�л атқарды.

Бүгінде Шанхай ынтымақтастық ұйымы Азия құрлығындағы қауіп-сіздікті қамтамасыз етудің негізгі факторы. Бұл альянс трансфор-

мацияланып, іс жүзіндегі ядролық мемлекеттер болып саналатын Үндістан мен Пәкістанның қосылуы есебінен ұлғайып отыр. Қ.Тоқаев алуан түрлі күн тәртібі бар ШЫҰ діни экстре мизм, халықаралық терроризм және сепаратизмге қарсы бірлескен кү ресте әмбебап ұйым ретінде зор әлеуетке ие екеніне тоқталды.

Еуразиядағы саяси қарсы тұру-шы лықтар ықтималдығы туралы айта келіп, Қ.Тоқаев «Біз ҚХР-дың экономикалық тұрғыда қатысуынан қауіптенбеуіміз керек, �йткені ол Орталық Азия мемлекет терінің мүдделеріне жауап беріп отыр», – деді. Оның пікірінше, Еура зияда Ресей де зор р�л атқара тын болады, бұл ауқымды мемле кетті ешқашан т�мендетуге болмай ды әрі ол мүмкін де емес. Қазақстан туралы айтқан Сенат басшысы «біздің еліміз �зінің Ресей алдын дағы одақтастық міндет-темелерінен еш айнымайды және барлық сала дағы �зара іс-қимылды жалғастыра беруге ниетті» деді.

Т�рағаның с�зінде Қытай, Ресей, АҚШ және Еуропалық одақ секілді ірі қатысушылар мүдделе рінің тепе-теңдігі қамтамасыз етілуі қажет екені аталып �тілді. Қ.Тоқаев жетекші ел-дер арасындағы бәсеке лестік бол-

мауы мүмкін емес, бірақ Еуразиядағы адал бәсекелестік табыстың кепілі болады және біздің құрлыққа бұ-рынғы айбынын қайтаруға к�мек-теседі деп санайды.

Сондай-ақ Қ.Тоқаев Финляндия Парламентінің депутаты, ЕҚЫҰ Парламенттік ассамблеясының бітімгершілік ж�ніндегі арнаулы �кілі Илкка Канерваны қабылдады. И.Канерва Астана клубы аясында �ткен пікірсайыстардың нәтижелі әрі мазмұнды болғанын, сондай-ақ осы шараға халықаралық тұрғыда баса назар аударылып отырғанын айта келіп, отырыстағы Президент Н.Назарбаевтың ерекше маңызды с�зін айрықша атап �тті. Жүздесу-шілер парламентаралық �зара іс-қимылға қарқын беруге, парла-м е н т т і к д о с т ы қ т о п т а р ы н ы ң әле ует терін күшейтуге, сондай-ақ ЕҚЫҰ Парламенттік ассамблеясы а я с ы н д а с ы н д а р л ы ж ұ м ы с т а р жүргізуге уағдаласты.

Сенат басшысы EXPO – 2017 халықаралық к�рмесіне бел сене қатысқаны үшін Финлян дия басшы-лығына алғысын білдірді және И.Ка нерваны алдағы жылдың қаза-нында �тетін Cлемдік және дәстүрлі д індер лидерлерінің алтыншы съезіне шақырды.

ЕУРАЗИЯНЫҢ БОЛАШАҒЫ – ИНТЕГРАЦИЯДА

Сенат төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаев Астана клубының Үлкен Еуразияның саяси, экономикалық және мәдени трансформациялану мәселелеріне арналған үшінші отырысына қатысты. Ол «ЕО – Үлкен Еуразия: ынтымақтастық пен даму векторлары» сессиясы аясында сөз сөйледі. Жиынға Түркияның бұрынғы президенті Абдулла Гүл, Чехияның бұрынғы президенті Вацлав Клаус және Словенияның экс-президенті Данило Тюрк те қатысқан болатын.

№173 (3245) 15 ҚАРАША, 2017 СƏРСЕНБІwww.aikyn.kz

NUR OTAN 3

«Нұр Отан» партиясының Ақмола облысы Шортанды аудандық филиалы бастауыш партия ұйымының кезекті жиналысын Бозайғыр ауылында жергілікті әкімдікпен бірлесіп өткізді.

«Нұр Отан» партиясы Павлодар облыстық филиалының қоғамдық қабылдауына түскен өтініштер оң шешімін тауып, тұрғындардың арманы орындалды.

Астанадағы «Нұр Отан» партиясының Республикалық қоғамдық қабылдау бөлмесінде Мәжіліс депутаты Бейбіт Мамраев азаматтар қабылдауын өткізді.

«Нұр Отан» партиясы «Жас Отан» Жастар қанатының Мақат аудандық бөлімшесі «Жастар – Отанға!» жобасы аясында Ауған соғысы ардагерлерімен кездесу ұйымдастырды.

«Нұр Отан» партиясының Саяси менеджмент мектебі «Қоғамдық сананы жаңғырту: қазақстандық қоғамның құндылықтық бағдарлары» тақырыбында жиын өткізді. Оның мақсаты – қоғамдық сананы жаңғырту және қазақстандықтардың рухани жаңаруы аясында қазақстандық қоғамның құндылықтарын талдау.

Жолдасбек ДУАНАБАЙ

Партия ұйымдарының жетекшілері мен мүшелері үшін жиналыстың кез кел-гені маңызды. �йткені мәселенің ұсақ-түйегі болмайды. Басқосу Астана ірге сін-дегі ауылда "ткенімен, жиында тілге тиек болған мәселелер орталықтағы қайнаған тіршіліктен әсте кем емес.

Кітапханада бас қосқан жұрт Мемле-кет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың қатысуымен 3 қарашада "ткен «Нұр Отан» партиясы Саяси кеңесінің кеңейтілген отырысын с"з етті. Мұның арғы жағында ел сенім артқан партияның парасатты сая-саты, тиянақты жұмысы, мықты міндеттері мен қарапайым халықтың сенімі тұр.

Отырыста еліміздің саяси, экономи-калық және рухани жаңғыру үдерістері аясында партияның атқарған жұмысы қорытындыланып, оның қызметін әрі қа-рай жетілдіру мәселелері қаралғаны бел-гілі.

Кеңесте: «Бүгін біз «Нұр Отан» партия-сын жаңғыртуға қатысты маңызды мә-селені талқылаймыз. �ткен жылдар ішінде партия еліміздегі жағдайды тұрақтан-дыруға, Қазақстанды дамыту мен хал қы-мыздың әл-ауқатын жақсарту жолындағы міндеттерді орындауға зор үлес қосты. Партия бірнеше парламенттік сайлаудан лайықты "тіп, еліміздің басты партиялық-саяси күшіне айналды», – деді Мемлекет басшысы. Шындығында солай, «Нұр Отан» – министрлік те, атқарушы билік те емес. Ол – келешектің мүмкіндігін ес-кере отырып әрекет ететін, жалпыұлттық

тәр тіпті белгілейтін стратегиялық күш» деген Елбасының парасатты пайымы елдің ерекше ықыласын аударып отырғаны белгілі. Осыдан да болар, шалғайдағы ауылда тұратын азаматтар да «Нұр Отан» партиясының қатарына "туге зор ықылас таныта бастаған.

«Нұр Отан» партиясы аудандық фи-лиалы т"рағасының бірінші орынбасары Сәкен Ерғалиев мырзаның ауданға та ны-мал азаматтармен қатар, мәдениет қай-раткерлері және қарапайым тұрғындарды да партия мүшелігіне қабылдауы бары-сынан к"п сыр түюге болар еді. Салтанатты түрде партия билеттерін табыстаған Сәкен Ерғалиев оларға жүрекжарды тілектерін айтты.

Елбасы Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы ұлт -тық құндылықты, ұлттық рухты, бойы-мыз дағы қадір-қасиетті дамытуға бас-тайтын жол екендігіне, қоғамымыздың

мақсатында жасалған маңызды қадам деген Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың пікірі ұдайы жадымызда жүруі тиіс. Сон-дықтан әрбір партия мүшесі к"рсетілген сенімді ақтаумен бірге, Елбасы қазақ-стандықтардың алдына қойған міндеттерді шешуге барынша атсалысуы тиіс. Біз партияны – стратегиялық күш дер болсақ, оны қуаттандыратын жалпы халық, оның ішінде қолында партия билеті бар аза-маттар», – деді «Нұр Отан» партиясы аудандық филиал т"рағасының бірінші орынбасары Сәкен Ерғалиев.

Партия билетін қолына алған Бозайғыр ауылындағы «Б"бек» балабақшасының тәрбиешісі Гүлбақыт Еркемай әріптесте-рінің де партия мүшесі екендігін атап "тіп, «Нұр Отан» партиясына мүшелікке "ту әр азаматтың саналы түрде қабылдайтын шешімі екендігін айтты. «7рбір азамат еліміздің жарқын болғанын қалайды. Еліміздегі саяси күшке айналған ірі партиялардың бірі – «Нұр Отанның» бұл мақсатта істеп отырған жұмысы орасан зор екендігін білемін. Сол себепті, Елба-сының сындарлы саясатын толығымен қолдаймын», – дейді Гүлбақыт. 170-тен астам мүшесі бар «№7 Бозайғыр сайлау округі» бастауыш партия ұйымының кезекті жиналысында Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы, Елбасының Қазақстан халқына арнаған Жолдауы талқыланып, қазақ әліпбесінің латын графикасына к"шу мәселесі де қарастырылды.

Жиынға қатысушылар Мемлекет басшысының «Партия қызметін жаңғырту ж"нінде айтқан кезде, біз жаңғырудың 2017 жылы жарияланған үш бағдарламасын іске асыру барысында «Нұр Отан» пар-тиясының р"лін айқын әрі анық түсінуіміз керек. Осы бағдарламаларды жүзеге асыруға лайықты атсалысу үшін партия "з жұмысын "згертудің нақты жолдарын табуға тиіс» деген ұстанымдарын бір ауыз-дан қолдайтындықтарын білдірді.

«НҰР ОТАН» – МИНИСТРЛІК ТЕ, АТҚАРУШЫ БИЛІК ТЕ ЕМЕС. ОЛ – КЕЛЕШЕКТІҢ МҮМКІНДІГІН ЕСКЕРЕ ОТЫРЫП ӘРЕКЕТ ЕТЕТІН,

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ ТӘРТІПТІ БЕЛГІЛЕЙТІН СТРАТЕГИЯЛЫҚ КҮШ.

ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫ ҚҰЛШЫНДЫРҒАН ПАРТИЯ

рухани жаңғыруын айқындап тұрған бағдармалық құжат және де еліміздің, бүгінгі жастарымызға зор мүмкіндіктер туғызатын, жаңа белес терді бағындыруға бағытталған іс-қимыл жоспары дегенді нақтылап айтты.

– Қазақстан Президенті партияның еліміздегі стратегиялық реформаларды іске асыру жолындағы жетістіктері мен атқарған жұмысына тоқталып, күрделі әрі жүйелі шешімдер қабылдау қажеттігі және оларды дәйекті іске асырудың маңыз-дылығы ж"нінде айтты. «Жаңғыру ешқа-шан оңай жүзеге аса қоймайды. Ол кедер-гіге де тап болуы мүмкін. Осы ретте «Нұр Отан» партиясы, ең алдымен, жаңғыру бағытына саяси қолдау к"рсету тетіктерін қалыптастыруға тиіс. Билік тармақтары арасындағы бірқатар "кілеттіктерді қайта б"луге қатысты конституциялық реформа мәселелеріне келетін болсақ, бұл – еліміз-дің саяси жүйесін демократия ландыру

Ақтоғай ауданындағы 7уелбек ауылының тұрғыны Индира Жапарова бала кезінен дәрігер болуды армандады. Алайда Ұлттық бірыңғай тестілеу қоры-тындысы бойынша 76 балл жинап, білім грантынан қағылды. 7пкесі Иннова-циялық Еуразия университеті кол-леджінің ақылы б"лімінде, ал інісі ауылдағы Қ.Ыдырысов атындағы орта мектепте оқиды. Сондықтан бағасы шарықтап тұрған оқу ақысын т"леуге қауқары жоқ.

Индира Жапарова осы мәселені пар-тияның облыстық филиалы т"рағасының Ақтоғай ауданындағы к"шпелі қоғамдық қабылдауына барып, айтқан еді. Түлек аудан әкімі оқу грантын б"лсе, жоғары білім алған соң, ауылда еңбек жолын бастайтынын білдірді. К"п ұзамай, бұл жағдай комиссия қарауына ұсынылды. Комиссия шешіміне сәйкес, оған заң-намада бекітілген тәртіпке сәйкес грант берілді. Қазір Индира Жапарова Семей мемлекеттік медициналық универ-ситетінің бірінші курсында дәрігерлік мамандықтың қыр-сырын меңгеруде.

Сонымен қатар «Нұр Отан» партия-сының қоғамдық қабылдауына келген Павлодар қаласының тұрғыны Любовь Ситникованың мәселесі де оң шешімін тапты. Ол к"з мүгедектігінің тобын қал-пына келтіру ж"ніндегі әскери-дәрі-герлік комиссиядан "туге мүмкіндігі

жо ғын айтты. Партиялықтардың к"мегі-мен облыстық денсаулық сақтау басқар-масы басшысының қабылдауына жазылып, облыстық еңбек, әлеуметтік қорғау және к"ші-қон комитетімен бірлесіп "ткен қабылдау кезінде бұл мәселе жан-жақты талқыланды. С"йтіп, комиссияның шешімімен Любовь Ситниковаға мүге дектіктің 2-тобы белгіленді.

– Соңғы бір жарым жылда мүгедектік мәртебемді ресімдей алмай, біраз қиналдым. Кішкентайымнан мүгедекпін. Үш баламды жалғыз тәрбиелеп отырмын. Үміт оты с"не бастаған тұста таныстарым «Нұр Отан» партиясының қоғамдық қабылдауына баруға кеңес берді. Партия филиалына барып, "тіні шім ді айтқан едім, небәрі 2 күн ара лығында құжат-тарды рәсімдеуге к"мек к"рсетті. Соның нәтижесінде, "темақы мен "зге де жеңілдіктерге ие болдым. Тұр ғындардың тілегін назардан қалдыр май, түйткілді мәселелерін шешуге атса лысатын пар-тиялықтарға зор ризашы лығымды біл-діремін, – дейді ол.

Айта кетелік, Павлодар облысындағы «Нұр Отан» партиясының 14 қоғамдық қабылдау б"лмесіне жыл басынан бері 3221 "тініш түсіп, оның 1121-і оң ше ші-мін тапты.

Құндыз ҚАБЫЛДЕНОВА, Павлодар

Нұрсұлу МЫРЗАХМЕТОВА

Қабылдауға 8 адам жазылды. К"мек сұрап келген жандардың бірі – Жадыра Жұбаева. Ол 2014 жылы «ТК-Жағалау» тұрғын үй кешенінен баспана алу үшін 9 300 456 теңге салып, сол ақшасын енді қайтарып ала алмай жүр. Себебі, келі-сімшарт бойынша бір жылдың ішінде салынып бітуі тиіс баспананың құ рылысы әлі аяқталмаған. Баспана мердігері – осыған дейін де шу болған ASI инвес-тициялық құрылыс компа ниясы. 7лі күнге дейін үйдің салынып бітпеуіне байланысты әрі отбасындағы қаражат тапшылығынан 4-5 ай бұрын екіжақты келісімшартты бұзған. Соған байланысты 60 күн ішінде барлық сомма 2 немесе 3-ке б"лініп иесіне қайта рылуы керек болған. Алайда шағымда нушы толық соммасын ала алмай отыр. Құзыр лы органдардың табалдырығын тозды руының нәтижесінде ғана әзірше 500 мың теңгесі қолына тиген.

Бұған қатысты депутат партия атынан «ТК-Жағалау» тұрғын үй құрылыс ком-паниясының басқарма т"рағасына хат жазуға және сол хаттың к"шірмесін

Астана әкімдігіне жіберуге кеңес берді. 7сем Бегімова к"п балалы санат

бойынша 2010 жылдан бері баспана алу кезегінде тұр. Сол уақытта кезектегі тізім бойынша 8 мыңның айналасында болса, қазір кезегі 4558-ге ғана жылжыған. Бүгін-де 7 баламен баспана тауқыметін тар тып жүргеніне қарамастан, әкімдік тегілер тұрғынның жағдайы жақсы деп шығарып салған. 7семнің айтуынша, жергілікті органда оның 3 баласы ғана к"рсетілген екен, қалған балалары құ жатта жоқ.

Аталған мәселе бойынша астаналық әйелдің "тініші қабылданды және қала әкімдігіне жіберілетін болды.

Сондай-ақ қабылдауға келген Зәуреш Ниетәлиева Қарағанды медицина универ-ситетінде оқитын қызын Астанаға ауыс-тыруға к"мек сұрады. Одан б"лек, қаражат жетіспеушілігі мәселесі де к"лденең тұр. Осыған байланысты Ден-саулық сақтау министрлігі атына хат жазылатын болды.

Депутат Бейбіт Мамраев қабылдауға к"мек сұрап келген барлығының мә се-лесін тыңдап, жазбаша түрде "тініш терін қабылдап, қолданыстағы заң аясында кеңес берді.

ТҰРҒЫНДАР АРМАНЫ ОРЫНДАЛДЫ

МӘСЕЛЕ ШЕШІМІН ТАБАДЫ

(Қазақстан Республикасының Президенті, «Нұр Отан» партиясының төрағасы Н.Назарбаевтың партия Саяси кеңесінің кеңейтілген отырысында сөйлеген сөзінен,

3 қараша, 2017 жыл).

