3

Ö�RENME FAAL�YET�-1 Bu ö�retim faaliyeti sonunda uygun atölye ortam� sa�land���nda tekni�e uygun olarak

elektrik ark kaynak makinesini kaynak yapmaya haz�r hale getirebileceksiniz.

� Metal i�leri meslek dal�nda kaynak yapan i�letmelerden elektrik ark kayna�� ile diki� çekmede kullan�lan makine, tak�m, araç gereç ve cihazlar�n kayna�a haz�rlan�� a�amalar�n� bir rapor halinde haz�rlay�n�z.

� Bu makine, tak�m, araç gereç ve cihazlar�n isimlerini ö�renerek not ediniz. � Ayr�ca kaynak yap�m�ndaki i�lem basamaklar�n� rapor olarak haz�rlay�n�z. ve

yapt���n�z çal��may� s�n�fta sununuz.

1. ELEKTR�K ARK KAYNA�I

1.1. Kayna��n Tarihçesi El ile yap�lan normal ark kayna��n�n mazisine göz at�ld���nda üç ayr� usül göze çarpar.

Bunlar�n en eskisi Benardos usulüdür.(1885) Daha sonra 1889 y�l�nda Zerener buldu�u usülde, ark� iki karbon elektrot aras�nda

te�kil etmi�tir 1889 y�l�nda da Slavianoff bugüngü ark kayna��n�n esas�n� buldu. Slavianoff usülünde karbon elektrot yerine, ç�plak metalik bir elektrot ile i� parças� aras�nda ark te�kil edilerek elektrotda erimek suretiyle kaynak a�z�n� doldurmaktad�r. Slavianoff usulünde de erimi� haldeki kaynak banyosunu havan�n tesirinden korumak mümkün olmam��t�r. Ancak 1908 y�l�nda �sveçli Oscar Kjellberg elektrot örtüsünü bularak bu mahsuru ortadan kald�rm��t�r.

1.2. Kayna��n Tan�m�

Metalik malzemeyi �s� veya bas�nç ya da her ikisini birden kullanarak ve ayn� cinsten ve ergime aral��� ayn� ya da yakla��k bir gereç katarak veya katmadan birle�tirmeye metal kayna�� ad� verilir.

Söz konusu iki parçan�n birle�tirilmesinde ilave bir gereç kullan�l�yorsa, bu gerece ilave metal ya da ek kaynak teli ad� verilir.

1.3 Kaynak Çe�itleri

Genelde yap�lan kaynak çe�itleri; � Elektrik ark kayna�� � Oksi gaz kayna��

Ö�RENME FAAL�YET�-1

AMAÇ

ARA�TIRMA

4

� Elektrik direnç kayna�� � M�G-MAG kayna�� � T�G kayna�� � Tozalt� kayna��

1.4 Kaynak Temel elemanlar�

1.4.1.Kaynak Makineleri

Ark kayna��n� hem alternetif ak�mla, hem de do�ru ak�mla yapmak mümkündür. Dolay�s�yla kaynak makineleri:

� Do�ru ak�m veren kaynak makineleri, � Alternatif ak�m veren kaynak makineler olarak ikiye ayr�l�rlar.

1.4.1.1. Kaynak Jenaratörleri: Bu gruba giren kaynak makineleri bir kuvvet makinesi taraf�ndan harekete geçirilerek, kaynak için gerekli elektik ak�m�n� üretirler.(Resim 1.1)

Resim 1.1 : Elektrik Enerjisi �le Çal��an Jenaratör Kaynak Makinesi Kaynak jenaratörlerinde ak�m üreteci görevini dinamo yerine getirir. Dinamo

harekete geçirilir. Bu i�lem ya elektrik ya da içten yanmal� motor ile yap�l�r. Harekete geçme sonunda dinamo rotoru, manyetik alanda döner ve bunun sonucunda da elektrik ak�m� üretilmi� olur. Üretilen elektrik enerjisi, rotor milndeki kolektörden iki adet kömür f�rça arac�l� ile çekilr ve kaynak kablolar� yard�m� ile kullanma yerine gönderilir

Kaynak jenaratörleri a�a��da belirtilen olumsuzluklar nedeni ile pek tercih edilmezler. � Bak�m giderlerinin yüksek olmas�. � Buna ra�men ömürlerinin k�sa olmas�. � Maliyetlerinin yüksekli�i. � Verimlerinin dü�üklü�ü(% 45-65). � Bo�ta çal��ma tüketimlerinin yüksekli�i.

Ancak özellikle �antiye çal��malar�nda, elektrik enerjisinide kendilerinin üretmesi ve

do�ru ak�m kullanman�n bütün üstünlüklerine sahiptirler. Ayr�ca özel kaynaklar�n ve demir olmayan metallerin kayna��nda da, do�ru ak�m sa�lamas� sebebi ile ba�ar�l� bir �ekilde kullan�l�r.

5

Resim 1. 2 :�çten Yanmal� (Dizel,Benzin) Jenaratör Kaynak Makinesi 1.4.1.2. Kaynak Redrösörleri: Elektrik �ebekesinde bulunan ak�m�n türü alternetif ak�md�r. Redresörler alternatif ak�m� do�ru ak�ma çevirirler.(Resim 1.2)Bu yönleri ile jenaratörlere benzetilirler. Ancak jenaratörler gibi dairesel hareket yapan organlar� olmad��� için sessiz çal���rlar ve jeneratörlere nazaran daha az masrafl� makinelerdir. Yal�n olarak bir redresör iki ana k�s�mdan meydana gelir. Birinci k�s�m bir transformatörden olu�ur. Redresör üzerinde bulunan transformatör, �ebekeden al�nan ak�m�n, kaynak yap�labilecek de�erlere dönü�türülebilmesi görevini üslenmi�tir. Yani elektrik ak�m�n�n gerilimini dü�ürüp �iddetini art�r�r. Redresörün ikinci organ� olan redresör(do�rultmaç) ise, elde edilen bu kaynak ak�m�n� do�ru ak�ma çevirme görevini üstlenmi�tir.

Resim 1.3 : Redresör Tipi Kaynak Makineleri

1.4.1.3 Kaynak Transformatörleri: Alternatif ak�m veren kaynak makinelerine transformatör veya k�sa ad�yla kaynak trafosu ad� verilmektedir. Alternatif ak�m� do�ru ak�ma çevirme gibi özel�lkleri yoktur.

6

Resim 1. 4 : Transformatör Tipi Kaynak Makineleri

1.4.1.4 �nverter Kaynak Makineleri: Demir ile beraber bak�r, nikel ve di�er tip ala��ml� ve ala��ms�z metaller, paslanmaz çelik ve aliminyum kaynaklar�n� MIG-MAG VE TIG kayna��ndave her tip örtülü elektrot ile yap�lacak kaynaklarda kullanabilen çok hafif ve yüksek performansl� kaynak makinesidir. Ayr�ca progranabilme ve haf�zas�na kay�t etme seçenekli olarak üretilen modelleri sayesinde kritik i�ler için kullan�labilirler.( Resim 5) 1.4.2 Kaynak Pens ve �asesi

Kaynak için gerekli olan ark�n olu�abilmesi, elektrik ak�m�n�n elektroda, oradan da i� parças�na iletilmesini gerektirir. Makinelerin üretti�i kaynak ak�m�, kaynak kablolar� arac�l��� ile elektroda iletilir. Üretilen elektrot ak�m�n�n, kaynak elektroduna iletilmesi, buradan da i� parças�na yönlendirilmesi kaynak i�leminin ana prensibini olu�turur. Gerek elektrodun kavranmas� gerekse kaynak diki�inin istenilen �ekilde biçimlendirilebilmesi için, kaynak pensi ad� verilen aparatlara ihtiyaç vard�r (Resim 1.6 )

Resim 1.5. �nverter Kaynak Makinesi Resim 1.6 :Kaynak Pensi

Kaynak elektrodunun ark olu�turmas� için kaynak makinesinden al�nan ak�m�n di�er

ucunu kaynak yerine birle�tirmek için kullan�lan ba�lant�ya kaynak �asesi denir. �asenin kaynak yerine veya kaynak masas�na ba�lanmas� için de�i�ik �aseler mevcuttur.( Resim 7)

De�i�ik i� parçalar�n�n kaynak edilmesi s�ras�nda, ço�u kez �asenin yer de�i�mesi

gerekti�inden, �asenin portatif bir düzenekte olmas� tercih edilmektedir. Yer de�i�mesi kolay bir �ase aparat�ysa ya m�knat�sl� veya i�kence türünde olabilir.

7

�asenin i� parças�na direkt olarak ba�lanma gere�i vard�r. Kesinlikle bir metal kullan�larak, �asenin iletim yapmas�na izin verilmemelidir

Resim 1.7:Kaynak �aseleri

1.4.3 Kaynak Maskeleri ve Cam� Gözlerin zararl� ���nlardan korunmas� için kaynak ark�na renkli koruyucu özel camlarla

bak�lmas� zorunludur. Kaynak s�ras�nda s�çramalar�n cama zarar vermemesi ve k�r�lmalar�n� engellemek için, camlar iki adi cam aras�na konularak maskeye tak�l�r.( Resim 1.9 )

Camlar�n korunmas� ve kullan�lmas�n�n kolayla�t�r�lmas� için maske ad� verilen kaynak temel elemanlar�na ihtiyaç vard�r. Koruyucu camlar ile gözleri korudu�u gibi zararl� ���nlar�n kaynakç�n�n yüzünden olumsuz etkiler b�rakmas�na da engel olan maskeler, ���nlar�n yüz derisini yakmas�n� da önler maskeler el ya da kask türünde olabilir.

Resim 1.8 :Solar Hücreli Özel Kaynak Camlar�

Ayr�ca puntalama veya çok k�sa ark gereken ve kaynak yerini görerek yap�lacak

kaynak i�leri için, kaynak s�ras�nda solar hücrelerden ald��� güç ile koyula��p di�er zamanlarda görü�ü kolayla�t�ran özel kaynak camlar� da vard�r.( Resim 1.8)

Resim 1.9 :Elektrik Ark Kayna��nda Kullan�lan Ba� Ve El Maskeleri

8

Kaynak kablolar� gerekti�inde birbirlerine özel ekleme parçalar� yard�m�yla eklenmelidir.Yol gibi geçilen yerlerde kablolar�n üzerleri koruyucu bir sac ile

kapat�lmal�d�r.Daha da önemlisi uzun çal��malar sürelerinde kaynak kablolar�n� koltuk alt�n�za almay�n! Çünkü koltuk altlar�n�n çal��ma s�ras�nda ter nedeni ile �sland���, ve bu terin elektrik ak�m�n� iletmede bir iletken gibi davrand��� belirlenmi�tir. Kaynak kablosunda herhangi bir nedenle olu�mu�

k�sa devre terli koltuk altlar�ndan kaynakç�y� etkilemekte ve ölümle sonuçlanabilen kazalara neden olmaktad�r.

