˘ˇ ˘ ˘ ˆ Örnekler - turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ gülsen tezcan hacettepe Üniversitesi sosyal...

303
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ÖRNEKLER Gülsen Tezcan Doktora Tezi Ankara, 2007

Upload: others

Post on 03-Oct-2020

10 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüSanat Tarihi �����������

������������� ���������������������������������������������������� ����������

ÖRNEKLER

Gülsen Tezcan

Doktora Tezi

Ankara, 2007

Page 2: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

������������� ��������������������������

�������������������������� ����������������

Gülsen Tezcan

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüSanat Tarihi �����!�"���!#

Doktora Tezi

Ankara, 2007

Page 3: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

ii

���������

�$#%!�&#'#"�()$���(�"�")��*)�&��+�!#-"�"�.!&/'/�/�1)�3)%��!#�(#4��*�4��*�568()%&�'�"��

taahhüt eder, tezimin *�'#(�1)�)!)*(%.��*�*.94�!�%#�#��Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü �%-�1!)%��&) �-�'#&���)!�%((�'�"�ko-/!!�%&� saklanm�8#�� �$���1)%&�'�"��.��4!�%#":

� �)$�"���(�"�"#�3)%�4)%&)��)%�-�")��+#!���!�%;�

� �)$�"�8�&)<)� �<)(()9)����1)%8�()8��4)%!)-*)!)%��&)��)%�-�")��+#!���!�%;

� Tezimin …… 4#!�8=%)4!)�)%�-�")��+#!"�8#�#��8()"�4.%/";�>/�8=%)����8.�unda uzatma için

��-1/%/&���/!/�"�&#'#"�(�*&�%&)?�()$�"in (�"�"#�3)%�4)%&)��)%�-�")��+#!���!�%;

13.02.2007

Gülsen Tezcan

Page 4: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

iii

Sevgili gül yüzlü annem ile nehir gözlü babama…

Page 5: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

iv

��� �

“Alî �I%� �)1J4I� �"8)� 1)� ��1��!�%#�#�� �)8�"!)%��� �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8��

�=(=93��)8���&)*�� �%�)*!)%K� ��-!#*!#� &.*(.%�� ()$�"�� 3�$#%!�%*)�?� � )&)��4�(� �!)� %)8�"�

8���(#�#��.��=4=!=��/!/-"�8#���(��#*�.!&/";��)!�")!)%���+�$5��1)�%)�*!)%!)�3�4�(��/!���

da�8#?� � ����� +.*���-*�� ��%� &=�4��#�� *�9#!�%#�#� �%�!�&#;� �8!�"� %)8�"� 8���(#�#�� kendine

6$5=� �L�&)� ��+�"�?� )&)�I� ")(��!)%��� 56%8)!!)-(�%�!")8�� 8#%�8#�&�� ��**�-!�%#�?� 56%8)!�

3�L#$!�%#�&�� 4)%� �!��� �"5)!)%�� ()*%�%!�"�!�%#�#� 4�� &�� 4)��� ��!�(#"� 4.!!�%#� �/!"�!�%#�#�

8�'!�"#-?� 8���(+#!�%� 1)� -��%!)%� �64!)8��)� %)�*!�� ��%� �(".8L)%��� .!/-"�8#��� *�(*#&��

�/!/�"/-!�%&#%;�

�-()� �/� �=4=!=� &=�4�&�� 5)$��&�'�"� 8=%)� �+��&)� 3)%� �-�"�&�� ��!5�� 1)� ��%�*�"!)%����

benden esirgemeyen, �%�-(#%"�!�%#"� 8#%�8#�&�� beni yönlendiren, kütüphanesini

kullanmama izin veren, her zaman destek olan, ��!�"8)!� *�-�!�'���� 1)� *�%�*()%���?�

(��#-(#'#"�5=�&)���/�4���?�6%�)*��!&#'#"�1)�6'%)�<�8��.!"�*(���5/%/%�&/4&/'/"�8�4#��

3.<�"� �%.L;� �%;� �)%9�!� >�MN��4�� "���)((�%#";� ��/�� *�(*#!�%#� 1)� 46�!)�&�%")8��

.!"�8�4&#��/�()$���%�+.*��+#&���)*8�*�*�!#%&#;�

�)$�"� 8=%)8��<)� &)')%!�� 56%=-!)%���� ��!&�%)�?� %)L)%��8!�%�� &�**�(�"�� +)*)�?� 4�4#�!�%��

/!�-"�"#� 8�'!�4��� 1)� .!/"!/� 56%=-!)%�4!)� 3)9� ".(�1)� )&)�� 8�4#�� 3.<�"� �%.L;� �%;�

�)%)�����#�&#�4�?�4=*8)*�!�8��8(����/�4����&)%8!)%��)�*�(#!&#'#"?�L�%*!#���*#-��+#!�%#��!)�

%)8�"�8���(#�#��!5#!�"�"#�8�'!�4��?���%�&6�)"�&��#-"��!#'#"#�4�9���8�4#��3.<�"�Prof.

Dr. Günsel RENDA’ya, doktora tez dönemim boyunca tez komitemde yer alan, teze

L�%*!#� �+#!�%&��� ��*�%�*� 56%=-!)%�4!)� *�(*#&�� �/!/���? 4�9#<#� )!)-(�%�!)%���� 3)%� $�"���

&�**�()��!&#'#"�8�4#��3.<�"��.+��%;��)4�)9�������������?���"�%�������Q=$)!�

����(!�%����1)%8�()8���=%*���!��&)��4�(#��6!="=�&)*��U�'�(�4<��&)%8!)%��)�*�(#!"�"��

�$��� 1)%)�?� ()$�"��� U�'�(�4<�� ")(��!)%���� .*/"�"�� 4�%&#"� )&)�� 1e düzeltmelerimi

4�9��?� *.�/� �!)� �!5�!�� *�(�9!�%�� &�**�(�"�� +)*)�?� 3)%� $�"��� &)8()'���� 4��#� ��-#"&��

3�88)((�'�"�8�4#��3.<�"��.+��%;����V/�������� ����?�56�=!�1)%&�'�"�8���(�(�%�3��

��!�"� &�!#�#� ")8!)*� )&��")")� 1)8�!)� .!��?� ()$� &6�)"�"� �.4/�<�� 568()%&�*!)%��

��!�4#-(���6(=%=� 8�4#�� %)*(6%="��%.L;��%;��)3%����W�����4)?� lisans döneminden bu

4���� "��)1I� &)8()*!)%���� �)�&)�� )8�%5)")4)�?� 3)%� *.�/&�� 4��#"&�� .!��� 1e meslekî

Page 6: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

v

��!�"&����%+.*�-)4�6'%)�&�'�"?������)1!)%�����+#9���*�%��&�*����!)"�.!���+.*�8)15�!��

3.<�!�%#"� �%;� �)!��� �� ��� �������� �!)� �%;� ��<�(� ��������)?� �8"��!#<��

&)%8!)%�� �!&#'#"?� ()$�"� �.4/�<�� 3)%� *.�/&�� L�*�%!)%��)� ��-1/%&/'/"?� �8"��!#<��

metinlerimi okuyan ve düzeltmelerimi yapan sevgili hocam Fatma KUTLAR’a, tezim

8=%)8��<)� &)8()*� .!��?� �%(�� �84�� �!)� �!5�!�� &)')%!�� *�(�9!�%#� �/!/���� *=(=93��)!)%����

kulla�"�"���$���1)%)�?�U�'�(�4<��6'%)�")")�1)8�!)�.!���8�4#��3.<�"��.+;��%;���-�%�

ÇORUHLU ve sevgili hocam Yrd. Doç Dr. Tülin ÇORUHLU’ya, Farsça yüksek lisans

&)%8!)%��)�5�%")")��$���1)%)�?�()$�"���W�%8+��+)1�%�!)%����1)�&=$)!(")!)%�"��4�9��?��%���

*=!(=%�1)�8���(#��!)��!5�!��56%=-!)%�����)��"!)�9�4!�-���8�4#��3.<�"��%.L;��%;��!����%�3�"�

������?� �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)*�� )!4�$"�!�%#��� /!�-"�"#�

8�'!�4��?� 3)%� *.�/&�� 4�%&#"#�#� )8�%5)")4)�� �=(=93��)� 8.%/"!/8/� �%*�&�-#"� 8)15�!���

�)4�)9�U������>����?��=%*� �8!�"�8)%!)%���=$)8���&)*��)!4�$"�!�%#�#� ��<)!)%*)��

568()%&�'��*.!�4!#*�1)�4�%&#"!�%��+���8�4#n Sevgi KUTLUAY KÜÇÜK’e, yüksek lisans

1)�&.*(.%��&6�)"!)%��&)�3)%�$�"���*�%-#!#*!#� 4�%&#"!�-(#'#"#$?� �����3)9�".%�!�1)%)��

8)15�!�� �%*�&�-#"� �%;� �)"�3�� �������)?� � �%�9+�� &=$)!(")!)%�"�� 4�9��� �%*�&�-#"�

�%&;��.+��%;� >�3�((��� �������?� 8)15�!�� �%*�&�-!�%#"���!�3�� �U�?� �$!)"� �MN�?�

W�!�$� ���M��� 1)� �$!)"� ��������?� 3�4�(#"#�� 3)%� &6�)"��&)� 4��#"&�� .!��?�

�!&#'#"� 3)%� *�%�%#� &)8()*!)4)�?� ����� 5=+� 1)� 8)15�!)%���� 1)%)�� +.*� 8)15�!�� �����)�

()-)**=%!)%�"��8/�/4.%/";��

13.03. 2007

Gülsen Tezcan

Page 7: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

vi

ÖZET

TEZCAN, Gülsen. ���� ���� ����� ���� � ������������ ��������� �������� �������

Müzesi Kütüphanesi’ndeki Örnekler, Doktora Tezi, Ankara, 2007

>/� ()$��� *.�/8/�/?�`j;�4=$4#!� 8.�!�%#�&����"/%!/� ��-*)�(�� )%�(�(�� 8�4�8�� 1)�*=!(=%)!�

*�"!�'�� �!)� �=4=*� =�� 4�9"#-� &)1!)(� �&�"#?� -��%?� &�!<�� �!I� �I%� �)1J4I����� q6;� `jw`x�

)8)%!)%����� �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)� �/!/���� %)8�"!�� *.94�!�%#�

.!/-(/%/%;� ���%��� 3�"8)� 1)� &�1��!�%#�#�� 4�9#"#��?� 3)�=$� 3�4�((�� .!&/'/� 4#!!�%&���

�(���%)�� ��-!��"#-� 1)� 6$)!!�*!)� `{;� 4=$4#!� �.4/�<�� �8!�"� &=�4�8#�#�� +)-�(!��

")%*)$!)%��&)� 3�$#%!��"#-� ��%+.*� %)8�"!�� *.94�!�%#� �/5=�� &=�4�� "=$)!)%��&)� 1)�

*.!)*8�4.�!�%#�&�� �/!/�"�*(�&#%;� >/� 4�$"�!�%&�*�� %)8�"!)%� =8!/9� 1)� �*.�.5%�L��

6$)!!�*!)%�� �+#8#�&��� �%&)!)�"�-?� 4��)� �4�#��+#!�%&���3�$#%!��&#*!�%#� (�%�3��*)8�(()� �8!�"�

%)8�"�5)!)�)'���+��&)�*�%-#!�-(#%"�!#�.!�%�*�&)')%!)�&�%�!"�-(�%;�

�)1J4I� 3)�=$� 3�4�((�4*)�?� )8)%!)%����� %)8�"!�� �=83�!�%#� 8�%�4� �(6!4)8��&)� 3=*="&�%?�

-)3$�&)�1)�&)1!)(��&�"!�%#��+���3�$#%!��"�4����-!��#%;�U)-�(!��*=!(=%)!�1) 8�4�8I��!�-*�!)%�

8.�/</?� =�=� )%�(� +)1%)8�� &#-#��� +#*��� -��%?� �8!�"� 1)� �=%*� )&)��4�(#�&�� *�!#<#� �$!)%�

�#%�*#%;���()*�"��)1J4I�����)8)%!)%�����%)8�"!��*.94�!�%#�8�&)<)���"/%!/�<.'%�L4�8#�&��

=%)(�!")*!)�*�!"�"#-(#%?��/�6%�)*!)%� �+)%�*�1)� (�%$!�%#4!�����&.!/�1)��%(���84����-(��

.!"�*� =$)%)� ��%� +.*� =%)(�"� ")%*)$���� 3)"� =8!/98�!� 3)"� &)� �*.�.5%�L�*� �+#!�%&���

)(*�!)"�-(�%;� ��<)� ��"/%!/!�%� �+��� �%&#�&��� 8�4�8I� 1)� *=!(=%)!� )(*�!)-�"� 8.�/</�&��

4�4#!�%�*�=%)(�"��&)1�"�)&)��%)8�"!���!I��I%��)1J4I�*.94�!�%#��**.4unlular, Safevîler,

�8"��!#!�%?� �$�)*!)%?� >��=%!=!)%� �+��� 3�$#%!��"�4�� &)1�"� )("�-(�%;� `j;� 4=$4#!�

8.�/�&��� �(���%)�� �/� 3��)&��!�%#�� )%�(?� ��%�$?� �)�%�$?� �8(���/!?� ��3%/3�4�?� >/3�%�?�

��$1��?� ��-"�%� 5���� ")%*)$!)%��&)� `|;� 4=$4#!�� *�&�%� 4�9#"#� &)1�"� )("�-(�%;� ���%���

�64!)8��)� 5)��-� ��%� <.'%�L4�4�� 4�4#!��� =�=?� ")%*)$!)%��� %)8�"� 9%.5%�"!�%#�#� 1)�

=8!/9!�%#�#� &�� )(*�!)"�-(�%;� >/� �-�"�&�� �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)�

�/!/���?� `j;4=$4#!� 8.�/� �!)� `{;� 4=$4#!� �!*� 4�%#8#�&�� 3�$#%!����� )8)%!)%?� =%)(�!&�*!)%��

mer*)$!)%���=8!/9�1)��)')��8����.%(�4��*.4"�8#��+#8#�&���&��&�**�()�&)')%�6%�)*!)%&�%;�

Anahtar Sözcükler: Nevâyî, Türkçe divanlar, Kitap resmi, Timurlu %)8�"� 8���(#?�

�8"��!#�%)8�"�8���(#?���L�1I�%)8�"�8���(#

Page 8: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

vii

ABSTRACT

TEZCAN, Gülsen. The illustrations in ���������evâyî’s Khamseh and Diwans: Examples at the

Li�����������������������!"�"� , Ph. D. Dissertation, Ankara, 2007

The subject of this thesis is the illustrated copies of �!I� �I%� �)1J4I�8 works which are

housed �(�(3)����%�%4�.L��.9*�9#���!�<)��/8)/";��!I��I%��)1J4I?��3.���8���8(�()8"��?���

poet and a linguist, was a well-known figure with his political and cultural identity in Herat, the

capital of Timurid Empire, through the end of 15th century. The production of the poet’s

Khamseh and Diwans started when he was still alive and many painted copies of these works,

prepared in different centers of Islamic world throughout 16th century, can today be found in

museums and collections in different countries. The paintings in these manuscripts are analysed

in terms of their stylistic and iconographic features. A comparison between these paintings and

the contemporary examples Islamic painting was made in order to evaluate the illustrations to

Nevâyî’s texts in a broader sense.

When Nevâyî was still alive, illustrated versions of this works started to be prepared in the

court-ateliers for the patrons from royal and administrative classes. As a result of various

cultural and political contacts, the poet whose fame spread out of Herat, left lasting marks on

Islamic and Turkish literature. There by, not only were the painted copies of his works produced

within the borders of Timurid Empire, but also these examples, with their content and style,

influenced many production centers, especially Anatolia and Central Asia, with their stylistic

and iconographic qualities. Although the earliest illustrated copies of Nevâyî’s poetry were

produced for Timurid courts, as a result af political and cultural interaction, they were continued

to be produced under Akkoyunlu, Safavid, Ottoman, Uzbek and Babur patronage. The

admiration for his works proved by many illustrated copies produced in such centers as Herat,

Shiraz, Tabriz, Istanbul, Shahruhiya, Bukhara, Qazvin and Kashmir from the end of 15th century

until 19th century. The poet’s fame, which spread over such a vast geography, inevitably

influenced the illustrative programs and styles practiced in these centers. Thus, the Nevâyî

copies belong to (3)��.9*�9#�N.!!)<(�.�?�are remarkable examples in that they reflect the style

and taste of the centers where they were produced.

Key Words: Nevâyî, Turkish diwans, Illustration, Timurid painting, Ottoman painting

Safavid painting.

Page 9: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

viii

���������

�������������������������������������������������������������������������������������������������������........xii

�����������������……………………………………………….........xxv

I. �����……………………………………………………………………………..1

I. 1. KONUNUN AMACI VE YÖNTE��………………………………………6

I. 2. ����������Q����������������������������………………14

II. ����������������������……………………………………....…...18

II. 1. �����������������������������…………………………….18

II. 2. ������������������������……………………………………...26

II. 3. T����������������������� �����M��������

SANATI………………………………………………………………...............32

II. 4. ����������������������������������>��������

O������������������…………………………………………………..43

I������������������� ����� �������������������ALÎ

��������� ����������������......................................................…...62

III. 1. �������������…………………………………………............... 64

III. 1. 1. Timurlu �"�!)%��� 8.�� �)1J4I� ��1��#�� ��#��$%&-���� (R.

805)……………………………………………………………………. 67

III. 2. ��W�������……………………………………………................71

III. 2. 1. ��3� �8"��!� �6�)"��&)�� >�%� �%�)*�� Garâ’ibü’s-��'�� (H.

895)…………………………………………………………………......76

Page 10: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

ix

III. 2. 2. ��3� ��3"�89� �6�)"�� �)�%�$� ��**�-3��)8�� 1)� �)1J4I�����

Eserleri: R. 810 Hamse-i Nevâyî (R. 810) ve Garâ’ibü’s-��'�� (R. 803,

R. 804)…………………………………………………………………..82

III. 2. 3. >�%���%�*�(���**�-3��)8���%�)'���Hazâinü’l-Meânî (R. 807)...90

III. 2. 4. 16. yüz4#!��.�!�%#�&���>�%�Külliyat-������ (R. 808)………..95

III. 3. �������������……………………………………………………96

���;��;�`;��8"��!#���%�4#��&�� )%�(!#�>�%��8(��1)��)1J4I���1��#� Garâ’ibü’s-

��'�� (H. 983)……………………………………………………………...98

III. 3. 2. Horasan Üslubunun Osmanl#��.%/"!�%#��Garâ’ibü’s-��'�� (R. 804,

R. 806)……………………………………………………………………..101

III. 3. 3. Pî%��3")&������8*)�&)%�����8"��!#��.%/"/���Hamse-i Nevâyî (H.

802 , Kat 10)……………………………………………………………….105

III. 4. ��>�������...................................................................................108

III. 4. 1. Buhara’dan bir Örnek: Garâ’ibü’s-��'�� (R. 802)………………110

���� ������������� ��������� ������������ �������

��������.....................................................................................................114

IV. 1. �������� ������� ������ ����� ���������� ���� ����

������������������������……………………………………115

IV. 1. 1. ���%!���=$�*!��'!)�<)!)%���-%)(�Meclisleri…………………...120

IV. 1. 2. ��-/'/����%�!�&#'#��-#*��Av Sahneleri.................................129

IV. 1. 3. U)15J���$#���4��&#'#��-#*��Guy u Çevgân………………...133

IV. 1. 4. ��-/'/� Hedefi �-#*����-���Talimi………………………...136

IV. 1. 5. L8J�)1I� �-#*!�%- L8J�)1I� �-*!�%�� Edebî ve Tarihî

Kimlikler……………………………………………………………....137

IV. 1. 6. W#%(#��&��U#%9#�����-#*��Deniz Sahneleri……………………142

Page 11: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

x

IV. 1. 7. 8%�*��-#*��Meyhane Sahneleri……………………………...143

IV. 2. �������������������������� �����������������������

�����������������………………………………………………….145

IV. 2. 1. Pî%� �3")&� ���� �8*)�&)%�in Hamse-i Nevâyî Yorumu: H.

802……………………………………………………………………..149

�;��;�`;�`;� =8)4���>�4*�%���!)���-!#���&#�………………….150

IV. 2. 1. 2. Bahram Gur ile Yoksul Çiftçi……………………..152

�;��;�`;��;�W)%3�&��!)�Q=!��%�#���-%)(��)<!�8�............................153

IV;��;�`;��;�W)%3�&�#�� #$#%�#���4�%)(�(")8�…………………..153

�;��;�`;�j;���%������W)%3�&�#���4�%)(�………………………….154

�;��;�`;�{;���3���>��/��!)�W)%3�&�#���-%)(��)<!�8�……………155

�;��;�`;��;� =8%)1����W)%3�&�#���*�!�("�8#…………………..156

�;��;�`;��;�W)%3�&��!)���-!#���&#�…………………………….157

�;��;�`;�|;�W)%3�&��!)���%�������!="=………………………....158

�;��;�`;�`w;��)4!���!)��)<�/��/��Q=!�>�3+)8��&)�>/!/-"�8#..159

�;��;�`;�``;��)4!���!)��)1L)!��������!)!)%�������1�-#………....160

�;��;�`;�`�;�>���8#�#���)<�/��/���4�%)(�…………………….161

IV. 2. 1. 13. Bahram Gur ile Dilaram Avda…………………...161

IV. 2. 1. 14. Mühendis Zeyd’in Hikayesi……………………...163

IV. 2. 1. 15. Cabir-i Rahzen ile Süheyl………………………..163

�;��;�`;�`{;��8*)�&)%��1&�…………………………………....164

IV. 2. 2. Nizamî’den Nevâyî’ye: Tebrizli �8(��#��Q)!)�)*8)!��.%/"!�%#��

R. 810………………………………………………………………….165

�;��;��;�`;� =8%)1������%������#��%&���#*��#%*)��Gözetlemesi.166

�;��;��;��;�W)%3�&�#���(#4!��>�%!�*()���%�������-#"�8#………...166

�;��;��;��;��)4!���!)�>���8#…………………………………....167

IV. 2. 2. 4. Leyla ile Mecnun Okulda………………………….167

�;��;��;�j;��)<�/��/���3-�� �41��!�%!��Q)$")8�………….168

Page 12: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xi

�;��;��;�{;��)4!���!)��)<�/��/��U6!&)�>/!/-"�8#…………...168

IV. 2. 2. 7. >�3%�"�Q/%�/����!�%�"�#��.1"�8#………………169

IV. 2. 2. 8. Bahram Gur �!)��)&���6-*()��)&i Güzel………....169

IV. 2. 2. 9. �-%)(��eclisi……………………………………….171

V. SONUÇ……………………………………………………………………………173

VI. KAYNAKÇA …………………………………………………………………....185

VII. KATALOG……………………………………………………………………...206

VIII. EKLER…………………………………………………………………………264

Ek. 1. Resimlenen Hikayelerin Özetleri………………………………………......264

Ek. 2. �!I� �I%� �)1J4I� �"8)� 1)� ��1��!�%#�&�� Q)+)�� &)�I� 1)� ��%�3I�

Karakterler………………………………………………………………………...274

����������…………………………………………………………………….276

Page 13: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xiii

Resim Listesi

Resim 1. Süleyman Peygamber �!)�>)!*#8?�Attar, ���(#*=�(-Tayr, 1515

TSMK H. 1512, y. 1b-2a

Resim 2. �/!(��#���1��5�&�-�?�Sultan I. Selim, Divân-�������, 1515-20

����W;�`��w?�y. 27b q>�'<#-U�'"���1&;��ww{��%;��|x

Resim �;���*&�"�8�4L�8# q�-%)(x, Câmî, Divân-� Câmî, 1520 civ.

TSMK H. 987, y. 1b-2a

Resim 4. I. �)!�"�����-%)(�")<!�8�?��=*%I?��ükrî Selimnâmesi, 1530civ.

TSMK H. 1597-98, y. 64b

Resim 5. Süleyman Peygamber’in meclisi, Ârifî, Enbiyânâme, 1558

��N��?��;���;j;��{�q>�'<#-U�'"�� vd. 2006: r.59)

Resim 6. �-%)(�")<!�8�?�Nevâyî, Nevâdirü’n-Nihâye, `j;4=$4#!�8.�/

ÖBA 1995, 29b (Suleimanova 2001: r. 10)

Resim �;���*&�"�8�4L�8# q�-%)(x, Hüseyin Baykara, Divân-�� $���î, 897 (1492)

TSMK EH 1636, 1b-2a (Roxburgh 2005: Kat no.201)

Resim 8. ��*&�"�8�4L�8#?��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 1490 civ.

�����;�j��w?�y. 1b-���qU�'"���`|����%;��x

Resim 9. ��%�4&��(.9!��(#?��)1J4I?�(�)�#�"������, 890 (1485)

OBL, MS Elliott 317, y. 21b (Roxburgh 2005: Kat. No: 204)

Resim 10. Melek tasviri, Nevâyî, Ne�#��$%&-&���, 910 (1504-5)

TSMK R. 805, miklep lake iç kapak

Page 14: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xiv

Resim 11. �-%)(�")<!�8�?��)1J4I?���#��$%&-&���, 910 (1504-5)

TSMK R. 805, lake ön iç kapak

Resim 12. Av sahnesi, Nevâyî, ��#��$%&-&���, 910 (1504-5)

TSMK R. 805, lake arka iç kapak

Resim 13. ��*&�"�8�4L�8# q�-%)(x, Nevâyî, ��#��$%&-&���, 910 (1504-5)

TSMK R. 805, y. 1b

Resim `�;���*&�"�8�4L�8# q�-%)(x, Nevâyî, ��#��$%&-&���, 910 (1504-5)

TSMK R. 805, y. 2a

Resim `j;���*&�"�8�4L�8#?� =8)4���>�4*�%�?�Divân-�� $���î, 1485

PBN suppl. Pers 993, 2b-���qU�'"���`|����%;�jx

Resim 16. Guy u çevgân, Nevâyî, Garaibü’s-sigar, 1490 civ.

�����;�j��w?�4;�|���qU�'"���`|����%;��x

Resim 17. Guy u çevgân, Nevâyî, Garaibü’s-sigar, 910 (1504-5)

TSMK R. 805, y. 39a

Resim 18. �/8/L��)45�"�)%����8�(#!"�8#?��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 910 (1504-5)

TSMK R. 805, y. 151a

Resim `|;��/8/L��)45�"�)%����8�(#!"�8#?��((�%?����(#*=�(-Tayr, 1515

TSMK H. 1512, y. 82b-����q>�'<#-U�'"���1&;��ww{��%;��jx

Resim �w;��-%)(�")<!�8�?��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 910 (1504-5)

TSMK R. 805, y. 81b

Resim �`;��-%)(�")<!�8�?�NJ"I?�Divân-� Câmî, 1520 civ.

TSMK H. 987, y. 32b

Page 15: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xv

Resim 22. �)4�")%8�&�'!�%&�?�W�%&)18I?��)���, 1537

Özel koleksiyon, y. 20b (Welch 1978: r. 2)

Resim 23. �/!(����)�<)%��!)�4�-!#�*�&#�?���$�"I?�Hamse, 946-950 (1539-43)

BL Or. 2265, 18a (Welch 1978: r. 21)

Resim ��;��)43�������#���-*#?���$�"I?�Hamse, 1526-27

PBN suppl turc. 316-317, y. 169a (Welch 1978: r. 11)

Resim 25. Tezhipli sayfa, Nevâyî, Garaibü’s-sigar, 1505-10 civ.

TSMK H. 895, y. 1b-2a

Resim 26. Ferhad ile Mecnun, Nevâyî, Garaibü’s-sigar, 1505-10 civ.

TSMK H. 895, y. 99b

Resim 27. �-%)(�")<!�8�?��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 1505-10 civ.

TSMK H. 895, y. 89 b

Resim ��;��-%)(�")<!�8�?��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 1505-10 civ.

TSMK H. 895, y. 65 b

Resim 29. N)"�!�����-*#�&���4��"�8#?��8�LI?�Cemal u Celal,

UUL O Nova 2, 66b (Brend 2002: r. 6)

Resim 30. �8*)�&)%��!)��/-��)?���$�"I?�Hamse

TSMK H.762, y. 244a

Resim 31. �-%)(�")<!�8�?��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 1505-10 civ.

TSMK H. 895, y. 53b

Resim 32. Nu-��)�������%�4#��&�*��*�&#�!�%?���$�"I?�Hamse

Page 16: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xvi

����� ;�{�?�4;�������4%#�(#

Resim 33. =8%)1������%�����4#*��#%*)���$!)")8�

W)%3�&�#����%������(#4!����%!�*()�(�-#"�8#?��)1J4I?�Hamse, 900 (1494-5)

�/!(����!���)-3)&I

TSMK R. 810, 45a

Resim ��;�=8(�8�';�>�3%�"�#����!�%�"�#��.1"�8#

=8(�8.!;�>�3%�"�Q/%���4�3��6-*()

�!(�8�';�>�3%�"�Q/%���%#��6-*()�

�!(�8.!;�>�3%�"�Q/%��)-�!��6-*()

Nevâyî, Hamse, 900 (1494-5)

�/!(����!���)-3)&I?�������;��`w?��j�

Resim 35. Üst- Mecnun çölde Alt- �)<�/���!)��)4!���#���/!/-"�8#

Nevâyî, Hamse, 900 (1494-5)

�/!(����!���)-3)&I?�������;��`w?�`w��

Resim 36. �-%)(�")<!�8�?��)1J4I?�Hamse, 900 (1494-5)

�/!(����!���)-3)&I?�������;��`w?�`w��

Resim 37. Tezhipli sayfa, Nevâyî, Garaibü’s-sigar, 939 (1532-33)

U)!)���)!���4#�I?�������;��w�?�4; 2b-3a

Resim 38. ��*&�"�8�4L�8#�q�1x, Nevâyî, Garaibü’s-sigar, 939 (1532-33)

U)!)���)!���4#�I?�������;��w�?�4;�`�-2a

Resim �|;���*&�"�8�4L�8#�q�1x?��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 1524

Alaaddîn Muhammed, �����;�j{{|?����qU�'"���`|����%;�``x

Resim 40. �-%)(�")<lisi, Nevâyî, Garaibü’s-sigar, 939 (1532-33)

U)!)���)!���4#�I?�������;��w�?�4;�`�j�

Page 17: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xvii

Resim 41. Nevâyî, Garaibü’s-sigar, 939 (1532-33)

U)!)���)!���4#�I?�������;��w�?�4;�``|�

Resim 42. ��-���(�!�"�?��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 937 (1530)

�)43���&/!!�3�)!���(�9 el Haravî, NYPL Turk MS 4, 13a (Schimitz 1992: 69)

Resim ��;��1��5�&�-?��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 939 (1532-33)

U)!)���)!���4#�I?�������;��w�?�4;�68a

�;���;��-%)(�")<!�8�?��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 939 (1532-33)

U)!)���)!���4#�I?�������;��w�?�4;�`��

Resim 45. Tezhipli sayfa, Nevâyî, Garaibü’s-sigar, 1530 civ.

TSMK R. 804, y. 2b-3a

Resim �{;���*&�"�8�4L�8#�q�-%)(x?��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 1530 civ.

TSMK R. 804, y. 2a

Resim ��;���*&�"�8�4L�8#�q�-%)(x?��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 1530 civ.

TSMK R. 804, y. 1b

Resim ��;���33�*�#���)"�1)�&���'#����+�1�!)�")8�?�

��)������)�����, y. 37b (Welch 1978: r.6)

Resim 49. ��33�*�#���)"�1)�&���'#����+�1�!)�")8�?�

��)������)�����?�4;����?��4%#�(#�q�)!<3�`|����%;{x

Resim jw;���*&�"�8�4L�8#�q�1�1)��-%)(x��)1J4I?�Garaibü’s-sigar, 934 (1527-8)

SPL, New Turkic no. 56, 1b-2a (Suleiman-Suleimanova 1982: r. 151-52).

Resim j`;���*&�"�8�4L�8#�q $;��=!)4"���#��&�1��#x�

Nevâyî, Hazaniü’l-Meânî, 932 (1526-27)

Page 18: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xviii

TSMK R. 807, y. 1b

Resim j�;���*&�"�8�4L�8#�q>)!*#8�#���=!)4"�����56(=rülmesi)

Nevâyî, Hazaniü’l-Meânî, 932 (1526-27)

TSMK R. 807, y. 2a

Resim 53. ��*&�"�8�4L�8#�q�=!)4"����!)�>)!*#8x?�W�%&)18I��)���si ,

TSMK H. 1656, 1b-2a

Resim 54. Tezhipli madalyon, Nevâyî, Külliyat-���âyî

901-906 (1495- 1496/ 1500-1501), TSMK R. 808, 4a

�;�jj;���*&�"�8�4L�8#�q�1�*6-*=x, Külliyat-������

901-906 (1495- 1496/ 1500-1501), TSMK R. 808, 1b

Resim j{;���*&�"�8�4L�8#�q�1�*6-*=x?�Külliyat-������

901-906 (1495- 1496/ 1500-1501), TSMK R. 808, 2a

Resim j�;���*!)9!��&#-�*�9�*?��)1J4I Garâ’ibü’s-��'��, 1520 civ.

TSMK H. 983

Resim 58. Av sahnesi, Nevâyî, Garâ’ibü’s-��'��, 1520 civ.

TSMK H. 983, 139b

Resim j|;� $;��/8/L�/��*/4/&���+#*�%#!"�8#?�

Nevâyî, Garâ’ibü’s-��'��, 1520 civ. TSMK H. 983, 157a

Resim {w;��-%)(�")<!�8�?��)1J4I Garâ’ibü’s-��'��, 1520-30 civ.

BL. Or. 13061, 125b (Titley 1983: 143)

Resim {`;������&�#��8/!(��#��.'!/���&)%8�1)%")8�

Muhammed Abdül Kerim, Tuhfet el Ahyâr (Sinbâdnâme)

WAG, W 662, 12a (Renda 2004: r. 1)

Page 19: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xix

Resim 62. Deniz sahnesi, Nevâyî, Garâ’ibü’s-��'��, 1520 civ.

TSMK H. 983, 58b

Resim 63. Meyhane sahnesi, Nevâyî, ��#��$%&-&���, 910 (1504-5)

TSMK R. 805, y. 24a

Resim 64. Av sahnesi, Nevâyî, Garâ’ibü’s-��'��, 1520 civ.

TSMK H. 983, y. 2a

Resim 65. �;��)!�"�����-%)(�")<!�8�?��=*%I?��ükrî Selimnâmesi, 1530civ.

TSMK H. 1597-98, y. 9b

Resim 66. Av sahnesi, Nevâyî, Garâ’ibü’s-��'��, 1530 civ.

TSMK R. 804, y. 27a

Resim 67. �-%)(�")<!�8�?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��, 1530 civ.

TSMK R. 804, y. 111b

Resim 68. �-%)(�")<!�8�?���3I?��I1J�?�`j��

TSMK B. 140, 4;��{��q>�'<#-U�'"���1&;��ww{��%;���x

Resim {|;��-%)(�")<!�8�?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��, 940 (1533-4)

TSMK R. 806, 12b

Resim 70. Ârifî, Osmannâme, 1558

Özel koleksiyon, 33b (Grube ty.: r. 192)

Resim �`;���*&�"�8�4L�8#�q�1x?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��, 940 (1533-4)

TSMK R. 806, 1b-2a

Resim 72. Lake cilt, Hamse-i Nevâyî , 937/1530-31

Page 20: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xx

��%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�

Resim ��;��)()�)�*�4&#?� Hamse-i Nevâyî , 937/1530-31

��%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?��w|�

Resim 74. =8%)1����W)%3�&�#�)8�%��!"�8#?�Hamse-i Nevâyî , 937/1530-31

��%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?�||�

Resim �j;���*/9�1)�.'/!!�%#?�Hamdî, Yusuf u Züleyha, 921 (1515)

MBS Turc. 183, 58a

Resim 76. Hüseyin Baykara ile yoksul çiftçi, Hamse-i Nevâyî , 937/1530-31

��%��3")&������8*)�&)%?�TSMK H. 802, 45b

Resim ��;��)4!���!)��)<�/��/����3+)&)��/!/-"�8#?�

Hamse-i Nevâyî , 937/1530-31

��%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?�`���

Resim ��;�W)%3�&��!)�Q=!��%�#���-%)(�")<!�8�?

Hamse-i Nevâyî , 937/1530-31

��%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?�{{�

Resim 79. Sahtekar mühendis Zeyd, Hamse-i Nevâyî , 937/1530-31

��%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?�`|��

Resim 80. �-%)(�")<!�8�?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��

`{;44��!*�4�%#8#?�������;��w�?�`��-13a104b

Resim �`;��-%)(�")<!�8�?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��

16.yy �!*�4�%#8#?�������;��w�?�`w��

Resim ��;��-%)(�")<!�8�?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��

Page 21: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xxi

`{;44��!*�4�%#8#?�������;��w�?����

Resim 83. �-%)(�")<!�8�?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��

`{;44��!*�4�%#8#?�������;��w�?�`���

Resim ��;��-%)(�")<!�8�?��)1J4I? Nevâdirü’n-Nihâye

`{;44��!*�4�%#8#?��>����{�?����q�/!)�"��.1���ww`��%;{�x

Resim 85. �-%)(�")<!�8�?��)1J4I? Nevâdirü’n-Nihâye

`{;44��!*�4�%#8#?��>����{�?�``��

Resim 86. �-%)(�")<!�8�?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��

`{;�4=$4#!?��>�?�||�?�����q�/!)�"��.1���ww`��%;���x;

Resim 87. �-%)(�")<!�8�?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��

16.yy, SPL THC-56, 157b (Suleimanova 2001: r. 77).

Resim 88. �-%)(�")<!�8�?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��, 1505-10 civ.

TSMK H.895, 41a

Resim 89. Av sahnesi, Nevâyî, Garâ’ibü’s-��'��, 1490 civ.

���;��;�j��w?�`{{��qU�'"an 1978: r. 9)

Resim |w;��1�*6-*=?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��, 1520 civ.

TSMK H. 983, 1b

Resim 91. Guy u Çevgân, Nevâyî, Garâ’ibü’s-��'��, 15.yy sonu

ÖBA, No.26 (Suleiman-Suleimanova 1982: 110)

Resim 92. Guy u Çevgân, Nevâyî, Garâ’ibü’s-��'��

Sultan Muhammed Handan, 935 (1528-29)

SPL New Turkic 57 (Suleiman-Suleimanova 1982: 176)

Page 22: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xxii

Resim 93. Guy u Çevgân, Nevâyî, Garâ’ibü’s-��'��, 1520 civ.

TSMK H. 983, 98b

Resim |�;���-���(�!�"�?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��,

`{;44��!*�4�%#8#?��>����{�?�����q�/!)�"��.1���ww1: r.68)

Resim 95. ��-���(�!�"�?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��, 1520 civ.

TSMK H. 983, 30b

Resim |{;��)<�/��/���)4!���#��+�&#%#���5)!")8�?��)1J4I? Garâ’ibü’s-��'��

939 (1532-��x?�U)!)���)!���4#�I?�������;��w�?�4;�`j|�

Resim |�;��)4!���#��+6!)�5)!")8�?��)1J4I, Garâ’ibü’s-��'��, 1520 civ.

TSMK H. 983, 108a

Resim 98. Mecnun’un koyun postuna gizlenip Leyla’ya gelmesi

Nevâyî, ��#��$%&-&���, 910 (1504-5)

TSMK R. 805, y. 57b

Resim 99. Deniz sahnesi, Nevâyî ,Garaibü’s-sigar, 939 (1532-33)

U)!)���)!���4#�I?������R. 803, y. 48a

Resim 100. Mecnun’u ziyaret, Nevâyî, Leyla u Mecnun, 890 (1485)

JRL MS No. 3, 34a (Robinson 1954: 265)

Resim 101. =8)4���>�4*�%���!)�4�-!#�*�&#�?�Nevâyî Hayretü’l- ebrar

1521-22, SPL Dorn. 559 (Suleimanova 1982: r. 65)

Resim 102. Ferhad�#����%������(#4!����%!�*()�(�-#"�8#?�Nevâyî W)%3�&�=���%��

1521-22, SPL Dorn. 559 (Suleimanova 1982: r. 70)

Page 23: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xxiii

Resim `w�;��)<�/��1�3-��3�41��!�%!�?�Nevâyî Leyla u Mecnun

1521-22, SPL Dorn. 559 (Suleimanova 1982: r. 72)

Resim `w�;�>�3%�"�Q/%�8�4�3�*6-*()?�Nevâyî Seba’i-seyyare

1521-22, SPL Dorn. 559 (Suleimanova 1982: r. 73)

Resim 105. Bahram Gur ile Dilaram avda, Nevâyî Seba’i-seyyare

PBN supp. turc. 316-17, 350b (Welch 1978: r. 13)

Resim `w{;��8*)�&)%������%�/8���*�%-#�8�1�-#?�Nevâyî Sedd-��+���#�

PBN supp. turc. 316-17, 415 b (Welch 1978: r. 14)

Resim `w�;� =8)4���>�4*�%���!)���-!#�*�&#�?��)1J4I?�Hayretü’l- ebrar

937/1530-�`?���%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?�`|�

Resim 108. W)%3�&�#�� #$#%�#�$�4�%)(�?��)1J4I?�(�)�#�$������

937/1530-31, Pir Ahmed �����8*)�&)%?������ ;��w�?��j�

Resim `w|;���%������W)%3�&�#�$�4�%)(�?��)1J4I?�(�)�#�$������

937/1530-�`?���%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?��{�

Resim 110. W)%3�&��!)���%�������-%)(�?��)1J4I?�(�)�#�$������

937/1530-�`?���%��3")&������8*)�&)%?������ ; 802, 92b

Resim 111. W)%3�&��!)���-!#�*�&#�?��)1J4I?�(�)�#�$������

937/1530-�`?���%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?�```�

Resim ``�;�����!)!)%���8�1�-#?�Nevâyî Leyla u Mecnun

937/1530-�`?���%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?�`�j�

Resim ``�;�>���8#�#���ecnun’u Ziyareti, Nevâyî Leyla u Mecnun

937/1530-�`?���%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?�`j��

Page 24: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xxiv

Resim 114. Bahram Gur ile Dilaram avda, Nevâyî Seba’i-seyyare

937/1530-�`?���%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?�`���

Resim 115. Cabir-i Rahzen ile Süheyl, Nevâyî Seba’i-seyyare

937/1530-�`?���%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?��w|�

Resim ``{;��8*)�&)%��1&�?��)1J4I Sedd-��+���#��

937/1530-�`?���%��3")&������8*)�&)%?������ ;��w�?���w�

Resim ``�;��)4!���#������8#��!)�8.3�)(�

Leyla ile Mecnun okulda

Nevâyî, Hamse, 900 (1494-5)

�/!(����!���)-3)&I?�������;��`w?�`w��

Resim ``�;�=8(�8�';�>�3%�"�Q/%���1���6-*()

=8(�8.!;�>�3%�"�Q/%��#%"#$#��6-*()

�!(�8�';�>�3%�"�Q/%�Sandal renkli �6-*()�

alt sol. Bahram Gur Beyaz �6-*()

Nevâyî, Hamse, 900 (1494-5)

�/!(����!���)-3)&I?��SMK R. 810, 147a

Page 25: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xxv

KISALTMALAR �����

BC Floransa, Berenson Koleksiyonu

BL Londra, British Library (Britanya Kütüphanesi)

BWAM Baltimore, Walters Art Museum (Walters SanatMüzesi)

BPWM Bombay, Prince of Wales Museum (Wales Prensi Müzesi)

CHUAM Cambridge MA, Harvard University Art Museums (Harvard Üniversitesi Sanat

Müzesi

CBK Cenova, Bruschettini Koleksiyonu

CBL Dublin, Chester Beatty Library (Chester Beatty Kütüphanesi)

DEM �8(���/!?���1���&)��4�(#��=$)8�

FAM Cambridge, Fogg Art Museum (Fogg Sanat Müzesi)

H �.9*�9#���%�4#��=$)8�?� �$��) Kütüphanesi

IM �8%��!��=$)8��

��� �8(���/!?��8(���/!����1)%8�()8���=(=93��)8�

KMK Kahire Milli Kütüphanesi

KUK Kudüs, Ulusal Kütüphanesi

LACMA Los Angeles, County Museum of Art

LGK Lizbon, Gülbenkyan Koleksiyonu

LACMA Los Angeles, County Museum of Art (Los Angeles Sanat Müzesi)

JRL Manchester, John Rylands Library (John Rylands Kütüphanesi)

MBS Münih, Bayerische Staatsbibliothek (Bavyera Devlet Kütüphanesi)

��� �)-3)&?��irin Kütüphanesi

MMA New York, Metropolitan Museum of Art (Metropolitan Sanat Müzesi)

NYPML New York, Pierpont Morgan Library (Pierpont Morgan Kütüphanesi)

NYPL New York, Public Library (New York Halk Kütüphanesi)

OBL Oxford, Bodleian Library (Bodleian Kütüphanesi)

ÖBA ��-*)�(?� �$�)*�8(��� >�!�"!)%� �*�&)"�8�, (��/� ��43��� >)%/��4� �&#�������

��%*-���8!#*��8(�(=8=)

PBN Paris, Bibliothèque Nationale de France (Fransa Milli Kütüphanesi)

R �.9*�9#���%�4#��=$)8�?��)1����6-*=��=(=93��)8�

RMK St. Petersburg, Rusya Milli Kütüphanesi

Page 26: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

xxvi

UUL Uppsala, University Library (Upsala Üniversite Kütüphanesi)

VNB Viyana, Österreichischen Nationalbibliothek (Viyana Milli Kütüphanesi)

TGM Tahran, Gülistan ��%�4#�Müzesi

��� �8(���/!?��=%*��8!�"�8)%!)%���=$)8�

TSMK �8(���/!?��.9*�9#���%�4#��=$)8���=(=93��)8�

WFGA Washington DC, Smithsonian Institution, the Freer Gallery of Art and the Arthur

M. Sackler Gallery

Page 27: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

1

I. �����

Bu tezin konusunu, `j;�4=$4#!� 8.�!�%#�&��Timurlu ��-*)�(�� )%�(�(�� 8�4�8�� 1)�*=!(=%)!�

*�"!�'�� �!)� �=4=*� =�� 4�9"#-� &)1!)(� �&�"#?� -��%?� &�!<�� �!I� �I%� �)1J4I’nin (ö. 1501)

eserlerinin �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)� �/!/��� resimli *.94�!�%#�

o!/-(/%/%; ���%��� 3�"8)� 1)� &�1��!�%#�#�� 4�9#"#��, 3)�=$� 3�4�((�� .!&/'/� 4#!!�%&���

itibaren ��-!��"#- 1)� 6$)!!�*!)� `{;� 4=$4#!� �.4/�<�� �8!�"� &=�4�8#�#�� +)-�(!��

merkezlerinde 3�$#%!��"#-� ��%+.*� %)8�"!�� *.94�!�%#� �/5=�� &=�4�� "=$)!)%��&)� 1)�

*.!)*8�4.�!�%#�&�� �/!/�"�*(�&#%;� Bu yazmalardaki resimler üslup ve ikonografi

6$)!!�*!)%�� �+#8#�&��� �%&)!)�"�-?� 4��)� �4�#��+#!�%&���3�$#%!��&#*!�%#� (�%�3��*)8�(()� �8!�"�

%)8�"�5)!)�)'���+��&)�*�%-#!�-(#%"�!#�.!�%�*�&)')%!)�&�%�!"�-tir.

�!I� �I%� �)1J4I?� -��%� *�"!�'����� 4��#� 8#%� 15. y=$4#!#�� �*��<�� 4�%#8#�&�?� �=%*�8(���#��

Horasan bölgesinde egemen olan Timurî hükümdar# Hüseyin Baykara��#�� (sal. 1470-

`jw{x� ��-��<#8#?� &�1��� �)4�� 1)� �)&�"�� 56%)1!)%��&)� �/!/�"/-� ��%� &)1!)(� �&�"#&#%;�

Ç)-�(!�� *�&)")!)%&)� 3=*="&�%� 1)� �)4!)%��� 3�$")(��&)� +�!#-��� ����8#?� .�/� küçük

4�-!�%&��� �(���%)�� �4�� ��%� )'�(�"� �!"�8#�#� 8�'!�r. Sanat, edebiyat ve yöneticilik

�!��!�%#�&�� onu 4)(*��!)-(�%�%;� U.</*� &)�)<)*� 4�-(�� (��#-��� >�4*�%�� 1)� �)1J4I�

�%�8#�&�*�� &.8(!/*� >�4*�%���#�� 3=*="&�%� .!"�8#� �!)� &�3�� &�� 9)*�-�%. Nevâyî bu

dönemde Baykara ile birlikte, �%�!�%#�&��-��%!)%?���**�-!�%�1)�(�%�3+�!)%���&)��/!/�&/'/�

birçok ilim ve sanat �&�"#�#� 3�"�4)� )&)%)*� )%�(�#n kültür ve sanat merkezi haline

gelmesinde etkin bir rol oynar. 8)%!)%���?� *)�&�8��)� 8�'!����� 8�45#�� .rtamda Farsça

4��#�&��U�'�(�4<��*�!)")� �!�%�*?� ��-(�� 8/!(��� =8)4��� >�4*�%�� .!"�*� =$)%)� ��%� +.*�

-��%��<)8�%)(!)�&�%�%�1)�4�-�&#'#�&6�)")�)&)�I �+#&���+)-�(!�!�*�5)(�%�%;�

Nevâyî henüz hayattayken?� )8)%!)%����� %)8�"!�� �=83�!�%#� 8�%�4� �(6!4)8��&)� 3=*="&�%?

-)3$�&)�1)�&)1!)(��&�"!�%#�için 3�$#%!��"�4����-!��#%;�Ç)-�(li kültürel ve siyasî �!�-*�!)%

sonucu, ünü Herat çevresi &#-#��� +#*��� -��%?� �8!�"� 1)� �=%*� )&)��4�(#�&�� *�!#<#� �$!)%�

�#%�*#%;�Nitekim Nevâyî’nin eserlerinin resimli *.94�!�%#�sadece Timurlu <.'%�L4�8#�&��

üretilmekle kalma"#-(#%, �/�6%�)*!)%� �+)%�*�1)� (�%$!�%#4!�����&.!/�1)��%(���84����-(��

olmak üzere ��%� +.*� =%)(�"� ")%*)$���� 3)"� =8!/98�!� 3)"� &)� �*.�.5%�L�*� �+#!�%&���

etkile"�-(�%;� ��<)� Timurlular �+��� �%&#�&��� 8�4�8î 1)� *=!(=%)!� )(*�!)-�"� 8.�/</�&�

Page 28: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

2

4�4#!�%�*�=%)(�"��&)1�"�)&)��%)8�"!���!I��I%��)1J4I�*.94�!�%#��**.4/�!/!�%?���L)1I!)%?�

�8"��!#!�%?� �$�)*!)%?� >��=%!=!)%� �+��� 3�$#%!��"�4�� &)1�"� )("�-(�%;� `j;� 4=$4#!�

8.�/�&��� �(���%)�� �/� 3��)&��!�%#�� )%�(?� ��%�$?� �)�%�$?� �8(���/!?� ��3%/3�4�?� >/3�%�?�

Kazvi�?� ��-"�%� 5���� ")%*)$!)%��&)� `|;� 4=$4#!�� *�&�%� 4�9#"#� &)1�"� )("�-(�%;� ���%���

�64!)8��)� 5)��-� ��%� <.'%�L4�4�� 4�4#!��� =�=?� ")%*)$!)%��� %)8�"� 9%.5%�"!�%#�#� 1)�

=8!/9!�%#�#� &�� )(*�!)"�-(�%;� >/� �-�"�&�� �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)

bulunan, `j;4=$4#!� 8.�u ile `{;� 4=$4#!� �!*� 4�%#8#�&�� 3�$#%!����� )8)%!)%?� =%)(�!&�*!)%��

")%*)$!)%���=8!/9�1)��)')��8����.%(�4��*.4"�8#��+#8#�&���&��&�**�()�&)')% örneklerdir.

To9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8�� *.!)*8�4.�/�&�� �!I� �I%� �)1J4I����� &�1��� 1)�

hamselerinin on bir resim!��*.94�8#��/!/�/%;�>/�!�%?�`j;�4=$4#!�8.�/��!)�`{;�4=$4#!#���!*�

4�%#8#�#� �+��)� �!��� ��%� &6�)"&)?� �%��� 1)� �8"��!#� *�(�9� 8���(#� =%=�!)%����� 8)+*���

6%�)*!)%���� .!/-(/%/r. Timurlu?� �8"��!#?� ��L)1I, Türkmen ve Özbek �)')��!)%�����

izlerini t�-#4����/�*.94�!�%#� ��%�*#8"#� )%�(?��)�%�$?���%�$, Buhara gibi merkezlerde bir

*#8"#�&�� �8(���/!�8�%�4 ��**�-3��)8��&) =%)(�!"�-(�%;� Bunlardan �*�� (��)8�� 4�$�%#���)-�

")8�)1�&)�� .!/-��� �"8)’sinin *.94�!�%#&#%;� qH. 802 ve R. 810) W�%*!#� �8�"!)%!)�

(��#���� &�1��!�%#�&��� çocuk!/*� +�'#�&�� 4�$&#'#� -��%!)%&)�� &)%!)�)%)*� .!/-(/%/!���

Garâ’ibü’s-S�'�� (H. 895, H. 983, R. 802, R. 803, R. 804, R. 806), 5)�+!�*�+�'#�&��

4�$&#'#� -��%!)%&)�� &)%!)�)%)*� .!/-(/%/!��� ��#��$%&-�ebâb (R. 805), &6%(� &�1��#�#��

*�%#-#*� 3�!&)� �/!/�&/'/� Hazainü’l-Meânî (Külliyat-�� ���n) (R. 807), 1)� +)-�(!��

)8)%!)%�������%��%�&��(.9!��&#'#�&�')%���%�%)8�"!��*.94���8)�Külliyat-������’dir.(R 808)1

1 �)1J4I����� &�1��� 1)� 3�"8)!)%����� %)8�"!�� �=83�!�%#� &=�4��#�� ��%� +.*� "=$)� 1)� *.!)*8�4.�!�%#���&�'#!"#-(#%;� ���� �.;`|�{?� `j�{-37 (Garâ’ibü’s-��'��x?� ���� ��� j�{�?� qGarâ’ibü’s-��'��x?� ���� ���5470, 1519-20 (Garâ’ibü’s-��'��x?���������j{{|?�`j��-24 (Garâ’ibü’s-��'��x?��������?�qGarâ’ibü’s-��'��), BL Or. 5346, 1520-30 civ. (Garâ’ibü’s-��'��), BL Or. 13061, 1520-30 civ. (Garâ’ibü’s-��'��),BL Or. 4125, 1540, (Garâ’ibü’s-��'��), BL Add. 7909, 1598, (Hayretü’l-Ebrâr), JRL Ms.Turc 3, 1495, (Leylî vü Mecnûn), OBL, Elliott 287, 1495, (Hayretü’l-Ebrâr), OBL Elliott 408, 1495, ((�)�#�"������),OBL Elliott 317, 1526-27, (Seb’a-i Seyyare), OBL Elliott 318, 1553, (Seb’a-i Seyyare), OBL Elliott 339, 1495, (Sedd-�� +���#�), OBL Elliott 340, 1553, (Sedd-�� +���#��), PBN Supp Turc. 316-17, 1526-27, (Hamsex?��>���/99��/%<�||`?�`{;44��!*�4�%#?�qDivan-��Nevâyî), PBN Supp Turc 762, 1564-65, (Divan-��Nevayi), KMK Ms. 3, 1531-32, (Garâ’ibü’s-��'��), RMK Dorn 559, 16. 44���-#�qHamse-i Nevâyî), RMK Dorn 564, 1465, (Garâ’ibü’s-��'��), RMK Dorn 560, 1492-93, (Hamse-i Nevâyî), RMK Tns 56, 16.yy ilk 4�%#?� qDivan-��Nevâyî), WRL Ms.65, 1492, (Hamse-i Nevâyî), WRL Ny. 15. yy sonu, (Divan-������),ÖBA no. 1995, 1475-80, (Divan-������), ÖBA no. 3479, 1530-40 civ., (Hazaniü’l Meanî), ÖBA no. ��{�?�`{;44��!*�4�%#?�qDivan-������), ÖBA no. 2197, 1550-60 civ., (Garâ’ibü’s-��'��), ÖBA no. 2630, 1579, (Hamse-i Nevâyî), CBL no. 409, 1533, (Divan-�� ����), NYPL Turk Ms. 4, 1530 civ., (Garâ’ibü’s-��'��), LUL Prov. 450, 1481-82 (Divan-������).

Page 29: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

3

Bu resimli *.94�!�%#� (��#(#"#�&���6�<)�bu bölümde �!I��I%��)1J4I�dönemi ve 4�-�&#'#�

+�'&�� &�')%� *=!(=%!)%!)� �%�8#�&�*�� �!#--1)%�-�� .%(�4�� *.4"�*� �&#��� *#8�� ��!5�!)%�

1)%�!"�-(�%;�>/���'!�"&�� ()$�*.�/8/� (��#(#!"#-?� �"�+�1)� �$!)�)<)*�46�()"��)!�%(�!)%)*�

*.�/4!���!5�!��4�4#�!��"#-��%�-(#%"�!�%��&)'���!"�-(�%;��!I��I%��)1J4I�1)�U)1%)8���&!#�II.

bölümde, �!I� �I%� �)1J4I����� 4�-�"� 64*=8=� ��!�(#!"#-?� -��%� .!�%�*� (��#(#!"#-(#%;�

�(�!�%#�#�� &�� &)1!)(��� 6�)"!�� *�&)")!)%��&)� 56%)1� 4�9"#-� &)1!)( �&�"!�%#�

.!"�!�%#�&���&.!�4#?��4����%�)'�(�"��!���-��%?�&6�)"�����8/!(��&���8.�%��5)!)��)��6�)"!��

tarihî karakteri .!�%�*?� 8���(+#� *�"!�'����� &)� 1)%"�-� .!&/'/� ��<)!�*!)� )8)%!)%��)�

��"/%!/!�%#�� 8.�� &6�)"����� 8.84�!� 1)� *=!(=%)!� 3�4�(#�#� 4��8#("#-(#%;� ��"/%!/� �/!(��#�

=8)4���>�4*�%��4��4�*#�!#'#��)&)��4!)�3)"�&)1!)(��-!)%��&)�86$�8�3����.!"/-?�3)"�&)�

�%�!�%#�&�� �3!�8�4)��=!!�4)8������&)��/!/�&/'/���%� +.*�4�9#�4�9(#%�%�*�-)3%��� L�$�*I ve

*=!(=%)!� 5)!�-�"��)� &)� *�(*#&�� �/!/�"/-(/%;� �)&�8����� &)� ��%� 8���(� �&�"#� .!"�8#�

&.!�4#8#4!�� 8���(+#!�%#� 3�"�4)� )("�-?� +)-�(!�� 86$!=*� 1)� &�!��!5�8�� *�(�9!�%#� 4�$"#-?�

U�'�(�4<���#��&�!�.!�%�*�W�%8+���!)�4�%#-���!)<)'����8�1/�"/-(/%;�Tezin bu bölümünde

�4%#<��-��%���eserleri �%�8#�&��4)%��!���&�1��!�%#?�3�"8)8�?�()$*)%)!)%�?�&��I?��3!J*I, tarihî,

��4.5%�L�*� 1)� &�!� �!)� �!5�!�� )8)%!)%�� *#8�<�� (��#(#!"#-(#%;� Dönemin siyasî ve toplumsal

4�9#8#?� 4�$"�!�%#�� =%)(�!&�'�� ")%*)$!)%&)*�� *=!(=%)!� .%(�"!�%#�� (��#(#!"�8#?� 8���(+#� 1)�

3�"�!)%��� (/(/"!�%#�#� belirlemek �+#8#�&��� 5)%)*!�&�%;� >/� ��'!�"&�� )%�( üslubunun

.!/-/"/�/ etkileyen Timurlu kültür ve resim 8���(#� �%&)!)�"�-, �4%#<�� ��%�$?� Tebriz,

Buhara ve �8(���/!’daki üretim merkezleri�&)� /45/!����� =8!/�/�� �!I� �I%� �)1J4I’nin

eserlerinin %)8�"!��4�$"�!�%#���)(*�8��4��&��*�(*#8#�&)')%!)�&�%�!"�-(�%;

N��!#� *=!(=%� )(*��!�*!)%����� Timurlu 8�%�4!�%#�#�� kitap 8���(!�%#� (�%�3��&)� çok özel bir

4)%�� 1�%&#%;� ��"/rlu soyundan gelen hükümdar ve yöneticilerin Herat, Semerkand,

��%�$?��)$&�1)��8L�3���&��*�-�8)!�+���!�%#4!��&)8()*!)&�*!)%��sanatsal üretim faaliyetleri

8.�/</�&�� �/� ")%*)$!)%&)� +)-�(!�� 8���(+#!�%#�?� 4�%�(�%�*� 5)!�-(�%&�*!)%�� +)-�(!�� %)8�"�

��!�4#-!�%#� 9)*� +.*� +)1%)&)� �)')��!�9� �)��"8)�"�-(�%;� �-()� �/� �6!="&)� ��"/%!/�

hükümdar ve yöneticilerin bulundukla%#� ")%*)$&)*�� *=!(=%)!� 1)� (�%�3I "�%�8��*�(*#!�%#�

*#8�<��6$)(!)�)%)*?�&6�)"!)%��&)�3��5��%)8�"!��4�$"�!�%#��3�$#%!��&#'#���&)'���!"�-(�%;�

Böylece Nevâyî dönemine kadar olan kitap res�"!)")�5)!)�)'��6$)(!)�"�-(�%;���"/%!/�

1)� �8"��!#� Kültürü �%�8#�&�� >�%� �69%=� �!�%�*� �!I� �I%� �)1J4I� b�-!#*!#� �6!="&)?�

)8)%!)%����� )1%)�8)!!�'�� 1)� 8���(+#� 3�"�8�� *�"!�'�� �!)� &6�)"��&)� 8�&)<)� *)�&��

Page 30: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

4

<.'%�L4�8#�&�� 8�4#!#9� 8)1�!)�� ��%�� .!"�*!�� *�!"�4#9?� =�=� &�')%� �8!�"� =!*)!)%��)� &)�

4�4#!����)1J4I?�6!="=�&)��8.�%�*��4=$4#!!�%&��&��&.'%/&���1)�&.!�4!#�.!�%�*�*=!(=%�1)�

8���(�� *�(*#!�%#�&��� 6(=%=� 3)"� 8/!(��!�%� 3)"� &)� &)1!)(� �&�"!�%#� (�%�L#�&��� ".&)!�

.!�%�*� �!#�"#-(#%;� >/� *�98�"&�� �!I� �I%� �)1J4I����� �8"��!#� ��%�4#� �+indeki yeri

6$)!!�*!)��%&)!)�"�-?�-airin siyasî, edebî ve hamî kimlikleri göz önünde bulundurularak,

�8"��!# ��%�4# *=!(=%=�&)*���"�V#�(�%(#-#!"#-(#%;�

III. bölümde �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)*�� %)8�"!�� �!I� �I%� �)1J4I�

*.94�!�%#�#�� =8!/9!�%#� ��<)lenerek 5%/9!��&#%#!"#-?� +�'&�-!�%#� .!��� 4�$"�!�%� �!)�

�%�!�%#�&�*��)(*�!)-�"�1)� L�%*!#!#*!�%��)!�%!)�")4)�+�!#-#!"#-(#%;���<)!�*!)�*)()�)�*�4&#�

olmayan yazmalar benzer 6%�)*!)%!)� *�%-#!�-(#%#!�%�*� (�%�3!)�&�%")� 4.!/��� 5�&�!"�-(�%;�

Ya9#(!�%� Timurlu, Safevî, Osma�!#� 1)� �$�)*� *.94�!�%#� .!�%�*� &6%(� 5%/9� �!(#�&��

(.9!��"#-(#%;� Timurlu döneminde bir ��#��$%&-���� q�;� �wjx� *.94�8#� )%�t’ta,

Safevî döneminde üç Garâ’ibü’s-��'�� *.94�8#�q ;�|j?��;��w��1)�8�&)<)�(�*&�"�8�4L�8#�

ile R. 804) ve bir Hamse-i Nevâyî kop4�8#��)�%�$�&)?���%�Hazaniü’l-Meânî *.94�8#�q�;�

�w�x� &�� ��%�$�&�, bir Külliyat-�� ���� q�;�w�x� *.94�8#� �8) Herat’ta 3�$#%!��"#-(#%;�

�8"��!#� &6�)"��&)� �8(���/!�&�� 3�$#%!����� *.94�!�%� �8)� �*�� �!(� ��-!#*� �!(#�&��

��<)!)�"�-(�%;� .%�8���&���5)!)��8���(+#!�%#��=8!/�/�/�4��8#(���5%/9(��bir Garâ’ibü’s-

��'�� (H.983) kopya8#��/!/�/%*)����8"��!#�(�%�3�4�$"�!�%#�da da uygulanan bu üslubu

4��8#(���&�')%�5%/9(���8)���%�Hamse-i Nevâyî (H. 802) ile iki Garâ’ibü’s-��'�� *.94�8#�

q�;��w�?��;�w{x�4)%��!#%;�Dördüncü grup resimli kopya ise Özbek dönemi’nde Buhara’da

q�x�3�$#%!���� Garâ’ibü’s-��'�� (R.802) *.94�8#&#%;

IV. bölümde y�$"�!�%&�*��%)8�"!)%��*.�.5%�L�*��+#&����%&)!)�"�-(�%;�Divan ve hamseler

L�%*!#� )&)��� (=%!)%� .!"�!�%#�&��� &.!�4#?� %)8�"!)�&�%�!")!)%�� &)� L�%*!#� ��%� ��!�4#-!��

4�9#!"#-(#%;�>)!�%!��64*=!)%��.!���")8�)1�!)%&)��.!/-���3amselerin resimlendirilmesinde

�"�+?� 3�*�4)���� �4%#�(#!�%#�#�� 56%8)!� .!�%�*� <��!��&#%#!"�8#� �*)�?� &�1��!�%da yer alan

-��%!)%��� 56%8)!!)-(�%�!")8��&)� *�"�� 8.4/(� *�1%�"!�%#�� %)8�"� &�!��)� �*(�%#!"�8#� 86$�

*.�/8/� .!"/-(/%;� >/� �)&)�!)� &�1��� 1)� 3�"8)!)%� �4%#� ��%)%� 5%/9� .!�%�*�

&)')%!)�&�%�!"�-(�%;��.9*�9#���%�4#��=$)8���=(=93��)8���&)��/!/�����)1J4I�4�$"�!�%#�

içinde divanlar, L�%*!#� ")%*)$!)%���6$)!!�*!)%���� 4��8#("�8#� �+#8#�&���önemli bir grubu

.!/-(/%"�*(�&#%;� )%�(?��)�%�$?���%�$?� �8(���/!�1)�>/3�%��gibi siyasî 1)�*=!(=%)!��+#&���

Page 31: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

5

6�)"!�� � ")%*)$!)%&)� 3�$#%!����� �/� 4�$"�!�%&�� �-%)( (.9!��(#!�%#, avlanmalar, çevgân

.4/�!�%#?� ��-��� (�!�"leri, edebî ve tarihî kahramanlar#�� 9.%(%)!)%�, deniz macera!�%#,

meyhane konulu 8�3�)!)%� <��!��&#%#!"#-(#%;� ��1��!�%#�� %)8�"!)�")8�� 8#%�8#�&��

��**�-!�%#�?�-��%&)�5)+)��&�$)!)%)���'!# kalarak ya da kalmayarak ��-(��)&)��4�(�=%=�!)%��

olmak üzere &�')%� )8)%!)%&)*�� �)�$)%� *.�/!/� 3�*�4)!)%in görsel *=!(=%&)� 4)%!)-"�-?�

sürekli yinelenen modellerini izlemesi?� -��%��� &�!)� 5)(�%&�'�� 8.4/(� *�1%�"!�%#�� %)8")�

8."/(���%���+�"&)�4��8#("�&����-1/%&/*!�%#�56%8)!�5)!)�)*!)%�4��&��6$5=��4�%�(#!�%#��

8�9(��"�8# gibi sorular �%�-(#%#!"�8#� 5)%)*)�� *.�/!�%� .!�%�*� *�%-#"#$�� +#*"#-(#%;� Bu

��'!�"&�� resim!)%�� 4�$"��#�� 3�$#%!��&#'#� <.'%�L�� 1)� (�%�3�� +)%+)1)� �+��&)� 56%)%)*�

*.94�!�%��%�8#��!�-*�!)%�8�9(��"#-?��/�/�4�9�%*)��&)�&�')%�"=$)�1)�*.!)*8�4.�!�%&�*��6��

örnekler 1)� +�'&�-� 4�9#(!�%!�� *�%-#!�-(#%#!�%�*� 5)!)�)*8)!!�'��� 1)� 4)��!�'��� �.4/(!�%#�

(�%(#-#!"#-(#%;�

�+)%�*!)%�� 5)%)'�� 3�"8)!)%��?� �*.�.5%�L�*� &)')%!)�&�%�!")8��&)� &�1��!�%&��� L�%*!#� ��%�

46�()"� �$!)�"�-(�%;� �=�4�� "=$)� 1)� *.!)*8�4.�!�%#�&�� 5=�="=$)� /!�-"#-� 6%�)*!)%��)�

��*#!&#'#�&�� �8!�"� %)8�"� 8���(#�&�� �)1J4I� 3�"8)8�nin, resimlendirilmek üzere pek

tercih edilme&�'�� ��!�-#!#%;� Timurlu, Safevî, �8"��!#� 1)� �$�)*� &6�)"�� 6%�)*!)%�?�

��$�"I?��)3!)1I?�N�"I�5����=�!=�&�')%��%��!#�-��%!)%�����%)8�"!��3�"8)�*.94�!�%#���56%)�

8�4#<�� .!&/*+�� �$&#%;� >�!��&�'�� 5���?� 3�"8)� *.94�!�%#�&�*�� %)8�"!)%� 3�*�4)4)� ��'!#�

.!�%�*� (�8�%!��"#-?� 3�((�?� 5)�)!!)")� 4�9�"�8�*� &�?� +.'/� *)$� &6�)"� 1)� ")%*)$� L�%*#�

gözetmeden hikaye!)%��� 56%8)!!)-(�%")!)%��&)� */!!��#!��� �*.�.5%�L�*� ".&)!!)%��� &�')%�

�)�$)%� )&)��� *.�/!/� )8)%!)%��� *.94�!�%#�&�� &�� ()*%�%!��&#'#� 56%=!"=-(=%;� ��<�*�

TSMK’de �/!/���� ��%�� ��L)1I?� &�')%�� �8"��!#� *.94�8#� .!��� �/� �*�� Nevâyî hamsesi,

gelenek içinde *)�&����-!�%#���&/%��?�6%�)'��.!"�4���*.94�!�%&#%;��.!�4#8#��!)�&)���-!#�

��-#�����<)!)�")8��5)%)*")*()&�%;�Bu nedenle &�1��!�%&��.!&/'/�5����5%/9!��"#-�5)�)!�

konular olarak �%&)!)�")"�-!)%?� kendi içlerinde */-*/8/$� �)�$)%� ")8�)1�!)%���

%)8")&�!")� 5)!)�)'�� �!)� ��'!��(#� */%/!�%�*� ikonografik çözümlemeleri ve

&)')%!)�&�%�!")!)%�� 4�9#!"#-(#%;� �)1J4I����� 4�-�&#'#� &6�)"&)� Hüseyin >�4*�%���#��

.'!/� >)&�=$$�"�� (ö. 1517) içi�� 3�$#%!����� %)8�"!�� 3�"8)� *.94�8#� �!)� ��-!�4��� �/�

=%)(�"?� -��%��� 6!="=�&)�� 8.�%�� &�� 8=%"=-?� ��<�*� +.*� 8�4#&�� 3�$#%!����� &�1��

*.94�!�%#���8�4#<��4�*!�-�"�"#-(#%;��#�#%!#� 8�4#&�*��Hamse-i Nevâyî’nin tek �8"��!#�

*.94�8#�(H. 802) ile ��3��8"��!�&6�)"�nin nadir resimli )!4�$"�!�%#�&�����%��.!���1505-

Page 32: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

6

`w�<�1�%#���(�%�3!)�&�%&�'�"�$� hamse (R. 810) �4%#��4%#�&)')%!)�&�%�!"�-tir. Bu eserlerde

r)8�"!)�")*� =$)%)� 8)+�!)�� =8)4��� >�4*�%�� �!)� ��-!#� ��&#�?� >�3%�"� Q/%� �!)� �.*8/!�

Çiftçi, Kuyumcu Zeyd’in Hikayesi, Cabir-i Rahzen ile Süheyl, Leylâ ile Mecnun’un

Q=!� >�3+)8��&)� >/!/-"�8#?� >�3%�"�#�� ��!�%�"�#� �.1"�8#?� =8%)1���� W)%3�&�#�

��*�!�("�8#� 5���� ��$#� 8�3�)!)%� 3)"� *."9.$�84.�� 3)"� &)� *.�/�/�� <��!��&#%#!"�8#�

�+#8#�&�����!��)��")8�)1�� %)8�"!)")�5)!)�)'�� �+��&)� özgün örneklerdir. N��!��&#%#!���

*�"�� 8�3�)!)%��� *."9.$�84.�!�%#�&�� �8)� &�')%� -��%!)%��� 3�"8)!)%��&)*�� 6%�)*!)%�

()*%�%!��"#-(#%;� >/� �6!="&)� ")(��-%)8�"� ��'!��(#8#� &�� �%&)!)�"�-, resimlerin metinde

hangi beyitlerden sonra 4)%� �!&#'#� �)!�%!)�)%)*� �/� �)4�(!)%��� %)8�"!)%) ilham verme

��+�"�� 1)� ")(���� %)8"�� ��8#!� �)!�%!)&�'�� ()89�(� )&�!"�-(�%;� �*.�.5%�L�*� +6$="!)")�

8.�/</�&�� )8)%!)%��� %)8�"!�� *.94�!�%#�#�, merkezlere ve dönemlere göre ��8#!� ��%�

+)-�(!�!�*�4��&���)�$)%!�*�(�-#&#'#�8.%/!�%#���<)1�9��%��"#-(#%;�

V. Bölümde Alî �I%� �)1J4I����� Timurlu Devletinin son dönemlerinde .4��&#'#� %.!?�

8���(+#� 1)� 8�4�8I *�"!�'�� �!)� &�')%� *=!(=%!)%)� )(*�8�?� 4�-�&#'#� +�'&��� �(���%)��

3�$#%!��"�4�� ��-!����� )8)%!)%����� *.94�!�%#�#�� �)� 8#*!#*!�� 1)� hangi döneme kadar

3�$#%!��"�4�� &)1�"� )((�'�?� 3�$#%!����� %)8�"!�� *.94�!�%#�� ")%*)$!)%)� 56%)� &�'#!#"#?�

%)8�"!)�")*�=$)%)�8)+�!)��3�*�4)!)%����)�$)%!�*�4��&��L�%*!#!#'#?��/�L�%*!#!#'#���)4)�56%)�

&)'�-(�'�?�8���(+#!�%#��(/(/"/?�8�4�8I 5)!�-")!)%���4�$"�!�%#��3�$#%!��"��8=%)<��)�)(*�8�?�

dönemin politik gör=-!)%����� 4�$"�!�%&�*�� %)8�"!)%)� 4��8#ma biçimi, ��**�-� 4�� &��

3�"����� *�-�8)!� ()%<�3!)%����� tespiti, �.9*�9#� ��%�4#��=$)8�� �=(=93��)8���&)� �/!/����

�!I��I%��)1J4I�%)8�"!��3�"8)�1)�&�1��!�%#�#��&6�)"�=%)(�"���+��&)�4)%������)�.!&/'/,

Timurî, Özbek, Safevî ve �8"��!#� 6%�)*!)%���%�8#�&�*�� �!�-*��1)�)(*�!)-�"����.4/(!�%#,

Özbek ve ��L�1I�%)8�"�8���(#�&��`�; 4=$4#!��*�&�%�6%�)*!)%����56%&='="=$�*.94�!�%#�?�

�8"��!#larda neden 16. 4=$4#!#���!*�4�%#8#�&���8.�%��8�9�%�-�)&�!")&�'��s.%/!�%#���<)1�9�

aranarak sonuç bö!="=� .!/-(/%/!"/-(/r. �%&#�&��� ��(�!.5?� *!)%� ve Kaynakça yer

al"�*(�&#%;�

���!�����"�"�����#�����$���

Bu tezin amaçlar#�dan ilki, �!I� �I%� �)1J4I� 3�"8)� 1)� &�1��!�%#�#�� %)8�"!)%��&)*��

�*.�.5%�L�*�1)�=8!/98�!�4�*!�-#"#�8.%5/!�"�*(#%;�>/���'!�"��+��&)�6%�)*�+�!#-"���!��#�

Page 33: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

7

.!�%�*� � �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)� �/!/���� �!I� �I%� �)1J4I’nin resimli

eserleri 8)+�!"�-(�%;���<�*� L�%*!#�&6�)"�1)�")%*)$!)%&)� 4�9#!"#- �/� 4�$"�!�%#�� 5)�)!�

olarak &�')%� "=$)� 1)� *.!)*8�4.�!�%&�� �/!/���� �!I� �I%� �)1J4I� *.94�!�%#�#n tümünü

()"8�!� )(")&�'�� &.!�4#8#� �!)� &)� �=(=�=� 56%=9� �!5#!�"�"#$�� (�"� ��!�"#4!�� 4)()%!��

.!"�&#'#��!(#�+�$�!)%)*��)!�%(�!"�-(�%;�

11. 4=$4#!&����(���%)��6%�)*!)%����56%")4)���-!�&#'#"#$��8!�"�*�(�9�%)8�"!)")<�!�'��&)?�

�%�-(#%"�<#!�%� /$/�� 4#!!�%� �8!�"� (�81�%� 8���(#��� &)*.%�(�L� ��%� 8���(� 56$=4!)� ��*"#-?�

&.!�4#8#4!�� �%�-(#%"�!�%� &�� genellikle )8)%!)%��� (��#"!��"�8#?� (�81�%� )&�!")8�?� �)!�%!��

")%*)$� 1)� 8���(+#!�%#�� =8!/9!�%#�#�� ()")!� 6$)!!�*!)%����� (��#(#!"�8#� =$)%��&)�

4.'/�!�-"#-(#%; Ancak özellikle Studies in Iconology q`|�|x��&!#�4�4#�#4!��ikonografik

4�*!�-#"� 1)� 46�()"!)%��� 6�)"���� vurgulayan sanat tarihçisi Erwin Panofsky’nin

+�!#-"�!�%#�&��� 8.�%�, eserlerin ikonografi*� +6$="!)")!)%����� 4�9#!"�8#? sanat tarihi

��'!�"#�&��&�3���4&#�!�(#<#�8.%/!�%��4��#(!�%�5)(�%�!")8��)�4.!��+"#-(#%;�

Toplumlarda her kültürün, tarihî, sosyal ve siyasî &)'�-�"�� 56$� 6�=�)� �!#�&#'#�&�?�

*)�&��)�6$5=�*�%�*()%���)(�<)8��&)�8���(+#!�%�&��&=�4�4��1)�4�-�&#*!�%#�+�'��L�%*!#���%�

56$!)���*"#-!�%?�4)�����!�(#"�&�!��.!/-(/%&/*!�%#�5���?�*�"��$�"���&��5)!)�)*8)!)���'!#�

*�!"#-!�%&#%; >/� ��'!�"&�� =8!/9� 1)� �*.�.5%�L�� �!)� �!5�!�� 4�4#�!�% taranarak ��%*�+#�

(��#(#!"#-?�()$���.!/-/"�8=%)<��&)�izlenecek yöntem �)!�%!)�"�-(�%;�

�8!�"� (�81�%� 8���(#� �!)� �!5�!�� �*.�.5%�L�*� �%�-(#%"�!�%� ��<)!)�&�'inde, �/� �%�-(#%"�!�%#��

8.%/!�%#�#�� 1)� �%&)!)")� 46�()"!)%����� *.�/!�%#�� L�%*!#� ��+�"!)%&)� )!)� �!#��%�*�

&)')%!)�&�%�!&�'��56%=!"=-(=%;�>/�46�()"!)%&)����%�?��%�-(#%#!�<�*�*.�/�/��8)+�"��&)��

8.�%�� �/� *.�/4!�� �!5�!�� 6%�)*!)%��� &)%!)��9?� *%.�.!.V�*� .!�%�*� &)'�-�"!)%�� ��<)!)�)%)*�

&6�)"!)� �!5�!�� 9��.%�"��#�� .%(�4�� +#*�%#!"�8#&#%;� Yazmalarda resimlenmek üzere

seçilen hikayenin konusu, bu hikayenin az ya da çok tercih edilme sebebi, o dönem

toplumundaki ��%� (�*#"�&)')%!)%�?�&����56%=-!)%��1)�3�*�"�4)(���!�4#-#�#� 8)rgiler.1 Eser

1>/� 46�()"�� �$!)4)�� 4�4#�!�%&��� ��%�� W�!�$� U�'"���#�� ��/!(��� �)�<)%� 1)� ��-!#� ��&#�� ���4�(=%!)%������*.�.5%�L�8�K�q����.�����)��#�+����'���������&.�������/�0$���+���%������1��, Ankara, 1993: 87-116.) b�-!#*!#�4�4#�#&#%;�U�'"�����$�"î Hamsesi’ndeki Mahzenü’l-esrâr mesnevisinde geçen bu hikayeyi ele alarak, Türk-�8!�"� &)1!)(!)%��&)� 3=*="&�%#�� �8!î 56%)1!)%��&)�� ��%�� .!��� �3�!*�� *�%-#� �&�!� .!"�8#K�*.�/8/�/� �%&)!)"�-(�%;� U�'"��� �%�-(#%"�8#�&�� ��$�"î Hamse �=83�!�%#�#�� %)8�"!�� 6%�)*!)%���?�&6�)"!)%��)� 56%)� �%&)!)%*)�?� )8)%!)%��� 3�$#%!��"�8#� 8#%�8#�&�� � 8���(+#!�%#�?� *.�/� .!��� 3=*="&�%!�%� �!)�

Page 34: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

8

seçimi ya da hikayelerin 8#*!#*!��4��&��8)4%)*�%)8�"!)�")8���8)�*�(��#��8�3�������ya da

#8"�%!�4��#��9.!�(�*�8#�#? &=�4��56%=-=�=? ideallerini �)!�%!)")8���+#8#�&���6�)"!�&�%;1

!4�$"�!�%#�&��")(��!)�&.'%/&�����'!��(#!#�%)8�"!)%���4��#�8#%�?�*�"��$�"���4�$"��#��

")(���)�5)+")&)��6�<)?�5)�)!!�*!)�+�L(�8�4L��.!�%�*�3�$#%!��"#-�%)8�"�56%=!=%;���*&�"�

8�4L�8#� .!�%�*� *��/!� )&�!)�� �/� %)8�"!)%&)� ")(��!)� &.'%/&��� �!�-*�8�� .!"�4��� ��%� 1)4��

birkaç konu betimlenir. Genellikle hükümdar ve yönetici saraydaki aktivitelerden

��%��&)�<��!��&#%#!#%;�>64!)���%�*.�/�/�� �*.�.5%�L�*�.!�%�*� ��<)!)�")8��&)�/45/!�����

yöntem, seçilen konunun %)8�"!�� 6%�)*!)%����� �/!/�"�8#� 1)� resimlendirilmesinin

sebeplerinin, )!4�$"�8#�#��")(���&)�5)+")&�'�� �+���konuyla ilgili tarihî, dinî ve edebî

4�4#�!�%&��� 4�%�%!��#!�%�*� (�%(#-#!"�8#&#%; �6�)"��� +�'&�-� )8)%!)ri, tarihî ve dinî

eserler, seyahatnâmeler toplumun be')��� 1)� $)1*!)%���?� 8�4�8I� 1)� &��I 56%=-!)%���?�

)*.�."�*�4�9#8#�#�.%(�4��*.4���+.*�6�)"!��*�4��*!�%&#%;2

8)%��� 3�$#%!��&#'#� ")%*)$deki siyasî-dinî 56%=-� ve 4�$"�4#� #8"�%!�4��� haminin

*.�/"/���%�4�$"��#��3�$#%!��"�8#�#�&.'%/&���)(*�!)4)��/�8/%!�%&#%;� �"��8)+(�'��)8)%��

*)�&��56%=-!)%��&.'%/!(/8/�&��4.%/"!�4�%�*?�8���(+#!�%���!)(�%�1)�8���(+#!�%�&��(.9!/"8�!�

tercihleri kendi =8!/�/� +)%+)1)8��&)� 4�$"�4�� 4��8#(#%;� >/� �)&)�!)� %)8�"!�� 4�$"�!�r

*)�&�� 3=*="&�%� 1)� 46�)(�<�!)%���� 6$&)-!)-(�%"�-� .!���!)<)*!)%���� �)!�%("�-(�%;� �4�#� *.�/&�� �)�$)%� ��%��%�-(#%"� �)%9�!� >�'<#� (�%�L#�&��� �W%."� �8*)�&)%� (.� �)3")&� ���� N3��5)� #�� �.4�!� �"�5)%4K� q10thInternational Congress of Turkish Art. Cenevre, 1999: 111-�jx� *.�/!/� �%�-(#%"�� �!)� 4�9#!"#-?� `j���(�%�3��&)� �8(���/!�&�� *.94�� )&�!)�� W�%&)18I� �)����� tercümesinde (TSMK H. 1522) ve 1616-20 (�%�3!)%��&)� �8(���/!�&�� *.94�� )&�!)���)%�L�����)3��")� ()%<=")8��&)� ���4&�L)����� �8*)�&)%���9.%(%)8����568()%)%)*� (��#&#'#� 8�3�)&)� �8*)�&)%���� 9.%(%)8�� ��**�-� (�%�L#�&��� W�(�3� �/!(��� �)3")&� .!�%�*��)(�"!)�"�-(�%;���.!�4#8#4!���8*)�&)%��"5)8�4!)�W�(�3��/!(����)3")&����6$&)-!)-(�%�!&�'����568()%"�-(�%;1 �;� ���#�&#��#�� �.9*�9#� ��%�4#�&�*�� *�(�98)1)%� �'�!�%� �!)� �!5�!�� 4�9"#-� .!&/'/� “Bibliophile Aghas q/�/<38x� �(� �.9*�9#� ��%�4K� qMuqarnas, XXI, 2004: 333-���x� ��-!#*!#� "�*�!)8��&), özellikle 1550’li 4#!!�%&��� 8.�%���8"��!#� ��%�4#��&��6��9!���� +#*����)3")&� �'�?�N=<)� �)4%)*� �'�?�Q�$��L)%� �'�� 1)�>)-�%� �'�� 5���� 8�%�4� 56%)1!�!)%��&)�� ��38)&)%;� >/� �'�!�%#�� %)8�"!)�&�%�!")*� =$)%)� *�"�� )8)%!)%���8)+�"��&)�)(*�!��.!&/*!�%#?�-��%!)%��&)8()*!)&�*!)%��1)��%�<#�.!&/*!�%#?�%)8�"�9%.5%�"#���"=&�3�!)�)((�*!)%��3)"�)8)%!)%&)*��6�86$!)%&)��3)"�&)�"=3=%�1)�"=!*�4)(�*�4#(!�%#�&�����!�-#!#%;��4�#�$�"��&��8�%�4&��1)�&#-�%#&�� *=(=93��)!)%� */%/!"�8#�#� 8�'!�4��� �/� �'�!�%?� *)�&�� &6�)"!)%����� *=!(=%� 8���(� .%(�"#��� &��*�(*#&���/!/�"/-!�%&#%;�2�;�>�'<#?����*&�"����4�(=%!)%��&)�W�%*!#�>�%��.�/���=!)4"����)45�"�)%������1��#Kq Sanat Tarihinde +����'���������&.�������/�0$���+���%������1��, Ankara, 1993: 35-j|;x���-!#*!#��%�-(#%"�8#�&�?�(�*&�"�8�4L�8#� .!�%�*� %)8�"!)�)�� ��%� 8�3�)���� �)&)�� 8)+�!&�'��)� &6�)"!)� �!5�!�� 4�4#�!�%�� &�� ��*�%�*� <)1�9��%�"#-(#%;�>/� (�81�%!)%���4�$"�!�%#����-#���*.�"�8#�#����!�"�1)�6�)"�����%&)!)4)%)*?� %)8�"!��*�(�9!�%#��3�$#%!��&#'#�&6�)"���&���-siyasi ve toplumsal karakterinin resimlerin ikonografisin���.!/-/"/���*�(*#8#�#��.%(�4��*.4"/-(/%;

Page 35: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

9

incelenirken, tarihsel ve dinî 5)%+)*!)%� 56$� �%&#� )&�!")")!�?� 8)�)9-8.�/+� �!�-*�!)%��)�

dikkat çekilmelidir.1

�8!�"� 8���(#�&�� ��%� 5)!)�)*� 3�!��)� 5)!)�� 3�"8)� %)8�"!)")<�!�'��&)� ��**�-!�%� �*i yol

�$!)"�-(�%;� ��"�� $�"��� 3�*�4)4�� .*/4/9� �4%#�(#!�%#4!�� ��%!�*()� <��!��&#%"#-!�%?� *�"��

$�"��� &�� ")(��� .*/"�&��� 3�*�4)4�� 6�� 6%�)*!)%��)� ��*�%�*� �)(�"!)"�-!)%&�%;�

�.!�4#8#4!��4�$"�!�%#����%�*#8"#�&��")(��-%)8�"��!�-*�8��*/%/!�"�$*)�?���%�*#8"#�&��&��

benz)%� *.�/!/� )8)%!)%��� %)8�"!)")� 9%.5%�"!�%#�#�� *�!#9� .!�%�*� ()*%�%!��&#'#�

56%=!"=-(=%;2

1Bu yöntem P. Soucek’in “The Life of the Prophet: Illustrated Versions” (Content and Context of Visual Arts in the Islamic World. A Colloqium in Memory of Richard Ettinghausen Institute of Fine Arts, London, 1988: 193-�`�x���-!#*!#�"�*�!)8��&)�56%=!")*()&�%;��./<)*��/%�&�� $;��/3�"")&����3�4�(#�1)��8!�"�4)(�� *��/!� )&)�� (.9!/"/�� �!*� 4#!!�%#�#� ��!�(��� (�%�3î eserlerin resimli *.94�!�%#� 4�9#!#%*)�� %)8�"�9%.5%�"#�#�� 8)+�"��&)� (.9!/"� 4�9#8#� 1)� ����+!�%#�� 6�)"�� .%(�4�� *.�/!"/-(/%;� $;� �/3�"")&����3�4�(#�#���!�(����/�%)8�"!���=83�!�%&��*�"��L�%*!#�4�*!�-#"!�%�56%=!=%;����)%î +)1�%�8�����4�9#!&#'#�f�%*!#�*.94�!�%#��%)8�"!)%��)���*#!&#'#�&��)!�4�$"�8#�&�*��=8!/9 +)-�(!�!�'��&)��+)-�(!��")%*)$!)%&)�3�$#%!��&#'#��!�-#!#%;� Bal�"�� 1)� >�%/��� �=83�!�%#�&�� �=��î 1)� ��î (.9!/"!�%#�� ()%<�3!)%�� 1)� �&).!.V�!)%�� &�3�� �)(�56%=!=%;�>�!�"��4�$"�8#�&���=����(.9!/"!�%#��3�*�4)8����!�(#!#%*)���/�>)*�%�1)��")%�61=!=9�6��9!����+#*�%*)���!��%)&&)&�!"�-(�%;�>�%/�I yazmas#�&���8)�%)8�"!)%�6$)!!�*!)���I (.9!/"/�/��9.9=!)%�*.�/!�%#�#�568()%�%;� �!������ *�3%�"��!#*!�%#� 6�� 9!��&�&#%;� �.'.!� *�(*#8#� 4���� �)-�&&)&&������ %)8�"� 8)+�"��&)�.4��&#'#� %.!� &)� 6�)"!�&�%;� U=�*=� )8)%� 3�$#%!��#%*)����%+.*� �!�3�4�(+#4#� (.9!�"#-(#%;���!�%#�� 56%=-!)%��)���-1/%"/-(/%;� �$#%!��&#'#� ")%*)$?� &6�)"� 1)� 3�"����� 56%=-!)%�� �/� �+#&��� 6�)"� (�-#%; Yine dönemin 9.!�(�*�8#�#� 4��8#(��� +.*� 6�)"!�� ��%� 4�$"�� &�� ��3� ��3"�89� �)�����’dir. R. Hillenbrand’in “ The Iconography of the Shah-name-yi Shahi” (Pembroke Papers 4, 1996: 53-��x� ��-!#*!#� �%�-(#%"�8#�&����L)1I���3#���3���3"�89�&6�)"��&)�(�"�"!����?�&6�)"�����)��/8(����**�-!�%#�#��+�!#-(#'#���j��%)8�"!�*��)3��")� *.94�8#�&�?� +�'#�#�� 9.!�(�*� 8.%/�!�%#�#� 4��8#(#%� ��+�"&)� �%��� 1)� �%(�� �84�� �%�8#�&�*�� 8�1�-�1/%5/!���<�*� ��+�"&)� 3�$#%!��"#-(#%; ��$"�4#� #8"�%!�4��#�� ()%<�3!)%���� 4��8#("�8#� �+#8#�&��� &�**�()�&)')%� ��%� ��-*�� +�!#-"�� �8)?� ;� W)(1�<#� (�%�L#�&��� 4�9#!"#-(#%;� W)(1�<#� ��$�)%8� (.� /�/<38���%��8�(�.�8��Otoman Manuscript Patronage, 1566-`{`�K� ��-!#*!#� &.*(.%�� ()$��&)� q �%1�%&� ���1)%8�(4?� 2005), 1566-`{`�� 4#!!�%#� �%�8#�&�� �8"��!#�&�� 3�$#%!����� )!4�$"�!�%#�#�� 3�"�!)%��)� &�**�(� +)*"�-(�%;� �%�!�%#�&���.*/!/� �)3")&� ��-�?� �.<�� ������ ��-�?� ��4�1/-� ��-�?� �)3")&� �'�?� Q�$��L)%� �'�� 5���� �8"��!#�8�%�4#��&�*��1)$�%�1)��'�!�%#��*�(�9�3�"�!�*!)%�����%&)!)4)%)*?�#8"�%!�&#*!�%#�4��&��3�$#%!��"�8#���6��4�*�.!&/*!�%#� *�(�9!�%#� !�8()!)"�-(�%;� ��-�!�%#�� 1)� �'�!�%#�� ()%<�3!)%�� &)� �64!)<)� 56$!)%� 6�=�)� 8)%�!"�-(�%;��%�)'���*.�/"/$��+#8#�&���6�)"!��.!���Q�$��L)%� �'���#���!����%��)1�4��4��*=!(=%)!� ��%�".&)!�.!�%�*�i$!)4)%)*� 3=*="&�%�� 4�*#�!#'#�#�� 4��#� 8#%�� 8���(� 3�"�8�� 1)� *.%/4/</8/� 6$)!!�*!)%�� �!)� &)� �)�$)")4)�+�!#-"�8#�*�(�9�8�3�9!)%�����)8)%��#8"�%!�"��8)�)9!)%����&)��+#*+��568()%�%;�2 �)%)�� ���#�&#?� �Mihr-$� !$&.�� ���4�(=%!)%����� �*.�.5%�L�*� U6$="!)")8�K� qSanat Tarihinde +����'���������&.�������/�0$���+���%������1��, Ankara, 1993: 457-�|wx���-!#*!#��%�-(#%"�8#�&�?�()*���%��=83�&��4)%��!��� %)8�"!)%���*.�/!�%#�#�� ()89�(���� 4�9�%�*��/�*.�/!�%!���)�$)%���-*��3�*�4)!)%���.!&/'/�)8)%!)%���.%(�4��+#*�%#!"�8#�1)���%��%!)%��&)��)(*�!)�")�8=%)+!)%�����568()%�!")8���� 8�'!�"#-(#%;� ��8�%�)!-�)�%�$��(�%�L#�&���4�$#!���Mihr-$�!$&.�� �&!#�)8)%����.9*�9#���%�4#��=$)8���&)*��*.94�8#�#�q ;���`x�)!)��!�%�*?� %)8�"!)%��� �*.�.5%�L�*� +6$="!)")8���� 4�9"#-?� ��!5)� *�-�4!)� *.�/-"�?� .*/!?� %)8")� ��*�%�*� �-#*�.!"�?� 5)"�4!)� 8)4�3�(?� 5�%�9� 4�%�(#*!�%!�� "=<�&)!)?� 8)15�!�!)%��� ��%��%���� 56%=�<)� ��4#!"�8#� 5���� )&)���)8)%!)%&)� +.*� �-!)�)�� ()"�!�%#� ()89�(� )&)%)*?� �4�#� *.�/!�%#�� &�')%� )8)%!)%&)*�� 4.%/"!��#-#� 1)� %)8�"!)%���<��!��&#%#!"�8#�8#%�8#�&���)�$)%!�*�1)�L�%*!#!#*!�%#��%&)!)"�-(�%;�

Page 36: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

10

�/*�%#&���)!�%(�!&�'��5������**�-!�%�*�"��$�"���")(���.*/"�4#9?�.%(�*�3�L#$�!�%#�&��4)%�

�!����"5)!)%��3�$#%!�&#*!�%#�%)8�"!��kopyalarda /45/!�"�*(�&#%!�%;1

>�!��&�'�� 5���� *�(�9� %)8�"!)")<�!�'��&)� 5)�)!� *��#?� %)8"��� 56%)1����� ")(��� �+#*!�4#<#�

.!"�8#&#%;��!�="�%)8�"!)%��1)��8(�8��!�%�&#-#�&��&inî-edebî ya da tarihî yazmalarda metni

�+#*!�4���%)8�"!)%��)!�%!����%�.!�4#?�*�-�4��4��&��3�*�4)4��(�81�%�)&)%?�<��!��&#%#%;���<�*

edebî ")(��!)%&)� ��$#"� (=%=� &�1��� .!&/'/�&�?� � ")<�$�� ��!�(#"!�%#�� 56%8)!!)-(�%�!�%*)��

��%(�*#"� �"5)!)%!)� �L�&)� )&�!&�'�� 56%=!=%;� >/%�&�� ")(���� .*/�"�8#� )8�8(#%;2 �4%#<��

&�1���%)8"��&)�&�')%�)&)�î )8)%!)%&)��5)+")���$#�8�3�)!)%���1�%�.!&/'/?���**�-#��&�3��

+.*� *)�&�8��)� �!5��+� 5)!)�� ��%� ()"�4#� %)8"��)� *.�/� .!�%�*� �!&#'#?� 3�((�� ��-*�� )&)���

)8)%!)%&)*��*�3%�"��!�%#��3�*�4)!)%��&)��4�%�%!��&#'# da görülür.3

�8!�"� (�81�%� 8���(#�&�� %)8�"!i )!4�$"�!�%#�#�� 3�$#%!��&#*!�%#� ")%*)$��� 1)� &6�)"���

()89�(�?� 4�$"��#�� 3�$#%!��"�8#��� *�(*#&�� �/!/���� 8���(+#!�%#�� ()89�(�� 1)� *�"��� �&#���

3�$#%!��&#'#�#�� .%(�4�� +#*�%#!"�8#� 4�$"��#�� (��#"!��"�8#� �+#8#�&��� +.*� �=4=*� 6�)"�

(�-#%; 8)%!)%��� %)8�"!�� �=83�!�%#�#�� 3�$#%!��"�8#� $.%, zahmetli 1)� "�8%�L!# ��%� �-(�%;�

��$"��#��3�$#%!��"�8#�8#%�8#�&�?�*�(�9?���**�-?�<)(1)!*)-?�müzehhip, mücellid birlikte

.%(�*!�-�� ��%� +�!#-"�� 4=%=(=%!)%;� �=83�!�%� (�"�"!��"#-8�, y�$"�!�%#�� ��% *#8"#�&��

*)()�)�*�4&#�&��?�3�((�(#��4��&��+.*�8)4%)*�&)�.!8��8���(+#�#���"$�8#�&��?�*�"��$�"���

&�� *�"��� �&#��� 3�$#%!��&#'#�#�� �)!�%(�!")8��&)�� &.!�4#?� 4�$"��#�� 4�9#!&#'#� &6�)"� 1)�

")%*)$� 8�9(��#%;� ��<�*� 4�$"�!�%#�� ��%� *#8"#� #8"�%!�4��#�� 6!")8�?� 3�$#%!��&#'#�

")%*)$��� 8�4�8�� .!�4!�%� 8.�/</� )!� &)'�-(�%")8�?� 4�� &�� 4�$"��#�� ��-*�� ��%� ")%*)$)�

1 >/�*.�/� �!)� �!5�!�� ��%� +�!#-"�� &�� �;�>�'<#��#�� ��!&� �"�5)8� L.%� �)�� �)¡(8� ��&� N.�()¡(8�� ���&)%��5�Images in Islamic Book Painting” (Muqarnas, XXI, Leiden, 2004: 21-��x� �&!#� 4�4#�#�&�� 4�9#!"#-(#%;���**�-!�%#��.%(�*�3�L#$�!�%#�&��4)%��!"#-� *�"��64*=!)%��� 1)�*�3%�"��!�%#�?� 4)���")(��!)%&)���8#!�3�4�(��/!&/'/ ��!�-#!#%;� Ahmedi +���#��������&)*�� �8*)�&)%���� )V&)%� 6!&=%")� 8�3�)8�� �!)?� W�%&)18���)3��")8���&)*�� �8L)�&�4�%�#�� )V&)%� 6!&=%")� 8�3�)8�?� �3")&�� +���#������’nd)*�� *69)*� ��-!#�4�%�(#*!�%!�� "=<�&)!)8�� 8�3�)8��&)*�� 4�%�(#*!�%#�?� ��$1�������� Acaibül Mahlukat �&!#� )8)%��&)� &)� 4)%��!"�8#� 4�$"�� *�(�9!�%#�� )!&)�� )!)� &.!�-"�8#�&��?� 8���(+#!�%#�� 3�L#$�!�%#�&�� 5)!)�)*8)!� ��%� ��!�(#"� &�!��.!/-(/%/!&/'/�/�568()%")*()&�%;�2Divanlardaki metin-%)8�"� �!�-*�8���?� `�;� 4=$4#!�� (�%�3!)�&�%�!)�� �L#$� Divan#�#� q����� ;� `w`wx�6%�)*!)4)%)*� �+#*!�4��� Q=�)%� ���!?� �64!)<)� %)8�"!)%��� ")(��!)� ��'!��(#8#�#� .%(�4�� *.4��� ��%� +�!#-"��4�9"#-(#%;� q�"".�5����6.���%�����1��, Ankara 1984: 165-201) ���!��%�-(#%"�8#�&�?��)4�(!)%&)�5)+)��8.4/(� 4�� &�� 8."/(� *�1%�"!�%#�� ��**�-� (�%�L#�&��� 56%8)!!)-(�%�!")*� =$)%)� ��8#!� �)(�"!)�&�'����568()%"�-(�%;�>)4�(!)%&)�5)+)����4��K��#��5=$)!���)!��&)��)(�"!)��-��4��&���*�%���)�K���5=$)!���4���'#�&���)(�"!)��-��&�1��!�%#��%)8�"!)�&�%�!")�46�()"���!)��!5�!����%�+.*��9/</�1)%")*()&�%;�3 ��**�-� �L#$� &�1��#�&�� 5)+)�?� ���%����?� �)4!���#�� &)1)8���� +)*)�� �4� �)-�'���� ��!)� 3=*"=�&)� (/(���&)1)<����� 56�!=�)� ��%� �!3�"�1)%�&)� �)<�/������%� /'%�8#�K� �)4�(�� �!(#��� �)<�/��/���%� �'�<#n dibindeki *�4��#��=$)%��&)�.(/%/%*)��*�%-#8#���&��&)1)4)����"�-��)4!��(�81�%�)&�!"�-(�%�q���!�`|�����wwx;

Page 37: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

11

56(=%=!")8�� 5�����)&)�!)%&)��&.!�4#� )*!)")!)%� 4�9#!"#-�.!���!�%;� ���"�!)%��&)� *)()�)�

*�4&#� .!"�&#'#� 5���� ��%� +.'/�&�� ��%&)�� L�$!�� ��**�-� 56%)1� 4�9"#- ve bu nedenle de

+.'/� $�"��� ")%*)$!)%����� 1)� =8!/9!�%#�#�� ()89�(��&)� �/� �)&)�!)%&)�� 6(=%=� 3�(�!�%�

4�9#!"#-(#%;� ��$"�!�%�� 8.�%�&��� )*!)�)�� %)8imler1 1)4�� *�4#(!�%2?� )8)%��� 4�9#!&#'#�

dönem ve merkezi tespitte daha fazla dikkat gerektirir.

