اخلاق اسلامی و آداب اجتماعی · web viewبه همین خاطرعلمای...

اسالمی اخالقو

اجتماعی آداب

بقلم:»وثیق« الله نعمت

ش هـ28/11/1385مؤرخ: کابل

این کتاب از سایت کتابخانه عقیده دانلود شده است.www.aqeedeh.com

[email protected] :آدرس ايميل

www.nourtv.netسايت هاى مفيدwww.sadaislam.comwww.islamhouse.comwww.bidary.netwww.tabesh.netwww.farsi.sunnionline.uswww.sunni-news.net www.mohtadeen.comwww.ijtehadat.comwww.islam411.comwww.videofarsi.com

www.aqeedeh.comwww.islamtxt.comwww.ahlesonnat.comwww.isl.org.ukwww.islamtape.comwww.blestfamily.comwww.islamworldnews.comwww.islamage.comwww.islamwebpedia.comwww.islampp.comwww.videofarda.com

بسم الله الرحمن الرحیمفهرست مطالب

13.......................................................................مقدمه17.........................................یاسالم آداب: اول بخش19.................................اخالق مقدمات: اول فصل

19.........................................................اخالق قتیحق اـ19........................................................:اخالق علم فیتعر اخالق فیتعر لغتا 20...........................................:واصطالحا

20..............................................................:درلغت اخالق21........................................................:اصطالح در اخالق

21........................................................اخالق میتقس ـ221.........................................................:یعیطب اخالق- 122...........................................................:یعاد اخالق- 222..........................................................:قسم هردو لیدل

22......................................(:یخلق )یعیطب اخالق لیدل- اوالیثان 23.......................................(:یکسب )یعاد اخالق لیدل- ا

25..................................................:یعیطب اخالق اقسام25.....................................:یواخالق یعیطب فعل نیدرب فرق

25.....................................ملسو هيلع هللا ىلص امبریپ اخالق از ۀ?نمون- 328............................................اخالق یبرا هیمجر ۀ?قو- 433...................................................اخالق به ضرورت- 534............................................اخالق ۀ?فلسف از غرض- 636.......................................................یاخالق وجدان- 7

36.............................................................یاخالق وجدان37.............................................:عقل و وجدان نیب در فرق

38.........................................................اخالق اصول- 838............................................................فاضله اخالق- ا

39...........................................................سافله اخالق- 240...........................................انسان یفطر یها قوت- 9

40............................................................:یغضب ۀ?قو- 141.............................................................:یعقل ۀ?قو- 241..........................................................:یشهوان ۀ?قو- 3

42................................................................شهوت عالج

ــالمی اخالق4 ــ آداب و اساجتماعی43.....................................................:دارد جنبه دو شهوت

44..............................مانیا ضعف بر دال اخالق ضعف- 1047.................................اخالق لوازمات: دوم فصل47.....................................................................:دیتمه

49...................................................یراست و صداقت- 152.................................................یراست و صداقت موارد

53.......................................یراست و صداقت نتائج و ثمرات54......................................اسالم در یامانتدار و امانت ـ257..................................اسالم نگاه از یندارید و انتید- 3

57..........................................................:یکار فدا اصول58..............................................................شجاعت- 4

59............................................................شجاعت اقسام60................................................................عدالت- 5

60.............................................................:عدل یمعن- 160..........................................:عدالت به راجع نید نقش- 264...............................................:اسالم در عدالت مثال- 365....................................یاسالم عدالت اهداف ۀ?جمل از- 4

65..............................................:اخوت جادیا و ضیتبع رفع67...............................................................اطاعت- 6

69............................................اند؟ یکسان چه االمر یاول70..............................................................:اجماع گاهیجا70..................................................:رینظا بر اسیق گاهیجا

71.............................................:تیمأمور و تیآمر شروط72......................................................نیدسپل و نظم- 775..............................................حیصح تیریمد شرط- 879.......................................................گذشت و عفو- 9

82............................ملسو هيلع هللا ىلصامبراسالمیپ یاجتماع اخالق- 1087................................اخالق اتیمناف: سوم فصل

87.................................................................انتیخ- 187.............................................................:انتیخ اقسام

88........................................................:فعل در انتیخ- 188............................................:وسخن اسرار در انتیخ- 288..........................(:دون برما آمر )تیرع بر یراع انتیخ- 389.........................................:و فروش و دیخر در انتیخ- 4

5مطالب فهرست92.................................................:انتیخ عوامل و اسباب

93..............................................................:انتیخ یجزا94...............................................................:انتیخ موانع

95...................................(عنه الله یرض )فاروق عمر فرمان97....................................................فوق موضوع از درس

97......................................................(یدزد )سرقت- 2100..............................................................رشوت- 3

100...........................................................:رشوت یمعنا103....................:گرددی نم حالل را حرام یقاض ۀ?صلیف بخاطر

105..............................................................شراب- 4106...........................................................:قمار و شراب

106............................................................:شراب یمعن107........................................................:یفرد اضرار- 1108....................................................:یاجتماع اضرار- 2109..........................................................:ینید اضرار- 3114...............................................:شراب یصح اضرار- 4115......................................(:الکل )شراب اخالق اضرار- 5115.................................(:یالکل )شراب یاقتصاد اضرار- 6

116.......................................(آور نشه مواد: )مخدرات- 5116..............................................................:مخدر یمعن

117.......................................................:مخدرات از هدف118...............................................................اکیتر- 6

119........................................................:اکیتر فیتعر- 1119......................................................:یدرمان خواص- 2120..............................................................:خچهیتار- 3120.................................................:های ونیاف شبه منبع- 4121.......................................................:یظاهر شکل- 5121............................................................:ها استفاده- 6122.............................................:دآمدهیپد یها احساس- 7123..............................................................:خطرات- 9124.......................................................:دزیا وعیش زانیم124.................................................................:ادیاعت- 9

125...............................................................:ترک عالئم126......................................................نیروئیه خیتار- 10126.....................................................نیروئیه جیترو- 11127........................................................:نشه اساس- 12

ــالمی اخالق6 ــ آداب و اساجتماعی

127......................................است؟ چه نیروئیه: سوال- 13128......................................................................چرس

129........................................................(:چرس )شیحش130.......................................(چرس )شیحش شیدایپ خیتار

130............................................:شیحش گسترش به راجع131.............................................................:گرید یها نام

131...........................................................:مصرف روش131.................................................(اضرار )مصرف اثرات133............................................:نشه و عادت نیب در فرق

133........................................(:نشه )ادیاعت وعوامل اسباب135........................شرع؟ ازنگاه آور نشه مواد استعمال حکم

137..........................................................نسوار و گاریس138....................................................چه؟ یعنی: تنباکو- 1138........................................................:یاصل نشأت- 2138.....................................................:تنباکو نیجیمرو- 3139..................................ده؟یگرد وارد وقت چه ایآس در- 4139......................................................(:تنباکو )اضرار- 5140..........................شرع؟ دگاهید از تنباکو استعمال حکم- 6143...........................................(:تنباکو )اتیدخان اضرار- 7

143.................................................................قمار- 7144.................................................(:سریم)قمار یمعن- 1145............................................................:قمار حکم- 2145..........................................................:قمار اضرار- 3

148.....................................................:قمار یاضراراجمال149........................................یخالف وعده و ییگو دروغ- 8

150..............................................................یخالف وعده151....................................لواط و زنا: رذائل و فحشاء- 9

154..................................................................لواطت155...................................................ییگرا همجنس- 10

155.......................................:یگرائ همجنس میتحر ۀ?فلسف159.....................................یاجتماع آداب: دوم بخش161.........................................................دیتمه

165................................آداب مات مقد: اول فصل165......................................................:آداب فیتعر- 1

7مطالب فهرست165.......................................................:ادب اقسام- 2

165.........................................................خدا با ادب- اول166............................................:ملسو هيلع هللا ىلص امبریپ با ادب- دوم

166.........................................:هلالج لجخدا خلق با ادب- سوم166.................................................:آداب به ضرورت- 3

169................................یاجتماع آداب: دوم فصل169........................................................:سالم آداب- 1170............................................:اسالم در سالم حکم- 2

170..............................:است مکروه( دادن )سالم که یحاالت171.............................................:سالم آداب از درس- 3172...............................:حجرات ۀ?سور ۀ?گان هفت آداب- 4

172................................:امبریپ و خدا امر عظمت: اول آداب173......................................:ملسو هيلع هللا ىلص امبریپ ریتوق- دوم آداب173..........................................:امور در قیتحق- سوم آداب174...................................:مردم نیب در اصالح- چهارم آداب174...................:اهانت از اجتناب محبت، و احترام- پنجم آداب

174..........................................:اهانت و مسخره از ینه- 1175....................................................:ییبجویع از ینه- 2175................................................:زشت ازالقاب ینه- 3

175...............:یدشمن و عداوت اساباب از اجتناب- ششم آداب176.....................................................:یبدگمان از ینه- 1176..................................:گرانید بیع یجستجو از ینه- 2177......................................(نيیچ سخن )نمامي از نهي- 3177........................................................:بتیغ از ینه- 4

178...........................................:دارد جواز بتیغ که یحاالت179.............................................................:بتیغ ۀ?کفار180....................:است یتقو و مانیا یبرتر اریمع- هفتم آداب

181...................................یفرد آداب: سوم فصل181........................................................:حضر آداب- 1

182.............................................................مجلس آداب183..............................................آن ۀ?کفار و مجلس یدعا

183............................................................:خوردن آداب183......................................................طعام از قبل آداب185.....................................................خوردن از بعد آداب185.................................:طعام از بعد خانه صاحب یبرا دعا


185...........................................................:دنینوش آداب187......................................................ینواز مهمان آداب188....................................................:ینواز مهمان مدت

188............................................:است واجب دعوت اجابت189.............................................................عطسه آداب189.............................................................ازهیخم آداب189.........................................................الخالء تیب آداب189.......................................................:خالء از قبل آداب190.........................................................خالء از بعد آداب190............................................................:طهارت آداب190...............................................................خواب آداب191....................................................:خواب( یدعا )آداب192...............................................(دنید خواب )ایرؤ آداب

192..........................................................سفر آداب- 2192..................................................:یسوار یدعا و آداب193...............................................میمق یبرا مسافر یدعا193...............................................مسافر یبرا میمق یدعا

193.....................................................ضیمر ادتیع آداب194.......................................................:ضیمر یبرا دعاء

197..................................:یریگ جهینت و بحث انیپا199...................................ومراجع مصادر فهرست

199.........................................................:میکر قرآن- أ199...................................................:ریتفس مصادر- ب199......................................................:سنت مصادر- ج200........................................................:فقه مصادر- د

200.....................................................:خیتار مصادر- هـ200.......................................................:لغت مصادر- و200....................................................:مختلفه مصادر- ز203.....................................:سندهینو آثار ۀUجمل از

205....................(یدیحم )یالبار عبد دوکتور ظیتقر207....................................(یازین )ازیا محمد دوکتور ظیتقر

9مطالب فهرست

مقدمه الحمد لله رب العالمین والصالة والســالم علی ســید المرســلین،

وإمام المتقین، نبینا محمد وعلی آله أصحابه أجمعین. وبعد: دیگر بار بوده، میسر تخلیق ازبدو آدم براوالد هلالج لج الهی رحمت

زیر واخالقی انسانی معیار های همۀ? که نمود تجدید مکان و درزمانبود. رفته فرو خرافات و جهل انبار

گوهرنا است آدمی جوهروصیقل درواقع که بشری اخالق باألخصبود. گردیده یاب

می فرماید: که فرستاد را پیامبری حساس زمان درهمچوــارم األخالق» ــدم مبعــوث(1)«بعثت أل تمم مک خوبی هــای تا گردی

نمایم. تکمیل را اخالقاست. بربشریت رحمت و اخالق نمونۀ? که پیامبرینمود. نورمبدل به را جهل تاریکی های بعثت اش با همزمان

عقیدۀ? ربا، قمار، عمل شراب، نوشیدن که را اخالقی انحرافات به »التیری« طواف فال تیرهای به تقسیم فالبینی، و کهانت

بگور زنده قومی، و قبیلوی جعلی،عصبیت و ساخته خود کعبه های فقر، خوف بخاطر اوالد قتل جاهلی، ننگ و بخاطرعار دختران کردن

جزء زشت عمل وغیره... ده ها روسپیگری، فروشی خود و بی حیائیمی شد. محسوب زمان آن اجتماع اخالق

بمقام که فرستاد، وند خدا را اخالق معلم اجتماعی درهمچو رسید. وقیادت سیادت به و نائل شامخ

اخالقی تعلیمات و کردند، قبول را پیامبر دین که کسانی پس عبارت که اخالقی فضائل درجات عالی ترین وبه پذیرفتند، را پیامبر سخاوت، و شجاعت ومحبت، عدالت وامانت، از: صداقت است شان مورد در که رسیدند شریعت، متابعت و اخالص وکرم، وفاء

است باقی زمین تا که شد فرستاده پیامی العالمین رب ازجانبمی گردد: قرائت

فرمود: واصحاب پیامبر اخالق مدح به راجع-1ول د�محم﴿ ســ ٱ ر ��لل ذينٱ وه دآء على ۥ معهل ــ نهلكفارٱ أش ــاء ب ل� رحم ﴾ل

.[29الفتح: ]

1.) رح- ) مالک امام موطأ


دربرابر اوهستند با که کسانی و است، خدا فرستادۀ? محمدودلسوزند. یکدیگرمهربان به ونسبت وسرسخت، تند کافران

فرمود: شان اجتماعی وسلوک اخالق وایثار، محبت به راجع-2ذينٱو﴿ هلإيمنٱ ولدارٱ تبوءو ل ون م هاجر إل له يحب ل� من ق ل ل� ل� ﴾ل� مدینه( )سرزمین ایمان سرای در یعنی: کسانی [9الحشر: ]

سوی به که را وکسانی گزیدند مسکن مهاجران ازآمدن پیش آنچه به نیازی خود دل ودر می دارند، دوست کنند هجرت شان

برخود را آن ها و نمی کنند احساس شده داده مهاجران به باشند؛ مند بسیارنیاز شان خود چند هر می دارند، مقدم

شده اند داشته باز خویش نفس وحرس بخل از که کسانیرستگارانند!

که رســید حــدی به صــحابه واجتمــاعی اخالقی اصالحات باألخره ــد: که شد فرستاده شان برای تقدیرنامه خداوند ازجانب می فرمای

ي ﴿ ق رضـــ ل�ل هٱ۞ منينٱ عن لل ل�م ت ل ـــك ت يبايعون ل� إ جرةٱل� الفتح:] ﴾لشـــ تو با زیــردرخت در که دم همــان گردید راضی مومنان از خداوند[18

کردند. بیعت کسی خدا جز را که: گنهکاران رسید حدی به صحابه اخالق

زنا رسول! خدا )ای که می شدند اصرارحاضر با هم آن با نمی دید، دزدی خدا )ای! رسول اقرارمی کند کن( ودیگری پاک مرا کردم

کردم(. صحابه اسالمی اخالق به پابندی و الهی قوانین به بخاطرالتزام

گرفتند، بدست را عالم قیادت عنهم[ الله ]رضی کرام نداشتند معلومات چیزی آن ها به راجع که را بزرگ امپراطوری های

که نمودند. قیاصره فتح درخوف شان وجور ازظلم اعراب دایمانمودند. مهار بودند ورعب

اخالقی انحراف ، گفتند وداع را دینی اخالق مسلمان ها که وقتی و فساد ترویج شد، داخل اغیار توسط اسالمی امت در واجتماعی

سبب گردید، شایع منکرات دیگر و مسکرات و مخدرات و ربا ،تبرج مال و جان به را دیگر امم و گردید، مسلمه امت در وهن و ضعف درنهایت که ، گردید استعماروخیز جست باعث و گردانید جسور شان

ضرب را شان واقتصاد تبدیل، دویالت به را شان وخالفت دولتصفرنمود.

13مقدمه بلکه نبوده، محصور فرد به اجتماعی اخالقی بد پیامد های

اجتماعی، روابط ونظامی، عسکری قوت اقتصادی، دینی، اساسات می دهد. فنا باد به وار موریانه را نفسی و ذهنی و صحی قوت

است: گردیده تقسیم بخش دو به است حاضردرسی کتاب چوناسالمی. اخالقی اول بخش-1اجتماعی آداب دوم بخش-2

است. فصل برسه مشتمل هربخشاسالمی: اخالق اول بخش

اخـالق. - مقدماتاول فصل.اخالق دوم- لوازمات فصلاخالق. سوم- منافیات فصل

مهم موضوعات پنج بر مشتمل تدریسی بخش در هرفصل بوده،که وکلیدی ده به را گانه سه ازفصول هریک موضوعات بعدا

است. شده داده ارتقاء کم دست وکلیدی مهم موضوعاتاجتماعی: آداب دوم بخش

آداب. اول- مقدمات فصلاجتماعی. دوم- آداب فصلفردی. سوم- آداب فصل

وفشرده خالصه طور به اجتماعی آداب موضوعات دوم بخش درنگردد. گان خوانند ماللت باعث تا گردیده بحث

مراجعی دالیل، مسایل، درمورد محترم گان خوانند که وارم امید مشورۀ? برعالوۀ? را جانب این می شود پنداشته خطا شان نظر از که

معذوردارند. نیک مراجع دریافت به و همکاری را بنده که برادرانی تمام از درآخر

شان برای منان وند ازخدا و نموده امطنان اظهار نمودند کمک.ومن الله التوفیقخواهانم. اجرجمیل

بخش اول:آداب اسالمی

فصل اول:مقدمات اخالق

اـ حقیقت اخالقانسان. باطنی صورت از است عبارت اخالق حقیقت

که معانی و صاف او نفس، از است باطنی: عبارت صورتاست: انسان به مختص

است. ظاهری وصورت شکل اخالق( بمنزلۀ? این )وهمۀ?است. بد و خوب اوصاف دارای انسانی خالصه: نفس

نسبت می شود، باطنی اوصاف به مربوط بیشتر وعقاب ثواب اماظاهری. اوصاف به

است. اسالمی اخالق به راجع ما بحث موضوع چون اسالمی اخالق که )علم االخالق( بنام است موضوعی دراسالم

است. آن از بخشنمائیم. تعریف نیز را اخالق علم که دانستیم ضرورت بناء

تعریف علم اخالق: ،خلق با معاشرت علم از است اخالق: عبارت - علم1

ذکرشده. مفسرین کریم درقرآن که عملی حکمت با است مرادف در که نمودند وتعلیل خوب( تشریح )اخالق األخالق تهذیب عنوان به

تهذیب به راجع مومنین برای دهگانه ( اوصاف177) آیۀ? بقره سورۀ?.(1)است گردیده ذکر األخالق

به انسان تحلی است: از عبارت اخالق علم یا - و2رذائل. از تخلی و فضائل

تعریف اخالق لغتا واصطالحا: آن ها همۀ? که کردند مختلف تعبیرات لغت اهل را اخالق معنایمی کنیم: بیان را معانی آن بعضی المفهوم اند. حاال قریب و مرادف

ده کریم قرآن ،177آیۀ?: بقره سورۀ? در االخالق تهذیب بخش دراست: نموده ذکر مومنان برای اوصاف

1.) رح- ) مالک امام موطأ

.هلالج لج الله به ایمان-1آخرت. روز به ایمان-2فرشتگان. به ایمان-3کتاب ها. به ایمان-4پیامبران. به ایمان-5 ویتیمان، وندان برای: )خویشا را خود مال کنندگان خرچ-6

گدایان برای السبیل( و )ابن اند خدا راه در هائیکه آن مسکینان،غالمان(. آزادی راه ودر

خوانان. نماز-7دهندگان. زکات-8عهد. به وفا-9

مشکالت. دروقت صبر،-10

لغت: اخالق درشده: استعمال ذیل معانی بهمروت. طبع، خوی، دین، معنای خلق: به جمع اخالق-1خوبی ها. معنای به ـ خلق جمع همزه بفتح اخالق-2 یک با که است انسانی اوصاف آن از اخالق: عبارت-3

می شود هردو ومذموم برمحمود می کنند،اطالق دیگرمعامله(1) .

که است صفاتی معنای خلقت: به ازمادۀ? مأخوذ اخالق-4 انسان آفرینش جزء اخالق گونه وآن نمی شود، جدا ازانسان .(2)می گردد

اخالق در اصطالح: »ملکة یصدربها عن النفس افعال بسهولة من غیر فکر و رویة«

به شود صادرمی افعال که )امورنفسی( است ای ملکه یعنی: اخالق معنای به را اخالق محققین اکثر(3)دیدن و ازغیرفکرکردن سهولت

کردند. تقوا( توجیه و )دین

1/ ا- ) منظور ابن از العرب (.96لسان2/ ج- نمونه .24/379تفسیرفراموش :ملکة- 3 و زائل زودی به که نفس در آهنین حفظ از است عبارت

نمی گردد.

19اسالمی اول: آداب بخش ندارد دین که کسی آن بناء شامل اخالقمندان درقافلۀ? اصال

کند. باخالق تظاهر اگرچه نیست،ـ تقسیم اخالق2

است: قسم بردو اخالق)خلقی(. طبیعی اخالق-1)کسبی(. عادی اخالق-2

- اخالق طبیعی:1 ومزاج درطبیعت که اصلی وخلقت کیفیت ازآن است عبارت

است. انسان شدید طبیعت نرم، طبیعت سرد، طبیعت گرم، مثل: طبیعت

وغیره.

- اخالق عادی:2 و حفظ باختیارانسان که: ازابتداء اخالقی آن از است عبارت

صادر اینکه تا گردد، ملکه که حتی گردد، وتمرین تکرار و مزاولهکردن. فکر و دیدن غیر به سهولت به انسان از شود

دلیل هردو قسم:

دلیل اخالق طبیعی )خلقی(: اوال- قرآن چنانچه پذیرنیست تغییر که است خلقت آن طبیعی اخالق

می فرماید: شیطان اخالق به راجعـان من ﴿-1 ــ ـ ليس ك جدوا إال إ ــ ــ هلجنٱل�فس ر رب ق ع أ ــ ــ ل� ففس ﴾ل�

.[50الکهف: ] بود ازجن او )مالئک( جزابلیس همگی کردند یعنی: سجده

شد. خارج دگارش پرور ازفرمان تغییر درخلقت اش بناء بود، فسق ابلیس طبیعت و درخلقت چون

گفته که است معروف کرد. مقولۀ? انکار خداوند صریح امر واز نیامدمی شود:

معتم»-2 د قـوا، و إذا ســ ــه فصــ ــل زال عن مکان معتم بجب إذا ســیعود إلی مــا جبــل ه ســ ــه فال تصدقـوا فإن برجــل زال عن خلق

.«إلیه


کنید، تصدیق کرده تغییر جایش از کوهی شنیدید یعنی: هرگاه زیرا نکنید، تصدیق کرده تغییر اخالق اش انسانی شنیدید وهرگاهاست. شده کرده خلق که آنچه سوی به می گردد باز انسان

است. تبدیل قابل غیر مزاج است مزاج برای تابع اخالق-3 ثابت که چه آن می شود ظاهر که اینست طبیعی اخالق فایدۀ? پس

است. نفس در کائن و

ثانیا- دلیل اخالق عادی )کسبی(: درست تربیۀ? و خاطرتعلیم به که است آن کسبی ویا عادی اخالق

و سیئه اخالق از و می گردد، غرس انسان در نیکو اخالق سالم ومی گردد. گیری جلو رذائل

21اسالمی اول: آداب بخشما بعثت ال تمم مکارم اال خالق»می فرماید: ملسو هيلع هللا ىلص- پیامبر1 (1)«إن

مردم( )برای کنم کامل تاخدا( طرف )از شده ام یعنی: فرستاده می فرمایند: شریعت اسالم خاطرعلمای همین را. به نیکو اخالق

حکمت اقسام و انواع و بشری مندی های نیاز تمام ملسو هيلع هللا ىلص مصطفیاست. رسانیده اکمال پایۀ? به را عملی

معرفی اخالق نمونۀ? عالی ترین به را ملسو هيلع هللا ىلصمحمد کریم - قرآن2ك لعلى خلق عظي ﴿می فرماید: نموده .[4القلم: ] ﴾٤م�وإن

1. وبیهقی- مستدرک موطأ، بروایتــاء شــده، حسنه اخالق اتمام به اشاره فوق حدیث تبصره: در می گــردد واضح بن

ــیز قبلی درادیــان که ــوده نیکو اخالق ن است. رسیده پایان به ملسو هيلع هللا ىلص محمد توسط آن واکمــال اتمــام ولی ب بلکه نمی گــردد، خالصه اخالق دربخش صــرف ملسو هيلع هللا ىلص محمد توسط اکمال واین

تقســیم بخش دو الســالم( به )علیهم خاتم تا آدم از رسوالن و انبیاء پیام تماماست:

1 : اول- : بخش . ویکتا توحید مثل نیست نسخ و تغییر قابل اصال که پیام های آن ) وغیره ) انسانی عطوفت رحم صلۀ? نیکو، اخالق قیامت، اثبات پرستی،

�� م�ن م�ؤ و عقاید وازجملۀ �ی‌گر��، �حسو� �ین اصو از ک� �هم �سائل . به کریم قرآن فوق درموارد رحم صلۀ? و اخالق استثنای به است، مسلمان ها

: می نماید تأکید انبیاء تمام نوحاۦ ما وصى بهلدينٱ۞شرع لكم من ﴿وحدتذيٱو نا بهل ك وما وص نا إل ح ل أ ل ل أقيموا ۦلو هيم وموسى وعيس أ ر ل� إ 89 ى لدينٱل�

قوا فيه شما: . [13الشوری: ] ﴾وال تتفر برای که را آئینی و شرع خداوند یعنی ) کرده) توصیه نوح به را آن که است نموده روشن و داشته بیان مؤمنان

نموده سفارش عیسی و وموسی ابراهیم به و وحی تو به را آن ما و ایم استکرده) سفارش آنان همۀ? ( به تفرقه آن در و دارید پا بر را دین اصول که ایم

. نورزید ختالف ا و نکنید ها رســالت و ونبــوت بــوده تغیــیر قابل انبیاء بین در که پیام هایدوم: - بخش2

خاطریکه به اســت، یافته خاتمه ملسو هيلع هللا ىلص محمد به منتهی داشــته، فــرق بعضــا موضــوعات دیگر و احکــام مســائل دین، اســت. مثــل: فروعــات نــبین خــاتم

در ها برداشت تــوازن عــدم نســبت مکــان، و زمان تفاوت نسبت که تشریعی در آن عـدم و خشــونت نســبت هــا، ملت ضـعف و قوت نسبت مختلف، قرونمسایل. غیره و وحرمت می کند. مثل: حل فرق نژاد ها و اقوام مثــل: دارند فــرق وجزئی فروعی السالم( درمسایل )علیهم انبیاء اینکه خالصه

مشــروبات و مــأکوالت بعضی و بیض، ایام روزۀ? رکعات، تعداد و نماز، اوقات روی یا است. و گردیده حرام درقرآن و بود حالل پیشین شرایع در که دیگری

خشــونت نســبت خداوند یهود بر که است. طوری گردیده حرام خاصی علت است گردانیده حرام را ناخون صاحب هر چربوی شان تجاوز و ظلم و گراییذينٱ وعلى﴿می فرماید: کریم قرآن چنانچه ــل ذي ظف ومنل ــا ك ن ــادوا حر م; ه ى ل�

ٱ ولبقـــرٱ حومهمالغنم ه شـــ ـا عل ــ ن ل� حر ل یهـــود یعـــنی: بر.[146األنعـــام: ] ﴾ل�


هستی.حمیده( وافعال )پسندیدهاخالق عالی ترین یعنی: تودارای األخالق تهذیب برنامۀ? به کریم قرآن اخالق مکارم اتمام خاطر به

می کند. تأکیداقسام اخالق طبیعی:

است: قسم دو وهیئت( بر ملکه باعتبار )اخالق نیکو ازانسان صادره نیک(: اگراخالق )اخالق حسنة اخالق-1

باشد و عقال می شود. گفته حسنه اخالق شرعا باشد بد انسان از صادره اخالق بد(: اگر )اخالق سیئة اخالق-2

و عقال می شود. گفته سیئه اخالق شرعا

فرق دربین فعل طبیعی واخالقی:

)تنهــا( چربیهــایی گوســفند و گاو از بودیم، کرده حرام را خندار هر)حیوان( نا شان خشونت و بغاوت معلول حرمت این بودیم. و نموده حرام برآنان را آنهايه﴿می فرماید: کریم قرآن که بود نهم بب ــك جــز ل�ذل ل> دادیم جــزا قسم همین ﴾ل

شان. بغاوت بخاطر ومغــرض معاند نویســنده های از بسیاری صرف نه را مشترکات این که تأسف با

نیزنوشته اند مسلمان آگاه نا و واقف نا نویسنده های از بسیاری حتی باسالم، است. ومقصــود شده گرفته دیگر ادیان از اسالمی قوانین موارد بسا که: در

ــودیت درحالیکه است، نصرانیت و یهودیت دیگر ادیان از شان نصــرانیت و یه مقطعی بلکه نبودند، ودائمی المللی بین و وجامع کامل دین که این صرف نه

به منطقــۀ? و خصــوص به قــومی آن نیازمنــدی های بخــاطررفع بودند، وقومی بنــاء فرســتاد، خــویش حکمت به مطــابق را پیام ها آن هلالج لجخداوند خصوصــا بنی اســرائیل( به خطــاب یعقــوب)علیه واوالدۀ? خــاص بقــوم نســبت که)ی

شده. السالم( است زمین روی مــردم تمام ای)یا أیها الناس( به خطاب اسالم شریعت در عکس به

است. شده کرده از باشد چــیزبوده چند آگــاه ونا مغــرض گــان نویســند این غــرض که نیست بعید

جمله: فه و منســوخه ادیــان ترجیح ـ1 المللی بین و ابــدی قــانون که اســالم بــاالی محر

است. زندگی وآئین شان خود وارداتی افکار مثل هـم اسالم گویا که است، شان خود نظر ترویج ـ2

است. گردیده اخذ غرب قانـــون از موارد بسا درموضوع تفصیل به کتاب )راجع به شود مراجعه (فوق درجامعه دین نقش

شمانیزحل 79ـ 60ازص سواالت باقی الله شاء ان است، نویسنده خود که ـ. گردید خواهد

23اسالمی اول: آداب بخشخوردن. مثل است، شریک انسان و حیوان طبیعی افعال در-1 قرار ستایش و تحسین مورد انسان طبیعی افعال در-2

نمی گیرد. آب شود تشنه می خورد، نان شود گرسنه مثال: انسان

عمل می کند، دفاع خود ازحق می خوابد، شود مانده می نوشد،وغیره.... می دهد، انجام جنسی

وجود جزانسان به حیوانات سایر در که است آن اخالقی فعل-3ندارد.

الهام انسان به صرف خالق ازطرف که است آن اخالقی فعل-4همها﴿آیۀ?: مطابق شده .[8الشمس: ] ﴾ فجورهالفأ

که است آن اخالقی فعل-5 مصلحت، نه است واقعیت دایماشود. تمام انسان ضررخود ولوبه

ملسو هيلع هللا ىلص - نمونۀU از اخالق پیامبر3 بود، شده جمع ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر در اخالقی مکارم و عالی صفات چنان وادار تسلیم به و می داد، تأثیرقرار تحت را سخت سر دشمان که

پیروزی های جمله می ساخت. از مجذوب را دوستان و می کرد، از زیادی عوامل ولی بود، الهی امداد و تائید با چند هر اسالم پیامبر اخالقی جاذبۀ? آن ها مهم ترین از یکی که داشت، ظاهری نظر

بود. ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر او اخالقی معجزۀ? را ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر اخالقی برخورد می توانیم پس

مکرمه مکه فتح در اخالقی ای معجزه این از نمونۀ? چنانچه بنامیم، سالیان پیشه وخیانت دل سخت مشرکین که گردید: هنگامی نمایان

کار به ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر وشخص اسالم برضد داشتند توان در هرچه دراز ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر گرفتارشدند، مسلمین چنگال به انجام سر گرفتند، فرمود: دشمنان و دوستان محاسبات و برداشت ها تمام برخالف

که شخصی و است، امان در گردید الله بیت داخل که )شخصی و است، درامان نشست آرام خانه اش در و گذاشت زمین در سالح

است. امان در گردید داخل سفیان ابو ای خانه به که هر فرمود: نمود ایراد مکرمه مکۀ? فتح از بعد ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر که خطبۀ? در

ی فاعــل فیکم؟ قـالوا: خــیرا، أخ ــرون إن ر قـریش، مــا ت ــا معشــ »یقـاء« . (1)کـریم و ابن أخ کـریم. قال: إذهبوا فأنتـم الطل

1 / ] ج- ] حزم، ابن دار طبع کثیر ابن ازحافظ النهایه، و سیرة 1البدایه تهذیب ، : ص هارون، السالم ازعبد هشام، :237ابن طبع الرسالة، 1990، مؤسسة م


معامله چه شما با من که می کنید فکر چه قریش، ای! جماعۀ? ]ما نیک زادۀ? برادر و کریم برادر گفتند: خیر، همه نمود؟ خواهیم

گان شد کرده آزاد شما پس فرمود: بروید ملسو هيلع هللا ىلصهستی[ پیامبرفرمود: نموده صادر را عمومی عفو فرمان هستید(. سرانجام »ال

احمین« یعنی: تثریب علیکم الیوم یغفر الله لکم و هو ارحم الر را شما خداوند نیست، شما به توبیخی و سرزنش گونه امروزهیچاست. مهربانان مهربانترین او که چرا می بخشد،

فراموشی بدست را مشــرکین جنایــات تمام فرمان صدوراین با خلون﴿آیــۀ?: مصــداق به که گردید ســبب عالی اخالق وهمین سپرد، ل�ي

هٱفي دين واجا لل دین به العرب جزیرة مختلف قبایل فوج فوج ﴾٢ل= أشوند. داخل اسالم

ایثار مهربانی، گذشت، وعفو، ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر خلق حسن به راجع اسالمی درمنابع زیادی وداستان های واقعات ملسو هيلع هللا ىلصاو کاری وفدا

)رحمه ترمذی امام که ذکرگردیده وتاریخ )تفسیروحدیث( وسیرت که نموده آوری جمع را روایات ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر شمایل به راجعالله(

اخالق عنوان تحت ازآن است. بخش ترمذی شمایل به معروفگردد. ذکرمی دوم فصل در ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر اجتماعی

آن نمی بود، رفتارشریفانه واین کریمانه، اخالق آری! اگراین پذیر، نا وانعطاف خشن جمع وآن وجاهل، مانده عقب ملت

آیۀ?: مصداق وبه گرفتند، قرارنمی اسالم درآغوش﴿ ٱل لكنفضوا لو م ح متفــرق شده پراگنده همه .[159آل عمران: ] ﴾ل�

می گردیدند. اسالمی، هدایات و نبوی گهر واال اخالق و تعلیمات کاش! این ای ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر واخالق خوی از تأسی وبه زنده اسالمی امت در امروز

شود. گذاشته وعمل تطبیق درمعرض چه و ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر شخص بارۀ? در چه زمینه، این در نبوی احادیث که است فراوان مسلمان ها وظایف و اخالق بارۀ? در از بعضی ذیال

می گردد: ذکر آن ها عنها( الله )رضی ازعایشه سایلی (1)»کان خلقـه القرآن«-1

به راجع

بیروت[.1( ) حدیث- ) نمبر عنها الله رضی عایشه روایت به (.746ـ 139مسلم

25اسالمی اول: آداب بخش درجواب داشت؟ اخالق چگونه که کرد سوال ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر اخالق

)اخالق اید نخوانده را قرآن فرمود: آیا بود قرآن موافق پیامبرکامال )دین که می نویسد السالکین درمدارج قیم ابن خاطرعالمه همین به

اسالم نیکواست(. اخالق تماما. (1)»إن المؤمن لـیدرک بحسن خلقه درجة الصائم القائم«-2

وروزه نمازگزار بدرجۀ? نیک بخاطراخالق مومن گمان بی اهتمام بحدی اسالم مسلمان ها اخالقی تعلیمات به دارمیرسد. راجع

اخالق به متخلق که را مومن حدیث این در ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر که کرده اللیل قایم الدهرو صایم بدرجۀ? مرادف دراجروثواب است اسالمی

است. داده قرار (2)»أکمل المؤمنین إیمانا، أحسنهم خلقا«-3

قرار کامل ایمان مرادف و مکمل را نیکو اخالق فوق روایت در ملسو هيلع هللا ىلص است. پیامبر شان اخالق ترین با ایمان، روی از مومنین کامل ترین. است داده

- قوۀU مجریه برای اخالق4 برای مجریۀ? قوۀ? کدام آیا که می شود مطرح سوال چنین دراذهان

دارد؟ وجود اخالق اسالمی قوانین ینفک وال الزمی بخش اخالق خیراگرچه جواب: نه

ندارد. وجود تنفذیه سلطۀ? و مجریۀ? قوۀ? کدام هم آن به ولی است، نافذه قوۀ? مختلف، بخش های درتمام بلکه اخالق دربخش صرف نه

و تطبیق را شرعی نواهی و اوامر که است مسلمان ایمان فقطمی کند. اجرا

مختلف درمواردعنهم( الله )رضی کرام صحابۀ? مثال: سیرتاست: مدعی شاهد خاطرافشاء بهعنه( الله )رضی ابولبابه بستن درستون واقعۀ?-1

.(3)قریظه بنی )نظامی( درغزوۀ? اسرار1( نمبر- داود، برقم( )4798ابو الصغیر الجامع فی األلبانی (.1620صححهنمبر- )2 حدیث داود حدیث( )4682ابو نمبر ترمذی (.11662سننابولبابه - 3 بستن درستون (:علت عنه) الله رضی

مکه منــدان زور طــرف از )خنــدق( که احــزاب غزوۀ? نبوی هجرت پنجم سال در هــزار ده نیروی و نظامی وسایل با مجهز عرب، وقبائل مختلف احزاب ودیگر روز پـانزده از بعد که گـرفت، صـورت مدینه باالی حمله وسیعی پالن با نفری

خانه به ملسو هيلع هللا ىلصرســید.پیــامبر پایــان به مســلمان ها نفع به جنگ جبۀ? محاصره، است، نموده عهد نقض قریظه بنی که داد خبر و آمد جبرئیل برگشت ــا عجالت


به راجععنه( الله )رضی بلتعة ابی ابن حاطب اقرار واقعۀ?-2 .(4)مکه فتح از قبل نظامی محرم اسرار افشاء

جع را که تبوک درغزوۀ? ازاشتراک نفرصحابی سه تخلف واقعۀ?-3 می فرماید: چنانچه گردید نازل آیت شان وراستی صداقت به

لثةٱ وعلى﴿ ذينٱ لث هم ل ى إذا ضاق عل فوا حت ل خل ضٱل< ل;أ بمالجأ من وا أن ال م ه أنفسه وظن وضاق عل لرحب ل� ل� ل ل< هٱل< هلل ل إال إل

ه ليتوبوا ل�ثم تاب عل .[118ة: التوب] ﴾ل داد فرمان و صادر را محاصره قوماندۀ? ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر گیرد. بناء صورت حمله

که اســالم برســد. ســپاه قریظه به که این مگر نخواند را عصر کسی هیچ که محاصــره را قریظه بــنی آهــنین دژهای می گردید بالغ هزار سه به شان تعداد

ــانت به انداخت. چون را رعب و خوف آنها دل های در کردند. خداوند خــود خی محــدودۀ? در اســالمی دولت تأســیس بــدؤ در ملسو هيلع هللا ىلصپیــامبر بودنــد. زیــرا آگاه

نموده منعقد دفاعی پیمان مدینه وسکان قبائل تمام با الطیبه مدینة جغرافیۀ? را مدینه دفــاع مســؤلیت و پیمان آن عضویت شامل قریظه بنی یهود که بود،

داشتند. مهاجمین برابر در لشــکر دربرابر تســلمی جز به و بود نمانده باقی مورال شان رزمی درافراد بناء

پالیسی و مســلمان ها نظــامی اســرار از خواستند نداشتند، دیگری راه اسالمسازند. آگاه شان مسلمان نان پیمان ازهم یکی توسط را خود پیامبرلبابه ابو ( بناء از ) بود، آنها منطقۀ? در خانواده اش و اموال که عنه الله رضی( ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر اجازه ) رض ابولبابه برای کنند، مشوره بان که خواستند اجازه

نهیم؟ » گردن الله رسول برحکم آیا که خواستند ابولبابه از آنها شد، داده: وگفت آمد رحم اش دیده شان بودن ظالم وجود با را آنها حال ابولبابه چون

: . » نهادید» پیامبرگردن حکم به کاه هر یعنی کرد اشاره حلقومش به و بلی . ورزیده خیانت ورسولش خدا به که دانست لبابه ابو درنگ بال میشوید کشته

ستون ها. از یکی در را خود رفته نبوی مسجد به مستقیم رو این از است (. به حال تا کرد وسائلین «اسطوانة التوبة»بسته زهاد است، معروف

الله( رسول جز که کرد یاد وسوگند دیگری ملسو هيلع هللا ىلصخوبترمیشناسند کسیالسیر. ) /یةالنبو لصحیحةا ةنگشاید / ج العمری، ضیاء اکرم د ،2.)

اســت: قــرار عنه( ازاین الله )رضی بلتعه ابی بن حاطب واقعۀU شرح- 4 نمودنــد. حدیبیه صــلح پیمان در مکه اهل که عهدی نقض و خیانت == نسبت

ــان هم خزاعه برقبیلۀ? شان، پیمانان هم بکر، بنی جانبداری به قریش زیرا پیم شــدید تلفــات از بعد خزاعه گردیدنــد، جنگ شــامل و نموده تجاوز مسلمان ها

خــزاعی سالم بن عمرو شان گردیدند. زعیم حرم داخل در تحصن به مجبور ملسو هيلع هللا ىلصنمود. پیامبر شکایت ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر به رفته مدینه به مکه اهل خیانت از

و صـحابه و نمــوده طـرح را مکه بر حمله پالن مکه اهل صـریح تخلف نســبتــدین ــربه مجاه ــارات بر را کف س ــبر اظه ــود. در امر یک نم وقت این نم

ــۀ? بود، مکی وازمهاجرین بدری مجاهدین از تن یک بلتعه ابی ابن حاطب نام

27اسالمی اول: آداب بخش غیرهیچ )به که می پذیرد را نفری سه آن توبۀ? یعنی: خداوند

توبه پیغام ایشان بر خداوند گاه شدند... وآن آینده( واگذار به حکمی مرارة مالک، بن از: کعب عبارت اند نفر سه آن کنند(. و توبه تا داد کرده تخلف تبوک غیرعذرازغزوۀ? به امیه. که بن وهالل الربیع بن

انصاری وهرسه نگفتند، هم دروغ شان تخلف به راجع و بودند،بودند.

بخاطرعنهما( الله )رضیوغامدیه ماعز واصرار اقرار واقعۀ?-4 .(1)زنا فعل ارتکاب

ــلمان ها آمادگی و اظهارات از و نوشت مکه اهل سوی به مکه به حمله و مس جــایزه زن آن بــرای و برساند، مکه اهل به تا داد زنی برای را نامه داد. و خبر

اشــتر ســواری به و پنهــان خــود گیسو های داخل را نامه زن آن نمود. و مقررگردید. مکه راهی

الله )رضی مقــداد و زبیر و علی شد، وحی ملسو هيلع هللا ىلصپیغمیر برای واقعه ازجریان و همــرایش است روان مکه ســوی به زنی که داد دســتور و فرســتاد عنهم( را

عنهم( روان الله )رضی مقداد و زبیر و برگردانید. علی را نامه آن است نامه تالشی و پــائین اشــتر از را زن آن و )خلیقه( یافتنــد، منطقۀ? در را زن و شدند

ــامبردروغ نه خدا به )رض( فرمود: قسم علی نیافتند، چیزی نمودند و گفته پی ! چــون می گیرم را نامه کرده برهنه ویا میدهید را نامه یا میگویم، دروغ ما نه

کرد. تسلیم نموده بیرون سرخود موی داخل از را نامه دید را قاطعیت زنالله رسول به را . ملسو هيلع هللا ىلصنامه را علت نموده طلب را حاطب پیامبر دادند تسلیم

: ) ( . رسول و الله به خدا، به قسم فرمود عنه الله رضی حاطب گردید جویا ) چون ) نیستم مرتد و منافق نمودم تبدیل را خود ایمان نه و دارم ایمان وی ) صرف ) ندارم، عشیره و حامی کدام است، ظلم تحت مکه در وعیالم اهل) ( . عنه الله رضی عمر کردم را کار این آنها بر گذاشتن منت خاطر به

پیامبر بدهد، جزا : ملسو هيلع هللا ىلصخواست بدری ها برای خداوند که نمیدانید آیا فرمودلکم فرموده: ) غفرت فقد شئتم ما می کنید( اعملوا که را آنچه بکنید

/ : ( . ص هشام ابن سیرة تهذیب بخشودم را شما (.198ـ 194منغامدیه - 1 و ماعز (داستان عنهما) الله : رضی قراراست این از

فقال: یا رســولملسو هيلع هللا ىلصعن عبد الله بن مسعود قال: جاء رجل الی النبی (ــ 1 الله إنی عا لجت امـرأة فی اقصــی المدینـة، وانی اصــبت منهـا مــا دون ان امسها فانأ هذا فاقض فی ما شئت، فقال له عمرلقد سترک الله لو سترت

شیـــئا وقــال الرجــل فــانطلقملسو هيلع هللا ىلصعلی نفسک قال ولم یرد علیــه النــبی ــار فاتبعه النبی رجال فدعاه و تال علیـه هـذه االیه )واقم الصــالة طــرفی النه

ــذهبن الســیئات(. حوالــۀ? ( به1/57) ة )مشــکووزلفا من الیل إن الحسنات یــه( روایت الله مســعود)رضی بن الله مســلم( عبد ــزد مــردی که می کند عن ن

آخر درقســمتی زنی با من پیامبرخــدا ای فرمــود: شـده حاضر ملسو هيلع هللا ىلصپیــامبر من اینک جمــاع، از غــیر نمــودم کاری زن بان من دادم، انجام را عملی مدینه

عنه( الله عمر)رضی می خواهید، که را آنچه کن حکم من دربارۀ? حاضرهستم


اجتماعی حقوق به اموراخالقی رعایت عدم که موارد درآن منتهی می شود، مربوط محیط سالمت و بالد امن به ویا می گیرد، ارتباط

از موارد همچو می گردد. در منجر فحشاء تشویق و ترویج به ویا وامر است، گردیده وضع متخلفین برای خاص جزای شارع طرف مسلمان ها مسؤلین و اسالمی حکومت دوش به آن اجرای و تنفیذ

است. قضائیه قوۀ? از عبارت که است، شده گذاشته

ابن می کــردی، پنهــان تــوهم کــاش ای کــرده، پنهــان را کارتو فرمود: خداوندمیگوید: مسعود

پیــامبر را شخصی انتظــاررفت، از بعد مــرد آن و نــداد، جــواب هیچ ملسو هيلع هللا ىلص نــبی﴿ کــرد: تالوت را آیه این ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر نمود طلب پس وا را وی فرستاد وأقم

هارٱ طرفي لصلوةٱ بخش و روز، از دربخش برپادارید را نمــاز[114هود: ] ﴾لنرا. بدی ها می کند ذوب نیکی ها شب، از

نـزد اسلمی لک ما ماعزبن که می کند روایت ازبریده حدود درکتاب ةمشکو(ـ 2فرمود: شده حاضر ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر

بخواه مغفرت الله از نشوی( برو پیامبرفرمود)هالک کن، پاک مرا خدا پیامبر ایوفرمود: حاضرشده دوم بار چند، دقایق از می گوید: بعد راوی کن، وتوبه

)در باالخره کرد تکرار را اول سخن ملسو هيلع هللا ىلصپیامبـر کن، پاک مرا ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر ایفرمود: چهارم( پیامبر مرتبه

جــواب در اســت؟ دیوانه این فرمــود: آیا پیــامبر زنا، از گفت مرد آن چیز؟ چه از است؟ نوشیده شراب فرمود: آیا نیست. پیامبر دیوانه خیر نه شد گفته وسـلم( علیه الله پیــامبر)صــلی نبــود، شراب بوی کرد، بوی را وی دهن شخصی

کردند. جاری را حد کرد امر بلی: پیامبر اید! گفت کرده زنا فرمود: آیافرمود: و آورد تشریف روز چهار سه از بعد پیامبر

ــرای کنید اســتغفار ــان مــاعز، ب ــان در اگر که است کــرده توبه چن جماعه یک میمی کند. کفایت شود کرده تقسیم

ــۀ? زنی بعدا ــامبر پــاک پیامبرخــدا!مــرا ای آمدواظهارکردکه غامد ازقبیل کن! پیــود: ــک(فرمـ ــوی هالک)ویحـ ــرو نشـ ــتغفار و توبه بـ گفت: آیا ! زن کن اســـد! حمل رد را مــاعز طوریکه کنید رد مرا می خواهی اســت، زنی از من کردی

طفلت که پیامبرفرمود: تا بلی، گفت خودت! زن فرمود: حمل ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر گــرفت، بکفــالت انصــار از مــردی را زن نمی شود( این جاری نیاید)حد دنیا به

ــدا طفل وقتیکه ــامبر به شد پی کـــرده وضع را حمل اش غامدیه که داد خــبر پیپیامرفرمود: که دیگراست روایت است. در

: نان که تا برو فرمود شد پیدا طفل اش وقتیکه شود، پیدا طفل که تا بروآمدعرض خود طفل با زن آن شد گرفته شیر از طفل آن وقتیکه خورشود،

(. درروایت است شده ازشیرگرفته طفل اینک خدا رسول ای که کرد ) کفالت به را پیامبرطفل بود نان پارچۀ? طفل آن بدست که دیگراست

29اسالمی اول: آداب بخش وبه می گیرد ارتباط شخص خود به که بخش های تمام در اما

جزای گردد، متضررنمی عامه منافع و نمی کند سرایت دیگران گردیده محول آخرت به متخلف جزای بلکه نشده، وضع دنیویاست.