1.4.4. Kaynak Kablolar� Kaynak kablolar�, kaynak makinelerinde üretilen ak�m� kaynak pensi ve kaynak

�asesine aktarmada kullan�lan bak�r sarg�l� üzeri plastik malzeme ile kaplanm�� kablolard�r. Kaynak kablolar�n�n kal�nl���, kaynak makinesinden al�nan ak�m�n �iddetine göre seçilir.

1.4.5 Kaynak Makinesini Kayna�a Haz�rlama Kaynak makinelerinin kaynak ba�lamadan önce ba�lant�lar�n�n (�ase, pens, elektrik

vb.) kurallara uygun olarak yap�lm�� olmas�, kaynak kablolar�n�n iyi yal�t�lm�� ve yeterli kesitte bulunmas�, amper ayar�n�n çekilecek malzemeye göre ayarlanmas� gerekir.

1.5 Kaynak Yard�mc� Elemanlar�

Elektrik ark kayna��n�n ba�ar�l� bir �ekilde yap�lmas�nda, yukar�da s�ralad���m�z kaynak temel elemanlar�n�n önemi büyüktür. Her birinin kaynak için gereklili�i tart���lmaz. Ancak yard�mc� elemanlar ile desteklenmeleri gerekmektedir. Asl�nda kaynak temel elemanlar�yla yard�mc� elemanlar, birbirlerinin ayr�lmaz parçalar�d�r

�imdi bunlar� s�ras�yla tan�yal�m;

1.5.1. Kaynak Masas� E�itim görmü� vas�fl� bir kaynakç�n�n, her pozisyon kaynak yap�yor

olabilme �art� vard�r. Kaynak i�leminin gerçekle�tirilece�i is parçalar�n�n, kaynakç�n�n en rahat kaynak diki�i yapabildi�i konumda olaca�� dü�ünülemez. Özellikle büyük i� parçalar�nda bu durum, daha belirgin olarak ortaya ç�kar. Ancak kaynak ��leminden istenilen verimin al�nmas�, bir bak�ma kaynakç�n�n en rahat biçimde çal��mas�n� da gerektirir. (Resim 1.10 -1.11)

9

�ekil 1.11: Kaynak Masas� Resim 1.10:�� parças� pozisyonuna göre tasarlanm�� bir Kaynak Sehpas� (masas�)

Tüm bunlar dikkate al�nd���nda, kayna��n rahat çal��mas�na olanak tan�yacak

masalar�n ve aparatlar�n kullan�lmas� faydal� olur. Kaynak yap �lacak i� parçalar �n �n� üzerin de kon um lan d�r�ld��� v e kayn akç�n �n r ahat çal��mas�n a olanak tan �yacak �ek ildeki düzenek ler i m asa ve po zisyoner ler olarak grup lam ak yer in de o lur. Masa-lar kayn akç�n�n çal��ma s�ras�n dak i t üm gerek sin imlerin i kar ��lay abilecek n iteliklerin in yan �n da, kayn at�lacak i� p arças�n �n boy utlar �na da uy gun o lmal�d�r . 1.5.2 Önlük Eldiven

Kaynak maske ve camlar� konusunda bilgiler verilirken ark�n meydana getirdi�i enerjinin %85’inin �s�, geri kalan�n ���k enerjisi olarak aç��a ç�kt���ndan bahsetmi�tik. Is� enerjisinin büyük ço�unlu�u, kaynak alan�n�n ergitilmeslnde harcan�r. Bir miktar� çevreye yay�l�r.

Kaynak s�ras�nda ergimi� metal ve örtü damlac�klar� etrafa saç�l�r. Bu ergiyikler kaynakç�da yanmalara neden olabilir.

�ekil 1.3:Kaynakç�n�n Koruyucu Elemanlar� : Kaynakç� Önlükleri,Tozluklar,Mi�fer

10

Resim 1.11 : Kaynakç� Ayakkab�lar� ve Deri Eldiveni

Kaynak i�lemiyle u�ra�an ki�ilerde koruyucu önlemlerin al�nmas�n�n önemi büyüktür. Bu olumsuzluklar� önlemek için özel deri eldiven, deri önlük, kaynakç� ayakkab�s� vb.koruyucu malzemeler kullan�l�r. (�ekil 1.3- Resim 1.11)

Resim 1.12:Kaynak ortam�

1.5.3. Kaynak Çekici Kaynak diki�i üzerinde olu�an cürufun temizlenmesinde kullan�lan, özel yap�daki

çekiçlerdir. Ayr�ca kaynak esnas�nda olu�an bo�luklar� temizlemek için de kullan�l�r. Bu çekiçlerin bir a�z� düz, di�er a�z� ise sivri �ekildedir.(resim 1.13)

Düz a��zla, yüzeydeki kabuk ve çapaklar, sivri a��zla ise kaynak bo�luklar�ndaki curuf

temizlenir.

Resim: 1.13 :De�i�ik �ekillerde Üretilmi� Kaynak Çekiçleri

11

1.5.4.Tel F�rça

Diki�, kaynak çekiciyle cüruflardan temizlendikten sonra, özel f�rçalar ile

s�çramalardan meydana gelmi� metal parçalar�ndan da ar�nd�r�l�r. Böylece kaynak diki�i temizlenmi� olur. Bu i�lem için üretilen f�rçalar, elle kullan�labilecek bir yap�ya sahiptir.(Resim 1.14)

Resim 1.14 : Tel F�rça 1.5.5. Pens Sehpas�

Kayna�a ara verildi�inde kaynak pensinin konuldu�u sehpalard�r. Sehpan�n pens

konulan k�sm�, elektrik enerjisine kar�� yal�t�lm�� olmas�, ark olu�umunu önlemek bak�m�ndan önemlidir. Olumsuzlu�a meydan vermemek için pensin duvara denk gelen bir yere, özel aparatlar kullan�larak as�lmas�, daha do�ru bir uygulamad�r.(�ekil 1.4 )

�ekil 1.4: Pensin Özel Aparatlar Kullan�larak Duvara As�lmas� Daha Do�ru Bir Uygulamad�r

12

1.5.6 Kaynak Paravanlar� Kaynak ark�n�n olu�umu s�ras�nda kullan�lan elektrik enerjisinin, �s� ve ���k enerjisine

dönü�tü�ünü biliyoruz. Kaynak yapan ki�i, bu ���nlardan korunmak için içyap�s�nda özel camlar bulunan maskeler kullan�r. Ço�unlukla bir atölyede kaynakç� tek ba��na çal��maz. Çevresinde kaynak yapan ya da ba�ka i�ler üreten çal��anlarda bulunur. Çevrede çal��an ki�ilerin ve di�er kaynakç�lar�n ���nlardan etkilenmemesi için, kaynak yap�lan alanlar�n çevresi, özel paravanlar ya da perdeler ile kapat�lmal�d�r. Paravanlar�n görevlerinden biri de, ���nlar�n çevreye zarar� engellemesi yan�nda, kaynak k�v�lc�mlar�n�n verdi zarar� da engellemektir. (Resim 1.15- �ekil 1.5 )

Resim 1.15 :Modern Bir �ekilde Üretilen Kaynak Kabini

�ekil 1.5 Kaynak Paravan�

13

1.5.7. Aspiratör ve Vantilatörler Ortaya ç�kan tüm duman ve gazlar�n kaynakç�ya zarar vermesini engellemek için

kaynak yap�lan ortamdan uzakla�t�r�larak yerine kaynakç�n�n soluyabilece�i temiz havan�n gönderilmesi gere�i vard�r.( Resim 1.16 )

Kaynak an�nda ç�kan zararl� duman ve gazlar�n o bölgeden uzakla�t�r�lmas� için özel emici düzeneklere gereksinim duyulmas�, aspiratör kullan�lmas�na neden olmaktad�r. Bu amaçla geli�tirilen donan�mlar, görevlerini tam anlam�yla yerine getirebilmeleri için kaynak alan�n�n mümkün oldu�unca yak�n�nda olmal�d�r. Böylece kaynak esnas�nda ortaya ç�kan dumanlar aspiratör taraf�ndan an�nda ortamdan uzakla�t�r�l�r.

Resim 1.16: Kaynak Duman�n�n (Zararl�) Kaynakç�y� Etkilemeden Emilmesini Sa�layan De�i�ik

Konumlarda Konumland�r�lan Aspiratör

16

Ö�RENME FAAL�YET�-2

AMAÇ Bu ö�retim faaliyeti sonunda uygun atölye ortam� sa�land���nda tekni�e uygun

olarak elektrik ark kaynak makinesini ile ark olu�turabileceksiniz.

ARA�TIRMA

� Metal i�leri sektöründe faaliyet gösteren i�letmeleri ziyaret ederek kaynakç�lar�n

kaynak makinelerinin amper ayarlar�n� nas�l ve neye göre ayarlad�klar�n� � Kaynak s�ras�nda ne gibi güvenlik önlemleri ald�klar�n� ö�reniniz. Ö�rendi�iniz bu

bilgileri s�n�fa getirerek arkada�lar�n�zla payla��n�z.

2 ELEKTR�K ARKI

2.1. Elektrik Ak�m� Hakk�nda Genel Bilgi Elektrik ak�m�, elektrik �leten iletkenler üzerinde, elektronlar�n hareketi olarak

tan�mlanm��t�r. Elektrik ak�m�, ( + ) ve (-) yüklere sahip elektronlar�n bir elektrik devresi üzerindeki hareketleri a�a��daki �ekilde görülmektedir. Bu devre üzerinde, elektrik üretecinden al�nan ak�m�n (+) de�eri, iletken üzerinden geçerek �altere gelir. �alterin kapat�lmas� ile devre tamamlanarak ak�m ampermetreden geçer.( �ekil 6 ) Bu esnada, devreden geçen ak�m�n de�eri amper olarak okunur. Buradan geçen ak�m, bir devre üzerinde bulunan motoru çal��t�r�r. Üreteçten al�nan ak�m, (+) kutuptan ( -) kutba do�ru gider. Ak�n�m de�eri, iletken üzerinden geçen ak�m�n �iddeti olarak söylenir. Yani, ak�m �iddeti, belirli bir zaman aral���nda belirli bir kesitteki iletken üzerinden geçen elektron say�s�d�r.