Üslup irdelemeleri?� &6�)"��� $)1*� 1)� �)')��!)%����� 4�� &�� 8�4�8�� 56%=-=�=�� .%(�4��

*.�"�8#��+#8#�&���da çok önemlidir. Resimlerin kompozisyonu, figür tipleri, k#4�L)(!)%�?�

arka plan, mekân, mimarî?� */!!��#!��� %)�*!)%� 5���� %)8"��� *�%�*()%�� �!)� �!5�!�� ��%+.*�

6$)!!�*?� 4�$"��#�� 3�$#%!��&#'#� <.'%�L�?� (�%�3I 1)� *=!(=%)!� *)8�(��?� ��-*�� ��%� &)4�-!)�

3�$#%!��&#'#� ��**�-3��)���� �)!�%!)�")8��&)� 4�%&#"<#� .!/%;� �4�#� )8)%��� L�%*!#�

�=83�!�%#�#��*�%-#!�-(#%#!"�8#�1)ya �)�$)%�=8!/9�6$)!!�*!)%�����&�')%�)8)%!)%&)��%��"�8#�

��%� &6�)"��� %)8�"� =8!/�/�/� �4&#�!�("�4�� 46�)!�*� ��%� yöntemdir.3 �4�#� 4�$"�&�*��

��%&)�� L�$!�� =8!/9� 1)� L�%*!#� &6�)"!)%� ��$)� 4�$"��#�� ��-#�&��� 5)+)�� 4.!</!/'/�

&.!�4#8#4!�� &�� (�%�38)!� 5)!�-�"�� gösterir.4 �4%#<�� L�%*!#� )8)%!)%&)ki �)�$)%� =8!/9!�%#��

tespiti, a4�#�&6�)"&)�%)8�"!���=83�!�%#�4�9#!"�*�=$)%)�8)+�!)��)8)%!)%�����()!�'�?�8)+�!")�

8)�)���&6�)"����)')��!)%����&)�.%(�4��*.4�%;5

1 �%�)'��?�W;�U�'"�����.9*�9#���%�4#��=$)8�� �$��)��{���.;!/� �"8)��������4�(=%!)%�K��&!#�&.*(.%��()$��&)�=+��4%#�")%*)$&)�%)8�"!)�"�-���%���$�"I�Hamsesi����(��#(#%;��**.4/�!/�3=*="&�%#��/!(��� �!�!�&6�)"��&)���%�$�&��3�$#%!��"�4����-!�����4�$"��q`��jx?��)�%�$�&)��/!(�����*/��/��8�!(���(�4#!!�%#�&���=4=*�*#8"#���(�%�!"�-�q`��`x�1)��)�%�$�&)���3��8"��!����8�!(���(#�#�� �!*�4#!!�%#�&��&����$#�"��4�(=%!)%i�!)�)*8�*�<�!&��(�"�"!��"#-(#%�q�8(���/!����1)%8�()8�?�`|�`x;2 ���!#-�.!�%�*�Pîr Budak Hamsesi .!�%�*���#!���)8)%�q����� ;��{`x�=+��-�"�&��(�"�"!��"#-?� )%�(�(��3�$#%!��"�4�� ��-!����� 4�$"�?� ��%�*.4/�!/� �I%� >/&�*� &6�)"��&)� )8)%)� )*!)�)�� ��{¢� `�{`� (�%�3�� ve*.!.L.�/�� �)43� ��3"/&� �I%� >/&�*I� (�%�L#�&��� 4�$#!"�8#� 4�$"��#�� (�%�3!)�&�%�!")8��&)� 1)� ")%*)$���()89�(��&)�3�(�4��4.!��+"#-(#%�q�4%#�(#!#���!5���+���>*$;��(<3./*��)�`|�����-18; Robinson 1979: 246). 3Titley “Istanbul or Tebriz? The Question of Provenance of Three 16th century Neva’i Manuscripts in the British Library” (Oriental Art, XXIV/3, 1978: 292-|{x� ��-!#*!#� "�*�!)8��&)?� ��%� )8)%��� *)()�)� *�4&#��/!/�"�4��� %)8�"!�� �=83�!�%#�#� )!)� �!�%�*?� 3�$#%!��&#*!�%#� ")%*)$��� ()89�(��)� +�!#-"#-(#%;� W�5=%�tiplerin&)�?�&�1%��#-���+�"!)%��&)�?�*#4�L)(!)%&)��1)�*."9.$�84.�&���4.!��+#*�%�*��4�#�4�$"�&��+�!#-�����<�*�L�%*!#�")%*)$!)%&)�)'�(�"�56%"=-���**�-!�%#�?���%!�*()��4�#�%)8�"&)���8#!�+�!#-(#*!�%#�#�568()%"�-(�%;��)8�"&)*�� &)(�4!�%�� ��*(#'#�&�� �8!#�&�� %)8�"!)%��� ��%� *#8"#�#�� �)�%�$�&)� &)'�!� �8(���/!�&�� 4�9#!"#-�.!���!)<)'����8�1/�"/-(/%;4�;� ���#�&#��#�� ��.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8�� �$��)� �j�� �.;!/� ��$�"I� Hamsesi’ninMinyatürleri” (����.� ����)�� 6����1�, V, 1973: 389-�w|x� ��-!#*!#� �%�-(#%"�8#�&�?� ��$�"I� Hamsesi’nin�����&�*�� �=83�8#�&�� )8)%&)� &6%(� L�%*!#� =8!/9?� &.!�4#8#4!�� &�� &6%(� L�%*!#� &6�)"� ()89�(� )("�-(�%;� ��=8!/�/�/�� ��%�$�&�� `�j�� <�1�%#�&�?� �*�� �4%#� ��**�-� (�%�L#�&��� %)8�"!)�)�� >� =8!/�/�/�� ��%�$�&�� `�{w�<�1�%#�&�?� N� =8!/�/�/�� �)�%�$�&)� ��3� �8"��!� &6�)"��&) `j`w� <�1�%#�&�?� �� =8!/�/�/�� �8)� �8(���/!�&��`j�w�<�1�%#�&��4�9#!&#'#�#�()89�(�)("�-?��/�L�%*!#�")%*)$!)%�1)�&6�)"!)%� �!)��!5�!�� (�%�3��1)�8�4�8����!5�!)%�1)%"�-(�%�5Q=�8)!��)�&�������¥&�¥")������%!4��(."����!!/8(%�()&����/8<%�9(����¦/)�����<.�.5%�934���d Style” (Muqarnas. Essays in Honor of J. M. Rogers, Leiden-Brill, 2004: 311-��x� ��-!#*!#� �%�-(#%"�8#�&��)8)%��3)"� �*.�.5%�L�*� 3)"� &)� =8!/98�!� �+#!�%&��� &)')%!)�&�%"�-(�%;� U)1�%�8�� ���/��� �/!(��� �=!)4"���#��

Page 38: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

12

��$"�!�%#�� 3�$#%!��&#*!�%#� &6�)"!)% ü8!/9� 6$)!!�*!)%�� ��<)!)�&�'��&)� &�3�� &.'%/� ��%�

biçimde tespit edilmektedir. �/-*/8/$� L�%*!#� ülke ve kültürler �%�8#�&�*�� � �!#-1)%�-?�

3�$#%!�����)8)%!)%)�&)�4��8#"�*(�&#%;�>64!)<)�")%*)$!)%�1)�&6�)"!)%��%�8#�)(*�!)-�"���

)8)%!)%� =$)%��&)� �#%�*(#*!�%#� �$� (�*�9� )&�!&�'��&)� 4�$"��#�� 3��5�� &6�)"&)� 1)� 3��5��

*.-/!!�%� �!(#�&�� 3�$#%!��"#-� .!���!)<)'�� 8.%/8/��� <)1�9� �/!/�"�*(�&#%;� Söz gelimi,

siyasî .!�4!�%�8.�/</�3=*="&�%�1�%�8!)%��.!���+.</*!�%#�#�?�&�')%�=!*)!)%)� 8#'#�"�!�%#?�

5�&)%*)��&)�4��!�%#�&��3�"�4)!)%���!(#�daki 8���(+#�1)�8�3����.!&/*!�%#�8���(�eserlerini

56(=%")!)%�� �/�/� &.'%/!�%� ��+�"&)&�%;1 >64!)<)� )8)%� 1)� 8���(+#!�%#�� 4)%� &)'�-(�%")8��

8.�/</�*=!(=%!)%��%�8#�)(*�!)-�"�.!"�8#�*�+#�#!"�$&#%;�

Kimi resimli eserlerin kopyalarda?� 5)!�-�"� 8=%)<��&)� .!��� ��%� =slubun izleri tespit

edilebilir. Siyasî ve tarihî �)&)�!)%&)�� 6(=%=� (.9!/"!�%� �%�8#�&�� 5)%+)*!)-)�� *=!(=%)!�

�!#-1)%�-?� 3�$#%!����� )!4�$"�!�%#�&�*�� %)8�"!)%&)� &)� 56%=!=%;� �8!�"� %)8�"� 8���(#�&��

")%*)$!)%� �%�8#� �/� 4�*#�!#*� 8.�/</� )8)%!)%��� 3�$#%!��&#'#� ��**�-haneler *."-/�

*=!(=%!)%���)(*�!)%��)�8.��&)%)<)��+#*(#%;2

�/*�%#&�� &�� �)!�%(�!&�'�� 5���� 3�"8)� 1)� &�1��!�%#� resimlerinin �*.�.5%�L�*� �+#lardan

incelenmesi ()$��� �"�+!�%#�#�� ��%��<�8���� .!/-(/%/%;� >/� ��'!�"&�� %esimlerin metinle

��'!��(#8#?� 64*=�=�� 4�� &�� �)4�(!)%��� 3��5�� �6!="=�=�� <��!��&#%#!&#'#?� %)8�"!)%&)�

=%%)"� �/!(���&��� .!��� .'!/� >�4)$�&� �+��� 4�9#!�� Sinbadnâme �&!#� )8)%��� %)8�"!�� �=83�!�%#�#� 1)� �/�%)8�"!)%!)��)�$)%�=8!/9(�� 4�9#!"#-�.!���&�')%� )8)%!)%��� %)8�"!)%����*�%-#!�-(#%�%�*� )%*)�� &6�)"��8"��!#�%)8�"�=8!/�/�/�(��#"!�"#-(#%;�1 ��"/%!/�8/!(��#� =8)4���>�4*�%���#���=4=*�.'!/�>)&�=$$�"����8"��!#�8/!(��#���1/$��/!(����)!�"�)?�*=+=*�.'!/��/3�"")&���%$���#���8)���L)1I�8/!(��#���3��8"��!�)�8#'#�&#'#���!��")*()&�%;�q�4%#�(#!#���!5��için bkz. II. Bölüm, s. ) 2>�%��%�� >%)�&� �§�"¥!� 1�� §�!¥!�� �� !��*� �)(�))�� )9.<38K� ��-!#*!#� +�!#-"�8#�&�� qSafawid Art and Architecture, (Ed. S. Canby), London, 2002: 32-�{x� �*�� �4%#� &6�)"� 1)� ")%*)$� �%�8#�&�*�� ��'!��(#4#�568()%"�-(�%;� ��$"��#�� ��"/%!/� ��-*)�(�� )%�(�(�� *.94�� )&�!�9� %)8�"!)%����� �8)� ��%�� 3�%�+� ��L)1I��)�%�$���&)� 4�9#!&#'#�#� �)!�%("�-(�%;� Cemal u Celal’in resimlerinin Akkoyunlu, Safavî ve Timurî &=�4�!�%#�#�� *�1-�*� �.*(�8#� .!&/'/�/?� �**.4/�!/� �=%*")�?� )%�(� 1)� �)�%�$� *=!(=%!)%����� ��%��%�4!)�*�4��-"�8#� 8.�/</� �)�%�$�&)� 5)!)�)*!)%�� 3)"� *�%#-(#%"#-?� 3)"� &)� &)'�-(�%"�-?� � L�*�(� �/�/�!�� �)%��)%���-(�����-����%���%!�*�&)�8�'!�����4)94)�����%��)�%�$�=8!/�/�/��.%(�4��+#*(#'#�#�6%�)*!)")�4.!/���5�&)%)*��+#*!�"#-(#%;� �8!#�&�� �/� %)8�"!)%��� "=*)"")!)� /!�-"�*� �+��� 4�9#!��� &)�)")!)%� .!�%�*� 56%"=-(=%;��6�)"��� 8�4�8�� 1)� (.9!/"8�!� ��%� (�*#"� ()%<�3!)%���� 56$� 6�=�)� �!�%�*?� ��L�1I� &6�)"�nde Tac-#� �4&�%�!)%���� 6�� 6%�)*!)%����� ��-!#*� ��+�"�� .!�%�*� */!!��#!"�4�� ��-!��"�8#?� �**.4/�!/� �=%*")��=8!/�/�&��4�9#!"#-�%)8�"&)��8)���-!#*���+�"��.!�%�*��)4�$�8�%#'#��*/!!��#!"�8#��4%#�(#!�%#��6�)"����.%(�4��*.4"�*(�&#%;� N���4����� � The Golden Age of Persian Art, 1501-1722, (London, 1999) ve Welch’in Wonders of the Age: Masterpieces of Early Safavid Painting 1501-1576?� qN�"�%�&5)?���88?�`|�|x��&!#�4�4#�!�%#�&���8)���L�1I�&)1!)(������!*�*/%/!/-/�&���3�*�"�4)(�����8.�!�%#���*�&�%*��&6�)"�")%<)*��!(#����!#�"#-(#%;��!*���3��8"��!�&6�)"�4!)���-!�4���.?�%)8�"&)*��L�%*!#�=8!/9!�%#����%��%�4��(.9!��"�8#�&6�)"�?��%&#�&��� ��3� ��3"�89�#�� "/3()-)"� )!4�$"�!�%#�#� 3�$#%!�((#'#� *!�8�*� &6�)"� 1)� &�3�� 8.�%�� &6�=-="�&6�)"���%&)!)�"�-(�%;

Page 39: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

13

�$!)�)�� �*.�.5%�L�*� -)"��#�� 4�*!�-#*� �)� $�"��� .%(�4�� +#*(#'#?� �/� -)"��#�� $�"���

�+��&)*�� &)'�-�"�� 4�� &�� 8=%)*!�!�'�� (�%(#-#!"#-(#%;� Özellikle d�1��� -��%!)%��&)� �)!�%!��

kavram, .!5/� 4�� &�� ")<�$!�%�� *�%-#!#*� 5)!)�� �"5)!)%� ()89�(� )&�!"�-?� 4)%!)-�*� ��%�

�*.�.5%�L�*�*�!#�#���$!)��9��$!)�")&�'��irdelen"�-(�%; Böylece Nevâyî 4�$"�!�%#?�*)�&��

<.'%�L4�8#�&��1)� �8(���/!�/��&���%�8#�&���/!/�&/'/�&�')%�=%)(�"�")%*)$!)%��&) resim

8���(#�(�%�3���+��&)� �)%)&)�&/%"�*(�&#r sorusuna cevap aran"#-(#%;

>/5=���8(���/!?�ülkemizdeki �.9*�9#���%�4#��=$)8���=(=93��)8�?��=%*��8!�"�8)%!)%��

�=$)8�?� �8(���/!����1)%8�()8�� �=(=93��)8��&#-#�&���")%�*�� >�%!)-�*��)1!)(!)%�� (New

�.%*x?���5�!()%)�q�.�&%�?����<3)8()%?��¡L.%&x?��%!��&��q�/�!��x?��$�)*�8(���q��-*)�(x?�

Rusya (St. Petersburg) gibi ülkelerdeki "=$)� 1)� *=(=93��)!)%&)� %)8�"!�� �=83�!�%#�

bulunan %)8�"!�� �!I� �I%� �)1J4I’nin eserlerinin?� )%*)�� (�%�3!�8��&)�� ��-!�"�*� =$)%)�

4=$4#!!�%�� 56%)� üretim 4.'/�!/'/� �%�-(#%#!"#-?� �.9*�9#�&�*�� 6%�eklerin bu dilimin

�)%)8��&)�4)%��!&#'#�8.%5/!��"#-(#%;��4�#�$�"��&��`{;�4=$4#!#���!k +)4%)'��&)��8"��!#�

��**�-3��)8��&)� =%)(�!)�� &�')%� resimli eserlerin �%�8#�&�� �!I� �I%� �)1J4I� &�1��� 1)�

3�"8)!)%����� 4)%�� (�%(#-#!"#-, tercih sebepleri irdelen"�-tir. Ketebe *�4&#� �/!/�"�4���

4�$"�!�%&�*��%)8�"!)%���(�%�3!)�&�%�!")8��)�+�!#-#!"#-, yazmalar&��+�!#-���8���(+#!�%�1)�

ü8!/9!�%#��)!�%!)�"�-tir.

�!#-"��#�� )�� 6�)"!�� �-�"�8#, �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)� �/!/����

4�$"�!�%� =$)%��&)� ��%)� ��%� +�!#-#!�%�*� metinlerin okun"�8#, resimlerin *.�/!�%#�#��

belirlenmesi 1)� &�')%� "=$)!)%��� *�(�!.5!�%#� (�%���%�*� *�%-#!�-(#%"�� 4�9#!"�8#&#%;� Türk

�8!�"�8)%!)%���=$)8��1)��8(���/!����1)%8�()8���=(=93��)8���&)��/!/����%)8�"!���)1J4I�

�=83�!�%#� 4)%��&)� 56%=!)%)*� ��<)!)�"�-(�%;1 >)�$)%� %)8�"� 9%.5%�"!�%#� 1)� =8!/9!�%�

�)!�%!)�"�-(�%;� �4�#� &6�)"&)� 4�9#!"#-� L�%*!#� )8)%!)%� ��<)!)�)%)*� =8!/98�!� �+#&���

�)�$)%!�*�1)�L�%*!#!#*!�%�()89�(�)&�!"�-(�%;��

�)1J4I����� )8)%!)%����� ��%� *#8"#� (�"�"!���"�&��� )!� &)'�-(�%"�-?� �/� �)&)�!)� &)� 4)���

sahiple%������/!/�&/'/�")%*)$!)%)�56(=%=!"=-(=%;�>/�")%*)$!)%&)�%)8�"!)%��?�5�((�*!)%��

�(6!4)����1)�8���(+#!�%#�#��&��)(*�8�4!)�=8!/�/�1)�*�"��$�"���&��*.�/8/�&)'�-(�%�!)%)*��

()*%�%� 4.%/"!��"#-(#%;� >64!)���%� 8=%)+()� 5)+)�� )!� 4�$"�!�%#� � *)�&�!)%��)� 6$5=� 8.%/!�%�

1 Londra, Britanya Kütüphanesi’nde bul/���� �!I� �I%� �)1J4I� %)8�"!�� �=83�!�%#�#� ��<)!)4)�� 1)� ��!5�!)%���)��"!)�9�4!�-���3.<�"�8�4#���%.L;��%;��)%9�!�>�'<#�4��()-)**=%=���%��.%+���!�%�";�

Page 40: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

14

ba%#�&#%#%!�%;� �����&�� �/!/���� *.94�!�%� �%�8#�&�� &�� �64!)� 8.�%�&��� (�"�"!��"#-��

*.94�!�%�()89�(�)&�!"�-�1)�%)8�"!)%�4!)���%!�*()�4�$"�!�%#��(�%�38)!�1)�=8!/98�!�4.!</!/'/�

56$!)%�6�=�)�8)%�!"�-(�%;�

Resimler =$)%��&)� 4�9#!��� �*.�.5%�L�*� +�!#-"�&�?� Q6�=!� �!9�4�#�� (�)�#� "� �����

(1975), Ülkü Çelik’in Leylî vü Mecnûn (1996), Hatice Tören’in Sedd-��+���#�� (2001),

Günay Kut’un Garâ’ibü’s-��'�� (2003)?� ���!� ��4���#�� (;��#$%�-Kiber (1996)

4�4#�!�%#�&�n, Muhammed Sabir’in Hayretü’l-Ebrâr ile ilgili Doktora tezi q��;�`|{`x�

metin incelemesi ve metin-%)8�"� �!�-*�8���� 8�9(�"�*�=$)%)� 4�%�%!��#!"#-(#%;��)8�"!)%���

<��!��&#%#!&#'#��)4�(!)%�()89�(�)&�!)%)*��6!="��/"�%�!�%#�1)��)4�(�8�4#!�%#�&�9��.(�.!�%�*�

1)%�!"�-?� �)4�(!)%� Türkiye Türkçesi’ne çevrilerek metin-%)8�"� �!�-*isi +6$="!)�"�-(�%;

�=%*�4)�&)*�� ()*� �=83�8#� �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)� �;� �wj� �/"�raya

*�4#(!#� .!��� ��#��$%&-���� �8�"!�� &�1��#� �8)� (�%�L#"#$<�� .*/��%�* Türkiye

�=%*+)�8��)�+)1%�!"�-(�%;�

I. 2�����"����������������������������������

Alî �I%� �)1J4I����� %)8�"!�� 3�"8)� 1)� &�1��!�%#�#�� �)!�%!�� ��%� "=$)� 1)4�� *.!)*8�4.�&��

�/!/���� �=83�!�%#�#�� (.9!/<�� &)')%!)�&�%�!&�'�� ��%� �%�-(#%"�� �/5=�)� *�&�%�

4�9#!"�"#-(#%;� �%�-(#%"�<#!�%#�� 4�4#�!�%#��� 5)�)!� .!�%�*� ��*#!&#'#�&� en çok, resimli

Nevâyî hamse ve &�1��� �=83�!�%#�#�� �)!�%!�� ��%� =8!/�/� 6%�)*!)4)��!")*� �"�<#4!��

*�%-#!�-(#%"��"�!$)")8�� .!�%�* 1)%�!&�'�� 56%=!=%;�W;�U�'"���#�� ?� <&����� =�"����������

�$�������.�����5��'��������q`|��x���!&�%�!)%���%�8#�&��4)%��!��� “The Miniatures of the

Dîv;n-#� =8)4�I� �n&� (3)� ��L!/)�<)� .L� (3)�%� 8(4!)K� ��-!#*!#� "�*�!)8�?� �!I� �I%� �)1J4I�

3�"8)� 1)� &�1��!�%#�#�� �)!!�� ��%� =8!/9(�� 4�9#!"#-� .!��� 6%�)*!)%�4!)� �!5�!�� )�� *�98�"!#�

+�!#-"�&#%;� U�'"��?� L�%*!#� ")%*)$!)%&)?� L�%*!#� &6�)"!)%&)� =%)(�!)�� �8!�"� %)8"��&)*��

benzer üsluba dikka(�+)*)%)*?�6%�)*�.!�%�*�`j;�4=$4#!� 8.��+)4%)'�� �!)�`{;�4=$4#!#�� � �!*�

4�%#8#�&��4�9#!���1)�=%)(�"�")%*)$!)%���)!!��.!"�4���*.94�!�%#�(�%(#-#%;���*�!)8��&)�8.��

Timurlu 8/!(��#� =8)4��� ��%$���#�� �=%*+)� -��%!)%��&)�� .!/-��� &�1��#�#�� *.94�!�%#�#�

incelerken, Dîvân-�� $���î ile Dîvân-�� Nevâyî, Dîvân-�� >���, Hacendi �����,

!��.��$%.-Tayr?� �=*%=’nün Selimnâmesi gibi eserlerin resimlerindeki �)�$)%� =8!/9!�%#

�%&)!)%�1)��/�=8!/�/�*/!!�������**�-!�%�3�**#�&��5)!�-(�%&�'��56%=-!)%���+#*!�%;�

Page 41: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

15

�;���#�&#?�5����?�1%������1���&��4�4#�!�������/5��I �=%*���(�9���9!�%#�#��%*)��

�%�)*!)%�K� ��-!#*!#� "�*�!)8��&)� � q`|��x� kimi �!I� �I%� �)1J4I� 3�"8)� 1)� &�1��!�%#�#��

8�&)<)� <�!(!)%���� ��<)!)4)%)*� =8!/9!�%#��� 56%)� 3��5�� ")%*)$!)%&)� =%)(�!&�'���� ()89�(�

)("�-(�%;� �$)!!�*!)� `{;� 4=$4#!#� �!*� 4�%#8#�&�� =%)(�!)�� �8"��!#� !�*)� *�(�9� *�9!�%#�#�?�

�8(���/!�&�*�� 8�%�4� ��**�-3��)8��&)� +�!#-��� �)$)")� /8(�!�%#� (�%�L#�&��� =%)(�!&�'����

�)!�%()�� ���#�&#?� �4�#� $�"��&�� ��%� 5%/9� 8���(+#� =8!/�/�/�� )%�(� *6*)�!�� �)�%�$!��

��**�-!�%#�� )(*�8��&)?� &�')%� 5%/�/�� �8)� ��**�-��-#� ��3� �/!/��/�� =8!/�/�/��)(*�8��&)�

.!/-(/'/�/�864!)%;�>/���'!�"&�� ;��w�?� ;�|��?��;��w�?��;��wj��/"�%�!#� 4�$"�!�%#��

<�!(!)%������8(���/!���**�-3��)8��&)�3�$#%!��&#'#�#��)!�%(�%;�

�./<)*� 1)� U�'"��?� The Book in the Islamic World. The Written Word and

communication in the Middle East �&!#�4�4#�&��4)%��!�������.4�!����/8<%�9(���&� �(8�

�%��8L.%"�(�.��� �3)� ��L)� �8(.%4� .L� �� >..*K� ��-!#*!#� "�*�!)!)%��&)� q`||jx?� �.9*�9#�

��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)� �/!/���� ;� `j`w� �/"�%�!#� ")<"/��#�� ��4.5%�L�8����

+#*�%�%�*?� 8/!(���� ��%� 4�$"��#�� `jw� 4#!!#*� &6�=-="� 8=%)<���� �%�-(#%#%!�%;� Timurî

döneminde Herat, Özbek döneminde Horasan, Safevî &6�)"��&)� �)�%�$� 1)� �8"��!#�

&6�)"��&)��8(���/!���**�-3��)!)%��&)�L�%*!#�8���(�3�"�!)%���+���4�9#!���)*!)")!)%���()$�

*�98�"#�&�� .!an Nevâyî Hamsesi (R. 810) ve D���� (R. 805) resimleriyle üslupsal

�+#&���*�%-#!�-(#%#%�1)��)�$)%!�*!)%�()89�(�)&)%!)%;

�)1J4I� 3�"8)� 1)� &�1��� �=83�!�%#�#�� 3�$#%!��&#'#� &6�)"��� %)8�"� 8���(#�#��

&)')%!)�&�%")8��&)�*/!!��#!&#'# da 56%=!"=-(=%;�>/�4�4#�!�%��%�8#�&�?��1����(<3./*��)?�

La Peinture turque d’àprès les Manuscrits illutrès (I Partie de Suleyman Ire A Osman II

1520-1622) �8�"!�� 4�4#�#�&�� q`|{{x� ;� �w�?� �;� �w{� 1)� �;� �w�� �/"�%�!#� 4�$"�!�%#��

�8"��!#� � =8!/�/�&�� 4�9#!&#'#�#� �)!�%(�%;� Q=�)%� ���!?� ��.9*�9#� ��%�4#� �=$)8��

�=(=93��)8���&)*�� �)3��")� ��$"�!�%#�#�� ���4�(=%!)%�� �$)%��)� ���!�(�*� U�!#-"�K�

q`|��x� ��-!#*!#� �.+)�(!�*� ()$��&)*�� ��8"��!#� ���4�(=%� �8!/�/K� ��-!#*!#� �6!="&)?� �;�

Süleyman (1520-`j{{x� &6�)"�� %)8�"� =8!/�/�/� ��!�(#%*)�� ;� �w�?� �;� �w{� 1)� �;� �w��

num�%�!#� 4�$"�!�%#, �;� �(�8.4� �!)� W;� U�'"��� Turkish Miniature Painting �&!#�

4�4#�!�%#�&��q`|��x?�� ;��w�?��;��w{�1)��;��w���/"�%�!#�4�$"�!�%&��?�W;�U�'"���1)��;�

���#�&#?� �)� �������� ������ !"�"�/� �)� ���"��� ��#� Q��"�.��.#� !��"�����.� isimli

Page 42: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

16

4�4#�!�%#�&�� q`|�{x?� 4��)� �8(���/!� ��**�-3��)8��)� )(*�� )&)�� )%�(� 1)� �)�%�$�

=8!/9!�%#�#��)(*�!)%��&)����38)&)%)*?��;��w���!)� ;��w���/"�%�!#�4�$"�!�%#�(��#(#%!�%;

��"��$�"���&��8���(+#�*�"!�'��&)��4.!��+#*�%�*?�4�$"�!�%#��*�%-#!�-(#%#!&#'#�+�!#-"�!�%�

4�9#!"#-(#%; A. Yolta%�#��!/�=1"� ����������1���/���.��&�&�����6�&��!$����.����

�"�"��"&� ����1���&)� 4�4#�!����� � ���� �<<."9!�83)&� �%(�8(� .L� (3)� �(."��� N./%(��

1515-`j�wK��&!#�"�*�!)8��&)�q�wwwx�Hamse-i Nevâyî *.94�8#�#� (TSMK H. 802) 309b.

4�9%�*(���/!/����*)()�)�*�4&#�&���3�%)*)(!)?�3�((�(#�#�?�"=<)!!�&�����1)���**�-#�#����%�

�3")&������8*)�&)%�.!&/'/?��=��3�()�Bavyera Devlet Devlet Kütüphanesi’nde bulunan

Hamdi’nin Yusuf u Züleyha�8#�#��&���4�#�*�-��(�%�L#�&����8(���/!�8�%�4���**�-3��)8��&)�

=%)(�!&�'�� �)!�%(�!)%)*� )%*)�� &6�)"� �8"��!#� %)8�"� =8!/�/� ��<)!)�"�-(�%;� �=93)8�$�

4�9#!��� �%�-(#%"�!�%?� ()$� *�98�"#�&�� �/!/���� 4�$"�!�%#�� &)')%!)�&�%")8��&)� 4.!�

568()%�<��.!"/-(/%;���<�*��/�+�!#-"�!�%��8!�"�*�(�9�%)8�"!)")<�!�'��&)?��!I��I%��)1J4I�

divan ve hamselerinin yerini ve önemini be!�%!)")*� �"�<#�#� 5=(")")*()&�%;� >u

)*8�*!�*!)%��*�"��$�"���4��!#-�&)')%!)�&�%")�4�9#!"�8#����)&)��.!"/-(/%;�

A!I��I%��)1J4I?�)8)%!)%������)%)&)48)�(�"�"#�#�U�'�(�4<��4�$"#-(#%;1 Nevâyî divan ve

3�"8)!)%����� %)8�"!)%�4!)� �!5�!�� 4�9#!���+�!#-"�!�%� ��<)!)�&�'��&)�*�"��$�"���")(��ler

4)()%��<)��%&)!)�")&�'��&)��%)8�"!)%���*.�/!�%#�4��!#-�()89�(�)&�!"�-(�%.2

1 W����"�3!�8#�#�*/!!���%�*�W�%8+����%�&�1���&��.!/-(/%"/-(/%;�>/�&�1��#�#����%��=83�8#��/5=���8(���/!�Divan &)��4�(#� �=$)8���&)� �/!/�/%;� q�=83�� &�3�� 6�<)� �=%*� �8!�"� 8)%!)%�� �=$)8�� `|j�� �/"�%�4��*�4#(!#�.!/9?��/%�&���56�&)%�!"�-(�%;x�2 Ivan Stchoukine, La Peinture turque d’àprès les Manuscrits illutrès (I Partie de Suleyman Ire A Osman II 1520-1622) isimli yay#�#�&�� q`|{{x?� `|�;� 4�9%�*(�� *.�/?� � �4�-!#� *�&#��� ")%3�")(� 568()%)�� 5)�+�3=*="&�%K�&)'�!?� =8)4���>�4*�%���#��.'!/�6!&=%=!)��4�-!#�*�&#���&�4)(� 6&)")8�?��j�;� 4�9%�*(��*.�/?���W)%3�&�#���.*%�(���5�(")8�K�&)'�!?��W)%3�&�#�� #$#%��!)�*�%-#!�-"�8#K?�`j��;�4�9%akta konu, “Mecnun’un ����8#�(�%�L#�&���+6!)�56(=%=!")8��&)'�!?���)<�/��/������8#��!)�+6!&)��/!/-"�8#K?�`|��;�4�9%�*(��*.�/?��5)$5��� ��%� 8)44�3#�� 8�%�4�� &�1)(� )&�!")8�K� &)'�!?� �8�3()*�%� */4/"</� �)4&���� 3�*�4)8�K� .!�%�*��)!�%(�!"�-(�%;� W�!�$� U�'"���#�� 4/*�%#&�� ��#!��� "�*�!)8��&)� q`|���� �)8�"� `wx� �)1�4������ ���?� j��w��/"�%�!#�&�1��#�&��`��-`j�;�4�9%�*!�%#�&���/!/����%)8"���*.�/8/��=!)4"����!)�>)!*#8�#��&�1��#�.!�%�*��)!�%(�!�%;��48��")(���.*/�&/'/�&��q“Ni tirig min ni ölüg ni sag ni bimar min/ Ayta alman kim �������'#���������'��'�U������ / Könglekingdin kim tapar can dem-be-dem Yusuf isi/ Ay azizim min hem ol könglek ara bir tar minx� �/8/L� �!)� �=!)43���#�� *�%-#!#*!#� 8�4L�!�%&�� (�3(!�%#�&�� .(/%/%*)�� �)(�"!)�&�'�� 56%=!=%;��)(�����&�#��[�����������������.�����Q. Minyatür �&!#�4�4#�#�&��q�ww������x��8)��)1J4I�3�"8)8��.!��� ;��w�?�`|�;�4�9%�*(�*��%)8�"&)�8/!(��#��8�%�4#�&��4�-!#�*�&#���4�4)<)*�4�%&#"#�4�9(#'#?�4��#�&��.(/%���1)$�%�����&)�.!�4#��$!)&�'���)!�%(�!"�-(�%;��48���/%�8#���%�"�3*)")�8�!.�/�.!/9?�1)$�%�.!�%�*�(��#(#!���*�-��*�&#&#%;� �$")(!����� 1)%&�'�� (.%��&�� 4�4)<)*� &)'�!?� =*="&�%� >�4*�%�� .'!/�/� 6!&=%&='=� �+��� 4�-!#�*�&#��� -)%��(� "�3*)")8����� 3=*"=� .!�%�*� 1)%&�'�� 5="=-� 9�%�� �/!/�/%;� >/� �)&)�!)� ()$� "�!$)")8�����")(��!)%�����.*/�"�8#�*.�/8u üzerinde titizl�*!)�&/%/!"/-(/%;�

Page 43: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

17

�)1J4I?� 8���(+#� 1)� &)1!)(� �&�"#� *�"!�'�� �!)?� 6$)!!�*!)� `j;4=$4#!#�� �;� 4�%#8#�&��� 8.�%��

��"/%!/�*=!(=%�1)�8���(#�da &)%����$!)%��#%�*"#-���%�.!�����%�-��rdir. U�'�(�4<��4�$"#-�

.!&/'/� )8)%!)%�� 4�-�&#'#� +�'&��� �(���%)�� �/!(��� �!�� �)-3)&I 5���� =�!=� 8���(+#!�%�

(�%�L#�&���+.'�!(#!"#-?�)8)%!)%�����%)8�"!��*.94�!�%#�&�����-(�� )%�(�.!"�*�=$)%)��)�%�$?�

��%�$?� �8(���/!?� >/3�%�� 5���� ")%*)$!)%&)� �!5�4!)� 3�$#%!��"#-(#%;� >/� %)8�"!�� *.94�!�%#��

*�(�9�%)8�"!)")<�!�'��)�*�(*#8#?�")%*)$!)%)�1)�&6�)"!)%)�56%) �)�$)%!�*�1)�L�%*!#!#*!�%#,

%)8�"!)%&)� <��!��&#%#!��� *.�/!�%#�� 8)+�"�?� ��**�-!�%#�� 4.%/"/� 1)� 3�"�!)%��� (/(/"/�

�%&)!)�")8��5)%)*)��*.�/!�%&#%;�

�.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)*�� �)1J4I� &�1��� 1)� 3�"8)� *.94�!�%#�#�� tek

��-#�����<)!)�")8�?��=(=�=�&)')%!)�&�%")*��+���4)()%!��&)'�!&�%;�Bu nedenle Nevâyî’nin

4�9#(!�%#�#�� %)8�"!�� *.94�!�%#�#�� ����� &#-#�&�*�� *.!)*8�4.�!�%&�*�� 6%�)*!)%�� &)� ()$�

*�98�"#�&�� &)')%!)�&�%�!"�-(�%. W�%*!#� ")%*)$!)%&)� 3�$#%!����� �/� *.94�!�%#�� *)�&��

&6�)"!)%��&)� 1)� 8.�%�*�� 4=$4#!!�%&�� ��8#!� �!5#!��&#'#� 1)� �)� �"�+!�� 8�9�%�-� )&�!&�'��

8.%/!�%#��� &�� <)1�9� �%��"#-(#%;� �4%#<�� �)1J4I� *.94�!�%#�#�� 8�9�%�-� )&�!&�*!)%��

dönemlerde, &�')%� -��%!)%��� )8)%!)%����� %)8�"!�� *.94�!�%#� �%�8#�&�*�� 4)%�� 1)� 6�)"�� &)�

(�%(#-#!"#-(#%;�

Page 44: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

18

II. ���������������������

����%��������������������������$�� � �

`j;� 4=$4#!#�� �*��<�� � 4�%#8#�&�?� �=%*�8(���#�� .%�8��� �6!5)8��&)� 3=*="� 8=%)� Sultan

=8)4���>�4*�%���#��qs. 1470- 1506x�&.8(/�1)�)��5=1)�&�'��&)1!)(��&�"#�.!����!I��I%�

Nevâyî, gerek y�$"#-� .!&/'/� )8)%!)%!)� 5)%)*8)� 8���(+#� 1)� ��!�"� �&�"!�%#��� 1)%&�'��

&)8()*!)� &6�)"����� )�� 6�)"!�� �4&#�!�%#�&��� ��%�� .!�%�*� *��/!� )&�!"�-(�%;� ���%���

soyun&���5)!)���(�!�%#�#��&��&)1!)(�*�&)")!)%��&)�+�!#-"#-�)"�%!)%�.!"�8#�&���6(=%=?�

Horasan tarihini anlatan �=(=��(�%�3+��1)�4�$�%!�%#��)8)%!)%��&)�4�-�"�64*=8=�*.!�4!#*!��

(�*�9� )&�!)��!"�-(�%;� >/���'!�"&���!I��I%��)1J4I� &6�)"�4!)� �!5�!�� ��%��<�� )!�*�4��*!�%�

.!&/*+��L�$!�&#%;��)1!)(-J3�#��Tezkiresi1, Mirhond’un Ravzatü’s-Safa fî Sireti’l-Enbiyâ

ve’l-Mülûki ve’l- "���%��2, Camî’nin Baharistan�#3, Hondmir’in Habîbü’s-Siyer fi

�)����� \���#�%�-<&���?� >J�=%� ��3�#�� Babürnâme�8�?� J8#L�����4 Bedâ’iü’l-vaka’î’si

dönemle ve Nevâyî ile ilgili bilgiler veren önemli eserlerdendir.

�=%*+)� -��%!)%���� 4�$�%*)�� Nevâyî, Far8+�� -��%!)%���� 4�$�%*)�� W��I "�3!�8#�#� */!!�����

�!I��I%?�`����"�$�������q|��/��(�`��`x�(�%�3��&)� )%�(�(��&.'"/-(/%; Ailesi ‘Bah-��5

!�*��#�#�(�-#4���Uygur Türklerindendir (Subtelny 1980: 799). �!I��I%’in kendi ifadesine

56%)�)<&�&#�©4)&����(#�&����)%�����"/%�1)�.'/!!�%#�#��3�$")(��&)��/!/�"/-(/%�q�.5���

`|jw�� ��|�� �/�()!�4� `||��� |wx;� >���8#� Q#4�8)&&��� Kiçkine’dir. Annesinin dedesi Bû

1 �)1!)(-�3� q6;� `�|�-j� �x� (�%�L#�&��� `���� 4#!#�&�� �!I� �I%� �)1J4I� �&#��� *�!)")� �!#�"#-(#%;� 8)%&)� `j;�4=$4#!� 8.�/��� *�&�%� 5)!)�� `��� �%��!#� -��%��� ��4.5%�L�!)%�� 1)� -��%!)%��&)�� 6%�)*!)%� 4)%� �!#%;� � �)1J4I� �+���4�$#!"#-��4%#���%��6!=")�8�3�9�.!���)8)%�5=�="=$��=%*+)8��)��)<�(���/5�!�(�%�L#�&���+)1%�!)%ek iki cilt 3�!��&)���!!��'�(�"�>�*��!#'#���4#�!�%#��<��4�4#"!��"#-(#%�q`|{�-{�x�q�)"�%.'!/�`||������-25).2 ��%3.�&� q6;� `�|�x� (�%�L#�&���*�!)")� �!#�"#-� ��"/%!/!�%� &6�)"���� ��!�(��� 5)�)!� (�%�3� *�(��#&#%;� �)&��ciltlik eserin son cildi Hüseyin Baykara ile A!I� �I%� �)1J4I�&)�� ��38)&)%;� 8)%��� ��%� <�!&�� ���;� �/%�&�&6�)"��&)��=%*+)�4)�+)1%�!"�-(�%;�3 NJ"I�q6;`�|�x� (�%�L#�&��� �%��!#� -��%���&I����� q6;� `�|�x� Q=!�8(���#�6%�)*� �!#��%�*�`����4#!#�&��*�!)")��!#����)8)%?��/!(��� =8)4���>�4*�%��4���(3�L�)&�!"�-(�%;�8)%���4)&��<���6!="=�&)��!I��I%��)1J4I��!)��!5�!���4%#���%�*#8#"�4)%��!#%;�8)%�5=�="=$��=%*+)�8��)��;��/%��Q)�+.8"���(�%�L#�&���+)1%�!)%)*���!!��'�(�"�>�*��!#'#���4#�!�%#��<��4�4#"!��"#-(#%�q`|�jx�q��%��8"��!.'!/��ww����-9).4 Timurlu dönemi tarihçilerinde��J8#LI�q6;�`jj���x?�W�%8+��*�!)")��!&#'#�)8)%�����$�)*�3=*="&�%��#!<#�Muhammed Sultan (ö. 939/ 1532-��x��+���4�$"#-?�.�/��+.</*�4�-(��6!)��.'!/�� �8����/!(�����q6;�`j��-�|x� �(3�L� )("�-(�%� q�$/99)� `||��� j`-j�x;� `{;� 4=$4#!&�� .%�8��� 1)� �%(�� �84��&�� 5�((�'� -)3�%!)%��� 1)��6!5)!)%���8.84�!�1)�*=!(=%)!�3�4�(!�%#�#�4��8#(#%;���$�%?��!/'�>)4?���!I��I%��)1J4I?�NJ"I�?� �!J!I?�>)�JI�5������%�+.*� �&�%)<�?� -��%�1)�8���(+#&�����38)&)%;�8)%�?��/8���!5�����;��;�>.!&4%)1�4�%"���)-��=83�&���4�%�%!���%�*�4�4#���3�$#%!�"#-(#%�q�.8*.1�?�`|{`x;�q��%��8"��!.'!/�`||����|�x;5 ��"/%!/� &6�)"����� (�%�3+�!)%��&)�� .�&"�%���� q6;`j�jx� �*(�%&#'#��� 56%)?� �=%*!)%� 1)� �=%*!)-"�-��.'.!!�%#���-!)%��)���*����=%*�&�1��#�#��q(�1�<#�&�1��#x�*�(�9!)%��)��>�3-�K��&#�1)%�!�%�q�*���www��``wx;

Page 45: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

19

���&�U�+)*� �8)� =8)4���>�4*�%���#��&)&)8��Mirza Baykara’�#��&�1��#�&�*�� )��6�)"!��

emirlerden biridir. (Barthold 1937: 360; Kut 1989: 449).

Nevâyî�����4)(�-(�'��<.'%�L4��8�4�8I �+#&���4#!!�%��.4/�<��)!�&)'�-(�%"�-?�&.!�4#8#4!��&��

*=!(=%)!� ��!�"&�� +)-�(!�!�')� 8)�)9� .!"/-(/%;� ���%��� 4�-�&#'#� +)1%)&)*�� Timurlu

kültürünün etkilerinin ��!�-#!���!")8�� �+��� *#8�<�� Timurlu tarihine bakmak yerinde

.!�<�*(#%;� �)�&�� 8.4/�/� N)�5�$� ���#�� q6;� `���x� 8.4/� �!)� �!�-*�!)�&�%)%ek asil bir

*�"!�')� �=%=�)�� Timur q6;� `�wjx?� .'/!!�%#� 1)� (.%/�!�%#4!�� ��%!�*()� �6!5)���� *�&)%����

(�4��� )("�-!)%&�%1. ��3�� 8.�%�*�� �6!="!)%&)� &)� &)'���!)<)'�� 5���� Timurlu kültürünün

4�4#!�%�*��=yümesinde politik nedenler, Timur’un halefleri ve sonraki hanedanlar olan

Safevîler, Babürlüler hatta O8"��!#!�%���!)�)(*�!��.!"/-(/%�(Rogers 1997: 533).

N)�5�$� ���#�� 6!="=�&)�� 8.�%�� ��1)%�=��)3�%� 1)� �.'.!�8(��’&�� +#*���

*�%#-#*!#*!�%dan yararlanan Timur, `��`� 4#!#�&�� )%�(�#2 �!"�8#�&��� 8.�%�� .'/!!�%#� 1)�

(.%/�!�%#�#� �4%#� �4%#� -)3�%!)%)� 1�!�� .!�%�*� �(�4�%�*� 3)"� -)3�%!)%���*/%/!"�8#���3)"� &)�

5)!�-")!)%��)� 6��4�*� .!/%;� Bu dönemde .%�8���#�� ")%*)$�� .!��� )%�(� �!)�

Maveraünnehir’in merkezi .!����)")%*��(?���%��%��)���'!#� �*��*=!(=%=��")%*)$��.!�%�*�

göze çarpar. ��<�*� ��"/%�/�� *=+=*� .'!/� .%�8��� 1�!�8�� ��3%/3�/�� )%�(�#� �!#9�

3=*="&�%!#'#�#��!���)(")8�4!)� )%�(?�8�%�4!�%?�<�"�!)%?�")&%)8)!)%?��"�%)(!)%?�hankâhlar,

&�%=--�L�!�%?� �!)���4#�&#%�3a!)�5)(�%�!�%;� �*(�8�&I�1)� (�<�%I 3�4�(�<��!��#%;�����(+#!�%#��&��

$�"����+��&)��/�*)�(()�(.9!��"�8#4!��*=!(=%�3�4�(#��=4=*�5)!�-")�*�4&)&)%�q�*���www��

3-�������`||�����-93).

Böyle bir kültürel ortam içinde büyüyen Nevâyî’nin +.</*!/*�4#!!�%#�&��Orta Asya��#��

&/%/"/� .!&/*+�� *�%#-#*� 56%=�")*()&�%;� >/� *�%#-#*!#'#�� ���� �)&)��� �8)� ��3%/3�/��

6!="=4!)���-!�4���.!�4!�%�$��<�%�&�%;���3r/3�/��8�!(���(#����4#!�8=%"=-�1)��j`¢`����&)�

1 Bu *.�/4���4%#�(#!#�.!�%�*���"/%!/��=!(=%=�&)� �"�!�*�1)��)8�"�����(#��&!#��6!="&)�&)'���!)<)*(�%;2 )%�(�(���/�&6�)"&)�3=*="�8=%)��3��)&����)%(!)%�&�%;� ��)&��#��*/%/</8/��)"8)&&����/3�"")&��;��/� >)*�%� �)%(�(�%� q�#&&#¦/�� �ww��� �|�x;� ``;� 4=$4#!&�� �*&)��$�&)n Hindistan ve Çin’e giden ana yol =$)%��&)��=4=*���%�(�<�%)(�")%*)$��.!��� )%�(?�6$)!!�*!)�����8�!)%�$�"��#�&����(���%)��&.*/"�<#!#*(��86$�8�3���� .!/%;� �)%(!)%� &6�)"��&)� �)%1� 1)� >)!3���� �.'.!!�%� (�%�L#�&��� (�3%�9� )&�!")8��&)�� 8.�%�� >�(#��84��&��� �.'/� �=%*�8(����� 1)� ��&�8(���&��� 5=�)4&.'/4�� 5�&)�� (�<�%)(� 4.!!�%#� )%�(��� 46�)!&�'�� �+���-)3%���&)')%�����%((#%#%�q�8!/�`||���`{x;

Page 46: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

20

ölünce ülkede büyük bir *�%5�-� 4�-��"#-(#%;1 Bu bölgede 8#%�8#4!�� ��3%/3�/�� .'!/�

Ulu'� >)4?� �!/'� >)4���� .'!/� ��&=!!�(�L?� �!/'� >)4���� 4)')��� ��&/!!�3� 1)� ��"/%�/��

.'/!!�%#�&�����%��-�3�#��(.%/�/��/����&�3=*="�8=%"=-(=%�qAka 2000: 76-92; Levend

1965: 8-9).

��3ruh�/��6!="=4!)�.%(�4��+#*����/�8#*#�(#!#�&6�)"&)�Q#4�8)&&�����+*��)?�.�8#%�&���!(#�

4�-!�%#�&�� .!��� �!�� ��%��� 4��#��� �!�%�*� �)$&� =$)%��&)�� �%�*��� 5�&)%;� Nevâyî, usta

-��%!)%���4��#�8#%�?���!5��?�&)1!)(��&�"#�1)�)"�%!)%�5����-��%!)� ilgilenen dönemin önemli

*�-�!)%���� (��#((#'#�Mecâlisü’n-nefâyis �&!#�)8)%��&)?��/�4.!</!/'/�8#%�8#�&��=�!= tarihçi

Mevlânâ �erefeddin Ali Yezdî �!)�*�%-#!�-�%�*?�.�/�!��(��#-"��L#%8�(#��/!&/'/�/�belirtir

(Nevâyî 2001: 345-��{x;� Q#4�8)&&��� ��çk��)� .%�8���&�� *�%#-#*!#'#�� 8.��� )%")8�4!)�

birlikte geri döner (1452). Aradan 5)+)�� 8=%)� $�%L#�&�� *)�&�8�� ��3%/3�/�� (.%unu

>�48/�5/%�/�� .'!/� Ebu’l-��8#"� >J�=%�=�� 3�$")(��)� 5�%&�'�� 5���� .'!/�/� &�� .�/��

3�"�4)8��)�1)%�%;� =8)4���>�4*�%��4#�&��3�"�4)�)&)��>J�=% Han, �!I��I%��!)��!�-*�8���

8=%&=%"=-?� sürgüne �)-3)&�)� 5�&)%*)�� q`�j{x�3)"� .�/?� 3)"� &)� =8)4��� >�4*�%��4#�

beraberind)�56(=%"=-(=%�q�%�(�`|�{���j�-255; Kut 1989: 449).

�/�!���8#"�Bâbür 1457’de ölünce Baykara �)-3)&�&)���)%1�)�&6�"=-?���<�*��!I��I%�

*�!�%�*� 6'%)��"��)� &)1�"� )("�-(�%;� �!I� �I%� �)1J4I?� �)-3)&?� Herat, Semerkant gibi

dönemin önemli kültür ve sanat merkezlerin&)*��")&%)8)!)%&)�.*/%*)��9)*�+.*� �%��!#�

�!�"� 1)� -��%!)� (��#-"#-� 1)� .�!�%&��� &)%8!)%� �!"#-(#%� q>���%!#� `||��� ���- ���x;� >���8#�

6!=�<)� )%�(��� &6�)%)*� �/� ���&� ��%$���#�� 3�"�4)8��)� 5�%)%� ��<�*� �/%�&�� &�� L�$!��

kalamaz. Semerka�(���5�&�9��*��8)�)�&)%8��!#%;��4�#�4#!!�%&�� =8)4���>�4*�%�?��/����&�

��%$���#�?� �**.4/�!/� 3=*="&�%#� �$/�� �8���#�� (s. 1466-1478) =$)%��)� 4=%=&='=�

8#%�&����%���'�&��4�*�!��#9�6!&=%=!")8��=$)%��)� .%�8���#�)!)�5)+�%�9�Timurlu (�3(#���

oturur. (10 Ramazan 873/ 24 Mart 1469) (Eraslan 1986: 107; Subtelny 1993: 90; Algar-

Alparslan 1998: 530).

1 ��"/%!/�-)3�%!)%�����5)!�-")8��&)?���"/%�/��8.4/�&���5)!)��"�%$�!�%#��1�!��.!"�8#�)(*�!�&�%;���<�*�=!*)��=(=�!='=� 86$� *.�/8/� .!&/'/�&�� �4�#� ��-�%#4#� 568()%)")"�-!)%?� ��%��%!)%�4!)� "=<�&)!)� )((�*!)%�� �+���3��)&��#���%��%�&��(/(�"�"#-!�%&#%�q>�%(3.!&�`|�����j�x;

Page 47: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

21

=8)4��� >�4*�%�� (�3(�� 5)+)%� 5)+")$� 4��#��� �%*�&�-# �!I� �I%� �)1J4I’yi +�'#%#%;�

)%�(�#���!#�#-#�&�����%��4�8.�%��-)3%)�5)!)��-��%?��/!(��� =8)4���)� �!J!�4)�*�8�&)8���1

sunar ve bu tarihten sonra devlet �-!)%�4!)�&)� �!5�!)�")4)���-!�%� q�/(�`|�|����|���8!/�

1998: 217).

Hüseyin Baykara döneminde, ��3r/3� &6�)"��&)�� �(���%)�� ��-!�4��� ekonomik ve

*=!(=%)!� 5)!�-") &)1�"� )("�-?� ��3r/3�/�� 6!="=�&)�� 8.�%��"�%$�!�%� �%�8#�&�� 4�-�����

taht mücadeleleri sebebiyle bir &6�)"�*)8��(�4)�/'%�8��&�?� �8(�*%�%� ()*%�%�8�'!��"#-(#%;�

=*="&�%� 8�!(���(#� 8=%)8��<)� 8���(�� 1)� 8���(+#!�%�� 6�)"� 1)%)%)*� -��%!)%?� ��**�-� 1)�

(�%�3+�!)%���&)��%�!�%#�&���/!/�&/'/�9)*�+.*��!�"��&�"#�#�3�"�4)�)("�-?� )%�(�#�*=!(=%�

ve sanat merkezi haline getir"�-(�%;� &)��4�(� (�%�3��&)� &)� � =8)4��� >�4*�%�- �!I� �I%�

Nevâyî �)1%�K�.!�%�*��&!��&#%#!����/�&6�)"&)�U�'�(�4�)&)��4�(#�#��)��6�)"!��)8)%!)%��

.!/-(/%/!"/-(/%�q�����`||�����-|���>���%!#�`||���������8!/�`||����`{x;

Herat bütün bu bilim ve sanat hareketlerind)����-*�?�siyasî ve ticarî merkez olma8#�dan

&.!�4#� �=yük bir )*.�."�*� 3�%)*)(!�!�')� &)� 8�3�)� .!"/-(/%;� `{;� 4=$4#!� ��-#� )%�(�

(.9!/"/�/�� ��!)-�"�� 1)� */%/!/-/�/�� �=4=*� �6!="=�=� ��!"�4.%/$2. �(#%#� 8�4#!#%�

*�-�!)%��� 46�)(�<�!)%?� &��� �&�"!�%#� 1)� �8*)%ler oldu'/� 56%=!=%;� �%�!�%#�&�*�� L�%*!�%?�

yüksek makamdakilerin yönetimdeki yerlerini belirleyen vezir, sadr ve daruga gibi

()%�"!)%!)�568()%�!"�-(�%;�

��!=��%��!#�(�%�3+��Hondmir’in3 (ö.1535) Nâme-yi nâmi�8��(.9!/"����(��(���*�!�%���!�-*���

yeterince bilgi veren bir eserdir. Sadr q&��&�%?� 1�*#L� 46�)(�<�8�x?� 1)$�%!)%?� /!)"�!�%,

1 =8)4���>�4*�%�������%(�`�{|�(�%�3��&)� )%�(�#��!#�<�?��)")%*��&�1�!�8��.!����/����(����.'!/��/!(���Ahmed Mirza’ya, mektup 4�$�%�*� �!�� ��%���� 56�&)%�!")8���� %�<�� )&)%;� �)")%*��&�&��� �4%#!��� -��%?� `����8���`�{|�&�� )%�(�(�� 8�45#� 1)� 8)15�� �!)� *�%-#!��"#-?� ��)1J4I�>�4*�%���#��3=*="&�%!#'#�#� ()�%�*� �+���3�$#%!�&#'#� �!J!�4)�*�8�&)8����8/�"/-(/%�q�)1)�&�`|{j����x;�2 Timurlu dönem�� )%�(� -)3%����� � (�%�3�� 5)!�-�"��3�**#�&�� �4%#�(#!#���!5�� �+����*$;��)%%4��!!)�?�TimuridHerat, Wiesbaden, 1983.3 .�&"�%?� =�!=� (�%�3+����%3.�&�/�� (.%/�/� .!/9��4�#� $�"��&��.�/�� )8)%����� 8.��<�!&���� (�"�"!�4�%�*��)1J4I�4)�8/�"/-(/%;� ��I�=�8-Siyer üç ciltlik Cengiz, Timur ve Safevîlerden bahseden genel bir tarih *�(��#&#%;� `j�`� 4#!#�&�� 4�$"�4�� ��-!�"#-(#%;� 8)%��� =+=�<=� <�!&����� &6%&=�<=� �6!="=�&)�� �(���%)�� =8)4��� >�4*�%�� 1)� �!I� �I%� �)1J4I� ��!�(#!"�*(�&#%;� 8)%��� 4�$�%#� ��$$�(� �!I� �I%� �)1J4I�����kütüphane8��&)� +�!#-�%�*� �/� )8)%�� 3�$#%!�&#'#� �+��� 6�)"!�&�%;� �;� >;� �)4��%&� (�%�L#�&��� ��3%���&��(�-��8"�8#� .!�%�*� 4�4#�!��"#-(#%� q`�jjx;� 8)%��� ��%� *#8"#?� ���;� �3")&� $�"��#�&�� ��"�(� ��%�3�"� ��-��3�"�4)8��&)� 8)*�$� *�-�!�*� ��%� 3)4)(� (�%�L#�&��� �=%*+)�4)� +)1%�!"�-(�% (Nuruosmaniye Ktp. Nr. 4889). 8)%��� ��3� �8"��!� q8;� `jw`-��x� &6�)"��&)� 4�9#!"#-� %)8�"!�� �=83�!�%#� &�� �/!/�/%� q�.�%4-Beach 1988: 183-184; Aka 1997: 550-52).

Page 48: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

22

*�&#!�%? 3�L#$!�%� 1)� 3�ttatlar =8(� (���*�&�� (.9!��"#-?� 4=*sek makamdaki önemli

*�-�!)%&�% (Szuppe 1992: 61). �%&#�&���Hondmir orta tabakadaki insanlar 3�**#�&����!5��

verir. ��-%�!#� 46�)(�<�!)%�?� =8(� ")"/%!�%#� &)1!)(� ")"/%!�%#� �%�8#�&�� 8�4�%;� ��')%�

kategori!)%� �%�8#�&� %)88�"!�%?� "�"�%!�%?� <�!(+�!)%?� *�(�9+#!�%� bulunur. Son olarak

$����(*J%� ��8��!�%�� q".3(�%)L�(x� �4#%&#'#� �6!="�5)!�%;�*")*+�!)%?� �-+#!�%� 5���� +�%-#&��

ticaret ile geçinenlerdir;� >/�8.84�!� 8#�#L!��&#%"�&�� ")8!)*��6!=*!)%��)� �4%#!"#-� -)3%�n

topog%�L�*� */%/!/-/�/�� 4��8#"�8# �/!/�"�*(�&#%;� U�%-#� ��8��!�%#?� 8���(+#!�%� �4�#�

$�"��&�� =%)(�"� 4�9��� (=<<�%!�%&#%. Büyük tüccarlar gözle görülür politik rolü

.!"�*8#$#�� )*.�."�*� 4�-�"� �.*(�8#�da önem!�� ��%� � 5%/�/� .!/-(/%"/-!�%&#%� (Szuppe

1992: 62-63). >/�&/%/"��!����%����Mecâlisü’n-nefâyis �&!#�)8)%��&)��&)�()8��(�)&�!)��!�%;�

���%!)%��� &=**��!�%#�#�� �/!/�&/'/?� �)1!���� ����!I����� 9�$�%&�� ��%� �9!�*+�� &=**��#�

.!&/'/?� �)1lâna Sa’îdî’nin kasecilik s���(#4!�?� �)1!���� �I%� �%5/��/�� +�&#%<#!#*�

8���(#4!�� /'%�-(#'#?� �)1!�� �I%� ��%-I����� 9�$�%&�� 8�3�L� &=**��#� .!&/'/�/�

6'%)�")*()4�$�q�)1�4���ww`����w-77).

Bu dönemde Herat 5=�� 5)+(�*+)� $)�5��!)-�%?� 4)��� 8�%�4!�%?� ��3+)!)%?� <�"�!)%?�

medreseler, hastaneler kurulur. Su 4.!!�%#� 4�9#!�%�*� (�%#"� 1)� ��'<#!#'#�� 5)!�-")8��

8�'!��#%;� *.�."�*� 3�%)*)(!)�")� 8.�/</� -)3�%&)� (.9!����� 8)%1)(� )8*�� +�%-#� 1)�

9�$�%!�%#�� �=4=")8��)?� )8��L� ()-*�!�(#�#�� */11)(!)�")8��)� yol açar. )%�(��� /!�-���

�=4=*�(�<�%)(�4.!!�%#�=$)%��&)�4)�����%�+.*�")�$�!�3��!�%#�4�9#!"#-(#% (Szuppe 1992: 65).

)%�(�#�� )*.�."�*� 1)� *=!(=%)!� $)�5��!�'���� 56$!)%� 6�=�)� 8)%)�� )8)%!)%&)�� ��%�� &)�

J8#L������q6;�`jj�x�Bedâ’iü’l-vaka’î �&!#�)8)%�dir. Hüseyin Baykara dönemi )%�(�#�&��

4�-�4��� �%�8(.*%�(� 8#�#L!�%#�� 5=�!=*� 3�4�(!�%#?� 4�$� 1)� *#-� )'!)�<)!)%�?� �-%)(� ")<!�8!)%�,

resmî (6%)�!)%�?� $�4�L)(!)%�?� �1� )'!)�<)!)%�?� �(� 4�%#-!�%#?� 9)3!�1��� 5=%)-!)%�?� .*+/!/*�

4�%#-!�%#?�<)��$)�(6%)�!)%�?�")&%)8)�1)�()**)�3�4�(#?���$#�*)8�"!)%���*#4�L)(!)%�?�)1!)%���

&6-)")�1)�8=8!)")�(�%$!�%#?�"=$�*��!)(!)%�?�3)%�8#�#L#��56%5=�*/%�!!�%#�1)�8�%�4�()-*�!�(#�

��!�(#!"�*(�&#%�q�69%=!=�`|�|��`��x;�J8#L��������!�((#'#�3�*�4)!)%&)����%��&)� )%�(�(��

&=$)�!)�)�� ")<!�8!)%��� 6$)!!�*!)%�� 1)� .%�&�� ��8#!� 1�*�(� 5)+�%�!&�'�� ��!�(#!"#-(#%;� >)%$)�

bahçesinde `�|�� 4#!#�&�� =8)4��� >�4*�%���#�� 1)$�%!)%��&)�� �)<&)((��� �/3�"")&����

&=$)�!)&�'�� (.9!��(#4���)1J4I�&)�*�(#!"#-?� (.9!��(#&�� )%�(�#��8.4!/!�%#?� 8���(+#!�%#� 1)�

��!�"� �&�"!�%#� �'#%!��"#-(#%;� >�3+)&)� *�8%#� ��&#%��� ��%� ���� �/!/�"�*(�&#%;� 41��#��

Page 49: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

23

önünde bahçe���� .%(�8#�&�� �8)� �+��&)� 5="=-� ��!#*!�%#�� 4=$&='=� mermer bir havuz

bulunur. �)%1�� �'�+!�%#?� 4)%&)*�� 4����I� !�!)!)%?� 86'=(!)%��� 56!5)8��&)*�� *#%"#$#�

%)43��!�%?� 5)%�!)�� 8#%"�� �-!)")!�� �(!�8� 1)� 8)1�3�� 9)%&)!)%� .%(�"#�� (�81�%�� 8#%�8#�&��

��!�(#!"#-(#%;� Sakiler �*%�"�� 3�$#%� �)*!)%*)�� 4)%&)� �8)� %)�*!�� 6%(=!)%� =$)%��)� �w� +)-�(�

4)")*� *.�"/-(/%;� >/� (=%� $�4�L)(!)%� 8�&)<)� 4)��!�9� �+�!)�?� 8�%3.-� .!/���� &�1)(!)%�

.!"�4#9?�&6�)"���=�!=�4��&��=�!=�.!"�4��+�!#-��� -��%!)%�����&)� � -��%!)%�.*/4/9�56%=-�

�!&#'#?� *�%-#!#'#�&�� 3)&�4)!)%!)� .�/%!��&#%#!&#*!�%#� (.9!��(#!�%� -)*!��&)� 4�9#!"�*(�4&#1

q>.!&#%)1�`|j{���`w-16). Hindistan Bâbürlü devletinin kurucusu olan >J�=%���3�#� (sal.

1526-1530) Babürnâmesi’nde2 �/� 3�%)*)(!�!�*� 1)� <��!#!#*� ��!�(#!"#-?� ancak kültürel

3�%)*)(!�!�*� 56$��%&# edilerek >�4*�%���#��1)�3�!*#�� 5)<)� 5=�&=$� ©�-%)(� 1)� 8)L�3�(()���

��-*����%��-!)%�����.!"�&#'#��)!�%(�!"�-(�%�q�%�(�`|�{?������j�x;�

�!I��I%��)1J4I, siyasî *�"!�'���!)�&)�8.��&)%)<)���8*#����%�%.!�=8(!)�"�-(�%;�>�4*�%���#��

8�'� *.!/� .!"�8#� �)&)��4!)� +)-�tli devlet 56%)1!)%��)� �(���%�*� 86$� 8�3���� .!"/-(/%;�

�/!(��#�� )%�(�(���/!/�"�&#'#�&6�)"!)%&)�8�!(���(#���&�%)8��&)�86$�8�3����.!�<�*�*�&�%�

6�)"!����%�*.�/"&��56%)1�4�9"#-(#%;���<�*�`����&)���*-��)�&I� (�%�*�(#���5�%)��-��%?�

*)�&�� �8()'�� �!)� ��-��<#!#*� 56%)1��&)�� �4%#!"#-(#% (Bartold 1937: 524). Hüseyin

Baykara’dan 3=*="&�%!#'#�#�� )�� 9�%!�*� 5)+(�'�� 4#!!�%&�� �=4=*� ��%� 8�45#� 1)� 615=� �!)�

��38)&)�� -��%?� )8)%!)%��)� &)� �/� &/45/!�%#�#� 4��8#(#%;� `���� 4#!#�&�� *�!)")� �!&#'#�

Hayretü’l-Ebrâr �&!#� ")8�)1�8��&)?� �azen Horasan bazen de Adak’ta3 �/!/�&/'/�/�

1 J8#L��������38)((�'��$�4�L)(���&�1)(!�!)%���%�8#�&��-��%�.*/4��!�%&��� �L#$�>�8�%?� �L#$���%? �L#$� �8����!�?� �L#$�N�"I?� �L#$��/!(��?���3"/&��4-I?���3��/3�"")&� ��)�&)?� �L#$����3I?� �L#$��/%�)(I�1)� �L#$� U)%�5&���� "=$�84)�!)%&)�� �8��� �)4I?� �=!� �/3�"")&� �&I?� �8��� >)!J���I?� �!�� ��)*�3I?��/3�"")&I?� �<#� ��3(I?� �)4I?� �3")&� �<�*I� 1)� �!�� �/<)*-i ��"�/%I?� $�4�L)(�� *.�/-"�8#� �!)�8=8!)4)�!)%�1)��)&�"!)%&)��>���I?� .<���8�LI?�"�%��)43�"��=3)4!I?��)4L�-��>/3�%I?���"I?� �8�����3?��)%1�-���15��5)%��)-3)&I?��/*��!I?��)1*I?��)1*I?� �!�L��)%5�8I?� �!�!I?���4�$�-i Turbetî, nüktedanlardan Mir Serberahna, Burhan Gung, tarihçi Mirhond, Muin-����%�$I?� =8)4��-����$?��)44�&�Q#4�8)&&�����%L�?��/3�"")&� >)&�3-I?� "=<)!!�&� �!�!� ��3�L?� 3�((�(� �/3�"")&� �1�LI?� )%�(�#�� 9�%!�*� 5)�+!)%��&)����%�*� ��L)%��?� �)$)*� &)%�8�� /8(�8#� ��%$�� ��(�&/$?� 8)1�3�� */"�-� /8(�8#� �8��� ��%&/$� &�� 3�$#%��/!/�"/-!�%&#%�q>.!&#%)1�`|j{���`�x;�2 ��3I%=&&I�� �/3�"")&� >J�=%� q6;� `j�wx?� >��=%!=� &)1!)(����� */%/</8/� 1)� �!*� 3=*="&�%#&#%;� 8)%��Babürnâme?� `�� 4�-#�&�� W)%5���� (�3(#��� +#*#-#� �!)� ��-!�4#9?� �%�&�� *�"�� �.-!/*!�%!�?� 6!="=�&)�� ��%� 4#!�öncesine k�&�%�.!���$�"����+��&)*��3�4�(�3�*�4)8����*�98�%;��U�'�(�4��=%*+)8�4!)�*�!)")��!&#'#�)8)%�����;�<�!&��&)� �)1J4I� �!)� �!5�!�� �6!="� �/!/�/%;� 8)%� 5=�="=$� �=%*+)8��)� �!*� .!�%�*� �)-�(� ��3")(�� �%�(�(�%�L#�&��� +)1%�!)%)*� �=%*� ��%�3� �/%/"/� (�%�L#�&��� �*�� <�!(� 3�!��&)� 4�4#"!��"#-(#%;� q�*=�� `||`�� �|j-408).3 �=%*�8(���&���/!/������%�-)3�%&�%;

Page 50: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

24

864!)&�'�� >�4*�%�� �+��� "=<�&)!)<�?� �&�!?� */11)(!�� 1)� <)8/%� (��#"!�"�8#� 4�9"#-?�

3=*="&�%!#'#��.����!!�3�(�%�L#�&���1)%�!&�'����864!)"�-(�%1

�4�(#�#���=4=*���%�*#8"#�#�>�4*�%���#��4��#�&��5)+�%)��-��%?�siyasetten uzak dursa da

��$#� 8�%�4� )�(%�*�!�%#� 8.�/</� 3=*="&�%!�� �%�8#� �+#!#�<�� 3=*="&�%� (�%�L#�&��� 1487

4#!#�&�� Astarabad’a vali tayin edilir. ���%?� �8(�%���&� 56%)1�� 8#%�8#�&�� &�� �=4=*� 8�45#�

56%=%;�U�'&�-#�.!���3=*="&�%�1)�1�!�!)%&)��3)&�4)!)%��!#%;�Nevâyî’nin gitmesini L#%8�(�

��!)�� 1)$�%� �)<&)((��?� )%�(�(�*�� 4.!8/$!/*!�%#�� 1)� $/!"=�� �%("�8#��� �)&)�� .!/%

(Barthold 1938: 43-45);����%��/�&/%/"��*#%#!"�8#���%�'")��&�1��!�%#�&����Garâ’ibü’s-

S�'��’da, )%�(���1)�>�4*�%��4����'!#!#'#�#���%�*)$�&�3��&�!)�5)(�%�%;2

`���� 4#!#�&�� ()*%�%� )%�(��� 5)%�� +�'%#!��� �)1J4I�4)� >�4*�%�?� ��%� L)%"��� +#*�%�%�*?�

3)%*)8��� -��%)� 3=%")(� )(")8���� )"%)("�-(�%; >�4*�%�� 3=*="&�%!#'#�#�� 8.�� 4#!!�%#�&��

.'!/�>)&�=$$�"��3 �!)� (�3(� *�15�8#���5�%"�-?��)1J4I���%� +.*�*)%)�����-.'/!� �%�8#�&��

arabuluculuk göre1�� 4�9"#-(#%;��$)!!�*!)�`�|��4#!#�&��>)&�=$$�"���.%&/8/� �!)� )%�(�#�

*/-�("�*� �+��� 5)!"�-?� �)1J4I� � �&�"!�%#�#� 56�&)%�9� �/� 8�1�-#� )�5)!!)"�-(�%� q>�%(3.!&�

1938: 145-55; Aka 2000: 102). Baba-.'/!� �%�8#�&�*�� �/� � � &/%/"� �)1J4I�4�� .!&/*+��

=$"=-?�3)%�L#%8�((��3)%��*��(�%�L��&����8�3�(�)("�-(�%;

Sultana ve Timurlu 3��)&��!�%#����/�*�&�%�4�*#��.!���-��%?�"�&&î anlamda onlardan bir

*�$��+��)*!)")"�-��4�#�$�"��&����%�3�"��.!�%�*�&��Timurlu *=!(=%=�)�3�$")(�)("�-(�%;�

>J�=%� ��3?� �)1J4I����� $)�5��!�'��&)�� /$/�� /$/�� ��38)("�-(�%;� ��%�4&��� 3�+��%� "��-�

�!"�&#'#�#?�()%8��)��/!(��� =8)4�����%$��4��568()%�-!��3)&�4)!)%�8/�&/'/�/���!�("#-(#%�

q>��/%�`|�{���{�x;��!����%�����%�$�!)%���=(=�� .%�8���1)� �%���#��*/$)4��)� 4�4#!"#-(#%;�

�%�)'����8(�%���&�&�� �4%���&�*64=�=��8�3���&�%;��)bzvar’da bulunan çok büyük bir

(�3#!� �"��%#��?� )%�(�(�� (.9%�*!�%�� 8�3�9(�%; ��<�%)(!)� &)� �!5�!)�"�-?� -)3�%� +�%-#8#�&��

1 ��#�����0;U���)-i ferhunde-��).]�����������#���.���&"����#��.�).6$U������$U^���&���������U��]0)������ ;�U���#��';)���#���;���#$&����$�'��������.��]��_`���#"���&�������;���.��<����#��U;.��#���U;-;����]�5���)�����'�����#����);�-#;�����#���&�'�����'�'$&;#���#�]���).�$U���."�#��"�#;#���#� (H. 802, 19b, Hayretü’l-Ebrâr).2 �;���jU'�&�)�"�jU'���&���.��)�Ki tapma`"�'���)-��0�U������ ������'��` (R. 802, 104b, Garâibü’s-Sigar).3 >�4*�%���#���=4=*�.'!/�.!/9?�����8#�#��6!="=�&)��8.�%��*�%&)-���/$�LL)%� =8)4��� �!)���%!�*()�.%(�*�3=*="&�%� �!��� )&�!"�-?� ��<�*� �$�)*� 3=*="&�%#� �/3�"")&� �)4���I� ���#�� `jw��&)� )%�(�#� �-5�!��=$)%��)� ��L)1�!)%�)� 8#'#�"�*� =$)%)� �$)%��4<����� � � *�+"#-(#%;� `j`�� U�!&#%��� ��1�-#��&�� �;� �)!�"�����)�%�$����!"�8#4!���8(���/!���5)(�%�!"�-�1)��/%�&��`j`��4#!#�&��6!"=-(=%�q�*���www��`w�x;

Page 51: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

25

.�/��"�!#�.!���&=**��!�%�1)�)1!)%�8�(#���!"#-(#%;�>/�&6�)"&)��%*�&�-#�.!���&=-=�=%�1)�

�4&#�!�%�&��(�<�%)(��!)�/'%�-"#-!�%&#%;��%�)'���8/�&)'�%")�!)%��1)�&=**��!�%��8�3�9�.!���

"�%� ��<)&&��� �/3�"")&� >/%/�&/*� 1)4�� (�<�%)(!)� �!5�!)�)�� 1)� $����(*âr olan

�)")%*��&!#� .<���3%�%��/�*�-�!)%��%�8#�&�&#%�q�$/99)�`||���{{x;

�!I� �I%���� 4�-�&#'#� +)1%)&)� 1�*#L� �&�%)!)%�� */%�%�*� �"Jr faaliyetlerini de yü%=((='=�

��!�-#!#%;�>�4*�%���#��.��� )%�(�#��*/$)4��&)� ��<�!�*���!#� 4�*#�!�%#�&��1)%"�-� .!&/'/�

�%�$�4��&)')%!)�&�%)%)*?��3!�8�4)��=!!�4)8�����4�9(#%"#-(#%;��+��&)���%�<�"�?�")&%)8)?�3��?�

3�8(��)?� 3�"�"� 1)� � *)�&�� 8�%�4#�#�� �/!/�&/'/� �/� *=!!�4)���� )(%�L#�&�� &a mahalleler

.!/-"�8#�#� 8�'!�4�%�*� -)3%�� */$)4� 46�=�&)� 5)��-!)("�-(�%;� ��%#"� (.9%�*!�%#� 1)��

&=**��!�%#� �3!�8�4)� *=!!�4)8����� ��*#"#� 1)� "�8%�L!�%#� �+��� �3(�4�+!�%�� 56%)� �4#%"#-?�

56%)1!�!)%���=<%)(!)%���� �)!�%!)"�-(�%� q�$/99)�`||���{{-67). Timurlu tarihçisi Hondmir,

�!����%�����+!)%��&)��8L�$�%?��8(�%���&�5����&�')%�-)3�%!)%���&)��/!/�&/'/� .%�8���#��3)%�

4)%��&)� 4�*!�-#*� jw� %���(?� )%�(�(�� 4�*!�-#*� �w� 8�%�#+?� `j� *69%=?� |� 3�"�"?� `�� <�"��

�/!/�"�*� =$)%)� 4�*!�-#*� .!�%�*���w� ����� ��-�� )((�%&�'���� �)!�%(�%� q�/�()!�y 1993: 92).

�!����%������4�9#"#���6�)"�1)%"�-?��H)%�*�"��������-��)&)%8)�bâkî *�!#%; �8"��q�����#�x�

�+��)� 4�$#!&#'#� $�"��� ����� �4�*(�� *�!&#'#� 8=%)<)?� �8"�� ��8��!�%#�� &/&�*!�%#�&��

864!)�")4)�&)1�"�)&)<)*(�%K�&�4)%)*�(.9!/"��6%�)*�.!"/-(/%�q�%����`||���|�x;

>J�=%���3�#�� q`�|�-`j�wx� ��#!�%#�#� 4�$&#'#�Baburnâme’sinde -��%��?�&öneminde bilim

1)� 8���(#� &)8()*!)4)%)*� 8���(� 3�"�8�� .!�%�*� ��-#� +)*(�'�� �4%#�(#!#� .!�%�*� ��!�(#!#%;�

.%�8���#��1)�6$)!!�*!)� )%�(�#��L�$�!)(�)3!��)-8�$���8��!�%!��&.!/�.!&/'/?���%��-�=zerinde

/'%�-��� 3)%*)8��?� .� �-�� )�� 4=*8)*� &)%)<)4)� +#*�%"�*� 5�4%)(�� 1)� �8()'�4!)� +�!#-(#'#�

belirtilir. Bu 6�)"!�� -�38�4)(!)%� �%�8#�&�� -��%!)%&)�?� N�"I?� J(�LI?� 3!-I� �I%J$I?� �8�LI?�

Seyfî-i Buhârî, Mîr Hüseyn-i Muammâyî, Yûsuf Bedîî, Ahî, Muhammed Sâlih, Hüseyin

Kâmî, Hâmîdi, Hilal-��U�'�(J4I�1)� >)�JI?���**�-!�%&���>)3$�&?��5����%)*?��)1!����

�!�?�"�%� �!�!�1)���3��/$�LL)%?�(�%�3+�!)%&)����%3.�&�1)� .�&"�%?�3�((�(!�%&����/!(���

�!�� �)-3)&I?� N�L)%-i Tebrizî, Sultan Muhammed Nur, Mevlana Mecnun ve Mir Ali

Herevî, bestekâ%!�%&���Q/!�"���&I?��I%��$/�4)%��!#%�q>��/%�`|�{�����-288; Thackston

1989: 224-226). Bâ�=%���3?�-��%���8�%�4�*�(�9!#'#�&�?� �+!)%��&)�=�!=���**�-�>)3$�&�#��

&���/!/�&/'/���%� +.*���**�-?�"=$)33�9�1)�3�((�(� +�!#-(#%&#'#?� )8)%!)%�����/� 8���(+#!�%��

Page 52: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

26

yaz&#%#9�%)8�"!)((�'�?��/�+�!#-"�!�%��*)�&�8�����&)�*�(#!&#'#?�"=$�*��!)��!5�!)��9��)8()!)%�

4�9(#'#�&6�)"���4�$#!#�*�4��*!�%#�&����!�(#!"#-(#%�qBabur 1986: 267; Togan 1950: 356).

14|w� 4#!#�&�� &�1��� �)4!�'��&)�� �4%#!��� -��%?� ��%*�+� 4#!� �+��&)� 1)$�%� ��$�"=!"ülk,

�%�!�%#�&���)44�&� �8���%&)-�%?�-��%�N�"I�5����&.8(!�%#�#�&��*�4�)&��<)�*)�&����)&)�I

)8)%!)%�=%)(")4)�46�!)�&�%�%;�>/�8#%�&��8�'!#'#��.$/!���-��%?��`��%�!#*�`jww�&)� =8)4���

>�4*�%��4#��8(�%���&�&6�=-=�&)�*�%-#!�%*)��4)%)�4#*#!#%;� )%�(���5)(�%�!&�*(en sonra 13

Cemâziyelahir 906’da (3 Ocak 1501) 6!)��-��%?��/&8�4)�N�"������*)�&�8�����6�<)&)��

4�9(#%&#'#�(=%�)4)�&)L�)&�!ir (Kut 1989: 450).

����!���������������������������

�!I� �I%� �)1J4I����� )8)%!)%���� 4�$&#'#� <.'%�L4�� 1)� *=!(=%?� .�/�� 8���(+#� *�"!�'�����

belirlenmesind)���%��<�!�L�*(6%�.!"/-(/%;�Timurlular’da���(���%)����-��5)+)��3)")��3)%

hükümdar, bölgeyi sadece siyasî �"�+!�%#� &.'%/!(/8/�&�� 46�)(")*!)� *�!"�"#-?� �4�#�

$�"��&�� ��!�"� 1)� 8���(� *.%/4/</!/*!�%#�#� &�� 6�� 9!���� +#*�%�%�*� �)1J4I� &6�)"�����

y=*8)*� *=!(=%� .%(�"#��� $)"��� 3�$#%!�"#-!�%&#%;� �.'.!� �8(�!�8#� 8#%�8#�&�*�� 56+!)%�

�)&)��4!)��.'/� �=%*�8(���&��� �/� �6!5)4)� &)')%!� 8���(+#� 1)� -��%!)%� 5)!"�-?� Timur ve

.'/!!�%#�(�%�L#�&���3�"�4)�)&�!"�-!)%&�%�q�$)%5���`|�{�����x;�

�!&#'#� �4�� )'�(�"� 8.�/</?� +.</*� &)�)<)*� 4�-(��� �(���%)�� -��%!)%� 4�$��� -��%?� *)�&��

&�1��!�%#�#� &=$)�!)")&)�� 6�<)� -��%!)%�� &6�)"��� �4&#�� *)8�"�� (�%�L#�&��� &)%!)�"�-(�%;�

En erkeni 870 (1465-66) 4#!#�&�� =�!=� 3�((�(� 8/!(��� �!�� �)-3)&I� (�%�L#�&��� istinsah

)&�!)�� *.94�&#%� (RMK, Dorn 564). B/� &�1��#�&�� 8�&)<)� 5�$)!� 1)� %/��I!)%��

�/!/�"�*(�&#%;� Daha sonra kendisi 873 (1469) ve 887 (1482-��x� 4#!!�%#� �%�8#�&��

Bedâyiu’l-Bidâye qQ=$)!� �)4!)%��� >�-!��5#<#x, �%&#�&��� 6�86$=� 5=�="=$)� *�&�%�

gelmeyen Nevâdirü’n-Nihâye q��&�%� �!��!�%#�� �.�/x� �&#�#� 1)%&�'i iki divan

.!/-(/%"/-tur. B�4*�%���#�� �8()'�� =$)%��)� 3�4�(#�#�� &6�)"!)%��)� 56%)� 4�$&#'#� -��%!)%�,

4)���4�$&#*!�%#4!����%!�*()�)*!)4)%)*� &6%(�&�1�����6!"=-(=%;�(Kut 1989:450-j���>���%!#�

1997: 428). B/� &�1��!�%#�#� Muhâkemetü’l-Lûgateyn q�*�� ��!��� ��%-#!�-(#%#!"�8#x� q|wj¢�

1500) �&!#�)8e%��&)���$$�(�-64!)�(��#(#%�

Page 53: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

27

“Bu �$��#�{��$^$����&.��.�������#��'^�&{�.�)�����#�����#�&��"��"&������

Garâ’ibü’s-S�'�� #������� ����� '���������� '����� �jU��� �������� '��#����&{�

)���� 'j��$�$� �� '������.��#�������� �.&�� ��� ���#����&��#��/� 6��� '�^����

#j����#��������������#��'j�.��&�����������$����&����.������'����&�

olan ��#��$%&-����� #������� �"� ��#������� .��&����#��� '�^�����

#$������#�� ���'�&�� ^������&{� $��� '�^������� 'j��$�#�� ��)�.�������

����&��#��/�[�.����&�����.��)���������������{���"���$�$�������&�����U��.���

�$�$�$�$��.��&���#"1"�Bedâyiü’l-|���.�#����nd����&����U�����������&����

���.������� ^��'��� 'j�$������ ��������� �&�� .�&�� ��� )���.��&{� �� � ��.�� � ��.�

�#"�"� �����&��#��/� ���.��� ���� #�����#{� .�)���$�$�� ��������{� ��"� ?���

��#������ ������������ ������� � �$�� ���.� �^��� ���� '���.� ������� ��.����

���#"1"�(;��#$%�-5����#�����#�{��$�$���� ���#������� �"�'����)���.����

.�#���� � "��&.����&{� '���� '^���� ��.�������� ���� ����)�.��� �����1��#��� �"�

"��"&"�#"�/}��(Özönder 1996: 215).

Son olarak 897 (1491-92) ile 904 (1498-||x� 4#!!�%#� �%�8#�&�� 8.�� &=$)�!)&�'�� &6%(�

&�1��#�&��� -��%!)%� 8)+)%)*�Hazainü’l-Mâani q����!�%#�� �$��)8�x� �&#�#�1)%&�'��)8)%����

(�"�"!�"#-(#% (Volin 1955: 117).

�=�4��#�� +)-�(!�� "=$)� 1)� *=(=93��)!)%��&)� )�� +.*� �=83�8#� �/!/���� Garâ’ibü’s-

S�'��’da qQ)�+!�'��� Q�%�9!�*!)%�x� �&!#� &�1��#�&�, 677 gazel1, 1 müstezat2, 3

muhammes3, 1 müseddes4, 1 terci-i bend5 (saki-name), 1 mesnevi, mukatta’at6, ve

ruba’iyyat7 yer �!#%� qKut 2003). ��#��$%&-���� qQ)�+!�'��� �&)%!�*!)%�x� �&!#�

&�1��#�&�?�{���5�$)!?�`�"=8()$�(?���"/3�"")8?�`�"=8)&&)8?�`� ()%<�-i bend, 1 terkib-i

�)�&?� ")8�)1�?� jw� *#(�?� j�� "/�""�� �/!/�/%� q��%�6%8� `|��x;� Bedâyiü’l-Vasat

q�!5/�!/*���-#�#��Q=$)!!�*!)%i) �&!#�&�1��#�&��{���5�$)!?�`�"=8()$�(?���"/3�"")8?���

1 Q�$)!?�*!�8�*�&.'/�)&)��4�(#�&��*.�/8/�/�(�8�11/L?��-*�1)�&.'�&����!��?�j-`j��)4�(!�*���$#"�-)*!�&�r.2 �=8()$�(?��)L�/!=�")L��!=�")L��!=�L�/!=��1)$���&)�864!)�"�-�"#8%�!�%��")L�/!=�L�/!=��9�%+�!�%#���)-�(�birer parça katmak suretiyle meydana getirilen manzumedir.3 �/3�"")8?�3)%��)�&���)-�"#8%�!#�.�!��"��$/")&�%;4 �=8)&&)8?�3)%�*#(�8#�&���!(#�"#8%���/!/������$#"�-)*!�&�%;��!*�*#(��#��"#8%�!�%#��%�!�%#�&��*�L�4)!��.!/9?�&�')%�*#(�!�%&���8)��!*�&6%(�"#8%���%�!�%#�&�?�8.���*�8���8)��!*�*#(���!)�*�L�4)!�&�%;5 Terci-���)�&?�*�L�4)!)%����-*����-*��.!��?���%*�+�*#8#"&���")4&����5)!)��1)�3)%�9�%+��#��8.�/�&��()*%�%!�����*�L�4)!����%��)4�(���/!/������$#"�-)*!�&�%;6 �/*�((���(?�(=%!=�5�$)!�1)�*�8I&)!)%&)��8)+�!"�-��)4�(!)%&�%;�7 �/����44�(?��4�#�)8�8(�����-)*�!!��1)$��!)�4�$#!���&6%(�"#8%�!#*�-��%&�%;

Page 54: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

28

müseddes, 1 terci-i bend, 1 kaside, 58 *#(�?�10 lugaz1, 13 tuyug2 1�%&#%�q�=%*�4��ww�x;�

�.��&�1��#�(;��#$%�-Kiber’de q�3(�4�%!#'#����%�%!#!#*!�%#x�ise 627 gazel, 1 müstezat, 2

muhammes, 1 müseddes, 1 müsemmen3, 1 terci-���)�&?�`�")8�)1�?����*#(��?����"=L%)&4

müfred4 4)%��!#%�q��4��`||{x;

���%?�W��I�"�3!�8#�#�*/!!���%�*�W�%8+����%�&�1���&��.!/-(/%"/-(/%;�>/�&�1��&���4%#<�?�

Tuhfetü’l-efkâr qW�*�%!)%����%"�'��#x?�Nesîimü’l-huld q�)*�$�N)��)(����=$5J%#x?�Aynü’l-

hayât q �4�(#�� �)�&�8�x?� Minhacü’n-necât q�/%(/!/-� �.!/x?� Ku’tü’l-kulûb (Kalplerin

�#%#*!#'#x��&!#�W�%8+��*�8�&)!)%�&)��/!/�/%�q�/(�`|�|���j`x;

�=%*+)�&�1��!�%#� &#-#�&�?� �)-�")8�)1�&)��")4&����5)!)��3�"8)8����`���-`��j� 4#!!�%#�

�%�8#�&�� 4�$�%;� ��$�"I����� Mahzenü’l-Esrâr (Gizler Hazinesi), Emir Hüsrev’in

Matlau’l- Envâr qQ6*!)%��� �/%!�%#� x� 1)� NJ"I����� Tuhfetü’l-Ahrâr�#� q�$5=%!)%���

�%"�'��#x��!3�"��!#��%�*�*�!)")��!&#'#�Hayretü’l-Ebrâr q�!�"!)%�����-*#�!#*!�%#x��&!#�

")8�)1�8�����!("#-�&6%(��6!="�.!�%�*�&=$)�!)"�-?�)8)%���8.�/���&��4�$#!#-�(�%�3���?

“Hayret-����;���j�$��U�.���

Hayretü’l-E��;� #�#����#���

Nükte-��.;��)������)����#�

Sikiz ü sikiz yüz ü siksen idi” (Bölüm 64, 17-18. beyitler)

beyitleriyle 888 (1483) .!�%�*�1)%"�-(�%;

Eserde bir mukaddime5, dört münacat6?� �)-� ��’ttan7 sonra Nizami,Emir Hüsrev ve

�.!!��N�"��4)�615=?��86$�1)�"���8#K�3�**#�&���*��"��$/")?��/!(���>�4*�%��4��615=?�

56�=!�1)�3�4%)(��3�**#�&��"��$/")!)%?� �<)�>�3��=&&�����*-#�)�&î’ye övgüden sonra

ahlâkî konular ve bu konularla ilgil��3�*J4)!)%�4)%��!#%8 (Sabir 1961: 1-478).

1 �/5�$?�8*��&�1��!�%#��+.'/�&���/!/����1)�3�!*�&�!��&)�3)<)�1)$����!)�4�$#!"#-�.!�����!")<)&�%;2 �/4/5?�/4�*�&=$)���%=�J��5����.!���1)��%/$/��4�!�#$�L���!J(=��LJ��!J(=��LJ��!=��*�!#�#4!��4�$#!�����&�$)!�*��=%*�)&)��4�(#���"�38/8���%���$#"���+�"�dir.3 �=8)"")�?�8)*�$)%�"#8%�!#��)�&!)%&)��.!/-�����$#"�(=%=&=%;4 �=L%)&?��*��"#8%���%�8#�&��*�L�4)��/!/�"�4����)4�((�%;5 �/*�&&�")?���%�)8)%���4�$#!"�8#�3�**#�&��6�<)&)��864!)�)��86$?�5�%�-�*#8"#&#%;6 �=��<�(?����%#�4��&/��*.�/!/�*.-/*(/%;7 ���(?� $;��/3�"")&�3�**#�&��4�$#!"#-�*�8�&)&�%;8 �)8�"!)�"�-�3�*J4)!)%���6$etleri için Bkz. Ek 1.

Page 55: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

29

Nizamî �!)�"�%� =8%)1���� =8%)1�=���%����&!#�)8)%!)%��&)���!3�"��!�%�*�4�$&#'#�Ferhad

ü ����� �&!#�")8�)1�8���?�&�')%!)%��&)��L�%*!#�.!�%�*�U���3�*��#�#��.'!/�.!�%�*�568()%�!)��

W)%3�&�#��3�*�4)8��=$)%��)�*/%"/-(ur. Elli dört bölüm olarak tasarlanan eserin sonunda

4�$#!#-�(�%�3���?

“Çü t;��)����������'����#�#���.$U

Sikiz yüz siksen irdi da`��.���"U” (Bölüm 54, 121. beyit)

beyitiyle 889 (1484) .!�%�*�1)%"�-(�%1 (Alpay 1975: 511). Eserde mukaddime, tevhid2,

münacat, na’t ve miraciye3?� *�!)"� 3�**#�&�� "��$/"), Nizamî’ye, Emir Hüsrev’e ve

Camî�4)�615=&)��8.�%��3�*�4)���-!�%�q�)1)�&�`|{j��`w�x;

Üçüncü mesnevisi Leylâ vü Mecnûn’u, yine Nizamî �!)� "�%� =8%)1���� �4�#� �&!#�

eserlerinden ilham alarak 38 bölüm halinde yazm#-(#%;�8)%���`���� (�%�3��&)� 4�$#!&#'#�

&=-=�=!")*()&�%;� �)8�)1����� *.�/8/�/�� �!*� *�4��'#��%���8(���.!/9?� ��48� �&!#� -��%���

8)15�!�8�� �)4!�� �+��� 864!)&�'�� -��%!)%� 8.�%�&��� (.9!��"#-?� 3�!*� �%�8#�&�� 4�4#!&#*+�� &��

-��%!)%� (�%�L#�&��� 3�*�4)!)-(�%�!"�-(�%4 (Çelik 1996: 21). Eserde mukaddime, münacat,

na’t, miraciye, Camî�4)?� �/!(��� =8)4���)?� >)&�=$$�"����� 615=?� 5)<)� 1)� �-*�

(�81�%��&)��8.�%��3�*�4)���-!�%�q�)1)�&�`|{j��``�x;

Nevâyî, ünlü Sasanî ��3#�Bahram Gur’un (sal. 420-38) )L8��)1I� 4�-�"�64*=8=�=��1)�

macerala%#�#�� 3�*�4)� � )&�!&�'�� Seb’a-i Seyyare (Yedi Gezegen) �&!#� mesnevisinde,

Firdevsî’nin �)���, Nizamî’nin Heft Peyker (Yedi Güzel) ve Emir Hüsrev’in &.�

Bihi&. (Sekiz Cennet) �&!#� )8)%!)%��&)�� 4�%�%!��"�*!�� ��%!�*()� .!�4!�%#� &)'�-(�%"�-(�%;�

`���� 4#!#�&�� *�!)")� �!#���� )8)%&)� ()13�(?� "=��<�(?� ���(?� "�%�<�ye, Camî’ye, Sultan

Hüseyin Baykara’ya ve onun *�%#8#���615=&)��8.�%��3�*�4)���-!�%�q�)1)�&�`|{j��`��x;

Son mesnevisi Sedd-�� +���#�� q�8*)�&)%���� �/1�%#), daha önce Firdevsî, Nizamî ve

Emir Hüsrev taraf#�&���&��*.�/�)&�!"�- ünlü tarihî ve efsanevî hükümdar �8*)�&)%��!)�

�!5�!�&�%;� `��j� 4#!#�&�� *�!)")� �!#���� )8)%&)� "/*�&&�")?� "=��<�(?� ��’t, miraciye, söz

1 �)8�"!)�"�-�3�*�4)!)%���6$)(!)%���+���>*$;�*�`;2 �)13�&?��!!�3�#��1�%!#'#���1)���%!�'��)�&��%�4�$#!���"��$/")&�%;3 ��%�<�4)?��%�<��)&)��4!)�4�$#!���"��$/")&�%;4 �)8�"!)�"�-�3�*�4)!)%���6$)(!)%���+���>*$;�*�`;

Page 56: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

30

tarifi, Nizamî’ye, Emir Hüsrev’e ve Camî�4)�615=&)��8.�%���|��6!="�3�!��&)�4�$#!"#-�

3�*�4)�4)%��!#%�q�6ren 2001: 13).

�=$4�$#� �!��#�&�*�� )8)%!)%��&)�� Muhâkemetü’l-Lûgateyn��� q��!!)%��� ��%-#!�-(#%#!"�8#x�

86$<=*�$)�5��!�'��1)� ��!�(#"�5=<=���*#"#�&����=%*+)�����W�%8+��&���=8(=��.!&/'/�/�

�)!�%(")*� 1)� �=%*� 8���(+#!�%#�#� �=%*+)�4)� 46�)!(")*� �+��� 4�$"#-(#%; Mîzânü’l-U��%�

q)$��!)%����)%�$�8�x�q�|�¢�`�|��&)��8.�%�x��%��!#���!5�����8I%)&&�����8I�����q6;�`���-

74) Mi’yârü’l-&%�� q���%!)%����!+=8=x��&!#�)8)%��&)��4�%�%!���%�*�3�$#%!�"#-?��/�)8)%&)�

�%/$�6!+)'��1)���$#"���+�"!)%����!�(#!"#-(#%;�Mecâlisü’n-Nefâyis q�)')%!�!)%��.9!/!/'/x�

( 897/ 1491-|�x� �&!#� )8)%�?� `j;� 4=$4#!&�� 4)(�-)�� U�'�(�4� 1)� �%��� -��%!)%�� =$)%��)� ��!5�

1)%)�?��=%*�)&)��4�(#�&�� 4�$#!"#-� �!*� -��%!)%� ()$*�%)8�&�%;�Nesâyimü’l-Mahabbe (Sevgi

Yelleri) ( 901/ 1495), Câmî’nin sûfîler üzerine bilgi veren Nefahâtü’l-Üns q��8����

8��(�!)%x��&!#�)8)%������=%*+)�+)1�%�8�&�%;���<�*��!����%��)1J4I�)8)%��&)��%(���84��&��

4)(�-)���=%*�8�LI!)%���3�4�(!�%#�=$)%��)�&)�)*���!5�!)%�1)%"�-(�%�q�/(�`|�|���j`-453).

�.8(!�%#�-��%�NJ"I�1)��)3!)1����/3�"")&1, kendisini g)�+!�'��&)�*.%/4/9�4)(�-(�%)��

�8��� %&)-�%� 3�**#�&�� 4�$&#'#� Hamsetü’l-Mütehayyirîn q��'�(!)%��� ��-#%"#-!�%#x?�

Hâlât-�� �)��� Muhammed (Pehlivan Muhammed’in Nitelikleri), Hâlât-�� ����#�

�����\�#&�� q�)44�&� �8���%&)-�%������()!�*!)%�x��&!#���#!�%#�&��.�+�'#��&=-=�<)�1)�

8���(� 3�4�(#�#� �4&#�!�(��� &)')%!�� �)!5)!)%� �%�8#�&�&#%;� Mahbûbü’l-Kulûb (Kalplerin

�)15�!)%�?`jwwx��&!#� )8)%�� =8%)1��)3!)1I����� Enîsü’l-Kulûb q��!9!)%����%*�&�-#x� �&!#�

)8)%��)� 64*=�)%)*� 4�$#!"#-(#%;� �!")&)�� 6�<)� 4�$&#'#� 8.�� )8)%�&�%;� �+ ana bölümden

.!/-���)8)%����!*�*#8"#�&��*#%*���-!#*��!(#�&��&6�)"���(.9!/"�4�9#8#�1)�+)-�(!��8#�#L!�%#�

q�)4?���3�&#%?�*��/�?�*�%��+)%�52?�*/-+/?���**�-3?�"=$�84)�?�*64!=?�-)3�%!��1�;x�=$)%��)�

��!5��1)%�!�%;� �*��<�� �����6!="� .����-!#*��!(#�&��.!/-(/%/!�%�* dinî, tasavvufî ve ahlâkî

*.�/!�%�=$)%��&)�&/%/!/%;��.�������6!="&)��8)?��-*�=+���-!#*��!(#�&��4�$#!"#-(#%;�8)%���

&�')%�6�)"!��4��#�-��%����/�)8)%�4!)� =8)4���>�4*�%����-(��.!"�*�=$)%)�&)1!)(��&�"!�%#�

1 Hüseyin Baykar��&6�)"��&)� )%�(�(�� 4�-�"#-?�6�)"!���4&#�!�%&��&#%;��!����%�Mecalisü’n-nefâyis �&!#�)8)%��&)� .�&��� 615=4!)� ��38)&�9?� ��%+.*� L�$�!)(!)%)� 8�3�9� .!&/'/�/?� 3=*="&�%#�� 8�4#9� 8)1&�'�� *�-�!)%��%�8#�&���/!/�&/'/�/��)!�%("�-(�%�q�)1J4I��ww`���j`-52).2 >�%�+)-�(��skerlik örgütüdür.3 ��**�-!�%!���!5�!��*#8#"��;��6!="=��|;����#�&��5)+)%;

Page 57: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

31

1)� -)3$�&)!)%�� /4�%"�*� �8()")8�&�%1. Nevâyî’nin Bayka%���#�� 3=*="&�%!#'#�#�� 8.��

4#!!�%#�&�� =!*)4�� *6(=� 46�)((�'�?� 3�!*#�� 4.!8/$!/*!�%� *�%-#8#�&�� +�%)8�$� *�!&#'#?�

.'/!!�%#�#�� 8�!(���(� 3#%8#� *.�/8/�&�*�� (�1#%!�%#�&��� &.!�4#� &/4&/'/� )�&�-)� 8.�/</�

&)1!)(��� 46�)(�"���� )!)-(�%&�'�� 1)� �/� *.�/&�*�� 56%=-!)%���� )8)%!)%��&)� &�!)� 5)(�%&�'��

görülür. (Levend 1965: 45-46, Ölmez 1993: 207-209; Kudret 1995: 313-314).

���I��!��&��4�$&#'#�)8)%!)%&)��Çihl Hadîs q�#%*� �&�8x?�NJ"I������4�#��&&�*��)8)%�����

&6%&)%� "#8%�!#*� *#(��!�%� 3�!��&)� `��`� (�%�3��&)� 4�9#!"#-� ()%<=")8�&�%;� 8er genellikle

�=!!�4�(!�%#�� �+��&)� 4)%� �!#%;� Sirâcü’l-Müslimîn q�=8!="��!�%#�� �-#'#?� `jwwx� -)%��(#��

3=*="!)%���?� �!!�3�#�� 8)*�$� 8#L�(#�#� 1)� �8!�"�#�� )8�8!�%#�#� ��!�(#%;� Münâcât?� ���%#�4�

")�8/%���%�4�*�%#-(#%;���$#"�(�%�3����!��")")*()&�%;��)<I!)%!)�6%=!"=-�*#8��<="!)!)%&)��

*/%/!/���%�&=$4�$#�6%�)'�&�%�q�/(�`|�|���j�x;�

��%�3��!��#�&�� 4�$&#'#�)8)%!)%&)�� �!3��!#�1)�Timurlu 3=*="&�%!�%#�=$)%��)���!5��1)%)��

Zübdet-ü’t-tevârîh q��%�3!)%��� �$=x� 5=�="=$)� 5)!")"�-(�%;� �%��!#� (�%�3+�� >)4$J1I�&)��

(ö. 1280 veya 1292x�4�%�%!���%�*�)8*���%���(�%�3��=$)%��)�4�$&#'#�Tarih-i Mülûk-i Acem

q�<)"� =*="&�%!�%#� ��%�3�x� 1)� $;� �&)"�&)�� $;� �/3�"")&�)� *�&�%� 5)!)��

9)45�"�)%!)%?� �)!!�� ��-!#� 3=*="&�%!�%� 3�**#�&�*�� ")�*#�)!)%�� �+)%)�� )8)%�� Tarih-i

Enbiyâ ve Hükemâ (Peygamberler ve Alimler Tarihi, 1485’den sonra) bu alandaki

eserlerindendir (Kut 1989: 453; Subtelny 1993: 91; Kudret 1995: 314).

Vakfiyye q`��`x� �%�8#��� -��%!)%��� &)� 8)%9�-(�%�!&�'�� &=$4�$#� -)*!��&)� 4�$#!"#-(#%;� >/�

)8)%&)� -��%?� =8)4��� >�4*�%��4#� 61&=*()�� 8.�%�� *)�&�8����� 4�9"#-� .!&/'/� 1�*#L!�%#�

��!�(#%;� `��{�&�� >�4*�%���#�� *)�&�8��)� )%�(�#�� */$)4��&)� ��%� �%�$�� 1)%&�'���?� �/�

�%�$�4)� ��%� 8�%�4?� ��3+)?� ��%� ")&%)8)?� ��%� ")8<�&� */%&/'/�/?� �/� ")&%)8)4)� �3!J8�44)�

�&#�#�1)%&�'���?� 4��)� �4�#� 4)%&)���%� <�"��1)� �!J8�44)��&!#� ��%� 3��*J3�4�9(#%&#'#�#� �/�

)8)%&)���!�(#%�q�/(�`|�|���j�x;

�)1J4I����� �/5=�� )!�"�$&)� .!"�4��� L�*�(� *�4��*!�%&��� ()8��(� )&�!)�� &�')%� )8)%!)%��

�%�8#�&�?��)1J&�%=��-��3J4)��+���4�$"#-�.!&/'/�Dîbâce, Risâle-i Mu‘ammâ (Farsça), ve

Vakffiye qW�%8+�x��/!/�/%;��4%#<� *=(=93��)!)%&)��&#���*�4#(!#�.!�%�*�Seb‘atü ebhûr �&!#�

1 “��"J��)3!�&������$#� )83J��1)�&)1%J��3�4!#&#�����$#� �3�J��3�!!)%�&���3��)%8�$�1)�*6ª=!!)%���/�3�4%�=�-)%&���)8)%8�$&=%;K

Page 58: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

32

Arapça sözlük ile yine ona atfedilen Nazm-������# �&!#� )8)%�4)%��!#%;�>/%8�!#��)3")&�

Tahir, Nevâyî’nin Siyerü’l-mülûk �&!#� ��%� W�%8+�� )8)%��&)�� 86$� )(8)� &)� -�"&�4)� *�&�%�

�64!)���%�)8)%)�%�8(!��"�"#-(#r (Kut 1989: 453).

Divan, hamse, tezkire, dil ve edebiyat eserleri, dînî ve ahlakî eserler, tarihi eserler,

��4.5%�L�*�)8)%!)%?�1�*L�4)!)%�*�!)")��!��� -��%�Orta Asya Türk dilinin 1)�)&)��4�(#�#��

5)!�-")8��&)� �=4=*� %.!� .4��"#-(#%;� Eserleri Türkistan’dan b�-*�� �$)%I� 1)� ���&.!/�

çevresinde de oku����-��%�?��8"��!#�-��%!)%��=8(�&�.!�%�*�56%"=-!)%?�-��%!)%��)���$�%)!)%�

4�$"#-!�%&#%;1

II. 2. ��"��" � � � �������������������������

Dönemin Timurlu *�4��*!�%#��� ��*#!&#'#�&�� &�3�� +.*� Timur’un sefer ve zaferlerinin

��!�(#!&#'#?� &.!�4#8#� �!)� &)� &�3�� +.*� 8�1�-��� ��%� (.9!/"� 1)� 3=*="&�%� ��!�4#-#�#��

1/%5/!��&#'#�56%=!")*()&�%;���<�*��4%#�(#&����"/%�/�� 4)%!)-�*�3�4�(��6�)"�1)%)��1)�

()-1�*�)&)�?��/��)&)�!)�&)�-)3�%!)-")*��+���(�<�%)(�1)�(�%#"#�&)8()*!)4)����%�(/(/"�içine

5�%&�'��864!)�)��!�%;��-�'#&��5)%)*+)!)%�4!)��+#*!���<�*�.!����/�(/(/"/?�Timurlu (�3(#���

5)+)�� 3=*="&�%!�%� 1)� 3��)&��� =4)!)%�� 4�-�&#*!�%#� &6�)"� �.4/�<�� sürdürecekler,

�/!/�&/*!�%#� *)�(!)%��� �"�%� L�aliyetlerine önem verecekler, -��%?� 8���(+#� 1)� ��!�"�

�&�"!�%#�#�3�"�4)�)&)%)*�*=!(=%�9.!�(�*�!�%#�#�8=%&=%eceklerdir (�*�#4#*��ww���`j�x;�

�%.L;��%;� �!�!����!<#*���������.��� �&!#�*�(��#�&��*=!(=%�1)�8���(�3�"�!�'������%(�+�'�

�%���#� 1)� �%(�� �84��&�� )8*�� ��%� 5)!)�)*� .!&/'/�&��� ��38)&)%;� �/�()!�4�4)� 56%)� �u

bölgede 8���(+#!�%#�� 3�"�4)8�, Türk-�.'.!� &)1!)(!)%��&)� �8*)%I 8#�#L� �+��� 4)��� ��%�

")&)��4)(�� �)��"8)")� 8=%)<�� .!"/-(/% (Subtelny 1983: 130-1). 15. y=$4#!&��

Semerkant?� )%�(?��)�%�$?� �8(���/!� 1)��)!3��&)� 8���(+#� ��%� =!*)&)��&�')%��)�5�((�'��&)�

ortak bir ©4=*8)*� 8�%�4� *=!(=%=�� ��!�4#-#� .!&/'/�&��� �4�#� 3�"�4)� 1)� <.-*/4!��

*�%-#!��"�*(�&#% q���!<#*��ww���`w-11). Timur, 1370’lerde Semerkant�#���-*)�(�.!�%�*�

kurduktan sonraki .(/$� �)-� 4#!� �+��&)� -)3�%� �=4=*� ��%� 3#$!�� �=4="=-(=%;� �"�%�� 6�)"�

1 ���%��� �8"��!#� -��%!)%��)� )(*�8��)?� ���"/%!/� 1)� �8"��!#� �=!(=%=� �%�8#�&�� >�%� �69%=� �!�%�*� �!�� ��%��)1�4�K���-!#*!#��6!="&)��4%#�(#!#�.!�%�*�&)'���!)<)*(�%;�

Page 59: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

33

1)%)%)*�3=*="&�%!#'#� �!(#��� �!&#'#� =!*)!)%&)�� 5)(�%((�'�� /8(�� 1)� 8���(+#!�%�1 Semerkant

<�1�%#�&����"?��#8#%?���%�$?��/!(���4)�1)�>�'&�&��&!�%#�&��*64!)%�*/%&/%("/-(/%;��)3�%�

&#-#�&��*�"�8��)-!)%��1)�5)!��!)%��)2 olmak üzere bahçeler 4�9(#%("#-(#%;�

Büyüyen Semerkant’ta mevcu(��/!/����4�9#!�%��3(�4�+!�%��<)1�9�1)%")")4)���-!�4#�<��

Emîr Timur’u�� ()-1�*�4!)?��=4=*�<�&&)�1)�+�%-#!�%�9!��!��"#-?� 8)44�3!�%#����!�(#"#���

56%)�+�%-#�5)<)!��5=�&=$!=�+�!#-#!�%�*�+)-")�1)�3�1/$!�%#��!)�*#8��$�"��&����(�%�!"�-(�%;�

Semerkand Ulu Câmî, devl)(�3�$��)8�����8�*!��&#'#�1)�3�9�83��)�.!�%�*�*/!!��#!���Q6*�

��%�4� �/� &6�)"&)� ��-�� )&�!)�� 4�9#!�%� �%�8#�&�&#%;� "I%� Timur döneminden gelen

"��4�(=%!=�)!�4�$"�8#���!��")")8��)�*�%-#��*�"��*�4��*!�%&��"�"�%I�)8)%!)%��8=8!)4)��

duvar resimlerinden bahsedilmekt)&�%;� �6�)"��� (�%�3+�!)%��&)�� �)%)L)&&��� �)$&I� 1)�

���� �%��-�3��� 56%)� `�|��&)� "I%� ��"/%�/�?� (.%/�/� >)53�L�� �/!(��� �+��� 4�9(#%((#'#�

8�%�4#��&/1�%!�%#�8.��&)%)<)�5=$)!�L%)8*!)%!)�8=8!)�"�-(�%;����)�"I%�Timur 1)��*��<��)-��

�=*)!� ��#"� (�%�L#�&��� 4�9(#%#!��� >�'-#� ��!� �=-J� �&!#� *6-*=�� &/1�%!�%#�&�� &�� "I%�

Timur’u�� ��(� 8)L)%������!�(��� L%)8*!)%��/!/�&/'/� q>��/%�`|�{���w-71), bu tasvirlerin

de Abdü’l-Hay3 �&!#� 8���(+#� (�%�L#�&��� 4�9#!&#'#� �)!�%(�!�%� q���!� `||j�� ``�x;� Timurlu

&6�)"����� %)8�"�*�4��*!�%#�&���.!�%�* *��/!� )&�!)��>�'&�(�1)��)�%�$�&)*��N)!J4�%!�4

�!)� 5=�)4� �%���&�*�� ��%�$� =8!/9!�%#?� "I%� ��"/%� �/%�!�%#� )!)� 5)+�%&�*()�� 8.�%��

�)")%*��(��� ��**�-!�%� (�%�L#�&��� (�-#�"#-(#%;� >/� 4)��� 8���(+#!�%� `j;� 4=$4#!&�*�� 4)���

Timurlu =8!/�/�/��.!/-"�8#�&��)(*�!��.!"/-!�%&#%�(Grube-Sims `|�|�`������"��`|����

��������!�`||j��``����*���www��``{-17).

1 ��8(�!4��1)��).���%�!#�q�89��4���#��)���=4=*��6!5)8�x����;� )�%4�����()"8�!<�8��.!�%�*�`�w�-��4#!!�%#�&���)")%*��(�(�*����"/%!/���%�4#��#�$�4�%)(�)&)���/4�Q.�$�!)8�&)�N!�1�V.?���"/%�/��=!*)8����&=�4��#��)���8�!� 1)� )�� "=*)"")!� -)3%�� 4�9"�*� �+��� (�<�%)(�� ()-1�*� )((�'���?� L)(3)((�'�� =!*)!)%&)*�� )�� �4�� 1)� L�4&�!#��&�"!�%#�(.9!�4#9?�)��/8(��8���(+#!�%#��)")%*��(���56�&)%&�'����/$/��/$/����!�(#%�q�!�1�4.�(4���wx.2 ��"/%� *)�&�� 8.4/�/� N)�5�$� ��� 8.4/��� ��'!�4���!")*� �+��� N)�5�$� 8.4/�&��� 5)!)�� ��%�4� �=!*� ��#"�#�)-�.!�%�*�8)+)%;��4�#�$�"��&��5)!��!)%����&)�8)+)%*)���/�4.!����-1/%/%;��;��./<)*�������"«%�&��."���� �� N/!(/%�!� �)%89)<(�1)K� ��-!#*!#� "�*�!)8��&)� ��"/%�/�� 4�-�"#�&�� )(*�!�� .!��� ��!�8#� �/(!/*���%*��� �5�?� �!*� *�%#8#� ��%�4� �=!*� ��#"� 1)� 5)!���� ��$J&)� ")%<)*� �!(#��� �!#��%�*� 3��#"!�%#�� &)1!)(��&�%)8��&)�1)��"�%�L��!�4)(!)%�����4=%=(=!")8��&)��4%#���%�4)%��.!&/*!�%#���!�-#!"#-(#%;�8*���=%*�1)��.'.!�gelenekleri�)���'!#�.!����/�*�&#�!�%#��8.84�!�3�4�(!�%#�&��&��8.��&)%)<)�%)�*!��.!&/*!�%#�56$!)��%;���%�4��=!*� ��#"� 1)� ��$J&)����� *�&#�� 1)� )%*)*!)%��� ��%� �%�&�� .!&/'/� $�4�L)(!)%� &=$)�!)&�*!)%���� �)!�%(�%�q�4%#�(#!#���!5���+����*$;�Woman in the Medieval Islamic World. Power, Patronage and Piety, (Ed. Gavin R. G. Hambly), New York 1998: 199-226; Clavijo, Timur Devrinde Kaditsen.Semerkand’a Yolculuk, çev. �;�;��.'%/!?��4;��3 Abdü’l-Hay?� "I%� ��"/%�/�� `�|�� 4#!#�&�� >�'&�(�(��� �)")%*��&��� 5)(�%&�'�� �=4=*� /8(�!�%&��� ��%�&ir(Brend 1994: 107).4 �4%#�(#!#���!5���+����*$;��;��(<3./*��)?�Les Peintures des Manuscripts Timurides, Paris, 1954: 32-40.

Page 60: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

34

)%�(� -)3%�� ��"/%�&��� 8.�%�� .'!/� ��%��-�3�#�� ��%� 8=%)� 46�)(�"��&)� *�!"#-?� 1397

4#!#�&��� �(���%)�� &)� &�')%� .'!/� ��3%/3 &)1!)(�� (.9�%!�4�%�*� 3=*="%��!#'#�#� &�')%�

hanedan üyelerine *��/!� )((�%"�-(�%� (Barth.!&� `|���� �j{x;� ��3%/3� &6�)"��&)� )%�(?�

��%�$?� �)-3)&?� �)")%*��(� 1)� >/3�%�� �"�%?� ��!�"� 1)� 8���(� L��!�4)(!)%��&)� �&)(�� 4�%#-�

3�!��&)&�%;�"I%��!�*)��=*)!(�-?�"I%�W�%/$-�3�5����)"�%!)%?�Q)13)%-�&�5����3��#"!�%�

1)�>�48/�5/%?��!/'�>)4?���%�3�"?��8*)�&)%�5����"�%$�!�%��/!/�&/*!�%#�*)�(!)%��*=!(=%)!�

1)�8���(8�!��+#&����)8!)4)��3�"�!)%�.!�%�*�*�%-#"#$��+#*�%!�%�q�*�#4#*��ww���`jj-6).

��3%/3�/��)-!)%�� �%�8#�&�� 1)� &)1!)(� �&�%)8��&)� &)� )(*�!�� .!��� )-��Q)13)%-�&� (�%�L#�&���

�)-3)&�&)� 4�9(#%#lan külliye önemlidir. `�`w� 4#!#�&�� (�"�"!����� >�'-#� �)L�&�

��%�4#��#��&/1�%!�%#�U���&)��5)(�%�!)��4)-�"�(�-!�%#� �!)�*�9!��"#-?�&/1�%!�%#�����*#-�1)�

%)8�"!)%�4�9#!"#-(#%�qAka 2000: 119; Uslu 1998: 216-`�x;���3ruh’un görevlendirmesiyle

Q#4�8)&&�����**�-?�4 A%�!#*�`�`|�&�� )%�(�(����4%#!�%�*�U���)�)!+��.!�%�*�56�&)%�!"�-�

ve ��� �'/8(.8� `���� (�%�3��&)� )%�(��� &6�)%)*� �/� 8=%)� $�%L#�&�� 4�-�&#'#� .!�4!�%#� 1)�

gördüklerini rapor olarak >�48/�5/%���8/�"/-(/%1 (Thackston 1989: 279-297).

Timur’u��.'!/���3ruh’un Herat’ta 8=%&=%&='=��/�5)!�-")?��=4=*�.'!/�>�48/�5/%� �!)�

&)1�"� )("�-?� &�')%� .'/!!�%#�&��� �!/'� >)4� �)")%*��(�(�?� ��%�3�"� �/!(��� ��%�$�&�?�

Timur’un torunu �8*)�&)%� ��%$�� ��%�$?� �e$&� 1)� �8L�3���&�� *�-�8)!� +���!�%#4!��

46�)((�*!)%��")%*)$!)%��3)%��+#&���5)!�-(�%"�-!)rdir.

