1

ه محدود در واحدهای آتشفشانی دگرسانیبررسی و شناسی، کانیسنگ نگاری

رضویاستان خراسان نیشابور،شرق ، شمالبوژاناکتشافی 3ی مقدم یشفا هادی 2سید مسعود همام 1* مقدس حمید حافظی

شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایرانگروه زمین 1 گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران 2

دامغانسی، دانشکده علوم، دانشگاه گروه زمین شنا 3email: hamid.hafezimoghadas@gmail.com

چکیده

منطقه از لحاظ این قرار دارد. رضویدر استان خراسان نیشابورشرقی شمالکیلومتری 11 در بوژانمنطقه اکتشافی

شناسی منطقه زمین کوه بینالود قرار گرفته است.باشد که درجنوب رشتهبخشی از زون بینالود میتقسیمات ساختاری

فشانی است. واحدهای آنش درونی و نیمه عمیق درونیرخنمون کوچکی از واحدهای و شامل واحدهای آتشفشانی

های . فنوکریستستا بافت غالب آن پورفیریکه باشدبازالت و تراکیت میپیروکسن آندزیت، پیروکسنترکیب دارای

با ترکیب درونیواحدهای .باشندپیروکسن می های مافیک از نوع الیوین ودرصد کمی کانیو آن عمدتا پلاژیوکلاز

باشد. درجنوب غربی منطقه رخنمونی کمی از کنگلومرا میو واحد نیمه عمیق درونی ار نوع دیاباز پیروکسن گابرو

تحت تاثیرعمدتا هااین واحد اند.دگرسان شده یدروترمال،ه یهامحلول یرثتامنطقه تحت یهاتمام واحد وجود دارد.

باشد.کلریت کلسیت و اپیدوت می ثانویه آن هایاند و کانیقرار گرفته و پروپلتیک کلریتیاصلی آلتراسیون دو

.بینالود ، بوژان ،پتروگرافی شناسی،کانی آلتراسیون، آتشفشانی، :هاکلیدواژه

Petrography, Mineralogy and Altration of volcanice units in the

Bozhan prospect area, Northeast of Neyshabur, Razavi Khorasan

Province

Hamid.Hafezi1*, Seyed masoud. Homam2, Hadi. Shafahi3

1 Department of Geology, Faculty of Sciences, Ferdowsi University of Mashhad,

Mashhad, Iran

2 Department of Geology, Faculty of Sciences, Ferdowsi University of Mashhad,

Mashhad, Iran

3 Department of Geology, Faculty of Sciences, Shahrud University

Abstract The Bozhan prospect area is located in 18 km of northeast of Neyshabur in Razavi Khorasan

Province. The region in terms of structural divisions, it is part of the Binalud Zone and located

in the south of Binalud Mountain Range. The geology of area consist of volcanic units and

small outcrop of plotonice and subvolcanice. The volcanic units have a combination of

pyroxenbasalt, pyroxenandesite and trakite that its main texture is porphyry. Its mostly

phenocrysts is Plagioclase and a small percentage of mafic minerals that including olivine and

pyroxene. The plotonice units have a combination of pyroxengabbro and subvolcanice units

have a combination of diabaze. There is small outcrop of conglomerate in the southwest area.

All units in the area have been altered under the control of hydrothermal solutions.

2

These units were affected by coloritice and propylitic alteration zones. secondary minerals are

cholorite, epidote and calcite.

Keyword: volcanice, Altration , Mineralogy, Petrography, Bozhan, Binalud.

مقدمه

122222/1 نقشه در و( 1330نباتی، آق )مشهد 202222/1 شناسیزمین نقشه دربوژان یمحدوده اکتشاف

یاییجغراف یهاو عرض شرقی 05° 22 ΄ 22" تا 05 °21 ΄ 42"یاییجغراف یهاطول ینب (1363 پورلطیفی ،)طرقبه

(، 1531اشتوکلین) بر اساس تقسیمات ساختاری که توسط .استقرار گرفته شمالی، 33 °13 ΄ 2" تا 33 16°΄ 2"

دراین محدوده صورت پذیرفت (1365آقانباتی)(، 1551علوی )، (1511(، بربریان)1305نژاد)(، افتخار1300نبوی)

