ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

45

سال دوم شماره 6 زمستان 97

چکیده

اعتبار امر مختومه در داوری

- بهنام حبیبی درگاه1 امیر محمودی2

مریم قربانی3

این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررســی اعتبار امــر مختومه در داوری می پردازد� »اعتبار امر مختوم« اصلی اســت که مانع طرح مجدد دعوایی که سابقا رسیدگی شده می شود� این اصل در مورد آرای مراجع قضایی و حل اختالف از اصول مسلم جهانی است� در حقوق ایران تصریحی بر اعتبار امر مختوم در رســیدگی های داوری وجود ندارد، در این مورد تفاوتی در لزوم اعمــال این قاعده درباره حکم دادگاه و رأی داوری وجود ندارد� عدم پذیرش و اســتماع مجدد موضوع اختالف در مرجع داوری ناشی از توافق اولیه طرفین و قرارداد منعقد در رجوع به داوری اســت� هر چند با توجه به رأی اصراری به شــماره 3475- 1338/7/5 صادره از هیئت عمومی دیوان عالی کشــور می توان به این قائل شــد که آراء صادره از داوری نیز از اعتبار امر مختومه برخوردار می باشــند و این موضوع به صورت رویه دادگاه ها درآمده است و گرچه نص قانونی در

این مورد وجو ندارد پس بهتر است به رویه شکل گرفته احترام گذاشته و عمل گردد�واژگان کلیدی: اعتبار امر مختومه، داوری

1- دکترای حقوق، استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد واحد کرج2- دکترای حقوق، استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد واحد کرج

maryam.ghorban.2015@gmail.com3- کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، نویسنده مسئول، رایانامه

تاریخ دریافت: 97/2/29تاریخ پذیرش: 97/5/15

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

46

سال دوم شماره 6 زمستان 97

مقدمهیکی از معضالت دســتگاه قضایی کشــورتراکم دعاوی در دادگاه ها است� که موجب کاهش دقت و ســرعت در رســیدگی قضایی می شود� هزینه های سرسام آور دادگســتری نیز یکی از دغدغه های مســئولین قضایی به شــمار می رود بنابر این به نفع نظام قضایی است که در پی ترویج حل و فصل اختالفات خصوصی افراد در خارج از دادگســتری براید� )محمدی، 7، 1393(� در رســیدگی داوری، داوری به دو صورت برگزار می شــود� یا داوری براساس قانون انجام می شود و داور به موجب قانون و قواعد حقوقی رأی خود را صادر می کند یا داوری به صورت کدخدامنشــی یا براساس انصاف صورت می گیرد� در این حالت داور مکلف به رعایت قانون نیســت و می تواند مطابق عدالت و انصاف تصمیم بگیــرد در این گونه داوری ها با ایــن که داور مقید به مر قانون نیســت آزادی مطلق و نامحدود در رســیدگی و تصمیم گیری ندارد بلکه باید اصول اساســی داوری ها مانند اصل رفتار مساوی و قواعد مربوط به نظم عمومی و قواعد آمره قانون حاکم بر داوری را رعایت کند� داوری به طور کدخدامنشی در برخی کشــورها پذیرفته نشــده اما امروزه در بیشــتر مقررات داخلی خصوصا در کشورهای رمی ژرمنی و اســناد بین المللی مورد قبول قرارگرفته اســت� با این حال اصل این اســت که داور باید براســاس قانون تصمیم بگیرد و هنگامی می تواند به طور کدخدامنشــی یا براساس انصاف رأی صادر کنــد که طرفین صریحا چنین اختیاری را به او داده باشــند� در برخی از مقررات بین المللی داوری شرط دیگری هم به آن افزوده شده است که عبارت از تجویز قانون حاکم بر داوری است� حال در این پژوهش این بحث که در داوری امر مختومه دارای اعتبار می باشد؟ مورد بررسی قرار می گیرد� مقصود از دارای اعتبار مختومه بودن این اســت که رأی داور پس از صدور جهت حل و فصل اختالف صادر گردیده است وبه همین جهت دارای اعتبار امر مختومه است در قانون آیین دادرسی فرانسه هم رأی داور دارای اعتبار امر مختومه اســت� در مورد اعتبار امر مختومه بودن بین دکترین حقوقی نظریات مختلفی وجود دارد؛ دکتر شمس در مساله 477 با یک سؤال به بررسی موضوع پرداخته که آیا رأی داور از اعتبار امر قضاوت شــده برخوردار اســت؟ مقنن در هیچ یک از مواد قانون رأی داور را دارای اعتبار امر قضاوت شده ندانسته است حتی اگر به نص بند ماده 84 که شرایط اعتبار امر قضاوت شده را پیش بینی نموده اســت تمسک شــود تنها حکم دادگاه دارای این اعتبار است ورای داور فاقد این اعتبار اســت، اگر چه در قانون راجع به این امر تصریحی نشــده و به عقیده بعضی از حقوقدانان رأی داوری فقط در صورتیکه با دستور دادگاه و از طریق صدور اجرایی به مرحله عمل در آید چون متکی به امر قضایی است واجد خصیصه امر مختومه می شود؛ ولی به نظر می رسد که این طرز تفکر حقوقی افراط گرایانه وبه دور از منطق حقوقی و مغایر فلســفه ارجاع به داوری باشــد چرا که درســت است داور یا داوران مثل قاضی دارای ســمت عمومی نیستند ولی به هر تقدیر مانند همان قضات اقتدار و صالحیت خود را برای حل اختالف بین اصحاب دعوی از قانون کســب کرده اند یعنی همان گونه که قاضی بر حسب قانون صالحیت رسیدگی به اختالف بین مردم را تحصیل می کند وبرای اجرای حکم خود نیز از قانون کسب قدرت و اقتدار می نماید داور هم به موجب قانون واجد صالحیت رسیدگی به اختالف بین طرفین دعوی و یا متعاملین بر حسب مورد می شود از طرفی رأی او نیز مانند رأی قاضی

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

47

سال دوم شماره 6 زمستان 97

دارای قدرت اجرایی اســت پس موردی ندارد که بگوییم رأی داور تمام اعتبارهای رأی قاضی را دارد ولی فاقد اعتبار امر مختومه اســت البته در ایران به دلیل سکوت مقنن ممکن است در قاطعیت این عقیده تزلزلی ایجاد شود ولی در اینکه از جهت منطق حقوقی فرقی بین رأی داور و رأی قاضی نیست کوچک ترین تردیدی در شــمول قاعده امر مختومه نســبت به رأی داور باقی نمی ماند، خاصه اینکه در قوانین ســایر کشورها صراحتا به اینکه داوری مانند امر قضایی دارای ارزش و اعتبار است و نهایتا رأی داوران همانند رأی قاضی دارای اعتبار امر قضاوت شــده می باشد وجود دارد؛ در مقررات داوری هلند آمده، تنها حکم نهایی کلی یا جزیی می تواند دارای اعتبار قضیه محکوم بها باشد چنین حکمی به محض صدور این اعتبار را دارا می شــود؛ حکم داوری به محض دارا شدن اعتبار قضیه محکوم بها می تواند موضوع درخواست اجرا )ماده 1062( و یا مورد شکایت ابطال )بند 3 ماده 1064( قرار گیرد )کالنتریان، 1388، 31(� با توجه به مطالب مورد اشاره می توان این سؤال ها را مطرح نمود که آیا امر

مختومه در داوری دارای اعتبار قانونی می باشد؟

سؤال های تحقیقسؤال اصلی

آیا امر مختومه در داوری دارای اعتبار قانونی می باشد؟شمولیت اعتبار امر مختومه نسبت به آرائ داوری چگونه است؟

سؤال های فرعی شرایط مربوط به محکمه صادرکننده رأی در اعتبار امر مختومه کدامند؟

ویژگی های اعتبار امر قضاوت شــده محاکم خصوصی و اعتبار امر مختومه در پایان رســیدگی این محاکم کدامند؟

فرضیه های تحقیقفرضیه اصلی

بنظر می رســد اعتبار امر مختومه در داوری در قوانین ایران به دلیل سکوت مقنن ممکن است در قاطعیت این عقیده تزلزل ایجاد شود�

بنظر می رسد با عنایت به فلسفه جعل داوری در قانون، رأیی را که داوری با مدنظر قراردادن اصول داوری از جمله موجه و مدلل بودن و عدم مخالفت با قوانین موجد حق صادر کرده باشد از اعتبار امر

مختومه برخوردار خواهد بودفرضیه های فرعی

بنظر می رسد ارای داوری، بر خالف ارای محاکم که به موجب مواد 326 به بعد قانون آیین دادرسی مدنی در معرض پژوهش خواهی، فرجام خواهی و اعاده دادرســی قرار دارند اصوال اســتیناف ناپذیر

هستند� تجدید نظر خواهی از احکام داوری با اصل سرعت در رسیدگی منافات دارد�بنظر می رســد تصمیم های مراجع داوری در مقایســه با تصمیم های قضایی از لحاظ تعیین قواعد

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

48

سال دوم شماره 6 زمستان 97

حقوقی دارای ارزش کمتری هســتند و نمی توانند مبنایی بــرای امر مختوم یا تصمیمی بازدارنده از پیگردهای مجدد بوجود بیاورند�

جایگاه اعتبار امر مختومه در داوریداوری به یک اعتبار به اختیاری و اجباری قابل تقســیم است� مقصود از داوری اختیاری، آن است که هیچ یکاز طرفین دعوی الزامی ندارند که به حکمیت یک یا چند داور جهت رســیدگی به دعوای میان خود مراجعه نمایند�4 در مقررات مربوط به داوری که از آغاز تا کنون به تصویب رســیده است، در بعضی موارد، قانونگذار مراجعه به داوری را به خواســت و ارادة اصحاب دعوی موکول کرده است�

در مقابل داوری اختیاری، داوری اجباری قرار دارد )نیازی، 1390: 6(�ماده 454 قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقالب در امور مدنی: کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوی دارند می توانند با تراضی یکدیگر، منازعه و اختالف خود را خواه در دادگاه ها طرح شــده یا نشــده باشد و در صورت طرح، در هر مرحله ای از رسیدگی باشد به داوری یک یا چند نفر ارجاع