�8*)�&)%� �/!(��� q8al. 1409-1414x?� ��%�$?� �e$&� 1)� �8L�3���&�� 46�)(�<�� .!�%�*�

�/!/�"/-(/%;�Timu%�/��6!="=4!)��)$&�)�5)!)%)*�6�<)�*�!)�&/1�%!�%#��!)�-)3%���8/%!�%#�#�

��%!)-(�%"�-?� *�!)� �+��)� &)� =+� *�(!#� ��%� *.��*� �!)� 3�"�"� ��-�� )("�-(�%;� ��%�$�&�� N)!�lî

*�!)8������-��)((�%"�-?��8L�3���&���8)�8/%!�%!��+)1�%&�'���!����*.��*?�3�"�"!�%?�9�$�%!�%?�

")&%)8)� 1)� &�%=--�L�� 4�9(#%"#-(#%� q�*�� �www�� `�w-121). Nitekim, J. Aubin’in

���"/%!/!�%�#����%�$�&�� >�!�"�1)�����(��.%/4/</!/'/K���-!#*!#�"�*�!)8��&)?� �8*)�&)%�

Su!(��� &6�)"��&)� ��%�$�&�*�� .%(�"� ��<)!)�"�-(�%;� �%���#�� L�%*!#� �6!5)!)%��&)� 4�-�4���

8���(+#!�%�1)���!�"��&�"!�%#�#��*.%/��%�*�3�"�4)�)&�!")8��L�*%��1/%5/!��"#-(#%�q�/����

1987: 965-979).

1 ��"�(���%�3�"���-���#��)"%�4!)��=%*+)�4)�+)1%�!"�-(�%;

Page 61: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

35

`�;� 4=$4#!&�� ��<=� 1)� �/$�LL)%I� 5���� 3��)&��!�%#�� ��-*)�(�� .!��� ��%�$? kitap

%)8�"!)")<�!�'��&)� 6�)"!�� ��%� ")%*)$� .!�%�*� 56%=!=%;� �8*)�&)%’in vali .!"�8#4!��

��%!�*()?�.�/��3�"�!�'��&)*��*�(�9�%)8�"!)")<�!�'��&)�+.*�9�%!�*���%�&6�)"���-!�"#-(#%.

�8*)�&)%��/!(��?�`�`��&)��8.�%���8L�3���&���/!/�&/'/�3�!&)?�`�`��(�%�3��&)*��6!="üne

*�&�%� .!��� 8=%)� �+��&)?� 3�"�4)8�� �!(#�&�*�� 8���(+#!�%#� ��%�$�&�� �#%�*(#'#� &=-=�=!=%;�

�!="=�&)�� 8.�%�� �8)� �/� 8���(+#!�%#�� �)%)&)48)� (�"�"#� ��3%/3�/�� )"%�4!)� )%�(���

56�&)%�!"�-(�%� q�!/+� �ww��� {�x;� Onun döneminde genellikle antolojiler ve küçük

boyutlu kitaplar 3�$#%!��"#-(#%;� ��%�L� L�5=%!)%?� <��!#� %)�*!)%?� &)*.%�(�L� "��$�%��

)!)"��!�%#�`�w|-`���%�8#�&����%�$�&��56%=!)���/�=8!/�/��)��*�%�*()%�8(�*�6$)!!�*!)%�&�%

q���!�`||j��``j-16);�>/�=8!/�/�4��8#(���)8)%!)%��%�8#�&�, Yezd’de kopya edil"�-�`�w�-

8 tarihli (TSMK H.796) ve 1410-11 tarihli (BL Add. 27261 ve LGM LA 161)1

Antolojiler, 1397 tarihli (DCBL Pers 1142 ve BL Or. 27803x� � �)8(��!�%� (.9!/!/'/?�

Nizamî +���#����’si (BL Or. 13529) gösterilebilir (Arbery vd. 1959: 30-32; Titley

1977; Ça'"��-���#�&#� `|79: 19; Lentz-Lowry 1989: 370-71; Robinson 1993: 11;

Lentz-Lowry 1989: 370).

��3��/3�/��.'!/�>aysungur (s. 1415-`���x?�&)1!)(��&�"!#'#�#��4��#�8#%��-��%�1)�3�((�(�

.!�%�*� &�� ����8#�#�� ��-!�((#'#� *=!(=%� 1)� 8���(� 3�%)*)(!)%���� ��%� �&#"� �!)%�4)� (�-#%;� �;�

Ke"�!� �$)%5��?� ��)"=%!=� ����(#��� ��(� 8*�� ��%� >)!5)�� �)�%�$!�� N��L)%���� >�%� �%$#K�

��-!#*!#� "�*�!)8��&)?� Timurlu &6�)"����� 6�)"!�� 4�$#!#� *�4��*!�%#�#� 8#%�!�4�%�*4, bu

dönemde >�48/�5/%�/�?� ��%� 8���(� *.%/4/</8/� .!�%�*?� 8�%�4#�&�� 8#*� 8#*� �!)%�� 5)!)��

�)4!)%��?� -��%!)%��?� ��!5�!)%��?� 8���(+#!�%#�� 1)� "=$�84)�!)%��� *�(#!&#'#� �-%)(� ")<!�8!)%��

&=$)�!)&�'���� ��!�(#%;� ��/�� �/� (/(/"/� *�%-#8#�&�� 8���(+#� 1)� -��%!)%� 4��#�&�� +�!#-"#-?�

*/%&/'/�*�(��3¥�)&)�)-8�$� )8)%!)%�3�$#%!��"#-(#%;��$)%5������4�4#�!�&#'#��/��%$?� �((�(�

Teb%�$!��N�L)%���� )%�(�(��`����4#!#�&��3�$#%!�&#'#���%�%�9.%�.!/9?�>�48/�5/%����(6!4)����

+�!#-"�� &/%/"/�/� �+#*!�"�*(�&#%;� �+!)%��&)� Gülistan, �)���, Taberî Tarihi gibi

)8)%!)%��� .!&/'/� &.*/$� *�(��#�� =$)%��&)� .�� &6%(� 8���(+#�#�� +�!#-(#'#?� )-4�� �)$)")?�

1 �4%#�(#!#���!5���+����*$;��./<)*�`||���``{-131.2 �)8(��!�%�(.9!/!/'/�/����%��6!="=�=�.!/-(/%���W�%&)18I��)3��")8��&�%;�3 �)8(��#���+��&)��8�&������Q=%-�89�J")8�?��!���)�%�$I������)3)�-J3�J")8�?�>�3"���J")�1)��/-�J")�8�"!��)8)%!)%�4)%��!#%�q���!�`||{��``�x;4 Ali Yezdî: Zafer-nâme q`��jx?� ���� �%��-J3�� ©Aca‘ibü’l-Makdûr, ‘Abdurrezzâk Semerkandî: Matla‘-iSa‘deyn q`��jx?��)1!)(-J3���U���.$%&-&"���� (1487), Hôndmîr: Habîbü’s-Siyer (1521-��x?�>J�/=%���3��Vekâyi q`j�|x?��8#LI��Bedâyiü’l-Vekâyi (1539?)

Page 62: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

36

mimar!#*�1)�.(�'� �-!)%��&)�+�!#-���/8(�!�%#� isimleri1 1)�4)%!)%������)!�%(�!&�'���/� %�9.%�

��$)�.�&6�)"&)*��L��!�4)(���4.'/�!/'/�3�**#�&����!5��1)%�%�q�$)%5���`|�{����`�-497).

>/� &6�)"&)� �)")%*��&?� )%�(?� ��%�$� 5���� -)3�%� ")%*)$!)%��&)� U�'�(�4� mirza ve

beyler�?� *)�&�� &�!!)%�� �!)� )8)%!)%� 4�$#!"�8#�#� �8()4)%)*� �=%*� -��%!)%�� &)8()*!)"�-!)%&�%;�

��%�4&��U�'�(�4<��*.�/-/!/9?�-��%!)%�&)��/�&�!&)�*�!)")��!#�"#-(#%;� �((��*�"��)8)%!)%�

�%�9+��&���U�'�(�4<��4��+)1%�!"�-(�%;�>/�!�%&�����%��&)� $;��/3�"")&����<)��)(�1)�

ceh)��)")�4.!</!/'/�/���!�(�����%� �4&�%�#��4�$&#'#���%�+�âme’nin2 metnidir (PBN

turc 190). `��{�4#!#�&��>�48/�5/%�&6�)"��&)� )%�(�(��3�$#%!��"#-(#%�q�)5/4�`|�����x;�

��<�*� )%*)�� 6%�)*!)%)� ��*#!&#'#�&�� "I%� Timur &6�)"��&)�� ��!��)�� ()*� -��%� �)4LI�

"�3!�8!#�"�% �<#��)4L)&&����=*=$�&=%;�"I%�Timur 1)�.'!/���3%/3�/��3�"�4)8��&)�

�/!/�"/-(/%;� U�'�(�4� )&)��4�(#�#�� �!*� 6�)"!�� -��%�� �8)� �!*� -��%!)%���� "I%� Timur

&6�)"��&)� 4�$��� �)**J*I� .!"/-(/%;� �%�-(#%"�<#!�%#�� U�'�(�4� )&)��4�(#�#�� �*!J8�*�

öncesi devri” olarak adland#%&#*!�%#��/�&6�)"&)�q`j;�4=$4#!#���!*�4�%#8#x� �4&�%���!�)?�

�)1!J�J���(LI?���8/L�"I%I?��)4&I��3")&���%$�?�Q)&J�I?��(J�I?��3")&I?���*I�I��&!#�

-��%!)%�56$)�+�%9�%�q%�8!���`|�{��{`���*���www��`�{-37).

�)1!)(� �&�"#?� -��%� 1)� � 3�((�(� .!�%�*� &�� ��!��)�� >�48/�5/%?� .�� 4#!#� �-*#�� ��%� 8=%)�

)%�(�(�*�� 8�%�4#�&�� (.9!�&#'#� �!�"?� -��%� 1)� 8���(+#!�%!�� =%)(�")� &)8()*� 1)%"�-(�%;�

�/%&/'/� �(6!4)8��&) b�%� +.*� )!� 4�$"�8#� =%)(�!"�-(�%;� �4�#� $�"��&�� &�')%� *�%&)-!)%��

Muhammed Cukî 1)���%�3�"��/!(����!)���%��%!)%��)��%"�'���)&�!mek üzere Nizamî’nin

ya da Emir Hüsrev’in Hamse!)%���� 8�9�%�-� )((�*!)%�, ü+� *�%&)-��� W�%&)18I �)�âmesi

*.94�!�%#� 3�$#%!�(#9� %)8�"� 9%.5%�"#�#� ��%!�*()� .!/-(/%&/*!�%#� bilinmektedir.3

Baysungur’un ve Muhammed Cukî’nin �)���8�� )%�(�(�?� ��%�3�"� �/!(���#�*i

��%�$�&��3�$#%!��"#-(#% (Sims 1992: 44-48).

>�48/�5/%� &6�)"��&)� )%�(�(�� 3�$#%!����� resimli yazmalar �=4=*� 6!+=&)� �8!�"�

)&)��4�(#�#��*!�8�*!)%���%�8#�&���8)+�!"�-(�%;�`��j-�w�4#!!�%#��%�8#�&��(�"�"!��"#-�.!���

1 Müzehhib Abdüsselam, tarrah Abdurrahim, müzehhib-musavvir Mevlana Ali, ced1)!*)-�Atâyî, Sedefçi Devlet, hattat ve müdür Cafer, müzehhib Mir Devlet-4�%?� "/8�11�%� Q#4�8)&&��?� 3�((�(� �)1!���� �)"8?�"=<)!!�&��#1�")&&����)1!�����/�/8(�!�%��%�8#�&��4)%��!#%�q�$)%5���`|�{�����-4).2 Paris’deki resimli kopyada Hz. Muhammed’in Miraç gece8�?� 3�*J4)&)*�� .!�4!�%#�� 8#%�8#��� 56%)� {`�%)8�"!)��)(�"!)�"�-(�%;�3�4%#�(#!#� ��!5�� �+��� �*$;� !)��.%� ��"8?� ��3)� �!!/8(%�()&� ���/8<%�9(8� .L� W�%&�/8��8� �3¥3�¥"��N.""�88�.�)&��4��%��<)8�.L�(3)� ./8)�.L��¬"«%K?�Ars Orientalis, c. 22, 1992: 43-68.

Page 63: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

37

�/�)8)%!)%?��8!�"�*�(�9�8���(#�#��3�(?�()$3�9?�%)8�"?�<�!(��!��!�%#�&��)��5=$)!�6%�)*!)%����

verir. �)�%�$!�� N�L)%���� �)!5)8��&)?� >�48/�5/%�/�� *�(��3¥�)8��&)� +�!#-(#'#� �)!�%(�!)��

��**�-!�%� �%�8#�&�� "�%� �!�!?� �<)� Q#4�8)&&��?� �)1!J�J� �!I� "=$)33�9� 1)� ��**�-?�

��3"�&� "=$)33�9� 1)� ��**�-� 4)%� �!#%;� >/� 8���(+#!�%#�� 3�$#%!�"#-� .!&/'/� %)8�"!��

*.94�!�%&�� &)(�4!�%&�� */4/"</� �-+�!�'�?� /L�*� 1)� $�%�L� L�5=%!)%?� "��$�%�!�%&�� $)"����

/L�*�(�%�"�!�%?��%����(*��1)�+�+)*�*=")!)%�?���3�%�+�+)*!)%���+"#-��'�+!�%�56%=!=%;�1426

tarihli Sadî’nin Gülistan�# (DCBL P. 119), 1426 tarihli Antoloji (Floransa, Berenson

Koleksiyonu), �<#� ��%"��I’nin Humay u Humâyûn’u (Viyana NB, No. 561), 1430

tarihli Firdevsî �)���si (Tahran GM), 1430 tarihli Kelile ve Dinme (TSMK R. 1022),

1430 tarihli Nizamî’nin Heft Peyker’i (MMA), 1431 tarihli Nizami el-Arûdî’nin Çahar

Makalesi q�����.;`�j�x��/�=8!/9(��3�$#%!��"#-�)8)%!)%&�%;�(Robinson 1958: 62�����!�

1995: 124-131).

��3%/3�/�� &�')%� .'!/� ��%�3�"� �/!(��� (s. 1415-35) �8)� ��%�$�&�� vali .!"/-(/%;� O da

*�%&)-!)%�� 5���� �"�%� L�aliyetlerine önem ver"�-?� ��%�$�&�� ")&%)8)� 1)� 3��*J3�

4�9(#%"#-(#%;� ��%�$�&�*�� �(6!4)&)� ��%+.*� � %)8�"!�� 4�$"�� &�� 3�$#%!��"#-(#%;� �8*)�&)%�

�/!(��� &6�)"����� ��<)?� %)�*!�� 1)� */4/"</� �-+�!�'���� ��&#%��� =8!/�/�/�� 4)%���� �/�

&6�)"&)� &�3�� 8�&)� 1)� &�3�� �$� 6$)�!�� ��%� =8!/9� �!"#-(#%;� �%�-(#%"�<#!�%� �/��� �)&)��

.!�%�*?� 8/!(��#�� 6!="=�&)�� 8.�%�� )�� /8(�� 8���(+#!�%#�� )%�(� >�48/�5/%� *�(��3¥�)8��)�

+�'%#!"�!�%#�1)�.�/�� �+��� +�!#-"�!�%#�#�568()%�%!)%;� �8*)�&)%��/!(�����%� 4��&���N)!��%!��

�)�%�$� 5)!)�)'��&)� /8(�!�%�� 3�"�!�*� )&)%)*� >�48/�5/%� *�(��3¥�)8����� 5)!�-�"��&)� %.!�

.4��4�<�*� 8���(+#� 5%/�/�/� .!/-(/%"�*(�� &�')%� 4��&�� �8)� 5)!)�)*8)!� ��%�$� =8!/�/�/�

8=%&=%)��4)%!����**�-!�%�� 8�9�%�-�1)%")*()&�%;�>/�&6�)"&)�*=+=*��.4/(!/�1)�8�&)���%�

=8!/9!��4�9#!"#-�)8)%!)%�3�$#%!��"#-(#%�q���!�`||j��`��-33).

�brahim Sultan döneminin )�� ��!��)�� *�(��#?� (�%�3+�� �)%)feddin Ali Yezdî’nin 1425

4#!#�&�� (�"�"!�&#'#� Zafernâme’dir. Eserde Timur’u�� 8)L)%!)%�� 1)� $�L)%!)%�� ��!�(#!#%;�

`��{� 4#!#�&�� %)8�"!)%�4!)� ��%!�*()� 3�$#%!����� )8)%� N�"�%�&5)?� �%(3/%� �;� ��<*!)%�

Müzesi’nde bulunur (Roxburg 2006: 116-17). 1420 tarihli Antoloji q>)%!��?� �8!�"�

����(!�%#��=$)8�x? 1430-35’e tarihlendirilen Firdevsî �)���’si (OBL, Ouseley Add.

176), 1444-5 tarihli Nizamî Hamse’si (JRL, Pers ms. 36) bu dönemde özenle

3�$#%!��"#-�&�')%�4�$"�!�%&#%�qRobinson vd 1976: 130; Robinson 1993: 15-17).

Page 64: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

38

1409 tarihinden itibaren Semerkant’ta vali olan �!/'� >)4?� 6$)!!�*!)� ��!�"� �&�"!�%#�#�

3�"�4)�)("�-?�Buhara ve Semerkant’t��")&%)8)!)%���-��)((�%"�-(�%;��/3)*�()9)8�������(#�

)()'��&)� �)4&��� >�'#� �&!#� ��3+)&)� &/1�%!�%#�#� U���&)�� 5)(�%((�'�� +���!)%!)� *�9!�((#'#�

U���3��)�4�� 4�9(#%("#-(#%� ��<�*� �/%�8#� `���� 4#!#�&�� �$�)*!)%� (�%�L#�&��� (�3rip

)&�!"�-(�%;� ����)��4�#� ()9)&)�4�9#!���%�8�(3��)&)��!���/-+/1 (ö. 1474) gibi ünlü bilim

�&�"!�%#�4)(�-"�-(�%;�Dönemin bilginleri�&)����&#$�&)-���/"I?�Q#4�8=�&&��-��N)"-�&?�

Müniü’ddin-i �J-J�I )8)%!)%�1)%"�-?��!/'�>)4�&)�Zîç-i Cedîd-���/!(��I��&!#��8(%.�."��

*�(��#�#� `����&)� ��(�%"�-(�% (Bartold 1937: 357; Levend 1965: 13; Aka 2000: 120).

�!/'� >)4� &6�)"��&) %)8�"!)(�!"�-� .!/9� günümüze kalan tek resimli yazma, Paris

Bibliothèque Nationale (5036) ��&/%%�3"���)!��/L����������(��#!&#$!�%��&!#��8(%.�."��

*�(��#&#%�q>!.<3)(�`|wj���j-87).

1451 tarihinden itibaren Semerkant�#� )!��&)� (/(��� ��"/%�/�� .'!/� ��%��-�3�#�� (.%/�/�

�/� ���&?� `�j|� 4#!#�&�� )%�(�#� )!)� 5)+�%)%)*� ")%*)$�� 4�9�%;� >/� �%�&�� �%���#�� ��(#�

)4�!)(!)%�� `�j�� <�1�%#�&�� � �=%*")�!)%��� )!��)� 5)+)%;� `�j��&)� ��%�*.4/�!/!�%�&��2

(1351-`�{|x� ��%�� �/8/L�/�� .'!/�N�3��-�3� )%�(�#� �!"�*� �8()%� ��<�*� ��-�%#!#� .!�"�$;�

>�(#��%���N�3��-�3�#�?� .%�8����8)��/����&�����&�%)8���!(#�&�&#%;�N�3��-�3�6!=�<)��/�

���&� 3�%)*)()� 5)+)%;� �!=�<)?� ��(#� �%��� ��%�*.4/�!/!�%#�� 4)%��)� �$/�� �8��� q`�{{-

`���x��!)�.'!/���*/��/��q`��w-`���x��&�%)8��&)*���**.4/�!/!�%�#�3 (1340-1514) olur.

�-()� �/� &6�)"&)� )%�(?� ��"/%�/n .'!/� �")%� �)43���� (.%/�!�%#�&��� �/!(��� =8)4��

>�4*�%���#��idaresine geçer (1468) (Bartold1937: 358-59).

>�4*�%���#�� .(/$� 8)*�$� 4#!� 8=%)�� 3=*="&�%!#'#� &6�)"��&)� )%�(�(�*�� "�"�%I� 5)!�-")�

&)1�"�)&)%;��)3%���*/$)4&.'/8/�&��N�3J�J%J���%�4#�1)���'#�#?�.'!/�Bediüzzaman için

�8)� >�'-#� �)1�I�4�� 4�9(#%#%; >/� &6�)"��� �"�%� L��!�4)(!)%�� �%�8#�&� Baykara Cami ve

")&%)8)8�?� ��LJ�4)� �&!#� (#9� .*/!/� 1)� 3�8(��)8�� � 56$)� +�%9�%;� Devlet hizmetinde

1 Timurlular &6�)"��&)��)")%*��&�-)3%��&)�4)(�-"�-?�&�3��8.�%���8"��!#�&���=4=*���%�-63%)(�*�$��"#-�.!��� �=%*� �8(%.�."� 1)� "�()"�(�*+�8�&�%;� �!/'� >)4���� 6!&=%=!")8��&)�� 8.�%�� q`��|x� ��"/%!/!�%#��8�%�4#�&����4%#!�%�*�3�<� �+����)**)�4)�5�&)%*)���)�%�$�)�/'%�%�1)��**.4/�!/�3=*="&�%#� �$/�� �8���*)�&�8���� 3�"�4)� )&)%;� !+�!�*� 56%)1�4!)� ��;� �)3")&�)� 56�&)%�%?� &�3�� 8.�%�� W�(�3� (�%�L#�&��� �4�8.L4���)&%)8)8���)�"=&)%%�8�.!�%�*��(��#%�q�4&#��`|�|���w�-10).2 �4%#�(#!#���!5���+����*$;�W�%/*��=")%?����%�*.4/�!/!�%K?���|�+���������klopedisi?�<;���?��8(���/!��ww`��434-38).3 �4%#�(#!#� ��!5�� �+��� �*$;� W�%/*� �=")%?� ��**.4/�!/!�%K?� ��|� +����� ��������#���?� <;��?� �8(���/!�`|�|��270-74).

Page 65: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

39

+�!#-��!�%&��� �)1J4I?� ��3%/3�/�� �(��)4�� 1)� �)4!)%�)4�� �!�*)� �=*)!(�-� 1)� )"�%!erden

�=%*")�� �8#!!#� N)!�!)&&��� W�%/$-�3 gibi devletin ileri gelenleriyle birlikte konak ve

��3+)!)%��� 4��#� 8#%�� ��%� +.*� ")&%)8)?� *=(=93��)?� *)%1��8�%�4?� 3�8(��)?� �-� )1!)%�?�

3�"�"?�)<$��)�5����*�"/�4�9#!�%#�#� ��-�8#���6���4�*�.!/%�q�*���www��`�`x;�

Daha 6�<)�&)��)!�%(�!&�'��5����`{;�4=$4#!���-#� )%�(�(.9!/"/�/����!)-�"��1)�*/%/!/-/�/��

büyük bölümünü bilmiyoruz. ��<�*�8/!(���1)�+)1%)8��&)*��46�)(�<�!)%?�&����&�"!�%#�1)�

askerî komutanlar seçkin *)8�"� .!�%�*� (��#(#!"�*(�&#% (Szuppe 1992: 61). Bu elit

kesimin &)1!)(��-!)%��&)�)(*�!��.!"�8#�#��4��#�8#%��&6�)"���*=!(=%�1)�8���(�3�%)*)(!)%��)�

&)�6�<=!=*�)((�'����!���%;�

�)1J4I����� 4�-�&#'#� +�'&�� )%�(?� +�'&�-#� ��(#� �1%/9�� *)�(!)%�4!) ticaret, sanat ve

koruyuculu'/� ��'!�"#�&�� �)�$)%� ��%� 8=%)+� �$!)"�-(�%;� Son Timurlu -�3#� Hüseyin

>�4*�%���#��8���(�3�"�!�'��W!.%��8��&�*��+�'&�-#��.%)�$.�&)��)&�<���!) *�%-#!�-(#%#!#%1.

Bu dönemde )%�(� 3�+� .!"�&#'#� *�&�%� <��!��"#-(#%;� >/� 4#!!�%&�� ��8#"� ���� �!�?� �*��

��%�*?� >)3$�&� 5���� %)88�"!�%#�� �8�"!)%�� 1)� ��-�%#!�%#� tarihçilerin ilgisini çekmeye

��-!�"#-(#%;�

�4�#� $�"��&�� -��%� 1)� 3�(� 8���(+#8#� .!��� Hüseyin Baykara da (#9*#� *)�&��&)�� 6�<)*��

��"/%!/� 3=*="&�%!�%#� 5���� -��%?� ��**�-� 1)� (�%�3+�!)%�� 3�"�4)� )("�-(�%;� Bu konuda

hükümdar kadar 8�45#�!#'#� .!��� &�')%� 6�)"!�� *�-�� �!I� �I%� �)1J4I�&�%;� �6�)"��� 4�$#!#�

*�4��*!�%#�&�� )%�(�(�*�� 8�%�4� 1)� *6-*!)%&)� 4�9#!��� ")<!�8!)%!)� �!5�!�� ��%� +.*� 3�*�4)�

��!�(#!#%;� � >/� 8.3�)(!)%��� *.�/8/� 5)�)!!�*!)� )&)��4�(?� -��%� 1)� � 8���(� .!"/-(/%;�

�/3()")!)��4)���.*/&/*!�%#���%�-��%?�&.'�+!�"��.!�%�*�864!)�)���)4�(!)%�4��&��4�9#!���

��%� (�81�%� =$)%��)� ")<!�8()*�� =�!=� -�38�4)(!)%� L�*�%!)%���� �)4��� )("�-!)%&�%;�

Babürnâme�&)� .%�8���#�� 1)� 6$)!!�*!)� )%�(�#�� >�4*�%�� &6�)"��&)� L�$�!)(� )3!�� )-8�$�

��8��!�%!�� &.!/� .!&/'/?� ��%� �-� =$)%��&)� /'%�-��� 3)%*)8��?� .� �-�� )�� 4=*8)*� &)%)ceye

+#*�%"�*� 5�4%)(�� 1)� �8()'�4!)� +�!#-(#'#� ��!�(#!#%;� Bu 6�)"!�� -�38�4)(!)%� �%�8#�&��

1 Hamilik, (#9*#���"/%!/!�%�&6�)"��&)�L�%*!#�-)3�%!)%)�1�!��.!���"�%$�!�%#���/!/�&/*!�%#�*)�(!)%&)*��*ültür1)�8���(�3�4�(#�#�&�')%�-)3�%!)%&)*�!)%!)�4�%#-���!)<)*�&=$)4)�5)(�%")*� �+���8�%L)((�*!)%�� +���?�`j;�4=$4#!��(�!�4���*)�(!)%��&)�&)�4�-��"#-(#%;>�-(��W!.%��8��.!"�*�=$)%)�&�')%��(�!4���*)�(!)%��&)�4�-�4���Medici,Pazzi, ve Strozzi gibi aileler, Timur!/� 8/!(��?� "�%$��1)� )"�%!)%�� 5���� 8���(� 3�"�8�� .!"/-!�%&#%;� >inlerce�%-�1��)!5)8����?�")*(/9!�%#��1)�(�<�%����!�-"�!�%#��#-#'#�&��8���(+#��!)�#8"�%!�4����%�8#�&�*���!�-*� ortaya *.�"/-(/%;� ����(+#�#�� #8"�%!�4���.!"�&��� �4�*(�� q3�4�((�x� *�!"�8#� $.%&/%;� W�*�(� #8"�%!�4��� 3�"�� &)�8���(+#&���$�L)%!)%����1)���"��*/(!�"�!�%#��+���4)()�)*!)%����568()%")8�����8()% (Grabar 1990: 27).

Page 66: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

40

-��%!)%&)�?�Camî, Hâtifî, Ehl-I��I%J$I?��8�LI?��)4LI-i Buhârî, Mîr Hüseyn-i Muammâyî,

Yûsuf Bedîî, Ahî, Muhammed Sâlih, Hüseyin Kâmî, Hâmîdi, Hilal-��U�'�(J4I ve Benâî,

��**�-!�%&��� >)3$�&?� �5�� ��%)*?� �)1!���� �!�?� "�%� �!�!� 1)� ��3� �/$�LL)%?�

(�%�3+�!)%&)�� ��%3.�&� 1)� .�&"�%?� 3�((�(!�%&��� �/!(��� �!�� �)-3)&I?� N�L)%-i Tebrizî,

Sultan Muhammed Nur, Mevlana Mecnun ve Mir Ali Herevî, bestekarlardan Gulam

��&I?��I%��$/ 4)%��!#% (Arat 1986: 277-288; Thackston 1989: 224-226���*�#4#*��ww���

162-4).

Döne"��� (�%�3+�!)%��&)�� J8#LI?� �64!)� (.9!��(#!�%&��� ��%��&)� 4�-�&#*!�%#�#� �*(�%"#-(#%;�

�8(�� ��**�-� >)3$�&?� �!I� �I%� �)1J4I����� ")<!�8��)?� 5=�!=*� 4�-�"&��� ��%� 8�3�)� �+��)�

�)1J4I����� *�'#( =$)%��)� �)(�"!)&�'�� 9.%(%)8���� 5)(�%�%;� �.%(%)&)� �!I� �I%?� �+��&)� +.*�

+)-�(!�� �'�+!�%#�?� .�!�%#�� &�!!�%#��� (=�)"�-� %)�*!�� */-!�%#�?� 3)%� 46�)��*��� &)%)!)%��� 1)�

+�+)*� �+"#-� ��(*�!)%��� �/!/�&/'/� +.*� 3.-� ��%� ��3+)� �+��&)� ayakta ve bastonuna

&�4��"#-���%�1�$�4)(()��)(�"!)�"�-(�%;����#�&�?�")<!�8!)%&)��&)(�.!&/'/�=$)%)?�hediye

)(")*� �+��� �!(#�� 1)� 5="=-� &.!/� (���*!�%� 56%=!=%;� �!I� �I%� %)8"�� 56%&='=�&) kalbi

sevinçle dolarak “Aferin!” &�4)� ��'#%�%�*� (�*&�%� 1)� ")"�/��4)(���� �)!�%(�%;� � �.�%��

meclise dönerek misafirle%��&)���/�(�*&�%)�&)')%�%)8"��4.%/"!�"�!�%#�#��8()%;��!I��I%����

3.<�8#� 1)� .%�8���#�� =�!=� *�-�!)%��&)�� �)1!���� W�8�3)&&��?� %)8�"&)*�� +�+)*!)%��

56%&=*()��8.�%��56�!=�&)��.�!�%#�*.9�%#9�8�%#'#���*.4"�� �8()'�����5)+(�'���?� �%*�&�-#�

Mevlana Sahip Dârâ &���4�#��8()'���.�&��&��/4��&#'#�#���<�*��/�/�4�9�%8��%)8�"&)*��

*/-!�%#�� &�!!�%#�� =$)%��&)�� /+/9� 5�(")8��&)�� *.%*(/'/�/� 864!)4�9?� %)8"��� �)� *�&�%�

5)%+)*+�� 4�9#!&#'#��� &�**�(� +)*)%!)%;� Nevâyî ile daima -�*�!�-��� .%�8��� �3�!�8��&)��

Mevlana Burhan ise resme bakarken Nevâyî�����*#$#9�*�-!�%#�#�+�("�"�8#��+���8/8"�8#�

5)%)*(�'���� 864!)4��<)��)1J4I�&)� %)8�"&)*�� �!(#�� &.!/� (���*!�%#� �)%)&)48)���-!�%#�&���

�.-�!(�<�'#�#��)!�%(�%;� >/� 4.%/"!�%#�&inleyen Nevâyî, Behzad’a at, eyer ve uygun bir

kaftan hediye eder (>.!&#%)1� `|j{: 235-36; Subtelny 1983: 144; Lentz-Lowry 1989:

290-92; Bahari 1996: 36-38). >�4*�%�� &6�)"��&)?� �*.�.5%�L�*� *�!#9!�%&�� *#%#!"��

�.*(�8#�#�� .!/-(/'/?� 9.%(%)!)%&)*�� ��!�(#"<#� 5)%+)*!�*!)?� �&)�!!)-(�%")� �%�8#�&�� 5)!-

5�(!)%��� 4�-��&#'#� &�� ��!��")*()&�%;� �)<!�8()*�!)%� &)� �5)%+)*+�!�'��K� )8()(�*� 6�)"����

8�1/�/%!�%�q�)<�9.'!/��www����x;

Page 67: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

41

>�4*�%���#��8���(+#�*�"!�'�?�9.%(%)!)%��)�&)�4��8#%;�>)3$�&����(L)&�!)����%�9.%(%)8��&)1

8�'�)!��&)�")�&�!?�8)%+)�9�%"�'#�&��(�-!#���%�4=$=*?�*/-�'#���8.*(/'/��!(#��4�!&#$!#���%�

ha�+)%� 1)� 9)%5)!!)� �)(�"!)�"�-(�%;� �%.L;� �%;� Q=!%/� �)<�p.'!/?� 8�!(���(� 8�"5)!)%��

�%�8#�&�� 8#*� %�8(!��"�4��� 9)%5)!��� 8/!(��#�� +)-�(!�� 8���(� &�!!�%#��� ")%�*#� 1)� -��%� .!���

8/!(��#�� +�$�"� 4)()�)'���� 4�� &�� "�()"�(�')�.!��� �!5�8���� 4��8#((#'#�#?� ��-#�&�*�� /!)"��

sa%#'#� 1)� 8�!(���(� 8.%5/</�/�� &�� .��� ��!5�!�� 1)� *=!(=%!=� ��%� 3=*="&�%� 56%=�="=�

*�$��&#%&#'#�#��)!�%(�%�q�)<�9.'!/��www���{-7).

>/�&6�)"&)�3�$#%!�����4�$"�!�%��%�8#�&���*��L�%*!#�=8!/�/��56$)�+�%9(#'#�56%=!=%;�>�%��

=8(�&� >)3$�&� 1)� .�/�� 6'%)�<�!)%�� (�%�L#�&�� 8=%&=%=!)�� =8!/9?� &�')%�� �8)� >�4*�%��

(�%�L#�&���3�"�4)�)&�!)��1)�&�3��+.*�4�$"�!�%#��8=8!)�")8��&)�56%)1!��.!�����**�-!�%�

(�%�L#�&��� 8=%&=%=!)�� =8!/9(/%;� �*��<�� =8!/9!�� =%)(�!)�� )�� ��!��)�� )8)%?� �����&)�

bulunan Dîvân-�� $���� q ;� `{�{x� �=83�8#&#%2. Eserin kolofonunda Herat’ta Sultan

�!���)-3)&I�(�%�L#�&����������|��&)�q��4#8�`�|�x�*.94��)&�!&�'���)!�%(�!�%;� �$#%!�����

�/� 4�$"��#�� %)8�"!)%����� =8!/�/� $�%�L� 1)� &)*.%�(�L� ��%� ��!�4#-!�� 4�9#!"#-(#%;�

!��8)!)%&)*�� ��*#-!�%?� "�"�%I� ")*J�!�%&�� */!!��#!��� +���� �)zeme, dekor olarak

*/!!��#!��� �+*�� -�-)!)%�� 1)� *�9!�%&�*�� ��<)� �-+�!�*� �4%#�(#<#� ��%� ��!�4#-!�� 4�9#!"#-(#%;�

�)()�)8��&)� �|w� q`��jx� (�%�3�� .*/���� &�')%� ��%� *.94��&�� q�>�?� 8/99;(/%<;� ||�x� �4�#�

=8!/9(��4�9#!���%)8�"!)%���+)%�%�q�.¡�/%5��wwj����`��U�'"���`|��� 232-3).

Behzad ve onun �(6!4)8��&)*����8#"��!�?��.!!���/8/L?��)%1�-��/3�"")&���**�-?���3�

�/$�LL)%�5����8���(+#!�%�(�%�L#�&���3�$#%!�����4�$"�!�%��%�8#�&�?� =8)4���>�4*�%���#��

.'!/�>)&�=$$�"����+���`�|j�4#!#�&���3�$#%!���� Leylâ vü Mecnûn mesnevisi (JRL Turc

ms.3), ve &�')%�&6%(�")8�)1�8��qOBL Mss Eliot 287, 317, 339, 408) ile birlikte bulunan

�!�� ��%� � �)1J4I� Hamse’si, Sadi’nin Bostan�#� (KMK Litt. Pers. 22), Ali Yezdî’nin

Zafername’si (John Hopkins University Milton S. Eisenhower Library, John Work

Garrett Collection), Nizamî Hamse �=83�!�%#�(BM Add. 25900-Or. 6810), Dehlevî’nin

&.� <�)�&.’i (TSMK H.676)?� �((�%�#�� !��.��"%.-tayr�#� qNMMA), �!�� ��%� � �)1J4I�

Hamse’si (WRL MS 65) 4)%� �!#%� qBinyon vd. 1933: 96-97; Robinson 1955: 263-70;

U�'"��� `||��� `���� ���!� 1995: 143-148; Bahari 1996: 156-59; Roxburgh 2005: 244-

245).

1 �%(3/%��;���<*!)%��/8)/"?� �%1�%&����1)%8�(4��%(��/8)/"8?��.;�`|j�;j|�q�)<�9.'!/��www��%;�x;2 >/�=8!/�/���)�%�$�1)��8(���/!�&�*��)(*�!)%���!)��!5�!���4%#�(#!#���!5���;��6!="&)�1)%�!)<)*(�%;�

Page 68: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

42

�!����%����6!="=�&)��8.�%�� )%�(��+���$.%���%�&6�)")�5�%�!"�-(�%;����%���3�4�((��.!&/'/�

&6�)"&)�&)���%�+.*�*)$�.'!/�>)&�=$$�"����!)��/$�LL)%���%$���#��+#*�%&#*!�%#��84��!�%#�

��8(#%"�*� $.%/�&�� *�!��� =8)4��� >�4*�%�?� �/!�+)%�'�&�� 4�9(#'#� 8�1�-(�� >=4=*� .'!/�

>)&�=$$�"���#� 4)�"�-?���<�*���'#-!�4�%�*� >)!3� -)3%����� �&�%)8����.'!/����#%�*"#-(#%.

>/� �84��!�%#� ��8(#%"�*!�� ")-5/l olan sultan, kuzeyden gelen Özbek tehlikesini

56%)")"�-(�%;� �$�)*� 3=*="&�%#� �/3�"")&� �)4���I� ����� *�%-#� +#*(#'#� 8)L)%&)�

3�4�(#�#� *�4�)("�- (1506), yerine hükümdar ilan edilen Bediüzzaman ve Muzaffer

Mirza da )%�(�#��&=-")8����)�5)!!)4)")"�-lerdir (Algar-Alparslan 1998: 530).

)%�(�#�� `507 tarihinde Özbeklerin eline geçmesi tarihi kaynaklarda uzun uzun

��!�(#!"#-(#%;�Bâbürnâme’de �)4���I� ���#��3�!*��1)�8/!(��#����!)8��)�*6(=�&�1%��&#'#?�

-)3%�� 4�*#9� 4#*(#'#?� �/!(��� �!�� �)-3)&I �!)� >)3$�&�#�� 4�$#� 1)� %)8�"!)%���� (�83�3� )((�'��

��!�(#!#%�q�%�(�`|������{-7). Zor durumda kalan Behzad -)3�%&)�*�!"#-?���<�*� =8)4���

>�4*�%���#�� *�(�9!#'#�&�� +�!#-��� �%�!�%#�&�� 3�((�(!�%?� ��**�-!�%� 1)� ()$3�9+�!)%��� &)�

�/!/�&/'/� 8���(+#!�%#�� ��%� *#8"#� � >/3�%��4�� 56(=%=!"=-tür qU�'"��`||��� `����

Pugachenkova 2001: 16).

Timurlu &6�)"����� 8.��� )%")8�?� )%�(�#�� Safevîlerin eline geçmesi kültürel anlamda

%)8�"�8���(#�=$)%��&)���%+.*�8.�/</�&���)%��)%��&)�5)(�%"�-(�%;�Timurlu dönemi Herat

=8!/�/�/�� 8=%&=%=!")8�� �+#8#�&��� %)8�"� 8���(#�&�� 6�)"!�� 8.�/+!�%� &.'/%��� �/�

5)!�-")&)��=8!/9��6!="=�&)��4%#�(#!#�.!�%�*���38)&�!ecektir1.

1�)43� ��L�4)&&��� q6;� `���x?� �/$)4��(#� �%���&�� %&)��!�&)� 5)!�-)�� ��%� (�%�*�(#�� -)43�� .!�%�*� =��*�$��"#-(#%;� ��"��!�� �/� (�%�*�(#�� -)43!)%�� 5�&)%)*� &�3�� L�$!�� &��I� 1)� 8�4�8I� .(.%�()� 8�3���� .!"/-(/%.%&)��!�&)*��(�%�*�(�$�"��!���.'/����&.!/!/�1)4���$)%��4<��!#��=%*�*���!)!)%��(�%�L#�&���46�)(�!)��-�I�3�%)*)()�&6�=-=%;���3�4)(���3� �8"��!� (�%�L#�&���`jw`�4#!#�&��� �(���%)��*#8����%� 8=%)� �+��&)� (="�=!*)4)�5=<=�=�*��/!�)((�%)����-�%#!#���%�8�4�8I�8�8()"�*/%/!/%;���3��8"��!?� .%�8���3�%�<��&)��=(=���%���#�*.�(%.!��!(#��� �!#%;� �)%1� 4�*#�!�%#�&�� �$�)*!)%� �!)� 4�9(#'#� 8�1�-!�� `jw�� (�%�3��&)� )%�(�#� )!)� 5)+�%�%;� >64!)<)�Timurlu *=(=93��)8��1)�8���(+#!�%#��%�!�%#�&��=8(�&�>)3$�&�&��.!"�*�=$)%)���L)1I!)%���)!��)�5)+)%;���3��8"��!����3�"�!�'���!(#�&�*��4)�����-*)�(��)�%�$�.!/%;���3#��*)�&��&)�%)88�"�.!���3�!)L����3"�89?�8�%�4��(6!4)8���� &�3�� &�� 5)��-!)("�-(�%� q �!!)��%��&� �wwj�� ���-244). Herat’ta Baykara döenminde görülen =8!/�/���$!)%������)�%�$�&)�3�$#%!�����)8)%!)%���%)8�"!��*.94�!�%#���&��4��8#"�8#�*.�/"/$��+#8#�&���8.��derece önemlidir.

Page 69: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

43

II. 3. ��"��" ����������� � � ����������������$�� ��������

NEVÂYÎ

`�;� 4=$4#!&��� `{;� 4=$4#!�� *�&�%� .!��� 8=%)� �+��&)� �%(�&.'/?����&.!/� 1)� �%���#� &6�)"�

&6�)"� 3�*�"�4)(�� �!(#��� �!��� Timurlular, 4�4#!&#*!�%#� <.'%�L�� �6!5)!)%&)� *)�&��

kültürlerin��4�4"�!�%#���*#"#�&���&��.!&/*+����-�%#!#�.!"/-!�%&#%;��/*�%#&�*���6!="&)�

&)� ��38)&�!&�'�� 5���?� 6$)!!�*!)� ��3%/3� 1)� 3�!)L!)%����� 8���(+#!�%#� (.9!�4�%�*� */%"/-�

.!&/*!�%#� *=(=93��)!)%&)� 3�$#%!����� )!4�$"�!�%#?� &6�)"!)%����� �)')��� 1)� $)1*!)%����

568()%)%)*� �8!�"�%)8�"�8���(#�&���$!)�)<)*���%�".&)!�.!/-(/%"/-!�%&#%;�Timurlu kültür

1)� 8���(#, +�'&�-#� .!��� &�')%� *=!(=%!)%� =$)%��&)� &)%��� �$!)%� �#%�*"#-(#%;� >/� )(*�!)%���

4�*#�&����$!)�&�'��*=!(=%!)%�� ��-#�&���8)��8"��!#�/45�%!#'#�5)!")*()&�%;��

Bu bölümde, Nevâyî�����)8)%!)%�����%)8�"!)")�5)!)�)'����&�3����!�-#!#%�*#!���!")*��+��?�

Timurlu *=!(=%=�=�� �8"��!#�4�� )(*�!)%�� 1)� *�(�9� %)8�"!)")<�!�'�� �+#8#�&��� �8"��!#�

��%�4#��&�� 4�-����� 5)!)�)*� 1)� 4)��!�*!)%� (�%(#-#!�<�*(#%;� >/� ��'!�"&�� �)1J4I�����

)&)��4�(� ��!�4#-#��� )(*�!)%�?� ��%� *=!(=%� �&�"#� .!�%�*� 6%�)*� ()-*�!� )(")8�� 1)� )8)%!)%�����

Timurlu ��%�4#��&�� 4�9#!"#-� %)8�"!�� *.94�!�%#�#�� �8"��!#� ��**�-!�%#�#�� �)$)")<��

=8!/�/��� *�(*#!�%#� �%&)!)�)<)*(�%;� `j;� 4=$4#!&��� �(���%)�?� Timurlu *=!(=%=4!)� +�'&�-�

�8"��!#� *=!(=%=�&)*�� )&)��4�(� 1)� 8���(� 3�%)*)(!)%�?� (.9!/"/�� 4�9#8#� 1)� *=!(=%=�=��

&6�)"��� �)')��8���� ��8#!� 4��8#((#'#?� �/� &6�)"&)� 3�$#%!����� %)8�"!�� )!� 4�$"�!�%#�#��

8)+�!")8��&)� )(*)�� .!��� L�*(6%!)%� 8.%5/!���<�*(#%;� �/!(��!�%&��� 3)%� ��%����� 4�-�&#*!�%#�

&6�)"&)� �8"��!#� )&)��4�(#�&� 3�88)&�!)�� �)1J4I� )(*�8�?� �/�/�� 4��#� 8#%�� 8�%�4&��

3�$#%!����� &�')%� %)8�"!�� *.94�!�%#�� �/� =%)(�"� L��!�4)(����� �)%)8��&)� �/!/�&/'/�

8.%/!�%#���&��<)1�9��%���<�*(#%;��$)!!�*!)�Timurlu <.'%�L4�8#�&���)1J4I�����)8)%!)%�����

3�$#%!��"�4�� ��-!��&#'#� (�%�3!)%&)?� �8"��!#�&�� ��;� �)3")&� q`���-1446/ 1451-1481),

II. Bayezid (1481-1512) , I. Selim (1512-1520) ve I. Süleyman (1520-1566) dönemi

*=!(=%� 1)� 8���(� 3�%)*)(!)%��)� ��*#!�%�*?� (�%�3I� 1)� 8�4�8I� 5)%+)*!)%� #-#'#�&�� �8"��!#�

)&)��4�(#�&��1)�8���(#�&��.%(�*��)')��!)%��� �Ladesi olarak görülen Nevâyî’nin kültürel

��!�"&��.!/-(/%&/'/�*69%=�56$!)%�6�=�)�8)%�!)<)*(�%;�

>�!�"� �&�"#� 1)� 8���(+#?� 3=*="&�%� � 3�"�4)8��&)� .!&/'/�&��?� 8�%�4� 1)� +)1%)8�����

*=!(=%)!� 4�-�"#� �+��&)� 8���(#�#� �<%�� )("�-?� h=*="&�%� &�� 8�%�4#�#�� 9%)8(�V���� 1)� -��#�#�

Page 70: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

44

4=<)!((�'�� �+��� 3�"�4)8��&)*�!)%�� L�$!�8#4!�� <6")%(� ��+�"&)� 6&=!!)�&�%"�-(�%;�

=*="&�%!�%#�� 8���(� 1)� ��!�"&)�� ��!�"�!�%#� 8.�/</� �/� *�-�!)%� 3�*� )((�*!)%�� 8�45#4#�

56%"=-?� 3=*="&�%� 1)� 8�%�4� ")�8/9!�%#�#�� 8�%�4!�%#� (.9!/"&�� -)%)L� 1)� �(���%#�� )��

önemli gös()%5)8�� .!"/-(/%� q���!<#*� �ww��� |-10). >/� �+#&��� &)')%!)�&�%�!)<)*� .!/%8��

�8"��!#� ��%�4� *=!(=%=�=�� ()")!!)%����� &)� `j; 4=$4#!&�� >/%8�� 1)� &�%�)�&)� �(#!&#'#�

864!)�)��!�%;�>/��*��6�)"!��*=!(=%�")%*)$��&)�8/!(���1)�+)1%)8��&)*��)"�%!)%�8���(+#!�%#�

ve bilim ad�"!�%#�#�8�%�4!�%#���4�*#-#%���+�"&)��'#%!�"#-!�%&#%;�

I. Bayezid dönemin��� 6�)"!�� -�38�4)(!)%��&)�� Emir Süleyman (1402-11) ve U��&�%!#�

��&%�$�"� �!�� ��-�1 (ö. 1406) döneminde -��%!)%� 3�"�4)� )&�!"�-(�%;� I. Bayezid ve

6$)!!�*!)� "�%��=!)4"���#��8�%�4!�%#�&� -��%� 1)�"=$�')��=4=*�6�)"� 1)%�!"�-(�%;� Emir

�=!)4"���#�� "��4)(��&)� Q)%"�4��� >)4!�'�’�&)�� 5)!)�� -��%!)%��� �/!/�&/'/�

bilinmektedir2. �=$)�!)"�-� .!&/*!�%#� �-%)(� ")<!�8!)%��&)� 3��)�&)!)%� -�%*#� 864!)%*)�?�

-��%!)%�&)�-��%!)%�.*/4�%�*�")<!�8��%)�*!)�&�%"�-!)%&�% (Tekin 2004: 506).

`j;4=$4#!#�� �!*� 4�%#8#�&�� )&)��4�(� �!��#�&�� )�� 3�%)*)(!�� &6�)"� ��;� �/%�&� q`��`-51)

dönemidir. )�=$� �)1J4I����� )8)%!)%���� (��#"�4��� ���&.!/�&�� �64!)8��)� $)�5��� ��%�

&6�)"��� 4�-��"�8#� �8!#�&�� �8"��!#� 8�%�4� *=!(=%=�&)� &)� )&)��4�(#�� �)� *adar

6�)"8)�&�'����� *��#(#&#%;� ���%� 4�$��� �!*� �8"��!#� 8/!(��#� .!��� ��;� �/%�&?� )&)��4�(�?�

"=$�*� 1)� ��!�")� �!5�� &/4�%�*?� 8���(+#!�%#� 1)� �!�"!)%�� *.%/"/-?� .�!�%�� 6$)!� "��-!�%�

��'!�"#-(#%3. ��/�� �8()&�'�� *�(�9!�%#� 4��#�&�*�� -��%� 1)� 4�$�%!�%�� ()%<=")� )((�%")8�,

��!�"8)!�(.9!��(#!�%�4�9"�8#?�8�%�4#�#����%�.*/!�3�!��)�5)!")8����8�'!�"#-?��/�&��8���(+#�

1)���!�"��&�"!�%#�#���8"��!#���%�4#���5)!")8����8�'!�"#-(#%�q�)*����ww���j``-13).

��;� �)3")&���� 3=*="&�%!#'#4!�� ��%!�*()� 8�%�4� 1)� 3�!*� *=!(=%!)%�� �%�8#�&�*�� �4%#"�

�)!�%5��!)-")4)� ��-!�%;� �69%=!=�4)� 56%)?� 3�!*� *=!(=%=� *�%-#8#�&�� 8�%�4#�� ()"8�!� )((�'��

yüksek kültür II. Mehmed döneminde )��4=*8)*�&)%)<)4)�1�%#%� q���!<#*��ww���`�x;� II.

�)3")&?�4=*8)*�3=*="&�%!#*�&)')%!)%��4��#�8#%��*=!(=%�1)�8���(��.!���&=-*=�!='=��!)�

1 ��&%�$�"� U��&�%!#� �!�!� �4%)((��� ��-���#�� �=4=*� .'!/� .!��� �!�� ��-�?� ���&.!/�4�� 5)!)�� ��$)%/�I�&)%1�-!)%)� *)�&�� �&#�#� (�-#4��� ��%� $�1�4)� ()8�8� )("�-(�%;� >/� &)%1�-!)%��� 4�9#�#�� *�!)"� �-!)%��&)� +�!#-(#'#�&=-=�=!=%;� � �8"��!#� 8=8!)")� 8���(#�#�� 6�<=!)%�� .!�%�*� *��/!� )&�!)�� �/� 6%�)*?� U��&�%!#� �!�� ��-���#�?�&6�)"��&)�8���(�*.%/4/</8/�.!�%�*�)(*���.!&/'/�/�568()%�%�qU.%/"��ww�����x;2 >/�-��%!)%��%�8#�&���3")&I�q6;�`�`�x?� �$"��1)��hmedi Dâî’dir (Tekin 2004: 508).3 >/�&6�)"&)���;��/%�&�#��"�3�4)(��&)*��-��%!)%&)����$#!�%#?��)43I?���"I?�>/%8�!#���**�-���LI?� �88��?�Ali Çelebi Atayî, Zarifî, Nücûmî’dir (Tekin 2004: 513).

Page 71: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

45

d)� ��%� +.*� �%�-(#%"�4�� *.�/� .!"/-?� &6�)"����� .!�4!�%#� (�%�3+�?� 8���(� (�%�3+�� 1)�

8.84.!.5!�%� (�%�L#�&��� ��<)!)�"�-(�%;� ��%�3+�� W;� >����5)%?� ��;� �)3")&� &�3�� -)3$�&)�

�*)�� ����8��&�� 1)� 9�&�-�3!#'#�#�� �!*� 4#!!�%#�&�� &�%�)�&)� �(�!4��!�%�!�� 4�9"#-� .!&/'/�

kültürel ()"�8!�%#� �!)� 8/!(��#�� ��(#� 1)� &.'/� �%�8#�&�*�� *=!(=%� �!#-1)%�-���� �)� *�&�%�

6�)"8)&�'���� �+#*!�%;� �(�!4��� 3="���8(!)%&)�� N�rviaco &���<.��� 1)� &�')%� �(�!4���

��!5��!)%��&)�� �."�� 1)� �1%/9�� (�%�3�� �!)� �!5�!�� ��!5�!)%� �!#%;� ��%�4#�&a Cenevizli,

W!.%��8�!#�1)�Ragus�!#�&��#-"��!�%#�3�"�4)�)&)%;���;��)3")&������!�"�1)�8���(��1)%&�'��

6�)"?� .�/�� +)-�(!�� &�!!)%&)� 4=$!)%<)� <.'%�L4�?� (#9?� (�%�3?� L)!8)L)� 5���� ��!�"� &�!!�%#� �!)�

ilgili *�(�9(��� .!/-(/%&/'/� kütüphanesi �!)� *��#(!��#% (Babinger 1953: 44-51; Yücel-

Sevim 1991: 93). �=(=93��)8��&)� �/!/���� *�(�9!�%� �%�8#�&�� ��(��-#� �/*�&&)8�!)%?�

.")%.8�/�� )8)%!)%�?� ���-�� ������#�� (#9� *�(��#� Kanun fi’t-�����#�� +)-�(!�� �%�9+��

*.94�!�%#� 1)� Ragus��&��� 5)(�%(�!"�-� +)1�%�!)%�?� �8(���/!�&�� 3�$#%!��"#-� �/���<�� )!�

4�$"�!�%#� 4)%� �!#%;� �8(���/!�&�*�� ��**�-3��)&)� 8�&)<)� )&)��� )8)%!)%� &)'�!� ��!�"8)!�

*�(�9!�%�&��6$)�!)�()$3�9!)�)%)*�<�!(!)�"�-(�%1 >/�&6�)")���(�*�(�9!�%#��*�"�!)%�����&)%��

&#-� *�9�*!�%#�&�?� (#9*#� +�'&�-#� ��"/%!/� 1)� �=%*")�� <�!(!)%��&)� */!!��#!��� 3�41���

"=<�&)!)!)%���� 568()%)�� 8=8!)")!)%?� �!)(!)� 4�� &�� � *�!#9!�� 4�9#!"#-(#%;� >/� (�8�%#"!�%#�

�8(���/!��� (�-#4��� �=%*")�� "=<)!!�(� 1)� 3�((�(#�� Q#4�8)&&��� )!-�8L�3��I� .!&/'/�

&=-=�=!=%;� U.'/� �/!(��� �)3")&� �+��� 3�$#%!��"#-� ��%� 5%/9� *�(��#�� &#-� 1)4�� �+�

*�9�*!�%#���*#%"#$#?�4)-�!�&)8)�!��1)4��&=$�*�&�L)?�&)8)�!��8�()�?��9)*!��9�"/*!/?�+�$5�!��

&.*/"�!�%#��&��*�9!��&#'#� 56%=!=%� q���� �� ���{?� �;� ���{?� �� ��{wx� � (���#�&#� `||���

no.31-3; ���#�&#�2002: 843- 846; Renda 1999: 9).

�4�#�$�"��&��&6�)"���&)1!)(��&�"!�%#�&�����3"/&?���%�"�����)3")&?�W)��%I-zâde

�3")&?�U��&�%!#�$J&)� ��%�3�"�1)�Veliyüddin-zâde �3")&?���������-�?�N)$)%I���8#"�

��-�� 5���� �!�"� 1)$�%!)%?� 3)"� �8"��!#�&�*�� 3)"� &)� &#-�%#&��� 5)!)�� -��%!)%�� 3�"�4)�

)("�-!)%&�%;� �ehzadeler sancaklarda görevliyken )(%�L!�%#��� -��%� 1)� �!�"� �&�"!�%#�#�

(.9!�4�%�*�*=!(=%�1)�8���(!���+��+)�*)�&�!)%����46�)(�")�3�$#%!�"#-!�%&#%�(U$/�+�%-#!#�ty:

591-92).

>64!)���%�.%(�"&��4)(�-)�� II. Mehmed’in, �8"��!#�*=!(=%�1)�8���(#� �+��&)*��(�%�3��4)%��

ile ilgili en a4%#�(#!#� +�!#-"�4#�Prof Dr. Julian Raby 4�9"#-(#%;� �$#%!�"#-�.!&/'/��!-

1 II. Mehmed hazinesi için hattat Ahmed b. Ali el-�)%J5I�(�%�L#ndan kopya edilen Fevâ’id el-Giyâsiyye bu.%(�"&��3�$#%!�����)8)%!)%&)����%�&�%�q�4%#�(#!#���!5���+���>*$;����#�&#�`|�������x;�

Page 72: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

46

Q%��� �/%<.;� �)3")&� (3)� N.�¦/)%.%� �8� �� ��(%.�� .L� (3)� �%(8� .L� N3%�8()�&."K� �&!#�

&.*(.%�� ()$����� ���(%.�� .L� �/%*8� ®� W.%)�5�)%K� ��-!#*!#� �;� �6!="=�&)� ��;� �)3")&����

6$)!��!5���!��!�%#�4��# 8#%��3�!*#���*�%-#�8.%/"!/!/*!�%#��)(�<)8��&)�4=%=((='=�L��!�4)(!)%�

��!�(#!�%�*?� &.'/-��(#� *=!(=%)!� ��!)-�"���� �=�4)8��&)� (.9!�4��� *�-�!�'�� � �%&)!)�"�-(�%;�

Q)�+� 4�-!�%&��� �(���%)�� "�&�!4�!�%��.!��� (/(*/8/?� (�8!�*� 3�!��&)� %)8�"!)%� 4�9"�8#�1)�

*#!#+� *#�#� 4�9#"<#8#� .!"�8#� .�/� 8���(�� 4�*!�-(#%"#-?� &6�)"��&)� 8���(�� 1)� 8���(+#4��

&��"�� &)8()*� .!"/-� ve �/� &)8()'���� �*�-�8)!K� 1)� �3�!*K� �&#��� 8=%&=%"=-(=%; Böylece

*)�&�� �!5�� �!��!�%#� �!)� 3�!*#�� %)L�3#� �+��� 4�9(#'#� +�!#-"�!�%� ��%��%���� &)�5)!)"�-(�%; Bir

(�%�L(��� �(�!4��&��� 8���(+#!�%� 5)(�%(�%*)�� &�')%� 4��&��� W�(�3� �=!!�4)8�� 5���� 4�9#�

*."9!)*8!)%��1)�U���!���6-*�5����&.'/�)(*�8����3�88)((�%)��4�9#!�%����-��)((�%)%)*��8(���/!�

-)3%����� 5)��-!)")8���� 1)� 5=$)!!)-")8���� 8�'!�"#-(#%;� ��;� �)3")&���� 3�"�!�'�� 8�&)<)�

resim sanat#� �!)� 8#�#%!��"�"#-?� �!5�� �!��!�%#� ��(�*� &6�)"� (�%�3� ve Batlamyus

<.'%�L4�8#�&��� *#!#+!�%?� �%.�$!�%� 1)� *�*"�<#!#'�� *�&�%� 5)��-� ��%� �!���� 4�4#!&#'#�&���

�.'/�1)�>�(#�&�����%�+.*� (�%�3+�?���!�"��&�"#�1)�<.'%�L4�<#4#�3�"�4)� )("�-(�%;� �((��

4����<#!�%#� 3�"�4)� )(")8�� =!*)8��&)� 3.-� � *�%-#!��"�"#-?� ��.��"� (�%�3!)%&)� ��;�

�)3")&�����/�(/(/"/��4��¥��&���5)!)����%�'�)(��$�4¥&)&�%?���/���çün ilerü zam¥�&�*��

�)%)*)(�4.*&/%K�<="!)8�4!)�)!)-(�%�!"�-(�%;�����4?�"�(.!.V�&)��8()&�'��-)*!)�5�%)��!)��)8*��

��%� &)��$� (��%#8#� .lan Proteus’a1 �)�$)((�'�� ��;� �)3")&’in, Gazi Sultan, Bizans

�"9�%�(.%/?� �*���1)��6�)8��8�#��3="���8(�9%)�8!)%�����*�-�!�'��&)�3�%)*)(�)((�'���?���%�

*�%�*()%&)��&�')%��)�*.!�4<��5)+)��!&�'�����)!�%(�%;� )"�fatih ve 8�1�-+#?�3)"�alim, hem

hümanist, hem de 8���(�3�"�8��46�=4!)��=8!="���1)� #%�8(�4���&=�4�8#�&���!5��+)*)��

��%�3=*="&�%�.!"/-(/%�(Raby 1980: 305-320).

>/� &6�)"� %)8�"� 8���(#� .!&/*+�� )*!)*(�*� ��%� 4�9#&�&#%;� Constanza de Ferrara, Gentile

>)!!����5�����(�!4���8���(+#!�%#���8(���/!���5)!")!)%��8.�/</�4)%!��8���(+#!�%!���%�!�%#�&��

��%�)(*�!)-�"�&.'"/-(/%;�Q)!��.!/!/��/8(�L��Âlî’nin2 (ö. 1600) !�����-i Hünerverân

�&!#�)8)%��&) ��;��)3")&�&6�)"��&)��������1)����!�$�&)��3")&�����&#�#�1)%�%;�������#�

�*��4����<#�8���(+#�#��+�!#-(#%&#'#�1)�.�/��&�� ���!�$�&)��3")&���)'�((�'����!�(#!#%� (Ali

1 �4%#�(#!#���!5���+����*$;���)%%)�Q%�"�!?!�.�������jU�$1$/�6"���������?�qU)1;��)15����"5=+x?��8(���/!�1997: 696-97.2 Mustafa �!�?�(�%�3+��1)�-��%&�%;��/3()")!)�� .<����&)((���L)�&��4)�8/�/!"�*�=$)%)?�>�'&�(�&)L()%&�%#��*)�� � *�!)")� �!&#'#� q��8��� `j��x� )8)%��&)?� 4�$#� (�%�3�� �!)� =�!=� 3�((�(?� ��**�-?� "=<)!!�(� 1)� 3�(�8���(+#!�%#�&������38)&)%�q�=(=*.'!/�`|�|���`�-21).

Page 73: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

47

1926: 68). ���4�)� 56%)?� ���!�$�&)����� 8/!(��#� .(/%/%*)�� 568()%&�'�� 9.%(%)8��&)1,

“`j;4=$4#!� �(�!4��� 9.%(%)<�!�'����� 8/%)(� �)(�"!)")� *�45#!�%#� �!)� geç dönem Timurlu

8/!(����)(�"!)")�5)!)�)'���%�8#�&�*��5)%�!�"K� 4��8#(#!"#-(#%;��.%(%)����3)"�&.'/�3)"�

&)� ��(#� =8!/9!�%#�#� 4��8#("�8#?� W�(�3���� 8�%�4#�&�*�� *=!(=%)!� +.*� 8)8!�!�'��� ��%�

g68()%5)8�&�%;� ���!�$�&)����� Timurlu biçimini benimsemesini II. Mehmed ile Hüseyin

>�4*�%�� �%�8#�&�*�� 9.%(%)� &)'�-�"��)� 1)� ��"/%!/� %)88�"!�%#�� 8�%�4#� $�4�%)(� )("�-�

.!"�!�%#�����'!�%;��8"��!#� 8�%�4#�&��8�4#!�%#� 5�&)%)*� �%(��� �%��!#�/8(�!�%#�� �/!/�&/'/�

4#!!�%&��4�9#!����/�%)8�"?��4�#�$�"��&��W�(�3�(�%�L#�&���56%)1!)�&�%�!)��&.'/!/�3�((�(?�

"=$)33�9� 1)� "=<)!!�&!)%��� ��**�-3��)de 3�$#%!�&#*!�%#� )!� 4�$"�!�%#�&�� ��8#!� )(*�!��

.!&/*!�%#�#�&��4��8#(#%��q���4��www���w-71).

II. Mehmed döneminde, Timurlu *=!(=%� 1)� 8���(#4!�� .!��� )(*�!)-�"�� ��%� ��-*�� �+#&���

1/%5/!�4����%�-(#%"�<#��8)��%.L;��%;�Q6�=!��)*���&�%;�>/�&6�)"&)*�� �!5�4��-64!)��L�&)�

eder:

“��)�uh (ö. 144��{� $����� <������� �j/� ������ � ��"�� �$�$�� �1�"� <#�$%U-

U����� !��U�%���� ���������� �$��� � +������ &������� #��"�� .�&��&.��/� �U������

$�����<������%����'�^��������#�&�{��"��)������#����Nevâyî’nin (ö. 1501)

��.%.���� ����1�� )�� +������ )�� #� �$��� &�������� ���� ������ '�#�1�� ����

�"�"&�������#�/�(�.�)��"�.���!)�#�#j����#�#���^���)���������#"�"����

&����>�����j/�������Nevâyî%������������#��."���"�� ��.%.����&����.��#�/�+&.�

bu yüzden ��/�$U���� #����.� .���)^�����#�� Sehi Bey’in tezkiresinde “aceme

'�..�{� ���#��'�#�}� &����#��� ���#����#�^�1"��U���)�#������� ��.� �

Semerkand gibi Timurlu �$�.$�� ���U���#��/� ����� +���%�� '�#�� �"� &��������

^�1"� �U� Nevâyî � >���� ��� 'j�$&.$����� U���#����/� �$��� #����.��#�

Nevâyî’nin etkisi büyüktür. Böylece Horasan ve Maveraünnehir’deki

?�1�.�����������$�.$���#����.������������U��������^���������+����#����.���

�$�.$�$� ��&.�� (�.�)� ������ $U�� [������� "������ � ����.^�������� .�����&�

�j���� [���������� �����.{� ������ '$^{� �$�.$�� � ����..� yüksek bir seviyeye

"��&��&�������"��$���#�.������#������ �#��� #����&��#��/� �..��#�������

��{�j�������������&��#�� �����������#�����{� ������)��������"��$�.$��$1$�$�

1 TSMK, H. 2153, 10a.

Page 74: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

48

kabul ettikleri Timurlu #�.���� ���� j�^$&��{� �������� [�.�� ����%#��

����..������� �$�.$�� � �#���.�� )�� ����#�� '^��� ^���&��&���#��/� +&.� �"�

�$U#�� (�.�)� #���#� +���� #����.���� � +���%�� #"�"���� )��������� �$�$��

���".�����"��&��&.��/” (Tekin 2002: 516).

�!I��I%��)1J4I����� ��;��)3")&�&6�)"��&)�+.*� �4�� (��#�&#'#�#� 568()%)��&�')%���%���!5��

�-#*� U)!)���&)�&�%; II. Mehmed���� 8�&%�$�"!�%#�&��� � �&�I "�3!�8#� �!)� -��%!)%� 4�$���

��3"/&���-���#� q6;�`���x?��)1J4I��!)�")*(/9!�-(#'#���!�(#!"�*(�&#%�qU�1/-.'!/�`|�{��

76).

�)�%�$�&)��$/�� �8���#��8�%�4#�&��)8�%�.!���4��&��.���8#'#����4�$�%��)43$�&)���&�)!�

Rezzak, daha sonra II. �)3")&�)� 8/�/!��� U�'�(�4� �=%*+)8�� 1)� �45/%� �!L��)8�� �!)�

4�$#!"#-� -��%!)%&)�� .!/-��� ")<"/�4#� *.94�� )("�-(�%;� II. Mehmed’in tarihçileri

�8"��!#!�%’#�� �%(�� �84�� �!)� �(�!�%#��� �!�-*��� ��'!��(#!�%#� �)!�%("�-!)%?� �**.4/�!u ve

�1%/9�� ()3&�&�� .!&/'/� $�"��?� �8"��!#!�%� Timurlu �*%���!#'#�#� �%�-(#%"�*� �+���

<)8�%)(!)�"�-!)%&�%;� >/� 8�4�8)(� Timurlu!�%#�� &=-=-=4!)���!)� 5)+)%!�!�'���� 8=%&=%"=-(=%;�

�.'/��=%*+)8������ )&)�I� &�!� .!�%�*� )(*�8�� 6$)!!�*!)�>J�=%���3� 1)� �8"��!#� *=!(=%=�&)�

hi88)&�!"�-(�%�q�.5)%8�`||���j�|x;

>�(#4�� 1)� 8���(#��� &/4&/'/� �!5�4�� &.'/� �+�� &)� <��!#� (/(��� ��;� �)3")&���� &.'/�

=!*)!)%��&)��8���(+#�1)���!�"��&�"#�5)(�%tt�'����!���%; �!���/-+/��/�!�%&�����%�&ir. Ünlü

�%��!#�-��%�N�"I’yi (ö. 1492) &)��!(#� ve �%"�'��!�%�56�&)%)%)*��8(���/!���&�1)(�)("�-(�%;�

>/� &6�)"&)*�� 9.!�(�*� 5)!�-")!)%&)�� ��%�� &)� �$/�� �8���#�� .'!/�/�� ��;� �)3")&����

*#$#4!��)1!)�")8�&�%;�>64!)<)?��**.4/�!/!�%�#��*�(�9�8���(#�")%*)$��.!�����%�$?��8L�3��?�

�)�%�$� 5���� ")%*)$!)%&)�� 8���(+#� �*#�#� .!"/-(/%;� ��. Mehmed, Akkoyunlu Yusufça

��%$��&��� )!� 4�$"�!�%#� �8()"�-?� ��%�$�&�� %)8�"!)�)�� ��%� ��$�"I Hamse’si1 Fatih’e

�&��"#-(#%; �8(���/!� ��**�-3��)8��&)?� )&)��� 1)� ��!�"8)!� *�(�9!�%#�� ()$3�9!�� *.94�!�%#�

4�9#!�%�*�&)%��1)�<�!(�*�9�*!�%#��)$)�"�-(�% (���#�&#���ww���846; Renda 1999: 9).

��;��)3")&� �8(���/!�/� �!"�&��� 6�<)� ��-*)�(� .!��� &�%�)�&)� &)� ��%� %)8�"� �(6!4)8�����

1�%!#'#���!��")*()&�%;�>/�&6�)"&)�&�%�)�&)�3�$#%!�����*=+=*��.4/(!/�1)�)&)���*.�/!/�

1 TSMK R. 862

Page 75: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

49

4�$"�!�%&�� ��%�$!#� ��**�-!�%#�?� Timurlu ve Türkmen resim üslubunu görmek

mümkündür. �4�#� $�"��&�� �"�84��&�� &�� %)8�"� L�a!�4)(!)%�� 8=%"=-(=%;� H�$#%!�����

%)8�"!�� 4�$"�!�%� �%�8#�&� 1�;� 4=$4#!� -��%!)%��&)�� �3")&I’nin (ö. 1414)

+���#��âme’sinin tezhipli ve "��4�(=%!=�*.94�!�%#?�`�jj-56’da Edirne’d)�3�$#%!��&#'#�

&=-=�=!)�� Tebrizî’nin Dilsuznamesi (OBL, Ms Quseley 133), 1466’da Amasya’da

3�$#%!����� Cerrâhiyetü’l-hâniyye (PBN, Suppl Turc. 693 ), 1450-�w� �%�8#� &�%�)�&)�

3�$#%!��&#'#�&=-=�=!)��Külliyat-��5�.��� q������;�|�|x�4)%��!#%� qU�'"���`|�`�����-

�w���(#!�`|����`w{-7; Grube 1981: 52-54; >�'<#�`|�|�����#�&#�`||{���-10; Mahir 2005:

42-44x;� �.9*�9#� ��%�4#��&�*�� ��**�-3��)4)� �8)� >���� ��**�-�#�� ��-*��!#*� )((�'�?�

�(6!4)&)�4=$)�4�*#��8���(+#�1)�6'%)�<���!)�+�!#-(#'#���!��")*()&�%�q��1)%�`|j���{-9). Bu

dönemde sadece Timurlu resim sana(#� ()*� *�4��*� .!�%�*� )(*�� )(")$;� >/� %)8�"!)%&)�

�8"��!#� *�%�*()%���� 4��8#(��� 6$)!!�*!)%� L�5=%!)%&)*�� 8)%(� *.�(/%!�%?� ��8��� �.4/(/�&��

(�81�%�)&�!)�� �%����(*�!)%?� �=%*�*�&#����-!#*!�%#� �*)�?��8"��!#���%�4#��&��3�$#%!�����bu

4�$"�!�%#�� %)8�"!)%��&)� �4�#� $�"��&�� ��%�*.4/�!/� �=%*")�!)%�� &6�)"��&)� ��%�$� 4��

&��>�'&�&�(��+�!#-"#-�.!�����**�-!�%#��=8!/�/�&��56%=!=%�qU�'"����ww����|�x;�

II. >�4)$�&?� (#9*#� ����8#� ��;� �)3")&� 5���� -)3$�&)!�'��&)�� �(���%)�� ��!�"?� 8���(� 1)�

)&)��4�(��!)�4�*#�&����!5�!)�"�-(�%;�Amasya’&��1�!��.!�%�*��/!/�"/-?�)(%�L#���-��%?�*�(�9

1)�8���(+#!�%#�(.9!�"#-(#%;���;��)3")&����6!="=�=$)%��)��8(���/!���5)!)%)*�(�3(��5)+"�-?�

��%� 8=%)�*�%&)-��N)"� �!)��%�!�%#�&�� (�3(�"=<�&)!)8�� 4�-��"#-(#% q���#�&#�`||{��`�-14;

Atik 2001: 106).

Bu dönemde Osman!#� ��%�4#��&�� )&)�î hayat son derece renklidir. Dönemin

1)$�%!)%��&)����������-���#��q6;�`��{x�1)��3")&���-���#��q6;�`�|�x����-#�#�+)*(�'���/�

3�%)*)(� 8.�/</� ��%+.*� -��%� 1)� 4�$�%� 3�"�4)� 56%"=-(=%;1 >/�/�� 4��#� 8#%�� Nevâyî’nin

1 �8"��!#� (�%�3+�8�� �%.L;� �%;� �;� ;� �$/�+�%-#!#?� �/� &6�)"!)%&)*�� )&)��� 3�4�(#� ��8"��!#� ��%�3�K� �&!#�)8)%��&)��4%#�(#!#�.!�%�*���!�(#%;��6�)"���1)$�%!)%&)����������-��Tazarruat ve Tezkire-i Evliyâ�4#�*�!)")��!"#-?�4)(�-(�%&�'����%�+.* 6'%)�<��8)�)��4!)�3�!*�1)�&)1!)(�)%*��#��%�8#�&��� .<����-�K�.!�%�*���#!"#-(#%;����)� ��%� 1)$�%� .!��� -��%� �3")&� ��-�?� �8"��!#� �=%*+)8����� */!!���%�*� *)�&��&)�� 8.�%�� 5)!)�� �8�!I?��.�4�!#� ��$�"I?� �)3$�&)� N)" 5���� -��%!)%�� )(*�!)"�-(�%;�Q�$)!� 1)� ")%8�4)!)%�4le ünlü Necatî (ö. 1508) 3)"� ��8(�".�/� 8��<�*� �)4�� .!��� �)3$�&)� ��3"/&�/�� ��-��<#8#� .!"/-?� &�3�� 8.�%�� �8(���/!��� 5)!)%)*�Divan-#� 3="J4/��&�� *�(�9� .!"/-(/%;� �&��<�*!�� �$/�� W�%&)18�K� !�*�9!#� W�%&)18�-i Rumi (ö. 1508 civ.), �)��'�U ve Divan sahibi Mesihî (6;�`j`�x���;�>�4)$�&����3�"�4)8���!(#�&�*��-��%!)%&�%;��)8�)1��(�%$#�&��eser veren Hamdullah (ö. 1508), Leylâ ile Mecnûn ve Yûsuf ile Züleyhâ4#�*�!)")��!"#-(#%;����%��3I����� $�������������?���-��<#�1)�*�$�8*)%��J<�-zâde Cafer Çelebi’nin Hevesnâme’si 16;�4=$4#!#���!*�4�%#8#�&��4�$#!"#-�)8)%!)%��%�8#�&�&#%;�>/�&6�)"&)�"��$/"�1�*�4���")!)%�&)�56%=!=%;����.9!/� �8�!�����?��)"�!��)�8���� &)��$� 8�1�-!�%#�#� ��!�(��� .�� ��%� ���� �)4�(!�� ")8�)1�8�� 1)� &�%�)!�� N)��������� >.8���&�� ��1/&�

Page 76: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

50

Anadolu’daki etkisi II. Bayezid dönemi�&)� &�3�� 4.'/�� 3�88)&�!�%;� Herat ile kültürel

�!�-*�!)%&)� �/!/���� �8"��!#� +)1%)8�?� U�'�(�4<��4�� &�� 4����<#� &)'�!&�%;� >/� &6�)"&)�

>/%8�!#����&I�q6;�`jj�x��!)�>)3�-(I�q6;��x� )%�(���5�&�9�&6�=-!)%��&)?�>�8I%I1 (ö. 1534-5)

�8)� ���&.!/�4�� 4)%!)-")4)� 5)!�-inde Nevâyî ve çevresinden haberler getirir. Nevâyî

Sultan II. Bayezid’e (s. 1481-`j`�x� .(/$� =+� 5�$)!���� 56�&)%"�-?� %�1�4)te göre de II.

>�4)$�&?� �3")&� ��-��&��� q6;� `�|�x� �/�!�%�� ��$�%)� 4�$"�8#�#� �8()"�-(�% qU�1/-.'!/�

1976: 77, 79).

Sultan II. Bayezid &6�)"��&)��8"��!#�*�(�9� %)8�"!)")<�!�'�� �!)� �!5�!��.!�%�*?��8"��!#�

8�%�4#� &#-#�&�� 3�$#%!��#9� 5)!)�� resimli yazmalar#�?� 8�%�4� ��**�-3��)8��)� )(*�8��

(�%(#-#!"�$&#%;� >/�!�%&�����%�� �)1!�����)"8)&&��� �/3�"")&� �8�%� )!-Tebrizî’nin (ö.

1382-��x�4�$"#-�.!&/'/�Mihr $�!$&.��2 �&!#�)8)%���%)8�"!��*.94�8#&#%; �+��&)�``�%)8�"�

�/!/�����/�4�$"�?���%�$�&���**.4/�!/��=%*")��8���(+#!�%�(�%�L#�&���3�$#%!���%�*��`�

*�"� `����&)� ��;� >�4)$�&�)� 8/�/!"/-(/%� q����� �;� �j{�x� q�(<3./*��)� `|�`�� |-22;

���#�&#� `||��� ��{). Bu yazma dönemi�� 8�%�4� *=(=93��)8��&)?� 3�$#%!����� &�')%�

4�$"�!�%��+���6%�)*�.!/-(/%"/-(/%;�

Bu dönem resimlenen yazmalar genellikle edebi konuludur. �8!/9� .!�%�*� +.'/� `j;

4=$4#!��=%*")��üslubunun �$!)%����4��8#(#%, m�"�%��*/%/!/-!�%�1)�&.'��(�81�%!)%��&)���(#�

8���(#� )(*isini gösterir. ��<�*� %)8�"!)%&)*�� *#4�L)(?� (�9� 5���� �4%#�(#!�%&�� �8"��!#�

*�%�*()%��&)�6��9!����+#*"�4����-!�%;��8"��!#���**�-3��)8�����5)!�-")4)���-!�&#'#��/�

&6�)"&)� )%�(�1)���%�$�6%�)*!)%����<)!)�)%)*�4)%!��8���(+#!�%�4�$"�!�%�3�$#%!�"#-(#%;�Bu

yazmalar �%�8#�&�� >�&9�4�#�� )8)%�� Kelile ve Dimne’nin `�|j� (�%�3!�� *.94�8#� q>���?�

Ms. 51.34), Dehlevî’nin eseri &.�<)�&.’in 1498 (�%�3!��*.94�8#ndaki ekleme resimler

(TSMK H. 799)3, Hatifi’nin eseri Hüsrev ü �����’in 1498-||� (�%�3!�� *.94�8#� (NYMM,

��-���#�� 8�1�-#� �!)� �!5�!�� .�� �)-� ���� �)4�(!�� "��$/")8�?� ��%#� �)"�!���� ��;� >�4)$�&��� �(3�L� )((�'��Selâtinnâme�8�?� ��$I����� ��3�!.'!/� �!�� >)4���� �*#�!�%#�#� ��!�((#'#� .��)-� ���� �)4�(!�� ")8�)1�8�?� �)%)$!����&/%%�3"������� �������?���;�>�4)$�&��&#���*�!)")��!&#'#?��&�!)(?��*#!�1)��!�"&)���ahseden Nahlistan�&!#� )8)%!)%�� �/�!�%� �%�8#�&�� 4)%� �!#%;� �4�� ��%� )'�(�"� 56%)�� 8/!(��?� ��&!IK� "�3!�8#4!�� �=%*+)� 1)� W�%8+��-��%!)%�4�$"#-(#%�q�$/�+�%-#!#�(4�����?�j|�-594).1 >�8�%I�5���� .%�8���&����8"��!#���%�4#���5)!)��-��%!)%?�4��!�%#�&��N�"��1)��)1�4���!)�.�!�%#���-!)%��&)�+�!#-(#*!�%#���&��%�(�18�4)�")*(/9!�%#�(�-#&#*!�%#���!��")*()&�%�q�.5)%8�`||���j�|x;2 Resimli Mihr-"�!$&.�� 4�$"�!�%#�#��!�8()8���+���>*$;����#�&#�`||�����j-78.3 �((�(� ��3"/&� ��%� �<� (�%�L#�&��� *.94�� )&�!)�?� 4�%"�� 8)*�$� %)8"��� �/!/�&/'/� &.� <)�&.’in%)8�"!)%��)� )%�(�(�� ��-!��"#-?� >/3�%��&�?� �)�%�$�&)� 1)� �8(����/!�&�� &)1�"� )&�!"�-(�%;� �)3!)1î3�"8)8����� %)8�"!)%��&)� �*��<�� 5%/�/� .!/-(/%��� �/� =8!/9?� ��;� >�4)$�&� &6�)"��&)� 56%=!=%;� ��"�%�� 1)�"��$�%��)!)"��!�%#�&�*��=8!/9��8"��!#�".&�8#�#�4��8#(#%�q���#�&#��www��`j�-55).

Page 77: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

51

69.��x?��)43I’nin eseri Hüsrev ü �����’in 1499 tarihli (UUL, �8;�)(��{x�1)�`{;�4=$4#!�

��-!�%#�&�� 4�9#!&#'#� &=-=�=!)�� q>�?� �%;� `�w`w?� W�Q� `|j�?� ���� ;� {�{x� *.94�!�%#?�

>/%8�!#� W�%&)18î’nin eseri Süleymanname’���� *.94�8# (DCBL, T. 406), Hamdullah

Hamdî’nin eseri Leylâ vü Mecnûn’un 1499-`jww� (�%�3!��*.94�8#� qN ���x?�W)%I&=�&-

&��� �((�%�#�� )8)%�� !��.��$%.-Tayr�#�� `jww� <�1;� �$#%!��"#-� *.94�8#� q�N��x� 4)%� �!#%.

�4%#<���/�&6�)"&)?�`j;� 4=$4#!&��3�$#%!��"#-�4�$"�!�%���8"��!#���**�-3��)8��&)�)*�

%)8�"!)%� 4�9#!&#'#� 56%=!=%;� >/�!�%� �%�8#�&�?� !��.��$%.-Tayr�#�� `�j�� (�%�3!�� *.94�8#���

&6%(� %)8�"� q>�� �%;� ``��jx� )*!)�&�'�� ��!��")*()&�%;� (Lamm 1952: 95-114; Minorsky-

Wilkinson 1958: 9-10; Atasoy-U�'"��� `|���� `�-20, �(#!� `|�w�� `{w-61; Grube 1981:

54-57; U�'"���`|����|�������#�&#�`||{��`�-15; Brend 2003: 297-8; And 2004: 37-9).

Bu dönemde �)1J4I�&�1��#�#��*.94�!�%#�&�����%��&)�>�4)$�&����.'!/��)3$�&)��.%*/(�

1)��%*�&�-#���4�!)�>)4��+���3�$#%!��"#-(#%;1 �.94���)3$�&)��.%*/(��!)��%*�&�-#���4�!)�

>)4����"=3%=�=�(�-#%�q�.5)%8�`||���j�|x

Dönemin tari3���� ��!�(��� �&%�8� >�(!�8I?� �)"�!9�-�$J&)?� �)-%I� 5���� 6�)"!�� (�%�3+�!)%?�

-)3��")<�!�*�5)!)�)'���� 4)%!)-(�%")&)�)(*�!�� .!"/-!�%&#%;� 1484-�j� 4#!!�%#�&�*�� .!�4!�%#�

anlatan manzum tarih �)���-i Melik-i Ümmî’nin içinde yedi resim bulunur (TSMK

H. 1123). Yazma4#�*.94��)&�9�"/3()")!)��%)8�"!)%����&)�3�$#%!�4���8���(+#���&/!!�3�

��**�-�(#% q>�'<#-���#�&#� �wwj�� �w�x;� ���#�&#?� �/� )8)%��� 8/!(��� (�%�L#�&���

görevlendirilen Melik-�� �""��&)�� �8()�)�� ��%� -)3��")� ".&)!�� .!���!)<)'���� �)!�%(�%.

�=!(=%)!�.%(�"#��<��!#!#'#?�`500-`jwj�4#!!�%#��%�8#�&��4�9#"#�8=%)����;�>�4)$�&��=!!�4)8��

�+��&)*�� <�"����� ��-�8#� 1)� &)1�"#�&�� �/%�8#� �+��� 3�$#%!����� �/%��?� 3�!#?� 8)<<�&)?�

kan&�!?��8*#?�L)�)%?�%�3!)?��1�$)�5����/8(�!#*�5)%)*(�%)���-!)%?��3�$#%!�4��!�%��1)%�!)�����"�

(/(�%!�%#�&��� (�3"��� )&�!)��!�%;� ��;� >�4)$�&� &6�)"��)� ��(� �)!5)!)%&)� 4)%� �!��� -��%!)%?�

��**�-!�%?�3�((�(�1)�4�$�%!�%��8"��!#�*=!(=%�1)�8���(#�#��*!�8�*�6�<)8��&6�)"����()"8�!�

)&)%!)%�q���#�&#�`||{��`j-16).

Yüksek saray kültürünün 4�45#�!�-"�8#�#�8�'!�4����8"��!#�3=*="&�%!�%#�&���&�')%���;�

�)!�"�.!"/-(/%;�I. Selim dönemi, siyasî �+#&���+�!*��(#!�%#��4�-��&#'#���%�&6�)"&�%;�II.

1 Tebriz, Kitabhâne-i Millî 2219

Page 78: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

52

>�4)$�&����6!="=4!)���%!�*()���%�8=%)�-)3$�&)!)%!)�"=<�&)!)�)&)���;��)!�"?����&.!/�&��

1)�&.'/&�*��5)!�-")!)%)�de 8)4�%<��*�!"�"#-(#%;1

Sultan Selim &6�)"��&)� U�'�(�4� �=%*+)8�� 1)� �)1J4I����� )8)%!)%�� +.*� 9.9=!)%&�%;�

�8"��!#�)&)��4�(#�&��U�'�(�4<��-��%!)%�4�$"�*�".&��3�!��)�5)!�%;�>/�&6�)"&)��/!(���

�)!�"�&)�U�'�(�4<��5�$)!�4�$"�4#�&)�)%;� �L#$?���4�$I, Sanî, Selahî, Hazanî?��=*%î gibi

��%+.*��8"��!#�-��%��U�'�(�4<��-��%!)%�4�$�%!�%;��8"��!#�")&%)8)!)%��&)�U�'�(�4<��&)%8�

olarak okutulur2. Nevâyî etkisi sadece edebî eserlerde kendisini 568()%")$;� �4%#<��

dönemin tarihî )8)%!)%��&)�&)�)(*�8����568()%�%;��;��%5/�-�3?���=*%I-Bitlisî Selimnâmesi

ve Eserin Dili” ��-!#*!#� "�*�!)8��&)?� Selimnâme����� &�!� .!�%�*?� �!�� ��%� Nevâyî’nin

U�'�(�4<�� -��%!)%��&)�� )(*�!)�&�'���� �)!�rtir q�%5/�-�3� `|��: 56�� �%5/�-�3� `||��� `�-

19).

�)1J4I����� 8.�� �=%*+)� &�1��#� Fev;�idü’l-Kiber���� ��%+.*� �=83�8#�&�� � Sâkînâmesi de

bulunur (Kaya 1996: 657-696). Türk-�8!�"�*=!(=%!)%��&)�.!&/*+��6�)"!��4)%��.!����-%)(�

meclisleri ile i-%)(�J")!)%� %)8�"� 8���(#�&�� &�� 56%8)!� .!�%�*� �L�&)� �/!"/-?�

3=*="&�%!�%#�?� &)1!)(� 56%)1!�!)%����� 4�� � &�� 8.4!/!�%#�� �-%)(� 8�3�)!)%�� ��**�-!�%�

(�%�L#�&��� �)(�"!)�"�-(�%;3 N)1J4I����� ���&.!/�&�*�� -��%!)%)� �!3�"� *�4��'#� .!&/'/�

��%+.*� 6%�)*!)� 568()%�!"�-(�%;� >/�!�%&��� ��%�� &)� �;� �)!�"� &6�)"�� )&)��4�(#�&�?�

��J*I�J")K� (=%=�=�� �!*� .%�V���!� 6%�)'�����56%=!")8�4!)� �89�(!��#%;� &�%�)!�� �)1J�I� q6;�

1524) +&�.��� isimli eserini bu dön)"&)� 4�$"#-(#%;� Q)�)!!�*!)� �%��� 1)� �=%*�

)&)��4�(#�&��8J*I�J")��&#��!(#�&����!��)���/�)8)%!)%?��+*�&)�?��+*�4��8/����8�*�&)�?��+*��

+)-�(!)%��&)�?� �-%)(!)%&)�?� ")18�"!)%&)�?� 4)")*!)%&)�?� +�+)*!)%&)�?� "=$�*� �!)(!)%�� 1)�

+�!5#<#!�%&��� ��38)&)�?� �+*�� �!)� �!5�!�� &/45/� 1)� &=-=�<)!)%)� 4)%� 1)%)�� -��%!)%�

(.9!/!/'/�&���.!/-/%�qN��#"�`||���`w-11, 43).

>/�&6�)"�-��%!)%��&)���=*%I��;��)!�"�)�1)%&�'����%��%$-#�3�!&)?�

“�������&.���.����#���jU$�

��.��#��#�'�U��#�������jU$�

1 >/�&6�)"&)�&.'/�.!&/*+��*�%#-#*(#%;�>�!��&�'��5���� =8)4���>�4*�%���#��6!="=4!)���%!�*()�q6;�`jw{x���%�8=%)&�%��6!5)&)� �!)%!)4)���$�)*�3=*="&�%#��/3�"")&��eybanî ��?�>�4*�%���#��.'!/�>)&�=$$�"���#4)��!5�4)�/'%�(�%�*� )%�(��� 3�*�"�.!"/-?�>)&�=$$�"���1)�*�%&)-���/$�LL)%?� Safevî -�3#���3� �8"��!����4��#���8#'#�#%;��ncak bir süre sonra ��L)1I�3=*="&�%#���3��8"��!� )%�(�#��!#%�1)��;��)!�"�����)�%�$����-5�!��ile birlikte güç dengesi tekr�%�&)'�-�%;�(Aka 2000: 103-105). 2 �4%#�(#!#���!5���+����*$;��!��W;���%�"��.'!/?�Türk Dili?��8(���/!?�`|�|��|w;3 >/�*.�/��!)��!5�!���4%#�(#!#���!5���+���>*$;�>6!="���

Page 79: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

53

Türkî dir min revân Nevâyî gibi

Fârsîde hemân Binâyî gibi…”

&�4)%)*� �)1J4I����� .� &6�)"� �=%*� ")"!)*)(!)%��&)*�� -63%)(���� �4�� ��!&�'��&)�?�

*)�&�8����.�/�!��*#4�8!�4�%�*���%�6!+=�.!�%�*�*��/!�)((�'�����)!�%(�%�q�%5/�-�3�`||���`wx;�

���&.!/�&�?�-��%!)%!)� �!5�!��)8)%!)%���4�$#!"�8#�5)!)�)'������-!�(����)hi Bey, Nevâyî’yi

6%�)*��!&#'#�#��)!�%(�%�qU�1/-.'!/�`|�{���{-�����8)��`|�w��`�x;

&)��4�(� �!��#�&�*�� �/� )(*�!)-�"?� 56%8)!� 8���(!�%�� &�� 4��8#"#-(#%;� Sultan Hüseyin’in

6!="=�&)�� 8.�%�� )%�(�#�� �$�)*!)%� (�%�L#�&��� �!#�"�8#� q`jw�x?� �%&#�&��� ��L)1�� ��3#�

�8"��!���� `j`w� 4#!#�&�� )%�(�#� )!)� 5)+�%")8�?� �/� ")%*)$&)� �/!/���� ��$#� .%�8��!#�

8���(+#!�%#��1)���**�-3��)&)�3�$#%!�����%)8�"!��*.94�!�%#���)�%�$�)�5)(�%�!mesi sonucu,

`j;4=$4#!� 8.�/� Timurlu %)8�"� =8!/�/�/�� ��%� ")%*)$&)�� &�')%��)� (�-#�"�8#�#�

8�'!�"#-(#%;� �-()� �/�*=!(=%)!� .%(�"� �+��&)��)�%�$� ��**�-3��)8��&)� .%�8��!#� ��**�-!�%�

1)� &)')%!�� *�(�9!�%� �/!/�"�*(�4&#;� I. Selim’in 1514’de U�!&#%��� ��1�-#� ile Tebriz’e

5�%�-�?�8�%�4&���>�4*�%���#��.'!/���"/%!/!�%#��8.��-)3$�&)8�� � �>)&�=$$�"���#?�&)')%!��

4�$"�!�%# ve gözde 8���(+#!�%#� �8(���/!��� 4.!!�"�8#?��8"��!#� 8�%�4���**�-3��)sindeki

+�!#-"�!�%&��)(*�!��.!"/-(/%;1 �=(L=���-���#��Tevârih-i Âl-i Osman �&!#�)8)%��&), Sultan

�)!�"�����)�%�$�)�5�%�-��1)� =8)4���>�4*�%���#��.'!/�>)&�=$$�"����!)�(��#-"�8#�1)�.���

hediyeler sunm�8#?� �8(���/!��� 56(=%=9� .��?� (�3(#��� 4)��&)�� *�1/-(/%�<�'#� �!)� �!5�!��

vaadlerde bulun"�8#� ��!�(#!#%;� �4%#<�� Sultan �)!�"���� � U�!&#%��� ��1�-#��&��� 8.�%��

(=<<�%�1)�8���(*J%!�%&����*��4=$�3��)4���8(���/!���56�&)%&�'���)!�%(�!�% (Atik 2001: 218-

19). �;� ;� �$/�+�%-#!#��#�, Sultan Selim’in hizmetinde bulunan ve onun seferlerini

anlatan Haydar Çelebi (�%�L#�&��� 4�$#!��� Ruznâmesi’nden2 �*(�%&#'#��� 56%)� �/!(���

Selim, Tebriz’de sekiz-&.*/$� 5=�� *�!�%�*?� .%�&�*�� 8���(+#?� (=<<�%� 1)� /8(�!�%&��� �-)�

4�%�4�������3��)4���8(���/!���56�&)%("�-(�%�q�$/�+�%-#!#�(4����?��{|x; ��4#(!�%&��sarayda

=+=�"/8�11�%�.!"�*�=$)%)�`{���**�-#��56%)1�4�9(#'#���!��")*()&�%� q�(<3./*��)�1966:

20; Meredith-Owens 1963: 12��>�'<#-U�'"��-Renda-���#�&# 2006: 54-55).

1 >)&�=$$�"���#�� �)%��)%��&)� ��%� +.*� *�(�9� 5)(�%&�'�� ��!���%;� >/�!�%&��� ��%�?� `�|{� (�%ihli Emir Hüsrev Dehlevi’nin &.�<�)�&.���q����� ;�{�{x�.!&/'/�8��#!#%;�2 �4%#�(#!#� ��!5�� �+��� >*$;� �4&�%� U)!)��� �/$��")8�?� �$;� ��1/$� �)4")�.'!/?� �)%<="��� ��4#�!�%#�1001Temel Eser No.73, Ty.

Page 80: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

54

>=(=���/�5)!�-")!)%��8"��!#� %)8�"�8���(#�&��*6*!=�&6�=-="!)%)�8)�)9�.!/%;��8"��!#�

dönemi Ehl-�� �%)L� &)L()%� *�4#(!�%#� ��<)!)�&�'��&)?� )�� )8*�8�� �<�*� `j�{�&��� *�!��� �/�

�)!5)!)%&)�?� �(!/*�)!�� ��1�-#��&��� 8.�%�� q`���x� 8�%�4�� �%��� 1)� �$)%��4<���&���

8���(+#!�%#�� 5)!&�'�� ��!�-#!#%� q�)%�+� `|j��� �-7). ��%�$�#� �**.4/�!/!�%�&��?� )%�(�#�

Timurlular’da�� �!��� ��3� �8"��!���� �)�%�$�&)*�� 8�%�4#�&�� �/!/���� /8(�� 8���(+#!�%#�� 1)�

)8)%!)%������8(���/!���5)(�%�!")8��*�(�9�%)8�"!)")<�!�'��&)�*!�8�*!)-")�8=%)<������-!�(#%;�

�4%#<���)!�"����`j`{�&���/%�4)�4��1)�`j`��&)���3�%)�4���!"�8#�8.�/</��/%�&���+)-�(!��

�%�9+��4�$"�!�%?��)**)�1)��)&��)�&)���!#����)8*���/%����!�%?��)"!/*�8/!(��!�%#��+���

3�$#%!�����&)')%!��4�$"�!�%�&��8�%�4��5)(�%�!"�-(�%�(And 2004: 41).

`j;4=$4#!� )%�(�#�#��$)�5���*�(�9�8���(#�6%�)*!)%�����8�%�4��5)(�%�!")8�?�+.*�*#8����%�8=%)�

8.�%�� �8(���/!� 8�%�4� ��**�-3��)8����� %)8�"!�� *�(�9� =%)(�"�� 9%.5%�"#��� &�� 4��8#%;�

Q)(�%�!)�� )8)%!)%� �%�8#�&�� �/!/���� =8)4��� >�4*�%���#�� (TSMK EH. 1636) ve

�)1J4I�����%)8�"!��&�1��!�%# q������;��wj?��;��w��(�*&�"�8�4L�8#x, a4%#<���/�&�1��!�%#�

%)8�"!)4)�� ��**�-#�� =8!/�/�/� 8=%&=%)�� .%�8��!#� ��**�-!�%#�� &�� 8�%�4�� 5)!")8�?�

�8"��!#���**�-3��)8��&)�%)8�"!)�)��*�(�9!�%&�� .%�8���=8!/�/�&��+�!#-�����**�-!�%#�

*�(�9�=%)(�"��)�*�(*#&���/!/�&/*!�%#�#�568()%"�-(�% q>�'<#-U�'"�� vd. 2006: 55).

�;� �)!�"���� 4/*�%#&�� ��38)&�!&�'�� =$)%)� �)�%�$� 1)� �#8#%��� 4�9"#-� .!&/'/� 8)L)%!)%�

8.�/</�&�� �8(���/!��� 5)(�%�!)�� Timurlu )%�(?� ��L)1I� �)�%�$� 1)� �**.4/�!/� ��%�$�

=8!/�/�/� ��!)�� &.'/!/� ��**�-!�%� 8�4)8��&)?� *."9.$�84.�!�%&�?� L�5=%!)%&)� 1)� &.'��

��!�(#"!�%#�&�� &)*.%�(�L� 1)� $�%�L� ��%� ��!�4#-#�� )(*�!)%�� �8"��!#� 4�$"�!�%#�&�� &��

56%=!")4)���-!��#%�q��3�%��wwj���|x;�

�)�%�$�&)�� 5)(�%�!)�� .%�8��� *6*)�!�� 8���(+#!�%#�� =8!/9!�%#�#�� 56%=!&='=� )%*)��

6%�)*!)%&)�� ��%�� W)%I&=&&I�� �((J%�#�� q6;� ``|���� `��|�x� !��.��ü’t-Tayr �&!#� )8)%�&�%

(TSMK H. 1512) �8(���/!���**�-3��)8��&)�`j��/3�%%)"�|�`�q����%(�`j`jx�(�%�3��&)�

*.94��)&�!)��)8)%?�4/*�%#&��86$=�5)+)����*#-+#�=8!/9(���)(�"!)�"�-(�%�(Res. 1) Özellikle

(�*&�"� 8�4L�8#�&�� 56%=!)�� �=!)4"��� 9)45�"�)%� �!)� >)!*#8�#�� &�1��� 8ahnelerinde

*."9.$�84.�?�L�5=%!)%���&/%/-!�%#�1)�(�9!)%�?�)!��8)!)%&)*����*#-+#��)$)")?�taht biçimleri,

��3�%�&�!!#�+�+)*!)%� )%�(�(��3�$#%!��"#-�.!��� =8)4���>�4*�%��1)��)1J4I�&�1��!�%#�#��

%)8�"!)%�4!)��=4=*��)�$)%!�*�568()%�%��4%#�(#!�%&��56%=!)��büyük s�%#*� (�9!)%���8"��!#�

Page 81: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

55

üslubunun da resi"!)%&)�)(*�!��.!&/'/�/�568()%�% (�(#!�`|�{���������#�&#�`||{��`�-19;

>�'<#-U�'"�� vd. 2006: 55).

.%�8���&��� 5)!)�� ��**�-!�%#�� ��*#-+#� =8!/9!�� 3�$#%!�&#*!�%#� ��%� &�')%� )8)%� `j`j-20

<�1�%#�&�� %)8�"!)�)�� �/!(��� �;� �)!�"���� W�%8+�� &�1��#&#%� q���� W;� `��wx;� =8)4���

>�4*�%���#�� &�1��#�#�� �8"��!#� 8�%�4#�&�� �/!/�"�8#?� �8"��!#� �/!(��#�#�� -��%!)%����

�+��&)� �/!/�&/%��� ��%� &�1��#�� %)8�"!)�")� &=-=�<)8���� )(*�!)"�-� .!"�!#&#%;� �((��

>�4*�%�� &�1��#� %)8�"!�� 8/!(��� &�1��!�%#��� ".&)!� .!/-(/%"/-� .!���!�%;� ��$"��#�� 4;����

8�4L�8#�&�� 56%=!)�� 8/!(��#�� �1�� 5�&�-� 8�3�)8�nd)*�� *."9.$�84.�?� "��$�%�� 1)� &.'��

�4%#�(#!�%#�&�?� L�5=%� (=9!)%��&)� ��*#-+#� =8!/9!�� ��%!�*()� (#9*#� � ��%� 6�<)*�� 4�$"��#��

resimlerinde ��!�(#!&#'#�5�����8"��!#�)(*�8��&)� hissedilir (Res. 2) q��(#!�`|�����w���*8/�

`|����j���>�'<#-U�'"�� vd. 2006: 60).

>/� &6�)"&)� 3�$#%!��"#-� 4�$"�!�%� �%�8#�&�� �/!/���� ��%� &�')%� 6%�)*()� �8)� `j;� 4=$4#!�

sonu Akkoyunlu Türkmen döneminde Yezd’de görülen bir resim üslubunun izlerinin

(�-#�&#'#� 56%=!=%;� ���&.!/�&�*�� �!*� 3�"8)� 6%�)'���� 1)%)�� �/!(��� ��;� >�4)$�&� &6�)"��

-��%!)%��&)�� �"&I����� q6;`jw�x� Yûsuf u Züleyhâ�8#� -��%��� 6!="=�&)�� *#8�� ��%� 8=%)�

8.�%��%)8�"!)�&�%�!"�-(�%�q�>��N.&;��/%<�`��x�q�64!)")$.'!/�`|�����{|-��������#�&#�

1999: 191; And 2004: 39-40; B�'<#� 1&;� �ww{�� {�-5) . 8)%�� 3�$#%!�4��� Pîr Ahmed b.

�8*)�&)%�������/�I��ultan Süleyman dönem��&)�&)���)1J4I�����3�"8)8����3�$#%!�4�<�*�

.!"�8#��/�)8)%���()$�*�98�"#�&�*��6�)"�����%((#%"�*(�&#%;�

�;��=!)4"���#��&6�)"��&)�8�4�8I?��8*)%I �!��!�%&��.!&/'/�*�&�r sanat ve edebiyatta da

4)��� )'�!�"!)%� 4�-��"#-(#%;� �/!(���#�� -�38#4!�� &�� �!5�!�� .!�%�*� ��!�"?� 8���(� 1)� )&)��4�(�

()-1�*�)&�!"�-?�3�!*?� ()**)�1)�&�1���)&)��4�(!�%#�)��$)�5���&6�)"!)%����4�-�"#-(#%;�>/�

&6�)"&)���!�"��&�"!�%#�1)�&)1!)(� 56%)1!�!)%�������!)� -��%�.!&/'/?� &.!�4#8#4!���/�!�%#��

*.��*!�%#�&��1)�")<!�8!)%��&)��!�"�1)�-��%!)%�����%��%�4!)�(��#-"�8#���.!���*�8�'!��&#'#�

�)!�%(�!"�-(�%;� >64!)<)� 8���(+#!�%� 3�"�4)� )&�!)%)*� ��!�"� 1)� 8���(#�� =!*)� +�9#�&��

4�4#!"�8#� �+��� +���� 3�%<��"#-(#%;� ��/3���IK� "�3!�8#4!� -��%!)%� 4�$��� 8/!(��?� �!�"?�

8���(+#�1)�3=�)%�8�3�9!)%����*.%/4/9�3�"�4)�)("�-?�+)-�(!��&�!!)%&)�.!���()%<=")�)8)%!)%�

3�$#%!�("#-?� ��-�%#!#� 56%&='=� 4�$�%#� veya çevirmeni ")"�/�� )("�-(�%;� �5)3I?� >âkî,

Ebussuud Efendi, Emrî, Figâ�I?�W/$�!I?� �4J!I?��)"�!���-azade, Nazmî, Nisâyî, Semâî,

�J3�&I?���34��>)4?��J(I��/�&6�)"&)�)8)%!)%�1)%"�-�.!���&�1���-��%!)%���%�8#�&��4)%��!#%;�

Page 82: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

56

Kanunî &6�)"��&)� 4�-�4��� �)4&�� �!�� �)�8� q6;� `j{�x� &)��$<�!�'����� 4��#� 8#%�� ��(��I�

"�3!�8#4!�� -��%!)%� &)� 4�$"#-(#%;� ��&�8(����� 5�((�'��&)� U�'�(�4<�� 6'%)�"�-?� �/� &�!&)�

-��%!)%�4�$"#-(#%�qU)!)��.'!/�`||���``?���-83).

�/8/L� U)(��&�'� ��!�� ��%� Nevâyî����� >�(#� �=%*+)8�� ��1��� &)��4�(#��� �)8�%�� q¯�;�

4=$4#!� 8.�/��� *�&�%x� �&!#� doktora tezinde ���/�I� &6�)"��&)?� �%�!�%#�&�� �/3���I�

"�3!�8#4!�� *)�&�8����� &)� �/!/�&/'/?� �)"�!-9�-�$J&)� (ö. 1534), Hayalî (ö. 1556-7),

Fuzulî (ö. 1556), Bakî (ö. 1599-`{wwx� 5���� -��%!)%��� �)1J4I�4�� 1)� 5�$)!!)%���� +.*� �4��

��!&�*!)%���?� .*/&/*!�%#�#� 1)� (�*&�%� )((�*!)%���� 568()%�%;� �%�-(#%"�4�� 56%) Nevâyî,

-��%!)%����� 4��#� 8#%� &)1!)(� �&�"#� 8#L�(#� �!)� &)� 3)"� 3�!*� 3)"� &)� 8�%�4� (�%�L#�&���

*�$��&#'#�8�45#�!#*!��")<!�8!)%����%��#!����8"��.!"/-�1)��/�=8(=����()!�*!)%�4!)�8)"�.!�

3�!��)�5)!)%)*�&�')%� -��%!)%���/!�-"�*� �8()&�*!)%�� �.*(��3�!��)�&6�=-"=-(=%1 qU)(��&�'�

2002: 115-120).

I. �=!)4"��� &6�)"�?� 5)%)*� 8/!(��#�� 5)%)*� 8�&%�$�"#� ��%�3�m ��-���#�� 5�4%)(!)%�� �!)�

siyasî 1)�*=!(=%)!���!�"&����%�+.*�4)��!�')�1)�5)!�-")4)�8�3�)�.!"/-(/%; Gün geçtikçe

ekonomik ve siyasî �!��!�%&�� 8�'!����� �8(�*%�%?� =%)(�"� 8=%)<��&)� 8���(+#!�%#�� 1)�

$����(+#!�%#��)���4�4��1)%")�4�%#-#���8�3�)�.!"/-?�3�$��)����$)�5��!�'���"9�%�(.%!/'/��

5=<=4!)�&.'%/�.%��(#!#�.!�%�*�8���(�)8)%!)%��)�4��8#(#!"#-(#%;��)8�"!)�")*�=$)%)�8)+�!)��

)8)%!)%��� +.'/�/�� Nevâyî����� .!"�8#� &�� 4/*�%#&�� &�� &)'���!&�'�� 5���� ��%� ()8�&=L�

.!"�"#-(#r.

�=!)4"���#�� 3=*="&�%!#'#� 8=%)8��<)� �8(���/!� ��**�-3��)8��&)� *!�8�*� �%���

)&)��4�(#�&��� )8)%!)%� 1)� +�'&�-� �8"��!#� (�%�3���� ��!�(��� %)8�"!�� 4�$"�!�%�

3�$#%!��"#-(#%; >/� %)8�"!)%��� =8!/9!�%#?� ��$#� 5)!)�)*!)%��� *�%#-#"#� .!�%�*� �+#'�� +#*�%;�

)%�(?� �)�%�$?� ��%�$?� �8(���/!� 1)� "/3()")!)�� ��3�%)�&)*�� atölyelerin =8!/9!�%#�#��

6$)!!�*!)%����%!)-(�%�!)%)*�*/!!��#!"#-(#%;���**�-!�%#��!�8()8�?�"��-�6&)")�&)L()%!)%��&)*��

*�4#(!�%&���()89�(�)&�!�%;��)�%�$�&)��4��&�� )%�(�(����)�%�$�)�5)(�%�!"�-�8���(+#!�%?�`j�w-

�w� �%�8#� )!4�$"�� =%)(�"��&)� 5=+!=� )(*�!)%�� .!��� ��**�-!�%� .!"/-!�%&#%;� >/� &6�)"&)�

1 U)(��&�'?� `j� 1)� `{;4=$4#!&�� ���&.!/�&�*�� &�1��� 1)� -��%!)%�� (�%�"#-?� �)1J4I�4)� ��$�%)� 4�$��� -��%!)%���8�4#8#�#��4)("�-�<�1�%#�&��.!&/'/�/�()89�(�)("�-(�%;�>/���'!�"&���%�!�%#�&����"î Çelebi, Necatî, Ahmed ��-�?�Cafer Çelebi, Ulvî, Muhyiî, Nev’î, 5����-��%!)%����/!/�&/'/��/�5%/�/�?�8�4#!�%#���%��!)�)!!���%�8#�&��ga$)!����$�%)�.!�%�*�4�$&#*!�%#�56%=!=%�qU)(��&�'��ww���``�-8).