اجتماعی( است. آداب و )اخالقی مسایل جمله آن از غیره و وسرقت زنا مثل است گردیده تعین جزا که درموارد اما

می گردد. محسوب احکام ازبخش صرف موارد درهمچوباشد( هم اخالقی مسایل ازجملۀ? )اگرچه

به را وانسان ندارد ضرورت قاضی و پولیس به که است ایمان کرده تجربه بارها شما می کند. ممکن ومالمت می کشاند محاکمه باشید.

به گفتید، سزا نا و فاش اخالق خالف کسی با مثال: شماگذشت. موضوع هرصورت

و ایمان نزد کنید یاد درخلوت اگرشما را موضوع همان حاال چرا؟ هستید نادیم و خجالت تان وجدان

سبب به درخلوت را شما که است ایمان حاال جواب: بخاطریکه و نموده محاکمه ازشیطان روی ودنباله زشت، عمل همان ارتکاب

ایمان ضعف و قوت تناسب به ندامت این می کند. البته سرزنشمی کند. فرق واشخاص افراد

است. باالترازامورقانونی اخالقی که: امور گفت می توان بناء که است اخالق می نشاند، برکرسی را عدالت که است اخالق

حقوق ادای آمادۀ? شکستانده را منشان وشیطان متکبرین گردن حکومت جهان در امروز که است اخالق می سازد، مظلومان

واستبداد ظلم نمی شود رعایت اخالقی عدالت که می کند. درآنجاشنود. دیگرنمی کسی جزخدا را مظلومان وفریاد می کند. نالۀ? بیداد

- ضرورت به اخالق5 تا نمایم مطرح جواب و سوال عنوان به را موضوع می خواهیم

شود: دلنشین خوبتر چیست؟ اخالق اجرای به که: ضرورت است این سوال معنای به است شده گرفته إنس از انسان کلمۀ?اول: جواب

انسان ها که می شود باعث والفت تمایل وهمین است، والفت تمایل( . مشکو کردند جاری آن باالی را حد امرکرد و داد الحدود، ةشخصی کتاب

.) مسلم وصحیح


روابط اجتماعی، حیات ضرورت پس باشند، داشته اجتماعی حیات خوب گاهی انسان ها طرف از اجتماعی روابط وهمین می کند، ایجاد

به وقتی نیک، مناسبات و خوب می شود. معامالت نامیده بد، گاهی و معلوم باشند. ازاینجا اخالقی قواعد پیروی انسان ها که می آید عمل

افراد از فرد هر برای اخالق به راجع دینی تعلیمات که می شود است، الزم جامعه محترم دانشجویان و محصلین برای خصوصا و جامعه سازان آینده خاطریکه به است، حتمی و ضروری نهایت

اسالمی جامعۀ? بین در اسالمی اخالق روشنی در بتوانند تا میهن اند، کنند، زندگی واعتماد احترام قابل و نمونه، اشخاص صفت به

نمایند. امتیاز زشت اعمال از را خوب واعمال معرض در را انسان درونی واقعیت های نیکو اخالق دوم: جواب

عملی می گرداند. به ظاهر را انسانیت وجوهر گذاشته، نمایش می رسد، وشرافت عزت واالی مقام به انسان نیک اخالق نمودن

سوی به را دیگران محبت و می کند پیدا جای انسان ها قلوب ودرمی گردد. وثواب اجر مستحق آخرت در می کند. و جلب خود

- غرض از فلسفۀU اخالق6که: است این آن خواندن و اخالق فلسفۀ? از غرض

پیروی آن از و شده باخبر اخالقی قواعد و اصول از مسلمان ها ما باشد دخیل درآن ما کشور و خیرجامعه و ما خیر وهرعملیکه کنیم، شود تمام ما جامعۀ? ضرر به و ما ضرر به که کاری هر و نمائیم، اجرا

وبد، نیک اعمال از را ما که علمیست اخالق علم کنیم. پس اجتناب به را اخالقی مثبت دساتیر و ساخته آگاه شر، خیرو اعمال از یعنی

دانسته های به که می گردد کامل وقتی آموزش می دهد. واین یاد ماکنیم. عمل خود شرط که دارد مختلف تکلیفی بخش های اسالم براینکه توجه با

درست عقیدۀ? موجودیت هلالج لجخداوند پیشگاه در آن همۀ? مقبولیت هایتابک ان،رشتگف ،خدا به ایمان شامل عقیده است. وآن وقرآنی وشر خیر رتقدیو مرگ از بعد ندگیوز الهی سوالنر و آسمانیاست. بیشتر تقرب خاطر به و صادق ایمان نشانۀ? که عبادت بخش اما

سایۀ? در که اجتماعی نظام وبخش می گرد، صورت هلالج لج الله به سیاسی، اجتماعی، نظام برقراراست، عدالت و واداره حکومت

31اسالمی اول: آداب بخش ودرست سالم بخاطرارتباط است، برنامه همین جزء که اقتصادی

این همۀ? رأس در اخالق می گیرد، صورت بنده با وبنده خدا، به بندهدارد. قرار موضوعات

عقاید، بخش های که ندارد وجود تردیدی رابطه این نیزدر و مربوط همه حکومت و اجتماعی عدالت تأمین وبخش های عباداتاست. اخالقی ارزش های به پابندی به ومنوط

که: رسیدن است حقیقت بیانگراین السالم علیهم انبیاء همۀ? پیام فضایل به پابندی و اخالق حسن به مشروط بلندی سر و سعادت به

است. اخالقی که وعبادتیشود. خالصه هلالج لج خدا وحدانیت به تنها که ایمانی بناء پیامبر( آن وطریقۀ? ازخالص )عاری ظاهری وصورت شکل به تنها

چوب درچهار تنها که )اداره( واجتماعی حکومت نظامشود. اکتفی شود. خالصه وموضوعی وضعی وفرامین ازقوانین ای مجموعه

غیراندیشیدن وبه شود اکتفا آن لذایذ به انبیاء زندگی از مندی بهرهدرآفرینش.

وسر سعادت مایۀ? همه این الهی، اوامر غیراجرای به و خلقتبود. نخواهد بلندی

قطع که دارند تأکید براینالسالم( )علیهم انبیاء پیام همۀ? پس انسانی، فضائل و اخالقی وارزش های زندگی بخش های میان ارتباط. می سازد فراهم انسان ها ونابودی وگمراهی خواری برای را زمینه

پیشرفته وتکنالوژی ساینسمی گردد: اگر مشاهده امروز چنانکه است. شده کشانده قهقرا به انسانی وشرافت کرامت است، شده کرده تنزل انسانی معنویات است، کرده طرقی دنیوی مادیات واگر

است. رذایل اندازه همان به شده، پیشرفته طبابت قدرعلوم واگرهر

پیشرفته مراتب به است ایدز آن نتیجۀ? که انسانی ومعنویات اخالقیاست. گردیده تر

السالم( )علیهمانبیاء وهدایات سنن طبق که است این نتیجه پس در الهی وفرامین قوانین به مطابق اخالقی هایارزش حفظ

دارد. قرار خوبی ها همۀ? سرلوحۀ?


- وجدان اخالقی7 حس یک از که است الزم می کنیم، بحث را اخالق علم ما وقتیکه

کنیم: صحبت نیز می شود )وجدان( نامیده که شریفی حرکت واست. یافتن در بمعنای : لغت در وجدان

. مطــابقانسان برای کننده الهام قوۀ? از است عبارت دراصطالح:همها﴿می فرماید: کریم قرآن فطرت.چنانچه به وىهـالفأ ل? فجورهـا وت کرده الهام را وتقوا گناه)انسان( او به سپسیعنی: [8الشمس: ] ﴾٨

است.

وجدان اخالقی نیک اعمال ارتکاب وقت در را ما که باطنی قوۀ? است: از عبارت نا عمل ارتکاب وقت می سازد. ودر راحت و خوش وپسندیدهمی نماید. زنش وسر تهدید پسندیده

ما فطرت و درطبیعت خداوند را باطنی وقوۀ? استعداد این مثال:شویم. آگاه وشر خیر از قوه آن توسط تا است، گذاشته تأثر تحت می کنیم، فرق کنده و چاه از را راه ما چشم با چنانچهمی کنیم. تمیز ازشر را خیر ما وجدان

که: باشیم داشته توجه باید هم نکته این به ولی )چشم( وقوۀ? بینایی قوۀ? استفاده سوء و بی پروای باثر گاهی

را خود وشنوایی بینایی وظیفۀ? می شود، )گوش( ضعیف شنوایینمی تواند. داده انجام بدرستی

و تعلیم می شود نامیده وجدان که استعدادی اگراین همچنان این می شود. برای ضعیف آن محرکۀ? قوۀ? تأثیر نشود، صحیح تربیه

خود وجود در را آن وآثار بفهمیم خوبتر را وجدان معنی ما کهنمایم: توجه ذیل مثال به کنیم مطالعه

درست شکل به را خویش دروس ویا محولۀ? وظایف اگرما:مثال و راحت نوع یک وظیفه ازاجرای بعد صورت دراین پس دهیم، انجام که را حالتی وهمین می دهد، دست ما برای خاطر اطمینان و سرور

اگرما است. بالعکس وجدان تأثیر می کنیم، مشاهده خود دروجود ما به نیاموزیم، بدرستی را خویش دروس ویا کنیم ترک را خود وظیفۀ?

ندهیم، جواب درست شکل به استادان وسواالت مسؤلین بررسی و پریشانی این که میباشیم ومضطرب پریشان حالت دراین

33اسالمی اول: آداب بخش درست واخالق سالم وجدان . وایناست وجدان ازاثر نیز اضطراب

می فرماید: ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر چنانچه است موجود هرمولود در »ما من مولود إال یولد علی الفطرة، فابواه یهودانه، اوینصرانه،

.(1) او یمجسانه....« به مطابق می شود تولد مگر نوزاد، یک هیچ یعنی: نمی باشد

قبول به آماده وطبیعت )اسالمی فطرت هستند والدین دین( بعدا می دهند. مجوسیت ویا نصرانیت ویا یهودیت تعلیم را مولود آن که

مثل می آموزانند، را دیگر وجدانی وغیر فطری غیر افکار )ویاوغیره...( دهریت

اجرای و فحشاء ارتکاب خاطر به که آن های حال به وای پس ضعیف را خود جدان و اخالقی، خالف و پسندیده نا و زشت اعمال

زیرا کردند، ضایع را الهی بزرگ انعام یک واقع می سازند. در و پاک وجدان به همه او اخالقی ومزایایی انسان کرامت و بزرگواری

است. مربوط صحیح

فرق در بین وجدان و عقل: وجدان امر-1 امرعقل است. واقعیت مطابق دایما مطابق دایما

است. مصلحت هرگز ولی کند، دیگران تسلیم را خود می تواند انسان-2

کند. دیگران تسلیم را وجدانش نمی تواند عمل یک تسلیم جبارویا یک تسلیم را خود است ممکن انسان-3

تسلیم هرگز که است طوری وجدان ولی کند، زشتنمی شود.

وجدان می گوید مطلقا راست بگو، ومطلقا دروغ نگو.-4چنانچه شاعری می گوید:

ندانم دل خسته من اندرون درکیست

درفغان واو خموشم من کهوغوغاست

است. وجدان عذاب ازگناه بعد مالمتی-5 می کند. پشیمان ازکرده اش را انسان که است وجدان یعنی میشوند مبتال وجدان عذاب به دردنیا وظالمان جانیان طوری

1: رقم- :2662مسلم المشرکین. ذراری فی باب السنة، ابوداود،کتاب اخرجه:86ص/ رقم .4714ـ بالقدر االیمان باب االیمان، درکتاب مشکاة ،


مسکرات اعمال مصروف را خود بناچار بناء می کنند، رنج واحساسمیسازند. وغیره هیروئین تریاک، قمار، ومخدرات،

طریق از را ویتنام بی دفاع مردم عام قتل داستان که )کسانی یقین به باشند، کرده مطالعه ویا باشند دیده المللی احمربین هالل

قوماندانان آن تمام زیرا دارد، مفهومی چه وجدان عذاب که میدانندکردند(. کشی خود بعدها کش آدم- اصول اخالق8

می گردد: تقسیم سافله و فاضلهبر که اخالق اصولاست: استوار اصل برچهار فوق، اقسام از هریک و

ا- اخالق فاضله استواراست: )حسنه(: برچهاراصل

ألف- صبر. ب- عفت.

ج- شجاعت. د- عدالت. دربرابرسختی ها نفس است: ازحبس عبارتاول- صبر

بردن فرو و تحمل بر می سازد آماده را انسان ومشکالت. صبر برد بر می سازد زدگی. وآماده شتاب و أذیت از می کند غضب. ومنع

نرمی. و باری ازگناه. وپاکی حسنه باخالق پابندی از:است عبارت دوم- عفت

و گفتار، و کردار در بدختی ها و رذایل از می کند منع را انسان عفت چینی. وآماده سخن غیبت، کذب، بخل، و فحشاء از می کند منع

دارد. قرار فالح و خیر آن همۀ? رأس در که دینی برحیایی می سازدوترس. باخوف ازمبارزه:است عبارت سوم- شجاعت

براجرای و نفس عزت بر می سازد آماده را انسان شجاعت که سخاوت، و مال کردن برخرچ می سازد آماده و عالی اخالق

مال کردن خرچ بر می سازد آماده و است قوت و شجاعت از عبارتاست. انسان ها طبیعی محبوب که دنیا قهروغضب برفروبردن را انسان می سازد آماده شجاعت:

دید بالصرعة، إنمامی فرماید: ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر چنانچه »لیس الش

35اسالمی اول: آداب بخش

دید: الذی یملک نفسه عند الغضب« نیست، تیزی به شدت (1)الشدارد. نگاه غضب از را خود که است آن شدید بلکه

واقعیت مطابق است: ازبرابرکردن عبارت چهارم- عدالت ومیانه اخالقی براعتدال را انسان می سازد آماده ووجدان.عدالت

و سخاوت براخالق می سازد وآماده وتفریط افراط بین در روی برد براخالق می سازد آماده و قراردارد، قبح و ذل بین در که بخشش

دارد. قرار مداهنت و غضب بین در که باری و

- اخالق سافله2استواراست: )پست( برچهاراصل

ألف- جهل.ب- ظلـــم. ج- شهوت.د- غضـب. جهل اول- جهل: به را حسن که است اساسی مشکل آن دایما

و ناقص صورت به را کمال حسن، صورت به را قبح و قبح صورتمی دهد. نشان کمال صورت به را ناقص

می سازد آماده را که: انسان است العالج مرض آندوم- ظلم: آن. محل غیر در چیز هر وضع به

جایی در می شود رضا و رضا جایی در می شود کرده غضب بناء می شود کرده واسراف خرچ، جای در می شود کرده بخل غضب، وعمل عمل، جای در می شود واقع پرده روی. ظلم میانه درجایشدن. دور جای در می کند

می گرداند شدید و شدت، درموضوع می سازد نرم را انسان ظلم مواضع در می گرداند متواضع را انسان نرمش. ظلم درموضوع

تواضع. مواضع در می سازد متکبر و بلندی، اعمال و وبخل حرص به را انسان می سازد آماده سوم- شهوت:

کدامنی. پا و عفت عدم به می سازد آماده و پست عدوان بر و حسد و حقد برکبرو می سازد آماده چهارم- غضب:

وحماقت. برتجاوز وسفاهت،

1. . البروالصله- مسلم،کتاب الغضب الحذرعن األدب،باب بخاری،کتاب


نا که است ای سایه شبیه وایمان عقیده بدون اخالق تذکره: .(1)نیست فردا و امروزاست پایدار،

- قوت های فطری انسان9 بعضی که شد دانسته کسبی و فطری سوی به اخالق تقسیم از

است گذاشته انسان ها نهاد در خداوند را حساس و محرک قوت های هریکی و است شهوانی عقلی، قوت های: غضبی، از عبارت که

است: ذیل ای گانه سه مراتب دارای قوتها ازاین

- قوۀU غضبی:1است: تهور رسید افراط مرتبۀ? در غضبی قوۀ? اگرأ-

است. مذموم که می شود گفته پروایی وبی بی باکی یعنیاست: جبن رسید تفریط مرتبۀ? در غضبی قوۀ? اگرب-

است. محمود غیر که می شود گفته بزدلی یعنی است: شجاعت قرارگرفت متوسط درمرتبه غضبی اگرقوهج-

است. مرغوب و محمود بشر عقالی همۀ? : نزدشجاعت

- قوۀU عقلی:2 زیرکی : یعنیجربزه رسید افراط درمرتبۀ? عقلی قوۀ? اگرأ-

نادراست. وجودش که است، ولیاقت و فهمی کند یعنی :بالدت رسید تفریط درمرتبۀ? عقلی اگرقوۀ?ب-است. کودنی )دانش( حکمت گرفت قرار متوسط مرتبۀ? در عقلی قوۀ? اگرج-. (2)است

گویند. راعدالت گانه سه قوای این متوسط حد پس خالصه: وزمین آسمان بقای و قیام که است یاب نا گوهر آن عدالت

به مربوط انسان وکرامت شرافت است. تأمین عدالت به مربوطکه: می شود دانسته فوق بحث از است. بناء عدالت

وباعث دنیا، شرف و عزت مایۀ? درهرچیز روی ومیانه توسط احادیث و کریم قرآن خاطر همین به است. و آخرت کامیابی و نجات

1/ : ج- ) السالکین (.2مدارج2. قیم- ازابن السالکین مدارج

37اسالمی اول: آداب بخش را مسلمانان روی ومیانه توسط به زندگی بخش های درتمام نبوی

می فرماید: می دهد. چنانجه دستورهدآء على وكذلك﴿ ــوا شــ تكون طا ل أمة وســ نك ل� جع اسٱل ة:البقر] ﴾لن

143]. برمردم گواهان تا ایم کرده پیدا میانه امت را شما گمان وبی

بهترین روی میانه)خیر األمور أوسطها( می شود گفته یا باشید. واست. کارها

- قوۀU شهوانی:3است: فجور رسید افراط مرتبۀ? در شهوانی قوۀ? اگرأ-

است. قبیح بشر عقالی همۀ? فجور)گناه( نزد یعنیاست: جمود رسید تفریط درمرتبۀ? شهوانی اگرقوۀ?ب-

است. غیرمحمود وخمود، جمود خشکی، یخبستن، یعنی است: عفت قرارگرفت متوسط درمرتبۀ? شهوانی قوۀ? اگرج-است. ومرغوب بشرمحمود عقالء همۀ? نزد دامنی وپاک عفت

است: قوه برسه مشتمل نفسمی گویند: حکماءاست. حکمت منشاء که مغزاست، در اول قوۀ?-1است. غضب منشاء که است، قلب در دوم قوۀ?-2است. شهوت منشاء که است، کبد در سوم قوۀ?-3

عالج شهوتدارد: مختلف انواع انسان طبیعی ضرورت های

خوابیدن، است. مثل: خوردن، ووسطی محدوداول: نوع-1 گردید،رغبت رفع ضرورت بمجردیکه حاجت ها نوع دراین

گردد. مبدل وانزجار تنفر به ممکن می رود، بین از هم انسانینوشیدن. و خوردنمثل:

است. وهیجانی صفت دریا و عمیقدوم: نوع-2خواهی. قدرت اندوزی وثروت پرستی پولمثل:

اول نوع از حرارت نظر )شهوت( از جنسی غریزۀ?سوم: نوع-3 جنس روحی تمایل نظر از می شود. ولی سیر انسان که است صفت دریا و یشبع ال بلکه نیست، چنین دیگر یک به زن و مرد

است.


شهوت دو جنبه دارد: شهوت جسمی جنبۀ? روحی. پس - جنبۀ?2جسمی. - جنبۀ?1

مثل است، غیرمحدود شهوت روحی جنبۀ? است.اما محدود افراط از جلوگیری و انسان غرایز همۀ? نمودن مهار هوشیاری. پس

مسلمانان برای اسالمی شریعت را فوق گانۀ? سه قوای در تفریط ونمود. خواهیم بحث درجایش را یک هر الله انشاء که آموخته

نموده خالصه مورد دو در اسالم مبین دین را شهوت عالج اما است:

به راجع کریم قرآن که است، شرعی اول: درازدواج عالج-1می فرماید: مسلمان زن و مرد صفات

ذينٱو﴿ ـون ل ـ ــوة فعل ك ذينٱ و٤ل� ه للز ـون ل ــروجه حفظـ ل� ه لف إال ٥ل�ـومين ــ ر مل ه غ ــإن منه فـ أ ــا ملك مـ وجه أ ل على أ ل� ل� ل ل< لو ل� ل�تغىٱ فمن ٦لز

.[7- 4المؤمنون: ] ﴾٧ لعادونٱورآء ذلك فأولئك هم می فرماید: رستگار مؤمنان اوصاف به راجع خداوند

یا همسران از می کنند. مگر حفظ را خود عورت که )کسانی اند نیست. ایشان بر مالمت جای صورت دراین که خود، کنیزان

)از متجاوز کنند، دنبال شویی( را زنا راه )دو این از غیر که اشخاصیمی باشند(. کار )وزنا آیند شمارمــی مشروع( به حدود ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر است. چنانچه گرفتن دوم: درروزه عالج-2

(1)»فمن لم یستـطیع فالصوم له وجاع«فرماید: می وی عالج گرفتن روزه ندارد را شرعی ازدواج طاقت که یعنی: آن

است. زبان به اضرارش با را زنا موضوع محترم استاد است امید

دهند. توضیح و تشریح محصلین

- ضعف اخالق دال بر ضعف ایمان10 انسان که است انسان باطن در وفعالی زنده قوه از عبارت ایمان

از و می دارد نگه پســـتی ها و رذائل دام در ســـقوط و انحـــراف از را

1.] النکاح- ] کتاب مشکاة، علیه، متفق

39اسالمی اول: آداب بخش به را انسان و می دارد باز معاصی ارتکاب و منکرات به شدن نزدیک و فعـال تأثیر همین بنابر می دهد، سوق نیک وکردار خیر اعمال سویــوری نقش ــان مح ــال در ایم ــان اعم هر هلالج لج خداوند که است انس

ــرداری از یا و امر عملی به را مسلمان که زمانی را آن می کند منع ک قلب مســتقردر و محرک نیروی وهمین داده قرار ایمان مقتضیات از

ها﴿فرمایـد: ومی داده قـرار خطـاب مـورد را مومن ذينٱ يأي ل ـوا ءامنٱ ٱ في ل�خلوا م ایــد، آورده ایمــان آنانیکه »ای[208ة:البقر] ﴾ كافةللســ

کســانیکه می فرمایــد: )ای یا شــوید« و داخل طورکامل به دراســالممی فرماید: نساء سورۀ? در یا بترسید( و خدا از اید آورده ایمان شما برای زنها گرفتن میراث اید! به آورده ایمان کسانیکه )ایمی فرماید: مائده درسورۀ? یا نیست( و حالل

وفا خود داد های قرار و پیمان به اید آورده ایمان کسانیکه )ای مدنی سورۀ? یک که مائده سورۀ? در صرف سبب همین کنید( به

ایمان اهل بر »یا أیها الذین آمنوا« به کریم قرآن بار سیزده است چقدراست؟ قرآن تمام می کند. سوال: در خطاب

می نماید بیان صراحت با و متعدد آحادیث در ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر همچنان و می باشد حسنه اخالق مولد و موجد مستحکم و قوی ایمان که

می آید حساب به ایمان ضعف آثار از اخالقی وانحراف سقوط گونه هیچ بدون که کجروی و اخالق بد انسان مورد در طوریکه دست اخالقی رذایل به و شده گناه مرتکب حیا و شرم احساس

می فرماید: میزند،. (1)»ألحیاء و اإلیمان قرناء جمیعا فإذا رفع أحدهما رفع االخر«

دو ازآن یکی وقتی قرین اند، و پیوسته بهم ایمان و یعنی: حیاءمی شود. نیزبرداشته آن دیگری گردید، دور شد شته بردا

»من کان یؤمن بالله و الیوممی فرماید: زبان حفظ به راجع. (2)االخرة فلیقل خیرا أو لیصمت«

سخن باید پس دارد آخرت روز و خدا به ایمان که یعنی: کسیباشد. خاموش یا و بگوید نیک درست، اخالق بر ایمان عمیق دخالت و قوی برایمان تأکید نسبت

برصدق اعتماد و ایمان مقتضیات به استناد با که می نمایم مشاهده در را اخالقی ارزش های و فضایل ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول آن، کمال و

تا می دهد پرورش را آن و نموده غرس خود امت نفوس اعماق1. المستدرک- فی الحاکم رواه2.) البخاری- ) صحیح


تحویل اخالق درخت آن را خود پاکیزۀ? میوۀ? و طیب ثمرۀ? باالخرهدهد. انسانیت

حنیف دین به نسبت را خود که کسانی هستند بگویم تأسف با که را اسالم فرضی وعبادات اخالقی، تعلیمات ولی می نمایند،

یا است خوبی ها سوی به کننده رهبری و اخالق اساس ترک کامال طهارت و تقوا غیر وبه توجهی وبی تساهل نهایت در ویا می کنند

می دهند. انجام که می گذارند نمایش به را خود چنان مسلمان ها اجتماع در اما از و می باشند دینی احکام اجرای پی در تالش و حرص تمام با گویا زمان درعین ولی نمی ورزند، دریغ مسیر این در تظاهرهم نوع هیچ

فرسخ ها انسانی وکرامت اسالمی اخالق از شان گفتاروکرداردارد. فاصله انسان رگ شه از هلالج لج خداوند که بدانند باید افراد گونه این پسدارد. علم اشکارانسان و اسرارنهان همۀ? به و قریب

هیچ اسالم در جان و بیروح و ظاهری عبادت چنین که بدانند وباید منافق و بیروح اعمال چنین آفرین جهان وخداوند نداشته ارزشی

و ید تهد مورد را اشخاص چنین بلکه نمی کند، قبول اصال را مابانهمی فرماید: داده قرار وعید

دلفو﴿ ين ل@ مصل ذينٱ ٤ل ل ل� ه عن صالته ساهون ل ذينٱ ٥ل� ــرآءونل ل� ه ينعون ٦ [5- 4الماعون: ] ﴾٧ لماعونٱل� وي

را خود نماز که کسانی گزاران! همان نماز حال به ویال یعنی: وا نمایی خود و ریا که کسانی می سپارند. همان فراموشی بدست

می ورزند. دریغ و می کنند داری چیزخود نا کمک دادن می کنند. واز بزرگواری و فضیلت بر حکم صدور که بدانند باید افراد گونه این

می گردد بر میزانی به انسان سلوک و سیرت بر تائید مهر انسان، و صادق ایمان از عبارت میزان آن و نمی رود خطا به هیچگاهی که

می باشد. نیکو اخالق

فصل دوم: لوازمات اخالق

تمهید: تا ابتدا از که بگویم باید اخالق لوازمات به راجع بطورتمهید

ما منظور می گویم اخالق یا و می کنیم بحث گاه هر کتاب این انتهایی به است، پیدا کتاب نام از که است. طوری اسالمی اخالق صرف

عبارت دین، چوکات در اجتماعی آداب و اسالمی اخالق که خاطری به موافق و انسان فطرت به مطابق که است نابی اخالق آن از

است. سلیم عقل وهرقوم دینی درهرجامعه ومکان درهرزمان اسالمی اخالق بناء دینی ارزش های و اخالق به پابند و اسالم اساسات به معتقد که

است. شان زندگی ینفک ال وجزء اجرا قابل باشند عورت حفظ عفت، اخالقی: حفظ ارزش های همین ازجملۀ?

مسلمان وزن مرد برای پرده و حجاب نمودن )شرمگاه( ومراعاتاست. شریعت وچوکات ثغور و حدود به موافق

)شرمگاه( برای عورت نمودن ظاهر نقل و عقل نگاه از مثال: به اسالمی درجوامع اخالق ازبد ترین ضرورت درغیر زن و مرد

اخالقی بد که این صرف نه غیراسالمی درجوامع اما شمارمیرود، آلۀ? باید که دارند پیشنهاد غربی گان ازنویسند عدۀ? بلکه نیست

این شان استدالل بیبنند. البته شان پسران را مادر و پدر تناسلینکنند. کنجکاوی دیگر که است

می نویسد: معروف نویسندۀ? مطهری مرتضی چنانچه را آن اسالم و نبود معمول سترعورت اعراب بین )درجاهلیت

وضع همان سوی به نظر ازاین باره دو متمدن دنیای کرد. در واجبمی شود. داده سوق جاهلیت زمان

چیزهایی از یکی»تربیت« نام به کتابهایش از یکی در»راسل« شمارد می تابو« »اخالق اصطالح وبه بی منطق اخالق جملۀ? از که

است. عورت پوشانیدن مسألۀ? همین خود عورت که ورزند اصرارمی مادران و پدران می گوید: چرا وی

بپوشانند؟ شان بچه های از را

می گردد. اگر بچه ها کنجکاوی حس تحریک سبب خود اصرار این کنجکاوی چنین نباشد تناسلی عضو کتمان برای والدین کوشش

کرد. نخواهد پیدا وجود کاذبی که هرچه آن ها تا بدهند نشان بچه ها به را خود عورت والدین باید اول از دارد وجود اوقات گاهی اقل می کند: ال اضافه بشناسند. بعدا

ـ را خود عورت و شوند برهنه حمام یا درصحرا بارـ یک ای هفته مثالدهند. قرار بچه ها دید معرض در

یک»تابو« میداند. عجیب را عورت کردن مخفی « مسألۀ?»راسل گــردد. بــاز وتــوحش قهقــرا به میخواهد تمــدن نــام به بشر که است

ةٱ﴿ کلمۀ? کریم درقرآن هلي ٱ لج 89أول ى به اشعار است. شاید شده وارد ﴾ل در است بــوده جــاهلیت نخســتین قدیم جاهلیت که باشد جهت همین یعــنی»ای ستکون جاهلیــة اخــری« که است آمده روایات از بعضی

وجـــود به هم دیگر جـــاهلیت یک زودی به که است این آیه مفهـــوم. (1)آمد( خواهد

همچو که می آموزاند چنین ما برای سلیم عقل که درحال نویسنده. به رسد چه نیست ممکن دیوانه طرف از پیشنهاد هاــاء ــ ــوق بحث از بن ــ ــیم نتیجه این به ف ــ ــروج اخالق که می رس ــ م

ــیر آلود ایدز و زده فحشا درجامعات اســالم که است اخالقی آن از غــدگی آئین بحیث ــاعی اخالق و زن ــد. پس امر اجتم که آن نباید می کنــکوالر جوامع در اخالق معلم ــدز و سـ ــت، زده ایـ درجوامع معلم اسـ

را شــرمگاه شــدن برهنه معلم یک آن که باشــد. بخــاطری اســالمی جــرم را آن دیگــری معلم و »تابو« می خواند، را ضدش و اخالق جزء

می داند. بخشودنی نا است. زیرا اولی جاهلیت رزیله اخالق همچو کریم قرآن دید از اما

نمی کردند پنهان را خود شرمگاه مردم اسالم از قبل جاهلیت در طواف بودند( حتی پیشرفته امروزی وحشی حیوانات مثل )گویا از»راسل« داشتند قویتر دلیل می دادند. و انجام عریان را الله بیت

که: می گفتند و

نهم. چاپ صدرا . انتشارات129ص/ مطهری، مرتضی از حجاب مسئلۀ?- 1مسلمان )تذکره: وزن مرد حجاب حدود به شاگردان استادراجع برای محترم

.) دهید توضیح

43اسالمی اول: آداب بخش طواف لباس ها آن به نباید ایم، کرده گناه خود لباس های با )ما

واقعی اخالق و انسانی ارزش های آمد اسالم کنیم( وقتیکه الله بیتخواند. اولی جاهلیت را عریانی ها انواع و اشکال همۀ? و تعلیم، را

به را بشریت دیگر بار امروزی مادی دنیای سردمداران وحاال و رانی وشهوت عریانی ومیخواهند نموده دعوت اولی جاهلیت

قرار کامل تضاد در وانسانی اسالمی اخالق با که گردد، ترویج فحشادارد.

و عالج ال مرض ثانی و اولی جاهلیت این مهم آورد های دست از واست! ایدز کشندة و آور وحشت معنویات از خالی مادیات که کنید قضاوت خوانندگان شما )حاال

می رساند؟ کجا به را انسان سرنویشت حجاب نمودن رعایت و اسالمی اخالق نمودن تطبیق پس

جنسی غرایز درباب و الزمی مسلمان زن و مرد برای اسالمی به است. )راجع ایدز کشندۀ? ازمرض وقایه درواقع رانی وشهوت

موضوع زیرا گردد، مراجعه فقه کتب به وزن، مرد برای حجاب حدود درازا به را موضوع نمائیم بحث واگر نیست حجاب ماحاال بحث

می کشاند(. - صداقت و راستی1

پندار و وگفتار کردار و درافعال صرف نه راستی و صداقت خاصی جایگاهی ایمانی ارزشهای و اسالمی اخالق حیث به مسلمان

ایمان کنندۀ? کامل و پذیر نا جدا بخش این از فراتر بلکه دارد، را مسلمان ایمان اصلی جوهر راستکاری و صداقت است، مسلمان اخالق را صداقت مسلمان انسان که بخاطری می دهد، تشکیل

میداند. ایمان اهل وزیبندۀ? ارزشمند ستوده راستی و صداقت به را ایمان اهل خداوند زیرا

داده قرار تمجید مورد را وراستکاران در که می دهد دستور واکیداگیرند: قرار صادقین صفها﴿-1 ذينٱ يأي ٱ ءامنوا ل قوا هٱ ت ــ] ﴾١١٩ لصدقينٱ وكونوا مع لل ة:التوب

119]. باشید. راستان با وهمگام بترسید خدا مؤمنان! از یعنی: ای

حقیقت با همراه و حق به را زمین و آسمان ها کریم خداوند حقیقت و حق بر را خود زندگی تا خواست مردم از و است آفریده واین نکنند عمل وحقیقت حق جزبه و نگویند حق جز سازند، استوار


سر است. بناء داده قرار خلقت اصول اصیل ترین بعنوان را دستور و واضح اصل این که است آن از ناشی بشر بختی بد و گردانی بر را واهی اندیشه های آن عوض در سپردند، فراموشی به را روشن از را آنان فهم سوء این که ساخته اند مسلط خود مشاعر و افکار

به زندگی لحظات تمام در باید که حقایقی از و منحرف راست راهاست. گردانیده دور می داشتند التزام آن آن کردن رعایت و وراستی صدق به جستن که جاست ازهمین مسلمان اخالق وبنیادی اساسی ازپایه های زندگی، قضایای تمام درمی رود. بحساب اسالمی تهذیب پذیر نا تغییر و ثابت صبغۀ? و

و حقیقت بر مبتنی نیز اسالمی جامعۀ? ایجاد و گذاری پایه همچنان و می شمارد مردود را دروغین شایعه های و گمان ها بوده گرایی حق

جوانب تمام در مسلم و شده قبول حقایق ید با تنها که است معتقدباشد. اعتماد مورد و بوده حاکم حیات

که می فرماید قرارداده وتمجید تحسین مورد را صادقین خداوندتقوی اند: اهل این هالذيٱو﴿-2 قٱ جاء ب قونٱ أولئك هم ۦ وصدق بهل�لص الزمــر:] ﴾٣٣ لمت

33]. که وکسانی آورده اند خود با را وصداقت حقیقت که )کسانی

هستند(. واقعی پرهیزگاران آنان داشتند باور را وصداقت حقیقت گویی دروغ که روز معمول و ها برداشت عکس به ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر-3

و نجــات اســت، گردیده ما جامعۀ? برنامۀ? جزء پردازی شایعه و کذب در را کامی نا و هالکت و وراستی، صداقت در را کامیابی

می کند: معرفی مسلمان ها و اسالمی جامعۀ? در دروغ وجل ة وإن الر »إن الصدق یهدی إلی البر وإن البر یهدی إلی الجن

لیصدق حتی یکتب صدیقا، وإن الکذب یهدی إلی الفجور و إن الرجل لیکذب حتی یکتب عندالله اروإن الفجور یهدی إلی الن

ابا« .(1)کذ بسوی ونیکی می کند هدایت نیکی بسوی راستی یعنی: بتحقیق

نوشته )درفهرست( صدیقین که حتی می گوید راست وانسان جنت، می شود، وبدکاری فجور می کند، رهنمایی فجور بسوی دروغ ویقینا

نوشته که حتی می گوید دروغ وانسان می کند، رهنمایی دوزخ بسویگویان. از)جملۀ?( دروغ خدا نزد می شود

1.) والصلة- ) البر فی مسلم، علیه، متفق

45اسالمی اول: آداب بخشنموده: ایجاد فاصل خط وکذب صدق دربین ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر-4

»دع ما یریبک إلی ما ال یریبک فإن الصدق طمانینة و الکذب آن به کن وعمل می اندازد شک در را تو که را آنچه )بگذار (1)ریبة«

راستی چون نمی اندازد، درشک را تو که چه اطمنان باعث یقینااست(. شک ودروغ خاطراست وآرامش

تا بهتراست آن ترک شد، پیش شک برایت که یعنی: درچیزی که دارد را خاصیت این مسلمان نفس گردد،چون حاصل یقین

باشد. میداشته نفرت دروغ واز می کند حاصل اطمنان ازصدق داده قرار جنت ضامن مسلمان ها برای پیامبراسالم را صداقت-5

است: »اضــمنواملسو هيلع هللا ىلص»عن عبادة بن الصامت قــال: قــال رســول الله

ــدثتم، و ــدقوا إذا ح ة ؛ أص ــمن لکم الجن کم أض ــ تا من انفس ــ لی سوا ــ ــروجکم و غض ــدتم، و أدوا إذا ائتمنتم و احفـظـوا ف أوفـوا إذا وع

که می کند روایتعنه( الله )رضی عباده(2)أبصارکم و کفوا أیدیکم« کنید، ضمانت من برای خود ازنفس چیزرا فرمود: شش ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر

را: جنت شما برای می کنم ضمانتگفتیـــد. سخن هـرگاه را صداقت-1کردید. عهد راهروقت عهد وفابه-2 امانتدارشدید. کنیدهرگاه رااداء امانت-3کنید. حفاظت را خود شـرمگاهی-4کنیــد. حفاظت را تان چشمــان-5کنید. ظلم( منع )از را تان دست های-6

موارد صداقت و راستی را صداقت دشمن و دوست با پندار و گفتار در مسلمان انسان

نمی گوید، دروغ بگوید چیزی هرگاه میداند، خود اخالق وجزء پیشه وی به را امانتی هرگاه نمی کند، مخالفت کند پیمان و عهد هرگاه

را گویی دروغ اسالم پیامبر زیرا نمی کند، خیانت آن در بسپارنداست: گفته منافق ونشان ازعالیم

»آیة المنافق ثالثة إذا حدث کذب، و إذا وعد اخلف، و إذا ائتمناست: چیز سه منافق انسان نشانۀ?(3)خان«می گوید. دروغ می زند حرف که وقتی-1

1 : حدیث- ) القیامة، صفة ابواب فی الترمذی، (.2520رواهومسلم- ] [.2 بخاری کرده روایت


می کند. خالفی وعده کند وعده کسی با هرگاه-2می کند. خیانت درآن اوبسپارند، به را امانتی هرگاه-3

ثمرات و نتائج صداقت و راستی مهم احکام از یکی وراستی صداقت گردید ذکر که آنچه بر اضافه

دارد فراوانی ثمرات و نتائج است، نبوی ارشادات و هدایات و الهیمی کنیم: اشاره آن ها از بخشی به صرف که

سختی و مشکالت از نجات راستی و صداقت پیامد های از یکی-1می شود: گفته است. چنانچه غمها و هموم و

دروغ و نجات، اسباب صداقت »الصدق ینجی والکذب یهلک«است. هالکت باعث را برکت و فائده وتجارت، کار و کسب در راستی و صداقت-2

می فرماید: ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر که زیرا دارد، بدنبال نشده اند خارج معامله مجلس از که زمانی تا فروشنده و )خریدار

حقیقت و بگوید راست آن ها از هریک دارند. اگر را معامله فسخ حق بود، وپرثمرخواهد برکت با و مفید معاملۀ? آنان معاملۀ? نماید، بیان را

برداشته آن ها ازمعاملۀ? برکت بگویند، ودروغ کنند کتمان اگر اما. (1)می شود(

شهداء اجروثواب بدرجۀ? مساوی راستی صداقت اجروثواب-3می فرماید: ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر زیرااست: را او شهادت جهاد( زمینۀ? )درراه بخواهد ازخدا صادقانه )هرکسی

به را شهداء پاداش خداوند بمیرد، هم خود دربستر اگر نماید، فراهم. (2)داد( خواهد او

است، وجدان راحت و نفس آرامش راستی و صداقت نتائج از-4 .(3)است( آرامش می فرماید: )صداقت ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر زیرا

برخالف را خود ظاهر است، یکسان باطن و ظاهر در مسلمان-5 ملسو هيلع هللا ىلصپیامبـر زیرا نمی کند، نمایی خود به آراسته باطن

آن داشتن تظاهربه و ندارد، را چیزی که می فرماید: )کسی

3 : . : جاـء- ما بابـ ـ، ماـن ـاإلـی کتابـ مسـلم عالمةـالمنافق بابـ ـ، ماـن ـاإلـی کتابـ بــخارـی.] المنافق عالمة فی

1.] البخاری- ] رواه2] مسلم- ] .رواه3.] الترمذی- ] رواه

47اسالمی اول: آداب بخش تن بر را وفریب دروغ لباس که است کسی مانند می کند، .(1)می کند(

ندارد، سابقه و مسلک و تخصص درموضوعی که کسی مانند یا و یا و لفظ، چند گفتن با می کند بودن مسلکی به تظاهر بالعکس ولی این متخصص و مسلکی من که می دهد نشان را خود جمله، چند

پس نمی تواند، برآمده موضوع آن عهدۀ? از حالیکه در هستم، بخش تن به بخاطر و نکرده، پیشه را راستی و صداقت اشخاص همچو و مسلکی و علمی خیانت و فریب، را خود واقع در دروغ لباس کردن

است. گردیده مرتکب را تخصصی کند، کامیاب را خود نقل به می خواهد که تلمیذی مانند یا و

این علمی بخاطرخیانت واقع در نماید، کسب را عالی درجاتاست: گردیده مرتکب را بزرگ جرم های

است. نکرده رعایت را علمی اخالق و وراستی صداقتأ- درهمۀ? خیانت است، کرده خیانت فضل و علم دربخشب-

بزرگتراست. جرم فضل و علم بخش در اما است، جرم بخش هاـ امانت و امانتداری در اسالم2

گیرد، تعلق آن به دیگران حق که آنچه امانت: هر معنای-1باشد. واجب آن صاحب به آن دادن پس و نگهداری

است. امانت ثروت و مالاست. امانت فضل و علم مثال: مربی نزد مسلمان ها اوالداست. امانت منصب و قدرت و یچوک

است. امانت المال بیت و عامه یدارایاست. )معلم( امانت نجگانه پ حواساست. امانت کرده مقرر خداوند که را یتکالیفاست. امانت مردم ودایعاست. امانت

اسالم شریعت در آن حفظ و امانت ادای به راجع بناء تأکید اکیدا نبوی( آحادیث و قرآنی )آیات شرعی نصوص که گردیده،

و بحث را امانتداری اصول وسیع، درابعاد و مختلف دربخش های منوط و مربوط فضل و علم و شایستگی و لیاقت به را آن ضوابط

محکوم اخروی و دنیوی سنگین جزا های به را ومتخلفین می گرداندمی کنند.