Тұрсын ҚАЛИМОВА

Атырау

Шараға Мақат аудандық ардагерлер кеңесінің т"рағасы Сәбит Халенов, Ауған

«Нұр Отан» партиясының Саяси менеджмент мектебінің директоры Жанар Буканова Елбасының «Рухани жаңғыру» мақаласы "з уақтында, яғни дер кезінде айтылған дүние деп санайды. «7лемде болып жатқан "згерістерді қабылдау және жақсысын іріктеп, елімізде іске асыру алдымен дәстүрмен, тарихпен байланысты болып келеді. Ұлттық құндылықтарын біл меген ел "зін жоғалтады» дейді ол.

Саяси менеджмент мектебі қыркүйек айында халық арасында сауалнама жүргізген. Шара барысында «Қазіргі қазақстандық қоғамның құндылықтық ұстанымдарын талдау: қоғамдық сананы жаңғырту аясында» "ткізілген әлеуметтік

соғысы ардагерлер кеңесінің т"рағасы Қайрат Тұрабаев және Мақат мұнай және газ теxнологиялық колледжінің студент-тері қатысты.

Аудандық ардагерлер кеңесінің т"ра-ғасы Сәбит Халенов "ткен күн мен бүгінгі дәуірдің жастары жайлы ой "рбітіп, жас-тардың қоғамдағы р"лі туралы к"зқарасын білдірді.

– 7р соғыстың "зіндік ерекшелігі болады. Кеңес Одағының "з сарбаздарын жауға қарсы соғысуды меңгертпеуі сал-дарынан сынақ кезінде к"птеген жанның

сауалнаманың қорытындысы танысты-рылады. Ондағы к"здеген мәселе «эко-номикалық "згерістерге қазақстандықтар дайын ба, оны қалай "згерте аламыз, жаңа "згерістерді қалай қабылдаймыз?» деген сұрақтарға жауап алу еді. «Себебі, қазіргі уақытта жоғары сана-сезімсіз экономи-каның "згеруі, жақсаруы мүмкін емес. Сауалнама нәтижесіне қарасақ, халқы-мыздың патриоттық сезімі "те жоғары. Бір кемшілік, қатысушылардың басым б"лігі

"мірі қыршынынан қиылды, – деді жиында с"з алған Ауған соғысы ардагерлері кеңесінің т"рағасы Қайрат Тұрабаев.

Ұрыс даласындағы сарбаздардың ба-тыр лығы, шыдамдылығына қатысты әсер-лерімен б"ліскен ол, қазіргі жастардың ең бек ету қабілеті, ынта-жігері, ықыла-сының жоғары, ой еркіндігінің ашық екендігін жеткізді.

Жиынға қатысқан «Жас Отан» Жастар қанаты Мақат аудандық б"лімшесінің белсендісі Мейрамгүл Сапенова "з кезе-гінде:

мәселенің бәрін мемлекет шешуі тиіс деп санайтыны» дейді Жанар Буканова.

Баяндаманы жасаған Мәдениет және спорт министрлігінің Талдау және стра те-гиялық жоспарлау департаменті қоры тын-ды талдау басқармасының бас сарапшысы Екатерина Щугарева рухани жаңғыруға қатысты мақала негізінде қазір бірнеше жұмыстар қолға алынғанын айтып "тті.

– Ғылыми, танымдық орталықтар құру қолға алынуда, соның негізінде туристер

АРДАГЕРЛЕРДІ АРДАҚ ТҰТАДЫ

САНАНЫ ЖАҢҒЫРТУ – УАҚЫТ ТАЛАБЫ

– Бүгін күрделі жағдайлардың куәгер-лерімен болған кездесуден кейін тәуелсіз мемлекетте "мір сүрудің қаншалықты зор бақыт екенін түсінуге тырыстым. Біз – ешқашан соғыс к"рмеген тәуелсіздіктің жаңа, жас буынымыз. Бауырлас халық үшін күрескен еліміздің азаматтарын ар-дақ тұтамын, – деген ойын айтып, әсері-мен б"лісті.

Шара соңында студенттер керемет сәтті пайдалана отырып, к"кейдегі сұрақ-тарын қойып, оған толыққанды мол мағ-лұмат алды.

еліміздің киелі орындарымен танысып, мәліметтер алуына мүмкіндік туады. Жыл соңына дейін «Киелі Қазақстан» картасы жасалмақ. Сондай-ақ әлеуметтік желі-лерде де еліміздегі қасиетті орындар тура-лы ақпараттар беру жұмыстары атқарылып жатыр, – дейді ол.

Іс-шара барысында қоғамдық сананы жаңғырту бойынша мемлекеттік шара-лардың іске асырылуы, азаматтық қоғам институттарының бұл процестердегі р"лі мен оған қатысуы және басқа да мәселелер к"терілді.

Мемлекеттік органдардың, білім және мәдениет мекемелердің, ҮЕҰ-дың, бизнес "кілдері қатысқан жиында еліміздің бар-лық "ңірлеріндегі қатысушылармен бейнебайланыс орнатылды. Конфе ренция соңында мемлекеттік органдарға және азаматтық қоғам институттарына қо-ғамдық сананы жаңғыртуға халықтың қатысуын арттыру бойынша ұсынымдар әзірленді.

Нұрай РАХЫМ

© Советбек МАҒЗҰМОВ

№173 (3245) 15 ҚАРАША, 2017 СƏРСЕНБІ www.aikyn.kz

4

БАС РЕДАКТОР БАҒАНЫ

(Басы 1-бетте)

Кез келген ркениетті қоғам з болашағы үшін қамқорлық жасайды. Тіпті құс екеш құстың зі балапанына жем тасып, шыр-пыр болады. Мемлекет те келешек ұрпақ үшін алаңдауы тиіс.

Осы орайда, Ресей президенті Владимир Путин-нің 2018-2027 жылдарға арналған «Бала лықтың он жылы» атты жарлығы ой салдырмай қоймайды. Бұған дейін де Ресей басшысы 2012-2017 жылдарға арналған ұлттық стратегия қабылдап, балаларға деген қамқорлық танытқаны белгілі. Ресей мемлекеті отбасы, балалар және оларды қорғау мен қолдау бағытында айтарлықтай шаралар қабылдады.

Бес жыл бұрын қабылданған Ұлттық стратегия мемлекеттің әлеуметтік, экономикалық, қаржы лық саясатын балаларға қарай бұрды. Отбасы және балалар – ұлттық құндылықтар категория сына кірді. Балалар мен балалықты қорғау бағы тында құқықтық нормативтік актілер қабылданды. Мемлекет пен жекеменшік әріптестік, әлеуметтік кәсіпкерлік арнасы балаларға арналды. Соның арқасында мектепке дейінгі және мектепте білім беру, балаларға медициналық кмек крсету салаларында түбегейлі згерістер орын алды. Федералдық және аймақтық бюджетте «балаларға арналған шығындар» қалыпты жағдайға айналды. 6сіресе, кпбалалы отбасыларды қолдау күшейді. «Материнский капитал» бағдарламасы сәтті жүзеге асырылды. 2012 жылдан бастап, 18 жасқа дейін әлеуметтік жәрдем алатын отбасыларда бала саны 77 пайызға артты.

«Материнский капитал» бағдарламасы 2008 жылдан бері екі және одан да кпбалалы отбасы-ларға 450 мың рубль – 2,5 миллион теңге млше-рінде материалдық кмек крсетуге бағытталған. Отбасы оны баспаналық жағдайын жақсартуға немесе баланың оқу ақысын тлеуге және ананың болашақта алатын зейнетақы клемін кбейтуге жұмсай алады. Одан блек, ата-ана мемлекет ұсынған қаражатты несие қарызынан құтылуға да пайдалануына болады.

Үш және одан да кпбалалы отбасы коммунал-дық тлемдер үшін – 30 пайыз, 4-6 балалары бар отбасылар – 50 пайыз, жеті және одан да кп баласы барлар 100 пайыз жеңілдікке ие болады. Сонымен бірге, кпбалалы отбасылар байланыс қызметінің 50 пайызын ғана тлеуге құқылы. Ресейде мұндай отбасылар қоғамдық клікте де жеңілдікпен жүреді. Коммуналдық тлемдерді қоспағанда, кпбалалы отбасындағы балалар үшін крмелер мен музейлер, мектепте тамақтану, форма, жол ақысы – барлығы тегін. Мектепке де йін гі дайындық мекемелеріне кезексіз қабыл данады және балабақша құнының 50 пайызына жеңілдік алады. Он баласы бар отбасылар тегін дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етіледі. Кәсіпкер-

лікпен немесе фермерлік шаруашылықпен айна-лысуға ниетті отбасылар осы мақсатта мемлекеттен 0,15 га жер алуға құқылы және жер салығын тлеуде жеңілдікке ие болады. Одан блек, оларға бизнесін дамыту үшін пайызсыз несие беру мүмкіндіктері қарастырылған.

Бес бала туған ананың құқықтары – зейнетке 50 жасында шығуына болады, жұмыс берушіден аптасына 2-2,5 күндік жұмыс күнін тағайындауды сұрауға құқығы бар.

Асыраушысы жоқ жетім балалар саны 2012 жыл-дан бері қарай екі есеге азайған. Бакалавриат және специалитет бағдарламалары бойынша жетім балаларды оқуға қабылдауда оларға ерекше құқық берілген. Тастанды балаларды әлеуметтік жағынан қорғау мәселесі де басты назарға алынған.

Ана мен бала денсаулығын қорғау мемлекеттік саясаттың басым бағытына айналып отыр. Соңғы бес жылда ана лімі – екі есеге, бала лімі 40 па йыз-ға азайған. Ресейдің әр аймағында перина тальды орталықтар салу бағдарламасы қарқын алған. Екіқабат әйелдерге, олардың бала туу және күтім жасау шараларына арналған медициналық кмек крсетудің үшдеңгейлі жүйесі іске қосылған.

Сондай-ақ балаларды психикалық, адамгер-шілік, рухани жағынан қорғау деген мәселеге айрықша кңіл блінгенін айтқан абзал. «Бала-ларды олардың денсаулығы мен дамуына кедергі келтіретін ақпараттардан қорғау» туралы арнайы заң қабылданған. Сол секілді денсаулығы нашар, мүгедек балаларға тағайындалатын әлеуметтік зейнетақы млшері де кбейтілген. 18 жасқа дейін мүгедек баласы бар ата-аналарға, қамқоршылар мен қолдаушыларға ақылы демалысты жылдың кез келген мезгілінде алу жағы да қарастырылған.

Балалардың демалысы деген мәселеге Ұлттық стратегия шеңберінде ерекше кңіл блінген екен. Ресей аймақтарында балалар демалысын қамта-масыз ету, оның сапасын жақсарту мәселелеріне ұдайы назар аударылады. Балалар демалысының қауіпсіздігін қамтамасыз ету тұрғысында арнайы заң да қабылданған.

Бір сзбен айтқанда, Ұлттық стратегия биліктің барлық бұтақтары мен азаматтық қоғам құры лым-дарын, ғалымдар мен бизнесмендерді, сарап шы-ларды бір мақсатқа біріктіріп, жұмыл дырып отыр. Отбасы мен балаларды қорғауға арналған шығындар қайта ма, қайтпай ма деген сұрақ енді қайтып кте-рілмейтін болған. Бұл адам капиталына салынатын инвестиция деген ұғымға бәрі де ден қойған. Елдің бәсекелестікке қабілеті, Ресейдің әлемдегі орны мен рлін айқындайтын мәселе деген маңыз берілген.

«Балалықтың он жылы» атты жобаға да айрықша кңіл блініп отыр. 2025 жылға дейінгі мем лекеттік отбасы саясаты тұжырымдамасы, 2020 жылға дейінгі балаларға қосымша білім беру ді дамыту тұжырымдамасы, 2020 жылға дейінгі бала лар тауар-лары индустриясын дамыту стра тегия сы сияқты бірқатар кешенді шаралардың бар лығы да балалар мірін мазмұнды етуге бағыт талған.

Балалар мен ана мәселесі тңірегінде мемлекет пен азаматтардың әріптестігін күшейтуге қатты мән беріліп отыр. Ресейдің ресурстары жеткілікті. Ендігі әңгіме – қолда бар мүмкіндіктердің бәрін ұтымды пайдалану.

«Отбасы бақытының сабақтары» атты шараны мектептерде жүргізу ісі де қолға алынған. Сертифи-цияландырылған нянялар институтын енгізу, кпбалалы аналарға нақты жәрдемдер жасау шаралары қайта-қайта пысықталу үстінде. Балалар омбудсмені де пәрменді жұмыс жасауда. Олар балалар міріне қауіп тудыратын ақпараттар тізімін жасап, үстел үсті, компьютер және басқа ойындарды сарапқа салуға, тіпті қажетті тосқауыл дар қою шара-ларын да жасап жатыр екен. Бәре келді дегеннен басқа не айтамыз?!

Крші елдің осындай оң тәжірибелерінен біздің Үкі мет те сабақ алса, қанеки! Ана мен бала тағдыры – мемлекеттің тағдыры. Сондықтан Ресейдегі Ұлт-тық стратегиялық жоспар тәрізді кешенді шаралар ауқымын қамтитын іргелі бір жоспар бізге де қажет!

РЕСЕЙДЕ ҚАБЫЛДАНҒАН СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЖОСПАРДАН БІЗ НЕГЕ ҮЛГІ АЛМАЙМЫЗ?

90-жылдардың басында әзірбайжан, збек халықтары латын әліпбиіне кшіп кетті . Сондықтан латын әліпбиіне кшу – ұлтымыз үшін аса қажетті дүние.

Латынға кшу рісімізді кеңейте түседі. 6лемдегі ғылым мен білімнің 97 пайызы – ағылшын тілінде. Сондықтан латын әліпбиі – осы ркениетке шығатын тура жол. Бүгінгі заманның талабы да латынға кшуге келеді. Ресей де бұл бастамамызды жақсы бағалап отыр.

Екінші ұсынылған әліпби негізгі 26 әріпті қамтиды. Интернетте қалыптасқан әріптерді тиімді пайдалану тұрғысынан бұл дұрыс. Елбасы зінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында ұлттық код тұрғысында тұшымды ойлар айтты. «Ана тіліміздің з әліпбиі болуы керек» деді. Сондықтан жаңа әліпбиде кп дүниеге мән беріп, сақтықпен қарау қажет. Себебі, бұл – мәңгі тіл. Біздің тіліміз – түркі тілдеріне, оның ішінде қыпшақ тіліне жататын әмбебап ең бай, әрі әуезді тілдердің бірі. Қазақ тілін сақтап қалудың

барлық жолын ойлауымыз қажет. Елбасы латынға кшу жнінде қаулы қабылдады. Енді ең шешуші әліпбиді ендіру сәті туды. Жаңа әліпбиді дамытып, оны қоғамда насихаттау жолдарын естен шы-ғармаған жн.

Қоғамда елімізде тұратын зге ұлттарға бұл әліпбидің қажеті жоқ деген де пікірлер айтылуда. Қазақ тілі – мемлекеттік тіл болғандықтан, Қазақ-станның барша халқы бұл әліпбиді ой-елегінен ткізіп, қабылдауы қажет. Бір айта кетерлігі, түрік халқы латынға кшуде «ә» әрпін жоғалтып алды. Kзбектер мен әзірбайжандар үш тл әрпін жоғал-тып, қайтадан қалпына келтірді. Тл әріптері-мізден, тл еркшеліктерімізден айырылып қалып, осындай қателіктерге жол бермес үшін басынан бастап қадағалап, айрықша мән беру керек. Сонда ғана тіліміз ғылым мен техниканың тіліне айна лып, бәсекеге қабілеттілігі арта түседі.

Жанұзақ �КІМ, Халықаралық адам институтының

президенті

Қазақстан Республикасы Пре-зидентінің 2017 жылғы 26 қа-зандағы қазақ әліпбиін кирил-лицадан латын графикасына кшіру туралы №569 Жарлығы-мен латын графикасына негіз-делген қазақ әліпбиі бекітілді.

Бастауын Байтұрсынұлынан алатын латынға кшу мәселесін Елба сымыз күні бұрын жариялап, ел Үкіметіне қоғамның талқылау-талдауына қою қажеттілігін тап-сырды. Бұл мәселе әлеуметтік желі лер мен БАҚ-тар арқылы жан-жақты талқыланды, маңызды мәселе туралы қоғам з пікірін біл дірді. Пікір білдірушілердің барлы ғы бұл игі бастаманы қол-дап, еліміз болашағы үшін ең қа-жетті құрал ретінде бағасын берді.

6лемнің басым кпшілігінде қолданылатын бұл жазу үлгісі ел азаматтарының сол әлем дік әдебиет пен ғылымның қайна-рынан қана сусындауына зор мүм кіндік беретіні талай рет айтылды. 6сіресе, болашақ

ұрпақтары мыздың жаһан дық ркениет сүр леуіне еркін ілесе алуына даң ғыл жол ашатын құн-дылық тарымыз дың бірі.

Елбасымыз «Рухани жаң-ғыру» бағдарламасында атап крсеткен дей, біз әлемдік рке-ниет к шінен зіміздің лайықты ор нымызды ие ленуіміз үшін кп нәрсеге үрке қара май, керісінше, сол әлемдік үрдіс тің озық үлгі-лерінен тәлім ала білуіміз, үздік дүниелерін санамызға сіңіре білуіміз қажет.

Сондықтан кейбір кертартпа кзқарастағы замандастары-мыздың дәлелсіз дүдамал пікір-леріне құлақ аспай, болашақ үшін, ертеңгі ұрпа ғы мыздың кемел келешегі үшін бүгінгі азды-кем қиын дықтарға мо йымай, батыл қадам жасай білуіміз керек.