2.2 Kaynak Ak�m�n�n Tan�m�

�ehir �ebekesinden al�nan 220 V'luk ak�m, kaynak makinesinin primer sarg�lar�na gelir. Bu sarg�lar üzerinden geçen 220 V'luk ak�m�n de�eri 220 V'tan 65 V'a dü�ürülür. 65 V'a dü�ürülen bu ak�m iki sarg� aras�ndaki transformatör arac�l��� ile sekonder sarg�lara aktar�larak ak�m�n �iddeti art�r�l�r. �iddeti art�r�lan bu ak�m, kaynak makinesinin pens ve �asi ç�k��� olarak kullan�lan ç�k��lara aktar�l�r.

Elektrik ak�m�n�n amper de�eri, sekonder sarg�lar arac�l��� ile 10 ile 100.000 amper aras�nda de�i�tirilebilir. Amper de�eri yüksek olan bu ak�m pens ve �asi aras�na konulan iletkenden (elektrottan) geçerken dirençle kar��la��r ve 4,000 °C dereceye varan yüksek s�cakl�k sa�lar. Bu s�cakl�kla i� parçalar� ve elektrod eritilir. Ak�m�n amperinin yükseltilmesi ile elde edilen ak�ma kaynak ak�m� denir. Bu ak�m�n voltaj de�eri en fazla 65 volt ve amper de�eri ise sarg� durumuna göre 10 – 100.000 amperdir.

Ö�RENME FAAL�YET�-2

AMAÇ

ARA�TIRMA

17

Kaynak maskesiz ve paravans�z

çal��may�n�z . �� önlü�ü ve eldiven

kullan�n�z . ��i verilecek sürede

bitiriniz .

�ekil 2.1 : Elektrik Devresi 2.3 Kaynak Amper Ayar�

Kaynak de�erlerinden de�i�ikli�in en çok yap�ld��� k�s�m, ak�m ayar�ndaki de�i�ikliklerdir. Kaynak makineleri 10-600 amper aras�nda kaynak ak�m� üretebilirler. ��te kaynak ak�m�n�n ayarlanmas�, bu de�erler içerisinde mümkündür. Do�al olarak ayar aral���, makinenin cinsine göre farkl�l�klar gösterir. Büyük ve güçlü makinelerde üst s�n�r olarak 600 Amper verilirken, daha küçük makinelerde bu de�er daha a�a��lara kadar dü�ebilir. Mühim olan kaynak makinesinin beklenen ak�m ayarlar�nda gerçek de�erlere ula�mas� ve bu aral���n kademeli olarak elde edilmesidir. Böylece de�i�ik çapa sahip elektrotlar ile de�i�ik kal�nl��a sahip metallerin kayna�� gerçekle�mektedir. Elektrik ark kaynak makineleri ald��� elektri�in voltunu dü�ürüp amperini yükseltirler.

Elektrod çekirdek k�sm�n�n her bir milimetresi için 40 Amperlik de�er herkes taraf�ndan kabul görmü�tür. Buna göre 3,25 mm çap�ndaki bir elektrotun kaynakl� birle�tirmede kullan�lmas� s�ras�nda ak�m ayar�n�n, 40x3,25= 130 Amper olmas� önerilir. Ancak bu de�erlerin örtü gerecine göre farkl�l�klar gösterdi�i, aksi belirtilmedikçe bu formüle sad�k kal�nmas� gerekti�i göz ard� edilmemelidir. Tablo 1 de parça kal�nl��� ve elektrot çap�na göre seçilecek k�lavuz de�erler verilmi�tir.

18

Elektrod Çap� Parça Kal�nl��� Oksit

Elektrod Bazik

Elektrod Rutil

Elektrod 2,5- 3 mm 80-120 80-110 50-80

3.25 4-6 mm 110-160 100-150 75-115

4 6 mm 150-220 140-200 115-160

5 6-8 mm 190-300 200-260 130-220

6 8- 10 mm 250-380 220-370 180-250

7 10 mm 280-440 220-370 200-300

Çizelge 2.1: Parça kal�nl��� ve elektrot çap�na göre amper ayar� yapm�

2.4 Ark Olu�turma Çe�itleri Elektrotla parçan�n belirli mesafede tutularak elektron geçi�i sa�lanmal�d�r.Ark

olu�turma iki yolla yap�labilir.

2.4.1 Vurarak Ark Olu�turma

Birinci yöntem, elektrotun i� parças�na vurulmas�d�r. Kaynak i�leminin yap�laca�� yerden yakla��k 5 mm. uzakl��a, elektrotun ucu ile vurulur. Vurma �iddeti, elektrot örtü-sünün k�r�lmas�na neden olmayacak biçimde olmal�d�r. Genelde bu tür ark olu�turma daha çok kullan�lm�� (ara verilmi�) elektrotlarda kullan�l�r. Çünkü elektrot metali gizlemi� ve ak�m geçi�ini kesmi�tir.

2.4.2 Sürterek Ark Olu�turma

�kinci yöntemde ise, yine ilk etapta kaynak ile kapanacak bir alana elektrotun ucu sürtülür ve aradaki havan�n �s�nmas�, dolay�s�yla da ark�n olu�mas� sa�lan�r. Bu iki yöntemin uygulan���, i� parças�n�n cinsine göre farkl�l�k gösterebilir. Elektrotun yak�l��� çok k�sa bir süreç içerisinde gerçekle�tirilir. Elde edilen ark, sonradan kayna��n ba�lang�ç k�sm�na ta��n�r.

2.5 Ark Boyu Mesafesi Ark boyu kaynak esnas�nda erimi� kaynak banyosunun yüzeyi ile elektrod telinin ucu

aras�ndaki uzakl�kt�r.Ark boyu uzad�kça ark gerilimi de yükselir.

Ark boyu, dolay�s� ile de ark gerilimi, örtülü elektrod ile ark kayna��nda diki�in biçim ve kalitesi bak�m�ndan en önemli etmenlerden bir tanesidir; bu kaynak yönteminde ark boyu kaynakç� taraf�ndan ayarland���ndan ve sabit tutuldu�undan bu konuda kaynakç�n�n el melekesi çok önemlidir.

19

Ark boyunun uzamas�, yani ark geriliminin artmas� geni� ve yayg�n bir kaynak diki�inin ortaya ç�kmas�na neden olur ve ark üfleme tehlikesi artar; ark boyunun daha fazla artmas� düzgün olmayan, çok az nüfuziyetli kaynak diki�ine ve a��r� s�çramaya neden olur Normal olarak bazik karakterli elektrodlar hariç, bütün örtülü elektrod türlerinde ark boyu, elektrot tel çap� kadar, bazik elektrodlarda ise tel çap�n�n yar�s� kadar tutulmal�d�r

Ark boyunun, elektrotun ayn� ölçüde ergimesini sa�layacak �ekilde ilerletilmesi sureti

ile mümkün oldu�u kadar e�it tutulmas� gerekir. (�ekil 2.2) Bu ilerleme hareketi, ergiyen bir elektrotla yap�lan kaynaklarda daima gerekli olan bir

i�lemdir. Ark Boyunun Uzun Olmas�

Önce, kaynak s�ras�nda düzensiz ç�t�rt�l� ses. ç�kar. Erimi� metal s�çramalar� a��r� ölçüde olur. Diki�in yüzeyi düzensiz ve diki� fazla geni� olur. Ayr�ca ark�n olu�mas� kesilebilir.( �ekil 2.4)

Ark Boyu K�sa Olursa

Elektrot ço�u kez i� parças�na yap���r. Diki� çok dar ve yüksek olur. Ayr�ca ark�da kesebilir. ( �ekil 2.3)

�ekil 2.3 : K�sa Ark Boyu Aral���, Elektrot �ekil 2.4 : Uzun Ark Boyu Aral���, Elektrot

Çap�ndan Büyük Oldu�unda Olu�ur. Çap�ndan Küçük Oldu�unda Olu�ur.

ark

boy

u elektrod

elektrot hareket açısı

kaynak ilerleme yönü

�ekil 2.2:Normal Ark Boyu (Elektrot Çap�=Ark Boyu)

20

2.6.Ark Olu�turma: (Ark� Yakma) Elektrodun i� parças�na k�saca sürtülmesi ya da noktalama yaparcas�na dokundurulup

çekilmesi suretiyle sa�lan�r. Elektrodan i� parças�ndan uzakla�t�r�lmas� ile ark meydana gelir ve devam eder.

2.7.Kaynak Maskesini Kullanma Elektrik ark kayna�� s�ras�nda arktan

dolay� ortaya ç�kan ���n oldukça kuvvetli olup kaynak yapanlar�n gözlerini ve yüz k�sm�n� etkiler. (Resim 2.1) Bu �����n etkisinden korunmak için yanmaz, plastik veya s�k��t�r�lm�� kar���m malzemeden yap�lan maskeler veya koruyucu ba�l�klar kullan�l�r. Maskelerde bulunan özel camlar �����n �iddetini azaltarak kaynakç�n�n gözlerini zararl� ���nlardan korurlar. Kaynak maskelerine tak�lan özel camlar�n k�r�lmaya ve kaynak k�v�lc�m�n�n s�çramas�na kar�� ön k�s�mlar�na normal bir cam takarak korunmas� gerekir. Resim 2.1 :Ba� maskesi �le yap�lan kaynak 2.8.Kaynak S�ras�nda Al�nacak Güvenlik Önlemleri

Elektrik ark kayna�� yap�lan yerlerde çal��an ki�iler için, baz� sa�l�k ve güvenlik konular�nda, tehlikeler oldu�u bir gerçektir. Elektrik ark kayna�� yap�lan yerlerde; 1-Elektrik �oku 2-Ark radyasyonu 3-Kirli hava 4-Yang�n ve patlama 5- S�k��t�r�lm�� gaz tehlikesi 6-Zararl� ���nlar olabilir.

Resim 2.2 : Güvenlik tedbirleri al�nmadan yap�lan bir kaynak

Kaynak makinelerinde çal��an ki�ilerin, kendilerini korumak için mutlaka kaynak

maskesi kullanmalar� ve i� önlü�ü giymeleri gerekir. Ki�ilerin kendilerini korumalar�n�n yan�nda, çevredekilerin de korunmas� amac�yla kaynak yap�lan bölge paravanla kapat�lmal�d�r.

Dikkat! Kaynak amper ayar�n� ayarlay�n�z.

Kaynak temel ve yard�mc� elemanlar�n� düzenli kullan�n�z.

Unutmay�n�zki bir sonraki i� için ayn� elemanlara ihtiyac�n�z olacakt�r.

21

Bütün bunlar�n, tam anlam�yla yerine getirilebilmesi için, kaynak i�leriyle u�ra�an teknik elemanlar�n, a�a��da s�ralanan maddelere özen göstermesi gerekir:

� Kaynak dumanlar�n�n kaynakç� taraf�ndan solunmas�, sak�ncal�d�r.