Page 83: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

57

3�$#%!�����4�$"�!�%&�� )%�(�1)��)�%�$�)(*�8��*/11)(!)�3�88)&�!�%;�`{;44�#���!*�+)4%)'��&)�

)%�(� 5)!)�)*!)%�?� �)�%�$� 5)!)�)*!)%���� �+��)� +)*"�-(�%;� >64!)<)� ��**�-3��)&)?� 3��5��

üslubun direkt )(*�8�����56%=!&='=�=�8�9(�"�*�5=+!)-"�-(�%�q�(#!�`|�{���`-42).

>/�&6�)"&)� .%�8���&���5)!)����**�-!�%#��=8!/9!�%#?��8"��!#���%�4���**�-3��)8��&)�

3�$#%!�������%+.*�)8)%&)�56%=!=%;�`j;4=$4#!�8.�/�&�� )%�(�(��3�$#%!����?��+��&)� =8)4���

>�4*�%���#��5�$)!!)%������/!/�&/'/�Dîvân-�� $���î’nin (TSMK EH.1636) resimlerine

�)�$)%� =8!/9(�� 4�9#!��� �/� 4�$"�!�%� �%�8#�&�?� `j�w� <�1;� 4�9#!&#'#� &=-=�=!)�� Dîvân-��

Câmî (TSMK. H. 987) (Res. 3), Câmî’nin Tuhfetü’l-ahrâr�#� q������;�|`�x?�`j���1)�

1530 tarihli Dîvân-�� ��)� *.94�!�%#� q����;� >;� `�w?� �4���� ��(;� >��!?� ��¡(� ��|x?�

�)1J4I�����`j�w�!�%&��%)8")&�!)��&�1��!�%#�q������;��w�?��;��w{x?��%�L������`j�|-40

4#!!�%#�&�� �/3�"")&� �;� Q�$��L)%� (�%�L#�&��� *.94�� )&�!)�� ")8�)1�8�� Gûy u Çevgân

q����� ;���jx?� �L#$-#���%�$I����� 8)+")�5�$)!�1)� %/��4�!)%����� (.9!��&#'#�Mecmua-i

\&�� q����������jx?�`j�w�!�%&��3�$#%!�����Sinbadnâme’nin çevirisi olan Tuhfetü’l-

ahyâr q>��Q?��;�{{�x��/!/�/%;���4#L�1)���<)�1=</(!�%#���.%��!����-!�%#�&���%��8�%#*!�%�

(�-#4���L�5=%!)%?�/+!�%#�4/*�%#�*#1%#!���+�+)*�*=")!)%�?��=4=*�4)-�!�4�9%�*!�%�1)�8)%1�4)�

�)�$)4)�?� ()9)8��&)�� ��<)!)%)*� *#1%#!��� �'�+!�%� �/� =8!/�/�� 6$)!!�*!)%���� 4��8#(#%�

(Atasoy-U�'"��� `|���� ��-�j�� U�'"��� `|���� ��`-3; Amini 1979: 166-|�� U�'"��-

���#�&#�`|�{��`�����(#!�`|�����w���)�&���ww����``����3�%��wwj��jw��>�'<#-U�'"��-

Renda-���#�&# 2006: 62-63).

Daha çok edebî eserler���%)8�"!)�&�%�!")8��&)���*#-+#�=8!/9!��+�!#-��� .%�8���*6*)�!��

8���(+#!�%?��4�#�$�"��&��tarihî eserlerin %)8�"!)�&�%�!")8��&)�&)�56%)1��!"#-!�%&#%;� Bu

)8)%!)%&)�� ��%�� �/!*�&#%!#� �)4!)%��� 3�$")(��&)� +�!#-"#-� .!��� -��%� �=*%I�����

Selimnâmesi’&�%;� 8)%��� ��%�� 8/!(���� &�')%�� &)� 1)$�%��$�"� ��%�3�"� ��-��4�� 3�$#%!��#'#�

&=-=�=!)���*��*.94�8#��/!/�/% (TSMK. H.1597-98; KUK, Yah. Ar. 1116) Eserde 1490-

`j��� 4#!!�%#� �%�8#�&�*�� &6�)" ��!�(#!#r. Yazmadaki resimler)� ��*#!&#'#�&�� ��**�-�

5)+"�-()�)&)��4�(�)8)%!)%��&)���!#-#*�.!&/'/�(�8�%#"!�%#?�(�%�3��*.�/!�%��&��/45/!�4�%�*�

Horasanî-��*#-+#�=8!/9(���)(�"!)"�-(�% (Res. 4) �;�)!�"�����+#*�3�1�&��4�9#!���")<!�8����

�)(�"!)4)��8�3�)&)�8�'&��"=$�84)�!)%, solda konuklar ve sultana içecek servisi yapan

3�$")(!�?��!#-#*�.!&/'/"/$��-%)(�8�3�)!)%�����*�!#9!�%#��+��&)��)(�"!)�"�-(�%;�(�%5/�-�3�

Page 84: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

58

`|����j������#�&#��www��`{w��Özbek 2004: 151-52; Mahir 2005: 51��>�'<#-U�'"�� vd.

2006: 61).

Kanunî döneminde Osman!#� ��%�4#��&�� 3�$#%!��"#-� �)1J4I� 3�"8)� 1)� &�1��!�%#�#��

%)8�"!)%����4�9�����**�-!�%#��=8!/�/?�&�3��8.�%���8"��!#�(�%�3��*.�/!/�4�$"�!�%&��&��

et*�8����3�88)((�%"�-(�%;���L)1I�-�3#� ��3��8"��!����.'!/�!*�8���%$�1 q6;�`j��x��8(���/!���

5)!"�-� 1)� -)3�%&)� *�!&#'#� 8=%)� �+��&)� *=(=93��)8����� "=&=%=� L!�(/�� 1)� *)�&�8��)�

��-��<#�(�4���)&�!)��W)(3/!!�3��%�L�U)!)����!)���%!�*()��8"��!#��/!(��!�%#�#��(�%�3!)%�����

��!�(#!&#'#� W�%8+�� �)�������� 3�$#%!��"�8#�&�� +�!#-"#-!�%&#%� q�(#!� � 1986; U�'"��-

���#�&#� `|�{�� `j�-4; Rogers 1988: 108-9; Mahir 2005: 54-55). �)8"�!)-)�� ��%�

-)3��")<�!�*� ��!�4#-#�#� 5)(�%)� �%�L������ 4�$&#'#� %)8�"!�� 1)� ()$3�9!�� .!�%�*� 3�$#%!�����

�)-� <�!(!�*� �/� )8)%��� %)8�"!)%���� 4�9��� ��**�-!�%� �%�8#�&�, daha önceden Nevâyî

&�1��!�%#�&��+�!#-"#-�.!�����**�-!�%�&��56%)1�4�9"#-(#%;

>)-� <�!(� 3�!��&)� (�8�%!��&#'#� ��!�-#!��� )8)%�����%��<�� <�!&�� Enbiyânâme’dir (Res. 5). 12

Cemaziyelevvel 965 (2 Mart 1558) 4#!#�&�� )%�(!#�3�((�(��/8/L�(�%�L#�&���*.94��)&�!)��

)8)%&)��&)"���4�%�&#!#-#�&���9)45�"�)%!)%�(�%�3��)�*�&�%�.!an dönemle ilgili 10 resim

bulunur (Cenova Bruschettini Kol.). (�(#!� `|�{�� j��� >�'<#� 1&;� �ww{�� |�x;� �*��<�� 1)�

=+=�<=�<�!(�*�4#9�.!"�8#���%�'")�?��/�<�!(!)%��� $;��/3�"")&�&)���8"��!#!�%���*�&�%�

.!��� 8=%)<����!�((#'#�&=-=�=!=%;� Osmânnâme �&#4!����!��)��&6%&üncü cilt, Katip Mirza

/4I� ��%�$I� (�%�L#�&��� *.94�� )&�!"�-(�%;� Enbiyânâme *.94�8#� �!)� �4�#� *.!)*8�4.�&��

�/!/�/%;� �8"��!#��#�� � � */%/!/-/�&��� `�w�� 4#!#��� *�&�%*�� &6�)"�� ��!�(��� ��� %)8�"�

bulunur. �)8�"!)%)� ��*#!&#'#�&�� `j`��&)�� 8.�%�� .%�8��!#� ��**�-!�%#�� 8�%�4�� (�-#&#'#�

��*#-+#� =8!/�/�/�� 8.�� ()"8�!<�!)%��&)�� ��%����� )!��&)�� +#*(#'#� ��!�-#!#%� qQ%/�)� `|����

216-���� >�'<#-U�'"�� vd. 2006: 98-|x� �.'�� )!)"��!�%#?� L�5=%� (�9!)%�?� %)�*!)%?�

)!��8)!)%&)*�� ��*#-+#� ��!�4#-?� �)1J4I� &�1��!�%#�&�*�� %)8�"!)%��� =8!/�/�/� ��#"8�(#%;�

Süleymanname �&#�&�*�� �)-��<�� <�!(� ���/��� �/!(��� �=!)4"���#�� `j�w-j�� 4#!!�%#�

�%�8#�&�*��&6�)"������!�(#% (TSMK H. 1517);���%1��!#��!������3�((#��!)���"�$���.%(�!�%#�

965 (Haziran sonu-�)""/$���-#�`jj�x�4�$#!���)8)%&)�56%=!)���!("#-�&.*/$�%)8�"?��)-�

1 !*�8���%$����%&)-����3���3"�89�#��3=*="&�%!#'#�&6�)"��&)���%1�����1�!��.!�%�*��(��"#-?���<�*���3��!)� � ��!�-�"�4#9� `j���&)� �8"��!#!�%��� 8#'#�"#-(#%;� �8(���/!��� 5)!�%*)�� &)� 4��#�&�� �)�%�$�&)*i Saray ��**�-3��)8��&)� 3�$#%!��"#-� .!��� %)8�"!�� )!� 4�$"�!�%#�#� 1)� �/� 4�$"�!�%&�� +�!#-��� 8���(+#!�%#�#�5)(�%"�-(�%;� �8(���/!�&�� *�!&#'#� 8=%)� �+��&)� �8"��!#� *�(�9� 8���(#�#� $)�5��!)-(�%)%)*� *�(*#&�� �/!/�"/-(/%�q���#�&#��www��`�|x;

Page 85: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

59

ay%#���**�-�(�%�L#�&���4�9#!"#-(#%;�>/���**�-!�% 5%/�/��%�8#�&����*#-+#� .%�8��I üslubu

&�� 56%")*()4�$;� q>�'<#-U�'"��� 1&; 2006: 100-1). >/� 4�$"�&�� �/!/���� (�3(�� +#*#-?�

&�1���(.9!��(#8#?��1�8�3�)!)%�?�)!+��*��/!!)%�?��-%)(�")<!�8!)%�?�8�1�-�8�3�)!)%��*.�/!/�*imi

%)8�"!)%��� ()$� *.�/"/$� *�98�"#�&�� .!��� %)8�"!)%)� =8!/98�!� 1)� �*.�.5%�L�*� �+#&���

�)�$)%!�*!)%���!)%�*���6!="!)%&)�(�%(#-#!�<�*(#%;�

�$#%!����� 4�$"�!�%� �%�8#�&�� 6$)!!�*!)� N�"I����� 1)� �)1J4I����� )8)%!)%����� �8"��!#�

��%�4#��&�� *.94�� )&�!")*� =$)%)� 8)+�!")8�?� 4��)� )%�(�(�� =8)4��� >�4*�%���#��

��%�4#��&�*�� L��!�4)(��� 6%�)*� �!#�&#'#�#� 568()%�%;� �/!(��� 1)� )�� 4�*#�#� .!��� 1)$�%��

�)1J4I����� 8���(� 3�"�8�� .!�%�*� �8!�"� (.9!/"!�%#�&�*�� =�=� .� *�&�%� 4�45#�&#%� *�?�

*)�&�!)%��&)�� 4=$4#!� 8.�%�� ��!)� 6%�)*� �!#��<�*� 3�"�!)%� .!arak görülürler. Öyle ki

`{;4=$4#!#�� �*��<�� 4�%#8#� .%(�!�%#�&��� �(���%)�� �/� )(*�� *�(!���%�*��=4=%� 1)� �)1J4I’nin,

�8!�"� (.9!/"!�%#�&�� 6%�)*� �!#��<�*� *=!(=%)!� ��%� ".&)!)� &6�=-=%;� ���%��� �"�V#�

ölümünden sonra �8"��!#���%�4#��&��/$/�<����%�8=%)�daha kabul görür. ��!=��8"��!#�

-��%!)%��&)�W/$/!I, Leylâ ile Mecnûn �&!#�)8)%��&)?��=%*?��%�9�1)��%���&�4�%!�%#�&��3)%�

��%��3=*="&�%!�%#��3�"�4)8��&)�.!���&)')%!�� -��%!)%�� 8�4�%*)�?��)1J4I�����&)� =8)4���

>�4*�%���#�� 56$&)8�� .!&/'/�/?� *)�&�� &6�)"��&)� � �8)� -��%!)%��� �(��ar görmemesine

3�4#L!��"�8#�#���!�(#%1 (Fuzuli 2000: 81-82).

>�%� �8"��!#� �=%.*%�(#� 1)� �4&#�#� .lan tarihçi Gelibolulu Mustafa Âlî2 ( ö.1600) ise

kendisini sürekli Nevâyî’nin yerine koyarak, o dönemdeki dengi olarak betimler. Sultan

���;� �/%�&�#�� Nevâyî’si 1)� 8�%�4� -��%�� .!"�� �8()'���� ()*%�%!�%;� ��-�&#'#� $.%!/*!�%�

�)(�<)8��&)� &)� �)1J4I�&)�� ()*� L�%*#�#�?� =8)4��� >�4*�%�� 5���� ��%� 3=*="&�%#��

&)8()'��&)�� 4.*8/�� .!�%�*� �4�*(�� *�!"�8#� .!&/'/�/� �)!�%(�%;� Âlî sürekli olarak

>�4*�%���#�� 8�%�4#�&��� 6%�)*!)%� 1)%)%)*� �8!�"� &=�4�8#�#�� *=!(=%)!� �+#&��� )�� 9�%!�*�

döneminin Timurlu!�%#n 8.�� &6�)"��&)� 5)%+)*!)-(�'���� 1/%5/!�%� qW!)�8<3)%� `||{�� ��?�

116, 146, 176, 195).

1 �!�L)� �%/��/����'#-!�%#?��/��)1�8�#�"/(!/�)("�-��&���$�"I?���%1�����3�*�(#�&��8�45#�56%)%)*�56�=!�%�3�(!#'#��/!&/�6$�=8(�&#��)1�4�?� .%�8���-�3#�#��56$&)8��.!"/-(/�q�`�-314).2 �4%#�(#!#���!5���+����*$;��/8(�L���8)�?�Gelibolulu Mustafa Ali, Ankara 1988; Cornell Fleischer, Tarihçi !"�.���������<���[���������#����<$�����.� (1541-`{wwx?�qU)1;��4!���%(�+x?��8(���/!����%�3��*L#��/%(���4#�!�%#?`||{;

Page 86: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

60

`j;� 4=$4#!#�� �*��<�� 4�%#8#�&��� �(���%)�� �8"��!#� *=!(=%� 3�4�(#�&�?� �"9�%�(.%!/*� .!"��

yolunda izlenen yol netice8��&)�)&)��4�(�?�8���(��1)���!�")�*�%-#��!5���%(�%;��>/�&6�)"&)�

&.'/� *=!(=%=�=� 4�*#�&��� (�*�9� )&)�� �8"��!#� ��%�4#� 1)� +)1%)8�� =8)4��� >�4*�%�� 1)�

�)1J4I� &6�)"��&)� 4�%�(#!��� *=!(=%)!� 1)� 8���(8�!� �(".8L)%��� �)�$)%����

5)%+)*!)-(�%"�-!)%&�%;� ��!�%#�� 4�%�((#'#� *=ltürel ve siyasi imgeyi kendilerine örnek

�!"#-!�%&#%;� Timurlu 8���(#�#�� 8.�� 9�%!�*� &6�)"!)%���� ()"8�!� )&)�� �/!(��� =8)4���

>�4*�%��1)�.�/�� 8�&#*� �%*�&�-#?�1)$�%�� 1)�)��6�)"!�� -��%���)1J4I?���%!�*()� 4�%�((#*!�%#�

*=!(=%)!� .%(�"� �!)� +�'&�-#� &�')%� �8!�"� 8�%�4!�%#�&�� �!5�4!)� (�*�9� )&�!"�-(�%;� � ��%�4�

56%)1!�!)%�� 1)� *�"�� �'�!�%� *)�&�!)%���� �)1J4I� �!)� 6$&)-!)-(�%)%)*� .�/�� �"�V#�&���

4�%�%!��"#-!�%&#%;�`jw�-�� (�%�3��&)� =8)4���>�4*�%���#�� )%�(�(�*�� 8�%�4#�&�� 8/!(��#��

4�*#�� &.8(/� 1)� 8�&%�#� q&���� �-!)%!)� 56%)1!�x� .!�� Kemalettin Hüseyin Gâzurgâhî

(�%�L#�&��� &)%!)�)�� �)<�!�8=�!-�--J*� q�-#*!�%#�� �)<!�8!)%�x� �&!#� )8)%?� �8"��!#��#��

�&)�!!)-(�%&�'�� *�-�!�*!)%)� &�**�(� +)*")8�� �+#8#�&��� 6�)"!�&�%;� ��=� 8/LI?� )L8��)1I� 1)�

8.4!/� �-#*!�%#�� 4�-�"!�%#4!�� �!5�!�� +)-�(!�� 64*=!)%� �+)%)�� �/� )8)%&)?� �)!+/*!/� 8/!(��#�

�)8/&� �!)� �/!(��� �)�<)%?� ��"/%�/�� (.%/�/� ��3%/3�/�� .'!/� ��%�3�"� ile Baysungur,

��%�*.4/�!/� 3=*="&�%#� N�3��-�3�#�� .'!/� ��%� >/&�*?� �**.4/�!/� 3=*="&�%#� �$/��

�8���#��.'!/���*/��1)�8.��.!�%�*�&����"/%!/�3=*="&�%#� =8)4���>�4*�%���le veziri

�)1J4I� ��!�(#!"#-(#%;� �8"��!#� *.!)*8�4.�)%!)%��� �)1J4I� )8)%!)%����� *.94�!�%#�#�

(.9!�&#*!�%#��%-�1�*�4#(!�%#�&���&����!�-#!#%;�1 >)4!)%�)4���)3")&���-���#��q6;`j|�x�"�!�

�)4��#�#�� *�4&�� 5)+�%�!&�'�� 3�<�$� &)L()%��&)� �)1J4I� &�1��#�#�� *�4&#�#�� �/!/�"�8#�

6!="=�&)��4�*!�-#*�`ww�4#!�8.�%����!)�-��%���*)�&�8�����1)�)8)%!)%�����*��/!�56%&='=�=�

gösterir (Uluç 2000: 254, 601).

=*="&�%!�%?� -��%!)%?� (�%�3+�!)%� 1)� 4�$�%!�%#�� 4��#� 8#%�� &)1!)(� �&�"!�%#� 1)� �'�!�%� &��

Nevâyî’yi 5=<=� 1)� 9%)8(�V�� �+#8#�&��� ".&)!� .!�%�*� �!#4.%!�%&#;� ��%�4#�� 8���(� �-!)%����

&=$)�!)")&)�6�)�+#*���>��=88��&)��'�8#�Q�$��L)%��'��q6;�`{w�x�*)�&�8����=�!=�-��%��!)�

6$&)-!)-(�%)�� 8�%�4� ")�8/9!�%#�&��� ��%�&�%;� ��&�%I� "�3!�8!#� �)3")&� ���� ��&=!5��I�

q6;`{�{x�"=&)%%�8!�*�*�&#!#*�1)�*�$�8*)%!�*�4�9"#-�8)+*�����%��=%.*%�(?�-��%�1)�3�((�((#%;�

��%�4�+)1%)8�4!)�4�*#��.!&/'/?�Dîvân�#�&���8"��!#��/!(��!�%#����;��/%�&?����;��)3")&�

�;��3")&�1)��'�!�%��4�$&#'#�-��%!)%&)���)!!�&�%;��-()��/�-��%���4�$&#'#�Dîvân-����#��î’nin

(H. 889) 1b-���8�4L�!�%#�&��-��%���&�%I?�Q�$��L)%��'���!)��)1J4I�4���!�"�1)��%L���8�3����

1 TSM �%-�1����wj�

Page 87: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

61

.!"�!�%#��+#8#�&����)�$)%� -)*�!&)�61)%�1)� �*�� �4%#� �)&)�&)� ()*�*�-�!�*�.!�%�*��)(�"!)%;�

��&�%I� ��*-��)�&I� (�%�*�(#��� =4)� .!��� �/� �*�� *�"!�'��?� �4�#� $�"��&�� �8!��� ��!�"#���

5)!)�� �8�"!)%�� ��%� �!)� Q�$��L)%��� &)� 1/%5/!�4�%�*� -��%� �!)� �'�� �%�8#�&�� ��'!��(#� */%�%;�

NJ"I������)1J4I�4)��(3�L)��4�$&#'#�Baharistân�#��q����� ;�`�``x?�Q�$��L)%��'���+���

3�$#%!��"�8#�6$)!!�*!)���!�"!#&#%�q���#�&#��ww�����-8; ���#�&#��ww���`�`-145; W)(1�<#�

2005: 267-9, 351�� >�'<#-U�'"��-Renda-���#�&#� �ww{�� �`�-13). Böylece Nevâyî

8�&)<)�)8)%!)%��)���$�%)�4�$#!�����%�-��%�.!"�*(���+#*#9�8���(�3�"�!�'���!)�&)�(�*�9�)&�!)��

��%�*�"!�*�*�$��"#-(#%;�

`j;4=$4#!� 8.�/�&��� �(���%)�� %)8�"!�� 6%�)*!)%���� 56%")4)� ��-!�&#'#"#$� �)1J4I�

)8)%!)%����� ��%� *#8"#� 4/*�%#&�� &�� ��38)&�!&�'�� 5���� 8�4�8�� .!�4!�%� 8.�/</� � �8"��!#�

8�%�4#��� 5)(�%�!"�-?� �/� �)')��� -��%��� )8)%!)%����� ��**�-3��)���� %)8�"� 9%.5%�"#���

�!#�"�8#�#� 8�'!�"#-(#%;� >/� &6�)"&)� -��%��� )8)%!)%����� %)8�"!�� *.94�!�%#�#�� 4�9#"#�

+�'&�-#� ��L)1I� 1)� �$�)*� 8�%�4!�%#�&�� &�� 8=%&=%=!"=-(=%;� ���%��� )8)%!)%��)?� &)1!)(�

adam!#'#��?� 8���(� 3�"�!�'��)� 1)� &��I "�84.�/��� &/4/!��� 8�45#� �)(�<)8��&)� 8/!(��� 1)�

8�%�4�)%*��#�(�%�L#�&���*=!(=%)!���%�".&)!�.!�%�*�6%�)*��!#�&#'#�56%=!=%;�

Page 88: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

62

�������������������� ����� �����������

�������������������������������������

�8!�"� (�81�%� 8���(#�&�� %)8�"!�� )!4�$"�!�%#�#�� 3�$#%!��&#*!�%#� ")%*)$��� 1)� &6�)"���

belirlenmesi?� 4�$"��#�� 3�$#%!��"�8#��� *�(*#&�� �/!/���� 8���(+#!�%#�� ()89�(�� 1)� *�"���

ad#��� 3�$#%!��&#'#�#�� .%(�4�� +#*�%#!"�8#� 4�$"��#�� (��#"!��"�8#� �+#8#�&��� +.*� �=4=*�

6�)"�(�-#%;�8)%!)%���%)8�"!��kopyal�%#�#��3�$#%!��"�8#�emek gerektiren 1)�"�8%�L!#���%�

�-(�%;� ��$"��#�� 3�$#%!��"�8#� 8#%�8#�&�?� *�(�9?� ��**�-?� <)(1)!*)-?� ()$3�9+�?� "=<)!!�&�

bi%!�*()� .%(�*!�-�� ��%� +�!#-"�� 4=%=(=%!)%;� Y�$"�!�%#�� ��%� *#8"#�&�� *)()�)� *�4&#�&��?�

3�((�(#�� 4�� &�� +.*� 8)4%)*� &)� .!8�� 8���(+#�#�� �"$�8#�&��?� *�"�� $�"��� &�� *�"��� �&#���

3�$#%!��&#'#�#���)!�%(�!")8��&)��&.!�4#?�4�$"��#��4�9#!&#'#�&6�)"�1)�")%*)$�8�9(��#%;�

Anca*� 4�$"�!�%#�� ��%� *#8"#� #8"�%!�4��#��6!")8�?� 3�$#%!��&#'#�")%*)$��� 8�4�8�� .!�4!�%�

8.�/</�)!�&)'�-(�%")8�?�4��&��4�$"��#����-*����%�")%*)$)�56(=%=!")8��5�����)&)�!)%&)��

&.!�4#� (�"�"!��"�"#-� 1)� 5�((�'�� 4)��� ")%*)$&)� )*!)")!)%� 4�9#!"#-� .!���!�%;��

��$"�!�%#�� *�"�!)%��&)� *)()�)� *�4&#� .!"�&#'#� 5���� ��%� +.'/�&�� ��%&)�� L�$!�� ��**�-�

56%)1�4�9"#-�1)�&.!�4#8#4!��&� +.'/�$�"���")%*)$!)%�����1)�=8!/9!�%#�#��()89�(��&)��/�

�)&)�!)%&)�� 6(=%=� 3�(�!�%� 4�9#!"#-(#%;� ��$"�!�%�� 8.�%�&��� )*!)�)�� %)8�"!)%� 1)4��

*�4#(!�%1, eserin ya9#!&#'#�&6�)"�1)�")%*)$���()89�(()�&�3��L�$!��&�**�(�5)%)*(�%�%;�

�8!/9� ()89�(�?� &6�)"��� �)')��sinin .%(�4�� *.�"�8#� �+#8#�&��� &�� +.*� 6�)"!�&�%;�

Resimlerin kompozisyonu, arka plan, L�5=%� (�9!)%�?� *#4�L)(!)%�?� ")*Jn, mimari,

*/!!��#!��� %)�*!)%� 5���� %)8"��� üslubu �!)� �!5�!�� ��%+.*� 6$)!!�*?� 4�$"��#�� 3�$#%!��&#'#�

&6�)"����)!�%!)�")8��&)�4�%&#"<#�.!/%;��4�#�)8)%���L�%*!#��=83�!�%#�#��*�%-#!�-(#%#!"�8#�

1)4�� �)�$)%� =8!/9� 6$)!!�*!)%����� &�')%� )8)%!)%&)� �%��"�8#� belirgin bir tarih, kesit ve

kentte uygulanan resim üs!/�/�/��4&#�!�("�4��46�)!�*���%�46�()"&�%;�

1 W;�U�'"��� ��.9*�9#� ��%�4# �=$)8�� �$��)� �{�� �.;!/� �"8)����� ���4�(=%!)%�K� �&!#� &.*(.%�� ()$��&)�q�8(���/!� ���1)%8�()8�?� `|�`x� =+� �4%#� ")%*)$&)� %)8�"!)�"�-� ��%� ��$�"I� Hamse’si��� (��#(#%;� 8)%��� �*��4)%��&)�*.94��(�%�3�����)!�%()��*.!.L.��56%=!=%;��**.4/�!/�3=*="&�%#��/!(��� �!�!�&6�)"��&)���%�$�&��3�$#%!��"�4�� ��-!����� 4�$"�� q`��jx?� �)�%�$�&)� �/!(��� ��*/��/�� 8�!(���(� 4#!!�%#�&�� �=4=*� *#8"#���(�%�!"�-�q`��`x�1)��)�%�$�&)���3��8"��!����8�!(���(#�#���!*�4#!!�%#�&��&����$#�"��4�(=%!)%���!)�)*8�*�<�!&��(�"�"!��"#-(#%;�8)%��;��)!�"�����)�%�$�8)L)%�4!)���%!�*()�8�%�4��5)!"�-�.!"�!#&#%�qU�'"��-���#�&#�`|�|��28).

Page 89: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

63

Bu bölümde �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)*�� �!I� �I%� �)1J4I� &�1��� 1)�

hamseleri =8!/98�!��+#&�����<)!)�"�-?�*)()�)�*�4&#��/!/�"�4���kopyalar da, üsluptaki

�)�$)%� 4�� &�� L�%*!#!#*!�%� &�**�()� �!#��%�*?� &�')%� -��%� 1)� 4�$�%!�%#�� )8)%!)%����� resimli

yazmalar#4!�� *�%-#!�-(#%#!"#-?� 3�$#%!��&#'#� ")%*)$!)%?� 8���(+#� �!#-1)%�-�� 1)� 8�4�8��

.!�4!�%#�� %)8�"!�� *.94�!�%#�� 3�$#%!��"�8#� 8#%�8#�&�*�� )(*�!)%�� �%&)!)�)%)*�

(�%�3!)�&�%�!")4)� +�!#-#!"#-(#%;� >/� ��'!�"&�� 4�$"�!�%?� 4�9#!&#*!�%#� &6�)"!)%�

�)!�%!)�)%)*�5%/9!��&#%#!"#-(#%;�

TSMK’de bulunan resi"!�� �)1J4I� *.94�!�%#� �+��&)� ��"/%!/ döneminden gelen tek

divan olan ��#��$%&-&��� (R. 805) Herat�(��3�$#%!��"#-(#%;�Safevî &6�)"��*.94�!�%#

Tebriz (H. 895, R. 803, R. 8041 ve R. 81wx?���%�$�q�;��w�x�1)�1580 civ. Horasan? (R.

�w�x� 5���� ")%*)$!)%&)� 3�$#%!��"#-� .!/9?� ��3� �8"��!� 1)� ��3� ��3"�89� &6�)"!)%�����

%)8�"� =8!/9!�%#�#� 6%�)*!)4)<)*� *.94�!�%&#%;� Üçüncü grup olan �8"��!#� &6�)"��

*.94�!�%#, �8(���/!�&��8�%�4���**�-3��)8��&)�3�$#%!��"#-!�%&#%;� �8(���/!�&��3�$#%!�����

bu kopyalarda �*�� L�%*!#� %)8�"� =8!/�/� �$!)�)��!")*()&�%;� >/�!�%&��� �!*�� Horasan’dan

�8(���/!��� 5)!)�� 1)� )%�(�(�� &�3�� +.*� =8)4��� >�4*�%�� 1)� �)1J4I� &�1��!�%#�#��

resimlerinde +�!#-��� ��**�-!�%#�� 8)%5�!)&�'�� ��*#-+#� =8!/9� q�;� 804, R.806, H. 983) ve

&�')%��&)��**.4/�!/��=%*")��&6�)"��&)��)$&�&)�56%=!)��=8!/�/�4��8#(���6%�)*(�%�q ;�

802) >/�!�%�&#-#�&��������)1J4I�!)%��&)����%��q�;��w�x�`{;�4=$4#!&���$�)*�46�)(�"��

�!(#�&�*��>/3�%��&��56%=!)��%)8�"�=8!/�/�/�4��8#(#%;�

Yazmalar#�� ��%� *#8"# Herat’ta haz#%!��"�4�� ��-!�"#-?� ��<�*� 8�4�8I olaylar sonucu

Timurlu 3=*="&�%!#'#� 8.��� )%"�- (1507), Herat önce Özbeklerin daha sonra da

Safevîlerin (1510) )!��)�5)+"�-(�%;�>64!)<)�4�$"�!�%&��+�!#-���8���(+#!�%��!)�3�"�!)%�de

<.'%�L�� .!�%�*� 4)%� &)'�-(�%irken, beraberlerinde eserlerin resimli *.94�!�%#�# ve

8���(+#!�%#�&��56(=%"=-!)%&�%;� )%�(�(����)�%�$�)�5)+)���/�8���(+#!�%&���1)�3�"�!)%&)��

��$#!�%#?��8"��!#��/!(��#�I. Selim’in (1512-1520) �)�%�$����!"�8#4!��(1514) bir kez daha

4)%� &)'�-(�%")*� $.%/�&�� *�!�%�*� �8(���/!��� 5)!"�-!)%&�%;� ����(+#!�%#�� 1)� )8)%!)%��?�

/!�-(#*!�%#�")%*)$!)%&)*����**�-3��eler���=%)(�"��&)�)(*�����%� %.!�.4��&#*!�%#� 56%=!=%;�

��"�"!��"�4���4�$"�!�%��5)!&�*!)%��4)���")%*)$!)%&)�%)8�"!)%� �!�1)�)&�!"�- .!"�8#,

1 ��&)<)� (�*&�"� 8�4L�8#� �)�%�$�&)� 3�$#%!��"#-(#%;� ��$"��#�� �+��&)*�� %)8�"!)%� �8)� �8"��!#� &6�)"��&)�4�9#!"#-(#%;

Page 90: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

64

k�"�� $�"��� �4�#� 4�$"ada birden fazla üslu�/�� 56%=!")8�� 8.�/</�/� 4�%�("#-?� bu da

&6�)"�1)�")%*)$�()89�(����5=+!)-(�%"�-(�%;

III. 1. ��"��" �$����

�!I� �I%� �)1J4I�����5�$)!!)%����� (.9!��&#'#� )�� )%*)�� Timurlu *.94�8#?� `�{j-{{� 4#!#�&��

ünlü hattat Sult����!���)-3)&I�(�%�L#�&���3�$#%lanan örnektir (RMK, Dorn 564). Ancak

�+��&)�+.*�5=$)!��()$3�9!)%��/!/�/%*)��%)8�"��/!/�"�$;��4%#<���/�*.94��-��%�(�%�L#�&���

&)%!)�")"�-(�%� q� .!��� `|jj�� ``�-129; Eckmann 1971: 253-269; Suleimanova 2001:

11). Daha sonra Nevâyî, Bedâyiu’l-Bidâye (Güz)!� �)4!)%��� >�-!��5#<#x?� Nevâdirü’n-

Nihâye q��&�%� �!��!�%#�� �.�/x� �&!#� �*�� &�1��� ()%(�9!)"�-(�%;� �)8�"!)�"�-� &�1��!�%#�

içinde en erken örnek Nevâdirü’n-Nihâye �&!#�&�1��#&#%� q�>��`||jx;� )%�(�=8!/�/4!��

4�9#!"#-�6 resim içeren, bugün bilinen ilk Timurlu kop4�8#�.!����/�4�$"�?��/!(����!��

�)-3)&I1 (�%�L#�&��� `��j-�w� 4#!!�%#� �%�8#�&�� �/!(��� =8)4������ 3�$��)8�� �+���

3�$#%!��"#-(#%� q�/5�<3)�*.1���ww`��j{-58; Suleimanova 2001: 11). Sultan Hüseyin’in

8�%�4� ��**�-3��)8����� ��-#� .!��� �ira*� ��**�-� &6�)"��&)� 3�$#%!���� bu yazmada

()$3�9!)%?� 4=*8)*� *�!�()!�� ��%� �-+�!�*!)� 4�9#!#%*)�, resimler saray �+��� 3�$#%!��"#-� &�')%�

4�$"�!�%&��� L�%*!#?� 6$)�8�$� ��%� =8!/9!�� 4�9#!"#-(#%;� ��!���!#*� .!"�4���

*."9.$�84.�!�%&�� &.'�� )!)"��!�%#� $�4#L� ��+�"&)� 1)%�!"�-?� L�5=%� (�9!)%�� �8)� 5)!)�)*sel

.!�%�*� �)(�"!)�"�-(�%;� ��4L��#�� �!(#�&�*�� 1)� =8(=�&)*�� �)4�(!)%��� .%(�8#��� 4)%!)-(�%�!)��

resimlerde iri figürler, özensiz arka plan manzara, figürlerin sade giysileri ve basit

kompozisyon (Res. 6), ��%)*� ��**�-?� >)3$�&� 1)� ��8#"� �!�� 5���� /8(�� ��**�-!�%#n

8�%�4&�� 3�$#%!�&#*!�%#� *.94�!�%#�� *�!�()8��&)�� .!&/*+�� /$�*(#% (Pugachenkova 2001:

15)2.

1 Sultanü’l-3�((�(���1)�*#�!)(=�!-küttâb ve zübdetü’t-küttab lakab#4!����#!����/!(����!���)-3)&I?��)8�3�1)�(�!�*� 4�$#&�� =�!=� >�4*�%�� &6�)"����� 6�)"!�� 3�((�(!�%#�&��&#%;� �!�� ��%���� Mecâlisü’n-Nefâyis �&!#�eserinde, !&)#��%#��/� <"'$�� ������� � #$������� ���^��� $�����#� ��.����� )�..��#�� ��.�������������#��/�5�.��.��$��$�$��)$�$������1��.������������..���?�-)*!��&)�5)+)%�q�)1J4I��ww`�����-473).Baburname�&)�>�4*�%��1)��)1J4I��+�����%�+.*�*�(�9� �8(��8�3�)((�'�?�3)%�5=��>�4*�%�� �+���.(/$?� ��)1J4I��+��� 4�%"�� �)4�(� 4�$&#'#� ��!�(#!#%� q�%�(� `|�{�� ��jx;� >�4*�%��#�� *=(=�3��)8��&)� +�!#-��� 8���(+#?� .�/��6!="=�&)��8.�%���)4�J�I� ���#��3�$")(��)�5�%"�-?�`j`��4#!#�&��&��1)L�(�)("�-(�%�q�*�#4#*��ww���{�x;2 �>��`||j�&)*��*.94��#��`�;�4�9%�'#�&���/��/$�LL)%� ���#��|��¢`j`��(�%�3!��"=3%=��/!/�/%;�`�j��ile 186b. yapraklar da resimler �+����.-��#%�*#!"#-(#%;�

Page 91: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

65

��<�*� 4��)� �4�#� &6�)"&)?� �/!(��� >�4*�%���#�� 1)� � �)1J4I����� &�1��� *.94�!�%#�&��

56%=!)�� 1)� &�3�� 8.�%�� &�� �8"��!#� 1)� ��L)1I� 8�%�4!�%#�&�� 3�$#%!���<�*� .!��� kimi

eserlerin %)8�"!)%��&)� �$!)4)<)'�"�$� =8!/9?� &�')%� ")%*)$!)%&)� �)!!�� ��%� &6�)"� (�*!�(�

)&�!")8�� �+#8#�&��� =$)%��&)� 6$)!!�*!)� &/%/!�<�*� .!��&#%;� 1490 <�1�%#�&�� Hüseyin

>�4*�%�� �+��� 3�$#%!����� ��%� Nevâyî divan# *.94�8#� q���� �;� j��wx1, tez malzemesi

�+#8#�&��� 6�� 6%�)*lerden biridir. Bu eserde, ilk örneklerini ��"/%!/� 8/!(��#� =8)4���

>�4*�%���#�� �=%*+)� -��%!)%��&)�� .!/-��� 1485 tarihli (PBN suppl. Pers 993) ve ������

�|�� q��4#8� 1492) tarihli (TSMK EH 1636) (Res. 7) Divân-�� $���î kopya!�%#�&�

56%&='="=$�&)*.%�(�L�1)�$�%�L�=8!/9�*/!!��#!"#-(#%.

����&)� �/!/���� �/� *.94��#�� <�!&�� 8�4�3� &)%�&)�&�%;� A!(#�� 4�!&#$� $)�<�%)*� �!)�

+)1%)!)�"�-��.%&=%=���+��&)�-)"8)�1)�*6-)�)�(!)%���&#-#�&�*� *#1%#"�&�!!#��!��&��"�1��

%)�*!�� ��*�� */-!�%#� 56%=!")*()&�%;� �+� *�9�*(�� �8)� *�(�#� ()*��*� /45/!��"#-(#%;� ��<�1)%(�

zemin üzerinde kahverengi rumili &�!!�%�56%=!=%;���'#(�$)%)L-��!#&#%; 200a. yapraktaki

*)()�)�*�4&#�&���3�((�(#�#���/!(����!����4��I2 .!&/'/�.!&/'/���!�-#!#%;����$"�&�� )%�(�

=8!/�/4!��4�9#!"#-�biri takdi"�8�4L�8#�.!"�*�=$)%)� �-%)(?� +evgân oyunu, av, Yusuf ve

Züleyha konulu {� %)8�"� �/!/�/%;� �$)!!�*!)� 4;� ���&�*�� %)8�"&)?� 3=*="&�%#�� *6-*=�

6�=�&)�4�9#!����-%)(�")<!�8��<��!��&#%#!"#-(#%�(Res. 8);��6-*=��9)�<)%)�1)���!*.�/�&���

��*��� *�&#�!�%� �-�'#&�*�� )'!)�<)4�� �$!)")*()&�%;� 41��#�� 6�=�&)� oturan hükümdar,

*�%-#8#�&�� &�� *.�/*!�%#� 1)� "=$�84)�!)%� �/!/�/%;� ��<)� 1)� $�%�L� L�5=%!)%?� )!��8)!)%&)*��

��*#-+#� ��!�4#-?� ��!*.�!/� *6-*?� ��3+)� +�(�?� 4=$)4!)%&)*�� 8=8!)")� (�%$#?� *."9.$�84.�?�

Divân-�� $���î *.94�8#�&�� (�*&�"� 8�4L�8#�&�� �/!/���� %)8"�� 3�(#%!�(#r. Genellikle

8�4L��*)��%#�a 4)%!)-(�%�!"�-�çini bezemeli balkonundan ya da penceresinden figürlerin

��*(#'#���)�$)%�*6-*�(�81�%!)%���4�#�4�$"�&��+)15J�3 ve Züleyha4 ile ilgili sahnelerde de

görülür.

Filiz U�'"���#�� �)!�%((�'�� 5���� q`|��), geç 15. y=$4#l Timurlu 8���(#� *�98�"#�&�?�

Behzad�#�� ��**�-3��)8��&)�� L�%*!#� .!�%�*� 4��)� 8�%�4&�?� &�3�� +.*� ()$3�9� �!��#�&��

��-�%#!#���**�-!�%�(�%�L#�&���.!/-(/%/!����/�=8!/9?���-(�� =8)4���>�4*�%��.!"�*�=$)%)�

1 Aksu 1988: 352 �/!(��� �!�� ��4��I?� =8)4��� >�4*�%���#�� *=(=93��)8��&)� 56%)1� 4�9��?� �)8�3� 1)� (�!�*� 4�$#&�� /8(�� ��%�3�((�((#%;��>�4*�%���#��+.</*!�%#���&)%8!)%�1)%"�-?��)1�4��")<!�8!)%��)�*�(#!"#-(#%�q�*�#4#*��ww���{�x;3 �����;�j�70 y. 93 b4 �����;�j��w��4;�`�`��

Page 92: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

66

�)1J4I� 1)� � N�"I� &�1��!�%#�#�� %)8�"!�� *.94�!�%#�&�� 8#*!#*!�� 56rülür. Figürlerin

çevresindeki keskin konturlar, zarif figürler, mimarî mekân tasvirlerinde dekoratif

��!�(#"� (�%$#� �/� =8!/�/�� *�%�*()%�8(�*� 6$)!!�*!)%�&�%;� )%�(�(�� >)3$�&� (�%$#�#�� 4��#�&��

görülen bu ikinci üslup, özellikle -��%!)%���&�1���*.94�!�%#�#��+���()%<�3�)&�!"�-(�%;��I1J��

=8!/�/� &�4)� �&!��&#%���!)<)'�"�$?� )%�(�(�� � >)3$�&�#�� 4�%�((#'#� 5)!)�)'��� &#-#�&�� ��%�

%)8�"� ��!�4#-#4!�� +�!#-��� %)88�"!�%#�� .!/-(/%&/'/� �/� (�%$1, daha sonra Safevî ve

�8"��!#�8�%�4!�%#�&��3�$#%!�����benzer )8)%!)%���*.94�!�%#���&a etki edecektir.

�4�#�4#!!�%&�� )%�(�(�� =8)4���>�4*�%���#��*=(=93��)8��&)�/45/!�����&�')%���%�=8!/9�

ise =�!=� ��**�-� Behzad2 (ö. 1535-36) 1)� 6'%)�<�!)%����� )(*�8�� �!)� 5)!�-�%3. >)3$�&�#��

)(*�!��.!&/'/�bu )%�(�=8!/�/��!)�4�9#!"#-�olan en eski resimli Nevâyî hamsesi *.94�8#�

ise, Receb 890 (Temmuz-�'/8(.8�`��jx�(�%�3��&)� )%�(�(��*.94��)&�!"�-(�%;�Eser 901/

`�|j� (�%�3��&)� =8)4��� >�4*�%���#�� .'!/� >)&�=$$�"��� �+��� )%�(�(�� %)8�"!)�"�-(�%;�

>/5=�� 4�$"��#�� Leyla vü Mecnun ")8�)1�8�� �§���&)� q�/%*� �8;� �x?� &�')%� dört

mesnevi ise OBL’de (Elliott 287, 408, 317 ve 339) bulunur. 13 resim içeren yazmada

=8)4���>�4*�%��&6�)"�����=�!=���**�-!�%#�>)3$�&?��J8#"��!�?���%���/$�33��?��)43�

��&)3���3"/&�/���%�!�%#�&���/!/�&/'/���%�5%/�/��+�!#-(#'#�*��/!�)&�!�%;� qEthe 1930:

1196-98; Binyon vd. 1933: 96-97; Robinson 1955: 263-270; Robinson 1980: 116-7;

Bahari 1996: 156-65; Roxburgh 2005: 244-5).

>)&�=$$�"��� �+��� 3�$#%!����� �/� 4�$"��#�� resimleri���� ��()!�'�?� 8�%�4� ��**�-!�%#�

(�%�L#�&���3�$#%!��&#'#�#� 568()%�% (Res. 9). Behzad üs!/�/�/�� )(*�8�� �!(#�&��3�$#%!�����

1 PBN. supp.turc 993, Divan-�� $����?� )%�(?� �/!(��� �!�� �)-3)&�?� `��j?� �%)8�"?� �;�;�;� �;� j��w?�Garaibü’s-Sigar?� )%�(?� �/!(��� �!�� ��4���?� �/!(��� =8)4��� ��%$�� �6�)"�?� {� %)8�"?� �;�;�;� �;� j{{|?�Garaibü’s-Sigar, Herat, Alaa&&��� �/3�"")&?� �)<)�� |�w¢� ��4#8� `j��?� {� %)8�"?� ����;� �;� �w�?�Garaibü’s-sigar, Tebriz, Çelebi el Kayinî, 939/ 1532-33, 12 resim, TSMK. E.H. 1512, !��.��� �-tayr,�8(���/!?��/3�%%)"�|�`¢��/��(�`j`j?�`{�%)8�"?�����;� ;�`j|�-98, Selimnâme?��8(���/!?�`j�w�!��4#llar,24 resim, K.M.K Ms. 3, Garaibü’s-sigar?� �8(���/!�?� �<#� Muhammed ibn Malik Ahmed Tebrizî, 938/ 1531-32, 11 resim, TSMK. H. 983, Garaibü’s-sigar?��8(���/!?�`j�w�!��4#!!�%?�{�%)8�"?�;�;>, Cod AF. 92, �)43��)"�!� .<)�&I ��1��#?� �8(���/!?� U�L(� 8�4L�� %)8im, 910/ 1504-5, 12 resim, TSMK. H. 987, Cami�����?��8(���/!?�`j�w-30 civ., 10 resim, Cambridge, Trinity College, Cami Hamsesi, Tebriz, 937/ 1531 qU�'"���`|������`-41).2 ��4��*!�%&�� ��"/%!/!�%#�� 8.�� � &6�)"����� )�� �4�� (�81�%� 4�9��� 8���(+#8#� .!�%�*� 568()%�!)�� 8���(+#�>�4*�%���#��*�(��&J%#���%�*���**�-� (�%�L#�&���3�"�4)�)&�!"�-(�%;��#8�� 8=%)&)�5)!�-")�568()%)����**�-?�6�<)��)1J4I�����3�"�4)8��&)�+�!#-"#-�&�3��8.�%���8)� =8)4���>�4*�%���#��3�$")(��)�5�%"�-(�%;� )%�(�#��`jw��&)� �)4�J�I��/3�"")&� ��� (�%�L#�&�� �!#�"�8#�&��� 8.�%�� &�� �/%�&�� *�!"#-?� ��L)1�!)%��� )%�(�#��!"�8#�&�����%�8=%)�8.�%��&���)�%�$�)�56(=%=!"=-(=%�qU�'"���`||���`��- `�|���*�#4#*��ww���`{�x;3 >/� 5%/�/�� %)8�"!�� *.94�!�%#�#� � � 3�$#%!�&#'#� )8)%!)%� �%�8#�&�� ��&������ Bostan ve Gülistan�#?� ��$�"��Hamsesi, Emir Hüsrev Dehlevî �����{ �((�%�#��!��.����������#�5)!�%�q���!�`||j��`��-4).

Page 93: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

67

bu resimlerde, kompozisyon, renkl)%� 1)� �-+�!�*� $)�5��&�%;� �+�")*Jn sahnelerinde arka

9!��&��56%=!)��+���!)%!)��)$)!��*6-*�&/1�%!�%#�&6�)"����)')��8����4��8#(#%;�Birer portre

5���� )!)� �!#��%�*� 6$)�!)� çizilen figürler, zengi�� &.'�� ��!�(#"!�%#?� �1!/� �!)� ��3+)4��

��%��%��&)�� �4#%��� *.%*/!/*!/� 4=*8)*� *�9#!�%?� 5=�!=*� 4�-�"&��� 8�3�)!)%� �/� &6�)"�

Herat saray üslubunun Behzad etkisindeki üslubunun (�9�*�6$)!!�*!)%����4��8#(#%;�

Q6%=!&='=� 5���� �)1J4I����� )8)%!)%�� *)�&�� 4�-�&#'#� +�'&�� %)8�"!)�")4)� ��-!�"#-(#%;�

%*)��6%�)*!)%�&�3��8#%�&���.!"�*!����%!�*()?�&�3��8.�%��4�9#!���6%�)*!)%�nitelikli saray

��**�-!�%#�<��4�9#!"#-(#%;���3��+.*�3�"8)!)%���%)8�"!)�")8��&)�56%)1!��>)3$�&�5%/�/�

�!)� &�1��!�%#�� %)8�"!)�")8��&)� 56%)1!�� ��*#-+#� 5%/9?� �*� L�%*!#� =8!/9!�� �4�#�

��**�-3��)&)� 3�$")(� 1)%"�-!)%&�%;� Divân-�� $���� *.94�!�%#4!� �4�#� =8!/98�!�

6$)!!�*!)%�� 568()%)�� ��*#-+#� )%�(� =8!/�/?� �)1J4I� 6%�)*!)%��&)� &)� &�3�� L�$!��

()*%�%!��"#-�.!���=8!/9(/%;�Timurlu &6�)"��)8)%!)%���%�8#�&�?��/5=�������&)��/!/�an

�/�*.94�?���*#-+#� )%�(�=8!/�/�/��Timurlu )%�(�#ndaki son örneklerden biridir.

III. 1. 1. Timurlu Hamilerin S&'��()*+,��-)/';<���������-�ebâb (R. 805) (Kat1)

Yazma 910/ 1504-1505 tarihinde �&#���!��")4)����%�*J(�9�(�%�L#�&����8(��8�3�)&�!"�-tir.

Eser, Türkiye’deki tek ��#��$%&-�ebâb *.94�8#� .!"�8#� ��*#"#�&��� 6�)"!�&�%;1

�+indeki 12 resim?� 4�$"��#�� �8(��8�3#4!�� �4�#� (�%�3()� 4�9#!"#-� .!"�!#&#%; ��$"��#��

%)8�"!�� !�*)� <�!&�� `j�w�!�� 4#!!�%&�� �8(���/!�&�� 4�9#!"#-� .!"�!#&#%� q���#�&#� `|���� ��{x;�

Siyah ze"��)��!(#��4�!&#$�8�%"�!�&�!!�%�=$)%��&)�%.$)(�+�+)*!)%�1)�%/"�!)%!)��)$)�"�-(�%;�

��!#9!�� +�!#-#!"#-� 56"")� -)"8)� 1)� *6-)�)�(!)%�� �!(#�� 4�!&#$�� �.4��"#-(#%;� ��$"��#��

!�*)� <�!&��&)� 4)%� �!��� (�81�%!)%��� �8"��!#� &6�)"��&)� 4�9#!&#'#� 864!)�")*()&�%;� Zeren

���#�&#��#�� ���5��I� �=%*� ��(�9� ��9!�%#�#�� %*)�� �%�)*!)%�K� ��-!#*!#� "�*�!)8��&)�

)8)%��� <�!&����� 1)� (�81�%!)%����� `j�w�!�� 4#!!�%&�� �8(���/!�&�� 4�9#!"#-� .!���!)<)'��

�)!�%(�!"�-(�%;� ��*!)���� !�*)� �+� *�9�'#�&a melek tasvirleri görülür (Res. 11). Benzer

=8!/9!��4�9#!"#-�&�')%�ciltler, ����� ;�|����/"�%�!#�Dîvân-��>âmi ve TSMK 1597-98

�/"�%�!#�Selimnâme �=83�8#�&��&��56%=!=%;

1 ��')%�*.!)*8�4.�!�%&��%)8�"!����#��$%&-&��� *.94�8#���%�8(!��"�"#-(#%;�Q)�)!!�*!)�Garaibü’s-sigar,Hazainü’l Meani, ya da Nevadirü’n-Nihaye *.94�!�%#��/!/�/%;�

Page 94: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

68

��#��$%&-�ebâb *.94�8#�#�� "�*!)���&)� .%(�&�� &�$!)%�� =8(=�)� .(/%"/-� �¢�� 9%.L�!&)��

8�4�3�)!��8)!�?�(�+!#�")!)*�)!!)%����8�'&�*��")!)')�/$�("#-?�8.!�1)�8�'#�&�*��")!)*!)%�&)�

4��)��¢��9%.L�!&)��4�%#�/$��"#-���%�-)*�!&)�.%(�&�*��")!)')��+��&)�")41)�.!����*��(���*�

/$�(#%;� !��8)!)%��&)�� /$/�� L�4.�*!/� */%&)!)!)%��� 8�%*(#'#� ")!)*!)%��� ��-!#*!�%#� 4.*(/%;�

(%�L!�%#�&�� 4)-�!� %)�*!�� +��� �/!/(!�%#� 56%=!=%;� �ake ön iç kapakta hükümdar ile

*.�/*!�%#�#�� *�(#!&#'#� ��%� �-%)(� ")<!�8�� <��!��&#%#!"#-(#%;� (Res. 12) Resmin merkezine

4)%!)-(�%�!"�-� 3=*="&�%� ��8�"�*!#� 1)� �4�*!#� �!(#5)�� (�3(#�&�� 8�*����� 1)%&�'�� -�%�9�

*�8)8���� �!#%*)�� �)(�"!)�"�-(�%;��'#�&�� 1)� 8.!/�&�� .(/%an konuklar da ellerinde içki

*�8)!)%�4!)�56%=!=%;��)8"����!(�*#8"#�&��3�1/$/��)(%�L#�&��"=$�84)�!)%��/!/�/%;��%*��

iç kapak yine lakedir. Ancak burada hükümdar#���1�")<!�8��(�81�%�)&�!"�-(�%1 (Res. 13).

�/%/�</� %)�*!�� �!(#�� 4�!&#$!#� $)"��&)� 3=*="&�%� �(#� =$)%��&)� *#!#<#4!�� �8!��#�� ��-#�#�

*)8)%� ��-*�� ��%� �1<#&�� �4�#� �8!��#� 8#%(!�"#-?� */4%/'/�&��� 4�*�!�4�%�*� �#+�*�

8�9!�"�*(�&#%;��/*�%#&�*�� =+��1<#�&�'�*)+�8�� 1)� (�!*�4)�.*� 4�'&#%#%*)�?�%�!�%#�&�����%�

9�%8� *�+"�*(�&#%;� �� �!((�*�� �(!#� �1<#� �8)� *�+��� <)4!���� .*� �(�%;� (%�L(�� *�+#-���

3�41��!�%�1)�+�!#!�%#���%*�8#�&��5�$!)�)���8!���56%=!=%;�

��$"��#�� %)8�"!)%�� �!)� �!5�!�� en önemli 4�4#�� 4��)� W;� U�'"���#�� Divan-�� $���î

*.94�!�%#� �!)� �!5�!�� makalesinde geçer (1978). Resimler Hüseyin Baykara döneminde

)%�(�(�� 3�$#%lanan Dîvân-�� Hüseynî kopya!�%#4!�� �4�#� =8!/9(�� 4�9#!"#-(#%;� Sözgelimi

y�$"��#�� (�*&�"� %)8�"!)%��&)� �-%)(� 8�3�)8�� <��!��&#%#!"#-(#%. H=*="&�%� 1)� *.�/*!�%#�

içki içer, müzisyenleri dinler (Res. 13);���%-#�8�4L�&�*��*6-*=��9)�<)%)�1)���!*.�/�&���

bakanlar olay#��$!)")*()?�3�$")(!�!)%�&)�4�4)<)*�(�-#"�*(��1)�"��5�!&��)(�9�-�%")*()&�%.

>�3+)�*�9#8#�&��bir "/3�L#$��)*!)")*()&�% (Res. 14). )")���4�#�4�9#!"#-��enzer �-%)(�

sahneleri Divan-�� $����’nin *.94�!�%#�&��&���/!/�/%;2 B�3+)��+��&)*��*6-*?�&#-��+#*#*�

balkon ve pencereden bakan *�&#�!�%� 3)%� =+� 4�$"��#�� %)8�"!)%��&)� &)� .%(�*� .!�%�*�

*/!!��#!���".&)!&�%. ��%�4#����3+)8��&)�)(�9�-�%")���%�8�kopya8#�&��1�%*)� (Res. 15),

*�9#&�*��"/3�L#$�&���8(���/!�kopy�8#�&��56%=!=% (Res. 7).

1 T�81�%����.4/(!�%#�`|�¡`wj�""2 TSMK EH. 1636, 2a; PBN Pers 993, 3a

Page 95: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

69

Eserde resimler, 8�4L��#�� .%(�8#�� 4)%!)-(�%�!"�-(�%;� Kompozisyon genellikle dikine

5)!�-")�568()%�%;1 �1?��-%)(?�")43��)?� $;��/8/L�*.�/!/�8�3�)!)%&)�resimlerin metinle

��'!��(#8#�.!&/*+��8#*#&#%;� Resimlerdeki hükümdar/ bey, Leyla ile Mecnun, Yusuf gibi

ana karakterler belirgin biçimde gö8()%�!"�-(�%;� A+#*� 3�1�&�� 5)%+)*!)-)�� .!�4!�%#��

betimlen&�'��8�4L�!�%&�?�&.'��*=+=*�.(�6�)*!)%�4!)�&.���"#-���%� ()9)� �!)� ()"8�!�)&�!�%;�

Q6*4=$=�&)��!(#��4�!&#$�*/!!��#!"#-(#%;�>/�4�$"�&�*���+#*�3�1��8�3�)!)%��`�|w�(�%�3!��

Gara’ibü’s-S�'��2 *.94�8#�&�*���+#k hava sahnelerinden daha sadedir. ����&)*���1�1)�

çevgâ�� 8�3�)!)%�� .!&/*+�� *�!���!#*� �)(�"!)�"�-(�%;� �%�)'��?� �8(���/!� Üniversitesi

*.94�8#�&�� 4;|�� ��&)*�� +)15J�� %)8"��&)� &6%(� +)15J�� .4/�</8/� �!)� ��%� +)15J���$#��

%)8"���.%(�8#���4)%!)-(�%�!&�'��8�3�)&)?�8.! *6-)&)�4)%��!���*6-*?�9)�<)%)&)����*��!�%?�

()9)���� 5)%�8��&)�� .4/�/� �$!)4)�� 8)4�%<�!)%� �!)� ")3()%� (�*#"# (Res. 16)?� �.9*�9#�

*.94�8#�&��4)%����8�&)<)� �*���(!#�.4/�</�/��1)� ()9)����5)%�8inden bakan izleyiciler ve

çevgâ���$#�� 56%=!&='=� ��8�(� ��%� ��!�(#"�� �#%�*#% (Res. 17) W�5=%� (�9!)%�?� �(!�%#��

9.$�84.�/?� )!��8)!)%&)*�� ��*#-+#� ��!�4#-� &)1�"� )&)%*)�� ��!�(#"&�ki sadelik ön plana

+#*�%;

�-%)(?��)4!���!)��)<�/�?��/8/L��)45�"�)%����8�(#!"�8#�*.�/!/�8�3�)!)%&)�56%=!)��*�&#��

L�5=%!)%�� &/%/-?� )!��8)� 1)� ��-!#*!�%#�&�*�� �4%#�(#!�%&�� Divan-�� $���î *.94�!�%#4!��

benzerdir. y;� `j`� ��&�� 56%=!)�� �/8/L� �)45�"�)%���� 8�(#!"�8#�#� <��!��&#%��� %)8min

üslubu ile (Res. 18) `j`j� (�%�3��&)� 3�$#%!����� W)%�&=&&��� �((�%�#�� !��.��$%.-tayr

*.94�8#�&�*��%)8�"!)��)�$)%!�*�(�-#%�q����� ;�`512) (R.19) �)1J4I�*.94�8#�&��()*�

8�4L�&�� ��!�(#!��� 3�*�4)� �((�%�#�� *.94�8#�&�� �*�� �4%#� 8�4L�4�� �6!=�"=-?� 6$)!!�*!)�

4;����&)��=!)43���#��9)�<)%)&)�� ��*(#'#� *6-*?� *�9#�#�� ��+�"�?� 4;����&�*�� -�3#�� (�3(#?�

.(/%/-� ��+�"�� 1)� 3�%)*)(�?� )!��&)� �9!�*!)� �)*!)4)�� 4�-!#� *�&#�?� �%*�� 9!��&�� )41��#��

9)�<)%)8��&)��56%=!)���!(#��4�!&#$�$)"���=$)%��)�4�9#!"#-�/+!�%#�4/*�%#�&.'%/�*#1%#!���

&)*.%�(�L� +�+)*!)%?��)1J4I�*.94�8#�&���3�%)*)(!)� 4�9#!&#'#�#�&=-=�&=%=%;� �/3()")len

R.805’i gören ya da R. 805’t)� +�!#-��� ��**�-!�%#�� =8!/�/�/� ��!)�� ��**�-� !��.��$%.-

tayr�#�%)8�"!)"�-�.!"�!#&#%;�

1 ��&)<)��|�;� 4�9%�*(�*��+)15���8�3�)8��&)�*."9.$�84.��4�(�4�5)!�-")�568()%�%;��4%#<���/%�&��")(��-%)8�"��!�-*�8��)�&)�%�8(!��"�"#-(#%;�2 �����;�j��w?�|���q+)15��x?�`{{��q�1x

Page 96: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

70

W�5=%!)%�$�%�L?�4/1�%!�*�4=$!=�1)�*#%"#$#�4���*!#&#%;��)�*!)%�.!&/*+��<��!#&#%;��$)!!�*!)�

!�<�1)%(?� *#%"#$#?� 4)-�!� 1)� 8�%#� 6�)� +#*��� %)�*!)%&�%;� ��L(��!�%&�� 1)� )!��8)!)%���

�4%#�(#!�%#�&�� 56%=!)�� *#%"#$#� 1)� !�<�1)%(� %)�*!)%?� �!*� ��*#-(�� L�%*� )&�!�%. Elbiselerin

=$)%��&)��!(#��4�!&#$!��4�9#!"#-�1)���<)���%��-+�!�'���8)%5�!)�&�'��8=8!)")!)%�56%=!=%;���+�

mekân resimlerinde (�-!#*� $)"��� =$)%��&)� genellikle sivri kemerli bir eyvan içinde

gösterilen kompozi84.�!�%&�� *)")%!)%��� �+�� *#1%#*� &�!� %/"�� *�%#-#"#� �!)� �)$)�"�-(�%;�

(Res. 20) Mimarî mekâ�!�%#��<)93)8��*�"��$�"���+����1)�8#%!#�(/'!���)$)")!���*)���*�"��

$�"���&��*)8")�(�-(#%.

�)1J4I� &�1��#�&�*�� %)8�"!)%��� 86$� *.�/8/� )&�!)�� Divan-�� $���î kopyala%#�&�*i

resimlerden en büyük far*#� *�!���!#*� .!"�4��� 8�3�)!)%?� ()"�$� �-+�!�*?� %)�*!)%���

(.�!�"�4��5�&�!")&)��8=%=!")8�?�&�3��8�&)�1)���!�-#!#%�*."9.$�84.�?�*�"��8�3�)!)%&)�

figürlerin yüzlerinde görülen ifadedir1.

Yazma�#�� (�81�%!)%��)� =8!/9� �+#8#�&��� )�� �)�$)4)�� 6%�)*� �/5=�� ����&)� �/!/����

tarihsiz bir Dîvân-�� >âmi’nin resimleridir2. �((�(� %)8�"!)%� �+��� �.-� 4)%� �#%�*"�"#-?�

%)8�"!)%� ")(���� =$)%��)� 4�9#-(#%#!"#-(#%;� >/� &/%/"?� 4�$"��#�� �8(��8�3#� �!)� %)8�"!)%���

�4�#� 4)%� 1)� $�"��� &�!�"��&)� 4�9#!"#-� .!"�&#'#�#� � &=-=�dürür. Bu divanda tasvir

)&�!"�-� .!��� �-%)(� ")<!�8!)%�� (Res. 21), çevgân ve av sahneleri �%&)!)&�'�"�$� )8)%���

%)8�"!)%�4!)� �4�#� ��!�4#-#� 4��8#(#%;� �#%"#$#� 1)� "�1�� %)�*!)%&)*�� &�!�"!�� 3�L�L� 8�1%��

�)(�"!)�)�� ��-!#*!�%#��� 8�%#!��� ��%� /</� &#-�%#&�� *�!��� �)4�$� 8�%#*!�%#� L�5=%!)%���

ellerindeki hareketlilik ve yüzlerindeki jestler �;� �wj�&)� +�!#-"#-� .!��� ��**�-#�?� &�3��

8.�%���8(���/!�8�%�4���**�-3��)8��&)�&)�+�!#-"#-�.!���!)<)'����&=-=�&=%=%3.

910/1504-j�(�%�3��&)��8(��8�3�)&�!)��)8)%���%)8�"!)%�?��=4=*�.!�8#!#*!a Herat’ta Baykara

ve Nevâyî &�1��!�%#�#�3�$#%!�4��?�>)3$�&�)*.!=�&)��5)!")4)�?�"/3()")!)��&�3��+.*�

%)8�"!�� 4�$"�!�%#�� ()$3�9�1)�8=8!)")8��&)�+�!#-"#-�.!�����**�-!�%#���%�8#�&��4)(�-"�-�

��%� 8���(+#� (�%�L#�&��� 4�9#!"#-� .!"�!#&#%;� ��<�*� �/� ��**�-, Baykara ve Nevâyî’nin

3�4�((��.!&/'/�&6�)"&)�4�9#!���&�1���*.94�!�%#�&��+�!#-"#-?�4=*8)*�8�%�4�=8!/�/�&��

1 TSMK R. 805, 24a, 81b2 ����� ;�|��?���%�3�1)�3�((�(� �8"��(�-#"�4���*.94��#��`�;�4�9%�'#�&����%�3�"���-���#���&#?�`|�;�1)�jj�;�4�9%�*!�%#�&���8)��/!(������;��3")&���� ;�```j�(�%�3!��<=!/8�"=3%=�1�%&#%�q�"����`|�|�`wwx;3 �"���?� &.*(.%�� ()$��&)� q�8(���/!�`|��x� �/� )8)%��� %)8�"!)%�����8"��!#� &6�)"��)� ��(� 6%�)*!)%� �%�8#�&��&)')%!)�&�%"�-(�%�q�"�����`|����`ww-102).

Page 97: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

71

)8)%� 1)%)�� ��**�-!�%&��� &�3�� 8�&)� ��%� =8!/��� 8�3�9(�%;� `j;4=$4#!� 8.�/�&�� 3�$#%!��"#-�

.!��� ����&)*�� Garai’bü’s-S�'�� *.94�8#�&�*�� %)8�"!)%!)� *�%-#!�-(#%&#'#"#$&�� �4�#�

=8!/9!�� ��<�*� &�3�� "=()1�$#?� *."9.$�84.�!�%#�� &�3�� 8�&)?� �-+�!�'��� ()"�$ .!&/'/,

��<�*��4%#�(#!�%&���)$)")<����!�4#-#���$�!&#'#���%�=8!/9��$!)��%;���$"��#��%)8�"!)%�����

3�$#%!��&#'#� &6�)"&)� �)1J4I����� 3�((�� �)!*�� &)� >�4*�%���#�� 3�4�((�� .!"�&#'#,

dolay#8#4!�� #8"�%!�4��#�� 8/!(��� .!"�4���!)<)'�?� <�!&����� &)� &�3�� 8.�%�� �8"��!#�

��**�-3��)8��&)� 4�9#!&#'#� &=-=�=!&='=�&)� *.94�&�*�� 8�&)� ��!�4#-� &�3�� ��!�-#!#%�

olabilmektedir. ���)��=4=*�.!�8#!#*!���4�#���**�-?�4��&��5%/�/�&�3��8.�%���)�%�$�&)��

�8(���/!��� 5)(�%�!)�� 8���(+#!�%� �+��&)� &)� 4)%� �!"#-?� �8(���/!� ��**�-3��)8��&)�

3�$#%!���<�*� .!��� �%�!�%#�&�� N�"I� 1)� �((�%�#�� &�� �/!/�&/'/� -��%!)%��� )8)%!)%�����

3�$#%!��"�8#�&��6�<=!=*�)("�-(�%;�

�����!���������$����

�!*� � ��L)1I� 3=*="&�%#� .!��� ��3� �8"��!� q8;� `jw`- 1524), dinî ��%� (�%�*�(� +�(#8#� �!(#�&��

��%!)-)�� 8/LI!)%�� .%5���$)� )&)%)*� &)1!)(�� */%�%;� �/$)4��(#� �%���&�� �eyh Safiyüddin

(1252-`���x� (�%�L#�&���*/%/!�����L)1I� �3�%)*)(�?� &�')%!)%������*8��)� �%���#��L)(3��)�1)�

`jw`�&)�� `����4)� *�&�%� 8=%)<)*� 3��)&��!#'#�� */%/!/-/na yol açar. Tarikat zamanla

3�4)%�%-�*?� 8�4�8i v)� "=!*� 8�3���� ��%� ()-*�!�(� 3�!��)�5)!�%;� `j;� 4=$4#!&�� ��L)1I� 3�%)*)(��

*/$)4��(#��%���1)��.'/����&.!/�&���*(�dar sahibi bir siyasal güç olur (Allouche 2001:

9; Lapidus 2003: 393- 396).

Tarihçiler, Safevî de1!)(�4�9#8#�#���**.4/�!/��)1!)(�����".&)!��!&#'#�#��)!�%(�%!)%;��4�#�

$�"��&��U�'�(�4��=%*!)%���&)���!#�"#-�.!����� �*��3�41��!#��=%*�(�*1�"�?�3�88���8*)%��

()-*�!�(#� &�� */!!��#!"#-(#%;� >/� &6�)"&)� U�'�(�4� �=%*!)%��&)�� 8�&)<)� 46�)(�"8)!�

anlamda etkilenme olma"#-(#%?�U�'�(�4�)&)��4�(#�#�� &��9.9=!)%�.!&/'/���!���%;���L)1I�

��%�4#��&�� W/$/!I� 1)� � �)1J4I� 5���� �=%*� )&)��4�(#�#�� =�!=� -��%!)%����� &�1��!�%#�

.*/�"/-(/%;�>/�&6�)"&)��=%*+)�8�&)<)�)"�%!)%���&�!��.!"�"#-?�3��)&��#��&������&�!��

.!"/-(/%;� ��3� �8"��!���� W�%8+��&��� +.*� �=%*+)� -��%!)%� 4�$"�8#� 1)� �!I� �I%� �)1J4I�����

)8)%!)%��)�&=-*=�!='=�����&�!������=%*+)�.!"�8#��!)���'!��(#!#&#%�q�=")%�`|||���-6).

Page 98: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

72

15. 4=$4#!#��.%(�8#�&����(���%)��`{;�4=$4#!#����-#���*�&�%�5)+)��8=%)&)���%�$?��)�%�$�1)�

)%�(� 5���� ")%*)$!)%��� +)-�(!�� 8)�)9!)%!)� )!� &)'�-(�%")8�?� ��L)1I� %)8�"� 8���(#�#��

��+�"!)�")8���� 8�'!�4��� )(")�!)%&)�&�%;� `j;4=$4#!� 8.�/��� *�&�%� �**.4/�!/�

�)1!)(������ ��-*)�(�� .!��� �)�%�$?� `jw`�&)� ��3� �8"��!� (�%�L#�&��� �!#�#%;� Bu dönemde

�**.4/�!/� 3=*="&�%#� �$/�� �8���#�� q`�{{-78) bü4=*� ��%� 8���(� *.%/4/</8/� .!&/'/�

��!��")*()&�%���<�*�&6�)"��&)����!��)��%)8�"!��)8)%�5=�="=$)�5)!")"�-(�%�q���!�`||j��

155) �**.4/�!/�&6�)"��&)�&�')%�8���(�*.%/4/</!�%#� �8)��$/�� �8���#��.'/!!�%#�6�<)�

1470 c�1�%#�&����%�$�1�!�8�? 6 Ocak 1478’de hükümdar olan .'!/��/!(��� �!�! �!)�*�%&)-��

Sultan Yâkub’dur (1478-90). ��%�$�#�� ��<=�&6�)"��&)���/�4�����%�!#*8#$�&)1�"�)&)��

resim resim faaliyetleri, Sultan Halil’in bu ")%*)$&)���%+.*�8���(+#4#�3�"�4)�)(")8����

8�'!�"#-(#%;���**�-3��)&)��/!(��� �!�!����3�"�4)�)((�'� 8���(+#!�%#��+�!#-(#'#������ ;�

�{`� �/"�%�!#� Nizamî Hamsesi bu merkezin önemini ortaya koyacak bir örnektir

(U�'"��-���#�&#�`|�|� 24; ���!�`||j��`jj-56).

Nevâyî’nin eserlerinin Timurlu <.'%�L4�8#�&�� 3�$#%!��"�8#�#�� 4��#� 8#%�?� +�'&�-#�

�**.4/�!/� 8�%�4!�%#�&�� &�� 3�$#%!��"�8#� -��%��� =�=�=�� +.*� )%*)�� 1)� 3#$!#� ��%� -)*!�&)�

4�4#!&#'#�#� 568()%�%;� �/!(��� �!�!� &6�)"��&)� ��%�$�&�� 3�$#%!����� � �)1J4I� &�1��!�%#�

�+��&)� )�� )%*)��� ��3�%)� ��!!�� �=(=93��)8���&)� �/!/���� *.94�&#%� q��(;� �/%<;� {�x

(Stchoukine 1935: 151). 876 (1471-��x� (�%�3��&)� ��%�$�&�� Abd ar-Rahîm b. Abd ar-

Rahmân al-Hvârazmî (�%�L#�&��� �8(��8�3� )&�!)�� )8)%1, Sultan Halil döneminin yüksek

*�!�()!���-+�!�'����56$!)%�6�=�)�8)%)% (Robinson 1958: 1-3; Uluç 2000: 325). Bu dönemde

Türkçe &�1��!�%#��%)8�"!)�")8��5)!)�)'��)�&�')%���%�6%�)*�&) �#��.������&#%�qN>��

��� �w`x;� �/!(��� �!�!���� �)")%*��&�&�*�� 8�%�4#�&�� )"�%� .!&/'/� &=-=�=!)�� �&�4)(�

�!!�3� >)4���?� �$)%��4<��� �=%*+)8�4!)� 4�$&#'#� `�{� 5�$)!�� *.94�� )&�!�9�

%)8�"!)�&�%�!"�-(�%. ��$"��#���+��&)*����%)8�"?�Timurlu prensi Baysungur dönemindeki

Herat üslubu 5)!)�)'��)���'!#���%�8���(+#�#��=%=�=&=%�(Roxburgh 2005: 426; Minorsky-

Wilkinson 1958: 1-3).

Sultan Halil����`����&)�6!="=4!)�*�%&)-�� Sultan Yakub (1478-90) ��-*)�(��)�%�$�&)�

hükümdar olur. Bu dönemde ara!�%#�&���)%1�-��/3�"")&�1)��)43I�����&)��/!/�&/'/�

��**�-!�%#�� �/!(��� �!�!� &6�)"��&)� 3�$#%!��"�4�� ��-!�&#'#� )8)%!)%)� Sultan Yâkub

1 �)8�"!)%���+����*$;��(<3./*��)�`|�j��%;����U�'"��-���#�&#�`|�|��%;��`

Page 99: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

73

döneminde de devam edilecektir. Bunlardan biri 880-86 (1475-�`x� 4#!!�%#� �%�8#���

tarihlenen Abdülrahim el- .%)$"�� (�%�L#�&��� 4�$#!��� �/!(an Yakub Bey Nizamisi

olarak bilinen Nizamî Hamsesi’dir (TSMK H. 762). Akkoyunlu Türkmenlerinden

��L)1I�%)8�"�8���(#�#�)(*�!)4)<)*�6%�)*!)%&)�&�%�qU�'"���`|�`; Uluç 2007: 60).

��3��8"��!����6�<)�`jw`�&)��)�%�$��?�`jw��&)�&)���%�$�#��!"�8# Sultan Halil ve Sultan

��*/�� &6�)"��&)� +�!#-��� 8���(+#!�%#� 1)� 3�$#%!�&#*!�%#� &)')%!�� *�(�9!�%#� �)�%�$�

��**�-3��)8��)� *�$��&#%"#-(#%;� �4�#� $�"��&�� �/!(��� ��*/��/�� 4)')��� .!��� ��3�

�8"��!���?�.�!�%#��*=!(=%)!�.%(�"!�%#�&���=4=&='=��+����=%*")��1)�Timurlu sultanlar ile

�!�-*�� */%"�8#?� *=!(=%)!� 46%=�5)!)%��)� 5�%�9�)(*�!)�")8�ni ve Türkmen resminden zevk

�!"�8#�#�8�'!�"#-(#%�(Welch 1980: 20-23; Canby 1999: 22-24).

�%&#�&��� `j`w�&�� ��"/%!/!�%#n ��-*)�(�� )%�(�#�� �!#�"�8#� �!)� �)�$)%� 5)!�-")!)%�

4�-��"#-(#%;� �$)!!�*!)� Timurlu et*�8����?� =8)4��� >�4*�%���#�� .'!/� �/3�"")&�

=8)4�����?� �$�)*� ()3!�*)8��)� *�%-#� `jw�� 4#!#�#�� ��4#8� �4#�&�� ��3� �8"��!�)� �!(�<��

)(")8�� 1)� )%�(�#�� `jw��&)� �$�)*!)%� (�%�L#�&��� �!#�"�8#� 8#%�8#�&�� �)�%�$�)� 5)!)���

8���(+#!�%#�� =8!/9!�%#4!�� 4��8#&#'#� 864!)�)��!�%; >64!)<)� ��3� �8"��!� &6�)"��&)��

��**�-3��)&)?� �)�%�$�&)� ��*/9� >)4� &6�)"��&)� 5)!�-)�� �=%*")�� 8�%�4� =8!/�/� �!)�

%)8�"�4�9�����**�-!�%#��4��#�8#%�� )%�(�(��56%=!)��>)3$�&�1)����*#-+#K�=8!/9��!)�%)8�"�

4�9�����**�-!�%�5%/�/���%!�*()�56%=!"=-(=%;���3��8"��!�&6�)"� resim üslubunu ortaya

*.4�<�*� +.*� L�$!�� %)8�"!�� 4�$"�� 5=�="=$)� *�!"�"#-(#%;� %*)�� &6�)"!)%��&)�

3�$#%!����� 4�$"�!�%&�� ��%�$� 1)� )%�(� ")%*)$!)%��&)*�� =8!/�/�� %)8�"!)%)� 4��8#&#'#�

görülür.

��3"�89�&6�)"��&�3��6�<)�&)��)!�%(�!&�'��5���� �8!�"�*�(�9�%)8�"!)")�8���(#��+#8#�&���

+.*� 6�)"!�� ��%� &6�)"&�%;� ��3� �8"��!���� 6!="=�&)�� 8.�%�� 3=*="&�%� .!��� ��3"�89?�

�)�%�$��� ��%� 8���(� ")%*)$�� 3�!��)� 5)(�%�%;� �)8(�!�*� 4�$#� 4�$��?� %)8�"� 4�9��� �ah, kitap

8���(#����!5��&/4�%;���**�-��/!(����/3�"")&����6'%)�<�8��.!&/'/��)!�%(�!�%. Tahmasp

&6�)"���!)��!5�!����$)�6�)"!����!5�!)%�1)%)��(�%�3+���8*)�&)%�>)4��=�-�1, Târih-i ‘Alem-

1 ��3� �;� ����8�#�� 6$)!� *�(���� .!/9?� `{`{-`{��� 4#!!�%#� �%�8#�&�� (�"�"!�&#'#� )8)%��&)?� ��Levî tarihini ��!�("#-(#%;�8)%�&6%(�<�!(�.!/9?���;�N�!&��&)���3���3"�89�#��6!="=�&)���8"��!���%$���#��1)L�(#���*�&�%�.!���.!�4!�%� �+��&)���3"�89�&6�)"�������**�-�1)�3�((�(!�%#� (��#(#!"�*(�&#%;�8)%��!��Q)�<)!�� (�%�L#�&���1944-�j�4#!#�&��5=�="=$��=%*+)8���) +)1%�!"�-(�%;

Page 100: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

74

ârâ-yi Abbâsî �&!#�)8)%��&)?�3�(�8���(#�&��/8(��.!��!�% �%�8#�&�?��)1!������&����-��/%I?�

Mevlana Dost Herat��)1!�����=8()"��!�?�/8(����**�-!�%��%�8#�&��>)3$ad, Aka Mirek

��**�-?��)1!�����/$�LL)%��!�?���%��)4�elabidin���8�4�%�*��)�%�$�&)*����**�-3��)&)�

+�!#-(#*!�%#�#��)!�%("�-(�%�q�8*)�&)%��=�-��`|��-45: 291-299).

>/�&6�)"&)��)�%�$�&)*��8�%�4���**�-3��)8��&)�(��#����)�����1, Nizâmî Hamsesi

gibi yüksek sa%�4�*�!�()8��&)�)8)%!)%�3�$#%!��"#-(#%;�Bunlardan ilki `j�w��!)�`j�w�4#!!�%#�

�%�8#�&�*�� &6�)"&)� 4�9#!��?� içinde 256 resim bulunan �)��� *.94�8#&#%;� 8)%&)�

&6�)"�����**�-!�%#�&����/!(����/3�"")&?��*����%�*�1)��)43$J&)�+�!#-"#-!�%&#%;�>/�

resimlerde Herat’t�� >)3$�&� )(*�8��&)*�� =8!/9� �!(#�&�� 56%=!)�� %)�*!�� "��$�%�!�%?� +.*�

&�3�� $)�5��� 1)� *�!���!#*� *."9.$�84.�!�%!�� &)1�"� )&)%;� W�5=%!)%� *=+=!"=-� 1)�

$�%�L!)-"�-?� "��$�%�� 9)%�� "�8�!!�%#�#� ��&#%��� ��%� $)%�L)(� *�$��"#-(#% (Res. 22);� �4�#�

$�"��&�� ;� �{�� �/"�%�!#� �**.4/�!/� 3�"8)8����� �=4=*� �.4/(!/� 1)� <��!#�

*."9.$�84.�!�%#� &�� &)1�"� )("�-(�%� q�)!<3� `|���� `�-18; U�'"��-���#�&#� `|�|� 28;

���!�`||j��`{w-1).

�*��<�8�� �8)� 946-950 (1539-43) tarihli, içinde 14 resim bulunan Hamse’dir (BL Or.

2265). Sultan Muhammed, Aga Mirak, Muzaffer Ali, Mir Seyyid Ali gibi önemli

��**�-!�%� +�!#-"#-!�%&#%;� )%� �*�� )8)%&)� 56%=!)�� %)�*!)%��� <��!#!#'#?� 4=$)4!)%���

8=8!)�")8��&)*�� $)�5��!�� 1)� ��<)� �-+�!�*?� *�!���!#*� *."9.$�84.�!�% (Res. 23), Tebriz

��**�-3��)8��&)*��4=*8)*�8�%�4�8���(#��3�**#�&����lgi verir ( Titley 1977: 139; Welch

1979: 134-185).

Bu dönemde %)8�"!�� *.94�!�%#� 3�$#%!����� )8)%!)%)� ��*#!&#'#�&�� ��3� ��3"�89�#�� �%���

)&)��4�(#� �!)� �!5�!�� )8)%!)%�� 6�� 9!���� +#*�%&#'#� 56%=!=%;� >/�/�� �)&)��� ��3� �8"��!�

döneminden beri süre gelen Türkmen ve �8"��!#!�%!a siyasî �!�-*�!)%��� �4��

olma"�8#�&��� *�4��*!��"#-� .!"�!#&#%�� ancak burada Nevâyî ve eserlerinin kendine

6$5=���%�&/%/"/��/!/�/%;����%���4�-�&#'#�+�'&���8.�%��&���%(�%�*�&)1�"�)&)��=�=?���3�

��3"�89�#�� �/� �8()*8�$!�'���� *#%"#-?� ��**�-3��)8��&)� -airin eserlerinin resimli

1 ��)������)�âmesi 4��&�� ./53(.���)3�J")8��.!�%�*�&��(��#�����/�)8)%?���;��)!�"����<=!/8/��)&)��4!)���3� (�%�L#�&���`j{|�4#!#�&���%"�'���.!�%�*� 56�&)%�!"�-?� ��%� 8=%)��.9*�9#���%�4#��&��*�!"#-(#%;�>/5=��&=�4�� "=$)� 1)� 6$)!� *.!)*8�4.�!�%#�&�� 9�%+�!��"#-� .!�%�*� �/!/�"�*(�&#%� q��<*8.�-Welch 1971;Welch `|������)!<3�`|����`������#�&#��www�����x;

Page 101: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

75

*.94�!�%#�#�� 3�$#%!��"�8#�#� �8()"�-(�%;� >/�!�%&��� ��%�� .!��� Nevâyî Hamsesi iki cilt

olarak?� %)8�"!)%�� >)3$�&� =8!/�/� )(*�8�� �!(#�&�� 3�$#%!��"#-(#%;� )�=$� *)8��!�*�

*�$��"�"�8#���%�'")����3���3"�89�#��*)�&�8���+���3�$#%!�((#'#��)!�%(ilir1 (PBN supp.

Turc.316-�`�x� )%�(!#�3�((�(��!�� �<%��I�(�%�L#�&���`j�{-���(�%�3��&)�*.94��)&�!"�-(�%;�

)%� �*�� <�!(()� �/!/���� %)8�"!)%� )%�(� =8!/�/� �!)� 4�9#!"#-(#%;� �!(#� %)8�"&)�� �)-��

�)43$J&)�4)2, biri de Sultan Muhammed’e atfedilir. (Welch 1978: 18-19, r. 11-14).

�)43� ������#�� �-*#�&��� &)!�%")8�3 sahnesinde (Res. 24) 6�=� (�-!#*!#� *6-*?� </"��!#�

��!*.�/�&�����*��� 5=$)!��� (�1%#� 1)�*#4�L)(�?� $�%�L� 1)� ��<)� L�5=%!)%?� ��%������ W)%3�&�#��

<)8)&���� �/!"�8#4 8�3�)8��&)� &.'��#�� �)(�"!)��-�?� >�3%�"� Q/%�/�� �1!��"�8#5

8�3�)8��&)� $�%�L� L�5=%!)%?� )(%�L(�� *�+#-��� �1� 3�41��!�%#?� ��!�%�"�#�� *#4�L)(�� 1)� (�1%#�

)%�(�&6�)"��>)3$�&�=8!/�/�/�4��8#(���6%�)*!)%�.!�%�*�56%=!")*()&�%�

��3"�89�#��&6�)"��&)� )%�(�4��)�+.*�6�)"!����%�")%*)$�.!�%�*�56%=!")*()&�%;���3#��

*�%&)-�� )%�(�1�lisi olan Sam Mirza &��6�)"!����%�8���(�3�"�8��.!�%�*�*�(�9�8���(#����!5��

&/4"/-(/%;� �%�!�%#�&�� %)8�"!)%���� ��**�-� �)y3$�&)����� %)8�"!)&�'�� &=-=�=!)�� ���U�

������#�� �/!/�&/'/� &)')%!�� )8)%!)%�� ��**�-3��)8��&)� 3�$#%!�("#-(#%;� �6�)"��� &�')%�

önemli sanat hami8���8)���3"�89�#��4)')���1)�&�"�&#��)-3)&�1�!�8����%�3�"���%$��&#%�

(1556-�x�����(��+.*�")%�*!#�.!�����%$��&6�)"��&)��)-3)&�&)�%)8�"�8���(#�5)!�-"�-(�%;�

Döne"!)%��&)� ��%+.*� �%��� -)3%�� 8���(� ")%*)$�� 3�!��)� 5)!"�-(�%;� ��<�*� `j���&)�

��-*)�(����8"��!#�()3&�&��4=$=�&)����$1���)���*!)&�!")8��&)��8.�%��8���(+#!�%� )%�(?�

��%�$�1)���)-3)&�-)3�%!)%���%�8#�&��&.!�-�%�*�)8)%�3�$#%!�"�4��&)1�"�)((�!)%�q���!�`||j��

160).

�=�4��"=$)�1)�*.!)*8�4.�!�%#�&���/!/����Nevâyî Hamse ve Dîvân *.94�!�%#��+��&)�)��

*�!���!#*� 5%/�/?� ��L)1I� &6�)"�� 6%�)*!)%�� .!/-(/%/%;� �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8��

Kütüphanesi’�&)� &)� ��L)1I� &6�)"��&)� 4�9#!"#-� %)8�"!)%��� �/!/�&/'/� �!(#� Nevâyî

*.94�8#��/!/�/%;� Kütüphanedeki ��L)1I� &6�)"�� 4�$"�!�%#� �%�8#�&����3� �8"��!� (1501-

1 Q=�)%����!��>��&)��/!/�����!����%��)1J4I� �"8)8�������3"�89�#��*�%&)-����"���%$���+���4�9#!&#'#�#��)!�%("�-(�%�q���!�`||j��`{�x2 Gelibolulu Mustafa Ali’nin !�����-�� $���ân �8�"!�� )8)%��&)� .%�8��!#� 1)� >)3$�&�#��6'%)�<�!)%��&)�� .!&/'/� �)!�%(�!"�-(�%� qN/"�/%� `|���� ``�x;� ��%�8�()� �/!/���� �)1�4�� 3�"8)8�� q�>��supp.turc. 316-`�x�.�/����!��)���!*��-��.!�%�*�56%=!")*()&�%�q�)!<3�`|����`�-19).3 169a4 268a5 350b

Page 102: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

76

1524x�1)���3���3"�89�q`j��-1576) dönemlerinde Tebriz �!)���3�Tahmasp döneminde

Tebriz, ��%�$ ve Herat’da 3�$#%!��"#-� 6%�)*!)%� �/!/�/%;� ��3� �8"��!� &6�)"��&)n

5=�="=$)�/!�-"#-�%)8�"!��)!4�$"�8#�8�4#<���$�.!&/'/�&���Nevâyî’nin TSMK’deki H.

�|j� �/"�%�!#� Garaibü’s-S�'��, .!/-/"� �-�"�8#�&�*�� Tebriz üslubunu �4&#�!�("�8#�

�+#8#�&���6�)"!�&�%;�Resimleri bu üslu�/�4��8#(�����-*���)1J4I�*.94�8#��/!/�"�$;�

A%&#�&��� 5)!)�� ��3� ��3"�89�#�?� 8/!(��I �.4/(!�%&�� 3�$#%!�((#'#� 4�$"�!�%#�� 4��#�&��

&�3�� "=()1�$#� 6!+=!)%&)?� ��*#-+#� )%�(� =8!/�/�/�� /$��(#8#� .!�%�*� 56%=!)n divan ve

3�"8)�*.94�!�%#�&��qR. 803, R. 8041?��;��`wx�� )%�(�(�*��5)!)�)'��?��)�%�$�&)�&)�&)1�"�

etti'���� &)8()*!)%;� ��3"�89� &6�)"��&)� ��%�$� =8!/�/�/� 4��8#(��� )�� 5=$)!� 6%�)*!)%&)��

��%�� &)�3�"8)�*.94�8#�&��56%=!=%� q�;��w�x;�`jw�� 4#!#�&� ��3� �8"��!� (�%�L#�&��� �!#����

��%�$�&�?� ��-*)�(� *�!���!#'#�&��� /$�*(�� .!"�8#�&��� &.!�4#� 8���(+#!�%� 4)%� &)'�-(�%")*�

$.%/�&�� *�!"�"#-� &.!�4#8#4!�� &�� 4)%)!� 8���(+#!�%#�� =8!/�/� &)1�"� )("�-(�%; Bu grup

�+��&)�&)')%!)�&�%�!)<)*�8.��*.94���;��w���/"�%�4��*�4#(!#���%�*=!!�4�(�.!/9?�%esimleri

1580 <�1�%#�&�� )%�(�(�� 3�$#%!��"#-� .!"�!#&#%;� �-�'#&�� irdelenen 4�$"�!�%?� �4�#�

$�"��&���)1J4I�3�"8)�1)�&�1��!�%#�#��*)�&��=%)(�!&�*!)%��<.'%�L4��&#-#�&��&��=%)(�!�9�

+�'&�-#�=8!/9!�%#�)(*�!)&�'����568()%�%;�

�����!��%���/?��@D/-F��J'(D-'P('��-Q�Örnek: Garâ’ibü’s-� ��� (H. 895) (Kat. 2)

TSMK’de bulunan bir Garâ’ibü’s-��'�� yazma8#�#� %)8�"!)%�?� `{;� 4=$4#!� ��-#�&��

�)�%�$�&)� 3�$#%!��"#-� ��%*�+� 4�$"�4!�� �)�$)%� ��%� =8!/9� 4��8#(#%!�%2;� ��$"��#�� 1a.

4�9%�'#�&�*��*�4#((�?���"�$��.'/!!�%#� 8.4/�&���5)!)��Zeynli Mahmud’un ismi ve H.

919 se�)8������/3�%%)"��4#�#���;�5=�=�qMart-Nisan 1513) tarihi &=-=!"=-(=%;� (R.18)

��$"��#��4���*�'#&#�&���8)?�

“Sultan Yakub3 �"�"�#"��0jU��&��#���asker çeker, ahtan sancak getiririm. Bu

��#"� ��� ���$U$�$� �����1��/� ��.� ��".�"�"��� ��U��� #��."�"U� ��#"1"� �^���

1 ��*&�"�8�4L�8#�`�-2a2 >/�*�(�9!���!5�!���!*��%�-(#%"�4#�W;�U�'"���4�9"#-�1)��=��3�&)�`|�{�4#!#�&��4�9#!�����;��!/8!�%�%�8#��%�������(!�%#� 1)��%*).!.V�8���.�5%)8���&)���!&�%�� .!�%�*� 8/�"/-(/%;� ��<�*���!&�%�����6$)(�� 1)�"�*�!)8��4�4#"!��"�"#-(#%;�3 �**.4/�!/� 3=*="&�%#� .!��� �/!(��� ��*/�� �4�#� $�"��&�� ��3� �8"��!���� &�4#8#&#%;� q��3� �8"��!?� �/!(�����*/��/��*#$*�%&)-������.'!/&/%x�>/��)&)�!)��**.4/�!/!�%#��*=!(=%�1)�8���(#�&���.!&/*+��)(*�!)�"�-(�%;�

Page 103: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

77

#$&���#����#�&�������'�������<�).���?���)�����������&��#����$��)�

�����/�!������������ &�)���� ���1�����������������#���� ^jU�$&$�/�5����� ��U�

�j�{�����)�#����1����.��/�Herat &�)����U�m gönülden ve candan dostum"U���#"1"�

için Semerkand yurduna otak kurmak isterim. Rum �[�������� s"�.���� 1��

)�##���� �&����{� $������� �����.]�U�� ���������� darbesiyle mahvederim. Cirun1

&�)��� ��#��.�����#�&�)��1����U��.��.�.��.��'���#"�"���{����������$U����

kara olsun. Yakub gibi Yusuf’un yüzünü gözlüyorum. Mehdi’nin kölesiyim ve

&�)�����#)��#�����)�&"�” y�$#!#&#%; 2

�)$3�9()� !�<�1)%(� 1)� �!(#�� 4�!&#$� 3�*�"&�%;� (Res. 25) �)$3�9!�� 8�4L�!�%&�� 8�(#%� �%�!�%#�

8#1�"�� �!(#�!�� q�)4�)�8-8=(/%x� 8=8!)�"�-(�%;� ��(#%� �%�!�%#��� �!(#�� 4�!&#$&��� %/"�� 1)� +���

�/!/(/�*#1%#"!�%#� 4�9#!"#-(#%; Miklepsiz cilt siyah deridir. Mü8()�8�3� �&#��/!/�"�4���

kopyada yedi resim bulunur.

Yazmada bulunan yedi resim ��<)!)�&�'��&)?� r)8�"!)%&)� <��!��&#%#!��� *.�/!�%#�� (="=

&.'�&��5)+er. 80a, 89b, 65b, 12w��&���-%)(�")<!�8!)%�?��`��1)�j���&)�8)15�!���!)��/!/-"�?�

||��&)��8)�W)%3�&��!)��)<�/��(�81�%�)&�!"�-(�% (Res. 26). Ferhad ile Mecnun resminde,

%)8"��� *.�/8/� 5)%)'�� &.'�� &�3�� �4%#�(#!#� 1)� 3�*�4)&)*�� 5���� �)(�"!)�")4)� 6$)��

568()%�!"�-(�%;� W)%3�&�#�� &�'!�%# &)!")8�� 1)� �)<�/��/�� +6!!)%&)� 1�3-�� 3�41��!�%!��

�%*�&�-!#*� )(")8�� *.�/�/�� 5)%)'�� &.'�&�� 5)+)%;� ��<�*� �-%)(� ")<!�8!)%�� 1)� 8)15�!�� �!)�

�/!/-"�� 5���� 8�3�)!)%&)� �+#*� 3�1�� 8�&)<)� &)*.%� .!�%�*� */!!��#!"#-?� &.!�4#8#4!�� &��

*�!#9!�-"#-� ��%� "��$�%�� ��!�4#-#� 8)%5�!)�"�-(�%;� �)8�"!)%��� (�"�"#�&�?� 56*4=$=�&)�

�!(#�� 4�!&#$� */!!��#!&#'#� 56%=!=%;� ��"�� $�"��� 56*4=$=�&)� "�1�� %)�*!�� *.!!�%#� �-�'#�

sarkan yengeç biçimli bulutlar tipiktir. (Res. 20) �)9)!)%��� 56*4=$=4!)� *�1/-(/'/�

noktalarda noktalama biçiminde gölgelendirmeler görülür. Süngerimsi kayalar dilimli

5���� 568()%�!"�-?� /+!�%#� �.*(�!��"#-(#%;� �)!9�$)msi bir görünüm sergileyen bu kayalar

%)�*!)�&�%�!"�-(�%;(Res. 26) Zeminde görülen çiçekler iridir;��+!�%#�4/*�%#�&.'%/�*#1%#!#%;�

Kimi zaman da çiçekler üstten görünümüyle (*/-� ��*#-#x� �)(�"!)�"�-(�%; Önde bir

�*�%8/� 1)� 8/4/�� 5)+(�'�� �.*(�!�%&�� ��(*�� 1)� +�+)*� &�$�8�, b�3�%� &�!!# ve top biçimli

�'�+!�% 56%=!=%;���)8�"!)%���4)%��!&#'#�8�3�)!)%���+.'/��+#*�3�1�&��)'!)�<)�(�81�%�&�%;�

1 �#")-*�q��"x�(�%�L!�%#�&����%�4)%��&#&#%;2 >/�*�4#(!�%#��.%�V���!�")(����+�����*$;���(;`�

Page 104: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

78

W�5=%!)%� �%�� 1)� (#*��$&#%;� >.4/�� *#8#"!�%# .!&/*+�� *#8�&#%;� >�-� *#8"#� 1=</&�� � .%��!��

&�3�� �%�� 4�9#!"#-(#%;� �=$!)%� *�"�� $�"��� 8�*�!!#?� 5)��-� 1)� *#%"#$#� 4���*!#&#%;� Q6$!)%�

+)*�*?� *�-!�%� *�!#�� 4�4� ��+�"��&)� 1)� .%(�8#� ��(�-�*(�%;� �/&�*!�%� �.*(�� ��+�"��&)�

568()%�!"�-?� 4.*�&)�)<)*�*�&�%�*=+=*(=%;���!���!#*�.!"�4���8�3�)!)%&)�)���$� �*��*�-��

56%=!=%;�U.'/� �-%)(� 8�3�)8�� .!��� �/� *."9.$�84.�!�%&����!�(#"� 8�&)&�%?� �4%#�(#!�%�� 4)%�

verilmez. ��**�-� �/� 8�&)!�')� 9�%�!)!� .!�%�*� %)�*!)%&)� &)� 9�8()!� (.�!�%� */!!��"#-(#%;�

�)8�"!)%��� 5)�)!��)� &/%�'��� 1)� &��5��� ��%� 3�1�� hakimdir. Figürlerin elbiseleri

5)�)!!�*!)�6�&)�+�9%�$!�"�8#���*�1/-�����%�".&)!&�%;�>/��%(���84��&��moda olan bir

*#4�L)(� +)-�&�&�%1. !��8)!)%��� =$)%��&)� �!(#�� 4�!&#$&��� ��*#-!�%� 56%=!=%;� %*)*!)%���

��-!�%#�&�� *#%"#$#� /$/�, dilimli *)9��� )(%�L#��� 8�%#!"#-?� ��%� /</� �-�'#4�� 8�%*��� �eyaz

8�%#*� 56%=!=%2. >�%� &�')%� ��-!#*� (�9����� &)� 3�$")(*�%!�%� (�%�L#�&��� */!!��#!&#'#�

56%=!")*()&�%;� �#%"#$#� %)�*!�� ()*� 9�%+�� 3�!��&)*�� �/� ��-!#*?� )(%�L#��� �)4�$� (=!�)�(�

8�%#!"�&���6�<)*��3�!��568()%�% (Res. 28). ��3��+.*���3��8"��!�&6�)"��&)�*/!!��#!"#-�

.!/9?���3���3"�89�&6�)"��&)�4)%����/$/����(.�!/�Tâc-#� �4&J%I!ere �#%�*�<�*(#%;�

Bu =8!/9(��4�9#!"#-��)�$)%�6%�)*!)%?���"/%!/�-��%!)%��&)���8�LI����3 (ö. 1517) Cemâl u

Celâl �&!#� )8)%����� ���� q�� �.1�� �x� *.94�8#�&�� görülür. 34 re8�"� �+)%)�� 4�$"��#��

üslubu4 ;� �|j� �!)� �)�$)%!�*� (�-#%. Küçük �.4/(!�%&�� 4�9#!"#-� .!��� �/� 4�$ma, erken

��L)1I� &6�)"�4!)� ��"/%!/� )%�(�#� �%�8#�&�� ��%� *69%=� 56%)1�� 56%"=-(=%� q>%)�d 2002:

32). 8)%&)*�� (="� %)8�"!)%&)� L�5=%!)%��� �.4/(!�%#?� ")*J�� */!!��#"#?&.'�?� *#4�L)(� 1)�

��-!#*� ��+�"�� �.9*�9#� 6%�)'�4!)� �)�$)%&�%;� ��!�#$� �/� =8!/9� �.9*�9#� 6%�)'��&)� &�3��

8�&)� ��%� ��+�"&)� /45/!��"#-(#%;� H. 895 65b. yapraktaki resimde hükümdara meyve

sunan hizmetkar, ULL Ms. O Nova 2, 57b’deki Celal’i türbe önünde gösteren resimde

1 Orta Asya’da moda olan elbiseler için bkz. H. H. Hansen, Mongol Costume. Researches on the Garments Collected by the First and Second Danish Central Asian Expeditions under the Leadership of Henning Haslung Christensen, 1936-37 and 1938-39, Copenhagen, 1950.2 Tac-#� �4&�%������ )%*)�� &6�)"!)%&)� 56%=!)�� ��+�"�&�%;� �.���8.�� �/� (�9� ��-!#*!�%#� `{;44�#�� ��-#���(�%�3!)%�1)���%�$��=%*")��=8!/�/�/���&)1�"#�.!�%�*�56%=%�q�.���8.��`|j���``w-111).3 >���8#?���"/%!/�3=*="&�%!�%#�&����/����&����1)$�%!)%��&)�&�%;�>�4*�%���#��8�%�4#�&�*��-��%!)%&)�&�%�1)�>�4*�%���#��.'!/�>)&�=$$�"���#��3�"�4)8��&)�*�!"#-(#%;�`j`��&)� )%�(�(��6!"=-(=%;�Cemâl u Celâl�&!#� )8)%���� ���¢� `���-���&)� 4�$"#-(#%� q��%83�()%� `|���� �ww-`x;� �!�� ��%� -��%�?� �)<J!isü’n-nefâyis �&!#�)8)%��&)� 1)$�%� 8.4/�&��� 5)!)�?� 3�L#$�8#� */11)(!�?� ��<�*� *���%!�� 1)� 8.%/"8/$� &�1%��#-!�%#4!�� �#*(#%��?���8�3�(�&��!)")$���%�*�-��.!�%�*�(��#(#%�q�)1J4I��ww`���|�x;��4 Yazma ile ilgili ilk bilgiyi Binyon-Wilkinson-Gray verir. Herat’ta 908/1502-3 tarihinde Sultan Ali �)-3)&�� (�%�L#�&���*.94��)&�!&�'�����)!�%(�%!)%;���<�*�=+�%)8�"&)�|`w¢�`jw�-j� (�%�3���/!/�/%;��%&#�&����)!<3� 1)� ��<*8.�?� �!*� %)8�"� &#-#�&�*�!)%��� )%�(� =8!/�/�&�� 4�9#!"�&#'#�#� �)!�%("�-!)%&�%;� �.�� .!�%�*�Barbara Brend resimleri�� ��3� �8"��!� &6�)"����� �!*� 4#!!�%#�&�� 4�9#!&#'#�#?� 4�$"��#�� &�� =8)4���>�4*�%���#��*=+=*�.'!/�/����3��8"��!����4��#���8#'#�"�8#4!���)�%�$�)�5)!&�'���?�&�3��8.�%�*��%)8�"!)%����/%�&��4�9#!&#'#�#��)!�%("�-(�%�q>%)�&��ww�����-34).

Page 105: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

79

�%*�&�� &/%��� 3�$")(*�%?� {{��&)� N)!�!� <�1�� &)��$�� �+��&)� �-*#�&��� 4���%*)�� .�/��

4��#�&�� �4�*(�� &/%��� (Res. 29) ve 41a’da devin öldürülmesi sahnesinde Celal’in

4��#�&��)!��&)� �+*��*��#� (/(���3�$")(*�%&��Tac-#� �4&�%I’nin tülbent 8�%#!"�"#-� hali

görülür. Y��)� `jwj� (�%�3!�� �)�%�$�&)� 3�$#%!����� ��%� Nizami Hamsesi’nde (Keir

N.!!)<(�.�x� ��%������ 6!="=�=� <��!��&#%��� %)8�"&)?� �!(� *#8#"&�� 56%=!)�� �(!#!�%#��

��-!�%#�&��&���)�$)%� ��+�"&)� �)(�"!)�"�-���-!#*!�%�56%=!=%� (Robinson vd. 1976: 178;

Canby 1999: 30). ��&#�!�%&�� �8)� ��-6%(=� =$)%�� *�-��8(#� 56%=!=%;� Bunlar da Türkmen

&6�)"����-!#*�".&�8#�#�4��8#(#%;�����*!�%&��8�4�3��)���/!/�/%;

Dîvân resimlerindeki figürlerden biri haricinde1, &�')%!)%�� .(/%/%� 4�� &�� �4�*(��

�)(�"!)�"�-(�%;� �6�)(�<�� 4�� &�� 3=*="&�%� (�3((�� 4�� &�� *=+=*� ��%� 4)%� 3�!#8#� =$)%��&)�

��'&�-�*/%"/-�.(/%/%*)��görülür. >�%�)!��&�$��&)�&�')%�)!���!)�4�41����+*��*��#�#�(/(�%;

�=$�84)�!)%� �8)?� 4=$=� 4�%#"� 56%=�)�� ()L+�� 1)� &�')%� "=$�84)�&)�� .!/-/%;� �$")(*J%?�

"=$�84)�� 1)� 8)15�!�� &�$!)%�� =$)%��)� .(/%/%� 9.$�84.�&�&#%. Resim genellikle çerçeve

�+��&)�1)�")(�����%�8#���&�*)4�.!�%�*�4)%!)-(�%�!"�-(�%;��)8"����!(#�&��1)�=8(=�&)���%*�+�

beyit görülür. Sadece y. ||��&)�+)%+)1)�&#-#���(�-"#-(#% (Res. 26).

��$"��#��*�"��%)8�"!)%��&)��=%*")��&6�)"����%�$�=8!/�/�/��)(*�!)%��56%=!=%;�� �8!�"�

(�81�%�8���(#�&����=%*")��&6�)"��%)8�"�=8!/�/�/K��!*�*)$�(��#(���>;�;��.���8.��&/%;2

��%�$�`�;�4=$4#!&����(���%)��4.'/���8(�!�!�%��8�3�)�.!"/-���%�")%*)$&�%;���"/%�`��{�&��

��%�$�#� �!"#-� 1)� ��%� (�*#"� )!� &)'�-(�%")!)%� 8.�/</�&� Karakoyunlu Ciha�� ��3�#��

1453’te ele geçirmesine kadar Timurlu -)3%��.!�%�*�*�!"#-(#%;���3��8.�%���**.4/�!/3

�=%*")�!)%����� )!��)� 5)+)�� -)3�%?� �$/�� �8��� &6�)"��&)� *�(�9� %)8�"!)")<�!�'��

�!��#�&�� 9�%!�*� 5=�!)%���� 4�-�"#-(#%;� �**.4/�!/!�%?� �8"��!#� �!)� &)� 8�4�8I ve kültürel

��!�"&�� 4�*#�� �!�-*�!)%� �+��&)� �/!/�"/-(/%;4 Akkoyunlu Tebriz resimlerinde görülen

8=�5)%�"8��*�4�!�%?�+�+)*!)%���=8(()��56%=�="=4!)�q*/-���*#-#x��)(�"!)��-�?�*�&#�!�%&��

*�-��8(#�&)��!)����-!#*���+�"�����56%=!")8����/�)(*�!)�")&)��*�4��*!��#%;

1 y. 44a2 Türkmen devri res�"�=8!/�/�3�**#�&���4%#�(#!#���!5���+����*$;�>;�;��.���8.�?����)8<%�9(�1)�N�(�!.5/)�of Persian Paintings in the Bedleian Library, Oxford, 1958.3 �**.4/�!/!�%��+����*$;��;� ;��#���+?���**.4/�!/!�%K?�+�������������#���?��?��8(���/!?�`|�w���j`-270.4 Akkoyu�!/�3=*="&�%#��$/�� �8���q6;�`���x��!)���;��)3")&��(!/*�)!����1�-#��&��*�%-#!�-"�8#?��$/�� �8���#�� *�(�9� =%)(�"� ")%*)$�� ��%�$�&�� 1)� �8L�3���&�� 1�!�� .!��� .'!/� �'/%!/� �)3")&���� �8"��!#!�%���8#'#�"�8#?� .�/�� W�(�3���� *#$#4!�� )1!)�")8�?� �**.4/�!/!�%��� 3�$")(� )&)�� �8L�3��!#?� ��%�$!#� 1)� �)�%�$!��8���(+#!�%#���8(���/!���5)!")8����8�'!�"#-(#%�q���#�&#�`||{��`�-13).