Мұзафар ТҰРДЫҚҰЛОВ,Ішкі істер министрлігі

Мемлекеттік тіл және ақпарат басқармасының бас маманы

ЛАТЫНҒА КӨШУ ӨРІСІМІЗДІ КЕҢЕЙТЕДІ

КЕМЕЛ КЕЛЕШЕККЕ БАТЫЛ ҚАДАМ Жанерке АХМЕТ

ҚазҰАУ-да ашылып отырған Елбасы кітапханасына Қазақстан Республикасы Президентінің кеңсесі мен Елбасы кітапханасы басшылығы-ның қолдауымен Нұрсұлтан Назарбаев-тың 500 кітабы әкелінді. Бұл – рухани дүниетанымын кеңейтіп, білі мін то-лықтыра түсетін жастарға үлкен олжа.

– Алматы – еліміздегі ең ірі қала, жастардың шоғырланған жері. Мұнда студент кп. Сол себепті, жылжымалы крменің ауқымды жобасын осы жер-ден бастадық. Алдағы уақытта Елбасы-ның қызметіне, міріне қатысты, кп-теген құжаттар мен жеке архивтер ден тұратын кітапхананың кпсалалы жұ-мыстарын зге де облыстарға таныс-тырамыз, – деді философия ғылымда-рының докторы, профессор Ғазиз Телебаев.

Сондай-ақ аталған ЖОО-да «Рухани жаңғыру: жастар кзқарасы» халықаралық ғылыми конференциясы тті. Игі іс-шараға ҚазҰАУ ректоры, экономика ғылымдарының докторы, ҰҒА академигі Тілектес Есполов пен Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы кітапханасы

дирек торының орынбасары 6мірхан Рахымжанов қатысты. Алматы қала-сының және шетелдік жоғары оқу орын дарының ғалымдары, ма гис-трант тар мен студенттер баян дама жасады.

– ХХІ ғасырдағы әлем талаптарына сай мемлекетіміз жастарға толық мүм-кіндік беруде. 6лем университет тері-мен және 130-дай ғылыми орталықтар-мен байланыс орната отырып, елімізге жаңа технологиялар мен техникалар, тың идеялар мен үздік инновацияларды тартып, еліміздің аграрлық ндіріс ке-ше нін дамытуға үлес қосудамыз. Уни-верситетімізде 90 пайыздан астам ауыл баласы оқиды. Ертең елімізге білім ді, ғылымды, мәдениет пен нерді апа-ратын солар, – деді Тілектес Есполов.

Бескүндік жоба аясында ткен ғылыми конференцияда ЖОО-дағы студенттер тарапынан ұлттық кодты қа-лыптастыру барысындағы қазақ стандық тәжірибені жастар арасында наси-хаттап, белсенді жастардан ағар ту шы топ құрып, ңірлерде Елбасы орта лық-тарын ашу сынды ұсыныстар айтылды.

Осылайша, бұл жиын Қазақстанда патриот, озық ойлы жаңа буынның қалыптасып келе жатқанын тағы бір дәлелдеді.

«ЕЛБАСЫ КІТАПХАНАСЫ» ОРТАЛЫҒЫ АШЫЛДЫАлматыда Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы кітапханасы «Н.Назарбаев: дәуір, тұлға, қоғам» кешенді жылжымалы көрме аясында ауқымды шаралар ұйымдастыруда. Соның бірі – Қазақ ұлттық аграрлық университетіндегі «Елбасы кітапханасы» орталығының ашылуы.

Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында айқындалған нақты міндеттерді жүзеге асырудың басты қадамдарының бірі – латын әліпбиіне көшу. Бүгінгі күні басты тақырыпқа айналып отырған мәселе жер-жерде қызу қолдау табуда.

БАЛАЛЫҚТЫҢ ОН ЖЫЛЫ

Латын әліпбиіне көшу Қазақстан үшін стратегиялық шешім екені анық. Түркі халық тарымен бірігіп, түркі әлемін, мәдениеті мен өрке ниетін ұғыну үшін жасалған қадам.

№173 (3245) 15 ҚАРАША, 2017 СƏРСЕНБІwww.aikyn.kz

QORG’AN 5

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫҚазақстан Қарулы

Күштері Құрлық әскерлерінің

әскери қызметші саперлары Қарулы

Күштердің қарамағындағы

полигондарды жарылмаған оқ-

дәрілерден тазартуға кірісті.

Кәсіби мамандардың

қолынан ғана келетін бұл

ауқымды жұмыстарға 500-ге

жуық әскери қызметші, өтімділігі жоғары 40-тан аса

бірлік техника тартылды. Құрлық

әскерлерінің арнайы

дайындықтан өткен

саперларына 400 гектар ауданды алып жатқан 30-

дан аса полигонды тазарту жүктелген.

Бұл әскери полигондардың

шамамен 20 пайыз аумағы – таулы-

қыратты жерлер.

Қайыржан ТӨРЕЖАН

Полигондардың жаппай жоспарлы тазар тылуы жылына екі рет �ткізіледі. Негіз-гі міндет жеке құраммен оқу сабақ тарын �ткізу кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін жарылмаған снарядтар мен оқ-дәрі-лерді (қопару тәсілімен) жоюға негізделген. $скери қызметші саперлар арнайы жеке қорғаныс құралдары, броньды кеудешелер, сапердің арнайы қорғаныс костюмдерімен қамтамасыз етілген. Саперлар 0,6 метрге дейінгі тереңдікте жатқан қауіпті жарылғыш заттарды анықтайтын мина іздегіштермен және жарылғыш заттарды алыстан анықтай-тын заманауи жаңа құралдарымен жабдық-талған.

– Қазақстан Қарулы Күштері Құрлық әскерлерінің инженерлік-саперлік б�лім ше-ле рінің әскери қызметшілері – бейбіт уақытта �здерінің �міріне қауіп т�ндіретін қатерлі жұмыстарды атқаратын, жарыл ғыш заттарды залалсыздандыру бойын ша жауынгерлік тапсырмаларды орындайтын, жоғары жауапкершілікті талап ететін құрамдардың бірі. Оқу полигондарын тазарту жұмыстары аяқталысымен Құрлық әскерлерінің Арнайы әскерлер бастығы т�рағалық ететін комиссия тиісті қорытынды шығарады. Бұл тапсырманы орындауда ерекшеленген б�лімшелер мен әскери қызметшілер Құрлық әскерлері бас қол бас-шы сының бұйрығымен к�термелене тін болады, – деп атап �тті Құрлық әскер ле рі нің Инженерлік әскерлер бастығы, полковник Нұрлан Шаймахов.

Қазақстан Қарулы Күштерінің әскери полигондарында қазіргі кезде әртүрлі дең-гей дегі жаттығулар жиі �ткізіледі. Жаттығу-лар кезінде сан түрлі қарулардан, миномет тен бастап әртүрлі калибрдегі зең бі рек тер ден, танктерден снарядтар атылады, әуеден бомбалар тасталып, ракеталардан соққы беріледі. Осы жүздеген, мыңдаған снарядтың кейбіреуі жарылмай қалуы заңды. Сондық-тан әрбір жаттығудан кейін осындай қауіп-сіздік шаралары атқарылады. Мысалы, қыр-күйек айының ортасында Қазақстан Қарулы Күштерінің Қарағанды облысында орна лас-қан «Сарышаған» әскери полиго нын да «Жауын герлік достастық – 2017» халықара-лық тактикалық әскери оқу-жаттығуы шеңберінде «С 300», «С 200» зениттік-ракеталық кешеннің (ЗРК) қолданылуымен бұрын-соңды болмаған ірі жаттығу �тті. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы «Жауын-гер лік достастық – 2017» әскери оқу-жатты-ғуы на қатысушы-мемлекеттердің әуе шабуылына қарсы қорғаныстың бірлескен жүйесінің әскери жаттығуының белсенді кезеңіне – Қазақстан Қорғаныс министрлі-гі нің басшылары мен шет мемлекеттерден арнайы келген әскери делегациялардың �кілдері қатысты. Жаттығу кезінде бірінші рет «С 300», «С 200» зениттік-ракеталық кешендерінен нақты нысаналарға бағыттал-ған зымырандар ұшырылды. К�парналы С 300 кешені 1000 м/c жылдамдықпен ұшып келе жатқан аэродинамикалық, баллистика-лық нысаналарды және қанатты ракеталарды 5-тен 75 шақырым қашықтықта жоюға арналған.

Жаттығудың ауқымдылығын оған тар-тыл ған қаруларға қарап-ақ білуге болады. Оған әуе қорғанысы күштерінің 8 бригадасы және авиациядағы ең мықты жауынгерлік ұшақтар қатысты. Қазақстанның $скери $уе Күштері пайдаланып жүрген қазіргі заманның озық техникасы саналатын зама-науи ұшақтар, соның ішінде, «СУ 30СМ» мен «МИ 35М», «МИ 171Ш» маркалы тікұшақтар аспаннан зымырандар атып, әртүрлі маневрлер жасап �здерінің қандай жойқын қару екендігін к�рсетті. Біздің Қарулы Күштердің қолындағы мұндай жойқын қарулар – к�птеген мемлекеттердің арманы. Жауынгерлік атыстарға ЗРК С-200, С-300, С-75, С-125, «Круг», «Куб» зениттік-ракеталық кешендердің 18 есептік тобы,

атауы – КСРО Қорғаныс министрлігінің №10 мемлекеттік ғылыми-зерттеу және сы-нақ полигоны. КСРО тұсында оның аумағы 81 200 шаршы шақырымды құрады. Полигон аумағында кеңестік құрлықаралық баллис-ти ка лық ракеталардан қорғанатын стра те-гия лық ракетаға қарсы жүйе сынақтан �ткі-зіл ді. Сондай-ақ мұнда «Терра», «Омега» бағдарламалары шеңберінде жойқын күші бар жауынгерлік лазерлерді жасау және сынақтан �ткізу кешені құрылды. Кезінде бұл полигон Ленин, Қызыл Жұлдыз орден-де рімен марапатталған. Полигон аумағында 1 кластық «Камбала» және бірнеше далалық аэродромдар бар. КСРО ыдырағаннан кейін полигон біраз жыл қараусыз қалды. Кейін-нен Қазақстан Қарулы күштеріне толықтай �тіп, қазір онда әуе қорғанысы күштерінің жауынгерлері жаттығу �ткізеді.

КСРО-ның «Терра», «Омега» бағдар ла-малары туралы құжаттар құпия сақталған-дық тан, Сарышаған әскери полигонында сыналған лазерлік қару туралы к�п ешкім біле бермейді. Бұл ж�нінде қысқаша түсінік-теме бере кетуге болады. «Терра-3» бағдар-ламасы Н.Басовтың ғылыми жетек шілігімен 1965 жылы басталды. «Омега» да сол жылы іске қосылды, оны А.Прохоров басқарды.

тасығыштар ұшы рылатын космодромның халықаралық маңызы зор. АҚШ-тағы Канаверал мүйісі, Қытайдағы Цзюцюань ғарыш айлақтарының қатарында тұрған әлем дегі үш ірі космодром ның бірі. Халық-ара л ық ғарыш стансасының орбитасы Бай-қоңырдың ендігін есепке алынып таңда-лын ған, сондықтан негізгі ұшырулар осы жерден жүзеге асырылады.

1997 жылдан бастап ресейлік әскерилер «Байқоңырдан» шыға бастады. 2009 жылға қарай космодром толықтай Роскосмостың қарамағына �тті. Мұнда №11284 әскери б�лімнің аздаған б�лігі (космодромның бұрынғы штабы, Ресей ғарыш әскерлерінің жекелеген сынақ басқармасы) ғана қалды. Ресей 2018 жылдан бастап ұшыруларды Амур облысындағы «Восточный» ғарыш айлағында жүзеге асыратын болады. Осылайша, 2020-2040 жылдарда Байқоңыр-дан «Союз-2», «Зенит», «Байтерек» сияқты ракета-тасығыштарға қондырылған авто-мат ты ғарыш аппараттары ұшырылатын болады деп жоспарланып отыр. Ресей Феде-ра циясының жалға алу мерзімі 2050 жылы біт кеннен кейін Қазақстан «Байқо ңыр» ғарыш айлағын �здігінше іске асыру мәсе ле-лерін қарастырып жатыр. Нақты лан баған де рек тер бойынша, 2050 жылдан кейін ғарыш айлағы Еуропалық және израильдық ға рыш агенттіктерімен бірлесіп халықаралық ғарыш тық ұшулар орталығы болып қайта жасалмақ.

Кеңестік ғалымдардың қол жеткізген ғылы-ми табыстары тәжірибелік 5Н76 жауын-герлік лазер кешенін жасау жұмыс тарын жеделдетті. 1982 жылы қыркүйекте жасалған сынақ барысында КСРО алғаш рет Радио-байланыспен басқарылатын РУМ-2Б әуе нысанасын лазер сәулесімен жойып жібере-тін қаруға қол жеткізді. Бұл КСРО радио�н-ді ріс министрлігі және $уе шабуылына қарсы қорғаныс күштерінің жоғары басшы-лары алдында бірнеше рет к�рсетілді. Сәтті �ткен сынақтардың нәтижесінде, лазер кешенінің жылжымалы түрін жасау туралы шешім қабылданды. Артынша ол жасалап, сынақтардан �тті. Бірақ бұл құрылғылар техникалық мінездемелер жағынан қолда-ныста жүрген зениттік-ракеталық кешеннен асып кете алған жоқ. Сондықтан оны әрі қарай дамытудың қажеті болмады. Бірақ лазерлік кешен спутниктерге қарсы қолда-ны латын тиімді қару болып саналды. Мысалы, 1984 жылы 10 қазанда шағын қуатты лазерлік кешен Қазақстан аумағынан ұшып �тіп бара жатқан америкалық Спейс к�лік жүйесінің Челленджер ғарыш кемесін зондтауды жүзеге асырды. Нәтижесінде, борт жүйесінің жұмысы бұзылып, экипаж мүшелері �здерін нашар сезінген. Ресми емес мәліметтер бойынша, АҚШ тарапынан сол кезде ресми нота жіберіліпті. Rткен ғасырдың 90-жылдарының аяғында Ресей Федерациясы «Терра» бағдарламасын тоқтатып, алаңды Қазақстанның Қорғаныс министрлігіне �ткізіп берді.

КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстан аумағында орналасқан бірнеше кеңестік әскери полигондар Ресейге жалға берілген. Кейіннен бірте-бірте олардың жалға берілу мерзімдері бітуіне байланысты �зімізге қайтарылды. 2015 жылдың 16 сәуірінде Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі және Ресей Федерациясының Қорғаныс министрлігі т�рт хаттамаға қол қойды. Соған сәйкес Жамантау, Сарышаған және Тайсойған сынақ полигондарын пайдалану мен жалға беру тәртібі �згерді. Аталған полигондар жалға берілуден шыға-ры лып, Қазақстанның аумағына 1,6 мил-лион гектар жер телімі қайтарылды. Бұл келі сім дерге дейін Ресейдің Қазақстан аума-ғын да жалға алып жүрген әскери полигон-

дар дың жалпы ауданы 11 миллион гектар жерді құраған. Сенатор Икрам Адыр бе ков-тың айтуынша, 2014-2016 жылдар ара-лығында Қарағанды, Қызылорда, Жамбыл, Ақт�бе, Атырау және Батыс Қазақстан облыстарын қамтып жатқан Сарышаған және Мемлекеттік ұшу-сынақ орталығы полигондарының жалпы к�лемі 1,5 миллион гектар жер телімдерін Ресейге жалға беру келісімдері тоқтатылған.

Былтырғы жылы ақпан айында Сенат-тың кезекті отырысында Қазақстан аума-ғын да орналасқан Ресей Федерация сының №929 Мемлекеттік ұшу-сынама орта лығы бойынша хаттамаларды ратифи кациялау туралы заң жобалары қаралды. Оған қорға-ныс министрінің орынбасары генерал-лейтенант Оқас Сапаров қатысты.

– Хаттамаларға енгізілген �згерістерде Атырау және Батыс Қазақстан облыстары аумағындағы 600 мың гектарға дейінгі полигон учаскелері жалға берілуден шыға-ры лады. Соған байланысты 1 миллион нан аса АҚШ долларына жалға беру т�лемінің сомасы қысқаратын болды. Жалға берілуден шығарылатын учаскелерде пайдалы қазба-лар ды �ндіру бойынша жобалар іске асырылады. Мысалы, Атырау облысындағы «Тайсоған» учаскесінде Уаз және Қондыбай кен орындарында – к�мірсутек, сондай-ақ Батыс Қазақстан облысының «Жамантау» учаскесінде кесек тасты �ндіру жүзеге асырылады. Сонымен қатар Атырау облысы-ның Ақжар кентіндегі құрылыстарды тіркеу жүргізіледі, – деп мәлімдеді сол жиында Қорғаныс министрінің орынбасары, гене-рал-лейтенант Оқас Сапаров.

Ресейдің Қазақстан әскери полигон-дары ның жер телімдерін жалға алып жүрген б�ліктерін қайтару, сондай-ақ осы нысан-дарды жалға алу және пайдалану тәртібі туралы Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы шарттарға �зге-ріс тер мен толықтырулар енгізу ж�нін дегі келісім Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назар баевтың тапсырмасына сәйкес әзірленді.