موضوعات بر که است وسیع مفهوم دارای اسالم در امانت-2 می گیرد. دربر را متعدد ومعانی اطالق معنوی و مادی

1.] الترمذی- ] رواه


می کنــد: تأکید دارد جامع معنای که امانتها ادای بر کریم قرآن بناءهٱ۞إن ﴿ أن تؤدوا لل مرك ل� ي Aا لهالأمنتٱل تحقیق به [58النساء: ] ﴾ل� إلى أ

برسانید. امانت صاحبان به را امانتها که می کند امر را شما خداوند شامل واشخاص افراد وهمۀ? است عام امانت معنای چون-3

مسلمان وزن ازمرد فردی هیچ و می گیرد قرار شرع خطاب کند. تصور بیرون و فارغ امانتداری دایرۀ? از را خود نمی تواند

گردد برمی نکته این به اسالم پیامبر حدیث در امانت مفهوم بناء محول انسان برهر که آنچه هر از که بدانند باید انسان ها تمام که

ندانند یا و بدانند دیگرها اگر می گردد، پرس باز مورد انسان این حتمامی گیرد: قرار الهی

کم مسؤول عنمی فرماید: ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر چنانچه کم راع و کل »کلجل راع فی أهله و ته و الر رعیته فاالمام راع و هو مسؤول عن رعی

ته و المرأة راعیة فی بیت زوجها وهی هو مسؤول عن رعیده و هو مسؤول عن مسؤولة عن رعیتها والخـادم راع فی مال سی

مسؤل شما وهمه )سرپرست( هستید شبان شما همه (1)رعیته« خود رعیت مسؤل واو است شبان امام میباشید، خود رعیت

خود رعیت ومسؤل است چوپان خود درخانوادۀ? مرد و می باشد خود رعیت مسؤل واو است چوپان شوهرخود درخانۀ? وزن می باشد، خود رعیت ومسؤل است چوپان خود آقای درمال خادم می باشد، مسؤل شما وهمۀ? هستید پرست وسر چوپان شما همۀ? و می باشد،

می باشید. خود رعیت داد دست از را خود ارزش ملتی بین در داری امانت که زمانی-4

و واسطه ها، می بینی که است وقت آن در بست، سفر رخت و ببازی را عامه مصالح تمام شخصی رابطه های و سفارش ها

کفایت و توانایی و می سازد، پامال را عامه وحقوق گرفته مقدم ازصف را شایسته افراد و داده هدر به را کاردان افراد

نا افراد آن، عوض به و میراند عقب به گی سازند کاربرای حالت واین می سازد، آنان گزین جا را بی کفایت و شایسته

پیامبر درحدیث که است نابودی و موعود فساد همان نمونۀ? قیامت گردیدن برپا و دنیا نظام خوردن برهم بعنوان اسالم

است: شده معرفی

1. البخاری- رواه

49اسالمی اول: آداب بخش متی تقوم الساعة؟ فقال:ملسو هيلع هللا ىلص»جاء رجل یسئل رسول الله

اعة فقال کیف إضاعتها؟ فقال إذا عت األمانة فانتظر الس إذا ضیاعة « د األمر إلی غیر اهله فانتظر الس . (2)وس

بر وقت چه کرد: قیامت وسوال آمد خدا رسول نزد یعنی: مردی گردد. آن ضایع امانت که زمانی فرمود: آن خدا پیامبر می شود؟ پا

فرمود: خدا پیامبر است؟ چگونه امانت شدن ضایع پرسید مرد شود سپرده آن اهل غیر بهدولتی( وظایف و )اداری کارهای هرگاه

باش. منتظرقیامت پس خود وکشور جامعه و خود ماحول و خود به : بیاییدتوجه قابل

کنیم؟ فکر انصافانه

- دیانت و دینداری از نگاه اسالم3 به پابندی و یگانه خدای به بودن معتقد و داری دین یعنی دیانت

اسالم. مبین دین ارشادات و اوامر ذیل حقایق به انسان زندگی مختلف بخش های در اسالمی اوامر

جمله: آن از که می گیرد ط ارتبا اسالم، اخالقی نظام اسالم، سیاسی نظام اسالم، اعتقادی نظام

اسالم، اجتماعی نظام اسالم، قوقی ح نظام اسالم، صادی اقت نظام از مختلف بخش های در که وغیره... است اسالم ضایی ق نظام

تطبیق متدین گان بنده طرف از و صادرشده شریعت طرفمی گردد.

نیاز بیشتر تفصیل و بحث به فوق بخش های این از ] درهریکی است. اخالقی نظام صرف ما منظور حاضر رسالۀ? این در که است در«قرآن درپرتو مسلمان عقیدۀ?» درکتاب را عقاید بخش زیرا

در اجتماعی نظام بخش و خوانده اند، محترم محصلین اول صنفگردد[. « مطالعهدرجامعه دین نقش» رسالۀ?

اخالق که است این اخالق بخش در دیانت بحث از مقصود پس را مسلمان ایمان بخش یک نیست. بلکه عقیده از مجزا اسالمی

رابطۀ? اخالق و عقیده بین در خاطریکه به می دهد، تشکیل اخالق وجود مستلزم یکی وجود که دارد وجود محکمی و عمیق نهایت

2. البخاری- رواه


اخالق نمودن مراعات خواهش ازما اسالمی عقیدۀ? دیگراست، دارد. را دینی ارزش های و اصول دیگر و اسالمی

اصول فدا کاری: الله رسول رسالت به تصدیق و خدا به ایمان و عقیده براساس بنامی شود. پیدا روزعقبا به وباور

وقتیکه تا نمی کند فدا را خود جان و مال انسان است طبیعی و عالی مبدأ مسلمان باشد. نزد نداشته برترایمان و عالی مبدأ بریک چیزی اسالمی وملت الله رسول به محبت و خدا به ازایمان برتر

درس مسلمان ها تاریخ درادوار خاطر همین به ندارد، وجود دیگری مال به خدا راه در جهاد آن بارز نمونه های از بودند، کاری فدا ونمونۀ?

است. نفس و به دینداری و ایمان و عقیده مبادی این که آن هائی نزد پس

چه آیا است ازتارعنکبوت ضعیفتر ویا ندارد وجود واقعی مفهوم ومعنوی، مادی اشیائی پربها ترین و مقدس ترین که کنید فکرمی

شان شخصی ومصالح آرمان تحقق خاطر به را واسالمی ملی پس ندارند، عقیده قیامت پرس باز به که آن هائی و نمی فروشند؟

چیزاست؟ چه بازی سودا و گری معامله از شان نزد مانع سید، هرا نه روزقیامت وازعذاب نترسید، ازخدا انسانیکه پس پذیری مسؤلیت وعدم کاری، فریب دروغ، خیانت، از را وی چیز چه

می شود؟ مانع به نفسی وهوس وهوا شخصی مصلحت غیراز به که آن هایی پس

قناعت را آن ها می توانید چگونه ندارند، وعالقه عشق دیگر چیزی زیرا نمایند؟ اخالقی فضائل فدای را شان شخصی مصالح که دهید

دارد. وایمان عقیده به ضرورت کاری فدا اصول خاص مسلمان ها بین در صرف را اخالق برنامۀ? تطبیق اسالم دین

اسالمی اخالق بلکه نکرده، می باشد. مسلمان انسانی امر یک کامال ازگفتار اعم خویش زندگی بخش های تمام در که است مکلف

خداوند مخلوقات تمام با وحتی ودشمن دوست با وپندارومعامالتباشد. اخالقی اصول پابند است امت مشهوروتابعین علمای ازجملۀ? که میمون بن مهران

می گوید:

51اسالمی اول: آداب بخش کرده ادا یکسان کار وبد کار نیکو انسان های با که است چیز »سه

رحم. - صلة3پیمان. و - عهد2- امانت. 1می شود:- شجاعت4

دالوری. دلیری، معنی به: لغت در شجاعت نماید انقیاد را ناطقه نفس غضبی نفس که است آن :اصطالحدر

تا کند، او رأی برحسب واقدام نشود مضطرب هولناک امور در تا. (1)باشد جمیل صبرش و محمود فعلش

(. ترس خوف با مبارزهبطورمختصراگربگویم: ) ویا را اخالقی نظام وپایه های حسنه، اخالق اساس که شجاعت

بناء دارد، قبال در را وسخاوت نفس به واعتماد می سازد، استوار حدود آن استعمال وبرای نموده تمجید شجاعت از اسالم مبین دین

این از که نموده تأکید است. و گردانیده مشخص موارد و خاص اگردرانسان که زیرا شود، گــرفته کار باطل محو به کمک در جوهر واستبداد ظلم برابر در نباشد، موجود دالوری و شجاعت نیروی احسن وجه به را مقدس جهاد فریضۀ? و نمی تواند، کرده مقابله خود پیروان اسالم دین حسنه صفت این به نمی تواند. بناء داده انجام

فرماید: می ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر و نموده وتشویق ترغیب را در که یعنی: آن (2 )»خیارکم فی الجاهلیة خیارکم فی االسالم«

اسالم حمیده( در ودیگراوصاف اخالق )ازنگاه بهتربود جاهلیت زمان دیده نا کسی هیچ اخالقی ارزش های و خوبی بهتراست. دراسالم هم

است. نشده گرفته

اقسام شجاعت است: قسم پنج بر شجاعتمی گوید: اصفهانی راغب امام

که:غضب است آن درندگی )درندگی( شجاعت سبوعیة-1نماید. را غلبه اقدام و نموده حرکت

که:غضب است آن حیوانی )حیوانی( شجاعت بهیمیة-2 غریزۀ? واشباع ونوش خورد هدف به رسیدن بخاطر وجنگیدن

باشد. جنسی که: است آن شده تجربه شده( شجاعت )تجربه تجربیة-3

شود. داده قـــرار کامیبابی اساس گذشته جنگی تجربۀ?1 : ج- ) دهخدا نامه (.14167/ 9لغت2.] العلم- ] کتاب مشکاة مسلم، رواه


وغیرت که:جنگ است آن جهادی )جهادی( شجاعت جهادیة-4باشد. اسالم ازدین خاطردفاع به

که: با است آن باحکمت باحکمت( شجاعت) حکمیت-5.(1)گردد اجرا ضرورت بقدر خوب کیفیت وبا فکروهوش

- عدالت5 بناء است، اسالم اجتماعی مهم ازموضوعات عدالت تأمین چون

می گردد: بحث ذیل موضوعات عدل به راجععدل. معنایعدل. به راجع دین نقشاسالم. در عدالت مثالاسالمی. عدالت اهداف

- معنی عدل:1 بسوی میل و استقامت برابری، معنی به مصدر: اعتدال، عدل

.(2)گویند را حق

- نقش دین راجع به عدالت:2است. اسالمی جامعهء تشکیل اساسات از یکی عدالت

شده داده خاصی اهمیت اصل این به اسالم نظام در بناء شناخته بشری جامعۀ? سعادت کاخ مهم ازستونهای است،عدالت

اتالف از را جامعه یک افراد که است راهی یگانه است. و شده به می توانند آن درپرتو و می سازد مامون وتعدی ظلم حقوق، که درجامعۀ?ببرند. لذت زندگی وازمنافع کنند خاطرزندگی فراغت دار برخور آن از ومردم قرار بر اسالم اجتماعی عدالت اصول وشیشۀ? می شود دار نمو ومرج هرج بی نظمی، هــرگونه نباشند وعداوت بغض کینه، و حقد کثافات به مردم دل های پاک و صافمی گردد. ملوث

وبقای حفظ بقای برای که را چیزی اولین اسالم مقدس دین برقرار مردم بین که است عدالت مبدأ داشته، مقرر بشر هستیباشد.

1 : الکریم- الرسول اخالق مکارم فی النعیم .6/2325نضرة2.] جرجانی- ] تعریفات

53اسالمی اول: آداب بخش باندازۀ? اصلی هیچ روی اسالم اجتماعی درمباحث دلیل همین به

است. نشده تکیه عدالت به توصیه تنها اسالم اینکه است توجه وقابل ضروری که آنچه اما

و آیات خواندن ، است عدالت اجرای مهم بلکه نمی کند، عدالت نوشتن ویا منابر برفراز تنها کند، امرمی عدالت به که احادیث درالبالی آن ها گفتن ویا وضعی قوانین ومجالت، اخبارات درکتب،

مان در درجامعه را وتبعیض بی عدالتی درد تنهایی به سخنرانی ها آشکار دستورها این مفاهیم و روزعظمت روز آن بلکه نمی کند،شود. پیاده مسلمان ها زندگی درمتن که می گردد جهان تمام العقول محیر سرعت با ومعقـول راستین نظام واین

مورد مبادی این وقتیکه وتا داد قرار خود وتسخیر سیطره تحت را هرنوع می نمودند پیروی وازآن بود اسالمی جامعۀ? وقبول تائید

زندگی حسن از و می شتافت شان استقبال به وسرفرازی کامیابیبودند. برخوردار معنوی و مادی وحاکمیت

بر وجورتعدی ظلم ، شد ترک اصل این به عمل که روزی آن از و و افراد دست به مسلمان ها نوشت سر شد، حاکم اسالمی جامعۀ?

واستثمارگران استعمارگران توسط شناس نا خدا و مستبد اشخاص که است چنان و چنین مسلمانها حال گردید، ومیراثی تفویض جهانی

می شنوید. و می بینید اگر رفتۀ? دست از وکرامت عزت می خواهد اسالمی جامعۀ? واقعا

امت این اول که کنند وعمل رجوع اصل بان آرد، بدست را خویشکردند. وعمل رجوع اصل بان اعتنای ومدنی مکی درسورت های کریم قرآن عدالت به راجع

وبیگانه قریب دشمن و دوست با را عادالنه وروش نموده خاصیمی فرماید: چنانچه شمرده الزمدلو ﴿-1 م على أال ت ان ق شن ك رمن Bاوال ي ه Cل لو ل� Dٱل ولCدلوا رب للت 89 هو أ ى ل? ل?

ٱو ــوا ق ٱ ت م�لل هٱ إن ه ــونلل مل ــا ت ــي بم لC خب م; ــنی: [8ة: المائد] ﴾٨ ر یع بگذارید را عــدالت اصل نســازدکه باعث را شما مردم دشمنی

شـما که سازید خود پیشۀ? را عدالت کنید، بی عدالتی ایشان وبا حســاب گــاران ودرقطــارپرهیز می ســازد نـزدیک تقوی براه را

می شوید. هٱ۞إن ﴿-2 لل مر ب Aا ي لٱل ل�ع نٱ ول س ل�إ .[90النحل: ] ﴾ل

کند. امرمی واحسان عدل به هلالج لج یعنی: خداوند


عدل می شود؟ تصور گیراتر و تر « جامععدلاز» قانونی چه می گردد، برمحورآن دنیا هستی نظام تمام که است قانونی همان

موجودات وهمۀ? وروز شب ومهتاب، آفتاب وزمین، آسمان ها گفته که است مشهور مقولۀ? است. بناء قایم عدالت براساس

می شود: وانصاف عدل بخاطر یعنی »بالعدل قامت السماوات واألرض«

عادل دولت است شده گفته نیز است. و استوار زمین و آسمان وصف با ظالم دولت ولی است، بقایش امکان کافرباشد اگرچه

می گردد. ونابود نیست بودنش مسلمان ازاین کوچکی گوشۀ? که انسانی جامعۀ? بنگریم خود به اگر حاال

مستثنی شمول جهان قانون ازاین نیزنمیتواند پهناوراست عالمدهد. ادامه خود سالم حیات به عدل وبدون باشد

خود درجای هرچیزی که آنست کلمه واقعی معنی به عدل پس تعدی ازحد، تجاوز تفریط، افراط، انحرافات، هرگونه براین بنا باشد،

است. عدالت اصل برخالف دیگران حقوق به کار یک هر او بدن دستگاه تمام که است کسی سالم انسان یک

چند یا یک اینکه محض به اما دهد، انجام وزیاد کم بدون را خودش نهاد، گام درمسیرتجاوز ویا کرد کوتاهی وظیفه درانجام دستگاه

است. حتمی بیماری و می گردد نمایان بدن درتمام آثاراختالل فورا بدون که است، انسان یک بدن همانند نیز انسانی جامعۀ? کل

بود. خواهد بیمار عدالت اصل رعایت نموده توضیح مثال با ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر را مسلمان ها اجتماعی وحدت

واحد اند: جسد مثل مسلمان ها می فرماید »مثلملسو هيلع هللا ىلص»وعن النعمان بن بشیرقال: قال رسول الله

المؤمنین فی توادهم وتراحمهم و تعاطفهم، مثل الجسد إذا اشتکیهر والحمی« . (1 )منه عضو تداعـی له سائر الجسد باس

فرمود: ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که است بشیرروایت ابن ازنعمان همدیگر به شان ومهربانی ورحمت درمحبت مسلمان ها مثال

اعضای دیگر آید بدرد ازآن عضوی هرگاه که است، جسد یک مانند می کنند. همراهی آن با وبیدارخوابی درتب جسد

.2586مسلم(. )6011بخاری- )1 والصلة( البر کتاب

55اسالمی اول: آداب بخش وهمکاری رحمت محبت، جامعه دریک هنگامیکه شک شرح: بدون

همگان برای واحدی احساس نیز وغم ها شادی ها در شود، حکمفرمامی گردد. پدیدار

حالت)رح( سعدی فارسی سخنور و نیزشاعرمعروف و است: کرده تمثیل شعری در را مسلمان ها اجتماعی

سلطان تو بد و پرنیک است شهری تو وجودخرد دانا ودستور

و رهزن هوس، و هوی حر نیکنامان ورع و رضابر کیسه

آسایش ماند کجا بدان با کند عنایت سلطان چوبخردان؟

دررگانندو وحسدچوخون وکین وحرص شهرت تورادرجسد جان پنجۀ? سر بینند چو ستیز نماند را هوس و هوی

تیز عقل،

ها ﴿-3 ذينٱ۞يأي ل طٱ ءامنوا كونوا قومين ب لFق علىل ه ول لو شهدآء لل أو نٱل�أنفسك ل ولد ربينٱ ول ل?أ .[135النساء: ] ﴾ل

برای گان دهنده گواهی استوارگردید مومنان! برانصاف یعنی: ای شما نزدیکان ومادرویا ضررپدر به ویا شما ضررخود به اگرچه خدا

شود. تمام که می گردد ثابت اسالم اساسات ومطالعۀ? برسی از بعد اکنون

وحفظ واخوت صلح نقش فردی و اجتماعی زندگی در دین نقشاست. کرامت اجازه مسلمان ها دربین را واختالف تفرقه ایجاد نوعی هیچ

ایجاد ولو باشد، که نشانی و نام رسم، و هراسم به لو و نمی دهد،باشد. که قومی و شخص هر طرف از تفرقه

- مثال عدالت در اسالم:3 بلکه نکرده، فــرق باهم را مختلف ونژاد های اقوام اسالم-1

هم با را وزن مرد ومحکوم حاکم وغنی فقیر وسیاه سفید که است واضح برهمگان نمونه اش است، خوانده برادر

صف یک در مساجد در جماعت نماز ادای هنگام مسلمان ها

ــالمی اخالق56 ــ آداب و اساجتماعی همۀ? وامتیاز تفاوت غیر به می دهند، انجام استاده متحد

می گردد. اجراء شان شعائراسالمی و دینی مراسم در ندارد، سراغ کسی را برابری چنین امروز معاصر دنیای در

پوست وسفید پوست سیاه درعصرحاضرنژاد حتی غرب دنیای باهم وتعصب پرستی نژاد مسألۀ? بخاطر را شان مذهبی مراسم

نمی توانند. داده انجام بلکه داد قرار ملغا را جاهلیت تعصبات این صرف نه اسالم اما

و اعراب باهمۀ? را أروپائی صهیب آسیائی، سلمان ،افریقائی بالل و اخوت سیاست، و عبادت متحد صف یک در برابر قریشی هاداد. قرار معاشرت

با و دینی فرایض عالی ترین مسلمان ها همه از مهمتر-2 بیـت حج از عبارت که را خویش تاریخی اجتماع ارزش ترین

یک و هـدف یک لباس، یک و شعار یک به است الحــرام اللهمی دهند. انجام مکان یک امام، یک مرام،

مراسم این بشریت عالم پیشوای بخاطریکه نیست عجب واین وتبعیض تعصب گونه غیرهیچ به را است. نموده اجرا عمال

درمیدان الوداع درسفرحجة اسالم پیامبر که تاریخی ونیزدرخطبۀ? انسانیت درقبال را واسالم نبوت مشی وخط نمود ارائه عرفات

مردم: گروه فرمود: )ای چنین نمود اعالن قیامت تا وبشریتبرادراند: مومنان

آدم زادۀ? شما است،همهء یکی وپدرشما است، یکی شما خدای که است کسی خدا نزد شما گرامی ترین است، ازخاک آدم و هستید،

ندارد....( امتیاز پرهیزگاری جز عرب برغیر عرب گارتراست، پرهیز(1) .

- از جملۀU اهداف عدالت اسالمی4رفع تبعیض و ایجاد اخوت:

وایجاد تبعیض رفع اسالمی، عدالت اهداف جملۀ? از چون-1است. انسانی وشرافت کرامت حفظ و اخوت

دیگر- ] 1 و خطبه این قیم، ابن از المعاد زاد و هشام ابن سیرت تهذیب.] ) ( کردند نقل را وسلم علیه الله صلی پیامبر الوداع سفرحجة خطابه های

57اسالمی اول: آداب بخش اصل به را گرا قوم پرست، نژاد اندیش، کوتاه انسان های بناء

فرماید: ومی نموده متوجه شان پیدایش و خلقتها﴿ اسٱ يأي وأنثىلن نكم من ذك ا خل م; إن .[13الحجرات: ] ﴾ل?

و آدم وزن. )همانا مرد ازیک را شما ! آفریدم مردم گروه ای جویان جرا ما شما که را وتفرقه تبعیض این هستند(. پس حواء

دامن مشروع نا اهداف آوردن بدست وبسبب فاسد بخاطراغراض حواء و آدم ازیک شما اصل که زیرا چه؟ وبرای کجا؟ از می زنیداست. شده آفریده

نیزذکرشده الوداع حجة درخطبۀ? که فوق آیۀ? این مورد در-2 اساس هردو که شده نقل روایت دو نزولش شأن درموردمی سازد: استوار را شرعی وعدالت اسالمی اخوت

بیاضه بنی قبیلۀ? که می کند نقل زهری در»مراسیل« از ابوداودآ- رواج. به مطابق هند ابی خویش شدۀ? آزاد غالمی به

ها﴿ که شد نازل آیه این بناء نکردند، ازدواج اسالم از قبل اسٱ يأي لن وأنثى نكم من ذك ا خل م;إن ﴾ل?

کعبه بام باالی که داد فرمان مکه فتح حین بالل به ملسو هيلع هللا ىلصپیامبرب- بلند کعبه درفـراز را اکـبر اللــه شـعارملکوتی یعـنی گویـد، آذان رفته نازل کریمه آیۀ? شدند. واین خشمگین مکه االیمان جدید بزرگان کند،

شد. نورس جوان که را زید بن اسامه ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر تاریخ شهادت به-3

بزرگان کـه برسپاهی بود، شده آزاد غالمان ازجملۀ? وپدرش ابوبکر، شمول با اربعه وخلفاء مبشره، عشرۀ? ازجمله صحابه

شامل سپاه درآنعنهم( تعالی الله )رضی علی عمر،عثمان، شد پیش ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر رحلت مسأله امیرمقررکرد. )چون بودند

ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر ازوفات تاخیرافتاد( بعد به سپاه حرکت کردن سوارحرکت واسامه پیاده مسلمین خلیفۀ? ابوبکرصدیق

کرد. رخصت ازمدینه را سپاه خلیفه اینکه تا را بندگی و غالمی عنوان غیرمسلم باسیران باینکه توجه با-4

وقت آن ملل و واقوام اجتماعات تمام در چون می شود، داده شعارحقوق درزمان حاال وحتی بود، مروج استثناء بال زمان و

اسیران با می شود دیده تأسف با انسان، حقوق ترویج و بشر قرندر دنیا مهم زندان های حال از می شود، رفتار چگونهندارند. اطالع المللی بین مؤسسات حتی میالدی یکم و بیست


حقوق و رفتارانسانی به چگونه قبل سال صد رده چها اسالم ولی می کند. تأکید اسراء بشری

وحقوق حقوق حس معاصر دموکراسی درحکومت های اما اشاعه زمان ازآن غربی تمدن در بلکه برابری، مساوات، خواهی،

صادر میالدی1789 سال در که بیانیۀ? در فرانسه انقالب که یافتنمود. اعالن بشر حقوق ازمبادی یکی عنوان به کرد،

و قوانین از دربسیاری برابری و مساوات اصطالح بعد زمان ازآن گردید. وارد المللی بین پیمان های

شریعت قانون جز به قانونی درهیچ فوق تاریخ از پیش بشر است. نداشته حقوق اسالم

- اطاعت6 اوامر: چون و وظائف دراجرای وفرمانبرداری اطاعت اصول

وبه اجتماع نظم تأمین خاطر به بناء است، قانون و نظم دین اسالم عالی ومقامات امراء و زعماء برای سری ها، ازخود خاطرجلوگیری

وحدود معین حقوق رتبه پائین افراد و دونان ما برای هم و رتبه هریک که است، نموده تعین شان مأموریت و درآمریت را مشخص

کم غیر به را خویش محولۀ? وظیفۀ? الهی قانون چوکات داخل دردهند. انجام بی مورد جویی استفاده غیر به و وکاست

نموده تعین حدود شان امارت دهان( در آمرین)فرمان وبرای ما وبرای نباشد وی رسول و خدا امر مخالف امرشان باید که است واجرا قبول را مسلمان اوامرآمرین که گردانیده الزم نیز دونان نباشد، وی رسول و خدا فرمان و امر مخالف که زمان تا کنند،

قابل صورت هیچ به باشد گناه و معصیت آن دراجرای که درصورتنیست: وتعمیل اجراءها﴿-1 ذينٱ يأي ــوا ل هٱ ءامنوا أطيع ــوا لل ولٱ وأطيع ســ رٱ وأولي لر ل�أ ل

ــردوه إلى في شــ ف ت ــز ــإن تن ف مGمنك ل ل� Cل هٱىل� ولٱ ولل ســ لر ل� إن كنت ــون ب من هٱل�ت ٱ ولل م لوي �;أخــٱ ل ه ســل ــك خ وأ ل� ذل در ويال نل@ Aا ت النســاء:] ﴾٥٩ل

59]. قرآن( و از پیروی )با اید! ازخدا آورده ایمان که کسانی یعنی: ای

و کارداران واز کنید، او( اطاعت سنت به تمسک پیغمبر)با از اگردرچیزی و نمایید فرمانبرداری )مسلمان( خود فرماندهان

او)سنت( برگردانید، پیغمبر )قرآن( و خدا به را آن داشتید اختالف

59اسالمی اول: آداب بخش قرآن به رجوع کار)یعنی دارید. این ایمان روزقیامت و خدا به اگر

تراست. فرجام وخوش بهتر شما وسنت( برای می نماید ملزم ازخود اطاعت به را مؤمنان خداوند آیه دراین

وقرآن شود، عمل قرآن به که می کند پیدا تحقق وقتی خدا واطاعت واساس پایه که است خداوند ونواهی اوامر بر مشتمل که است درمورد هروقت می دهد، تشکیل را اسالمی شریعت وقوانین احکام هرگز اسالمی شریعت باشد داشته وجود درقرآن نصی حادثۀ?

کند. تجاوزنمی آن از سرموی ملسو هيلع هللا ىلصمحمد پیامبرش از تا دستورمیدهد برمؤمنان خداوند پس

شریعت ومقاصد احکام که پیامبراست که چرا کنند، واطاعت پیروی بیان مسلمان ها برای است، شده نازل قرآن مجمل آیات در که را

دوم واصل قراردارد دوم مقام در ازقرآن بعد است شده نقل ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر از که صحیحی سنت که باشیم داشته یقین باید لذا می نماید،آید. شمارمی به اسالم قانون برای

درتشریع سومی اصل به را مؤمنان خداوند ازآن بعد به ملزم را وآنان می کند، وراهنمایی ارشاد اسالمی وقانونگذاری

اطاعت به ملزم که همانگونه می سازد، ازآن وفرمانبرداری پیروی )اولی عنوان به کریم قرآن که اصل واین باشند، پیامبرمی و ازخدا

هستند. ازشما که امری مسؤلین یعنی میبرد، نام آن االمر( ازاولی االمر چه کسانی اند؟

آنان به ملت افراد که وعقد حل ازاهل عبارتند االمر، اولی حساب به ملت ونظر رأی عنوان به ونظرایشان می نمایند، مراجعهمی آید.

است، ازمسلمانان وعقد حل اهل االمرجماعت ازاولی مقصود رؤسا وسایر لشکر، فرماندهان علما، حاکمان، عبارتند: ازامراء، که

هنگام به که هستند ومقامهای شخصیت یا و نفوذ صاحب ومردان عمومی مصلحت برای گیری تصمیم ویا واحتیاج مشکالت بروز

هرگاه ها شخصیت و افراد اینگونه می نمایند، مراجعه آن ها به مردم است واجب برمسلمانان کردند، پیدا نظر اتفاق حکم ویا امر بریک

اشخاص، این براینکه مشروط کنند، اطاعت امرازایشان دراین که مخالفت الله رسول وسنت خدا دستورات با و باشند مسلمانان ازما

وبریک بپردازند، بحث به کامل آزادی با و واجبار اکراه بدون و نورزند جزء شود، نظرمی اتفاق برآن که ومسألۀ? نمایند، اتفاق موضوع


بحث به آن بارۀ? در دارند حق که باشد واجتماعی عمومی مصالح بخش از نباید و نمایند، اعمال آن در را ونظرخود بپردازند وبررسی

. باشد وعبادات عقاید شوری( که )مجلس شبیه هستند جماعتی وعقد حل اهل

را ملت سیاست وجنگ صلح ودرزمان دارند، نظارت ملت برمصالحمی نمایند. رهبری

برمسئلۀ? واقعی ومنتخب اعتماد ومورد خبره اشخاص این هرگاه از است واجب برملت رساندند تصویب به را وقانونی کردند توافق

به را آن است الزم هم مملکت ورئیس وبرحاکم نمایند، اطاعت آن خود مصوبه قانون آن اجرای از حاکم وهرگاه درآورد، اجرا مرحلۀ?سازند. وبرکنار عزل را او دارند حق وعقد حل مجلس کند داری

اصطالح در که است همان االمر( برموضوعی، )اولی اتفاق( می گویند.اجماع) بدان اصول علمای

جایگاه اجماع: دراسالم قانونگذاری ارکان از اساسی ورکن اصل سومین اجماع

باشد، نداشته وجود وسنت درقرآن صریحی نص که وهنگامی است،می گردد. واستناد توسل اصل آن به

خداوند وعقد، حل االمر( واهل )اولی نظردربین اختالف هنگام به به مراجعه که است، کرده مشخص را ومخالفت نزاع قطع راه

علل باید دین کلی اصول به مراجعه است. با دین عمومی قواعد نظایر بر را وموضوع نمود جستجو را موضوع وشرائط واسباب دستورمیدهد اصل این به متعال خداوند کرد، قیاس آن واشباه

ومی فرماید: في ش فردوه إلى ﴿ ت مGفإن تنز ل ل� Cهٱل سولٱ ولل .[59النساء: ] ﴾لر

را)باعرضه( کردن آن داشتید اختالف باهم درموضوعی یعنی: اگربرگردانید. وپیامبر خدا به وسنت برقرآن

است چیزی همان دین وقواعد، براصول موضوع نمودن عرضه وقیاس می شود، ( گفتهقیاس) آن به اصول علمای دراصطالح که

االمر( می باشد، )اولی وظیفۀ? آن نظیر و شبیه برموضوع موضوعی وفقه بینش اهل و دانشمندان و علما از جماعتی است الزم وبرآنان

بپردازند. وتحقیق بحث به مورد دراین تا کنند انتخاب را

61اسالمی اول: آداب بخشجایگاه قیاس بر نظایر:

نص که هنگامی است، شریعت ازارکان رکن چهارمین قیاس االمرهم اولی واجماع نباشد دست در وحدیث ازقرآن صریحی

متوسل آن برنظایر موضوع قیاس به وفقهاء علما ندارد، امکان داشته اتفاق است الزم االمر می گویند: اولی که این البته میشوند،

قیاس شوند، متوسل قیاس به باید اختالف بروز ودرصورت باشند ولی باشد، اجتماعی نظرازمسایل مورد موضوع که است هنگامی

طبق است الزم برهرمجتهد باشد، عبادات جزو موضوع اگر از دارد حق وهرمسلمانی نماید، عمل خود واجتهاد نظروتشخیص

.(1)کند وپیروی تقلید دارد واعتقاد اواعتماد به که هرمجتهدی

شروط آمریت و مأموریت: است شده شناخته اصل یک بعنوان اسالم در ومأموریت آمریت

امرمطلق این ولی می دهد، توضیح صراحت به کریم قرآن چنانکه که معنی باین الهی، معصیت عدم قید به است مقید بلکه نبوده

دراجرای که بشرطی است اجراء قابل دون ما باالی امرآمرمسلمان نباشد. او پیامبر مخالفت و خداوند گناه و امرمعصیت آن

آن واگردراجرای نیست. چنانچه تطبیق قابل باشد گناه امرشرعافرماید:می ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر ملسو هيلع هللا ىلص»عن عبد الله بن عمــر)رضــي اللــه عنهمــا( عن النبی -2

قال: »السمع والطاعة علی المرأ المسلم فیما احب او کره، .(2)ما لم یأمر بمعصیة، فإذا امر بمعصیة فال سمع وال طاعة«

درهرآنچه است واجب برهرمسلمان وطاعت فرمود: )سمع ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که است روایتعنهما( الله )رضیعمر ابن ازعبدالله وقتی نباشد، گناه امر درآن که زمان تا بد، ویا دارد، خوش که

(.نیست الزم کردن آن واطاعت شنیدن پس باشد، گناه امرآمربهمی کند: تعین را اطاعت حدود ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر دیگری حدیث در نیست. چنانکه اجراء قابل امر آن یعنی

ملسو هيلع هللا ىلص»عن علی )رضی الله عنه( قال قال: »رسول اللــه -3 الما الطاعة فی المعروف« .(3)طاعة فی معصیة إن

1: ص- ) االسالمی، الدین (.503ـ 500روحاالحکام- )2 کتاب : 93بخاری : نمبرحدیث( والطاعة، السمع ،مسلم:7144باب

1839.3/ ا- ) مشکاة علیه، .319متفق ضاـء( ـق ـاالمارةوـاـل کتابـ


فرمود: ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که است روایتعنه( الله )رضی ازعلی نیست، اطاعت درگناه است. درامرمعروف اطاعت یقینا

می نویسد: فوق حدیث شرح در مشکاة شرح مرقاة »ای ال طاعة فی معصیة الحد من اإلمام والوالدین والشیخ، إنما

یعنی: اطاعت (1)الطاعة فی المعروف ای ما ال ینکره الشرع« یا و والدین ویا )آمر( باشد امام ولو کسی هیچ برای درگناه نیست استاد، مخالف که است امری آن در داری فرمانبر و اطاعت یقینا

نباشد. شریعت- نظم و دسپلین7

بخش های همه در است، قانون و نظم دین اسالم مبین دین چون تشخیص و تعین دراسالم وافراد اشخاص وظایف سیاسی، عبادی، اگر است، گردیده قبل شرعی، اوامر همۀ? دراجرای شود فکر دقیقا

به مردم شرع قانون محدودۀ? در و تعین وظایف عمل، انجام ازگردیدند. مؤظف مسلمان امیرومسؤل از وپیروی اطاعت

شرعی وجبۀ? و اسالم اساسی رکن مهمترین نمازکه مثال بگونۀ? ودسپلین خاص نظم نمودن رعیت با است، هرمسلمان واخالقی

نظم رعایت وبا شروع ونظافت ازطهارت که می گردد، اجراء معین ومنتظرامر استاده وبندگی اخالص مرصوص صفوف در اجتماعی

وسجده، رکوع، وقعده، قیام، قرائت، وبا )امام( میباشند، راعی )السالم علیکم ورحمة الله( عمومی تحفۀ? تقدیم وبا می گردد اجراءمی رسد. بپایان باالخره اسالم واساسی ناب شعار

نمی شود. پذیرفته شرعی عمل هیچ نظم غیررعایت بهخالصه: وقانون نظم موضوع اسالم می گردد، مطالعه ذیل روایت در چنانکه

حریت دربخش سیاست، و زعامت دربخشنماز( )عبادت دربخش را نشست درحین واخالق آداب بخش ودر شخصی وملکیت فردی،

مسلمان ها آن اجرای وبه بررسی )چوکی( چقدردقیق وبرخواستاست. مأمورگردانیده را

یؤم القوم اقرأهمملسو هيلع هللا ىلص»عن ابی مسعود قال: قال رسول اللهنة،فإن کانوا لکتاب الله، فان کانوا فی القراءة سوآء فأعلمهم بالسواء ــانوا فی الهجــرة ســ واء فاقــدمهم هجــرة، فــإن ک نة ســ فی الســ

1.) مشکاة- ) شرح مرقاة

63اسالمی اول: آداب بخشلطانه ــؤمن الرجــل الرجــل فی ســ وال یقعــد فیفاقدمهم سنا، وال ی

بإذنه«بیتـه علی تکرمته .(1) إال ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که است روایتعنه( الله )رضیمسعود )ازابی

در واگر الله کتاب به آن ها قاری ترین را مردم کند فرمود: امامت امامت وعلم( پس قرأت مقداروحسن )در بودند برابر همه قرائت

پس برابربودند، درسنت واگر سنت، به شان عالم ترین کند برابر نیز واگردرهجرت است، حق ذی درهجرت شان سابق ترین

نکند امامت کس هیچ ولی کند، امامت شان مسن ترین پس بودند، ( تعین چوکی ) درمحل ننشیند کسی وهیچ دیگری شدۀ? تعین درمحل

.(2)شخص آن باجازۀ? مگر دیگری شدۀ? اصول چند به وانضباط تنظیم به درارتباط فوق درحدیث پس

است: گردیده تأکید اجتماعی دراین مؤفقیت معیار که ورهبری امامت واساس اصول تنظیم-1

ساالری، شائسته اصل که اسالم مهم اصل همان پوست با است، وسنت قرآن که شرعی منابع دربخش علمی وبرتری

سن وتقدم دینی، مجاهدات یعنی هجرت، تقدم درنظرداشتاست. اجتماعی وجایگاۀ? وقار تجربه، بیانگر که

اجازه کس هیچ برای یعنی وفرماندهی، زعامت اصول تنظیم-2نماید. ومداخله تشبث دیگران محولۀ? دروظایف نیست

وقدرت صالحیت محدودۀ? در دیگران دروظایف مداخله عدم-3شان.

اجتناب و )چوکی( هرشخص وجایگاه مقام به احترام-4شخص. آن مگرباجازۀ? دیگری شخص درجایگاه ازنشستن

چهارم اصل همین فوق ازحدیث استشهاد وغرض شاهد، موضوع گردد. می محسوب اجتماعی اخالق از مهم جزء که است

وحتی بخش ها، درهمۀ? را مسلمان هر اجتماعی حیثیت اصل واین جایگاه و می گذارد، ارج آن به و تعین وبرخواست درنشست

به دراجتماع را گان وهمه میداند شان مسلم ازحق را اشخاصمی کند. منع دگران حقوق به تشبث از و امر، آن رعایت

اسباب ما دراجتماع جایگاه ویا چوکی مسألۀ? که امروزتذکره: و وحافالت درمقاعد، شرعی اصل این رعایت وعدم تفاخرگردیده

است. ما اجتماعی مهم معضالت از دیگر موارد بسا ودر مراکبعلیه- ) 1 /، متفق / ا ج االمامة، باب (100ونیزدرمشکاة2.) است- ) آوره االمامة درباب ونیزمشکاة علیه، متفق


آن وهوس درهوا می شوند دیده که ما کردگان ازتحصیل بسیاری ونه می کند، ایجاب شان اجتماعی حیثیت نه که هستند وچوکی مقام برای ساالری شائسته اصل وچوکات میزان نه و شان دینی مقاممی دهد. اجازه شان

به شوند وزن کفایت و درایت ترازوی در اگر روز صطالح با و وجایگاه. مقام آن از تراند سبک مراتب

که: است این اسالم ازنگاه اجتماعی معضلۀ? این حل پس صورت هر به باید باغرورما جوانان خصوص به محترم دانشمندان

را وکفایت درایت اصول و ساالری شائسته اصل ازاسالم دقیقاسرایان. وهرزه گویان سفسطه نظریات و ازافکار نه و بیاموزند،

درمجالس خصوص بخش ها درهمۀ? را اسالم اجتماعی اخالق اوال و خود به نمایند. تطبیق خود اجتماع و دونان ما به ثانیا

- شرط مدیریت صحیح8 وظائف احراز برای اساسی شروط اداری دانشمندان نظر از

قرآن که را آنچه ولی است، متفاوت صحیح ومدیریت دولتی مهم شروط تمام واساسی ترین ازمهمترین نموده ذکر مورد سه در کریم

است: موسی استخدام مورد درالسالم( )علیه شعیب دختر زبان از-1

است. نموده ذکر کوتاهی جملۀ? درالسالم( )علیه عرش انتقال به راجعالسالم( )علیه سلیمان کارمند زبان واز-2

گردیده. ذکر بلقیس وزارت احراز پیشنهاد به راجعالسالم( )علیه یوسف زبان واز-3

گردیده. مصرذکر ودارایی اقتصاد صورت به مدیریت، شرایط اساسی ترین و مهم ترین موارد دراین

که: است گردیده خالصه وفشرده کلی با « توأموآگاهی علمدیگر» عبارت به . ویا- امانت2قدرت. - 1

می فرماید: « است. چنانچهتقوا و عدالت»1-﴿ دىهما يأبت ل<قال ٱل� إ م�ج لFت ى ل; A ر من ل ٱل إن خ ت لFت ل;ج A ــويٱ ل لأمينٱ لق

.[26القصص: ] ﴾٢٦

65اسالمی اول: آداب بخش کن، استخدام پدرم! اورا دو)دختر( گفت: ای ازآن یعنی: یکی

که است کس آن کنی استخدام می توانی که را کسی بهترین زیرااست(. مرد )واوهمین باشد وامین قوی

نیست، جسمانی قدرت تنها« قدرت»منظوراز که است بدیهی است. مسؤلیت برانجام وقوت قدرت مراد، بلکه است طبیبی وامین، قوی طبیب یکمی گردد: مشاهده چنانچه باشد. داشته کامل تسلط برآن و کافی آگاهی ازکارخود، که

خوبی به را خود مأموریت حوزۀ? که است کسی قوی مدیر ویک باشد، « مسلطریزی برنامهدر» باخبرباشد،انگیزه ها«از» بشناسد،

داشته الزم مهارتکارها« تنظیمودر» کافی، « سهمابتکارواز» هدف به رسیدن برای را « ونیروهاکند روشن را اهداف» باشد،

باشد. راستکار و وامین وخیرخواه دلسوز حال، درعین « کند،بسیج» قناعت وپاکی امانت به تنها وکارها، ،مسؤلیت درسپردن آنهائیکه

مسؤلیت، پذیرش برای که اشتباهند در اندازه همان به می کنند، امانت. نمودن غیررعایت به بدانند، کافی را شخص داشتن قدرت

را ضربه همان « عیندرست نا وآگاهان، خائن متخصصان» «! می زنند.اطالع وبی آگاه نا راستکاران» که می زنند

اجتماعی مهم کارهای باید کنیم، تخریب را کشوری بخواهیم اگر! بسپاریم گروه دو ازاین یکی بدست را

است! دویکی هر « نتیجۀ?مدیر غیر پاکان» « وپاک نا مدیران» بدست باید کار هر که، اینست اسالم ومنطق قرآن واالی تعلیمات

برسد. کامیابی به جامعه نظام تا باشد امین و توانا و نیرومند افراد بیندیشیم، تاریخ طول در حکومت ها زوال وعلل دراسباب واگر

گروه ازدو یکی بدست کار سپردن سقوط، اصلی عامل می بینیماست. بوده فوق

»علم« و»تقوا« جا درهمه اسالمی، برنامه های در که، این جالب قضات ورئیسها، وزراءباید: که این مفهوم به دارد، قرار درکنارهم

امورباشند. به عالمو عادل همه وغیره وفرماندهانري من قال﴿-2 د< ع ءاتيك بهلجنٱل= ــوم من مقامۦاا أن ل أن تق مI ق ى ل�

ه لقوي أمي ي عل د�وإن .[39النمل: ] ﴾٣٩ل تو برای را آن گفت: من سلیمان جنیان از یعنی: عفریتی

خود جای ( توازو برسد پایان به مجلس) که ازآن پیش کنم حاضرمی. وامینم توانا کار این به نسبت برخیزی. ومن


نيٱ قال﴿-3 لع Dٱ على خــزآئن ل �Jأ ى ل; ي حفيــظ علي ل یوســف:] ﴾٥٥د� إن محصــوالت و امـوال سرپرست گفت: مـرا یعـنی: یوسف[55

ومستغالت، خزائن)نگهدارو حافظبسیار من که چرا کن، زمین. ( می باشمزراعتی و اقتصادی ازمسایل) آگاه ( بسو

مصرکه خزاین پوست براحرازالسالم( )علیه یوسف استدالل ي حفيظ علي﴿می گوید: »مدیریت« در براهمیت دلیل ﴾د�إن

برای تنهایی به وامانت پاکی که می دهد ونشان کنار»امانت« است، برآن، عالوه بلکه نیست، کافی اجتماعی حساس پوست یک پذیزش )علیهیوسف که است! چرا الزم نیز ومدیریت وتخصص آگاهی

است. داده قرارحفیظ«درکنار» « راعلم »السالم( نمونه، کارگر ویا کارمند یک برای شرط مهمترین فوق درآیات

ی. وراستکار امانت ودیگر ی وتوانائ قدرت شده: نخست بیان دوچیز مؤظف که می کند ایجاب وانسانی اخالقی مبانی گاهی البته

السالم( )علیه موسی مورد در باشد. )چنانکه صفت دو این دارایاست(. گردیده ذکر به که: مؤظف می کند ایجاب صالح وحکومت جامعه نظام وگاهی صفت دو این اظهار ازجن عفریت که طوری باشد، متصف الزاما

می کند. کفــایت برمبنــای مــامورین مقرری هــای راشــده خالفت درعهد-4

قضــات والیــان، ملسو هيلع هللا ىلص الله می گرفت. رســول صورت وامانتــدهان ــان از را وفرمان ــان های می ــایت با انس ــالحیت با و کف ص