� Kaynakç�lar, güvenlik uygulamalar�n� takip etmek için talimatlar almal� ve güvenlik �artlar�na uymal�d�r.

� Kulland�klar� tehlikeli gereçleri tan�mal�, elektrik ile ilgili tehlikeleri ve koruyucu gereçleri kullanmay� bilmelidir.( �ekil 2.4 )

� Kaynakç�lar, özel göz koruma maskeleri ve ark radyasyonuna kar�� korunmak için özel giysiler giymelidir.

� Hava kirlili�ine kar�� korunmal� ve kapal� alanlarda çal���rken dikkatli olmal�d�r.

� Kaynak i�lemi s�ras�nda �s� kullan�ld���ndan, kaynakç�lar ayn� zamanda yang�n ve patlamalara kar�� dikkatli olmal�d�r. Yan�c� ya da s�k��t�r�lm�� hava ile dolu ta��y�c�lara ergitme kayna�� i�lemi uygulanmamal�d�r.

� Radyoaktif bölgelerde, gürültülü ya da yüksek yerlerde çal���l�rken, buralardaki tehlikelere kar�� dikkatli olmal� ve üzerlerine dü�ebilecek bir �ey olan yerlerde çal��mamal�d�r,(Resim 2.2)

� Kaynakç�, çal��ma yerinin �artlar�n� her zaman dikkate almal�d�r. Bu ko�ullar uygun �ekilde kontrol edildi�i ve güvenlik talimatlar�na uyuldu�u taktirde, kaynak i�lemleri di�er endüstri ya da konstrüksiyon i�lerinden daha fazla tehlikeli de�ildir.

�ekil 2.4 :Tedbirsiz Çal��man�n Sonucu

Kayna�a ba�lamadan önce kaynak için gerekli maske,

eldiven vb. ekipmanlar� sa�lay�n�z Ark boyunu, Ark

mesafesini ve elektrot aç�lar�n� faaliyette . Bilgilendi�iniz du�rultuda ayarlay�n�z.

Kaynak ekipmanlar�n� i�i bittikten sonra yerlerine

koyunuz.

23

Ö�RENME FAAL�YET�-3 Bu ö�retim faaliyeti sonunda uygun atölye ortam� sa�land���nda tekni�e uygun olarak

elektrik ark kaynak makinesi ile yatayda düz diki� çekebileceksiniz.

MA � Metal i�leri sektöründe faaliyet gösteren i�letmeleri ziyaret ederek i� parçalar�n�n

kayna�a haz�rlanmas�, ölçme ve kontrol aletleri ile markalama tak�mlar� hakk�nda bilgiler al�n�z.

� Ald���n�z bu bilgileri, kendi atölye ortam�n�zda kulland���n�z ölçme kontrol aletleri ve markalama tak�mlar� ile kar��la�t�rarak farkl� olanlar�n�n isimlerini s�n�fta arkada�lar�n�zla payla��n�z.

3. D�K�� ÇEKME Kaynak ak�m�n�n meydana getirdi�i

ark, i� parças� yüzeyindeki kaynak nüfuziyetinden etkilenen bölgenin erimesine neden olur. Bu arada elektrotun erimesiyle, elektrot metali ve parçan�n nüfuziyetten etkilenen bölgesindeki erimi� kütle birle�ir. Bu birle�mede etkin rol alan elektrot metali, eriyerek bölgede bir kaynak metalinin olu�mas�na neden olur. Kaynak metalinin büyük ço�unlu�u, elektrot çekirdek metalinden meydana gelmi�tir.

Ark�n ilk ba�lang�c�nda meydana gelen kaynak metali, s�cakl���n etkisiyle ak��kan bir hâldedir ve buna kaynak banyosu ad� verilir. Elektrot i� parças�n�n üzerinde tutu�turulup sürekli ayn� yerde tutulursa, kaynak banyosu gittikçe bü- yür ve çevreye yay�l�r. Elektrot kaynak yönünde ilerletilirse kaynak banyosu da bu harekete uygun olarak ilerleyecektir. Kaynak banyosunun ölçülerini belirleme görevi kay-nakç�ya verilmi�tir. Kaynakç�, bu ölçülerde de�i�iklikler yapabilir. Bir bak�ma elektrot i� parças�n�n neresine tutulursa kaynak banyosu, dolay�s�yla da kaynak metali y���lmas� orada meydana gelecektir.( �ekil 3.1)

Ö�RENME FAAL�YET�-3

AMAÇ

ARA�TIRMA

�ekil 3.1:Elektrik Ark Kaynak Bölgesi

24

3.1 Markalama

Kaynak yap�lacak parçalar�n amaca uygun bir �ekilde haz�rlanmas� kayna��n kalitesi, görünü�ü ve düzenli olmas� bak�m�ndan çok önemlidir. Bunlardan biriside kaynat�lacak i� parças�n�n amaca uygun olacak �ekilde markalanmas�d�r.( �ekil 3.2) Markalama için kaynakç�n�n so�uk �ekillendirme bilgilerine ihtiyac� vard�r. Markalama da genelde tebe�ir kullan�l�r.(Bak�n�z markalama modülü’ne)

�ekil 3.2 :Kaynak Parças�n�n Düz Diki� Çekmek �çin Markalanmas�

Kayna�a haz�rl�k i�lemi ba�ar�l� bir �ekilde tamamlan�rsa kaynak için di�er i�lem basamaklar�da ba�ar�l� bir �ekilde sonuçlanacakt�r.

3.2. Kaynak Ba�lang�ç ve Biti� Yerleri Elektrotun yak�lmas� için sürtme ya da vurman�n uygulanabilirli�iniden bir önceki

konumuzda bilgi vermi�tik. Her iki uygulamada da yak�lma i�lemi, diki� ba�lang�ç noktas�nda gerçekle�tirilmez. Genellikle ba�lang�ç noktas�n�n 5-10 mm uza��nda, sonradan kaynak diki�i ile örtülecek bir alan, bu i�lem için uygundur. Bu k�s�mda ark meydana getirildikten sonra diki�in ba�lang�c�na ta��n�r. Bu i�lem yap�l�rken elektrot ile i� parças� aras�ndaki aral���n, gere�inden bir miktar fazla tutulmas� sa�lanmal�d�r.

�ekil 3.3 :Elektrotun Yak�lmas� A�amalar�

25

Elektrotun kaynak diki�lerinin bitiminde de anî olarak ve dik bir biçimde çekilmesi, krater bo�luklar�na yol açar. Anî elektrot çekmenin kaynak diki�i bitimlerinde yol açt��� bir ba�ka sorun, diki�in bitim yerlerinde di�er bölgelere göre daha az �i�kinli�e sahip olmas�d�r.

�ekil 3.4:Diki� Bitiminde Elektrota Verilecek Hareket

�ekil 3.5: Diki� Bitim Yerinde Yap�lan Yeniden Kaynak Banyosu Olu�turma A�ama Lar� Ve Elektrota Verilecek Hareketler

Diki�in her yan�nda ayn� biçim arzu edilen bir özellik oldu�una göre, bu tür sorunlar�n

ortaya ç�kmas�na engel olunmal�d�r. Kaynak diki�inin sonuna do�ru ilerleme h�z� yava�lat�l�p elektrot bir miktar bekletilirse bo�lu�un olu�mas�na engel olunur.( �ekil 3.4-3.5 )

3.3. Kaynak Bölgesi Ak�m ayar�, elektrot çap�, kaynak h�z� gibi faktörlere ba�l� olarak kaynat�lan metalde

bir bölgenin erimesiyle daha sonra so�umas�yla kat�la��r. Bu bölgeye kaynak bölgesi denir.

3.4. Diki� Çekme Teknikleri Elektrik ark kayna�� ile yap�lan birle�tirmelerde yayg�n olarak kullan�lan kaynak

yapma pozisyonu, yatay konumdur. Bu konumda kaynak yapmak, hem sa�l�kl� bir kaynak yapmaya, hem de kaynak yapan�n daha rahat kaynak yapmas�na imkân verir. Kaynak yap�l�rken, elektroda hareket yapt�rmadan diki� çekme ve elektroda hareket yapt�rarak

26

diki� çekme olmak üzere iki türlü diki� çekme tekni�i vard�r. Ayr�ca elektrot tutu� aç�lar� ve kayna��n ilerleme h�zlar� bilgilerine a�a��da yer verilmi�tir

3.4.1. Elektrot Aç�lar�

E�iklik aç�s� (elektrot aç�s�), i� parças� üst yüzeyi ile elektrot aras�ndaki, diki�e göre

uzunlamas�na ve enine do�rultulardaki aç�lar demektir. Elektrot kaynak ba�lang�c�nda i� parças�yla dik bir aç� olu�turacak �ekilde tutulur.

Kayna��n ilerleyen süreçlerinde daha önceden belirlenmi� ölçülerde, kaynak yönüne do�ru yat�r�larak parça üst yüzeyi ile bir aç� olu�turulur. Meydana getirilen bu aç�ya elektrot hareket aç�s� ad� verilir. Bu aç� genelde 75-80 derecedir( �ekil 3.6 ).

�ekil 3.6 :Yatay Pozisyonda Diki� Aç�s�

Çal��ma aç�s�, elektrotun kaynak diki�inin kenarlar�na göre aç�s� olarak tan�mlanabilir.

Bu aç�lar i� parças�n�n konumuna göre de�i�ir. A�a��da farkl� pozisyonlarda örtülü elektrot ile ark kayna��nda uygun elektrot aç�lar� tablo halinde verilmi�tir. (Çizelge 2 )

Gömle�in ilk dü�mesi yanl�� iliklenince di�erleride yanl�� gider. Gerçektede bir dizi i�lemden olu�mu� basamaklar�n ilk a�amas� yanl�� yap�ld���nda bu yanl��l�k di�er basamaklarada bula��r. Bu sebeple yap�lacak olan i�i en ba�tan do�ru yap�n!!!

27

Birle�tirme türü

Kaynak pozisyonu Çal��ma aç�s�

(Derece) Hareket aç�s�

(Derece)

Al�n Yatay oluk 90° 5-20°

Al�n Korni� 80 - 100° 5-20°

Al�n Dik (a�a��dan yukar�) 90° 5 -10°

Al�n Tavan 90° 5- 20°

�ç kö�e Yatay oluk 45° 5-20°

�ç kö�e Dik {a�a��dan yukar�) 35 - 55° 5 -20°

iç kö�e Tavan 30 - 45° 5- 20°

Çizelge 2 :Örtülü Elektrod �le Ark Kayna��nda Uygun Elektrod Aç�lar�

3.4.2. �lerleme H�z�

Elektrot hareketleriyle kaynak banyosunun biçimi, kaynak metalinin miktar� ayarlanabilir. Bu i�lemlerden biri, elektrotun belli bir düzen içerisinde ilerletilmesi olup, bu-na kaynak h�z� (ilerleme h�z� ) ad� verilir.