Мұнда пайдалы қазбалардың коммуни-ка циялары мен кен орны орналасқан. Жалға берілуден шығарылған әскери полигон дар-дың жер телімдері Қазақстанның эконо ми-

калық мүддесінде пайдаланылатын болады. Қайтарылатын қазақстандық жер телімде-рінде Қазақстанның экономикалық мүдде-сіне пайдалану жоспарланып отырған пай-д а л ы қ а з б а л а р б а р . С о н ы м е н , ж е р телім дерінің бір б�лігі «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық к�ліктік дәліз-дің құрамына кіретін «Самара-Шым кент» автомобильді жолы салуға берілді. Жалға берілуден шығарылған жер телімдерін пай-далану Қарағанды және Жамбыл облысының экономикасына қолайлы болады.

2016 жылғы 20 қазанда Мәскеуде қол қойылған хаттамаға сәйкес «Қазақстан мен Ресей Федерациясы арасындағы Ембі поли-гонын (5 580 - сынақ жұмыстарын қам та-масыз ету базасы) пайдалану және жалға беру шарттары туралы келісімнің» күші жойылды. Жабылған Ембі полигоны к�лемі шамамен 2 960 144 гектарды құрайды. Ақт�бе облысындағы Мұғалжар ауданына қарасты аумақта орналасқан Ембі полиго-нының қысқаша тарихы мынандай.

Ембі полигоны Құрлық әскерлерінің $уе шабуылдарына қарсы қорғаныс әскери техникалары мен қаруларының жаңа үлгі ле-рін сынақтан �ткізетін, зерттеу жұмыстарын жүргізетін және әскери б�лімдердің жауын-гер лік қарулардан атып жаттығатын полигон ретінде 1960 жылы ашылды. Қазақ КСР Министрлер Кабинетінің қаулысымен 1959 жылы қарашада Ақт�бе облысының аумағынан 2 960 144,6 гектар жер б�лінді. Полигонның оңтүстіктен солтүстікке қарай ұзындығы — 240 шақырым, шығыстан батысқа қарай — 60 шақырым, жалпы аума-ғы 791 мың гектарды құрады. Полигонның ресми ашылған күні болып, бірінші қазық қағылған – 1960 жылдың 7 мамыры болып саналады.

1963 жылы полигонда алғашқы бірлескен сынақтар басталды. Бұл кезде полигон аумағында зерттеу және �лшеу алаңдары, ғылыми-зерттеу ғимараттары, тұрғын үйлер, қонақүйлер, асханалар тағы басқа қажетті инфрақұрылымдар салынған болатын. $скери қалашықтың оңтүстігіне қарай екі шақырым жерде 1 кластық «Карась» аэродромы салынды. Ембі поли гонында содан бері құрлық әскерінің С-300, «Бук», «Тунгуска» секілді әуе шабуылына қар сы қорғаныс қаруларының жаңа үлгілері, шағын радиусты қамтитын жедел-такти ка-лық ракеталар сынақтан �тті. «Тюльпан-69», «Қорғаныс-92», «Күз-93», «Феникс-95», «Эмба-Кубинка-96» деген шартты атаулар-мен ірі әскери жаттығулар да осында �ткізілді.

1998 жылдың 5 қарашасында Ембі полигоны «Капустин Яр» №4 Мемлекеттік Орталық бірлескен полигонына қосылды. 1999 жылы полигон таратылып, маусым мен желтоқсан аралығында ресей әскерилері Астрахань облысындағы «Капустин Яр» полигонына к�шірілді. 2000 жылы мұнда «Капус тин Яр» полигоны құрамындағы № 5580 сынақ жұмыстарын қамтамасыз ете-тін база құрылды.

Қазақстанда жұмыс бұлардан басқа да істеп тұрған немесе жабылған бірнеше әске ри-сынақ полигондары бар. Олардың ішін дегі ең әйгілісі Байқоңыр ғарыш айлағы. «Бай қоңыр» — әлемдегі алғашқы және ең ірі кос модром. Оның аумағы – 6 717 шаршы ша қырым. $ртүрлі ракета-

Қазақстан мен Ресейдің ортасында орна-лас қан, екі елдің аумағында жатқан «Капус-тин Яр», Ресей Қорғаныс министрлігінің №929 В.Чкалов атындағы мемлекеттік ұшу-сынақ орталығы сияқты бірнеше әскери полигон бар. Капустин Яр — Ресей дің Астрахань облысының солтүстік-батыс аумағында орналасқан зымырандық әскери полигон. Жалпы аумағы – 650 шақырым. Оның басым б�лігі Ресейде болғанмен бір шеті Атырау, Батыс Қазақстан облыстары-ның жерін де алып жатыр. Кеңес Одағының баллистикалық ракеталарын сынақтан �т кі-зу үшін полигон 1946 жылы мамыр айын да құрылды. 1950 жылдардың басынан бері Капустин Яр полигонында кемінде 11 ядролық жарылыс болды. 300 метрден 5,5 шақырымдық биіктікте болған жарылыс тар-дың жиынтық қуаты Хиросмаға тасталған атом бомбасынан шамамен 65 есе күшті бола ды. Ядролық сынақтардан басқа Капус-тин Яр полигонында 24 мың басқарылатын ракеталар жарылған, 177 әскери техникалар сынақтан �ткізіліп, РСД-10 ракеталарының 619-ы жойылған.

Ресей Қорғаныс министрлігінің №929 В.Чкалов атындағы мемлекеттік ұшу-сынақ о р т а л ы ғ ы Ас т р а х а н ь о б л ы с ы н д а ғ ы Ахтубинск қаласының маңында орналасқан. Мұнда тұрған Трассалық-�лшемдер кешені авиациялық техникалар мен қаруларды сынақтан �ткізуде қамтамасыз ететін, объек-ті лер мен жауынгерлік алаңдардағы бірың-ғай полигондық-�лшемдік кешендерді бірік тіріп пайдалануға арналған. Трас са лық-�лшемдер кешеніне – объек ті лер ді басқару жүйесі, ақпараттарды жинау және сарап тау жүйесі, 5 полигон және 3 сынақ стансасы, 2 комендатура кіреді. Ресейдегі ең ірі әуеполигоны Ахтубинск қаласынан 22 шақырым жердегі Грошевода орналасқан, қалғандары – Ахтубинск қаласынан 500-800 шақырым қашықтықта, Қазақстандағы Торғай, Сүйіндік, Теректі және Атырауда орналасқан.

Астрахань облысындағы Ашулық әскери полигоны да Қазақстан мен Ресей жерле рі-нің ортасында тұр. Бұл полигон $уе шабуы-лы на қарсы қорғаныс әскерлерінің зениттік-ракеталық қаруларын сынақтан �ткізуге арналған. Ашулық әскери полигоны КСРО Қарулы Күштері Бас штабының 1960 жылғы 25 мамырдағы директивасы бойынша құрылды. Кеңес Одағы кезінде полигон екі елдің – Қазақстан мен Ресейдің аумағына орналасты. Оған б�лінген 120 шақырым жердің 38 шақырымы – Астрахань жерінде. Қалғаны Қазақстан аумағына қарасты болды. Жауынгерлік атыстың қауіпсіздігі үшін қосымша 20 650 гектар қауіпсіздік аумағы тағы қосылды. Полигонда әскери аэродром бар. Қазіргі кезде бұл полигонда ТМД елдері Қарулы күштерінің $уе шабуылына қарсы қорғаныс зениттік-раке-талық әскерлері тұрақты түрде жаттығулар �ткізеді.

КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстан жеріндегі к�птеген әскери полигондар бо-сады, біразын Ресей жалға алды. Қазіргі кезде олардың дені қайтарылып, ауыл шар-уа шылығына, халық игілігіне жара ты ла тын болды. Қазақстан Қарулы Күштері ие лі гін-дегі жақсы жабдықталған полигондарда бүгінде халықаралық деңгейдегі әскери са-йыстар, жаттығулар �ткізіледі.

ПОЛИГОНДАРІРІ

5 б а й л а н ы с е с е п т і к б � л і м ш е ж ә н е 9 материалдық-техникалық б�лімшелер қатысты. С-125 шағын биіктікте ұшатын жойғыш және майдандық авиацияны 3,5-тен 35 шақырым қашықтықта жойып жібере алады. «Круг», «Куб» зениттік-ракеталық кешендер болса, алдыңғы шептегі әскерлерді әуе шабуылдарынан қорғайды. 25 метрден 14 шақырым биіктіктегі әуе нысаналарын 3-тен 24 шақырым қашықтық аралығында атып түсіреді. Сонымен қатар қолға алып жүретін «Ине» ЗРК және ЗУ-23-2 зениттік-зеңбірек-тік қондырғылардың 135 есептік топтары жауынгерлік атыс бойынша нысана к�здеді. Жалпы, жаттығу барысында қарудың жой-қын түрлері, атап айтқанда шағын, орта және алыс қашықтықтарға жіберілетін «ауа-ауа», «ауа-жер беті» санаттарындағы бас-қары латын зымырандар, сондай-ақ әр түр лі калибрдегі басқарылмайтын зымыран дар мен авиациялық бомбалар іс жүзінде қолда-нылды.

Сарышаған – Қарағанды және Жамбыл облыстары аумағында, Балқаш к�лінің батыс және солтүстік-батысында орналасқан Еуразиядағы зымырандарға қарсы қаруды сынақтан �ткізетін алғашқы және жалғыз полигон. Кеңес Одағы кезіндегі оның ресми

АУЫЛ ЖАРТЫҒАСЫРЛЫҚ ТОЙЫН ТОЙЛАДЫ

ТУҒАН ЖЕР

Бифат НҰРМАХАН

Мемлекет және қоғам қайраткері Иса тай �бдікәрімовтің балалық ша-ғы �ткен киелі мекеннен Ең бек Ері Арапбек �биев, «Құрмет» орденінің ие гері �сет Жиенқожаев сынды та-лай май талман �сіп шықты. Нақты ке зеңде ауыл дық округте 2 мектеп, 90 және 50 орындық екі балабақша жұмыс іс тей ді. Ауыл емханасы мен ауру хана ха лыққа қызмет к�рсетсе, 220 орын дық мәдениет үйі, кітапхана мен пош та байланыс б�лімшесі – елді ме кеннің к�ркі. Кейінгі жыл-дары 150 орынға арналған мешіт са лын ды. Орта және шағын кәсіп-кер лік ті дамыту бағдарламасы ая-сын да 70 ауыл тұрғыны жеке кәсіп-кер лікпен шұғылданады. Ауыл шаруа шылығы �німін �ндіретін 4 ірі ленген ауыл шаруа шылық �н-діріс тік кооперативі нің құрылуы – соңғы екі жылдың же місі. Үкіметтің «50 ауыл» бағдар ла масы бойынша «Мия лы» ауыл шаруа шылығы �н-дірістік кооперати ві не мүше 31 ауыл тұрғыны жал пы к� лемі – 91 млн тең геге 613 бас ірі қара мал ға несие алса, «Жұмыспен қамту – 2020» бағ-дар ла масы бойын ша 4 ауыл тұрғыны 15 млн теңге несие алып, мал бор да-қы лау кәсібі мен ай на лысу – �зге -лер ге үлгі. Биыл ауыл диқандары 1600 гек тарға күріш да қылын ексе, ауыл дың 50 жыл ды ғына орташа

50 цент нер ден �нім алуға қол жет-кізді.

Қожакенттің 50 жылдығы мәде-ниет үйін дегі ақындар ай тысынан бас тау алды. Танымал ай тыс ақындары Мұх тар Ниязов, Нұрмат Мансұров пен �біл қайыр Сыздықов тар к�рші об лыс тан шақырылған ақын дармен с�з сайысына түсіп, ай мақтың бүгінгі оң ахуа лы мен елдіме кен нің бүгінгі кел бе тін әдемі айшық тады. С�з сайы- сын та нымал сықақшы К�пен �мір-бек жүр гізіп, арасында >з бек стан нан ар найы келген сатирик Бал табай Тә-жі ме тов қыран-топан күлкі сый лады.

Мерейтойға жиналған жұртшы-лық ертеңіне ауыл келбетімен та ныс-ты. Сондай-ақ осы ауыл тумасы қо-ғам және мем лекет қайраткері Иса тай �бді кә рімов тің ескерткішіне гүл шоқтарын қойып, еске алды. Шаруа шылық ты ұзақ жылдар бас-қар ған �сет Шо мановтың с�зін халық ұйып тыңдады. Содан соң сах на т�ріне к�те ріл ген ауыл әкімі Асыл Айтжанов баян дама жа са са, Қазақстанға еңбегі сіңген қайраткер Ержан Уәйіс, 2000-2004 жылдары Жаңақорған ауданы ның әкімі болған Нажмаддин Мұсабаев және басқалар құттықтау с�зін ар на ды. Еңбек озат-тарының аты аталып, ар найы сый-лық тар тап сы рылды. Кеш соңында Қызылорда облыстық фи лор мо ния-ға қарасты «Ақме шіт» фольклор лық ансамб лінің �нер паз дары ке ре мет концерт қойды.

Сыр аймағындағы Түгіскен алқабының ашылғанына жарты ғасырдан астам уақыт өтсе, мұнда кеңестік кезеңде 7 бірдей мал және егін шаруашылығымен шұғылданып, азық-түлікпен қамтамасыз етті. Ел тәуелсіздігінен бері де бұл өңірде ондаған шаруашылық елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына үлес қосып келеді. Солардың бірі – Қожакент ауылы құрылғанына 50 жыл. Жаңақорған ауданына қарасты іргелі елдімекенінде қазіргі кезде үш мыңға жуық халық тұрады.

ӨҢІР

Мемлекет басшысы жыл сайынғы Жолдауында жастарды назардан тыс қалдырған емес. Соның арқасында олардың «Жас Отан» ЖҚ арқылы саясатқа араласуы, ел ертеңіне қатысты жобаларға қатыстырылуы, көкейкесті мәселелерді шешуге атсалысуы дамып келеді.

Қазіргі кезде Алматы облысында 432 483 жас бар, оның 21350-і – «Жас Отан» ЖҚ Ал ма ты облыстық филиалының мүшесі. >ңір де 253 бастауыш б�лімше жүйелі жұ-мыс жүргізуде.

Облыс әкімі, Алматы облыстық партия фи лиалы т�рағасы Амандық Баталовтың қол дауымен аудан, қалаларда Жастар ре-сурс тық орталықтары құрылды. Ондағы же текшілер «Жас Отан» ЖҚ б�лімдерінің т� рағалары етіп сайланса, әр ауылдық округ тегі жастар нұсқаушылары бастауыш т�ра ғалары қызметін атқарады.

«Жас Отан» Жастар қанаты АОФ рес-пуб лика бойынша әрдайым алдыңғы қатар-дан к�рініп келеді. «Нұр Отан» партиясы-ның елдің әлеуметтік жағдайын нығайтуға ба ғытталған жобаларының нәтижелі ат-қарылуына үлес қосып келеді. Атап айт қан-да, «Жастар – Отанға!» жобасы аясында ор талық базарларда Кеңес беру орталығы жас тарға қызмет к�рсетеді. Сонымен қатар об лыс к�леміндегі мекеме, кәсіпорын, м е-шіттер жанынан Жастар ісі комитеті құры-лып, қоғамдық-мәдени іс-шаралар ұйым-дас тыруда. Кеңес беру орталықтарында жо баның орындалу барысы түсіндіріліп, тре нингтер, спорттық және мәдени іс-ша-ра лар �ткізіліп, тегін медициналық кеңес беру мен қатар, жастардың жұмысқа орна-ласуы на бағыт-бағдар к�рсетіледі. Аудан дар-дағы халық к�п шоғырланған сауда ор та-лықтарында мемлекеттік бағдарла ма ларды түсіндіру жұмыстары жүргізіледі.

«Жас Отан» ЖҚ жас мамандарға елі міз-дің ірі �ндірістік мекемелерінде, ұлттық ко м панияларда және мемлекеттік орган-дар да жүйелі түрде тағылымдамадан �туді ұйым дастыру үшін «Сәтті қадам» жобасын жүзе ге асыруда. Бұл үшін жыл сайын белгілі м�л шерде квота б�луге мекемелермен екі-жақ ты немесе үшжақты меморандумдарға қол қойылды. Мемлекет басшысының тап-сыр масына сәйкес жоғары оқу орнын бітір-ген жас мамандардың кәсіби біліктілігін ар ттырып, тәжірибе жинақтауға мүмкіндік бе ріп қана қоймай, тұрақты жұмысқа ор на-ласуға, �з қызметтік сатысын еліміздің бел гілі ұйымдарынан бастауына ықпал ету-де м із. Жыл басынан бері «Сәтті қадам» жо басы аясында ата-ана қамқорлығынан айы рылған жастарды жұмыспен қамту мақ-са тында аудан, қалалардағы ЖОО және ар наулы оқу орындарында кездесулер ұйым дастырылып, жастарға жобаның тиім-ді лігі жан-жақты түсіндірілді. «Сәтті қадам» жо басы аясында жастар тұрақты жұмысқа ор наласып, бастапқы жұмыс тәжірибесін алу мүмкіндігіне ие болуда.