ــۀ? در واگر می کـــرد انتخـــاب وصـــالحیت کفـــایت معین وظیفـــواین نمی داشت ــۀ? از که ول ــار جمل ــحابه اخی ــود هم ص از می ب

آمده مسلم صحیح در چنانچه میخواست، معذرت استخدامش او که خواست ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول ازعنه( الله )رضیابوذر است

می کند: روایت که طوری مقررنماید، درکاری را »قلت: یا رسول الله أال تستعملنی؟ قال: فضرب بیده علی

ک ضعیف و آن ها أمانة و آن ها یوم القیامة منکبی ثم قال: یا أباذر إن من أخذها بحقها، و أدی الذی علیه فیها« .(1)خزی وندامة، إال

مرا خدا رسول گفتم: ای که می کند روایتعنه( الله )رضیابوذر بر را دست اش ملسو هيلع هللا ىلص الله گفت: رسول کنید؟ مقررنمی وظیفۀ? بر

)گذاشت( زد ام شانه فرمود: ای بعدا هستی ضعیف تو ابوذریقینا1: مسلم- ) (.1825اخرجه االمارة طلب کراهیة باب االمارة، کتاب ،

67اسالمی اول: آداب بخش وندامت رسوایی روزقیامت در واین است، امانت وظیفه واین

)کفایت )مطابق آن حق به را آن گرفت که کسی برای مگر است،دارد. باالیش وظیفه که را حق آن کرد وامانت( وادا

خوانده امانت پیامبراسالم را دولتی وظایف فوق حدیث این در وکفایت شایستگی آن)که غیراهل به امانت سپاریدن پس است،

است. خیانت کریم قرآن نص باشد( به نداشته وامانتــد: چنانچه هٱ۞إن ﴿می فرمای ــؤدوا لل أن ت مرك ل� ي Aا لهالأمنتٱل ﴾ل� إلى أ

به را امانتها که دســتورمیدهد شــما به خداوند بی گمان.[58النساء: ]برسانید. آن صاحبان

شدن فراهم با منوره درمدینۀ? ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول اینکه خالصه را اسالمی دولت حاکمیت اقلیم، ملت، گانه: دولت، سه ارکان

ونظام تشکیل اشخاص وکفایت درایت وامانت، قدرت برمبنای از مدینه ازساکنان نمود، وضع را آن خارجی سیاست و داخلی اداری ومتحد یکپارچه ملتی درآن موجود ادیان وپیروان مختلف قبایل میان

ساخت. موجودیت بدون درجامعه وکوچکی بزرگ کار هیچ هرحال، به اما ویا گیرد، چشمه سر ازتقوا خواه پذیرنیست، انجام شرط، دو این

جامعه. قانونی ازنظام دیگری شروط شرط، دو کناراین در که، گذاشت نباید گفته نا

است. دو این وپایه اساس اما نیزهست،- عفو و گذشت9

دربخش های را ومسلمانها است ودرگذری تحمل دین اسالم چون می گیرد ارتباط افراد خود وبه نکند مختل را اجتماع که

می دهد: دعوت ودرگذری عفو )امورشخصی( بهاست: قرارداه تقوا اهل عفوراازصفات کریم قرآن چنانچه-1ذينٱ﴿ آءٱ ينفقون في ل ر آءٱ ولســ ر ظٱ لكظمينٱ ولضــ ل غ ــافينٱ ول لعاٱعن �Fلن هٱ وس سنينٱ يحب لل ل�م .[134آل عمران: ] ﴾١٣٤ ل

الله درراه ومشکالت درخوشی که هستند آنانی)متقی(یعنی: را مردم و میبرند فرو را خود وغضب غیظ که وآنانی می کنند، نفقه

دارد. دوست را کاران نیکو تعالی والله نمایند، عفومی را ودرگذری عفو ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول صامت بن عباده روایت در-2

است: خوانده درجات رفع باعث درامورشخصی


ف الله به البنیانملسو هيلع هللا ىلص»قال رسول الله أال انبئکم بما یشر فقال: تحلمملسو هيلع هللا ىلص ویرفع به الدرجات؟ قالوا بلی یا رسول الله

مک و علی من جهل علیک، و تعفو عمن ظلمک و تعطی من حر. (1)تصل من قطعک«

امرکه به خبرندهم را شما که: آیا فرمود ملسو هيلع هللا ىلص الله یعنی: رسول می برد؟ باال را تان ودرجات بلند، را تان منازل خداوند آن سبب به

روی از برتو که کسانی فرمودند: با ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول یا بلی گفتند ظلم برتو آنکه بگیر، کار گذشت و حلم از می کند تجاوز جهالت می سازد محروم خود عطای از را تو که وکسی عفوکن، می کندکن. وصل می کند قطع را خود بطۀ? را تو با که وآن کن، عطا برایش

زیبا ترین به را وگذشت عفو که بارزصدراسالم ازنمونه های-3 تاریخ در را آن ومانند می گذارد نمایش به آن وصورت شکل

دادند. نشان ازخود منافقین رئیس درمقابل ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که بود گذشتی کرد، مشاهده توان بشرکمترمی و مسلمین ولجوج سرسخت دشمنان از ابی، ابن عبدالله

تا انتظارمیبود دراین وهمیشه بود ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر شخص مخصوصا با همدستی با وی بیافتد، اتفاق مسلمان ها برای حادثۀ? ویا مشکلی

دسیسه به کرده استفاده سوء حادثه ازاین وجنی انسی شیطانان آبروی به وتجاوز زدن طعنه به ممکنۀ? فرصت ودرهر بپردازد وتوطئه

اتهام که بود کسی همان شخص نماید.این اقدام مسلمان ها نسبتعنها( الله )رضیعایشه المومنین ام به را ودروغی بی اساس

بین در را آن دیگر، منافقین همکاری وبه پرداخته آن اشاعۀ? وبه دادهمی کردند. زمزمه خود بین ودر نموده پخش مدینه مردم

آنقدر می کرد، بازگویی آن ها رذالت ازنهایت که اتهام این درآورده لرزه به را اسالم اجتماع پایه های که بود خطرناک

از زیرامیساخت. مواجه بودی خطرنا با را اسالمی نوپای وتشکیالت مقدس ترین ازجملۀ? زنان وعزت آبرو زمین مشرق در االیام قدیم

وآن می آید حساب به جامعه وشرف مظهرعزت بلند ترین و نوامیس پیوند جامعه آن افراد دور ترین حتی و اقارب تمام با وحرمت عزت

واحساس بود دهنده وآزار شدید خیلی بازش پاک ویاران ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول قلب در اتهام این ودرد سوز علت همین می خورد. روی ودرد بارغم زیر را شان قلوب هرلحظه افگندگی، وسر کمبودی

1.) طبرانی- ) ازمعجم روایت

69اسالمی اول: آداب بخش به الهی وحی گلبانگ اینکه جزصبرنداشتند. تا چارۀ? می فشرد. هیچ

شده نازل( 26 ـ11ازآیه: نور، )درسورۀ? خداوندی وآیات درآمد صدا وتوطئۀ? ازدسیسه وپرده نموده بیان همه برای را امر وحقیقت ازفوق را مادرمومنان کدامنی وپا وپاکی برداشته منافقین بیشرمانۀ?نمود. اعالن همیشه برای آسمان ها

ذينٱ إن﴿ ل كٱ جاءو ب ل=إ ــو خل ه ب ك ا ل ر بوه شــ ســ ال ت منك ب در ع ل@ ل ى� ل� هل� Lد Mل ــل لك ك رٱهل�لNم هم ما ل� بٱل� م ٱ من لIتســ �مإ ه Oل رهلذيٱ ول ى ك ــول ه لهۥل� ت ل� م ۥل�

﴾١١د�عذاب عظي .[11النور:]

شما از )کردند( گروهی آودند را برزگ تهمت این که یعنی: آنانی شما برای آن بلکه مپندارید بد خود برای را تهمت واین بودند،

است کرده کسب که آنچه را ازایشان هریکی وهست خیراست، ازایشان، را تهمت این بزرگ بخش گرفت بعهده وآنکه ازگناه،است. بزرگ عذاب برایش

دردناک اتهام این درپخش که برکسانی فوق آیات نزول از بعد نفاق اصلی جرثومۀ? شد. ولی جاری قذف حد داشتند اشتراک

نفاق پرده های درپس وهمچنان یافت نجات انتقام ازاین وشرارت مسلمین علیه سازی ودسیسه توطئه دیگربه بار تا ماند باقی

بپردازد. خدا ولشکریان زد رقم را مسلمین پیروزی تقدیر قلم باالخره

را اسالم ونور برده ازبین را گذشته قرون خرافات که توانستند خود کامل محاصرۀ? در را اسالم دشمنان و سازند، آن جانشین

گردید. این منحصر شان سینه های محدودۀ? در شان ودشمنی گرفته تمام گران ابی ابن عبدالله برای آنقدر مسلمین بلندی وسر پیروزی

همه نفاقش بویی بد که آن از وبعد نیاورده را آن دیدن تاب که شد. (1)رفت دنیا از حسرت تمام با ساخت، متعفن را جا

اسالمی، سنن طبق ابی وتجهیزابن وتکفین جسد، تواری بعدا )چون ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر یافت، داشت( انجام اعتراف اسالم به ظاهرا جنازه بود، مخلصی و مومن مرد که پسروی الله عبد خواهش طبق عباس برای )زیرا کنند کفن وی به تا داد را خود پیراهن و خواند

پیراهن دربدر اسارت درحین پیامبراسالم کاکایعنه( الله )رضی پیراهن عباس جسامت بخاطربزرگی بود، داده ابی ابن را خود

1/ / .) ج- ) ترمذی شمائل غزالی مسلمان، :2اخالق تواضع 22ص فی ماجاء باب ، الله .ملسو هيلع هللا ىلصرسول

ــالمی اخالق70 ــ آداب و اساجتماعی تأدیه دنیا در احسان این خواست ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر برابرنشد، دیگراصحاب

گردد(. نموده قطع جا درهمین را ابی ابن موضوع الهی عدالت ولی

نمود: نازل را ذیل وآیاتفٱ﴿ ل;ت ل> Fــرل ف ة فلن ي عين مــر ف له س ت ف له إن ت ت ال ت ل> له أ ل� ل� ل; ل> Fل ل� ل; ل> Fل لو ل�

هٱ لل ه كفروا ب ل� له ذلك بأن هٱهل� ولهلل هٱ وۦس ورســ دي لل مٱل� ال ي لوق قينٱ ل لفســ نخــواهی، ویا بخــواهی مغفرت آنان برای یعنی: چه[80ة: التوب] ﴾٨٠

خداوند هرگز بخـواهی، ( مغفـرتازکـثرت کنایهبـار) اگرهفتــاد حـتی وی رســول و الله به آنــان که علت این به نمی کنــد، مغفــرت را آنــان

نمی کند. هدایت را فاسق قوم تعالی والله کافرشدند می گردد، مشاهده ملسو هيلع هللا ىلص پیامبراسالم درگذری کمال واقعه دراین

روزعقبی به وتصدیق تعالی خدائی به ایمان که است درک ونیزقابل واشتراک مرده ها، شب حلوای نه است، آخرت از نجات اسباب. بی محتوی وتشریفات های کالن ها،

وادای الله رسول سنت به مطابق دینی مراسم اجرای زیرا برای نه وپرثمراست، مفید ومخلص مومن ربرای واستغفا جنازهاعتقاد. وبی بی اخالص، منافق، کافر، دین، هربی

وسخاوت ودرگذری عفو برپایه های که است دینی اسالم پس توصیه را خود فرزندان همیشه که است علت همین به بوده، وکرم

و بخشاینده شان دست های و سخاوتنمد شان قلوب تا می کند انواع کردن درتقدیم تا می نماید ترغیب را وایشان باشد ایثارگر را کاری ونیکو رسانی خیر کرده، پیشی دیگر ازیک ونیکی احساننکنند. ترک را آن وقت وهیچ گردانیده خود دایمی وظیفهء

ملسو هيلع هللا ىلص- اخالق اجتماعی پیامبراسالم10 اکنون ذکرگردید اول درفصل ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر ازخالق نمونۀ?

اخالق زیرا نیزبشناسم، را پیامبراسالم اجتماعی اخالق می خواهیم به گزاری حرمت و مردم با مواجه در الله رسول زیبای گهرو واال

است: شنیدنی و بی نظیر نمونۀ? ایشان، الله )رضیعلی بن ترمذی« ازحسن در»شمائل که چنانچه

به راجع )که هاله« را ابی بن »هند کردم سوال که شده نقلعنهما( بن هند را خود دید داشت( چشم شهرت ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر اخالق توصیف

می کند: مطرح چنین ایشان اجتماعی اخالق به راجع هاله ابی

71اسالمی اول: آداب بخش نمی کردند« باز ارزشمند و مفید سخنان به جز را زبان ملسو هيلع هللا ىلص»پیامبر

چرندیات و بیهوده ازسخنان حد به سخن داشتند، نفرت جدا فشرده حال، عین در و رسا بسی شان عبارات و می گفنتد ضرورت

بود. جدا وازایشان داشتند خاصی والفتی انس خویش یاران »با

گریز و عزلت می بردند، لذت شان جمع حضوردر از نمی شدند« داشتند قوی اجتماعی روحیۀ? نبود؛ شان وعادت خوی ازجامعهبودند. الفت و انس از ئی وگنجینه

امور متولی را وآن می دانستند گرامی را قومی »بزرگوارهر عزیزبودند شان چشم در ارجمند یمی گماشتند« انسان ها قومش

شان یاران »ازمی دانستند. امورمردم سرپرستی شایستۀ? را وآنها داشتند، اطرافیان به که را حرمتیمی کردند« جویی باز و تفقد

غیابت باشند؛ داشته یاد به را هریک پیوسته که بود واداشته را ایشان شده مشکلی دچار مبادا که می کرد اندوهگین را ایشان یکی، هر

یکسان همه حق در این و می گرفنتد معلومات احوالش از لذا باشند؛ جاروب را مسجد گاهی که پرسیدند زنی احوال از باری چنانکه بود؛

او که شد گفته شان جواب در نبود؛ معلوم روزی دو یکی و می کرد درتشییع ایشان، به ندادن زحمت خاطر به است. یاران درگذشته

ساخت متأثر را شان جناب امر این که بودند، نکرده خبرشان جنازهکردند. دعا برایش و رفته او قبر سر بر و

درمی کردند« وجو پرس می گذشت مردم میان در چه »ازآنمی کردند. مسؤلیت واحساس نبوده بی تفاوت جامعه برابراوضاع

از و میگرفت قرار شان حمایت و تحسین مورد بود نیکو چه »آنمی کردند« تقبیح و نموده نفرت اظهار بدی

ارج را ارزش ها نبود؛ سان یک ارزش ها ضد و ارزش شان درنگاه مخالفت با را ارزش ها ضد بنیان و می کردند تقویت و گذاشتهمی ساختند. متزلزل خویش

بیشترمی مردم به خیرش که بود کسی شان نزد مردم »بهترین مردم با که داشت کسی شان نزد را جایگاه بزرگ ترین و رسید

که این گویانمود« ترمی قوی حمایتی وازایشان بهتر همدردی که بودند قرارداده معیاری یگانه را، مردم با یاری وهم همدردی

بیان که چه آن می کرد؛ جدا سره نا از را وسره کوچک از را بزرگ حاکم اخالقی جو توصیف در است. راوی، ایشان داری مردم اوج گرمی کند: عالوه پیامبراسالم مجلس بر


خدا یاد بـه آن در که این مگر نداشتند خواستی بر و نشست »هیچ حاالت و عرصه ها همۀ? در الهی، یاد و ذکرپرداختند« می هلالج لج)

بود. متجلی شان زندگی کجا هر و نمی پسندیدند خود برای یاران درمیان را خاصی »جای بر نیز را دیگران و می نشستند مجلس درآخر ولو شد، برابرمی

گونه تبعیض تشریفاتمی کردند« توصیه اجتماعی، ادب این رعایتمیدانستند. شان اجتماعی اخالق با مخل مسلمان ها میان در را

مجلس، اهل ودیگراموربا گفتار و درنگاه شان ویانۀ? مسا »توجه که می داشت وا مفکوره بدین را نشینان ازهم یک هر که بود طوری نبود طوریاند« دانسته گرامی را او کسی ازهر بیش ایشان جناب

شوند؛حتی دیگرغافل برخی از و داده گوش را کسی سخن که اهل همه با مساویانه توجه بود؛ شده تقسیم هم شان نگاه هایمی دانستند. شان انسانی کرامت و حقوق از را، مجلس

می شد« شامل را گان همه شان، ستودۀ? اخالق و دلی »فراخمی بارید. سان یک گان سرهمه بر که بود رحمتی باران

این فقط و بودند شده شان برای مهربانپدر( )بمنزلۀ? »درنتیجه کما می کرد؛ تعین الله رسول نزد را شان قرب درجات که بود حق سنجیده بدان هریکی فضیلت که بود معیاری یگانه تقوی که این

می شد« شان مجلس ینفک ال خصوصیات از امانت و وصبر وحیا »حلم

و سخنان از را آنان حیا بودند، تحمل و باری برد اهل همهبود« نمی گرفت صورت آن در کسی گویی بد می شد، مانع بی جا حرکات

بد و نمی کردند فاش را دیگر یک راز نمی شد، تاخته کسی آبروی وبهنبودند. دیگر یک خواه

مجلس اهل وتقوا نمی گرفت باال آوازها ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر مجلس »در احترام مورد ساالن بزرگ باشند، مهربان هم با که می داشت وا را

را مند می گرفتند. حاجت قرار نوازش و شفقت مورد ساالن وخرد ابراز غریب اشخاص با و می دادند ترجیح خود بر را او انداخته، جلو

مقام واال معلم آن گاه تربیت در چنین ومی کردند« انس و الفتبودند. شده دیده تعلیم

گوید: دیگرمی درنوبتی راوی بر و رویی داشتند« خوش برلب شیرینی تبسم همیشه »ایشان

می ساخت. شان شیفتۀ? را دشمنان حتی شان، شیرین خورد

73اسالمی اول: آداب بخش نفرت گیری خورده و رویی ترش واز بودند مدارا واهل خو »نرم تملق کسی به ونه می زدند زبان زخم را کسی نه داشتند؛

می کردند« بودند: گفته ترک را چیز سه خود بارۀ? »در

نمایی. خود-1حرفی. پر-2بی ارزش. امور به داختن پر-3می ورزیدند: داری چیزخود سه از نیز برابرمردم در و

نمی کردند؛ را کسی گویی بدأ- نمی آوردند. برسرننگ را کس هیچب- نمی کردند«. جویی عیب وازکسیج-

چون و نمی گشودند نمی رفت، آن پاداش امید چه آن به جز »زبان تو می انداختند، زیر به را شان سرها نشینان هم می گفتند سخن می کردند، سکوت چون و باشد نشسته برسرشان پرنده گویی

صورت منازعه شان حضور در می گشودند؛ سخن به لب ایشان از گونه این ونمی تاختند« دیگر یک حرف میان در و نمی گرفت

بودند. آموخته ادب ایشان جناب اظهار ایشان، تعجب از و می خندیدند نیز ایشان یاران خندۀ? »از نموده مشارکت ایشان اموربا درهمۀ? گونه این ومی کردند« تعجب »درشت نمی دانستند ازامورایشان پروا وبی ازایشان جدا را وخود

ومی کردند« تحمل را نیافته تهذیب و وارد تازه افراد بعضی حرفینمی کردند. انتقام به اقدام و نمی شدند افروخته بر آن از

به را مندان حاجت حاجت تا می کردند توصیه را »اطرافیان احساس به وعمل رسالت درادای را وایشانبرسانند« ایشان .(1)کنند کمک شان دوستی انسان

گزاری ارج در ملسو هيلع هللا ىلص پیامبراسالم اجتماعی ازاخالق شمۀ? بود این و بسته همت کمر که است نیکو چه پس انسانی؛ کرامت و مقام به »واین درآییم حرکت به تعالی قافلۀ? آن سوی به تمام، جدیت با

نیست«. دشوار برخداوند

1/ / ج- ترمذی :2شمائل الله 22ص رسول تواضع فی ماجاء باب .ملسو هيلع هللا ىلص،

فصل سوم:منافیات اخالق

- خیانت1می گویند: لغت اهل است نصیحت : نقیضرلغتد خیانت

الخون أن یؤتمن اإلنسان فال ینصح و من ذلک اخذ الرشوة و»ن« آن خیانت (1)قبولها یعد خیانة لمن ائتمنه علی اداءعمل معی

خواهی خیر شخص آن ولی کند، اعتماد کسی به شخصی که است نسبت است خیانت آن قبول و رشوت جمله همین از نکند. و را وی آن و شود کرده اعتماد وی بر معین عمل ادای بر که شخصی به

مفصل بحث رشوت به کند. )راجع خیانت رشوت اخذ به شخصتعالی(. الله شاء إن نمود خواهیم

فرق آن درجات منتهی است، وبد زشت بخش ها : درهمۀ?خیانت مراتب به می کند ملت ها منافع و ایمان دین، به خیانت می کند! آنکه

که آن می کند، حقیرخیانت چیز های در که آن از تراست زشت و بدتر که آن از است بد مراتب بـه می کنــد خیانت کسی مال اهل در

می کند. خیانت وریزه درامورخورد

اقسام خیانت: دارد، جامع معنی گردید، واضح که طوری است عربی لفظ خیانت

می گردد: اطالق عمل و قول و فعل در خیانت بناء

- خیانت در فعل:1 را کار آن شود، سپرده انسانی برای که ووظیفۀ? کار آن هر یعنی

کند، قبول خود خواهش یا و رغبت و رضا به پیشبرد و دراجراء بعدا آن ندهد، خرچ به جدیت کار آن پیشبرد در یا و کند، کوتاهی کارقصدا اجرت غیرمشروع ازطریق وظیفه آن عوض در بخواهد یا و

است. خیانت عمل این آورد، بیشتربدست

آبادی- ) )1 ازفروز المحیط [.281/ 2قاموس غش( مادۀ?

- خیانت در اسرار وسخن:2 که می گردد اطالق موضوعاتی آن اسراردر افشاء در خیانت

گفته درمجلس یا و گردد، افشاء راز آن نمی خواهد آن صاحب اشاره موضوع آن نگهداری پنهان به و است، محرم که می شود

فرماید:می ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر که زیرا می گردد، ثالثة مجالس: مجلس سفک دم حرام »المجالس با ألمانة إال

. (1)أو فرج حرام أو إقتطاع مال بغیر حق « که مجلسی مجلس، سه از بجز است امانت یعنی: )راز( مجالس

باشد، زنا برای برنامه یا و گردد، ریزی طرح حرام خون ریختن آن درباشد. ناحق به دیگران مال غصب برنامۀ? ویا مسلمان خون ریختن باعث که است گریها افشا از بسیاری

را مسلمان اسرار که است واجب مسلمان برهر می گردد. بناءبرسد. ضرر برآن تا نکند، فاش

وفرمان امر مغایر و دیگران، درحقوق تجاوز مجلس سه این اما نیست. امانت است الهی

- خیانت راعی بر رعیت )آمر برما دون(:3 خود دستان زیر بر قدرتمندان که است آن بررعیت راعی خیانت

نا به را شان خون یا بگیرند. و را شان پول و اموال یا و کنند ظلم وجایب یا کنند. و وتحقیر توهین شان دستان زیر بر یا بریزانند. و حق

شان ومنافع درمصالح یا ندهند. و شان برای دارند که را ومقرراتیکنند. انگاری وسهل اهمال

»ما من امیر یلی أمر المسلمینمی فرماید: ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر چنانچهة« لم یدخل معهم الجن .(2)ثم ال یجتهد لهم و ینصح إال

را مسلمان ها وزعامت قدرت که وزعیم امیر هیچ یعنی: نمی باشد می آورد، بدست وجهد جد مسلمان ها ومصالح منافع پیشبرد در بعدا

نمی شود. جنت داخل مسلمان ها با که مگراین نمی کند، حذر بر خیانت از را مسلمانان مسؤلین همۀ? دیگر روایت در

شده گردانیده حرام کاران خیانت بر جنت که می فرماید داشتهاست:

1.) ابوداود- ) رواه(.142ـ 22نمبر)1460/ 3مسلم،- ) 2

77اسالمی اول: آداب بخش »ما من عبد یسترعیه الله رعیة یموت یوم یموت و هو غاش

ة« م الله علیه الجن حر . (1)لرعیته إال مصالح و )منافع ونگهبان مسؤل را آن خداوند که بندۀ? هیچ نیست

بر خیانت که حال در می میرد، که روزی می میرد گان( گرداند بنده حرام برآن را جنت مگرخداوند است، نموده دون( خویش )ما رعیت

است. گردانیده

- خیانت در خرید و فروش و...:4 هستند فروشنده های بسا اجناس، و وفروش درخرید خیانتألف-

گفته اول مال را، وپست ردی مال می کند، خیانت جنس درنوع که جنس دروسط یا می خورند. و حق نا قسم مواردی در می فروشند،

میگذارند. را خراب جنس خوب ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر که است روایتعنه( الله )رضیازابوهریره چنانچه

معاینه می را گند انبار گاه درفروش بردند، تشریف بازار در روزی را گندم صاحب است خشک بیرونش و تر آن داخل که نمودند

فرمودند: داده قرار مخاطب صاحب ای )خیانت( است چه این«ما هذا یا صاحب الطعام»

است. رسیده باران «أصابته السماء...»گفت: گندم! فروشندهاس»فرمود: ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر پس«أفال جعلته فوق الطعام کی یراه الن غش ببینند. )این مردم تا نگذاشتی درباال را تری چرا بود چنین

ی»است( وخیانت ازمن کند خیانت که آن «من غش فلیس من. (2)نیستا» بلفظ داود ابو روایت در نا فلیس من ذکرگردیده«من غش مسلمان ها ازما کند ها( خیانت )مسلمان ما با که یعنی: آن.(3)است

نیست. که است عامۀ? قواعد ازجملۀ? است عام فوق حدیث حکم پس

است، مشتمل را فقهی قوانین اجتماعی اصول بخش های همه عمل این ستد، و داد محل و عام دراجتماع ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر که بخاطری

نموده رد اشکالش و الوان و انواع درهمۀ? را خاینانه و کارانه فریب فرمود: نموده اعالن فریب مکرو عاملین همۀ? از را خویش برائتنیستند. ما از خاینین

1( مسلم( )7151نمبر( 4/331بخاری- ) ،3 /1460( (.124ـ 21نمبر( ازمسلم( لفظ)99/ 1مسلم- ) )2 (.164نمبر( داود- ) )3 (.345/ 5ابو


عمل نمودن فریب و کردن کم سانتی مترو ترازو، و درتولب- دارد. تاریخی سابقۀ? که است زشتی

الســالم( )علیه شعیب قوم هالکت اسباب از یکی(هلالج لج) خداوند تجارت مرکز در آن ها که است، نموده ذکر را بشری خیانت همین را

ــارت که تجاری اخالق و داشتند قرار مدین بنام زمان آن جهانی از عب در نمــودن خیــانت به عـوض در نمــوده ضایع است راستی و صداقت

در امــروز که چنــان نمودند اختیــار را انــدوزی مایه سر پیمانه و وزنــان ــرآن اســت. چنانکه معمــول مســلمان ها از بســیاری می کــریم ق

م وإلى﴿می فرماید: قال يق ب ين أخاه شع لو م ها ل ل� ٱل� هٱ لCبدوا ل� ما لكم مللره ـه غ ــ فوا ۥىل إل ــأ فـ ك ب من ر ن كم بي ــاء لو ق جـ ىل� Lد ل< لٱل� ل ك ــيزانٱ ول واللمـوا خســ اسٱل�ت دوا في لن ســ ياءه وال ت ل= أ ل� Pخلٱل لحه ذلك د إ ض ب درأ ل@ ل� ها Mل Cل ل; ل

منين إن كنتم م ك ل�ل ســوی به را یعــنی: شــعیب.[85األعــراف: ] ﴾٨٥ل� قــوم گفت: ای برایشــان فرســتادیم بــود آنــان از خــود که مدین اهل

از ای ندارید. معجزه معبودی جزاو )وبدانید( که بپرستید را من! خدااست. آمده یتان برامن( پیغمبری )برصحت گارتان پرورد سوی

با معامله و تجارت در بویژه زندگی در که است این آسمانی پیام) کمال و تمام به را وپیمانه ترازوباشید( درست و راست دیگران از بعد زمین در و نکنید، کم مردم حقوق از و بپردازید و بکشید نکنید. این وتباهی ( فسادانبیاء دست به یا خدا، توسط) آن اصالح .(1)دارید وحقیقت( ایمان خدا اگر)به است شما سود کاربه و خیانت هرگونه که: نفوذ می شود برداشت چنین فوق آیۀ? پرتو در اعتماد و اطمنان ستد و داد و معامالت امر در تقلب

متزلزل است ملت ها اقتصادی پشتوانۀ? بزرگ ترین که را عمومی به جامعه برای را جبرانی قابل غیر ضایعات و می سازد، ویران و

( مدین: - 1 شده ) واقع تبوک مقابل در است السالم علیه شعیب قوم شهر نام . که چاهی است بزرگتر تبوک واز منزلی، شش در قلزم بحر ساحل در

. ) است ) مکان این در اند شده آب سیر آن از السالم علیه موسی گوسفندان: .] شده] گفته نیز و است نموده نقل البلدان ازمعجم نامه :لغات در مدین

) ( » السالم » علیه اسماعیل فرزندان از آن ومردم داشته، قرار خلیج مشرق . مدین شهر امروز داشتند تجارت فلسطین و لبنان و مصر با و بودند،

کردند« معان» اطالق مردمی بر را مدین نام بعضی ها ولی می شود، نامیده ) تا » ) عقبه خلیج درمیان سینا که / کوه : [ . ج« نمونه تفسیر /13می زیستند

562.]

79اسالمی اول: آداب بخش بهالسالم( )علیه شعیب که را موضوعی دلیل همین به آورد، بارمی

بود. اقتصادی موضوع همین توحید از بعد نمود تأکید نهایت آن به مسمی که نموده نازل را سورتی کریم قرآن در خداوندج- خاینین برهمۀ? سوره آن در )مطففین( است، گان کنند کم سورۀ?

عمل آیندۀ? وخامت از و نموده ذکر وعید وتجاری واجتماعی ملیمی دارد: برحذر شان ای خاینانه و زشت

دلو﴿ مطففين ل@ ذينٱ ١ل ل ٱ إذا ل ـالوا ـــــ اسٱ على لIت فون لن ت لو ي Fوإذا٢ل سرون لQكالوه أو وزنوه ي ل� ــ 1المطففین: ] ﴾٣ل� حــال به یعنی: وای[3-

با وفــروش خرید هنگــام به مردمــان ی وکــاال )ازجنس گــان کنند کمــود )درمعامله( برای وقتی که ایشان(! کسانی وزن )یا کنند پیمانه خ

می گیرنــد. الزم انــدازۀ? بیشــتراز و وپــوره کامل طــور مترکننــد( به وــامی ــرای که وهنگ ــه( ب ــد، وزن یا پیمانه دیگــران )درمعامل از می کنن

می کاهند. الزم اندازۀ?

اسباب و عوامل خیانت: بر قادر نه نظر تنگ انسان که بی صبری: حتی و دلی تنگ-1

دارد: را اسرار حفظ تحمل نه و صبراست انگاری سهل و امانتداری، اخالق به اهانت و بی اعتنایی-2

مردم. دراسرار ایمان خیانت از دارنده باز عامل ایمان: برزگترین ضعف-3

دارندۀ? باز عامل دارد، ضعیف ایمان که است. آن مسلمان دریغ کند پیدا را خیانت فرصت که است طبیعی دارد، ضعیف

نمی ورزد. افراد و باال رده های در که شرایطی و محیط تأثیرمحیط: درآن-4

و تزویر واختالس، خیانت به غیرمستقیم یا و مستقیم رتبه بلند کار در شفافیت عدم خاطر به یا و بزنند دست کاری جعل

بر سوء تأثیر حول ما چنین این باشند. و متهم شان کرد های. می گذارد رتبه پائین افراد

جاه وطلب مال محبت وحصردر بی حد پرستی: رغبت دنیا-5است(. وساری امروزچقدرعام مرض این .)فکرکنیدومقام

وفکر برهوش جاه وطلب مال هوس که است خاطر همین به ترازو، و درتول بی عدالتی به دست شده، چیره اشخاص همچو و عهد در خیانت ادارات، در رشوت قبول و گرفت و داد در خیانت. می زنند بیچاره ملت دارایی و عامه اموال در اختالس و پیمان


جزای خیانت: می گردد. الهی وعذاب غضب موجب بررعیت راعی خیانت-1

گردید. ذکر موضوع اصل در مسلم بخاری از حدیث دو چنانچه اخروی وعذاب الهی نفرین موجب پیمانه و وزن در خیانت-2

می گردد. و فساد و شر اسباب باشد، وحاکمیت اقتدار در خیانت اگر-3

می گردد. همگانی هالکت باعث حقد جامعه میان گیرد: در صورت شراء و بیع در اگرخیانت-4

می آورد. بار به را وحسد باعث گیرد، اسرار)امورمحرم( صورت درافشای اگرخیانت-5

می گردد. اجتماع در وفراق خصومت بحر و بر )بی خیری( در فساد اسباب مجموع در خیانت-6

می فرماید: می گردد. چنانچهــرٱ في لفسادٱ ظهر﴿ رٱ ولب ل�ب دي ل أ ب ل بمــا كســ اسٱل< ــذيقهملن لي

ض ــون لذيٱلCب جع ه ي ــوا لعل ل; عمل ــروم: ] ﴾٤١ل� ــاهی[41ال ــنی: تب و یع مردمــان که گشــته پدیــدار کارهــای خاطر به خشکه و دریا در خرابی که را هــایی کــار از بــرخی سزای خدا وسیله می داده اند. بدین انجام

آنـــان که این تا می چشـــاند شـــان بـــرای می دهند انجـــام انســـان ها. (1) برگردندمعاصی( به زدن دست از و )بیدارشوند

موانع خیانت:انضباط. با و مخلص قاضــــــی و پولیـــس-1غیرتبعیض. به آن جدی وتطبیق قانونی نظام-2قانون. مجریان خود مخلصانۀ? وعملکرد جازم اعتقاد-3

وساری جاری تفاوت، با امروز دنیای در که است صورتی سه این جامعه پائین افراد که خاطر به است، کام ونا بی تأثیر ولی است

معترض و مشکوک گذاران وقانون دربرابرقانون عامه ومردم قانون که ومبغوض اند. زیرا مادی منافع درنظرگرفتن عوض در دایما

ملتها دنیوی و دینی منافع تسهیالت خاطر به و جامعه معنـوی وو: ازفسادمراد- 1 کشنده امراض سالی، خشک مثل مصیبتها و بالها تباهی،

چون . وسرطان ایدزمهلک مراد است برکات و خیرات رفتن بین واز: ازکسب وچپاول، چور وغارت، قتل فحاشی، و عیاشی وفحشاء، زنا مردم

. است بختی بد و خیانت دزدی، و اختالس

81اسالمی اول: آداب بخش کاران اندر دست اقتدار و منافع تامین خاطر به بیشتر گردد، تسوید می گردد وتسوید ترتیب مندان، قدرت قدرت، دوام خاطر به واحیانا

می شود. ساخته خاص قشر منافع خاطرتأمین به و مردم عامۀ? بی اعتمادی های قانونها چنین که است حتمی بناء

نسبت مندی اخالص و آورده بار به را جامعه افراد شکنی های قانونمی گیرد. قرار سوال تحت قانون به

همه از که آنچه ولی است مختلف ازخیانت گیری جلو وسایل-4 یقین خدا، به کامل ایمان از عبارت وآناست: مجرب و مؤثر خدا دانستن ناظر و وحاضر فردا روز دهی جواب به کامل تأسف با است. ولی اخالقی و ایمانی وجدان و حالت درهر می شود گفته که . چنان بی خبراست و غافل آن از امروز دنیای

ندارد(. ضرورت قاضی و پولیس به که است محکمۀ? )وجدانفرماید: تحذیرمی بطور کریم قرآن

لم خائنة ﴿ ينٱلCي لCأ في ل .[19المؤمن: ] ﴾١٩ لصدورٱلQ وما ت پنهــان ســینه ها که رازی واز خــائن چشــم های از یعــنی: خداوند

نظر در درهرحــالت را خــدا تــرس مسلمان است. باید آگاه می دارند آگــاه پنهــان اســرار به و خاین چشم های به خداوند که بداند و داشته،

قــرارداده ممنــوع مخلوق و خالق حقوق برابر در خیانت است. چونــده ــاء ش ــت. بن ــد: اس ها﴿می فرمای ذينٱ يأي ـوا ل ـ ـوا ال تخون ـ هٱ ءامن لل

سولٱو لمون لر ت وأنت لC وتخونوا أمنتك ل� .[27األنفال: ] ﴾٢٧ل� خود درامانات و نکنید، خیانت پیامبر و خدا مؤمنان! به یعنی: ای

مدارید. روا خیانت هانه آگاه نیز اوامرو به کردند، خیانت رسول و خدا اوامر به که آن های پس

مخلوق محولۀ? وظایف فرمان می کنند. چنانچه خیانت حتما(عمر عنه) الله است: مدعی دلیلرضی

)رضی الله عنه(فرمان عمر فاروق )رضیعمر که می کند روایتعنهما( الله )رضی عمر ابن عبدالله

زمانش خالفت قلمرو ونظامی سیاسی مسؤلین به راجععنه( الله نوشت:

»عن عبدالله بن عمر، أن عمر بن الخطاب کتب إلی عماله: إن اهم امور کم عندی الصالة فمن حفظها و حافظ علیها، حفظ

عها فهو لما سواها أضیع« )رضیعمر ابن الله عبد (1)دینه. و من ضی1 / ص- ) الصالة، وقوت باب الصالة، وقوت کتاب مالک، (.39مؤطأ


بهعنه( الله )رضی الخطاب عمربن که می کند روایتعنهما( الله اسالمی( قلمروخالفت ونظامی ملکی )کارمندان مؤظفین همۀ?

که: نوشت که شخصی نمازاست. آن من نزد شما وظائف مهمترین ازجملۀ?

فساد وجوازو نماز: ازصحت به مربوط کرد)مسائل حفظ نمازرا نما براوقات کرد مسارعت و نماز برادای کرد محافظت وغیره( و

نماز که شخصی را. وآن خود دین است کرده ز)درواقع( محافظت محولۀ? وظائف دیگر آن( پس تأخیر به یا و آن ترک )به کرد ضایع را

شخص این است شونده ضایع حتما می کند(. ترک )حتما است، نماز به پابندی من نزد شما پابندی و تعهد مهمترینیعنی: را تعهدش دیگر )ترک( کرد ضایع را نماز که شخصی ضایع حتمامی کند.

درتمام ملسو هيلع هللا ىلص خداوند با اجمالی تعهد یک کلمه به اقرار درحقیقت اخالص و درعمل را تعهد این که آنهای است. پس دین بخش های

می کند دیگرتعهد کسی با که دارند کسی به شباهت نمی کنند، پیاده نیامد، فردا ولی می کنم، اشتراک خودت کاری گل در فردا که

زبان در صرف من که هد مید جواب نیامدی؟ چرا شود اگرگفته وشرع درعرف عهد نقض را جواب گونه این است طبیعی کارکردم،

می شود. خوانده خواندن زیرااست. نفاق واخالص غیرعمل به خواندن کلمه پس

. است بندگی اظهار اسالم باحکام وعمل است، بندگی اقرار کلمه حقیقی موالی و خالق امر و نترسید خدا از که شخصی هر پس

اجرا )شما( را مخلوق امر که می کنید فکر چه نکرد، اجرا را خویش )که را خدا العمر )تنخواه( مادام رواتب که شخصی آن و می کند؟

نگرفت. نظر داده( در انسان برای و ایمانی ومسؤلیت کرد نمازخیانت وقت پنج ادای درمثال:

نکرد، اجرا اوقات درعادی ترین نماز ادای به راجع را خویش وجدانی اوقات در فرصت، درمشکل ترین را صاحب آمر شما اوامرجناب آیا

کرده اجرا را تان حقیقی آمر امر شما خود آیا می کند؟ اجرا محاربه اید؟

خداوند رواتب ، کاراست درعوض صرف شما رواتب درحالیکهاست. جاری وظیفه و کار غیر به الحیات مادام

83اسالمی اول: آداب بخش مدبرانه و حکیمانه چقدرعنه( الله )رضیعمر کنید فکر بناء

مخلوق با کرد، خیانت خویش خدای با هرکه) که داده هدایت حتما(. می کند خیانت

درس از موضوع فوقکه: است این می آموزیم فوق موضوع از که را درسی

داری ایمان روحیۀ? با را خویش دونان وما افراد مسلمان ها ما باید به ایمان راه جز به گرنه و کنیم، تربیه گرای تقوی اسالمی، عقاید و

خیانت از گیری جلو راه های دیگرهمه آخرت به ویقین خدا خویش کشورمظلوم بحال ندارید قبول است. ]اگر بی ثمروعقیم

کنید[. فکر

)دزدی(- سرقت 2 غیر به خفیه طریقۀ? به غیر محفوظ مال گرفتن بمعنایسرقت:

گویند. را اجازه استوار اشخاص و افراد ملکیت حفظ بر جهانی امنیت نظام چون ومطابق انسانی، فطرت مقتضای از ملکیت مصؤنیت است،

است. اسالمی شریعت نظــام ،فطــرت نظــام ،امــنیت نظــام بــرمتخلفین هلالج لج خداوند بناء

می فرمایــد: اســت. چنانکه کــرده وضع را شــدید مجــازات ،شــریعتارقٱو﴿ ارقةٱ ولس ــلســ ٱ ف با نكال من ل?طعوا ديهما جــزآ بمــا كســ مG أ ر ٱل ��لل سهٱو .[38ة: المائد] ﴾٣٨د� عزيز حكي لل

عنوان به داده اند انجام که عملی بخاطر را دزد زن و مرد دست )درقانون و )برکارخود( غالب کنید! خداوند قطع الهی مجازاتی

است. خویش( حکیم گذاری آن پخش مانع تا کرده وضع مناسبی جزای هرجنایتی برای بناء

گردد. جنایت و وامانت است بربندگان الهی وعطای بخشش ثروت و مال

الهی حقوق وادای مصرف درکیفیت است خداوندی امتحان الهی فرمان به مطابق باید را وواجبات فرائض وغیره)زکاة( مثل

گردد. اجراء قوانین مردم اموال حفظ و اسالم در مالی نظام به راجع خداوند

ندارد، وجود دنیا مالی نظام هیچ در که است کرده وضع را خاصی عملی ودزدی سرقت منتهی دزد، مجازات است جمله ازهمین


مشخص ضوابط و شروط و مشخص تعریف که است مشخصی اختالس، خیانت، مثل: است. مجزا دزدی ازدیگربخش های که دارد

گناهی و جرم )چورچپاول( و... اگرچه انتهاب نباش، طرار، غلول، اسالم پیامبر چنانکه نیست سرقت از کمتر دزدی بخش های دیگر

می فرماید: . (1)»شراک من نار او شراکان من نار«-1

چنین حدیث مفهوم است، ابوهریره ازروایت بخش حدیث این )خفیه( می گیرد را بوت بند دو ویا یک لو و غنیمت مال از است:آنکه

است. دوزخ درآتش اموال دیگر و غنیمت مال در خیانت یا و غلول به راجع-2

م﴿می فرماید: قرآنکریم مسلمان ها ت بما غل ي ي ل لوومن ي Aا ل ل ل> قیامت روز در کند، خیانت وهرکس[161آل عمران: ] ﴾لقيمةٱ

محشر( صحنۀ? )به خود با است کرده خیانت آن در که را آنچهمی آورد.