دهند�

اعتبار امر مختومه نسبت به اراء داوریشــامل مواردی همچون تطبیقی اعتبار امر مختوم نســبت به اراء داوری، قاعده تبعیت از ســابقه

قضایی و قطعی بودن رأی داوری که در ذیل تشریح گردیده است�

تطبیقی اعتبار امر مختوم نسبت به اراء داوریدر قوانین ســایر کشــورها، صراحتا به اینکــه رأی داوری ماننــد رأی دادگاه از اعتبار امر مختوم برخوردار می باشــد، اشاره شده است� برای مثال، در هلند برابر ماده 1059 قانون داوری 1986 رأی داوری به محض صدور واجد ویژ گی اعتبار امر مختوم گردیده و می تواند موضوع درخواست اجرا برابر ماده 1062 یا مورد شکایت ابطال مطابق بند 3 ماده 1064 قرار گیرد� چنانچه، طبق قرارداد طرفین یک رأی نهایی یا جزیی قابل پژوهش باشــد این رأی اعتبار امر مختوم را از تاریخی کســب می کند که مهلت پژوهشــی منتفی شده باشــد و یا در صورت پژوهش از تاریخی بدست می آورد که تصمیم

پژوهشی صادر گردیده است� )کالنتریان، منبع پیشین، ص 31(�در فرانســه، نیز برابر ماده 1484 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 13 ژانویه 2011 رأی داور به محض صدور در ارتباط با اختالفی که فیصله می دهد دارای اعتبار امر مختوم شــده است� در حقوق

4- متن ماده 454 قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقالب در امور مدنی: کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوی دارند می توانند با تراضی یکدیگر، منازعه و اختالف خود را خواه در دادگاه ها طرح شده یا نشده باشد و در صورت طرح،

در هر مرحله ای از رسیدگی باشد به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند�

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

49

سال دوم شماره 6 زمستان 97

انگلیس، یک رأی معتبر به استناد قاعده استاپل5 یا انسداد موضوع6 به علت ختم قضیه، مانع هر یک از طرفین از طرح مجدد دعوا در رسیدگی های بعدی می گردد7� در کشورهای تابع حقوق عرفی، نظیر ایرلند، کانادا، هندوستان، استرالیا و زالند نو آرای داوری از همین ویژ گی برخوردار هستند� در ایاالت متحده امریکا، به اســتناد انسداد ادعا8 چنانچه دعوایی با یک حکم معتبر مورد رسیدگی قرار گرفته باشد تصمیم مزبور در دعوای بعدی بین طرفین قاطع و نهایی محسوب می شود� در آلمان، به موجب ماده 1055 قانون آیین دادرسی مدنی اول ژانویه 1998 رأی داوری دارای همان اثرحکم دادگاه بین طرفین به عنوان رأی نهایی و الزام آور اســت� در اتریش، طبق ماده 594 )1(: رأی برای طرفین اثر قضــاوت نهایی و الزم االتباع دادگاه را دارد مگر در صورتی کــه طرفین در توافقنامه داوری خویش موافقت کرده باشــند که امکان پژوهش خواهی رأی به مقام داوری رده دوم وجود داشــته باشد� در برزیل، با توجه به ماده 31 قانون داوری 1996 رأی داوری برای طرفین و اختالف آنان اثر مشابه حکم صادر شده توسط یک دادگاه ایالتی را دارد� قوانین کشورهای دیگر نیز اثار اعتبار امر مختوم در ارای داوری را به رسمیت می شناسند� به طور ضمنی بر اثار اعتبار امر مختوم ارای داوری اشاره می کند9�

قاعده تبعیت از سابقه قضاییســؤالی که مطرح می شــود این است که آیا اثر الزام آور بودن رأی ناظر به همان پرونده است و یا به موارد دیگر نیز تسری می یابد� به طور کلی، اثر الزام آور بودن آرای داوری که به قاعده تبعیت از سابقه قضایی10 معروف است در رویه های داوری دیده نمی شود� در این مفهوم، کمیته موقت ایکسید11 یا مرکز حل و فصل اختالفات سرمایه گذاری در دعوای اندونزی علیه اموکو اسیا12 چنین اظهار نظر کرده است: »نه تصمیم دیوان بین المللی دادگستری در رأی پادشاه اسپانیا و نه تصمیم کمیته موقت کلوگنر13 برای این کمیته موقت الزام آور نیستند� با این وجود، فقدان قاعده اعتبار سابقه قضایی در داوری ایکسید مانع از مشارکت این دیوان موقت در تفسیر داده شده به ماده e( )1(52( توسط کمیته کلوگنر نمی شود14� بنابراین، رأی داور در موضوعهای قبلی با اختالفاتی که در آینده بین طرفین دعوا پیش می اید ارتباطی با یکدیگر ندارند، مگر اینکه طرفین اختالف صریحا پذیرفته باشند که رأی داور در اختالفات مشابه اتی

بین انها نافذ و الزام آور باشد«)امیر معزی، منبع پیشین، ص 526(�

5-Es topple6- Isuue preclusion7- Sutton, David S t.John, Russel on Arbitration, p 3158- Claim preclusion9- Cremades & Madalena, op.cit., pp 12-1310- S tare decisis11- ICSID12- Indonesia v. Amoco Asia13- Klockner ad hoc Committee14- Rubino-Sammartano, Mauro, International Arbitration Law, pp 447-448

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

50

سال دوم شماره 6 زمستان 97

قطعی بودن رأی داورییکی از مهم ترین آثار رأی داوری، قطعی و غیرقابل تجدید نظر بودن رأی داور اســت� ارای داوری، بر خالف ارای محاکم که به موجب مواد 326 به بعد قانون آیین دادرســی مدنی در معرض پژوهش خواهی، فرجام خواهی و اعاده دادرســی قرار دارند اصوال استیناف ناپذیر هستند� تجدید نظر خواهی از احکام داوری با اصل ســرعت در رســیدگی منافات دارد� هدف نهایی داوری، رسیدگی به اختالف طرفین بدور از تشریفات زائد و تاخیرهای ناروا است� رأی داور نمی تواند قطعی تلقی گردد مگر اینکه کلیه مســائل مرجوع علیه را مورد رســیدگی و تعیین تکلیف قرار داده و موعد اعتراض به رأی نیز منقضی شــده باشد15� هم چنین، در صورت اعتراض به رأی داوری و مردود شناخته شدنان و تنفیذ رأی اولیــه رأی داور از ویــژ گی قطعیت بر خوردار می گردد� قطعی بودن رأی داوری گاهی توســط طرفین در موافقت نامه داوری قید می گردد� از این طریق، طرفین قرارداد داوری بر اجرای رأی میان خود تعهد می ســپارند� به این دلیل، خاســتگاه قطعی بودن رأی داوری را می باید اراده و توافق قبلی طرفین در مراجعه به داوری دانست )محبی، محسن، نظام داوری اتاق بازرگانی بین المللی، ص 68(�

الزم االجرا بودن رأی داوریرأی داوری در مورد اصحاب دعوای الزام آور است و طرفین باید بر طبق مفاد قرارداد داوری عمل نمایند� هدف نهایی همه کســانی که دعوای خود را نزد یک یا چند داور مطرح می کنند این اســت که مرجع داوری اختالفات و دعاوی ایشــان را پایان دهد و نزاع را به شــیوه ای قطعی حل و فصل نماید� عالوه بر آن رأی صادره از مرجع داوری باید الزم االجرا نیز باشــد یعنی طرفین داوری متعهد به اجرای رأی باشند� تعهد طرفین به اجرای رأی داور در قوانین بسیاری از کشورهای دیگر نیز ذکر شده است و بعنوان هدف اصلی موافقتنامه داوری محسوب می شود� در حقیقت افرادی که به داوری مراجعه می نمایند طی موافقتنامه داوری به طور ضمنی متعهد به این امر نیز می گردند که رأی داور نســبت به ایشان الزم االتباع بوده ومکلف به اجرای رأی باشند� در تعریف رأی داوری می توان گفت، رأی داور تصمیمی اســت که در مورد دعوای ارجاع شــده به او اتخاذ می شــود و قاطع دعوا بوده و واجد جنبه نهایی یا اعتبار امر مختوم در خصوصان دعوا می باشــد؛ بنابراین، رأی داور شامل تصمیم در خصوص صالحیت، رأی ضمن دعوا یا رأی موقت16، رأی نســبی یا جزئی17 که مربوط به قسمتی از دعوا می شــود- می گردد� )نیکبخت، حمید رضا، شناسایی و اجرای اراء داوری های بین المللی در

ایران، صص 31(�

15- Binder, Peter, International Commercial Arbitration in UNCITRAL Model Law Jurisdictions, p 19516- Interim award17- Partial award

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

51

سال دوم شماره 6 زمستان 97

ابالغ رأی داورهمانند حکم دادگاه رأی داور نیز پس از صدور، ابالغ و ســپس به اجرا در می اید� معموال ضوابط و مقررات رســیدگی داوران من جمله مقررات مربوط به صدور و ابــالغ رأی در زمان تعیین داور یا تشکیل هیات داوری، به تراضی معین می گردد� این ضوابط با درج در قرارداد داوری طرفین انرا مکلف به تبعیت از انها می نماید� در صورت سکوت طرفین در قرارداد داوری برای ابالغ رأی داور طبق ماده 485 قانون آیین دادرســی مدنی داور تکلیف دارد رأی خود رابــه دفتر دادگاه ارجاع کننده دعوا به داور یا دادگاهی که صالحیت رســیدگی به اصل دعوا را دارد تســلیم کند� در این صورت، اصل رأی توسط مدیر دفتر دادگاه بایگانی می شود و رونوشت گواهی شده ان برای ابالغ به اصحاب دعوا ارسال می شود� طبعا، هدف از ابالغ رأی داور این است که طرفین حاضر شوند مدلول رأی داوری را طوعا به