Kaynak h�z�, kaynak diki�inin nüfuziyetini ve biçimini etkiler.. H�z�n gere�inden fazla olmas�, çok küçük kesitli ve kenarlar� düzgün olmayan, bir kaynak diki�inin olu�mas�na neden olur. Kaynak metaliyle kaynak nüfuziyetinden etkilenen bölgede, istenilen birle�me sa�lanamaz. Böylece de diki� istenilen dayan�kl�l��a sahip olmaz. Bunun tam aksi durumlar da olumsuzluk belirtisidir. Yani dü�ük kaynak h�z�, gere�inden fazla kaynak metalinin y���lmas�na neden olur. ( �ekil 3.8).

�ekil 3.7 Elektrotun Hareket Aç�s�n�n Diki�in Biçimine Etkisi

28

�ekil 3.8:Kaynak H�z� Sonucunda Olu�mu� Iki De�i �ik Diki� Görüntüsü.Normal H�z(Üstte) Ve Gere�inden Fazla H�z (A�a��da)

El becerisi geli�mi� kaynakç�lar, kaynak h�z�n�n ayarlanmas�n� ve sabit tutulmas�

yetene�ini geli�tirmi�lerdir. Bu durum zamanla kazan�lacak bir beceri olarak tan�mlanabilir. Kayna��n i� parças�nda etkili olmas� ve düzgün bir kaynak yüzeyi elde etmek

önemlidir. Bu sebeple, elektrot h�z� ile yanma h�z� orant�l� olmal� ve elektrot, yakla��k dakikada 150 mm olacak �ekilde bir h�zla ilerlemelidir. Bu h�z düz diki� çekmek için belirlenmi� olup yap�lan kaynak çe�idi, kaynat�lacak parça kal�nl��� ve elektrot çap� ile ak�m ayar�na göre de�i�ir.

�ekil 3.9 : Kaynak Bölgesi

3.4.3. Elektrota Hareket Yapt�rmadan Diki� Çekme

Elektroda hareket yapt�rmadan diki� çekme için diki� çekilecek parça belirlenir. Bu parça yüzeyi tel f�rça ile temizlenir. Parça yüzeyine, çelik cetvel yard�m�yla diki� çekilecek yer gözükecek �ekilde renkli kalem, çizecek veya tebe�irle düzgün bir çizgi çizilir. Kaynak makinesi çal��t�r�l�r. Diki� çekmek için kullan�lan elektrod çap� ve ak�m ayar� bundan önceki konular da verilen tablodan seçilir (Çizelge 1). Kaynak �asisi masaya ba�lan�r ve elektrot kaynak pensine tak�l�r. Diki� çekilecek parça kaynak masas� üzerine düzgünce konulur. Kaynak için gerekli olan kaynak maskesi ve eldiven kullan�l�r.

29

Kaynak pensine tak�l� elektrot, i� parças� üzerine do�ru yakla�t�r�larak, kaynak yap�lacak yüzeye vurularak veya çarparak ark olu�turulmas� sa�lan�r. Elektrot kaynak yönünde 75-80°'l�k aç� ile e�ik tutulur ve elektrodun i� parças�na yan taraflardan dik olmas�na özen gösterilir. Elektrot ile i� parças� aras�nda olu�an arktan dolay� elektrod yanmaya ve parça üzerine ergiyerek akmaya ba�lar.( �ekil 3.9 ) Ark�n sürekli olu�mas�, düzgün bir kaynak yap�lmas�, kayna��n parçaya iyi etki etmesi, s�çramalar�n en az olmas� için elektrodun parça yüzeyinde çizilen çizgi boyunca düzgünce ve yanma h�z� ile orant�l� olarak ilerlemesi sa�lan�r.

Yatay konumda kaynak yap�l�rken, i� parças�n�n kal�nl��� az ise, elektrot hareket yapt�r�lmadan çekilir. Kastedilen hareket elektrotun belirlenen bir h�zda kaynak yönünde ilerletilmesidir. Böylece dar geni�li�e sahip diki�ler elde edilir.

�ekil 3.10 :Elektroda Hareket Yapt�rmadan Çekilen Diki�

3.4.4. Elektroda Hareket Yapt�rarak Diki� Çekme Elektrik ark kayna��nda, elektroda hareket yapt�rarak diki� çekme için diki� çekilecek

parça belirlenir. Bu parça yüzeyi tel f�rça ile temizlenir. Parça yüzeyine, çelik cetvel yard�m�yla diki� çekilecek yer gözükecek �ekilde renkli kalem, çizecek veya tebe�irle düzgün bir çizgi çizilir. Kaynak makinesi çal��t�r�l�r. Diki� çekmek için kullan�lan elektrot çap� ve buna göre ak�m ayar� tablodan belirlenir.( Çizelge 1 ) Kaynak �asesi masaya ba�lan�r ve elektrod kaynak pensine tak�l�r Elektroda hareket yapt�r�larak kaynak diki�i çekmek için genel olarak elektrot hareketi elektrodu sa� elle kullananlar için soldan sa�a do�ru düz bir çizgi üzerinde yapt�r�l�r. Kaynak diki�i çeken ki�i pensi sol elle tutuyor ise bu hareket sa�dan sola do�ru yap�l�r.

Elektroda hareket yapt�r�larak kaynak diki�i çekmek için kaynak pensine tak�l� elektrod, i� parças� üzerine do�ru yakla�t�r�l�r. Kaynak yap�lacak yüzeye sürterek veya vurarak ark olu�turulmas� sa�lan�r. Elektrod, kaynak yönünde 75-80° I�k aç� ile tutulur ve elektrodun i� parças�na yan taraflardan dik olmas�na özen gösterilir.

30

�ekil 3.11 :Elektroda Verilecek Hareket

Elektrik ark�n�n sürekli olu�mas�, düzgün bir kaynak yap�lmas�, kayna��n parçaya iyi etki etmesi, s�çramalar�n en az olmas� için elektrodun parça yüzeyinde çizilen çizgi boyunca, düzgünce, yanma h�z� ile orant�l� olarak ilerlemesi sa�lanmal�d�r

3

Ö�RENME FAAL�YET�-1

Uygun atölye ortam�, kaynak temel ve yard�mc� elemanlar� ile gerekli malzemesa�land���nda, tekni�e uygun olarak puntalama yapabileceksiniz.

Piyasada kullan�lan elektrot katoloklar�n� elektrot firmalar�ndan bulup ürettikleri rutiltip elokrotlar ve kullan�m alanlar�n� ara�t�r�n�z.

Rutil tip elektrotun örtüsünü k�r�p ark olu�turmaya çal���n�z, gözlemlerinizi raporhalinde s�n�fa sununuz.

1. PARÇALARIN KAYNA�AHAZIRLANMASI

1.1. Gere�i ve Önemi

Kaynak i�lemi bir dizi i�lem basama��ndan olu�tu�u için kayna�a haz�rl�k k�sm�önemli yer te�kil eder. �yi yap�lmayan kaynak haz�rl��� ilerde ek külfetler olu�turur.

Kayna�a haz�rl�k i�lemi ba�ar�l� bir �ekilde tamamlan�rsa kaynak için di�er i�lembasamaklar�da ba�ar�l� bir �ekilde sonuçlanacakt�r!

Resim 1.1: Kaynak haz�rl��� yap�larak ve güvenlikönlemleri al�narak yap�lan kaynak i�lemi

ARA�TIRMA

AMAÇ

Ö�RENME FAAL�YET�-1

4

Küt-ek ve bindirme kayna��nda, kaynak haz�rl��� olarak kaynak a�z� aç�lmas�na gerekolmasa da, parçalar�n birle�tirilecek yüzeylerinin düzgün olmas� gerekir. Özellikle küt-ekkayna�� için bile�tirilecek parça yüzeylerinin al��t�r�lmas� önemlidir.

Tekni�ine uygun güvenli ve verimli bir birle�tirme için parçalar�n kayna�ahaz�rlanmas� ve kaynak haz�rl��� yap�lmas� gereklidir. Parçalar� kayna�a haz�rlaman�n ilka�amas� birle�tirme yüzeylerinin al��t�r�larak temizlenmesidir.

Resim 1.2: E�e ile parça yüzeyi temizleme

1.2. Kaynak Öncesi Temizli�in Önemi

Her zaman atölye �artlar�nda çal��mak mümkün olmayabilir, üzerinde boya, oksit, ya�bulunan parçalar temizlenmelidir. Parça yüzeyindeki oksit, ya�, boya vb.yabanc� maddelerkaynakl� birle�tirmeyi olumsuz etkiler.

1.2.1. Kaynakl� Birle�tirme Çe�itleri

� Küt-ek kayna��� Bindirme kayna��� �ç kö�e kayna��� D�� kö�e kayna��� Flan� kayna��

Günümüzde, üretim alanlar�nda de�i�ik birle�tirme çe�itleri mevcut olup en s�kkar��la��lan kaynakl� birle�tirme çe�itleri yukar�da verilmi�tir. Bu modül, yatayda küt-ek vebindirme kayna��n� kapsamaktad�r.

1.3. Kaynak Konumlar�

Elektrik ark kayna��nda mümkün ise yatay kaynak konumu tercih edilmelidir. Fakather zaman üretim i�lerinde yatay konumda kaynak yapma imkân� olmayabilir. Özelliklebüyük imalat i�lerinde her konumda kaynak yapmak gerekebilir.

5

Kaynak konumlar�n� 3 madde ile genelleyebiliriz:

� Yatay kaynak� Duvar kayna��� Tavan kayna��

Yatay Konumda Kaynak: Kaynak diki�inin yere paralel oldu�u kaynak konumudur.Bu konumda kaynak banyosunun kontrolü kolayd�r ve kaynak ergiyi�i akmas� olmaz.Güvenli ve kolay kaynak pozisyonudur.

1.4. Elektrotlar

Kaynak bölgesinin doldurulmas� ve birle�iminsa�lanmas� için ilave metal çubu�a ihtiyaç vard�r. Elektrikark�n�n etkisiyle eriyen bu metal ayn� zamanda kaynakbölgesin mekaniksel ve kimyasal özelli�ini de etkiler.

1.4.1. Tan�m

Elektrik ark� olu�turarak eriyen ve kaynak bölgesinidoldurarak birle�meyi sa�layan ilave metal çubu�aELEKTROT denir.