های کوهرشته رخنمون عمومى در و شرقی ایران قرار گرفتهارتفاعات بینالود در شمال. استشده واقع زون بینالود

بخش اعظم منطقه را واحدهای آتشفشانی پوشانده .(1300، )نبویباشدشرق میجنوب -غرببینالود دارای روند شمال

نقشه تهیهپژوهش، ینز اهدف ا. شوددر منطقه مشاهده میکنگلومرایی پلوتونیکی و است و رخنمون کمی از واحد

شناسی و دگرسانی در منطقه و مطالعات دقیق پتروگرافی، کانی 1: 1222 یاسبا مق شناسی، نقشه دگرسانیینزم

باشد.اکتشافی بوژان می

روش مطالعه

مطالعات صحرایی ،در منطقه اکتشافی بوژانو دستیابی به اهداف مورد نظر به منظور مطالعات پتروگرافی و دگرسانی

و تهیه مقاطع نازک سنگی مختلف از واحدهای نمونه 12 برداشت شاملو آزمایشگاهی انجام پذیرفت که این مطالعات

شناسی، بافت، های سنگپتروگرافی از جمله بررسی مطالعات به منظور به وسیله میکروسکوپ پلاریزان و مطالعه آن

باشد.می ArcGISافزار نرم از استفاده با شناسی و دگرسانیو نیز تهیه نقشه زمینشناسی کانی

منطقه زمین شناسی

از نظیر .شیود شناسیی البیرز شیرقی خوانیده میی شرقی ایران قرار گرفته و در اصطلاح زمیین ارتفاعات بینالود در شمال

ای و تیثثیر هیای رخسیاره شیباهت د ولى وجود برخیی نآیشمار میه هاى البرز بجغرافیایی این ارتفاعات ادامه رشته کوه

-زیرا رسوبات و رخساره مرکزی و البرز در نظربگیرندها باعث گردیده تا بینالود را زونی تدریجى بین ایرانخوردگیچین

، )نبویهای مزوزوئیک آن شباهت بیشتری با البرز دارندمرکزی بوده، اما سنگپهنه مشابه ایرانهای پالئوزوئیک این زیر

واحیدهای شیامل عمیدتا اکتشیافی بیوژان شناسیی منطقیه راساس مطالعات صیحرایی و آزمایشیگاهی، زمیین ب .(1300

و یریبافیت پیورف کیه دارای (1)شیکل باشدآنیدزیت و تراکییت میی پیروکسین بازالیت، پیروکسین با ترکییب یآتشفشان

همچنین رخنمیون کمیی از .دنباشیم یوینال ویوکلاز، پیروکسن پلاژهای درشت بلور یدارا یری و همچنینگلومروپورف

-با ترکیب پیروکسن گابرو و دیاباز و نیز واحد کنگلومرایی در منطقه مشاهده می درونی و نیمه عمیق درونی واحدهای

. (1)شکلشود

آتشفشانی واحدهای پتروگرافی

فراوانی و نوع ترکیب سنگی، )های صحرایی و پتروگرافیبراساس بررسی بوژانهای آتشفشانی در منطقه نگس

آندزیت و تراکیت پیروکسن بازالت، پیروکسن ترکیبنوع سههای مافیک( به فنوکریست، زمینه، نوع و میزان کانی

3

بافت .(1)شکلدر کل منطقه گسترش یافته استرخنمون این واحدها بصورت آمیخته در هم و است. قابیل تفکییک

(Shelley, 1993).استیری غالب در این واحدها پورف

پورفیری، بافت باشد که دارایهای اصلی آن شامل پلاژیوکلاز، الیوین و پیروکسن میکانی بازالت: پیروکسن واحد

-16نوع بایتونیت و )پلاژیوکلاز درصد است. درشت بلورها شامل 30تا 32با درصد فنوکریست بین گلومروپورفیری

درصد 1آپاتیت و حدود فرعی این واحد دارای کانی است. صد(در 12تا0و الیویت) (درصد12-6)اوژیت و( درصد11

این واحد تحت تاثیر آلتراسیون پروپلتیک شدید قرار گرفته است که کانی ثانویه الف(. 2باشد)شکل کانی اپک می

ست و درصد پلاژیوکلاز ایجاد شده ا 12تا 12باشد کلریت از دگرسانی شامل کلریت، کلسیت و مقدار جزئی اپیدوت می