اجرا در اورند و دیگر نیازی به صدور اجرائیه نباشد� )واحدی، منبع پیشین، ص 378(�

اجرای رأی داوراجرای ارای داوری، یکی از مهم ترین و اصلی ترین مراحل روند داوری است� از اثار رأی داوری، این اســت که لزوما باید به اجرا در اید و یا بطالن آن اعالم شود� هدف از اجرای حکم داور، الزام محکوم علیه به ایفای مفاد دستور مرجع داوری است� چنانچه محکوم علیه رأی داوری نسبت به اجرای رأی داور تمکیــن ننماید حمایت قضایی از رأی داوری اجتنــاب ناپذیر خواهد بود� از این حیث، اعتبار و اقتدار رأی داوری وابسته به حمایت های قضایی است که قانون از ان به عمل می آورد� بدون حمایت قضایــی و ضمانت اجرایان رأی داور توصیه نامــه ای بیش نخواهد بود که عدم اجرایان نهایتا موجب ســلب اعتماد عمومی نسبت به نهاد داوری می گردد� )پورنوری، منصور، حمایت قضایی از اراء داوری

در ایران، ص 210(�

قابلیت استناد رأی داورلزوم حفظ منافع اشــخاص ثالث، به عنوان یکی از مبانی مسلم اصل نسبی بودن قلمداد می گردد� عادالنه نیســت اشــخاصی که نمی توانند در دادرسی مشــارکت کنند ناگزیر باشند نتایج دادرسی را بپذیرند� )کاتوزیان، منبع پیشــین، ص 183( بر اساس ماده 490 قانون آیین دادرسی مدنی ناظر بر ماده 489 همان قانون رأی داور عالوه بر اینکه از ســوی طرفین قابل اعتراض اســت به موجب ماده 418 قانون آیین دادرســی مدنی از ســوی اشخاصی که خود یا نماینده انان در تعیین داور مشارکت نداشته اند نیز قابل اعتراض است� استناد به رأی داور به منظور برخورداری از اثار ان صورت می گیرد� مقتضای اصل نسبیت احکام اختصاصان به طرفین دعوا است� با این وجود، باید دید کسانی که خود

طرف دعوا محسوب نمی شوند چگونه در برابر رأی داور از حمایت قانونگذار برخوردار می گردند�

اعتبار امر مختوم نسبت به آراء داوری در ایرانســؤال اساسی این اســت که ایا رأی داور در مقررات داوری دارای اعتبار امر مختوم است� در هیچ

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

52

سال دوم شماره 6 زمستان 97

یک از مواد قانون آیین دادرســی مدنی اراء داوری دارای اعتبار امر مختوم شــناخته نشــده است� با این وجود، بند 6 ماده 84 قانون آیین دادرســی مدنی قاعــده اعتبار امر مختوم را پیش بینی نموده و خوانده دعوا می تواند ضمن پاســخ به ماهیت و به منظور نفی دعوای طرح شــده و تثبیت حقوق مکتســبه قبلی خود ایراد نماید که دعوا قبال مورد رســیدگی واقع و نسبت به ان حکم قطعی صادر شده است� برخی از حقوقدانان، با توسعه مدلول بند 6 ماده 84 فرقی بین اراء صادره از دادگاه و اراء داوری قائل نیســتند و در صورت طرح مجدد دعــوا در دادگاه امکان ایراد امر مختوم را دور از ذهن نمی دانند� )محبی، محســن، “امتیازات داوری از حیث اجرای رأی داوری”، منبع پیشین، ص 175( بعضی دیگر، تمسک به نص بند 6 ماده 84 را ویژه احکام دادگاه ها دانسته و اراء داوری را از شموالن خارج می دانند� پذیرش این دیدگاه این تالی فاسد را بدنبال دارد که پس از صدور رأی داور، محکوم علیه بتواند از طریق اقامه دعوا در دادگاه راه رســیدگی مجدد به دعوا را باز نماید� )شــمس، عبداهلل، آئین دادرســی مدنی،، جلد 3، منبع پیشین، ص 575( به عبارت دیگر، چنانچه پس از قطعیت رأی داور، یکی از طرفین اختالف، دعوای خود را در دادگاه اقامه نماید و نســبت به صالحیت دادگاه ایراد نشــود، دادگاه ناچار از رسیدگی به دعوا خواهد بود؛ زیرا از یک طرف در صورت طرح دعوا در دادگاه و عدم ایراد خوانده، دادگاه از رأی داور مطلع نمی شود و از طرف دیگر، امری که رافع تکلیف دادگاه در رســیدگی به چنین دعوایی باشــد وجود ندارد� )شــمس، عبداهلل، موافقتنامه داوری و صالحیت دادگاه، مجلــه تحقیقات حقوقــی، ص 24� دارابی، محمد هادی،� “مقدمه ای بر داوری تجاری ملی و بین المللی”، ص 329( چنانچه پس از صدور رأی داور، موضوع در دادگاه مورد رسیدگی قرار گیرد و حکم بطالن رأی داور صادر شود، بدیهی است با توجه به بطالن رأی، در صورت اقامه دعوا در دادگاه تکلیف رسیدگی به دعوا وفق ماده 3 قانون آیین دادرسی مدنی الزامی است و رأی باطل شده تاثیری

در رسیدگی های بعدی به عنوان اعتبار امر مختوم نخواهد داشت�

جایگاه اعتبار امرقضاوت شده داوری درحقوق تطبیقیاعتبار امر قضاوت شــده در دادگاه ها یا داوری های خارجی بر اساس مستند ماده 971 قانون مدنی در ایران پذیرفته شــده اســت� تسری قاعده اعتبار امر مختوم نســبت به احکام دادگاه های خارجی مشــخصا از قســمت اول ماده 971 قانون مدنی که می گوید: »دعــاوی ازحیث صالحیت محاکم و قوانین راجع به اصول محاکمات تابع قانون محلی خواهد بود که در آنجا اقامه می شــود���« اســتنتاج گشــته و با این وصف اگر چه مطابق قسمتدوم ماده یاد شده مطرح بودن یکدعوا در محکمه خارجی رافع مســؤولیت محکمه ایرانی نیســت لکن مختومه شدن دعوایی در دادگاه خارجی، اجازه ای برای صالحیت مجدد رســیدگی به همان دعوا را دردادگاه های ایران نمی دهد� مگر آن رأی برخالفقانون موجد حق در ایران باشــد� البته برخی هم به تبعیت از آنچه حقوقدانان فرانسوی گفته اند این مبنا را پذیرفته و حتی آن را در حقوق ما مبنای قاعده دانسته اند� تحلیل دیگری که ارائه شده عبارت است از تفکیک بین جایگاه وضع قاعده در قوانین )شکلی و ماهوی( ذکر شده و لذا )اماره مطابقت احکام با واقعیت( با مبنای قانون فرانســه سازگار است� حال آن که در حقوق ما قاعده اعتبار امر قضاوت شده

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

53

سال دوم شماره 6 زمستان 97

در قانون آیین دادرسی مدنی آمده است )شمس، پیشین، 460(�و لذا قاعده در حقوق ما جنبه شکلی دارد و در نتیجه شکلی بودن قاعده در حقوق ما، مبنای قاعده عبارت است از این که با صدور حکم قطعی حق اقدام به طرح دعوا )به معنای واقعی( اجرا شده تلقی و دیگر قابل تکرار نیســت� در حقوق فرانســه، قبل از اصالحات، حقوق دانان در شناسایی اعتبار امر قضاوت شــده به رأی داور اتفاق نظر نداشته اند )شــمس، پیشین، 557(� در حال حاضر اعتبار مزبور در ماده 1476 قانون جدید آیین دادرســی مدنی فرانســه تصریح شده است که مقرر می دارد: »رأی داوری، از همان زمان که صادر می شــود، در ارتباط بــا اختالفی که فصل می نماید، دارای اعتبار امر

قضاوت شده می باشد«)نیازی، 1390: 20(�

موارد بطالن رأی داور res( حکم داوری حسب اقتضای تشکل و فلسفه و جودی آن به محض صدور از اعتبار امر مختومjudicata( می یابد� بدین معنا که حکم داور از دو اثر منفی )final( و مثبت )binding( برخوردار می شــود� اثر منفی بدین معناست که هیچ مرجع دیگر هم عرض یا در مرتبه باالتر نمی تواند مجددا بدان امر مورد قضاوت واقع شــده رســیدگی کند� اثر مثبت هم به مفهــوم بالفاصله قابل اجرا بودن حکم اســت� برخورداری از این اعتبار بدین روی اقتضای تشکل داوری است که جز یک مرحله برای رســیدگی به اختالف وجود ندارد� همینکه داور یا داوران منتخب طرفین حکم صادر می کنند داوری پایان می یابد و دیگر مرجعی برای رســیدگی موضوعی یا حکمی قضیه وجود ندارد� فلســفه وجودی داوری هم ایجاب می کند که با رســیدگی به اختالف در مرحله تجدید نظر یا فرجام موجبات اطاله فصل خصومت، که اجتناب از آن یکی از مالحظات مهم برای ارجاع امر به داوری اســت بوده اســت،

فراهم نشود )ریاضی، 1395: 1(�

جایگاه قانونیبـــی تردید هـمان گـونه کـــه بر اساس مادتین ده و 975 قانون مدنی و مـاده شـش ق� آ� د� م� شرط نفوذ قراردادهای خصوصی نسبت به متعاملین، مخالف نبودن آن با قـــانون )قـــوانین امری(، اخالق حسنه و نظم عمومی و نـــیز موازین شرعی است؛ رأی داوری نـــیز کـــه به نوبه خود از آثار و حـواصل چـــنین قراردادی می باشد، نمی تواند با عوامل محدودکننده آزادی اراده مخالفت ورزد و هیچ گاه، حتی تـــوافق طـــرفین قادر نیست به چنین آرایی قـوت الزم و مـقبولیت قـانونی بخشد� هم چـــنین بـا توجه به نحوه انـشاء حـکم قانون گذار در مواد اشاره شده، شک نیست که مقنن در همه این موارد، درصدد احصاء شـــرایط صـــحت رسیدگی و رأی داوری است که در صورت رعایت نـکردن شـرایط مزبور، رأی داوری اسـاسا غـیرقابل اجـرا و باطل می باشد� زیرا تـجاوز داور به حریم قوانین آمره و نظم عمومی و نیز امور خارج از اختیارات ناشی از مراضات طرفین پذیرفته نـــیست و مـــشاهده خواهد شد که به داللت آن چه کـه خـواهد آمـد اگـر مـفاد رأی داور بر خالف قـانون و نـظم عمومی باشد، چنین آرایی بر طبق قواعد کلی باطل و غیرقابل ترتیب اثر است� درحالی که در