Elektrodun anma çap� elektrot çekirde�inin kesitinekar��l�k gelir ve piyasada o çapa göre an�l�r. Piyasadabulunan elektrotlar anma çap� ve elektrot boyu:

Elektrod çap�: 2- 2.50- 3.25- 4- 5- 6 mm,Elektrod boyu: 250 – 350 – 450 mm dir�malat i�lerinde piyasada en çok tercih edilen

elektrot 350 mm boyuna sahip oland�r. Yan taraftaeletrotun bölümleri görülmektedir.

�ekil 1.1: Elekrodun bölümleri1.4.2. Elektrot Çe�itleri

Kaynakl� birle�tirme i�lemleri, çok de�i�ik biçim ve özelliklere sahip üretim i�lerineuygulanabilir. Bu de�i�ik üretim ihtiyaçlar�na cevap verecek nitelikte çok fazla elektrot çe�itimevcuttur. Elektrik ark kayna��nda kullan�lan elektrotlar�n üzeri örtülüdür ve elektrodlars�n�fland�r�l�rken örtü maddesinin özelli�i göz önüne al�n�r

Örtü maddesinin özelli�ine göre bir s�n�flamaya göre:� Rutil� Bazik� Asit� Oksit� Selülozik� Demir Tozlu� Derin Nüfuziyet

6

�ekil 1.2: Çe�itli elektrot paketleriRutil Elektrotlar

Rutil elektrotlar�n örtü a��rl���n�n % 35’ini titandioksit olu�turur. De�i�ik örtükal�nl���nda üretilen rutil elktrotlar mevcut olup örtü kal�nl���n�n artmas� diki�in mekanikselözelliklerini olumlu yönde etkiler.

Rutil elektrotlar�n örtüsü kaynak diki�ini tamamen örter. Kal�n, siyah / füme renkte,çabuk kat�la�an bir curuf olu�turur. Rutil elektrotlar imalat sanayinde genel amaçl� olarakçok s�k kullan�l�r. Tutu�mas� ve ark olu�turmas� çok kolay oldu�u için acemi kaynakç�elektrodu olarakta bilinir.

Rutil elektrodlar örtü kal�nl���na göre; kal�n örtülü rutil - ince örtülü rutil – rutil asitdiye s�n�fland�r�l�r.

1.4.3. Elektrot Örtüsünün Görevleri

Elektrot metali üzerine kaplanan, ark esnas�nda elektrot metali ile eriyip kaynak ark�n�ve kaynak ergiyik metalini atmosferin olumsuz etkilerinden koruyan kabu�a elektrot örtüsüdenir. Kaynak ark� olu�urken ve olu�umun hemen ard�ndan, kaynak diki�i atmosfere maruzkal�rsa kaynak bile�imine oksijen, azot ve hidrojen etki eder. Kaynak diki�inin mekanikselve kimyasal özellikleri bozulur.

Kaynak ark� elektrot ile parça aras�ndaki aral�k boyunca elektrik ak�m�n�n geçi�idir.Bunun mümkün olmas� için o aral�ktaki atmosferin iyonize olmas� (elektrik ak�m�n�mgeçirmesi) gerekir.

7

�ekil 1.3: Ark Olu�umu ve Elektrot Örtüsünün Kaynak Bölgesini Korumas�

Bunu elektrot örtüsünün, ark s�ras�nda ç�kard��� gazlar sa�lar. Ayr�ca elektrot örtüsüolu�an ark�n ve kaynak diki�inin mekaniksel ve kimyasal özelliklerini olumlu etkiler.

1.4.4. Elektrotlar�n Depolanmas�

Elektrotlar paketler halinde kullan�c�ya sunulur. Elektrot genellikle 100 adetlik olarakpaketlenir. Elektrot çap� artt�kça paket içinde bulunan elktrot adedi dü�er. Elektrot paketleri6’ l� koliler olu�turularak ambalajlan�r.

Piyasadan al�nan paket veya kolili elektrotlar üretim esnas�nda özenle muhafaza edilipdepolanmas� gerekir. Elektrotlar nem gibi elektrodun yap�s�n� bozacacak olumsuzluklardankorunmal�. Rutubet ve nemden uzak kapal� dolaplarda bulundurulmal�d�r.

1.4.5. Elektrot Paketlerinin Üzerindeki Bilgilerin �ncelenmesi

Elektrot paketlerinin üzerinde elktroda ait bilgilerin tümü bulunmaktad�r. Firmalarayr�ca üretimini yapt�klar� elektrotlar�n özel ad ve numaralar�n�n bulundu�u katologlarç�kararak kaynakç�ya elektrotlar hakk�nda geni� bilgiler vermektedir. Ancak bilgilerin ço�ue�itimli bir kaynakç�n�n anlayabilece�i rakamsal ifadeler ile anlat�ld��� için bu sembol veifadeleri bilmek gerekir. Bu modül kapsam�nda Rutil elektrotlar kullan�lacakt�r.

8

Sembol ve rakamsal ifadelerin anlam� a�a��da TS 563’e göre verilmi�tir.

TSE Numaras�

Elle yap�lan elektrik ark kayna��

Mekaniksel özellikleri (çekme dayan�m�,akma dayan�m� , % uzama paket üzerinde verilir)aç�klayan tan�t�m say�s�

Darbe dayan�m� (Paket üzerinde �s� ve vurma enerjisi verilir)

Elektrot örtü tipini aç�klayan sembolAsit örtülü (�nce-kal�n)-------------------------ARutil örtülü (�nce-orta)--------------------------RRutil örtülü (Kal�n)----------------------------RRRutil -Asit (Kal�n)---------------------------ARBazik örtülü (Kal�n)------------------------------BSelülozik örtülü (Orta)----------------------------CRutil- Selülozik örtülü (Orta)----------------R(C)Rutil- Selülozik örtülü (Kal�n)-----------[RR(C)]Bazik örtülü (Rutilkatk�l�-kal�n)-------------B(R)Rutil- Bazik örtülü (Kal�n)---------------[RR(B)]

Elektrod örtü tipi numaras� (1 den 12 ye kadard�rnumara artt�kça örtükal�nl��� artar)

Yukar�da k�sa gösterili�i verilen Elektrot TS 563’e göre ifade edilmi�tir. Elektroda aitsembollerin ve rakamlar�n anlamlar� paket üzerinde verilir. S�ra ile verilen rakamlar�n neyekar��l�k geldi�ini bilmek yeterlidir.

TS563

E 51 32RR

3

9

A�a��da bir elektrot etiketi örne�i görülmektedir:

Etikette verilen bilgileri dikkatle inceleyin, TS 563 E 51 32 RR 8 ‘le ifade edilenrakamsal de�erlerin kar��l���n� etiket üzerinde bulunuz.

Üretici firman�n elektroda verdi�i özel adT�P : RutilTS 563 : E 51 32 RR 8DIN1913 : E 51 32 RR 8ISO2560 : E 51 3 RR 22

Kullan�ld��� yerler ve özellikleri:� Her türlü makine, vagon, gemi, tank kazan

yap�m�nda demir do�rama i�lerinde� Karoseri �asi, çelik mobilya ve çelik

konstrüksiyon i�leri ile boru kaynaklar�ndakullan�l�r.

� Her pozisyonda kaynak yapmayaelveri�lidir.

Kaynak edilebilen çelikler: Elktrotla kaynakedilebilen çelikler belirtilir.

Diki�in Mekaniksel Özellikleri:

Akma dayan�m� : 480N/mm 2Çekme dayan�m� : 550N/mm 2Çentik dayan�m� : 0C de 60 j

: -20C de40 j

Uzama (L=5d) : % 25

ADRES: Üretici firma ad� ve üretim yeri

1.5. Puntalaman�n Gere�i Önemi

Kaynakl� birle�tirme i�leminin ba�ar�l� sonuçlanmas� ve i� parças�n�n kenarlar�n�n�s�n�n etkisi ile birbirine olan mesafesinin de�i�memesi için puntalama gereklidir. Ayr�capuntalama birle�tirilecek parçalar�n ilk düzenlemesidir. Puntalama sonras� son kontrolleryap�larak birle�tirme i�lemine geçilir.

Puntalamay� kaynakl� birle�tirme öncesi parçalarda �s�n�n etkisi ile biçim de�i�ikli�imeydana gelmemesi için yap�lan k�sa ve aral�kl� diki�lerle sabitlenmesi olaraktan�mlayabiliriz. A�a��da puntalama yap�lmadan diki� çekilmeye çal���lm��. Parçalar aras�mesafe (b) �s�n�n etkisi ile aç�lm��. �ekil 1.3.

�ekil 1.3: Is�n�n etkisi ile parçalar�n aras� (b mesafesi) aç�lm��

10

1.5.1. Puntalama Aral��� (Puntalar Aras�ndaki Mesafe)

Puntalama i�lemi bir tak�m kurallar çerçevesinde yap�l�r. Tekni�ine uygun puntalamasonunda ba�ar�l� bir birle�tirme elde edilir. Puntalama düzgün aral�klarla yap�l�r ve parçakal�nl���na göre tesbit edilir.

Parça kal�nl���;

5 mm den az ise ; Puntalama Aral��� = 30 x Parça kal�nl���5 mm den fazla ise ; Puntalama Aral��� = 20 x Parça kal�nl���

Bu aral�klar kaynakç� taraf�ndan ayarlanarak olu�turulur, puntalama i�lemi parçan�n enaz iki yerinden yap�l�r. (Bak�n�z, �ekil 1.4) Kaynak diki�i uzun ise yukardaki parametreleruygulan�r.

�ekil 1.4: Puntalama bo�lu�u (b) ve puntalama aral��� resim üzerinde gösterilmi�tir.

b: Parçalar aras�nda b�rak�lmas� gereken birle�tirme bo�lu�u. Bu bo�luk elektrotçap�na yak�n veya elektrot çap� kadar al�n�r.

11

UYGULAMA FAAL�YET�1. 120x50x5 mm ebat�nda iki adet çelik parçay� puntalay�n�z.

�ekil 1.5: Puntalama yap�lacak parçalar ve puntalaman�n resim üzerinde gösterili�i.

2. Gerekli ise parçalar�n birle�tirilecek yüzeylerini temizleyiniz.3. Temizleme i�lemi gerekli ise bunun için e�e ve z�mpara kâ��d� kullan�n�z.

Resim 1.4: Parçalar�n birle�tirme yüzeylerinin e�e ile tesviye edilip ka��t z�mpara iletemizlenerek kayna�a haz�rlan���

4. Kaynat�lacak parçay� kaynak masas� üzerine düzgün biçimde yerle�tiriniz.5. Masa üzerinde çal��maya engel olacak unsurlar� kald�r�n�z.