ث(.2)شکلاوژیت کاملا کلریتی شده و به مقدار چزئی به اپیدوت دگرسان شده است است

میزان فنوکریست بین .زمینه دانه ریز تا دانه متوسط استبا ها پورفیریبافت غالب آن آندزیت:پیروکسنواحد

دار تا شکل درصد است که 10تا 12با حدود پلاژیوکلازها ترین کانی اصلیفراوان .درصد تغیییر میی کنید20-22

از براساس روش میشل لویباشند و میمتر در متن دانه ریز میلی 2تا 2/2با منطقه بندی دراندازه های دارشکلنیمه

0-1)پیروکسنو درصد( 2-3)الیوینهای مافیک شامل کانیها کریستاز دیگر فنو تعیین شده است. نوع آندزین

درصد 0و کمتر از می باشندسطوح بلوری سالم دارای بلورهای پلاژیوکلاز ب(. 2)شکلاست از نوع اوژیت (درصد

درصد است که گاه توسط اکسیدهای آهن جایگزین 0-6 در این واحد حدود های کدرکانیفراوانی .اندسریسیتی شده

داخل حفرات و بصورت فراگیر کلریت قرار گرفته است که کلریتی شدید آلتراسیون تاثیر تحت این واحد .اندشده

ت(. 2)شکلاندو پیروکسن بطور کامل کلریتی شده و الیوین زمینه را پر کرده است

درصید پلاژییوکلاز بیا 0-1شامل آن هایفنوکریست و تراکیتی است. نیز پورفیریبافت این سنگ واحد تراکیت:

-درصد( می 0-2و پیروکسن) متر استمیلی 3/2- 2/2در اندازه سانیدیندرصد 22-10ر، متمیلی 0/2تا 1/2انیدازه

زمینه سنگ ازکانی ثانویه کلریت تشکیل شیود. صورت فنوکریست مشیاهده میی . سانیدین با ماکل کارلسباد و بهباشد

یدتا شداین واحد تحت تاثیر آلتراسیون پروپلتیک متوسط .و کلریت داخل حفرات را نیز پر کرده است شده است

در . انددرصد سریسیتی شده 0و کمتر از دارای سطوح بلوری سالم هستندپلاژیوکلازها در این واحد قرارگرفته است.

تعداد بسیار را پر کرده است. و کربنات بصورت جزئی داخل حفرات ترین کانی کلریت بودهآلتراسون پروپلتیک مهم

(.پ 2)شکلوجود دارددر این واحد کلریت و اپیدوت های ظریف دارای کربنات،کمی رگچه

دگرسانی واحدهای آتشفشانی

شود،آلتراسیون میها ایجاد های ماگمایی و یا گرمابی در سنگشناسی که تحت تاثیر آبکلیه تغییرات شیمیایی و کانی

-محلول یرثتامنطقه تحت یهاتمام واحد یشگاهیو آزما ییبراساس مطالعات صحرا (.1314پور، )کریمشودنامیده می

است که شده ییشناسادر واحدهای آتشفشانی در منطقه یاصل یونآلتراس دو اند.دگرسان شده یدروترمال،ه یها

متوسط و ضعیف تقسیم می شود ، پروپلتیکیو به زیر مجموعه های کلریتی شدید باشدیم یپروپلتیک کلریتی وشامل

(.3)شکلعیف در جنوب منطقه قرار گرفته استضتحت تاثیر آلتراسیون گابرویروکسنپ که واحد درونی

بصورت کلریت است.تاثیر قرار داده آندزیت را تحتپیروکسن آلتراسیون کلریتی واحد :شدید آلتراسیون کلریتی

-1پیروکسن ودرصد 2-3های مافیک)الیوینکانی .تشکیل داده استبطور کامل زمینه را و پرکننده حفرات وجود دارد

(.3شکل اند)به کلریت تبدیل شده کاملا( درصد 0

4

بازالت و بخشی از واحد تراکیت در قسمت جنوبی این آلتراسیون واحد پیروکسن: آلتراسیون پروپلتیک شدید

باشد که درکانی ثانویه مهم در این آلتراسیون شامل کلریت، کلسیت و اپیدوت می منطقه را تحت تاثیر قرارداده است.