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

54

سال دوم شماره 6 زمستان 97

نظام حـــقوقی بـعضی از کـــشورها از جمله آلمان که مواد 1025 و 1048 قانون آ� د� م� آن مصوب ســـال 1877 بـه مـقررات مـربوط بـه داوری اخـتصاص داده شده طرفین می توانند توافق کنند که داورهــا حتی برخالف قواعد حقوقی ماهوی رأی صادر کنند و موضوع اختالف، طبق موازین انصاف، حل و فصل شود� البته این تجویز بـــاید صریح باشد، درغیر این صورت و نیز درصورت معلوم نبودن نظر طرفین، داورها باید طبق قواعد حقوقی رسیدگی نمایند، و اگر مطاوی حکم صادره حاکی از این باشد که این امر رعایت نشده است، چنین حـکمی هـم به استناد قسمت دوم از بند یک ماده 1041 قابل ابطال است و هم به خاطر زیر پا گذشتن قواعد مربوط به نظم عمومی��� )واحدی؛ 1377، 221(�

اقامه دعوا در دادگاه قبل از مراجعه به داورهر یک از طرفین موافقت نامه داوری ممکن اســت، قبل از اینکه به داوری مراجعه شــده باشــد، دعوای موضوع موافقت نامه داوری را در دادگاه دولتی اقامه نماید� چنین اقدامی، معموال نشانگر این است که طرف مورد اشاره منکر وجود موافقت نامه داوری بوده یا آن را بی اعتبار می دارند و این یکی از مواضع تهاجمی اســت که هر یک از طرفین می تواند در برابر موافقت نامه داوری اتخاذ نماید� در

چنین فرضی، طرف مقابل، یعنی خوانده دعوا، ممکن است به دو شکل واکنش نشان دهد�1( طرح ایراد عدم صالحیت = خوانده، با معتبر و قابل اجرا دانســتن و موافقت نامه داوری و صالح دانســتن مرجع داوری، نسبت به »صالحیت« دادگاه ایراد نماید� در قانون آئین دادرسی مدنی نصی صریح در این خصوص وجود ندارد� در عین حال داللت ماده 463 قانون جدید، رســیدگی به دعوای موضوع شــرط داوری ضمن قــرارداده ها در صورتی که صالحیت دادگاه قرار می گیرد� که شــخص معینی که طرفین ملتزم به داوری او شــده اند نخواهند یا نتواند به عنوان داور رســیدگی کند و ماده 474 قانون آئین دادرســی مدنی قســمت آخر ماده بیان شده است� در نتیجه، هرگاه دعوای موضوع موافقت نامه داوری در دادگاه، تا پایان اولین جلســه دادرســی )ماده 87 ق آ�د�م( ایراد نماید� دادگاه مکلف اســت، در غیر موارد مذکور در مواد 463 و 474 یاد شده، نسبت به صدور قرار عدم صالحیت )یا عدم استماع دعوا( اقدام کند مگر این که موافقت نامه داوری باطل و بی اثر یا غیر قابل اجرا باشد�

رسیدگی پس از صدور رأی داوررسیدگی دادگاه به وجود و یا اعتبار شرط داوری، در مواردی، ممکن است پس از صدور رأی داوری

در ماهیت، انجام شود؛ موارد آن در زیر بررسی می شود�

الف: رسیدگی در اتخاذ تصمیم نسبت به اعتراض به رأی داوربــه موجب ماده 485 قانون جدید اگر طرفین در قرارداد داوری طریق خاصی برای ابالغ رأی داور پیش بینی نکرده باشــند، داور باید رأی خود را به دفتر دادگاه تســلیم نماید� در این صورت، دفتر دادگاه اصل رأی را بایگانی نموده و رونوشت گواهی شده آن را، به دستور دادگاه، برای اصحاب دعوا می فرستد� در این حالت، محکوم علیه رأی داور، در صورتی که منکر وجود موافقت نامه داوری و یا بی

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

55

سال دوم شماره 6 زمستان 97

اعتباری آن باشد، می تواند نسبت به رأی داور، )از جمله(، به همین جهت، اعتراض نماید� در حقیقت ماده 489 ق�ج� موارد بطالن رأی داور را در هفت بند شمارش نموده و بند 7 آن ناظر به موردی است که »قرارداد رجوع به داوری بی اعتبار بوده باشــد«� به موجب ماده 490 همان قانون و تبصره ذیل آن، هر یک از طرفین می تواند، حسب مورد، ظرف بیست روز یا دو ماه از تاریخ ابالغ رأی داور، حکم به بطالن آن را درخواســت کند� در چنین حالتی نیز دادگاه در صورتی می تواند نسبت به درخواست حکم به بطالن رأی داور اتخاذ تصمیم نماید که، پیش از آن، درخصوص وجود موافقت نامه داوری و اعتبار آن به نظر مشــخصی برسد؛ پس ناچار است، »ابتدا« نسبت به اصل معامله یا قرارداد راجع به

داوری »رسیدگی و اظهار نظر« کند�

ب: رسیدگی در زمان اتخاذ تصمیم نسبت به دستور اجرای رأی داور و یا شناسایی آنمحکوم علیه رأی داور، براساس ماده 488 قانون جدید، مکلف است تا بیست روز پس از ابالغ رأی داوری نســبت به اجرای آن اقدام نماید، در غیر این صورت، دادگاه ارجاع کننده دعوا به داوری و یا دادگاهی که صالحیت رســیدگی به اصل دعوا را دارد، مکلف است، به درخواست ذی نفع، طبق رأی داور، اجراییه صادر نماید� محکوم علیه ممکن اســت عدم اجرای رأی داور را، اصوال، به علت بطالن و عدم قابلیت اجرای آن، به ســبب بی اعتباری قرارداد رجوع به داوری دانسته و این امر را به دادگاه اعــالم نماید� در چنین فرضی، نیز، به موجب صدر مــاده 489 قانون جدید و بند 7 آن و با توجه به مالک ماده 490 همین قانون، دادگاه، در جهت تشــخیص قابلیت اجرایی رأی داور، مانند مورد قبل، براســاس ماده 461 قانون مورد بحث، ناچار می شــود »ابتدا« نســبت به اعتبار موافقت نامه داوری »رسیدگی و اظهار نظر« کند� درخواست شناسایی رأی داور از سوی محکوم له آن نیز موقعیتی است که ممکن اســت، مانند مورد قبل، »رســیدگی« به وجود موافقت نامه داوری و اعتبار آن را ایجاب کند� البته، در بادی امر، شاید گمان رود که درخواست شناسایی رأی داور، در داوری های داخلی، در

صورتی که محل اجرای رأی نیز داخل کشور باشد مورد پیدا نمی کند�

رسیدگی به ماهیت دعوی پس از ابطال رأی داورارجاع اختالف یا دعوی بـــه داوری، از سوی طرفین آن، یا بـه صـورت مطلق است و یا به صورت مقیــد� ارجاع به داوری به صورت مطلق، همان طور که از نام آن پیداســت، به این معنی اســت که طرفیــن قبول می کنند که در مورد اختالف آینده یا موجود آنان )اعـــم از مطروحه و غیرمطروحه(، فقط داور صالحیت فصل خصومت را داشــته باشد و نه دادگاه های دادگستری� در این قسم ارجاع به داوری، خواه طرفین شخصی را هم به عنوان داور انتخاب کنند و خواه دادگاه برای انتخاب داور طرف ممتنع اقدام کـــند، در صـورتی که رأی داور باطل شود، چون قرارداد داوری پایان نیافته است داور دیگر، به انتخاب طرفین و یا به تعیین دادگاه ه ماهیت دعوی رســیدگی می کند� ولی، در صورتی که داوری مقید به شخص یـا زمـان مـعینی باشد، مانند این که طرفین تـراضی کـنند کـه اختالف آنان فقط با داوری شــخص معین فیصله یابد، و یا در زمان معینی از تاریخ انعقاد قرارداد داوری اختالف

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

56

سال دوم شماره 6 زمستان 97

حل و فصل شود، اگر شخص مـــعین نـــخواهد یـا نتواند رأی دهد، و یا دادگاه رأی او را باطل کند، هـــم داوری شـخص معین از بین می رود، و هم شرط یا قرارداد داوری، زیرا شرط یا قرارداد مزبور با مباشرت شخص معین باید عملی می شد، و بـــه عـلت عـدم صدور رأی یا ابطال رأی صادره از طرف