Page 106: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

80

Bu üslupta 4�9#!"#-� ��%*�+� %)8"�� �/!/���� ��%� &�')%� 4�$"�� �����&)ki Nizamî

Hamse’sidir q� ;��j�x;�>/�4�$"�&��&6%(�L�%*!#�=8!/9?�&.!�4#8#4!��&��&6%(� L�%*!#�&6�)"�

()89�(�)&�!"�-(�%;������H.753 �!)��)�$)%!�*�(�-#4����)%)�����#�&#�(�%�L#�&���C üslubu

.!�%�*� (��#"!����� =8lubun �)�%�$�&)� ��3� �8"��!� &6�)"��&)� `j`w� <�1�%#�&�� 4�9#!"#-�

/45/!�"�!�%#&#%;�°�*�!�4�q���#�&#x�`|�����|�±;�

��$"�&�*��*�4#((���&#�5)+)����"�$��.'/!!�%#� q`���-1517), Adana bölgesinde hüküm

8=%"=-� ��%� �=%*� 3��)&��#&#%;� ��"�$��.'/!!�%#��#�� ��'!#� .!&/'/� �+.*lu Türkmenleri

�.'.!� �8(�!�8#� �)&)��4!)� `�;4=$4#!&�� ���&.!/�4�� 5)!)�� �=%*")�!)%� �%�8#�&�� �/!/�/%;�

>/�!�%� 5)!&�*!)%�� 4)%&)� .!&/'/� 5���� ���&.!/�&�� &�� �.'.!!�%��� �.4/�� )'")"�-?� �/�

4=$&)�� 8=%=!"=-!)%&�%;� >�%� *#8"#� �/%�4)�4)� ��"�-(�%;� �)"!/*� 3=*="&�%#� >�4��%8�

(1261-`���x� �w;www� )1&)�� L�$!�� .!&/'/� 864!)�)�� �/� �=%*")�!)%�� ��(�*4��&���

Q�$$)�4)� *�&�%� /$����� �6!5)4)� 4)%!)-(�%"�-?� �)4!)%��)� &)� &�%!�*� 1)%"�-(�%;�

��"�$��.'/!!�%#� �=%)5�%!)%�)� ")�8/9(/%;� �=%)5�%!)%���� *#-!�*!�%#� �&�����#��

güneyindeki Seyhan-N)43��� #%"�*!�%#��%�8#�&�*��46%)&�%;���"�$��.'/!!�%#��&��� �!�!�

>)4�q6;�`j``x�.(/$� 4#!�beylikte bulunduktan 8.�%��4)%��)�*�%&)-����3"/&1, Ramazan

�)4��.!�%�*�5)+"�-?�|�w� q`j`�x’&)��$!)&�!)%)*� 4)%��)��"<�8#�#��.'!/��)!�"� >)4� (�4���

)&�!"�-?� ��3"/&� >)4� &)� �8(���/!��� 5�("�-(�%;� �8"��!#� 3=*="&�%#� �;� �)!�"� ��3"/&�

>)4�)� �(���%� 568()%�9� .��� �ww;www� �*+)!�*� ��%� &�%!�*� 1)%�%� 1)� 8)L)%&)� *)�&�8��)� )-!�*�

etmesi için izin 1)%�%� q������ |�`- 4!=!� `j`jx;� %()8�� 4#!� 4�9#!��� �#8#%� 8)L)%��&)�

Mahmud Bey de bulunur. Ordu Halep üzerine yürürk)�?� ��"�$��.'/!!�%#�&��� ��%�

��-*�8#� &�� 5)!)%)*� �(��(���� ��!&�%�%;� �)%<�&��#*� ��1�-#��&��� 8.�%�� ��3"/&� >)4�)�

��"�$��!#�>)4!�'��1)%�!"�-(�%�q�=")%�`||���{`�-618).

��$"��#�� (TSMK H. 895) 4��� *�'#&#�&�� �/!/���� �/!(��� ��*/��/�� L)%"��#� �8)?�

4�$"��#����3��8"��!����`jw`�&)��)�%�$����!"�&���6�<)�*.94��)&�!&�'������$)�568()%�%;�

�**.4/�!/� �/!(��#� 4�$"��#�� ��%� 8=%)!�'��)� 8�3���� .!"/-?� &�3�� 8.�%�� �8)� �/� "=!*�4)(�

��3��8"��!�)�5)+"�-�.!"�!#&#%;���$"�&�*��%)8�"!)%)���*#!&#'#�&���8)��/!(�����*/��>)4�

Hamsesi olarak bilinen Nizamî Hamse’sindeki (TSMK H. 762) %)8�"!)%��?���3� �8"��!�

1 �=�)<<�"��-#?� Sahâaifü’l-Akbar �&!#� )8)%��&)� ��3"/&� >)4���� |`|¢� `j`�-`�� 4#!#�&����"�$��.'/!!�%#��#�� !�&)%�� .!&/'/�/� 1)� |��¢� `j`{-`�� 4#!#�&�� �#8#%� 8)L)%�� 8#%�8#�&�� 6!&='=�=� �)!�%(�%�(Allouche 2001: 15).

Page 107: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

81

&6�)"��&)� 4�9#!"#-� 6%�)*!)%�4!)� �%�8#�&�*�� �)�$)%!�*� &�**�(� +)*�<�&�%;� Bu Nizamî

Hamsesi?��/!(��� �!�!������%�$�1�!�8��.!&/'/�&6�)"&)�4�$#!"�4����-!��"#-?��)�%�$�&)�

�/!(�����*/��/��3=*="&�%�.!&/'/�&önemde de (�"�"!��"#-(#%; Sultan Halil ve Sultan

��*/��&6�)"!)%��&)�%)8�"!)�)��)8)%?��)�%�$�&)���3��8"��!�&6�)"��&)�)*8�*�%)8�"!)%���

1)�<�!&�����(�"�"!��"�8#4!����(�%�!"�-(�%�q�(<3./*��)�`|{{��9!;������.���8.��`|�|����`��

U�'"��-���#�&#�`|�|���|x;�

Yakub B)4� �"8)8���&)�q����� ;��{�x�4;������&���/!/�����8*)�&)%����)!+��*#!#'#�&��

>)%&�� -)3%����� *%�!�+)8�� �/-��)����� 8�%�4#��� 5�&�-�� 1)� �/-��)����� 1)%&�'�� 9.%(%)8�4!)�

(��#�"�8#�#� <��!��&#%��� %)8�"� ��3� �8"��!� &6�)"�� 6%�)*!)%��&)�&�%;� �.�/"/$� .!���

�)1J4I� &�1��#�&�*�� q ;� �|jx� %)8�"!)%!)� ��%+.*� �+#&��� �)�$)%!�*� (�-#4��� �/� %)8�"?�

(�%�3!)�&�%")�*.�/8/�&��&����$)�4�%&#"�)&)%;�

Nizamî Hamse’sinde y. 244 a’da bulunan resmin üslubu, ����� ;�|j��/"�%�!#�Nevâyî

Dîvân�# 6%�)'�"�$&)��&�3���4%#�(#<#�1)�*�!���!#*�*."9.$�84.����!�4#-#4!��4�9#!"#-(#%;�

(Res. 30) �)8�"&)� 56%=!)�� 9)"�)� +�+)*!�� ��3�%� &�!!#� �'�<#�� �)�$)%�� Nevâyî divan

*.94�8#�&�� da görülür (Res. 31). )%� �*�� %)8�"&)� &)� 56*4=$=� �!(#�� 4�!&#$!#&#%.

�"8)&)?� 8.!� *)��%&�� �)(�"!)�)�� )%*)*� L�5=%=�=�� 9)"�)?� 8�%#?� *#%"#$#?� �+#*� 4)-�!� 1)�

(/%/�</� +�$5�!�� )!��8)8�� 1)� ��-!#'#�#�� �)�$)%�� &�1��&�� W)%3�&�#�� =$)%��&)� &)� 56%=!=%

(Res. 26). >/� %)�*!��*/"�-� 1)���-!#*?� &6�)"���".&�8#�#� 4��8#(#4.%� .!"�!#&#%. Her iki

%)8�"&)�&)� L�5=%!)%� (."�/!?�*#%"#$#� 4���*!#?��.*(�� �'#$!#?� ��%!)-�*�*�-!#? ��*#-!�%#� 4����

*�4#*?� ��-!�%#� &�� 4��#�&�*��)� ��%� -)4� ��!�("�*� �+��� )'�!"�-� 5���� �)(�"!)�"�-(�%;�

>�-!#*!�%����*#!&#'#�&��)%*)*!)%&)�*#%"#$#?�&�!�"!����(.��)(%�L#���8�%#!"#-��)4�$�(=!�)�(�

56%=!=%;� �"8)&)*�� �8*)�&)%’��� ��-!#'#� �!)?� &�1��� *�%�*()%!)%����� ��-!#*!�%#, k�&#�!�%#��

��-!#*!�%#�&�*�� �*�-��8(#K� &)��!)� süsleri?� )!��8)!)%�?� =$)%!)%��)� 5�4&�*!)%�� *#8�� *.!!/�

*�L(��!�%#� �)�$)%&�%;� ��+!�%#� &�� 4��!�%&��� ��$)�� &)� �%*�&��� 56%=!)<)*� -)*�!&)?� */!�*�

4��#�&�� 3�L�L�� &�!5�!����� ��%� ��+�"&)� �)(�"!)�"�-(�% (Res. 32). Tepsi içinde görülen

�!(# 5)��-?� 4/*�%#� &.'%/� ��<)!)�� �+*�� -�-)!)%�� 1)� ()*� */!9!/� *#8�� �+)<)*� 8=%�3�!)%�� 1 de

benzerdir

1 >/�&6�)"&)�&�9!."�(�*�3)&�4)�.!�%�*���3��8"��!�&)���8"��!#�8/!(��#���56�&)%�!)��6%�)*!)%��+��&)��/�(�9� �+*�� *�9!�%#� &�� �/!/�/%� qN���4� `|||�� ��x;� �$)%��&)� ��3� �8"��!���� �8"�� �/!/���� `�� <";�4=*8)*!�'��&)*�� ()*� */!9!/� 8=%�3�� q����� �.;� `���x� �!)� `{;� 44� ��-#��� (�%�3!)�&�%�!)�� ��<)� �.4/�!/� �+*��-�-)8��q������.;����x;��)8�"!)%��+����*$;�N���4�`|||��%;�`�?�%;�`�x

Page 108: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

82

��3� �8"��!� &6�)"�� %)8�"� =8!/�/� )(*�8���� )�� +.*� `jw`- `j`{� 4#!!�%#� �%�8#�&�� 568()%�%;�

Q;���!�&.*(.%��()$��&)��/�&6�)"&)�%)8�"!)�"�-�olan eserleri incelerken bu üsluba “ufak

figürlü tezyinî =8!/9K� �&#�#� 1)%erek %)8�"!)%��� ��%�$�&�� 4�9#!"#-� .!&/'/�/� 8�1/�/%;�

��3�� 8.�%�� `j�w�!�%�� *�&�%� �)�%�$�&)�� 5)!)�� )(*�!)%!)� =8!/9(�� &)'�-")!)%� .!&/'/�/?�

4=$4#!�.%(�8#�&��&��*!�8�*���L)1I�=8!/�/��+��&)�)%�&�'�����)!�%(�%;�1505-6 (H.791), 1513-

14 (H. 783) ve 1516 (H. 766) tarihli Nizami Hamse!)%����&)��/�=8!/�/�4��8#(���6%�)*!)%�

.!�%�*� 1)%�%� q���!� `|���� ���-9). Konumuz ola�� &�1��#�� %)8�"!)%����� �/� =8!/�/

3�(#%!�("�8#��� *�%-#�?� &�1��� %)8�"!)%����� ��*/�� >)4 Hamsesi����� ��$#� %)8�"!)%�� ve

Cemâl u Celâl *.94�!�%#�&�*�!)%!)� �)�$)%!�'�� �+#8#�&��� �)�%�$�&)� %)8�"!)�")�

.!�8#!#'#�#��&�3��4=*8)*�.!&/'/�/�864!)4)��!�%�$;�

>/���!5�!)%� #-#'#�&��ketebesi olmayan ;�|j��/"�%�!#� 4�$"��#�?�`�;� 4�9%�'#�&�*�� H.

919 senesinin �/3�%%)"� �4#�#�� �;� 5=�=?� ��%(-��8��� `j`�� (�%�3�� 4�$#!# *�4&#��� 56%)�

�)4�!����3"/&�/��"�!#�.!&/'/���!�-#!"#-(#%;��)")*�*���/�(�%�3()�)8)%���("�-�.!"�!#&#%;�

Ancak resimler &�3��)%*)����%� (�%�3()�4�9#!"#-(#%;���$"�� resimlendirilmeden önce bir

süre Akkoyunlu �/!(��#���*/��>)4����.!"/-?�&�3��8.�%����3��8"��!�����)�%�$����!"�8#�

�!)� )!� &)'�-(�%"�-(�%;� `jww�!)%��� ��-#�&�� ��3� �8"��!� �!)� ��"�$��.'/!!�%#��#�� ��'!��(#�

*/%&/*!�%#���!��")*()&�%;�)�)&�*�*�4��*!�%#�&�1 �)!�%(�!&�'��=$)%)���3��8"��!�����&����

ve Tarsus konusundaki istekleri �+#*+�� 56%=!=% (Allouche 2001: 100). ��$"��#��

resimleri ��3� �8"��!� &6�)"��&)� 3�$#%!��"#-?� `j`�� (�%�3��&)� ��3"/&� >)4���� )!��)�

5)+"�-?� `j`{� �)%<�&��#*� ��1�-#��&��� 8.�%�� ��"�$��.'/!!�%#� >)4!�'����� ��-#���

getirilen Mahmud’un, Yavuz Sultan Selim’e bir hediyesi olarak ya da 1517 tarihinde

ölümüyle birlikte �.9*�9#� ��%�4#���� 5�%"�-� .!"�!#&#%;� ��$"�� �)�%�$�&)� ��3� �8"��!�

&6�)"��&)� 3�$#%!��"#-� �)1J4I� &�1��!�%#� �+��&)� ��!��)�� �!*� 1)� ()*� *.94�� .!"�8#�

�+#8#�&���&���4%#���%�6�)"�(�-#%;��

III. 2. 2�� �/?� /?D/@X� �J'(D-� ([Q-\� �/]]/^?/'(@-� )(� �()*+,�'-'� @(QF(Q-<� ���

810 Hamse-i Nevâyî (R. 810) ve Garâ’ibü’s-� ��� (R. 803, R. 804) (Kat. 3, Kat. 4,

Kat. 5)

1 �4%#�(#!#� ��!5�� �+��� �*$;� ��%��.� ����&.?� ��)� +������ Q� ��� �������}� #�� !����� ���"#�, c. 1, Ed. Biancamaria Scarcia Amoretti, Roma, 1979.

Page 109: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

83

Resimlerinde Timurlu &6�)"�� 6%�)*!)%��&)�� (��#&#'#"#$?� )%�(�(�*�� ��*#-+#� =8!/�/��

&)1�"#�#� �)�%�$�&)� 56%&='="=$� �!*� 4�$"�� � ��%� Hamse-i Nevâyî (R. 810) *.94�8#&#%;�

��j�;� 4�9%�*(�� ")(��� 8.�/�&�� �!(#�� 4�!&#$!#� $)"��� =$)%��)� &6%(� 8�(#%!#*� *)()�)� *�4&#�

4�$#!"#-(#%;� ��$"��#�� "=8()�8�3�� �/!(��� �!�� )!� �)-3)&I?� �8(��8�3� (�%�3�� �8)� |ww¢`�|�-

95’dir. Metinde baz#��)4�(!)%?�3�((�(� (�%�L#�&����.*(�!�%� �!)���%��%��&)���4%#!"#-?� �4%#<��

8=(/�!�%� �%�8#��� �.(!�%� &=-=!"=-(=%;� ��*!)9!�� <�!(� "/*�11�� =$)%�� )�%/!/� *�'#((��?�

*)��%!�%#�*�31)%)�5��deridir. Yazmada 6 tasvir bulunur. ��$"�&�*��{� %)8�"&)� �*���4%#�

��**�-�+�!#-"#-(#%;�>/�!�%&�����**�-���4;��j�?�`w��?�`w��?�`w���&��56%=!)��%)8�"!)%�?�

��**�-�>��8)�4;`�{��1)�`����&��56%=!)��%)8�"!)%��4�9"#-(#%.

��L)1I� -�3#� ��3"�89�#�� 6$)!!�*!)� `j���!)%)� *�&�%� %)8�"� 8���(#��� &=-*=�� .!&/'/?�

*)�&�8�����&)�%)88�"�.!&/'/�1)���**�-3��)8��&)���%+.*�&)')%!��)!4�$"�8#� %)8�"!)((�'��

bilinmekt)&�%;���<�*�|�|¢`j���4#!#�&����I!�'���)(*�8���!)?��%���&��6�<)�)'!)�<)�4)%!)%����

*�9�((#%#9?� )8%�%� 1)� �.$�� �+�!")8���� � 4�8�*!�"#-?� &�3�� 8.�%�� &�� %)8�"� 8���(#�&���

/$�*!�-"#-(#%;��4%#<���8"��!#��)1!)(���!)��!�-*�8��&)�5=��5)+(�*+)��.$/!"�4����-!�"#-(#%�

(�=(=*.'!/�`|�w��{��?���x;�

`j�w�!�%�� *�&�%� .!��� &6�)"� �+��&)� ��%+.*� %)8�"!�� �)1J4I� &�1��# ve hamsesi

3�$#%!��"#-(#%;� �$#%!����� %)8�"!�� )!4�$"�!�%#�&�� ��%&)�� L�$!� üslup 56%=!"=-?� �4�#�

4�$"��=$)%��&)�.%(�*�+�!#-���8���(+#!�%�*)�&��%)8�"�8���(#�6$)!!�*!)%����4��8#("#-!�%&#%;�

�**.4/�!/� �)�%�$���&)� 4)(�-)�� 8���(+#� �!)� Timurlu )%�(�#�&�� 4)(�-)�� 8���(+#� ��L)1I�

3�*�"�4)(���!(#�&�*���)�%�$���**�-3��)8��&)�8/!(����4)���)8)%!)%�3�$#%!�"�*�=$)%)�.%(�*�

+�!#-"#-!�%&#%;� >/�!�%&��� ��%�� .!&/'/�/� � &=-=�&='="=$� Nevâyî Hamsesi (R. 810)

3�*�4)!)%��� <��!��&#%#!&#'#� %)8�"!)%&)� *."9.$�84.�� �+#8#�&��� 3)�=$� �)�$)%��)�

%�8(!��"�"#-���%�6%�)*(�%;�

Resimlerin kompozisyonu özgündür. W�%*!#� 8�3�)!)%��� �4�#� 8�4L�&�� 568()%�!&�'���64!)�

bir kompo$�84.���%�8(!��"�"#-(#%;���$"�&���j� (Res. 33), 107b, 108a. yapraklarda iki,

`�{��1)�`���;�4�9%�*(��&6%(�8�3�)�<��!��&#%#!"#-(#%;��)8�"!)%���=$)%!)%��&)�W�%8+��konu

��-!#*!�%# 4)%��!#%;1

1 Sahnelerin ikonografisi için bkz. IV. Bölüm

Page 110: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

84

�)8�"!)%&)��4;`w���&��<��!��&#%#!����)<�/��+6!&)�1)��)4!���#��&)1)8����+)*(�'��8�3�)�

�+#*� 3�1�&�� 568()%�!"�-(�%� (Res. 35) �� ��**�-#� � .!�%�*� &=-=�&='="=$ �/� 8���(+#�#��

resimlerinde Timurlu )%�(�#�&�� 56%&='="=$?� >)3$�&� =8!/�/�&��� L�%*!#� .!��� ��*#-+#�

üslubun izleri görülür. 146b ve 147a. yapraklarda görülen Bahram Gur ve ye&�� L�%*!#�

*6-()� �/!/���� 5=$)!!)%�� 568()%)�� %)8�"!)%&)*�� kompozisyon ve figür tipleri Herat

=8!/�/�/��+#*+��3�88)((�%�%;���1%��*)")%!��)41����+��&)�*#1%#"�&�!!�%��%�8#�&�*��%/"��1)�

9�!")(� �)$)")?� )41��#�� 9)�<)%)8��&)�� 56%=!)�� �!(#� 4�!&#$!#� $)"��� =$)%��&)*� /+!�%#�

4/*�%#� &.'%/� *#1%#!��� +�+)*!)%?� *�&#�� L�5=%!)%����� *#4�L)(� 1)� ��-!#*!�%#?� )!��8)!)%&)*��

��*#-+#� 8=8!)") &�3�� 6�<)� 56%&='="=$� �;� �wj� �/"�%�!#� &�1��� %)8�"!)%��&)*�� =8!/�/�

��#"8�(#%;� �;�wj� �/"�%�!#� Nevâyî Divan’# resimleri ile bu resimlerin üslubu çok

�)�$)%&�%;��;� �wj�&)� +�!#-��� )%�(� *6*)�!�� ��**�-#�� &�3�� 8.�%�� �/� 4�$"�&�� `�{�� 1)�

`���;� 4�9%�*!�%&�� +�!#-(#'#� &=-=�=!)��!�%;� � �$)!!�*!)� �;� �wj�&)*�� 4;� �`� �� &)*�� �-%)(�

")<!�8����<��!��&#%���%)8�"&)��/��)�$)%!�*�&�3���4��3�88)&�!�% (Res. 20).

Resimlerdek�� =8!/9!�� �)�$)%!�*� (�-#4��� &�')%� ��%� 6%�)*?� bugün TSMK’de bulunan bir

Nizamî Hamse’8�&�%� q ;� �j�x;� 8)%)� |`{¢`j`w� (�%�3��&)� )*!)�"�-� .!��� *�"�� %)8�"!)%?�

��L)1I� &6�)"�� �)�%�$� ��**�-3��)8����� %)8�"� L��!�4)(�� 3�**#�&�� ��!5�� 1)%�%� q�*�!�4�

1973: 398) Nizamî ör�)'��&)�4)%��!���`���;�4�9%�*(�*��>�3%�"�#��8�4�3�*6-*()�5=$)!!)�

568()%�!&�'�� 8�3�)� �!)� � Nevâyî 6%�)'��&)� `���;� 4�9%�*(�*�� >�3%�"�#�� "�1�� *6-*()�

5=$)!!)� 568()%�!&�'�� 8�3�)� =8!/9� 1)� *."9.$�84.�� �+#8#�&��� �)�$)%!�*� (�-#%;� �$)!!�*!)�

>�3%�"�#��3)%��*��%)8�"&)�&)�4����*�4*#!�%�*�.(/%"�8#?���-#�#�3�L�L+)�.���)')��5=$)!���

&/%/-/?� )41��#�� 9)�<)%)8��&)�� 56%=�)�� +�+)*� 1)� 9)�<)%)���� �!(#�&�*�� �)$)")� �/� �*��

4�$"���%�8#�&�*���!�-*�4��*/11)(!)�&�%�%�

�*��<�� ��**�-� .!�%�*� ()89�(� )((�'�"�$� >� ��**�-#� �8)� 45a, 107a ve 107b. yapraklardaki

%)8�"!)%�� 4�9"#-(#%;� �)4!���#�� ����8#� �!)� *.�/-"�8#?� �)4!�� �!)� �)<�/�� .*/!&�?�

=8%)1������%����� 4#*��#%*)�� �$!)")8�?�W)%3�&�#���(#4!����%!�*()���%����� (�-#"�8#�1)� �-%)(�

")<!�8�� *.�/!/� �/� %)8�"!)%&)*�� )�� �)!�%5��� �4%#!#*� L�5=%!)%��� ��-!�%#�&� Tahmasp

dönemine özgü yüksek batonlu Tac-#� �4&�%��!)%&�%;����)���*#-+#���%�=8!/9!����<)�$�%�f

L�5=%!)%��?� *#1%#*� &�!� 1)� %/"I!)%!)� �)$)!�� )41��� �+!)%��&)� .(/%"�!�%#?� )41��#��

9)�<)%)8��&)��56%=!)��+�+)*!)%?�)!��8)!)%&)*����*#-+#��)$)")�.%(�k üslupsal özellikleri

Page 111: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

85

4��8#(#%;� �)8�"!)%&)�� 8�&)<)� `w�� �;� 4�9%�*(�*�� �-%)(� ")<!�8�� 8�4L�4�� 8.�%�&���

4�9#-(#%#!"#-��$!)��"��1)%")*()&�%;�q�. 36 )

Resimlerin 1525-`j�w�!/� 4#!!�%&�� �)�%�$�&)� 4�9#!&#'#� &=-=�=!")*()&�%;� Herat’ta

56%&='="=$� ��*#-+#� =8!/�/�� �)�%�$� 8�%�4#�&�� /45/!��"#-� ��%� 6%�)'�� .!��� �/� *.94�?�

��%+.*� �+#&��� L�%*!#� ��%� 6%�)*(�%;� ��**�-!�%&��� ��%�� )%�(� ��**�-3��)8��&)� 4)(�-"�-�

*�(�9�8=8!)")<�!�'��&)�/$"��!�-"#-�8���(+#!�%#��=8!/�/�/�4��8#(#%;���')%���8)�&�3��8�&)�

1)��$��)$)")<����!�4#-!��%)8�"�4�9"#-(#%;��=*8)*�batonlu Tac-#� �4&�%Ilerin görülmesi

%)8�"!)%���)���$#�&�����3���3"�89�&6�)"��&)� 4�9#!"#-�.!&/'/�/�*��#(!�%;�Resimlerin

")8�)1�!)%��� ��-#��� 4�� &�� 8.�/��� 5)!)<)*� -)*�!&)?� ")(��&)�� ��'#"8#$� .!�%�*�

4)%!)-(�%�!")8�?��)!*��&)�*�(��#����-(���%)8�"!��.!�%�*�(�8�%!��"�"#-�.!&/'/�/�568()%�%;��

�4�#� $�"��&�� ��%&)�� L�$!�� 3�*�4)���� �4�#� 8�4L��#�� �6!="!)%)� �4%#!"#-� *#8#"!�%#�&��

<��!��&#%#!"�8#��+#8#�&���&���)�$)%8�$���%�6%�)*(�%;��

�)�%�$�&)���*#-+#� )%�(�=8!/�/4!��%)8�"!)�)����%�&�')%�4�$"��Garâibü’s-S�'���&#%;�q�;�

803) Yazma 939/ 1532-33 tarihinde Çelebi el-��4#�I� (�%�L#�&��� �)�%�$�&)� �8(��8�3�

)&�!"�-(�%;�y. 2b ve y. 3a. tezhiplidir (Res. 37);�Q�$)!���-!#*!�%#�+)%+)1)��+��)��!#�"#-(#%;�

��*!)98�$�.!���<�!(?��.%&.�%)�*()�&)%�?�=$)%��)�%/�*�'#(��!)�*�9!#&#%;��%/&���+#*�4)-�!�1)�

9)"�)� %)�*!)%� 3�*�"&�%;� N�!&��� �+� *#8"#� *.4/� 4)-�!� �9)*!)� *�9!��"#-(#%� ��<�*�

4#%(#!"#-(#%;���$"�&���II. �8"���#�(s. 1618- 1622x�1)���%=88��&)��'�8#�>)-�%��'���#��

q6;`��{�x�"=3%=�1)�"=!*�4)(�*�4&#��/!/�/%;

��$"�&��� �!*� &)L�� `|��� 4#!#�&�� W;� U�'"��� ��38)&)%;� �/*�%#&�� &�� �)!�%(�!&�'�� 5����

4�$�%?� )%�(�(�� =8)4��� >�4*�%�� &6�)"��&)� >)3$�&�#�� =8!/�/� &#-#�&�� 5)!�-)�� ��%�

atölyenin var .!&/'/�/?��/��(6!4)&)�&�3��+.*�*�(��#��&)*.%�84.�/4!���!5�!��8���(+#!�%#��

+�!#-(#'#�#�1)��/�4=$&)��&)��=4=*��.4/(!/�3�$#%!�����*�!���!#*�1)�56$��!#<#�8�3�)!)%���

4)%��!&#'#�4�$"�!�%#��4)%��)�*=+=*��.4/(!/�1)��+��&)*��%)8�"!)%&)�+�$5�8)!�1)�&)*.%�(�L�

�-+�!�'���56%=!&='=�$�%�L���%�=8!/�/��5)!�-(�'�����)!�%(�%;�>/�=8!/9�4��)� =8)4���>�4*�%��

3�"�!�'��&)� .%(�4�� +#*"#-� .!/9?� &�3�� +.* =8)4��� >�4*�%���#�� 1)� )�� 4�*#�� �%*�&�-#�

�)1J4I�����&�1����=83�!�%#�&��5)!�-"�-?�3�((�� )%�(�(���8.�%���)�%�$�1)��8(���/!�&��&��

)(*�8����8=%&=%"=-(=%�q�U�'"���`|������`-41).

Page 112: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

86

��1��&�*�� %)8�"!)%� ��L)1I� &6�)"��&)� 4�9#!"#-� .!/9?� )%�(� =8!/�/�/� 4��8#(#%!�%;�

T�*&�"�8�4L�8#�&�?��1�8�3�)8��<��!��&#%#!#%�(Res. 38);��.!&��3=*="&�%�*#!#<#4!����%!�*()�

+�!#!�%#�� 6�=�&)*�� �8!��#� 4�%�!�"#-?� &�')%� �1<#!�%� �8)� �1� (�*���� 4�9"�*(�&#%;� U�'"��

)%�(�(�� 4�9#!"#-� .!��� �)1J4I� &�1��!�%#�&�� 56%=!)�� �1� 8�3�)!)%����� �/� %)8�"!ere

örn)*!�*� )((�'���� �)!�%(�% qU�'"��� `|���� ��{x;� )%�(�(�� `�|w� <�1�%#�&�� 3�$#%!����� �1�

8�3�)!)%��&)�*�4�!�%#���%&#�&���8)4�%<�!)%��� �$!)&�'�?�3�41��!�%#��*�+#-(#'#?��(!#!�%#�� �8)�

*#!#+� 1)� 4�4!�%#4!�� �1!��&#*!�%#� �/� 8�3�)!)%� q���� �;� j��|?� `{{�x?� 6$)!!�*!)� ��L)1I

&6�)"��&)�*�!#9!�-�%�*?��)%)&)48)��4�#�6')!)%���*/!!��#!&#'#�8�3�)!)%�3�!��)�5)!)<)*(�%;

>)�$)%� =8!/9� �8(���/!� ���1)%8�()8�� �=(=93��)8��&)� �/!/���� Garâibü’s-��'��

4�$"�!�%#�&��&��56%=!=%1 (T 5669) Alaaddin Muhammed (�%�L#�&��� )%�(�(��|�w¢`j��-

4 tarihind)�*.94�� )&�!)�� 4�$"�&�� *�'#(� $)%)L-��!#&#%;� >�-!#*!�%� �!(#�� 4�!&#$!#� *�%(/-!�%�

�+��&)� %)�*!��"=%)**)9!)� 4�$#!"#-(#%;� ��-3a, yapraklardaki tezhiplerde, ortada, altta ve

=8(()�9�!")(���+�"!��*�%(/-!�%#�� �+��&)� �*�-)%�*���(!#�")!)*�.%(�&�*��&='=")��)�$)4)��

la<�1)%(� �.*(�4�� /$��"#-!�%&#%;� ��*!)9!�� <�!(� �.%&.� &)%�&�%;� N�!&��� =$)%��&)� 5).")(%�*�

�!��!�%�.!/-(/%/!"/-?��!(#��$)�<�%)*!)�+)1%�!���.%&=%��+��&)���%�/$/����%�*#8��*�%(/-!�%&��

*#1%#*�&�!�%/"I �)$)")8��56%=!=%;��/!(������;��)!�"����"=3%=�=�(�-#4���4�$"�&��{ resim

bulunur. y. 2a’da ta*&�"� 8�4L�8#�&�*�� !�<�1)%(� 1)� �lt#�� 4�!&#$� %)�*!)%��� */!!��#!&#'#�

9�!")(�%/"��&�$�8���%�8#�&��*�!���*#1%#*�&�!!#�()$3�9��!)�+)%+)1)��+��&)�<��!��&#%#!����1�

sahnesi (Res. 39) �!)��.9*�9# 6%�)'��&)*��y.2a’da bulunan sahne ile nered)48)��4�#&#%;�

)%� �*�� %)8�"&)� &)� �4�#� =8!/9� 1)� *."9.$�84.�� 56%=!=%;� Q6*4=$=� �.9*�9#� 6%�)'��&)�

�!(#�� 4�!&#$*)�� ����&)*�� 6%�)*()� !�<�1)%((�%;� �)�*!�� *�4�!#*!�%#�� �%&#�&��� ��*���

8)4�%<�!)%� �.%(�&���1!�����&6%(��(!#4#��$!)")*()&�%;�Ortada hükümdar olarak betimlenen

L�5=%?� *�%-#8#�&�� 8�$!#*!�%#�� �%�8#��� 5�$!)�)�� �8!��#� *#!#<#4!�� 6!&=%")*()&�%;� Her iki

%)8�"&)� &)� �8!��#�� �%*�8#�&�� �*�� 4����� &."/$/� 56%=!=%;� L�5=%!)%��� ��-!�%#�&�� Tâc-#�

Haydârî bulunur. ����&)*���/�8�3�)��.9*�9#�&�*��8�3�)4)�6%�)*!�*�)("�-�.!"�!#&#%.2

R. 803’t)*�� %)8�"!)%!)� �;� �`w�&�*�� %)8�"!)%� �%�8#�&�� 8#*#� ��%� ��'� 1�%&#%;� )%� �*��

4�$"�&�*�� *�&#�� ve )%*)*� L�5=%!)%��� ��-!#*!�%#?� *=9)!)%�� 1)� =$)%!)%��)� 5�4&�*!)%�� *#8��

1 Aksu 1988: 362 �.9*�9#�&�*�� &�1��� *.94�8#�&�� `�;� 4�9%�*(�� &�� �1� 8�3�)8�� <��!��&#%#!#%*)�?� ����&)*�� *.94�&�� �-%)(�")<!�8��<��!��&#%#!"#-(#%;�

Page 113: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

87

*.!!/�*�L(��!�%?�*�L(��!�%#�#��=$)%��&)*��&)8)�!)%1?��)!!)%��)���'!�&#*!�%#��9()� */-�*!�%

(Res. 40)?� /+!�%#� 4/*�%#� &.'%/� *#1%#!��� +�+)*� 6�)*!)%�� �4�#&#%. 119b. yaprakta görülen

�(!�%#�� �.'�$#�&�*�� (=4&)�� 8=8� �. 810, 45a. yaprakta da görülür (Res. 41). ��&#��

L�5=%!)%�������-!#*���+�"�?�)!��8)!)%���!)�&�1%��#-���+�"!)%���)�$)%&�%;

Bu y�$"��#�� %)8�"!)%�ne üslup �+#8#�&��� +.*� 4�*#����%� &�')%� eser NYPL Turk Ms. 4

�/"�%�!#� �)1J4I� &�1��# *.94�8#&#%;� |��¢� `j�w� (�%�3��&)� �)�%�$�&)� �)43� ��&/!!�3� el-

Katip el- �%�1I� (�%�L#�&���*.94��)&�!"�-(�%� qSchmitz 1992: 69-71). ��<)�1)�$�%�L� L�5=%�

tipleri, Tac-#� �4&�%I�����8�%#'#��/</�6�)�5)!)<)*�-)*�!&)��&#-�%#&���#%�*#!�%�*�8�%#!"�8#?�

*/!�*!�%&�*��*=9)?��*��4�$"��#��%)8�"!)%�����*�%�*()%�8(�*�6$)!!�*!)%�&�%;��$)!!�*!)�`��;�

yapraktaki ��-��� talimi (Res. 42) ve 80a. yapraktaki çevgân oyunu betimi R. 803

resimlerinin üslubuyla büyük benzerlik gösterir. ��3�)!)%���+.'/�&���+#*�3�1�&��4��&��

*6-*� ��3+)8��&)� �-%)(� ")<!�8!)%�� <��!��&#%#!"#-(#%;� )")�� 3)98��&)� �!(#�� 4�!&#$!#�

56*4=$=�*/!!��#!"#-(#%;�

Eserin n�**�-#�#� ()"�$���%��-+�!�'��1�%&#%;�W�5=%!)%���<)�1)�$�%�L?�4/1�%!�*�4=$!=?�*#%"#$#�

4���*!#&#%;� ����"�*� ��%� ��!�(#"#� 1�%&#%;� Q)!)�)*8)!� .!�%�*� 8���(� &/%/-!�%�� 8�3�9�

figürlerden çok dire')�(#%"�����5)"�<�?�&)L�+�!���"=$�84)�?��'$#�#�8�!)��*.�/*?��'!�%#�

+)*)����!#*+# 1)�*.-���3�$")(*J%�5����6%�)*!)%&)�.!&/'/�=$)%) figürlere ifade ve hareket

1)%"�-(�%;�%*�� 9!��&�� 56%=!)�� ��3�%� &�!!#� �'�+!�%� 1)� */-!�%#�� �)(�"��&)� ��<)� �-+�!�*�

568()%"�-(�%. U.*5)�� (�3(!�%#�� ��*#-!�%#?� *6-*!)%��� �)$)")8�?� L�5=%!)%��� 4=*8)*���(.�!/�

Tâc-#� �4&J%I!)%�?� )!��8)!)%&)*�� ��<)���*#-!�%� 4�$"��#� 8�%�4�=8!/�/� �!)� 3�$#%!��&#'#�#�

gösterir.

Tebriz’de 1532-��� 4#!!�%#�&�� 3�$#%!����� 4�$"�?� ��3� ��3"�89� &6�)"��&)*�� $)�5���

resimli 4�$"��=%)(�"����&)�56$!)%�6�=�)�8)%)%;�`j�w�!/�4#!!�%&����3���3"�89�8�%�4#�&��

��%+.*� �=4=*� ��**�-#� 3�"�4)� )("�-, ��)� ��)�âsp �)����� gibi sultanî 4�$"�!�%#��

3�$#%!��"���-�"�8#���5)+�!"�-(�%;�>/��+#&���&)')%!)�&�%)<)*�.!/%8�*��/�4�$"�!�%&�*��

%)8�"!)%� )%�(� =8!/�/�/�� &)1�"#&#%� 1)� ��**�-3��)de sultanî �.4/(!�%&�� 4�9#!�n

)!4�$"�!�%#�#�� 4��#� 8#%�� 3�$#%!�&#'#� &=-=�=!)��!�%;� >/� 8/!(�nî boyutlu yazmalarda ise

klâ8�*���3"�89�%)8�"�8���(#��=(=��6$)!!�*!)%���!)�4)%��!�<�*(#%;

1 R. 803, 169a. yapraktak��8�3�)&)?�%)8"���8�'��!(�*6-)8��&)*��8�*�����)!��8)8�����&)8)����!)��;��`w?�`w��;�4�9%�*(�*��8�3�)&)��)<�/��/��)()'��&)*��&)8)���4�#&#%;�

Page 114: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

88

Kopya Osman!#���%�4#����"/3()")!)����L)1I�-�3�#���3"�89�#��*�%&)-��!*�8���%$��q6;�

`j��x� &6�)"��&)� 5)!"�-� .!"�!#&#%;� >�%� &6�)"� ��%1��� 1�!�!�'�� 4�9��� q`j��x� �irza,

T�3"�89� �!)� �%�8#� �+#!#�<�� �8"��!#!�%��� 8#'#��%�*� �8(���/!��� 5)!"�-(�% (1547). Elkas

��%$�� &�� *�%&)-!)%�� ��3"�89?� >)3%�"� ��%$�� 1)� ��"� ��%$�� 5���� �)�%�$�

��**�-3��)8��&)*�� =%)(�"!)� 4�*#�&��� �!5�!)�"�-?� 5)!�%*)�� *�(��&J%#?� �)8(�!�*� 3�((�?�

tasvirde ve tezhipte /8(��.!���L!�(/����%1��I�4��&)�&)')%!��*�(�9!�%#4!����%!�*()�4��#�&��

5)(�%"�-(�%�q���#�&#��www�����x;�

>/� &6�)"&)� �8"��!#� 8�%�4� ��**�-3��)8��)� �)�%�$�&)�� 5)(�%�!"�-� 1)� �8"��!#�

��**�-3��)8��&)�4�9#!"#-�%)8�"!��3�"8)�1)�&�1���*.94�!�%#��/!/�"�*(�&#%;�>/�&/rum

��$)� -��%��� )8)%!)%����� 3)"� ��L)1I!)% 3)"� &)� �8"��!#!�% �%�8#�&�� �)')��� (.9!�&#'#�#�

gösterir. ��$"��#�� *�4&#�&�� 56%=!)�� >)-�%� �'���#�� "=3%=� ��$)� �8"��!#� &6�)"��&)�

Nevâyî’ye .!��� 8�45#� 1)� �)')��4�� 568()%�%;� ��4��*!�%&�� ��%�� �'�!�%� �+��&)� )�� L�$!��

kitaba 8�3�9�.!���1)��&#���*=(=93��)�*/%&/%����/!(������;��3")&�&6�)"����J%=88�J&)�

�'�8#�>)-�%��'�?�8�%�4��+��&)��)$)")!��*�(�9!�%#��3�$#%!��"�8#�&��1)�8�%�4�*=(=93��)8��

*/%"�&��)(*�����%�*�-��.!�%�*�)8)%)�"=3%=�=���8"#-(#%�q���#�&#��ww��j�x;

Katalog içinde Teb%�$�&)�3�$#%!��"#-�divanlar içinde son yazma R. 804’dür. Müstensih

�&#�1)��8(��8�3�(�%�3��4.*(/%;���$"�&����(�81�%��/!/�"�*(�&#%;��>/�!�%&���(�*&�"�(�81�%��

�)�%�$�&)� 4�9#!"#-(#%;� 8)%� (�"�"!��"�&��� �8"��!#� ��**�-3��)8��)� 5)(�%�!"�-?�

4�$"��#�� <�!&�� 1)� içindeki &�')%� %)8�"!)%� burada (�"�"!��"#-(#%;� Bu nedenle, eserin

&�')%�%)8�"!)%���8"��!#�&6�)"��*.94�!�%#��+��&)��%&)!)�)<)*(�%;�

��$"��#�� 2b-��;� 4�9%�*!�%#� ()$3�9!�&�%� (Res. 45) g�$)!� ��-!#*!�%#� +)%+)1)!�?� ��-!#*!�%�

()$3�9!�&�%;� �)(��&)� 8�(#%� �%�!�%#� �!(#�� 4�!&#$!#&#%;� )%� $)%)L-��!#� 4�9%�*(�?� +)%+)1)�&#-#��

�)$)")� ��%��%��&)�� L�%*!#&#%;� ��"��&)� +�+)*?� *�"��&)� *#1%#"!#� �'�+� &�!!�%#?� *�"��&)�

<)4!���1)�*)+�!)%?�4�����5)4�*!)%�?���3�%�&�!!#��'�+!�%?�*�"��&)��8)�"�(.!.V�*�3�41��!�%�

görülür. Bu tip sayfalardan 3b. 4�9%�*(�� ��*�� */-!�%#?� *#1%#*� &�!!�%� �%�8#���

4)%!)-(�%�!"�-(�%;���;�4�9%�*(���%��+�+)*!)%����%�8#�*#1%#"�&�!!�%��!)?���;�4�9%�*(��.(/%/%�1)�

*.-�%�9.$�84.�&��5)4�*�1)�*)+�, ��;�4�9%�*(����3�%�&�!!#��'�<#���!(#�&��.(/%���<)4!��?�

`�j�;�4�9%�*(����*��*/-!�%#�görülür. N�!(��8"��!#���**�-3��)8��&)�4�9#!"#-(#%;�N�!&��?�

Page 115: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

89

-)"8)� 1)� *6-)�)�(!)%�� �!(#�� 4�!&#$!�� &)%��� 56"")?� �%�!�%#� �8)� !�*)&�%� q���#�&#� `|����

��`x;�N�!&���*�9�*!�%#�6�-�%*��1)�"�*!)9�.!�%�*�9�%+�!��"#-(#%;��6-)�)�(!)%?�-)"8)�1)�

8�!�)*!)%?�&)%��� 56"")��!(#�� 4�!&#$� $)"���=$)%��)�*���%("�� %/"I�1)�3�(�4I� +�+)*!)%!)�

8�$�=8!/�/�&�&#%;���')%�*#8#"!�%�8�4�3�$)"���=8(=�)�8�%#�%)�*!��!�*)&�%;�>.%&=%&)?�8�4�3�

$)"���=$)%��)�*#1%#"�&�!!#�+�+)*!)%�<�!&��+)1%)!)%;���*!)9()�&)��*��*6-)�)�(��%�8#�!�*)&�%;�

Cildin ön ve arka *�9�'#� �4�#� ��+�"&)� �)$)�"�-(�%;� ��4�3� $)"��� =$)%��&)� *�"�!)%��

9%.L�!&)��*�"�!)%��<)93)&)���)(�"!)�"�-�")!)*!)%��/!/�/%.

��$"��#�� ()$3�9!�� (�*&�"�8�4L�8#�&��3=*="&�%#��*6-*=�=����3+)8��&)*�� �-%)(�")<!�8��

<��!��&#%#!"#-(#% (Res. 46);� �."9.$�84.�� *�!���!#* &)'�!&�%;� W�5=%!)%��� ��-!�%#�&��

yüksek batonlu Tac-#� �4&�%��56%=!=%;���1��+����/!/(!/�56*4=$=?��!(#��4�!&#$!#� ()9)!)%�

56%=!=%;� �'�+!�%#�� =$)%��&)� 1)� 56*4=$=�&)� */-!�%� 56%=!=%;� �)8"��� 8�'� *6-)8��&)�

��3+)4��*�$�����%���3+#1����!)�*.4/��5=&)����%�+.����beti"!)�"�-(�% (Res. 47).

��3"�89�#�� `j��� (�%�3��&)� >)3$�&�#� �)�%�$�&)*�� ��**�-3��)���� ��-#��� 5)(�%(")8�4!)�

%)8�"� =8!/9!�%#�&�� ��%� (�*#"� 4)��!�*!)%� 56%=!")4)� ��-!��#%;� Behzat etkisiyle günlük

4�-�"&��� 8�3�)!)%� %)8")� 5�%er. >)3$�&� .*/!/� 8#%�&��� ��8��!�%#� 1)� .�!�%#�� 5=�&)!�*�

�-!)%���� 4=<)!()�� 1)� �/�!�%#� &�3�� =8(� &=$)4!)%&)*�� ��%)4!)%��� �)�<�!!�'���� 4��8#(��� ��%�

�4���.!�%�*�*/!!����?�&6�=-="�4�%�(#<#���%�&�$��&)')%�)(*���3�!)�5)!"�-(�%;�>/��)&)�!)�

5=�&)!�*� 3�4�((�?� ��%� ��-��((�?� 3�"�"&�?� .(!�*(�?� ")$�%!#*(�?� �!#-1)%�-� 4�9��?� 4)")*�

9�-�%)�?� (.9%�'#� *�$��?� .&/�� *)8)�?� +�L(� 8=%)�� ��8��!�%�� &�3�� 6�<)!)%�� 56%=!")4)��

&)%)<)&)��'#%!#*�1)%�!"�-(�%;�q �!!)��%��&��wwj�����x;�

��*&�"� 8�4L�8#�&�*�� %)8�"� ��<)!)�&�'��&)� �4%#�(#!�%&�� )%�(�!#� ��*#-+#� =8!/9(���

/$�*!�-#!"�4����-!��&#'#?�.�/�4)%��)�&�3��8.�%����)������)�������&)�56%)<)'�"�$�

�)�%�$�=8!/�/�/���'#%!#*�*�$���<�'#���%�8=%)<����$!)%��56%=!=%;�4;`�-���&�*���-%)(�")<!�8��

��)������)�������&)�4;�����&)*����33�*�#���)"�1)�&�&�'#����+�1�!)�")8��8�3�)8��

�!)�*�%-#!�-(#%#!&#'#�&���)�$)%!�*��+#*+��56%=!)<)*(�%�(Res. 48). Bu resim o dönem Tebriz

��**�-3��)8��&)� %)8�"!�� 4�$"�!�%#�� 3�$#%!��"�8#�&�� +�!#-��� ��**�-� �/!(���

Muhammed’e atfedilir. Her iki resimde de mavi gökyüzünde beyaz bulutlar görülür.

Ancak ��)����� �)�����’nde bul/(!�%� 4)�5)+� ��+�"���� �!"#-(#%;� �4%#�(#!�%��

��*#!&#'#�&�� i-%)(� ")<!�8��&)*�� -�3#�� 8�%#'#�#�� 4=*8)*� *#%"#$#� ��(.��� *�&�%� 8�%#!"�8#

(Res. 46)?�&�')%�%)8�"&)���33�*�# &�'��+�1�!)4)� W)%�&/��/�*�4!)��4�#&#% (Res. 48). Son

Page 116: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

90

&)%)<)� ()"�$� ��%� ��!�(#"� .!"�8#��� %�'")�� )!��8)!)%��� =$)%��&)� �%(#*� 56%")&�'�"�$�

��*#-+#���!�4#-�3)%� �*�� %)8�"&)�&)�&�**�(�+)*�<�&�%;��=8!)")8�$�*/%1)$)��+�)!��8)�4��&��

=$)%��)�5�4�!)��*#8��*.!!/�*�L(��#��6�=�&)*����%�(!��8=8!)")�3)%��*��%)8�"&)�&)�.%(�*(#%;�

��"��L�5=%!)%���=8(�*�L(��!�%#��)�$)%���%�-)*�!&)� �*��4��&���*)")%!)%��)�8#*#-(#%#!"#-(#%;�

W�5=%!)%� 4/1�%!�*� 4=$!=?� ��<)� 1)� $�%�L(�%;� W�5=%!)%��� �4�*!�%#�&�� &�$��� 3)")�� �!(#�&���

��'!�����/$/��+.%�9!�%�56%=!=%�(Res. 49) ��1���*.94�8#�&����3+)&)�56%&='="=$�*.4/�

4)-�!�$)"���=$)%��)�8)%9�-(�%�!"�-�+�+)*!)%? �)3�J")’de %)8"����!(#�&��8�$�+�!���L�5=%=��

önünde de görülür. �;��w��&)*���/�(�*&�"�8�4L�8#�&��+�!#-�����**�-#�?�&�3��8.�%�&���

��)������)��mesi�����%)8�"!)�")8��)�*�(*#&���/!/�&/'/�&=-=�=!)��!�%;�

�4�#� -)*�!&)� ��3"�89� &6�)"�� �)1J4I� &�1��!�%#�&�� ��*#-+#� )%�(� =8!/�/�/�� �$!)%�����

*�4�.!"�4�� ��-!�&#'#� 6%�)*!)%&)�� ��%� &�')%�� |��¢`j��-28 tarihlidir (SPL New Turkic

�.;�j{x;�U)!)��� (�%�L#�&����)�%�$�&)�*.94��)&�!)��)8)%���(�*&�"�8�4L�8#�&���1�1)� �-%)(�

")<!�8!)%�� <��!��&#%#!"#-(#%(Res. 50) (Suleiman-Suleimanova 1982: r. 151-52). Bu

resim R. 804’t)�56%=!")4)���-!������)�%�$�=8!/�/�/���$!)%���!)� )%�(�(�*����*#-+#�=8!/9�

�%�8#�&�*�� 5)+�-� &6�)"��&)� 4�9#!"#-� .!"�!#&#%;� �."9.$�84.�?� � )!��8)!)%&)*�� ��*#-+#�

��!�4#-?� L�5=%� (�9!)%�� )%�(� 6%�)*!)%��)� &�3�� 4�*#�*)�?� *�!���!#*� 8�3�)!)%?� 56*4=$=�

(�81�%!)%�?� �)$)")� ��!�4#-#�&�� 8�&)!)-")4)� 5�&�!)�� �4%#�(#!�% Tebriz üslubunun saray

��**�-3��)8��&)� )(*�8���� 3�88)((�%")4)� ��-!�&#'#�#�� 3��)%<�8�&�%;� �$)!!�*!)� ��;�

4�9%�*(�*�� �1� 8�3�)8��&)� ()9)���� 5)%�8��&)*�� �1<#!�%#�� &�$�!�-�?� !�<�1)%(� 56*4=$=�&)�

yengeç bulutlar, *�!���!#*� 8�3�)� &=$)��� 1)� �;� �w��&)� .!&/'/� 5���� 4)%� &6-)")8��&)�

*)8")� (�-� 4)%��)� */!!��#!��� +.*5)�� +���� �)$)")� �%(#*� �)�%�$�&)� =8!/9!�%#�� � *)�&��

�+!)%��&)�)%�4)%)*���-*����%�=8!/�/�4�%�(�<�'#�#�3�88)((�%�%;�

>/��+#&�����*#!&#'#�&���)�%�$�&)�3�$#%!������;��w��=��(�*&�"�8�4L�8#�6�)"!����%�6%�)*�

.!�%�*� *�%-#"#$� +#*�%;� >/� )8)%?� .!�8#!#*!�� `j�w�!/� 4#!!�%&�� 3�$#%!��"�4�� ��-!��"#-�

��<�*� .� &6�)"&)� 4�9#!�<�*� .!��� -)3��")� 5���� 4=*8)*� 8�%�4� *=!(=%=�=�� 56%=!)<)'��

kopyala%#��3�$#%!��"�8#�&���6(=%=�4�%#"��#%�*#!"#-�.!���!�%;�8)%�&�3��8.�%��5)(�%�!&�'��

�8"��!#���**�-3��)8��&)�(�"�"!���%�*���(�%�!"�-(�%;�

�����!��`���-Q�/Q-]/b��/]]/^?/'(@-�$Q'(f-<�Hazâinü’l-Meânî (R. 807) (Kat. 6)

Page 117: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

91

�.9*�9#���%�4#��&�*����L)1I� 4�$"�!�%#� �+��&)���%�$�&��3�$#%!����� ()*�)8)%��;��w��&�%;�

��$"��#�� �8(��8�3� (�%�3�� |��¢� `j�{-��?� "=8()�8�3�� �)-�(I�&�%;� ��$"�&�� �/� 4#!!�%&��

��%�$�&��/45/!�����=8!/9!��4�9#!"#-��*��(�81�%��/!/�/%;�`�-2a. yapraklarda bulunan çift

sayfa Süleyman Peygamber 1)�������)!�*)8��>)!*#8�#��&�1��!�%#�(�81�%�)&�!"�-(�% (Res.

51). M�*!)9!��<�!(�*.4/�*�31)%)�5��&)%�&)�&�%;��$)%��&)�-)"8)�1)�*6-)�)�(!)%�4)%��!#%?�

*)��%#��$)�<�%)*�&�$�8�4!)�+)1%�!�&�%;��=$)4&)�4�!&#$�+�+)*!)%�1)�"�1��"��)!)%�56%=!=%;��+�

kapaklarda ise bordo ve mavi renk hakim olmak üzere oval- yuvarlak biçimde

&6�=-="!=�4)%!)-(�%�!"�-�&�$��+)%+)1)�.!/-(/%"/-?�)��&#-(��4��)�$)�<�%)*�&�$�8��56%=!=%;�

�)"����.%&.?� *6-)�)�(!)%?� -)"8)�1)� 8�!�)*!)%� !�<�1)%((�%;� �%(�&�*�� -)"8)� �+��&)� 8)*�$�

yaprak görülür. Cildin 8#%(#�8=8!)")8�$&�%;

��3� ��3"�89� &6�)"�� �8!�"� *�(�9� %)8�"!)")<�!�'��in en parlak dönemlerinden birini

4��8#(#%;���&I?� JL#$�5����=�!=�-��%!)%���&.'/9�4�-�&#'#�$)�5���*=!(=%)�8�3�9���%�$�*)�(�,

24 Eylül `jw�� 4#!#�&�� ��L)1I!)%��� )!��)� 5)+"�-(�%. Bu dönemde ��%�$�&�� �=%*")��

üslubu görülmektedir (Robinson 1958: 88). �)�%�$�&)� �/� 4.'/�� +�!#-"�!�%� 8=%)%*)��

��%�$�&��&��=%)(�"�&)1�"�)&)%;�1580-�`�4#!#�&���)�%�$�&)�*�!�����&#��3")&����`{`{�

tarihli Gülistân-�� $�� �&!#� tezkeresinde, 1514-`j� 4#!!�%#� �%�8#�&�� ��%�$�#n önemli

")%*)$!)%&)�� ��%�� .!&/'/�/?� 3�((�(!�%&��� ��%� �/3�"")&?� �)<&)&&��� �/3�"")&�

��3�%?� ��&=!*�&�%?� �L#$� ��&/!!�3� ?� =8)4��� W)33�%� ��%�$I?� ��**�-!�%&��� ��&/!!�3�

Müze33��� 5���� ��%�$!#� 8���(+#!�%#�� *)�&�� -)3�%!)%��&)� =%)(�")� &)1�"� )((�'���� �)!�%(�%�

(Minorsky 1959: 29). Yine 1{;�4=$4#!�4�$�%!�%#�&���>/&�*���$1��I, Cevâhirü’l-Ahbâr

�&!#�)8)%��&)���%�$�#�$�4�%)(��8#%�8#�&��3)%�)1&)�*�&#�#��*�(�9?�*.<��#��"/8�11�%?�*#$#��

"=$)33��?�.'!��#��&��"=<)!!�&�.!&/'/�/�56%&='=�=?��64!)<)�3)%3��5����%�*�(��#����!)�

içinde de üretile��!&�'���?� ��%�$�&�� ��%� 4#!&�� ���� �&)(� ��*#-!#� *�(�9� 8�9�%�-�����

*�%-#!��&#'#�#��)!�%(�%�q>�'<#�1993: 45).

��%�$�&�*��8���(+#!�%#�?�-)3%�����L)1I!)%���)!��)�5)+")8��)�%�'")��4)%�&)'�-(�%")"esi,

16. 4=$4#!#�� �!*�.(/$�4#!#�&��=8!/9!�%#�#��&#-#�� +#*"�"�!�%#�#�8�'!�"#-(#%;1 Bu dönem

resimlerinde görülen üslup özellikleri ince ve zarif figürler, �!(#�� 4�!&#$#�� �.!�

*/!!��#!"�8#?�*�!�()!���-+�!�*?�*�!���!#*�*."9.$�84.�!�%, yengeç biçimli bulutlar -)*!��&)�

görülür. ��3���3"�89�&6�)"����%�$�=8!/�/�&��3�$#%!��"#-�)!4�$"�!�%#��%�8#�&�?�`j���

1 Q%�<)� �/�3�"� Q/)8(?� ��3�%�$� ����(��5� ��� (3)� ��¡())�(3� N)�(/%4K� �&!#� 4�4#�#�&�� �/� &6�)"&)�3�$#%!��"#-�)!!��=+�)!4�$"�8#�.!&/'/�/��)!�%(�%;��

Page 118: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

92

tarihli Zafernâme (IOL Pers. M. 137), 1539 tarihli �)��� (HKK ), 1526 tarihli

Sadî’nin 5$�����.� (TSMK H. 747), 1534 tarihli Nizamî Hamsesi (TSMK H. 760)

�/!/�/%�q���!�`|�����{{-7).

��3"�89� &6�)"��&)� `{;� 4=$4#!#�� �*��<�� +)4%)'��&)?� ��%�$�&�� 3�$#%!����� �/� 4�$"�!�%�

�%�8#�&�� 56%=!)�� 6%�)'�"�$&)� (�*&�"� 8�4L�8#�&�� Süleyman Peygamber (Res. 51) ve

Saba Melikesi >)!*#8�#�� (Res. 52) Süleyman’a götürülmesi sahneleri betimlenir (Res.

51). W�5=%!)%� ��<)?� /$/�� 1)� $�%�L(�%;� >�-!�%#�&�� *!�8�*� ��L)1I� ��-!#'#� ��<-#� �4&�%I

56%=!=%;� �!(#�� 4�!&#$!#� 56*4=$=� 1)� $)"��� =$)%��&)� �=!)4"��� �)45�"�)%� 1)� �����

�)!�*)8��>)!*#8�&�1��!�%#�&�?�)(%�L!�%#�&��1)$�%!)%?�8�%�4�56%)1!�!)%�?�")!)*!)%�1)�+)-�(!��

3�41��!�%!�� ��%!�*()� *�!���!#*� ��%� *."9.$�84.�� �+��&)� ")%*)$)� 4)%!)-(�%�!"�-!)%&�%;�

!��8)!)%� ��*#-!�%!�� 8=8!=� 1)� %)�*!)%� <��!#&#%;� �)"��&)� &�'#�#*� .!�%�*� +�+)*� 6�)*!)%��

56%=!=%;� >/� (=%&)�� 8�3�)!)%��� 56%=!&='=� (�*&�"� 8�4L�!�%#� �%�-(#%#!&#'#�&�?� *�(�9�

%)8�"!)")<�!�'��&)�6�)"!��")%*)$!)%&)����%��.!�����%�$�6��9!����+#*�%;1

��$"��#��(�*&�"�8�4L�8#�&� bulunan resimlerle, *.�/�1)�=8!/9���*#"#�&����)%)&)48)�

(#9�(#9��)�$)%�6%�)*!)%)�/!�-#!"#-(#%;�>/�4�$"�!�%&���ilki Firdevsî �)���si �=83�8#&#%�

(TSMK H. 1656);� ��4L�!�%#� &�'#�#*� 3�!&)� �/!/���� �/� 4�$"��#�� (�*&�"� 8�4L�8#�

%)8"��&)� $;� �=!)4"��� �!)� ����� �)!�*)8�� >)!*#8� *.�/� )&�!"�-(�%2. 1b. yaprakta

�=!)4"��� �)45�"�)%� (�3(#�&�� .(/%"�*(�&#%;� ��4L�� (�3%�9� .!&/'/�&��� ��<�*� (�3(#��

=$)%��&)*����%�*/-� �!)� �*��")!)*�56%=!)��!�%;� ��;� 4�9%�*(����%� <��� >)!*#8�#�� (�3(#�#� (�-#%

(Res. 53);���&)*��&)1)�*)%1��#?� +)-�(!�� 3�41��!�%?�&)��$&)*�� 4�%�(#*!�%?� �*�� �(#� 56(=%)��

"�4"/�?� >)!*#8�#�� 8�'� 1)� 8.!/�&�*�� =+)%� *�-�!�*� "��4)(�?� ��-#�#�� =$)%��&)*�� �*�� ��*��

*/-/�TSMK �;��w��&)*��%)8�"!)��)%)&)48)��4�#&#%;�

1 �%.L;��%;��)%9�!�>�'<#��#��0$���+���%������1�� *�(��#�&��4�4#�!��������*&�"����4�(=%!)%��&)�W�%*!#�>�%� �.�/�� �=!)4"��� �)45�"�)%���� ��1��#K� �8�"!�� "�*�!)8��&)� �/� *.�/� �4%#�(!#� .!�%�*� ��<)!)�"�-(�%;�>�'<#?� (�*&�"� 8�4L�!�%#�&�� 4)%� �!��� �/� %)8�"!)%&)� ��%*�+� ()")!� *�!#9� */!!��#!&#'#�#?� 4�� �=!)4"����)45�"�)%!)� >)!*#8�#� �4�#� 8�4L�&�� ��%!�*()� �4�#� (�3((�� .(/%/%*)�� ?� 4�� &�� *�%-#!#*!#� 8�4L�!�%&�� *)�&��(�3(!�%#�&�� .(/%/%*)�� �)(�"!)�&�*!)%���� �)!�%("�-(�%;� >/� (�81�%!)%��� `j;� 4=$4#!� 8.�!�%#�&an itibaren 16. 4=$4#!� �.4/�<�� ��%�$�&�?� .!�8#!#*!�� )8��L� ()-*�!�(#�&�� +�!#-��� *�(�9� 8���(+#!�%#�#�?� ")8!)*!)%��)� *�-�8)!�&�"5�!�%#�#�1/%"���"�+!#�=%)(�!&�*!)%���)!�%(�!"�-(�%�q>�'<#�`||����j-j|x��4%#<������;� ;��{�������;�H. 1508, TSMK H. 1497, TSMK H. 75w?��������;��jj|��/"�%�!#���$�"I�Hamsesi, Firdevsî �)���si5����L�%*!#�)8)%!)%&)*��4�$"�!�%&��&���+#!#-�8�4L�8#�&���/�8�3�)����4)%��!&#'#�#��)!�%("�-(�%;�>�'<#�`||j��102-106 ). 2 ���!�1972: 267.

Page 119: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

93

Hazâinü’l-Meânî’nin takdi"�(�81�%!)%��)�+.*��)�$)4)����%�&�')%�6%�)*��)-�(I�(�%�L#�&���

*.94�� )&�!)�?� `j;� 44� �8"��!#� -��%!)%��&)�?� �8#!� �&#� �/8/L� �����)&&��� .!��� �)43I�����

$���$������’idir q����� ;�{��x;���$"���=%*")��)"�%!)%��&)������-)&&����)43��!��

Musullu için 1525-�{�&�� 3�$#%!��"#-(#%;� �+��&)� �/!/���� `{� %)8�"?� <�!(� 1)� ()$3�9!)%�

��L)1I� &6�)"�� ��%�$� =8!/�/4!�� 3�$#%!��"#-(#%;� >/� *.94�&�� &�� (�*&�"� 8�4L�8#�&��

�=!)4"��� �)45�"�)%� 1)� ����� �)!�*)8�� >)!*#8�#�� &�1��!�%#� �)(�"!)��%;� �."9.$�84.��

.!�%�*� �)1J4I� &�1��#� �!)� �4�#&#%� qU�'"��-Ta�#�&#� �ww��� �jx;� �4�#� 3�((�(#�� 3)"�

�=%*")��)"�%��)��=%*+)���%�)8)%��*.94��)(")8�?�3)"�&)��8"��!#!�%!���%�8#��.$/*�.!���

1)�3�$#%!�((#'#��=4=*�"�!�4)(�5)%)*(�%)��8�%�4��-!)%��&)�W�%8+��)8)%!)%���8)+�"��)�6�<)!�*�

1)%)����3"�89�#��&6�)"��&)���L)1I!)%��+�����%�U�'�(�4<��q�.'/��=%*+)8�x�)8)%��*.94��

etmesi döneminde Nevâyî’nin +�'&�-#�=!*)!)%&)�&)�*��/!�56%&='=�=��568()%5)8�&�%;�

��$"��#�� j`j�;� 4�9%�'#�&�� 3/8;�-�� ����.� �� #_�-�� +��;)_�� �"���-�� ��#;� 4�$#!#&#%;�

�)%)�� ���#�&#� 1)� W�!�$� U�'"���#�� ��L)1I� &6�)"��&)� �iraz’da Kâzerû�I� ��%�*�(#�#�1

)!4�$"��=%)(�"�� 4�9(#'#� 3�**#�&�*�� 4�4#�!�%#�&�?� 86$� *.�/8/�.!���Nevâyî 4�$"�8#�#��

q����� �;� �w�x� �/� �83�*� ��%�3�"���� �/*��8#�&�2 3�$#%!�&#'#� 4�$"�!�%&��� ��%��

.!&/'/�&��� ��38)&�!�%;� ���&.!/�&��� �%����� ��%� +.*� "=%�&�� �/!/���� �/ (�%�*�(?� �4�#�

$�"��&�� )!4�$"�� =%)(�"�� &)� 5)%+)*!)-(�%"�-!)%&�%;� �83�*I� &)%1�-!)%����� �*�")(� )((�'��

�83�*� ��%�3�"���� �/*��8#�&�� 3�$#%!����� )8)%?� ��%�$�&�*�� �J$)%��I� &)%1�-!)%����� *�(�9�

=%)(�"�� 4�9(#*!�%#�#� 1)� 9�$�%!�&#*!�%#�#?� �64!)<)� (�%�*�(� �+��� ��-*�� ��%� 5)!�%� *�4��'#�

4�%�((#*!�%#�#�568()%�%�qU�'"��-���#�&#��ww����{��U�'"��-���#�&#��wwj��j`�).

`j;� 44� -��%!)%��&)�� �3")&I����� +���#���me *.94�!�%#�&�����%�� &)���%�$�&��`j`|-20

(�%�3��&)�4��)���%�3�"�(�%�L#�&����8itanede *.94��)&�!�9�%)8�"!)�&�%�!"�-(�%; U�'"���1)�

���#�&#?��)1J4I?��)43I�1)��3")&I�5�����=%*�-��%!)%����=%*")��1)��%���")"!)*)(!)%��&)�

1 �J$)%��I� ��%�*�(#?� ��� �83J*� ��%J3I"� �;� �)3%�4J%� �J$)%��I� q6;� ��{¢`w�jx� (�%�L#�&��� �%���#�� �J$)%���*�8���8#�&��*/%/!"/-���%�(�%�*�((#%;�(%�L#���(.9!�&#'#�"=%�(!)%��!)�5�((�*+)��=4="=-?��%�!�%#�&���/8)1I�1)��)</8�!)%��� &)� �/!/�&/'/� ��%+.*� *�-�4)� �8!�"� &������ *��/!� )((�%"�-(�%;� �J$)%���&�� -)43��� ")8<�&��)�bit�-�*�3��*�3(��8�&)<)�"=%�&!)%���*�")(�)(")"�-?��4�#�$�"��&��4�4)<)*�"�&&)!)%�����=8!="���.!"�4���3�!*��&��&�3�!�.!"�*�=$)%)�"/3(�+!�%��=<%)(8�$�.!�%�*�&�'#(#!&#'#���%�3�4#%�*/%/"/���&6�=-"=-(=%;��4�#�$�"��&����%�!�"���*)�(��.!�����$)%/��&���/��83�*?�-�L��1)%�<��1)�L#%(#��!#�8/!�%#�8�*��!)-(�%�<��5=<)�8�3�9�.!�%�*� 56%=!&='=�&)�?� (=<<�%!�%� *��%���� $�4�%)(� )&�9?� !�"���� 8�'� 8�!�"� /!�-(#*(��� 8.�%�� (�%�*�(�� 9�%��1)%&�'�� &)� *�4��*!�%&�� �)!�%(�!"�-(�%;� �!="=�&)�� 8.�%�� &�� (�%�*�(� �4�#� -)*�!&)� &)1�"� )((�%�!"�-?� ��3��8"��!�`jw��4#!#�&��-)3%���!#9�&6%(�����4)%!�8����6!&=%=�<)�3��*J3(�*�� L�!�4)(� 8.���)%"�-(�%� q�!5�%�`||���145-46). 2 >/*��?�&�')%��8"�4!)��8�(��)��=4=*�(�%�*�(�4�9#8#&#%;

Page 120: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

94

9.9=!)%� .!&/'/�/� 1)� )8)%!)%����� 8�9a%�-� )&�!&�'���� �)!�%(�%!)%� qU�'"��-���#�&#� �ww���

46).

Lale Uluç, “Arts of the Book in Sixteen Century Shiraz Manuscripts” ��-!#*!#�&.*(.%��

()$��&)� q�)���.%*��wwwx?� `{;� 44�&����%�$�&�� %)8�"!�� )!4�$"��5)!)�)'���� �%&)!)"�-(�%;�

16.yy’da Safevî 3�*�"�4)(�� �!(#�&�*�� ��%�$�&�� )!4�$"�� =%)(�"�� 8.�� &)%)<)� 1)%�"!��

.!"/-(/%;���<�*��/5=�)� /!�-�����%�$� 4�$"�!�%#�#�� 3�+��%�����*�"��� �&#��� 4�9#!&#'#���

&��%� �)!5)4)� %�8(!��"�&#'#�#� �)!�%(�%;� �=*8)*� 8�%�4� *�!�()8��&)� 4�9#!��� �/� %)8�"!��

*.94�!�%#�� ��-*)�(()�� /$�*� ��%� *)�(()?� �=%.*%�(� 1)� 8�%�4� +)1%)!)%����� (�!)9!)%����

*�%-#!�"�*� =$)%)� 3�$#%!��&#'#� &=-=�=!")*()&�%;� �$#%!����� �/� )8)%!)%��� sahipleri

�%�8#�&��8�&)<)���L)1I 8�%�4�+)1%)!)%��&)'�!?�*�"��$�"���&���8"��!#�46�)(�<��8#�#L#�#��

&�� �/!/�&/'/� 4�$"�!�%#�� =$)%��&)*�� �.(!�%� 1)� �%-�1� )�1��()%!)%�4!)� *��#(!��#% (Uluç

2000: 254).

��L)1I� &6�)"��&)� ��%�$� =8!/�/4!�� 3�$#%!��"#-� &�')%� �)1J4I� &�1��!�%#� `j{4 ile 1580

4#!!�%#� �%�8#�&�*�� &6�)"�� *�98�%;� �&�4)(/�!!J3� )!-kâtib el-��%�$I� (�%�L#�&��� �8(��8�3�

)&�!)��|���q`j{�x�(�%�3!��&�1��&��q�>��8/99�(/%<;��{�x���%��(�*&�"�8�4L�8#�.!"�*�=$)%)�

7 resim bulunur (Uluç 2000: 417)1;� ��')%� 5)+� (�%�3!�� 6%�)*� �8)� ��8#"� )--��%�$I�

(�%�L#�&��� �8(��8�3� )&�!)�� |��� q`j�wx� (�%�3!�� &�1��#&#%� q����`�;���;�`x2 (Uluç 2000:

���x;� ��(�9� .*/4��� ��8��!�%?� +)15J�� .4/�/?� ")43��)?� �-%)(� 5���� *.�/!�%#��

<��!��&#%#!&#'#� %)8�"!)%&)� &6�)"��� =8!/9� ��!�4#-#��� /45/�� .!�%�*� *�!���!#*�

kompozisyonlar �+��&)� 568()%�!)�� 3�%)*)(!�� L�5=%!)%?� $)�5��� ")*��� �)(�"!)%�?� <��!#�

%)�*!)%�56%=!=%;���%�$�&��3�$#%!������/��*��&�1��?�`{;4=$4#!#���*��<��4�%#8#�&����!)���L)1I�

8�%�4� +)1%)!)%�� �/� -��%��� )8)%!)%���� 8�9�%�-� 4.!/4!�� 3�$#%!�("�4�� &)1�"� )((�*!)%����

gösterir.

1526-��� 4#!!�%#� �%�8#�&�� �/� �83�*� ��%�3�"���� �8�(J�)8��&)� �)-�(I� (�%�L#�&��� �8(��8�3�

)&�!)�� �/� 4�$"�?� ��L)1I� &6�)"����� ��%�$� =8!/�/�/� �)!�%5��� ��%� ��+�"&)� 4��8#(#%;�

�/1�%!�*�*=+=*�4=$!=?�$�%�L�L�5=%!)%����/!/�"�8#?�56*4=$=�&)�1)�$)"��&)��!(#��4�!&#$#��

kul!��#!"�8#?���8���4=$!=�5=�)-�(�81�%!)%������)(�"��1)�(�*&�"�8�4L�!�%#�&��&��5)�)!!�*!)�

�/� ()"��#�� �-!)�")8�?� *�!���!#*� *."9.$�84.�� /45/!��"�8#� ��$)� %)8�"!)%��� ��3"�89�

1 Resimler için bkz. Suleimanova 2001: r. 99-100, 102-106.2 Resimler için bkz. Goeseke 1961: 288-307.

Page 121: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

95

&6�)"��&)� ��%�$�&�� 4�9#!&#'#�#� 568()%�%;� � �/3()")!)�� �;� �w��&)� 8�9�%�-� =$)%��)�

�8"��!#�8/!(��#�4��&����%�&)1!)(�56%)1!�8���+���3�$#%!��"#-�.!"�!#&#%;�

�����!��g��%j��+p\+;F��&'F/Q;'P/'��-Q�Külliyât- ��������(R. 808) (Kat. 7)

Yazma 901/ 1495-96 tarihi�&)� )%�(!#� �)%1�-� �/3�"")&� ��*I (�%�L#�&��� �8(��8�3�

)&�!"�-(�%; Hamsenin sonunda 901/ 1495-96 tarihi, Garâibü’s-��'���#� sonunda ise ya.

481b’de Rebiussani 902 q�%�!#*�`�|{-Ocak 1497) (�%�3��4�$#!"#-(#%;���<�*�)8)%����+��&)�

905-906/1499-`jw`�(�%�3!)%��&)�4�$#!���)8)%!)%�&)��/!/�"�*(�&#%;�>/�4=$&)���=!!�4�(#��

901-906 (1495- 1496/ 1500-`jw`x� 4#!!�%#� �%�8#�&�� �8(��8�3� )&�!&�'�� &=-=�=!=%� ( Kut

2003: XXXVII).

4a;�4�9%�*(��4�!&#$�1)��)�)*!)%!)�8=8!=�"�&�!4.�/���+��&)��5�.;b-��)".�-i devâvin min

�����.��\�������� ���� �-�$&.)�����%�-Nevâyi”1 4�$#!#&#% (Res. 54). Miklepli cilt koyu

kahverengidir. Cild��� 6�� 1)� �%*�� *�9�'#� 4�!&#$� *���%("�� +�+)*!)%� 1)� 8)%9")� "�1��

"��)!)%!)�8=8!=&=%;��)��%&��+)%+)1)��+��&)�4�!&#$�*���%("��*�(��)!)%�4)%��!#%;�N�!&����+�

*�9�'#��+#*�*�31)%)�5�&�%;��)��%&��+)%+)1)� �+��&)�"�1��=$)%��)�8�4�3�+�$5�!)%!)�8=8!=�

kitabeler bulunur. K�%�(�4��� 56%)� 8�4L�� *)��%#�&�*�� )*!)")!)%� �)1�4�� )!�� �!)�

4�9#!"#-(#%;2

Yazmada sadece (�*&�"�(�81�%��4)%��!#%;�`�-2a. yapraklarda bir av *6-*=�sahnesi görülür.

�+#*� 3�1�&�� 8�%�4#�#�� ��3+)8��&)� (�3(#�&�� .(/%��� 3=*="&�%?� )(%�L#�&�� 3�$")(!�� 1)�

�1<#!�%�56%=!=r (Res. 55);��/-+/!�%�)!!)%��&)�&.'���(/(�%;��%(�&��3�1/$/��&���/!/�&/'/�

$)"��� *)8")� (�-(#%;� >�3+)� �!)� 3=*="&�%#�� .(/%&/'/� ")*��� +�(!)%!)� ��%��%��&)��

�4%#!"#-(#%;� �%*�� 9!��&�?� 8)%1�� 1)� ��3�%� &�!!#� �'�+!�%� =$)%��&)� */-!�%� /+�%;� W�5=%!)%���

��-!�%#�&����<-#� �4&�%��1�%&#%;�W�5=%!)%���<)�1)�$�%�L(�%;����)!�%5���6$)!!�'��L�5=%!)%���

56$!)%����� ��&)"� ��+�"��&)� *�-!�%#�#�� &�� 4�4� ��+�"��&)� *�!#�� 1)� ��(�-�*�

betimlenmesidir. !��8)!)%��&)��!(#��4�!&#$!#���*#-!�%�56%=!=%;�

2a. yaprakta (Res. 56) 3�$")(!�!)%� �4�#� ")*���� 8.!&��� 8�'�� &.'%/� 3�%)*)(� )&)%)*�

4�4)<)*�1)��+)<)*�(�-#%;��%(�&�*��3�$")(!��3=*="&�%#���(#�#�5)(�%�%;�>�3+)�&=$)�!)")8��

1 �)1J4I�.!�%�*�")-3/%�.!���"�%��!I��I%����86$!)%��&)��(.9!��"#-�3/(�)�*�(��#;2 �4%#�(#!#���!5���+����*$;���%�(�4�`|{`��`wj

Page 122: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

96

1)�$)"���`�;�4�9%�*(�*��5���&�%;��$)%��&)�*�(��)8��.!�����3+)�*�9#8#�56%=!=%;��)8"����!(�

*#8"#�&��8�%�4�+�!#-��!�%#�&�����%��)!��&)*� süpürge ve kürekle temizlik yapar.

Yazma `j�w�!��4#!!�%&�� )%�(�(����L)1I�=8!/�/4!��3�$#%!��"#-(#%;�

�����`�����������$����

�.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)� �8"��!#� 8�%�4� ��**�-3��)8��&)� 3�$#%!��"#-�

üç Garâ’ibü’s-��'�� ve bir Hamse *.94�8#� �/!/�"�*(�&#%;� >/� )8)%!)%��� ��**�-3��)&)�

4�*!�-#*� .!�%�*� `j�w� �!)� `j�j� 4#!!�%#� �%�8#�&�� 3�$#%!��"#-� .!"�8#� � 1)� &�3�� 8.�%�*��

4#!!�%&��&��56%=!")")8�?��)1J4I�)8)%!)%�������%�&6�)"���**�-3��)&)�%)8�"!)�&�%�!")*�

=$)%)�8)+�!)��)8)%!)%��%�8#�&��6�)"!����%�4)%�(/((/'unu gösterir.

II. Mehmed (1451-`��`x� &6�)"��&)�� �(���%)�?� ��"/%!/� *=!(=%� 1)� 8���(#4!�� .!���

)(*�!)-�"��1/%5/!�4����%.L;��%;�Q6�=!��)*��?���3��/3�q6;�`���x?� =8)4���>�4*�%��q6;�

`jw{x�1)�.�/���=4=*�.'!/�>)&�=z$�"�����%$���#��8�%�4!�%#�#���=%*�1)��%��!#�-��%lerle

&.!/9�(�-(#'#�#?��!����%���� )%�(�(�*��*.��'#�#���%��!#�1)��=%*�-��%!)%�����%��%�4��5)!&�'��

��%� �/!/-"�� 4)%�� .!&/'/�/?� ��;� �)3")&� &6�)"��&)� &)� )�� +.*� 3�4%��!#*� &/4/!��� -��%�

N�"I����� q6;� `�|�x� ��-(�� �8"��!#� /!)"�8#� 1)� 8���(+#!�%#�#� &)%��&)�� )(*�!)&�'�ni

�)!�%("�-(�%� q�)*��� �ww��� j`{x;� ��;� �)3")&���� 1)� .'!/� ��;� >�4)$�&���� q`��`-1512)

>�4*�%�� �!)?� 8�&%�$�"#� ��3"/&� ��-���#�� q6;� `���x� &�� �)1J4I� �!)� ")*(/9!�-(#'#?� ��;�

�)3")&���� =�!=� �%��!#� -��%� N�"��4�� q6;� `�|�x� �!(#�� �%"�'��!�%� 56�&)%)%)*� �8(���/!���

davet )((�'����!���%�q���!<#*��ww���``��U)!)��.'!/�`||���`wx;

Nevâyî’nin eserlerinin resimlendirilmek üzere tercih edilmesinin nedeni onun edebi

*�"!�'�����4��#�8#%��8�4�8��*�"!�'�����&)�6%�)*��!#�"�8#4!�� �!5�!��.!"�!#&#%;���3��W�(�3�

Sultan Mehmed döneminden it���%)�� ��!��)�?� )8)%!)%�� .*/���� ��%� -��%� .!��� �)1J4I?�

hü*="&�%�� .!��� 4�*#�!#'#� 1)� 8�4�8I 5=<=� �)&)��4!)� &)� �8"��!#� 8/!(��!�%#� 1)� 1)$�%!)%��

�+��� ".&)!� .!�%�*� 56%=!"=-(=%;� �-�'#&�� �4%#�(#!�%#4!�� ��!�(#!�<�*� .!��� �/� %)8�"!��

*.94�!�%� =�!=� �%��!#� -��%!)%&)�� NJ"I?� �%�LI?� �J3I?� J(�LI?� �L#$�#�� W�%8+�� )8)%!)%�4!)�

�)1J4I�����U�'�(�4��=%*+)8���!)�4�$#!"#-�)8)%!)%���%�8#�&���8)+�!)<)*(�%;�

Page 123: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

97

`{;�4=$4#!��8"��!#�%)8�"�8���(#?�6$)!!�*!)�Su!(����;��)!�"�����)�%�$����!"�8#4!����%!�*()�

4)��� �+#!#"!�%�� /!�-"#-(#%;� ��L)1I!)%��� ��-*)�(�� �)�%�$?� .� &6�)"&)� �**.4/�!/� 1)�

��"/%!/!�%#�� )�� =�!=� 8���(+#!�%#� 1)� &)')%!�� *�(�9!�%#�#�� �/!/�"�8#�&��� 6(=%=� *�(�9�

8���(!�%#�&�� �8!�"� &=�4�8#�&�� =8(=�� ��%� *.�/"&�&#%; ��3� �8"��!, `�� 1)� `j;� 4=$4#!�

�.4/�<�� &)')%!�� *�(�9!�%#�� 3�$#%!��&#'#� �)�%�$��� 1)� ��%�$�#� �**.4/�!/!�%�&��� �!"#-(#r.

�/!(��� �!�!� 1)� �/!(��� ��*/��/�� � *�(�9� 3�$��)!)%�?� �)43I� 1)� �)%1�-� �/3�"")&� 5����

6�)"!�� ��**�-!�%#� �)�%�$�)� 56(=%=!"=-(=%;� �%&#�&��� ��3%/3?� -)3$�&)� >�48/�5/%?�

=8)4��� >�4*�%�� 5���� 8���(� 3�"�8�� ��"/%!/!�%#�� ��-*)�(�� )%�(�#� �!#�"�8#� q`j`wx?�

�/%�&�� =�!=� ��**�-� >)3$�&� 1)� 6'%)�<�!)%����� 3�$#%!�&#'#� ��$�"I?� �((J%?� ���&I?� "�%�

=8%)1� �)3!)1I?� �)%�L)&&��� �!�� �)$&I� 5���� -��%� 1)� 4�$�%!�%#�� )8)%!)%����� �)�%�$�&)*��

*�(��3��)4)� 5)+")8���� 8�'!�"#-(#%;� � �-()� 4/*�%#&��&���)!�%(�!&�'�� gibi I. Selim’in 1514

4#!#�&�� �)�%�$��� �!"�8#� 8.�/</�&�?���L)1I!)%��� ��**�-3��)8��&)� �/!/���� .%�8��!#� 1)�

�)�%�$!����%�5%/9�8���(+#��8(���/!���5)(�%�!"�-(�%;��4%#<��8.����"/%!/�3=*="&�%#� =8)4in

>�4*�%���#�� .'!/� >)&�=$$�"��� &�� 8���(+#!�%#� 1)� *�(�9!�%#4!�� ��%!�*()� 5)!"�-(�%;�

Q)(�%�!)�!)%� �%�8#�&�, ��"/%!/� &6�)"�� *.94�!�%#� ��!�(#!#%*)�� &)� ��38)&�!)�?� )%�(�(��

>)3$�&� =8!/�/�&��� L�%*!#� .!�%�*� =8)4��� >�4*�%�� 1)� �)1J4I� &�1��!�%#�#� %)8�"!)4)��

��*#-+#�=8!/9!��%)8�"�4�9�����%�5%/9�8���(+#�&���/!/�"�*(�&#%;��.!�4#8#yla bu grup bir

8=%)� 8.�%�� �8(���/!� 8�%�4� ��**�-3��)8��&)� Nevâyî &�1��!�%#� 4��#� 8#%�� *�"�� )8)%!)%��&)�

3�$#%!�4�<�*�.!���8���(+#!�%�.!�<�*(#%�q>�'<#-U�'"���vd. 2006: 53-55).

�.9*�9#� ��%�4#��&�*�� � �)1J4I� *.94�!�%#� �+��&)� )�� )%*)�� (�%�3()� %)8�"!)�&�%�!&�'��i

&=-=�&='="=$�&�1��� ;�|����/"�%�!#�Garâ’ibü’s-��'���&#%;��/!(����;��)!�"�����)�%�$���

�!&#'#� `j`�� (�%�3��&)�� ��%*�+� 4#!� 8.�%�� 4�9#!"#-� .!"�8#� "/3()")!� )8)%��?� 6$)!!�*!)�

(�*&�"� 8�4L�8#�&��3�88)&�!)����*#-+#� )%�(�=8!/�/� )(*�8�� �!)��)�%�$�&)��5)!)�� .%�8���

*6*)�!�� ��%� ��**�-� (�%�L#�&��� 4�9#!&#'#� &=-=�=!=%;� >/� *.94�&�� 3)�=$� �8"��!#� )(*�8��

hissedilmemektedir. ��<�*�`j�w�1)�`j����%�8#�&�*��&6�)"&)�4�9#!"#-�.!��� �*��&�1���

*.94�8#�&�� .%�8���=8!/�/�/��&6�)"����8"��!#� %)8�"�8���(#� �!)�*�4��-���4.%/"!�%#�

izlenir. R. 804 ve R;��w{��/"�%�!#��/�&�1��!�%?� .%�8���*6*)�!��8���(+#!�%#��5)!&�*!)%��

��**�-3��)&)?� 4)��� (��#-(#*!�%#� %)8�"� =8!/�/�&��� &�� )(*�!)�)%)*� .!/-(/%&/*!�%#� 4)���

�L�&)�(�%$#�#�568()%�%;�

Page 124: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

98

�8"��!#� ��**�-3��)8��&)?� �**.4/�!/� �=%*")�� &6�)"�� �)$&� =8!/�/�/�� �$!erini

(�-#4��� &�')%� ��%� %)8�"� =8!/�/� �8)� 3�"8)� *.94�8#�&�� 56%=!=%;� |��� q`j�w-31) tarihli

4�$"��#��8���(+#8#��Ir Ahmed b. �8*)�&)%�&�%;���%�4���**�-3��)8��&)�`j`j�!��4#!!�%&���

`jjw�!)%)� *�&�%� +�!#-(#'#� ()89�(� )&�!)�� �/� 8���(+#�#�� )8)%!)%�?� �**.4/�!/� 5)!)�)'inin

�8"��!#�&�*�� &)1�"#� ��()!�'��&)&�%;� �4%#<�� 3�"8)� *.94�8#� �8"��!#� 8�%�4#�&��

3�$#%!�����()*�6%�)*�.!"�8#��+#8#�&���&��6�)"!�&�%;��

>/�&6�)"&)��8"��!#���**�-3��)8��&)�%)8�"!)�&�%�!)��&�')%�Garâ’ibü’s-��'�� *.94�8#�

bugün Kahire Milli Kütüphanesi’ndedir. 938 (1531-��x� (�%�3��&)� �<#� �/3�"")&� �;�

Melik Ahmed Tebrizî1 (�%�L#�&��� � *.94�� )&�!)�� )8)%&)� ``� %)8�"� �/!/�/%2. ��*#-+#�

.%�8��I�=8!/9!��4�9#!���%)8�"!)%?���%�&6�)"��8(���/!���**�-3��)8�����%)8�"�9%.5%�"#�

1)�=8!/�/�3�**#�&����!5��1)%)<)*�&=$)4&)&�%�q>��4.n vd. 1971: 133)

����� `�� %�� �@D/'F;� �/Q/+;�'P/� �(Q/bF;� �-Q� "@b/� )(� �/\;QF/P;f;� �()*+,� �-)/';<

Garâ’ibü’s-� ��� (H. 983, Kat. 8)

�.9*�9#���%�4#��=$)8���=(=93��)8��&)��/!/���?��+)%�8��&)���%��+�L(�8�4L��(�*&�"�(�81�%��

olmak üzere 8 resim bulunduran yazma�#��*)()�)�*�4&#��/!/�"�"�*(�&#%;� Cilt, siyah

!�*)&�%;���4�3�$)"��)��!(#��4�!&#$!��8�%"�!�&�!!�%�+�$�!"�-?�*6-)�)�(�1)�-)"8)��+��&)��8)�

ejder-��*�� */-/� "=<�&)!)8�� (�81�%� )&�!"�-(�% (Res. 57);� �+� *�9�*(�� (/%/�</� %)�*!��

$)"��&)?� 8�4�3� %)�*()*�� *6-)�)�(� 1)� -)"8)� *�(�#� ()*��'�� /45/!���%�*� 4�9#!"#-(#%;�

�)"8)&)� 4��)� )V&)%-anka mücadelesi görülür. Arka iç kapakta ise aslan-ceylan

mücadelesi görülür. Miklepte sadece bitkisel bezeme bulunur.

��$"�&����!*�&)L��`|���4#!#�&��W;�U�'"�����38)&)%;���$�%?� )%�(�(�� =8)4in Baykara

&6�)"��&)� >)3$�&�#�� =8!/�/� &#-#�&�� 5)!�-)�� ��%� �(6!4)���� 1�%.!&/'/�/?� �/� �(6!4)&)�

&�3�� +.*� *�(��#�� &)*.%�84.�/4!�� �!5�!�� 8���(+#!�%#�� +�!#-(#'#�#� 1)� �/� 4=$&)��&)� �=4=*�

�.4/(!/�3�$#%!�����*�!���!#*�1)�56$��!#<#�8�3�)!)%���4)%��!&#'#�4�$"�!�%#��4)rine küçük

�.4/(!/�1)��+��&)*��%)8�"!)%&)�+�$5�8)!�1)�&)*.%�(�L��-+�!�'���56%=!&='=�$�%�L���%�=8!/�/��

1 3!�� �%)L�()-*�!�(#�#���)1�<���&)L()%��&)�<)"���(-����**�-�����-!#'#��!(#�&��568()%�!)���)!)*��3")&?�Sultan >�4)$�&� ��� $�"��#�&�� �<)"�&)�� 5)!&�'�� �)!�%(�!"�-?� *�%-#8#��� &�� ��� �*+)� �!&#'#� �.(/�&=-=!"=-(=%�q�)%�+�`|j����-����$/�+�%-#!#�`|�{���{x;�2 ��4#�!�����%)8�"!)%��+����*$;��(<3./*��)�`|�j��`jj��>��4.��1&;�`|�`��%)8�"�¯N-B.140)

Page 125: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

99

5)!�-(�'�����)!�%(�%;�>/�=8!/9�4��)� =8)4���>�4*�%��3�"�!�'��&)�.%(�4��+#*"#-�.!/9?�&�3��

+.*� =8)4���>�4*�%���#��1)�)��4�*#���%*�&�-#��)1J4I�����&�1����=83�!�%#�&��5)!�-"�-?�

3�((�� )%�(�(��� 8.�%�� �)�%�$� 1)� �8(���/!�&��&�� )(*�8���� 8=%&=%"=-(=%;� U�'"��� ;� |���

�/"�%�!#� &�1��#�� 6$)!!�*!)� (�3(� 1)� �1� 8�3�)lerini Herat ve Tebriz’de Safevî dönemi

boyunca görülen üslubun etkisinde olan �-+�!�*()�1)�*."9.$�84.�!�%&��&�3��8#%�&�����%�

6%�)*�.!�%�*�&)')%!)�&�%�%;1

��$"��#��%)8�"!)%�?� ()*���%�=8!/�/�?�&.!�4#8#4!��&�� ()*���%�)!���1�%!#'#��� �-�%)(�)(")$;�

�)8�"!)%&)� 3)"� )%�(� )(*�8�� 3)"� &)� �8"��!#� *�%�*()%�� 3�88)&�!�%;� ��3�� 6�<)*��

�6!="!)%&)�&)���!�(#!&#'#�5�����;��)!�"��� �)�%�$�8)L)%��&)��8.�%�?���**�-3��)&)�+�!#-���

8���(+#!�%#�� 5)!&�*!)%�� ")%*)$��� =8!/�/�/� 8�%�4&�� =%)(�!)�� )!� 4�$"�!�%#��� 4��8#((#*!�%#�

bilinmektedir. 1b, 139b (Res. 58) ve 157a. (Res. 59) yapraklardaki resimlerde figürlerin

�%�8#�&�� �8"��!#� *�%�*()%���� 4��8#(��� �#4#*!�%#� �-�'#� &.'%/� 8�%*��� (�9!)%� 56$)� +�%9�%;�

�4%#<�� `�;� 4�9%�*(�� %)8"��� �!(#�&�� 4)%� �!��� 8�%#� *�L(��!#� L�5=%� �!)� `j��;� 4�9%�*(�*��

)-)'��� 4��#�&�� &/%��� L�5=%=�� *."�*� 4=$� ��+�"�� )%�(� =8!/�/4!�� %)8�"� 4�9��� ��%�

��**�-(��� $�4�&)� �8"��!#� ��**�-!�%#�&��� ��%�� (�%�L#�&��� 4�9#!&#*!�%#�#� &=-=�&=%=%;�

Benzer k�%�*�(=%�$)� )&�!"�-� ���%(#!#� "�"�*!)%)� 8�3�9� figür tipleri BL’deki Nevâyî

Garâ’ibü’s-��'�� �=83�8#�#��qOr. 13061) 125b. yapra'#�&�*��()9)�����%*�8#�&��&/%���1)�

3=*="&�%#��6�=�&)�.(/%����*�-)%�*�-�&)�&)�görülür2 (Res. 60)

;�|����!)��)�$)%�=8!/9(��4�9#!"#-�&�')%�6%�)*?�Sinbâdnâme’nin Walters Art Gallery’de

�/!/���� �=83�8#�&�� q�� {{�x� 56%=!=%;� �8!#� �)3!)1�<)� 4�$#!"#-?� W�%8+��4�� ``{w-61’de

Hasan ez-Zahirî es-�)")%*��&I�����+)1�%&�'��)8)%����=%*+)�+)1�%�8��Tuhfetü’l-Ahyâr �&#�

ile Muhammed Abdü’l-�)%I"�(�%�L#�&���4�9#!"#-(#%;���Q�&)*���=83��&���/�+)1�%�&�%;�

8)%� ��/!(��#�� .'!/� 1)� 4)&�� 1)$�%��� 3�*J4)8�K� �&#� �!)� &)� ��!���%;� >�%� 8/!(��#�� .'!/�/�

)'�()�� �����&�#�� 3�*J4)!)%��&)�� .!/-��� )8)%��� +)1�%�8�?� �/!(��� �=!)4"���#�� .'!/� ��;�

>�4)$�&��+���4�9#!"#-(#%�q�)�&���ww����``?��`�x;�

1 >*$;�U�'"���`|�������;2 Ti(!)4?��/�4�$"�!�%#���8(���/!�&��"#�4.*8���)�%�$�&)�"��3�$#%!��&#'#�#��%&)!)4)����%��%�-(#%"��4�9"#-?��/�(�%$����%(#!#�"�"�*!��L�5=%!)%����8"��!#���**�-3��)8�����=%=�=�.!���!)<)'�����)!�%("�-(�%;���<�*�8�%�4���**�-3��)8��&)� =%)(�!)�� )8)%!)%&)� ��<-#� �4&�%�� (=%=� ���!�'��� � 8�"5)8�� .!��� ��%� ��-!#*� � (=%=�=��*/!!��#!"�8#�9)*�"="*=��&)'�!&�%;�

Page 126: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

100

Sinbâdnâme’nin resimlerindeki iri figürler, sade fakat dekoratif kompozisyon, beyaz

8�%#*� ��+�"!)%�� 1)� 8�%#'#�� ()9)8��&)*�� dilimli *.��*� *#8#"� H. 983’deki örneklerle

benzerdir.1 WAG’deki ko94�&��`��;� 4�9%�*(�� �/!/���� �����&�#�� 8/!(��#�� .'!/���&)%8�

ve%&�'�� 8�3�)&) (Res. 61)?� �����&�#�� 8�*�!!#� 4=$=� 1)� �L�&)8�?� ;� |��?� j��;� 4�9%�*(�*��

%)8"���8�'�=8(�*6-)8��&)��/!/�����4�*(��&/%���L�5=%=��4=$=��!)�+.*��)�$)%&�%�1)��4�#�)!�

(�%�L#�&��� 4�9#!"#-� .!�bilir (Res. 62);� U)�)� )(%�L#�&�� ��<)� 8�4�3� ��%� +�$5�� -)*!��&)�

*.4/!�-��?� =8(()� 1)� �!((�� �8)� 8)4%)*� L#%+�� &�%�)!)%�4!)� &)1�"� )((�%�!)�� �/� 8�*�!� ��+�"�?�

1504-j�&)� )%�(�(�� 3�$#%!��&#'#�#� &=-=�&='="=$� �;� �wj�(e 24a. yaprakta bulunan

resimde, meyhaneden kovulan figürde de kendini gösterir (Res. 63) H.983’te görülen

*�%�*�(=%�$)� )&�!"�-� ���%(#!#� "�"�*!�� L�5=%!)%?� ��Q�&)� ���;� 4�9%�*(�� 4)&�� 1)$�%���

toplan&#'#�8�3�)&)�&)�56%=!=%;

;�|����/"�%�!#�4�$"�&��3)98���+#*�3�1�&��5)+)��%)8�"!)%&)�56*4=$=�3)"��!(#��4�!&#$�

h)"� &)� "�1�� %)�*()� 4�9#!"#-(#%;� ��1�� 1)� 4)-�!� %)�*()*�� $)"��� =$)%��)� *=+=*� .(!�%�

8)%9�-(�%�!"�-(�%;���&)<)��4;�`w���&��/+!�%#�4/*�%#�&.'%/�*#1%#!���&)*.%�(�L�+�+)*!����(*�!)%�

görülür. 2a. yapraktaki av sahnesinin (Res. 64) benz)%� 6%�)*!)%���� ���’deki Nevâyî

Garâ’ibü’s-��'�� �=83�8#�#��q T 5669) 2a. ve R. 803, 2a. yapraktaki av sahnelerinde de

görürüz. (R. 38 x;�`�|�;�4�9%�*(�*���1�8�3�)8��&)��8)�L�%*!# ��%�&=$)�!)")4)�5�&�!"�-(�%�

(Res. 58);���3�)�*�!���!#*(����%#��%�*�4�!#��1)���8�(���%���+�"&)��*(�%#!"#-(#%.

H. 983’de yer alan resimlerde, f�5=%!)%��� ��-!�%#�&�*�� ��-!#*� (�9�?� `j�`-��� 4#!!�%#�

�%�8#�&��4�9#!����=*%I�����Selimnâme �&!#�)8)%��deki (TSMK. H.1597-98) I. Selim’in

�-%)(�")<!�8����568()%)��%)8�"&)�(Res. 65). 56%=!)��8�1%��*#%"#$#�*)9�)(%�L#���8�%#!#��)4�$�

8�%#*�(�9�� ile çok benzerdir. Horasanî ��*#-+#�=8!/9(��+�!#-����/���**�-#��4��#�&��&�3��

sonra Sinbâdnâme, Selimnâme 5���� 4�$"�!�%&�� +�!#-�<�*� .!��� � ��**�-!�%#�� 4)(�-(�'��

söylenebilir.

(*�8���� �'#%!#*!#� .!�%�*� 3�88)((�'�"�$� )%�(!#� ��**�-#�� "��$�%�!�%&�� �4%#�(#4�� +.*� 4)%�

1)%")")8�?��+#*�3�1��%)8�"!)%��&)�"�1��1)�4)-�!� (.�!�%#�#�*/!!��&#'#�$)"��&)�+�+)*8�$�

.!�%�*� *=+=*� .(!�%� 8)%9�-(�%")8�?� $)"��&)�� � *.�(/%!�� �4#%&#'#� 4/1�%!�*� ()9)!)%?� �!(#��

1 ����(� (�%�3+�8�� �%.L;�%;� Q=�8)!� �)�&�� �����&�J")� �!)� �!5�!�� 4�4#�#�&�?� ��Q�&)� �/!/���� )8)%����.9*�9#�&�� �/!/���� �)1J4I����� ��#��$%&-&��� �&!#� &�1��� �=83�8#4!�� �)�$)%!�*!)%� (�-#&#'#�#� �)!�%(�%;��4%#�(#!#���!5���+����*$;��)�&���ww����``-22.

Page 127: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

101

4�!&#$�4��&��"�1��%)�5��*/!!��&#'#�56*4=$=�&)��/!/(!�%��4��&��*/-!�%��4)%�1)%")")8�?�

elbiselerde ��*#-+#� ��!�4#-#�� &)1�"� )(")8��)� %�'")�� ")*��� 1)� *."9.$�84.��

&=$)�!)")!)%��&)�8�&)!�'��6��9!����+#*�%"�8#?�L�5=%�(�9!)%��&)*��+)-�(!�!�*�1)�3�%)*)(�ve

-��%&)� 5)+)�� &�$)!)%!)� <��!��&#%&#'#� %)8"��� ��'!��(#!#� .!"�8#� 8���(+#�#�� *�%�*()%�8(�*�

özellikleridir. H.983, .!�8#!#*!�� �8"��!#� ��**�-3��)8��&)� 3�$#%!��"#-� .!��� )�� )%*)��

(�%�3!���)1J4I���1��#&#%;�`j�w�!��4#!!�%&���8(���/!���**�-3��)8��&)��/!/����8���(+#!�%#��

L�%*!#� ")%*)$!)%&)�� 5)!")8�?� .%(�*!�-�� +�!#-"�� 4=%=(=9� 4)��� )8)rlerde birlikte

+�!#-"�!�%#��&� daha sonraki kitap üretim faaliyetini derinden etkileyecektir.

��**�-#�� �8"��!#� ��**�-3��)8��&)� �/� &6�)"&)� 3�$#%!��"#-� 4�$"�!�%&�� +�!#-(#'#?�

*)�&�8����� 4�� &�� ��%!�*()� +�!#-(#'#� &�')%� ��**�-!�%� 5%/�/�/�� .!/-(/%&/'/� =8!/�/��

�8"��!#� ��%�4#��&�� 4�*!�-#*� 4�%#"� 4=$4#!� )(*�!�� .!&/'/� %)8�"!�� )8)%!)%� ��<)!)�&�'��&)�

görülmektedir.

III. 3. 2. �&Q/@/'� @Fq[q'q'� �@D/'F;� �&QqDF/Q;<� �]-� Nevâyî �-)/';� w��� {|g, R.

806; Kat. 5, Kat. 9)

Tebriz’den getirilen Herat v)� �)�%�$!�� 8���(+#!�%#�� ��**�-3��)&)� �4�#� .%(�"&��

+�!#-(#*!�%#� 1526 tarihli mevâcib defterinden1 bilinmektedir. 1514’te geldiklerinde

=8!/9!�%#� &�3�� +.*� *)�&�� ")%*)$!)%����� )(*�!)%���� 3�88)((�%�%*)�� `j�w�!�%�� 5)!��&�'��&)�

4)%!����**�-!�%#��&�� )(*�8�4!)� 3�$#%!����� )8)%!)%��� *.94�!�%#��, yeni bir yorum katarak

=8!/9!�%#�#� �8"��!#!�-(#%&#*!�%#� 56%=!")*()&�%;� �-()� �/� =8!/�/�� 6%�)*!)%�� �%�8#�&�� �*��

�)1J4I�&�1��#�&��1�%&#%;�

>/�!�%&��� &�3�� 6�<)� ��38)&�!&�'�� =$)%)� �;� �w�?� �8(��8�3#� 1)� (�*&�"� 8�4L�8#�&�*��

resimleri �)�%�$�&)� 3�$#%!����?� ��<�*� (�"�"!���"�&��� �8"��!#� ��%�4#���� 5)!)��

6%�)'�"�$&�%;���$"�&��"=8()�8�3��&#�1)��8(��8�3�(�%�3��4.*(/%;���(�81�%��/!/�"�*(�&#%;�

�(<3./*��)?��;��w���/"�%�!#�&�1��&�*��8)*�$�%)8�"&)��(�*&�"�8�4L�8#�3�%�<��&)�����1)�

�|�;� 4�9%�*(�*�� %)8�"!)%�� (��#(#%;� ��%�hi ve üretim merkezi bilinmeyen resimleri

��<)!)4)%)*� `�� 1)� ��;� 4�9%�*(�*�!)%��� *)8��!�*!)� �%���&�� �)�%�$� =8!/�/4!�� 4�9#!&#'#�#?�

1 >/� &6�)"&)� ��3� �/!/?� �8��� ���� �)3")&?� �)!)*� �3")&� �)�%�$I?� ��8#"� �8L�3��I?� ��%� �3")&� �����8*)�&)%�5����8���(+#!�%�56%=!")*()&�%�q�)%�+�`|j����-j���$/�+�%-#!#�`|�{����-26).

Page 128: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

102

`j�j�!)%)� (�%�3!)�&�%�!)��!)<)'���?� �/��� *�%-#!#*� &�')%� �)-� %)8"��� *�(#*8#$� �8"��!#�

.!&/'/�/?� `j�j-�w� �%�8#�&�� �8(���/!�&�� 8/!(��#�� ��**�-3��)8��&)� ()*� ��%� 8���(+#�

(�%�L#�&��� 4�9#!&#'#�#� 864!)%;� �)8)�!)%��� ��<)?� %)�*!)%��� $)�5��� 1)� �4&#�!#*� .!&/'/�/�

belirtir (Stchoukine 1966: 52-55).

�(�8.4� 1)� U�'"��� L�%*!#� .!�%�*� (�*&�"� 8�4L�8#�&�?� ��L)1I� =8!/�/�/�� )(*�8��)� &�**�(�

+)*"�-!)%&�%; Kompozi84.�?���-!#*���+�"!)%�?�L�5=%�(�pleri bu tasvirin Safevî döneminde

4�9#!&#'#�#� 568()%�%;� ��')%� %)8�"!)%��� =8!/�/� �8"��!#� .!/9� 9.9=!)% olan av sahneleri,

çevgâ�� .4/�/� 1)� )'!)�<)� ")<!�8!)%�� L�%*!#� 4.!!�%!�� 4)��&)�� 4.%/"!���%�*� 4�9#!"#-(#%;�

27b. yapraktaki resim (Res. 66) 6%�)*�568()%�!)%)*�&)*.%�(�L�6$)!!�*!)%����'#%���8(#'#���%�

�1� 8�3�)8����� �8"��!#� =8!/�/��� 56%)� ��8#!� 4.%/"!��&#'#� ��!�(#!"#-(#%;� �)(���?�

%)8�"!)%���1)�+)%+)1)�&#-#�8=8!)")����q*�"��$�"���+)%+)1)�&#-#���(�-����'�+x���%��=(=��

halinde ta8�%!��&#'#� &=-=�=!=%� qAtasoy-U�'"��� `|���� ��-25). ```�;4�9%�*(�*�� �-%)(�

meclisinde ise (Res. 67) /+!�%#� 4/*�%#� &.'%/� *#1%#!��� 8)%1�� �'�+!�%#� 1)� +�+)*!)%?� ��<)�

/$/�?� *=+=*� 4=$!=� L�5=%!)%� 1)� ��-!�%#�&�*�� �%�� 8�%#*?� *#4�L)(!)%?� 5)!)�)*8)!� �-%)(�

meclisleri kal#�#�����'!#�*�!#��%�*�4.%/"!��"#-(#%;�

�(#!?� �;� �w��=�� =8!/9� .!�%�*� ����&) bulunan Divan-�� ���mî �=83�8#4!�� qW`��wx�

�)�$)&�'�����)!�%(�%;���1/$��/!(����)!�"����-��%!)%�����&)%!)�&�'��)8)%��� ()*���%��=83�8#�

bulunur. Yazma 1515-`j�w� <�1�%#�&�� 3�$#%!��"#-(#%� q�(#!� `|���� �w-1). 1514 tarihinde

8�%�4��5)!)��4�$"�!�%� �+��&)��/!/���� =8)4���>�4*�%���#��%)8�"!��&�1��#�q����� �

`{�{x� �)$)")!�� 8/!(��� &�1��!�%#��� ��%� 6%�)*� .!/-(/%"/-� .!"�!#&#%;� )")�� �%*�8#�&���

4�9#!��� Divan-�� ���mî’nin 27b-���;� 4�9%�*!�%#�&�*�� ava giden sultan ve sarayda

(.9!��(#�8�3�)!)%��)���*#!&#'#�&��(R. 2 )L�5=%!)%�����-!�%#�&���=4=*��)4�$�8�%#*!�%?�*�!#��

*#%"#$#�(�+!�%#�#��&���!(#��4�!&#$�8=8!)")!��.!&/'/�56%=!=%;�>#4#*!�%#��-�'#�&.'%/�8�%*���

figür tipleri?� &.'�&a*�� +�+)*� *=")!)%�?� ()9)8�� *#1%#!�%�*� +)%+)1)� &#-#��� +#*��?� ��3�%�

&�!!�%#�#�� 8�%#!&#'#� 8)%1�� �'�+!�%#?� )!��8)� 1)� ����� <)93)!)%��&)*�� ��*#-+#� 8=8!)")?�

L�5=%!)%��� &/%/-� 1)� 3�%)*)(!)%�� Divan-�� ���������� 4��#� 8#%�� bu iki �)1J4I� &�1��#� ile

�=4=*��)�$)%!�*�(�-#r.

���)��/�&6�)"&)�3�$#%!��"#-���%���-*��&�1���.!��?���N)"�$�=�8-sâni 934 (1 mart 1928)

(�%�3��&)� �/<J� )!-Fârsî 3�((#4!�� �8(��8�3� )&�!)�� �J3I� &�1��#� &�� �4�#� =8!/9� 6$)!!�*!)%��

Page 129: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

103

gösterir (Res. 68) �=+=*��.4/(!�%&���)-�%)8")�8�3�9�)8)%&)�&)� .%�8��I���*#-+#�=8!/�/��

�8"��!#�4.%/"/�56$!)"!)��%�q>�'<#-U�'"���1&; 2006: 57).

�(#!?��;�w���/"�%�!#��)1J4I� &�1��#�&�� +�!#-�����**�-#��=8!/�/�/�� Süleymannâme’de

+�!#-��� .%�8��� *6*)�!�� .!�%�*� (��#(#!��� ��%� ��**�-!�� �4�#� =8!/9(�� %)8�"� 4�9(#'#�#�

belirtir. Q)!)�)*8)!� L�5=%!)%�?� �)$)")<�� ��!�4#-#?� 3�%)*)(!�� ��!�(#"#?� *.�/!�%#�

<��!��&#%"�&�*�� %�3�(!#'#� (#9*#� �)1J4I� &�1��#�&�� +�!#-��� ��**�-� 5���� 1530-�w� 4#!!�%#�

�%�8#�&��)&)���4�$"�!�%&��+�!#-(#'#����-�%)(�)&)%�q�(#!�`|�{����x;�

N�!&���!)��!5�!��.!�%�*����#�&#?�`j�j�!��4#!!�%&��3�$#%!������/�4�$"��#��!�*)�*�9�*!�%#�#�?�

I. Süleyman döneminde (1522-`j{{x� /45/!����� �)$)")� ��!�4#-#�#� 4��8#((#'#�#�

�)!�%("�-?� <�!(� *�9�'#�&�*�� ")!)*� %)8�"!)%����� &)� �;� �=!)4"��� &6�)"��&)� ��**�-��-#�

.!�����3��/!/��/�1 ")!)*!)%����3�(#%!�((#'#�#�1/%5/!�"#-(#%�q���#�&#�`|�������x;�

Y�$"��#�� (�*&�"� %)8�"!)%�� ��L)1I� =8!/�/�/� 4��8#(#%*)�� (Res. 46)?� &�')%� %)8�"!)%&)�

�8"��!#� =8!/�/�/�� *�%�*()%�8(�*� 6$)!!�*!)%�� 56%=!=%;� >#4#*!�%#� �-�'#� &.'%/� 8�%*���

�8"��!#� (�9�� L�5=%!)%?� 8)%1�� 1)� ��3�%� &�!!#� �'�+!�%?� 56*4=$=�&)� �!(#�� 4�!&#$� */!!��#"#�

ortak 6$)!!�*!)%&�%;��)"��&)�/+!�%#�4/*�%#�&.'%/�*#1%#!���+�+)*!����(*��6�)*!)%��56%=!=%;�

R. �w{� �/"�%�!#� &�')%� &�1��� *.94�8#� �8)?� *)()�)� *�4&#��� 56%)� |�w¢`j��-4 tarihinde

��(�%�!"�-?� "=8()�8�3�� �)43� �/3�"")d ibn-i Dôst Muhammed Semerkandî’dir.