ترحم سلسله یک وقصاص، حدود ازاجرای جلوگیری به راجع قساوت بریدن را دزد دست که می شود گفته که دارد وجود کاذب دزد نمی آید. خیر جور دوستی وانسان انسانیت به ویا است،

باشد که بگذاریم نبریم را دستش کرد هم اگردزدی تربیت وبعدادیده ایم. دردنیا همیشه را نتیجه اش که می کنیم! تربیتهای

روان ودنباله گویان هرزه که نیست چنین جواب: واقعیت وزنا جنایتکاران، بردزدان، کاذب ترحم نتیجۀ? بلکه می گویند، بی هدف

که است همان کاران می بینیم. فعال ودست شود، عمل خدا قانون به اگر که، است آن واقعیت بلکه درصورتی می شود، برچیده دزدی تخم دیگر شود، بریده دزد نفر یک کشی ها آدم و جنایتها چه دزدی خاطر به بینیم حاالمی ما که

فوق خیلی وجنایتهای آدمکشی ها مستلزم دزدی خود یعنیمی شود! است. العاده

اســت. مظلومــان برتمــام وســتم ظلم زانی، و بردزد ترحم زیرا ف في دين ﴿می فرماید: قرآن كم بهما ر خ دLوال ت Aا ل ل� Aا هٱل .[2النور: ] ﴾لل

به نسبتکاذب( رأفت)ورحمت )قانون( خدا دین یعنی: دراجرای درمیان الهی مجازات پای که جای درآن باشید. زیرا نداشته ایشان. است بشریت تمام مصلحت به مجازات است،

1. الغلول- تحریم غلظ باب مسلم، صحیح

85اسالمی اول: آداب بخشچنانچه سعدی می گوید:

برگوسفندان بود ستمکاریتیزدندان پلنگ با ترحم

را، دور نه می بیند را نزدیک انسانی عاطفۀ? که است این واقعیت ببیند، نزدیک مثل را دور توانست اگرمی را کاذبی ترحم چنین اصال

نمی کرد. که کسی ازهر و باشد که واشکال هرشکل به دزدی اینکه خالصه

خالف منفور و زشت عمل باشد که هرمال واز جای هر واز باشداست. اسالمی و انسانی اخالق وخالف شرع

جمله: از می سازد جامعه متوجه را گونی گونا ضررهای باعث و عامه امنیت اخالل سبب دزدی و سرقت موجودیت-1

می گردد. مسکونی واهالی مردم عذاب و رنج یک به نسبت جامعه بی اعتمادی علت و رعب و تشویش باعث-2

می گردد. دیگر از اسراف و می گردد، آورده باد تبذیرسرمایۀ? و اسراف باعث-3

است. حرام مبین شرع نگاه ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر چنانچه می گردد، مؤمن ایمان رفع سبب دزدی-4

انی حین یزنی و هو مؤمن و ال یسرقملسو هيلع هللا ىلص »عن أبو هریرة )رضی الله عنه( أن رسول اللهمی فرماید: قال: ال یزنی الز السار ق حین یسرق و هو مؤمن وال یشرب الخمر حین

ایمان، درحالت نمی کند زنا یعنی: زانی(1)یشربها وهو مؤمن« را شراب شرابی ایمان، حالت در نمی کند دزدی دزد،

زنا، درحالت که معنی این ایمان. به درحالت نمی نوشد دور مسلمان از ایمان نوشی شراب حالت در دزدی، درحالت

برمیگردد. ایمان زشت عمل آن اجرای از بعد و می شود،می نویسد: فوق حدیث درشرحالله( )رحمهنووی امام

که یعنی: آن»ای ال یفعل هذه المعاصی وهو کامل اإلیمان...«. (2)نمی گردد معاصی چنین مرتکب است کامل ایمان دارای

1.) بالمعاصی- ) اإلیمان نقصان باب مسلم، صحیح2. ! گردیده- ذکر درتعریف که گانۀ? چهار شروط داشت نظر در با گرامی استاد

. . با و شان توجیهات و کرام فقهای آرای و سرقت مقدار داشت نظر در وباپیامبراسالم اوامر داشت نظر حدود )ملسو هيلع هللا ىلصدر به با راجع تندرء الحدود

شبهات( لشبهات و محصلین سواالت ظروف، و شروط امکان درصورت. نماید تحلیل و تشریح کامال را ومرضی ها عقالنی ها واهی


- رشوت3 اخالقی خیانت و اجتماعی بالی آن از است عبارت رشوت

وباعث محروم شان مسلم حق از را مظلوم توده های که وایمانی میان در اجتماعی عدالت تأمین ومانع دل ها در کین و حقد غرس

و اداری فساد علت و مدیریت سوء و فساد ترویج وباعث مسلمان هامی گردد. مظلومان ألم و رنج ازدیاد باعث

معنای رشوت: ما یعطیه الشخص للحاکم و غیره لیحکم له، او یحمله علی ما»

.(1)«یرید، و جمعها رشا برای می شود داده که متاع و مال ازآن: است عبارت رشوت

دوسیه )همان بگرداند ویا کند، فیصله دهنده بنفع تا وغیرحاکم حاکم دهدنده. پول میل به را( مطابق وتحقیق

و مروج قدرتمندان و حاکمان میان بیشتردر رشوت معاملۀ? چون را توبیخ و زجر اساسی نقطه ازهمین کریم قرآن بناء است، معمول می فرماید: نموده شروع

وال﴿-1 نكم ب ولكم ب كلوا أ ل ت ل� Aا ــلٱل ــا إلى لبط لوا به ٱل� وت ام لحك كلوا Aا لت لول ل�فريقا م أ اسٱل� لن ٱ ب م لRإ لمون ل ت لC وأنت .[188ة: البقر] ﴾١٨٨ل�

ربا و رشوت همچون حق، )ونا باطل به را تان خود واموال قضات و امراء به را وآن نخورید خود میان دزدی...( در و وغصب بخورید، را مردم ازاموال بخشی گناه، ازروی تا نکنید تقدیم

میدانید. شما درحالیکه آیه دراین هلالج لج خداوند مردم از برخی نباید که می دهد دستور اکیدا بروز جامعه در که جنایتی هر زیرا بخورند، ناحق به را برخی مال

می گردد. به جامعه آن افراد گیرتمام دامن زود یا و دیر می کندمی فرماید: خداوند که است دلیل همین

ولكموال﴿ كلوا أ ل� ت Aا نخوریــد. واین نــاحق به را تــان خــود مال یعنی ﴾ل وبیــان می دهد نشــان را ملت تضــامن و یگانگی و وحدت دستورالهی

بعضی مــال و هستند جسد یک بمنزلۀ? مسلمه ملت افراد که می دارداست. ملت زندگی شریان ومال ثروت زیرا است، آنان همۀ? مال

1( المنیر- ] [.1/310المصباح : رشا( مادة

87اسالمی اول: آداب بخش هریک باید واحد وجسد ملت وزندگی حیات بخاطربقای بناء

باشند. کوشا ازآن وحراست درحفظ آن ازاعضای و لعنت گیرنــده( را و )دهنــده ومرتشی راشی ملسو هيلع هللا ىلص پیــامبر-2

برابر اجتمــاعی فســاد دراین مســاوی را هــردو و نموده نفرین را وزشت منفــور عمل این زمینــۀ? که وداللی وســاعی معــرفیمی فرماید: دانسته شان جرمی شریک می گرداند مساعد

.(1)»لعنة الله علی الراشی و المرتشی« که می کند روایتعنهما[ الله ] رضیعمر بن ازعبدالله ماجه ابن و دهنده بررشوت باد نازل خدا فرمود: لعنت ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول

گیرنده. ائش» لفظ حبان ابن وصحیح وطبرانی احمد روایت در «الر

)هرآن است ودالل واسطه معنی به که است گردیده نیزاضافهمی باشد(. وگیرنده دهنده رشوت دربین واسطه کسی دار اند، وظیفه دولتی واجرایی قضایی های ارگان در که های آن-3

داده شــان بــرای گفته رشــوت ونه نمی گیرند رشــوت اصــال و می شــود، آورده شــان بــرای تحــایف و هــدایا ولی ،می شــود

گونه این نیســت. ولی رشــوت گویا که می کنند قبــول نیز آن ها تقــدیم وتحفه هدیه صــورت به که است رشــوت اصل هــدایا

شده: وارد روایتی در مطلب این زیرا می گردد، »عن ابی حمید عبد الرحمن بن سعد الساعدی»رضی الله عنه«

ةملسو هيلع هللا ىلصقال إستـعمل رسول الله بی ت رجال من األزد یقال له إبن الل علی الصدقة، فلما قدم قال هذا لکم وهذا أهدی إلی ! فقام

علی المنبر فحمد الله وأثـنی علیه ثم قال: أماملسو هيلع هللا ىلصرسول اللهنی الله فیأتی جل منکم علی العمل مما وال ی أستعمل الر بعد: فان

فیقول هذا لکم و هذا اهدی إلی أفال جلس فی بیت أبیه و أمه حتیته إن کان صادقا، والله ال یأخذ أحد منکم شیئا بغیر حقه تأتیه هدی

. (2)إال لقی الله تعالی یحمله یوم القیامة« که: است روایت[ عنه الله ] رضی ساعدی ترجمه: ازابوحمید

مأمور داشت نام اللتبیه ابن که )ازد( را قبیلۀ? از مردی ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر صدقات آوری جمع از که زمانی مرد گردانید. آن صدقات آوری جمع

1( : رقم- ] ترمذی : )1336سنن رقم( ماجه( 3580ابوداود ابن سنن درصحیح و: رقم گفته صحیح البانی [.1871شیخ

2. ] لفظی- ] تفاوت با مشکاة مسلم صحیح است کرده روایت


هدیه من برای را مال این و می باشد شما مال گفت: این برگشت بعد و شد بلند منبر بر سخن این شنیدن با ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول داده اند،فرمود: خداوند ثنای ازحمد از یکی است سپرده برایم خداوند که وظیفۀ? طبق بعد: من اما مال می گوید: این می آید، که زمانی و میگمارم وظیفۀ? به را شما چرا می گوید اگرراست است، شده داده هدیه برایم واین است شما

قسم هلالج لج برسد. بخدا برایش هدیه تا ننشست پدرومادرش خانۀ? درمی کند. حمل خود بدوش را آن که شود برومی رو درحالتی هلالج لج خداوند با اینکه مگر نمی گیرد حق بدون را چیزی شما از یک هیچ

ازمردم پول گرفتن که گردید معلوم وضاحت به فوق ازحدیث باشد که رسم و هراسم به ولو دولتی و رسمی وقدرت عهده درحین بخشش، شیرینی، تحفه، را آن نام که چه اگر است جایز نا و رشوت آید. به نمی تغیر درمسمی تغیراسم به زیرا بگذارند، وغیره جوانی دربسا تغیروتبدیل گونه واین نمی گردد. حالل قطعی حرام نام تبدیلمی گردد: دیگرنیزمشاهده موارد

را الحاد ، شیرینی را ترشو ، آزادی را فحشا امروزمردم چنانچه صدها و وغیره... دها ی مند هنر را رقاصگی و رقص ، فکری روشن که است موجود فکری واداری، سیاسی، بخش های در دیگر موارد شده گذاشته جدید نام شرع خالف وحرام زشت دراعمال عمدا

است.

بخاطر فیصلۀU قاضی حرام را حالل نمی گردد: نه و می گردد حالل حرام نه حاکم وحکم قاضی فیصلة خاطر بهفرماید: می ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر حرام. چنانچه حالل

ما اناملسو هيلع هللا ىلص»عن ام سلمة )رضی الله عنها( عن النبی قال: »إنته کم تختصمون إلی، و لعل بعضکم أن یکون ألحن بحج بشر، و إن

من بعض، و أقضی له علی نحو ما أسمع، فمن قضیت له من حقما أقطع له قطعة من النار« .(1)أخیه شیئا فال یأخذ، فإن

که می کند روایت ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر ازعنها( الله )رضی سلمه ام فرمود:

الحیل- )1 کتاب :10باب( )90بخاری رقم( الشهادات )6967حدیث کتاب و ،52) ( الیمین بعد البینة اقام من : 27باب .1713مسلم(.

89اسالمی اول: آداب بخش شما میان ظاهر طبق ومأمورم شما، )مثل بشرم، من یقین به

من، سوی به می کنید مخاصمه حل طلب کنم( شما وقضاوت داوری )وصورت اظهاردلیل در ترباشد آکاه و دانا ازشما بعضی شاید و

او سود به ودلیلش ظاهر مقتضای به ومن دعوی( ازدیگران، برادرش ازحق او برای کردم فیصله که را کسی می کنم، قضاوت

پس نگیرد، باید نیست( پس او مال )درواقع را چیزی فیصله یقینادوزخ. از اوقطعۀ? برای است شده کرده

خاطرفیصلۀ? به که می دهد دستور فوق حدیث دراین ملسو هيلع هللا ىلص پیغمبر مثل من زیرا ،نمی گردد حالل شما برای دیگران حق قاضی و حاکم می شنوم مخاصمه طرفین از که را ظاهرآنچه مطابق بشرم شما

صورت و دلیل ارائۀ? در گران دعوی از بعضی ولی می کنم، فیصله شخص آن چاالکی درصورت دیگران، از است تر دانا و آگاه دعوی

بلکه نیست، حالل صرف نه می شود داده برایش دیگری اگرحقکند. واپس صاحبش برای را آن باید است دوزخ آتش

را حق که است ضرورت بیدار جدان و و قوی ایمان حالت دراین به است دوزخ دخول سبب واقع در که را امتیازوحرام ازباطل

کند. مسترد صاحبش از یکی ســتانی اجتماعی(: رشــوه فیهای )ما یا و رشوه خواری-4

ــیر االیام قدیم از که است اجتماعی وفساد برزگ بالهای دامنگ نیرنگ و بیشــتر هرچه شــدت با امــروز و بــوده بشــری جامعــۀ?

یکی خـواری رشــوه بالی دارد، ادامه نـیز سریعتر وتزویر قویتر مســلمان ها بین در اجتمــاعی عدالت اجرای موانع بزرگترین از

قــوانین که می شــود ســبب فساد وهست. وهمین بوده قاعــدتا ظلم نفع به باشد جامعه ضـــعیف طبقـــات منـــافع حافظ باید

بیفتد. کار به کند محدود را آن ها باید که نیرومند طبقات منافع از خود، نیروی با که قادرند همواره اقویا، و مندان زور زیرا

آن ها حقوق و منافع باید که هستند ضعفا واین کنند، دفاع خویش شود گشوده رشوه باب اگر است بدیهی شود، حفظ قانون درپناه مندان زور و اقویا زیرا داد، خواهد معکوس نتیجۀ? درست قوانین بازیچۀ? قوانین نتیجه در و دارند را رشوت پرداختن قدرت که هستند

ضعیفان حقوق به وتجاوز وستم ظلم ادامۀ? برای آن ها دست در تازهشد. خواهد

شیرازۀ? ، کند نفوذ رشوت که هراجتماعی خاطردر همین به در تبعیض و بی عدالتی و وفساد ظلم و می پاشد ازهم آن ها زندگی


باقی نامی جز عدالت قانون از و می کند نفوذ آن بخش های همۀ? هرچه باشدت خواری رشوت مسألۀ? اسالم در لذا ماند نخواهد گناهان از ویکی است شده ومحکوم گرفته قرار تقبیح مورد بیشترمی شود. محسوب کبیره

این که می شود سبب رشوت زشتی که است توجه قابل این ولی گیرد انجام دیگر فریبندۀ? عناوین و عبارات البالی در شوم هدف

)چنانکه نامهایی از دهنده رشوه خوارو رشوه شد( و تذکرداده قبالحمه حق حساب، و حق تعارف، هدیه، مانند کنند استفاده انعام و الز آن درماهیت تغییری وجه هیچ به نامها تغییر این است روشن ولی

حرام می شود گرفته طریق ازاین که پولی صورت درهر و نمی دهد .(1)است مشروع نا و- شراب4

به است شــده خــواده الخبــائث ام اســالمی درشریعت شراب: رااست: ذیل اضرارقبیحۀ? دارای نوشی شراب که خاطری

فردی. اضرار-1اضراراجتماعی.-2دینی. اضرار-3صحی. اضرار-4اخالقی. اضرار-5اقتصادی. اضرار-6

شراب و قمار: و عقل ازدید که است اجتماعی فساد عامل دو و منفی پدیدۀ? دو پدیده های می رود، شمار به جامعه تباهی وازاسباب منفور نقل

دارد. قبال در را ودشمنی وعداوت منفی شیطانی عمل از را قمار و شراب کریم قرآن خاطر همین به

: می فرماید است. چنانچه خواندهها ﴿ ذينٱيأي ما ل رٱ ءامنوا إن ل�خ سرٱ ول ل م ابٱ ول لمٱ ولأنصــ لزأ ل� ر مل Sد لج

طنٱعمل لحون لDتنبوهٱ فل لش ت ك ل= لعل .[90ة: المائد] ﴾٩٠ل� در که )سنگی بتان و قماربازی و نوشی مؤمنان! شراب ای

بخت برای که اوراقی و )وسنگها می کنید( وتیرها قربانی کنارآنها1/ ج- ] [2/6نمونه

91اسالمی اول: آداب بخش ازلحاظ وهمه همه می برید، کار به وغیبگویی زنی وفال آزمایی

کارهای( پلید از)این می باشند. پس شیطانی وازعمل معنوی( پلیدندشوید. رستگار اینکه تا کنید دوری

:معنی شراباست. گردیده برشرابخمر اطالق درقرآنکریم

انسان نیزعقل شراب است کردن پنهان معنای بهلغت: خمردرمی کند. پنهان را

. راغب«الخمر اسم لکل مسکر» قال الراغب: دراصطالح: خمرآرنده( است. )سستی هرمسکر برای نام می گوید: شراب

است: اضرارذیل دارای نوشی شرابفردی.-1اجتماعی.-2دینـی.-3صحـی.-4اخالقــی.-5اقتصادی.-6

- اضرار فردی:1 سوء تأثیر نوشنده وحواس وهوش عقل باالی شرابالف-

می سازد. غالب را قوت و مغلوب را عقل گذاشته، کرامت و شرافت اسباب و الهی عطای بزرگترین عقلب-

می گردد. پنهان شراب بخاطر اما است، انسانی را جامعه بلکه معتاد فرد صرف نه دارد، اقتصادی ضررج-

می سازد. متضرر که می شود سوال مردند، که را معروف اشخاص از بسیارید- الکولی درمواد موصوف که می دهند جواب داشتند؟ مریضی چه

می کرد. )شراب( افراط پاکستان درشهرکراچی قمری1428 رمضان در مشهور: مثال نفر پنج و پنجاه تعداد به رسمی اعالنات طبق نوشی شراب بأثر

. (1)مردند شان نفر چهل جمله از که شدند مسمومدیگر- 1 و سی بی بی رادیوی از شام ونیم شش ساعت اخبارمنتشره مطابق

: مؤرخ مطابق. 22/9/2007رادیوها دهم 1386میزان 31م به مصادف شالمبارک .1428رمضان قمری


در المللی بین اخبارات طبق میالدی2006در قبل یکسال ونیز جان های نوشی شراب باثر نفر هشتاد از بیش هندوستان بمبی شهر

مطبوعات تحلیل واقعه دو هر در دادند. البته دست از را خود شیرین هرحال است. به بوده خانگی ویا محلی شراب نوع این که بود این مواد اگردر که می پذیرند شراب نوشنده های و سازنده ها تمام را این

گیرد صورت افراط و بی احتیاطی الکولی مواد ویا شراب حتماگردید. واضح فوق واقعۀ? ازدو چنانکه می گردد، فوری مرگ باعث

احتیاطی بخاطربی که هرمواد است کنید: آیاعاقالنه قضاوت پس بشری جامعۀ? بین در گردد، فوری و جمعی دسته مرگ باعث

رحم این وآیا است؟ امروز که چنانکه باشد قانونی آن استعمال تجارت گردد، ترویج شراب مثل مواد گونه این که است بربشریت

باشد؟ داشته مجوزعقلی واستعمالش می گویند که این است ازمعتادین بسیاری درذهن که سوالی

دنیای در امروز و می شود ساخته فنی اشخاص توسط که شرابی ندارد. ونه را مرگ خطرات است مروج کشورها دیگر و غرب

باشد. مرده کسی کراچی واقعۀ? مثل که شده شنیده. نیست تدریجی ازضررومرگ خالی شراب نوع هیچجواب: شراب از مختلف واقسام امروزانواع جهانی بازارهای در زیرا

قسم بیست از بیش السنة فقه در سابق سید چنانکه می شود، یافت اسالمی شریعت نگاه از آن اقسام همه و است، نامبرده را آن

ازضررنیست. خالی صحی نگاه واز حرام، وبمبی. کراچی شرابی های مرگ مثل باشد فوری اگرمرگ منتهی

که شرقی. زیرا و غربی شرابی های مرگ مثل باشد واگرتدریجی تنگ را اعصاب شریان های مجرای که دارد وجود موادی درشراب وغیره ومغزی قلبی سکتۀ? باعث مرورزمان به باالخره و می سازد که می گردد. چنانچه تدریجی مرگ سبب ودرنتیجه د. می گرد امراض

نظر اند. همین به طبی دانشمندانخالصه: خویش شبابت درعنفوان فساد درماحول آنهایکه اکثرا

از را خویش حیات شراب منفی خاطرتأثرات به یا و کردند زندگی برهرحالت گردیدند، مبتال مختلف مرض های به یا و دادند دست

محترم! در میبرند. )استاد رنج شان گذشته های از کهولت درزماندهید!(. توضح مورد این

93اسالمی اول: آداب بخش - اضرار اجتماعی:2

تصادم رانندۀ? وقتی می کنیم مشاهده خویش درجامعۀ? ماالف- خطرش که می کند حرکت سرعت به معمول حد از یا و می کند اکبر( دریور )الله می گویند ناظرین تمام می کند، تهدید را جامعه

است. نشه که می کنیم مشاهده را ترافکی حادثۀ? هرگاهب- عطوفت حتما

می شود، متألم انسانی بوده. نشه می گویند: راننده مردم فورا ولی نیست، عموم موضوع این اگرچه است. چنین اکثرا

مواد به معتاد آن وربع ثـلث ویا اکثر که اجتماع دریکج- اقتصاد چه جامعه آن در پس باشند، مسکرات یا و مشروباتمانده. عقب فقیرو دول در خصوص می ماند؟ باقی وسرمایه

بی عزتی و هالکت منجربه موارد دربسا است، آور نشه شرابد- می گردد. بی عفتی و

دیگران به حرمت هتک و هزیان و فحشاء اسباب - شراب هـ می گردد.

:الکل اجتماعی ی زیان هاو- کافی احصائیه همین صرف الکل اجتماعی زیان های به راجع

شهر»نیون« قانون »انستیتوت« طبی که آماری طبق که، است این از الکلیستها اجتماعی جرایم است نموده تهیه1961 درسال

است: قرار دراثر جرحها و درصد. ضرب50 عمومی قتلهای مرتکبین

الکلیست ها به مربوط سرقتهای درصد،8/77 الکل نوشیدن 8/88 الکلیها به مربوط جنسی درصد. جرایم 5/88)شرابی ها(

جنایات قاطع اکثریت که می دهد نشان آمار می باشد. این درصد،)تفسیرنمونه(. دهد. می روی مستی درحال بزرگ وجرایم

- اضرار دینی:3 ومنع خوانده شیطانی عمل وقماررا شراب کریم قرآنالف-

شود. منع خداوند ازمنهیات است الزم مسلمان برای پس می کند همۀ? رأس یعنی: در فرموده الخبائث ام را شراب ملسو هيلع هللا ىلصپیامبرب-

دارد. قرار حرام هاداده. قرار منع را قمار و شراب اسالم دینج-


در بنوشد شراب که می فرماید: )هرمسلمان ملسو هيلع هللا ىلص پیامبراسالم .(1)می گردد( مرتفع وی از ایمان وقت آن قلب زیرا می کند، منع ذکرخدا از را مسلمان شراب نشۀ?د-

می شود: گفته که است. چنان خدا یاد به معلق مسلمان مسلمان عامه مصروفیت های واقع یار( در به دل کار، به )دست

نمی گرداند. غافل هلالج لج خدا یاد از رامی گرداند. غافل خدا یاد از را انسان که است شراب پس

شراب نوشندۀ? متوجه صرف گناه و لعنت اسالمی درشریعتنموده: نقل ابوداود که روایت در بلکه نیست،

جرمی شرکای شامل اند، شراب وتنظیم درترتیب کسانیکه تمام گیرند. قرارمی الهی لعنت مورد و شده خوانده شراب

»لعن الله الخمر وشاربها ومی فرماید: ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر چنانچه ساقیها و مبتاعها وبائعها وعاصرها ومعتصرها و حاملها و المحمولة

.(2)إلیه« وهمچنین است کرده ونفرین لعنت را شراب هلالج لجیعنی: خداوند

به ساقی عنوان به که را وکسی می نوشد را شراب که را کسی که را کسی می خرد، را شراب که را وکسی می دهد شراب دیگران که را کسی ،می سازد را شراب که را کسی و میفروشد، را شراب را کسی می بردارد، را شراب که را کسی می شود، ساخته برایش

است. کرده نفرین و لعنت می شود، حمل سویش به شراب کهشده. نفرلعنت ده کرده: به روایت ترمذی که انس درروایت

دست نفر هشت شراب لعنت در ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر فوق حدیث این در روایت در که بخاطری است، نموده لعنت نیز را شراب کاران اندر است: خوانده وفساد شر همه مفتاح را شراب پیامبراسالم دیگر

ه قال ملسو هيلع هللا ىلص اوصانی خلیلی :»عن أبی الدرداء)رضی الله عنه( أن الها مفتاح کل شر « .(3)تشرب الخمر، فإن

برایم ملسو هيلع هللا ىلص دوستم که است روایتعنه( الله )رضی »ازابودرداء و شر تمام عامل نوشی شراب زیرا ننوش را شراب که کرد وصیتاست«. فساد

1. علیه- متفق2.) ماجه- ) وابن الترمذی رواهماجه- )3 .3371ابن : حسن( اسناده الزوائد فی وقال

95اسالمی اول: آداب بخش را االسالمی« اضرارشراب دین »روح درکتاب بطور جمعا

نمودیم: نقل ذیال را عبارت ماعین که نموده بیان وعلمی محققانه در ألکل از فراوانی مقدار و است، الکل بر شراب »اساس

قند هضم برای ألکل از کمی بسیار مقدار البته دارد، وجود شراب ألکل وجود و است، شده آفریده انسان بدن در طورطبیعی به خون

میزانی بر نباید وجه هیچ به ولی است، مفید جسم برای حد دراین شود، اضافه است آفریده بدن در را آن طبیعی طور به خداوند که

می آورد، وجود به را فراوانی زیان های و مضرات زیرا اگر مخصوصا تشنج ایجاد باعث شراب باشد، داشته ادامه طوالنی مدت برای و خشک را ورگها شرایین و می گردد وکلیه اعصاب درسیستم شدید ضعف وموجب می سازد وسخت سفت را وکبد می نماید، سفتمی شود. قلب

در باشد؟ حرام هم شراب از کمی مقدار باید چرا می گویند: اکثر حتی می کند، دیگرفرق مواد با میگوئیم: شراب ایشان جواب

و میگذارد اثر انسان قضاوت و تصمیم و اراده بر آن مقدار کمترین این که می کند ایجاد را روحی تشنجات و می نماید، تضعیف را آن ها جدی، بسیار است خطری امر،

و میاید در دیگر صورت وبه می شود عوض کلی به شخص زیرا طبیعی حالت حالت وبه می گیرد قرار تأثیر تحت تصمیماتش و اراده که دارد یقین عادی درحالت شرابخوار که جائی تا ماند، نخواهد باقی

و گشته ضعیف اراده اش ولی است، آور وزیان اومضر برای شراب تحت وقتی نماید منع کم مقدار آن خوردن از را خود نفس نمی تواند

حد این در اکثر نماید دوری ازآن نتواند و گیرد قرار کم مقدار تأثیرآن کرد نخواهد رعایت را مشخص اندازۀ? و میزان و نمی ماند باقی کم، و شراب مقدار دیگر طرف از می نوشد؛ باشد مقدور که اندازۀ? وهر

ایجاد اعصاب در را ارتعاش و لرزش باشد کم هم اندازه هر ألکل ضعیف ای اندازه به که است انسان ارادۀ? وبدترازهمه می نماید، میخوارگی عادت مقابل در ذلیل بردۀ? صورت به را او که می شود

آورد. درمی خون وارد )گرام( الکل گرم ده شراب، دراثرخوردن گاه هر

انجام آزمایش های می شود، آشکار آن مطلوب نا اثرات شود انسان )ویسکی( یا شراب پیاله یک که می دهد نشان مورد این در شده

با میخوار گاهی دارد، همراه به الکل گرم ده از )کنیاک( بیش کلی طور به ولی آید، درنمی مستی حالت به ای پیاله خوردن

ــالمی اخالق96 ــ آداب و اساجتماعی و اوضاع اگرمی کند. تأثیر او عقلی و جسمی برخصوصیات

مورد حالتهائی چنین در را افراد اینگونه فکری و مزاجی خصوصیات تصمیم و شعور و درک درجۀ? که می شود معلوم دهیم، قرار بررسی

شان برآورد و گیری اندازه و قضاوت و کرده تغییر عمال است. مثال عادی حالت به نسبت اشتباهاتش میزان باشد نویسنده اگر

رعایت را گی رانند مقررات باشند راننده اگر و بیشتراست، علت به تصادفات % کل13 که می دهد آمارنشان نمی کنند،

فشار رفتن باال باعث شراب جرعه یک است. حتی شرابخواری زیاد تنهائی به خون فشار رفتن باال این گاهی اگرچه می شود، خون شراب و باشد خون فشار به مبتال خود شخص اگر ولی نیست، مضر

مقداری حالت این در می گردد. اگر جدی خطر آنگاه بخورد هم فشار درجۀ? هیجان این و می شود هیجان ایجاد باعث بخورد، بیشتری

که میبرد باال حدی به را خون همراه به را مغزی ریزی خون غالبامی میرد. یا و می شود ذلیل و فلج یا شخص که دارد،

در است، الزم است باال فشارخونشان که کسانی است بدیهی اضطراب هر و برند سر به آرام زندگی و روحی آرامش

مرحلۀ? به که جائی تا می دهد افزایش را فشار درجۀ? وهیجانی حالی در این می گردد، منتهی سکته، و ریزی خون و شریان قطع

را خود وعواطف احساسات نمی تواند مست انسان که است،آورد. وجود به خود برای آرامی ومحیط کند، کنترل

بوجود معده زخم نیستند معتاد آن به که کسانی برای شراب هرگاه و می شود استفراغ یا معده خونریزی باعث گاهی می آورد،

کند را هاضمه و می سازد متشنج را معده باشد بزرگ شراب جرعۀ?می نماید. ضعیف و

مواد برای باشد، کم چند هر معتقد اند: شراب دکتوران از برخی و مضر است، موجود گوارش کانال های طول در که ای مترشحه

است حالی در این است، آن ها بردن بین از باعث و است ناک خطر ضروری طبیعی حالت به هضم حرکت ادامۀ? برای مواد این وجود که

است. داده نشان تجربه میگذارد، اثر هم نسل تولید و وراثت بر شراب

شرابخوار انسان های اوالد که است، هستند، ضعیف و سالم نا اکثرا

97اسالمی اول: آداب بخش و ،است پائین شان شعور و فهم درجۀ? و و گناه و جرم به عالقه طبعا

. (1)دارند فساد با و میخوانند را شراب مضرات طبی درکتابهای که کسانی خوبی به میشوند، آشنا می شود ناشی آن از که گونی گونا مرضهای

است. اجتماعی و فردی بختی بد مایۀ? اندازه چه تا شراب میدانند دوائی فایدۀ? هیچ شراب که است کرده ثابت علم ! فرمائید توجه

نا و غلط است، دوا دردها بعضی برای شراب که تصور واین ندارد کند، تأیید را حقیقت این علم ازاینکه قبل البته می باشد درستاست. نموده اعالم را آن اسالم از شراب دربارۀ? او که شده روایت سوید بن طارق )از

طارق نمود، منع ازشراب را طارق ملسو هيلع هللا ىلصوپیغمبر کرد، پیغمبرسوال فرمود: ملسو هيلع هللا ىلصپیغمبر میسازم، خاطردوا به را گفت:»شراب

ها داء« ها لیست بدواء و لکن .(2)»إناست«. بیماری و درد بلکه نیست دوا شراب »بیگمان

اسالم شریعت تمجید و تعریف به غرب گان ازنویسند بعضی )بتنام( درکتاب نام به آنان از یکی پرداخته اند، شراب تحریم درمورد

می گوید: شرایع( چنین )اصول نام به خود و نادان و ابله صورت به را انسان شمالی درممالک »شراب

ودین شریعت ولی درمیاورد، دیوانه صورت به جنوبی درممالک تحریم حقیقت به که است، کرده حرام را شراب انواع تمام محمد

. (3)اواست« دین ومزایای ازمحاسن یکی شراب

- اضرار صحی شراب:4 بخش های دیگر و صحت در الکلی نوشابه های و شراب های )زیانزندگی:

اظهار مشهورغرب ازدانشمندان یکیدرعمر: الکل اثر ـ الف به معتاد ساله23 تا ساله21 جوانان از هرگاه که می دارد

1 : وماضی- جاری قرن شرابی و فاسد شاهان اوالد حال به اگر واقعا توجهاز گاهی شان اوالد تعداد که است صادق کان کما تجربه این شود، فکر دقیق

پیدا استعداد با نفر یک شان میان در ولی میرسد، کندک بیشتربه تولی. واسیراند عالقمند فحشاء و فساد به شان همۀ? و نمیشود،

2.) مسلم- ) رواهص- 3 االسالمی، الدین .762ـ 760روح طیاره. الفتاح عبد ازعفیف


ده معتاد غیر جوانان از مقابل در بمیرند نفر 51 الکلی مشروباتنمی شوند. تلف نفرهم

ساله بیست جوانان که است کرده ثابت دیگری مشهور دانشمند از بیشتر الکل نوشیدن اثر در کنند عمر سال پنجاه رود انتظارمی که عمر« »بیمه کمپانیهای که تجربیاتی کنند. براثر عمرنمی سال35

دیگران به نسبت الکل به معتادین عمر که است شده ثابت کرده اند است. کمتر درصد30 الی25 نکات رعایت عمربا متوسط حد که می دهد نشان گیری آمار

است. باال به سال60از طبابت است مست نطفه انعقاد درحین که : کسیدرنسل اثرالکل ـ ب و می کند منتقل خود فرزند به را حاد الکلیسم عوارض درصد35 بچه در حاد عوارض صد در صد باشند، مست دو هر مرد و زن اگر

شود توجه بهتر فرزندان در الکل اثر به اینکه برای می شود ظاهرآوریم: اینجامی در را آماری

پدران از آمده اند دنیا به طبیعی وقت از تر زود که کانی کود پدران از و صد، در31 الکلی مادران از و درصد،45 الکلی ومادران

بوده اند. درصد،17 الکلی الکلی ندارند،ازپدران را زندگی توانائی تولد هنگام که کانی کود قد کوتاه که کان کود درصد،45 الکلی مادران از و درصد،6

درصد45 ازمادران و درصد،75 الکلی مادران و ازپدران بوده اند بوده اند روحی و عقالنی کافی نیروی فاقد که کانی کود است، بوده

اشتباه است. )البته بوده درصد75نیز الکلی پدران و مادران از کوتاهی ازآن اینجا بحث ولی است، طبیعی کوتاهی نوع یک که نشود

است(. غیرمعمول و وراثی وغیر عارضی

- اضرار اخالق شراب )الکل(:5 ضعیف وفرزند زن به ومحبت خانوادگی عاطفۀ? الکلی درشخص

خود )شرابی( فرزندان پدران که شده دیده مکرر بطوریکه می شودکشته اند. خود دست با را

(:- اضرار اقتصادی شراب )الکلی6 حساب حکومتها می گوید: متأسفانه معروف دکتوران از یکی بودجه های حساب ولی می کنند، را شراب مالیاتی وعایدات منافع

99اسالمی اول: آداب بخش می شود، شراب مفاسد ترمیم صرف که را دیگری هنگفت

و اجتماع در را روحی بیماریهای حساب های دولتها اگر نکرده اند، را تصادفات و گرانبها، وقتهای واتالف منحط، جامعۀ? خسارتهای

وبی قیدی وبی وتنبلی پاک، نسلهای وفساد مستی دراثر نندگی و پولیس، گرفتاریهای و وزحمات فرهنگ ماندن وعقب کاری

تشکیالت و بیمارستانها و الکلیها اوالد پرستی سر جهت پرورشگاها و الکلیها از مجرمین برای وزندانها آن ها جنایات برای گستری داد

دانست خواهند بکنند جا یک را میگساری از ناشی خسارات دیگر در می گردد، عاید شراب ومالیات عوارض عنوان به ازآن که درآمدی

صرف انگیز اسف نتایج بعالوه است، هیچ مبرده نا خسارات برابر مرگ زیرا سنجید، نمی توان وپول دالر با تنها را الکلی مشروبات

وفقدان رفته برباد آرزوهای و خانواده ها، خوردن هم وبه عزیزاننمی باشد. پول با مقایسه قابل وجه هیچ به انسانی، متفکر مغزهای

از یکی گفتۀ? به که است زیاد آنقدر الکل : ضررهایخالصه را میخانه ها از نیم دروازۀ? کنند ضمانت دولت ها اگر دانشمندان

تیمارستانها و بیمارستانها نیمی از که کرد ضمانت می توان ببندند،شویم. بی نیاز

یا و بشرباشد برای سودی شراب درتجارت اگر شد، گفته ازآنچه سودی انسان برای غمها کردن وفراموش بی خبری لحظه چند فرضا

تر وطوالنی تر وسیع بیشتر، درجات به آن زیان شود، محسوب .(1)نیستند مقایسه قابل هم با دو این که بطوری است

که است حسنه اخالق جزء بخاطر نوشی شراب از اجتناب داده سوق طغیان به را اماره ونفس نموده تحریک را غضب شرابمی کشاند. فحشاء ارتکاب به را وانسان تحریک را شهوانی وقوۀ?

(مواد نشه آور )- مخدرات:5

معنی مخدر: وتنبلی ضعف معنای به که است خدر از مأخوذدرلغت: مخدر عضو که وقتی»تخدرالعضو«می گویند: می آید. چنانچه وسستی

.(2)کند حرکت ونتوان گردد شل

1/ (.4/124نمونه- )2. اسالمی- درفقه مخدر مواد


»هی ما می گوید: الله( )رحمه قرافی عالمهدراصطالح: مخدر غیب العقل، والحواس دون ان یصحب ذلک نشؤة او سرور«.

که بغیرآن کند مختل را وحواس عقل که است چیزی یعنی: مخدرآن.(1)باشد دربرداشته وشادیی نشئه

»التخدیر تغطیة العقل منمی گوید: الفقهیة درموسوعة شدید طربی آنکه بغیر است عقل پوشاندن تخدیرغیرشدة مطربة«

. (2)باشد برداشته در درآینده وآنچه فعلی مخدر مواد انواع تمام شامل تعریف واین

چرس، تریاک، کوکاین، مورفین، هیروئین، از می باشد. اعم آید پدیدوغیره.... چیلم سیگار، نسوار، بنگ،

:هدف از مخدرات که است کشیدنی و نوشیدنی هرموادمخدرات: از وغرض هدف پودر . مثل: تریاک، کند ایجاد وسستی فـتور انسان درجسم

ناسوار، و سگریت چیلم، و چرس،(4) مورفین(3)کوکاین و وهیروئینگردیدند. آگاه مخدرات اضرار از دنیا که بختانه خوش

صدا ها سرو حال تا هیروین بدرجۀ? سواروسگریت نا ضرر اگرچه دیگر مواد با ابوداود حدیث حکم نگاه از است. ولی نکرده بلند را

و است رایج ناسواروسگریت ما درجامعۀ? ندارد. اگرچه فرقی عمل نمی کنند. ولی حساب مردم است حرام که اسراف درحکم جملۀ? از ها این نمیاورد. و تغییر شریعت دراحکام خود، جای به مردم

درروایت نیزداخل اند. چنانچه ومحرمات ودرمفترات وتبذیر اسراف عن کل مسکر و مفترملسو هيلع هللا ىلص»نهی رسول الله شده: وارد داود ابو

1. فوق- مرجع2. فوق- مرجعدرآن- 3 تخدیرکلی که وکوچکی خرد وعملیات های دندان تداوی بخاطر کوکاین

و دارد، درجسم حسی تأثیربی چون می گردد، استعمال نیست ضرورتسرفه ضد ازدواهای بسیاری درترکیب بناء دارد، درمغز که تاثیرشدید بخاطر

.)... ( . االدویة.... احکام می گردد استعمال وغیره4 : وجراحت- شکستگی، دردهای بخاطر طبابت معموالدر مورفین

عملیات) استعمال( ها سرطانی ودرد های قلبی وسکته های سوختگی ها و ها/ ا. االسالمیة، الشریعة فی االدویة االحکام / 253می گردد الفکی، حسن د ، . سعود ریاض دارالمهاج، مکتبة طبع دکتورا، رساله

101اسالمی اول: آداب بخش منع کننده وسست کننده بی هوش ازهر ملسو هيلع هللا ىلص الله یعنی: رسول (5)«

است. نموده دارد. بناء قرار تریاک ومفترات مخدرات همۀ? درسرلوحۀ? چون

نمودیم: بیشتربیان توضیح با را تریاک بحث تریاک-6

می گردد: بحث ذیل موضوعات تریاک به راجع تریاک. تعریف-1. درمانی خواص-2. تاریخچه-3. افیونی ها شبه منبع-4. ظاهری شکل-5. ها استفاده-6 . پدیدآمده احساس های-7ایدز. وشیوع خطرات-8. اعتیاد-9

هیروهین. تاریخ-10هیروهین. ترویج-11نشه. اساس-12چیست؟ هیروهین-13

:تعریف تریاک- 1 یغت با که است خشخاش گل ۀ?شد خشک درهوا عصارۀ? تریاک می آید. واژه دست به مواد این)کاسک( کاسبرگ دور به کشیدناست. یافته راه هم عربی به تریاق ریخت با تریاک به واژه می رساند. این را پادزهر معنای فارسی درزبان واژه ایناست. شده نیز اروپایی زبان های وارد گونه

الباری( )3686ابوداود- )5 درفتح حجر ابن .5/93حافظ است( گفته حسن

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9#.D8.A7.D8.B9.D8.AA.DB.8C.D8.A7.D8.AF%23.D8.A7.D8.B9.D8.AA.DB.8C.D8.A7.D8.AF

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9#.D8.AE.D8.B7.D8.B1.D8.A7.D8.AA%23.D8.AE.D8.B7.D8.B1.D8.A7.D8.AA

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9#.D8.A7.D8.AD.D8.B3.D8.A7.D8.B3.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.BE.D8.AF.DB.8C.D8.AF.D8.A2.D9.85.D8.AF.D9.87%23.D8.A7.D8.AD.D8.B3.D8.A7.D8.B3.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.BE.D8.AF.DB.8C.D8.AF.D8.A2.D9.85.D8.AF.D9.87

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9#.D8.A7.D8.B3.D8.AA.D9.81.D8.A7.D8.AF.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7%23.D8.A7.D8.B3.D8.AA.D9.81.D8.A7.D8.AF.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9#.D8.B4.DA.A9.D9.84_.D8.B8.D8.A7.D9.87.D8.B1.DB.8C%23.D8.B4.DA.A9.D9.84_.D8.B8.D8.A7.D9.87.D8.B1.DB.8C

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9#.D9.85.D9.86.D8.A8.D8.B9_.D8.B4.D8.A8.D9.87.E2.80.8C.D8.A7.D9.81.DB.8C.D9.88.D9.86.DB.8C.E2.80.8C.D9.87.D8.A7%23.D9.85.D9.86.D8.A8.D8.B9_.D8.B4.D8.A8.D9.87.E2.80.8C.D8.A7.D9.81.DB.8C.D9.88.D9.86.DB.8C.E2.80.8C.D9.87.D8.A7

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9#.D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.AE.DA.86.D9.87%23.D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.AE.DA.86.D9.87

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9#.D8.AE.D9.88.D8.A7.D8.B5_.D8.AF.D8.B1.D9.85.D8.A7.D9.86.DB.8C%23.D8.AE.D9.88.D8.A7.D8.B5_.D8.AF.D8.B1.D9.85.D8.A7.D9.86.DB.8C

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9#.D8.AE.D9.88.D8.A7.D8.B5_.D8.AF.D8.B1.D9.85.D8.A7.D9.86.DB.8C%23.D8.AE.D9.88.D8.A7.D8.B5_.D8.AF.D8.B1.D9.85.D8.A7.D9.86.DB.8C


می شود: بحث ذیل ازموضوعات خشخاش گیاه به راجع

:خواص درمانی- 2 همگی عملکرد که می شود تشکیل مختلفی ازترکیبات تریاک

که استاندورفین ها()درد ضد کارهورمون های همانند دربدن آن ها احساس تخفیف موجب مرکزی اعصاب سلسله بر تاثیر طریق از

و تریاک طبی هایاستفاده سایر برای می شوند، بدن در درد ونشانه های اسهال ، سرفه کردن ازکنترل می توان نآ مشتقات

که نشئگی و برد. سرخوشی نام افسردگی درمان و خوردگی سرما و دار این مصرف سوء موجب همواره می شود ایجاد مواد این توسط

است. بوده ماده این اثرات به بشر بردن پی زمان از

:تاریخچه- 3 جنوب در میالد از پیش سال ۳۴۰۰بار نخستین خشخاش کشت

گرفت. صورت رودان میان

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AE%D8%B4%D8%AE%D8%A7%D8%B4&action=edit

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%AF%DA%AF%DB%8C&action=edit

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%87%D8%A7%D9%84

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B3%D8%B1%D9%81%D9%87&action=edit

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1:Opium-poppy.jpg

103اسالمی اول: آداب بخش بعدها خشخاش هنرکشت می نامیدند، لذت گیاه را آن ها سومری راه مصر به جا آن از و شد منتقل بابلیها به سپس و آشوریان به

یافت. گسترده کشت با تریاک طالیی دوران ازمیالد پیش ۱۳ ءسده در به ر مص از را تریاک گانان بازر شد، آغاز ر مص پایتخت تبسدر آن

می بردند. اروپاو یونان ،کارتاژ هایمالحظ قابل پیشرفت قبرس در خشخاش کشت ازآن پس

هنگام آن در یونان داروهای مهمترین از یکی که وتریاک داشت هند و ایران به( مقدونی) اسکندر حمله طریق از می شد شمرده

یافت. راه زا پس فقط اما رسید، هم چین به میالدی چهارم قرن در تریاک

بود اروپایی دولت های دریایی آغازسفرهای و میانه سده های پایاندریافتند. را تریاک پرسود تجارت آنان که

: افیونی ها منبع شبه- 4 طبیعی طور به کدئین و مورفین مانند افیونی شبه مواد از برخی

موجودند. تریاک در مواد کردن اضافه با هروئین دیگرمانند افیونی شبه مواد

بسیاری امروزه البتهد. می شون ساخته رفینوم به دیگر شیمیایی به بلکه نمی شوند استخراج ازتریاک افیونی شبه داروهای

می شوند. ساخته طورمصنوعی را آن ها دارویی شرکت های که افیونی شبه داروهای ۀ?ازجمل

یدروکدون ه ،مپریدین ، کدون کسی ا به می توان می سازند.کرد اشاره یدرومورفین هو

:شکل ظاهری- 5 ،قرص گون، گونا اشکال به طبی استفاده با افیونی شبه داروهای

( 1 ) صمغ ماده ای دارند. تریاک وجود شیاف و محلول شربت، کپسول، و می آید دست به خشخاش گیاه گل ازتخمدان که است مانند

و می شود عرضه تیره قهوه ای گرد یا تکه ها صورت به معموال می شود. خورده یا تدخین معموال

می شود. ارائه خرمایی به یامایل سفید گردی صورت به هروئین 1 ) (: روی- در و خارج درخت از که چسبناک مادهء ثانی وسکون اول بفتح صمغ

. . عمید فرهنگ جمع صموغ می گردد، ظاهر آن پوست

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AE%D8%B4%D8%AE%D8%A7%D8%B4&action=edit

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B5%D9%85%D8%BA


http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D9%81&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%82%D8%B1%D8%B5&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D9%88%D9%85%D9%88%D8%B1%D9%81%DB%8C%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D9%88%DA%A9%D8%AF%D9%88%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D9%BE%D8%B1%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D8%AF%D9%88%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%88%D8%A6%DB%8C%D9%86

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%DA%A9%D8%AF%D8%A6%DB%8C%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D9%88%D8%B1%D9%81%DB%8C%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87

http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%86%DB%8C%D9%86

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%86%D8%AF%D8%B1

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A8%D8%B1%D8%B3

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7

http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86

http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A7%DA%98

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1


http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AA%D8%A8%D8%B3&action=edit


http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%B4%D9%88%D8%B1

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%85%D8%B1


:استفاده ها- 6 یا حاد هایدرد دادن تسکین برای را هاافیونی شبه دندان داکتران

می کنند. تجویز هاجراحت یا جراحی بیماری، از ناشی مزمن تا متوسط سرفه دادن تخفیف برای همچنین افیونی شبه داروهای

می روند. کار به نیز واسهال شدید معالجه برای بوپرونورفین و متادون مانند هایی افیونی شبه

دارند. برد کار هروئین مانند دیگر های افیونی شبه به اعتیاد سوء به خوشی سر ایجاد و شدن نشئه برای چنین هم افراد مورد دراین می پردازند.گرچه افیونی ها شبه مصرف به توجه معموال

از برخی می شود،اما معطوف هروئین مثل غیرقانونی هایدارو ،کدئین پزشکان توسط شده تجویز قانونی شبه افیونی هایدارو

مصرف سوء مورد و... نیز مرفین ،اکسی کدون ،هیدرومورفون مکرر تجدید مورد این در دهنده هشدار عالمت می گیرند. یک قرار

مصرف سوء مورد را داده ها این که است. افرادی داروها این نسخه هر واز کنند مراجعه مختلف پزشکان به است ممکن می دهند قرار از همچنین هادارو بگیرند. این را داروها این نسخه ازآنها یک

خود می رسند، فروش به ودرخیابان شده دزدیده نیز داروخانه ها خطر در دارند دسترسی داروها این به که هم طبی ۀ?رفح شاغالن

وابسته آن ها به است ممکن و دارند قرار داروها این مصرف سوءشوند.