شخص معین، مأموریت وی خـاتمه یافته است�

جایگاه در رویه قضاییامر مختوم، قاعده ای است که با مقدمات صدور خود ارتباطی ندارد و مانند امارات مبتنی بر ظاهر و غلبه امور نیست تا امکان تعیین راه حل مخالف ظاهر در آن وجود داشته باشد� این نتیجه هر چند در دعوای مدنی نیز متصور اســت؛ ولی تأکید بر آن در حقوق کیفری بیشــتر و مبتنی بر بنیادهای این رشته می باشد که از آن جمله تقویت جنبه برائت متهم در هنگام ارزیابی و تعیین شرایط قواعد حقوق کیفری اســت� بنابراین، اگر در حقوق مدنی قائل به عدم اعتبار اســباب التزامی رأی قطعی و امکان رسیدگی مجدد به آن ها باشیم، چنین امری در حقوق کیفری پذیرفتنی نیست و طرح هر نوع دعوایی که به طور مســتقیم یا غیرمســتقیم تأثیری در ردی سابق دارد، ممنوع خواهد بود� عالوه بر مبانــی اعتبار امر مختوم در دعوای مدنی )جلوگیری از تعارض احکام و ممنوعیت طرح مجدد دعوا( حقوق کیفری مبنای دیگری دارد که اعتبار امر مختوم را تقویت و تأکید می کند� این مبنا را که ما با عنــوان تأکید و تقویت جنبه برائت متهم معرفی می کنیم، باعث نگرش متفاوتی به قاعده امر مختوم می شود که مهم ترین اثر را در نفی دعوای جدید نشان می دهد، هرچند در تعارض با مدلول التزامی و تضمنی رأی سابق باشد� هر بار که در تحقق امر مختوم و قابلیت پذیرش دعوای جدیدتر دیده شود، با توجه به این نکته مانع از پذیرش دعوای مـذکـور مـی شـویـم تـا بـرائـت مـتـهـم تـقـویت گردد و خطر توصیف های متعدد و اشــخاص مختلف، دعوای کهنه را زنده نکند و موقعیت متهم را متزلزل ننماید� این امر باعث می شود که در بررسی وحدت عمل و وحدت توصیف تأکید بیشتری نماییم و با

تحقق یک وصف مجرمانه از عمل، برای همیشه امکان طرح مجدد دعوا را ممنوع بدانیم�

جایگاه اعتبار امر مختومه در سازششامل جایگاه قانونی، جایگاه در رویه قضایی که در ذیل تشریح گردیده است�

جایگاه قانونیداوران در رســـیدگی و رأی تـابع مقررات آیین دادرسی نـیستند� هرچند داوری در سازش ریشه قراردادی دارد ولی داور عمل شــــبه قــضایی انجـــام مـی دهـد و تصـمیم وی بـرای طرفین الزم االتـباع است و در قوانین داوری راه های ابطال رأی داور پیش بینی شده اسـت و ایـن احصـاء طرق ابطال یا بطالن، حاکی از محدود بودن طرق اعتراض به رأی داور است� نکتـــه مهـــم مویـد عنصـر قضایی داوری، این است که علیرغم ایـــنکه هـر طـــرف داور منتخب خـود را مـعرفی مـی نمایـد، امـــا ایـن داور بـاید مـستقل از کـسی باشد که وی را انتخاب نموده و بیطرف باشد� اصول دادرسی

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

57

سال دوم شماره 6 زمستان 97

عادالنـه بایـد در داوری رعایت شود از قبیل اصل تناظر و بیطرفی و��� حقوق دانان هـرکدام بـر یک جنبه داوری تاکیـــد می کنند� برخی جـنبه قـضایی داوری را بر جنبه قراردادی آن اولی می دانند و گـــروه دیگـر بـرعکس� ایـن اخـتالف بـه ویژه در بحث مسئولیت مدنی داوررخ می نمایاند� آنان کـه بـــر جنبـه قـراردادی داوری تاکیـد بیشتری دارند، مسئولیت مدنی داور را در صورت تخلف، از باب مسئولیت مـدنی مــی داننـد و آنـــانکه بـر جنبه قضایی داوری تاکید بیشتری می کنند، در صورت تخلف داوری، مســـئولیت وی را از بـاب مسـئولیت خارج از قرارداد ارزیابی می نمایند )زارع، 1394:

�)4ماده 495 آیین دادرســی مدنی بیان می دارد که رأی داور فقط درباره طرفین دعوی و اشــخاصی که دخالت و شــرکت در تعیین داور داشته اند و قائم مقام آنان معتبر است و نسبت به اشخاص دیگر تاثیری نخواهد داشــت� همچنین طبق ماده 482 آیین دادرســی مدنی رأی داور باید موجه و مدلل

بوده و مخالف با قوانین موجد حق نباشد�

جایگاه در رویه قضاییدر پذیرش اثر اعتبار امر مختوم رأی قاضی در حقوق ایران تردیدی نیســت� در این راستا می توان به مواد 8، 376، 439 و بندهای 6 و 4 مواد 84 و 426 قانون آیین دادرســی مدنی اشــاره کرد؛ لکن بحث حاضر راجع به پذیرش آن اصل در داوری داخلی اســت� قانونگذار ایران در این رابطه ســکوت

اختیار کرده است�طبق ماده 488 قانون آیین دادرسی مدنی اگر محکوم علیه ظرف مدت 20 روز از تاریخ ابالغ رأی داوری، مفــاد آن را اجرا نکند، ذی نفع می تواند از دادگاه تقاضای صدور اجراییه کند و دادگاه مکلف به صدور اجراییه اســت� از مفاد این ماده بر می آید که رأی داوری قطعی و الزم االجرا اســت� قطعی است، یعنی به شیوه سلبی قابل رسیدگی مجدد نیست و الزم االجرا است، یعنی به شیوه اثباتی، قابل صدور اجراییه اســت )محبی، 1382، ص 10(� به عبارت دیگر، نظر داور، مانند رأی دادگاه، برحسب طبیعت خود دارای اعتبار امر قضاوت شــده اســت و دادگاه نمی تواند دعوایی را که به داوری پایان یافته است، استماع کند� اگر اعتبار رأی داور ناشی از دستور اجرای آن باشد، باید رأیی که به رغبت و بدون مراجعه به دادگاه اجرا شــده باشــد، هیچ گاه حاکمیت امر مختوم را پیدا نکند و این نتیجه از نظر منطقی قابل قبول به نظر نمی رســد )کاتوزیــان، 1392، ص 130(� در نظریه اداره حقوقی با شماره 7/3167-89/5/30 نیز آمده است: تبعیت از مفاد رأی قطعیت یافته داوری نسبت به طرفین الزم الرعایه می باشــد و تا هنگامی که از رأی مذکور رفع اثر قانونی نگردد، هرگونه ادعای مخالف آن مســموع نیســت� دیگر این که اگر مبنای اعتبار امر مختوم را اماره صحت آرای دادگاه ها بدانیم این اماره باید اماره مطلق باشد )کریمی، 1386، ص 214(، این مسأله راجع به احکام داوری نیز مصداق می یابــد� از طرف دیگر، توافق طرفین بر رد رأی داوری طبق ماده 486 قانون آیین دادرســی مدنی به معنای توافق طرفین بر بی اعتباری رأی ســابق و امکان ارجاع مجدد اختالف به داوری است؛ زیرا دیگر رأیی وجود ندارد تا موضوع اعتبار امر مختوم واقع شــود )کریمی، 1391، ص 191(� در تأیید

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

58

سال دوم شماره 6 زمستان 97

این امر می توان به رأی صادر شــده از شعبه پانزده دادگاه تجدید نظر استان تهران در دادنامه شماره 311 مورخ 85/5/8 اشــاره کرد که به موجب آن »هرگاه طرفین رأی داور را با اتفاق به طور کلی و

یا قسمتی از آن را رد کنند آن رأی در قسمت مردود بالاثر خواهد بود )زندی، 1389، ص 126(

آثار اعتبار امر مختومه در نهادهای حل اختالف خصوصییکــی از آثار احکام دادگاه ها اعتبار امر مختوم اســت� اعتبار امر مختوم در حقوق ایران یک قاعده شــکلی اســت که در بند 6 ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی نسبت به احکام دادگاه ها بدان اشاره شده است� در حقوق آمریکا نیز اهمییت این قاعده از نظرها پنهان نمانده و در آرای محاکم این کشور به آن اســتناد شده است� بنابراین، در آیین دادرسی دادگاه ها، اصل پیش گفته اماره حقانیت محکوم له اســت که برایند آن نفی دعوای الحق و تثبیت حقوق مکتسب سابق است� بارزترین اماره مطلق، اعتبار امر مختوم اســت که با عنوان »امر مدلل« یا »اماره قانونی حاصل از دادرسی کامل« دلیلی را تشکیل می دهد که به طرفین دعوا و هر قاضی که نزد او به آن استناد می شود تحمیل می شود� اعتبار امر مختوم در تصمیمات حسبی و غیر ترافعی جاری نیست و علت آن همان مصلحت خاص و وجهه عمومی امور غیر ترافعی است که ایجاب می کند قاعده فراغ دادرس نسبت به تصمیمات حسبی مجرا و معمول نباشــد� اساسا اعتبار امر مختوم در امور مدنی بر دو پایه استوار است: 1- منع تجدید دعوا،

2- جلوگیری از تعارض احکام و تصمیمات�

دو اثر متفاوت اعتبار امر مختومهاعتبار امر مختوم می تواند واجد دو اثر متفاوت باشد: 1- اثر منفی یا دفعی، 2- اثر مثبت یا قاطع�

اثر منفی یا دفعیمهم ترین اثر اعتبار امر مختوم جلوگیری از طرح مجدد دعوا و استماع دوباره آن است� دلیل اعتبار امر مختوم در این خصوص انعکاس این ضرب المثل رومی است که هیچ فردی نباید دو بار در مورد واحدی به محاکمه کشیده شود18� این موضوع در ارتباط با تأمین عدالت خصوصی است؛ یعنی آنچه یک بار قضاوت شــده نباید مجدد مورد رســیدگی و قضاوت قرار گیرد� طبق بند 6 ماده 84 یکی از مواردی که خوانده می تواند ضمن پاســخ به ماهیت دعوا مبادرت به طرح ایراد کند هنگامی اســت که »دعوای طرح شــده سابقا بین همان اشخاص یا اشخاصی که اصحاب دعوا قائم مقام آنان هستند رســیدگی شده نســبت به آن حکم قطعی صادر شده باشد«� این بند با ذکر اثر منفی یا دفعی اعتبار امــر مختوم و به موجب ماده 89 قانون آیین دادرســی مدنی قاضــی را مکلف به صدور قرار رد دعوا می کند� از این رو، کسی که در مورد امری محکوم شده است نمی تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم

رسیدگی مجدد را از دادگاه بخواهد )کاتوزیان، 1392، ص 55(�

18 - Nemo Debet Bis Vexari Pro Una Et Eadem Causa (No one should be proceeded agains t twice for the same cause)