6. Elektrot uç aç�s�n� ayarlay�n�z.7. 2.50 mm rutil elektrotu pense uygun �ekilde tak�n�z.8. Diki� Olu�turma modülünden uç aç�s�n� ayarlamay� hat�rlay�n�z.

UYGULAMA FAAL�YET�

12

9. Kaynak makinas�n� kayna�a haz�rlay�n�z.

10. Kaynak makinesinin amper ayar�n� yap�n�z.Amper=40x Elektrot çap�

Amper=40x2.50=100Amper

ELEKTR�K TEHL�KELER�NE D�KKAT ED�N�Z!Elektrik Ar�zalar�n� Yetkililere Bildiriniz.

11. Parçan�n kal�nl���na uygun en az iki yerinden puntalama i�lemini yap�n�z.

12. Puntalama yaparken aspiratörü çal��t�r (�ekil 1.6), önlü�ünüzü giyiniz, eldiven vemaske kullan�n�z (Resim 1.7).

�ekil 1.6: Kaynak paravan�, eldiven, önlük giyerek maske kullanan kaynakç�

Resim 1.5: Kaynak makinesi

13

13. Yapt���n�z puntalamay� temizleyerek kontrol ediniz14. Yapt���n�z puntan�n curufunu s�cakken k�rmay�n�z, gözünüze s�çramas�na dikkat

ediniz!15. Puntay� kaynakc� çekici ile k�r�p tel f�rça ile temizleyip kaynak öncesi son

kontrolleri yap�n�z (Resim 1.7)

Resim 1.7: Yap�lan puntalama veya kaynak diki�inin kaynak çekiçi ile k�r�l�p telf�rça ile temizleni�i.

16. Önlüksüz, eldivensiz ve maskesiz olarak kesinlikle çal��may�n�z.17. Kaynak sonras� kaynak masas�n�n üzerinde tak�m b�rakmay�n�z,18. Kaynak makinesini ve sspiratörü kapat�n�z!

15

Ö�RENME FAAL�YET�-2

Uygun atölye ortam�, kaynak temel ve yard�mc� elemanlar� ile gerekli malzemesa�land���nda, tekni�e uygun olarak küt-ek kayna�� yapabileceksiniz.

Piyasada çal��an kaynak operatörleri ile görü�üp, tecrübe ile geli�tirerek, küt-ekbirle�tirmede uygulad�klar� teknikleri ö�reniniz. Ö�rendiklerinizi rapor halinde s�n�fasununuz.

De�i�ik amper de�erlerinde çal��ma yap�p, gözlemlerinizi s�n�fa sununuz.

2. ARK ÜFLEMES� VE YATAYDA KÜT EKKAYNA�I

2.1. Ark Üflemesinin Tan�m�

Elektrik ark kayna��nda kayna��ndüzgünlü�ü, ark uzunlu�u, elektrot beslemeve elektrot aç�s�n�n elle ayarlanmas�naba�l�d�r. Bu ko�ullar sa�lanmad���n dameydana gelen manyetik alan, arktaoynaman�n yan� s�ra kaynak banyosununkontrolünü de zorla�t�r�r ve kaynak diki�ibozulur.

Manyetik alan�n etkisi ve kaynakc�hatas� ile kaynak ark�nda olu�an sapmalara veyön de�i�tirmelere ark üflemesi denir.

Ark üflemesi ile kaynak curufunun veergiyik metalin ak��� yön de�i�tirir ve ergiyikmetal birle�me bölgesinden uzakla��r (�ekil2.1).

�ekil 2.1 Ark�n yön de�i�tirerek üfleme yapmas�

Ayr�ca ark üflemesini meydana getiren nedenleri �öyle s�ralayabiliriz;

Dalgal� ak�mda çal��mak

Ö�RENME FAAL�YET�-2

AMAÇ

ARA�TIRMA

16

Kaynat�lacak gerecin özellikleriKaynak ark�n�n dar alanlarda yap�lmas� ve buna ba�l� olarak manyetik alan�n artmas�Kaynak �asesinin ark bölgesine yak�n ba�lanmas�

2.2. Ark Üflemesinin Zararl� Etkileri

Ark üflemesi istenmeyen bir olayd�r, hatas�z kaynak yapmay� k�s�tlar. Kaynakc�kaynak ark�na hâkim olamaz ve kaynak curufu ark�n önüne geçerek curuf kal�nt�s� içerenyetersiz bir birle�me, hatal� diki� formu, nüfuziyetsiz zay�f ba�lant�lar elde edilir.

2.3. Ark Üflemesine Kar�� Al�nacak Önlemler

Ark üflemesine kar�� al�nacak önlemleri �öyle s�ralayabiliriz:Mümkün oldu�u kadar k�sa ark boyu ile çal��makMakinenin kutuplar�n� de�i�tirmekÇift toprak hatt� kullanmakElektrot aç�s�n� de�i�tirmek�asenin yerini de�i�tirmekArk üflemesine kar�� al�nacak önlemleri, manyetik alan�n olumsuz etkisini en aza

indirmek ve manyetik alan�n olu�mamas� için uygulanan i�lemler diye tan�mlayabiliriz.

2.4. Küt-Ek Kayna��

Resim 2.1:Küt-ek kayna��na haz�rlanm�� Resim 2.2:Küt-ek birle�tirme yap�lm��parçalar parçalar

Kal�nl�klar� 4 mm ile 8 mm aras�nda olan parçalar�n kaynat�lmas�nda uygulananbirle�tirme çe�ididir. Bu yöntemle yap�lan kaynakl� birle�tirmenin burulma ve e�ilmezorlamalar�na kar�� dayan�m� fazla de�ildir. Al�n birle�tirme olarak da bilinen küt-ekkayna��nda parçalar (gerekli haz�rl�k yap�ld�ktan sonra) kaynak edilecek al�n yüzeyleri biraraya getirilerek kaynat�l�r. Kaynak a�z� açmak gerekmez.

Küt-ek kayna��nda parçalar aras�nda elektrot çap�na yak�n bo�luk b�rak�l�r (b) Küt-ekkayna��n�n sembolü (II) resim üzerinde yan tarafta görülmektedir (�ekil 2.2).

17

�ekil 2.2: Küt-ek kayna��n�n resimle ifade edili�i

2.4.1. Küt-Ek Kayna�� Elektrot Aç�lar�

Elektrik ark kayna��nda birle�tirmenin güvenli verimli ve tekni�ine uygunyap�lmas�n�n kaynakc�n�n tecrübesine ba�l� oldu�unu söylemi�tik. Ancak tekni�ine uygunbir birle�tirme, birle�tirmenin yap�laca�� parçalar�n konumuna uygun elektrot aç�s� vehareketi ile sa�lan�r.

Çal��ma aç�s�: Elektrodun kaynak ilerleme yönüne parelel kenar� ile aç�s�d�r. Diki�çekme modülünden hat�rlay�n�z.

Küt-ek kayna��nda çal��ma aç�s� 90o’dir (�ekil 2.3).

�ekil 2.3: Küt-ek kayna�� çal��ma aç�s�

18

Elektrot hareket aç�s�: Elektrodun kaynak yönüne do�ru yat�r�larak parça yüzeyi ileolu�turdu�u aç�d�r. Diki� çekme moülünden hat�rlay�n�z.

Bu aç� küt-ek kayna��nda 75-80 o’dir (�ekil 2.4).

�ekil 2.4: Küt-ek kayna��nda elektrot hareket aç�s�2.4.2. Küt-Ek Kayna��nda Elektroda Verilecek Hareketler

Diki� çekme modülünde elektrota verilecek hareketleri hat�rlay�n�z. Elektrot kaynakdiki�i yönüne ve elektrot eriyip k�sald�kça ark boyu sabit tutularak a�a�� do�ru indirilir. Buiki hareket d���nda kaynak bölgesinde olu�an ergiyik metalin, birle�tirilecek bölgeyi tamolarak kaplamas� için elektroda diki� yönünde ilerlerken bir tak�m hareketler yapt�r�lmal�d�r.Yatayda küt-ek kayna��nda elektroda a�a��daki �ekillerde görülen, yay çizimli elektrothareketleri yapmak yeterlidir (�ekil 2.5-2.6).

Elektrot hareketi ile

Ergiyik metalin kaynak bölgesine doldurulmas�Kaynak ergiyik metalinin kontrolüBirle�tirilecek parça yüzeyinde ergiyen metallerin kar���m�, sa�lanm�� olur.

�ekil 2.5: Kaynak ilerleme yönüne �ekil 2.6: Elektroda kaynak ba�lang�c� do�ruelektroda verilecek hareket ve diki� an�nda hareket yapt�rma

19

2.4.3: Metalurjik Uyum

Ergimi� kaynak metali elektrot ve kaynat�lacak metal kar���m�ndan meydana gelir.Kat�la�m�� kaynak metalinin yeterli mukavemete sahip olmas� ve güvenli bir birle�tirme içinkaynat�lacak metaller ve elektrot metalinin metalurjik olarak uyumlu olmas� gereklidir.Elektrik ark kayna��nda �s� yoluyla metallerin s�v� hale getirilmi� yüzeyleri aras�nda olu�anve sürekli yük ta��yan metalik bir ba�lant� olu�turulur. Bu ba�lant� atomlar aras� ba� ileolu�turulur. Bu nedenle kaynak yap�lacak metallerin ve elektrodun metalurjik olarakbirbirine kaynak edilebilir olmas� ve metalik özelliklerinin birbirine yak�n olmas� �art� aran�r.

2.4.4. Parça Kal�nl���na Göre Elektrot Seçimi ve Amper Ayar�

Kaynak diki�inin istenilen özelliklere sahip olmas�, yeterli kaynak metalinin kaynakbölgesini doldurmas� ve bu bölgenin yeterli �s� ile birbirine kar��mas� ile mümkündür. Bütünbunlar uygun çaptaki elektrot ve kaynak edilecek parça kal�nl��� göz önüne al�narak uygunamper seçimi ile sa�lan�r. �nce parçalar�n kayna��nda birle�tirilecek yüzey az oldu�u içinince elektrot kal�n parçalar�n kayna��nda yüzey kal�n oldu�u için kal�n elektrot kullan�l�r.Buna ba�l� olarak da elektrot kal�nl��� artt�kça daha fazla �s�ya ihtiyaç oldu�undan ak�mde�eri art�r�l�r.

Amper ayar� hesaplan�rken genel olarak;Amper = 40 x Elektrot Çap� formülünden yararlan�l�r ve üretici firman�n elektrot

paketinin etiketinde belirtti�i de�erler uygulan�r (Diki� çekme modülünden hat�rlay�n�z).