اوژیت به کلریت و به مقدار جزئی به اپیدوت تبدیل شده است و درصد( 12-12)بازالت، پلاژیوکلاز واحد پیروکسن

(.3شکل )کاملا کلریتی شده و به مقدار چزئی به اپیدوت دگرسان شده است است

محدوده تحت تاثیر غربشرق و شمالاین آلتراسیون واحد تراکیت را درقسمت شمال: لتیک متوسطپروپآلتراسیون

های کم ضخامت همراه با کلسیت باشد که بصورت رگچهمهمترین کانی آن کلریت و اپیدوت میقرار داده است.

.(3شکل )شودمشاهده میبصورت فراگیر تراکیت شوند. کلریت ثانویه در زمینهمشاهده می

گیرینتیجه

شود آتشفشانی، درونی و نیمه عمیق درونی تقسیم می از حیث سنگ شناسی واحدهای موجود در منطقه به سه گروه

باشد. واحد درونی با ترکیب آندزیت و تراکیت میبازالت، پیروکسنواحدهای آتشفشانی دارای ترکیب پیروکسنکه

باشد. رخنمون کمی از پیروکسن گابرو و واحد نیمه عمیق درونی با ترکیب دیاباز در منطقه دارای رخنمون کمی می

های اصلی در منطقه شامل آلتراسیون کلریتی و پروپلتیکی گلومرا نیز دربخش جنوبی منطقه مشاهده شد. دگرسانیکن

باشد که کل واحدهای منطقه را تخت تاثیر قرار داده است.می

منابع

نشریه ،یرسوب ایھدر ارتباط با حوضه یمختلف ایران از نظر وضع ساختمان ایھتفکیک بخش ، 1305 .،ج افتخارنژاد

.21-15، صفحه12 انجمن نفت، شماره

شناسی و اکتشافات معدنی.، تهران، سازمان زمینپهنه های رسوبی ساختاری عمده ایران، 1365.، ع نباتیآق

شناسی کشور.، سازمان زمینمشهد 1:202222ی نقشه زمین شناس، 1330ع.، نباتیآق

آلونیت) سولفید بالا( بخش فوقانی سیستم مس -آلتراسیون کوارتز حفره دار و کوارتزهای زون "1314پور م.ح.، کریمشناسی ایران، دانشگاه شهید . سیزدهمین همایش بلورشناسی و کانی"شلجمی، جنوب بیرجندپورفیری منطقه چاه

(.1314) 11-6باهنر کرمان، ص

.125صفحه ، "کتاب دیباچه ای بر زمین شناسی ایران " ،1300م. ح.، نبوی

Alavi, M., 1991, Sedimentary and structural characteristics of thePaleo-Tethysremnants in

northeastern Iran: Geol. Soc. of Amer. Bull, v. 103, p. 983-992.

Berberian, M., King, G.C.P, 1981. “Towards a Paleogeography and Tectonic evolution of Iran:

Reply”. Can. J. Earth Sci., 18(2), 210-265.

Levy, M., 1882,”Synthesis of minerals and rocks”.

Shelley, D. (1993), “Igneous and metamorphic rocks under the microscope, classificathon,

textures, microstructures and mineral preferred-orientathons”, Chapman and Hall, London.

Stocklin J., (1968),"Structural history and tectonics of Iran", A review-Amer. Ass. Petrol.

Geol. Bull. 52 (7): 1229-1258.

0

Whitney D. L., Evans B. W., 2010, "Abbreviations for names of rock-forming minerals",

American Mineralogist 95, 185–187.

ی بوژانمنطقه اکتشاف شناسییننقشه زم :1شکل

3

د تراکیت، بازالت، پ( واحب( واحد آندزیت، بازالتصاویری از پتروگرافی و آلتراسیون منطقه اکتشافی بوژان: الف( واحد پیروکسنت :2شکل

. بازالتنپیروکس آلتراسیون پروپلتیک در واحد ، ث(آندزیتپیروکسن ( آلتراسیون کلریتی در واحدت

.) Whitney, 2010) (Cal : کلسیت - Sa سانیدین: - Chl کلریت: - Px پیروکسن: - Pl : پلاژییوکلاز)

6

بوژان یمنطقه اکتشاف آلتراسیون نقشه :3شکل