Сондай-ақ Елбасының «Болашаққа бағ-дар: рухани жаңғыру» мақа ла сын наси хат-тау, түсіндіру, мақалада атал ған мақсат-міндеттерді, басты бағыттарды іске асыру мақсатында бірқатар іс-шаралар атқарылды. Алматы облысының жастар сая саты мә се-лелері басқармасы, Жастар ре сурстық орта-лы ғы, «Жас Отан» ЖҚ об лыс тық филиа лы-ның ұйымдастыруымен қыр күйекте Ұйғыр ауданының Қырғызсай ауылы, ECO PARK TOUR демалыс ай ма ғын да ауыл жастары-ның «Туған жерге туың ды тік!» атты форумы �тті. Форумға жұмыс шы жастар, спорт, мә дениет саласының �кіл дері, жас кәсіп-керлер, журналистер, к�ш басшы жастар, аз қамтылған топ �кілдері, мем лекеттік бағ-дарла ма лардың қатысу шы лары қатысты. Форум ба рысында «Нұр Отан» партиясы «Жас Отан» Жастар қанаты Ал маты облыстық филиалының кезектен тыс VII конфе рен циясы �ткізіліп, «Жас Отан» Жастар қа на тының IV кезектен тыс съе зінің делегаттары сай ланды. Жастармен бір ге болған облыс әкі мінің орынбасары Жақ-сылық Омар, «Нұр Отан» партиясы Алматы облыстық фи лиалы т�рағасының бірінші орынбасары Ға лиасқар Сарыбаев Кетпен тауының шыңына ту тігіп, патриоттық әндер шырқа ды, жастармен ашық әңгіме жүргізіп, пікір алмасты. Екі күнге жалғасқан форум жастар үшін ұлтжандылыққа, отан-сүйгіштікке тәр биелейтін тағылымды ша-раға айналды. Рес публикалық деңгейде спорт, мәдени, ак циялар �тті. Халықаралық деңгейде Silk way – 2017 заманауи би фес-тив алі, Orbulak race, «Айбын», Dream city, «Мәң гілік ел – мәң гілік отбасы» сынды к�п теген іс-шара лар ұйымдастырылды. «Ар дагерлерді ардақ тайық» акциясы �т-кізіл ді.

Жұмыссыздық деңгейін т�мендету, мүм кіндігі шектеулі, әлеуметтік жағдайы т� мен, диплом алған жастарға к�мек к�р-сету мақсатында бос жұмыс орындары жәр меңкесі �ткізіліп тұрады. Аудандарда жыл басынан бері 1137-ден аса адамның

қа тысуы мен 14 жәрмеңке ұйымдастырылып, олар ға 108 мекеме қатысып, 560 бос жұмыс орны ұсынылды. Талдықорған қаласында да мұндай шаралар жиі �ткізіліп тұрады. «Нә тижелі жұмыспен қамту және жаппай кә сіпкерлікті дамыту» мемлекеттік бағ дар-ла масы да жастарды жұмыспен қамтуға оң ық пал етіп отыр.

Медициналық іс-шаралар бойынша жыл басынан бері 3 мәрте «Донор бол, �мір сый ла» атты акциясы �ткізілді. Сонымен қа тар семинар-тренингтер, акциялар, ашық есік күндері ұйымдастырылып, міндетті әлеу меттік медициналық сақтандыру бойын ша насихат жұмыстары жүргізілді.

Жастардың отбасын құрар-құрмастан ажы расуының белең алғанын жасырып қалу ға болмайды. Биылғы 1 тамыздағы ста-ти с тикаға сүйенсек, Алматы облысында 8034 неке қию және 3703 ажырасу дерегі тір келген екен. Яғни, үйленгендердің тең жар тысына жуығы ажырасады және ондай-лар саны жылдан-жылға к�бейіп келеді. Осы нау келеңсіздіктің алдын алуға байла-ныс ты «Мәңгілік ел – мәңгілік отбасы» жо басын жүзеге асырып, «Сырласу» клубы ар қылы жұмыс істеудеміз.

Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған за мандастарымыздың �мірден �з орнын табуына да қолымыздан келгенше қолғабыс жа сап отырмыз. Тоқетерін айтқанда, же-тісу лық жастар облысымыздағы барлық жаңалық пен жақсылықтың бел ортасынан табылып, �ңірдің экономикалық �рлеуіне, әлеуметтің әлеуетінің артуына, мәдение ті-нің мәртебесі к�терілуіне, оның ішінде, бірін ше кезекте «Рухани жаңғыру» бағдар-ла масы аясындағы берері мол жобалардың жүзеге асуына барынша атсалысуда. �сіре-се, еліміздің ертеңгі тұтқасы – жастарымыз-дың отансүйгіш, еңбекқор, білімді әрі бі-лік ті болып қалыптасуына бар күшімізді салу дамыз.

Бақтияр ЖАҚСЫКЕЛДІНОВ, «Жас Отан» Жастар қанаты

ТОСҚАУЫЛ

ҚҰРМЕТ

ҒАЛАМТОР ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАЛАЙ ҚАДАҒАЛАЙМЫЗ?

ЕСКЕРТКІШ ТАҚТА ОРНАТЫЛДЫ

Оқу орындарында ата-аналар мен жастар арасында жүргізілген сауалнама бойынша ата-аналардың 83,3 пайызы қазіргі жасөспірімдердің компьютерге тәуелді болып бара жатқанына алаңдаушылық білдіріп, оның алдын алу керек деп санайды екен. Мәселен, студенттер мен мектеп оқушылары арасында «желіге байланған нашақорлар» саны 40 пайыз шамасында болып отыр. Ғаламтордағы ақпарат ағынына зер салсаң, сүзгіден өткені де, өтпегені де бар. Сондықтан БҰҰ жанындағы Халықаралық қоғамдық қауіпсіздік агенттігінің (AIAPS) ғаламтор қауіпсіздігі жөніндегі вице-президенті, «Сухба» АҚ президенті Тохир Тухтаров Қазақстанда ақпараттарды сүзгіден өткізіп, зияндысына тұсау салатын жобаны жүзеге асыратын өкілдік ашпақшы екенін айтты.

Қазақстанның халық артисі, тұңғыш көркемсөз шебері, кәсіби жүргізуші, ұлағатты ұстаз Гүлжиһан Ғалиеваның 100 жылдығына орай өзі тұрған үйдің қабырғасына ескерткіш тақта орнатылды.Игілікті істің ұйытқысы – Ж.Елебеков атындағы Республикалық эстрада-цирк колледжі мен туған-туыстары және өнердегі шәкірттері.

Нұрсұлу МЫРЗАХМЕТ

Бұл жоба әлеуметтік желі, браузер, мес-сенд жер, электронды пошта, іздестіру жүйе сі, тауар сату алаңшасы сияқты қазіргі

мә селе бойынша шілде айында БҰҰ-ның отырысына қатысып, жоба туралы толық ақпарат бермекшімін. Мақсат – «Сухба» ин тернет-жобасын БҰҰ �з құрамындағы ел деріне ұсынатын браузер болуына қол жет кізу. Себебі, бұл – браузер балалар мен жа с�спірімдердің қауіпсіздігі үшін маңыз-ды, – дейді Тохир Тухтаров.

Оның айтуынша, жобаның қаржылық жағын әр елдегі ірі инвесторлар қамтамасыз етуде. Оның ішінде, БА�, Қазақстан, Ре-сей дің инвесторлары бар. «Ресейде Дата-ор талық ашуға 6 миллиард рубль кетсе, Қа зақстан аумағында ашуға 4 миллиард руб льге жуық кетеді» дейді ол.

«Алғашқыда бұл мұсылман елдеріне арналған әлеуметтік желі ретінде құрылған. Қазірдің �зінде бұл 29 елде қолданыс тауып отыр. Қазақстанда мыңнан аса қолданушы бар, жалпы 10 мыңнан астам қолданушы сы бар» дейді Марат Тайқышев.

«Гүлжиһан апамызға ескерткіш тақта бұры нырақ орнатылған болатын. Алайда еш-кімнің к�зіне түспейтін, к�рінер-к�рінбес жер ге ілінген еді. Сол олқылықтың орнын тол тырып, қайта тапсырыс беріп, кісі аяғы ба сылмайтын к�ше жақ бетке шығарып, жар-қы ратып қойып отыр. Қанша жылдан бері к� кейімізде жүрген арман-тілегіміз орын-далды. Кезінде қуғын-сүргінді к�п к�рген-дік тен, Гүлжиһанның туыс деп айтуға имен-ген уақыттарымыз болды. Сол саясаттың ке сірінен ұзақ уақыт есімі ескерусіз қалып келді. �йтпесе, іздеушісі жоқ емес-тін. Бүгін – біз үшін «ақ түйенің қарыны жа ры л-ған» ерекше күн» дейді тумалас сіңлісі Тұмар апа.

Естеріңізге сала кетсек, 16 қараша күні Гүлжиһан Ғалиеваның 100 жылдығына орай «Қазақ эстрада �нері және кәсіптік білім саласындағы жаңа технологиялар» деген та-қырыпта ғылыми-тәжірибелік конференция, 17 қарашада Республикалық �нер оқу орындары студенттері арасында «К�ркемс�з оқу» шеберлерінің байқауы, 18 қарашада М.�уезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрында «Қазақтың қайсар қызы – Гүлжиһан» атты қорытынды мерекелік кеш �теді. Сондай-ақ театр фойе-сінде Алматы қалалық мұрағаттар қорынан, туған-туыс, шәкірттерінен алынған құнды мұралардан арнайы к�рме ұйымдастырылмақ. Жиынға Мәдениет және спорт министирлігі мен Алматы қаласы әкімдігі қолдау к�рсетеді.

ЖЕТІСУЛЫҚ ЖАСТАР – ЖАҢАЛЫҚТЫҢ ЖАРШЫСЫ

ға лам тор кеңістігінің құрамдас б�ліктерін бі ріктіретін «Сухба» атты ақпараттық тех-но логиялар (IT) платформасы. Тохир Тух-таров тың айтуынша, «Сухба» араб тілінен ал ғанда «қоғамдастық», «достық» дегенді біл діреді. Яғни, аталған интернет-жоба ға-лам тордағы бір жынысты неке, ұлтшылдық, зорлық-зомбылық, терроризм, есірткі және

Қаншайым БАЙДӘУЛЕТ

Салтанатты шараны оқу орнының ди рек-торы, Қазақстанның еңбек сіңірген қай рат-кері Дәлел Уәш ашып, �нер иесінің қазақ мә дениеті мен руханиятына сіңірген еңбегіне тоқ талды. 1965 жылы Республикалық эст ра-да-цирк студиясының, 1969 жылы «Гүлдер» ән-би ансамблінің, 1967 жылы Қазақ цир-кінің негізін қалағанын атап �тті. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағ-дар: рухани жаңғыру» мақаласындағы жүк-телген міндеттерге байланысты Гүлжиһан Ғалиеваның 100 жылдығына орай атқарылған және әлі де жүзеге асатын шаралар барысы-мен таныстырды. �сіресе, Қазақстан Прези-ден ті Н.Назарбаевтың, Алматы қаласы әкімдіг інің қолдауымен «Шаңырақ» ықшамауданындағы бір к�шеге есімін беру,

№173 (3245) 15 ҚАРАША, 2017 СƏРСЕНБІ www.aikyn.kz6A’LEY’MET

басқа да зиянды нәрселерді насихаттайтын ақпараттарға тосқауыл болып, ондағы қауіп сіздікті қадағалап, бұрыннан сақталып келе жатқан адами нормалар мен құн ды-лық тарды сақтауға негізделген контент еке ні айтылды. Соның негізінде енді Қазақ-станда «Сухба» компаниясының �кілдігін ашу жоспарланып отыр.

Біздің браузер шамамен 10 жыл бұрын құрылды. Яғни, біз Google Chrome үшін Chromium деп аталатын негізгі ядроны жа-садық. Қазір Opera, Mozilla, Safari-ден дү-ние жүзі бойынша жұмыс істеп тұрған брау-зерлердің барлығы біздің ядрода құрылып, жұ мыс істейді. Сол сияқты «Сухба» браузе-рін де �зіміздің ядрода жасап шығардық. Оның жұмыс істеп тұрғанына 1 жылдан ас ты. Оны телефонға немесе компьютерге жүк теп алуға болады. Келер жылдың ба-сын да контентті сүзгіден �ткізетін «Дата-ор талық» ашуды жоспарлап отырмыз. Бұл

зира тын жаңарту, бұрынғы тұрған үйінің қа-бырғасындағы ескерткіш тақтаны мәрмәрлеп қай та қалпына келтіру жұмыстарына туған-туыс тарының қосқан үлесі айрықша екен-дігін әңгімелей келе, ризашылығын жеткізді. Қолынан дәріс алған шәкірттерінің де ең бе-гін ескеріп, ендігі жерде қайраткер бас шы-ның қалдырған ізі мәңгілік �шпейтініне се-нім білдірді.

Қоғам қайраткері, тіл жанашыры Асылы Ос ман: «Гүлжиһан Ғалиеваның ауыл балала-ры на арнап студия ашып қана қоймай, бір топ �нер адамымен еліміздің түкпір-түкпірін аралап, дарынды жастарды жинап, оқытқан

ең бегі ерлікпен пара-пар. Қаршадай қызға қол ұшын созып, әкесі Қалидың атының бір әрі пін �згерту арқылы Гүлжиһанды аман сақ тап қалған Тұрар Рысқұловтың к�ре ген-дігіне қалай бас имейсің?!» деп тебіренсе, Қа зақстанның халық артисі Сара Тыныш-тығұлова �нер жолы мен �мір жолының қа-лыптасуына ұстазының тигізген ықпалы мол екендігін еске алды.

Қазақстанның еңбек сіңірген артисі Сұлу шаш Нұрмағамбетова колледж ғима ра-ты ның кіреберісіне ескерткіш мүсінін ор-натып, к�рмесін ұйымдастырған білім ме ке-месінің басшылығына алғыс айтты.

ҚАРМАҚШЫДА ЛИМОН ӨСІРІЛУДЕ

ҚАРАЙ ГӨР ӨЗІН!

Жылы жерде ғана өсетін цитрусты өсімдік – лимон енді Қызылорданың топырағына да жерсіне бастады. Тропикалық өсімдікті қармақшылық кәсіпкер Ербол Ешмұратов жылыжайда өсіріп, жемісін көруді мақсат етіп отыр.

Бұл тәжірибе Қармақшы ауда-нын дағы ең ірі жылыжайда жасалуда. Не г ізінен, 1600 шаршы метр аумақта 3,5 мың түп қызанақ, 1,5 мың түп қияр күтімге алынған. Алдағы уақыт-та мұнда к�к�ністен б�лек цитрус �нім дерін �ндіру жоспарда бар. Тіпті эк зотикалық жидектің бірнеше түрі егі ліп, сынақтан �ткізілген. Кәсіпкер жы лыжай шаруашылығын құру үшін «Микробизнес Қызылорда» бағдар-ла масы шеңберінде >ңірлік инвес ти-циялық орталығы арқылы мемле кет-тен 10 млн теңге жеңіл пайызды не сие алыпты. Алдағы уақытта тағы да аумағы 2 мың шаршы метрді құ-рай тын қосымша жылыжай салып, �нім к�лемін арттырмақ. Жалпы, Қар мақшы ауданында жылыжай шаруа шылығы енді ғана дамып ке-леді. Бүгінде аудан бойынша 2 мың 650 шаршы метрді құрайтын 4 жы лы-жай бар.

– Бұл жұмыстар сырттан келетін к� к�ніс �німдердің орнын �з жері міз-ден �нген �німдермен алмастыру ға ұмтылу деп қараған ж�н. Лимон нан б�лек, басқа да цитрусты же міс терді еге міз деген жоспарымыз бар. Тә-жіри бе ретінде түрлі сорттарын ектік, біз дің жерімізге жерсінеді екен. Енді мик роклиматын келтірсек, �нім тү-рін ұлғайтамыз, – дейді кәсіпкер.

Лимон �сірушілер «бұл жеміс то-лық �ссе, соншалықты бап жасамай-ақ, жемісін т�ге береді» дейді. Тек бұ тағындағы аталығы мен аналығын айыра алса болғаны. >йткені �нім беретін қауқары жоқ аталығы жай-қала �сіп к�з алдаса, есесіне �нім бе рер аналығы сәл қурап �седі. Біл-ме ген адам аналығын отап тастауы да мүм кін. Сондықтан білгір маман бас бол са, тропикалық жеміс т�гілтіп бе-ретін к�рінеді.

Лимон бес градус жылылыққа дейін қабырғасы қайыспай т�зеді. Тү-біне органикалық тыңайтқыштар ар-қылы су бергеннен б�лек, жеміс бай-лаған шақтардан бастап үстінен су бүріккішпен жасанды жаңбыр жау-ғызып тұрады. К�шеті үш-т�рт жыл ға дейін �нім бермейтіндіктен, бағ бандар қапталына қияр, қызанақ тұ қымдарын егіп, пайдасын еселеп ала ды. Осыны ескерген кәсіпкер Ер бол жылыжай аумағына испандық, гол ландық және жер гілікті шымкент тік қияр мен қы за-нақтың үш түрін, со нымен қоса, бол-гар бұрышын �сі ріп жатыр. Осы таңда қиярдың үш тү рі де пісіп, кенттегі сауд а орта лық та рында сатылымда тұр. Болгар бұ ры шы мен қызанақтар енді піседі. Ли мон 3 жылдан кейін жемісін береді деп күтілуде.

Кәсіпкер Ербол Ешмұратовтың «Бай шуақ» жылыжайы �ткен жыл-дың күзінде аудандық кәсіпкерлік па латасының қолдауымен ашылған. Бүгінде жылыжайда 10 адамды жұ-мыс пен қамтып отыр.

– Осы нысанды ашар уақытта ау-дан нан жылыжайда к�к�ніс �сіру жол дарын білетін агроном маман тап па дым. С�йтіп, Шымкент қала-сы нан шақырттым. Болашақ жастар-ға айтарым, ауылшаруашылық ма-ман дығын игеріңдер! >йткені ауыл дың �зегі – ауыл шаруашы лы-ғын да. >з саласының мықты маманы бо лып, білімге бет бұрса, талаптана біл се, ойыңдағы кәсіпті ашуға бола-ды. Алдағы уақытта туып-�скен же-рім де жылыжайларды к�бейтіп, ау-дан халқын таза, табиғи �німдермен қам тамасыз етуді мақсат етіп қойып отыр мын, – деді кәсіпкер.