2.4.5. Kaynak Diki�ini Temizleme

Kaynak i�lemi sonunda kaynak curufunun temizlenmesi gerekir. Kaynak i�lemis�ras�nda ark�n etkisi ile kaynak diki�i çevresine s�çrayan parçac�klar parça yüzeyine yap���r.Kaynak curufu so�uduktan sonra kaynakç� çekiciyle k�r�l�r ve temizlenir. Diki� çekmemodülünden hat�rlay�n�z.

Resim 2.3: Düzgün olu�mu� kaynak diki�i

20

UYGULAMA FAAL�YET�

1. 120X50X5 Ebad�nda 2 Adet Çelik Gereci KÜT-EK Kayna�� Yap�n�z.

Resim 2.4: Küt-ek kayna�� ile birle�tirilecek parçalar (Aradaki bo�lu�a dikkat ediniz).

2. Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde ba�lay�n�z.3. Puntalama i�lemi için, diki�te kullan�lacak elektrotdan ince ve ayn� özellikte

elektrodlar tercih edilir.Amper= 40 x Elektrod çap�

ELEKTR�K TEHL�KER�NE D�KKAT ED�N�Z!Elektrik ar�zalar�n� yetkililere bildiriniz.

Parçalar� Aras�nda Diki� Çekilecek Elektrot Çap� Kadar Bo�luk B�rakarak Parçalar� 2Ucundan Puntalay�n�z. Bak�n�z �ekil 2.7’ye

�ekil 2.7: Parçalar� iki ucundan elektrod çap� kadar bo�luk b�rakarak puntalama

UYGULAMA FAAL�YET�

21

4. Yukarda �ekil 2.7’ ye bak�n�z b =3.25 bu aral�k parçalar aras�na elektrod koçan�konularak olu�turulup puntalama yap�l�r.5. Ark boyunu, elektrot aç�s�n� ve elektrot ilerleme h�z�n� ayarlayarak küt-ek kayna��n�

yap�n�z.6. Elektrot çal��ma aç�s� (�ekil 2.8), elektrot hareket aç�s� (�ekil 2.9) ve elektrot

hareketleri uygulay�n�z.

�ekil 2.8: Elektrot çal��ma aç�s� �ekil 2.9: Elektrot hareket aç�s�

Kaynak ark� s�ras�nda olu�anduman ve �����n zararl� etkisindenkorunmak için paravan kullan veaspiratörü çal��t�r�n�z (Resim 2.5).

Resim 2.5: Ark �����n�n bulunulan ortamayay�lmas�n� engelleyen paravan

7. Kaynak i�lemini yaparken güvenlik kurallar�na uyunuz, mesleki ilkelere uygundavran�n�z.

22

8. Kaynak diki�ini uygun elektrot aç�s� ve bekleme hareketi ile bitiriniz9. Diki�i uygun elektrot aç�s� ve bekleme hareketi ile bitirmeyi diki� çekme

modüllünden hat�rlay�n�z.10. Kaynak sonras� kaynak curufunu kaynak çekiciyle k�r�p temizleyiniz11. Cürufu so�umadan k�rmak tehlikelidir, s�çramalara dikkat ediniz. bak�n�z12. Temizleme sonucu ortaya ç�kan kaynak diki�inin görünü�ü kayna��n ne derece

ba�ar�l� oldu hakk�nda bilgi verir.13. Kaynak sonras� kaynak masas�n�n üzerinde tak�m b�rakmay�n�z.14. Kaynak makinas�n� ve aspiratörü kapat�n�z!

Resim 2.6: Kask �eklinde kendili�indenkararan kaynak maskesi Resim 2.7: Eldiven ve i� tulumu

24

Ö�RENME FAAL�YET�- 3

Uygun atölye ortam�, kaynak temel ve yard�mc� elemanlar� ile gerekli malzemesa�land���nda, tekni�e uygun olarak bindirme kayna�� yapabileceksiniz.

Piyasada çal��an kaynak operatörleri ile görü�erek tecrübe ile geli�tirip uygulad�klar�teknikleri ö�reniniz. Ö�rendiklerinizi rapor halinde s�n�fa sununuz.

De�i�ik amper de�erlerinde çal��ma yap�p, gözlemlerinizi s�n�fa sununuz.

3. B�ND�RME KAYNA�I

Dayan�kl�l���n ön plana ç�kt��� ve küt-ek kayna��na göre daha fazla dayan�m istenenparçalara uygulan�r. Küt-ek kayna��nda oldu�u gibi bo�luk gerekmez. Kaynak edilecekparçalar�n üst üste bindirilerek yap�lan birle�tirme �eklidir.

AMAÇ

Resim 3.1: Bindirme kayna��nahaz�rlanm�� parçalar

Resim 3.2: Bindirme yap�lacakbirle�tirme yap�lm�� parçalar

Ö�RENME FAAL�YET�-3

ARA�TIRMA

25

3.1. Bindirme Kayna�� Elektrot Aç�lar�

Bindirme kayna�� diki�in çekilece�i bölge yönünden, üst üste konulan parçalar kö�eolu�turdu�u için kö�e kayna��na benzer. Çal��ma aç�s� olarak elektrot 45o, hareket aç�s�olarak ise 60 o aç� ile tutulur.

Elektrot aç�lar� kaynak ark�n�n kontrolü ve diki�in tekni�ine uygun olu�mas� içinönemlidir. Bu aç�lar tecrübeli bir kaynakc� taraf�ndan gözle ayarlan�r ve ark olu�umundanaç�n�n do�ru olup olmad��� anla��l�r. Özellikle bindirme kayna�� gibi kö�elerinkaynat�lmas�nda çal��ma aç�s� önemlidir. Diki� çekme modülünden hareket ve çal��maaç�lar�n� hat�rlay�n�z. Hareket aç�s� için bak�n�z �ekil 3.1 Çal��ma aç�s� için bak�n�z �ekil 3.2.

�ekil 3.1: Bindirme kayna�� elektrot hareket aç�s�

�ekil 3.2: Bindirme kayna�� elektrot çal��ma aç�s�

26

3.2. Bindirme Kayna��nda Elektrota Verilecek Hareketler

Birle�tirme �ekline ve parçalar�n konumuna göre ark�n ve ergiyik metalin kontrolü içintekni�ine uygun elektrot hareketi önem kazan�r.

A�a��da bindirme kayna��nda elektrota verilecek hareket görülmektedir (�ekil 3.3).

�ekil 3.3: Elektrot hareketi

3.3. Bindirme Pay�n�n Hesaplanmas�

Bindirme kayna��n�n dayan�kl�l���n ön plana ç�kt��� bir birle�tirme �ekli oldu�undandaha önce bahsetmi�tik. A�a��da bindirme pay� ve bindirme kayna��n�n resim üzerindesembol ile gösterili�i görülmektedir. Bak�n�z �ekil 3.4 Sembol kö�e kaynaklar�nda kullan�lansembolle ayn�d�r.

�ekil 3.4: Bindirme pay�

�� parçalar� bindirme kayna��nda birbiri üzerine konarak kaynat�l�r. Üst üste bindirmeyap�lan uzunluk için kesin bir kural olmasada bindirme yap�l�rken a�a��daki hususlar gözönünde bulundurulur.

Parçalar�n kal�nl���Birle�tirmenin ta��yaca�� yükKaynak edilecek parçalar�n boyutlar�

Bütün bu �artlar do�rultusunda daha fazla dayan�kl�l�k istenirse bindirme pay�artt�r�l�r. Bindirme pay� en az parça kal�nl�klar�n�n toplam� kadar olmal�d�r.

27

3.4. Kaynak Diki�ini Temizleme

Kaynak curufu so�uduktan sonra küt-ekkayna��nda oldu�u gibi kaynak çekici ile k�r�l�ptemizlenir. Bindirme kayna��nda, kal�n parçalardadaha fazla dayan�kl�l�k için kök diki�i çekilerek 2.ve 3. diki�ler kök diki� üzerine çekilir. Curuftemizlenmeden olu�turulan kaynak diki�i hiçgüvenli de�ildir. Olu�turulan diki�te curuf nedeniile tam bir birle�me olmaz. Bu nedenle bindirmekayna��nda 2. – 3. diki�lere gerek duyuldu�undabir önceki diki�in curufu iyi temizlenmeli. Diki�çekme modülünden hat�rlay�n�z.

�ekil 3.5: Düzgün olu�mu� kaynak diki�i

28

UYGULAMA FAAL�YET�

1. 120X50X5 ebad�nda 2 adet çelik gereçi B�ND�RME yaparak kaynat�n�z.

�ekil 3.6: Bindirme yap�lm�� parçalar

2. Kaynak makinas�n� çal��t�r�p amper ayar�n� yap�n�z.3. Elektrik tehlikelerine dikkat ediniz, uygunsuz �artlar� ö�retmeninize bildiriniz.

4. Seçilen elektroda uygun amper ayar� yapmay� hat�rlay�n�z.Amper= 40 x Elektrot çap�5. Elekrodu kaynak pensine uygun biçimde ba�lay�n�z.6. Diki� çekme modülünden hat�rlay�n�z.7. Bindirme pay�n� 25 mm al�p markalay�n�z.8. Parçalar� bindirme yaparak uygun 2 kenar�ndan puntalay�n�z.9. Puntalar� temizleyip son kontrollerini yap�n�z.

�ekil 3.7: Bindirme Pay�n�n Uygulan���

10. Ark boyununu, elektrot aç�s�n� ve elektrot ilerleme h�z�n� ayarlayarak, bindirmekayna��n� yap�n�z

11. (Ark boyunu ve ilerleme h�z�n� diki� çekme modülünden hat�rlay�n�z.)

UYGULAMA FAAL�YET�

29

12. Elektrot hareket aç�s� (�ekil 3.8), Elektrot çal��ma aç�s� (�ekil 3.9), Elektrothareketi (�ekil 3.10) a�a��da verilmi�tir.

�ekil 3.8: Bindirme kayna�� elektrot hareket aç�s�

13. Kaynak i�lemini yaparken güvenlik kurallar�na uyunuz, mesleki ilkelere uygundavran�n�z.

�ekil 3.10: Bindirme kayna�� elektrot çal��ma aç�s��ekil 3.9: Elektrot hareketi

30

Resim 3.3: Kaynak yard�mc� elemanlar�

14. Kaynak diki�ini uygun elektrot aç�s� ve bekleme hareketi ile bitiriniz.15. Diki�i uygun elektrot aç�s� ve bekleme hareketi ile bitirmeyi diki� çekme

modülünden hat�rlay�n�z.16. Kaynak sonras� kaynak curufunu kaynak çekiciyle k�r�p tel f�rça ile temizleyiniz.