:احساس های پدیدآمده- 7ــواد اثر ۀ?نحو ــ ــبه م ــ ــونی ش ــ ــتگی عامل چند به افی ــ دارد: بس

شــیوه ـ مصرف کلی ومدت مصرف موارد بین مقدارمصرف- توالیــرف، ــوراکی مص ــزریقی یا خ ــوی، و - خلق ت ــارات خ محیط و انتظ

روانی یا جســمی بیمــاری - وجــود کننــده مصــرف فــرد زندگی- سن شــده تجــویز داروهــای از اعم داروها ســایر و الکل - مصــرف قبلی

و گیــاهی داروهــای نســخه، به نیــاز بــدون داروهــای ،داکــتران توسط و درد احســاس افیــونی شــبه مــواد غیرقــانونی. مقــادیرکم داروهای

ــار را درد عــاطفی پاسخ ــد. این مه ــواد می کن و نشــئگی همچــنین م شــدن تنگ درتمرکــز، اشــکال عضــالنی، آرمیــدگی آلــودگی، خــواب

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%B1%D9%81%DB%8C%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D8%AF%D9%88%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D9%88%D9%85%D9%88%D8%B1%D9%81%D9%88%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%DA%A9%D8%AF%D8%A6%DB%8C%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A8%D9%88%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%81%DB%8C%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%AA%D8%A7%D8%AF%D9%88%D9%86&action=edit

105اسالمی اول: آداب بخش استفراغ، (2)،تهوع تنفس، سرعت در یافتن کاهش اندکی(1) مردمکها

این مصــرف مقادیربــاالتر می آورنــد. با وجود به تعریق و بی اشتهایی می انجامــد. طول به بیشتری مدت و می شوند شدیدتر آثار این مواد

مصــرف چگــونگی به بســتگی افیونی شبه مواد آثار شدت و سرعتدارد. دارو

به آثار می شوند،این مصرف طورخوراکی به مواد این که هنگامی و شوندیم ظاهر تدریج احساس دقیقه بیست تا ده از پس معموال

مصرف وریدی داخل تزریق صورت به مواد این هنگامی می شود احساس دقیقه یک طول در و شدت بیشترین با آثار می شوند، که هنگامی می انجامد طول به مدت چه احساسات این می شوند.

اثر مدت طول ،میشوند خورده درد دادن تخفیف برای افیونیها شبه به گرچه است، متفاوت شده مصرف نوع حسب بر حدی تا آن ها پنج تا چهار برای می تواند مواد این از بسیاری خوراک، یک کلی طور

دهد. تسکین را درد ساعت

:خطرات- 9 شوند مصرف طبیب نظارت بدون که صورتی در افیونی ها شبه

هنگامی هروئین خصوص به افیونی شبه مواد کند. همه خطرنا مهار داروهای سایر ۀ?همرا به هنگامی یا شوند مصرف رزیادامقد (دیازپام مانند زپینی بنزودیا) داروهای یا الکل مانند مغز ۀ?کنند

است این شوند. علت فرد مرگ باعث است ممکن شوند مصرف کردن دارکنترل عهده مغزکه از بخشی فعالیت افیونی شبه مواد که

قطع باعث است ممکن زیاد مقادیر در و دگرد مهار است تنفس شامل مواد این زیاد مقادیر با مسمومیت شوند. عالئم ومرگ تنفس

است. اغما خرهابال و پوست کبودی تنفس، شدن کند مرگ اگربه را افراد این می دهد. رخ تنفس قطع علت به معموال

(لوکسان نا) مانند داروهایی با می توان رسانند، بیمارستان به موقع را تنفس کردن مهار در آن ها آثار جمله از افیونی شبه آثارمواد که

زای آثارنشه دنبال به که افرادی کرد. معالجه می کنند، برطرف شدن بی اثر به توجه با است ممکن هستند، افیونی شبه مواد

1 ) ( : که- چشم دائرۀ? میان سیاهی چهارم وفتح سوم وضم اول بفتح مردمک. . عمید می گویند نیز ومردم مردمه می افتد، درآن واشخاص اشیاء عکس

2 ) ( : دل،- خوردن بهم معده، انقالب ثالث وتشدید وضم وثانی اول بفتح تهو ع. .) فارسی) معجم دلبدی

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%BE%D8%A7%D9%85&action=edit


نشئگی حالت به رسیدن برای مواد این تدریجی مقدار مداوما فرد مصرف، میزان افزایش دهند. با افزایش را خود مصرف

که افرادی گیرد. اگر میقرار داروزدگیو خطرمسمومیت درمعرض شده اند، مواد این به نسبت تحمل دچار مدت دراز مصرف علت به

که را مقداری همان وسپس کنند قطع را مواد این مصرف مدتی خطرمسموم آغازکنند، باره دو می کرده اند، مصرف قطع از پیش مواد آور نشه اثر شدت افزایش برای افراد برخی. زیاداست شدن می کنند. تزریق را افیونی شبه عفونت سرایت باالی خطر پزشکی غیر موارد در مواد این تزریق

مشترک استفاده آلوده، های )سرنج( سرنگ علت به بیماری ها ومی کند. ایجاد را مواد در موجود وناخالصی های ازسرنگ

:ایدزمیزان شیوع است. باال مواد این تزریقی گان کنند مصرف درمیان ایدز شیوع

خیابانی مخدر مواد و قرص ها و نیستند خالص گاه هیچ تقریبا حاوی شوند،می رقیق تزریق برای که هنگامی دارویی، کپسول های

صدمه اندام یا وریدها به طوردائم به می توانند که هستند موادی حین هروئین اثرمانند کوتاه افیونی های ازشبه استفاده بزنند،

زایمان، هنگام کم وزن زودرس، یمان زا باعث می تواند بارداری شبه به که بارداری شود. زنان نوزاد مرگ و درنوزاد ترک عالئم بروز

مورد اثر، طوالنی افیونی شبه یک متادون، با معتادند افیونی هاشود. جلوگیری ترک عالئم آمدن وجود به از تا می گیرند قرار درمان

:اعتیاد- 9 مواد که کنند. هنگامی ایجاد اعتیاد می توانند افیونی ها شبه

شوند، مصرفدکتور نظارت تحت طورگاهگاهی به شبه افیونی به طورمنظم به که افرادی اما چیزاست نا وخوگیری خطراعتیاد

به قرارمیدهند، مصرف مورد را مواد این بخش آثارلذت خاطر این )به می شوند عمل شدن سنگین دچار آثار این به نسبت زودی افراد نمی شوند( این نشه مصرفشان قبلی مقدار همان با که معنا را دارو از بیشتری مقدار تا مجبورند اثر شدت همان به رسیدن برای

کنند. مصرف

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B2%D8%AF%DA%AF%DB%8C&action=edit

107اسالمی اول: آداب بخش به می تواند افیونی ها شبه مصرف سوء یا مزمن مصرف

شود. منجر روانی و جسمی وابستگی می کنند پیدا ماده یا دارو یک روانی« به »وابستگی هنگامی افراد

آن ها هایوفعالیت احساسات افکار، محور به دارو یا ماده آن که اجبار یک صورت بهدارو آن مصرف نیازبه که طوری به می شود بدل

می آید. در شدید میل یا در و می کند وعادت دار حضور به بدن«جسمی در»وابستگی

فردی می کند. بروز ترک وعالئم دار مصرف قطع یا کاهش صورت ساعت۱۲ تا شش حدود دارد ها افیونی شبه به جسمی وابستگی که

تا یک و هروئین اثرمانند کوتاه افیونی شبه یک مصرف آخرین از پس اثرمانند طوالنی افیونی شبه یک مصرف آخرین از روزپس سه

هایافیونی درشبه ترک عالئم شد. خواهد ترک عالئم دچار متادون درشبه می آید، فرد سراغ به سرعت به و است شدید اثر کوتاه

وشدت کند یتربروزم تدریجی عالئم اثراین طوالنی های افیونی دارد. هم کمتری

:عالئم ترک دردهای ،سهالا ، ریزش شک اکشیدن، خمیازه آرامی، نا شامل است. این بینی آبریزش و پوست شدن دانه دانه شکم، قولنجی

است. این آن کردن پیدا برای وجستجو دارو به شدید میل با عالئم عالئم عالئم برخی گرچه می کند، فروکش هفته یک از پس معموال ممکن مخدر ماده برای شدید میل و بی خوابی اضطراب، مانند شبه مواد ترک کند. عالئم پیدا ادامه طوالنی مدتی برای است

الکل، ترک عالئم برخالف افیونی ، خطر به را فرد حیات ندرتامی اندازد.

؟چیست افیونی ها شبه مصرف مدت دراز آثار پایداری نا باعث می تواند افیونی ها شبه مدت دراز مصرف

کاهش ، وست یبشبانه( دردید )اختالل ها ردمک م شدن تنگ خلقی، شبه مواد به اعتیاد شود. قاعدگی هاینظمی وبی جنسی میل

وعاطفی مالی اجتماعی، درازمدت آثارمخرب به می تواند افیونی .(1)منجرشود

ودفع مصالح خاطرجلب به اسالمی شریعت قوانین چون است، گردیده مقرر الهی جانب از انسان ها اخروی و اضراردنیوی

1.) فارسی- ) المعارف دایرة

http://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%A8%D9%88%D8%B3%D8%AA

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%DA%A9&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%82%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AC&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B4%DA%A9&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%AA%D8%A7%D8%AF%D9%88%D9%86&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%B2%D9%85%D9%86&action=edit


شده داده قرار حرام بانجامد انسان ها ضرر بر که انچه هر براین بنا در را گونی گونا اضرار که است موادی آن ازجملۀ? مخدرات است، به نمودند حساب علما که را آنچه آن، اضرار ازجملۀ? دارد، قبال بحث در میرسد. که دینی و دنیایی ضرر بیست و یکصد از بیش

.(1)نمود خواهیم نقل چرس آور نشه مواد آن هیروئین بود، تریاک به راجع فوق بحث چون

تاریخ بناء می آید، دست به تریاک از که است کنندۀ? وسستبشناسیم: باید را هیروهین

- تاریخ هیروئین10 طرق توسط درمورفین می شود، ساخته مورفین تریاک از اوال

استحصال را هیروئین ازآن گردیده عالوه دیگر مواد ساینسی مورفین با شدن معتاد تاثیر کردن بخاطرکم که شده می کنند. گفته

مورفین از آن شدن معتاد قدرت که شد ساخته هیروئین تصادفا بیشتر کردند. شروع را آن تولید تجارتی سطح به مردم بود. بعدا

ترویج هیروئین -11 پاکستان سرحد صوبه مناطق بعضی در میالدی1979 سال تا

خاص مقدار یک طورقانونی حکومت جواز اساس به زمیندارها دولتی، فابرکات دسترسی مورد که می کردند تولید را افیون

قرار تریاک شدۀ? راجستر معتادین وبعضی سازی ادویه کمپنی های کرده تولید را تریاک زیادی مقدار خفا در زمیندارها می گرفت. مگر

قسمت این می کردند. که پنهان ازسرحد قسمت های در را وآنها می داد. مگر تشکیل را تریاک آزاد مندویهای شکل دیگر ممالک برای گردید، عاید پابندی آور نشه مواد تمام باالی درپاکستان که وقتی کشیدن بودند، کرده زخیره را افیون تـن صدها به که آن هائی برای

به را تریاک کردن تبدیل بود. آن ها مشکل شان برای وصدورآن چیزی یک به افیون زیاد وزن طرق این از که کردند شروع هیروئین

گرام کیلو یک تریاک کیلوگرام دوازده گردید. از تبدیل وزن کم که کند، فرق تریاک وکیفیت نوع به می آید. شاید دست به هیروئین ترتیب این است. به تر قیمتی تریاک از مراتب به ونشه درقیمت

1/ : ج- السنة .536ص 2فقه

109اسالمی اول: آداب بخش دسترسی مورد ارزان دیگر ممالک به ونسبت عام هیروئین رواجمی گیرد. قرار

بنام وافغانستان پاکستان در کسی میالدی1990 دهۀ? از قبل در وباء این باراول خارج کشورهای نداشت. در آشنایی هیروئین

گزاف قیمت نسبت چون گردید، رایج ثروتنمد مردمان فامیل های آن قیمت در تولید، افزایش نداشت. با را آن خرید توان هرکس گردید. درشروع وسیع نیز آن استعمال وساحۀ? امد وجود به کاهش

که می کردند استعمال را هیروئین مردم آن نشه های به قبال را هیروئین نیزاستعمال دیگر مردم بعدها مگر بودند دیگرعادی

جهانی سطح به شان وآوازۀ? پودری ها پیمانۀ? کردند. )که شروعرسید(.

- اساس نشه:12 نه کنیم، قبول نشه اساس عنوان به را سگریت واقعیت اگربه

کرده ایم. درک را واقعیت عین بلکه ایم، نکرده غلط اینکه صرف ومود، فشن خاطر به وپولدارصرف مست جوانان درشروع زیرا

این وقت چند از بعد آغازمی کنند، را سگریت کشیدن ، وتظاهر شوق خود سگریت در جدید مزۀ? خاطر به نکرده، کفایت شان برای نشه

برای چرس وقتیکه می کنند، استعمال نموده عالوه نیز را چرس به کار عاقبت می برآیند، قویتر نشۀ? درجستجوی گردید عادی شان شروع هیروئین همانا آور نشه مادۀ? زهرآگین ترین کردن دود

می کنند.

- سوال: هیروئین چه است؟13 بوده نگ سیاه می آید بدست هیروئین آن از که جواب: تریاک

اختیار را سفید ویا نصواری رنگ کیمیاوی تعامالت توسط لیکن عموما که می باشد رنگ سفید خوب، نوعیت دارای می کند. هیروئین

در می شود. هیروهین فرستاده ومصرفی خارجی کشورهای به آن، نشۀ? که می باشد رنگ نصواری می رسد فروش به پاکستان به خارجی کشورهای در مگر می آید، دست به وارزان نبوده آنقدرتیز

برای قاچاقبران که است خاطر می شود. ازاین فروخته زیاد قیمت مخاطره به را ودیگران خود بیشترزندگی کمایی آوردن بدستمی سازند. مواجه


اضرارش و بوده رایج االیام قدیم از که دیگری آور نشه مواد است. چرس بوتۀ? وآن نیست فوق مواد کمتراز

علمای وفتوای آن شرعی حکم با همراه را چرس موضوع بناء اسالم می نمایم: ذکر ذیال

چرسمی گردد: توضیح چرس شناخت به راجع که مفردات

چرس.-1بنگ.-2حشیش.-3چرس. پیدایش تاریخ-4چرس. گسترش-5چرس. دیگر نام های-6مصرف. روش-7اضرارچرس.-8ونشه. عادت بین فرق-9

)نشه(. اعتیاد وعوامل اسباب-10 شرع. ازنگاه آور، نشه مواد حکم-11

پس)ازآن( کرده، وجمع کولوله که است بنگ : گردچرس را واشتها وواهمه وبیم جبن که دهد وکیفیتی بکشند نهاده درغلیان .(1)است وازمسکرات بیفزاید

گل هاى شاخه سر از شده آماده رزین از كه چرس: حشیشی ویا انواع از و می شود تهیه شاهدانه بالغ یگیاه ء نشسته میوه به و دار

است. تر مرغوب آن دیگر بنگ وازآن می گیرند شاهدانه ازبرگ که با( گردی : )بفتحبنگ

)تنباکو( توتون مانند می نوشند. ویا مسکرات ومانند می کنند درست هم حشیش را آن و می کنند، تدخین و می ریزند وچلم درسرغلیان

.(2)می گویند. بعربی»بنج« گویند

حشیش )چرس(:

1.) ناظمـاالطباـء- 2.) عمید- ) فرهنگ

111اسالمی اول: آداب بخش

ساقهو برگ ،گل چسبنده ترشحات از كه است ۀ?ماد: شحشی آن رنگ اید،یم دست به (1)صمغ صورت به مؤنث ۀ? شاهدان گیاه

.است حنا شبیه تقریباوسبز به مایل قهوه اى وگاهى سبزتیره صمغی، حالت در و (2)ماریجوانا گیاهی، درحالت :شاهدانه

خالص شکل حشیش اصل می شود. در نامیده گراس یا حشیش می شود، تهیه شاهدانه صمغ از که است. روغنی جوانا ماری از تری

به شاهدانه از که است مصرفی زای توهم ماده حالت ترینخالص هیدرو )تترا نام به ماده ایست از ناشی حشیش، می آید. تاثیر دست

می رود. شمار به طبیعی زای توهم ماده یک بینول( كه كانا

تاریخ پیدایش حشیش )چرس( است. شده شناخته قبل ازمدتها که حشیش پیدایش به راجع

نزد ازمیالد قبل ( سال2700) که است این گردیده ثابت که وآنچه. (3)است شده شناخته وچینائیان هندیان

راجع به گسترش حشیش: آغاز که است براین الله( معتقد )رحمه تیمیه ابن االسالم شیخ-1

واوایل ششم قرن اواخر در مسلمان ها بین در ظهورحشیش کرد، پیدا غلبه تاری ها تا دولت که آنگاه می باشد، هفتم قرن

1 ) ( : بهاراز- فصل در اغلب که درختان شیرۀ? ازترشحات است عبارت صمغ. . فارسی معاجم می شود خارج درخت شاخه های

2. ) ( : آلو- زرد کشتۀ? می شود گفته مثال کشته محلی اصطالح به ماری ) شاهدانه: ) بوتۀ? گلدار یا مثمر برگهای ازمخلوط که چسپندۀ? مادۀ? ماریجوانا

. می شود آورده دست به3.) اسالمی- ) مخدردرفقه مواد

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D8%AA%D9%88%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D8%B2%D8%A7%DB%8C_%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%DB%8C&action=edit

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%87

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D8%AA%D9%88%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D8%B2%D8%A7&action=edit



http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7&action=edit

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7&action=edit


http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D9%86%D8%A7


http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B3%D8%A7%D9%82%D9%87&action=edit

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%DA%AF

http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%DA%AF%D9%84&action=edit

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1:Hashish.jpg

ــالمی اخالق112 ــ آداب و اساجتماعی چنگیزخان شمشیر غلبۀ? با بود همراه حشیش ظهور

پیوست. وقوع به گناهان بروز دراثر که اسالمی برکشور های می نویسد: هـ494 سال الله( درحوادث کثیر)رحمه ابن اما-2

وشونیزرا جوز دومادۀ? حشاشیش، رهبرطایفۀ? صباح بن حسن تا می پذیرفتند را او دعوت که می داد کسانی به آمخته باعسل

کنند. ازاواطاعت و گردد فاسد ومغزشان سوخته آن ها مزاج. (1)شد شناخته ازمخدرات نوع، این طایفه ظهوراین وقت به پس

وعلمای مجتهدین می گوید: »ائمۀ? مالکی حسن بن محمد شیخ-3 زیرا نکرده اند، بحث حشیش به معروف برگیاه دیگرسلف

قرن اواخر در که وهنگامی است، نداشته وجودی آنان درزمان بحث مورد یافت، گسترش تاریان تا درقلمرو و آمد پدید ششم است: حکایت گفته جامع شرح در قرارگرفت. علقمی علما

حشیش حرمت وبر آمد قاهره به عجمی مردی که کرده اند که گردید برگزار جلسۀ? موضوع این وبرای خواست، دلیل

رسانیدند. حضوربهم درآن زمان آن علمای )رضی سلمه ام حدیث بهالله( )رحمه عراقی الدین زین حافظ یعنی: عن کل مسکر ومفتر «ملسو هيلع هللا ىلص»نهی رسول الله عنها(: الله

کننده( نهی مفتر)سست و هرمسکر ازاستعمال ملسو هيلع هللا ىلصخدا رسولفرموده.

. (2)آورد درشگفت را درجلسه وحاضرین کرد استدالل

:نام های دیگر علف، گراس، حشیش(: بنگ، جای )به عامیانه اصطالحاتدر

می شود. استعمال سیگاری گیاهی(، )فرم جوانا ماری

:روش مصرف شعله ثانیه چند )با شده پخته مصرف از پیش معموال حشیش می گردد، مصرف زیر کردن دود روش های از یکی به مستقیم( و

.می باشد هم بخارکردن یا خوردن صورت به مصرف قابل حشیش. می گردد مخلوطسیگار در توتون با همراه

ج- 1 کثیر، البن والنهایه ص 12البدایه ،159.الفروق،ج- ) 2 بهامش الفروق (.216، 1تهذیب

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D8%B1

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%AA%D9%88%D9%86

113اسالمی اول: آداب بخش با معموال و می گویند سیگاری شکل، این به عامیانه دراصطالح

تهیه و آماده سیگار زدن( توتون )بار کردن پر دوباره و کردن خالیمی شود.

)اضرار(اثرات مصرفذهنی توهم. اشتها افزايش. تشنگی. احساسچشم ها سرخی. مغزی آسیب های. وصدا تغییردررنگ. اطراف به توجهي بي و گيجي. دهان بزاق کردن وکف شدن خشک.اضطراب افزایش و قلب ضربان شدن تند.

چرس برای زیادی ضررهایالله( )رحمه هیثمی حجر ابن عالمه دینی ضرر بیست و صد آن دراستعمال که است وفرموده ذکرنموده

برد: نام را ذیل مواد می توان جمله ازآن دارد. که وجود ودنیویمی آورد. پدید را نسیان-1دارد. دنبال به را بهنگام نا موت-2می کند. وفسادایجاد خلل درعقل-3میبرد. ازبین را دندان ها-4می شود. بدن ولرزۀ? رعشه منجربه-5می کند. ایجاد را وسل پیسی جذام بیماریهای-6می برد. بین از را وعفت حیا-7می کند. نابود را واحسان مروت-8می آورد. پدید کوری شب-9

می کند. ضایع را زیرکی و ذکاوت-10دارد. دنبال به وسستی خواب کثرت-11می کند. ایجاد پرخوری-12می آورد. سرپدید درد-13می برد. ازبین را نسل-14می خشکاند. را منی-15می آورد. پدید مردی نا-16


.(1)می گرداند فراموش را شهادتین مرگ، هنگام به-17 اعم اعتیاد، واقسام انواع تمام به راجع کل صورت خالصه: به

پودر)هیروین( تریاک سگریت، ونسوار، وچلم چرس ازشراب، تدریجی کشی خود می توان وهیروین( را خصوص)شراب وغیره،

نهاد. نام

فرق در بین عادت و نشه: بوده شخص خود به محدود که است ازحالت عادت: عبارت-1

وجود به را وجسمی روحی ناگوار اثرات گفتن ترک ودرصورتنمی آورد. بار انسان

ومحیط خود از نشۀ? شخص که است ازحالت نشه: عبارت-2 نشه غیراز خود، نشۀ? آوردن دست به وبرای بی خبرشده خود

دوش بار شخص کند. این فکرنمی دیگر چیزی هیچ به راجع تکالیف نشه کردن ترک صورت در شده، واجتماع خانواده عضویت از نتیجه در که می آید، بوجود برایش وروانی جسمی

را مرگ انتظار هرلحظه گردیده خارج بکلی جامعه فعال می کشد.

اسباب وعوامل اعتیاد )نشه(: که میدانیم الزم بپردازیم، اعتیاد عوامل بررسی به که ازاین قبل

را اعتیاد خود نمایم: تعریف اوال .(2)خوگرفتن کردن، عادت یعنیاعتیاد:

عادت انسان برای آن استعمال که وجامد مائع هرمواد بناء انسان وحرکات وحواس درفکروهوش آن بغیراستعمال که گردد، نگردد تسکین آن مباح بدیل به انسان وخواهش گردد، تغیرایجاد

است. معتاد شخص آن باشد، آور مشکل معتاد برای آن وترکاست: زیل )نشه( قرار اعتیاد عوامل شان. اطفال تربیۀ? درقسمت ومربیان والدین توجه عدمزمینۀ? شدن ومهیا سالم مصروفیت های موجودیت عدم

بیکاری.آن. وارزشهای بوقت اهتمام عدم

ص 1الزواجر،ج- 1 ،215.2. فارسی- معاجم

115اسالمی اول: آداب بخشسیگارونسوار(.مخدرواعتیاد ازاضرارمواد آگاهی عدم(انسانی. کرامت گرفتن ونادیده خود، به اعتماد عدمکننده. وگمراه مبتذل افالم وسوئی منفی تأثیراتامروزی. اعالم وسایل وسوئی منفی تأثیراتنقش درآن ودین مذهب که ازجوامع کورانه کورـ تقلید

ازغرب(. ندارد)تقلیدوفحشازده. سالم، نا ازمحیط کورانه کور، تقلیدسفر مکتب، اطاق، )دفتر، نشئی ازهمنشینان سالم نا تقلید

وغیره...(.زندگی. در ویکنواخت روحی فشارهای گاهیرفیق ها. بخاطرخوشحالی گاهیدادن. نشان صالحیت وبا کالن را بخاطرخود گاهیونشه. وکیف بخاطرمستی گاهیبعضی ها. کنجکاوی حس گاهی

خالصه: سالم. نا تربیۀ?-1فاسد. میحط-2وبیکاری. فراغ-3

حکم استعمال مواد نشه آور ازنگاه شرع؟ وتمام کننده وسست آور نشه مواد شرعی حکم به راجع

فتوای ذکرگردید، واعتیاد نشه عنوان به درفوق که موضوعات را معروف علمای شرعی می نمائیم: ذکر ذیال

خود معروف فتاوای درالله( )رحمه شامی عابدین ابن عالمه-1 است احناف مذهب فتاوای کتب مهم مراجع از که ردالمحتار

آنچه زیرا است حرام وحشیش بنگ می نویسد: )... خوردن می گوید: )... نیز نمی باشد....( و حالل آورد خلل درعقل پنبه( است. زیرا )گل وذهرالقطن بنگ،افیون حشیش، همانند

استعمال مورد آوری، نشه حد به که است التفریج قوی این.(1)....(می باشد حرام گیرد، قرار

می گوید: »... برقدوری شرحش در حنفی تمرتلی امام-2 این ها وهمۀ? نیست جایز وتریاک حشیش بنگ، خوردن

انسان در که جایی تا می کنند فاسد را عقل که زیرا حرام اند،1 ) ( ج،- شامی عابدین ابن .458و 458ص6حاشیه اسالم(. درفقه مخدر مواد

ــالمی اخالق116 ــ آداب و اساجتماعی و خدا یاد از را او و می آورند پدید فساد و حیایی بی و هرزگی

.(1)بازمی دارند...« نماز می گوید: حشیش دربارۀ? خود درفتاوای تیمیه ابن االسالم شیخ-3

»واما الحشیشة الملعونة المسکرة فهی بمنزلة غیرها من المسکرات و المسکر منها حرام باتفاق العلماء بل کل ما یزیل

.. (2)العقل فانه یحرم اکله ولو لم یکن مسکرا کالبنج« وهر است، دیگر مسکرات مانند مسکر، لعنتی یعنی: حشیش

هرچه است. بلکه حرام علما اتفاق به باشد مسکر آن ها از آنچه نباشد، آور نشه اگرچه است حرام خوردنش ببرد بین از را عقلبنگ. مانندمی نویسد: الباری درفتح حجر ابن حافظ-4

)هرمسکر»کل مسکر حرام« ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر حدیث بودن مطلق )از استدالل نباشد، شراب چه اگر ، آور نشه هر برتحریماست( حرام هستند. عالمه داخل این در وغیره حشیش براین، است. بنا شده آن ها گفتۀ? این اما مخدراند؛ این ها که گفته اند دیگری وعدۀ? نووی

ای ونشه طرب آن که می گردد مشاهده نیست. زیرا بیش مکابرۀ? که وانهماکی وتداوم آیدمی پدید نیز ها این از می آید، پدید خمر از که

است. موجود هم ها این در دارد، وجود درشراب می نویسد: رویانی از نقل در»المجموع« به نووی امام-5

»النبات الذی یسکر ولیس فیه شدة مطربة یحرم اکله وال طرب ولی آوراست نشه که یعنی: گیاهی(3)حد علی آکله«

را آن وبرکسیکه است حرام خوردنش دربرندارد، شدیدی.(4)نیست االجرا واجب شرعی حد می خورد،

»اتفقمی گوید: الفروق تهذیب : مؤلفمالکی منوفی عالمه-6 الفقهاء اهل عصر علی المنع من النبات المعروف بالحشیشة

.. (5)التی یتعاطا اهل الفسوق اعنی کثیرا المغیب للعقل«

جوهره،- 1 .270ص/ 2شرحج- ) 2 تیمیه، ابن االسالم شیخ فتاوای ص 24مجموع ،204.)الباری،ج- 3 ص 10فتح ،38.ج- 4 ص 9المجموع، ،30.الفروق،- 5 برحاشیه الفروق ص 1تهذیب ،214.

117اسالمی اول: آداب بخش زیاد مقدار ازآن گیری وجلو برمنع حاضر، عصر یعنی: فقهای

استعمال را آن فسق، واهل می برد بین از را عقل که حشیشدارند. نظر اتفاق می کنند،

مراجع با که گانه چهار مذاهب از مشهور علماء فتاوای بود این نمودیم. ذکر آن

شمرده، بر آن معتادین باید را ولعنتی خبیثه مواد این مفاد باقی نشه موادهای واستعمال شراب نوشیدن آیا که کنند قضاوت وخود

اخروی وخسران دنیوی تباهی های قدر این ارزش کننده آوروسست دارد؟ را

حتی چرس( برمعتادین،)هیروهین( دو)تریاک نیزاضراراین و دنیا رفتۀ? پیش اکثرکشورهای نیست، مخفی جهانی برجامعۀ? قرارداده اند. ممنوع را سگریت استعمال حتی شان برجوانان

چرا که فکرکنیم باید کنند صادرمی مانده عقب بردولت های اما وقت؟ چه وتا

وبشر عدالت مدعی کشورهای مخرب صادرات گونه این آیانیست؟ مظلوم ملل منافع واستثمار بشرکشی نوعی دوستی

ممنوع شان برجوانان گان کنند اگرصادر که نیست عاقالنه آیا ممنوع مردم برتمام مسلمان حیث به ما سردمداران دادند، قرار

قراردهند؟ مادی وازنقصان سو یک از وتبذیرواستثماراجانب ازاسراف تا

بمانیم. دیگردرامان ازسوی ومعنوی بحث مستقل بعنوان را ناسواروسگریت موضوع علت همین به

نمودیم:

سیگار و نسوار می آید، دست به تنباکو گیاه از که ونسوار سیگارمی گردد: بحث ذیل »تنباکو« موضوعات به راجع

چه؟ یعنی تنباکو-1کرده؟ نشأت اصالازکجا گیاه این-2گردیده؟ وپخش ترویج دنیا به کسانـی چه توسط-3شد؟ وارد کسانی چه وتوسط وقت، چه درآسیا-4است؟ پیمانه چه به اضرارآن-5تنباکـوچیست؟ استعمال حکم-6)تنباکو(. خانیات د اضرار-7


سیگارونسوارکه »تبغ« »توتون« ویا »تنباکو« ویا ازگیاه عموما »تنباکو« موضوعات به راجع که میدانیم الزم می شود. بناء ساخته

شود: فهمیده را مهممی پردازیم: ترتیب به فوق ازموضوعات هریکی شرح به حاال

- تنباکو: یعنی چه؟1 بعضی در که »ترکی« توتون به است. ویا گیاه تنباکو: یک

سیگارونسوار گیاه ازاین دارد، شهرت نام این به کشورهامی سازند.

وخالی آفریده خداوند گیاهائیکه عام مثل است گیاه یک دراصل در این ها استعمال هم یکی حکمت ها آن نیست. ازجملۀ? حکمت از

مثل: داراست، زهر گیاهای ازجمله تنباکو است( تداویمی آید. بوجود چرس ازآن که گیاه حشیش، گیاه تریاک، گیاه

- نشأت اصلی:2 امریکا ازکشف قبل وتا است، امریکا گیاه این اصلی موطن

نمی شد. کشیده سیگارونسوار جا درهیچ

- مرویجین تنباکو:3 آن وپخش ترویج شده استعماری وقوت های سفیرها توسط اصالاست.

گردید. زیرا اروپا وارد اسپانویها توسط میالدی1497 سال در او کلعب« همراه »کریستف دوم درسفر که »رومانوپانو« اسپانوی

را امریکا بومیان را بارسیگارکشیدن نخستین بود رفته امریکا به بردند. ودرسال اسپانیا به ابتدا را تنباکو ویا توتون داد. وتخم شرحنمودند. زراعت آورده انگلستان به ازامریکا تنباکورا تخم ق هـ967

به )تنباکو( را توتون میالدی1560 سال درحدود سفیرفرانسه بکاربرند. دوا عنوان به درطب تا فرستاد پاریسگردید. معمول آن زراعت مختلف درممالک ازآن پس

- در آسیا چه وقت وارد گردیده؟4 عثمانی درقلمروخالفت وبیش کم میالدی1605 جواب: درسال

شد. شناخته هند ومصر، عربی ودول

119اسالمی اول: آداب بخش شد، هندوستان( آورده ازشهرهای )یکی دکن به ها انگلیس توسط

یافت. رواج پادشاه اکبر عهد در درهند ازآنجا و تنباکو شده. ایران وارد پرتغال ها توسط ظاهرا / م1599 برخی و ق، هـ999/ م1590 بعضی را ورودش تاریخنویشته اند. ق هـ1008

اسپانیایی، از »سگریت« مأخوذ »سیگار« ویا لفظ مأخوذ واصال بومی )تنباکو( بزبان توتون نام از ماالیی( است. زبان )احتماال

- اضرار )تنباکو(:5دخانیات: )چپق( و وچلم )توتون( سگریت ویا

ناکی خطر سمی برمادۀ? تنباکو: تنباکومحتوی ضررهای ازجملۀ? است آثاری دارای انسان »نیکوتین« دربدن به موسوم است کامال

.(1)سزاوارنیست تنباکو برگ کشیدن وچای، باقهوه می کند مقابله اعالم انگلیس طبی دانشگاه که وتنباکو سیگار ضررهای جمله از

از: عبارتند نمودهعمر) میان درفاصلۀ? ( نفرسیگاری27500) ساالنه درانگلیس،-1

( می میرند.65 ـ34 سرطان ( نفردراثر155000هشتاد) دهۀ? درخالل انگلیس در-2

مرده اند. ریه سیگار کشیدن نتیجۀ? ریه، ازسرطان ناشی مرگهای درصد نود-3

است. بوده به از: ابتال عبارتند سیگاریها ومیردرمیان مرگ اصلی اسباب-4

قلبی، عروق بیماری کبد، شدن ضایع برونشیت، ریه، سرطان عالوه به وحنجره، حلق سرطان دهان، سینه،سرطان زخم وزن سبکتراز می شوند متولد سیگاری زنان از که انی نوزاد

جنین سقط بیشتر سیگاری ومادران هستند خود طبیعیمی کنند.

سیگار شده اعالم زبان انگلیسی طبی درمجلۀ? همانطورکه که است وبالیی نیست طبیعی وامر است بیماری یک کشیدن

کرامت که است عادتی ویا شد خواهد خانواده افراد دامنگیریمی سازد. مکدر را انسان وشخصیت

حوادث دراثر ومیر برابرمرگ چند سیگار دراثر شمارمردگان می گوید: نصیحت عنوان وبه است رانندگی

1.) دهخدا- نامۀ? لغات


بود. نخواهد امین خود شغل در باشد سیگاری که داکتری

- حکم استعمال تنباکو از دیدگاه شرع؟6 ازنگاه وغیره وناسواروچلم « سگریتدخانیات» استعمال حکماسالم: شریعت

)چپق( ویا ناسواروچیلم یعنی باشد محلی شکل به که برابراستسیگاروغیره... باشد، رفته پیش شکل به

( یاتنباکو) نام به می آید بوجود وناسوار سگریت آن از که مادۀ? )تبغ( یا)توتون( می گویند: )دخان( ویا

اقوال براختالف بنا اسالمی درکشورهای توتون ویا تنباکو پیدا شد، داده توضیح که طوری وبیش کم هجری دهم درآخرقرن

که پیمانه آن به یعنی نبودند، متوجه ضررآن به زمان آن علماء شده تحقیق مراکز که حاال بناء نبود، معلوم گردیده ظاهر حاال

کردند، رسی وبر پژوهش را ماده اضراراین طبی ومتخصصینکردند: نظر اظهار آن دربارۀ? معاصر علمای

مسایل در اگرچه قرضاوی دکتوریوسف مشهور نویسندۀ? ازجمله )تنباکو( به راجع هم بان است، تساهل به مشهورومعروف بغرنج

ونظرات وفتاوای واقوال نموده وبررسی تحقیق سوالی، درجواب. است داده حرمت به فتوا درنتیجه نموده، جمع را علما

چندین علماء نبود معلوم ضررآن گیاه ظهوراین درابتدای زیرادارند: قول نقل را آن آخرتحقیق - وغیره... بخش3- مکروه. 2- حرام. 1

نیزهست ضرردیگری دخانیات می کنیم: )... دراستعمال )قبال غافل ازآن ازنویسندگان بسیاری ذکرگردیده( که اضرارتنباکو

به اعتیاد دیگراینکه عبارت به است، روانی زیان ضررو وآن میباشند، اسیر واورا می کشاند بردگی به را انسان ارادۀ? آن، وامثال دخانیات

ازقبیل دالئلی به بنا روزی اگر که جایی تا می گرداند پلید عادت این پول نیازبه یا فرزندانش، برروی آن تأثیرسوء یا ضرربربدن، احساس

خود بخواهد یا و نماید هزینه را آن تری والزم تر مفید راه در که آن روانی، بردگی این به توجه وبا نباشد آن به قادر برهاند، آن از را

عادت این ارضای خاطر به که می بینیم را سگاری ازاشخاص بعضی وستم ظلم وخوانواده اش خود یحتاج وما فرزندان خرچی به واعتیاد

یابند. واگر رهایی اعتیاد ازآن تواند دیگرنمی زیرا می دارند؛ روا

121اسالمی اول: آداب بخش توان نا سیگار به دستیابی از خارجی، یا داخلی موانع به بنا روزی بد، حالش می خورد، هم به وتعادلش مضطرب او زندگی باشد،

می ریزد. هم به دلیل بدون و دلیل با او واعصاب مشوش وفکرش صدورحکم هنگام ضررها گونه این وتردیدی، شک هیچ بدون و

اعتبارند. قابل سیگاری براشخاص اعتقاد که گردید معلوم نمودیم، بیان که وتحقیقاتی بررسی ها از صراحت به وبلکه دلیل فاقد مطلق طور به دخانیات بودن مباح به

از طورکلی به اصرارورزیم، اعتقاد براین اگربازمی باشد. غلطگشته ایم. غافل مسأله جوانب

که چیزی در ازمال جزئی ازتباهی عبارت که زیان، مقدار همان دارد، دنبال به که ای دهنده آزار بد بوی عالوه به ندارد، سودی هیچ

است، احتمالی ویا مظنون بعضی واقعی بعضی که زیان وهمچنین براین است. عالوه کافی آن استعمال ممنوعیت علت برای

یک درسال)تنباکو( توتون پیدایش روزهای اولین اگرهنگام نیافته دست آن وزیان ضرر اثبات به دانشمندان که هزارهجری

به نسبت طبی علوم سازمانهای که درعصرما باشد، توجیهی بودند از وعوام خواص وحتی نموده اند، واتفاق اجماع آن زشت وآثار ضرر

فقیه برای توجیهی دیگر است، آن مؤید آمار وزیان دارند آگاهی آن درسؤال که جهان طبی سازمانهای آمار ماند. )همان نخواهد ومفتی

است(: این سوال است(. )وآن کافی مذکورشد گردید، ومردود شد ساقط مطلق بودن مباح نظریۀ? که وقتی

است. مانده باقی ما برای آن تحریم یا و کراهیت به فتوا نظریۀ? چه وازآن ترمیباشد وقوی تر موجه آن تحریم دلیل گردید، بیان قبال

سیگار، به معتاد شخص در وروانی مالی ضرربدنی، خاطرتحقق وبه داده ایم. ترجیح را آن تحریم نظریة هم ما

آیا که دید باید شوند سیگارقائل کراهیت به فقط که هم کسانی ظاهرتر تحریمی کراهیت تحریمی؟ یا است تنزیهی کراهیت منظور،

آن تحریم به بیانگرقول که ودالیلی اعتبارات قوت سبب است. به درجة از باشد نموده تنازل حرام حکم صدور از کسی واگر هستند

است. ترنیامده پایین آن تحریمی کراهیت که است این اسالمی شریعت مقررات ازجملۀ? درهرصورت

که واینجاست می گرداند نزدیک کبایر به را انسان برصغایر، اصرار گرداند. به نزدیک حرام به را انسان برمکروه اصرار می رود، بیم

که هستند ووضعیتی شرایط دارای قضیه این در افراد بعضی عالوه


موجب واعتبارات، شرایط آن وجود می باشند. با آن فاقد دیگرانمی یابد. انتقال تحریمی کراهیت به وحتی می گردد آن حرمت تأکید

ویا مطمئین طبیب نسخۀ? به بنا شخصی که، این مانند آن مثال برای سیگار استعمال دیگران، ویا خود شخصی تجربۀ? برحسب

خود، ومخارج نفقه برای شخصی اینکه مانند اومضرباشد. ویا که کسانی ویا خانواده پول به می باشد، واجب براو آنان نفقۀ? شرعا

از ودخانیات سیگار که این مانند ویا باشد نیازمند دخانیات آن وبهای موجب سیگارها آن وپول گردد وارد مسلمانان، دشمن کشورهای

ویا امر ولی اینکه مانند یا و گردد مسلمانان برابر در آنان تقویت نموده را سیگار استعمال دستورممنوعیت مسلمانان شرعی حاکم خدا معصیت درغیر االمری اولی چنین اطاعت که درصورتی باشد، واسوۀ? الگو ودیانت درعلم شخصی اینکه مانند ویا می باشد واجب

.(1)وغیره...( وطبیبان دینی عالمان باشد. مانند دیگران

- اضرار دخانیات )تنباکو(:7 در وحاال نمودیم بحث دیگر درمباحث آور نشه مواد اضرار به راجع صحی سازمان اعالن همین صرف ودخانیات تنباکو ضرر به ارتباط می گوید: که است کافی جهانی

به را انسان ملیون صد دخانیات استعمال میالدی بیستم )درقرن )تنباکو( دخانیات ازاستعمال است. اگرحکومت ها کشانده مرگ کام

تلفات این ممکن ( میالدی2001جاری) درقرن ندهند کاهش را .(2)( برسد ملیارد یک تنباکو( به اثردود از )ناشی انسانی

یکی قماربازی ومضراست آور نشه مواد به راجع ما بحث چون :است واجتماع اموال دربخش مضر اعمال از- قمار7

قمار: به مربوط موضوعاتقمار. معنی-1قمار. حکم-2قمار: اضرار-3

ودشمنی. عداوت الف- اسباب1: معاصر- فقهی (.2/124دیدگاههای / قرضاوی یوسف د از، ،2: مؤرخ- سی بی بی : 19/11/1386رادیوی . مطابق ش میالدی.8/2/2008هـ

123اسالمی اول: آداب بخشفاملـــی. فقـر ب- اساباضراراجتماعی. ج- باعثاقتصادی. اضرار د- باعث

جنایات. با قمار هـ- ارتباطهیجان. عامل بزرگترین و- قمار

)میسر(:- معنی قمار1 اسم لنوع من لعب الکفار فی الجاهلیة، التی» درلغت: قمار

.«تدل علی انفتاح شئ و خفـته می کند داللت که است جاهلیت زمان بازی نوع یک برای قمارنام

)بی قانونی( وسبکی. برگشادگی کل لعب یشترط فیه الغالب من المتغالبین»اصطالح: در قمار

غالب درآن گرداند شرط که . هربازی«آخذ شیئ من المغلوب معه .(1)را کننده ومتاع( بازی )مال چیزی گرفتن شونده

قماریعنی: که می رسیم نتیجه باین ذیل ازبحثقمار: تعریف خدعه به غیر مال آوردن بدست برای وشرف مال کردن قربانی)

(. هیچکدام به ونرسیدن تفریح عنوان به وتزویرواحیانا

- حکم قمار:2 مـــال و وقت کننـــدۀ? وضـــایع زشت اعمـــال از یکی قمـــار فعل

ضـررش و است مـذموم سلیم وعقل شرع نگاه است. واز مسلمان﴿می فرمایــد: قرآنکــریم اســت. چنانچه آن بیشــترازنفع بمراتب لTم‌Aي ۞

رٱلونك عن ل�خ سٱ ول �;م ى ل مهمــال اس وإ ــع للن ــي ومنف كب لR ق فيهمــا إ د; دم Oل لعهما ــر من ن ب ل=أ Iازتو وقمــار شــراب بــارۀ? عــنی: در[219ة: البقر] ﴾ل

مردم برای هم فایده و است بزرگی گناه می کنند. بگو: درآنها سوالاست. آن ها ازنفع بیش آن ها گناه دارند. ولی

منع شراب با همراه نیز را قمار فعل اسالم شریعت بناء لحاظ از که خاطری است. به خوانده شیطانی عمل از و قرارداده

است. شیطان وواسواس ازعمل وناشی پلید معنوی

- اضرار قمار:3 مختلف واضرار مالی وزیان ودشمنی عداوت : دربردارندۀ?قمار

ازجمله: است1. . الکریم- الرسول اخالق مکارم فی النعیم نضرة جرجانی تعریفات


دشمنی و عداوت اسباب قمار-1 برنده طرفین قماردربین : دایما نفع و سود که اندازۀ? هر به می کند بغض و کینه ایجاد بازنده و

پیمانه همان به شود، بیشترمی بازنده زیان بیشترشود برنده چند درظرف زیرا بیشترمیگردد، شان بین در وعداوت دشمنی

رباید. می را بازنده مدار و دار تمام وارانه غاصب برنده دقیقه دشمنی و کینه ایجاد است، جان رگ طورطبیعی به مال چون طرف از انتقام صدد در همیشه بازنده سبب همین است. به حتمی به ودست داده ازدست را اعصاب کنترل بازنده است. وگاهی برنده طور به درجامعه روز هر واقعات گونه واین میزند کشی خود

د. می گرد مشاهده اسفناکی خانواده کنندۀ? قمارنابود واقعیت بهفقرفاملی: قماراسباب-2

زندگی آسایش و رفاه در که فاملهایی است. بسیارند وجامعه دارایی تمام خانواده رئیس بازی قمار خاطر به ولی کردند،

ذلت فقرو به خاطرقمار به و داده اند دست از گهان نا را خوددچارشده اند.