Нұрбек Д�УРЕНБЕКОВ, Қызылорда облысы

№173 (3245) 15 ҚАРАША, 2017 СƏРСЕНБІ

7www.aikyn.kz

KELBET

Соңғы 12 жылын Парламент Се на ты-ның депутаты болып �ткізген Қуаныш Ай таханұлымен Астана т�рінде танысып, та бысып едік. К�рген бойда оның елде жүр генде сырттай қаныққан атақ-даң қы-нан бір де т�мен адам емес екеніне к� зі-міз жетті. Қай кезде де �зіне бей нет тауып алып жүретін, елдің қамы үшін тыным тап пай шапқылайтын мұн дай адамды си рек кездестірдім. Алғаш ара ласа бас-таған күннен-ақ әріптес ағам ның ақыл-парасатына, білім-білігіне қай ран қал-дым. Бір ғажабы, Астана т� рін де жүрсе де, сонау алыста қалған елі мен бірге ты-ныстайды. Жатса да, тұрса да ел-жұрттың жағдайын ойлаумен жү ре ді. Парламент мінберінен қаншама �зек ті мәселені к�терді. Ол осы жылдарда де путат ретінде билік органдарына 180 мәр те депутаттық сауал жолдапты. Со ның бәрінде елдің жағ дайын жіті жет кі зіп ті. Айтқанда тура кесіп айтады. Ке сіп айтқаны сол, қан дай маңызды мә селелерді к�терсе де, оның шешілу жол дарын �зі қоса ұсынады. Ел �мірінің тол ғақты да түйінді мәсе ле ле рін тиісті дәйек тер мен деректер арқы лы жеткізеді.

Сенат депутаты кезінде Қуаныш Айтаханов ТМД парламентаралық ас-сам блея кеңе сінің Экономика, аграрлық мәсе ле лер ж�ніндегі комиссиясының мүшесі бол ды. Халықаралық беделді ұйым ның биік мінберінен с�з с�йлеп, Қа зақстан мүд десін қорғап отырды. Елдің ішінде әлеу меттік-экономикалық даму, мем ле кет тік тіл, мәдениет пен де-мог рафия, ауыл мен ауыл шаруашылығы-ның �р кен деуі, республикалық бюд жет-тің атқа ры луы секілді мәселелер бойын ша ешқашан ойын іркіп қалған емес. Не нәрсе айтса да, жеріне жеткізе біл ді. Мәселені қоз ға са, оның артында хал қының қамы, жұр ты ның мұң-мұқ-тажы тұрды. Парламент де путаты ретінде еліміздің әлеуметтік-эко номикалық да-муы барысында орын алып отырған кемшіліктерді сынап, проб лемалардан шығудың тетіктерін қарастырған талай мақала жазды. Осы уа қыттары рес пуб ли-калық баспас�з бет терінде, ғылыми жур-налдарда депутат-ға лымның 200-дей ма қаласы, 65 ғылыми ең бегі жарияланды. Ол республикалық те ледидар мен радио арқылы қоғамның �зек ті мәселелері ж�-нін де үнемі ой қоз ғап, пікір білдіріп тұр-ды.

Белсенді сенатор �ткен жылы жер ре-фор масына байланысты мәселе к�те ріл-ген кезде бұл пікірталастан шеткері қал-май, �зін салиқалы ойдың адамы еке нін к�р сетті. Мәселен, оның жерді ше кара-лас мемлекеттерге жалға бермеу ке ректігі ж� ніндегі пікірі к�пшіліктің к�ңі лінен шық ты. Бірақ бұл шекара маңын дағы жер лер игерілмесін деген с�з емес. Кері-сінше, республика азаматтары бұл жер-лер ге к�птеп қоныстанып, жерді пайда-лануы керек. Себебі, шекара ау ма ғын иесіз бос қалдыруға әсте болмайды. Бұл мә селе Сенатта қаралған кезде де Айта-ха нов айтарын айтып қалды.

«Күн тәртібінде «Қазақстан Рес пуб-ли к асы шекарасы маңынан берілетін ауыл шаруашылығы жерлерін беруге шек теу туралы» деп жазылыпты, – деді се натор сонда с�йлеген с�зінде. – Шек-теу ді кімге беру керек? Шетелдіктерге ме, жоқ қазақстандықтарға ма? Мына жерде қа зақстандықтарға деп жазылыпты. Егер отандастарымызға болса, онда оған шек-

аза маттардың қаржысын, әлеуетін пай-даланып, жеке тұрғын үй салуға барынша қол дау к�рсетілуі керек. Сонда халық �з қар жысы есебінен үй салып алуға бейім-деліп алады.

Міне, мұның бәрі Сенатта �те бел сен ді жұмыс жасаған депутат Қуаныш Айта ха нов еңбегінің бір парасы ғана. Мұндай жұ-мыс тар оның 12 жылдық депутаттық ке зеңінде �те к�п болды. Біз мұның бір-қа тарын Қуаныш ағаның 2006-2015 жыл-дары Сенат депутаты қызметіндегі ең-бектерін жинақтап шығарған «Ел ме рейі жолында», «С�з сұраймын», «Елге қыз-мет – басты міндет» атты кітаптары ар-қылы да біле аламыз. Оларда Айта ханов-тың Пар ла мент отырыстарындағы с�й леген с�з дері мен депутаттық сауал-дары, әр түрлі ба сылымдарда жарияланған мақала-сұқ баттары топтастырылған. Сол сияқты ауыл шаруашылығы саласындағы �зекті мә се лелерді қозғайтын «Этапы ста нов ле ния государственного регули-рова ния сельс кого хозяйства Республики Казах стан», «Ауыл проблемалары» деген кітап тары, «Государственное регули рова-ние раз вития сельского хозяйства» атты оқу-әдістемелік кітабы қазіргі күндері жо ғары оқу орындарында қосымша құрал ретінде пайдаланылып жүр.

Халқымызда «Мата жинама, бата жи» деген қанатты с�з бар. Біз білетін Қуаныш Ай тахановтың мемлекет пен халықтан ал ған марапаттарының саны бір басына же те ді. Ол елге сіңірген еңбегі үшін «Па-ра сат», «Құрмет», «Құрмет белгісі» ор ден-дері мен, «Тың және тыңайған жерлерді игер гені үшін», «Еңбек ардагері», «Қа зақ-стан Республикасының Тәуелсіздігінің 10 жылдығы», «Қазақстан Республика сы-ның Тәуелсіздігінің 20 жылдығы», «Қа зақ-стан Республикасының Тәуелсіздігінің 25 жылдығы, «Қазақстан Республика сы ның Конституциясына 10 жыл», «Қа зақ стан Республикасының Конституциясына 20 жыл», «Қазақстан Республикасының Пар ламентінің 10 жылдығы», «Астана», «Аста наға 10 жыл», «Тың игеруге 50 жыл», «Тың игеруге 60 жыл», «Тәуелсіз Мемле-кетт ер Достастығының парламентаралық ассамблеясы кеңесінің» және «Парла-мен таралық ынтымақтастықты нығайту үшін» медальдарымен марапатталған. Бұған қоса, Қазақстан Республикасы Пре зидентінің алғысхаты мен арнайы бел гісін, Парламент Сенатының және Тәуел сіз Мемлекеттер Достастығы елде-рінің парламентаралық ассамблеясы Кеңе сінің Құрмет грамоталарын алған. Бұ ған қоса, КСРО азаматтық қорғаны-сы ның үздігі, Қазақстан Республикасы-

1975-1988 жылдар аралығында Оң түс тік Қазақстан облысы Қазығұрт (бұрынғы Ле нин) аудандық партия комитетінің хат шысы, Шардара, Қазығұрт аудандық кеңесі атқару комитетінің т�рағасы қыз-меттерін абыроймен атқарды. Шардара ауданында қызмет істеген кезінде Қы-зыл құм суландыру массивін игеруге қа-ты сып, тек жусан мен сексеуіл �сетін далада 5 совхоз құрды. Жүздеген ша-қырым каналдар мен қашыртқылар, тас жолдар мен электр желілерін, мың даған гектар суармалы жерлер мен түрғын үйлер, мектептер, ауруханалар тағы бас-қа әлеуметтік нысандар салуға қатысты. Қа зығұрт ауданында Газелкент каналы мен сол каналдан су ішетін 15 мың гектар суармалы жерді игеру жұмыстарын тіке-лей басқарды. Айтуға оңай болғанымен, осы шаруаларды жүйелі түрде іске асыру жеңіл тірлік емес еді. Бұл күнде ел-жұрт сол суармалы алқаптардың игілігін к�ріп отыр.

1988 жылы күзде Арыс қаласы мен Ор дабасы (бұрынғы Б�ген) ауданы бірік-тірілген кезде Қ.Айтаханов екі партия комитетін біріктірген ауылдық зонасы бар Арыс қалалық партия комитетінің бі рінші хатшысы болып сайланды. Тәуелсіздікті алған тұста алғашқы аудан әкімдерінің иығына орасан жүк артылды. Ол кезде не қаражат жоқ, не тиісті заңна-малар әлі қалыптаспаған, бірін тартса біріне жетпейтін қиын уақыт. Халықтың �мірлік мәселесін жедел шешу қажет. 1991 жылы Коммунистік партия тараған ке зде Арыс қалалық кеңесінің т�рағасы, Арыс қаласының бірінші әкімі болып бекіді. Қуаныш Айтаханов Н.Хрущевтің солақай саясаты салдарынан 1962 жылы тарап кеткен Арыс ауданын 26 жыл �т-кен нен кейін 1988 жылы қайта құрып,

Аудан тарихына байланысты «Тарихи тұ-ғыр», «Теріскейліктер жауынгерлік сап-та», «Шоғырдағы жарық жұлдыз» кітабы шық ты.

Қуаныш Айтаханов 1999-2003 жыл-дары Сайрам ауданының әкімі болып қыз мет атқарған кезінде осы белсен ділі-гінен айрылмады. Ол шағын және ор та бизнестің дамуына барынша жол ашып, аудан экономикасының қарыштап дамуына үлкен үлес қосты. Мұнда да не-гізінен, табысы к�п ш�п-шалам егуге бейім жергілікті жұртты халыққа азық бо ла тын картоп бағытына бұрғызды. Ау-дан орталығында Мәрт�бе алаңы, Абы-лайхан ескерткіші, Батырлар, Ардагерлер, Құр метті азаматтар, Халықтар достығы саяжолдары ашылды. Мәрт�бе тарихи-та нымдық кешені іске қосылып, туристер баратын орынға айналды. Аудан басшысы жетекшілігімен «Сайрамдықтар жауын-гер лік сапта», «Шежірелі Сайрам», «Сай-рам да бар сансыз баб», «Сайрамдық ба-тыр аналар», «Мәрт�белі Сайрам» сияқты тарихи-танымдық кітаптар шығарылды.

2003 жылы Қуаныш Айтаханов �зі нің туып-�скен жері – Отырар ауданының әкімі болып келді. «Отырар ауданының экономикалық-әлеуметтік дамуының 2004-2007 жылдарға арналған кешенді бағдарламасын» облыс әкімдігі мен об-лыстық мәслихаттың шешімімен бекітіп, ауданға қаржы к�зін тартты. Қуаныш Айтаханов бастаған бір топ Жоғарғы Кеңес депутатының бастамасымен, ті-келей араласуымен Оңтүстік Қазақстан облысының Шардара, Арыс, Отырар, Түркістан, Созақ аудандары Арал теңізі-нің тартылуынан туған экологиялық апат ты аймаққа енгізіліп, бұл аудан тұр-ғындарының еңбекақы мен зей нет а-қысына 20 пайыздық үстеме қосылды, олар дың зейнеткерлікке шығу жасы 5 жыл ға қысқартылды. Міне, туған жер үшін талмай қызмет етудің бір үлгісі осындай-ақ болар-ау! Мұның сыртында, Қуа ныш ағаның тікелей мұрындық болуымен «Отырар энциклопедиясы», «Оты рарлықтар жауынгерлік сапта», «Тәушен», «Шежірелі Отырар», «Отырар жәдігерлері» тарихи танымдық кітаптары шы ғарылды. Айтахановтың бастама сы-мен Отырарды халықаралық туризм ор-талығына айналдыру мақсатында рес-публика Үкіметі «К�не Отырардың қайта �рлеуі» атты 2004-2009 жылдарға арнал-ған арнайы қаулы қабылдады. Бұл құжат-қа сай Арыстан баб кесенесі ретке кел-тіріл ді, Отырарт�беде археологиялық жұ мыстар жанданды, «Отырар» мем ле-кеттік археологиялық музейі толық қай-та ж�ндеуден �тті. Мұнда 2005 жылы Пар ламент Сенатының депутаты болып сайланғанға дейін атқарған жұмыстарын-да ол тағы осындай орасан зор мәні бар ір гелі істер қалдырды.

Қуаныш Айтаханов – жан-жақты адам. Мұның бәрін бір мақаланың т�ңі-ре гінде айтып шығу әсте мүмкін емес. Оның тағы бір толымды қыры ғалымды-ғы нан да к�рінеді. Ағамыз 1995 жылы ауыл шаруашылығы ғылымдарының кан дидаты атанса, 2008 жылы экономика ғылымдарының докторы атағын қорғап шыққан. 2010 жылы Қазақ Ауыл шару а-шылығы ғылымдары академиясының академигі болып сайланады. Бұдан б�лек, 2008-2010 жылдары С.Сейфуллин атын-да ғы Қазақ агротехникалық универ си те-тінің кандидаттық және докторлық дис-сертация қорғайтын ғылыми кеңесінің мүшесі болды. Бұл күнде М.Nуезов атын-дағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік уни верситетінің құрметті профессоры. Қо ғамдық қызметті әрдайым �зінің не-гізгі жұмыстарымен ұштастыра жүргізіп отыратын ол к�птен бері «Нұр Отан» ХДП жанындағы Жемқорлықпен күрес ж� ніндегі республикалық қоғамдық кеңес тің мүшесі де болып келеді.

Заманымыздың заңғар ақыны Мұқа ғали Мақатаевтың «Айтып �ткен ақында арман бар ма, жүрегінің түбіне кір жасыр-май» дейтіні бар ғой. Біздің Қуаныш аға мыз да тап сондай жүрегінің түбіне кір жа сырмайтын, нені айтса да, тіке бетке айтатын, қашанда әңгімеге ашық ардақты адам. Себебі, оның жұрттан жасыратын еш теңесі жоқ. Ол қайда қызметте болса да, адал тірлігінің арқасында �зінің �р-нек ті мектебін қалыптастырып жүретін басшы болды. Қазір Оңтүстік �ңірінде «Біз Айтахановтың академия сы нан шықтық» деп мақтаныш ететін білік ті кадрлар аз емес. Бүгінде отбасында ар қа сүйер отағасы, әке, ата, қоғамдық �мір-дегі толымды тұлға болып отырған, қа-шанда айтар с�зі бар ағамызға амандық пен абырой тілей отырып, осылайша, �зім нің інілік ізетімді білдіргенді ж�н к�р дім.

Мұрат БАҚТИЯРҰЛЫ, сенатор

Күшті адамның күркірі күндік жерден естіледі. Бүгінде елімізге танымал тұлға Қуаныш Айтахановтың аты-жөніне бұдан бұрынырақта Қызылорда облысында қызмет атқарып жүрген кезімнен жақсы қанық едім. Сол кездері Оңтүстік Қазақстан облысының бірнеше ауданында әкім болып қызмет атқарған, кейін облыс әкімінің орынбасары дәрежесіне дейін жеткен айтулы азаматтың елдің игілігі жолында атқарып жүрген алуан түрлі ізгі жұмыстары жөнінде жылы хабарлар келіп жататын. Тумысынан жасампаздыққа жаны жақын азаматтың ешбір тапсырмасыз-ақ өзінің еркімен Арыс қаласынан Монтайтасқа жол салу, Ақсукенттегі орталық алаңды қайта жаңғырту секілді міндеттерді атқарып тастағанынан, бұдан қалды, бірнеше мемлекет және қоғам қайраткерінің атын ұлықтап, мерейтойын өткізгенінен құлағдар болғанбыз.

оның әлеуметтік, экономикалық, мә-дени-тұрмыстық жағдайын к�теруге тіке лей атсалысты. Осы тұста Арыс – Байыр құм, Арыс – Монтайтас тас жол-дары салынды, күрделі ж�нделді. Ел бас қару ісінде облыста тұңғыш рет билер кеңе сі, әйелдер, жастар, қажылар кеңес-тері ашылып, жұмыс істей бастады. 1993 жылы облыс әкімінің орынбасары болып тағайындалып, сол жылы Ордабасында �т кен қазақтың ұлы үш биі – Т�ле, Қа-зыбек, Nйтеке билерге арналған респуб-ли калық к�лемде �ткен үлкен мерекелік іс-шара ның ұйымдастырылуына мұрын-дық болды.

Бұдан кейін Қуаныш Айтаханов 1990 жылы 12 рет шақырылған Қазақстан Кеңес Социалистік Республикасы Жо-ғар ғы Кеңесіне Арыс аудандық сайлау окру гінен депутат болып сайланды. Жо-ғарғы Кеңес сессиясында белсене жұмыс жасап, елімізде президенттік институт енгізу, Тәуелсіздік туралы Конститу ция-лық заң, Қазақстан Республикасының Конс титуциясын қабылдау, Ту, Елтаңба, Гимн, меншік, шекара туралы, нарық тық қатынастарға �туге байланысты эко-номикалық реформаларды жүзеге асы-ратын заңдарды қабылдауға қатысты.