Yazmada üç tasvir bulunur. Miklepsiz cildi koyu kahverengi deridendir. Zencirekli

�.%&=%=�� +)1%)!)&�'�� <�!&��� .%(�8#�&�?� �+�� ��(*�8)!� �)$)")!�� 8�!�)*!�� -)"8)� �/!/�/%;�

Q6"")�()*��*�/45/!��"#-(#%;�N�!&����+�*�9�'#�)�%/!/�*�'#(!��*�9!��"#-(#%;

Stchoukine, 4/*�%#&����#!���)serinde q`|{{x��;��w{��/"�%�!#�&�1��&�*��`�?����1)�`��;�

4�9%�*(�*����%�� +�L(� 8�4L�� .!"�*�=$)%)�=+� %)8"��&)�*."9.$�84.���+#8#�&��� (��#("#-(#%;�

�)8�"!)%��� ()*� )!&)�� +#*(#'#�#?� �%��� %)8"�4!)� �!�-*�&)� .!&/'/�/� ��<�*� �4�#� $�"��&��

�8"��!#� =8!/�/�/� 4��8#(��� L�%*!#!�-"�!�%� �/!/�&/'/�/� �)!�%(�%;� �$)!!�*!)� ��L)1I� � (�9��

1 Bkz. Ba�/� ��3�%?� ���%�4� ��**�-3��)8������ ��!=� �)88�"#� ��3� �/!/� 1)� 8)%!)%�K?� �������� �������!$U���6�������, 1986: 113- `�w����3�%?����8"��!#�����(#�&����$��8!/�/�&�����!�-#!��K? ������� �������!$U��� 6������ �, 1987: 123-140; WB. Denny, “Dating Ottoman Türkish Works in the Saz Style, Muqarnas, 1 1983: 103-121.

Page 130: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

104

��-!#*� .!�%�*� (��#���� ��<-#� Haydarî�4�� */!!��"�*� 4)%��)� �8"��!#� (�%$#� *=!�3� 1)�

8�%#*!�%��&�**�(�+)*"�-(�%;�>�(*�8)!�".(�L!)%���-!)")�(�%$#?�8)%1�!)%��8�%�%�*�56')�4=*8)!)��

��3�%� &�!!#� �'�+!�%#�� &�� �8"��!#� =8!/�/�/� 4��8#((#'#�#� ��!�(#%� (Res. 69) (Stchoukine

1966: 52-jjx;��;��(�8.4��!)�W;�U�'"���#��Turkish Miniature Painting �&!#�4�4#�!�%#�&�?��

`j���(�%�3!��4�$"�&�*��=+�%)8�"&)�/+!�%#�4/*�%#�&.'%/�*#1%#!���+�+)*�6�)*!)%�?�()9)!)%&)�

56%=!)���4�#�(�9��'�+!�%#��8�")(%�*�*/!!��#"#�1)�")41)�+�+)'���+"#-��'�+!�%?�L�5=%!)%���

*#4�L)(!)%�����&6�)"����8"��!#�".&�8#�&��4�9#!"�8#?��/�&)1%����8"��!#�%)8"��&)�8#*�

görülen karakteristik özelliklerdir (Atasoy-U�'"���`|������-5).

`jjw�<�1�%#�&��3�$#%!��"#-�.!����)���-i Âl-i Osman�#���;�<�!&��.!���Osmannâme’de1

benzer üslupta (�81�%!)%� �/!/�/%;� �)43� &)��!I �!)� �8"���#�� 56%=-")8�� qy.9a)2,

�8"���#�� >�$��8!#!�%� �!)� 8�1�-#� (y.30a)3?� �8"��!#� .%&/8/�/�� >�$��8� ��!)8��

�69%=3�8�%��� 8�!&#%"�8#� qy.37b)4?� �/!(��� �8"��� �!)� .'!/� �%3���#�� �-%)(� sahnelerinde

(33b) (Res. 70) kompozisyon, mimari mekan ve tipler R. 806 ile benzer.

�;� �w{� �/"�%�!#� &�1��&�� (�*&�"� 8�4L�8#�&�ki resimde kompozisyonun oldukça sade

.!&/'/�56%=!=% (Res. 71);��*���(!#���%�()9)����=$)%��&)�*#!#+!�%#4!��6�!)%��&)*��3�41��!�%#�

�1!�"�*(�&#%;� �4%#�(#&��� /$�*!�-#!"#-?� *.�/� 5)%+)*+�� ��%� ��+�"&)� <��!��&#%#!"#-(#%;�

W�5=%!)%����=4=*��)4�$�8�%#*!�%#?��-�'#�&.'%/�8�%*����#4#*!�%#?�=$)%!)%����*#-!#�)!��8)!)%��

&6�)"��� �8"��!#� *�%�*()%���� 4��8#(#%;� �-%)(� ")<!�8�� 8�3�)8��&)� �8) 5)!)�)*8)!!)-"�-�

*�!#9�*."9.$�84.��.!�%�*�()*%�%!��"#-(#%;��)%*)$&)�3=*="&�%�4��&��46�)(�<�?�)(%�L#�&��

8�*��1)�"=$�84)�!)%?��+#*�3�1�&���-%)(�")<!�8�����1�$5)+�!")$�6')!)%�&�%;���<�*�6$)!)�

���!&�'��&)�")*��#��(�8�%#"#?���(*��6%(=8=?�L�5=%�(�9!)%��1)�*#4�L)(!)%��8"��!#�=8!/�/�/�

4��8#(#%;�

1530-�j�4#!!�%#��%�8#�&�?�&�3��+.*��1�1)��-%)(�")<!�8��*.�/!�%#�#��<��!��&#%#!&#'#��/��*��

�)1J4I� &�1��#�#�� %)8�"!)%��&)?� �%(#*� )%�(� *6*)�!�� ��*#-+#� =8!/�/�� �8"��!#� %)8�"�

��!�4#-#� �+��&)� )%�")4)� ��-!�4#9?� 4)��&)�� ��8#!� 4.%/"!��&#'#�#� �+#*+�� 56%=%=$;� >/�

��!�4#-�&�3��8.�%���)���-i Âli Osman�#���;�1)�j;�<�!&��&)�&)��+#*+��56%=!)<)*(�%;�>/�

1 205 sayfa olan Osmanname�&)����%)8�"��/!/�/%�q�(#!�`|��������Q%/�)��4���`{x;�2 Grube 1972: Renkli resim XLII3 Grube 1972: R. 1914 Grube 1972: R. 193

Page 131: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

105

�*�� &�1��� ��%� ��*#"�� �8"��!#� ��%�4#��&�� +.*� 8)1�!)�� 1)� 8�45#� 56%)�� �)1J4I�����

)8)%!)%�����(�"���!�"#4!���8"��!#�4.%/"!�%#&#%;�

III. 3. 3. Pîr Ahmed b. �@]('P(Q�-'��@D/'F;�Yorumu : Hamse-i Nevâyî (H. 802 ,

Kat 10)

Yazma 937/1530-�`� 4#!#�&�?� �8(���/!�&�� �I%� �3")&� �;� �8*)�&)%� (�%�L#�&��� �8(��8�3�

)&�!"�-(�%;�N�!(�*�31)%)�5��=$)%��*#%"#$#�1)�4�!&#$���*#-!�%!���)$)!��!�*)&)�&�% (Res. 72).

Cil(� *)��%!�%#� 4�!&#$!#� $)�<�%)*!)� � +)1%)!)�"�-(�%;� N�!&��� 6�� 1)� �%*�� *�9�*!�%#?� 8�!�)*�

=$)%�� 1)� "�*!)��� 8�$� =8!/�/4!�� �)$)�"�-(�%;� ��$"��#�� �+� *�9�*!�%#� �8)� �.%&.� %)�*!��

&)%�&)�&�%;� �)"8)� 1)� *6-)�)�(!)%� 56"")� �!(#�� 4�!&#$&#%;� �)8)�� <�!&��� 6�?� �%*�� 1)�

miklebi�� &#-� 4=$=�=�� �!(#�&�� (�"� .%(�&�� *=")!)�"�-� 8�$� 4�9%�*!�%#� 1)� *=+=*� 3�(�4��

+�+)*!)%��&)�� ��-!�%;� ��$� 4�9%�*!�%#�#�� ��%� (�%�L#��� �=4=*()�� *=+=')� 3�(�4�� +�+)*!)%��

&�$�!"�-(�%;� �w|� �;� 4�9%�*(�*�� *)()�)� *�4&#�&�� 3�((#�#�?� <�!&����?� ()$3�9!)%����� 1)�

resimlerinin �I%��3")&��;��8*)�&)%�(�%�L#�&���4�9#!&#'#�4�$#!"#-(#% (Res. 73).

��$"�&��`{�(�81�%��/!/�/%;���81�%!)%����8(���/!�&��4�9#!&#'#���!��")*()&�%;�>/�4�$"�&��

+�!#-��� ��%� �3")&� �;� �8*)�&)%���� ���/��� �/!(��� �=!)4"��� &6�)"��&)� �8(���/!�

��**�-3��)8��&)� +�!#-"#-(#%;� ��$"��#�� %)8�"!)%���� �!*� .!�%�*� (��#(��� �1���

�(<3./*��)�&�%;� �(<3./*��)?� ;� �w�� �/"�%�!#� �)1J4I� 3�"8)8����� %)8�"!)%����� �%���

%)8"��&)���)!!��L�%*!#!#*!�%!���4%#!&#'#�#?�&6�)"����8"��!#�=8!/�/�/�4��8#((#'#�#��)!�%(�%;�

Desenlerde incelik, renklerde ise *�31)%)�5�� !)*)!)%� 56%=!&='=�=� �4%#<�� %)8�"!)%���

3)98�����()*���**�-�(�%�L#�&���8/!(����+���4�9#!&#'#�#�864!)%;�`|�?�{{�?��j�?��{�?�``��?�

`���?� `�j�?� `j��?� `���?� `|��� � 4�9%�*(�� 4)%� �!��� %)8�"!)%�� (��#(#%1. Metin resim

�!�-*�8��&)�� $�4�&)� &�3�� +.*� =8!/9� 1)� *."9.$�84.�� �!)� �!5�!�� �+#*!�"�!�%� 4�9�%�

(Stchoukine 1966: 52-54) .

1 >/�+�!#-"�&����$#�%)8�"!)%���*.�/!�%#�#��(��#"#�4��!#-(#%;�`|�;�4�9%�*(��*.�/?���4�-!#�*�&#���")%3�")(�568()%)�� 5)�+� 3=*="&�%K� &)'�!?� =8)4��� >�4*�%���#�� .'!/� 6!&=%=!)�� 4�-!#� *�&#��� &�4)(� 6&)")8�?� �j�;�4�9%�*(�� *.�/?� � �W)%3�&�#�� �.*%�(��� 5�(")8�K� &)'�!?� �W)%3�&�#�� #$#%� �!)� *�%-#!�-"�8#K?� `j��;� 4�9%�*(�*.�/?� ��)<�/��/�� ����8#� (�%�L#�&��� +6!)� 56(=%=!")8�� &)'�!?� ��)<�/��/�� ����8#� �!)� +6!&)� �/!/-"�8#K?�`|��;� 4�9%�*(�� *.�/?� �5)$5��� ��%� 8)44�3#�� 8�%�4�� &�1)(� )&�!")8�K� &)'�!?� �8�3()*�%� */4/"</� �)4&����3�*�4)8�K�%)8�"!)�"�-(�%;�q>*$���(;�`wx

Page 132: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

106

�;��(�8.4��!)�W;�U�'"���ise, Turkish Miniature Painting �&!#�*�(�9!�%#�&�? I. Süleyman

&6�)"���� ��!�((#*!�%#� �6!="&)?� � �8"��!#� %)8�"� 8���(#�#�� )%*)�� &6�)"� 6%�)*!)%����?�

&.'/-��(#�*=!(=%!)%�����8���(8�!�5)!)�)*!)%�4!)���%!�*()�4.'%/!�%�*�=%=�!)%�1)%&�'��1)��/�

&6�)"����;��=!)4"���&6�)"��)�*�&�%�8=%&='=nü belirtirler. �(�8.4�1)�U�'"�����56%)?�

&6�)"� =8!/�/�/�� )�� *�%�*()%�8(�*� 6%�)*!)%�� ;� �w�� �/"�%�!#� 3�"8ede görülür.

Resimlerdeki mimarî elem��!�%� 5=+!=� +�$5�!)%� 1)� *.�(%�8(� %)�*!)%� */!!��#!�%�*�

4�9#!"#-(#%;��)8�"!)%���4�9#!&#'#�`j�w-�`�(�%�3!)%��&)��%���%)8�"!)%��&)�56%=!)��8=8!=�1)�

��*#-!#�8�%�4!�%#��4)%�����/%�&��*�!)��)�$)%��4=*8)*�"�"�%��4�9#!�%��!"#-(#%;���!�%��56%)�

�/�4�$"��#�� %)8�"!)%��&)�=+�L�%*!#�5)!)�)*�3�88)&�!�%;�W�%*!#�=8!/9!�%#��3�88)&�!")8��)�

%�'")�� 4����<#� ".(�L!)%?� �8"��!#� ��!�4#-#��� 56%)� 4)��&)�� 4.%/"!��"#-(#%;� ||�;�

yapraktaki (Res. 74) =8%)1� �!)�W)%3�&�#��%")��&)*��"=<�&)!)8�������!�(#!&#'#� %)8�"�

6%�)*� 568()%�!)%)*?� L�%*!#� %)�*!�� *�4�!�%�?� 8)%9�-(�%�!)�� .(� 6�)*!)%��)� 1)� &�3�� � 8.�%��

�8"��!#� *."9.$�84.�!�%#� �+��&)� 4�45#�� .!�%�*� */!!��#!�<�*� � .!��� +�&#%!�%�� &�**�(�

+)*�!"�-(�%�q�(�8.4-U�'"���`|������-23).

W;� U�'"��� 1)� �;� ���#�&#?� �)� �������� ������ !"�"�/� �)� ���"��� ��#� Q��"�.�ated

Manuscripts �8�"!��4�4#�!�%#�&�?�4��)��8(���/!���**�-3��)8��)�)(*��)&)�� )%�(�1)��)�%�$�

=8!/9!�%#�#�� )(*�!)%��&)�� ��38)&)%)*?� ;� �w�� �/"�%�!#� 4�$"�&��� �j�?� {{�?� �j�?� �{�?�

`j��;�4�9%�*(�*��%)8�"!)%��(��#(#%!�%;� ;��w���+��?�*/!!��#!���9�%!�*�%)�*!)%�1) figürlerin

çiziminden ötürü, Akkoyunlu ve erken Safevî �)�%�$� =8!/�/�/�� �'#%� ��8(#'#�#?� �/���

*�%-#!#*� �'�+!�%&�?� �/!/(!�%&�� 1)� �!(#�� 4�!&#$!#� 56*4=$=�&)� *�%�*()%�8(�*� �8"��!#�

6$)!!�*!)%�����4.'/��3�88)&�!&�'�����)!�%(�%!)%�qU�'"��-���#�&#�`|�{��`��x;

Pîr Ahmed b. �8*)�&)%���� +�!#-(#'#� �!*� )8)%� �ugün Münih’te Bayerische

Staatsbibliothek’te bulunan Hamdî’nin1 (ö. 1508) Yusuf u Züleyha8#&#%;� (Turc. 183)

259a. yaprakta bulunan k)()�)� *�4&#�&�� 921/1515 tarihi 1)%�!"�-(�%;� q�64!)")$.'!/�

1974: 469-479). ��$"��#� j��;� 4�9%�'#�&�� 4)%� �!��� ��*/�� 1)� .'/!!�%#�#� 568()%)��

8�3�)&)?�&�$!)%��=$)%��&)�.(/%"/-���*/���!)� ;��w�?�`|�;�4�9%�*(�*�� =8)4���>�4*�%��

�!)� ��-!#� ��&#�� 8�3�)8��&)*�� *�&#� L�5=%=� (�9� 1)� *."9.$�84.�� �+#8#�&��� �y�#� )!&)��

1 �*-)"8)&&��$J&)� �"&/!!�3� �"&�?� � ��;�>�4)$�&�&6�)"�����3�"8)�4�$"#-� �!*��=%*� -��%�&�%;�8)%����4�$�%*)��N�"�������4�#��&!#�")8�)1�8��&)���!3�"��!"#�?���<�*���;�>�4)$�&�����!5��568()%")")8��=$)%��)�")"!)*)(��Q64�=*�()���$�1�4��+)*�!"�-?�5)+�"����)8)%!)%�����8(��8�3�)&�9�8�(�%�*�8�'!�"#-(#%�q�)*����ww���522).

Page 133: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

107

+#*"#-(#% (Res. 75). �4�#�$�"��&���)w York, Metropolitan Museum of Art’da bulunan

Hatifî’nin1 (ö.1521) Hüsrev ü ������ *.94�8#�&� (69.27, 22b) bulunan resimdeki

pencereden bakan figürler ile H. 802’deki f�5=%!)%��)�$)%�=8!/9!��4�9#!"#-(#%;�

A(#!���56%)��=!)4"���J")�&)�+�!#-�����-���**�-�bu y�$"�&��&��+�!#-"#-(#%;�`j�w�!�%#��

��**�-3��)8��&)� �� ��**�-#�� =8!/�/�&�� (�"�"!��"#-� ��%� +.*� )!4�$"�8#� =%)(�!"�-(�%;�

1530-�`� (�%�3!�� �!�� ��%� �)1âyî hamsesindeki 16 resimde yerel mimari düzenlemelere

5�&�!"�-(�%;� �)8�"!)%&)�� ��%� (��)8��&)*�� )(%�L#� 8/%!�%!�� +)1%�!�� *�!)���� �%*�� 9!��#� 1)�

)(%�L#�&�*�� +�&#%!�%#�� ��%!)-")8�?� Süleymanânme�&)� */!!��#!��� */-�("�� 8�3�)!)%�����

6�<)&)�� 4�9#!"#-� 6%�)'�&�%;� �)%)!� 6$)!!�*!)%��� 6�)� +#*(#'#� )%*)�� (�%�3!�� W�%&)18I’nin

Türkçe �)�������&)*�� �{� %)8�"?� 4�*!�-#*��4�#� (�%�3!)%&)�4�9#!"#-(#%;�>/� �!5��+�4)%)!�

4�9#� 1)� L�5=%!)%?� �=!)4"���#�� &6�)"��&)�� 6�<)� �!*� .!�%�*� `�|w-`jww� �%�8#� ��%� 5%/9�

)!4�$"�8#�&��56%=!=%�q�(#!�`|�{���wx;�

����(+#� 8.%/�/�=$)%��)�)'�!)���;��.!(�%�#��!/�=1"� ����������1���/� ��.��&�&�����

6�&��!$����.�����"�"��"&�����1���&)�4�4#�!�����������<<."9!�83)&��%(�8(�.L�(3)�

Ottoman Court: 1515-`j�wK� �&!#� "�*�!)8�� 6�)"!�&�%;� ;� �w�� �/"�%�!#� Hamse-i

Nevâyî’nin �w|�;� 4�9%�*(�� �/!/���� *)()�)� *�4&#�&��� 3�%)*)(!)?� 3�((�(#�#�?�

"=<)!!�&����� 1)� ��**�-#�#�� ��%� �3")&� ���� �ske�&)%� .!&/'/�/� �)!�%(�%;� ��$�%� �I%�

Ahmed’in 1514’t)�� 8.�%�� �)�%�$�&)�� 5)!)�� 8���(+#!�%dan ��%�� .!&/'/�/?� )%*)��

6%�)*!)%����� &�3�� +.*� *)�&�� =8!/�/�/� 4��8#((#'#�#� ��<�*� &�3�� 8.�%�*�!)%��� �8"��!#�

%)8�"�8���(#�=8!/�/���4�*#�!�-(#'#�#?��/!(����=!)4"���&6�)"��de ise iyi bir pozisyona

5)!&�'�����)!�%(�%�q�#!&#%#"��www��{w�-16).

����(� (�%�3+�8�� �#!&#%ay �$�)*� �8)� 86$� *.�/8/� 4�$"��#�� %)8�"!)%�� �!)� �=*%I-i Bitlisî

Selimnâmesi’nin (TSMK H. 1597-�x� %)8�"!)%���� *�%-#!�-(#%�%�*� Selimnâme’nin de Pîr

Ahmed b. �8*)�&)% (�%�L#�&���4�9#!"#-�.!���!)<)'��)��(#L(���/!/�/% 2.

1 ��"/%!/�&6�)"��-��%!)%��&)�� �(�LI?��8"��!#�8/!(��!�%#�#��8�45#8#�#�(.9!�"#-?�W�(�3��/!(����)3")&�1)���;�>�4)$�&�(�%�L#�&����8(���/!���&�1)(�)&�!"�-��.!!��N�"I�����4)')��&�%;����%��/�")8�)1�8�����)1J4I�4)��(3�L�)("�-(�%�q>�'<#�1&;��ww{����x;�2 Özbek 2004: 151-193.

Page 134: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

108

Resimlerde görülen kompozisyon sadedir. ��<�*� ��**�-� 8)+�!)�� 3�*�4)!)%��

<��!��&#%#%*)�� .!�4#� � �+#*!�"�<#� ��%� =8!/9!�� 1)%"�-(�%;� ����� %)8�"&)� 3�*�4)���� ��-#?�

8.�/�1)�.%(�8#� �!)��!5�!����%*�+�kurguyu birl�*()��)(�"!)"�-(�%; Böylece hikaye mümkün

.!&/'/�<�� +.*� �4%#�(#� �!)� 56$!)%� 6�=�)� 8)%�!"�-(�%;� �%�)'��?� 4;�j��&)*�� >�3%�"� �!)�

4.*8/!�+�L(+�4���)(�"!)4)��8�3�)&)���'#�*/%/4���+�L(+��&)%&����>�3%�"�����!�(#%*)���4�#�

$�"��&��>�3%�"�#���&�"!�%#���)"�%�1)%�9�&)'�%")���.��%"�!�%#�1)�+�L(+�����(�%!�8#�#��

yen�&)�� 4)-)%")8�� ��!�(#!"#-(#%� (Res. 76) ��3�)!)%��� *."9.$�84.�!�%#�&�� *6-*?� *�!)�

5���� "�"�%�� 4�9#!�%#�� ��+�"!)%�?� &=$)�!)�)�� ��3+)!)%� 4���� � 4�%�(#!��� ")*��&�� "�"�%��

4�9#!�%#��1/%5/!��&#'#�56%=!"=-(=% (Res. 77). Ü$)%��*/��)!��4�9#�1)�*6-*!)%, zemindeki

1)� 4�9#� =$)%!)%��&)*�� +���� �)$)")?� ��3+)!)%&)*�� +)-")!)%� 1)� L#8*�4)!�� 3�1/$!�%?� 4�9#�

=$)%��&)*�� 1�(%�4� 9)�<)%)!)%?� &)'�%")�?� *�!)?� *�9#� (.*"�*!�%#?� *)")%!�� 5�%�-!)%?� 9)%&)�

&)*.%/��)!!��*����**�-#��56$!)"�4�9�%�*�)&��&�'���$!)��"!)%�8.�/</�%)8")��*(�%#!"#-(#%

(Res. 78). W�5=%� (�9!)%�� ��<)� /$/�?� 4/1�%!�*� 4=$!=&=%;� W�5=%!)%��� 4���*!�%#�&�� �)��

�/!/�/%;� ��**�-#�� 3�*�4)&)� 5)+)�� ")*��!�%#� <��!��&#%#%*)�� */!!��&#'#� 3�4�!� 5=<=�

kuvvetlidir. y.45b’deki Hüseyin Baykara ile yoksul çiftçi, 4;�|���&)*��W)%3�&��!)���%��?�

y. 192b’deki sahtekar mühendis Zeyd (Res. 79), y. 209b’deki Korsan Cabir ile Süheyl

sahnelerindeki mekâ�!�%��4%#�(#!#���%���+�"&)�<��!��&#%#!"#-(#%;�

Eser, �.9*�9#���%�4#��&�*��%)8�"!��Nevâyî 4�$"�!�%#��+��&)��8"��!# *=!(=%�1)�8���(#�#��

(�81�%!)%&)� *)�&���� �)!!�� )((�'�� � 4�$"�!�%&��� ��%� (��)8�&�%;� ��3�� 8.�%�� �8"��!#� (�%�3��

%)8�"!)")<�!�'��&)��/� (�%$� ��%� ��!�4#-#�� 5)!�-(�%�!)%)*�&)1�"� )((�'�� 56%=!)<)ktir. �64!)�

*�?�6%�)'���||�;�4�9%�*(���/!/���� =8%)1����W)%3�&�#� (/(/*!�"��8�3�)8��&)?�+�&#%!�%#��

4)%!)-(�%�!�-�?� /$�*(��� *�!)���� 56%=�=-=?� 8�1�-� �!��#�#�� 3�%)*)(!�� ��%� ��+�"&)�

<��!��&#%#!#-#?� &�3�� 8.�%�� 4�9#!�<�*� .!��� L)(�3� 8�1�-!�%#�#�� <��!��&#%#!#-#� 8#%�8#�&�� &��

*/!!��#!�<�*(#%;

�����g��$�����$���

1500 tarihinde Özbek 3=*="&�%#��)4���I� ���#��)!��)�5)+)��>/3�%�?�`�;4=$4#!��*�&�%�

�8!�"� *�(�9� 8���(!�%#�#�� =%)(�!&�'�� 6�)"!�� ")%*)$!)%&)�� ��%�� .!�%�*� *�!"#-(#%;� �%���

)&)��4�(#�#��4��#�8#%���=%*�)&)��4�(#�#�&�� �4����!)�?��=%*+)�-��%!)%�4�$��?�3�(�8���(#4!��

ilgilenen han, 1507 4#!#�&�� )%�(�#� �!�%�*?� ��"/%!/� *=!(=%=�&)�� 5)!)<)*� )(*�!)%)� �+#*�

Page 135: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

109

3�!)�5)(�%"�-(�%;���!=���"/%!/���**�-�>)3$�&�#��>/3�%��4��5�(mesi ile ilgili herhangi

��%� ��!5�� .!"�"�8#��� %�'")�?� �$�)*� %)8�"� 8���(#��� )(*�!)%�� �+#*+�� 56%=!)<)*(�%;� >/�

&6�)"&)� >/3�%�� &#-#�&�� �J3%�3�4)?� ��-*)�(� 5���� 8���(� ")%*)$!)%�� .!��� �$�)*�

8���(+#!�%#?� �(�LI����� $��� � ������ (OBL MS Queseley 19), Muhammed Salih’in

��bânînâmesi q��x� 5���� )8)%!)%� 3�$#%!�"#-!�%&#%;� >/�&6�)"&)�3�$#%!����� )8)%!)%&)�

henüz Herat etkisi hissedilmez, resim!)%&)�*����1)�8�&)���%���!�4#-�56%=!=%� (Robinson

1958: 128-9).

`j`w� (�%�3��&)� ��3� �8"��!���� �)%1�&)� �)4���I� ���#� 6!&=%")8�� =$)%��)� (�3(��

Ubeydullah Han (1512-`j�|x� 5)+)%;� >/3�%�� ��%�4#���� 5)+)�� ��)4&/!!�3� ���

&6�)"��&)� 8�%�4#�&�*�� 8���(+#!�%� 3�"�4)� 56%"=-?� >/3�%��4#� ��%� 8���(� ")%*)$�� 3�!��)�

5)(�%"�-(�%;�>64!)<)���"/%!/�*=!(=%)!�5)!)�)'����$�)*��8�"�!�84.�/�8=%)<�?�>/3�%��&��

��)4&/!!�3� ���#��3=*="&�%!#'#�&�� 8.�� �/!"/-(/%;� �$�)*!)%&)��*/$)��� >��/%�*�&�%�

�)L%)(� )&)�� �/3�"")&� �4&�%?� �)4���I� ���#�� .'!/� ��)4&/!!�3� ���#�� ��-�%#!�%#�

3�**#�&��-/�!�%#�864!)%�

��)&�� L�%*!#� � )!4�$#8#�*/!!��&#;��� �4��4�$&#'#���*-�&�%;��/%���#����%(�*#"�*.94�!�%#�#�

4�9(#�1)��/�!�%#��*��*/(8�!�-)3�%�.!����)**)�1)��)&��)�4)�56�&)%&�;��4%#<��talik hatla

4�$&#;�U)-�(!���=%*?��%�9�1) �%��!#�-��%!)%���&�1��!�%#���8�3�9(�%;��=$�*�&�!#�&���)8()!)%��

1�%&#%� 1)� &)%!)")!)%��&)�� ��$#!�%#� 3�!�� "=$�84)�!)%� (�%�L#�&��� */!!��#!#%;K� q�/�()!�4�

1983: 146).

��)4&/!!�3� ��� )%�(�#� `j�j�()� 4�'"�!�"�8#�&��� 8.�%�� �)%��)%��&)� 9)*� +.*�

�%�-(#%"�<#?� -��%� 1) 8���(+#� 5)(�%&�;� >/�!�%#�� �%�8#�&�� )%*)�� )%�(-Timurlu okulunun

&)1�"#�#� ()"8�!� )&)�?� "/3()")!)�� ��)4&/!!�3� ��� (�%�L#�&��� */%/!��� >/3�%��

��**�-3��)8�������-#���3"/&��=$)33�9�&)�1�%&#;���)4&/!!�3� ���#��.'!/���&=!�$�$�

(1540-49), kütüphanenin Timurlu gelen)'���� &)1�"� )((�%&�;� %*)�� �$�)*� ��%�4#��#��

*=!(=%)!� 4�-�"#� �+��� ��-!#<�� *�4��*� .!��� Muzakkir el-ahbab�#�� 4�$�%#� �8��� Nisârî

Buharî’ye 56%)��/%�&��+�!#-���*�-�!)%�>)3$�&�&���&�3�� �4�4&�!)%;��/3�"")&� �4&�%,

Ubeydullah Han dönemi ile ilgili olarak Buhara’�#�, sanat ve bilim merkezi olarak

=8)4���>�4*�%��&6�)"��&)*�� )%�(�#�3�(#%!�((#'#�#��)!�%(�%�q Subtelny 1983: 146-8).

Page 136: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

110

��3�� 6�<)� &)� �)!�%(�!&�'�� 5���� �)1J4I� �$�)*!)%��� 56$=�&)� *=!(=%)!� ".&)!� .!�%�*�

�!#��<�*� ��%� *�-�!�*� .!"/-(/%;� �.!�4#8#4!�� )8)%!)%����� %)8�"!�� *.94�!�%#� &�� 4�9#!"�4��

&)1�"� )("�-(�%;� �$�)*� 3=*="&�%#� ��%� �/3�"")&� >�3�&#%� ��� &6�)"��&)� 8�%�4#��

%)8"�� *=(=93��)8��&)� >/3�%��&�� 3�$#%!��"#-� .!��� Nevâyî Hamsesi Herat etkisinin

3�88)&�!&�'��>/3�%��=8!/�/�/��)��5=$)!�6%�)*!)%&)����%�&�%;�960 (1553) tarihinde Sultan

Mesud el-*�(��������/!(�����3"/&�(�%�L#�&����8(��8�3�)&�!)��)8)%����)���-��8)44J%)��&!#�

mesnevisinde 11 (PBN MS Elliot 318), Sedd-i-�8*)�&)%��&!#�")8�)1�8��&)�j�q�>�����

Eliot 340) resim bulunur (Robinson 1958: 129-`�`x;� �;� ����&�*�� �8*)�&)%’in ölmek

=$)%)�.!�����%��4#� %�3�(!�("�8#?� 8;� `���&�*����������� ��!�%�"�#��9.%(%)8���� >�3%�"���

568()%")8��8�3�)!)%��&)�.!&/'/�5�����.-�4=$)4!)%&)��*�+#�"�4��?�5)��-��!��!�%&���!(#��

4�!&#$�*/!!����?�4=$)4!)%&)�+.*��$���(*��1)�+�+)*��/!/�&/%��?��4%#�(#!�%&��8�&)���!�(#"�

bu dönem Buhara üslubunun belirleyici özellikleridir1;�>/���*�%-#��8;�`���&)��8*)�&)%�

�!)�&�!)�<��8�3�)8��&)�.!&/'/�5����*."9.$�84.�?�")*��#��*/%5/!��#-#�1)��4%#�(#!�%&�*��

��*#-+#��-+�!�*� )%�(�=8!/�/�/��)(*�!)%�����+#*+��568()%�%.

`{;�4=$4#!#���*��<��4�%#8#�&�� )%�(!#�8���(+#!�%#��>/3�%��&����4%#!"�8#4!����%!�*()��/3�%��

%)8�"� =8!/�/�&�� &)'�-�"!)%� 56$!)��%;� ��8()!� %)�*!)%� */!!��#!�%�*� 4�9#!"#-� =8(� =8()�

568()%�!)�� 8=�5)%�"8�� *�4�!�%?� �.-� 5)��-� 4=$)4!)%&)� �.!� (�-� */!!��#"#?� $�4#L� L�5=%!)%?�

geni-� 4=$)4!)%)� 8=%=!)�� �!(#�� 4�!&#$?� 5)+� �$�)*� %)8�"� =8!/�/�/�� *�%�*()%�8(�*�

6$)!!�*!)%�&�%�qU�'"��-���#�&#�`|�|��j`x;

III. 4. 1. Buhara’dan bir Örnek: Garâ’ibü’s-� ��� (R. 802) (Kat. 11)

�=8()�8�3� �&#� 1)� �8(��8�3� (�%�3�� 4.*(/%;� ��$"�&�� (�*&�"� 8�4L�8#� 3�%�cinde 4 resim

bulunur. ��$"��#��4���*�'#&#�&��“Sahibe Azamet Giray Sultan bin Devlet Giray Han2”

4�$#!#&#%;�

Yazmada biri çift sayfa olmak üzere 6 resim görülür. 12b-13a. yapraktaki takdim

8�4L�8#��!#-#!"#-�.!��&���L�%*!#�.!�%�*�Hutbe-i Devâvin’den sonra 4)%��!#%;�>/�+�L(�8�4L��

1 ��%�8�*.94�8#�#��%)8�"!)%���+����*$;��/!)�"���`|�w��%;�`�-20, 26-29.2 1523-��� 4#!!�%#� �%�8#�&�� 3=*="&�%� .!��� �#%#"� ��#�&#%;� ��<�*� �;� �=!)4"���#�?� &.'%/&��� �)4!)%���8)+�"�4!)� 5)!)��Q�$�� Q�%�4� ���#�� 3��!#'#�#� (��#"�"�8#� 8)�)��4!)��!(#� �4� *�&�%� 56%)1�4�9(#*(��� 8.�%�?��8(���/!�&�� �/!/���� �"<�8#� ���&)(� Q�%�4�#�� 3��!#'�� 5)(�%�!")8�4!)� *�!5�4� .!"/-?� ��%*�+� �4� 8.�%�� &��1/%/!�%�*�6!&=%=!"=-(=%�q���!<#*�`||{���j`x;

Page 137: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

111

%)8�"&)� =8!/9?� &�')%!)%��)� .%��!�� &�3�� $�%�L� 1)� 6$)�!�&�%;� >/%�&�� �-%)(� ")<!�8��

�)(�"!)�"�-(�%;�(Res. 80) sahnenin yorumu Herat dönemi üslubunu 4��8#(#%���+�"&)&�%;�

Biri mimarî �+��&)� &�')%�� &)� &.'�&�� 5)+)�� �/� �-%)(� 8�3�)!)%��&)� L�5ürlerin tipleri

��%��%��)��)�$)%&�%;�W�5=%!)%�����-!�%#�&��=$)%��8.%5/+!/�Tâc-#� �4&J%I�görülür.

Resimlerdeki sahnelerde ��%��3�%�+�3)98���+#*�3�1�&� 5)+)%�1)�+.'/�)'!)�<)�")<!�8�&�%;�

�."9.$�84.�!�%�&�*��)�5)!�-"�-(�%;��+#*�3�1�&��5)+)��8�3�)!)%���3)98inde düz çizgiler

1)���8�(���%���!�(#"�56$)�+�%9�%;�Q)�)!!�*!)� 4/1�%!�*���%� ()9)����6�=�&)�<��!��&#%#!���

8�3�)&)?� �%*�� 9!��&�� �!(#�� 4�!&#$!#� 56*4=$=� �!)� *6-)&)���%� �/!/(� 56%=!=%� (Res. 81) Bu

��8�(� "��$�%�� ��!�4#-#� 3)")�� �=(=�� %)8�"!)%&)� ()*%�%!��"#-(#%;� An<�*� ��3�%� &�!!#�

�'�+!�%?�$)"��&)*��+�+)*!)%�&�3��+.*��=%*")��&6�)"����4��8#(#%;��)%1���'�<#���8�%#!"#-�

��3�%�&�!!#��'�+�(�81�%!)%���/!/�/%;�(Res. 82) Zemindeki ot ve çiçekler basit bir üslupla

4�9#!"#-?�*�"��+�+)*!)%�*/-��*#-#�568()%�!"�-(�%;��+#*�3�1��%)8imlerinin hepsinde resmin

6��(�%�L#�&����%�&)%)�(�81�%��1�%&#%�

Figürlerin bedenleri uzun, gövdeleri omuzsuzdur. Bu nedenle figürlerin gövdelerinde

*�"�/%�3�88��4�%�(#!"#-(#%;�>/3�%�!#�8���(+#!�%#��4�9"#-�.!&/*!�%#� bu resimlerde Herat

*."9.$�84.�!�%#� 1)� ��8��� L�5=%!)%�� ".&)!� .!�%�*� *.94�!��"#-(#%;� W�5=%!)%��� )!!)%��

*.�/-/%<�8#����1/+��+���+#*�1)�&�%8)*()��4/*�%#�*#1%#*�.!�%�*�1)%�!"�-(�%;���"��$�"����/�

9.$&�*�� L�5=%!)%� )!!)%��)� ")41)� (���'#� 4�� &�� �+*�� *�8)8� (�-#%!�%. Figür tipleri de

��%��%����� *.94�8#� -)*!��&)� ()*%�%!��"#-(#%. =*="&�%!�%#�� 4�� &�� 8.4/�&��� 5)!)�!)%���

��-#�&�� &�!�"!�� (�+?� L�5=%!)%��� ��-!�%#�&�� �8)� *#%"#$#� ��%� *)9��� )(%�L#��� 8�%#!"#-� 8�%#�

+�$5�!���)4�$�*/"�-(���8�%#*�56%=!=%;�

�#%"#$#?� (/%/�</?� 4)-�!� 1)� "�1�� %)�*!)%� �'#%!#*!#� .!�%�*� */!!��#!"#-(#%;� >�8�(�

*."9.$�84.�!�%��+��&)�1)%�!)��8�3�)!)%&)�&/%/-�1)�3�%)*)(!)%�&.�/*(/%;�

�;��w������%)8�"!)%�4!)��4�#�=8!/�/�(�-#4�����%�*.94���>����{���/"�%�!#�Garâibü’s-

��'��’&#%. >/� �*��*.94�&�*�� L�5=%� (�9!)%��)���*#!&#'#�&��+)*�*�56$!=�8�*�!!#���%� L�5=rün

��8#!� �=(=�� %)8�"!)%&)�*�!#9� .!�%�*� ()*%�%!��&#'#� 56%=!=%� q�es. 84). Böylece figürlerin

*#4�L)(?�1=</(�&�!��1)�(�9�.!�%�*���8#!�*.94��)&�!&�'�?���%�4�$"�&���&�')%��&)�*�!#9�.!�%�*�

��8#!�*/!!��#!&#'#�56%=!=%;�

Page 138: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

112

Resimler ��<)!)�&�'��&)� `j�w� <�1�%#�&�� .%asan-Buhara üslubunda 4�9#!"#-�

.!���!)<)*!)%�� &=-=�=!")*()&�%; N�!&�� 6$5=�� &)'�!&�%;� `|;� 4=$4#!&�� �8"��!#�

(.9%�*!�%#�&�� 4�9#!"#-� .!���!�%1 Buh�%�� `jww� (�%�3��&)� �)4���I ���#�� )!��)� 5)+"�-?�

)%�(�#� &�� `jw�� (�%�3��&)� �!�%�*?� =8)4��� >�4*�%���#�� *�(�9!#'#�&� +�!#-��� 8���(+#!�%#�

>/3�%��4�� 56(=%"=-(=%;� ��<�*� ��%� 8=%)� 8.�%�� ��L)1I� -�3�#� �8"��!� � )%�(�#� �!"#-(#%�

(1510). T�*&�"�8�4L�8#�&���-()��/�&6�)"&)� )%�(�(��4�9#!"#-�.!���!�%;�U=�*=�4�$"�&��

8�&)<)� (�*&�"� 8�4L�8#�&�*�� L�5=%!)%��� ��-!�%#�&�� Tâc-#� �4&J%I� bulunur. Sünnî

�$�)*!)%��?� ��I simgesi olan Tâc-#� �4&J%Ileri 3�$#%!�&#*!�%#� )8)%!)%&)� */!!��"�8#�

"��(#*!#� &)'�!&�%;� Herat?� ()*%�%� `j�j�&)� �$�)*!)%� (�%�L#�&��� �!#�"#-� 1)� )%�(!#�

8���(+#!�%� ()*%�%� >/3�%��4�� 5)(�%�!"�-(�%;� Eserin içindeki resimlerde ise tipik Özbek

��-!#*!�%#� 56%=!=%. >/� &6�)"&)� >/3�%��&�� )%�(� =8!/�/� �!)� %)8�"� 4�9��� ��**�-!�%#��

)8)%!)%�� 56$)� +�%9"�*(�&#%;� >/� =8!/�/�� )�� �)!�%5��� 6$)!!�*!)%�� 8�4�3� *.�(/%!�%!��

8#�#%!����� ()9)!)%?� �.-� 4=$)4!)%� 1)� �/� 4=$)4!)%&)� �!(#�� 4�!&#$� */!!��#"#?� $)"��&)� �$�

bitki ve çiçek, ��(*�� 8�9!�%#�#�� ()%8� � -)*!��&)� gösterilmesi, 8)%9�-(�%�!"�-� (�-!�%?� <��!#�

%)�*!)%)��.4��"#-�*�4�!�%?�*=+=*�1)�$�%�L�L�5=%!)%&�%; q���!�`|�������-8).

��$"��#�� 4��� *�'#&#�&�� �&#� 5)+)�� Q�%�4� ��?� �#%#"� ��#� �)1!)(� Q�%�4�#�� .'!/� ��;�

Gazi Giray (s. 1588-1607) olm�!#&#%;�`j���&)*���8"��!#-Safevî mücadelesinde aktif rol

.4��4�%�*� ���;� �/%�&�#�� �!(�L�(#�#� *�$��"#-(#%;� ��!#'#� &6�)"��&)� )4�!)(�� �!)� �8"��!#�

3=*=")(� ")%*)$�� �%�8#�&�*�� &)�5)4�� */%�%�*� �8(���/!� �!)� 3)%� $�"��� �-��%!�'�� 4�9"#-?�

kültürel yön&)��1)��&�%����*#"&����8"��!#��=L/8/�/���%("�8#����$���1)%"�-(�%;�U)-�(!��

�!�"� &�!!�%#�#�� 4��#� 8#%�� 3�(� 1)� "=$�*� 8���(#� �!)� &)� �!5�!)�)�� Q�%�4� ��?� 8���(+#!�%#�

*.%/"/-�1)�4�$&#'#�U�'�(�4<��-��%!)%!)�&)���#!"#-(#%;�Q�$��Q�%�4�#���#%#"� ��#�8#L�(#4!��

�8"��!# 9�4�(�3(#��?� 1)$�%!)%)� 1)� &)1!)(� �&�"!�%#��� ")*(/9!�%� 56�&)%&�'�� &)�

*�4��*!�%&��5)+)%�q���!<#*?��$/��`||{���j`-53).

�6$�*.�/8/�4�$"��#��8�%�4�*=(=93��)8��)���8#!�5)!&�'�� �!)� �!5�!����%�*��#(��/!/��"�8��

&���8"��!#� �!)��/� *�&�%� 4�*#�� �!�-*�!)%�� .!�����%� 3��#�?�*�(��#� 3)&�4)�.!�%�*� 5)(�%")8��

uzak bir ihtimal gibi görülmemelidir. Ancak yazma&�*�� �-+�!�'��� 8/!(��I boyutlarda

1 �;��w���!)��!5�!��.!�%�*��)���46�!)�&�%)��8�4#���%.L;��%;��)%)�����#�&#�4��()-)**=%=���%��.%+���!�%�";�

Page 139: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

113

.!"�&#'#� &=-=�=!=%8)� &�3�� +.*� &)1!)(� 56%)1!�!)%��&)�� ��%��)� 1)%�!&�'�� �3(�"�!�� &�3��

"��(#*!#�56%=!")*()&�%;�

Page 140: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

114

IV. YAZMALARDAK������������������������������

��������

``;�4=$4#!&��� �(���%)��6%�)*!)%���� 56%")4)���-!�&#'#"#$� �8!�"�*�(�9�8���(!�%#� (�%�3�����

4�$#!"�8#�&�� resimle%� &�3�� +.*� *�(�9!�%#� 8=8!)4)�� ��%� 8���(� &�!#� .!�%�*� �!5#!��"#-?�

�%�-(#%"�larda genellikl)� )8)%!)%��� (��#"� 1)� (�81�%!)%����� 4�9#!"�8#4!�� 4)(���!"�-(�%;�

�48���8!�"�(�81�%�8���(#�&��%)8�"!)%��?�")(����+#*!�4��?�4��&��<��!��&#%��?�&.!�4#8#4!��

%)8"��� 56%8)!� .!�%�*� 4)��&)�� 4�$#!"�8#?� $�"��� $�"��� ")(��&)� &.'%/&��� 4��8#"�4���

��!�(#"?� ")8�V� 1)4�� �4%#�(#!�%#� ��%#�&#%"�8#� 5���� �"�+!�%#� .!&/'/� &=-=�=!&='=�&)�

�*.�.5%�L�*� 4�*!�-#"!�%#�� 4�$"��#�� (��#"!��"�8#�&�� 1)� �+#*!��"�8#�&�� +.*� �=4=*�

4�%�%!�%� 8�'!�&#'#� ��%� 5)%+)*(�%;�8)%!)%��� L�%*!#� %)8�"!�� *.94�!�%#, merkezden merkeze

dönemden dönem)� +)-�(!�� *.�/!�%&� benzerlik ya da L�%*!#!#*!�%� 568()%)%)*?� ��%� �)1��

(.9!/"!�%#�� *=!(=%)!� ��!�"&�� 4�9(#'#� 4.!</!/'/� 56$!)%� 6�=�)� 8)%)%;� >/� �$!)%� (�*�9�

)&�!&�'��&)?� )%*)�� 6%�)*!)%&)�� 5)+� 6%�)*!)%)� *�&�%� 4�-����� 8=%)+()?� (.9!/"/�� &)')%�

4�%5#!�%#?� 4�9#8#?� &���?� 4�-�"� ��+�"�?� 6%L� 1)� �&)(!)%�?� )*.�."�8�?� *#4�L)(!)%�?� "�"�%�8�?�

&�1%��#-� ��+�"!)%�?� �3(�4�+!�%#� 5eçirdikleri kültürel &6�=-="� de göz önünde tutularak

sonuca /!�-#!���!�%;�

�8!�"� *�(�9� %)8�"!)")<�!�'����� `�;4=$4#!� 8.�!�%#�&�� *!�8�*� *�"!�')� *�1/-"�8#�

Azerbeycan ve Irak’ta Celâyirliler (1339-`���x� �!)� �%���&�� �/$�LL)%I� q`�j�-1339)

3��)&��!#*!�%#� &6�)"��&)� .!"/-?� �/� 5)!)�)*� &6�)"&)�� &6�)")� &)'�-�9� &6�=-)%)*�

&)1�"� )("�-(�%;� Kitaplardaki resimlerin, ")(��� �+#*!�4#<#� ��%� �-!)1� 4=*!)�&�'��

&=-=�=!&='=�&)?� 3��5�� 3�*Jyelerin resim!)�")*� =$)%)� 8)+�!)<)'�?� resimler için hangi

8�(#%!�%� �%�8#��� �.-!/*� �#%�*#!�<�'#� 1)� ��**�-#�� �/� <��!��&#%"�4#� 4�9�%*)�� 3��5��

*�!#9!�%#�*/!!���<�'#�*�"��$�"���*�(��#��8�3���?�*�"��$�"���&��*)�&��()%<�3!)%��)���'!#�

.!�%�*� &)'�-")*()&�%;� Hangi metin olursa olsun ��**�-?� %)8�"!)�")*� =$)%)� �.-�

�#%�*#!��� 4)%!)%)� 4�� *)�&��&)�� 6�<) 4�9#!"#-� örnekleri kopya ederek ya da kendi

�)')��8���� 4��8#(�%�*� �)(�"!)"�-(�%;� >/� �)&)�!)� 4�$"��#�� 3�$#%!��&#'#� &6�)"� 1)�

")%*)$!)%���*/!!��&#*!�%#��*.�.5%�L�*�*�!#9!�%?�8���(+#!�%#��=8!/9!�%#�4��#�&�?�nerede ve

�)�$�"���3�$#%!��&#'#���!��")4)��4�$"�!�%#��()89�(�)&�!")8��&)�4�%&#"c#�.!/%;�

Page 141: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

115

>/��6!="&)��.9*�9#� �=$)8���=(=93��)8���=$)8���&)��/!/���� resimli on bir Nevâyî

4�$"�8#, hamse ve Dîvân ��-!#*!�%#� �!(#�&�� �*�� �4%#� grupta ��<)!)�"�-tir. ��$"�!�%#��

)%*)��6%�)*!)%��8�9(���%�*?�<��!��&#%#!���3�*�4)�1)�*.�/!�%&��5)!)�)'����)�6!+=&)�)(*�!��

.!&/'/� �$!)�"�-(�%; �)1J4I� *.94�!�%#�&�� %)8�"!)�")*� =$)%)� 8)+�!)�� konu!�%#�

")%*)$!)%)�56%)�L�%*!#!#*!�%�(�-#&#'#�()89�(�)&�!"�-�1)��/ L�%*!#!#*!�%#��nedenleri üzerinde

&/%/!"/-(/%;�Dîvân ve hamselerde metin-%)8�"��!�-*�8��)���*#!�%�*?�resimlerde 4)%!)-�*�

modellerin etkileri 1)�1�%8��4)�����!�(#"���+�"!)%���%&)!)�"�-(�%;��#4�L)(!)%?�L�5=%�(�pleri,

��-!#*!�%?�*."9.$�84.�?�&.'����!�(#"#?�")*J���%&)!)�"�-(ir. Dîvân ile hamse resimleme

5)!)�)'���%�8#�&�*��*�%-#!#*!#��!#-1)%�-�.%(�4��*.�"�4��+�!#-#!"#-(#%;�

����%����������������� ����� ��������������������������

DÎVÂN����������������

�%���&�� -��%!)%��� -��%!)%���� (.9!�&#*!�%#� )8)%!)%)��Dîvân” denm�-, Farsça kültür ve sanat

&�!��.!�%�*��)��"8)�"�-(�%;�Dîvân )&)��4�(#��4&#�!�%�8#�#L#�(�%�L#�&���`�; 4=$4#!&���%�9�

1)�W�%8�)&)��4�(!�%#�#��)8()(�*�4�9#8#�=$)%��)�*/%/!"/-?���<�*��4�#�$�"��&���)8!)�&�'��

*�4��*!�%#�&��8�&)<)��/�*=!(=%!)%!)�8#�#%!#�*�!"�"#-(#%;����%�������+�)8�8!�%#�#�.!/-(/%���

�/%���� �4)(!)%�� 1)� 3�&�8!)%?� &���� �!�"!)%?� �8!�"� (�%�3�?� (�8�11/L?� �%��� "�(.!.V�8�?�

peygamber ve evliya hikayeleri, )L8��)1��.!�4!�%�1)�*�-�!)%?�+�'#���!�"!)%�?�"�!!��*=!(=%?�

&�!� q()%�"!)%� 1)� �(�86$!)%�x� �/� )&)��4�(#�� ���� "�!$)")8���� .!/-(/%"/-(/%� q��!�� 2004:

120-1).

Dîvânlarda en uzun bölümü, her b)4�(��� 8.�� 3�%L�� )8�8� �!#��%�*� �rap alfabesine göre

�!L��)(�*� .!�%�*� &�$�!"�-� .!��� 5�$)!!)%� .!/-(/%/%;� �%���#�� �8!�"�4)(�� *��/!=�&)�� 8.�%��

5�$)!?� �%��� )&)��4�(#�&�� !�%�*� -��%��� )�� �)')��!)�� -)*�!!)%��&)�� ��%�� .!�%�*� *�%-#"#$��

+#*�%;� ���%��� �-*?� 8)15�!�?� -�%�9?� ��3�%� 5���� <.-*/!/� 3�!!)%� *�%-#8#�&�*�� &/45/!�%#�#�

��!�(��� -��%!)%)� 5�$)!� &)�"�-(�%1 q�9)*()�� `||{�� ��w-2). Dîvân -��%����� 5�$)!&)�

*/!!��&#'#� ��-!#<�� *.�/!�%?� �-*?� �-%)(?� �-*#�� �-#'�� 1)%&�'�� ��<�*� -�*�4)(� )&�!")4)��

#8(#%�9?� �-*�� )�5)!� .!��� -)4!)%��� =8()8��&)�� 5)!")?� 5)!)�)*!)%?� 4�-�"� 1)� 6!="!)� �!5�!��

1 �!*�.!�%�*�Q�$��%-i Razi (ö. 1034-�jx?�Q�$�)!����3"/&��� 8/�&/'/���%� *�8�&)&)� ��3"/&�/�� 8)15�!�8���4�$�&��� 86$�)&)%� 1)��/�&/%/"�&�3�� 8.�%��*!�8�*� 5�$)!� -)*!��)�&6�=-)%)*� 4�45#�!�-#%;�Q�$)!���5)%+)*���!�"#4!�� *)�&�� ��-#��� 1)� "�3!�8� (�-#4��� ��%� ��$#"� -)*!�� .!�%�*� */!!��#!"�8#� �)!+/*!/!�%� $�"��#�&��Hâk¥�î-����%1J�I?���$J"I?� 1)����&I� (�%�L#�&���5)!�-(�%�!"�-?� �)!"J��1)� JL#$� �!)�*!�8�*!)-"�-(�%� q�9)*()��1996: 441).

Page 142: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

116

&=-=�<)!)%?� 8)15�!�4)� *�1/-"�*� �+��� 8��#%?� 8)15�!����� 4=$� +)1�%")8��&)�� &/4/!���

korkudur. Belli imgelerle kodlanan soyut kavramlar Dîvân -��%��&)� +.*�*/!!��#!"#-(#%;�

�)15�!�����4���'#�#��5=!�%)�5��)�1/%/!��?�*����+�<��*�(�!�56$!)%��)�1)�5�"$)8��)�*)�&����

*�9(#%����-#*?�8)15�!�8���!)���%!�*()�.!"��9)-��&)&�%;���<�*��/�1/8!�(�q*�1/-"�x���%�(=%!=�

5)%+)*!)-")$;��)15�!��8/!(��?��-#*��8)�*/!dur q5)&Jx;��-#*��+���8)15�!�4)�/!�-"�*�5=+(=%;�

�)15�!�� (�-�*�!9!�&�%?��<#"�8#$&#%;�>/�4=$&)���-*�4�*#<#&#%;��"���-#'#����-#���5)!)�!)%�

&)!��56�!=�4=$=�&)�&�%;��-*#��#8(#%��#���&�4��"�*�5=+(=%��"��")43��)&)�4��&��&.8(!�%�

")<!�8��&)��+")*?�)'!)�")*��-#'#��()*�()8)!!�8�&�%;��-#*��/�&)%&��)�&)1���%�"�$?�+=�*=�

doktor sevgilidir (Tekin 2004: 528-9).

���%8)!� ��%� ")(��� �!5#!�4���!")*� �+��� 6�<)!�*!)� 8.4/(� 1)� 8."/(� *�1%�"!�%#�� �)4)�

56�&)%")� 4�9(#'#� ��!�-#!"�!#&#%;� ���%� &=-� 5=<=�=� */!!���%�*� */%5/!�&#'#� 86zcük

&�$�"�4!)?� .*/4/</4�� 5)%+)*� ��!�"!�%� &#-#�&�� ��"��-*�� ��%� &=�4�� 8/��%;� Q�8(.��

>�<3)!�%&�#�� !������ ��.����� �&!#� )8)%��&)� -��%8)!� �"5)� 8.%/�/��� L)!8)LI� �+#&���

��*#!�%�*�3)"�)&)�I ��!�"&��.*/4/</�/��%/3/�����8#!�3�(�9�)((�'�?�3)"�&)�&)'�-*)�!�'��

irdelen"�-(�%;� �8!�"� )&)�I kültüründe Dîvân -��%!)%���� %)8�"!)4)����**�-#�� 4�� &�� )8)%��

#8"�%!�4��#��-��%!)%��*)�&�� 4�-�&#'#�&=�4�&�����8#!� �!5#!�4#9?��)!)%��6��9!����+#*�%&#'#�

(�%(#-#!"�8#�5)%)*)����%�8.%/�&/%;�>�<3)!�%&���56%)�-��%?�.*/%&����"5)4����%��)8�)�5�bi

�!5#!�"�"�8#�#��8()%;��"5)����6$5=!�5)%+)*!�'��4�*�!��"�!#&#%�q>�<3)!�%&�`||{��|-10).

&)��4�(� (�%�3+�!)%�"�$&)�� �!�� ��3�&� ��%!��� &�� �/� &=-=�<)4�� �8"��!#� Dîvân -��%����

&=-=�)%)*��+#*!�"#-(#%;���%!�����56%)�Dîvân )&)��4�(#�&��*)!�")!)%�����8�(���!�"!�%#��?�

4=$4#!!�%� �.4/�<�� L�*�%!)%?� &/45/!�%� 1)� 3�4�!!)%� 4=*!)��%;� >64!)<)� .� *)!�")!)%��� 4)%�

�!&#'#��)4�(!)%�� .*/4���*�-�!)%?� ��%�*�"!)%�� 1)�*=!(=%!)%�� 8.�/</?� �/�*)!�")!)%�� *)�&�� �+�

&=�4�!�%#�&��L�%*!#���!�"!�%�*�(�%�*��!5#!�%!�%�q��%!���`||w��|�x;�

Dîvân -��%��&)� 8)%1� �'�<#� /$/�� �.4!/� 8)15�!�?� +)15J�� .4/�/�&�*�� (.9� 8)15�!����� ��-#�

.!�%�*�8."/(�5)%+)*!�*!)%�����&#-#�&��*�%-#"#$��+#*�%;�>/�")<�$I ��!�(#"���8!�"�(�81�%�

8���(#� ��'!�"#�&�� ��*#!&#'#�&�?� ��**�-#�� %)8�"� 9%.5%�"#�#� 3��5�� �"�+!�� */%5/!�&#'#�

daha iy����!�-#!#%;��%�)'���%)8")���*#!&#'#�&��56%=!)���1�8�3�)8������8!#�&��8)15�!�����

q4�����1<#�#�x�q�((#'#�.*!�%!�x��-#'#��56�!=�=�+�!"�8#��?�4�%�!#�<)4!��!�%#���8)��-#'#���<#�

+)*")8��)� *�%-#!#*� 5)!&�'�� ��%� 5)%+)*(�%;� >�<3)!�%&� *�1%�"8�!� .!�%�*� -��%)� )-!�*� )&en

Page 143: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

117

%)8"���&��!)�&�%&�'���?�3�+��%�$�"���/4/("�&#'#�#?��"5)!)"���%)8"����+��&)�/4��#*�1)�

"/(!/� .!&/'/�/� 864!)%*)�� 8�&)<)� %)8�"8)!� ��!�"&�� &)'�!� �4�#� $�"��&�� &=-8)!� .!�%�*�

4�%�(#!��� .� �*=+=*K� &=�4��#�?� 5)%+)*� &=�4�4#� �!5#!�"�*(�� �)� *�&�%� )(*�!�� .!&/'/�/�

gösterir.1

�%���8�3�8#�&��)��(��#�"#-�Dîvân -��%��.!�%�*�*�%-#"#$�� �L#$-#���%�$I q6;�`�|wx�+#*�%2.

Dîvân#�*)�&��4�-�"#��.4/�<��.!&/'/�*�&�%�+�'&�-#�1)�.�&���8.�%�*��3��)&��!�%&��da

3#$!��4�4#!"#-?��=%*�Dîvân )&)��4�(#���&��)(*��)("�-(�%�qRitter 1950: 70).

`�;� 4=$4#!&�� �=%*� )&)��4�(#��� ��*#!&#'#�&�� ")8�)1�� (=%=�&)� ��%+.*� )8)%� 1)%)�� -��%�

.!"�8#��� %�'")��Dîvân (=%=�&)�)8)%�1)%)��-��%� �$&#%;�>/�!�%&��� �;��/%�&�&öneminde

Anadolu’ya gelen Nesimî q6;�`�`��1)4��`�x?���1�8�3=*="&�%#���&#�>/%3aneddin (1345-

98) ve -��%��3")&I’nin3 (ö. 1412) Dîvân &=$)�!)"�-�.!&/'/�56%=!=%�q�)*���2004: 503).

Dîvân -��%��)��8#!�6�)"���1)%�!&�'��&6�)"��8)?� ��;��/%�&�q1421-51) dönemidir. ���%&)��

��!�4��?� -��%�� 8)1)�� 1)� -��%!)%�� *.%/4��� ��;� �/%�&?� .�!�%�� 6$)!� "��-!�%� ��'!�("#-(#%;�

Sult��� ��;� �/%�&� &6�)"��&)� 8�%�4&�� (.9!����� 1)� *�8�&)� �!)� 5�$)!� 4�$��� -��%� 8�4#8#�

.!&/*+�� L�$!�&#%;� �$)!!�*!)� ")8�)1�� 4�$��� -��%!)%��� �4�#� $�"��&�� Dîvân düzenleme

+�!#-"�!�%#� &�� *!�8�*� Dîvân -��%����� ()")!!)%����� `j;� 4=$4#!#�� �!*� 4�%#8#�&�� �(#!&#'#�#�

gösterir. ��;��/%�&�#��8�%�4#�&���/!/����-��%!)%&)���)43I�q6;�`��`x?�Dîvân )&)��4�(#�&��

ilk defa üst seviyede bir Dîvân &�!�� 4�%�(�%�*� -��%&) 8���(8�!� �+#&���"��$/"� 1)�)&)�I

8���(!�%#��6��9!����5)+(�'����%�Dîvân -��%��=8!/�/�5)!)�)'��*/%"/-(/% (Tekin 2004: 513).

Fatih Sultan �)3")&� &6�)"��&)� �%��� )&)��4�(#��� 1)� *=!(=%=�)� 1)%�!)�� 6�)"� +.*�

büyüktür. Bu dönemde Dîvân -��%��)� &/4/!��� �!5�?� ")8�)1�� (=%=�=� �%*�� 9!���� �(�<�*�

*�&�%�4�45#�&#%;��6�)"���Dîvân )&)��4�(#���!�4#-#�#��5)!�-(�'��&6%(��4%#�+)1%)�56%=!=%;�

Bunlardan �!*�� �&�I�"�3!�8#4!��-��%!)%� 4�$�����&%�$�"� ��3"/&���-���#�� q6;�`���-4)

)(%�L#�&�*��8���(+#!�%?���;�>�4)$�&�����"�84��&��-)3$�&)��/!/�&/'/�8#%�&���)(%�L#�&�*��

1 ���%8)!�&=-=�<)&)�"��4�(=%�*�1%�"#�#��!5#!�"�&���4%#�(#!#���!5���+���>*$;�>�<3)!�%&�`||{��`{{-197.2 �L#$�#�� �I1J�#� �=%*� �8!�"� (.9!/"!�%#�&�� �=4=*� ��%� �)')��� �!)� *�%-#!��#%;� �)8�"!�� �I1J�!�%#�#�� 4��#�8#%�?��)4�(!)%��&)��3-�9?�")(�!?�L�!&�-��5����"�!$)")!)%!)�4�9#!"#-�(�-#����!�%���%�(�*#"�.�V)!)%���=$)%!)%��)�4�$#!"#-(#%;�U)-�(!��6%�)*!)%��+����*$; Linda Kamaroff, The Golden Disk of Heaven Metalwork of Timurid Iran, Costa Mesa California, 1992.3 ��&#�>/%3��)&&���1)��)8�"I��I1J�!�%#��8"��!#� 8#�#%!�%#� �+��&)�3�$#%!��"�&#'#�&����3")&I?��8"��!#�)&)��4�(#�&���!*��I1J��&=$)�!)"�-�-��%�.!�%�*�*��/!�)&�!�%;�>/��I1J�&�����!�-#!&#'#���56%)��3")&��!�%�*���%�-��%�.!"�*(���+.*�(�(�$?�5)��-�1)�&)%�����%��8!�"�*=!(=%=���!5�8��)�8�3�9�-��%&�%�q�)*����ww���jw�x;�

Page 144: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

118

8���(+#!�%?� �.�4��&�� �)3$�&)� N)"���� q6;� `�|jx� )(%�L#�&�*�� 8���(+#!�%� 1)� 8.�� .!�%�*�

�%�!�%#�&���3")&���-���#�� q6;�`�|�x�&���/!/�&/'/�W�(�3��/!(����)3")&����)(%�L#�&��

(.9!����� 8���(+#!�%&#%;� �1�I� "�3!�8#4!�� 4�$&#'#� Dîvân#� �/!/���� �/!(��� �)3")&?�

�%&#�&���5)!)���)!�"I�"�3!�8!#���1/$��/!(����)!�"��!)��/3���I�"�3!�8!#����/����/!(���

Süleyman ile devam edecek Dîvân 4�$��� 8/!(��!�%� 5)!)�)'���� &)1�"� )((�%)<)*!)%&�%�

(Tekin 2004: 516-31).

���%�.*/"��1)�4�$"��*=!(=%=�=��4�45#��.!&/'/��8!�"�(.9!/"/�&�?�6$)!!�*!)�8/!(��!�%#��

ve yüksek rütbeli saray görevlilerinin dönemin popüler eserlerini ��**�-3��)!)%&)

��**�-!ara resmettirdikleri `j;�4=$4#!&����(���%)��3)"�.�&6�)"���+�'&�-�4�4#�!�%#�&���

3)"� &)� 5=�="=$)� /!�-��� %)8�"!�� )!� 4�$"�!�%#�&��� ��!�-#!"�*(�&#%;� >�!��&�'�� 5����

")(���� �+��&)*�� %)8�"!)%?� ")(��� �+#*!�4#<#� �-!)1)� 8�3�9� .!/9?� 3�*�4)!)%�� .*/4/</�/��

gözünde canla�&#%#%;�Belirli bir öyküsü olmayan Dîvânlarda ise öyküden çok kavramlar

rol oynar. Kimi zaman soyut kavramlar, �)<�/��6%�)'��&)�.!&/'/�5���?��/�*�1%�"!�%!��

5)!)�)*� �+��&)� 6$&)-!)-"�-� *�-�!)%� �%�<#!#'#� �!)� �*(�%#!#%;� >64!)<)� ��**�-� 64*=8=�

.!"�4�����%� ()"�4# ��%�*�-�� 4��&��64*=4!)�8."/(!�-(#%�%�*� %)8�"!er. Bu nedenle -��%&)�

8.4/(� 1)� 8."/(� *�1%�"!�%� ��%��%�4!)� �+�� �+)� 5)+(�'��&)�?� %)8�"!)%��� 4�9#"#�&�� �$!)�)��

4�45#�� ��%� 9%.5%�"� 1)4�� ".&)!��� 1�%!#'#� �%�-(#%#!"�8#� 5)%)*)�� ��%� 8.%/�� .!�%�*�

*�%-#"#$��+#*�%;1

Dîvân -��%!)%�����%)8�"!)�")8��5)!)�)'�?��8!�"�%)8�"�8���(#�&��mesnevilerin resimleme

5)!)�)'��&)��8.�%��.%(�4��+#*"#-(#%;��%�!�%#�&���3")&�N)!�4�%I?� �L#$?��)3!)1I?�N�"I?�

�&�4)(?��)1J4I?� =8)4���>�4*�%�?���1/$��/!(����)!�"�5����3=*="&�%�1)�-��%!)%���&)�

bulu�&/'/� 8���(+#!�%#�� 5�$)!!)%��&)�� .!/-��� Dîvân!�%#�� %)8�"!�� 6%�)*!)%�����

3�$#%!��"�8#� �)(�<)8��&)� �/� 5)!)�)*� 4�4#!"�4�� ��-!�4�%�*� &)1�"� )("�-?� ��L)1I� 1)�

�8"��!#� ��**�-!�%#�<�� `�;� 4=$4#!�� *�&�%� 8=%&=%=!"=-(=%;� ��<�*� bir tür olarak

4�45#�!�-"�� süreci Hüseyin Baykara döneminde Baykara ve Nevâyî Dîvân!�%#�#��

resimlenmesi4!)�3#$�*�$��"#-(#%;�

�� )%*)�� 6%�)*!)%�� `j;4=$4#!&�� 56%=!")4)� ��-!����� %)8�"!�� Dîvân *.94�!�%#?� L�%*!#�

")%*)$�1)�&6�)"!)%&)�3�$#%!��"#-�.!/9�5)!)�)*�.!/-(/%"�4��4)()<)*�&=$)4&)���'!��(#�

1 ���!�`|����`{j-201.

Page 145: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

119

(�-#"�"�*(�&#%;�>/�!�%&���Ahmed Celayirî Dîvân� (FGA no:32,35) erken örneklerden

��%�� .!�%�*� *�%-#"#$�� +#*�%; N)!�4�%!�� &6�)"��&)� ��%� �!�� �)�%�$I� (�%�L#�&��� �8(��8�3�

)&�!)�� )8)%&)� ")(��� 8�4L��#�� .%(�8#��� 4�$#!"#-?� %)8�"!)%� �8)� 8�4L�� *)��%#�&��

�)(�"!)�"�-(�%� q��al 1995: 98-99). ��"/%!/� (�%�3+�� �)1!)(-�3��� 56re yetenekli bir

hükümdar olan S/!(��� �3")&?� 3)"� 8���(+#!�%#�� *.%/4/</8/� .!"/-� 3)"� &)� *)�&�8��

5=$)!��%���1)��%�9�-��%!)%����&=$)�!)"�-?�%)8�"?�()$3�9?�.*�1)�4�4�4�9#"#?�*�*"���-��5����

��%� +.*� 8���(� &�!#�&�� 4)()�)*� 8�3���� .!&/'/�/� 568()%"�-(�%;� >/� Dîvân *.94�8#�

3=*="&�%#��-��%�8���(#�&�*���/8(�!#'#�#�&��*��#(lar.

Bu dönemde Türkçe Dîvân!�%#�� %)8�"!)�")8�� 5)!)�)'��)� &�')%� ��%� 6%�)*� &)� Hidayet

Dîvân�&#%�qN>������w`x;��**.4/�!/�3=*="&�%#�Sultan Halil’in (1478) Semerkant’taki

8�%�4#�&�� )"�%� .!&/'/� &=-=�=!)�� �&�4)(� �!!�3� >)4���?� �$)%��4<��� �=%*+)8�4!)�

4�$&#'#�`�{�5�$)!��*.94��)&�!�9�%)8�"!)�"�-(�%;��!4�$"�8#?�+�L(�8�4L��%)8�"!)���-!�%;�>/�

*�(�9��**.4/�!/�3��)&��#�#��3�"�!�'���!(#�&����%�$�&��4�9#!"#-�.!���)��)%*)�� resimli

Dîvânlardan biridir. ��$"��#���+��&)��*��8.3�)(�")<!�8�?���%� �-%)(?���%�&)�8/!(��#��*#%&��

gezintisi konulu dört resim bulunur (Minorsky-Wilkinson 1958: 1-3; Uluç 2000: 34;

Roxburgh 2005: 426).

���)��**.4/�!/�&6�)"��&)���%�$�&��3�$#%!�������%�&�')r Dîvân?�NJ"I�����-��%!)%��&)��

.!/-/% (TSMK H. 988). Câmî’nin Dîvân#�#�4�$&#'#�`��w� (�%�3��&)��8)*�$�4#!�5����*#8��

bir süre sonra kopya edilip resimlenen eser, Türkmen-��%�$�=8!/�/�/�� �$!)%���� (�-#4���

�)-� %)8me sahiptir. Câmî����� )8)%���� �/!(��� ���&� >�3�&#%� ����� 8/�"�8#� q��x?�

8)15�!�8����� "�3�!!)8��&)� 56%&='=� *69)')� 8�45#� 1)� 8)15�� 568()%)�� �-#*� (23a),

-)3$�&)�����1��5�(")8��q|j�x?��-#*��!)�"�-/'/���/!/-"�8#�q`���x?�3=*="&�%#��)'!)�<)�

")<!�8��q��{�x�5����8�3�)!)%�<��!��&#%#!"#-(#%�q�"����`|�|��|�-100, 106).

Q6%=!&='=� 5���� �/� )%*)�� 6%�)*!)%?� 5)�)!� .!�%�*� Dîvân!�%#�� %)8�"!)�")8�4!)� �!5�!�� ��%�

4.%/"�4�9"�4#�8�'!�4�<�*�*�&�%��.!�&)'�!&�%;� �Özellikle Timurlu döneminde Baykara

ve Nevâyî Dîvân!�%#�#��".&��.!"�8#4!����%!�*()?�)8)%!)%���%)8�"!��*.94�!�%#�8)%��3�!inde

3�$#%!��"�4�� ��-!��"#-?� +.*� 8�4#&�� 4�9#!��� �/� *.94�!�%� �%�8#�&�*�� �!�-*�� 1)�

��'!��(#!�%#��*/%/!"�8#4!����%� (=%�.!�%�*�Dîvân resmetme olgusunu belirlemeye imkân

(��#"#-(#%;��

Page 146: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

120

Bu bölümde Nevâyî Dîvân!�%#�#�� �.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)*�� %)8�"li

6%�)*!)%�� ��<)!)�)%)*?�")(��� %)8�"��!�-*�8��*/%/!"/-, resimlerin her birinin ikonografik

+6$="!)")8��4�9#!"#-(#%;��)8�"!)�)��5�$)!!)%���+.'/�Nevâyî’nin Garaibü’s-��'�� �&!#�

Dîvân#�&��� �!#�"#-(#%;� ��')%� %)8�"!)�)�� 5�$)!!)%� �8)� ��#��$%&-&��� ve Fevâyidü’l-

kiber �&!#� Dîvân!�%#�&��&#%;� Resimler incelenirken öncelikle sahneler tespit edilip

5%/9!��&#%#!"#-, 4�$"�!�%� �%�8#�&�� *%.�.!.V�*� ��%� 8#%�� (�*�9� )&�!)%)*� &)')%!)�&�%")�

4�9#!"#-(#%; Böylece h)%� ��%� *.�/�/�� ��8#!� 4.%/"!��&#'#?� 5�$)!��� 3��5�� �6!="=�=��

can!��&#%#!&#'#?� %)8�"!)%&)� �$!)�)�� i*.�.5%�L�*� -)"��#�� &�')%� "=$)� 1)�

koleksiyonlardaki erken örnekleri de saptanarak 4�*!�-#*� �)� $�"��� .%(�4�� +#*(#'#?� �/�

-)"��#��$�"����+��&)*��8=%)*!�!�'��4��&��&)'�-�"��(�%(#-#!"#-(#%;�

�)$�"�$��� *�98�"#�&�� .!��� ``� 4�$"�&�n 8 tanesi Dîvân&#%;� >/� Dîvân!�%#�� )�� )%*)��

(�%�3!�8�� `{;� 4=$4#!#�� �!*� 4#!!�%#�&�?� )�� 5)+� (�%�3!�8�� �8)� `{;� 4=$4#!#�� �!*� 4�%#8#�&��

3�$#%!��"#-(#%;� � Üretim merkezleri Herat, ��%�$?� �)�%�$?� �8(���/!� ve Buhara olup

8���(+#!�%#�#��&����%�*#8"#���!��")*()&�%;�Dîvânlardan R. 802, R. 803, R. 804, R. 806, ve

H. 983 Garaibü’s-��'��1, R. 805 ise ��#��$%&-&���, R. 807 ise dört Dîvândaki

-��%!)%�4!)� 8.�� -��%!)%����� ��%� �%�4�� 5)!")8��&)�� .!/-��� � Hazaniü’l-Meânî’dir. �.9*�9#�

��%�4#� 6%�)*!)%�4!)� &=�4�� "=$)� 1)� *.!)*8�4.�!�%#�&�*�� 6%�)*!)%� *�%-#!�-(#%#!�%�*?�

*.94�!�%� �%�8#�&�*�� �!�-*�!)%� &6�)"� 1)� ")%*)$� &)� 56$� 6�=�&)� �/!/�&/%/!�%�*�

�%&)!)�"�-(�%;�

IV. 1. 1. �--QF-��p\-]F-�fF('�(F(Q<��^Q(b�D(�F-@leri

Dîvân *.94�!�%#�&�*��%)8�"!)%&)�)��+.*��-!)�)��*.�/?�"=$�84)��1)�*.�/*larla birlikte

3=*="&�%#�, yöneticinin, $)�5��� ��%� 8.4!/�/�� 4�� &�� "�%$��#�� )'!)��9� �+*�� �+(�'�?�

5�$)!!)%��� .*/�&/'/� �-%)(� ")<!�8!)%�&�%;2 �-%)(� ")<!�8!)%�� 56%8)!� .!�%�*� *�"�� $�"���

1 >/� �I1J�!�%#�� (�"�"#� Garaibü’s-sigar�&�� �/!/���� 5�$)!!)%&)�� .!/-"�$;� �+!)%��&)� L�%*!#� �I1J�!�%&���(Bedaiyü’l-Vasat, Fevayidü’l-Kiber) gazeller de bulunur.2 �8!#�&��3=*="&�%!�%#��)'!)�<)�")<!�8!)%��&=$)�!)")!)%��.!&/*+��)8*����%�5)!)�)*(�%;�8*�� �%��� (�%�3����)L8��)1��3�*�4)!)%!)�8=8!)4)%)*���!�(����)3��")�&)�&)��/��+*��")<!�8!)%������!�(���&�$)!)%�4)%��!"�*(�&#%;>/�&�$)!)%&)����$#!�%#�&���-%)(�")<!�8!)%���-�'#&�*��5������!�(#!"#-(#%;���&�-�3��)1$)%� �!)���"�����%�4&��.�/��-)%)L��)���%�")<!�8�*/%&/;�>�%� �+*��1)�8�$��!)"��4�9(#!�%�1)���%�3�L(�� *�&�%� �64!)�)'!)�&�!)%;K (Lugal 1994, I.c: 496) ��)4*�1/8?� ����8#�#�� (�3(#��� +#*(#'#�&�� �!(#�!�%!��8=8!)�"�-���%�5=!���3+)8��&)� (�(!#� (�(!#� -�%�9� �+�4.%&/;���&�-�3#���!(#�&����!!/%&���4�9#!"#-��!(#����%� (�3(�1�%&#²��&�-�3� ��%� 4��&��� -�%�9� �+�4.%� ��%� 4��&��� +�!5#<#!�%#� &��!�4.%;K( Lugal 1992, 2.c: 76)

Page 147: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

121

")(���� �*#-#��� ��'!#� *�!"�&��� -��%� 1)� hamisini 568()%)�� 6%�)*!)%� -)*!��&)�

�)(�"!)��%*)�?� *�"�� 8�3�)!)%&)� �8)?� &.'%/&��� �-%)(� ")<!�8!)%��)� &)'��)�� �)4�(!)%���

�/!/�&/'/�5�$)!!)%��<��!��&#%"�*�=$)%)�4�9#!"#-(#%;���"��$�"���&���-��%&)�5)+)���saki,

�".���{� &����{� '$�� ��)^��{� �"�.��{� �&�� 5���� ��$#� *�!�(� 86$<=*!)%��� %)8�"!)%)� �!3�"�

v)%&�'��56%=!=%;�>/�*)!�")!)%���5)+(�'���)4�(!)%����/!/�&/'/�8�4L�!�%&��5)�)!!�*!)��-%)(�

")<!�8!)%�� <��!��&#%#!"#-(#%;� >/�!�%� �+#*�3�1�&�� 4��&�� 8�%�4� ��3+)8��&)� 568()%�!"�-(�%;�

Kurulan meclislerde önce sohbet edilir, &6�)"��� -��%!)%�� (�%�L#�&��� 4�$#!��� -��%ler

okunur, �/�/�� 4��#� 8#%�� �+*�!�� 1)� +�!5#!#� )'!)�<)!)%� &=$)�!)��%;� Bu meclislerde

3=*="&�%#��4��&��8.4!/�*�-�!)%���)(%�L#�&��(.9!�����-��%!)%?�4�$�%!�%?�8���(+#!�%�)&)��4�(?�

"=$�*?� %)8�"� 5���� 8���(!�%#� =%)(�9� (�%(#-�%�*?� &6�)"��� )�()!)*(=)!� *=!(=%=�=��

ge!�-")8��)�&)�*�(*#�8�'!�"#-!�%&#%;�

=*="&�%�"/(!�*�)5)")�!�'��)!��&)�(/((/'/�&���8�%�4#?�)*J��%!)%���8�%�4!�%#�(.9!/"&��

-)%)L�1)��(���%#�?�8)%1)(�1)��)<)%�����*�4��'#�1)�8#'#��'#�.!�%�*�56%=!"=-(=%;�>�!5���1)�

sanatkâ%�3=*="&�%#��9%)8(�V���?�8�%�4#��-��#�#�4=<)!(")*��+���5)%)*!�4&��q���!<#*��ww���

107). Hatta birçok Timurlu 9%)�8�?� "/3()")!)�� �!*� -air-hükümdar olan Ahmed

Celayirî�4�� 6%�)*� �!�%�*� �$!)"�-!)%� 1)� �4�#� $�"��&�� -��%� .!"/-!�%&#%� q�.5)%8� `||���

537).

�8"��!#�&����-!�4���8�%�4�*=!(=%=�ün izleri ise I. Bayezid dönemine kadar gider. Bursa

1)�&�%�)�`j;�4=$4#!#��6�)"!��*=!(=%�")%*)$!)%�&�%;�>/�&6�)"&)�"�%��=!)4"���q`�w�-

11) ve U��&�%!#���&%�$�"��!����-��q6;�`�w{x�gibi emir ve sadrazamlar sayesinde edebî

.%(�"!�%�<��!��#%;�I. Bayezid, özellikle de Emir �=!)4"���#��8�%�4!�%#�&��-��%��!)�"/8�*I�

� �%)"&)*�!)%���4�1/-�-)%)L��)��+*��")<!�8��3�$#%!�&#!�%;� �%)"�&��%)8����-(�����-��8=8!)�"�-?�3)%�4����"�8*?�8�L%���1)��!(#��8�+#!"#-(#;�U���*/"�-#4!��6%(=!=��/!/����4)%!)%�+.*�5=$)!���<�!)%!)�&.!&/;�>�%�4��&��-�%�9� �+�!�%*)�� ��%� 4��&�� %�&!�%� +�!#�#4.%?� ��-!�%#�&�� "=<)13)%!�� (�+!�%� (�-#4��� .*/4/</!�%� -�%*#!�%�864!=4.%!�%&#;K (Lugal 1992, II.c: 76). ��)43=8%)1����")<!�8�����&�-�3#���/4%/'/��!)�8�%�4���$#%#���3+)����*�9#8#�#��+(#�1)�.(/%�<�*�4)%!)%�3�$#%!�((#;��.�%���!(#�&�����%�(�+!����%�(�3(�5)(�%()%)*�5=!��'�+!�%#�#���!(#���*.4"�!�%#�#� )"%)((�;� >=(=�� ��3+)4)� 9�&�-�3!�%�� 4�%�-��� 4�45#!�%� 8)%&�!)%;� �� +�+)*� ��3+)8�� *��&�!� 5����9�%#!&�&#;���&�-�3#��(�3(#�#�1)�(�<#�#�56!5)!)�&�%")*��+�����%��'�+�5)(�%�9�&�*(�!)%;��8(=�&)�8�!*#"�8�!*#"�"=<)13)%!)%��8#!#�&/%����/��'�<#��561&)8��5="=-()��&�!!�%#�4�*/((���1)��!(#�&��&#²��&�-�3#���/�(�3(#��=$)%��)� .(/%((/'/� *�"8)!)%� �'�+(��� 4�4#!��� "�8*� *.*/!�%#4!�� *.*/!��#%&#;K (Lugal 1994, IV.c: 389) ��=8()"�5)!�9�.��!(#��(�3(��.(/%&/;�>=(=��8�*�!)%�&)���-!�%#���"=<)13)%�(�+!�%?��!(#���-!)")!��*/"�-!�%&���1)�U���*/"�-!�%#�&���4�9#!"#-�)!��8)!)%�.!&/'/�3�!&)�5)!�9�6�=�&)�&�$�!&�!)%;;K (Lugal 1994, IV.c: 390) � =8%)1����-)�!�*�y�9"�8#���+*��8.L%�8#�*/%/!&/;�Q=$)!!�*!)%�4!)�&6%(���%�4��#��4&#�!�(���*6!)!)%?�<�%�4)!)%�1)� */!�*!�%#� *=9)!�� +�!5#<#!�%� (.9!��&#!�%;� )98����� ��-!�%#�&�� ��<�!)%!)� 8=8!)�"�-� ��%)%� �!(#�� (�+� 1�%&#;;���8*!)� &.!/� �!(#�� 1)� 5=!� 8/4/� *�9!�%#� 3)%� (�%�L#� *�9!�"#-(#;� ����3�� *�&�%� �+�9� )'!)�&�!)%;K(Lugal 1994, IV.c: 440).

Page 148: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

122

6��9!����5)+)%;���!�%#�� �-%)(�")<!�8!)%��&)�3��)�&)!)%�-�%*#!�%�864!)%*)�?� �+*�!)%� �+�!�9�

-��%!)%�.*/�"/-(/%�q�)*����ww���jw{x;�

�-%)(�5)!)�)'������/�&)�!��4�45#��.!&/'/��=%*-�8!�"�(.9!/"!�%#�&�?�)&)��4�(#��4��#�8#%��

%)8�"�8���(#�&��&���/�*.�/4!���!5�!��56%8)!��)(�"!)")!)%�8#*!#*!��*�%-#"#$��+#*"�*(�&#%;1 ��$"�!�%#�� %)8�"!)%����� 4�9#!&#'#� &6�)"&)� =%)(�"� ")%*)$!)%��&)*�� (.9!/"� 4�9#8#���

��*#!&#'#�&�?� =8)4��� >�4*�%�� 1)� �)1J4I����� ��-#�#� +)*(�'�� �/� ")<!�8!)%��� 8#*� 8#k

&=$)�!)�&�'�� ��!��")*()&�%;� �6�)"��� (�%�3+�!)%��&)�� �)4�)&&��� �8#LI����� >)&���=!-

vakayî2 �&!#� )8)%��&)� 6'%)�&�'�"�$)� 56%)? 8#*!#*!�� &=$)�!)�)�� bu meclisler

8�1/%5��!#'#�� 4�-��&#'#?� "=$�*!�� 568()%�!)%��� .!&/'/?� -�%*#!�%#�� 864!)�&�'�?� -�%�9!�%#��

�+�!&�'�?� -��%!)%��� .*/�/9� (�%(#-#!&#'#� (.9!��(#!�%&#%;� �.9!��(#!�%#�� (�(�$!�*!)� &=$)�!)�&�'�?�

mecliste yer alan hükümdar ve davetlilerin belli kurallar çerçevesinde mekâna

4)%!)-(�%�!&�'�� ��!�-#!"�*(�&#%;� �.9!��(#&�*�� )�� &)')%!�� 4)%� �(6%K� q-)%)L!�� *=%8=x� �&#�

�!(#�&��3=*="&�%�4��&��.'/!!�%#��?�)��6�)"8�$�4)%��8)��8�LL-������!� q8��&�!��'�<#�&��x�

�&#� �!(#�&�� ")<!�8()�� +#*"�&��� 6�<)� ��8��!�%#�� �4�**��#!�%#�#� �#%�*(#*!�%#� 4)%� .!�%�*�

�)!�%!)�"�-(�%;� �8#L��&)�� 6'%)��!&�'��)� 56%)�&�**�(!)� 3�$#%!����� � bu protokol, meclise

*�(#!��!�%#��8�%�4&�*��*.�/"/���56%)�&=$)�!)�"�-(�% (Lentz-Lowry 1989: 258).

�8#LI����� �*(�%&#'#� 4��)� �/� �-%)(� ")<!�8!)%��&)�� ��%��&)� &�3�� 6�<)� &)� ��38�� 5)+)�

��!�(#"&�?� =8(�&� >)3$�&� �!�� ��%���� ")<!�8��)?� 5=�!=*� 4�-�"&��� ��%� 8�3�)� �+��&)�

�)(�"!)&�'�� �!�� ��%���� %)8"���� 5)(�%�%;� �8#LI�4)� 56%)� *.�/*!�%?� %)8"��� <��!#!#'#�

*�%-#8#�&���3�4%)()�&=-erler q>.!&#%)1�`|j{����j-36).

>/� (.9!��(#!�%#�� 4�9#!&#'#� ")*J�!�%?� ��3+)� 1)� 8�%�4!�%� &�� *�4��*!�%&�� /$/�� /$/��

��!�(#!"#-(#%;� �8#LI����� �*(�%&#'#� ��-*�� ��%� 3�*�4)&)?� >�%$�� *64=�&)*�� ��3+)&)� *�8%#�

��&#%��� ��%� �����#�� 4�9#!&#'#?� �����#�� )41��#�#�� 6�=�&)� �+�� (�(!#� 8/4!�� &.!&/%/!��3

")%")%� ��%� 3�1/$� .!&/'/?� � �+��&)� 5="=-� ��!#*!�%#�� 4=$&='=?� 8#%"�� �-!)")!�� �(!�8�

9)%&)!)%���5)%�!&�'�?�4)%&)�%)�*!��&.*/"��1)�3�!#!�%#��.!&/'/?�becerikli sakilerin ikrama

3�$#%� .!&/'/� ��!�(#!#%;� �/!(��� =8)4������ �-+#8#� ��/’l-Melih �/� $�4�L)(� �+��� �w� +)-�(�

1 �)8�"!��6%�)*!)%����`w;4=$4#!&����(���%)��56%")4)���-!�&#'#"#$�erken dönem �-%)(�")<!�8!)%� örnekleriiçin bkz. Ettinghausen 1977: 40, 67; Grube 1966: 52. 2 >/� 3�*�4)� ��8#"-�%�!#*� `j���&)� �$�)*� 3=*="&�%#� �/$�LL)%�&&��� �/!(��� �/3�"")&���� (.9!�����")<!�8��&)��8#L��(�%�L#�&�����!�(#!"#-(#%�q>.!&#%ev 1956: 235).3 �*�4)&)���38)&�!&�'��)�56%)��+��)��ww�*)!!)�-)*)%�*.4"/-!�%&#%;�

Page 149: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

123

4)")*� 4�9"#-?� 8���(*�%� -)*)%<�!)%� 8�4#8#$� -)%�)(!)%?� "�</�!�%?� 3�"/%� 1)� L#%#�� �-!)%��

3�$#%!�"#-!�%&#%;� =8)4��� >�4*�%���#�� 1)$�%!)%��&)�� �ecdettin Muhammed’in

&=$)�!)&�'���/�")<!�8)��)1J4I�&)�*�(#!"#-?�1)$�%��/�$�4�L)(��+���4�*!�-#*�`ww;www�(�"�8�

q&6�)"���9�%����%�"�x�3�%<�&#'#�#��&&���)("�-(�%�q>.!&#%)1�`|j{���`�-16).

Hindistan’da Baburlu Devleti’nin kurucusu Babü%���3�q`�|�-1530) ��#!�%#��*�4&)((�'�

Bâburnâme’sinde?� =8)4���>�4*�%���#��3=*="&�%�.!&/'/�&6�)"&)� )%�(�#���!�(#%*)�?�

>�4*�%���#��6'!)���"�$#�&���8.�%���+*�4)���-!�&#'#?�.'/!!�%#?�8�9�3��1)�-)3�%��3�!�8�����

&)� �-%)(� 1)� 8)L�3�(� 4�9(#*!�%#�#� �)!�%(�% (Babur 1986: 225, 257). Kaynaklardan

6'%)��!&�'��)� 56%)?� ��$)�� 3=*="&�%#�� 8�%�4#�&�?� ��$)�� 8�%�4� ��3+)8��&)1 ya da

-��%!)%��� *.��*!�%#�&�� 6'!)&)�� 8.�%�!�%#� �-%)(� ")<!�8!)%�� 4�9#!"#-(#%;� =*="&�%?� -��%?�

-)3$�&)?� 8�%�4� 56%)1!�!)%�?� 8���(+#� 1)� �!�"!)%��� (.9!���%�*� 3��)�&)� q-�%*#<#x� 1)�

saze�&)!)%�q+�!5#<#x�)-!�'��&)�-��%!)%�.*/4/9�)'!)�&�*!)%���/�")<!�8!)%&)��+*�� �+")*���%�

5)!)�)*�.!"/-(/%;� �Bâburnâme’de Babü%���3?�`jw{�4#!#�&���4%#��4%#�*�(#!&#'#�Hüseyin

>�4*�%���#��.'/!!�%#�>)&�=$$�"���1)��/$�LL)%���3�#��")<!�8!)%����/$/��/$/����!�(#%;�

>�'-#� �)L�&�&)� .(/%��� �/$�LL)%� ��%$���#�� ���%��3��)K� �&#� 1)%�!)�� ��3+)� �+��&),

&/1�%!�%#� 8�1�-� resimleriyle süslü �*�� *�(!#� *6-*=�&)� &=$)�!)&�'�� ")<!�8��&)?� 8�*�!)%���

&.!�-�%�*� -�%�9� ��%&�*!�%#�#� 3�+� �.-� �#%�*"�&#'#?� *.�/*!�%#�� 8�%3.-� .!&/'/?�

hanendelerden HaL#$� �<#� -�%*#� 864!)%*)�?� ��&I >)+)����� &)� +)�5� +�!&#'#� 6'%)��!�%;��

>)&�=$$�"����8)�>�'-#�N�3���%��&�*��"/1�**�(3��)&)�&=$)�!)&�'��")<!�8��&)�Babür’e

*�$�*)���#��*%�"�)("�-?�8.3�)(���8.�/�&���8) Babür ��3�� kemerli hançer, kürk ve at

3)&�4)�)("�-(�% (Babur 1986: 298-301).

=8)4��� >�4*�%�� �!)� �)1J4I� &6�)"��&)� )%�(�(�� 3�$#%!��"#-� .!��� 4�$"�!�%&�*�� �-%)(�

")<!�8!)%�?� &6�)"��� =�!=� *�-�!�*!)%����� &)��)(�"!)�")8�� �+#8#�&��� 6�)"!�&�%;� �%�)'��?�

1486-1488 tarihli Sadî’nin Bostan ve Gülistan eserlerinin *.94�!�%#�da yer alan

%)8�"!)%&)��/!(��� =8)4�������-%)(�")<!�8!)%��<��!��&#%#!"#-?��/�%)8�"!)%&)��/!(��?�.'!/�

1)� �)1J4I� 5���� ���� *�%�*()%!)%� &6�)"��� (�%�3�� *�4��*!�%#�&�� �)!�%(�!&�'�� 5����

�)(�"!)�"�-(�%;� ��-#� 4�$"��#�� 4�9#!&#'#� &6�)"&)� �{� .!"�8#��� %�'")�?� �)1J4I� 3)p

4�-!#�1)��)4�$�8�*�!!#?�3�L�L�*�"�/%?�=$)%��&)�*�31)%)�5��)!��8)8�4!)�8/!(����5)�)!!�*!)��

1 >�4*�%���#��+)-�(!���'�+�1)�+�+)*!)%!)�8=8!=���%���3+)8��.!���N�3���%����%�4#?��)1�4�������8)���<�!�*���!#�=$)%��&)�4)%��!���>�'-#���3���%�4#�=�!=&=%�q�8!/�`||����`j-218).

Page 150: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

124

*�(�9� 4�� &�� %)8�"� 568()%�%*)�� �)(�"!)�"�-(�%;1 �/!(��� �8)� (�3(#�&�� 4�� &�� 4�8(#'#�#��

=$)%��&)�&�3���=4=*�1)�5)�+�.!�%�*?���-#�&��>��ür ��3�#��&����!�((#'#�5����L�1.%isi olan

*#%"#$#-4)-�!� �9)*� 5�48�8�� 1)� *#1%#"!#� (=%���#��� �!�-(�%&�'�� ��!#*+#!� */-/�/�� (=4!)%�4!)�

�)(�"!)�"�-(�%2 ( Blair 1997: 551-52).

>�4*�%��&6�)"��&)�3�$#%!��"#-�)8)%!)%���%)8�"!)%��&)�&6�)"!)��!5�!����%+.*��4%#�(#4#�&��

bulmak mümkündür. Sadî’nin Bostan�#�#�� =8)4��� >�4*�%�� �+��� 3�$#%!��"#-� `����

(�%�3!�� *.94�8#�#�� (�*&�"� 8�4L�8#�&�*�� %)8�"&)� 8/!(��#�� �3(�-�"!#� 8�%�4#?� 568()%�-!��

*/"�-!�%&���4�9#!���+�&#%�1)�5=�)-!�*!)%?�=$)%��6%(=!=�(���*!�%?�*�(�9�.*/4��lar, içkinin

etkisiyle kendinden geçenler, kar-#� 8�4L�&�� �8)� -�%�9� 3�$#%!�4��!�%, içki ve yiyecek

(�-#4��!�%?� &�1)(8�$� bir "�8�L�%�� *.1��� "/3�L#$?� �!)%&)� �+*�!)%��� 3�$#%!��&#'#� �()-���

=$)%��&)*�� &�"#("�� �%�<#� 1)� ��-#�&�� �)*!)4)�!)%� )&)�I� (�%(#-"�!�%#�&�� 4�9#!&#'#� �/�

")<!�8!)%�3�**#�&����!5��1)%�% (Roxburgh 2006: 126-8)

.

>/� &6�)"&)� *�4��*!�%&�� &�� �)!�%(�!&�'�� =$)%)?� 8���(+#� 1)� �!�"!)%��� )�� �=4=*�

�"�+!�%#�#�� 8/!(��#�� 8�%�4#��� 4�*#�� 1)� .�/�� 3�"�4)8��&)� *�!"�*� .!&/'/� ��!�-#!#%;�

S/!(��!�%� &�� *)�&�!)%����� 9%)8(�V���� &�')%� =!*)� &)1!)(!)%��)� *�%-#� 8���(� 1)� )debiyattaki

4=*8)*� 3�"�!�*!)%�4!)� �89�(� )(")4)� +�!#-"#-!�%&#%;� ��%�4� 3�8� ��3+)!)%��&)� 4�� &��

*6-*!)%&)� &=$)�!)�)�� �-%)(� ")<!�8!)%�?� -��%?� "=$�84)�� 1)� +�!5#<#!�%#�� *)�&�!)%����

hükümdar önünde 568()%")� L#%8�(#�#� )!&)� )((�*!)%�� ��%� +)-�(� 4�%#-"�� ")4&��#� .!"/-(ur

q���!<#*��ww���`�-26).

Bu dönemde Nevâyî Dîvân!�%#�#��%)simlerde3 betimlenen genellikle bahar mevsiminde

ve gündüz düzenlenen �-%)(� meclislerinde, -�3?� "�%$�� 1)� *.�/*!�%� 8�*�!)%��� 8/�&/'/�

içkileri içerken kimi zaman sohbet ederler, kimi zaman da müzik )-!�'��&)� 5�$)!�

okurlar. �%*�� 9!��&�� ��3�%� &�!!#� �'�+!�%�� &.!��"#-� 8)%1�� �'�+!�%#?� ��3+)&)�

&=$)�!)�"�-8)� ��%� 3�1/$?� �+��&)� 6%&)*!)%?� .%(�&�� ")41)� (���*!�%#� 1)� �+*�� 8=%�3�!)%��

1 Blair 1997: r.1-3 (Trust coll, 1b-2a- Kahire, Dar’ül-kutüb, arab farsi, 908, 1b-2a)2 �!����%��)1�4������4/*�%#&����38)&�!&�'����+�"&)��)(�"!)�&�'����%+.*�8�3�)��/!/�"�*(�&#%;�>/�!�%&���birkaç tanesi için bkz. ÖBA 1995, 144a, OBL, Elliott 339, 95b, SPB Dorn 559, 35a, WPL No. 65, 7a (Suleimanova 2001: r. 12, 24, 30, 39)3 �-%)(�")<!�8!)%�����56%=!&='=�8�3�)!)%�%)8�"�8���(#��!)�8#�#%!#�&)'�!&�%;�%*)��&6�)"��%(���84��1)��8!�"�8���(!�%#�&�� ")(�!, seramik 1)� �!+#� *���%("�!�%&�� &�� 56%=!)�� �/� *."9.$�84.�� .!&/*ça eskidir. 12. yy sonu ile 13. yüzy#!&��� +.*� 8�4#&�� )8)%&)� 3=*="&�%� 4�*#�� +)1%)8�4!)� ��%!�*()?� &��8+#!�%?� "=$�84)�!)%?�)!!)%��&)�.*!�%#4!���8*)%!)%��!)��)(�"!)�"�-(�%�q>�)%�`|����%;�`��x;�

Page 151: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

125

*."9.$�84.�/��1�$5)+�!")$�6')!)%��.!"/-(/%;��)8"���3)")��=$)%��&)*���)4�(!)%&)��se

+.'/�!/*!�� -��%��� 8�*�&)�� -�%�9� �8()&�'�� &�$)� 4)%� �!#%;� >64!)<)� �+*�� �+�9� *)�&��&)��

5)+")*?� �-*� �<#8#�&��� */%(/!"�� 4.!/� .!�%�*� ")-%/!�-(#%#!"#-(#%;� �-%)(� ")<!�8!)%�����

%)8�"!)�&�'�� 8�3�)!)%&)� "=$�84)�!)%��� 4)%�� �4%#&#%;��.�/*!�%��3.-+��1�*�(� 5)+�%")!)%�

�+���+�'%#!���"=$�84)�!)%�5)�)!!�*!)�)���$���%� ()!!��1)���%�1/%"�!#�8�$&���.!/-���)*�9!)�

�)(�"!)��%;���!���!#*���%��-%)(�")<!�8��&)�"=$�84)�!)%���&)�8�4#8#��%(�%.

Dîvân!�%&�� &.'%/&��� �-%)(� ")<!�8!)%��)� &)'��)�� �)4�(!)%��� �/!/�&/'/� 5�$)!!)%��

<��!��&#%"�*�=$)%)�4�9#!"#-� �-%)(�")<!�8!)%��&#-#�&��-��%&)�5)+)����$#�*�!�(�86$<=*!)%���

de resiml)%)� �!3�"� 1)%&�'�� 56%=!=%;� ��*I?� "/(%��?� -�%�9?� 5=!� ��3+)8�?� 8/!(��?� �-#*� 5����

*)!�")!)%��� 5)+(�'�� �)4�(!)%��� �/!/�&/'/� 8�4L�!�%&�� 5)�)!!�*!)� �-%)(� ")<!�8!)%��

<��!��&#%#!"#-(#%;� Q)!)�)*8)!� *."9.$�84.�!�� 568()%�!)�� �/� 8�3�)!)%&)� *�"�� $�"���

5�$)!&)*�� �4%#�(#!�%#�� ��**�-� (�%�L#�&��� %)8")� 4��8#(#!&#'#� 6%�)*!)%)� &)� %�8(!��#%;� � ;�

�|j?��|�;�4�9%�*(�*���)4�(!)%&)�-��%?�3��)�&)4)�8)8!)�)%)*�*)�&�8����?��-*#�#���<#8#�&���

çenge benze&�'���� 864!)%;� >/%�&�*�� �)�$)(")&)� +)�5� 3)"� +#*�%&#'#� ��")!)%� 3)"� &)�

��<)� ()!!�� 56%=�="=�&)�� &.!�4#?� �-#'#�� ��!)4)�� 1=</&/4!�� 6$&)-!)-(�%�!"�-(�%;� �)8"���

�!(#�&�� �8)� 8)15�!�4)� 8)8!)�)%)*� 4���'#�#�� -�%�9(��� &.!�4#� *#$�%&#'#�#?� 4=$=�=��

9�%!�*!#'#4!��-�%��#�%)�*!)�&�%&�'���?�5=$)!!�'�4!)�56�!=�=�&='="!)&�'����864!)%;���**�-�

8)15�!�4!)� �-#'#� *�%-#!#*!#� %)8")("�-(�% (Res.27);� �)15�!�?� 4���*!�%#� *#$�%"#-� 1�$�4)(()�

")41)� (���'#� 8/��%*)�?� �-#*� )!��&)�*�&)3!)� .�/� �$!)%;� �)%)� *)��%#�&�*�� �*�� "=$�84)��

def ve çeng çala%;���**�-�"/(%��)�q+�!5#<#x�8)8!)�)���-#'#�1/%5/!�%;�

)%�(�(��3�$#%!�����)n erken Nevâyî Dîvân 6%�)'��&)*�� �-%)(� 8�3�)!)%��)���*#!&#'#�&�?�

(ÖBA 1995, y. 73b, y. 171a, y. 114b) bir tepenin önünde *�"�� $�"��� ��%� �'�+�

56!5)8����� �!(#�&�� &)8)�!�� &.*/"�� 4�� &� 3�!#� =$)%��&)� 3=*="&�%¢�)4� �!)� *.�/*!�%#��

.(/%&/'/��/�")<!�8!)%&)�*�"��$�"���)(�9�-�%�!�9�*�"��$�"���-��%!)%�.*/�&/'/?�8�*�!)%���

-�%�9� 8/�&/'/� 56%=!")*()&�%;� �."9.$�84.�� 8.�� &)%)<)� ��8�((�% (Res. 6);� �#%"#$#� 1)�

"�1����-!#'#��=$)%��)� 8�%#!����)4�$���8#*� (=!�)�(!)%?� (�9�*� )%�(���-!#*!�%#&#%;� >/� �-%)(�

meclisi sahnelerinden y. 114b’de görülen resimde elindeki Dîvân#� .*/4��� 8/!(��#��

*�%-#8#�&��.(/%����)1J4I?�*�4��*!�%&���)!�%(�!&�'��5����*�31)%)�5��)!��8)8�?��)4�$�8�*�!#�

�!)� �)(�"!)�"�-(�%� (Res. 85) Bu basit kompozisyon, Özbek dönemi Buhara üslubuyla

Page 152: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

126

4�9#!"#-��-%)(�")<!�8!)%��&)�&)�()*%�%!���<�*(#%;�S�3�)����1�$5)+�!")$�6')8��&)%)��)(�"��

.!�<�*(#%;�

Herat’ta Divân-�� $����%!)%!)� �4�#� &6�)"&)� 3�$#%!����� Nevâyî Dîvân!�%#�&�*�� �-%)(�

meclisleri ise, daha sonrada��3)"� )%�(�3)"�&)�&�')%�")%*)$!)%&)� %)8�"!)�)<)*�.!���

bütün Nevâyî Dîvân!�%#�&��*�!#9�.!�%�*�*/!!��#!�<�*(#%;� �>/�*�!#9!�%&��� �!*�� genellikle

(�*&�"� 8�4L�!�%#�&�� �/!/�/%� 1)� &.'%/&��� �-%)(� ")<!�8!)%����� � �)(�"�� 86$� *.�/8/&/%;�

Burada hükümdar veya -)3$�&), 8���(�3�"�8��*�"!�'��1/%5/!��"�*��8()%<)8��)�3�"�4)�

)((�'��-��%�� �!)���%!�*()�568()%�!�%1. ���%�1)�hamisinin birlikte �)(�"!)�&�'��bu sahnelerde

&�')%� *.�/*!�%?� 3�$")(!�!)%� 1)� *�"�� $�"��� &�� "=$�84)�!)%� 4�%&#"<#� L�5=%!)%� .!�%�*�

%)8�"&)�4)%��!#%!�%2. Herat k�4��*!#��/�(�*&�"�8�4L�8#�%)8�"!)%��&)�$)"���5)�)!!�*!)�(�-�

�!)� *6-*=�� &/1�%!�%#� +���� �)$)")� �!)� *�9!#&#%;� �6-*� ��3+)8��&)� .(/%��� 8/!(��� 1)�

*.�/*!�%#?�*6-*=��&#-��+#*#*���!*.�/�&�����*���*�&#���$!)4�<�!)%?�+�(!)�+)1%�!"�-���3+)�

1)� *�"�� $�"��� *�9#8#�&�� �)*!)4)�� "/3�L#$?� 3�$")(!�!)%� *."9.$�84.�&�� ()*%�%!�����

6')!)%&�%3;��4�#�-)"��&�3��8.�%����L)1I�&6�)"��&)��)�%�$�&)�3�$#%!�����*.94�!�%&��&��

()*%�%!���<�*(#%;� Bu örneklerde *."9.$�84.�� 1)� 6')!)%� �4�)�� *.%/�"/-tur. Ancak

L�5=%!)%�����-#�&��Tâc-#� �4&J%I!)% görülür.