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

59

سال دوم شماره 6 زمستان 97

علت پذیرش اعتبار امر مختوم وجود این فرضیه اســت که قانون تصمیم مرجع رسیدگی را دلیل بر صحت مفاد آن و منطبق با واقع دانســته، به اصطالح حقوقدانان، شی قضاوت شده حقیقت فرض می شــود )مدنی، 1379، ص 352(� اعتبار امر مختوم در رأی داوری آمکو علیه اندونزی که توســط مرکز بین المللی حل و فصل اختالفات ناشــی از ســرمایه گذاری )ایکسید(19 صادر شده به شرح زیر

مقرر شده است:»اصل عام اعالم شده در دعاوی مختلف این است: حق، مسأله یا موضوعی که به درستی طرح شده و دادگاه صالحیتدار هم در مورد آن به درســتی تصمیم گرفته، نمی تواند مورد اختالف قرار گیرد«� در نتیجه رأی معتبر صادر از دیوان داوری که به درســتی تشــکیل شــده تصمیم یک دادگاه صالح تلقی می شود )صلح چی، 1387، ص 472(� آرای صادر شده از هیأت های داوری ایکسید اعتبار امر مختــوم دارند و طرفین می توانند در هر مرجع دیگر به عنوان دفــاع اعتبار امر مختوم آن ها را ارائه

کنند )شهبازی نیا، 1386، ص 140(

اثر مثبت یا قاطعریشــه داوری را باید در خأل دادگســتری دولتی جست و جو نمود� بنابراین در ابتدا داوری به عنوان تنها طریق حل اختالف به سهولت قابل درک بوده است� در عین حال، علی رغم تأمین مراجع قضاوتی دولتی و در حالی که مراجعه به آن ها طریق عادی رفع اختالف گردید، داوری بیشــتر به این جهت به حیات خود ادامه داد که طرفین اختالف مایل بودند منازعه آن ها با تشریفات و هزینه کمتر و با سرعت بیشــتر توسط اشخاصی که در انتخاب آن ها دخالت داشته اند حل گردد� تمایل مزبور و لزوم احترام به آن موجب گردید که نظام های معتبر دادرسی، مقررات داوری بصورت کم و بیش دقیقی تدوین گردد�

آثار حقوقیشامل آثار رأی معتبر می باشد که در ذیل تشریح گردیده است�

آثار رأی معتبردر هر نظام حقوقی ملی، رأی داور همانند حکم دادگاه دارای اثاری است� آنچه مسلم است این است که رأی داور به هر کیفیت و نظر قابل اجرا نیســت� اعتبار ارای داوری، بر طبق شرایط شکلی و ماهوی نظام حقوقی کشور مبدأ تضمین می گردد و متأثر از قرارداد داوری و قانون مربوطه است� قانون داوری، تضمینی است بر اینکه رأی داوری از کلیه الزامات رسمی و قواعد اجباری محل صدور تبعیت کرده و واجد شرایط الزم برای اجرا می باشــد� اهتمام مراجع داوری بر این اســت که آرای داوری صادره صحیح، معتبر و قابل اجرا باشند� آراء معتبر، توانایی اجرای انها را نزد دادگاه های ملی افزایش داده و خطر اعتراض یا تجدید نظر

خواهی را به حداقل می رساند� ذیال، به برخی از اثار رأی داوری می پردازیم�

19- International Centre for Settlement of Inves tment Dispute (ICSID)

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

60

سال دوم شماره 6 زمستان 97

الف: قدرت اثباتیبا در نظر گرفتن مفاد ماده 1287 قانون مدنی نمی توان رأی داور را به منزله سند رسمی دانست� از این رو، امکان انکار و تردید نســبت به رأی داور وجود دارد )عبداهلل شــمس، آئین دادرسی مدنی، جلد 3، ص 575(� ارزش اثباتی رأی داور به عنوان دلیل به این علت است که چه بسا ذینفع عجالتا نخواهد آن را به اجرا درآورد و صرفا بخواهد رأی را شناســایی کند تا از آثار ان بهره مند شــود� برای مثال محکوم له رأی داوری می تواند در دعوای دیگری که محکوم علیه مطرح می کند به عنوان دلیل ایراد امر مختوم به آن اســتناد کند یا در دعوای دیگری از آن به عنوان یک سند معتبر و الزم االجرا

استفاده کند� )محبی، محسن، امتیازات داوری از حیث اجرای رأی داوری، ص 196(�

ب: قاعده فراغ داوربا عنایت به تشــابه رســیدگی داوری و دادرسی و با توجه به اینکه حکم صادره از سوی داور نیز از جمله احکام ترافعی محســوب اســت، داور نیز پس از ختم رسیدگی و صدور رأی از رسیدگی فارغ و حق مداخله و تغییر حکم را ندارد؛ زیرا داور یا داوران نیز مســأله و اختالف حقوقی مطرح شــده نزد خویش را بررســی و پس از احراز صحت ادعا یعنی تصدیق یا عدم تصدیق، تصمیم نهایی را در قالب رأی اتخاذ می نمایند� این امر در هیچ یک از مواد آیین دادرســی مدنی پیشــبینی نشده است� ماده 487 قانون آیین دادرســی مدنی تنها اجازه تصحیح رأی داوری را حداکثر تا پایان مهلت اعتراض به داور می دهد� در خصوص داوری های بین المللی نیز، ماده 32 قانون داوری تجاری بین المللی ایران و ماده 33 قانون نمونه با اعمال قاعده فراغ داور، تنها به داوران اجازه داده که در صورت بروز اشتباه و ابهام و سکوت در مورد ادعاهای مطروحه در رأی، نسبت به تصحیح و تفسیر و یا تکمیل رأی داوری

اقدام نمایند�

ج: تصحیح رأی داوررأی صادره از سوی داوران ممکن است در مواردی با سهو قلم یا اشتباه همراه باشد� با تجویز ماده 309 قانون آیین دادرســی مدنی دادگاه راسا یا به درخواســت ذینفع، رأی دارای اشتباه را تصحیح می کند� در خصوص رأی داور یا داوران نیز در صورت وجود چنین اشــتباهاتی بر اســاس ماده 487 قانون آیین دادرســی مدنی تصحیح رأی داوری در حدود ماده 309 قانون آیین دادرسی مدنی قبل از انقضا مدت داوری، رأسا با داور یا داوران است و پس از انقضای آن تا پایان مهلت اعتراض به رأی داور )بیست روز پس از ابالغ(، به درخواست طرفین یا یکی از آنان با داور یا داوران صادر کننده رأی خواهد بود� داوران مکلف اند ظرف بیست روز از تاریخ تقاضای تصحیح رأی، اتخاذ تصمیم نمایند� رأی تصحیحی به طرفین ابالغ خواهد شد و در این صورت رسیدگی به اعتراض در دادگاه تا اتخاذ تصمیم داور یا انقضاء مدت بیست روز متوقف می ماند� عالوه بر آن در داوری های بین المللی نیز مقرراتی در

خصوص اصالح رأی پیش بینی شده است�

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

61

سال دوم شماره 6 زمستان 97

د: تکمیل رأیاز آنجا که داوری اصوال از تشــریفات مقرر شده برای رســیدگی نزد دادگاه های دادگستری معاف اســت و به اصطالح تابع تشــریفات آیین دادرسی مدنی نیســت، لذا رجوع به ان برای حل و فصل اختالفات تجاری، که ســرعت الزمه انجام درست آن ها است بیشتر مورد توجه فعاالن تجاری است� امــروزه تمایل فعاالن تجاری بین المللی بر خروج از حاکمیت قوانین داخلی، که متناســب با روابط تجاری بین المللی تلقی نمی کنند، امری شناخته شده است� داوری این امکان را می دهد که طرفین بــرای اختالف خود به قانونی مراجعه کنند که الزاما از طریق مراجعه به قواعد حل تعارض که قاضی مکلف به مراجعه به آن اســت، معین شــود� طرفین مثال می توانند موافقت کنند که بر روابط آن ها

حقوق تجار یا اصول کلی حقوق و یا عرف تجاری خاص حکومت کند�

آثار اقتصادیهزینه های داوری بر اســاس ســاعات و حجم کاور یا داوران پرداخت می شــود و بنابراین چنانچه دعوایی که نزد داور مطرح است زود به سرانجام برسد، قطعا هزینه های آن کمتر خواهد شد و مانند رسیدگی نزد دادگاه های دادگستری نیست که الزم باشد هزینه ای مربوط، به تناسب ارزش خواسته، در همان لحظه تقدیم دادخواســت پرداخت شــود که ممکن اســت مدتی کوتاه بعد از طرح آن، از طرفین خواهان مســترد شــود همانطور که می دانیم هزینه دادرسی، به سبب استرداد درخواست یا دعوی قابل استرداد نیست� این امر )تعدیل هزینه های رسیدگی(، در مواردی که خواسته دعوی بسیار

زیاد است، جلوه بیشتری می کند�در قراردادی که ارجاع به داوری می شــود، قرارداد موضــوع دارد اما در ارجاع به داوری به صورت اجمالی کفایت می کند الزم به تفصیل نیست� رسیدگی های داوری و دادگاهی هر دو قانونی و حقوقی هســتند، پس هر دو شبیه هم هستند هم شرط داور و هم رأی داور الزام آور است، خود داوری اصل

و شرط داوری تبعی است� )حبیبی درگاه، 1392: 20(�

نتیجه گیریرأی داور تصمیمی اســت که مرجع داوری اتخاذ می کند و دران موضوعات مطروحه به طور قطعی حل و فصل می شود� بنابراین، نتیجه تصمیم داور به صورت حکم داوری انشاء و صادر می شود� به بیان دیگر، رأی قطعی داور معلول و محصول نهایی رســیدگی داوری است� رأی داوری، به استثناء اینکه مورد اعتراض قرار گیرد قابل اجراســت؛ به عبارت دیگر، در ارای داوری، اصل بر اجراست و عدم اجرا امری اســتثنایی تلقی می گردد� دادگاه ها با بررسی اعتراض محکوم علیه در صورت تشخیص صحت ادعای معترض رأی داوری را ابطال خواهند نمود� در غیر این صورت، از اجرای رأی داوری مخدوش جلوگیری به عمل خواهند آورد� با توجه به یک مرحله ای بودن رسیدگی دیوانهای داوری در مواردی کــه محکوم علیه طوعا رأی را به اجرا در نیاورد دخالت مراجع دولتی و اســتفاده از عملیات اجرایی ناگزیر خواهد بود� رأی داور یکی از موارد اجرای خصوصی عدالت است که دران مقدمات اجرای حق