Бізде қатарынан бірнеше ауданды бас қарған басшы сирек. Қуаныш ағаның маңдайына кеңес кезеңінде Шардара, Қазығұрт пен Арыста басшылық жасаға-нын қоспаған күннің �зінде, кейін Сай-рам, Отырар, Созақ аудандарын әкім ре тінде басқару жазылған екен. Соның бәрінде оның артында қалған із бар, �неге бар, тірлік бар. Мәселен, 1994 жы-лы Созақ ауданына әкім болып тағайын-далды. Ауданға келе сала, Созақтың жер асты байлығын игеру ж�нінде мәселе к�теріп, �ңірді �неркәсібі дамыған, аг-рарлық �ндіріс аймақ ету бағытында к�п тер т�кті. Жергілікті халықты егіншілікке бұрып, �здерін �здері азық-түлікпен қам-тамасыз ете алатын дәрежеге жеткізді. Теріс кейде картоп егісі бұрын-соңды бол маған деңгейде жолға қойылды. Уран �нді рісінен түсетін салықтың бір б�лігін жер г ілікті жерге түсуін қамтамасыз етті. Со ның арқасында Созақ ауданы қазір Оң түстік Қазақстан облысындағы дота-ция сыз �мір сүретін бірден-бір таза та-быс ты ауданға айналып отыр. Аудандағы та рихи орындарды жаңғыртуға к�ңіл б�л ді. Баба түкті Шашты Nзиз кесенесі қай та жаңғыртылды. Қарабура әулие, Саң ғыл би кесенелері салынып, респуб-лика к�лемінде ас берілді. Мемлекет және қоғам қайраткері С.Қожановтың 100 жылдығы жоғары дәрежеде �ткізілді.

ның білім беру ісінің үздігі, Ауыл шаруа-шылығы саласы үздігі белгілерін, Со циа листік жарыстың жеңімпазы, КСРО-ның халық шаруашылығын да-мытудағы 1981-1983 жылдардағы алтын жә не күміс медальдарын, Оңтүстік Қа-зақ стан облысының еңбегі сіңген медалін омырауына таққан. Оңтүстік Қазақстан облыстық кеңесі мен атқару комитетінің, об лыс әкімшілігінің, облыстық мәсли-хат тың бірнеше марапатына ие болған.

Қазір Қ.Айтахановтың �мір жолдары-на үңілсек, оның осы жетпіс жылға толып отырған ғұмыр сапарында білімі мен бі-лі гін ұдайы жетілдіріп отырғанын бай қар едік. Ол – к�зін тырнап ашқаннан еңбек жа лына жармасып �скен ұрпақтың к�р-некті �кілі. 1947 жылы 14 қарашада Оң-түс тік Қазақстан облысы Отырар (бұрын-ғы Қызылқұм) ауданы Отырар ауыл әкім шілігі аумағында қарапайым ұжым-шар мүшесінің отбасында дүниеге келген. Осында 1962 жылы «Кеңес» 7 жылдық мектеп бітіргеннен кейін Жамбыл зоотех-ни калық-малдәрігерлік техникумына тү сіп, 1965 жылы ауданға ветери нар лық техник болып оралады. Алғашқы ең бек жолын аудандық мал дәрігерлік стан са-сында мал дәрігері-фельдшері бо лып бас таған ол – к�п ұзамай Мәс кеуде гі Скрябин атындағы Еңбек Қызыл Ту ор-денді ветеринария академиясына түсіп, оны 1970 жылы қызыл дипломмен біті-ре ді. Академияда комсомол комитетіндегі белсенді қызметтері үшін Мәскеу қаласы комсомол комитетінің грамотасымен ма ра патталды. Жоғары оқу орнын үздік бітірген Қуаныш Айтаханов академия бас шылығы аспирантураға қалдыруға, академияда жұмыс істеуге ұсыныс жаса-ды. Талайлардың Мәскеуге қолы жетпей тұрған кезде Қуаныш ағамыз туған жер-дің туын тіктеуді мақсат тұтты. С�йтіп, ту ған жеріне келіп, Алғабас ауданы ХХІІ партсъезд атындағы кеңшардың бас мал дәрігері болып іске кіріседі.

Қазір кез келген лауазымды жұмысқа жас тар «осы менің дайындығым қалай?» деп бір сәт ойланбастан, қызмет алуға ұмты лады. Ондай ұсыныстан �з еркімен бас тартқан жанды естіп пе едіңіз? 1971 жы лы Қуаныш Айтаханов аудандық ком- сомол комитетінің бірінші хат шы лығы қызметіне шақырылғанда, «�з ма ман-дығым бойынша әлі де болса тәжірибе жинақтайын» деп ұсыныстан бас тартқан. Бұл нені аңғартады? Азаматтың ел алдын-дағы жауапкершілік жүгін терең сезінуі десем, қателеспеген болар едім.1983 жы лы Алматы жоғары партия мектебін по ли-толог мамандығы бойынша үздік бітір ді.

теу қоюға мүлдем болмайды. Қайта, олар шекаралық жерлерді барып к�бірек игер-сін. Неге біз қазақстандықтарға шектеу қоя мыз? Егер Қазақстан азаматтары ше-кара маңынан жер алып, шаруашылығын жақсылап жүргізсе, ол шекара нығая бе -реді. Сол себепті, бұл шектеуді қазақ стан-дық тар үшін мүлдем алып тастауымыз қа жет» деді ол.

Осыдан-ақ депутат Айтахановтың аза маттық позициясын айқын аңғаруға бо лады. Мұндай принцип пен табан ды-лық ты ол осыдан бір жыл бұрын қымыз бен шұбат туралы заң қабылдануы керек-ті гі ж�нінде к�терген ұсынысында да ай қын білдірді. Озық ойлы азамат ұлттық брен діміз бола алатын дәстүрлі сусын да-ры мызды ұлықтауға келгенде алдына жан сал мады. Бұған негіз бар еді. Бірін ші ден, халқымызбен ғасырлар бойы жаса сып келе жатқан бұл екі сусын да адам ден-саулығына �те жақсы әсер етеді, им-мундық жүйені нығайтады. Ішкі құры-лыстағы к�птеген ауруға ем. Сондықтан қы мыз бен шұбатты қазір әлемнің к�п-теген халықтары кеңінен қолдануды қол ға алды. Бірақ біз сол құндылықтары-мыз ды тиісті дәрежесінде пайдалана алмай отырмыз. Осындай ойды тарқатқан депутат бұл сусындардың ортақ стандарты мен химиялық құрамы болуы керектігін де алға тартты. Осыған байланысты ғы-лы ми-зерттеу институтының жұмысына �зіндік серпін берді.

Депутат Айтахановтың Үкіметтің же-ке тұрғын үй құрылысын қолдау кере гі ж�нінде мәселе к�тергені де есте. Ол мұ ны арнайы заң қабылдау дәрежесіне дейін жеткізу бағытында қозғады. Осы-лайша, елімізде баспана мәселесiн ше шу-дiң ең тиiмдi жолы – жекеменшiк тұрғын үй құрылысын �ркендетуге ынталық та-нытты. Жер кодексiнде қарастырылған азаматтарға тұрғын үй құрылысы үшін жер учаскесін алуға құқық беретін норма орындалмай келеді. Бұған инфрақұрылым тартылмай, жер учаскелері берiлмейдi деген заң нормасы кедергі. «Осыған бай-ла нысты бүгiнгi таңда жеке үй салу үшiн жер телiмiн алу кезегiнде қазiр 1,4 млн адам кезекте тұрған сияқты. Ол кезектi, әр и не, тексеру керек. Бiрақ соңғы он жыл да олардың саны 14 есеге �сiптi. Бұл тұр ғындар арасында наразылық тудыруда. Tйткені Жер реформасы ж�ніндегі ко-миссияға келіп түскен сұрақтардың 80 пайыз дан астамы осы он сотық жерге қа тысты болып отыр» деген едi сол жолы де путат. Оның айтуынша, бүгінгі күні мем лекеттің барлық азаматтарға үй салып бе руге мүмкіндігі жоқ. Сол себепті, жеке

АЙТАРЫ БАРАЙТАХАНОВ

ЖАНАЗЫҚ

8e-mail: aikyngazeti@gmail.com; aikyn_nurmedia@mail.ru

www.facebook.com/aikyn.kz

www.twitter.com/aikyn_gazeti

№173 (3245) 15 ҚАРАША, 2017 СƏРСЕНБІ www.aikyn.kz

Серiкбол ХАСАН – Бас редактордың бiрiншi орынбасары

Ермахан ШАЙХЫҰЛЫ – шығарушы редактор

Асқар БЕКОВ –жауапты хатшы

Гүлжан СӘДЕНҚЫЗЫ – жауапты хатшының орынбасары

Берiк БЕЙСЕНҰЛЫ – веб-сайт редакторы

Газет «Айқынның» компьютер орталығында беттелдi

ТАРАЛЫМЫ: 40 000

Директор – Бас редактор – Нұртөре ЖҮСIП

Газет Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникация министрлiгi, байланыс, ақпараттандыру және ақпарат комитетiнде тiркеуге алынып, есепке қою туралы №16119-Г куәлiгi 29.08.2016 жылы берiлген

РЕДАКЦИЯНЫҢ МЕКЕНЖАЙЫ: 050000. Алматы қаласы, Абылай хан даңғылы, – 79, 2 қабатБайланыс телефоны: Алматы (727) 315-24-56. Астана (7172) 94-57-84e-mail: aikyngazeti@gmail.com, aikyn_nurmedia@mail.ru

• Редакция авторлар мақаласы мен жарнама мазмұнына жауап бермейдi. • Авторлар қолжазбасы өңделмейдi және керi қайтарылмайды.• Көлемi үш компьютерлiк беттен асатын материалдар қабылданбайды. •«Айқында» жарияланған материалдарды көшiрiп немесе өңдеп басу үшiн редакция ның жазбаша рұқсаты алынып, газетке сiлтеме жасалуы мiндеттi.

ЖАРНАМА БӨЛIМI: 315-03-03. Е-mail: zuhra-31@mail.ru

Меншiк иесi – «Айқын газеті» ЖШС

Тапсырыс №2573Алматы қ. «Дәуiр», Ш.Қалдаяқов көшесi, 17-үйАстана қ. «Медиа-холдинг «ERNUR» ЖШС Сілеті көшесi 30, тел.: 8(7172) 99-77-77Шымкент қ. «ERNUR-print» ЖШС, Әлімқұлов көшесі 22, тел.: 8(7252) 53-06-66, 54-07-47 iшкi 114

«АЙҚЫН» ГАЗЕТIНIҢ ЖАЗЫЛУ ИНДЕКСІ:Кәсіпорындар, мекемелер үшін – 15102Зейнеткерлер, соғыс ардагерлері үшін – 55102Жеке жазылушылар үшін – 65102

АПТАЛЫҚ ТАРАЛЫМЫ: 160 000

Кезекшi редактор –Жомарт МОЛДАХМЕТҰЛЫ

ШЕТЕЛДЕГI ТIЛШIЛЕР:

Раушангүл ЗАҚАНҚЫЗЫ – 81036304178420, (Мажарстан)Дәурен ОМАР – 8108613764808083, (Қытай)

БӨЛIМ РЕДАКТОРЛАРЫ:

Кәмила ДҮЙСЕН – саясат, экономикаҚаншайым БАЙДӘУЛЕТ – ақпарат, спортГүлзина БЕКТАС – руханият, әлеуметЖолдасбек ДУАНАБАЙ – меншiктi тiлшiлер бөлiмi, тел.: 8 (727) 315-59-60Мәдiлхан ДҮЙСЕБЕКОВ – тех ни калық редактор

АСТАНА БЮРОСЫ:Амангелді ҚҰРМЕТҰЛЫ – 87789746272(Астанадағы тілшілер қосынының меңгерушісі) Айхан ШӘРIП – 8 (7172) 935784Нұрсұлу АЙБЕКҚЫЗЫ – 87058324073Серік ЖОЛДАСБАЙ – 87029151514

Газет аптасына 4 рет шығады

ПАЙЫМ БІЗДЕ ҚОНАҚТА

AI’NA

АРМАНЫ КӨП ҒҰМЫРДЫ АЙШЫҚТАҒАН ЖЫРМЕНЕН

ЖАҢАЛЫҚҚА ЖАНЫ ҚҰМАР

ФИЛОСОФИЯ – МАҢЫЗДЫ ІЛІМ

Жазуға қатысы бар адамның бәрі дерлік шығармашылығын өлеңмен бастағаны белгілі. Бұл «дертпен ауырмаған» қазақта қаламгер аз. Біз сөз еткелі отырған автордың олардан айырмашылығы – ел ағасы елуінде жыр бастаған.

Фотоөнердің құдіреті қай заманда болмасын, қоғам назарынан қалыс қалған емес. Бұл саланың рухты болуы мықты мамандарымен айшықты. Қазақ фотожурналистикасында өзіндік қолтаңбасы бар, ардагер фотожурналист Жақсылық Тұрлыбековтың есімі халыққа етене таныс. Павлодар облысының Баянауыл ауданында дүниеге келген Жақсылық аға бала кезден фотоөнерге жақын өскен. Ғұмырын фотожурналистика саласындағы фоторепортажға арнаған кәсіби маман – Қазақстан Журналистер одағының мүшесі, Мәдениет қайраткері. Жақсылық аға Алматы қаласы әкімдігінде өткен шарада ТМД елдерінің Парламентаралық ассамблеясы кеңесінің төрайымы Валентина Матвиенконың қолынан «Мәдениет пен өнерге қосқан үлесі үшін» төсбелгісін алды. Осы орайда, фотожурналистің өзімен аз-кем сұхбаттасқан едік.

Адамзаттың саналы өмірі басталған сәттен-ақ, олар «өмірдің мағынасы неде, әлем қалай пайда болған, бақытты және ұзақ ғұмыр кешудің кілтін қалай табуға болады?» деген сияқты сауал қойып, оған жауап іздей бастайды. Бүгінгі күнге дейін үздіксіз жалғасын тауып келе жатқан мұндай мәселелер қашанда тереңнен толғануды қажетсінеді. Осы ой-толғамдар кәсіби деңгейдегі философияны керек етті.

Төре ҒАЛИ

Сәбит Досановты халық к�ркемс�з-дің к�рнекті шебері ретінде жақсы білгенімен, ақын ретінде аса біле бермейді. Поэзиямен аз айналысса да, Сәбеңнің топтама �леңдері республи ка-л ы қ г а з е т - ж у р н а л д а р д а с о н а у 90-жылдардан бері жарияланып тұра ды. «Қазағым-ау, қайда барасың?» атты қоғамдық астары бар жыр кітабы да шыққан. «Сәбиттің жазуында қазақ ж і г і т і н і ң м а х а б б а т ы ф р а н ц у з д ы ң ортағасырлық серісіне қатты ұқсайды. Дәл басу, дәл пернені, дәл лүпілінен ұстау қиын, басыңнан сондай сезім �тсе, бұған толық иланасың, жырды кесіп �тсең, құр сырты жылтыр әдемі с�з деп ұқсаң, и л а н б а й с ы ң . С ә б и т и л а н д ы р м а й қоймайды, �йткені ол Аполлон секілді сыр садағын сұлулар дың санынан емес, сағағынан тигізеді, сүйгізеді, жылатады, күлдіреді, пенде етеді» деп жазады атақты ақын +тежан Нұрғалиев Сәбеңнің сыршыл лирикасы ж�ніндегі «Ертегінің адамы сияқты» атты алғыс�зінде.

Сәбең кітабының бірінші б�лімі Е л б а с ы Н . Н а з а р б а е в ж а й ы н д а ғ ы «Қанымда халқым деген жатыр ағын» деп

Демек, «философ философияны емес, философиялық ой-толғамдар фи-ло соф тарды туғызды» деп айтсақ жаң-сақ тық болмас. Философ барлық ғылым саласын белгілі бір деңгейде иге ріп қана қоймай, олардың зерттеу пән дері мен қозғаған мәселелері ж�нінде үнемі тың да парасатты идеялар айтуы тиіс. Олар қоғамдағы барлық құбылыс тарға қатыс-ты бұрын-соңды ешкім айтпаған ой-пікірлерін к�пшілікке паш етеді.

Ол ойлар кейде �з заманынан озық және күрделірек болғандықтан, қара па-йым адамдарға қисынсыздау болып к�рінуі әбден мүмкін. Сондықтан да философтар �мірге еш қажетсіз идеялар тудырушы, яғни «түсініксіздеу» адам ретінде танылады. 4рине, кейбір фило-соф тар спекуляциямен, софистика мен, с�з ойнатулармен шұғылдануы да ықти-мал. Десек те, олардың түкке тұр ғысыз ой-пікірлері парасатты фило соф тар тарапынан сынға ұшырап жатады.

Философиялық рух – �зіне-�зі �ткір сын айта алатын, �зінің кемелденген-дігіне сенімді, бүкіл әлемді �зінің ой арнасына сыйдыра алатын ізгі құбылыс.