Nevâyî Dîvân!�%#�&�� ")(���� �+��&)� 4)%� �!��� �-%)(� ")<!�8!)%�� �8)?� ")(��� %)8�"� �!�-*�8��

önemlidir. �)8�"!)%��� �/!/�&/'/� 8�4L�!�%&�*�� ")(��!)%� .*/�&/'/�&�, &.'%/&��� � �-%)(�

betimleri yer almasa da, saki4, mutribq+�!5#<#x5, mugbeçe (meyhaneci)6, kadeh1, gönül,

1 R. 802, 13a2�)8�"!)%&)*�� 3=*="&�%� �"5)8���� ��$)� 4��8#(���4�%&#"<#�6')!)%?� (�3(?� 8.%5/+!/� 8�%#*?� .(/%"����+�"��1)�kadehtir. Bu türden sahnelerin, �8!�"� 8���(#�&�� `w;� 4=$4#!&��� �(���%)�� �(���%)�� 6%�)*!)%�� 56%=!=%;� �%(���84�� =$)%��)� 6�)"!�� �%�-(#%"�!�%#� �/!/���� ")!� 8��?� 3=*="&�%� �"5)8���� 4��8#(��� )�� 6�)"!��göstergele%&)�� ��%����� ��'&�-� */%"�*� .!&/'/�/� �)!�%(�%;� =*="&�%� 1)� "��4)(����� *�(#!&#'#� �-%)(�")<!�8!)%��&)� 3=*="&�%� .%(�&�� ��'&�-� */%�%�*� .(/%/%?� 8�'#��� 1)� 8.!/��� &�� 8�%�4� 56%)1!�!)%�� 4)%!)-�%;� �$")(!�!)%��+*��8)%1�8��4�9�%*)�?�"=$�84)�!)%�&)�*)��%&���$�4�L)()�)-lik ederler (Esin 1970-71: 67). 3 �)8�"!)%��+����*$;�U�'"���`|����%;�?�%;��?�4 ���*�4¥�<�"-#�<�3¥�-����(/(�*��8��&#��*)-L��()4��"�*69��-��/�*¥%�*��1�8L#&���)-sehm dür manga”(Ey saki gönül gözünün kadehini sunB64!)!�*!)�*#8")(�"��&)��)��.�/��suretinde �/!�4#")5 “�/(%��¥�³�"��)$"�&)�(���)13��¥3)�5�)4!)&��5���©!#³�<�8"�"���(¥%�/�*¥")(�"�çeng eyleding”q4�+�!5#<#?�5�"�")<!�8��&)�6!=4)�8)8!)��'!�&#���4#L�.!���<�8"�"��8�+�()!��5������<)<�*?��.4�/"/�&��+)�5�5����4�9(#�x6 Kan yutar min dürd-��8¥³�%�-)1*#&#���4�9�%-i deyr�¥³�%����%�"/³-beçe la ‘l-i kadeh-9)4"¥8#&#�q4�&)4%�9�%�?�*�&)3���(.%(/8/�/��)��*���&�4)�4/(�%#"

Page 153: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

127

8/!(��?� �-#*� 5���� ��$#� *�!�(� 86$<=*!)%��� �)4�(!)%� �+��&)� */!!��#!&#'#� 56%=!=%;� ��<�*�

5�$)!!)%���()")!�*.�/8/�.!����-*�1)�-�%�9���%+.*��)4�(()�5)+(�'���+��?��-%)(�%)8�"!)%�����

�/!/�&/'/� 8�4L�!�%&�*�� �)4�(!)%� &)� 3)9� L�%*!#� 5�$)!!)%&)�� 8)+�!"�-!)%&�%;� >�-*�� ��%�

&)4�-!)?��-%)(�")<!�8!)%�����%)8�"!)%��3)%�$�"����4�#��)4�(!)%��<��!��&#%"�$;

Bu türden metin içinde yer alan �-%)(�8�3�)!)%��&)*��*."9.$�84.�lar �+#*�3�1�&�?�*6-*�

bahçesinde veya mimarî mekân içinde olmak üzere =+� 5%/9� �!(#�&�� (.9!��#%;� Ancak

"�"�%I�")*J���+��&)*�� �-%)(�8�3�)!)%��)�8)4%)*�%�8(!��#%;�>/�-��%!)%&)�meclislerin daha

+.*���3�%!��4��&��&.'��#��4)-�!!)�")8�4!)��!�-*�!)�&�%�!")8��&)��*�4��*!��#4.%�.!���!�%;�

�$� 8�4#&�� .!��� �/� *."9.$�84.�/�� 56%=!&='=� `j;4=$4#!� 8.�/� )%�(� 6%�)*!)%��&)��

birinde ( PBN 993), )41��#���*��4��#�&��56%=!)��+�����)$)")!��*6-*=��9)�<)%)!)%��&)��

)'!)�<)4���$!)4)���*��*�&#��L�5=%=?�(�*&�"�8�4L�!�%#�&��56%=!)��*."9.$�84.�/�3�(#%!�(#%;�

=*="&�%�.%(�&����8�"�*!#�(�3(#�&��.(/%/%;� �$")(!�!)%��*%�"�4�9�%*)��"=$�84)�!)%�de

+�!#9� 864!)")*()&�%!)%;� >/� (�%$� ��%� &=$)�!)")4)� &�3�� 8.�%�*�� �-%)(� 8�3nelerinde

%�8(!��"�"#-(#%�(Res. 86 )

>�3+)&)�4��&���+#*�3�1�&��&=$)�!)�)���-%)(�")<!�8!)%�����)��+.*�56%=!&='=�*.94�!�%?�

��L�1I�6%�)*!)%�&�%;��8!#�&�� )%�(�6%�)*!)%����()*%�%!�4����/ sahneler, zengin dekoratif

�)$)")?� *�!���!#*� *."9.$�84.�!�%?� 568()%�-!�� (�3(!�%?� +�+)*!�� 4)-�l zemin ve *�&#��

figürlerinin 8#*!#*!�� 56%=!&='=�8�3�)!)%�.!�%�*�*�%-#"#$��+#*�%� q�� � 87). Bu sahnelerde

�4�*!#� ��%� (�3(#�� 4�� &�� 3�!#�#�� =$)%��&)?� ��$)�� 56!5)!�'�� �!(#�&�� 3=*="&�%� ��'&�-�

*/%"/-� .(/%/%;� �)1J4I� �=83�!�%#�#�� ")<!�8� 8�3�)!)%����� (="=�&)� ana karakter bir eli

&�$��&)�&�')%�)!�4!)�&)��+*��*J8)8����(/(�%*)���)(�"!)��%;��%*�&��+�+)*!��()9)!)%?�$)"��&)�

.(� 6�)*!)%�� 1)� +�+)*!)%?� 56*4=$=�)� 4=*8)!)�� �'�+!�%� 56%=lür Genellikle merkeze

4)%!)-(�%�!)�� 3=*="&�%¢8.4!/� .��� ")41)� (���'#� 4�� &�� *�8)� /$�(��� 3�$")(!�ye

��*"�*(�&#%;�>�%*�+�*.�/*?���%*�+�3�$")(!��1)�+.'/�$�"���$�"���&��&)L?�<)�5?�(���/%?�

ud çalan müzisyenler görülür.

�)43��)<����%�*�&)3�*#%"#$#�-�%�9�1)%x�1 “�6�=!&)�8#%-#�©#-*#���8%�4��8%�4�3)%�&)"�)4�8¥*��Kadeh tut kim harabat ehli³��L�-�.!8��L�-�.!8/n”(4�8�*�?�56�=!&)��-*�8#%%#�#�*.%/4��*.%/4���&)3�8/��")43��)!)%�8�3����)��+#!�<�*8���+#!8#�)

Page 154: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

128

�/*�%#&�� &�� ��38)&�!&�'�� 5���?� �-%)(� ")<!�8!)%����� 8�&)<)� $)1*� 1)� )'!)�<)� �+���

&=$)�!)�")&�'�?� �/%�&�� -��%!)%��� .*/�/9� )&)��� (�%(#-"�!�%#�� 4�9#!&#'#�#� 568()%)��

6%�)*!)%� 1�%&#%;� �-%)(� ")<!�8!)%��&)� 8�&)<)� �+*�� �+�9� )'!)��!")&�'���� �+#*+�� 568()%)��

örneklerden birinde1 *.�/*!�%#��)!!)%��&)�1)�6�!)%�nde kitaplar görülür (Res. 44)

�-%)(�")<!�8��(�81�%!)%��&)�*�"��$�"���*�!#9�&#-#���+#*#!&#'#�56%=!=%;���3��8"��!�&6�)"��

örneklerinden biri olan Dîvândaki (H. 895) L�%*!#� �*.�.5%�L�*� 4.%/"�� 8�3�9� sahnede,

")<!�8)� *�(#!��!�%#�� -��%� .*/4/9� &��!)&�'�� 56%=!")*tedir. �+#*� 3�1�&�� betimlenen bu

�-%)(� ")<!�8��&)� ")(��!)� ��'!��(#!#� .!�%�*� �)<�/��/�� &�� �%*�� 9!��&�� 4)%� �!&#'#�

kompozisyon */!!��#!"#-(#%;�H. 895, {j�;� 4�9%�*(�*���)4�(!)%&)�-��%?��-*#�&����)<�/��

.!/9� 9)%�� 5���� &�1%��&#'#�#� ��!�(�%�*� 8�*�&)�� *�&)3� �8()%� 1)� &=�4��#�� L)%"��?�

")!)*!)%���5�&&�%!#*���!")&�'����864!)% (Res. 28) ;��-#*?��+#*�3�1�&��)!��&)�*�&)3�4!)�

.(/%/%*)�?� 3�$")(!�!)%� ")41)� �*%�"#� � 4�9�%;� �=$�84)�!)%� &)L� 1)� /&� +�!�%;� ��**�-�

�)4�(!)%&)� ��#!��� *�-�!)%�?� 4�45#�� �-%)(� ")<!�8�� *�!#9!�%#�#�� &#-#��� +#*�%�*� */!!��"#-(#%;�

>)4�(!)%)� &�4���%�*� �%*�� 9!��&�� *�4�!�%#�� �%&#��?� �)<�/�� .!"/-� ��48�#� 1)� .���

*/%&)!)4!)� /$����� ")!)'�� �)(�"!)"�-(�%;� >/� 4.%/"?� 8�3�)4�� 8�!(� ��%� )'!)�<)� ")<!�8��

�)(�"��&)�� +#*�%#%;� ��**�-� �/� &=$)�!)")4�?� -��%��� �-*#�#� �)<�/��/�*��)� �)�$eterek

")!)*!)%�����!)�.���-)L*�(�568()%&�'�����)!�%()���)4�(!)%��)�&�4���%�*�5)%+)*!)-(�%"�-(�%;�

Burada kurulan metin-%)8�"� �!�-*�8����� */11)(!�!�'�� *�"�� 8�3�)!)%&)� *�!#9!�%#�� &#-#���

+#*#!&#'#�#�568()%�%;���

>�%�5%/9��-%)(�")<!�8!)%��&)��8)?��)4�(!)%!)�&.'%/&�����'!��(#!#�.!�%�*?��-#'#��"�-/'/��!)�

��%!�*()� �)(�"!)�&�'�� 56%=!=%;� >/� 8�3�)!)%&)� �+#*� 3�1�&�� 8)15�!����� �-#'�� �+*�� 1)4��

")41)�8/�&/'/?� )(%�L(����3�%�&�!!#� �'�+!�%#�?�*/-!�%#�?� +�+)*!)%���1)��)3%���56%=!&='=�

bir kompozisyon içinde, kimi zaman da sa%"�-� &.!�-� .!�%�*?� 4�� &�� ��%� "�"�%�� ��%�

4�9#�#���+��&)�4���4����56%=!=%!)%;��)(��&)��-�%�9?�*�&)3�&.!&/%"�?�8)15�!�����)!��&)��

�+*���+")?��4%#!#*��<#8#�5����86$<=*!)%�1/%5/!��#%;�

��3� �8"��!� &6�)"��)� ��(� Dîvân *.94�8#�&�*�� %)8�"!)%&)� q ;� �|jx� 8)15�!����� &e

�)(�"!)�&�'�� �/� (=%&)�� �-%)(� ")<!�8!)%�� 8#*!#*!�� �)(�"!)�"�-(�%;� j��;� 4�9%�*(�*��

�)4�(!)%&)�-��%�8)15�!�4)��-*#�#���!�(#%*)��8�*�4)�8)8!)�)%)*?��-*#�&���6!)<)'���?��'$#���

1 R. 803, 14a

Page 155: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

129

*�&�%�&.!/���%�*�&)3��8()&�'����1)�)!��&)��(/("�8#�#�864!)%;�(Res. 31x���**�-��/��)yitin

�!(#��� 4�9(#'#� %)8�"&)� �*�� 8)15�!�4�� ��%!�*()� �+*�� �+)%*)�� �)(�"!)"�-(�%;� �-#*� �4�*(�?�

8)15�!�8�����1)%&�'���'$#���*�&�%�&.!/��+*��*J8)8�����!#%*)��)!��&)��(/(�%;��%*�&�*��8�*��

&)� 8=%�3�&)�� *J8)4)� 4)��� ��%� �+*�� �.-�!(#%;� ���%� �)4�(!)%&)?� �*/!�'#� -�%�p gülü ile

*#$�%("�4#�<�?� �=!�=!=�� �'$#�&��� +#*��� #8!#*!�� +#'!#*� ��%&�%K� &)%*)�� ��**�-� &�� ��3�%�

&�!!#� ��%� �'�<#�� =$)%��)� ��%� �=!�=!� (�81�%�� 4�9"#-(#%;� �`�;� 4�9%�*(�*�� �)4�(!)%&)� �8)�

8)15�!�4)� &/4/!��� �-*#�� �=4=*!='=� 1)� �4%#!#'#�� 1)%&�'�� #8(#%�9� ��!�(#!"#-(#%;� (Res. 88)

��**�-� -��%��� �8)15�!�� ��%� 4���� )'�*�*�%�� �6%*=4!)?� L�(�!�� )'�!"�-� ��%�"/"�5����&/%/%K�

�)4�(����<��!��&#%"#-(#%;��-#*�*)�&��&)��5)+"�-�1�$�4)(()�4�(�%*)�?�*�%-#8#�&����-#�&���

6�)�&.'%/�)'�!"�-�*�%���6%*=4!)�.����+*��8/����8�*��56%=!=%;����%�56�!=��.-�!("�*��+���

&.!/�&.!/�*�&)3��+�!")8��5)%)*(�'���?�+=�*=�*�&)3()�9)*�+.*�&)%(�1)�(�8��#��(.9!��&#'#�#�

864!)4)%)*� �+�!)�� �+*����� �)&)����� �+#*!�%;� )%� �*�� %)8�"&)� &)� ")(��!)� 8#*#� ��%� �!�-*��

görülür.

�8"��!#� �-%)(� ")<!�8!)%�� 5)�)!!�*!)� �+#*� 3�1�&�� 1e sade bir kompozisyonda verilir.

TSMK’de �/!/���� �;� �w�� 1)� �;�w{� �/"�%�!#� Dîvân *.94�!�%#�&�*�� �-%)(� ")<!�8!)%��)�

��*#!&#'#�&��*�"��$�"���(�3((��*�"��$�"���3�!#�=$)%��&)�.(/%���3=*="&�%#� çevresinde

müzisyenler ve hizmetliler görülür (Res. 69). �8"��!#� örneklerinde hükümdara

8/�/!��� ")41)� L�%*!#� .!�%�*� ��%&#%1. �#4�L)(?� L�5=%� (�9�?� &.'�� �)(�"�� 5���� �4%#�(#!�%&��

�8"��!#� %)8�"� *�%�*()%����� 1/%5/!��&#'#� �/� 8�3�)!)%&)*�� *."9.$�84.�!�%&�� L�%*!#� ��%�

*�!#9�*/!!��#!"�"#-(#%;�

IV. 1. 2. �/^qfq'��/Q/F/P;f;��^;]< Av Sahneleri

Dvanlardaki resimlerde �-%)(� ")<!�8��&)�� 8.�%�� )�� 8#*� 56%=!)�� *.�/� �1� 8�3�)!)%�&�%;�

&)��4�(� �%�-(#%"�<#!�%#� Dîvânlarda av 8���(#��� 4�9#!��� 56�&)%")!)%��� �"�<#�#� )8)%��

3�%)*)(!)�&�%")*?� *�3%�"��!�%#�� 8�!�3� */!!��"�&�� 4)()�)*!)%���� 568()%")* 1)� �-*#��

&)%(�1)�8#*#�(#!�%#�#���%�$�.!8/��3�L�L!)(")*�.!�%�*��+#*!�%!�%�q�)�(=%*��ww���{||x;�

��**�-#�� �1� 8�3�)!)%��&)?� 5�$)!!)%&)*�� �-*!�� �!�-*�!�� �)4�(!)%�� 56$� 6�=�)� �!�%�*�

<��!��&#%&#'#� 56%=!=%;� �1� 8�3�)!)%�� *�3%�"��!#*?� =8(=�� 46�)(�<�!�*?� 4�� &�� �&)�l

1 R. 806, 12a

Page 156: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

130

3=*="&�%� 8)"�.!=� 4)%��)?� �-#'#�� �1� �!)� ��'&�-(#%#!&#'#� �)4�(!)%� �+��� */!!��#!"#-(#%;�

�%�)'����eyitlerde, �4���(�����)���1<#�#���1��+���<����!&#'#?���<�*�*)�&�8������1!��"�*�

�8()")&�'�?� *)�&�8�� &)� 4�%�!#� .!&/'/�&��� 5)4�*!)%!)� ��%� 6"=%� 8.3�)(� )(")*� �8()&�'i1,

8)15�!������4�4=$!=���%�5=$)!�.!�%�*��!�<��%)�*!���(������9�")4&��&��&.!�-(#'#?�*�"8)����

�64!)���%�5=$)!!�*�56%")&�'�2?�8)15�!�8��&)��5)!)��4�*#<#�.*!�%#��<��#���")%3)"�.!&/'/?�

8=1�%�!)%���")4&��&��-�"-)*�5����*.-(/'/?�56�!=�=��&)�*�L)8��+��&)�#8(#%�9�çeken gönül

q<��x� */-/3 .!&/'/4 �/5=�� �1�� +#*��� 8)15�!����� 4�%�!#� 56�!=�=� *�(!)((�'�?� 56"!)'����

3�<%��� .*/�/�� 9�%+�!�&#'#?� 56$=�&)� 4�-#�� 3�+� &��")&�'�5 ��!�(#!#%;� ���%� 56�!=�)?� 3)%�

4��&���&=-)��.*!�%#���)%)&)��5)!&�'����8.%/�<�?�56�!=�.����)4�&.8(K�&�4)�8)slenerek,

�8)15���()-�4!)�4�*"�*��+���4#'#!"#-�.&/�!�%&#%K�<)1��#�#��!#%;�>/%�&��.*?�8)15���()-����

4�*"�*� �+��� 5)%)*!�� .!��� .&/�!�� 6$&)-!)-(�%�!"�-� .!"�!#&#%;� �)15�!����� *�-#�#� 4�4?�

56$=�=�&)�.*�.!�%�*���()!)�&�%)%)*���*#-!�%#4!��*)�&�8����4�%�!�&#'#�#��)!irtir. Sevgilinin

�1<#4���)�$)(�!&�'��56%=!=%;6

Av sahnelerinin Dîvân!�%&��*/!!��"�8#�#��+)-�(!���)&)�!)%��1�%&#%;�>/�!�%&����!*�nde av

)(*��!�'� 3=*="&�%#�� 5=<=�=?� 4)(*�8���� 1)� 3=�)%���� 568()%)��!&�'�� 8�3�)!)%� .!�%�*� 6��

9!���� +#*�%;� Q)�)!!�*!)� (�*&�"� (�81�%!)%��&)� *�%-#"#$�� +#*��� �/� %)8�"!)%&)� ")(����

&.'%/&��� 46�!)�&�%�<�� )(*�8�� 4.*(/%;� 8)%�� 8�9�%�-� )&)�� 4�� &�� .!�8#� 8�3������� �1<#!#*(��

��!��)��3=�)%�?� 8.4!/!/'/?��1<#!#'#��8�1�-!�?�46�)(�"!)�1)�8�%�4!�%� �!)���'!��(#8#��/� (=%�

��%� 56%8)!!)-(�%")� 5)!)�)'��� &.'/%"/-(/%;� � >/� &=-=�<)4!)� 4�9#!"#-� .!��� %)8�"!)%&)�

hükümdar-yönetici--)3$�&)� "��4)(�� �!)� ��%!�*()� 8=%)*� �1#��� +#*�%;� �#*#-(#%#!#9� +)"�)%�

�+��)��!#����3�41��!�%#�*#!#+�4��&��.*!�%#4!��6!&=%=%;���"��$�"���!�*)�<�!(�*�9�*!�%#�&��

da betimlenen bu sahnelerde 7 ()9)����5)%�8��&)��.!�4#��$!)4)���$!)4�<��1)�&�')%��1<#!�%�

8�3�)����<��!#!#'#�#�.%(�4��*.4�%;�>/�%)8�"!)%���")(��!)�&.'%/&�����'!��(#8#�.!"�"�8#?�

.�!�%#���)1J4I�Dîvân %)8�"!)%�4!)���'!��(#8#�#�&��.%(�&���*�!&#%#%;�

1 R. 804, 52b2 R. 804, 79a3 �N���*/-/K�)&)��4�((��8#*�*/!!��#!�����%�(�"!�"�&#%;�N���8)15�!�����*�-#��?�56$=�)?�8�+#����1!�������r*/-(/%;� �)15�!����� 4=$=� ��'� 1)� ��3�%�?� <)"�!�� 5=!�8(���?� 1=</&/� *�L)8)� �)�$)(�!&�'��&)?� <��� &�� *�L)8��+��&)���%��=!�=!�.!�%�*�&=-=�=!=%�qN��#"�`||����{jx;4 R. 804, 27b5 R. 805, 112a6 H.983, 139b7 R. 805, arka iç kapak

Page 157: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

131

Erken örneklerini ��%�$�&�1 ve Timurlu &6�)"��&)� )%�(�(�� 56%")4)���-!�&#'#"#$� �/�

kompozisyonlarda 3=*="&�%¢�)4� "��4)(�� �!)� ��%!�*()� �1!��"�*(�&#%;� �)9)����

5)%�8��&)*�� �(!#!�%?� 8�$!#*!�%#���%&#���5�$!)�"�-�1)�)(%�L(��*�+#-���3�41��!�%?�.�!�%��.*�

�(#9� *#!#+� +)*)�� �(!#!�%� 8�3�)!)%&)� ()*%�%!����� 6')!)%&�%� (Res. 89x� �4�#� -)"�� Timurlu

örneklerinden sonra Safevî2 1)��8"��!#3 (�*&�"�8�4L�!�%#�&��&��()*%�%!��#%4

�1� 8�3�)!)%����� ")(��!)� �!5�!�� .!�%�*� */!!��#!"�8#� �8)� Dîvân resimlerinin ikonografik

+6$="!)")8�� ��'!�"#�&�� &�3�� �!5��+� 8.�/+!�%� 5)(�%�%; Bu resimlerde a-#'#�� �1�,

"�-/'/���1<#4���)�$)(�!&�'��&.!�4!#���%���!�(#"�4)%��!#%;�Gazeldeki beyitlerde geçen ok5,

ok5?� �1<#6, alaca renkli at7, geyik8, gibi kelimeler mecazî ��!�"&�� */!!��#!"�8#���

%�'")�?�8���(+#!�%��/�86$)!� �"5)!)%���56%8)!�*�%-#!#*!�%#�#� %)8")("�-!)%&�%;��%�)'��� ;�

�w���/"�%�!#�4�$"�&��4)%��!����1��5�&�-�8�3�)8��&)�3=*="&�%��(#�#��=$)%��&)?�)!��&)�

-�3��?��)!��&)�.*!�%#�1)�4�4#��!)��!)%!)%*)�?�.���)-!�*�)&)��*/-+/8/�1)��4�4���1�3�!*#��8)�

3=*="&�%#��)-4�!�%#�#�(�-#%;��.�&�*��3�$")(!�����)!��&)���%���%�*�56%=!=%;����%��)4�(!)%&)�

8)15�!�����.*!�%#�#��4�%�!�&#'#�#?� (�(!#�&/&�'#�&���5=!8/4/��*(#'#�#��)!�%(�%;�>/�5=!8/4/�

�-#'#�� �!�<#&#%;� Q=�!=*� 4�-�"&�� �+)<)*� (�-#"�*� �+��� */!!��#!��� ��%�'��� �/%�&��

*/!!��#!"�8#��*!���+��&)�5=!8/4/�(�-#����-)%�)(!�'� getirir. Safevî örneklerinde daha çok

%�8(!�&#'#"#$� �/� *."9.$�84.�&�� ��**�-� �/� 4.%/"/4!�� �)4�(!)%)� 56�&)%")� 4�9"#-(#%.

1 >*$;��*�!�4����#�&#�`|�{���j`;2 TSMK R. 803, 1b-2a3 TSMK H. 983, 2a4 �4�#� *."9.$�84.�� �/� *)$� ")(��� �+��&)*�� %)8�"!)%&)� &)� ()*%�%!���%�*� &)1�"� )("�-(�%;� >/�*."9.$�84.�/��`�;�4=$4#!�6%�)*!)%���+����*$;����&8.%���!�<)����%�%4?�{j?�`����q�/!)�"����ww`��%;�wx;�5 “Çün Nev¥4��<��#³��")%3)"��%=%�9)4*¥�!�%#�5�¥-�4.*8��")%3)"��.*/�5�4��#"³��.!(/%/9”(�)����.*!�%#���)1�4��<��#���")%3)"�.!&/'/��+���)-*)�4��#"��.(/%/9�8)����.*/�/��")%3)"��4�*8�)6 “U#*(#��1�©�$"�³��<)1!¥��)4!)9�.!�ç¥�=*-8=1¥%N¥�-��8¥%�.!�8�4&�=çün kim c¥����5��*#!³�4���8¥%”(�4���(����)���1<#?��1���4)(�4!)�&.!�-"�4��+#*(#�1��+���<���8�+(#?�<���.����1�*#!&#)7 “�����%�-�&/%�*��8�5%�("�-�4����")4&¥�³��.!�")3-1)-�#$#!��*�5=!���!)�4�!&���")5)%�3�!*�.!&#�.!���%�-”(�4!)��!�<��%)�*!����%��(�*�?�4��)�.��4�4=$!=�")4&����+#*"#-Sank��.��!�<��%)�*!���(�*#$#!�1)��*5=!��!)�%=$5�%&���4�%�(#!&#)8 “>/��&��*�8&#"�*����%�*=��8�4&�L�(%¥*�)4!)5)4�#!³��#"�©6"%��*�4�*!)%���%!)�8.3�)(��3(�4¥%K(��8&#"���%�5=���1�()%*�8�����#%�*#9Geyiklerle bir ömür sohbet etmektir)

Page 158: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

132

Resimlerde kahramanlar g)�)!!�*!)��1�)8��8#�&��568()%�!"�-(�%;��)4%)*�.!�%�*��1��5�&�-?�

4��&���1&���&6�=-�8�3�)!)%��&)�4)%��!#%;1

�.'/ *=!(=%!)%��&)� �1<#!#*?� 5)�)!!�*!)� ��%� 8�1�-� /45/!�"�8#� ��+�"��&)� 5)!�-"�-(�%;�

�%�)'��� �8"��!#� *=!(=%=�&)� &)� &�')%� *=!(=%!)%&)� .!&/'/� 5���� 8�1�-� .!"�&#'#� �4!�%&��

8/!(��!�%#�� +.'/�/�?� )"%��&)*�� *�-�!)%!)� ��%!�*()?� �(#<#!#*� 1)� ����<�!�*()� /8(�!�-"�4#�

8�'!�4��� ��%� 89.%� .!�%�*� 56%=!"=-(=%;� �1� �+��� 8�%�4&�� 1)� &#-�%#&�� +)-�(!�� */%/"!�%�

.!/-(/%/!"/-?� 8�%�4&�� �1� �-!)%��)� � �88�� �1<#!�%#K� ��*"#-?� &#-�%#&�� �8)� � ��1� 3�!*#K�

&)��!)�� ��%� 5%/9� .!/-(/%/!�%�*?� �/�!�%� 8/!(��� �+��� �1<#� */-� 4)(�-(�%"�-!)%&�%;� � �88��

&.'��<#!�%#K�#�� 56%)1�� �8)� �1�� 1)� �1� �!��#��� (="=4!)� 8�3�9� +#*�%�*� 5)%)*!�� 3)%� -)4��

()"���)(")*(�%;��1��+����!#-(#%#!"#-�*�%(�!?�-�3��?�&.'���5����4#%(#<#�*/-!�%!��8�%�4����'!#�

.!����1��6!5)!)%��&)�8=%5=���1#���+#*#!#%?�+)"�)%��+��)��!#�����1�3�41��!�%#��"�+!�����

bö!5)4)�&.'%/� 8=%=!)%)*� +)"�)%�&�%�!(#!#%&#� qQ=1)�� `||��� ���� �#!&#$� �ww���`w|-111).

�8"��!#� 8/!(��!�%#�#�� 8=%)*� �1#��� &=-*=�!=*!)%�?� 4#!#�� �)!!�� &6�)"!)%��&)� -)3�%�

&)'�-(�%)%)*��1�")18�"��&)��1�*6-*!)%��)�5�((�*!)%��*�4��*!�%&���)!�%(�!")*()&�%;2 Böyle

Böyle bir a1&���8.�%��&6�=!)��*6-*�8�3�)8�� ;�|��?�4;`��&)�568()%�!"�-(�%;� =*="&�%�

�1�*6-*=�=����3+)8��&)�.(/%/%*)�?��1&���&6�)���8*)%!)%��?��1�3�41��!�%#�#�(�-#&#*!�%#?�

�%*�&�� &�� �1�� *�(#!��� �1<#!�%#�� .*� 1)� 4�4!�%#4!�� �)*!)&�*!)%�� 56%=!=%� (Res. 90)

Q6%=!&='=�5�����1�8�%�4��+���8.��&)%)<)�6�)"8)�"�-?�4�9#!���!")8���+���+)-�(!��6%5=(!)%�

*/%/!"/-(/%;�

�8"��!#��#���1 89.%/���1)%"�-�.!&/'/�6�)"?�8�%�4���**�-3��)8��&)�3�$#%!�����%)8�"!��

Nevâyî Dîvân!�%#��� &�� 4��8#(#!"#-(#%;� �8"��!#�&�� 3)"� (�*&�"� (�81�%!)%��&)� 3)"� &)�

meti���+��&)�<��!��&#%#!����/�8�3�)!)%, 3=*="&�%#��4��&���)4����1�3=�)%��1/%5/!��"�*�

�8()%<)8��)� �4�#� )8)%� �+��&)� ��%&)�� L�$!�� 8�3�)4!)� ()*%�%!��"#-(#%3. Resimlerdeki av

)(*��!�'�� 5)�)!!�*!)� 5=�&=$� 4�9#!"#-(#%?� 4��)� �$� &�� .!8�� 5)<)� 4�9#!&#'#�#� 568()%)��

örnekle%�&)�1�%&#%4

1 Resimler için bkz. Suleimanova 2001: r.74; Suleiman-Suleimanova 1982: r.149, TSMK R. 803, 68a2 Babinger 1953: 44; Busbecq 2005; 57.3 R. 806: 1b-2a; R. R04: 27b, 52b, 79a, H. 983, 139b.4 R. 804, 27b

Page 159: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

133

IV. 1. 3. �()�*'[/\;'��+'/P;f;��^;]<�Guy u Çevgân

Çevgân, �8!�"� (.9!/"!�%#�&�� �(� =$)%��&)� .4������ ��%� 89.%&/%;� >/� .4/�� 5)��-� 1)� &=$�

+�"!�*� ��%� �!��&�� 3)%� �*�� (�*#"#�� )-�(� 8�4#&�� .4/�</8/4!�� .4���#%;� �4/�� �!��#�#�� �*��

4��#�&���*�-)%�*�!)��/!/�/%;��"�+?��(�=$)%��&)*��.4/�</!�%#�?�çevgân &)��!)��/</�)'%��

`;�w� 1)4�� `;jw� � ";� /$/�!/'/�&�*�� 3�L�L� &)ynekleri, guy &)��!)�� 86'=(� 4�� &�� �*+��

�'�+(���4�9#!"#-�=$)%��&)%��*�9!#�(.9��1/%�%�*�%�*�9�*�!)4)�56�&)%")*(�%;���*#"!�%&���

��%�����&�')%��)�=8(=�!=*�8�'!�"�8#�4)&��(.9/�*�!)&)��5)+�%")8�4!)�5)%+)*!)-�%;�Çevgân

oyuncusuna çevgâ���$?� &)'�)*!)� +)15ân topuna vurana çevgâ�$)�?� .4/�� (�*#"#���

hizmet edenlere ise çevgâ�&�%��8"��1)%�!"�-(�%� qQ=1)��`||�����-�j�� �!#<#�`||����|�-

�|j���#!&#$��ww���j�-56). Dîvân ed)��4�(#�&��+)15â��8�3�)!)%��&)�.4��4���.4/�</!�%#��

����<�!�*()*�� /8(�!#*!�%#� 4)%��)� 8)15�!����� $=!L=�1)� +)15ân, guy ve ay-5=�)-� 3�%)*)(!)%��

5���� 86$� .4/�!�%#��� 5�%�!�%� q�)�(=%*� �ww��� {��-{�|x;� Q)�)!!�*!)� �*�� �-#*� .4/�� �+���

")4&���� +#*�%� 1)� 8)15�!�� .4/�</?� �-#*� �8)� (.9� .!�%�*� �)(�"!)��%;� �4%#<�� 8�1�-�

8�3�)!)%��&)� ��8��� *)!!)8�� (.9?� �(!�%#�� �4�'#�&�� +)15J�� .!�%�*���()!)�&�%�!�%;� �)15�!�����

*�-#� 1)� $=!L=� &)� /+!�%#�#�� *#1%#"!#� .!"�8#� &.!�4#8#4!�� +)15J��� �)�$)(�!�%;� ��8�11/L��

)&)��4�((��+)15J�?��!!�3�#���%�&)8���?��(.9�&����8��#�()"8�!�)&)%�q��!���ww���`w�x;

T����&#-#�&�*��müze ve koleksiyonlarda bulunan Nevâyî Dîvân!�%#�&��+)15J��.4/�/�

�)(�"���-%)(�1)��1�8�3�)8��*�&�%�8#*!#*!��<��!��&#%#!"�8��&��56%=!=%;�Bütün bu resimlerde

k�!)� &�%)*!)%�?� �(!#� .4/�</!�%� 1)� ()9enin gerisindeki izleyiciler sahnenin vazgeçilmez

6')!)%�&�%;� �!5��+� ��%� -)*�!&)� Nevâyî Dîvân!�%#�&�� +)15J�� .4/�/� 8�3�)8�?� 8=%)*!�� �4�#�

gazelin1 �)4�(!)%���%�8#���%)8�"!)�"�-(�%;��

���'���&���;����������#;�#��çevg;���������!��'�������'#����&�����'����.����;���������

<�&��"^�����'���;�.���������������)&�#���;�.����çabük-�$;�����j�'���^';���������

5jU�������������."��)����)U�������#$�����j� ��#"���#���������$��;�������������������

Oynay oynay eyleding küfr ile dinimni bedelAllah Allah bumudur ay na-müselman oynamak

1 Kut 2003: 250 (Gazel 323).

Page 160: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

134

>��.�&�����������������.���#����������Veh ki bu Dîvânega yitkeç ni imkan oynamak

���%��/�5�$)!��&)�8)15�!�8����+)15J��.4/�</8/��?�*)�&�8����&)�(.9���)�$)(�%;�

=8)4���>�4*�%��&6�)"��&)� )%�(�(��3�$#%!��"#-�)%*)��6%�)*!)%)���*#!&#'#�&��+)15J��

.4/�/� �)(�"!)%����� 3)�=$� *�!#9� .!�%�*� ()*%�%� )&�!")&�'�� 56%=!=%;� Özensiz bir üslupla

4�9#!"#-�)%*)��Dîvân örneklerden birinde1?�8�1%����%�()9)�����%*�8#�&���$!)4�<�!)%?�6�&)�

�8)�&6%(�+)15J��.4/�</8/�/��.%(�&�*��(.9��1/%&/'/�56%=!=%�(Res. 91). Sahne son derece

8�&)� 1)� ��8�(� ��%� -)*�!&)� ��!�(#!"#-?� �4%#�(#!�%&��� *�+#!"#-(#%;� )%�(�(�� ��*#-+#� =8!/9�

&)&�'�"�$���!�4#-!��%)8�"!)�)��&�')%���%�Garaibü’s-��'�� *.94�8#�&��q���;�j��wx�|��;�

4�9%�*(���/!/����8�3�)&)�*."9.$�84.��.!&/*+��*�!���!#*(#%;2 �)8"���8�'#�#�*�9!�4���

*6-*=��9)�<)%)!)%��&)�?�()9)�����%&#�&���.4/�/��$!)4)��8)4�%<�!)%?�4��!�%#�&�*��")3()%�

(�*#"#?�.%(�&���(!#�&6%(�.4/�</�3�%)*)(!����%���!�(#"�8�'!�"#-(#%�(Res. 16).

��"/%!/� 3=*="&�%!#'#�#�� )%�(�(�� 8.��� )%")*� =$)%)� .!&/'/� 4#!!�%&� 4�9#!"#-� .!���

1504-5 tarihli bir ��#��$%&-&��� 6%�)'��&)��8)�q�;��wjx���*#-+#�=8!/9�8=%&=%=!")8��)�

%�'")�� *."9.$�84.�� 8�&)!)-"�-(�%;� �*�� .4/�</�/�� *�%-#!#*!#� �*�� *�!)� &�%)'�� �%�8#�&��

.4��&#'#�.4/�/���%*�+��$!)4�<��1)�+)15J�&J%��$!)")*()&�%�(Res. 17) ��&�%�%)8�"!)�"�-�

Nevâyî Dîvân!�%#�&��� ��%�� .!��� �/� *.94�&�?� 5)�)!!�*!)� �w� �!)� |�;� 4�9%�*!�%&��

56%&='="=$� +)15��� �)(�"�� �/%�&�� �|�. 4�9%�*(�� 1)%�!"�-(�%;� >/� &�� ")(���� L�%*!#�

.!"�8#�&��� *�4��*!��"�*(�&#%;� >)4�(!)%&)� -��%?� 56�!=�=�� 8)15�!����� �()-�4!)� 4=$�

pa%+�4�� �4%#!&#'#�#?� �"�� �/� �()-��� .�/�� �+��� 5=!� .!&/'/�/� 864!)4�9� 56�!=�)?� &=�4��

<)L�8#�&���*/%(/!"�*��+���")43��)&)�-�%�9��+")8��5)%)*(�'����6'=(!)%;��)(����!)�%)8�"�

�%�8#�&����'!��(#�4.*(/%;�

Nevâyî Dîvân!�%#�&�*�� +)15J�� .4/�/� 8�3�)8�� )�� +.*� ��L)1I� 6%�)*lerinde

<��!��&#%#!"#-(#%;� `j�w� �!)� `j�j� �%�8#�&�� 56%=!)�� �/� 6%�)*!)%&)� ��-!�%#�&�� ��<-#�

3�4&�%�!)%� �/!/���� �(!#!�%?� *�!)� &�%)*!)%�� �%�8#�&�� *�%-#!#*!#� )'�!"�-!)%� 8.9�!�%#4!��

.%(�&�*�� (.9�� 1/%"�*(�&#%!�%3 . �)8�"!)%��� +.'/�&�� Divân-�� $����lerde görülen

n�*#-+#� ��!�4#-� &)1�"� )(")*()&�%;� �+#*� 3�1�&�� 5)+)�� ")*J�&�?� *6-*� 5���� "�"�%I�

1 Suleiman-Suleimanova 1982: r. 1102 U�'"���`|�����49, r. 83 ����j�{��q`{;�44��!*�4�%#?��)�%�$����w�?�>���%;�j��{�q`j�w-30 civ, Tebriz): 85a, BL Or. 13061(1520-30 <�1?��)�%�$x�����?��>����{��q`{;44��!*�4�%#?��)�%�$�x���|��?�N>���w|�q`j��?��)�%�$x��|��?�������/%*�Ms 4 (1530, Tebriz): 80a; SPL New Turkic co!!;j��q`{;44��!*�4�%#��)�%�$�x

Page 161: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

135

4�9#!�%�?� ")3()%� (�*#"#� 5���� *."9.$�84.�/� $)�5��!)-(�%)�� �4%#�(#!�%� 4)%� 1)%�!")"�-?�

8�3�)�&��"��()9)����6�=�&)��)(�"!)�"�-(�% (Res. 92).

�8"��!#���**�-3��)8��&)�3�$#%!�����Nevâyî Dîvân!�%#��+��&)��$�8�4#&��görülen çevgân

.4/�/� 8�3�)8�� 4.%/"!�%#� ��%��%��&)�� L�%*!#&#%;� �)8�"!)%����� `j�w� <�1�%#�&�� 4�9#!&#'#�

&=-=�=!)��Dîvân *.94�8#�&�� q ;�|��x?���L)1I�&6�)"��&)�&)��)�$)%!)%����56%&='="=$�

��%�*."9.$�84.�� �+��&)� 1)%�!"�-(�%;� ;�|��?�|��;� 4�9%�*(�*���)4�(!)%&)� -��%?� �()-9)%)8(�

*64=�&)�4��"�4#�*)�&�8������8()&�'���?�*�&)3�(/(/9��+(�'���?�8)15�!�8�����*)�&�8�4!)�(.9�

5����.4��&#'#�#���!�(#%;�(Res. 93x��)8"����!(#�&�*���)4�(!)%&)�)'�*���-!�%#� �!)��(�����)��

süvarilerin gönlünün çevgân oynam�*��8()&�'����!�(#!#%;����%in hem somut hem de soyut

��!�"#4!�� */!!��&#'#� +)15J�� .4/�/� ��**�-#�� �!3�"� *�4��'#�#� .!/-(/%/%;� �()� 4��&���

U)15J��.4/�</!�%#�#�� q+)15J���$x� ��-!�%#� )'�*� ��%� ��+�"&)� 8.9�!�%#4!�� (.9�� 1/%/%*)��

�)(�"!)�")8�?���**�-#��")(�)�8#*#���'!#!#'#�#�4��8#(#%;�W�%*!#�(=%&)���%���-!#*�5�4"�-��(!#?�

.4/�� (�*#"#��� 3�$")(� )&)�� +)15J�&�%� .!"�!#&#%;� W�%*!#� (=%&)� ��%� ��-!#*� 5�4"�-� �(!#?�

��**�-?� ")(�)� ��'!#� *�!"��#�� 4��#� 8#%�� çevgân .4/�/� �!)� �!5�!�� */%�!!�%#� 1)� .4��"��

��+�"����&.'%/�4��8#(�%�*�56$!)"<� ��%�4�*!�-#" 8)%5�!)"�-(�%;�

�8"��!#� ��**�-3��)8��&)� 56%)1� 4�9"#-� �<#� �/3�"")&� ���� �)lik Ahmed Tebrizî

(�%�L#�&��� �8(���/!�&�� |��¢� `j�`-��� (�%�3��&)� *.94�� )&�!)�� ��%� &�')%� Dîvânda (KMK

��;� �x?� 4;� `�w��&�� <��!��&#%#!��� %)8�"?� 3�%)*)(!�� ��%� *."9.$�84.�� �+��&)� 1)%�!"�-(�%;�

�%(�&���!(#�çevgân .4/�</8/�?�=8(()�1)��!((���*�-)%�*�!)�&�%)'�?��()9)����5)%�8��&)�8�'&��

�$!)4)�!)%?�8.!&��")3()%� (�*#"#?� 8�'��!((��)!���� �'$#���56(=%"=-�8.9�8#4!���)*!)4)����%�

+)15J�&�%� �!)� .!&/*+�� *�!���!#*� ��%� 8�3�)&�%� q>�Q� `|�`�� `��? r. XC->x;� �8"��!#�

örneklerinde çevgân oyunu betimlerinde ")3()%� (�*#"#�#�� 56%=!&='=� ��-*�� 6%�)*�

�/!/�"�"�*(�&#%;�

Özellikle Kanuni Sultan Süleyman döneminde edebî 4�$"�!�%#�� %)8�"!)%��&)� 56%=!)��

H.%�8��!#� ��**�-!�%#�� �8"��!#� 4.%/"!�%#?� +)15J�� .4/�/� �)(�mlemelerinde de etkisini

gösterir1. Bunlardan biri olan Dîvân *.94�8#�&��q�;��w�x?���|�;�4�9%�*(�*���)4�(!)%&)��4��

�(�����)��8=1�%�!)%�����-!�%#�#��1/+!�%#��%�8#����!#9?� )'�!)%)*��(#�&���&=-")&)��+)15J��

1 U)15J�� .4/�/� �8"��!#�&�� &�� ��!��)�� 1)� 8)1�!)�� ��%� .4/�&/%;� ���/��� �/!(��� �=!)4"��� &6�)"��&)�Arifi’nin Guy-/�U)15J���&!#�)8)%�����`j�|-�w�(�%�3��&)�%)8�"!����%�*.94�8#�#��3�$#%!��&#'#���!��")*()&�%�q�TSMK H. 845).

Page 162: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

136

.4��"�*� �8()&�*!)%�� ��!�(#!#%;� ���)� �4�#� 5�$)!��� �+��de yer alan beyitler üzerine resim

4�9#!"#-(#%;�U)15J��.4/�/�&�*��guy?�56$�)�)'�����*�%�8#����)�$)(�!)%)*�8)15�!�����.�/�

(�*�9� )((�'�� 864!)��%;� ��**�-� �/� 8�4L�&�� ��-!�%#�#� )')%)*� +)15J�� .4��4��� �*�� �(!#4#�

�)(�"!)%;���'�*6-)&)��+#*���8)%1���'�<#�+)%+)1)�&#-#���(�-"#-(#%;��)9)�����%&#�&�*���(!#�

.4/�</�)!��&)���%�(/(�%*)�?�&�')%��*���$!)4�<��&)�.4/�/�(�*�9�)&)%;�W�5=%!)%�����-!�%#�&��

�8"��!#� &6�)"��&)� 56%=!)�� �!(#�� 4�!&#$� &)8)�!�� *#%"#$#� ��-!#'�� 8�%#!#� �=4=*� 8�%#*�

q(=!�)�(x?�=$)%!)%��&)�&)��8"��!#�&6�)"��&)�6%�)*!)%����56%&='="=$�*�L(��!�%�56%=!=%;�

>#4#*!�%#��-�'#�&.'%/�8�%*���L�5=%�(�9!eri de yine bu dönemi örnekler.

IV. 1. 4. �/^qfq' Hedefi �^;]<��-^/'�Talimi Sahneleri

�)8�"!)%&)� 8#*!#*!�� 56%=!)�� &�')%� ��%� 8�3�)� .*+/!/*� 4�%#-"�!�%#� 1)� ��-��� (�!�"!)%�&�%;�

D.'/� *=!(=%!)%��&)� .*+/!/*� ��%� 89.%� .!�%�*� 56%=!"=-?� � 3)%� L#%8�((�� 3=*="&�%!�%�

4�%#-"�!�%� &=$)�!)("�-(�%;� ��%#-"�!�%?� .*+/!�%#�� &6%(� ��!�� 5�&)�� �(!�%#�#�� =$)%��&)�

*=+=*���%���-���(�3(�8#�����-����!"�8#�4��&��&�%)'���/</�&�*��8/�*���'#?�9�%��+�(.9�4��&��

-�-)4)���-����!"�8#�-)*!��&)�5)%+)*!)-"�-(�%;��8"��!#�&��&����*�")4&��#K1 �&#�1)%�!)��

alanda?�*�"��$�"���")3()%� (�*#"#�)-!�'��&)��(!#!�%#��&6�)%)*�3)&)L)���-����!&#*!�%#��/�

sporla ilgili bilgi, I. Süleyman döneminde 1554-{�� 4#!!�%#� �%�8#�&�� �8(���/!�&�� )!+��

o!�%�*� �/!/���� �)� >/8�)<¦���� ��#!�%#�&�� &�� 4)%� �!#%;� >/8�)<¦?� �=%*!)%��� .*+/!/*� �!)�

�!5�!��9%�(�*�4�9(#*!�%#�#?�9�%��+()��(.9!�%#�4=*8)*���%�&�%)')�4)%!)-(�%�9��(!�%#4!��.�����-���

�!&#*!�%#�#?� 8�1�-(�� &�� �/� &=$)��� /45/!�4�%�*?� 5)%�4)� &6�=9� .*� �(�%�*� &=-"��#

�%*�8#�&���5�L�!��1!�&#*!�%#�#��)!�%(�%.2 �8"��!#!�%&��3)%�9�$�%()8��1)��)%-)"�)�5=�=?�

*�!���!#*� ��%� �$!)4�<�� *�(!)8�� 6�=�&)� 4�9#!��� 4�%#-"�!�%� 8.�/</� *�$����� 89.%</!�%#�

1 II. Mehm)&� �8(���/!�/� �!&#*(��� 8.�%�?� .*+/!�%� �+��� ��%� (�!�"� ")4&��#� &=$)�!)("�-(�%;� >�%� L)%"���+#*�%�%�*� �/� �!��� =$)%��)� ����� 4�9#!"�"�8#�#?� 3�41��� .(!�(#!"�"�8#�#?� 3�((�� */-� ��!)� /+/%/!"�"�8#�#�864!)"�-(�%;��)4&��#���/!/�&/'/��%�$��8�(#���!#��%�*�)(%�L#���8#�#%�+�$�!"�-?���;�>�4)$�&�&6�)"��&)�8�3��5)��-!)(�!)%)*��(+#!�%�1)�5=%)-+�!)%��+���&)���%�9)3!�1���&)%5J3#���-��)&�!"�-(�%�qQ=1)��`||���w- 21).2 ��=%*!)%��/�8�!�3#�*/!!��"�*(��L)1*�!�&)�/8(�;��*��("�4��4)&��8)*�$�4�-!�%#�&����-!#4.%�1)�.��.���*��4#!�sürekli t�!�"�)&�4.%!�%;��.�/+(��*.!!�%#�L)1*�!�&)�5=+!)��4.%�1)�64!)�/8(��.!/4.%!�%�*��3)&)L��)�*�&�%�/L�*�.!/%8�� .!8/�� �8��)(� )((�%�4.%!�%;� �/!!��&#*!�%#� 4�4!�%� ��$�"*�!)%&)�� +.*� 8)%(²�=%*� �8*)%����� 4�9(#'#�talimlerle ilgili olarak size anlatmadan geçmek istemedi'�"���%�3/8/8�1�%;�>/�&��5)+"�-����%(!�%��*�&�%�/$�������%�(�!�"�-)*!����(�8#%(#�&��*�+�%�5����4�9�%�*�&6�=9�*.1�!�4���&=-"�����(#-�4�9"�*;�>/�/�-64!)�(�!�"� )&�4.%!�%;� �=$� ��%� �!��&�� +.*� 4=*8)*� ��%� &�%)'��� ()9)8��)� 9�%��+()�� ��%� (.9/� 8���(� .!�%�*� .(/%(/9�a(!�%#�#�&�%)')�&.'%/�&6%(��!��*.-(/%/4.%!�%;���%)'��5)+)%�5)+")$��8(�*�")(�&)'�-(�%")&)��*.-"�*(��.!����(#��=$)%��&)���%&)��&6�=9� 5)%�4)�4�8!���%�*� (.9��.*� �(�%!�%;��#*� 8#*� ()*%�%!�&#*!�%#��/� (�!�"�8�4)8��&)�*�+�%*)�� �%*�4�� .*� �(#9� &=-"��#� 3�+� �)*!)")&�'�� ��%� ��&�� *.!�4<�� 1/%���!")� ")!)*)8���� *�$��#%!�%K�(Busbecq 2005: 95, 97).

Page 163: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

137

3=*="&�%�6&=!!)�&�%"�-(�%�(Busbecq 2005: 95- 97; Titley 1979: 8-11; Güven 1992: 18-

22).

Nevâyî Dîvân!�%#�&�� <��!��&#%#!"�*� =$)%)� 9)*� ()%<�3� )&�!")4)�� �/� 8�3�)� �!)� �!5�!��

6%�)*!)%� �$&#%;� )%�(� 6%�)'��)� %�8(!��"�"#-(#%;� >�%�� `{;4=$4#!� ��-#� q�>�� ��{�?� ���x

(Res. 94)?� &�')%�� |��� q`j�wx� (�%�3!�� ��L)1I� 6%�)*!)%��&)� q����?� �w�x?� 8�1%�� ()9)����

a%&#�&�*�� �$!)4�<�!)%��?� ")4&��#�� .%(�8#��� &�*�!)�� ��-��� &�%)'��)� .*� �(��� �(!#!�%#�

�$!)&�*!)%�� 56%=!=%;� )%� �*�� %)8�"&)� &)� ��-��� &�%)'�� %)8"��� &#-#��� (�-"#-(#%;� NYPL

*.94�8#�&�*�� �)(�"&)� )*� .!�%�*� ��%� &)� ")3()%� (�*#"#� �)(�"!)�"�-(�%� q�.!��*.1�-

Rakhimova 1987: r. 61)

Bu sahne TSMK’deki resimlerde sadece H. 983, 30b. yaprakta görülür. (Res. 95) Yine

%)8"��� +)%+)1)8�� &#-#��� (�-��� &�%)*?� �/� &)L�� �!��#�� 8�'� *)��%#�&�&#%;� �(!#!�%� &�%)'���

)(%�L#�&��&6�)%)*���-���(.9/���.*��(�%!�%;��*���(!#�*)��%&��")4&��&�*�!)%� izler.

Her üç örnekte de resim, Çâbükî�� ���� )�� .����� ��#��� ���� ���� &�.��� ]� <��-i

lâmîi‘dür semendi gerdi andak kim sehab ile [����&��#�����$���j'�$�������j��$���"&��]�

[�����.�������������^��#����'����U.���� �)4�(!)%���%�8#���4�9#!"#-(#%;�Beyit!)%&)�-��%?�

8=1�%�!)%���+.*�3#$!#�.!&/*!�%#?�")4&��#��3)%� (�%�L#�&��*.-����(!�%#�#���4�'#�&���+#*���

(.$/�� �/!/(�5���� 4=*8)!&�'�� 1)��/�/��&��*�L)8� �+��&)�+#%9#��%�*� #8(#%�9� +)*)��56�!=�)�

�)�$)&�'�������!�(#%;���**�-�")(�)���'!#�*�!�%�*�8=1�%�!)%���q�(!#��8*erlerin) ok talimini

betimler.

IV. 1. 5. �@*'(),��^;]F/Q- �@*'(),��^]F/Q<�Edebî ve Tarihi Kimlikler

�!I��I%��)1J4I�Dîvân!�%#�#� %)8�"�9%.5%�"#�&��*�%-#"#$�� +#*���&�')%���%� ()"�?��.'/�

)&)��4�(#�&��1)�(�%�3��&)�+.*�=�!=�.!���*�3%�"��!�%!��6$&)-!)-"�-�3�kayelerdir. Ferhad

�!)� ��%��? Leyla ile Mecnun, Yusuf ile Züleyhâ?� �=!)4"��� �!)� >)!*#s gibi karakterler,

+)-�(!�� &��I� 1)� (�%�3I kaynaklarda, mesnevilerde sevilerek h�*�4)� )&�!"�-(�%;� W�%&)18I,

Nizamî, Emîr Hüsrev Dehlevî, Camî?� �)43I?� �"&I?� W/$/!I� 5���� -�irlerin Farsça ve

Türkçe metinlerinin kimilerinde yer alan bu karakterler, toplumun .%(�*� 3�L#$�8#�&��

�)8�!!)%� �.4/� 4�-�(#!"#-?� resimli Dîvân �=83�!�%#�&�� &�� ��$#� *�1%�"!�%#� *�%-#!�4���

Page 164: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

138

�"5)!)%)� &6�=-"=-(=%;� >u imgeler 4)%!)-)%)*� 8�3�)!)%&)� 5)!)�)*8)!� ��%� *�!#�#��

.!/-"�8#�&��)(*�!��.!"/-(/%;1

��3��+.*� �-*� -��%!)%��&)�� .!/-��� Dîvânlarda �-*?� ��8�(� 1)� +)*�<�� ��%� �%$/&��?�3�8(�!#*�

&)%)<)8��)�1�%����!#-*��!#*�1)�(/(*/!�%��*�&�%�+)-�(!���.4/(!�%&���-!)�"�-(�%;����%!)%&)*��

�/� �-*� &�3�� +.*� �"*J�8#$!#*� 1)� ��'#"!#!#*� &=-=�<)8�� =$)%��)� */%/!/&/%;� >)4�(!)%&)*��

�-*�1)� � J-#*!#*�&/%/"/�5�$)!!)%�������*.�/8/&/% (Pala 2004: 38-9). Mecazlar üzerine

*/%/!"/-� .!��� Dîvân )&)��4�(#�&�� &=�4)1I� 1)� �!�3I� �-*#�� 8�"5)8�� 3�!��)� 5)!"�-� *�"��

*�3%�"��!�%&��?� �-#'#�� 1)� "�-/'/�� �)(�"���� */11)(!)�&�%")*� �+��� 4�%�%!��#!"#-(#%;�

>/�!�%&���)��+.*�<)L��+)*"�-�.!����-#*!�%�W)%3�&��!)��)<�/��&/%;�W)%3�&�#���-*#� �+���

�"*J�8#$#���-�%#9�&�'!�%#�&)!")8�?��)<�/��/����)4!��4#��*!#�#�4�(�%)<)*�*�&�%�8)1")8��

1)� +6!!)%&)� 1�3-�� 3�41��!�%!�� �%*�&�-!#*� )(")8� 8)15�!)%����� 1)� +)*(�*!)%�� #8(#%��#��

*��#(!�%#&#%;� Q�$)!!)%&)� ��!�"#� */11)(!)�&�%")*� �+��� -��%��� *)�&���� �/� *�3%�"��!�%#��

4)%��)� *.4"�8#?� 3�$#%!����� %)8�"!�� �=83�!�%&�� &�� �/� �*�� �-#'#�� ��-#�&��� 5)+)�!)%���

8#*!#*!��%)8�"!)�")8��8.�/</�/�&.'/%/%;�

Safevî &6�)"��&)� 3�$#%!����� ��%� 4�$"�&�*�� q ;� �|j?� ||�x� %)8�"&)?� �/� (=%&)�� ��%�

betimleme söz konusudur. B)4�(!)%&)� -��%?� 56�!=�=�� ��$)�� 4.*!/*� +6!=�&)?� ��$)�� &)�

�)!��&�'#�&���/!/�&/'/�/?��/�4=$&)��&)��)<�/� ile Ferhad�&����$!)%�(�-#&#'#�#�864!)%;�

(Res. 26) Resm���=$)%��&)*���)4�(!)%&)��8)�8�*�&)��-�%�9��8()%;���**�-�-��%���56�&)%")�

4�9(#'#� �8!�"� )&)��4�(#�#�� �*�� =�!=� �-#'#� Ferhad ve Mecnun’u birlikte resimleyerek,

�)4�(!)%&)*�� �-*#�� �=4=*!='=�=� 1/%5/!�%;� W)%3�&� )!��&)� *�$"�8#4!�� �)!�� &�'#�#�

delmekte2, Mecnun ise 4.*!/*� +6!=�&)� *)�&��&)�� 5)+"�-� 1�$�4)(()� <)4!��� 1)� 1�3-��

3�41��!�%!���%*�&�-!#*�)(")*()&�%;

1 >�%� )8)%��� %)8�"� 9%.5%�"#�&��� &�')%����� %)8�"�9%.5%�"#��� %)3�)%!�*� )&)�� �/� 5)+�-)?� �%.L;� �%;� �)%9�!�>�'<#��#�� &)4�"�4!)� � �&.!�-��� �"5)!)%K� ()"�!#� "�*�!)8��&)� �4%#�(#!#� .!�%�*� &)'���!"�-(�%;� >*$;� >�'<#��1995: 35-50.2 �)1J4I�&)*�� 3�*�4)4)� 56%)� W)%3�&� �+(#'#� *���!&�� 8/4/�� &6*=!)<)'�� 4)%)� ��%� 3�1/$� 4�9�%;� �1/$/��4��#�&�*��(�-��&��)41����&����%�*�8#%�.4�%;�>/�*�8%#��&/1�%!�%#�#�%)8�"!)%!)�8=8!)%;���%����� (�3(�=$)%��&)?�)(%�L#�&��"��4)(�4!)���%!�*()�568()%�%;��)�&�8����&)���%������*�%-#8#�&��.�/�8)4%)&)��3�!�4!)�%)8�"!)%�q�/(�1975: 42-��x;����)1J4I�&)*��3�*�4)4)�56%)�W)%3�&��+(#'#�*���!&��8/4/��&6*=!)<)'��4)%)���%�3�1/$�4�9�%;� �1/$/�� 4��#�&�*�� (�-����%� )41��� .4�%;� >/� )41��#�� &/1�%!�%#�#� %)8�"!)%!)� 8=8!)%;� ��%����� (�3(� =$)%��&)?�)(%�L#�&��"��4)(�4!)���%!�*()�568()%�%;��)�&�8����&)���%������*�%-#8#�&��.�/�8)4%)&)��3�!�4!)�%)8�"!)%�q�/(�1975: 42-43).

Page 165: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

139

Yine Safevî örneklerinden birinde (R. 803, 159a) Leyla ile Mecnun birlikte

�)(�"!)�"�-(�%;� >)4�(!)%&)?� �)<�/��/�� ��'")!)%����� �)4!���#�� */!�'#��� 5�(")8��)�

%�'")��L�4&��5)(�%")&�'���?�L)%4�&#��!)�&�'!�%#���!)(")8�����4�%�%#�.!"�&#'#�#�864!)4)��

-��%?� �-*� +6!=�)� �4�*� ��8(#'#�#� 1)� �/� +6!=�� 8.�/� .!"�4��� ��%� 1�&�� .!&/'/�/� �)!�%(�%�

(Res. 96x� ��**�-� %)8"��� 8�'�=8(=�)� +6!&)� 4�1%/� <)4!��#��)8!)4)�� �)<�/��/?� �!((��&��

Leyla ve kabile8���� %)8")("�-(�%;���**�-���$�"I’nin Hamsesindeki hikayede yer alan

�)<�/��/�� �)<&� &�'#�&�� �)4!���#�� *���!)8��)� ��*��� 4)%�� 8)+�9� 4)%!)-(�'�� �6!="=�

56%8)!!)-(�%"�-(�%;� �-*#�&��� &)!�%)�� �)<�/�� �1�%)� �1�%)� &.!�-#9?� -��%!)%� .*/%;� �8(()�

Mecnun çölde va3-�� 3�41��!�%� �%�8#�&�4*)�� �!((�� �)4!�� 1)� *���!)8�� +�&#%!�%� �+��&)�

otururken görülür.1 ���)� �/%�&�� ��38)&�!")")8��)� %�'")�� �)4�(!)%� �*.�.5%�L�*�

��*#"&���$)�5���4.%/"!��"#-(#%;��

;� |��?� `w��;� 4�9%�*(�*�� �)4�(!)%&)� -��%?� ")43��)<�4)� "=V&)� 1)%)%)*?� 56�!=�)� -�%�9�

*�&)3������4&#�!#'#�#�1)%)�!)%&)�8�*������*8�����56%=�)<)'���?��)4!���#��"�3"�!��&)��

4�%�(#!"#-!�%#�� +.*� ��!)4)<)'�?� ��<�*� �<#!#� �)<�/��/�� 56�!=� 5���� 8)8����� 3)!�*�

.!"�4�<�'#�#��)!�%(�%;� (Res. 97x� ��**�-?� %)8"��� 8.!� =8(� *6-)8��)��)<�/��/�� �-*#�&���

Dîvân)�.!/9�+6!!)%)�&=-(='=?�4������3�41��!�%!���%*�&�-!#*�)((�'���8�3�)4��(�81�%�)&)%)*�

�8!�"�%)8�"�8���(#�&��8#*!#*!��56%=!)��5)!)�)*8)!�*�!#�#�()*%�%!�"#-(#%;��%(�&���8)?��)4!��

&)1)����=$)%��&)*�� "�3"�!��� �+��&)�.(/%/%*)�?� &)1)4�� 4=%=()�� �)4�$� 8�%#*!#� �&�m ise

�)4!��4����*�%;�>)4�(!)%!)�%)8�"��%�8#�&��*/11)(!����%���'��/!/�/%;���**�-#���)4!��1)�

�)<�/��3�*�4)!)%�4!)��!5�!��.%(�*�3�L#$�8#��/���%!�*()!�'��(�"�"!�4�%�*�.�!�%#��4�#�%)8�"�

�+)%�8��&)�4.%/"!�"�8#���8)�)9�.!"/-(/%;

Dîvân -��%!)%��&)�8)15�!�����5=$)!!�'����!�(#!#%*)�?��)4!��*�%�*()%��)�56�&)%")�4�9#!&#'#�

56%=!=%;� >/� (=%&)�� ��%� 8�3�)� `{;44� ��-#� )%�(� 4�$"�8#�&�� 56%=!=%� q�;� �wj?� j��x

4�9%�*(�*�� �)4�(!)%&)� -��%� &.8(!�%#��� 8)8!)��9� �-*� ��&)8����� .�/� ")8(� )((�'���?�

�'!�"�*(���/8��&#'#�#?��)4!���#��5=$)!!�'�����(�81�%����4�9�%*)�?��)<�/��/��*)�&�8��)�

(Nevâyî’ye) benzetilmesini söyler. (Res. 98) Resimde Mecnun’un koyun postuna

5�$!)�)%)*� �)4!��4�� 5)!&�'�� ��� <��!��&#%#!"#-(#%;� ��**�-� �/%�&�� 4��)� 4)%!)-�*� ��%�

1 >/%�&�*�� 4�-!#� *�&#�� ��$�"�� �"8)8���&)*�� 3�*�4)&)� �)<�/��/� &�!)�&�%)�� *�&#��� ��%� 56ndermedir. �*�4)4)�56%)��)<�/�?�4�-!#���%�*�&#�#�?�)!��&)��9�4!)���%��&�"#�)8�%�.!�%�*�5)$&�%&�'����56%=%;��)�)�����8.%/�<��*�&#���&�"!�� ���%!�*()�*)�&�8����� L�*�%�.!&/'/�/?��%�!�%#�&����!�-#9�9�%�� (.9!�"�*��+����/�4.!/�8)+(�*!)%������!�(#%;��)<�/��&��*�&#���4�!1�%�%�*�.�/�&�!)�&�%")8�����8()%�q��$�"���ww`��`��-38)

Page 166: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

140

�*.�.5%�L�*� *�!#�#� */!!��"#-(#%1. Tepenin gerisinde yavru bir ceylan görülür. Kubbeli

+�&#%&�� .(/%��� �)4!�?� *.4/�� 9.stuyla gelen Mecnun’a bakar. Ça&#%#�� �%*�8#�&�*��

3�$")(!��-�-*#�!#*!��.!�4#��$!)%;��%*��9!��&���)3�%�1)�/+!�%#�4/*�%#�*#1%#!�����(*��6�)*!)%��

görülür.

��')%� *�3%�"��!�%� =8%)1� �!)� ��%���&�r. Hüsrev’��� �1� ��3��)8�4!)� ��%������ *6-*=�=��

6�=�)� *�&�%� 5)!�9� .��� �-*#�#� ��!�((#'#� 8�3�)� �%��!#� -��%!)%��� 3�"8)!)%��&)� )�� +.*�

<��!��&#%#!��!�%&��� ��%�&�%;� Nizamî Hamsesi �/� )8)%!)%��� ��-#�&�� 5)!�%;� Nevâyî Dîvân

%)8�"!)%��&)� �8)� �/� 8�3�)� �$� 8�4#&�� <��!��&#%#!"#-(#%;� �;� �w�?� ``|��&)� =8%)1� �!)� �1�

"��4)(����%������*6-*=�=��6�=�)�5)!"�-?���%����8)�*6-*=��()%�8#�&���.�!�%#��$!)")*()&�%

(Res. 41). Q�$)!&)� =8%)1�4��&����%�������&#�5)+")$;�>)4�(!)%&)� g=!�4���*!#�8)15�!�����

5�&�-�� �!)� +)*�!)�� #8(#%�9� ��!�(#!#%;� ��**�-� �/%�&�� ��%������ =8%)1�)� ��-*�8#� �!)�

)1!)�")8��&)�� &.!�4#� *=8)%)*� *6-*=�)� +)*�!")8�� 3�*�4)8�4!)� ��'!��(#� */%"/-�

.!"�!#&#%;�

Dîvânlarda �&#�)��+.*���#!���*�%�*()%!)%&)����%�?��)1%�(�(��1)��/%���&���&#�5)+)�?���%�

çok mesneviye konu olan Yusuf Peygamber’dir. Q=$)!!�'��nedeniyle +.'/�$�"���8)15�!��

.��� �)�$)(�!�%;� �4� �!)� 5=�)-��� .��� 8)<&)� )(")!)%�?� */4/4�� �(#!"�8#?� ()%�$�� �!)� (�%(#!#9�

�'#%!#'#�<���!(#��*�%-#!#'#�8�(#!"�8#?��=!)43J��!)�.!���"�<)%�!�%#?�$��&�����(#!"�8#���%+.*�

�)4�(��� *.�/8/�/� .!/-(/%/% (Pala 2004: 483-4). Yusuf Peygamber’in kuyudan

+#*�%#!"�8#?� 9�$�%&�� 8�(#!"�8#� 5���� ()"�!�%� *�1%�"!�%#4!�� ��'!��(#!#� .!�%�*� �)1J4I�

Dîvân!�%#�#��%)8�"�9%.5%�"#���&�3�!�)&�!"�-(�%;��

>/�(=%&)����%�8�3�)��8"��!#�*.94�8#�&��56%=!=%�qH. 983, 157a). >)4�(!)%&)�-��%?��4%#!#*�

�<#8#4!��56�!=�=��8)15�!�4)�*�1/-"�4#��%$/!�&#'#�#� 864!)4�9?��/8/L��)45�"�)%���8�(#��

�!��� *)%1��<#�#�� �)� *�&�%� &�%3)"� 6&)&�'���� 8.%"/-?� %)8"��� �!(#�&�*�� �)4�(!)%&)� �8)�

��!)4)�� 56�!=4!)� �()-!�� �)L)8����� *.!�4� (/(/!"�4�<�'#�#?� �/� ��4%�*� 1)� &�1/!� �!)� �-*�

�*!�"���� �!&#'#�#� �)!�%(�%;� (Res. 59x� ��**�-� %)8�"&)� �/8/L�/�� */4/&��� +#*�%#!&#'#� ��#�

�)(�"!)%;� �)%1��<#� ��-#� �%*�� 9!��&�� 56%=!=%;� ��**�-� ��%� *.��*!�"�� 8�3�)8����

<��!��&#%"#-(#%;� �)")*� 4�9"�*� �+��� �()-� 4�*��!�%?� hayvanlarla ilgilenenler görülür.

Yus/L��)45�"�)%����*/4/&���+#*�%#!&#'#�1)�8�(#!&#'#�sahneye en çok Camî’nin Yusuf u

1 Hikayenin özeti için bkz. Ek. 1., s.

Page 167: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

141

Züleyha�8#�&��%�8(!��#%1. Bu sevilen konu �.9*�9#���%�4#��=$)8��Nevâyî Dîvân!�%#�&��

+.*� 8#*� 56%=!")$;� Burada Yusuf Peygamber mecazî ��!�"&�� */!!��#!�%�*?� -��%���

anlatmak isted�'�� � *�1%�"� 1/%5/!��#%;� �)(��&)� �/8/L� �)45�"�)%��� � � 8�(#�� �!���

*)%1��<#�#���)� *�&�%� &�%3)"� 6&)&�'�� 8.%/!"/-?� ��**�-� �8)� �/� &/45/4/� &�3��6�<)&)��

&)L�!�%<�� %)8�"!)�"�-� �/� 8�3�)4�� �)(�"!)4)%)*� 1)%"�-(�%;� ��<�*� &�')%� Nevâyî

Dîvân!�%#�&�� �)�$)%� 6%�)')� %�8(!��"�"#-(#%;� >�%+.*� &6�)"&)� 1)� =8!/9(�� 4�9#!"#-�

6%�)*!)%��)� %�8(!�&#'#"#$� 8�3�)&)� �/8/L?� */4/&��� +#*�%��!�%?� 1)� *)%1��<#� 8�3�)����

1�$5)+�!")$� *�3%�"��!�%#&#%2. �4�#� $�"��&�� */4/?� */4/&��� +#*�%*)�� �/8/L�/��

.(/%&/'/� ��*%�+?� */4/�/�� =$)%��&)*�� �9!)%?� �/8/L�/�� ��-#ndaki alevli hale, etraftaki

*)%1���56%=�(=!)%��&)�.%(�*(#%;��/8/L�5)�)!!�*!)�4�%#�+#9!�*��1)%�!"�-(�%;��

�/8/L�/�� 8�(#!"�8#4!�� �!5�!�� ��%� 8�3�)&)� �8)� q�;� �wj?� y.`j`�x� *.�/� �4%#�(#!#� .!�%�*�

<��!��&#%#!"#-(#%;� >eyitlerde, ne peygamberlerden birinin yol gös()%�<�� .!&/'/?� �)� &)�

")!J4�*!)%&)�� q")!)*!)%&)�x� 4.!&�-� 5)!&�'�?� 8)15�!�!����� �)� *�-#�#�� Kâbe-i kavseyn3

4�*#�!#'#��?� �)� &)� 8�+#�#�� �)4!)(=�!-mirac4 (Mirac gecesi) *�%�8#��� �)�$)&�'�?� �/8/L�

*#88�8#�#��.�/��1�8L#����=4=*���%�$/!"�6%�)'��.!&/'/?��!!�3�#��8)15�!�8��)��-#*�.!"��#��

��%� &)%)<)� &)'�!8)� &)?� -��%��� �-*#�#�� �*�� �!)")� &)� 4)()<)'�� ��!�(#!#%;� (Res. 18x� ��**�-�

�)4�(!)%)� &�4���%�*� *)%1��<#��-#�#�� 8�(#�� �!&#'#� �/8/L�/�?� �=!)43���#�� *.<�8#�

(�%�L#�&��� 8�(#�� �!#�#9� )1)� 5)(�%�!&�'�� 8�3�)4�� �)(�"!)"�-(�%;5 Sayfa iki bölüme

�4%#!"#-(#%;���'&�*�� 4�9#�#�� =8(� 9)�<)%)8��&)�� �!*� 56%=-()��/8/L��� �-#*� .!��� �=!)43�?�

-�-*#�!#*!��.!�4#��$!)%;��-�'#&��*�9#�#��6�=�&)�4�-!#��#8#%!#��!)���-#�3�!)!��5)�+�bir figür

.!�%�*� �)(�"!)�)�� �/8/L� �)45�"�)%� )!� )!)&�%;� =*="&�%� 8�4L��#�� 8.!/�&�� �4%#� ��%�

4�9#&�� �!(#5)�� (�3((�� 568()%�!"�-(�%;� (%�L#�&�� 3�$")(!�!)%� �/!/�/%;� �)(���� =$)%��&)�

+)%+)1)�&#-#���(�-�<�*�-)*�!&)�4�9#�#��)(%�L#�&���*��*�&#���-�'#4����*�%;6 �.!��!(�*6-)&)�

1 >*$���/8/L�/��*/4/&���*/%(�%#!"�8#�8�3�)8�� �+��������� �;�|`w?�j��?� ;�|�j?��w�?� ;��`w?�`|��?� ;�`w��?����?� ;���j?�j��?��/8/L�/��8�(#!"�8#�8�3�)8���+�n: TSMK R. 910, 61b, R. 892, 98b, H. 1114, 86b, H. 726, 74a, H. 724, 35a, H. 810, 199b, H. 727, 56a, H. 812, 67a, H. 725, 58b, Süleymaniye K. Laleli 1949, 83a2 Resimler için Bkz. M. Ashrafi, XVI. Century Miniatures III. Manuscripts Copies of the Works of Cami from the USSR col. Moscow 1970: 51.3 $;� �/3�"")&���� 56')� +#*"�8#�&��� 8.�%�� �!!�3��� �*�� 4�4� �.4/� 4�*!�-"�8#&#%� q�)1)!!�.'!/� �www��475).4 $;� �/3�"")&���� 56')� +#*(#'#� *�")%� �4!�%#�&��� �)<)����� ���8��)� %�8(!�4��� *��&�!� 5)<)8�&�%�q�)1)!!�.'!/��www��jjwx;����%?� 8)1&�'�����8�+!�%#�#�� %)�5����?��/�5)<)&)��&�3��*�%��.!&/'/�/��)!�%(")*��8()"�-(�%;�5 Hikaye için bkz. 6 �/8/L� �!)� �=!)43���#�� *�%-#!#*!#� 8�4L�!�%&�� Dîvân!�%#�&�� .(/%/%*)�� �)(�"!)�&�'�� ��%� 8�3�)� �)1�4���������?� j��w� �/"�%�!#� Dîvân#�&�� `��-15a. y�9%�*!�%&�� �/!/�/%;� ��%-#!#*!#� 8�4L�!�%&�� (�3(!�%#�&�� .(/%���

Page 168: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

142

.!�4# �$!)4)��4�-!#�*�&#��L�5=%=�N�"I’nin Yusuf u Züleyha mesnevi8�����*.94�!�%#�&��da

8#*!#*!�� �)(�"!)��%;� �*�4)4)� 56%)� �/8/L�/� 8�(#�� �!"�*� �8()4)�� "=-()%�!)%� )!!)%��&)*��

9�%�� &.!/� *)8)!)%�4!)� 5)!�%!)%;� >/�!�%#�� �+��&)� )'�%&�'�� �9!�*!)%)� *�%-#!#*� �/8/L�/� 8�(#��

�!"�*��8()4)����%��3(�4�%�*�&#��&��56%=!=%;1 Nevâyî Dîvân#ndaki sahnede de muhtemelen

Cam����%)8�"!��*.94�!�%#�&�*��*."9.$�84.�!�%&�����%��6%�)*��!#�"#-(#%;�

IV. 1. 6. �;Qb;'/P/��;QX;'/'��^;]<�Deniz sahneleri

Edebî )8)%!)%&)� &)��$� 4.!</!/*!�%#� 1)� &)��$� �)(�"!)")!)%�� ��!��")$!�'�� 1)� "�<)%�4#�

+�'%#-(#%"�8#�&�� 6(=%=� -��%!)%� (�%�L#�&��� ()%<�3� )&�!"�-(�%;� �)8�)1�!)%&)� �)%)&)48)�

�=(=��*�3%�"��!�%#����-#�&�����%�&)��$�4.!</!/'/�5)+"�-?�(=%!=�$.%!/*!�%!����-�)&)%)*�

8)15�!�4)� *�1/-"�4#� 56%)1� ��!"�-!)%&�%;� W�*�(� �/� &)��$� 4.!</!/*!�%#� 8#*!#*!��

resimlenmez. Nevâyî de di')%� -��%!)%� 5���� &)��$� 6')8���� )8)%!)%��&)� �-!)"�-(�%;�

Mesnevilerinde W)%3�&?� �8*)�&)%?� �=3)4!2 5���� *�3%�"��!�%#�#� +)-�(!�� 8)�)9!)%!)� &)��$�

4.!</!/*!�%#��� +#*�%"#-(#%;� Dîvân!�%#�&�*�� �)4�(!)%&)� &)��$?� ")<�$I� ��!�"#4!��

*/!!��#!"#-(#%;� �8%)(�?� +���4#?� $.%!/'/?� �<#4#� 8�"5)!)4)�� &)��$?� 8)15�!����� &/45/!�%#�#�

4��8#("�&�� ��%� �4��� 56%)1�� =8(!)�"�-(�%;� �)��$��� &�!5�!�%#?� �-#'#�� *���%��� 56�!=�=��

��!#'#?��-#'#��*)�&�8�����9�%!�*!#'#? �-#'#��56�!=�&)*���()-��()"8�!�)("�-(�%;��)��$����%�4��

*.4&/'/�")8�L)�&)�8)15�!�!)%���*�1/-�"�"�8#���4.!��+���/$�*!#*!�%��+���*/!!��#!"#-(#%;�

�)��$� 8�3�)!)%��&)� 5)�)!!�*!)� &�!5�!#?� L#%(#��!#� &)��$!)%&)� 4�9#!��� "=<�&)!)�

�)(�"!)�"�-(�%;� >/� &/%/"� &�� -��%��� 8)15�!�4)� /!�-"�*� �+��� 1)%&�'�� "=<�&)!)� �!)� )-�

(/(/!"/-(/%;�

*�3%�"��!�%?� )(%�L!�%#�&�� �/!/���� "��4)(�� 1)� *.�/*!�%#4!�� ��%!�*()� %)8�"!)�"�-!)%&�%;� ��%-#!#*!#�sayfalarda,“Ni tirig min ni ölüg ni sag ni bimar min��.�������������������'#���������'��'�U����inKönglekingdin kim tapar can dem-be-dem Yusuf isiAy azizim min hem ol könglek ara bir tar minNokta-���'U��'�'���#���.��.������#��#����)\&�����������U�����-'&.�^$����'������Dostlar könglüm hadisin dimengiz Tingri üçünKim min ol divâne-i ser-'&.#�����-zâr min” �)4�(!)%���/!/�/%;�>/�8�3�)�W�!�$�U�'"���(�%�L#�&���q`|�����)8�"�`wx��=!)4"����!)�>)!*#8�.!�%�*�(��#"!��"#-(#%;��48��")(��&)��/8/L�(�����38)&�!")*()&�%;�1 TSMK, H. 810, 199b (Cami, Heft Evreng)2 Nevâyî’nin Seb’a-i Seyyâre �&!#�")8�)1�8��&)�5)+)�?��)")��3=*="&�%#�#��.'!/&/%;

Page 169: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

143

�#�#%!#� 8�4#&�� 56%=!)�� &)��$� �)(�"!)%��&)�� ��%����� .!&/'/� 8�4L�&�*�� q�;� �w�?� ���x�

�)4�(!)%&)�-��%?�&)��$!)��!5�!��&/%/"!�%#�8)15�!�8��)�&/4&/'/�&/45/!�%!��6$&)-!)-(�%"�-(�%;�

(Res. 99x� Q)"����� �'$#?� �-*#�&��� 9�%+�!����� 56'8=�� &)��$��� &�!5�8#? 56$4�-#� 8)!�;

5=�)-��� �*8�? içinde*�� �()-��� 4��8#"�8#&#%;� >/� 5)"�&)� *)�&�8��)� )-� .!"�&#'#�#?� 3�4�(�

&)��!)��&�4�%&��&��*.%*/8/$�*�L�%�q8)15�!�x�.!"�&#'#�#?�%)8"����!(#�&���8)�.!(���!)�(/(/!���

��!#'#�� *)�&�� 56�!=� .!&/'/�/� 864!)%;� ��**�-� &�!5�!#� &)��$&)� 5�&)�� ��%� 4)!*)�!��

%)8�"!)"�-(�%;� Soylu ile maiyeti gemidedir. �$")(!�!)%��� ��%� *#8"#� ��!#*� (/(arken

�)(�"!)�"�-(�%;�

;� |��?� j��;� 4�9%�*(�*�� �)4�(!)%&)� -��%?� &)!�� 56�!=�=�� &�!5�!#� &)��$� 5����

3)4)<��!��&#'#�#� 1)� 8)15�!�8����� 56$4�-!�%#�#�� &)��$� 5���� .!&/'/�/?� 5)"����� 8�3�!)�

+#*�"�&#'#�#� ��!�(#%;� �)8"��� �!(#�&�*�� �)4�(!)%&)� �8)� 56�!=�=�� <�1�� 5���� (�(%)&�'�� 1)�

3�-��� %=$5�%#�� */11)(��&)�� &)��$��� &�!5�!��&#'#� �)!�%(�!�%;� ���%� �/%�&�� 8)15�!�4)� 8�()"�

)&)%;� Q6$4�-#� 8)!��&)�� &.!�4#� 5)"�4)� �)�$)((�'�� 56�!=�=�?� 8)1&�'����� 8�3�!��)� 4����

4�*#�#���4���-�"�&#'#�&���-�*�4)(�)&)%;���**�-�&�!5�!#�&)��$��1)�8�3�!)�4���-�"�4���

5)"�4�� *."9.$�84.�/�� ")%*)$��)� 4)%!)-(�%"�-(�%;� �-��� %=$5�%?� 4)!*)��� -�-�%"�-(�%;�

>)4�(!)%&)� 5)"����� 8�3�!)� 4���-�"�"�8#�#� 3�!*#�� �$!)&�'�� 864!)��%;� ��**�-� &�� �/�

beyitlere dayanarak karad�*��3�!*#�-�-*#����+�"&)�5)"�4)���*�%*)���)(�"!)%;

IV. 1. 7. @Q-]�/^;]<�Meyhane Sahneleri

Q�$)!��� )8�8� *.�/8/� �-*?� 8)15�!�?� 8)15�!����� 5=$)!!�'�?� .��� &/4/!��� 3�8%)(� 1)� �/�&���

&.!�4#� +)*�!)�� =$=�(=&=%;� �)15�!�4)� � &/4/!��� �-*� �<#8#�#�� 3�L�L!)")8�� �+��� *�dehlerce

�+�!)��-�%�9?��4�#�$�"��&��8)15�!�4)�&/4/!����-*#��8�%3.-!/'/�Dîvân -��%!)%��&)�)��8#*�

�-!)�)�� *.�/&/% q�9)*()�� `||{�� ��w-42). Nevâyî’nin gazellerinde sakiye ya da

meyhaneciye seslenilerek dolu bir kadeh iste��%;� �-#*� +)*(�'�� <)L�&��� ��<�*� �64!)�

kurtulur. TSMK’deki Nevâyî Dîvân!�%#�&���8�&)<)��;��wj�&)��/�*.�/�%)8�"!)�"�-(�%;

���;�4�9%�*(�*���)4�(!)%&)��-��%, meyhaneciye seslenip, �)1J4I�8)����3�4%��#�&#%?�q.�/x�

kovma, Onu da bu meyhanede bir gam çeken yap der. (Res. 63) �)8"��� �!(#�&�*��

beyitlerd)�8)15�!�4)�8)8!)��9?�5�"�4=*=�&)��8�1�-�5�����.4�/�/���*���=*!="�.!&/'/�/?�

&�4���<�*� 5=<=� *�!"�4#9� ��"� ()!��)� &.*/�&/'/�/� 864!)%;� >/%�&�� -��%� 8)1&�'����

Page 170: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

144

")43��)<�4!)� 6$&)-!)-(�%")*()&�%;� >64!)<)� �4�#� $�"��&�� 8)1&�'��)?� .�/� *.1"�"�8#�

�+���4�!1�%"�*(�&#%;�Ar�!#*���3+)�*�9#8#�&���4)-�!���(*��6�)*!)%��56%=!=%;�>�3+)�&/1�%#�

�%*�8#�&��4)-�!�4�9%�*!#� (.9��'�+?� �+)%�&)���-!��)41��#��6�=�&)�=+��=4=*�*=9��/!/�/%;�

>/%�8#� ")43��)&�%;� �)43��)<�?� �)1J4I����� 5�48�8����� *.!/��� 4�9#-"#-?� .�/� *.1"�4��

+�!#-#%*)�?� �+*�� -�-)!)%��&)�� 4)%!)%)� -�%�9� &6*=!"=-(=%;� ��'&�*�� "=$�84)�� .!�4#�

izlemektedir.

`�w�;�4�9%�*(�*���)4�(!)%&)�-��%?��/�$�"��&�� �*)�&�8�����3�!8�$�1)�+�%)8�$�.!"�8#�&���

&.!�4#� 8�*�4�� �4#9!�4#9?� .�&��� &.9&.!/� ��%� *�&)3� �8()%;� �3#�#�� �()-����� L)!)*!)%��

4�*"�8#���-�-#%"�&#'#?���%�3�L(��5)+")8��)�%�'")��8)15�!�4��56%")&�'�?��4%#!#*�.*/�/��

��'%#�#� 9�%+�!�&#'#?� �/� 4�%�4#� &�� ��<�*� ��'%#� 9�%+�� 9�%+�� .!��� ��%����� 56%)��!)<)'����

864!)%;� >)4�(!)%)� 56%)� �)1J4I����� <��#��� �4%#!#*� .*/� +.*� L�$!�&#%;� ��/�� 56�!=�=��

4��"�8#� �+��� ��%� *#1#!<#"� ��!)� 4)()%!�� .!�<�*(#%;� ��**�-� �)4�(!)%)� &�4���%�*� �)43��)�

8�3�)8���)(�"!)"�-(�%;��)43��)<�� -�%�9�8/��%*)�?�"=-()%�!)%�&)�*)�&�!)%��&)�� 5)+)%)*�

/$��"#-!�%&#%;��)8(�!)%&)*��-�%�9!�%�4)%!)%)�&6*=!"=-(=%;

��9#!��� ��<)!)")� 8.�/</�&�?� �����&)*�� Dîvân nü83�!�%#�&�� )�� +.*� Garâibü’s-

��'���&��� �!#�"#-� .!��� �)4�(!)%��� %)8�"!)�&�'�� 56%=!=%;� Garâibü’s-��'�� Nevâyî’nin

Türkçe Dîvân!�%#�&��� �!*�&�%� 1)� �+��&)*�� -��%!)%� �)1J4I����� *=+=*� 4�-!�%&�� 4�$"#-�

.!&/*!�%#��%�8#�&���&)%!)�)%)*�(.9!��"#-(#%;

`j;� 4=$4#!� 8.�!�%#�&�� )%�(�(�� &)*.%�(�L� ��%� =8!/9!�� 3�$#%!����� �/� 4�$"�!�%?� 6�<)*��

�6!="!)%&)���!�(#!&#'#�5����8�4�8��.!�4!�%�8.�/</�")%*)$!)%���)!�&)'�-(�%")8���!)���%!�*()�

L�%*!#�*=!(=%!)%���%)8�"�8���(!�%#�#�&��)(*�!)"�-(�%;�%*)�� )%�(�6%�)*!)%����*.�/�8)+�"��

ve ikono5%�L�*�.!�%�*�(�*�9�)&)���/�4�$"�!�%?��)�%�$?��8(���/!?�>/3�%��5����")%*)$!)%&)�

&)�=%)(�!"�-(�%;��.�/!�%#��1)�*."9.$�84.�!�%#��()")!&)�&)'�-")")8��)�*�%-#�?�=8!/98�!�

6$)!!�*!)%?� �4%#�(#!�%&�� *)�&���� 568()%�%;� W�5=%!)%��� (�9!)%�?� ��-!#*� ��+�"!)%�?� "�"�%I�

ya9#!�%#�� ��+�"�?� %)�*� 8)+�"�� 1)� &.'�� (�81�%!)%�?� 4�$"��#�� =%)(�!&�'�� <.'%�L4��#��

)(*�!)%����(�-#%;�

Page 171: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

145

TSMK’de bulunan Dîvân �=83�!�%#�&�� %)8�"!)�)�� 8�3�)!)%��� �=(=�=�)� ��*#!&#'#�&��

�-%)(� ")<!�8�?� �1?� +)15J�� .4/�/?� 5���� *.�/!�%#�� 8#*!#*!�� %)8�"!)�&�'�� 56%=!=r.1 �4�#�

zamanda Nevâyî Dîvân!�%#�#�� %)8�"� 9%.5%�"#�&�� =�!=� �-*� 3�*J4)!)%�����

*�3%�"��!�%#�&��� �)4!�?� �)<�/�?� W)%3�&?� �/8/L� �)45�"�)%� �!)� �!5�!�� 3�*J4)!)%��?�

*�3%�"��!�%#�� 6$)!!�*!)%��&)�� &.!�4#� �)4�(!)%��� ��!�"!�%#�#� � */11)(!)�&�%")*� �&#���

imgelerinden ya%�%!��#!&#'#� ()89�(� )&�!"�-(�%;� �-*#�&��� +#!&#%��� ��%� 8)15�!�4�� ��!�(#%*)��

�)<�/��/�?� �-*#� �+��� +�!)� +)*)�?� (=%!=� $.%!/*!�%�� 56'=8� 5)%)�� ��%� 8)15�!�4�� ��!�(#%*)��

W)%3�&�#�?� 8)15�!����� 5=$)!!�'���� ��!�(#%*)�� �)4!���#�?� 8)15�!����� *�&�%� *#4")(�

��!")$!�'���� ��!�(#%*)�� �8)� 4.*� 9�3�8#��� 8�(#!��� �/8/L�/�� � 56%8)!� �"5)!)%��&)��

4�%�%!���%�*� .!/-(/%/!��� %)8�"� *�!#9!�%#�#�� */!!��#!"�8#?� ��$)� 5)+"�-()�� 5)!)�� �)!!��

*�1%�"� 1)� .!5/!�%�� 4�� &�� ")<�$!�%�� *�%-#!#*� 5)!)�� �"5)!)%��� ��**�-� (�%�L#�&��� ��8#!�

�!5#!��&#'#�#�� 568()%�%;� �4%#<�� %)8�"� *�!#9!�%#�#�� */!!��#"#�&�� %)8�"-")(��� �!�-*�8�� &)�

6�)"!�� 4)%� (/(�%;� ��**�-� 5)�)!!�*!)�")(�)���'!#� *�!"#-� 1)��)4�(!)%&)� 5)+)�� 8."/(� 1)�

8.4/(�*�1%�"!�%#�%)8�"�&�!��)��*(�%"#-(#%;��Dîvân!�%#���!*�=%)(�!&�'��")%*)$�.!���1)�&�')%�

merkezlerdeki ü%)(�")�&)���%���*#"��*�4��*!#*�()-*�!�)&)����"/%!/�*.94�!�%#�3�%�<��&)?�

��L)1I�*.94�!�%#�&��")(���%)8�"��!�-*�8��&�')%�")%*)$!)%)�56%)�&�3��*/11)(!�&�%;�

IV. 2. &X]/X;� �/Q/+;� �p\(@-� �pbpX?/'(@-�'P(]-� �F,� �,Q� �()*+,� �/D@(F(Q-'P(�

Resimlenen Sahneler

Hams)?�*!�8�*��%���1)��=%*�)&)��4�(#�&����%�-��%����)-�")8�)1�8��&)��.!/-���*=!!�4�(#��

�8"�� .!/9?��%�9+���3�"8K� q�)-x�*6*=�&)�� (=%)"�-(�%;� �"8)� ()%�"�� �!*�&)L�� �%���-��%��

Nizami Gencevî’nin (ö. 1211-12) Mahzenü’l-Esrâr, $���$��îrîn, Leylâ vü Mecnûn,

Heft Peyker, +���#���me �&!#� �)-� ")8�)1����� .!/-(/%&/'/� )8)%� �+��� */!!��#!"#-(#%;�

�.�/!�%#�#�*�"�� (�%�3I?�&��I�1)�)L8��)1I�*�3%�"��!�%#��3�*J4)!)%��&)���!����/�(=%?� �%���

1)� �=%*� )&)��4�(#�&�� +.*� 8)1�!"�-?� ��$�"I����� Hamse�8�� 6%�)*� �!#��%�*� &�')%� -��%!)%�

(�%�L#�&��� &�� 4�$#!"#-(#%� q��*�!#�� `||��� ��w�� ��$#<#-Kurnaz 1997: 499). Bunlar

�%�8#�&�� �/!/���� =�!=� -��%!)%&)�� "�%� =8%)1� �)3!)1I����� q6;� `��jx� Matlaü’l-Envâr,

�îrîn ü Hüsrev, Mecnûn u Leylâ, &.�<)�&. ve Ayîne-�� +���#�� �&!#�")8�)1�!)%�� �!)�

1 �=�4�� "=$)�1)� *.!)*8�4.�!�%#�&�*�� �!����%� �I1J�!�%#� ��<)!)�&�'��&)� �8)?� 6$)!!�*!)� `j�w�!�%&��� 8.�%��&6�)"��� &)� ".&�8#��� /45/�� .!�%�*?� �)�%�$� 1)� >/3�%��&�� 3�$#%!����� 4�$"�!�%&�*�� %)8�"!)%&)� L�%*!#�*.�/!�%#�� <��!��&#%#!&#'#� 56%=!=%;� ��3�� 6�<)� %�8(!��"�4��� �/� *.�/!�%� �%�8#�&�� �*�� 5)�+� �&�"� q>�� �%��`�j���j�?�{��?��-#*�5)�+�q>���%��`�j�����x?��(#�4�*�!�4���5)�+�q>���%��`�j��`���?���4#!���-��%�q�>���`|���||�x�5����8�3�)!)%�4)%��!#%;�

Page 172: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

146

�)1J4I����� +�'&�-#� ��&/%%�3"��� N�"I����� q6;� `�|�x� Tuhfetü’l-Ahrâr, Suhbetü’l-

Ebrâr, Yûsuf u Züleyhâ, Leylâ vü Mecnûn ve ��#���-��+���#�� �&!#�")8�)1�!)%&)��

.!/-���3�"8)!)%�?��!I��I%��)1J4I�����3�"8)8����4�$�%*)���!3�"��!&#'#�)8)%!)%�.!"/-(/%;�

>�%�-��%���)%�-(�'��8.���.*(��.!�%�*�*��/!�)&�!)��3�"8)�4�$"��5)!)�)'�?�6$)!!�*!)��%���&��

+.*�8)1�!"�-?��/�)8)%!)%���%)8�"!��*.94�!�%#�4�9(#%#!"#-(#%;�

�8!�"� *�(�9� %)8�"!)")<�!�'��&)� 5)!)�)*8)!!�'��� &)1�"#�#� )�� �4�� -��%!)%��� 3�"8)!)%�����

%)8�"!)�")8�� 8#%�8#�&��3�88)&)��!�%�$;�W�%*!#�-��%!)%?�)8)%!)%��&)���!�((#*!�%#�*�%�*()%!)%��

<��!��&#%"�&�� ��%� (�*#"� &)'�-�*!�*!)%)� 5�(8)!)%� ��!)?� �8!�"� %)8�"� 8���(#� ��'!�"#�&�?�

��**�-!�%� 56%8)!� 3�L#$�!�%#�&�� 4)%� �!��� *�"�� *�%�*()%!)%�� 6�� 6%�)*!)%)� &�4���%�*� �)!!��

*�!#9!�%� �+��&)� 568()%�%!)%;� >/� �+#&��� ��*#!&#'#�&�� 5=�="=$)� *�&�%� 5)!)��!"�-� %)8�"!��

NevJ4I� 3�"8)8�?� ��$�"I?� "�%� =8%)1� �)3!)1I?� N�"I� 5���� =�!=� �%��!#� -��%!)%���

)8)%!)%����� %)8�"!�� *.94�!�%#��� ��$�%��� 8�4#<�� +.*� �$&#%;� �=�4�� "=$)� 1)�

*.!)*8�4.�!�%#�&�� �/!/���� �/� *.94�!�%� &�� �=(=�=� &)'erlendirmeye yetecek düzeyde

+)-�(!�!�*� 568()%")$;� ��<�*� 4��)� &)� �����&)� �/!/���� Nevâyî hamselerinin resimleri

&)')%!)�&�%�!")&)�� 6�<)?� �/5=�� ��-*�� "=$)� 1)� *=(=93��)!)%&)� �/!/���� )%*)�� (�%�3!��

örneklere bakmak gerekir.

Nevâyî’nin 1483-�j�4#!!�%#��%�8#�&� *�!)")��!&#'#�Hamse�8�������!��)���!*��=83�8#?��`w¢�

`��j� (�%�3��&)� )%�(�(�� *.94�� )&�!"�-(�%;� �=83�� |w`¢� `�|j� (�%�3��&)� =8)4���

>�4*�%���#��.'!/�>)&�=$$�"����+��� )%�(�(��%)8�"!)�&�%�!"�-(�%1. �*���4%#�*=(=93��)&)�

bulunan eserin Leyla vü Mecnun mesnevisinde (JRL Turk Ms. 3), y. 16b’de Leyla ile

�)<�/��/�� *�"9(�� ��4#!"�8#, y. 34a’da Mecnun’un çölde Salim (deve sürücüsü)

(�%�L#�&���$�4�%)(�)&�!")8� (Res. 100) *.�/!�%#�<��!��&#%#!"#-(#%;���')%�&6%(�")8�)1���8)�

��-*����%�kütüphanede bulunur. (OBL, Elliott 287, 408, 317 ve 339) Bu mesnevilerden

Hayretü’l-Ebrar’da (Elliot 287x�4;����&�� $;��/3�"")&�1)��%*�&�-!�%#?�4;�24a�&��� �<#�

Abdullah Ensarî ve müridleri, y. 28a�&��(�3((��.(/%����/-�%1����!)���%�5=$)!?�4;�34a’da

�)43� �%�*�� <��!��&#%#!"#-(#%;� (�)�#� $� ����� mesnevisinde (Elliot 408), y. 66a’da

��8/"���#��W)%3�&�����%������6!="�3��)%����5)(�%")8�?�Seba-i Seyyare (Elliot 317x��&!#�

mesnevide y. 14a�&�� ��������� ��!�%�"�#�� 9.%(%)8���� >�3%�"� Q/%��� 568()%")8�?� 4;�

21b�&)���%�4�56%)1!�!)%�����3=*="&�%#��)*!)")8�?�Sedd-��+���#�’de ise (Elliot 339) y.

1 ��$"�&��+�!#-���8���(+#!�%�1)�=8!/9!�%#��+���>*$;�8;�{j

Page 173: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

147

`���&����8*)�&)%��!)�&�!)�<�?�4;��|��&���)<�/���)4!���#��)1��&)?�4;�����&)���8*)�&)%����

�)<=<� 1)� �)<=<�)� *�%-#� &/1�%� ��-�� )(")8�?� 4;� |j��&)� -��%!)%��� ��3+)&)*�� (.9!��(#8#�

8�3�)!)%�� 4)%� �!#%� q>��4.�� 1&;� `|���� |{-97; Robinson 1955: 263-270; Robinson

1958:65-7; Swietochowsky 1979: 197; Robinson 1980: 116-7; Bahari 1996: 156-65).

�8!/9���6!="=�&)�&)��)!�%(�!&�'��5����>)3$�&�1)�6'%)�<�!)%�����%)8�"!)%����4�9(#*!�%#��/�

)8)%?� 4=*8)*� *�!�()&)� ��%� 8�%�4� =8!/�/4!�� 4�9#!"#-� 6%�)*(�%;� �)�5��� *."9.$�84.�!�%#��

56%=!&='=� �/� 8�3�)!)%&)� *6-*� 1)� 8�%�4!�%#�� ��3+)8�� �4%#�(#!#� �)(�"!)�"�-?� 5=�!=*�

4�-�"&��� 8�3�)!)%� 5)%+)*+�� ��%� ��+�"&)� <��!��&#%#!"#-� &.'��1)� "��$�%�� &)(�4!�%#�&��

"�8�!8#���%�5=$)!!�*�*�(#!"#-(#%;��)8�"!)�")*�=$)%)�6$)!!�*!)�&6�)"���=�!=�*�-�!)%��1)�

tarihi karakterlerle ilgili hikayelerin seçilmesi, Nevâyî hamsesini &�')%� �%��!#�-��%!)%���

3�"8)� %)8�"� 9%.5%�"#�&��� �4#%#%;� )%�(�(�� .� &6�)"&)� ")-3/%� .!��� �/� *�-�!)%!)� �!5�!��

sahneler, daha sonra ��-*�� merkez ve dönemlerde =%)(�!"�- eserlerde yerini herkesçe

(��#����1)���!��)��)&)�I�*�%�*()%!)%)��#%�*�<�*(#%;�

��')%� )%*)�� (�%�3!�� 3�"8)? 1521-��� 4#!!�%#�&�� ��3%/3�4)�&) 3�$#%!����� �(;� �)()%8�/%5?�

���� �.%�� jj|� �/"�%�!#� �=83�&#%;� �+��&)� ��� %)8�"� �/!/���� 4�$"�&�*�� *.�/!�%?�

Baykara ile ya-!#�*�&#� (Res. 101)?��)43��%�*I������#8#%�&����4%#!"�8#?� �*��1)L�!#�&.8(?�

W)%3�&�#��()*�)4!)�8)4)3�(#?�W)%3�&�#��*���!��+"�8#?���%������(#4!����%!�*()�(�-#"�8# (Res.

102)?�*���!)!)%���8�1�-#?��)<�/��/��1�3-��3�41��!�%!��&.!�-"�8# (Res. 103)?�>�3%�"�#��

yed�� �4%#� *6-*()� 1�*�(� 5)+�%")8�&�% (Res. 104) (Suleimanova 1982: r. 66-73). Saray

=8!/�/�&��� /$�*?� ��8�(� *."9.$�84.�!�%� �+��&)� 1)%�!)�� 8�3�)!)%&)� ��!�(#!"�*� �8()�)��

3�*�4)��4%#�(#&����%#�"#-���%�-)*�!&)�1)%�!"�-(�%;��%�)'���>�3%�"�Q/%�1)�4)&��5=$)!���

yedi ay%#� *6-*()� �)(�"!)�&�'�� 8�3�)!)%&)� )41��#�� 6�=�&)� .(/%��� >�3%�"� 1)� 5=$)!?�

�%*�&�� 56%=!)�� "�8�!<#� 1)� "=$�84)�!)%� ��$�"I� 3�"8)8��&)� &)� 4)%� �!��� �/� *.�/�/��

*�!#9�.!�%�*�&�')%�%)8�"!)%�&)�()*%�%!��&#'#�#�568()%�%�(Res. 103).

Safevî döneminde 1526-27 tarihinde 3�$#%!����� Nevâyî Hamse’si 6%�)'��&)� q�>�?�

Supp. Turc. 316-`�x��8)� )%�(�(��>)3$�&�1)�6'%)�<�!)%�����.!/-(/%&/'/�8�%�4�=8!/�/�/��

&)1�"� )((�%�!&�'�� 56%=!=%1;� �������#�� 4�-!#� -)43����� �-*#�&��� &)!�%")8�?� ��%������

W)%3�&�#�� <)8)&���� �/!"�8#?� >�3%�"� �!)� ��!�ram avda (Res. 105), Bahram Gur yedi

1 �4�#�=8!/�/��&)1�"�)(")8�����8)�)9!)%���+����*$;��8!/9�8;�

Page 174: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

148

�*!�"� *6-*=�&)?� �8*)�&)%� �!)� ��%���#�� 8�1�-# (Res. 106)?� �8*)�&)%� denizlerde gibi

*.�/!�%#�� 4)%� �!&#'#� %)8�"!)%?� $)�5��� *."9.$�84.�!�%�� 1)� 3�%)*)(!�� 8�3�)!)%)� 8�3�9(�%�

(Welch 1978: 55-58; Richard 1987: 102; Martin 1933: ||x;� �8*)�&)%������%a’ya *�%-#�

"=<�&)!)8�� 8�3�)8��&)�8�1�-� �!��#��=(=��5)%+)*!�'��1)��<#"�8#$!#'#� �!)��)(�"!)�"�-(�%.

��%�!#�1)�6!=!)%���4)%&)�4�((#'#?�*#!#+�1)�"#$%�*!�%#��&=-"����*�%-#�*/!!��#!&#'#��/�8�3�)�

(�%�3�� 4�$"�!�%&�*�� (�9�*� 8�1�-� 8�3�)!)%��)� �)nzer. Bu eserde özgün konular da

<��!��&#%#!"#-(#%;� >/�!�%&��� ��%�� �$� 8�4#&�� 6%�)*!)%�� ��!��)�� deniz sahnelerinin

betimlenmesidir. Bunlardan biri denizlerde yol alan �8*)�&)%��� � 5)"�&)� (�4L�8#� 1)�

askerleriyle gösteren sahnedir. >/�/�� 4��#� 8#%�� >�3%�"� Q/%�/�� ��!�%�"�#�1 önünde

�1!��"�8#� 5���� ��$�"I� 3�"8)8��&)�� &)� ��!��)�� 8�3�)!)%&)� �8)� 5)!)�)*8)!� *�!#9�

*/!!��#!"#-(#%. �%(�&���8*)%!)%�4!)��1!������>�3%�"�#��%*�8#�&���(#�=$)%��&)�+)�5�+�!���

Dilaram izlemektedir.

Üslup ve ikonograL�4)���*#!&#'#�&���(;��)()%8�/%5��=83�8#�3�%�<��&)*���/�)%*)���=83�!�%�

)%�(� =8!/�/�/� 4��8#(��� 6%�)*!)%� .!�%�*� *�%-#"#$�� +#*�%;� � �$� 8�4#&�� �/!/nan bu

�=83�!�%� �%�8#�&�� �����&)ki Hamse-i Nevâyî *.94�!�%#� gerek konu seçimi gerekse

�*.�.5%�L���+#8#�&���6$)!���%�4)%���/!/�"�*(�&#%;

�.9*�9#���%�4#��=$)8���=(=93��)8���&)��/!/����Hamse-i Nevâyî *.94�!�%#�q ;��w���!)�

�;��`wx?�&�')%�")%*)$!)%&)�3�$#%!�����3�"8)�6%�)*!)%��&)��L�%*!#���%�4)%&)��/!/�/%;�>/�

4=$&)���.9*�9#���%�4#��=$)8��6%�)*!)%��&�')%�*.94�!�%��+����)!�%!)4�<��&)'�!&�%;� ;��w��

�/"�%�!#�3�"8)�()*��8"��!#�*.94�8#�.!�%�*�6$5=�&=%;��;��`w��/"�%�!#�*.94���8)�)%*)��

Safevî &6�)"����� 6$)!!�*!)%���� 4��8#(��?� �*.�.5%�L�*� .!�%�*� �)�$)%�� �/!/�"�4��� ��%�

6%�)*(�%;�>/��)&)�!)��/�*.94�!�%�6$5=��6%�)*!)%�.!&/'/��+���%)8�"!)�&�%�!)��*.�/!�%#���

56%)�5%/9!��&#%#!"�&��?�*)�&���+!)%��&)�&)')%!)�&�%�!"�-(�%;���

>/� �6!="&)?� 3)%� ��%� 4�$"�&�� %)8�"!)�)�� 8�3�)!)%� *.�/!�%#��� 56%)� �4%#!"#-?� �4�#�

*.�/!�%#�� �-!)�&�'�� )&)�î ve tarihî ")(��!)%� &)� 6%�)*� 568()%�!)%)*� *�%-#!�-(#%"��

4�9#!"#-(#%;� ;�802’de yer alan Hayretü’l-Ebrâr �&!#�")8�)1�&)�?� =8)4���>�4*�%��1)�

��-!#� *�&#�?� >�3%�"� Q/%� �!)� 4.*8/!� +�L(+�� 3�*J4)!)%��� (�)�#� $� �îrîn mesnevisinden,

W)%3�&��!)�Q=!��%?�W)%3�&��!)� #$#%?���%������W)%3�&�#�$�4�%)(�?�W)%3�&�!����%��?� =8%)1����

1 Nizami hamsesinde Azade.

Page 175: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

149

Fe%3�&�#�4�*�!�"�8#?�W)%3�&��!)�4�-!#�*�&#�?�W)%3�&��!)���%������6!="=��Leylâ vü Mecnûn

")8�)1�8��&)�?� �)4!�� �!)� �)<�/��/�� �/!/-"�8#?� *���!)!)%��� 8�1�-#?� �)<�/�� �!)�

����8#�#�� �/!/-"�8#� 3�*J4)!)%��� Seb’a-i Seyyâre �&!#� ")8�)1�&)�?� >�3%�"� �!)�

��!�%�"�#�� �1!��"�8#?� 8�3()*�%� �=3)�&�8� �)4&?� �.%8��� N���%� �!)� �=3)4!� 3�*J4)!)%��

Sedd-�� +���#�î �&!#� ")8�)1�&)�� �8*)�&)%���� ��&�8(���&�� �1!��"�8#� 3�*J4)!)%�����

<��!��&#%#!"#-� .!&/'/� ()89�(� )&�!"�-(�%;� �)(��!)%��� (%��8*%�98�4.�/� 4�9#!"#-?�

4�4#�!��"#-��=83�!�%#�1�%8�?�4�4#�&��4�9#!"#-�.!����/"�%�!��&#%"��8�8()"��)�56%)?�&�9�

�.((���6!="�1)��)4�(��/"�%�!�%#��!)���%!�*()�1)%�!)%)*�*�%-#!�-(#%"��4�9#!"#-(#%;�

�)1J4I� 3�"8)!)%����� %)8�"� 9%.5%�"#�&�� 56%=!)�� *�"�� 8�3�)!)%��� 3�*�4)!)%�?� �)1J4I�

mesnevilerinde yer almaz. Bu yüzden 3�*�4)!)%���4.%/"/��+�����-*��)&)�î metinlerden

4�%�%!��#!"#-(#%;� �)8�"!)�)�� *�"�� 8�3�)!)%��� ��$�"î Hamse’sindeki hikayelerden

8)+�!")8��8.�/</��/�46�()")���-�1/%/!"/-(/%;�>/���'!�"&��8)+�!)��3�*�4)!)%��� �8!�"�

)&)��4�(#�&��56%=!)���)�$)%�6%�)*!)%��1)�%)8�"!)%���4.%/"!��#-���+�"��&)��%�-(#%#!"#-(#%;��

�)8�"!)%��� +.'/� *.�/� 1)� *."9.$�84.�� �+#8#�&��� 6$5=�&=%;� ��<�*� &=�4�� "=$)� 1)�

*.!)*8�4.�!�%#�&��4)%��!���%)8�"!��3�"8)��=83�!�%#�#���)�$)%�*.�/!/�%)8�"!)%��&)�()89�(�

)&�!)%)*�*�%-#!�-(#%"���"�+!#�*/!!��#!"#-(#%;�

IV. 2. 1. PîQ��?D(P�[-'��@]('P(Q�-'��/D@(-i Nevâyî Yorumu: H. 802

937/1530-�`� (�%�3!�� 3�"8)���� �w|�;� 4�9%�'#�&�*�� *)()�)� *�4&#�&��?� 3�((�(#�#��

"=<)!!�&����� 1)� ��**�-#�#�� �I%� �3")&� ���� �8*)�&)%� .!&/'/�/� 6'%)�")*()4�$;� ��$"��

�8"��!#� ��**�-3��)8��&)� 3�$#%!��"#-� �!*� 1)� ()*� �)1J4I� 3�"8)8�&�%;� ����(+#� �!)� �!5�!��

��!5�!)%� �%-�1� *�4#(!�%#�&�� �/!/�"�*(�&#%;� ��%�4&�� �/!(��� �=!)4"��� &6�)"��&)�

+�!#-"�4�� ��-!�"#-?� ���/��� �/!(��� �=!)4"��� &6�)"��&)� 8�%�4� *�(�9!�'�� 4�9"#-(#%�

(Yoltar-�#!&#%#"� �www�� {wjx;� �4�#� 8���(+#�#�� .!�8#!#*!�� 3�"8)� �=83�8#� �+��� 4�9"#-�

.!&/'/� &)�)")!)%� �*�� �!�="� �+��&)� 4)%� �!#%� q���?� �;� |�{j?� `j�?� `{�?� `{�?� `��?� `����

>�W�� w{;`��x� �4%#<�� =�!=� �=%*� -��%!)%��&)�� �)<J(I����� Dîvân#�#� |��� q`j�w-31)

(�%�3��&)�()$3�9�1)� (�81�%8�$�.!�%�*��8(��8�3�)("�-(�%;� q>�'<#-U�'"���vd. 2006: 64-65).

����(+#�#��%)8�"!)%��)���*#!&#'#�&���**.4/�!/��=%*")��&6�)"��6$)!!�*!)%�����8"��!#�

%)8"��)� /4�%!�4�%�*� 4)��� ��%� 4.%/"� 5)(�%"�-(�%;� ��"�%�� �4%#�(#!�%&�?� &.'��

)!)"��!�%#�&��1)�*/!!��&#'#� %)�*!)%&)*��4.'/�!/*(���8"��!#�)(*�8���'#%���8�%*)�?� ��<)�

Page 176: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

150

/$/��4�9#!#?�4/1�%!�*�4=$!=?�4���'#��)�!��L�5=%�(�9!)%�?�"�"�%�&)?�&.'�&��1)�*#4�L)(!)%&)�

56%=!)�� ��*#-+#� ��!�4#-(�� �**.4/�!/� �=%*")�� )(*�8�� �'#%� ��8�%� q>�'<#-U�'"��� vd.