سرایت اجتماع و جامعه به باالخره فردی و زشت هرعمل چون و واجتماعی فردی بختی های ازبد گیری جلو خاطر به بناء می کند، با مبارزه به تمام شدت به اسالم مقدس دین قمار، از ناشی اضرار

منزلۀ? به را قماربازی و داده قرار مطلق حرام را وآن قماربرخاسته و راعی هر ظیفۀ? و را آن از ممانعت و خوانده شیطان عمل

است. داده قرار فامل کالن و مسلمانان مسؤلین که این علت به بازان ازقمار بسیاریقمار: اجتماعی اضرار-3

هزاران است ممکن ساعت دریک و می شوند برنده گاهی نمی شوند حاضر بزند، خود برجیب را دیگران سرمایۀ? روپیه

چرخهای نتیجه در بدهند، اقتصادی و تولیدی کارهای به تن درست واگر می شود، لنگ نسبت همان به واقتصادی تولیدی

بار آن ها فامل های و قماربازان تمام که، می بینیم کنیم دقت اجتماع دراین سودی کمترین اینکه وبدون هستند اجتماع دوش

که هم گاهی و می کنند استفاده مردم رنج دست از برسانند سرقت به دست آن جبران برای باختند، قماررا دربازی

می زنند.

125اسالمی اول: آداب بخش بسیاری حتی که است ازقماربحدی ناشی : زیان هایخالصه

را آن مسلمان غیر کشورهای چه اگر داشتنه اند اعالم ممنوع قانونا می هند. انجام را آن وسیع بطور عمال

شوروی ؛1855 درسال ؛امریکا1853 سال در انگلیستان مثال نمودند. اعالم راممنوع قمار1873 درسال وآلمان1854 درسال

ملیاردها بلکه میلیون ها هرسال درطول قمار: اقتصادی اضرار-4 ازساعات گذشته می رود، ازبین راه دراین جهان مردم ثروت نشاط حتی می شود، تلف راه دراین انسانی ازنیروی که زیادی

می کنند، دیگرسلب درساعات را کارمداوم درگزارشها مثال مراکز از یکی « کهکارلو مونتاست: درشهر» آمده چنین

ساعت19 مدت نفردر یک ،است دنیا در قمار معروف درهای وقتی داد، دست از را خود ثروت میلیون4 قماربازی

مغز گلوله یک وبا رفت جنگل به مستقیم شد بسته خانه قمار گزارش داد، خاتمه خود زندگی وبه کرد، متالشی را خویش شاهد کارلو« بارها »مونت جنگل های که می کند اضافه دهنده

است. بوده باز ها قمار این کشی خود جهان مؤسسات بزرگترین از یکیجنایات: با قمار ارتباط-5

مستقیم رابطۀ? قمار با جنایات درصد30که: است کرده ثابت نیز دیگر جنایات درصد70 آمدن وجود به عوامل واز دارد،

رود. بشمارمی آماری که: طبق این می گیرد ارتباط جنایات به که جالب موضوع اخالقی فساد درصد،90 بری کسه کردند، تهیه ازمحققان بعضی که درصد،40 وجرح ضرب درصد،10

صد در5 کشی وخود درصد30 طالق درصد،15 جنسی جرایماست. قمار زادۀ? و معلول

وروان دانشمندان کلیۀ?هیجان: عامل بزرگ ترین قمار-6 عامل روانی هیجانات که معتقد اند پیسیکولوژی، شناسان

بیماریهاست، از بسیاری اصلی زخم ویتامینها، شدن کم مثال صورت به روانی عصبی بیماریهای ودیوانگی، جنون معده، هیجان از ناشی موارد از دربسیاری آن ها مانند و وحاد خفیف

که آنجا تا است هجان پیدایش عامل بزرکترین وقمار می باشد، کشور دراین می گوید: درهرسال امریکا ازدانشمندان یکی متوسط وبطور می میرند، قمار دراثرهیجان نفر دوهزار فقط در بار ازصد قمار( متجاوز بازی نوع »پوکرباز« )یک یک قلب

ــالمی اخالق126 ــ آداب و اساجتماعی می کند، نیزایجاد ومغزی قلبی سکتۀ? گاهی قمار می زند، دقیقه

بود. خواهد رس زود پیری عامل قطعی بطور و است، قماربازی مشغول که شخصی دانشمندان گفتۀ? به بعالوه در او بدن جهازات تمام بلکه است تشنج خوش دست او روح تنها نه

بیشتر قلب ضربان یعنی برد، بسرمی العاده فوق حالت یک داخلی غدد ترشحات در می ریزد، او خون در قندی مواد می شود،

بی اشتهایی دچار می پرد، صورت رنگ می شود، حاصل اختالل وحالت اعصاب جنگ یک دنبال به قمار پایان از وپس می شود می رود، خواب به بحرانی آرامش وایجاد اعصاب تسکین برای وغالبا این در که می شود، مخدر مواد وسایر الکل به متوسل دربدن

قمار مستقیم زیان های به باید نیز را آن از ناشی زیان های صورتکرد. اضافه

است مریض انسان باز می خوانیم: قمار دیگر دانشمندان زبان از که او به کرد سعی باید فقط دارد، روانی مراقبت به احتیاج دایما

ناهنجارسوق عمل این سوی به را وی روانی خلع یک که فهماند .(1)برآید خویش معالجۀ? درصدد تا می دهد،

اضراراجمالی قمار:است. رحمن وغضب شیطان خوشحالی قمار در-1می زند. وبرهم درهم را سالم اجتماعی نظام قمار-2می گرداند. غافل ملسو هيلع هللا ىلص خدا یاد از را مسلمانان قمار-3می گرداند. غافل واهلش خودش از را انسان قمار-4می زند. دامن را واختالف راایجاد ودشمنی قمارعداوت-5 در. را انسان که است شیطان شکارهای جمله از قمار-6

می گرداند. مبتالء معاصی دینش عرض. و به حتی ساخته ضعیف را انسان احساس قمار-7

می سازد. بار بی بند و شراب وزیان که: ضرر این خالصه و مشترک قماراکثرا حرمت قرآن در بناء فساد اند، و شر تمام منبع و مبدأ است اجتماعی

است. گردیده ذکر مرادف شانخالفی گویی و وعده - دروغ8

1: (.2/126نمونه- )

127اسالمی اول: آداب بخش واقعیت خالف معنای می شود: به گفته کذب عربی در دروغ: که

است. که است، عادت ومذموم ترین خصلت بد ترین ازجملۀ? گفتن دروغ

عمل و زبان در دروغ که ندارد. زیرا نهایت و حد اخالقی بد درچوکات دروغگو نمیداند. چون کسی هیچ خدا جز به و می گردد، ظاهر

آن در را خویش ودروغ تبدیل، را حقیقت زیبای جوهر میخواهد را بد اخالق این و منع زشت عمل این از کریم قرآن کند. بناء اظهار

می فرماید: داده قرار پرستان بت ردیف درٱف﴿-1 سٱ لDتنبوا ثنٱ من لDلر لوأ ٱ ول ل لDتنبوا ورٱلو ق [30الحج: ] ﴾٣٠ لــز

دروغ گفتن از و کنید، دوری بتها پلیدها. یعنی پرستش یعنی: از بپرهیزید.

چنانچه نمی گـــیرد، قـــرار خـــدا هـــدایت کـــافرمورد و دروغگو-2هٱإن ﴿می فرماید: دي م هولل ل� ال ي .[3الزمر: ] ﴾٣د; كفا د�كذ ل�

باشد. سپاس ونا دروغگو که را آنکه نمی کند هدایت خداوند زیان که هردروغ می کند، فرق اشخاص تناسب به دروغ مراتب-3

واین بزرگتراست، آن تروگناه شدید ازآن نهی باشد، بیشتر انــامبر چنانچه می باشــد، کبیره گناهان جملۀ? از دروغ نوع ملسو هيلع هللا ىلصپی

می فرماید: »ثالثة ال ینظر الله إلیهم و ال یزکهم و لهم عذاب شدید: شیخ

. (1)زان و ملک کذاب وعائل مستکبر« سخن آنان با قیامت روز در خداوند که هستند گروه یعنی: سه

)قدرتمند( دروغگو، حاکم کار، دارند: پیرزنا سخت عذاب و نمی گویدمتکبر. فقیر

وعده خالفی که شخص قبلی. پس وعدۀ? از کردن مخالفت خالفی: یعنی وعده

« ازعهد» زیرا است، نموده آن اجرای به تعهد واقع در می کند وعده اجتماعی و فردی اخالق که دارد فراخی و وسیع مفهوم اسالم نظر

عقال، انسان است. پابندی شامل را و الزم اخالق ازلحاظ و شرعا خوانده بی دین پیوسته را شکن عهد ملسو هيلع هللا ىلصپیغمبر است. زیرا فرض

است:

1.) ازمسلم- ) روایت


امام(1)«ال عهد له»ال ایمان لمن ال امانة له، وال دین لمن -1 روایتعنه( الله )رضی مالک بن ازانسالله( )رحمهاحمد

امانت که آن ندارد فرمود: دین ملسو هيلع هللا ىلصالله رسول که می کند ندارد. عهد که آن ندارد دین می کنــد( و خیانت را )امانت ندارد

بناء است، گردیده مرتکب را اخالقی جرم مخالفت، درصورت است: نموده تأکید عهد مسؤلیت به کریم قرآن2-﴿ فوا ب �دعٱلووأ ى Uل دٱ إن ل ل�ع وال ل م‌A كان م T[34اإلسراء: ] ﴾٣٤ل.

اید( وفا بست مخلوق با ویا باخدا که )خود پیمان و عهد یعنی: وبه می شود. کرده سوال بارۀ?( عهد در قیامت روز از)شما که چرا کنید

مرتکب را دروغ نوع می کند، مخالفت خود وعدۀ? در انسان وقتیکه خیانت نوع می کند خیانت خود وعدۀ? در انسان اگر و است، گردیده

است. گردیده مرتکب را است بد اخالق اسالم شریعت نظر از صرف نه خالفی وعده-3

است: برشمرده منافق وعادت ازاخالق پیامبراسالم بلکه ، وإذا ائتمنوإذا وعد أخلف»آیة المنافق ثالث إذا حدث کذب،

. (2)خان« ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که می کند روایتعنه( الله )رضی ابوهریره

فرمود: : است سه منافق نشان

می گوید. دروغ گوید سخن وقتی-1می کند. خالف کند )باکسی( وعده وقتی-2می کند. شود( خیانت گذاشته )نزدش امانت وقتی-3

- فحشاء و رذائل: زنا و لواط9 اسالمی شریعت نگاهی از باشد جانبین رضای به اگرچه زنا فعل

و مقدمه زنا برای است. چون شده پنداشته اخالقی و قانونی جرم کریم قرآن است، انگیزه است: نموده منع آن به شدن ازنزدیک اوال

ربوا وال﴿-1 ٱل? ت ن 89لز هى بيال ۥ إن اء ســ ة وســ ــان فحشــ اإلســراء:] ﴾٣٢ ك32].

زنا که نشوید نزدیک زنا بهزنا( انگیزه های و عوامل انجام باو) است. شیوه و راه بدترین و زشت بسیار

مشکاة- ] 1 احمد، و االیمان شعب فی البیهقی [.1/15رواه االیمان کتاب ،2.] المنافق- ] عالمة باب اإلیمان، کتاب بخاری علیه، متفق

129اسالمی اول: آداب بخش قبیل: از آن مقدمات و زنا قربت عوامل از کریم قرآن آیه دراین

،فساد اماکن به رفتن ،جنبیا زن با خلوت ،جابیبی ح ،رانیچ چشماست. نموده و...منع آلوده فیلمهای به کردن نگاه

تعین سنگین نیز جزایش بناء است زشت و فاحشه زنا عمل چوناست: گردیده

انيةٱ﴿-2 انيٱ ولز ٱ فلـز ــدوا كملDل خ د وال ت همـا مائة ج ـل وح م ل� ك Aا ل Lم ى ل ل� م�ف في دين دLبهما ر Aا هٱل لل منون ب ت ل� إن كنت هٱل� ٱ ولل م لوي �;أخــٱ ل ى هل ي ل� و Pل ل

منينٱدLعذابهما طائف من ل�م .[2النور:] ﴾٢ ل نا ازدواج و حر، بالغ، کار)مؤمن، زنا مرد و زن از یعنی: هریک

رأفت خدا قوانین( دین در)اجرای و بزنید دره صد کرده( را قیامت روز به اگر باشید، نداشته ایشان به کاذب( نسبت )ورحمت

باشند. حاضر حکم براجرای ازمؤمنان گروهی باید و دارید، ایمان شرعی نکاح که است زانیۀ? و زانی آن برای حد این البته

نکرده اند. گفته»محصن« باشند، )عروسی( کرده شرعی نکاح اگر و

سنگ( است. به )زدن رجم شان جزای که می شود فوق در چنانکه است التالوة باقی کریم قرآن در جلد دلیل

ذکرگردید. اینکه فرق است، گردیده وارید کریم قرآن نیزدر رجم دلیل اما

التالوة( می گویند، )منسوخ را حکم چنین اصول( این اهل )باصطالحنیست. پوشیده اسالمی ودانشمندان علم اهل برای که طوری

هرزمــان از اسالمی قوانین دربخش عقالنیت مسألۀ? امروز چون را صــداها ســرو سلســله یک بنــاء می شــود، زده بیشــتردامن دیگری ادیان مثل باید پس ندارد، وجود درقرآن رجم گویا که می شود شنیده

دور هم مســلمان ها ازمیــان زانی دیگــررجم جعلی وقوانین منسوخهگردد: چنانکه بوده موجود کریم قرآن درنص رجم حکم جواب: اینکه-1

شرع( )قوانین فقه اصول علم دراصطالح منتهی تذکردادیم، الحکم( وباقی التالوة )منسوخ هم است: یکی قسم بردو نسخ

علماء تمام که والتالوة( است الحکم )منسوخ ودیگرینظراند. همین به مسلمان ودانشمندان

تالوت ازنگاه درقرآن که کنیم تسلیم لحظه جواب: اگرچند-2 نص به شریعت هرقانون که نیست الزم ولی ندارد، وجود

های وعقالنی جاهل هان عالمنما ذوق به موافق حتی صریح،


است: چهار شرع دلیل باشد. بلکه موجود بی خبرازشریعتمجتهدین(. قیاس امت، اجماع سنت، )قرآن،

ویا )متلو( نباشد، درقرآن که هرحکم که است منطق کدام واین قبل گردد، انکار نتوانست فهمیده نادان و جاهل اشخاص قرآن از

گردد. دیگرمراجعه مراجع سه به ازاینکه عنه( الله )رضیرا،عمر بی باک بی خبران این جواب: جواب-3

ایراد درخطابۀ? ملسو هيلع هللا ىلصرسول منبر ازفراز خالفت اش درزمان صحاح درکتب خصوص حدیث، کتب تمام در که است نموده

است: موجود لستةا »عن ابن عباس )رضي الله عنهما( یقول:قال عمر بن الخطاب

إنملسو هيلع هللا ىلص)رضي الله عنهما( وهو جالس علی منبر الرسول الله بالحق، وانزل علیه الکتاب، فکان مماملسو هيلع هللا ىلصالله قد بعث محمدا

جم، قرأنا ها و وعینا ها و عقلنا ها، فرجم انزل الله علیه آیة الر ورجمنا بعده، فاخشی إن طال بالناس زمان آنملسو هيلع هللا ىلصرسول الله

جم فی کتاب الله تعالی، فیضلوا بترک یقول قائل: ما نجد الرجم فی کتاب الله حق علی من زنی إذا فریضة أنزلها الله، وإن الر

أحصن من الرجال والنساء ؛ إذا قامة البینة ، أوکان الحمل أو .(1)االعتراف«

می گوید: که است روایتعنهما( الله )رضی عباس ابن الله ازعبد بود نشسته الله درمنبررسولعنه( الله )رضیالخطاب عمرابنفرمود: واز کرد، نازل کتاب وبراو فرستاد، ملسو هيلع هللا ىلص محمد تعالی الله یقینا

وحفظ خواندیم، را رجم آیۀ? است، رجم آیت کرده نازل آنچه جملۀ? کرد رجم ملسو هيلع هللا ىلص الله آیه( رسول آن )ومطابق وفهمدیم، کردیم،

من پس الله، رسول از بعد ما کردیم )مثل: ماعزوغامدیه( ورجم آیت که: ما بگوید گویندۀ? بگذرد، برمردم بیشتر زمان که میترسم

به شوند می گمراه پس نیافیم، تعالی الله درکتاب، را رجم است کرده نازل الله که فرض نمودن خاطرترک درکتاب رجم ویقینا

باشد شده کرده اگرنکاح کرد، زنا کسیکه درحق است حق خدا آن برزنای دلیل بشرطیکه وزنان؛ باشد( ازمردان شده )عروسی

1 : الحدود،- ) کتاب بالزنی، 86بخاری االعتراف باب ،30 : حدیث ـ6829رقم:2462ـ 6830 (.1691مسلم.

131اسالمی اول: آداب بخش درکتب که مخصوص که شروط همان )چهارشاهد( )به شود، قایمکنند. اعتراف ویا شود ثابت حمل ذکراست( ویا فقه حدود درباب بی مورد شبهات نمودن وارد به عقالنی ها این چرا-4

به شرع حدود درحالیکه می کنند، باز را وایدز فحشاء دروازۀ? که را وشروط قیود آن وگرنه است ازفحشاء شدن خاطرمنع است: )دیدن نموده شرط زنا درباب اسالمی شریعت

دان سرمه داخل در چوب مثل: سرمه زنا حالت در چهارشاهد زانیه( به و زانی خود طرف از اعتراف ویا حمل، وجود ویا

می پذیرد.- تحقق ندرت که: غریزۀ? شود مطرح سوال بعضیها اذهان در شایدسوال:

جزای چنین چرا دارد، نیاز انسان آن رفع در و است فطری جنسی است؟ گردیده وضع سنگین

سخت ترین و مجازات اشد واعدام رجم که نیست بعیدجواب: و زنا که را منفی پیامد های شود، فکر واقعیت اگربه اما است، جزا

توسط جراثم و مکروب سرایت از عبارت وآن دارد درقبال لواطتاست. قانونی غیر آمیزش

دیگری راه آلود ایدز افراد این »ایدز« جزاعدام : مکروبمثل صورتی در لواطتگر، و زده فحشا گروهی این که ندارد. زیرا وجود

دیگری راهی مرگ انتظار جز شوند وی( مبتال آی، )ایچ، جراثم به کهندارند. پیش در

و لواط و زنا وقوع از قبل و انسان خلقت از قبل هلالج لجخداوند زیرا را انسانی وباء و الینحل مشکلی چه که میدانست گرایی همجنس

نموده تعین عمل موافق جزای خداوند دارد. بناء قبال در لواط عملاست. واقعیت عین و عدالت عین که

لواطت بدتراز لواط بلکه است، حرام نیز لواطت است حرام زنا چنانکه هالک سبب همین بهالسالم( )علیه لوط قوم بخاطریکه است زنا

قرآن در دیگران عبرت بخاطر خداوند را آن ها داستان گردیده اند،است: ذکرنموده کریممهولوطا﴿-1 قــال لق لو إ تون ۦل� Aا أت ةٱل بقكم بهــا م أحلفحشــ م� مــا ســ ل�

٨٠ لعلمينٱمن ك تون ل�إن Aا لت جالٱل وة من دون لر ساٱل� ش �Gلن ه أنت ل� ب لرفون لFق م د� .[81األعراف: ] ﴾٨١لو


بسیار کار گفت: آیا خود قوم به او و فرستادیم هم را یعنی: لوط شما از پیش ازجهانیان کسی که می دهید انجام را پست و زشت

زنان جای به که( شما است شگفت است؟! )جای نشده آن مرتکب آنان با و می بندید دل مردان به تجاوز مردمان شما می آمیزید! اصال

فطرت ازمرز پرستی وهوا رانی شهوت انگیزۀ? به اید( و پیشهمی گذرید(.

است طــــبیعت و فطــــرت خالف زشــــت، عمل این چــــون-2می فرماید: چنین را عاملین مجازات ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر

»من وجد تـموه یعمل عمل قوم لوط فاقتلوا الفاعل والمفعول. (1)به«

و فاعل می داد انجام را لوط قوم عمل که یافتید را یعنی: هرکهبکشید. را هردو مفعول

سورۀ? چندین درالسالم( )علیه لوط قوم ناک درد سرنوشت »هود« و»حجر« و»شعراء« و»أنبیاء« سورۀ? جملۀ? از قران

است. و»نمل« و»عنکبوت« ذکرگردیدهگرایی - همجنس10

را زن زن، ویا را مرد مرد، گرفتن نکاح به همجنس گرایی: یعنی سازان قانون طبیعی، وغیر وغیرفطری غیراخالقی قانون به مطابق

وفحشاء. عصرإیدز اسالم درقانون درزنان، وچه باشد درمردان چه گرائی همجنس

است: شرعی مجازات دارای وهردو است بزرگ ازگناهان و دقیق شرائط لوطی، درمورد شرعی حد اجرای به راجع البته

مراجعه است گردیده تشریح فقه کتب در که دارد شده حسابگردد.

فلسفۀU تحریم همجنس گرائی: محکوم مجازات اشد به گرائی همجنس به راجع اسالم قانون در

عبرت بهالسالم( )علیه لوط قوم هالک از مثال و نمونه بدترین و است. مسلمانان شده گذاشته داشته برحذر ننگین عمل این از جدا

شده اند.

1.] ترمذی- ] و داود، ابو است کرده روایت

133اسالمی اول: آداب بخش و است زیاد العاده فوق جنسی آلودگی های غرب دنیای در گرچه جهان اند. »إیدز« در مرض گان کنند عرضه اولین از

نیست. تنفر مورد زشتی ها گونه این شان نزد بناء »انگلیستان« مانند کشورها از بعضی در می شود شنیده که حتی

گذشته پارلمان از وقاحت کمال با که قانون و»امریکا« و... طبق گونه این ترویج است. ولی کرده پیدا قانونی جواز موضوع این

و روانی و اخالقی مفاسد و نمی کاهد، آن قبح از هرگز زشت ها است. باقی خود جای در آن از إیدز سرایت و اجتماعی

دارند، را آلودگی ها گونه این که دل کور نان را ازشهوت بعضی را طبی منع گونه هیچ می گویند: ما شان ننگین عمل توجیه براینداریم! سراغ گرائی همجنس برای

ملیون چهار و چهل از بیش انتظار گفت: که باید شان جواب در طبی منع یا و نیست؟ طبی منع شما نزد بخاطرإیدز را مرگ انسان

است. مالدی2008 عام وبای این از تر مهم و روحیات تمام در جنسی انحراف هرگونه که کردند فراموش آیا

و فطری و عقلی وتعادل میگذارد منفی تأثیر انسان ساختمانمی زند. برهم را اخالقی

دخانیات مرویجین ،یدزإ کشندۀ? مرضمولدین: بناء لعنتی مشروبات گران ،اشاعههیروئین وبای ( مبتکرینسیگاروغیره)

بدانند باید معاصر دنیای در گرایی وهمجنس شاءفح مقنینین ،الکل وهزارها قراربگیرند بشر شان( درخدمت تعبیرخود )به قرنها اگر که

ودست جنایات اینکه صرف نه دهند، انجام بشر نفع به را ابتکار جرم همین گناه بلکه نکردند، جبران را شان گسختگی لگام آورد های است. کافی قیامت روز تا شان برای إیدز ابتکار وجنایات

همجنس خاطر به انسان ملیون44 از بیش که ننگ لکۀ? واین میالدی بستم درقرن هستند، مرگ درانتظار فحشاء وترویج گرایی ملیارد یک از وبیش مردند بأثردخانیات انسان ملیون ازصد بیش

تلفات آمار این منتظرمرگ اند، جاری قرن دیگردر انسان اصال.(1)نیست شدنی جبران

ملت ها برهمۀ? جهانی وامنیت صلح استقرار که نیست شک دراین شود، دیده جهان تاریخ به اگر است. ولی وضروری واجب وگروه ها اجتماعی، جهانی، وامنیت صلح که بودند که ها آیا تاریخ درطول

مؤرخ- 1 سی، بی بی رادیوی اخبار، طبق جهانی، صحی سازمان :اعالمیۀ?19/11/1386 : . مطابق ش .2008/ 2/ 8هـ میالدی


توجه ذیل عوامل به نمودند؟ مواجه مخاطره به را مردمان شخصیگردد: شود؟ دیده جهانی ودوم اول جنگ های وعوامل علل اگربه-1 دوم منظرجنگ پس گری های اشغال وعوامل علل اگربه-2

شود؟ دیده امروز تا مظلوم ملل زمین های سر به جهانی شود؟ دیده شراب لعنتی مشروبات ترویج وعوامل علل اگربه-3 شود؟ دیده گرایی وهمجنس فحشاء ترویج وعوامل علل اگربه-4 آوردیده نشه ودیگرمواد چرس هیروئین وعوامل علل اگربه-5

شود؟شود؟ )سیگاروغیره( دیده دخانیات ترویج وعوامل علل اگربه-6 که بودند إیدز مورویجین همین که است این مبین واقعیت ها همۀ?

کنند. ومی کردند مواجه فوق خطرات به را بشر صلح حامی را خود که فوق اند موارد مرویجین نیزهمین وحاال

حقوق محافظین را خود که هستند وهمین ها می کنند عرضه وامنیت وبشرکش! دروغین مدعیان این بحال وایمی کنند. معرفی انسانی

امراض واز گذشته جنگ های تباهی های از که اینست انصاف پس گرفته عبرت می برد فرو مرگ درکام را بشریت هرلحظه که کشندۀ?

رجوع است بشریت ناجی که اسالمی باخالق واقعی شکل وبه شودگردد.

شعارهای وبه برآیند خویش نجات درپی مانده عقب ملت های . نخورند فریب بیشترازاین دشمنان ومکارانۀ? مغرضانه

:بخش دومآداب اجتماعی

است: فصل برسه مشتمل بخش اینآداب: مقدمات اول - فصل1

آداب. - تعریف تمهیدآداب. - اقســـامآداب. به - ضرورت

اجتماعی: آداب دوم - فصل2سالم. * آدابحجرات. سورۀ? آداب * هفت

فردی: آداب سوم - فصل3- سفر. 2حضر. - آداب1

مجلس. بیداری. آداب - آدابونوشیدن. خوردن - آدابخمیازه. وعطسه، مهمان - آدابوخواب: خالء - آدابمریض. عیادت - آداب

سفر. - آداب2

تمهید احکام عبادات، ایمان، معلم هلالج لجخدا فرستادۀ? ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر

نموده بیان راستا دراین را خوبی ها وهمۀ? بود وآداب واخالق را خود وگفته های کنند. اقتدا وی به امت تا داده انجام عمال

وهم بود وآموزش تعلیم هم ملسو هيلع هللا ىلص پیغمبر مطهرۀ? سیرت پس وفات تا تولد از را واجتماعی فردی زندگی آداب وپرورش، تربیت

زندگی که می آموزاند انسان به ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر طیبۀ? سیرت نموده، بیان سنن بخشد. زیرا زینت اجتماعی وآداب اسالمی اخالق با را خود

انسانی فطرت با اسالمی وآداب است. گار وساز موافق کامال خوابیدن در ونوشیدن، درخوردن را انسان اسالمی وآداب سنن

ازتمام وصورت درسیرت وبرخواستن، وپوشیدن،درنشستن ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر از وآداب درسنن که آن هائیمی کند. مجزا واناتحی

به تا تراست نزدیک حیوانیت به شان زندگی نمی کنند، پیرویمی فرماید: کریم قرآن چنانچه انسانیت،

ذينٱو كل ل كلون كما ت عون وي Aا كفروا يتمت ل Aا عمٱل ل�أ .[12محمد: ] ﴾ل که چنانچه ومی خورند میبرند وبهره لذت شدند کافر که آنانی

می خورند. پایان چهار غیررعایت به استاده، چهارپایان مثل ومینوشند یعنی: می خورند

حقیقی. ومنعیم موالء وشکرگذاری ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول طریقۀ? نمودن درقیافه نوشیدن، و درخوردن درعصرحاضرمردم، که تأسف با

اروپا زندگی طرز دیگر، بخش های و ظاهری وصورت وشکل پیروان که را روش هر قرارداده اند، خود واسوۀ? الگو را وامریکا نهایت با و وچرا غیرچون به می کنند، ایجاد وجراثیم ایدز مکتب

. می کنند عمل آن به اشتیاق ادعا و می کنند، اسالم به نسبت را بظاهرخود که کسانی هستند

اخالقی وروش زندگی طرز ولی هستند، ملسو هيلع هللا ىلص محمد امت که دارند به کردن دانند. وعمل می وننگ عار را ملسو هيلع هللا ىلص محمد اسالم پیشوای

وبد ساری شرم ومایۀ? گرائی عقب را ملسو هيلع هللا ىلص محمد وسنت های روشمی کنند. تبلیغ دیگران وبه می پندارند نامی

ملسو هيلع هللا ىلص محمد از قبل قرنها که دیگر ملل وآداب روش بهعجب! و بی مفهوم تقلید این آیا می کنند، عمل کورانه کور، گذشته اند،

نکتایی قالدۀ? از که نیست؟. درحالی گرایی عقب شان، مأبانۀ? بوزینهنمی گوید!!! گرایی عقب را این کس هیچ میگذرد، سال2008

اسالم ومنتقـد( حقیقت )منتقد گروه هردو که است این واقعیت مفرط اند. مغرض ویا مرکب جاهل یا نکرده، درک را

پیروی و مسلمان شعار و نشان ملسو هيلع هللا ىلص محمد صورت و سیرت زیرااست. مسلمان سعادت عالیم ملسو هيلع هللا ىلص محمد روش از

وپیشوای ازمؤسس فکردرجهان اهل همۀ? است معمول چنانکه که وآنهایی مادیت مکتب پیروان می کنند. حتی پیروی خود به اصالنیستند. قایل دینی هیچ که کسی وتعلیمات روش از کردن وحقارت شرم احساس پس

فرستاده ونمونه الگو حیث به را وی خداوند است، مسلمان ها شفیع داده، قرار او پیروی به موقوف را خود ومحبت وبی حماقت کامال

. است نمایی وخود ظاهرفریبی وبیخردی، خبریــ﴿می فرماید: چنانچه ون لق تحب هٱل� إن كنت ــلل بعونيٱ ف كم ت ب ل� ي هٱل� لل

و ذنوبك ف لك هل�وي ل� ل; هٱل> حي لل د� غفو ر .[31آل عمران: ] ﴾٣١د; من از داريد دوست را خدا اگرمسلماها( پیامبر! )براي : ایبگو ،ببخشايد را تان گناهان و بدارد دوست را شما خدا تا كنيد پيروى

.است مهربانو آمرزنده وخداوند را مسلمان ها وآخرت دنیا وسرفرازی وبخشش محبت آیه دراین

است. داده قرار ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول درپیروی ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول درمخالفت کامی ونا رسواییو ذلت است، ملسو هيلع هللا ىلص محمد روش و درطریقه وآخرت دنیا وسرفرازی سربلندی بیشک

است.وما توفیقی إال بالله.

فصل اول:مقد مات آداب

- تعریف آداب:1 عادات نیکو، روشهای ،معنای به ادب جمع آداب درلغت: ادبپسندیده. ورسوم

انسان که چیزی هرآن شناخت از است عبارتألف- دراصطالح: .(1)دارد باز خطا انواع تمام از را

.(2)دارد باز سزاها نا از را انسان که است ملکۀ?ب- .(3)خیردرانسان خصال شدن ازجمع است عبارتج-

- اقسام ادب:2است: قسم سهبر ادب.هلالج لجخدا با ادباول-.هلالج لجخدا وشریعت رسول با ادبدوم-

.هلالج لجخدا مخلوق با ادبسوم-ادب با خدا اول-است: قسم برسه

گردد. امرخدا نقض منجربه ازاینکه معامالت داشتن نگاه-1گردد. غیرالله به ملتفت اینکه از قلب داشتن نگاه-2 غضب سبب که بانچه گردد معلق ازاینکه إراده داشتن نگاه-3

می گردد. هلالج لج خدا

:ملسو هيلع هللا ىلصدوم- ادب با پیامبر وفرمانبر کامل تسلیم است: از عبارت هلالج لجپیامبرخدا با ادب

چرا. و چون غیر به او، اخبار وپذیرفتن او، اوامر از داری

:هلالج لجسوم- ادب با خلق خدا

1. جرجانی- تعرفات2.) دهخدا- نامۀ? لغت3. السالکین- مدارج

به مطابق نمودن برخورد از است عبارت هلالج لج خدا خلق با ادبشان: مراتب

است. خاص ادب والدین با-1است. خاص ادب عالم با-2 شان حال به الیق که است خاص اقتدار( ادب )اهل سالطین با-3

است. است. شان باحال مناسب که است ادبی وهمنشنان رفقا با-4است. اقرباء با ادب از غیر که است ادبی گان بیگانه با-5است. واقارب اهل با غیرازادب که است ادبی مهمانان با-6

است: خاصی آداب حالت هر در اسالمی شریعت نگاه خالصه: از درسواری است، آداب نوشیدن در است، آداب خوردن وقت در واقامت درسفر است، آداب منزل از وخروج دردخول است، آداب

گفتن، سخن درحالت است، آداب بول حالت در است، آداب وخواب .(1)است آداب وسکوت سماع

- ضرورت به آداب:3که: کرد تمثیل جمله دراین می توان را آداب به ضرورت-1

است. او وکامیابی سعادت وعنوان عالیم انسان در کامل آداباست. انسان هالکت ونشان عالیم ادب وقلتمی نویسد: السالکین درمدارجالله( )رحمه قیم ابن عالمه-2

دینی اوامر»الدین کله ادب« است. ادب تماما است. پاکی ادب جنابت از است. غسل ادب سترعورتمثال:

است. وباطنی( ادب )ظاهریادب: ضرورت به راجع علما اقوال-3 کمتر، ادب آمخوختن به می گوید: )ما مبارک ابن الله عبدالف-

تریم. بیشترمحتاج علم به نسبت است: کسیکه راندن سبب ادب می گوید: ترک رقاق ابوعلیب-

دروازه، سوی به می شود رانده کند، )چوکی( بی ادبی فرش درباالیدواب. تربیۀ? سوی به می شود رانده کند، بی ادبی دروازه در کسیکه

وقت نکند، اجرا آن دروقت را ادب می گوید: کسیکه نوریج- می کند. اجرا برآن را غضب

1. السالکین- مدارج

141اجتماعی دوم: آداب بخش از وادب هلالج لج خدا جانب از می گوید: صالح اوس نمیرابند-

. (1)است آباء جانب

1. الکریم- النبی رسول اخالق مکارم فی النعیم نضرة

فصل دوم:آداب اجتماعی

است: ذیل برمباحث مشتمل دوم فصلسالم. آداب-1سالم. حکم-2اسالم(. )تحفۀ? سالم ازآداب درس-3حجرات. سورۀ? آداب هفت-4

وپیامبر. امرالله عظمتوپیامبر. توقیرامراللهامور. در تحقیق مردم. بین در اصالحازمســخره. * نهی نهی*ازاهــانت: واجتنــاب ومحبت احـترام

زشت. ازالقابنهی*گمــانی. بد از نهی*ودشــمنی: عــداوت اسباب از نهی

حاالتی*ازغیبت. نمامی. * نهی از نهی*ازجستجو)تجسس(. غیبت. دارد. * کفارۀ? جواز غیبت که

است. وتقوی ایمان برتری معیار - آداب سالم:1

ازامور یکی اسالمی درشریعت اجتماعی آداب واجرای تطبیق حاکم وبزرگ، خرد وزن، برمرد که می شود پنداشته وضروری مهم

آن است. از گردیده نهادینه اسالمی ملت اقشار وهمۀ? ومحکومتحفة: تقدیم هم یکی جمله

معین اسلوب وبه تقدیم خاصی بالفاظ که است(السالم علیکم)می شود. داده جواب(وعلیکم السالم) لفظ وبه استماع

:- حکم سالم در اسالم2 واجب، ونه است فرض نه وحقوقی فقهی نگاه از سالم تقدیم

است سنت اسالم در سالم می فرمایند: حکم اسالم فقهای بلکه حقوقی احکام باالتراز که معنی این به است، واجب آن وجواب می شود. کرده طلب حقوقی موضوعات زیرااست.

وجدان بامر انسان طلب غیر به وادبی اخالقی موضوعات اما سالم. مثل می گردد، اجرا ایمان ومحکمۀ?

دیگران وبه آموخت باید را دروس این اجتماعی آداب این از پس کرد: باید تلقین

حاالتی که سالم )دادن( مکروه است: مکــروه حــاالت دربعضی ولی اســت، اسالمی ازآداب سالم بیشک

است:دارد. را نماز انتظار درمسجد که کسی برای-1است. قرآن تالوت درحالت که کسی برای-2است. وازکار ذکر حالت در که کسی برای-3نمازاست. خواندن حالت در که کسی برای-4است. طهارت حالت در که کسی برای-5)حمام( است. غسل حالت که کسی برای-6است. قتال حالت در که کسی برای-7است. حج تلبیۀ? حال در که کسی برای-8است. مصروف خطابه به که کسی برای-9

است. مصروف ونصیحت بوعظ که کسی برای-10است. درس به مشخول که کسی برای-11است. مصروف علمی بحثی در که کسی برای-12است. آذان درحالت که کسی برای-13است. وفیصله قضا مصروف که کسی برای-14است. حاجت قضای مشغول که کسی برای-15

مستحقدهنده( )سالم حاالت دراین داد سالم که هرکسی پس (.2/429 االسالم، فی االوالد )تربیت . نمی گردد جواب

کاری مصرف که آن«المشغول ال یشغل» فقهی: قاعدۀ? بدلیلنمی شود. کرده مشغول دیگری کاری به است،

- درس از آداب سالم:3 است. وسالم صلح دین خویش طبیعت و ذات دراصل اسالمأ- را متقابل واحترام صلح درس پیروانش میان برخورد دراولین زیرا

می آموزاند. آشنا متقابل حقوق باجرای را انسان ها برخورد دراولین ب-

می گرداند.

145اجتماعی دوم: آداب بخش انسان ها، میان برخورد طرز این که کرد نباید فراموشج-

اسالمی وآداب اخالق در صرف که است کمیابی ودری یاب گوهرنا پیروان جز به دنیا افکار از یکی هیچ وبس. در است شده آموخته

ونیست. نبوده معمول لسالم علیه ابراهیمی ملت است بیانگراین تحفۀ? این است، صلح معنی به درعربی سالمد- وهست. بوده صلح ومرویج مبلغ ظهورش ازاول اسالم که

کند، ظهور عربستان جزیرۀ? شبه به اسالم اینکه از قبل سالها حاکم، الطوایفی ملوک ونظام تقسیم مختلف قبایل به اعراب شان میان در وسالم صلح وستیزبودند، درجنگ دیگر یک با همیش پای پیش موضوعات منظوربخاطر همین روی نداشت، جایگاهبودند. جنگ در عمرها افتاده

دایمی صلح آور پیام بی هدف جویی جنگ قبایل چنین برای اسالم امر شدند، می روبروی دیگر یک با وقتیکه مسلمان ها بعد ازآن بود،کنند. استقبال را دیگر یک سالم و صلح با باید که شد

فرهنگ با بلکه اعراب، فرهنگ با صرف نه صلح به دعوت بناء گردید. تلقی متقابل احترام برای وسیلۀ? و عجین جهان مسلمین همۀ?

- آداب هفت گانۀU سورۀU حجرات:4 نموده بیان مختلف درسورت های را اجتماعی آداب کریم قرآن

اینجا در ما می انجامد، درازا به آن اکثر یا و آن ذکرهمۀ? که است طور به گردیده ذکر حجرات سورۀ? در که ای گانه هفت آداب صرفمی کنیم: بیان نمونه

شده( دراین نازل ازهجرت )بعد است مدنی حجرات سورۀ? چون که بخاطری گردیده بیان معاشره آداب هفت سوره و فتح مژدۀ? قبال

را مسلمان ها سوره است. دراین داده را اسالمی خالفت قیام نوید بقای واسباب اجتماع نظم سبب که می کند امر آدابی اجرای به

می گردد: شان خالفت

آداب اول: عظمت امر خدا و پیامبر:ــد: چنانچه ها﴿می فرمای ذينٱ يأي ــدي ل ن ي ــدموا ب ــوا ال تق هٱل ءامن للٱ وۦىورسوله قوا ٱ ت م�لل هٱ إن ه .[1الحجرات: ] ﴾١د� سميع علي لل

]در پيامبرش و خدا)امر( برابر در!ايد آورده ايمان كه كسانى ىا .ست داناو شنوا خدا كه بترسید خدا از و مجوييد كارى[ پيشى هيچ


برحکم را حکمی هیچ است الزم برمسلمانان که است این مراد است، سرمایه عالی ترین ادب ندانند. زیرا مقدم وپیغمیرش خدا وبرخورد آداب، رعایت مسألۀ? به زیادی اهمیت اسالم مقدس دیناست. نموده تأکید وهرگروه، کس، همه با وادب احترام با توأم

بخش گان همه برابر در ادب رعایت مسألۀ? اینکه سخن کوتاهمی شود. شامل را اسالمی دستورات از مهمی

چیز همه در که اسالمی انضباط : یعنی اسالمی آدابتعبیردیگر به است، وضروری مهم جا وهمه وفرماندهی مدیریت مسألۀ? خصوصا واگر نمی رسد، مقصود منزل سر هرگزبه انضباط رعایت بدون

به دارند قرار ورهبری مدیریت پوشش تحت که کسانی بخواهند هر اگرچه می پاشد، ازهم کارها شیرازۀ? کنند عمل سرانه طورخود

باشند. هم وشایسته الیق رهبروفرمانده قدر

:ملسو هيلع هللا ىلص- توقیر پیامبر دومآداب ها﴿ ذينٱ يأي ت ل ق ص ف وتك فعوا أ لو ءامنوا ال ت لو ل� Mل بيٱل; هروا لهلن ۥلD وال تـــ لٱب لوق عرون ل ال ت وأنت ملك ـــط أ ب ض أن ت لب ك ضـــ ر ب لPVVVVVV كج ل� ل� Cل ل� Cل ل� Cل ﴾٢ل�

.[2الحجرات: ] پيامبر صداى تراز بلند را صدايتان!ايد آورده ايمان كه كسانى اى با مىگوييد سخن بلند ديگر بعضى با شما از بعضى همچنانكه و مكنيد

تباه كردههايتان بدانيد آنكه بى مبادا مگوييد سخن بلند صداى به او.شود

مخلوق روش های و اقوال از ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر های سنت برابر در:یعنیکنید. خودداری

آداب سوم- تحقیق در امور:ها﴿می فرماید: چنانچه ذينٱ يأي ل ــوا ن فتبي فاســ بنب Nا ءامنوا إن جاءك م م? ر ل�

ــدمين ن ت بحوا على مــا فع فت ا بجهل يبوا ق ل�أن تصــ ل Mل Lم م� ر الحجــرات:] ﴾٦لو6].