Ендеше, адамзаттың рухани �мірінде философия ғылымы – маңызды ілім. Елбасының рухани жаңғыру туралы ма-қаласында айтылғандай, қоғамдық ғылымдарды �ркендету, оны жүйелі және тиянақты түрде тереңірек оқытуды қол ға алу қажеттігі бұл ілімге да айрықша назар аудару керектігін қайтадан ұғын-дыр ғандай. Мәселен, бұрынғы кеңестік білім беру жүйесінде, жоғары оқу орнының барлық мамандықтарының 2-курс студенттеріне – жалпы фило со-фия курсы, 3-курс студенттеріне – этика мен эстетика, дін мен атеизмнің тарихы мен теориясы, 4-курстағы білім алушы-ларға – логика, 5-курста саясаттану пәні оқытылатын-ды. Бүгінде тек философия ғана сақталып қалды. Ендеше, қалған пәндердің білім беру бағдарламаларынан алынып тасталуының әлеуметтік зардап-тары, әрине, сол сәтте емес, бірнеше жылдардан кейін сезілетіндігі даусыз. Мәселен, логиканың оқытылмауы ғы-

лым дамуына айтарлықтай кедергі кел ті-ре ді. Қазіргі интеллектуалды ұлт қалып-тастыру саясаты, сыни және креативті ойлауды дамыту, білімнің салтанат құруы, инновациялық оқытуға деген ұмтылыс, т.б. үдерістер, түптеп келгенде, логика пәнін тереңірек меңгеру арқылы �рістеуге қарай қадам баспақ.

Сондай-ақ болашақта адамзатты алаңдататын, тіпті ұлттық этиканың біре гейлене алмауы, т.б. мәселелер фи-ло софияға, әсіресе, этика іліміне аса үлкен жауапкершілік жүктейді.

Адамзат дамуының дағдарысты кезеңдегі «Енді не істеу керек?» деген сауал ға да философия жауап бере оты-рып, барша адамзатқа �зінің нақты тұ-жырымын паш ете алады. Мәселен, �ткен ғасырдың 70-жылдары Рим клубы-ның философтары сол кезеңдегі және қазіргі кездегі туындауы ықтимал ғалам-дық мәселелерді қозғап қана қой ған жоқ, оны шешудің жолдарын да ұсынған еді. Қазір де техника философиясы, экологиялық философия, футурология-лық философия, медицинаның филосо-фия лық мәселелері, т.б. салалар адам-затты тығырыққа тіреп, «Енді қандай жолмен даму керек?» деген сауалға тың да оңды пікірлерін ұсынып келеді.

Осындай рухани мәселелер Қазақ ұлттық аграрлық университеті О.Сүлей-ме нов атындағы «4леумет тік-гумани-тар лық білім беру және тәр бие» инс ти-тутының жанындағы Руха ни жаңғыру орталығының басқо суын да Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы ой-талқысына салы нып, нәти-жесінде, барлық маман дық тағы сту дент-терге «Рухани жаңғыру» атты курсты оқыту қажеттігі ж�нінде ше шім қабыл-данды.

Б.АТАШ, Қазақ ұлттық аграрлық

университетінің профессоры, Л.АСҚАР,

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

философия кафедрасының доценті

басталатын айшықты жырлар шоғырымен ашылған. Болашақ Президенттің дүниеге келген сәтінен бастап, тәуелсіздік қазанында қайнаған тұлғасына дейін сомдалған.

– Жақсылық аға, фотография сала-сына қалай келдіңіз? =ңгімені осы сұрақтан бастасақ...

– Кішкентайымнан нағашы ағам Ержікен Оспанұлының қолында тәрбие-лен дім. Ол кісі соғысқа қатысқан, пол-ков ник шеніндегі әскери адам еді. Шағын фотоаппараты болатын. Сол уақыттан бастап, маған фотоаппартпен суретке түсіруді, оны шығаруды к�рсетті.

1970 жылы Қарағанды қаласындағы фотографтар даярлайтын училищені біті-ріп, кейін, Алматыдағы Кино техни ку-мын тәмамдадым. Осы техникумда фото-зерт хана меңгерушісі қызметін атқардым. Содан кейін Павлодардағы педагогика-лық институттың филология факультетін-де оқып, фототілші қызметін, кешегі Жоғар ғы кеңестің, Алматыдағы Парла-мент фотостудиясында шетелдермен бай-ланыстағы «Достық» қоғамында, «Хабар» телеарнасында, «Түркістан», «Егемен Қазақстан» және «Казахстанская правда» газеттерінде фотожурналист болдым.

Бірегей тұлға Дінмұхаммед Қонаев-тың қасында к�п жыл қызмет атқардым. Алматыдағы Парламент депутаттарымен Қазақстанның түкпір-түкпірін аралап, фото репортаждар дайындадым. Қазір зейнет жасындамын.

– Ең алғашқы фототехникаңыз қандай еді?

– Жұмысты «Зенит» фотоаппараты-мен бастадым. Одан кейін автоматты фото аппараттарды және неміст ің

Қысқасы, Алты Алаштың даңқын асырған ғасыр адамының балалықтан даналыққа дейінгі нұр сәулелі ғұмыры кестеленген. Екінші б�лімі «Жүректегі жазулар» атты махаббат лирикасынан тұрады. +зі сал, �зі сері ақынның қаламы бұл б�лімде суда жүзген балықтай еркін к�сіледі. Оқырманға жан-жүрегін ақтара ашып тастайды, шынайы сезімін жасырмайды. «Жүрек әнін дүниеге тыңдатып, Жүргенімде күтіп алдан бір бақыт, Жаным, маған теңіз болып жолықтың, Кете бардым тереңіңе шым батып» деп басталатын жүрек жалыны �рттей қарпып, буырқанған бұла сезім гүл аштырмай қоймайды. Мәңгілік махаб баттың ақыны атанған Тұмағаңнан кейінгі тұнық сезім тереңнен қол бұлғап, ғашық тық қа еріксіз бас игізтеді. Үшінші б�лімге «Жақсыға ғашық жүрегім» деп аталатын ұлттық рухтың к�шбасшылары жайлы толғаулары топтастырылыпты. Онда ақын Алты Алаштың аяулысы Ахмет Байтұр-сын ұлы мен Міржақыптан бастап, абыз аға Асқар Тоқпанов, тағзым етер талант Пат ша-йым Тәжібаева, арыстан ақын Хамит Ерғалиев, анасындай болған ақын Тұр-сынхан 4бдірахманова, санаткер ғалымдар +мірбек Жолдасбеков пен Манаш Қозы баев секілді талай елім деген айтулы аға лары мен жайсаң мінез апалары, ізетті іні лері мен ибалы қарындастарына ақ ті леулі �леңдерін ақтарыпты. Қаламдастар – тағдырластар жайындағы толғаулары, �нер мен ғылымның

жарық жұлдыздары жайлы жырлары, �мір дейтін �ткелде кездес кен жанына жақын жандары туралы арнау �леңдері, егіз шумақ, сегіз �рім түйіндері, күнделік бетіндегі жазбалары мен «жалы биік, жаны ақын» жайсаң жандар жайын дағы түйіп тастаулары �з алдына шоқтықты бір т�бе.

Кітаптың т�ртінші б�лімі қапыда айырылып қалған аяулы ұлы Даниярға жазған хаттардан (122 хат-�лең) тұрады. Жиырмасында қыршын кеткен құлын-шағына �леңмен жазылған шерлі хаттар ақынның жазылмас дертінен сағыныш жаңбыры болып селдетіп, оқырманын он-сан ойға тербемей тұрмайды.

Кітаптағы арнаулар мен жыр-шашулар бәлкім, баз біреуге к�птеу к�рінер, десек те, мұның бәрі жақсыны к�рсе жаны қал май, жақын тартып аялайтын, �міршең, к�п шіл, халықшыл Сәбеңнің үлкенді құр мет тұтып аялайтын, кішілер к�лең ке сін де сая лайтын жақсылық болып гүлдеген жү ре гінен алғаусыз ақтарылып түскеніне сене сіз.

Ендеше, к�ркемс�здің к�рнекті ше бе рі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Махмұт Қашқари атындағы «Түрік әлеміне сіңірген аса зор еңбегі үшін» халықаралық сыйлығы-ның иегері Сәбит Досановтың «Арманым к�п, аз �мірім жетер ме?» атты әр жылдары жаз ған �леңдері топтастырыл ған жаңа жина-ғы ның жыр танитын, �лең ұғатын оқырманға берері мол деген сенімдеміз.

– Күйеуіңіз қайда?– Үйде. Т�рт аяқты досынан айырылмайды. Құшақтайды да

пырылдап ұйықтап жатады.– А-а, ит сатып алып па едіңіздер?

– Жоқ, ит емес, диван сатып алғанбыз.

– Футболды �те жақсы к�ресіз бе? Бірде-бір ойыннан қалмайсыз.

– Білмеймін. Солай шығар. Сіз ше? Сіз де үнемі осында жүресіз ғой?

– Басқа амалым жоқ. Мен �зімді осында келгенде адам ретінде сезінемін. Еркек екенім осында келгенде ғана есіме түседі.

– Қалай сонда? Түсінбедім…– Үйде әйелім айқайлайды. Дүкенге барсам дүкенші жүйкемді

жұқартады. Жұмыста бастығым қыдыңдап, маза бермейді. Мұнда мен футболшыларға к�кесін к�зіне к�рсетіп айқайлаймын.

Боздап та жіберемін. Рақат!

Екі жігіт кездесіп қалады.– Соңғы уақытта мазаң болмай жүр ғой. Не болды, достым?

– Үрей... Ұйқым бұзылып жүр.– Не болып қалды сонша?

– Менің бұрынғы әйелім үшінші күйеуімен ажырасып, қайтадан біріншісіне қосылыпты.

– Онда тұрған не бар?– Білесің бе, мен оның екінші күйеуімін ғой.

БІЗДЕ

ЖАҚСЫЛЫҚ

Praktica-сын қолдандық. Уақыт �те келе, жа пон дық Konica Minolta-сын қолдану үрдіске енді. Бүгінгі таңда жапондық �ндіру ші лердің

осы заманға икемді әрі қолайлы, сапалы Canon EOS 5D Mark II кәсіби

фото аппаратын қолданып келемін. Осы техникаға �те ризамын. Сәл құлатып алсаң д а , ж а ң б ы р л ы , қ а р л ы , ылғалды күндерде де суретті анық түсіреді.

– Aміріңіздегі Bте сәтті шыққан суретті атасаңыз?

– 1 9 9 1 ж ы л ы То қ т а р 4убәкіров ғарышқа ұшқан

бізді Талғат Мамашев апарған болатын. Ол шарадан да альбом шығарып, газет-журнал-дарға фоторепортаждар әзірледім.

1997 жылы Парижде М.4уезовтің 100 жылдық мерейтойы тойланды. Біздің делегацияны Иманғали Тасмағамбетов басқарып барған болатын. Делегацияда Олжас Сүлейменов, Шыңғыс Айтматов, 4бдіжәміл Нұрпейісов, Сәкен Жүнісов, Айман Мұсақожаева, Мұрат 4уезов, Қаршыға Ахмедияров және тағы басқалар болды. Сол кезде ЮНЕСКО-ның штаб-пәтерінде фото-ре портаж жасадым. Мұндай шараға бұрын-соңды Қазақстаннан ешқандай фотожур на-лист бармаған. Шарада түсірілген суреттерді газет-журналдарға шығарып отырдым. Бүгінде бұл жұмыстар М.4уезов музейінде сақтаулы тұр. Одан кейін Түркістанның 1500 жылдығын, Тараздың 2000 жылдығын, Қазақ хандығының 550 жылдығын, Қарқара к�тері-лі сінің 100 жылдығын, Қабанбай батырдың 525 жылдығын суретке түсіріп, бірегей естелік фотоальбомдар әзірледім.

– Сурет қорыңыз кBп. Жеке архивіңіз де бар екен. Тарихи суреттеріңізді сұратушылар бар ма?

– Суреттерді сұраушылар да, іздеушілер де болады. К�біне қолдау к�рсетіп, беріп тұрамын. Бірақ барлық еңбегімді толық бере алмаймын. +йткені бұл – менің байлығым.

Қазақстан Тәуелсіздігінің 20 жылдығы қарсаңында Астанадағы Тәуелсіздік сарайын-

да үлкен фоток�рме �ткіздім. К�рмеде Елбасымыздың ел және шетел аумағындағы сапарларынан к�ріністер ұсынылды. Сондай-ақ осыдан үш жыл бұрын 1 желтоқсан – Тұңғыш Президент күніне орай Алматыдағы Республика сарайында Елбасыға арналған фоток�рме ұйымдастырдым.

Халық суреттегі бейнелерге қарап сол ортаны, сол дәуірді таниды. Алайда оны кім қалай түсірді, қандай детальді басшылыққа алды, оған мән бермейтініміз �кінішті. Біздің қолдан келетіні – фоток�рме ұйымдастыру. Сол арқылы �нерімізді елге жеткіземіз.

– Мықты фоторепортер болу үшін не керек?

– Шаршамау керек. Жасым 71-де. Бұрын спортпен айналысқанмын. Жылына бір рет болса да, денсаулыққа к�ңіл б�лу керек. Жыл сайын жаз мезгілінде «Сарыағаш» шипа-жайын да демаламын. Адамның денсаулығын күту дің түрлі медициналық жолдары бар. Соның барлығы болмаса да, бірнешеуіне мән берген ж�н. Жасың ұлғайған сайын, сыр бере бастайсың. Дәрігер достарым, аға-інілерім,

доктор, профессор бауырларым үнемі ақыл-кеңестерін беріп, қабылдауларына шақырып тұрады. Сондықтан жақсы жұмыс жасау үшін, мықты денсаулық керек.

– Жеке фотоархивіңізде қанша сурет бар?– Бір түсіргенде мыңнан, тіпті екі мыңнан

аса сурет түсіріп үлгереміз. Енді есептей беріңіз, шамамен миллионнан асып қалатын шығар. Ескі суреттердің �зі бір т�бе. Оларды қазір цифрлық жүйеге аудардым. Олай жаса-ма саң, аш қаласың. Парламенттік фото-архив тің барлығы �зімде сақталған. Архи вім-де жатыр. Бірақ қазір ешкімге ешнәрсе керек емес. Сұраушылар аз. Архивімдегі суреттерді артымдағы ұрпақтарыма аманаттаймын.

– Осы еңбектеріңізді жинап, үлкен фото-альбом шығару ойыңызда бар ма?

– 60-65 жас мерейтойымда шағын фотоаль бомдар жарыққа шыққан. Материал-дар дың барлығы дайын. Енді жинақтап жарық қа шығару қалып тұр.

– Сіздің жолыңызды қуған ұрпағыңыз бар ма?

– Екі қызым, үш ұлым, бес немерем бар. Олардың әрқайсысы – әртүрлі мамандықтың иесі. Үлкен ұлым Серік Тұрлыбеков қана фото журналист болып қызмет жасады. Жолымды қуған да осы ұлым – Серік.

– Қазір зейнет жасындасыз. =лі де фото-аппаратты тастамаған боларсыз?

– Зейнет жасында болсақ та, фото-

аппаратты серік етіп келемін. +ткен жылы ел Тәуелсіздігінің 25 жылдығы қарсаңында Алма ты облысынан арнайы шақыртып, 16 аудан мен 3 қаланың (Қапшағай, Текелі, Талдықорған) 25 жылдағы экономикалық, әлеуметтік жетістіктерін к�рсетіп, әр ауданға фотоальбом шығарып бердік. Бұл тапсырыс бір жыл ішінде орындалып, Талдықорған қаласындағы облыстық музейге табысталды.

– Жас фотожурналистерге айтарыңыз...– Басты айтарым ерінбеу керек, іздену

қажет. Уақыт �з орнында тұрмайды. Күнде бір жа ңалық пайда болады. Сондықтан барлық ақ паратты біліп отыру керек. Бұл фотография-ға да қатысты. Жаңашылдықтан қалыс қалу – артта қалу деген с�з. Заманмен бірге жа ңар-ғанда ғана, жақсы дүниелерді де жасауға болады.

– Фотографиядан бBлек, басқа маман-дықты армандап кBрдіңіз бе?

– Осы саланы бастадым, әлі күнге дейін еңбек етіп келемін. Сондықтан шүкіршілік айтамын. Қиын-қыстау кезеңде, бірқатар әріптестерім фотоаппаратты тастап, бизнеске кетті. Мен ондай қадамға бармадым. Ешқан-дай �кінішім жоқ. Аш та, жалаңаш та болдық. Бірақ �з жұмысыңды ұнатып, соны істеген-нен артық, рақат бар ма?!

– =ңгімеңізге рақмет.Сұхбаттасқан

Досжан БАЛАБЕКҰЛЫ

кезде тұңғыш ғарышкеріміздің ұшу сәтін т ү с і р д і м . О л т а р и х и ш а р а ғ а б а р л ы қ мемлекеттің елшілері мен �кілдері қатысты. Ол кезде шет мемлекеттердің президенттері-мен де жиі жолығатынбыз. Дәл осы күні сәтті к� ріністер де түсірілді, тіпті �зім де сәтті, жүрек те қалатын суретке айналып үлгердім. +з бекстан президентінің �зі шақырып, мені-мен естелікке суретке түскен сәттерді әлі күнге ұмыта алмаймын.

– Мәдениет тақырыбы сізге жақын. Оны Bзіңіз түсірген суреттерден аңғарамыз. Осы саладағы еңбек жолыңызды айта отырсаңыз?

– Ұлтжанды азамат қана рухани дүниеге ұмтылады. Тарихына, мәдениетіне үңілген адам ғана ұлтының руханиятын к�тереді. Ол үшін мықты рух, талмас қанат керек. Қолдағы фотоаппаратты мәдени байланысқа арнаудың �зі ерекше сезім сыйлайды. 1995 жылы Се-мей ге Елбасымен бірге барып, Абай Құнан-бай ұлының 150 жылдығын cуретке түсірдік. 1996 жылы Түркияның Ыстамбұл мен Анкара қалаларында �ткен Жамбыл Жабаевтың 150 жылдығын тойлап қайттық. Бұл мерейтойға