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

62

سال دوم شماره 6 زمستان 97

تدارک دیده می شود� رأی داوری، چنانچه داور در حدود اختیارات خود عمل کرده باشد معتبر خواهد بود و به عنوان یک ســند خصوصی عادی دارای قابلیت اســتناد است� رأی داوراز جهت واقعیتی که در متن آن محرز شــده، بر علیه طرفین دعوا نیز معتبر تلقی می گردد� از منظر توصیف حقوقی، رأی داوری هر چند تصمیم مرجع قضایی به شمار نمی رود، اما پس از صدور دستور اجرا رأی داوری واجد خصیصــه قضایی می گردد� در واقع، با اجرای رأی داور توســط مرجع قضایی ماهیت و محتوای رأی تغییری نمی یابد، بلکه بر خصیصه شــبه قضایی رأی داوری و وابستگی و تابعیت رأی بر اساس قانون حاکم بر محل صدور رأی تاکید می گردد� از آثار اساســی رأی داوری، حل و فصل قطعی دعوا اســت که فقط در مورد طرفین دعوا جاری بوده و تاثیری در حقوق اشــخاص ثالث ندارد� مسأله اعتبار امر قضاوت شــده در مورد رأی داور، بدین توضیح که آیا اساسا رأی داور مشمول اعتبار امر قضاوت شده خواهد شــد یا خیر مورد بحث ما بود که به نظر می رســد با عنایت به فلسفه جعل داوری در قانون، رأیی که داور با مدنظر قرار دادن اصول داوری از جمله موجه و مدلل بودن و عدم مخالفت با قوانین موجد حق صادر کرده باشــد از اعتبار امر قضاوت شــده برخوردار خواهد بود مگر اینکه طرفین دعوا برابر مفاد ماده 486 آیین دادرسی مدنی و بند یک ماده 481 همان قانون رأی داور را به اتفاق و به طور کلی مردود و بالاثر بدانند که با این وصف طرح مجدد اختالف در مرجع ذی صالح بال اشــکال خواهد بود� زیرا با صدور رأی داور و قطعی شدن آن، اختالف طرفین فصل می شود� رأی داور همانند حکم دادگاه می تواند به عنوان دلیل امر مختوم و یک ســند معتبر و الزم االجرا مورد اســتناد واقع شــود� عالوه بر این، قطعی و الزم االجرا بودن مهم ترین ضمانت اجرای آرای داوری بشــمار می رود� به بیان دیگر، رأی داور قابل رســیدگی مجدد نیست و دارای قدرت اجرایی است� آیین تضمین رأی از طریق دســتور دادگاه به منزله تأیید رأی داوری اســت� از سوی دیگر، با امضا و صدور رأی، داور از رسیدگی فارغ می شود و دیگر حق تغییر رأی را ندارد� رأی داور واجد اثر نسبی است بدین معنی که فقط درباره طرفین دعوا و اشــخاصی که در تعیین داور دخالت و مشارکت داشته اند و قائم مقام انها معتبر اســت و در مورد اشخاص دیگر تاثیری نخواهد داشت� نسبی بودن اثر رأی مباینتی با اعتراض ثالث به رأی ندارد� هرگاه پس از قطعی شدن رأی داوری اختالف در دادگاه مطرح گردد، دادگاه باید به علت بی حقی خواهان، حکم علیه او صادر کند و به اعتبار امر قضاوت شــده اســتناد کند� نباید از خاطر برد که رأی داوری همیشه حکم است زیرا وارد در ماهیت است و قاطعیت دارد ودر ماده 418 آیین دادرسی مدنی هم اشاره به حکم داوری شده است� در قوانین برخی از کشورها و نیز برخی کتب حقوقی، قاعده اعتبار امر قضاوت شــده در مبحث ادله در قانون مدنی و در قسم مربوط به امارات، به عنوان اماره قانونی قاطع و مطلق، که اصالتا غیر قابل اثبات عکس می باشد و به طور استثنایی اثبات خالف آن پذیرفتنی خواهد بود، بیان شــده اســت� حال آن که در حقوق ما قاعده اعتبار امر قضاوت شده در قانون آیین دادرسی مدنی آمده است� و لذا قاعده در حقوق ما جنبه شکلی دارد و در نتیجه شــکلی بودن قاعده در حقوق ما مبنای قاعده عبارت است از این که با صدور حکم قطعی حق اقدام

به طرح دعوا )به معنای واقعی( اجرا شده تلقی و دیگر قابل تکرار نیست�

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

63

سال دوم شماره 6 زمستان 97

پیشنهادهاآرای داوری می تواند دارای وصف داخلی یا خارجی باشند، باید دارای شکل خاصی باشد، از اعتبار محتومه برخوردار باشــد� مرجع داوری می تواند در حین رســیدگی در خصوص بعضی مسائل جزیی که مورد ایراد طرفین قرار می گیرد یا مرجع داوری راسا به آن پی می برد، رأی جزئی یا موقتی صادر کند، رایی که از مرجع داوری صادر می شــود باید موجه و مدلل بوده و با قوانین موجد حق مخالف نباشد� رأی داور به صورت نوشته ای نهایی و الزام آور صادر می شود، داور با صدور رأی از رسیدگی به دعوا فارغ می شــود و حق رســیدگی مجدد را ندارد، مگر در خصوص تصحیح، تفسیر و تکمیل رأی� آرای داوری همچون آراء دادگاه ها از اثر نســبی برخوردار است� سازمان های بین المللی هدایت کننده داوری، حســب قوانین و مقررات داخلی خود، اختیارات و راهکارهایی را جهت الزام طرفین داوری به تبعیت و اجرای رأی دارا می باشــد� در صورتیکه رأی داوری از ناحیه محکوم علیه داوری اجرا نگردد، محکوم لــه داوری می تواند از طریق دادگاه تقاضای شناســایی و اجرای رأی داوری کند و هر یک از قوانین ملی و یا بین المللی که بر اجرای رأی داوری حکومت دارد تشریفات و موانعی برای اجرای رأی

در کشور متبوع در نظر گرفته است و رعایت این تشریفات الزامی است�با توجه به عدم وجود قوانین صریح نســبت به اعتبار امر مختوم در داوری مراجع خصوصی داوری پیشــنهاد می گردد قانونگذار با تصویب اعتبار امر مختــوم در داوری و یا در یش نویس قانون جامع داوری بــه اختالفات موجود دربــاره اعتبار امر مختوم مراجع خصوصی پایان دهد� به نظر می رســد اقتضای قوانین موجود و حاکم بر داوری نیاز رفع تعارضات و تأیید اعتبار امر مختومه در این مراجع می باشــد� هــر چند که نیاز به کنترل یــا صالحدید مراجع قانونی نیز در اعتبــار امر مختوم مراجع

خصوصی باشد�

منابع و ماخذمنابع فارسی

آخوندی، محمود )1385(، آیین دادرســی کیفری تألیف محمــود آخوندی�- تهران: فرهنگ و -1ارشاد اسالمی؛ سازمان چاپ و انتشارات�

امیرمعزی، احمد )1387(، داوری بین المللی در دعاوی بازرگانی، چاپ اول، نشر دادگستر�-2احتشــامی، هادی؛ بختیاری، فاطمه )1391(� بررسی شــورای حل اختالف در میان روش های -3

جایگزین حــل اختالفات، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - موسســه آمــوزش عالی کار قزوین - دانشکده علوم انسانی�

اصالنی، حمیدرضا؛ محمدی منجیری هادی )1390(� ماهیت وفرآیند رســیدگی در شوراهای -4حل اختالف ومقایسه آن با داوری، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور استان تهران�

ایــزدی فرد، علی اکبر؛ فــالح، اکبر؛ خزائی پول، صفر )1388(� مشــروعیت قضاوت خصوصی -5براساس نهاد تحکیم، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسالمی، سال ششم، شماره 18�

پورنــوری، منصور )1383(� حمایت قضایــی از اراء داوری در ایران، در مرکز داوری اتاق ایران، -6

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

64

سال دوم شماره 6 زمستان 97

داوری نامــه- 1، زیر نظر حســین نقیبی، انتشــارات مرکز داوری اتاق بازرگانــی و صنایع و معادن جمهوری اسالمی ایران�

جعفری لنگرودی، محمدجعفر )1376(، دانشنامه حقوقی، جلد 3، چاپ چهارم، تهران، انتشارات -7امیرکبیر�

جنیدی، لعیا )1381(، اجرای آرای داوری بازرگانی خارجی، چاپ اول، تهران، مؤسسه مطالعات -8و پژوهش های حقوقی شهر دانش�

جنیدی، لعیا )1383(، دخالت دادگاه ها در رســیدگی های داوری”، در مرکز داوری اتاق ایران، -9داوری نامه 1، زیر نظر حسین نقیبی، انتشارات مرکز داوری اتاق بازرگانی و صنایع و معادن جمهوری

اسالمی ایران�جنیــدی، لعیا )1381(؛ اجرای آرای داوری بازرگانی خارجی، تهران، موسســه مـــطالعات و -10

پژوهش های حقوق )شماره 217 (�جنیــدی، لعیا )1378(، نقد و بررســی تطبیقی قانون داوری تجــاری بین المللی، چاپ اول، -11

تهران: انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران�خدابخشــی، عبداهلل )1391(، حقوق داوری و دعاوی مربوط به آن در رویه قضایی، چاپ اول، -12

شرکت سهامی انتشار�حبیبی درگاه، بهنام )1392(� داوری تجاری بین المللی، انتشارات دانشگاه آزاد، شرکت سخت -13