آورد خبرى برايتان فاسقى اگر آوردهايد ايمان كه كسانى اىبعد] و برسانيد آسيب را گروهى نادانى به مبادا كنيد رسىب دقيق [ا

د.شوي پشيمان ايد كرده آنچه از

147اجتماعی دوم: آداب بخشآداب چهارم- اصالح در بین مردم:

ـان من وإن﴿ ــ ـ منينٱ طائفت ل�م ٱ ل ـوا ــ ـ بغل?تتل ــإ ــ نهم ف لحوا ب ل< فأ ر� ىا ل Mل دىهما على رىٱل�إ لQأ ــوا ل تيٱ فقتل ر ل ى تفيء إلى أ غي حت ل� ت ٱل� ��لل فــإنه

نهما ب لحوا ب ل فاء فأ Mل لٱل< ل�ع ل Bاسطول? وأ هٱ إن ى طينٱ يحب لل ســ ل?م ﴾٩ ل.[9الحجرات: ]

اصالح طایفه دو آن ميان بجنگند هم با مؤمنان از طايفه دو اگر و ]طايفهاى[ آن با كرد تعدى ديگرى بر دو آن از يكى]باز[ اگر و دنمائی

گشت باز اگر پس بازگردد خدا فرمان به تا بجنگيد كند مى تعدى كه را گران داد خدا كه كنيد وعدالت دهيد سازش گرانه داد آن ها ميان

.می دارد دوست

آداب پنجم- احترام و محبت، اجتناب از اهانت:ها﴿ ذينٱ يأي رال ـوا خ ــ ى أن يكون م عســـ خ ق من ق ـوا ال ي ــ ل ءامن لو د� لو ل; Fل

مزوا أنفسك ه وال ت را م ساء عسى أن يكن خ ه وال نسا من ن ل�م ل �Wم ى ل� ل Gد ل� ل�ــ ـ ـابزوا ب ــ قٱوال تن ��أ ى ل س ل ٱلX ب ــٱل وقٱلم سـ ــ د لفسـ ��إيمٱلC ب ه ل يت ل� ومن ل ل�

.[11الحجرات: ] ﴾١١ لظلمونٱفأولئك هم ريشخند را ديگر قوم قومى نبايد آوردهايد ايمان كه كسانى ىا ]ديگر[ را زنان زنانى نبايد و باشند بهتر اين ها از آن ها شايد دنكن

عيب يكديگر از و باشند بهتر اين ها از آن ها [ شايد كنند ]ريشخند نام است پسنديده نا چه مدهيد زشت لقب هاى همديگر به و مگيريد این د. درستمكارن خود آنان نكرد توبه كه هر و ايمان از پس زشت

است: نموده منع چیز چند از هلالج لج خداوند آیه

- نهی از مسخره و اهانت:1 ویا اشاره به ویا باشد زبان به خواه ظاهری، سبب بدون مسخره است. جایز نا گردد انسان حقارت سبب که دیگری واشکال شکل به

وکرامت اش ارزش می گیرد، قرار اهانت مورد که شخصی هر زیرا دار، جریحه وشعورش پائین باعث این که می شود، اذیت روحا

مي گردد. مسلمان ها دربین وعداوت دشمنیباشد. بهتر کننده مسخره از خدا نزد شده کرده مسخره ممکن

- نهی از عیبجویی:2


زشتی وآداب اخالق ازجملۀ? بردیگران زدن وطعنه عیبجویی دربین عمیق ودشمنی عداوت وباعث دار جریحه را دل ها که است

.می کند منع شدت به کریم قرآن بناء د.می گرد مسلمان ها

- نهی ازالقاب زشت:3 بدی اعمال جملۀ? از وزشت پسنیده نا القاب به مسلمان کردن یاد سبب كه هرآنچه است. زیرا قرارداده فسق کریم قرأن که است

نیست. واجتماع جامعه مصلحت به گردد عداوت

ــداوت وآداب ششـــم- ــاباب عـ ــاب از اسـ اجتنـدشمنی:

ها﴿ ذينٱ يأي ــوا ل ٱ ءامن ــوا ــيرا من لDتنب ض لظنٱ كث و اللظنٱلC إن ب دم إ ى Oل م أخيــه ــل ل ك أن ي ضــ أيحب أحــدك كم ب ضــ تب ب وا وال ي ل�تجسســ Aا ل ل� ها Cل Cل ل>

تمو و تا فكر م�م ه ل� ٱل قوا ٱ ت م�لل هٱ إنه حي لل د� توا ر .[12الحجرات: ] ﴾١٢د� كه بپرهيزيد گمانها بسيارى از آوردهايد ايمان كه كسانى اى

شما از بعضى و مكنيد جاسوسى و است گناه گمانها از پارهاى برادر گوشت كه دارد دوست شما از كسى آيا نكند را بعضى غيبت

خدا كه بترسيد خدا ]پس[ از داريد كراهت آن از بخورد را مردهاش .است مهربان پذير توبه

گردیده: منع آیه این در که زشتي اعمال سلسله يك

- نهی از بدگمانی:1 می گردد، وخیانت افتراء منجربه اوقات بسیاری در گمانی بد

گمان می کند، روایت ابوهریره از بخاری که روایتی خاطردر بهمیناست: فرموده سخن دروغ ترین را بد

کنید پرهیز بد گمان از»ایاکم والظن فإن الظن اکذب الحدیث«است. سخن دروغ ترین بد گمان براستی

کنید. پرهیز برانگیز تهمت جاهای از می شود خاطرگفته ازهمین

- نهی از جستجوی عیب دیگران:2

149اجتماعی دوم: آداب بخش وحسد کینه برانگیختن سبب مردم عیوب وجستجوی جاسوسی

کرده روایتعنه( الله )رضی ازمعاویه ابوداود می گردد. چنانچهفرمود: ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر که است

بعت عورات الناس افسدتهم، اوکدت ان تفسدهم« ک إن ات »إن یا می کنی، تباه را آن ها باشی مردم عیب های درجستجوی یعنی: اگر

کنی. تباهشان است نزدیک ملسو هيلع هللا ىلص الله که: رسول کرده روایت اسلمی برزه ازابی ترمذی

»یا معشرمن اسلم بلسانه، ولمفرمود: بلند صدای منبربا باالیروهم، وال تتبعوا یفض االیمان الی قلبه، ال تؤذو المسلمین و ال تعی

ع الله عوراته، و من ع عورة اخیه المسلم، تتب عوراتهم، فان من تتبع الله عورته، یفضحه ولو فی جوف رحله« که کسانی گروه ایتتب

است، نشده وارد دلتان به وایمان هستيد، مسلمان زبان به عیب جستجوی ودر نزنید، طعنه آن ها وبه نکنید اذیت را مسلمانان

باشد، مسلمانش برادر عیب جستجوی در هرکسی نباشید، آن ها را عیبش خداوند را وکسی می کند، را او عیب جستجوی وند خدا

از هم یکیباشد. خانه اش دربین اگرچه می کند، رسوا کند جستجویاست: چينی وسخن نمامی وزشت بد اخالق

)سخن چیني(- نهي از نمامي 3 خراب شان روابط نفرتا دو میان در یعنی: خبررسانی نمامی

باشد. پسند نا آن کشف که آنچه کردن برمال یا گردد. و چنین شخص فالن تو دربارۀ? بگوید: شخصی برای نمامی مثال:

می گوید. وچنان نظر در را ذیل مراتب می شنود را چیزی نمام از که شخصی

بگیرد:نکند. باور و تصدیق-1ببیند. بد خدا بخاطر را نمام-2گردد. منع چینی ازسخن تا كند منع را نمام-3 بد ازگمان مسلمان نشود. زیرا گمان بد عنه منقول دربارۀ?-4

شده. منع بدی به را دیگری شخصیالله( )رحمهعبدالعزیز درمحضرعمربن خبرچیــنی این بــارۀ? در ما می خــواهی گفت: اگر عمربرایش کرد، یاد


خــواهی آیت این شــامل پس برآمدی دروغگو اگر می کنیم، توتحقیق﴿بود: نوا فتبي فاس بنب Nاإن جاءك م م? ر .(1)[6]الحجرات: ﴾ل�

- نهی از غیبت:4 از که وصفتی نام آن به مسلمان کردن از: یاد است عبارت غیبت

می برد. بد آن فرمود: »آیا ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که است روايت ابوهریره از

داند می بهتر ورسولش گفتند: الله صحابه چیست؟ غیبت می دانید کراهیت آن از )صفت( که چیزی به را برادرت کردنت یادفرمود:

باشد؟ موجود بد اوصاف این شخص درآن گفتند: اگر . صحابهدارد اید کرده اورا غیبت صورت فرمود: دراین درپاسخ ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر پس نباشد، موجود وی در گفتید آنچه است( واگر غیبت )همین

. (2)اید« بسته بهتان براو درحقیقت فوق ششگانۀ? دستورهای در اجتماعی جانبۀ? وهمه کامل امنیت

بد، گمان و زشت، والقاب وعیبجوئی، ازسخریه، شده: نهی مطرح آبرو شود پیاده جامعه دریک طورکامل به هرگاه غیبت، تجسس، نمی تواند کسی هیچ می کند، حفظ ازهرنگاه را جامعه افراد وحیثیت زبان می تواند ونه دهد، قرار خود وسخریۀ? تفریح وسیلۀ? را دیگران

وشخصیت حرمت زشت القاب با ونه بکشاید، وآن این عبیبجوئی بهبشکند. درهم را افراد

در باید است انسان اساسی سرمایۀ? وآبرو، ناموس، ومال، جان بماند. محفوظ گرفته قرار الهی قانون دژهای

مرا فرمود: »وقتی ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که گردیده روایت ازانس مسی ناخن های که دیدم را گروهی بردند آسمان به معراج درشب پرسیدم: شیدند، می خرا ناخنها باین را خود وسینه های وروی داشتند گوشت که کسانی اند این ها داد پاسخ جبریل؟ ای کیستند این ها بد تبصره های مردم وشرف ودرعزت می خوردند را مردم

.(3)«می کردند منتهی است، وحرام جایز نا گوئی وپس غیبت عموم بشکل

است. مستثنی خاص موارد دربعضی1 -(.) نووی امام اذکار2.) وابوداود- ) مسلم3.) ابوداود- ) سنن

151اجتماعی دوم: آداب بخشحاالتی که غیبت جواز دارد:

جمله: ازآن دارد، هائی استثنا دیگر هرقانون مانند غیبت موضوع ستم درحقم کس بگوید: فالن که است ازظالم: جایز شکایت-1

است. کرده که شخص برای که جوازداردتغییرمنکر برای خواستن کمک-2

است. کرده چنان و چنین بگوید: فالن دارد منکررا ازالۀ? قدرت درحقم کس بگوید: فالن مفتی برای دارد : جوازفتوا طلب-3

چنیناست؟ کرده

جرح وعلت عیب بیان و ولد اسم ذکر مجروح، راویان جرح-4شان.

دارد جواز می دهد، انجام علنی را خود بدعت و فسق که کسی-5خرافی. مبتدع، فالبین، مانند: شرابخور، تشهیرگردد که

رسول برای ابوسفیان زن شده: هند روایت بخاری درصحیح زیرا بنت فاطمه است.... وحدیث بخیل مرد سفیان گفت: ابو ملسو هيلع هللا ىلص الله

وی برای ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول وپاسخ داشت، که مشورۀ? به راجع قیس، خود گردن از را عصا وابوجهم است دار ونا توان نا بود: معاویه این

نمی کند. پائین

کفارۀU غیبت: از بسیاری است. زیرا»غیبت« مانند کردن توبه غیبت کفارۀ?

دیگر قبیحۀ? صفات آید، درمی روانی بیماری یک صورت به تدریجا پیوسته که این واز می برد، لذت خود غیبت از کننده غیبت که حتی

یکی واین می کند، وخوشنودی رضا احساس بریزد را وآن این آبرویاست. اخالقی ناک خطر بسیار مراحل از

ازاین آن کفارۀ? باشد داشته»حق العباد« جنبۀ? غیبت که آنجا از قراراست:

شده. کرده ازغیبت است خواهی عذر اول درقدم-1 ایجاد هم ای تازه ومشکل دارد غیبت صاحب به دسترسی اگر-2

کند، عذرخواهی او از نمی کند، کرده غیبت شما بگوید: از مثالندهد. بیشتر وشرح ببخش، مرا ام

رفته دنیا از ویا نمی شناسد، را او ویا ندارد، دسترسی واگر-3بخواهد. ومغفرت استغفارکند او برای است،

است: قرار این از آن توبۀ? صورت الله( باشد )حقوق در گناه اگر


بکشد. دست فاصله بال گناه آن ارتکاب از-1کند. وپشیمانی اظهارندامت گردیده مرتکب که چه آن از-2بگیرد. آن براجتناب وعملی قاطع تصمیم-3 است، حرام کردن غیبت تنها نه که کرد فراموش نباید را این و

است. حرام نیز یافتن حضور غیبت ودرمجلس گرفتن گوش بلکه مسلمانش برادر از و کرده رد را غیبت است واجب مسلمان برای درآن اسالم اخالقی اصول که جامعۀ? است زیبا کند. چه دفاع دقیقا شود. اجرا

آداب هفتم- معیار برتری ایمان و تقوی است:ها﴿ اسٱ يأي عوبا وقبائللن شـــــــ نك وأنثى وجع نكم من ذك ا خل ل� إن ل م; ل?

عند رمك ل�لتعارفو إن أ Iل Bا هٱه إن لل قىك هل� أ هٱل< الحجرات:] ﴾١٣د; عليم خبي لل13].

و ملت ملت را شما و آفريديم زنى و مرد از را شما ما مردم اى در كنيد حاصل متقابل شناسايى يكديگر با تا گردانيديم قبيله قبيله

ترديد بى شماست پرهيزگارترين خدا نزد شما ترين ارجمند حقيقت بیان تفصیل با دین نقش در موضوع اینت. )اس آگاه و دانا خداوندگردد(. مراجعه است گردیده

فصل سوم:آداب فردی

است: ذیل برمباحث مشتمل فصل ایناست: قسم بردو فردی آداب

حضر: آداب- 1بیداری: آدابالف-مجلس. - آدابنوشیدن. و خوردن - آدابومیزبان. مهمان - آدابنوازی. مهمان - مدت

است. واجب دعوت - ایجابتوخمیازه. عطسه - آدابخالء. - آدابطهارت. - آداب

خواب: آدابب- رؤیا. - آداب

سفـر: آداب-2حافظی. خدا - آدابمریض عیادت - آداب

- آداب حضر:1بیداری. - آدابألف

خواب. - آدابببیداری: آداب جملۀU از

آداب مجلس اجازه باید باشد بند اگراطاق درمجلس شدن وارد از قبل-1

نور(. سورة27 آیة شود. )طمابق گرفته ( را علیکم السالم) تحفۀ? کالم از قبل گردید مجلس وارد چون-2

نماید. تقدیم بغیر می گردد، واقع خللی دیگران کار در که صورتی در-3

شود. نشته آرام نموده، سالم به اکتفاء مصافحه،

در نموده بلند ازجایش را کسی که نیست روا کسی هیچ برای-4بنشند. باید خالی درجای بلکه بنشند، آن جای

جای وارد تازه برای باید مجلس اهل نبود جایی مجلس در اگر و .(1)کنند تهیه آهسته هم با نباید نفرآن دو باشند، نفر سه درمجلس هرگاه-5

این می شود. و راحت نا عمل این از سومی زیرا کنند؛ صحبتاست. نموده منع قرآن می شود، )نجوی( گفته را عمل

کسی هیچ برای است، نشسته باهم مجلس در که نفری دو-6 بنشند. آن ها بین در اجازه بدون که نیست روا

الفت وبا وگرد جمع بلکه نشست، پراگنده نباید درمجلس-7 تفرق است، ومحبت الفت سبب اجتماع )زیرا شود نشسته

است(. نفرت سبب شود. خورده تکان او احترام برای آمد مسلمانی برادر هرگاه-8 به رو که است کسی مجلس سردار دارد، سرداری هرچیز-9

است. نشسته قبله نقل است، امانت می شود شنیده مجلس در که سخنان-10

است. وگناه امانتداری دیگرخالف جایی در آن

دعای مجلس و کفارۀU آن أنت، أســتغفرک و» هم و بحمدک، أشهد أن ال إلــه إال سبحانک الل

«.أتوب إلیک )می گویم( گواهی را تو ستایش و حمد یا، خدا ای تراست پاکی ورجوع می خواهم، بخشش ازتو و نیست تو جز معبودی که میدهم

می کنم. تو سوی به

آداب خوردن:آداب قبل از طعام

قراراست: ازاین طعام به راجع ملسو هيلع هللا ىلص پیامبراسالم وآداب سنن برکت موجب ازخوردن وبعد ازخوردن قبل دست ها شستن-1

عنه( الله )رضی فارسی سلمان روایت در است. چنانچهاست:

1. البخاری- صحیح از روایت

155اجتماعی دوم: آداب بخش .(1)»برکة الطعام الوضوء قبله، و الوضوء بعده«

دستها. مرقات شستن یعنی است، لغوی معنی ازوضوء، مقصوداست. ودهان دستها شستن مراد:دمی گوی مشکاة درشرح

.(2)گفتن الله بسم طعام، ازخوردن قبل-2 خوردن. راست دست با-3 مختلف طعام کاسه. واگر طرف ازهر . نه خوردن خود ازپیش-4

.(3)ندارد باکی خوردن هرطرف از باشد کاسه وسط در زیرا آن، ازوسط نه ن، خورد کاسه ازاطراف-5

. (4)می شود نازل برکت به شیطان زیرا ، چپ دست به ونوشیدن ازخوردن اجتناب-6

.(5)نوشد می و می خورد چپ دست وقت هر شد، فراموش هرگاه شود، گفته الله بسم درشروع-7

.(6)شود گفته»بسم الله اوله و آخره« شد یاد ازمسح قبل انگشت ها نمودن وصاف انگشت، سه به خوردن-8

کردن. کردن پاک از )دردسترخوان( بعد افتاد ازدست که لقمۀ? هرگاه-9

.(7)نشود گذاشته شیطان وبرای شود خورده ازعادت است. زیرا شده منع خوردن از تکیه درحالت-10

است. متکبرین تنها، که است. اگرچه برکت سبب ، خوردن طعام یکجا-11

می فرماید: نور درسورۀ? نیزجایزاست. طوریکه خوردن تنها ویا بخورید غذا جمعی طوردسته به که نیست برشما »گناهی

بخورید«. تنها تنها شکایت خود نشدن سیر از ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول نزد کسانی زیرا در کنید، یاد را خدا نام و بخورید فرمود: یکجا ملسو هيلع هللا ىلص پیامبر کردند .(8)می شود انداخته برکت تان طعام

1 : داود،رقم- .3761ابو االطعمة. کتاب مشکاة2. سلمه- ابی بن ازعمر ومسلم، بخاری روایت به3. فوق- مرجع4. ازجابر- مسلم، روایت به5: رقم- ) (.3776ابوداود،6.) عنها- الله رضی ازعایشه ترمذی ابوداود، روایت به7.) جابر- ) روایت به مسلم8.) انس- ) روایت به مشکاة، داود، ابو


کرده )صاف شود لیسیده کاسه هرگاه کاسه: لیسیدن-12 ا مرا تو چنانکه کند آزاد دوزخ از را تو خدا که می کند شود( دعا

.(1)کردی آزاد شیطان ز سه را می فرماید: شکم ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر خوردن، کم-13

نوشیدن، برای حصه ویک خوردن، برای حصه کنید: یک تقسیم بگذارید. کشیدن نفس برای حصه یک

را طعامی هیچ ملسو هيلع هللا ىلصالله رسول عیب نگرفتن: زیرا-14 ترک وگرنه می خورد، خواست می اگر نمی گرفت، عیب

می کرد.

آداب بعد از خوردناست: سنت ذیل دعاهای گفتن طعام ازخوردن بعد

که: می کند روایت خدری ابوسعید از ابوداود-1 می گفت: می گردید فارغ ازنان ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول وقتی

ذی اطعمنا و سقانا وجعلنا من المسلمین» .(2)«الحمد لله ال از را ما وگرداند داد وآب نان که ذاتی است را الله خاص وثنا حمد

مسلمانان. جملۀ?

دعا برای صاحب خانه بعد از طعام:هم بارک لـهم فیما رزقتهم و غفرلهم و ارحمهم« .(3)»الل

ومغفرت دادی، برایشان که درآنچه کن عطا برکت یا بارخدا ایکن. ورحم »افطر عندکم الصائمون و اکل طعامکمبخواند: را دعا این ویا

االبرار و صلت علیکم المال ئکة«. نیکو را شما طعام وخورد داران، روزه شما نزد یعنی: افطارنمود

مالئکه ها. برشما واستغفارنمود کاران،

آداب نوشیدن: از ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که است روایتعنه( الله )رضی ازانس-1

.(4)فرمود منع ایستاده درحالت نوشیدن1.) مشکاة- ).3850ابوداود- )2 وترمذی( )2042مسلم- )3 (3729وابوداود( (2024مسلم- ) )4

157اجتماعی دوم: آداب بخش استثنی حکم این از زمزم آب عنه( الله )رضی علی روایت در-2

.(1)است گردیده.(2)کرد ونوش خورد نباید زده تکیه-3 . نوشید نباید طالیی درظروف-4 پوف از ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که است خدری ابوسعید روایت در-5

نمود. منع آب در کردن تنفس و کردن از ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که است عباس بن الله عبد روایت در-6

کالن ظرف )اگر ودیگرظروف مشک ازدهان آب نوشیدن .(3)است نموده منعباشد(

ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که است عنه الله رضی انس روایت در-7 .(4)شود نوشیده نفس سه به آبفرمود:

فرمود: ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که است عباس بن الله عبد روایت دربخواند: را دعا این نوشید شیر شما از کسی وقتیکه

. (5)»اللهم بارک لنا فیه، و زدنا منه ؛«کن. بیشتر وازاین کن، عطا برکت)شیر( دراین ما الهی! برای

شود. نوشانده راست طرف از آب-8. (6)بنوشد درآخر ساقی-9

است، نشسته ونوش خورد در اسالمی وقواعد آداب-10. (7)است مستثنی وضرورت خاص مگرحالت های

آداب مهمان نوازی مکارم واز اسالمی شریعت محاسن از نوازی ومهمان ضیافت

صریح نصوص کریمانۀ? آداب این به راجع که است نبوی اخالقجمله: آن از شده وارد وحدیث درقرآن

1: است- ) نموده ذکر را علما تشریح خطابی رابطه این از 1 در زمزم آب ـ . است مستثنی . 2قاعده ببینند مردم تا بود بخاطرتعلیم حالت این بخاطر 3ـ ـ

: ( . ابوداود بوده نفوس وکثرت (.3717إزدحاممشکاة،- ) 2 (.2/363بخاری،3( (.3719ابوداود- )4: :2042مسلم- ) ابوداود ،3727.)5: : 3730ابوداود- ) ترمذی ،3451.)6 : ابوداود- ) (.3725مسلم،.2/371مشکاة،- )7


هيم ﴿-1 ر ف إ ل�ه أتىك حــديث ضــ ل رمينٱل لIم ٢٤ ل هل�إ ــوا عل ل دخلــرون ق منك ل لم قــال ســ د�فقالوا ســ لو د� لهفــراغ ٢٥ىا فجــاءۦل� إلى أ

م�بع سمي مل .[24الذاریات: ] ﴾٢٦لج است؟ هرسيد تو به السالم( )عليه ابراهيمبزرگوار خبرمهمانان آيا سالم: گفت)برتو!( سالموگفتند: شدند اخلد او بر که زمانی چون

رفت خود خانوادۀ? سوى به آهسته پس ،شناسيد نا انمردمبرشما! برد نزديكشان به را آن ،[ آوردشده کرده ]وبريان فربه اى گوساله و

؟!.نمىخوريد مگر گفت]و[ . نمی دانند غیب به هردو مالئکه ها والسالم( )علیه ابراهیم چون

که نفهمیدند ومالئک هستند مالئک این ها که نفهمید)ع( ابراهیم زیرا منع تا است رفته گوساله کردن خاطرذبح به السالم علیه ابراهیم

کنند. که: استعنه( الله )رضیجابر روایت در-2

بی .(1) المدینة نحر جزورا او بقرة«ملسو هيلع هللا ىلص»لما قدم الن ذبح را گاوی شترویا آورد، تشریف مدینه به ملسو هيلع هللا ىلص نبی وقتیکه

کردند.

مدت مهمان نوازی:است. روز یک صرف تکلف مهمان بخاطر-1وروزاست. شب نوازی( سه )مهمان ضیافت-2است. واحسان صدقه می دهد روز ازسه بعد که را وآنچه-3 کند. باستناد ترک بخواهد واگر بدهد بخواهد روز سه از اگربعد-4

ذیل: روایت قال: من کانملسو هيلع هللا ىلص»عن أبی شریح الکعبـی، أن رسول الله

یؤمن بالله والیوم االخر فلیکرم ضیفه، جائز ته یوم و لیلة، الضیافة ثالثة أیام، وما بعد ذلک فهو صدقة ، وال یحل له أن یثوی عنده

. (2)حتی یحرجه« و بخدا فرمود: آنکه ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول که است روایت شریح ازابی

اکرام را خود مهمان روز یک و شب یک باید دارد، ایمان آخرت روز صدقه باشد این از زائد وآنچه است، روز سه ومهمانداری کند،

کند. تنگ را میزبان که بماند تاحدی مهمان برای نیست است. جایز1: (.3747ابوداود- )2( االدب- ) فی البخاری : 8/13اخرجه (.3748ابوداود(

159اجتماعی دوم: آداب بخشمی گوید: فوق حدیث درشرح راجع خطابی وسوم دوم روز در روز، یک باالترازمعمول کند تکلف میزبان روز سه از بعد که را وآنچه است، معمول که را آنچه حاضرکند

کند. و ترک بخواهد واگر بدهد بخواهد واگر است، صدقه می دهد اجازه به )مگر بماند باقی روز ازسه بعد که مهمان برای نیست جایز

واجرش کند تنگ را خانه صاحب حوصلۀ? که خانه( تا واصرارصاحبگردد. باطل

اجابت دعوت واجب است: نکند، غیرعذرشرعی( اجابت واو)به کنند دعوت که را کسی-1

است. نموده را وپیامبر خدا نافرمانی جایی به خوردن برای کنند دعوت را او اینکه بدون هرکسی-2

است. دزد یک مانند برود، اجابت باید شود داده دعوت)عروسی( ولیمه به کسی اگر-3

ولیمه طعام طعام ها بد ترین ولینباشد( منکر که )بشرطکند. کرده ترک وفقرا می شوند خواسته اغنیا بخاطریکه است،

می شوند.

آداب عطسه )الحمدباید: زد عطسه ازشما فرمودند: اگرکسی ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر-1

لله الحمد درجواب می شنود که کسی و بگوید،لله( در کننده عطسه بگوید. شخص)یرحمک الله( عطسه کننده

بگوید.)یهد یکم الله و یصلح بالکم( آن جواب صدای تا نگذارد و بپوشاند را خود چهرۀ? پارچۀ? با کننده عطسه-2

شود. بلند ومخاط عطسه

آداب خمیازه دست بکشید خمیازه خواستید می فرماید: هرگاه ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر-1

باز دهان خمیازه سبب به زیرا شوید؛ ومانع گذاشته بردهان را می شود. داخل شیطان شده،

شیطان زیرا )ها( نکشید؛ صدای کشیدید خمیازه هرگاه-2 می خندد.

آداب بیت الخالء


آداب قبل از خالء: باشد. قبله بسوی پشت ویا روی نباید حاجت قضای دروقت-1 داروآب وسایه دار میوه درخت درزیر حاجت قضای از اجتناب-2

استاده. عامه. راه در وبراز بول از اجتناب-3 کرد. حاجت قضای نباید وحمام وضو، درجایی-4 ممنوع بردن الخالء دربیت باشد خدا نام درآن که هرآنچه-5

است.است. ممنوع وذکرنمودن گفتن سخن حاجت قضای درحین-6شود: خوانده دعا این الخالء دربیت شدن ازداخل قبل-7

.»اللهم إنی اعوذ بک من الخبث والخبائث«وماده. نر های ازپلیدی)شیطان( می برم پناه بتو یا بارخدا ای

آداب بعد از خالء کند( ادا را دو این وظیفۀ? که هرآنچه )ویا کلوخ یا سنگ سه با-1

واستخوان حیوانات سرگین با کردن پاک شود، کرده استنجاء است. بهتر خاکی و آبی استنجائی دربین جمع است، ممنوع

کردن واستنجا کردن مس راست دست با را وبراز بول محل-2 است. ممنوع

شود: خوانده دعا این الخالء بیت از ازخروج بعد-3می طلبم. بخشش تو از الهی »غفرانک«

آداب طهارت: است: سنت ذیل دعا های ازطهارت بعد و طهارت درحین آداب

1- »أشهد أن ال إله إال الله وحده ال شریک له وأشهد أن محمدا .عبده ورسوله«

وابـین واجعلنی من المتطهرین«-2 هم اجعلنی من الت .»الل می شود. خوانده هم ازغسل بعد ادعیه این طبعا

آداب خوابکنید. خاموش را چراغ خواب می فرماید: هنگام ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر-1 وضو با بتکانید، خواب)بستر( را رخت استراحت هنگام-2

زیررخساربگذارید. را راست دست خوابیده، راست برپهلوی

161اجتماعی دوم: آداب بخشنیست. هلالج لج خداوند پسند مورد خوابیدن برچهره-3 نخوابید. نیست اعتماد مورد و ندارد ستون که برسقفی-4 ظرف در را خود دست هرگز می شود، بیدار ازخواب که کسی-5

طول در که نمی داند زیرا نشوید، بار سه که تا نکند، داخل آب است. بوده کجا دستش شب

شد بیدار خواب از کسی فرموده: اگر ارشاد ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر-6 که زیرا کند؛ تمیز فشرده را خود بینی بار سه کرد، وطهارت است. گذرانیده او )سوراخ( بینی خیشوم در را شب شیطان

خواب:)دعای(آداب سوره های: می شود دربسترداخل انسان که وقتی-1

را)قل هو الله أحد. قل أعوذ برب الفلق. قل أعوذ برب الناس( شود، کرده شف دست هردو کف به خوانده بار سه سر از وبعدا

بمالد. می رسید دستانش که بدنش از هرجائی کند شروع روایت در الکرسی( نیز یة)آ بقره سورة از255آیه: خواندن-2

صبح تا بخواند دربسترش را این شده. کسیکه وارد بخاری شده قریب وشیطان است بروی خداوند ازجانب محافظی نمی تواند.

به الهی »بإسمک اللهم أموت وأحیا«خواب: دعای کوتاه ترین-3)بیدارمی شوم(. می شوم خوابم( وزنده )می مرم می تو نام

مثل است، گردیده وارید خواب درآداب مأثوردیگر ونیزادعیۀ?-4وغیره. بقره سورۀ? آخر286-285آیۀ?: خواندن

گردد(. مراجعه دعوات و ادعیه کتب به بیشترموضوع تفصیل )به

)خواب دیدن(آداب رؤیا است آیند خوش نیست: یا خالی دوحال از می بیند، خواب کسیکه

باید آوراست، ورنج کن خسته که بیبند را پسند. اگرخوابی نا ویا نماید: مراعات را ذیل آدابکند. تف بار سه چپ طرف می شود، بیدار وقتیکه-1 ازشراین می برم پناه خدا به وبگوید گفته«أعوذ بالله» بار سه-2

خواب.نکند. قصه کسی هیچ وبه-3بگرداند. پهلو دیده، را خواب این که طرف ازآن-4


. (1)اگربخوهد بخواند، نماز برخواسته-5- آداب سفر2

آداب و دعای سواری:حن ﴿ »الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، ــالذيٱل�س ــذا وم ر لنا ه سخ

ا له رنين ۥكن ا ١٣ل? م ــون وإن ــا لمنقلب ن [14-ــ 13الزخــرف: ] ﴾١٤ إلى ربقــوی ومن العمــل مــا ــر والت ا نسألک فی سفـر نا هذ ا الب هم إن »اللهم أنت ا بعــده، الل فرنا هــذا واطــو عن ــا ســ هم هــون علین ی، الل ترضــی أعوذ بک من هم إن فر، والخلیفة فی األهل ، اللـ الصاحب فی الســل « فر ، وکابة المنظر ، وسوء المنقلب فی المال واأله وعثاء الس

ــات این اضافۀ? به را فوق دعای همین شد ازسفرواپس که وقتی کلمنـا حامدون« بخواند: .(2)»آئبون، تائبون، عابدون، لرب

ســواری اواین که است را خــدایی است... پاکی کالن ترجمه: خداــادر هرگز خویش قدرت با ما که حال در گذاشت، اختیارما در را به ق

ــواهیم باز گارمان پرورد سوی به ما تردید نبودیم. بدون آن تسخیر خ می خــواهیم، پرهیزگــاری و ســفرنیکی این در تو از ما یا گشت. خــدا

ــواهیم را عملی آن وتوفیق ــ ــوی، راضی تو که می خ ــ این یا خـــدا شــوئی یا خدا کن، کوتاه برما را آن وفاصلۀ? بگردان آسان برما سفررا تــال و دراهل سرما پشت نگاهدارنده وتوئی سفر، دراین ما همراه عی

واز)دیــدن( مشــاهدۀ? ســفر ازســختیهای می طلبم پناه ازتو یا خدا ما،اوالد. و مال بسوی بد برگشت واز بد، وحاالت اوضاع

دعای مسافر برای مقیم «أستود عکم الله الذی ال تضیع و دائعه»

وی نزد هرگزامانتها که می سپارم خدایی آن به را یعنی: شمانمی گردد. ضایع

دعای مقیم برای مسافر«أستودع الله دینک، و أمانتک، و خواتیم عملک»

می سپارم. خدا به را تو اعمال وخاتمۀ? وامانتداری یعنی: دین(1773ـ 4/1772مسلم،- ) 1(.2/998مسلم،- )2

163اجتماعی دوم: آداب بخش آداب عیادت مریض

رفتن. مریضی پرسی خاطرحال به یعنیمریض: عیادت هم اسالمی وآداب شرعی سنت های ازجملۀ? یکی)بیماربینی(

به وخود نموده تأکید باره این در ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر که است مریض عیادت داده وتسلی نموده خیر دعای شان وبرای رفته مریضان عیادتامرنموده اند. سنت این نیزبه را ومسلمانان است،

عیادت، ازحد بیش وفضیلت برذکراهمیت عالوه ملسو هيلع هللا ىلصپیامبر ازجمله: که فرموده اند بیان آن برای نیز را آدابی بعضی

است: قرار این از عیادت آداب مریض برای و نشسته، سرمریض باالی سالم، ازتقدیم بعد-1

شود: گفتهاست؟. چطور طبیعتت»کـیف تـجدک؟«

2- .(1)»ال بأس طهور إنشاء الله«شود: گفته داده تسلی بعدا بیماری همین واسطۀ? به بخواهد خدا اگر نیست، پریشانی جای

می گرداند. زایل را گناهانت نشسته، مریض کنار در می رود، مریض عیادت به که شخصی-3

صبرو به اورا گفته، را وشفایابی بخش تسلی سخنان برایش ومعطوف امرمتوجه این به را مریض نماید. وذهن تلقین شکر

می باشد، الهی رحمت مسلمان نیزبرای مریضی که نگهدارد گناهان کفارۀ? مسلمان، برای تکلیف ترین اندک رسیدن زیرا

می گردد. وتقصیرات اش نشست. مریض نزد دراز زمان نباید باشد شدید اگرمریضی-4

دعاء برای مریض: »بسم الله أرقیک، من کل شیء یؤذیک، من شر کل نفس -1

.(2)أو عین حاسد، الله یشفیک، بـسم الله أرقیک« ازشرهرنفس می نمایم، مداوایت می کند اذیتت ازهرچه الله بنام مداوایت الله بنام می دهد، شفایت تعالی حسود،الله یاچشم

می کنم.2- افی ال »اللهمم رب الناس اذهب البأس و اشف انت الش

.شفاء اال شفاءک شفاء ال یغادر سقما«

البجاری- 1 .10/103رواهمسلم- )2 (.2186رواه


رسول که است روایتعنها( الله )رضی عایشه المومنین ازام جسم باالی را خود راست دست ازبیماران، عیادت هنگام ملسو هيلع هللا ىلص الله

وتکلیف ها! رنج انسان پروردگار میفرمود: »ای ودعا کشیده مریض شفا هستی، دهنده توشفا که بخش وشفا دورساز، را مریض این

اثر که بخش کامل شفای را مریض این تراست، خاص بخشیدننماند.« باقی وجودش در بیماری

می کند روایتعنهما( الله )رضیعباس بن ازعبدالله ابوداود-3 واین کند، عیادت را مریضی که فرمود: »کسی ملسو هيلع هللا ىلص نبی که

بخواند: مریض آن باالی بار هفت را دعا آن خداوند»أسأل الله العظیم رب العرش العظیم أن یشفیک«

پوره اجلش بشرطیکه می گرداند، یاب صحت مرض ازآن را مریض باشد. نشده: که می کند روایت عنه( الله )رضی عازب بن براء-4ول اللــه » ــا رســ ــادة المــریض،ملسو هيلع هللا ىلصأمرن ــازة، و بعی ــاع الجن و إتب

ــوم، و إجــابت م، و نصــر المظل تشمیت العاطس ، و إبــرار المقســ الداعی، و إفشاء السالم «

وتشییع مریض پرسی احوال به را ما ملسو هيلع هللا ىلص الله رسول:یعنی وکمک سوگند آوردن بجای و زننده عطسه برای ودعا جنازه هاامرنمودند. سالم وآشکارکردن دعوت وپذیرفتن مظلوم

گیری: پایان بحث و نتیجه و هدایات تمام که گردید روشن وضاحت به فوق مباحث درپرتو

با همگام بوده، وطبعی فطری واخالق، آداب به راجع اسالمی قوانیناست. انسان خلقی واقعیت های

جرم یک صرف نه اجتماعی آداب و اسالمی اخالق از دوری پس طبیعت و خلقت اصل با مقابله بلکه می شود، پنداشته شرعیاست. انسانکه: بپذیریم سلیم منطق و عقل به مطابق که است الزم

انسان وجسم وعقل صحت حفظ واقع در اسالمی اخالق حفظ اخالقی غیر عمل به که آن هائی می گردد مشاهده چنانچهاست. ندارند، نورمال وضع میزنند، دست عمل به که آن هائی خصوصا ومشکلتغییراست. شان روح وعقل درفکر دارند، عادت لواط نیست. مخدر مواد به معتادین ازمشکل کمتر شان

که: اینست کنیم گیری نتیجه جمله دریک را مبحث اگرهمۀ? پس نجات درواقع شرعی، احکام وتطبیق اسالمی اخالق رعایت

است. معاصر و...( )ایدز عالج ونا کشنده امراض ازهمۀ? ووقایهومن الله التوفیق.

فهرست مصادر ومراجعأ- قرآن کریم:

شریف« »مصحف-1ب- مصادر تفسیر:

للتراث دارالریان طبع کثیر، ابن اسماعـیل کثیر، ابن تفسیر-2مصر.

بیروت. القرطبی،طبع القرآن،ابوعبدالله الحکام الجامع-3 گان. ازنویسند جمعی همکاری با ناصرمکارم تفسیرنمونه،-4

ایران. طبع:طهرانالهور. طبع کابلی مشهوربه عثمانی، تفسیرعالمه-5

ج- مصادر سنت: طبع: مصطفی البخاری اسماعیل بن البخاری،محمد صحیح-6

الحلبی. البابیحجرالعسقالنی. ابن علی احمدبن الباری، فتح-7 نووی« طبع: »بشرح القشیری حجاج بن مسلم مسلم، صحیح-8

للتراث. دارالریان طبع: السجستانی، االشعث بن سلیمان داود، ابی سنن-9

سوریه. حمص دارالحدیث سوره، بن عیسی بن محمد عیسی ترمذی،ازابی سنن-10

بیـروت. دارالکتب طبع طبع: دارصادر)رح(حنبل احمدبن مسنداحمد،ازامام-11

لبنان. بیروتالنسائی. شعیب احمدبن نسائی،ازابوعبدالرحمن سنن-12القزوینی. ماجه بن یزید محمدبن ماجه،ابوعبدالله ابن-13 عبدالله بن محمد الدین ازولی المصابیح، ةمشکا-14

پاکستان. کویته، العربیه عةطبع:داراالشا التبریزی،تبریزی. موالنا از مشکاة، فارسی ترجمۀ? اللمعات، شعةا-15

»رح«. دهلوی عبدالحق. ةدارالهجر امام أنس بن مالک مؤطأ،-16

د- مصادر فقه:سابق. سید از ،لسنةا فقه-17طیاره. عبدالفتاح ازعفیف االسالمی، الدین روح-18طبع،بیروت. ازدکتورذهیلی، وادلته، االسالمی فقه-19

هـ- مصادر تاریخ:حزم. دارابن طبع کثیر، ابن ازحافظ ،یةوالنها یةالبدا-20 طبع: هارون، السالم ازعبد هشام، ابن سیرة تهذیب-21

بیروت. ،لةالرسا مؤسسة1990العمری. ضیاء د/ اکرم ،لصحیحةا ةالسیر-22

و- مصادر لغت: االحیاء طبع: دار ازفیروزآبادی المحیط، القاموس-23

لبنان. بیروت، العربی التراثریاض. الشباب طبع: دارالندوة المیسره عةالموسو-24 طبع: مصری، ازدانشمندان، جمعی الوسیط، المعجم-25

ترکیه. استانبول، ،ةدارالدعو محمدالجرجانی، بن علی التعریفات،ازشریف کتاب-26

بیروت. علمیه دارالکتب اکبردهخدا،مؤسسـۀ?انتشارات علیدهخدا، نامۀ? لغت-27

ایران. المنیر. مصباح-28

ز- مصادر مختلفه: الکریم. تحت الرسول اخالق مکارم فی النعیم ةنضر-29

2004 ثانی مکی. طبع حرم خطیب عبدالله، بن صالح اشرافسعودی. جده، میالدی،

فکی، د/ حسن ،میةاالسال یعةالشر فی یةاالدو احکام-30ریاض. دارالمنهاج، طبع، دکتوراه، رسالۀ?

ایران. زاهدان، الهی. طبع عاشق موالنا اسالمی، آداب-31پشاور. اول نووی. طبع، کارامام اذ-32

باحترام:

169مراجع و مصادر فهرست»وثیق« الله نعمت شما مستجابۀ? دعایی طالب

خورشیدی.1385 سنبلۀ?14مؤرخ: قمری.1428المعظم شعبان22مطابق:

وصلی الله تعالی علی خیر خلقه محمد وعلی آله وأصحابهأجمعین.

از جملۀU آثار نویسنده:.لسنةوا الکتاب وفق ةالعقید-1

قرآن( پرتو در مسلمان )عقیدۀ?درسی. مطبوع فارسی، بزبان

فارسی. جامعه، در دین نقش-2درسی. مطبوع

اجتماعی. آداب و اسالمی اخالق-3بخش. دو درسی مطبوع فارسی

حقوقها،عربی. عن جةالزو تنازل-4مخطوط.

عربی. القرآن فی لیةالدو العالقات-5مخطوط.

عربی. الثقه؟، یةروا یقبل هل-6مخطوط.

فارسی. وعمل، کار دین اسالم-7مخطوط.

تقریظ دوکتور عبد الباری )حمیدی( الحمد لله والصالة والسالم علی رســول اللـه وعلی آلـه وصـحبه

وبعد: ومن وااله. تربیه برای که ندارد وجود وتردیدی شک گونه هیچ دراین

وبنای تأسیس سالم، ومحیط جامعه ایجاد و سالم افراد وپرورش از بعد سالم، وفرهنگ تمدن گذاری بنیان برای وباالخره سالم، دولت و فضایل آوردن دربجا که پسندیده و نیک اخالق صالح عمل و ایمان داشته وارزنده بسیارعمده نقش تنها نه می گردد، خالصه رذایل ترک که می رود شمار به وحیاتی بسیارمهم ضرورت های از یکی بلکه

برشمرد: نقطه چند در را ضرورت ها آن می توان از یکی وپسندیده نیک اخالق داشتن چون انسانی؛ ضرورت-1

فراموش است. اما سایرحیوانات از انسان امتیازات مهمترین شده ازحیوان اإلمتیازانسان به ما وقتی اخالق که کرد نباید

زندگی ودر داشته بارز نقش آن وپرورش تربیه در که متواندگردد. ترسیم آن عملی

آسایش طوریکه اجتماعی بهتر وزندگی استمرارحیات-2 احترام ومحبت، دوستی باهمی، واعتماد امن خاطر، واطمینان

بدون باشد فرما حکم آن در دیگر یک واحساسات مشاعر اجتماعی حیات واستقرار دوام ضامن که اخالق موجودیت

پذیرنیست. امکان است اخالق موجودیت بدون مستحکم و قوی دولت وبنای تأسیس-3

افرادی توسط تنها دولت همچو ایجاد چون نیست؛ پذیر امکان تربیت اخالق آموزشی وکانون درمدرسه که می گیرد صورت

نیک وجه به را خویش وجایب و مسؤلیت وتمام دیده وپرورش عدالت وشایستگی، امانت داده انجام واحسن

وظایف تمام انجام در را انسانی واخوت وصداقت،عطوفتنمایند. مراعات شان

دولت وحفاظت دروقایه اخالق که کرد نباید فراموش ونیز-4 انتشار همانا آن سقوت واساسی اصلی عامل که واجتماع

دارد. وحیاتی مهم بس نقش است وانحرافات جرایم اخالق وبزرگ واال نقش واهمیت فوق ضرورت های به نظر لذا

انجام )وثیق(« بخاطر الله نعمت »استاد جامعه و فرد درتربیت

علمی شیوۀ? به را درسی کتاب ووظیفوی اش ایمانی رسالت دادن اجتماعی« آداب و اسالمی »اخالق عنوان تحت وتحقیقی

منفی واثرات قباحت ها با را حسنه اخالق مزایای درآن نموده تالیفنموده اند. معرفی سیئه اخالق

محترم گان وخوانند عالقمندان که کند خدا قشرجوان مخصوصابتوانند. برده اعظمی استفادۀ? آن وخواندن ازمطالعه ما کشور

نویسنده برای را واجرعظیم توفیق مهربان خداوند از پایان در خواهانم. وخونندگان

احترام: باپوهنحی )حمیدی( استاد عبدالباری دوکتور پوهنملیعقوب. حاجی مسجد وخطیب کابل پوهنتون شرعیات

تقریظ دوکتور محمد ایاز )نیازی(ــالمین والصــالة والســالم علی معلم األخالق ــه رب الع الحمــد لل وإمــام المرســلین وعلی آلــه وصــحابته ومن دعــا بدعوتــه إلی یــوم

الدین، وبعد. معلوم وضاحت به کنیم نظر بشریت امروزی مشکالت به اگر عدم یا و فقدان آن انگیزهائی و اسباب همه رأس در که شد خواهددارد. قرار اخالقی رعایت

ناحیۀ? از و علمی، بررسی و بحث نظر از اخالق که وجودی با آن امتزاج و علمی ناحیۀ? از اما می آید، نظر به مستقل بعد یک نظری

و برمی گیرد، در را انسان زندگی زوایایی همه زندگی ابعاد تمام دراست: دخیل وی تصرفات همه در

همسایه. روابط خوانواده، روابط محاکمات، عبادات، درعقیده، *وغیره. تکنالوژی و وجنگ...( علم )درصلح المللی بین روابط

تاجر زیرا ندارد، ارزش اخالق رعایت بدون وعبادت عقیده *رود. شمارنمی به ملسو هيلع هللا ىلص اکرم رسول ازامت خائی داشته نیک روش وفامیلش اهل با که است آن انسان ها بهترین *

باشد. شده کامل مؤمن است ناراحت ازوی همسایه اش کسیکه*

نمی تواند.است. خداوند لعنت مستحق اخالق خوروبد رشوت قاضی*

نیست. روا دشمن نظامیان غیر به تعرض وجنگ درجهاد* غدروعهد وهرنوع بوده، فرض والتزام پابندی ومعاهدات درصلح*

رود. شمارمی به نفاق عالمات از و حرام شکنی علم که )برابراست نباشد اخالق بدست آن قیادت که علمی*

بشریت برای نفع باعث اینکه معاصر( بجائی علوم ویا باشد، شرعیمی گردد. بختی ها وبد شقاوت سبب شود،

بلکه نمی شود، تعریف چهرها به اسالم دین بختانه خوش اگرچه منهج یک برای عنوان اسالم زیرا می شود، شناخته آن توسط چهرها آمده وآخرت دردنیا انسان سعادت برای که است زندگی کامل

است. پیشرفته، وتکنالوژی چیزاست،علم همه غرب امروزدرجهان

چیزوجود هیچ لذا نسیت، اخالق چون مدرن... اما وارتش اقتصاد

که است، روانی خاطروسکون آراموش در سعادت ندارد. مفهوممی کند. تضمین اخالق ایمان، جانب در فقط را آن

الله نعمت صاحب مولوی دانشمند و محترم برادر که را کتابی بهاجتماعی« آداب و اسالمی »اخالق عنوان »وثیق« تحت

بجز چیزهست »همه اگرگوئیم که درشرایطی درآورده، تحریر قید هدیه وارزنده ترین خدمت بزرگترین بود. این نخواهد اخالق« مبالغه

است مردم برای وتحفه برابر در امروز که جوان نسل خصوصااست. گرفته قرار بیگانه واخالقی فرهنگی تهاجم خطرناک ترین

کند قبول خود بدرگاه را ایشان وکوشش جهد این هلالج لج خداوند مستفید مفید کتاب این از تا بخشد وهمت توفیق جوانان وبرایشوند.

احترام: با شرعیات پوهنحی )نیازی( استاد ایاز محمد دوکتور

خان. اکبر وزیر جامع مسجد خطیب و کابل پوهنتون

ك لعلى خلق عظي ﴿: قال الله تعالی .﴾٤م� وإن

اخلاق اسلامی و آداب اجتماعی · web viewبه همین خاطرعلمای...

Documents