کوشان افق�حبیبی درگاه، بهنام )1392(� حقوق و اقتصاد، انتشارات جنگل، چاچ اول�-14خزاعی، حســین )1386(، حقوق تجارت بین الملل، داوری، جلد هفتم، چاپ اول، تهران، نشر -15قانون�خلیلیان، سیدخلیل )1382(، دعاوی حقوقی ایران و امریکا مطرح در دیوان داوری الهه، چاپ -16

اول، شرکت سهامی انتشار�دارابــی، محمد هــادی )1385(، “مقدمه ای بر داوری تجاری ملی و بیــن المللی”، فصلنامه -17

راهبرد، شماره 41�ریاضی، علــی اکبر )1395(� موارد بطالن رأی داور و چیســتان قوانین موجد حق در حقوق -18

داوری ایران، پرتال اطالع رسانی وکالت آنالین�روشنایی، ریحانه )1394(� آثار رأی داور، شماره چهل و ششم، سال دوازدهم، فصلنامه علمی- -19

پژوهشی فقه و تاریخ تمدن�زندی، محمدرضا )1390(� رویه قضایی دادگاه تجدید نظر استان تهران در امور مدنی داوری، -20

انتشارات جنگل، جاودانه، چاپ چهارم�زارع، مهــدی )1394(� مقدمه ای بر داوری در دعاوی تجــاری بین المللی، تحقیقات حقوق -21

خصوصی و کیفری، شماره 26�زراعت، عباس )1393(� آیین دادرسی کیفری، جلد اول، نشریه بنیاد حقوقی میزان-22

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

65

سال دوم شماره 6 زمستان 97

شمس، عبداهلل )1384(، آئین دادرسی مدنی، جلد سوم، چاپ اول، تهران، انتشارات دراک�-23شــمس، عبــداهلل )1382(، موافقتنامه داوری و صالحیت دادگاه”، مجلــه تحقیقات حقوقی، -24

شماره 37�شمس، عبداهلل )1382(؛ آیین دادرسی مدنی، جـلد سوم، تهران، نشر میزان، چاپ چهارم�-25شمس، عبداهلل )1384(، آیین دادرسی مدنی، دراک، تهران�-26صادقــی، محمدهادی )1384(، قضازدایی درحقوق جزای اســالمی، مجله تخصصی الهیات و -27

حقوق، شماره 15 و 16�صدرزاده افشــار، سیدمحسن )1379(، آئین دادرســی مدنی و بازرگانی، چاپ پنجم، تهران، -28

انتشارات جهاد دانشگاهی�کاشانی، سید محمود )1385(، بررسی حقوقی الیحه شورای حل اختالف و نهاد قاضی تحکیم، -29

مجله کانون وکال، شماره 192 و 193�کریمی، عباس )1392(، حقوق داوری داخلی، تهران: نشر دادگستر�-30کاتوزیــان، ناصــر )1368(؛ اعتبار امر قضاوت شــده در دعوای مدنی، تهــران، کانون وکالی -31

دادگستری مرکز، چاپ سوم�کاتوزیان، ناصر )1376(؛ مقدمه علم حقوق و مطالعه در نـــظام حـقوقی ایران، تهران، شرکت -32

سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، چاپ بیست و دوم�کاتوزیان، ناصر )1383(، اعتبار امر قضاوت شــده در دعوای مدنی، چاپ ششــم، تهران، نشر -33میزان�کاتوزیان، ناصر )1386(� اعتبار امر قضاوت شده، کانون وکالی دادگستری، تهران�-34کالنتریان، مرتضی، داوری )1374(، بررسی مهم ترین نظام های حقوقی داوری در جهان، چاپ -35

اول، تهران، دفتر خدمات حقوقی بین المللی جمهوری اسالمی ایران�کشــاورزصدر، سیدمحمدعلی )1351(، تجدید رســیدگی، طرق فوق العاده رسیدگی در امور -36

مدنی، چاپخانه مرد مبارز�کامیار، محمد رضا )1376(، گزیده آرای دادگاه های حقوقی، مجموعه سوم، تهران، نشرحقوق -37

دان، چاپ اول�فخاری، امیر حسین )1388(؛ داوری، ابزاری جهت سوءاستفاده، تحلیل آرای قـضایی، مـعاونت -38

آموزش قوه قضائیه، تهران، انتشارات جنگل، چاپ اول�لئو، جولیان، دی ام، میستلیس، لوکاس ای، کرول، استفان ام )1391(، داوری تجاری تطبیقی، -39

ترجمه محمدحبیبی مجنده، چاپ اول، انتشارات دانشگاه مفید�متین دفتری، احمد )1349(، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، ج 1، تـــهرن، بـــی جا، چاپ -40

چهارم�محمدزاده اصل، حیدر )1379(، داوری در حقوق ایران، تهران، انتشارات ققنوس، چاپ اول�-41مدنی، سید جالل الدین؛ آیین دادرسی مدنی، جلد 2، تهران، انتشارات دانـشگاه مـلی ایران، بی تا�-42

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

66

سال دوم شماره 6 زمستان 97

محمدی، محســن )1393(� طواری رســیدگی از طریق داوری، پایان نامه کارشناســی ارشد -43حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسالمی واحد میبد�

مرادیــان، علیرضا؛ بهمن پوری، عبداله؛ امیری، مجاهد )1394(� بررســی اعتبار امر مختومه -44درامور مدنی در حقوق ایران و فرانسه، کنفرانس ساالنه رویکردهای نوین پژوهشی در علوم انسانی�

مرتضوی، عبدالحمید؛ نورعلی زاده خرمی، خدیجه )1391(� تحلیل و بررســی جانشــین های -45حــل اختالف در حقوق ایــران و نهادهای بین المللی با تکیه بر الیحه نهــاد داوری ایران، پایان نامه

کارشناسی ارشد دانشگاه عالمه محدث نوری�میــر محمد صادقی، حســین )1382(� اعتبار امر مختومه در اساســنامه دادگاه کیفری بین -46

المللی، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 38�محبی، محســن )1383(، “امتیازات داوری از حیث اجرای رأی داوری”، در مرکز داوری اتاق -47

ایران، داوری نامه- 1، زیر نظر حســین نقیبی، انتشارات مرکز داوری اتاق بازرگانی و صنایع و معادن جمهوری اسالمی ایران�

محبی، محســن )1380(، نظام داوری اتاق بازرگانی بین المللی، چاپ اول، انتشــارات کمیته -48ایرانی اتاق بازرگانی بین المللی�

مدنی، سیدجالل الدین )1379(، آئین دادرسی مدنی، جلد دوم، تهران، انتشارات پایدار�-49نیکبخت، حمیدرضا )1385(، شناســایی و اجــرای اراء داوری های بین المللی در ایران، چاپ -50

اول، موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی�نیــازی، عباس )1390(� اعتبار امر قضاوت شــده در رأی داور، فصلنامــه دیدگاه های حقوق -51

قضایی، شماره 55�واحدی، جواد )1377(� رسیدگی به ماهیت دعوی پس از ابطال رأی داور، حقوقی دادگستری -52

«، شماره 22�همت یار، رضا )1395(� ماهیت حقوقی شرط داوری در ضمن قراردادها، رسا گستر�-53

منابع انگلیسی54-Alderfer, H., 1956, American Local Government and Adminis tration, the Mcmillan Company.55-Ghalibaf, M.B., 2008, Spatial Dis tribution of Local Government S trategy of Political Power, Amirkabir, Tehran.56- Li Hu,arbitration ex aequo et bono in china (2000), arbitration: the journal of thd chartered ins titute of arbitrators, vol.66,No. 3,,p.188.57- Hong – Lin Yu,amiable (2000) compos tion: a learning curve:,journal of international arbitration, Vol,17,no.1,,p.79.58-Hafeznia, M.R., & Kaviani, M., (2004), The New Approaches in the Political Geography, Samt, Tehran.

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20

ریداو

در مه

ختور م

امبار

اعت

67

سال دوم شماره 6 زمستان 97

59-Hafeznia, M.R. and Veisi, H., (2007), Comparative S tudy Local Forum with Islamic Councils (before and after the Islamic Revolution of Iran), Journal of Political Science. Year II, No.40, pp. 113 - 75.60-Moghimi, S.M., (2003), Local Government Affairs Management and Municipal Councils, Samt, Tehran.61-Nejati, H., (2001), Modern Society, Citizenship and Participation, Journal of Urban Management, No. 5.62-Saeeid R.N. & Kazemian, G.R., (2001), Feasibility of Transferring New Tasks Municipalities Organuzation of Iran, Tehran.63-Binder, Peter (2000), International Commercial Arbitration in UNCITRAL Model Law Jurisdictions,Firs t Edition, Sweet & Maxwell, London,.64-Collier John & Vaughan Lowe (1999), The Settlement of Disputes in International Law, Ins titutions and Procedures, Oxford University Press, Oxford.65-Craig, W. Laurence, William W. Park & Jan Paulson (1990), International Commercial Arbitration, Oceana Publications.INC.New York.66-Cremades, Bernardo M. & Ignacio Madalena (2008), Parallel Proceedings in International Arbitration, Arbitration International, Vol.24, No.4 availavle at http:www.bcremades.com/esp/archivos/ignacio/PA.67-Derains,Yves & Eric A. Schwartz (1998), A Guide to the New ICC Rules of Arbitration, Kluwer Law International.68-Holtzmann, Howrad and Joseph E. Neuhaus (1989), Uncitral Model Law on Internationmal Commercial Arbitration, Kluwer Law and Taxation Publishers, Deventer.69-Redfern Alan and Martin Hunter (2004), Law and Practice in International Commercial Arbitration, Sweet & Maxwell, London.70-Rubino-Sammartano, Mauro (1995), International Arbitration Law, Aditya Books Private Limited, New Delhi, India.71-Sutton, David S t.John (1997), Russel on Arbitration, Firs t Published, Sweet & Maxwell, London.

Dow

nloa

ded

from

mal

ieh.

dmk.

ir at

7:3

8 IR

ST

on

Sun

day

Dec

embe

r 6t

h 20

20