2006: 64).

����(+#�#��%)8�"!)")*�=$)%)�.!&/'/�3�*�4)!)%�&)�-�"&�4) kadar çok fazla bilinmeyenler

�%�8#�&��&#%;��%�)'��?�-�"&�4)�*�&�%*��3�"8)�6%�)*!)%��&)�>�3%�"�Q/%��!)�4)&��5=$)!��

*6-*!)%��&)� �)(�"!)4)�� *�!#9(��� /$�*!�-�%�*� >�3%�"� Q/%��� "�8�!<#�#�� ��!�((#'#�

3�*�4)!)%��56%8)!!)-(�%")8��L�%*!#���%���!�4#-��+��&)�.!&/'/�/ gösterir.

�;��;�`;�`;� =8)4���>�4*�%���!)���-!#���&#�1

��$"��#��`|�;�4�9%�'#�&�*��%)8�"&)?��Hayretü’l-Ebrâr �&!#�")8�)1�&)�?��

��)� 0�U�� ��)������ �������� ���� ��-�&� )�&� ����#� �.��� ��#������ �"��� ��� )�&� �$�.��

�"U"���U����������#����'���… q��3�Q�$������*�3%#�#�� %=$5�%#�#���%� �8��&=-=�<)!�����

�)%��&�)&)%)*?�.��*#!!#�#���&�!)(�����8/4/�/��+�!#!#*(����.$"��(�%!�4#��"�%�)(")8�²x

��-!#*!#� �6!="&)*�� �>�4*�%�� �!)� ��-!#� *�&#�K� 3�*�4)8�� <��!��&#%#!"#-(#%;� (Res. 107)

�)8�"&)� .%(�&�� =8)4��� >�4*�%�� ��'&�-� */%�%�*� .(/%"/-?� )!��&)� �.4�/���

��'!�4�<�'#�#�864!)&�'����'��'�#2 (/(�%;���%-#8#�&��)!��&)�()89�3�4!)�.(/%���8�%#*!#�*�&#�

�.4�/�/�)'"�-�.�/�&��!)%;�>/%�&��3�*�4)����8.�/��)(�"!)��%;���3?�.'!/�6!&=%=!)��4�-!#�

*�&#�#?�*)�&���&�!)(�����&.'%/!/'/�*.�/8/�&���*���)("�-?�&�4)(����&)�4�-!#�*�&#����!(#��

1)%)%)*�6&)"�-(�%;��)8�"&)?� 4�-!#�*�&#�#��*/%/!"�8#�#� �8()&�'��"�3*)")�6�=�&)�6�&)��

4�-!#� *�&#�� �.3+�8#�#� �+"#-?� 3�$")(!�!)%� 8#%(!��&#*!�%#� �!(#�� *)8)!)%���� �/� �.3+�4��

�.-�!("�*(�&#%;���4L��#��8.�/�&��4)%��!����)4�(()?�4�-!#�*�&#�#���/�&���8.�%��zal-i zer

4���� ��!(#�!#� *�&#�K� q$)�5��x� !�*��#�#� �!&#'#��)!�%(�!�%;�>/�3�*�4)���� %)8�"!)�&�'��&�')%�

*.94�!�%���L)1I��)�%�$���**�-3��)8��&)�q>�x�1)���"/%!/�&6�)"����3%/3�4)’de (SPL)

bulunur. 1521-��� (�%�3��&)� ��3%/3�4��&�� 3�$#%!����� *.94�&�� *."9.$�84.�� �.9*�9#�

��%�4#��&�*�� 6%�)*()�� +.*� L�%*!#&#%;� q�/!)�"��.1�� �ww`�� %. 30). Buradaki örnekte

=8)4��� >�4*�%�� �!)� �!�� ��%� Timurlu &6�)"��&)� 3�$#%!��"#-� %)8�"!)%��&)� 1)�

9.%(%)!)%��&)� 56%&='="=$� (�9!)")!)%�� �!)� ��-*�� ��%� &)4�-!)� �gerçekçi” ��%� 4�*!�-#"!��

�)(�"!)�"�-(�%;���=�&)�3�1/$/��/!/������3+)&)�4�-!#�*�&#�#��4��#�&��&/%���>�4*�%�?�

1 H. 802, 19b: XXVII/ 27-402 �)()��=$)%��)�8#%"��1)4���9)*��-!)�"�-�8=8!=��=4=*�")�&�!?�+)1%)?�9)-*�%?���-�6%(=8=?�+)��)%�q�$6�&)%�1996: 96).

Page 177: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

151

*�&#� 1)� �!�� ��%���� *�%-#8#�&�&#%;� Nevâyî her zamanki gibi kahverengi elbisesi, elinde

��8(.�/� 1)��)4�$� 8�*�!#� �!)� �)(�"!)�"�-(�%. `j|�� (�%�3!�� �8L�3���&����L)1�� �/!(��#���3�

����8� &6�)"��&)� 4�9#!"#-� ��%� &�')%� ��%� 6%�)*()� q>�� �&&;� �|w|x� �8)� *."9.$�84.��

()*%�%!��"#-(#%;�

�!I� �I%� �)1J4I����, Nizamî’nin Mahzenü’l-Esrâr �&!#� ")8�)1�8��)� 64*=�)%)*� 4�$&#'#�

Hayretü’l-Ebrâr�&�� �3!J*I� *.�/!�%� =$)%��)� 4�$#!"#-� *#8�� 3�*J4)!)%?� 8.�%�8#�&�� &��

+#*�%#!�<�*�&)%8!)%�����!�(#!&#'#��)4�(!)%��/!/�"�*(�&#%;��$)!!�*!)�&.'/�)&)��4�(#�&��+.*�

8)1�!)���/�(=%&)��")8�)1�!)%?�3=*="&�%#��56%)1!)%�?��&�!)(?�&.'%/!/*?�4�%&#"8)1)%!�*�1)�

vefa gibi ahlâkî &)')%!)%�� .*/4/</4�� 1)%")4�� �"�+!�r. Nevâyî, Hayretü’l-Ebrâr

mesnevisinde yer alan bu hikâye8��&)?� (#9*#� *)�&��&)�� 6�<)*�� 1)� 8.�%�*�� -��%!)%���

4�9(#'#� 5���� �&�!)(!�� 3=*="&�%� *�1%�"#��� &�**�(� +)*")*� �8()%;� Nitekim hikâyenin

8.�/�&�*�� �)4�(!)%&)� �&�!)(!�� -�3#�� 4�-!#� *�&#�#� $)�5��� )4!)&�'�?� +=�*=� Nevâyî’nin

�&�!)(����.%(�4��*.4&/'/�/�1)�5�"#��4.*�.!&/'/�/��)!�%(�%;�

>/�3�*�4)�����)�$)%�6%�)'�?�"�%� =8%)1��)3!)1������q6;�`��jx�Matlaü’l-Envar isimli

mesnevisinin 13. hikayesinde bulunur.1 �*�4)� �*�� -)*�!&)� %)8�"!)�"�-(�%;� >�%��<�8��

3=*="&�%#��&/!�*�&#�#��.'!/�/�1/%&/'/���2 1)�3=*="&�%#��&/!�*�&#���*)�&��3�4�(#�#�

()*!�L�)((�'����&#%3.

�4�#� -)*�!&)?� )&)��4�(� 1)� (�%�3�� *.�/!/� )8)%!)%&)� &)� �)�$)%� 3�*J4)!)%� %)8�"!)�"�-(�%;�

Nizami’nin Mahzenü’l-Esrâr �&!#� ")8�)1�8��&)*�� ��/!(��� �)�<)%� 1)� 4�-!#� *�&#�K�

hikâyesi4?� $�!�"� 9�&�-�3� �!)� ��3�&K� 3�*J4)8�?� �<#� ��%"���� Hamse’sindeki Sultan

1 =*="&�%�&#-�%#&���1!��#%*)�?�&/!���%�*�&#�#��.'!/�&��)*��!)%�����+�!")8����8)4%)&)%*)��8#<�*�3�1�&���&.!�4#� /4*/4�� &�!�%;� =*="&�%?� /$�*(��� +.</'/� */-� $���)&�9� .*!�%#�#� L#%!�(#%;� �*!�%#�#� �/!"�*� �+����!)%!)&�'��&)?�+.</'/�1/%&/'/�/�56%=%;�>=4=*���%�-�-*#�!#*!��&/&�'#�#�#8#%#%�1)�9�%"�'#�#��'$#���56(=%=%;��'!/�/��1/%/!&/'/�/�&/4���&/!�*�&#���<#4!��L)%4�&�)&)%)*�3#$!��4��!�%#���5)!�%;� =*="&�%��(#�&����(!�%;�>�%�+���*�q(���*x�1)���%�*#!#+� �8()%;�U���'#�� �+����3�$��)� �!)��'$#���*�&�%�&.!&/%/%;��/!�*�&#���.'!unun3�4�(#��+���*)L�%)(�.!�%�*�4��*)�&��<��#�#�4��&���<#8#�#�/�/("�8#��+����!(#��()*!�L�)&)%;���&#�?�3=*="&�%#��6!="=�=�� .'!/�/� 5)%�� 5)(�%")4)<)'���?� �/� .!�4#�� &�� ��%� *�$�� .!&/'/�/� *��/!� )&)%� 1)� &�1�8#�&���1�$5)+�9�9�%�4#��!#%;��&�!)(�4)%�����/!/%�q>%)�&�2003: 3).2 TSMK H. 798, 38a, SB, 187, 26a (Brend 2003: 284-306).3 Rampur Raza Kütüphanesi, Persian 4101, TSMK H. 1008, 358a, Bakü Bilimler Akademisi, M-287/ 27109, 31b, SB, 187, 26b, NYMM 13.228.26 (Brend 2003: 284-306).4 >/�6%�)*!)%&)����$#!�%#?��(��)(ersburg Hermitage Müzesi, VR-100, y.19a, TSMK R. 862, y.21b, TSMK H. 773, y.17a, CBL, P.137, y.11b, NYMM, 13.228.9, y.8a, TSMK H. 761, y.13a, TSMK H. 762, y.12a, ����� ;�`ww�?�4;`��?������>;�`�{?�4;`��;�4�9%�*!�%&��56%=!=%�qU�'"���`||���```-115).

Page 178: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

152

�)!�*-�3� �!)� 4�-!#� *�&#�� 3�*J4)8�1?� �.*"���#�� Hünername’sindeki “Çelebi Sultan

�)3")&� �!)���!� +�!��!�%#� �3��%�)&)�� 4�-!#�*�&#�K�3�*J4)8�2 ?� ����/��� �!)� 4�-!#�*�&#�K�

hikâyesi3 hükümdar ile adalet �8()4)��3�!*��%�8#�&�*����'#�*/11)(!)�&�%")8�� �+#8#�&���

()%<�3� )&�!"�-� .!"�!#&#%. �.!�4#8#4!�� &�� L�%*!#� -��%!)%� (�%�L#�&��� 4�$#!��� �/� (�%$�

hikâye!)%?� L�%*!#� ")%*)$!)%&)*�� ��**�-!�%#�� %)8�"!)")� 9%.5%�"!�%#�&�� &�� 6�)"!�� 4)%�

(/("/-(/% qU�'"�� 1993: 87-116; Robinson 1993: 10).

IV. 2. 1. 2. Bahram Gur ile Yoksul Çiftçi4

Hayretü’l-Ebrâr ")8�)1�8��&)�?��j�;�4�9%�*(��<��!��&#%#!���&�')%�%)8�"?�

<)������� ��� ��.��'�#��� ��).�� �jU�� "��"� ����� ������ ����.� ������� ��� ���#���

�����'���� � ��U������� ����#�#��� "�'����� .#������� ���'���� … q>)3%�"�#�� -�%�9�

8�%3.-!/'/�&�����3(#�#��56$=�/4*/4��")4!� )&��<)�")"!)*)(���.!� 8)!&)��4#*#!"�8#� 1)�

"�$!/"!�%#��L)%4�&#4!��/4��#9�5)%)*)���4�9"�8#x

��-!#*!#��6!="&)�4)%��!�����3�>�3%�"5 ile yoksul çiftçinin hikayesidir. (Res. 76) Av ve

)'!)�<)� &=-*=�=� ��%� 3=*="&�%� .!�%�*� (��#���� >�3%�"�#�?� 4��)� �1�� +#*(#'#� ��%� 5=��

%�8(!�&#'#�4.*8/!�*64!=� �3�*�4)����*.�/8/�/�.!/-(/%/%;6 �)8�"&)�>�3%�"�Q/%���-#�&��

&�!�"!�� (�<#� �!)� */!=�)���� 4��#�&�*�� �'�<#�� �!(#�&�� ��'&�-� */%"/-� &��!)�mektedir.

�)8"��� �/!/�&/'/� 8�4L�&�*�� ")(�)� 56%)� �*-�"� 1�*(�&�%;� ��!)8�4!)� ��%!�*()� 4�-�4���

yoksul köylü, elinde su testisi ve kuru ekmekle Bahram’a hizmet eder. Köylünün evi

")(�)� 56%)� 4#*#*� &6*=*?� 1�%��)� 1)� &�"#� &�� */-!�%�� 4/1�&#%;� �)8�"&)� �!(#�� 4�!&#$!#�

56*4=$=�&)���%�*/-�/+�%*)���)(�"!)��%;�1���)(%�L#�*/%/�.(!�%!��+)1%�!�&�%;�U�L(+���)&)��

bu denli 4.*8/!�.!&/'/�/�8.%���>�3%�"��?���3�#���&�"!�%#�#��1)%&�'��$�%�%!�%#���!�(#%�

1)� &)'�%")������ 8/4/�/�� *)8�!")8�� �!)� (�%!�&�� +�!#-�"�$� &/%/"�� 5)!&�'���?� +�+)*� 1e

�'�+!�%#�#��*/%/&/'/�/?�=%=���!�"�&#'#�#�864!)%;�>/�/��=$)%��)���3�3=*="&�%!#'#�&���

1 BL Add. 18113, 85a (Robinson 1993: 10).2 ����� ;�`j��?�`�`��qU�'"���`||���``{x;3 ����� ;�`j��?�`j���qU�'"���`||���``{x;4 H. 802, 45b: LIX/ 5-295 Bahram Gur, `j;���8����3=*="&�%#&#%;��;���$&5�%&����.'!/&/%;���w��!)������%�8#�&��3=*="�8=%"=-(=%;��%��� )&)��4�(� 1)� 8���(#�&�� 9.9=!)%� ��%� 3=*="&�%� .!��� >�3%�"��� �Q/%K� q4����� )-)'�x� !�*��#� �1��&=-*=�!='=�&)�� 1)� 8)%(� *�%�*()%��&)�� &.!�4#� 1)%�!"�-(�%;� >�3%�"� Q/%�/�� 3�*�4)!)%�� ��-(�� W�%&)18���)3��")8�?���$�"������� )L(��)4*)%��?�"�%� =8%)1���� �-(�>)3�-(���1)� �(�L������ )L(���3$�%�#��.!"�*�=$)%)� ��%� +.*� ")8�)1�4)� *.�/� .!"/-(/%;� �=$�*� 1)� )'!)�<)4)� 8.�� &)%)<)� &=-*=�� .!��� >�3%�"�#��%�1�4)(!)%)� 56%)� 6!="=� &)?� 4����� )-)'���� *.1�!�%*)�� "�'�%��#�� �+��&)� *�4�.!"�8#4!�� 5)%+)*!)-"�-(�%�(Klima 1989, III: 518; Hanaway 1989: 519). 6 Öykünün tümünün özeti için bkz. Ekler I. s. 246

Page 179: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

153

/(��#9?� �&�"!�%#��� 8/� 1)%�!")8�� �+��� �%*!�%#�� 4�9#!"�8#�#� �/4/%/%;� �)8�"&)� &)�

&)'�%")�&)���*��4.!�8/��*(#'#?�5)+(�'��4)%&)*��+�+)*�1)��'�+!�%#�4)-�!!)�&�%&�'��56%=!=%;�

Nevâyî �/� 3�*�4)4�� ��!�((#*(��� 8.�%�?� =8)4��� >�4*�%�� $�"��#�&�� 3�!*#�� �/� (=%&)��

.!�4!�%� 4�-�"�&#'#�#?� �/� 4=$&)�� &)� -�3#�� �&�!)(��&)�� 1)� 46�)(�"��&)�� ")"�/��

*�!&#*!�%#�#���!�(#%;�>/�/��&)1�"#��+���&/��)&)%;�

�;��;�`;��;�W)%3�&��!)�Q=!��%�#���-%)(��)<!�8�1

(�)�#�$������ ")8�)1�8��&)�4)%��!���{{�;�4�9%�*(��<��!��&#%#!���3�*�4)?

<�)��� ������ ���� ���� ���� �.��� ����."�� '����� ��#���� �^���#�� ����� ���� � '$��

�����'������^���'$�-�")�������&�'����^���#��)�����(�)�#�����0$�-nârî kasr meyli

������… (Bahar %=$5�%#�#���)L)8�4!)�!�!)��()-����4�%�(#9�5.�<��9)%&)8�����+(#'#�&���)!*��

!�!)� 1)� 5=!� 4�9%�*!�%#�#� +)")���� 5=!4���*!�%#� ��-#��� 8�+(#'#�&�� �*���#�� W)%3�&� �!)�

Gül-�J%#��*�8%#���")4!�x

��-!#*!#��6!="&)&�%2. W)%3�&?�*)�&�8�� �+�����3�%�")18�"�����4�-��&#'#�4)%&)�4�9(#%#!���

*6-*()?� Q=!��%� �!)� ��%!�*() �-%)(� ")<!�8��&)� (�81�%� )&�!�%� (Res. 78). >�-#�&�� 8�%#'#� �!)�

��'&�-� */%"/-� W)%3�&��� Q=!��%� *J8)� �+��&)� �+*�� 8/��%;� �)(��&)� 5=�)-��� 9�%!�&#'#?�

*/-!�%#�� <#1#!&�-(#'#?� ")41)!)%&)�� !�".�� 1)� 9.%(�*�!#�?� �+)<)*!)%&)�� -�%��#�� �*%�"�

)&�!&�'�?� -�%*#� 1)� (=%*=!)%��� 864!)�&�'�?� ��8��&�� 5�"� 1)� 8#*#�(#� �#%�*"�4��� �)-)!�� ��%�

�-%)(� ")<!�8�� �)(�"�� 1�%&#%;� �!(#�� 4�!&#$!#� 56*4=$=�)� /$����� ��3�%� &�!!#� �'�+!�%?�

3�$")(!�!)%��� 5)(�%&�'�� 9.%(�*�!� (���*!�%#?� 8�*�!)%��� � 8/�&/'/� -�%�9!�%� 1) 8.!� *6-)&)*��

"=$�84)�!)%� &.'%/&��� ")(��&)� ��!�(#!&#'#� 5���� �)(�"!)�"�-(�%;� �)(�)� 56%)� W)%3�&� �/�

*�8#%&�� =+� �4� �.4/�<�� *�!�%�*� $)1*� 1)� 8)L�� )4!)"�-(�%;� ��3�)� (�9�*� ��%� �-%)(� ")<!�8��

�)(�"�&�%;���**�-�%)8�"��+����4%#!����.-!/'/��=$)%��&)*���)4�(!)%��%)8�"!)"�-(�%;3

�;��;�`;���;�W)%3�&�#�� #$#%�#���4�%)(�(")8�4

75a. yapraktaki resimde,

1 H. 802, 66a: XVII/ 88-101.2 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;���{3 �)8"����!(#�&�*���)4�(!)%&)�$)1*�1)�8)L���+��&)�5)+)��=+��4#��8.�/�&��4�9%�*!�%#��&6*=!")8�?��%&#�&���*�%�4�'"�4����-!�4#9�*#-#��5)!")8����!�(#!"#-(#%;�4 H. 802, 75a: XXIV/ 10-25.

Page 180: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

154

(�)�#%���� �����.� .�'�� .�������� �^��'�� ���� ��'���� )����-&� ^&�� .�'���#�������������

merg-zâr-�� �)#��#�� �U�� �$����.�#��� ��-��U� ���'���²qW)%3�&�#�� �.*%�(� &�'#�#�

(#!8#"#�#� �+"�*� �+��� �$")&�9� 3�41��� 5���� +)-")� )(%�L#�&�*�� 4)-�!�*()� #$#%� �!)�

*.�/-"�8#�&���&.!�4#�5)�+!)-")8�?�L)%�3!�"�8#x

��-!#*!#� �6!="&)*�� 3�*�4)� <��!��&#%#!#%1;� �)8�"&)� W)%3�&�#�?� #$#%�#�2 nasihatlerini

&��!)&�'������)(�"!)�"�-(�%;(Res. 108) Resmi��=$)%��&)*���)4�(!)%&)�&)��)!�%(�!&�'��5����

W)%3�&?� �.*%�(� ��'#���� 5)!�%?� �(#�#� ��'!�%� 1)� 8/� �+��&)� q&)%)&)x� 5/8=!� �!&#*(��� 8.�%��

4)-�!� )!��8)3 5�4)�� �3(�4�%� #$#%�#� 56%=%?� �)-)!)��%;� ��4)(���� ��!�((#*(��� 8.�%�� #$#%�#�

&��!)%;� ��!�3!��"#-(#%� +=�*=� (#!8#"!#� 1�&�&)�� 5)+")&)�� 3�8�%�� 1�%�"�4�<�'#�#� ��!�%;�

#$#%��8)�W)%3�&����/�/���8#!���-�%�<�'#�#���!�(#%;���**�-?�W)%3�&�#�� #$#%�#��/!"�8#4!��

%�3�(!�"�8#�#� 1)� #$#%�#�� &�� �/� �-��� ()3!�*)8���� ��!")8��&)�� &.!�4#� ()&�%5��!�'����

fig=%!)%��� 4=$!)%��)� 4��8#(#%;� �)*Jn �)4�(!)%&)*�� 5���� (�8�%!��"#-(#%;� �*�4)&)� .!�4#��

5)+(�'�� 4)%� �.*%�(� ��'#�&#%;� >/� 4=$&)����**�-� &�'#� �4%#�(#!#� �)(�"!)%;� (%�L� *�4�!�%!��

+)1%�!"�-?�&�'�*)+�!)%��1)��8!��!�%�*�4�!�%#���%�8#���4)%!)-(�%�!"�-(�%;

�;��;�`;�j;���%������W)%3�&�#���4�%)(�4

86b. yapraktaki resimde,

(�)�#%���� .�&��� .�&���������������������� .�'���'��'�����������'�����#����������

�&�.���� � �"��&� .�'#��� ."�"%� ���'��� #��� ��� ��)-�� belâser-��.�'�� ��.���²qW)%3�&#��

��!(�8#�#��(�-#�9�%+��9�%+��)(")8�4!)�(�'���'%#���*�1�*�1�8�!&#'#�8)8����%������&/4"�8#�1)�

5=�)-���(�'&���&.'/-/�5����.���-��)!�8#�1�*(��)�4)(�-")8�x

��-!#*!#� �6!="&)� 4)%� �!��?� >I8=(��� ��'#��&�5 ��%������ W)%3�&�#� $�4�%)(� )(")8�� *.�/8/�

<��!��&#%#!#%6 (Res. 109). ��%��� ��-#�&��&�!�"!�� (�<#4!�� �(#�Q=%58�%�#�� =$)%��&)� 56rülür.

1 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;����2 #$#%?�%�1�4)(!)%)�56%)�6!="8=$!=*�8/4/�/��+)%)*�q��-#�3�4�(x�3�4�((��*�!"�4#���-�%#9�&�%&��*�!��!�%#��4�%&#"#���*.-(/'/�������#!���*/(8�!���%�*�-��.!�%�*�(��#�#%; Özellikle Kuran’da Kehf suresindeki hikayesi �!)�()**)�1)�(�8�11/L�)&)��4�(#�&����%�+.*�8)"�.!=�4=*!)�"�-(�%�q�6*)!��www���{`-62).3 �I1J��-��%��&)� #$#%�#��4=*!)�&�'��8�"5)!)%&)����%��&)���4)-�!�%)�*K(�%;�>/�4=$&)���8!�"�(�81�%�8���(#�&�� #$#%�5)�)!!�*!) 4)-�!�)!��8)!)%��+��&)��)(�"!)��%;�4 H. 802, 86b: XXXI/ 91-106.5 >I8=(��� ��'#?� W)%3�&�#�� 8)15�!�8�� ��%��� �+��� �)%"��-�3� <�1�%#�&�� &)!&�'�� &�'&#%� q�)1)!!�.'!/� �� �www��110).6 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;����

Page 181: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

155

��4�!�%#�� =$)%��&)*�� W)%3�&?� ��-#�&�� 4�9%�*� ��+�"��&)*�� ��-!#'#, )!��&)� *�$"�8#1 ile

��%���)���*�%;��)(��&)?�W)%3�&�#�?���%������5=$)!!�'��&)��)(*�!)�)%)*�8/�4.!!�%#�#��+(#'#�

4)%&)*�� *�4�4�� .�/�� 3)4*)!���� &6�)"��� 3)4*)!(#%�-!�%#�&��� &�3�� �=4=*� ��%� 8anat ile

4�9(#'#� ��!�(#!#%;� !��&)*�� gürz �!)� 1/%/-/�&��?� (.9%�'#�� \��$�U� ��1� azametine

�=%=�&='=� �)!�%(�!�%;� ��**�-?� %)8�"&)� W)%3�&�#�� 3)4*)!(#%�-� 46�=�=� 1/%5/!�4�<�*� ��%�

�)(�"!)")��+��)�5�%")$;���3�)�8�&)���%���!�(#"!��1)%�!"�-?��4%#�(#!�%&���*�+#!"#-(#r.2

>/� 3�*�4)���?� � �8!�"� )&)��4�(#�&�� 8#*!#*!�� *.�/� )&�!&�'�� 56%=!=%;� � ��8��I

3=*="&�%!�%#�&��� � =8%)1-i Perviz’in (596-{��x� (�%�3�� *�-�!�'�� 1)� *�%�*()%�� )(%�L#�&��

6%=!)�� 3�*�4)!)%��?� $�"��!�� (�%�3�� 5)%+)*!�*!)%��&)�� 8#4%#!�%�*� &)8(��!�-(#%#!&#'#?�

)(%�L#�&�*��*�%�*()%!)%���&)���-!#���-#���&�')%�3�*�4)!)%)�*.�/�)&�!&�'��56%=!=%;� =8%)1�

�!)���%������3�*�4)8��&)�4)%��!����W)%3�&�*�%�*()%���+���&)�+)-�(!��*�4��*!�%��56%)?��/L)�

-)3%��&)*�� �1)%��*� *6-*=�=� 4�9��� 4����<#� ��%� -)3�%&)�� 5)!)�� "�"�%� ���(.8� �;�

Sinimma%�.!&/'/�6�)�8=%=!=%;�3

IV. 2. 1. 6. Mihin Banu ile W)%3�&�#���-%)(��)<!�8�

92b. yapraktaki resimde,

!�)��� <���� ���� �����%���� (�)�#��� �����-hârâ kemeri itegidin dâmen-gîr bolup visâl

�.����^��)��)�����#�.��"U���#��^����)���������U����.�)�����e hulleleri üzre meclis

tüzetmekleri ve on fende on sâhib-�������U�������&��-i kâmile alar ta’rîfidin…(Mihin

>��/��!)���%������W)%3�&�#��4%#!#*�(�-#�*)")%�����)()'��&)��-�*�4)(+��.!/9�*�1/-"�k için

atlas gökyüzünün hareminde dokuz perde içinde gizleyip ziyafet ipek ve cennet

)!��8)!)%�4!)�")<!�8�&=$)�!)")!)%��1)�.����!�"&)�.��3=�)%!��*#$�(�%�L��&)�²�x

��-!#*!#��6!="&)*�4 Ferhad ile Mihin Banu’nun �-%)(�")<!�8��<��!��&#%#!#%5. (Res. 110)

W)%3�&?� *)�&�8��)� ��3��� >��/� (�%�L#�&��� 3�$#%!����� $�4�L)(()?� 3�!#�#�� =$)%��)� ��'&�-�

1 �)(��&)� W)%3�&�#�� *�$"�8#?� 6�<)� balta, sonra keser .!�%�*�5)+")*()&�%;� �((����%������ (�-��3)4*)!����yaparken, bu keseri gürz’e benzetiliyor.2 Metinde belirtilen, Kasr-#���%���1)�(�-��.4/!"/-�(�81�%!)%��!)��!5�!���4%#�(#!#���!5�?� ;��|j?�||�;�4�9%�*(�*��%)8�"��+#*!��#%*)��1)%�!)<)*(�%;���3 ��%�3��*�4��*!�%&��W)%3�&�*�%�*()%���!)��!5�!��*)8�����!5�!)%��/!/�"�$;� �"&/!!�3��/8(�L�?����)%�?�����=!�W�*�3?���$1����5����(�%�3+��1)�<.'%�L4�<#!�%?�W)%3�&�#����%���)��-#*�.!&/'/�1)���-��(��-!)%��&)����!�&#'#�1)�(�-��-+�!�'��&)�8���(*J%�.!&/'/�*.�/8/�&a hem fikirdirler. 4 TSMK H. 802, 92b: XXXV/ 145-160.5 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;����

Page 182: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

156

*/%�%�*� .(/%"/-?� 8�*����� 3)�=$� 8/�&/'/� -�%��#� �!"�*(�&#%;� >�3+)&)*�� �/� �-%)(�

")<!�8��&)?�"=$�84)�!)%?�8�*�!)%�1)�3�$")(*�%!�%�$�4�L)(���$)�5���1)�)'!)�<)!��5)+(�'����

1/%5/!�%� ��+�"&)� �)(�"!)�"�-(�%;� ���#�&�� .(/%��� ��3��� >��/?� ��%�$&��� ��%in’in

5)!")8��)��$���1)%)<)*�1)� �*��8)15�!����%��%����56%=�<)���4#!�<�*(#%;��)(��&)��/��6!="�

��!�(#!"�8#��� %�'")�?� ��**�-� %)8�"&)� �4%#�(#!�%#� <��!��&#%"�"#-(#%;� ���)� ")(��&)�

5)+)��.��5=$)!�*#$#�?� �+��"=<)13)%!)%!)�&.!/�()98�!)%!)�$�4�L)()�5)!�9?�)(%�L��!�! ve inci

8�+"�!�%#?���%������W)%3�&�#��*�%-#8#���5)+�9�*�&)3�*�!&#%"�8#�1)� �+")8��56%8)!�.!�%�*�

�L�&)� )&�!")"�-(�%;� ��**�-?� &�3�� 5)�)!� ��%� ��!�(#"!�� �+*�� -�-)!)%���� (�-#4��� 1)� 8/����

3�$")(*�%!�%#��)(�"!)")4�� ()%<�3�)("�-(�%;�W)%3�&��!)���3���>��/��/�1 ��-#�&��.�!�%#��

8.4!/!/'/�/�*��#(!�%<�8#���&�!�"!��(�+?�3�$")(*�%!�%&���8)�8�%#*�1)�+)-�(!��(�9()���-!#*!�%�

görülür.

�;��;�`;��;� =8%)1����W)%3�&�#���*�!�("�8#2

99a. yapraktaki resimde,

$����"�'����������� .$&$��#��#�����������"�'��� �'��'����\��������"�'����

��� #��� "��� �'��'�� ���%����� #��'�� ���'��� � ^���'���� (�)�#� .�&��

����"�^�#��²q =8%)1����*/%5��#�4��#�<��&)1%��&)�4��)���%�*/%5���+)1�%")8��1)�%")���

*/%5��#�#��*�!)�&/1�%#�5���� =8%)1�4�9(#'#�*�!)����&)1%��)�5�%")8��1)�.%&/�/��W)%3�&#�

(�-#�#��*.%*/8/�&���²x

��-!#*!#��6!="&)*�� =8%)1����W)%3�&�#�)8�%��!"�8#� 8�3�)8��<��!��&#%#!"#-(#%3 (Res. 74).

�)8�"&)�3�*�4)����=+��4%#��6!="=��)(�"!)�"�-(�%;��%*��9!��&��%")��*�!)8��56%=!=%;�

��!)���� 6�=�&)� 3�!)4!)� ��4#!(#!��� W)%3�&?� =8%)1���� �8*)%!)%� (�%�L#�&��� )!� 1)�

�4�*!�%#�&��� ��'!���%�*� *�%�%5J3�� 56(=%=!")*()&�%;� ��&)*�� �8*)%?� W)%3�&�#�� &�'!�%#�

&)!&�'��*�$"�8#�#�."$/�&��(�-#%;��.!�=8(�*6-)&)��8)�W)%3�&�#?�*�!)4��8�1/�/%*)��)(*�8�$�

3�!)� 5)(�%")8�� �+��� =8%)1� (�%�L#�&��� 56%)1!)�&�%�!)�� ")<�/�� q�-*#�&��� &)!�%"�-x�

*#!#'#���5�%"�-��&�"�56%=!=%;�W)%3�&�#���4#!(#<#��!�+�8)%9(�'��+�+)*!)�)(*�8�$�3�!)�5)(�%)��

�/��&�"?�W)%3�&�#��)��4�*#���%*�&�-#���9/%�(�%�L#�&�����-#�(�-!��)$�!)%)*�6!&=%=!=%*)��

�)(�"!)��%;� ��9/%� ()9)���� �%&#�&��?� )!!)%�� =$)%��&)� *�!&#%&#'#� *�4�� 9�%+�8#�#� �&�"#��

1 ��%��� �!)� ��3��� >��/��/�� 56%8)!!)-(�%�!")8�� L�%*!#� .!"�&#'#�&��� *�"�� 4�4#"!�%&�� �/� 8�3�)� ��%��� �!)�W)%3�&�#���-%)(�")<!�8��.!�%�*�5)+)%;2 TSMK H. 802, 99a: XL/ 96-107. 3 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;����

Page 183: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

157

*��!�%��+��&)�*�!�����-#����("�*(�&#%;��)8�"&)��)(�"!)�)��8.���6!="��8)�%)8"���&�')%�

4�%#8#�#�*�9!�%;� =*="&�%�1)� �!)%��5)!)���8*)%!)%���+�&#%!�%#�#���/!/�&/'/��/�*#8#"&�?�

��'&�-� */%"/-� .(/%��� =8%)1?� �*�� �8*)%��� 5)(�%&�'�� 3��)%�� &��!)%;� �8*)%!)%� W)%3�&�#��

(/(8�*� )&�!&�'���� 3)"� )!� *.!� 3�%)*)(!)%�4!)� ��!�("�*(�� 3)"� &)� ()9)���� 5)%�8���� �-�%)(�

)(")*()&�%;� U�&#%!�%&�� �/!/���� &�')%� �8*)%!)%&)� .!�4#�� 3)4)<��#�#� ��%!�*()� 9�4!�-#%�

��+�"&)� 568()%�!�%;� =8%)1���� 4��#�&�*�� ��%� .*+/� 1)� 3�$")(*�%� �!)� +�&#%!�%#�� �%�8#�&��

&/%��� &�')%� L�5=%� 3�%�<��&)*�!)%��� ��-!#'#� �)4�$� 8�%#*(#%;� W)%3�&�#�� ��-!#'#� �8)� 4)%)�

&=-"=-(=%;�

�)(��&)� .%&/� *�%�%5J3#�&�*�� �8*)%!)%��� W)%3�&�#�� (/(8�*� )&�!&�'�� 3��)%���� �!"�8#�

=$)%��)?�*�"�!)%�����W)%3�&�#�*#!#+(���5)+�%")*��8()&�'�?�*�"�!)%�������-#�#�561&)8��&)��

�4#%"�*� �8()&�'�� ��!�(#!#%;� ��%� �3")&� ���� �8*)�&)%?� �/� ��#� +�&#%!�%#�#�� 6�=�&)�

��%��%!)%�4!)� 3�%�%)(!)� *.�/-��� �8*)%!)%��� "�"�*� 1)� 3�%)*)(!)%��)� 4��8#("#-(#%;� ���)�

")(��&)���9/%�W)%3�&�#�<��8#$�4)%&)�4�(�%*)��56%=�<)�.�/ 6!&=�$���)&�9?�3�!)*�%��&�"#�

6!&=%")*� �+��� 4��#��� 4�*!�-(#'#� ��!�(#!#%;� �*�4)���� �/� �6!="=� &)� ��**�-� (�%�L#�&���

<��!��&#%#!"#-?���9/%��&�"#�6!&=%=%*)���)(�"!)�"�-(�%;���%��3")&������8*)�&)%�burada

W)%3�&�#��)8�%�)&�!")�3�*�4)8����"="*=��.!&/'/�*�&�%�+.*��4%#�(#4!��1)%")*� �8()&�'��

56$!)��%;��**�-?�*�(�9� %)8�"!)")� 46�()"!)%���%�8#�&����&�%�.!�%�*�56%=!)���4�#�.!�4#��

L�%*!#���!�%#�#��4�#�%)8�"8)!�")*J�#���+��&)��)(�"!)4)%)*�6$5=����%��*.�.5%�L�*�4.%/"�

.%(�4��*.4"/-(/%;

�;��;�`;��;�W)%3�&��!)���-!#���&#�1

111a. yapraktaki resimde,

Zâl-�������������(�)�#-�$&-i hûn-hâreniñ tiyg-��U������.�U��.���(�)�#���.�����'�U�

�.���� #�'��� ve (�)�%���� �j���� )����� "��#� �$���#��� ���� ���'���� � ��� ����

���&����'�#��� ���)����'��… q �!)*J%� 4�-!#�#�� �)!*��W)%3�&#�öldüren kan dökücünün

*#!#<#�#�� &�!���� *)8*��!)-(�%�9� W)%3�&�#�� 6!&=%=!")8���� *�%#-(#%"�8#� 1)²� 1)� W)%3�&�#��

6"=%��(#�1=</(�"=!*=�&)���4%#!"�8#�1)�.��4%#!#*�9)%�-��!#'#�&���)<)!��(#��²�x

��-!#*!#� �6!="!)%&)� �/!/���� 4�-!#� *�&#�#�� W)%3�&�#� *��&#%�%�*� 6!="=�)� 8)�)9� .!"�8#�

sahnesi can!��&#%#!"#-(#%1 (Res. 111). �)8�"&)?� =8%)1���� W)%3�&�#� *��&#%"�8#� �+���

1 TSMK H. 802, 111a: XLVIII/ 75-85; XLIX/ 1-5.

Page 184: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

158

56%)1!)�&�%&�'��4�-!#�*�&#�?�&�'��W)%3�&�#��4��#���5)!�9�+6")!)%)*�.�/�!��*.�/-/%*)��

�)(�"!)�"�-(�%;���&#��W)%3�&��?�%")��&)�5=1)���+��&)�4�-�%*)�� =8%)1���?�.rdusuyla

*�!)4��*/-�((#'#�#?� ��<�*� =8%)1� �!)���3���>��/��/����!�-�%�*�3)%�5=�� �+*��")<!�8!)%��

*/%&/*!�%#�#?� 3)%*)8��� 3/$/%/�/�� *�+(#'#�#?� ��%������ &)� =8%)1�!)� )1!)�")")*� �+���

<��#���*#4&#'#�#���!�(#%;�

W)%3�&� -�-*#�!#*!�� �*�� )!���� 4/*�%#� &.'%/� �+"#-� ��!�(#!��!�%#� &��!)")*()&�%;� � ��'!#*�

�!��&�� <)4!��!�%� 1)� &�'� *)+�!)%�� 56%=!=%;� �)(��&)� W)%3�&?� 4�-!#� *�&#��� ��4)(����� <���

�!"�*8�� �/�/� ��-�%&#'#�#� 1)� .�/� 4�!�#$� �#%�*"�8#�#� 864!)4�9� �3� +)*)%)*� *)�&����

*�4�!�%&����-�'#��(�%;���**�-?��/�8�4L�&��4)%��!���")(��&) ��!�(#!���W)%3�&�#��*)�&����

*�4�!�%&��� �("�� 8�3�)8�� 4)%��)� � 4�-!#� *�&#�#� &��!)&�'�� 8�3�)4�� %)8")("�-(�%;� %*)��

6%�)*!)%&)�� ��%��&)� 3�*�4)?� =8!/9� L�%*!�%#� ��%� 4���� �)�$)%� ��+�"&)� <��!��&#%#!"#-(#%2.

��-!#� *�&#�� 4��)� +6")!"�-?� W)%3�&��� /4&/%&/'/� 3�*�4)4�� ��!�(#%*)�� W)%3�&� �8)�

&/4&/*!�%#� *�%-#8#�&�� )!!)%���� �*�� 4���� �+"#-?� 8�%8#!"#-� ��%� 1�$�4)(()� �)(�"!)�"�-(�%;�

Resmin üzerinde,

0���U�'�������#����#�������)��

Ölüg tendin ni istersin yana hay

5j�$���������^�#���.��'�����#�

!����jU���)�.��'�����'�����#��3

�)4�(!)%�� �/!/�/%;� ���)� W)%3�&�#�� �%*�8#�&�� %)8")&�!)�� &�'� *)+�8�� &)� �/%�&�� 56%=!=%;�

��!�#$� 3)%� $�"��� 4��#�&�� �/!/���� *�$"�� 1)� �-� �!)(!)%�?� ;� �w�� ```�;� 4�9%�*(�*��

%)8�"&)��)(�"!)�")"�-(�%;�

�;��;�`;�|;�W)%3�&��!)���%�������!="=4

117a. yapraktaki resimde,

5"��&��� &����-'��� �%����'�� ������ ���� �"�'���#��� ^����'��#�� �)��� ����#� �������

U�����^����'��… ve �����%����(�)�#���&��#���������'����!�)���<����#�'�����-&�����

�����²qQ=�)-�� -�L�*� %)�5�� 4�-�4#-!�%�� 8�!#9� L)!)*� */%5��#�&���+#*�%&#'#�&�� �/!/(� 5����

1 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;���|2 Oxford, Bodleian Library, Eliot 408, 66a, Herat , 1485 3 ')%�3)&)L���<����!"�*8���!&#�?�(�"�"��6!=�()�&)� �)��8()%8���4��)�1�3´�Q6�=!�*��#�#��+")4)�&.4�-�"&����)���*)�&��8#*#�(#"��+��&)��#%�*�-�"&�;4 TSMK H. 802, 117b: LI/ 135-150; LII/ 1-2.

Page 185: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

159

öm%=�� �+#!"�8#� � � 1)���%������W)%3�&��-*#�&�� <��� 1)%")8�4!)���3��� >��/��/��&�� <��#�

(�(!#�*#!#9²x

��-!#*!#��6!="&)�4)%��!���W)%3�&�#��6!="=4!)�4#*#!�����%������*)�&����6ldürmesi sahnesi

<��!��&#%#!#%1. �)8�"&)���-#�&��(�<#4!����%��?�W)%3�&�#��(��/(/�=$)%��&)�<an verir. Mihin

>��/�&���3)!�!!�*��8()&�*()��8.�%��*6-*=���+��&)*��.&�4��W)%3�&�#��4��#���5�%)����%��?�

5=!�4���*!#�8)15�!�8����/4/&/'/�/�56%=�<)�.���4�(�*��%*�&�-#�.!"�*��8()%��1)�4=$�4=$)�

."/$� ."/$�� *.4/9� */<�*!�-�%�*� /4*/4�� &�!�%;2 Bu sayfada yer alan metnin son

�)4�(!)%��&)?� �/� )1��� "�()"� )1�� .!&/'/?� .&�4�� 5�%)�!)%��� �'#(!�%� 4�*(#*!�%#� ��!�(#!#%;�

W)%3�&�#�� (��utu üz)%��&)� <��� 1)%)�� ��%����� 1)� .�!�%#�� 6!=!)%��)� �'!�4��� *�&#�!�%#�

betimler*)�� ��%� �3")&� ���� �8*)�&)%� �/� �)4�(!)%&)�� 4.!�� +#*"#-� .!���!�%;� ��&#�lar

*)&)%!)� ��-6%(=!)%���� +#*�%"#-!�%?� 8�+!�%#�#� 4.!�%�*� 1)� )!��8)!)%���� 4#%(�%�*� �<#!�%#�#�

568()%�%!)%;��.!&�*����3���>��/?�*)&)%��&)���4�*(��&/%�"�$���%���+�"&)�4)%)�4#'#!"#-?�

&�')%!)%��.�/�()8)!!��)&)%*)���)(�"!)�"�-(�%;�

IV. 2. 1. 10. Leyla ile Mecnun�/��Q=!�>�3+)8��&)�>/!/-"�8#3

134a. yapraktaki resim,  ����$�!���� mesnevisinde yer alan ,

<�)�������&����������������������$�������������^��'������".���#����)���

�$&����#�� ��)U�� ��)U�� .$&��� … (Bahar hizmetlisinin nefes nefes esen rüzgârlar

=L!)")8�4!)�!�!)����+#%�8#�#��4&#�!�((#'#�&��1)��/!/(�3.**���$#�������&=-")8�²�x

��-!#*!#� �6!="&)*�� � �)4!�� �!)� �)<�/��/�� �/!/-"�8#� 8�3�)8���� <��!��&#%#%4. (Res. 77)

Q=!� ��3+)8��)� 5�%)�� �)4!�?� &�*)�� �+��&)� ��!)4)�� �=!�=!=� q��48x� 56%=%;� Q�"!#� ��48�

yak�8#�#� 5=!� 5���� 9�%+�!�"#-?� ��!)4)%)*� �'!�%*)�� �)4!�� 4)(�-�%;�Q6�!=�&)� #$&#%��#� .!���

��48�.�/�56%=�<)���4#!#%;��)8�"&)��)4!���)<�/��/��*�%-#8#�&���4�*(��&/%/%;�>�%�)!�4!)�

56'8=�=�(/(�%;��)<�/���8)�."$/�&�*��-�!#���8�%#!"#-��<#��+��&)��)4!��4����*"�*(�&#%;�

N�**�-���3+)4��+�+)*!)%!)�8=8!)"�-(�%;���'�=8(�*6-)&)���8�"�*!#�*=+=*���%�*�")%�4)5,

�!(#�&�� &�� *=+=*� ��%� 3�1/$� 56%=!=%;� �.!� �!(� *6-)&)� �8)� �*�� ��8�"�*!#� L#8*�4)!�� ��%�

1 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;���|2 �)(��&)*���/4*/&���*�8#(�6!="&=%;�3 TSMK H. 802, 134a: XII/ 862-893.4 Ö4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;��jw5 Prof. Dr. Nurhan Atasoy, ���)^�� [������� 5$�.$�$�#� <�)^� � ?�^� �&!#� *�(��#�&�� 4/*�%#&����38)&�!)��"�"�%��4�9#��+����*=+=*���%�*/!)�*6-*=K�(��#"!�"�8#�4�9"#-(#%;�>�3+)�*6-*!)%����?�+)1%)&)*��"��$�%��#��&�3���4� �$!)�)��!")8���+���)��/45/��4)%�8)+�!)%)*�*.�/!&/'/�/�1)�$)"��&)����%*�+���8�"�*�4=*8)!(�!&�'�����)!�%(�%�q�(�8.4��ww�����x;��

Page 186: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

160

3�1/$&��� 8/!�%� L#-*#%#%;� � �*�� 3�1/$/� ��'!�4��� *=+=*� ��%� � &)%)� 56%=!=%;� ��48�#��

mektepteki betimi haricinde Mecnun olmadan önceki halini gösteren sahnelere pek

rastlanmaz.

�;��;�`;�``;��)4!���!)��)1L)!��������!)!)%�������1�-#1

145b. yapraktaki resimde,

���%����  ���� ')���� !����� ���#�� �����'� .��.��� $^$�� ')�� #��� �jU��� ��U��

silkig�.��.��� �����.���'������'����������jU�')����"&�.��²q�)1L)!�����)4!���#��

<)13)%���� �)<�/��/�� ��<�� &�$�8��)� &�$")8�� �+��� "=<)13)%� 5���� 86$!)%�� ��$#"� &�$�8��)�

+)*�9��)4!��4#��(�8#���56�&)%")8��1)�.�/��86$�"=<)13)%����/L�!�4#9²x

��-!#*!#��6!="&)*���)1L)!����.%&/8/��!)��)4!���#��*���!)8�����8�1�-#�<��!��&#%#!"#-(#%2.

(Res. 112x� �)8�"&)� *��!#� ��%� 8�1�-� 8�3�)8�� 56%=!=%;� �)9)���� 5)%�8��&)� �8*)%!)%�

�.%�$��!�%� +�!"�*(�?� 8��<�*!�%#�#� (�-#"�*(�&#%;��)1L)!?� %)8"��� 8�'�=8(� *6-)8��&)� �!(#��

4�!&#$!#� $#%3#4!�� �(#�#�� =$)%��&)&�%;� �8*)%�� .��� +)(%3 (/("�*(�&#%;� �8*)%!)%�� �)4!���#��

*���!)8�����.$5/���/'%�("#-?� *.1�!�"�*(�&#%;�>)4�(!)%&)��)1L)!����.%&/8/�/��&�'#�8�L�

(/(/9?� 8�%3.-� &)1)!)%� 5���� *69=*� 8�+(#'#?� �<#"�8#$� �8*)%!)%��� *��� &6*")*� �+���

��%��%!)%��)�6L*)4!)�4)(�-")!)%�?��8*)%!)%�����3�%&��4�'���4�'"/%�5����&=-"��#��=$)%��)�

.*� 4�'&#%"�!�%#?� *#!#+!�� ��8��!�%#� 3)!�*� )((�*!)%�?� �!(#�&�*�� �)4�(!)%&)� ��8#!� *�� ()"�$!�*�

�+���8�+�*)8�!�%8)��8*)%!)%���&)�3�!*#�4.*�)(")*��+���*#!#+�+)*�9���-�*)8(�'�?�.*!�%#��*/-�

5���� /+/9� &=-"��#�� <��#�#� ()���&)�� �!&#'#?� 8�1�-� �%�+!�%#�#�� 3)%� (�%�L�� 6!&=%")*� �+���

*#1#!<#"�8�+"�!�%#���!�(#!"#-(#%;���**�-�8�3�)4��")(�)�/45/���)(�"!)"�-(�%;�

�*�4)!)%&)*�� 8�1�-� 8�3�)!)%����� )�� 6�)"!�� 6$)!!�'�?� 8�3�)4�� "="*=�� .!&/'/�<��

�4%#�(#!#�<��!��&#%"�*(#%;���$#!#�.!�%�*�.%(�*���%�*�!#���56%)���!�(#!���8�1�-�8�3�)!)%��&)�

&�')%���%��"�+�.*/4/</4��.�3)4)<���1)�*.%*/4/��3�88)((�%)��!")*(�%;���$�"�������)4!��

�!)� �)<�/�� ")8�)1�8��&)� &)� 8�3�)� �)�$)%� ��+�"&)� ��!�(#!#%;4 >/� �)4�(!)%��� 4)%� �!&#'#�

1 TSMK H. 802, 145b: XXII/ 1839-1853. 2 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;��jw-513 U)(%� 3=*="&�%�� (/(/!��� 5=�)-!�*(�%� q�4%#�(#!#� ��!5�� �+��� �*$;� �4&#�� ���)%�?� �U)(%K� ?��� �8!�"�Ansiklopedisi, c. �?��8(���/!�`||����|�-4.)4 ���1�-�&)��$��&�!5�!��&#?�"/3�%�9!)%�*=*%)&�!)%;��#!#+�)!��&)�*����+)��*�&)3��&)��.�*�&�%�<=%���8�+(#�*��(.9%�'#�8�%3.-�)((�;���3%�"��!�%#��"#$%�*!�%#�.�*�&�%�8)%(�1)�*/11)(!���&��*�?�.�"#$%�*!�%#��9)�+)8��*.-/9�

Page 187: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

161

8�3�)!)%� �8)� ��**�-!�%� (�%�L#�&��� �4%#�(#!#� .!�%�*� �)(�"!)�")*()&�%;� �#$%�*!�%#��

8�9!��&#'#?���-!�%#��*)8�!&�'�?��8*)%!)%���")4&����.*�4�'&#%&#'#�56%=!=%;�

�;��;�`;�`�;�>���8#�#���)<�/��/���4�%)(�1

153b. yapraktaki resimde,

!����%���� �.���� #�-��#� #��� #&.� .����#�� �$�$� öz divâne-��)�#��� ��'&.���#�

.����'�� � �$���� #&.�� �����^������ )�� #�� ����� )�&�� ������� )�����…(Mecnun’un

�(�8#�&)1�%=$5�%�5����+6!�)(%�L#�&��&6�=9�*)�&��Dîvân)�4�%�&#!#-#�#���-#�.-!/*(���/!"�8#�

1)�&)!�!�*�+6!=�56$<=!)%�����3)%����.�/���*#!�*)%1��#�.rdusunu…)

��-!#*!#� �6!="&)*�� ����8#� �!)� �)<�/��/�� �/!/-"�8#� 8�3�)8�� <��!��&#%#!#%2. (Res. 113)

�)<�/�� �.4�/��� &)1)&)�� +6$&='=� �9�� ��'!�4#9� ����8#�#�� )!��)� 1)%�%;� ���?� )!��&)�

�.4�/� ��'!#� �(�� .!&/'/�/� 864!)4)%)*� )!!)%���� 4)%)� *.4�%� 1)� *)�&���� &6%(� �4�*!#� 4�9ar.

�)1)�()9)����5)%�8��&)�+6")!"�-�&/%/%;��)<�/��/������8#��8)��.'!/�/���.4�/�&�*���9��

(/(�%;� �)<�/�� �-*#�&��� +6!!)%)� *�+"#-?� Dîvân)� .!"/-?� &)%&��)� 3�+��%� +�%)�

�/!/��"�4�<�'#�#� ����8#��� ��!�("�4�� +�!#-"�*(�&#%;� >���8#� �/� &/%/"/� *��/!!)�)<)*�

1)� �9�� .'!/�/� �.4�/�&��� +6$)%)*� )1��)� 5)%�� &6�)<)*(�%;� ��**�-� �)4�(!)%&)� ��!�(#!���

3�*�4)4����%)��%�<��!��&#%"#-(#%;�

IV. 2. 1. 13. Bahram Gur3 ile Dilaram Avda4

��$"��#��`���;�4�9%�'#�&��<��!��&#%#!���%)8�"?�Seb’a-i Seyyare �&!#�")8�)1�&)�?��

<)���%���� ��&�� .����� ."'����#��� ��-)��#� � ��� �.�� )����.�� '������#��� ��-hôd

���'���…q>)3%�"�#�� �-*� (/L��#�#�� (�-*#�!#'#�&��� �*#!8#$� 1)� -�%�9� �()-����� 3�%�%)(�����

+.-*/8/�&���*)�&��&)��5)+")8�²x

3=</"� )&)�� �8!��#�� 3=</"� 9)�+)8���� *#%#4.%&/;� >)4��� �*#(��� +)!�*� *#!#+!�%?� �=4=*!)%��� ��-!�%#�#�uçuruyordu.”(Nizami 2001: 118).1 TSMK H. 802, 153b: XVIII/ 2501-2512.2 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%�I. s. 2513 >�3%�"�Q/%?� (�%�3()� ;� >�3%�"�.!�%�*� 5)+)%� 1)� �;� ��$&5�%&����.'!/&/%;� ��w� �!)� ���� �%�8#�&�� 3=*="�8=%"=-(=%;� >�3%�"��?� /8(�� �1<#!#'#�&��� 1)� 8)%(� *�%�*()%��&)�� &.!�4#� �5/%K� q������ )-)'�x� !�*��#�1)%�!"�-(�%;� �+*�4)?�*�&#�!�%�?� �1�?�"�<)%�4��1)�"=$�')�.!���&=-*=�!='=� � �!5�� +)*"�-?�3�*�4)!)%�� &�!&)��&�!)���!�(#!�%�*��%���)&)��4�(�1)�8���(#�&��8.��&)%)<)�9.9=!)%�.!"/-(/%;�q�!�"��`|�|?������j`��� �����4�1989: 519). 4 TSMK H. 802, 182a

Page 188: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

162

��-!#*!#� �6!="&)� 4)%� �!��� >�3%�"� Q/%�/�� ��!�%�"� �!)� ��%!�*()� �1!��&#'#� 1)� .�/�

4��#�&��� *.1&/'/� � 8�3�)&�%1 (Res. 114);� �)8�"&)� >�3%�"� Q/%?� �(#�#�� =$)%��&)4*)��

.*/4!�� 5)4�'�� 56'8=�&)�� 1/%/%*)�� �)(�"!)��%;� � Metinde �") olarak geçen Dilaram,

5)%�&)� )!��&)*�� !�%�� +�!�%�*� � >�3%�"�#� 8)4%)&)%;� �)9)���� 5)%�8��&)?� >�3%�"�#�� ��%!�*()�

�1�� +#*(#'#� �&�"!�%#� .!�4#� �$!)%;� �)(��&)� >�3%�"�#�� 8�%3.-� .!&/'/� 1)� ��!�%�"��?�

56%&='=� 5)4�'�� ��8#!� 1/%"�8#�#� �8()&�'���� 8.%&/'/� ��!�(#!#%;� ��!�%�"� �8)� >�3%�"�#��

3=�)%����(�*&�%�)(")*�4)%��)�*=+="8)4��<)�+6!)��((#%#!#%;���**�-�6!=�5)4�'���(�81�%��&)�

metni dikkate �!"�"#-(#%;� �)(��&)� 5)4�'��� 6�<)� �*�� ��<�'#�&��� .*!�� 4)%)� 8�9!��&#'#�

8.�%�� &�� /$�*(��� 6!&=%=!&='=� �)!�%(�!�%;� ��**�-� �8)� �/� 8�3�)4�� �)(�"!)%*)�� 5)4�'��

56'8=�&)��1/%/!"/-�568()%"�-(�%;

>�3%�"�Q/%��!)���!�%�"�#���1!��"��8�3�)8��8#*!#*!��%)8�"!)�)����%�*.�/ olup, bir çok

")8�)1�&)�4)%��!#%;��)1�4��&)��6�<)�W�%&)18���)�����’nde2, Nizami’nin Heft Peyker3

�&!#�")8�)1�8��&)�1)�"�%� =8%)1��)3!)1I����� &.�<)�&.4 �&!#�")8�)1�8��&)���!�(#!���

��%�3�*�4)�.!/9?�%)8�"!���=83�!�%&��&��8#*!#*!��*�%-#"#$��+#*�����%�8�3�)&�%;� ��4%#�(#!�%�

&)'�-8)� ��!)� 8�3�)� 3)9� �4�#&#%;� >�3%�"� Q/%?� 8�$� +�!"�*(�� /8(�� 8)15�!�8�� .�/� �$!)%*)��

5)4�'�� .*/4!�� 6!&=%=%*)�� 56%=!=%;� ��"�� $�"��� .!�4#� �$!)4)�� �$!)4�<�!)%� &)� ()9)����

�%&#���4)%!)-(�%�!�%!)%;5

1 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;��j`

2 �)����&)�>�3%�"�#��8)15�!�8���$�&)��8�"!��5=$)!&�%�1)�3�%9�+�!"�*(�&#%;� �*�4)4)�56%)��$�&)��!)���%�5=���1��+#*���>�3%�"?�6�!)%��&)��5)+)����%��)%*)*�&�')%��&�-��5)4�'���3��5�8����6!&=%")8���� � �8()&�'����8)1&�'��)�8.%�%;��$�&)?�&�-��5)4�'��)%*)*?�)%*)'��&)�&�-��4�9�&)4��<)�>�3%�"�)%*)*�5)4�')��((#'#��*��/+!/�.*!��?�5)4�'����.4�/$!�%#�#�*#%�%;��%&#�&���&�-��5)4�')��((#'#��*��.*�&��3�41��#��*�L�8#���8�9!��#%;���<�*��$�&)��/�4�9#!��#��&)!�!�*�.!&/'/�/�864!)4��<)?�>�3%�"��$�&)�4��&)1)8�4!)�+�'�)%�q>*$;���%�)%-Warner1915, c.VII:80-84). 3 Heft Peyker�&)� >�3%�"�#�� 8)15�!�8�� W�(�)�&�%;� �%9� +�!"�*(�� /8(�&#%;� >�%!�*()� �1�� +#*(#*!�%#� ��%� 5=��4����� )-)'���� ��8#!� 1/%"�8#�#� �8()&�'���� 8)15�!�8��)� 8.%�%;� W�(�)?� 4����� )-)'���� .*!�� ��-#�&��� 1/%/9�(#%��'#�&��� +#*"�8#�#� 864!)4��<)� �/�/� 5)%+)*!)-(�%�%;� ��<�*� >�3%�"?� 9%�(�*� 4�9#!�%�*� �/�/����-�%#!���!)<)'���� 864!)4)�� W�(�)�4)� +.*� 8���%!)��%� 1)� �8*)%��)� .�/�� 6!&=%=!")8�� )"%���� 1)%�%;� q>*$�Meisami 1995: 76-80). 4 )-(�>�3�-(�()�&)�>�3%�"�#�� 8)15�!�8������&#���!�%�"�&#%;���&��3�%9�+�!"�*(��/8(�&#r. Günlerini av ve )'!)�<)�")<!�8!)%��&)�5)+�%)��>�3%�"�#��)���=4=*�$)1*��4��#����-*�%�1)���!�%�"�#��!�%�*��1��+#*"�*(#%;�>�%� 5=�� �1&�� ��!�%�"��� 5)4�'�� ��8#!� 1/%"�8#�#� �8()&�'���� 8.%/�<�?� 8)15�!�8��&)�� )%*)'��� &�-�4)�&6�=-")8���� �8()&�'�� <)1��#�#��!#%;�>�3%�"?�1/%/-/4!�� )%*)*�5)4�'����.4�/$!�%#�#�*.9�%#9?� �*��.*!��&�-��5)4�'�����-#��� 8�9!�%;� ��!�%�"?� �/�/� /8(�!#*!�� &)'�!� �=4=� �!)� 4�9(#'#�#� 864!)4��<)� .�/� �(#�#�� =$)%��&)���-�'#��(�%�*�()%*�)&)%;�q>%)�&��ww�����-25).5Konuyla ilgili ��$#� 6%�)*!)%� �+��� bkz. Barbara Brend, Perspectives on Persian Painting.Illustrations to Amir Khusrau’s Khamseh, London, 2003: 286-87; B.W. Robinson, The Persian Paintings in the John Rylands Library, London-Totowa, 1980: ; E. Bahari, Bihzad:Master of Persian Painting, New York, 1996: 149; T.W. Lentz- G.D. Lowry, Timur and Princely Vision, Persian Art and Culture in the Fifteenth Century, Washington, 1989: 140.

Page 189: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

163

IV. 2. 1. 14. Mühendis Zeyd’in Hikayesi1

192b. yapraktaki resimde,

6�&���)��$���<)���%�����"��&�#���U���.�������������'$��#-i zer-nigâr`����U��������

����`�)"����`�)��������U�-�����&�.$U$����."����`��#�����������^���…(Pazar günü

>)3%�"�#�� 5=�)-� 5���� 8#%"�!#� */"�-(��� )!��8)� 5�4�9� �!(#�!�� �-!)�"�-� */��)4)� 46�)!�9�

8�%#�<)��)(�)!��8)!��3/%���!)�")<!�8�&=$)�!)4�9�!(#��*�&)3()�8�%#�-�%�9��+")8�;;;�x

��-!#*!#��6!="&)�4)%��!���8�3()*�%�"=3)�&�8��)4&����3�*�4)8��<��!��&#%#!#%2. (Res. 79)

��$�%�5=�=�8�%#�q�!(#��%)�*!�x�*6-*)���/"�5=$)!���!)���%!ikte olmaya giden Bahram, orada

�)4&������-#�&���5)+)��"�<)%�!�%#����!�(#!&#'#�3�*�4)4��&��!)%;��)4&�-�3#?��&#���4�%�-#%�

��%��!(#��(�3(�4�9"�8#�*.�/8/�&���*���)&)%;� �$��)&)*���!(#�!�%#�)"%��)�1)%�%;��)4&���%�

4#!� 8.�%�� �!(#�&��� (�3(#� -�3�� ()8!�"� )&)%;� ��<�*� (�3(� �+��� */!!��&#'#� �!(#�!�%�� 5="=-�

*�%#-(#%"#-(#%�1)��/�/�&�')%�*/4/"</!�%�3)")����!�%;�

�)(��&)�8)*�$�8=(/�!/?�8)*�$���8�"�*!#�(�3(#��*���(��+"#-�&6%(�(�1/8��!)�8=8!)�&�'�?��/�

*/-!�%#��-�3#����-#�=$)%��&)�&)1!)(�*/-/�.!&/'/?�*���(!�%#��.�/�*.%/&/'/?�-�3#��&���/�

&/%/"&��� 8)1��+� &/4�<�'#� ��!�(#!#%;� �)8�"&)� -�3� (�3(#�&�� .(/%/%*)�� �)(�"!)�"�-(�%;�

��3(#��+.*5)����+�"��1)��!(#���8�"�'#?�&6%(� (�1/8�*/-/�&��� �*�8�����*���(!�%#�#��+(#'#?�

&6%(�*/-/��(�3(#��&6%(�*6-)8��)�*.�&/'/��56%=!=%;���3#��8�'�(�%�L#�&��*/-!ardan sorumlu

görevli 56%=!=%;� �*�4)4)�56%)��)4&�3=*="&�%#���!(#�&���4�9�<�'#�#�864!)&�'��(�3(#���

5="=-� *�%#-(#%"#-(#%� 1)� %�*�9!)%�� �/� *.�/4/� *.%*/!�%#�&��� 864!)4)")&�*!)%��&)��

9�9�'���� 864!)(")!)%�� �+��� */-+/� �!)� ��!�-"#-!�%&#%;� ��**�-� 9�9�'��!�%#�� �)4&�in

4�!��#�#�.%(�4��+#*�%&#*!�%#�8�3�)4���)(�"!)"�-(�%;���&)�)!!)%��6�=�&)���'!#�=%*)*�&/%���

8�*�!!#��L�5=%�"=3)�&�8��)4&�.!"�!#&#%;��%*�8#�&��&/%����*��*�-���8)�%�*�9!)%&�%;���3�.���

&6�"=-?�-�-*#�!#*!��)!!)%��)��+�%�*� ��*"�*(�&#%;

IV. 2. 1. 15. Cabir-i Rahzen ile Süheyl3

209b. yapraktaki resimde,

?)��&���)� �$��� <)���%���� ���� ���.� ���� '$��#-�� �������'�� ���� ������ )��&�#-i

âsmânî libâs bile câm-������U-'����������#�������#�����#������²�qU�%-�"���5=�=�

1TSMK H. 802, 192b 2 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;��j�3 TSMK H. 802, 209b

Page 190: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

164

>)3%�"�#�� "�1�� )!��8)� �!)� ��!=L)%� *=��)(��) 46�)!�9� �+#*� "�1�� 5=�)-� 5���� )!��8)� �!)�

L�%/$)�%)�*!��*�&)3()�"�1��-�%�9�5������&)�8�!#9²x

��-!#*!#� �6!="&)*�� �.%8��� N���%� �!)� �=3)4!���� 3�*�4)8�� <��!��&#%#!"#-(#%1. (Res. 115)

>�3%�"?� U�%-�"��� 5=�=� "�1�� *6-*)� 5)!�9?� �)")�� 1�!�8����� .'!/� �=3)4!����

maceral�%#�#�� ��!�(#!&#'#� 3�*�4)4�� &��!)%;� �*�4)4)� 56%)� N���%?� &)��$!)%&)� *.%8��!#*�

4�9�%�*� 5)+�"���� 8�'!�%;� !&)� )((�'�� 5���")(�� �&�8#�&�� �'�+!�%� 1)� ��!=L)%� +�+)*!)%�4!)�

&.!/�*6-*=�=���/!/�&/'/�4)%&)�8�*!�%;���3%� �!)��=3)4!� �8)���%��%����8)1)��5)�+!)%&�%;�

Bir g=����3%�8��&�!��!)�*#4#&��5)$)%*)���*#�(#4��*�9#!#9�N���%����*6-*=�=���/!/�&/'/�

4)%)�&.'%/�8=%=*!)��%;�Cabir k#$#�(/(8�*��!#%;���3%���56%")*��8()4)���=3)4!�&)��$)��+#!#%�

1)�N���%����8�!&#%#8#4!��5)"�8����(�%;���&�� (/(8�*�)&�!�%;���3%����1)��=3)4!��������!�%#�

+.</*!�%#�#� */%(�%"�*� �8()8)!)%� &)� ��-�%#!#� .!�"�$!�%;� ��<�*� ��3%?� �=3)4!���� */4/&��

(/(8�*� �/!/�&/'/�/� 6'%)���<)� *#$!�%#�� 4�%&#"#4!�� .�/� +#*�%#%;� N���%�!)� 8�1�-#%� 1)�

hazineyi ele geçirir.

�)8"��� =$)%��&)*�� �)4�(!)%&)� �=3)4!���?� *.%8��� N���%��� 4�*�!�4#9� )!!)%��&)�� ��'!�rak

*/4/4�� �("�8#?� �=(=�� 3�$��)!)%���� )!��)� 5)+�%")8�?� N���%���� �&�"!�%#�#�� �=3)4!����

(�%�L#��� 5)+")8�?� �=3)4!���� �+*�� ")<!�8�� */%"�8#� ��!�(#!#%;� �)8�"&)� �=3)4!� N���%����

�&�8#�&�*��*6-*=��6�=�&)�&/%/%;��&��")(��&)���!�(#!&#'#�5�����)(�"!)�"�-(�%;��=3)4!����

6�=�&)� 4)%)� &�$� +6*"=-� 1�$�4)(()?� )!!)%�� �%*�8#�&��� ��'!#� *.%8��� N���%� =$5=�� ��%�

-)*�!&)�4)%)���*�%;��6-*=��6�=�&)��=3)4!������-��!#8#���3%�1)�.�/���%*�8#�&��&��&6%(�

<�%�4)�.!�4#��$!)%;�

�;��;�`;�`{;��8*)�&)%��1&�2

270a’daki resimde, Sedd-��+���#�� �&!#�")8�)1�&)�?�

+���#�%�����j�$��U$��-����#�#���)��-��)��#�`�������.���#���5&���%#��� ��#��.��%'��

��U��.� ���'���� � ���-�� ��#����%�.-�� )��� .�%���$���'$�")-i hikmet…q�8*)�&)%����

56�!=�=�� 8)15�!����� 8�+#�&��� ��(!�� �)���)� ")4!)(")8�� 5���� �)-"�%�)�� ��&�8(�����

46�)!")8��1)� ��&�3=*="&�%#�#��<)"��(#�#��")4&�����+#*"�8#�1)�3�*")(�5=%/3/²��x

��-!#*!#� �6!="&)*�� �8*)�&)%���� �1!��"�8#� 8�3�)8�� <��!��&#%#!#%1 (Res. 116). Beyitlerde

��&�8(�����5)!)�� �8*)�&)%���� ��&�8(���#� ��!�(��� 1)�61)� 86$!)%�� 4)%� �!#%;� �$/�� /$/��

1 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;�252-532 TSMK H. 802, 270a: XLIII/3835-3856.

Page 191: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

165

��(� -�3#�#�� 56�&)%&�'�� <�%�4)���� 5=$)!!�'�� 1)� )&�8#� ��!�(#!&#*(��� 8.�%�?� .%"��#��

8.!/�&�� #%"�*� .!&/'/?� 5=�)4&)*�� alan&�� ��(� -)3%����� �/!/�&/'/?� &.'/� 8#�#%#�&�� ��%�

8�$!#*?��/�8�$!#'#��8/4/�/��-)%�)(�5����(�(!#�.!&/'/?���(#&��&�'#��8#�#%�.!&/'/�1)��/%�&��

��3�%#��&6%(�&6�)"�4�-��&#'#?� 4�$�1)�*#-#���/%�&�� L)8!)')�!)%�.!&/'/?��)3%���&)� (#9*#�

��!�5�����%�8#�&����*(#'#���!�(#!#%;

�)8�"&)��8*)�&)%�����1�8�3�)8���)(�"!)�"�-(�%;��)9)����5)%�8��&)��(!#�L�5=%!)%�)!!)%��&)�

-�3��� (/("�*(�&#%;� ��%�!#� 3�41��!�%� 1)� .�!�%#� �1!�4��� �1<#!�%� *."9.$�84.�/��

")%*)$��&)&�%;� �8*)�&)%���� ��&�8(���&�� �1!��"�8#� 8#*� 8#*� %)8�"!)�)�� ��%� 8�3�)&�%;�

�)8"��� �/!/�&/'/� 8�4L�&�*�� ")(��&)� �1&��� ��38)&�!")")8��)� %�'")�?� �1� 8�3�)8��

�)(�"�� 4)%!)-�*� �*.�.5%�L�*� *�!#�#� */!!��#!&#'#�#� 568()%�%;W�%*!#� 3�"8)� �=83�!�%#�&��

�8*)�&)%���� ��&�8(���&�� 5)+�%&�'�� 5=�!)%��� ��!�(#"#�&�� 5)�)!!�*!)� .�/�� �/� =!*)&)*��

�1!�%#�#� %)8�"!)4)�� (�81�%!)%� �/!/�/%;� >/� 4)%!)-�*� 5)!)�)*� ��%� �3")&� ���� �8*)�&)%����

�!3�"�*�4��'#�.!"/-�5����56$=*")*()&ir.

IV. 2. 2. �-\/D,�P('��()*+,�+(<�([Q-\F-�"@b/';'��(F('(]@(F��&QqDF/Q;<����{%|

900/1494-95 tarihinde Sultan Ali el-�)-3)&I� (�%�L#�&��� )%�(�(�� *.94�� )&�!)�� )8)%���

%)8�"!)%�?���3���3"�89�&6�)"��&)��)�%�$�&)�4�9#!"#-(#%;��;��`w��/"�%�!#��/�3�"8)����

re8�"� 9%.5%�"#� .!/-(/%/!/%*)�� ��$�"I� Hamse8�� %)8�"� 9%.5%�"#�&��� 4�%�%!��#!"#-(#%;�

�4!)�*����$#�3�*J4)!)%�<��!��&#%#!#%*)��*�!#9�.!�%�*�()*%�%!��"#-(#%;��;��`w�&�*���)1J4I�

Hamse’sindeki resimlerde2 Nizamî Hamse�8����� %)8�"� 9%.5%�"#�#�� *�!#9� .!�%�*�

*/!!��#!"�8#� �/�/�� 5=$)!� ��%� 6%�)'�&�%;� �)(��� U�'�(�4<�� .!"�8#��� %�'")�� %)8"���

=$)%��&)*�� ��-!#*!�%#�� W�%8+�� .!"�8#?� =8%)1���� ��%����� 56$)(!)")8�� 3�*J4)8�����

�)1J4I�&)� .!"�"�8#��� %�'")�� %)8�"!)�")8�?� �)4!�� �!)� �)<�/��/�� ")*()9()� 4�� &��

çöldeki hallerinin Nizami nüsha!�%#�&�*��5�����)(�"!)�")8�?�4��&��>�3%�"��!)���!�%�"�

3�*J4)8��&)� L�%*!#!#*!�%� .!"�8#��� %�'")�� %)8"��� ��$�"�� �=83�!�%#�&�*�� 6%�)*!)%� 5����

�)(�"!)�")8�?� 8�&)<)� �)1J4I� 3�"8)8��)� 6$5=� *.�/!�%#�� %)8�"!)�")")8�?� ��**�-!�%#��

)8)%��3�$#%!�%*)����%���$�"I�Hamsesi �=83�!�%#�#��%)8�"!)%��&)��4�%�%!��&#*!�%#�#?�4��&��

�4�� ��!&�*!)%�� �/� )8)%��� %)8�"� 9%.5%�"#�#� /45/!�&#*!�%#�#� 568()%�%;� 8)%��� �!*� ��-(���

1 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;��j�2 Y. 45a, y. 107a, y. 107b, y. 108a

Page 192: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

166

%)8�"!�� .!�%�*� (�8�%!��"�"#-� .!"�8#?� %)8�"!)%��� 8.�%�&��� )*!)�")8�?� %)8�"!)%��� ��%�

�%�&���4�#� 8�4L�!�%��4�9#!�%�*�*�(����)*!)�")8��5�����4#!���4��!�%#��)!*��&)� %)8�"!)%���

")(�����%�8#�&��")(��!)���%!�*()�.!"�"�8#�5�����)&)�!)%?�%)8�"!)%��+����)1J4I�64*=!)%����

*/!!��"���3(�4�<#�#�&��*�!&#%"#-�.!���!�%;�

�;��;��;�`;� =8%)1������%������#��%&���#*��#%*)��Gözetlemesi1

Yazma�#���j�;�4�9%�'#�&��=8(�*#8#"&��<��!��&#%#!���%)8�"&)���$�"������ $���$������

�&!#�")8�)1�8��&)�� =8%)1������%��������4.�4�9�%*)�� 56$)(!)&�'��8�3�)�4)%��!#%2 (Res.

33).

��4L�&�� =8(()*�� %)8�"&)?� 9)"�)� *�4�!�%� �%�8#�&�� 8�'� �!(� *6-)&)� 3�1/$� �+��&)*�� ��%��?

=8(=�+#9!�*?� 8�+!�%#�#� (�%�%*)��568()%�!�%3. �#*�������%������)!��8)!)%�?�.*/�1)�4�4#��!(#��

4�!&#$!#&#%�1)��'�+�&�!!�%#����8#!#&#%;��.!&��56%=!)��8�4�3�%)�*!���(#��)�&�$��)3�%&)��8/�

�+)%;� ��4�!�%#�� �%&#�&�*�� =8%)1?� �(#� =$)%��&)� �'$#��� 9�%"�'#�#� 56(=%"=-� hayretle

��%���)� ��*"�*(�&#%;� ���#�&�� 8�!�3!#� 3�$")(!�8�� �/!/�/%;� =8%)1���� ��-#�&�� Tâc-#�

Haydârî �/!/�/%;� �)8"��� =$)%��&)*�� W�%8+�� ��-!#*(�� � =8%)1���� ��%����� 56$etlemesi”

4�$#!#&#%4.

�;��;��;��;�W)%3�&�#���(#4!��>�%!�*()���%�������-#"�8#5

45a. yaprakt���!((�*��8�3�)&)?�W)%3�&���%������(#4!����%!�*()�(�-#%*)��568()%�!�%6. (Res.33)

W)%3�&�#����-#�&����<-#� �4&�%�?��)!��&)�&)�*�$"�8#��/!/�/%;��.!&��%)�*!��*�4�!#*!�%�1)�

=$)%��&)� W)%3�&�#�� &�'#� &)!)%*)�� */!!��&#'#� &�')%� *�$"�8#?� 8�'&�� �8)� �(� =$)%��&)� �)-�

1 TSMK R. 810, 45a (alt): XXXIV/80-89.2 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;���|-503 Resimli örnekleri için bkz. Grube 1978: 66; Binyon-Wilkinson 1933: 67; Arberry vd. 1959: 33;Levend 1967: 152; �.���8.��`|�{��`w���U�'"��-���#�&#�`|�|��|w���)!<3�`|�|��`jw� ���!�`||j�������&�".1��1996: 98.4 Bu hikaye Nevayî 3�"8)8��&)� 5)+")&�'��&)����$�"î 3�"8)8��&)*�� 3�*�4)�6$)(!)�"�-(�%;���$�"î’nin $���$������ �&!#�")8�)1�8��&)*��3�*�4)4)�56%)?��1���3��)8�4!)� =8%)1�)�5�(")*��+���4.!��+#*�����%��?�4��#�&�*�� �)&�")!)%�� �(!�(#9� �(#� �)�&�$�!)� ��%� 9#��%#�� ��-#��� 5)!�%;� �.%/!��� ��%��� 9#��%#�� )(%�L#�&��*�"8)!)%��� .!"�&#'#�&��� )"��� .!/�<�?� *%)"� %)�5�� )!��8)8���� +#*�%#9?� "�1�� �9)*� 9)-()"�!#�#� �)!��)���'!�4�%�*�*)�&����8/4���#%�*#%;�>/�8#%�&�� =8%)1�.�/?�8�+!�%#���8/�&6*)%*)��56%=�<)��-#*�.!/%;� =8%)1��%*�8#�#�&6�=�<)��(#����(!�4#9�.%�4#�()%*�)&)%�q��$�"��`|�{���{-83).5 TSMK, R.810, 45a alt 6 Öykünün ta"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;����-8

Page 193: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

167

ne&�")�56%=!=%;���-*#�!#*!��9�%"�*!�%#�#��'#$!�%#���56(=%"=-�W)%3�&�1)���%������$!)%!)%;�

�)1�4I� �&)*�� 3�*�4)4)� 56%)?� W)%3�&� *)�&���� �-��)� 1)%�9� 8/� 4.!/�/� (�"�"!�%� 1)� 8/4/�

�+"�4��5�&)%;���%�����56%)")4)��W)%3�&��-����4�1�-!�(#%;���%���)�W)%3�&�#��8/4/��+"�4��

5�((�'�� 3��)%�� 5)!��<)� 8�4�3� %)�*!�� �(#� �)�&�$�)� �(!�4��� ��%��?� 3�1/$/�� �/!/�&/'/� 4)%)�

5)!�%;� �!*�1)�8�%�4&�*�!)%�8/�3�1/$��5)!")&)��4)(�-)��!")*��+���*�%5�-��4�%�(#%!�%;�>/�

*�%5�-��8.�/</���%�������(#�#���4�'#�*�4#�<�?�W)%3�&�.�/��(#4!����%!�*()�8#%(!�4#p k6-*)�

5)(�%�%;��4�#�3�*�4)���$�"I Hamse’sinde &)�4)%��!#%1. �)8�"&)?�*.�/�/��4.%/"!��#-#���

��*#!�<�*� .!/%8�� �/� 8�3�)���� &)� � Nizamî Hamse’sinin resim pro5%�"#�&��� �!#�&#'#�

söylenebilir2.

�;��;��;��;��)4!���!)�>���8#3

��$"��#��`w��;�4�9%�'#�&�*��%)8�"&e, Leyla vü Mecnun ")8�)1�8��&)���*���4%#�3�*�4)�

<��!��&#%#!#%4;� ��4L�� .%(�&��� �*�� �6!=�)%)*?� =8(()*�� %)8�"&)� �)4!�� �!)� ����8#� 8.3�)(�

ederken, alttaki resimde ise Leyla ile Mecnun okulda ders dinlerken görülür. y. 107b,

yazmada Leyla vü Mecnun mesnevisini�� ��-!��5#+� 8�4L�8#� .!/9?� `w��;� 4�9%�*(���

�(���%)��")(�����-!�%;� )%��*��8�3�)�&)���$�"��Hamsesi��&)���!#�"#-�.!"�!#&#%;

�8(()*�� %)8�"&)� 3�!#� =$)%��&)?� �)4!�� �!)� ����8#� .(/%"�*(�&#%;(Res. 117) Resimdeki

��-!#*(��W�%8+����)4!���!)�����8#�")<!�8()K�4�$�%;��%*�!�%#�&��3�$")(!�!)%��4�*(��&/%/%;�

�)4!�� )!!)%���� �*�� 4���� �+"#-?� ����8#��� ��%� -)4!)%� ��!�(#%;� �)4!���#�� ����8#�#�� 1)�

3�$")(!�!)%�����-!�%#�&����<-#� �4&�%��56%=!=%;��)4!��1)�*�&#��3�$")(!�!)%�����-!�%#�&��

�8)�/+!�%#�&�!�"!���)4�$�6%(=��/!/�/%;

IV. 2. 2. 4. Leyla ile Mecnun Okulda5

1 W)%3�&�#�� �-*#�&��� 3��)%&�%� .!��� =8%)1?� )')%� &�'!�%#� &)!)%8)� ��%������ �-*#�&��� 1�$5)+)<)'����864!)")8�� =$)%��)� W)%3�&� �-)� *.4/!/%;� >/�/� 6'%)�)�� ��%��?� W)%3�&�#� 56%")4)� >I8=(��� ��'#���� 5)!�%;���/�� +.*� 4.%/!&/'/�/� 56%=�<)? ��%� ��%&�*� 8=(� /$�(#%;� W)%3�&� 8=(=� �+)%;� >/� 8#%�&�� ��%��?� =$)%��&)*���!(#�!�%!���'#%!�-#�<���(� (�-#4�"�$�1)�(6*)$!)%;�>/�/�56%)��W)%3�&��(#�5)%&��#�&���*/<�*!�4�%�*�*�!&#%#%�1)���%�����*6-*)�*�&�%�56(=%=%�q��$�"��`|�{���`|-222).2 �*��)8)%���%)8�"!���=83�!�%#�&��4)%��!���8�3�)!)%���*�%-#!�-(#%#!"�8#��+����*$;��)1�4����.!��*.1��`|����%;�{����/!��"��.1��`|����%;��w?²���$�"�����!8()���`|����%;��?����!�`||j��%;�|�?���<3�%&�`||���%;�`w`3 R. 810, 107b üst4 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�5 R. 810, 107b alt

Page 194: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

168

�!((�*�� %)8�"&)*�� ��-!#*(�� W�%8+�� ��)4!�� �!)� �)<�/��/�� ")*()9()�� 56%=�=-=K� 4�$�%;�

(Res. 117x� �*/!&�� .%(�&�� �)4!�� �!)� �)<�/��/�� 3.<�8#?� )!��&)� 8.9�8#� �!)� &)%8� ��!�(#%;�

�.!&��1)�8�'&��=+�*#$�6'%)�<��.�/�&��!)%;���!)%��&)�%�3!)!)%��1)�.**�8#�&/%/%;��)8"���

�!(�*#8"#�&����%�*#$�1)���%�)%*)*�6'%)�<��4�$#�4�$"�*(�&#%;��)1�4��&)*��3�*�4)4)�56%)?�

����8#� �)4!��4#� .*/("�*� �+��� � )1!)%��&)�� ��%���� .*/!� 4�9�%;� �#$#4!�� ��%!�*()� *���!)����

��-*��+.</*!�%#�&��.%�&��.*/%;���48�#��*���!)8��&)�.*/!�.!"�&#'#� �+��?� .�&���/�.*/!��

gider. Leyla ile Mecnun�/�� .*/!� 8�3�)!)%�?� ��-(�� ��$�"I olmak üzere Emir Hüsrev

Dehlevî ve Camî’nin hamselerinin %)8�"!���=83�!�%#�&��&���/!/�/%1.

�;��;��;�j;��)<�/��/���3-�� �41��!�%!��Q)$")8�2

��$"�&�� `w��;� 4�9%�'#�&�*�� %)8�"&)?� =8(()� �)<�/�� 1�3-�� 3�41��!�%� �%�8#�&�?�����������������

�!((���8)��)<�/��/���)4!���!)��/!/-"��8�3�)!)ri betimlenir (Res. 35). Bu sayfadan sonra

")8�)1�� ��-!�%;� �8(()*�� %)8�"&)?� �-*#�&��� +#!&#%��� �)<�/�� 1�3-�� 3�41��!�%� �%�8#�&��

yavru ceylana ot ye&�%�%;� W�%8+�� ��-!#*(�� ��)4!���#�� �4%#!#'#�&� Mecnun’un hali”

4�$#!#&#%;� �)1Jyî�&)*�� 3�*�4)4)� 56%)?� �)<�/�� +6!!)%)� &=-=�<)?� 1�3-�� 3�41��!�%!��

�%*�&�-!#*� )(")4)� ��-!�%;� �)")&)�� �+")&)�� *)8�!�%;� >�%� (�%�L(��� �)4!�� �+��� -��%!)%�

864!)%*)�?�&�')%�(�%�L(���5)4�*!)%!)��%*�&�-!#*�)&)%;�

�;��;��;�{;��)4!���!)��)<�/��/��U6!&)�>/!/-"�8#3

`w��;�4�9%�*(���!((��56%=!)��%)8�"&)��)4!���!)��)<�/��/���/!/-"�8#�<��!��&#%#!"#-(#%4.

(Res. 35x� �)4!���#�� .(/%&/'/� "�3"�!��� 6�=�&)�� 5�&)�� �)<�/�� &)1)���� �9����

(/("�*(�&#%;��)�<)%)&)��56%=!)���)4!��9�%"�'#4!�� �!)%�8���� �-�%)(� )&)%*)�?��)<�/��&��

�1/+� �+���� �!)%�� &.'%/� /$�(#%*)�� 568()%�!"�-(�%;� �*�4)4)� 56%)?� )-�� ���-�� �)!�"�#��

4��#�&��� *�+�%�*� +6!)� 5�&)�� �)4!�� �)<�/�� �!)� *�%-#!�-#%;� �/<�*!�-#9� 8���3�� *�&�%�

*.�/-/%!�%;�����3�.!/�<���)4!��*���!)8��)�&6�)%?��)<�/���8)�+6!&)�*�!#%;�>/��*��8�3�)�

�8!�"� (�81�%� 8���(#�&�� )�� L�$!�� (�81�%� )&�!)�� 8�3�)!)%&)�&�%;� ��&)<)� 3�"8)� 4�$��!�%#��

1�)4!���!)��)<�/��/�.*/!&��568()%)��%)8�"!���)3!)1���=83�!�%#�#��!�8()8���+���>*$;�>%)�&?��ww�����w-71.2 TSMK R. 810, 108a üst3 TSMK R. 810, 108a alt4 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;��j`

Page 195: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

169

)8)%!)%��&)� &)'�!� �4�#� $�"��&�� Dîvân -��%!)%����� )8)%!)%����� %)8�"!�� �=83�!�%#�&�� &��

8#*!#*!��%)8�"!)��%1.

IV. 2. 2. 7. >�3%�"�Q/%�/����!�%�"�#��.1"�8#2

Yazmada 146b. yaprakta bulunan resimde, Seba-i Seyyare �&!#� ")8�)1�&)��&6%(� �4%#�

3�*�4)� <��!��&#%#!"#-(#%3 (Res. 34). Ancak resimler Nizamî Hamsesi’nin resim

9%.5%�"#�#�4��8#(#%;��)8"���=$)%��&)�Leyla vü Mecnun mesnevisinin son beyitleri yer

�!#%;� >)4�(!)%&)� -��%?� "/%�&#� �8()")���� �4#9� .!"�&#'#�#?� �.'�$#��� 3)"� &)%(� 3)"� -)1*�

*�&)3����*.4&/'/�/?��-*�4)!�����$�4#L�()�����/+/%"�8#�#��8()&�'����864!)4�9?��-*��()-�����

*)�&��56�!=�=�&)�4�*"�8#�#�&�!)%;��6%&)��6!=�)��8�4L�&��=8(�8�'&�*��%)8�"�>�3%�"�#�?�

W�(�)�4�� 4��#�&��� *.1&/'/� 8�3�)4�� 568()%�%;4 W�(�)� 4)%)� &=-"=-?� +�!&#'#� "=$�*� �!)(��

q3�%9x4��#�&�&#%;�>�3%�"�&����L�&�!)")*()&�%;��8(()�>)3%�"�#���4�#�.*!����-#�&���1)�

(#%��'#�&���1/%&/'/�4�����)-)'��56%=!=%;�

IV. 2. 2. 8. Bahram Gur ile Yedi Renkli Kö-*()*���)&��Q=$)! 5

`�{�;�4�9%�*(��=8(�8.!&�*��8�3�)&)��>�3%�"�Q/%���4�3��6-*()�56%=!=%;���!�%�"�#�+6!)�

�((#%���>)3%�"?�9�-"��� .!/%� ��<�*�.�/��/!�"�$;� �$=�(=8=�&)�� 4�(�*!�%�� &=-)%;��)&��

�4%#� �*!�"&)� 4)&�� �4%#� *6-*� 4�9(#%#9?� 4)&�� 5=$)!!)� 5=�!)%���� 5)+�%")4)� ��-!�%;� ��3?�

N/"�%()8��5=�=�=� ��(!��5=$)!��!)�8�4�3�*6-*()�5)+�%�%;���8�!<#�.��?� �%)(� ���#��.'!/�

W)%%/3�/�� /"/(8/$� �-*#� 1)� *�%�!�%� 5�4")8����� 3�*�4)8���� ��!�(#%� q�)1)�&� `|{��� ��`-

���x;��)8�"&)���3�1)�&�!�)%�4���4����.(/%"�*(�&#%;

1 Bkz. TSMK R. 803, 159a (Dîvân-#��)1�4Ix?����� ;��|j?�||� (Dîvân-#��)1�4Ix?� ;�|��?�`w���q�I1J�-#�Nevayî), TSMK E.H. 1636, 32a (Dîvân-#� =8)4�Ix?������ ;�`w`w?�`{���q�I1J�-#� �L#$x?������.;`��?�32b.2 ������;��`w?�`�{�?�=8(�8�'3 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;��j`4 >/�%)8�"&)�<��!��&#%#!���3�*�4)���$�"I�Hamse�8��&)�&�%;�>�3%�"�#��8)15�!�8����!�%�"�&)'�!�W�(�)�&�%;�U=�*=� ��$�"I�&)*�� 3�*�4)4)� 56%)� W�(�)?� 4����� )-)'���� .*!�� ��-#�&��� 1/%/9� (#%��'#�&��� +#*"�8#�#�864!)4��<)� �/�/� 5)%+)*!)-(�%�%;� ��<�*� >�3%�"?� 9%�(�*� 4�9#!�%�*� �/�/�� ��-�%#!���!)<)'���� 864!)4)��Fitne’ye çok sinirlenir ve askerine onun öldürülmesi emrini verir.(Bkz. Meisami 1995: 76-80) Buradaki %)8�"&)� &)� ��**�-� 3�*�4)4)� ��'!#� *�!�%�*� 3�41��#� .*!�� ��-#�&��� 1/%/9?� (#%��'#�&��� +#*�%�%�*��)(�"!)"�-(�%;��5 �4*=�=��(�"�"#��+����*$;�*!)%��;�8;��j�

Page 196: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

170

`�{�;�4�9%�*(���!(�8�'&�*��8�3�)&)�>�3%�"�Q/%���%#��6-*()�56%=!=%;���3���$�%�5=�=�=�

�/"� 5=$)!!)� �!(#�� %)�*!�� q8�%#x� *6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?� #%8#$� */4/"</� �)4&����

3�*�4)8������!�(#%�q�)1)�&�`|{�����|-346). Resimde ellerinde içki kaseleri (/(���-�3�1)�

&�!�)%���%!�*()�.(/%"�*(�&#%;

`�{�;� 4�9%�*(�� �!(� 8.!&�*�� 8�3�)&)� >�3%�"� Q/%� �)-�!� �6-*()� 56%=!=%;� ��3, pazartesi

5=�=�=� �#8#%!#� 5=$)!!)� 4)-�!� %)�*!�� *6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?� �#8#%!#� $)�5����� .'!/�

���&�#����3#��*#$#4!�� )1!)�")8�� 3�*�4)8���� ��!�(#%� q�)1)�&�`|{��� ���-353). Resimde

��3�&�!�)%)�8�%#!"#-�1�$�4)(()��)(�"!)�"�-(�%;

��$"��#��`���;�4�9%�'#�&��&��`�{�;�4�9rakta görülen düzenleme görülür (Res. 118).

�8(� 8�'&�*�� 8�3�)&)� >�3%�"� Q/%� �)"�) �6-*()� 56%=!=%;� ��3?� 8�!#� 5=�ünü Hintli

5=$)!!)?�5=!� %)�*!�� q9)"�)x�*6-*()�5)+�%�%;���8�!<#�.��?� ��&�8(���&��1�!��.!����)8/&�

�!)�Q=!%/3�/���-*#�#��3�*�4)8������!�(#%�q�)1)�&�`|{����j�-�{�x;���)8�"&)���3��!)�5=$)!�

��%!�*()�.(/%"�*(�&#%;��

`���;�4�9%�'#�&��=8(�8.!&�*��8�3�)&)�>�3%�m G/%���1���6-*()�56%=!=%;���3?�+�%-�"���

5=�=�=?��)")�!��5=$)!!)�"�1��%)�*!��*6-*()�5)+�%�%;���8�!<#�.��?��&)��&)*���&�!�%&���

��%��&)�4�-�4���N���%-����3$)���&!#�*.%8����!)?��)")��-)3%�����8�3�����/"���#��.'!/�

Süheyl’in güzel mihr için mücadelelerinin hikayes���� ��!�(#%� q�)1)�&� `|{���{�-370).

�)8�"&)���3��!)�5=$)!���%!�*()�.(/%"�*(�&#%;��

`���;�4�9%�'#�&���!(�8�'&�*��8�3�)&)�>�3%�"�Q/%����&�!��)�*!���6-*()�56%=!=%;���3?�

p)%-)"�)� 5=�=�=? �%�9� 5=$)!!)� 8��&�!� %)�*!�� *6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?� >�3()%�

&�4�%#�&�*���4��*�!9!���/*��!��!)�*6(=�*�!9!���=&��%����3�*�4)8������!�(#%�q�)1)�&�`|{���

370-���x;���)8�"&)���3��!)�5=$)!���%!�*()�.(/%"�*(�&#%;�

`���;� 4�9%�'#�&�� �!(� 8.!&�*�� 8�3�)&)� >�3%�" Q/%� >)4�$� �6-*()� 56%=!=%;� ��3?� <uma

gününü, Çinli güzelle beyaz renkli k6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?���!�%�"�#�� 3�*�4)8����

��!�(#%;� �)15�!�8����� �$���� �/!��� -�3� &)%3�!� .�/� �/!&/%/%� 1)� ��%��%!)%��)� *�1/-/%!�%�

(Levend 1967: 378-���x;� � �)8�"&)� ��3� �!)� 5=$)!� ��%!�*()� .(/%"�*(�&#%;� Q=$)!� �+*��

8/�"�*(�&#%;>�3%�"�#�� L�%*!#� �*!�"!)%��� -�3!�%#�#�� *#$!�%#4!�� 3�L(��#�� 4)&�� 5=�=� 4)&��

Page 197: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

171

iklimde 5)+�%&�'��5)<)!)%?�6$)!!�*!)���$�"I�1)��)3!)1I�3�"8)!)%��&)�+.*�4)%!)-�*�()"��

.!�%�*�*/!!��#!#%;

�;��;��;�|;���-%)(�")<!�8�1

��$"��#��`w��;�4�9%�'#�&�?��

<"� ���� �.����'�� )��� .$U��#��� .���-��U��'� � �"� )�'��� �).�.���#�� ��%��

körgüzmekdin fesân-��#�U��'���&���.���.�U�������²q>/�*�(��#��(�"�"!��"�8#��+���

*�!)"�&=$)�!)")*()��6(=<=�1)��/�*�%#-#*!#'#��8.���)%&�%�!")8��&)�5�4%)(�568()%")*()��

3�*J4)�&=$)�!)")*�1)���8��!#*�5)%)'��²x

��-!#*!#� �6!="&)� 4)%� �!��� �)4�(!)%&)�� 4.!�� +#*�%�*?� ��%� �-%)(� ")<!�8�� <��!��&#%#!"#-(#%

(Res. 36) Bu sayfada yer alan metin, (�)�#�$������ mesnevisinin son beyitlerini içerir.

�)(������((�'��4)%��!)�%)8"����%�8#�&�*��)*!)")�+�$5�8��1)�8�4L��#��+)%+)1)8��&)*��%)�*�

fark!#!#'#?��/�%)8"���8�4L�4��8.�%�&���4�9#-(#%#!&#'#�#�&=-=�&=%=%;�

�)8"��� =$)%��&)*�� �)4�(!)%&)� �)1�4I?� �/� )8)%�� 4�$#-� �)&)����� �+#*!�"�*(�&#%;� �L�

&)��$��)� &=-)���� 8/+/�/�� ��'#-!���<�'#�#� 864!)4�9� )8)%���� .*/4��!�%�� �4.!&�-K� &�4)�

8)8!)�)%)*?� 86$!)%����� 3.-� *�%-#!��"�8#� &/%/"/�&�� %�3")(� �8()%;� �!!�3��� -=*%)&�9�

)8)%���� (�"�"!�&#'#�#?�&)8(��&��� ��<)� q"���!#x� 86$!)%�����*��*�!&#'#�#��)!�%(�%;��)8"���

=$)%��&)*���)4�(!)%&)�-��%?�8�*�&)��*�&)3��)�-�%�9�&.!&/%"�8#�#?�+=�*=�<�"!��q*�&)3!)x�

&/&�*� &/&�'�� .!/9� *)�&��&)� 5)+")*� �8()&�'���?� 8.�%�� &�� 4.!�� &=-)<)'���� 864!)%;�

Resimde Nevâyî����� �-%)(� ")<!�8�� �)(�"!)��%;� 41��&�?� .%(�&�� ��'&�-� */%"/-?� )!��&)�

")�&�!�4!)� .(/%��� -��%)� 8�*�� �+*�� 8/��%;� ��=�&)� $�%L� �+��&)� ��%� ")*(/9� 4�� &�� *�(�9�

görülür.2 ��')%� 3�$")(!�� )!��&)� ()98�4!)� 3�$")(� )(")*� �+��� �)*!)%;� �.�/*!�%� *�%-#!#*!#�

.(/%"/-� 8.3�)(� )&)%!)%*)�?� .%(�&�*�� "=$�84)�!)%� &)� -�%*#� 864!)")*()&�%;� W�5=%!)%���

hepsinde Tac-#� �4&�%��56%=!=%;�

Fer3�&� �!)� ��%������ 3�*�4)8�� ���;� �6!="&)� ��()%;� ����;� �6!="&)� -��%?� 8/!(��#�� .'!/� ��3�

Ga%�9�>�3�&#%� �����&)1!)(�46�)(�"��1)�3=*="&�%!#*��!)��!5�!��6'=(!)%�1)%�%;��)8"�� de

�/!/�&/'/� ��;� �ölümde ise Nevâyî?� *)�&�� �+� 3)8�9!�-"�8#�#� �)4�(!)%)� �*(�%#%;� >.-��

1 TSMK R. 810, 107a: LIV/113-127. 2 >/�&)(�4?���**�-�(�%�L#�&���-��%�����(�%"�-�.!&/'/�)8)%)�56�&)%")��"�<#4!��4�9#!"#-�.!���!�%;�

Page 198: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

172

1�*�(� 3�%<�&#'#�&��� 4)()%��<)� +�!#-�"�&#'#�#?� �"*��� .!8�� ��$�"î, Emir Hüsrev ve

Camî’ni�� 3�"8)!)%�� 5���� )8)%!)%� 4�$���!)<)'���� �)!�%(�9� ���%#�&��� 6$=%� &�!)%;� ��<�*�

)8)%&)?� =8)4��� >�4*�%�� 1)� .'!/� >)&�=$$�"����� �(3�L� )&�!)�� �6!="!)%��� �/!/�&/'/�

��!��&�'��&)�?� �/� �-%)(� ")<!�8����� &)� -�3� 4�� &�� .'!/� �+��� &=$)�!)�"�-� .!&/'/� &��

&=-=�=!)��!�%;�

Yu*�%#&����!�(#!����8"��!#�&6�)"��3�"8)8��H. 802 ve ��3���3"�89�&6�)"��3�"8)8��

�;� �`w� �/"�%�!#� 4�$"�!�%?� 4�9#!&#*!�%#� &6�)"��� =8!/9� 6$)!!�*!)%���� 1)� �)')��!)%����

4��8#(��� 6$5=�� 6%�)*!)%� .!"�8#� �+#8#�&��� 6�)"!�&�%;� ;�w�� �/"�%�!#� �8"��!#

hamsesinin resimleri ��**�-#� �I%� �3")&� ���� �8*)�&)%� (�%�L#�&��� *�(�9� 3�$#%!��#%*)��

4�9#!"#-�.!/9?�"="*=��.!&/'/�<��)-�$�"��!#�3�*�4)���%� 8�3�)&)�<��!��&#%#!"#-(#%;��;�

�`w� �/"�%�!#� 3�"8)&)� �8)� %)8�"!)%� �!)� ")(��� L�%*!#� $�"��!�%&�� L�%*!#� ")%*)$!)%&)�

4�9#!"#-� .!&/'/�&��?� 8�3�)!)%��� �)1J4I� 3�"8)!)%����� �*.�.5%�L�8���� (�-#&#'#�

864!)�)")$;� ��3�� +.*� ��$�"I� 3�"8)!)%����� %)8�"� 9%.5%�"#�&��� 4�%�%!��#!�%�*�

4�9#!"#-�.!����/�8�3�)!)%&)?�")(�����%*�8#���4��&��6�=�)�4�9#-(#%"��-)*!��&)�4��&���.-�

*�!��� 4)%!)%��)� 4�9#!"#-(#%; Bu örnekte görüldü'=� 5���� %)88�"!�%#�� L�%*!#� 4.%/"!�%#�

$�"��� $�"��� *�(��#�� =%)(�"� 8=%)<�4!)� ��'!��(#!#� .!���!&�'���� 568()%�%;� �)8�"!)%���

8.�%�&���)*!)�")8�?���**�-!�%��8)%�)8(+)��-!)&�*!)%���!#-#*�.!&/*!�%#�*.�/!�%#��8()&�*!)%��

5����")(�����+��)�*.4&/*!�%#�#�568()%�%.

Page 199: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

173

V. SONUÇ

�.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8�� �!I� �I%� �)1J4I� 3�"8)� 1)� &�1��!�%#�#�� %)8�"!)%��

=$)%��)� 4�9#!��� ��<)!)")?� �8!�"� (�81�%� 8���(#� 1)� 3�"8)-&�1��� %)8�"!)")� 5)!)�)'��

��*#"#�&��� ��$#� 6�)"!�� �.*(�!�%#� �4&#�!�("�*(�&#%;� �$)!!�*!)� 3�"8)� %)8�"!)%��&)?�

resimlenen hikayelerin 5)�)!���%�*�!#9�.!/-(/%/!�%�*�yazmadan yazmaya geçmesi, belli

L�5=%� 1)� 9.$!�%#�� ()*%�%!��"�8#� �8!�"� (�81�%� 8���(#�#�� 5)!)�)*8)!� ��%� 8���(� .!&/'/�/�

��!�(#%;� ��<�*?� �!I� �I%� �)1J4I� &�1��� 1)� 3�"8)!)%����� %)8�"!)")� 9%.5%�"!�%#�

��<)!)�&�'��&)� 5)!)�)*8)!� 46�()"� 8�&)<)� ��$#� 8�3�)!)%� �+��� 5)+)%!�� .!"/-?� 5)�)!!�*!)�

��**�-!�%#��%)8")�*)�&��4.%/"!�%#�#�*�((#*!�%#�56%=!"=-(=%;�

>)!!����%�&=�4��56%=-=��/!/������**�-#��8.4/(!�-"#-�*�1%�"�1)�".(�L!)%��&)��3�%)*)(�

)(")8�� 8.�/</� 5)!)�)*8)!� ��%� 8���(� &.'"/-� 1)� �/� 5)!)�)*� 4=$4#!!�%� �.4/�<��

4�-�(#!"#-(#%;� ��8!/9�")%*)$!)%)�56%)�&)'�-8)���!)�*�!#9!�%!��+�!#-���5)!)�)*+��&�1%��#-�

*)�&���� ()*%�%!�"#-(#%;� �%)(�"� ")%*)$!)%�� �%�8#�&�*�� 8�4�8�!� 1)� *=!(=%)!� �!#-1)%�-!)%?�

=8!/9!�%#� )(*�!)"�-?� ��<�*� 3)%� =8!/9� *)�&�� �L�&)� (�%$!�%#�#� 4�%�("#-(#%;� ����(+#� 1)� )8)%�

(%�L�'�� *)()�)� *�4&#� �/!/�"�4��� 4�$"�!�%#�� =%)(�"� ")%*)$!)%����� ()89�(����

5=+!)-(�%"�-(�%;� ��<�*� 3)%� *=!(=%=�?� *)�&�� �&).!.V�8�� 1)� *�%�*()%��&)�� 6')!)%� *�(�%�*�

4)��� ��%� =8!/9� .!/-(/%"�8#� (�%�3�� 1)� 4�9#!&#'#� ")%*)$�� �)!!�� .!"�4��� 4�$"�!�%#�

5%/9!��&#%#%*)��+.'/�$�"���4��#!(#<#�.!���!")*()&�%;��4�#�4�$"�&����%&)��L�$!��=8!/�/�

4��8#(���%)8�"!)%in görülmesi, 8���(+#�1)�")%*)$�()89�(����5=+!)-(�%"�-(�%;�

�!I��I%��)1J4I�����&=�4��"=$)�1)�*.!)*8�4.�!�%#�&���/!/����%)8�"!� 3�"8)��=83�!�%#?�

��$�"I?� N�"I?� �)3!)1I� 5���� �%��!#� -��%!)%��� )8)%!)%��)� ��$�%��� � &�3�� �$&#%;� �$� 8�4#&��

.!����/��=83�!�%#��%)8�"�9%.5%�"!�%#�&��3�$#%!��&#'#�")%*)$�1)�&6�)")�56%)�+)-�(!�!�*�

568()%")*()&�%;� W�%&)18I?� ��$�"I?� �)3!)1I?� N�"I� 5���� =�!=� �%��!#� -airlerin eserlerinin

%)8�"!��*.94�!�%#�#���)!!����%�%)8�"�9%.5%�"#�#�4��8#("�8#?��)1J4I�����)8)%!)%��&)�L�%*!#�

hikayeler )!)��!#�8����!)�*�"��$�"���5)!)�)*8)!!�'���8=%&=%=!&='=�56%=!=%;��)1J4I�����

)8)%!)%���� 4�$�%*)�� U�'�(�4<��4#� */!!��"�8#� 1)� 3�"8)8��&)*� ")8�)1�!)%&)� +�'#�#��

(�%�3�� *�%�*()%!)%���� &)� 3�*�4)!)%��)� *�("�8#� .�/�� �%��� 1)� �=%*� )&)��4�(#�&�*��

L�%*!#!#'#�#� .%(�4��*.4"�8#�#� 8�'!�"#-(#%;� ��;� �)3")&� &6�)"��&)�� �(���%)�� �)1J4I� 1)�

)8)%!)%��&)��3��)%&�%�.!����8"��!#�3=*="&�%!�%#?�-��%�1)��!�"!)%��3)%�L#%8�((��-��%)�.!���

Page 200: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

174

3�4%��!#*!�%#�#� &�!)� 5)(�%)%)*� )%�(� 1)� +)1%)8����� *=!(=%� 1)� 8���(#�#� 4�*#�&��� (�*�9�

)("�-!)%&�%;��

�.9*�9#� ��%�4#� �=$)8���&)*�� %)8�"!�� �!I� �I%� �)1J4I� )8)%!)%�?� 4�9#!&#*!�%#� &6�)"� 1)�

merkezler a+#8#�&���&�**�(�+)*�<�&�%;����%���3�4�((��.!&/'/�&6�)"&)���(���%)�� )%�(�(��

8�%�4���**�-3��)8��&)�3�$#%!��"�4����-!������/�)8)%!)%?�+�'&�-#�8�%�4!�%&��&��3)")��

�%&#�&���56%=!")4)���-!��"#-(#%;�`j;4=$4#!���-!�%#�&����(���%)�� )%�(?���%�$?��)")%*��(�

5���� ")%*)$!)%&)� 8/!(��� 1)� "�%$�!�%#�� 8���(� 3�"�!�'�� 8�4)8��&)� 4=*8)!�-)� 5)+)�� *�(�9�

%)8�"!)")<�!�'�?�8.��9�%!�*�&6�)"���� =8)4���>�4*�%��1)�4�*#���%*�&�-#?��)&�"�� ��!I�

�I%� �)1J4I �!)� 4�-�"#-(#%;� ��<�*� )%�(�(�*�� �/� 8�%�4� *=!(=%=?� +�'&�-#� 8�%�4!�%&��

4�*!�-#*��w�4#!�&�3��)(*�8����*/11)(!)�3�88)((�%)<)*?�3�$#%!�����)8)%!)%���8)+�"�?�=8!/9�1)�

%)8�"�9%.5%�"!�%#�4�*!�-#*�4�%#"�4=$4#!�&�3��56%=!")4)�&)1�"�)&)<)*(�%;�

>/� &6�)"&)� )%�(� ��**�-3��)8��&)?� =�!=� ��**�-� >)3$�&�#�� 1)� 6'%)�<�!)%�����

=8!/�/�/��)(*�!��.!&/'/�56%=!")*()&�%;�Sadî’nin Bûstân �0$���.���, Nizamî Hamsesi,

Emir Hüsrev Dehlevî �����, Nevâyî Hamsesi 5����=�!=�-��%!)%���)8)%!)%��4=*8)*�8�%�4�

*�!�()8��&)�3�$#%!��"#-(#%;�>�%)%�9.%(%)� 5���� )!)��!#��%�*�6$)�!)� +�$�!)�� L�5=%!)%?� $)�5���

&.'����!�(#"!�%#?��1!/��!)���3+)4����%��%��&)���4#%���*.%*/!/*!/�4=*8)*�*�9#!�%?�5=�!=*�

4�-�"&��� 8�3�)!)%� �/� &6�)"� )%�(� 8�%�4� =8!/�/�/�� >)3$�&� )(*�8��&)*�� =8!/�/�/��

(�9�*�6$)!!�*!)%����4��8#(#%;�

���)� �/� (�%�3!)%&)� )%�(� ��**�-3��)8��&)� �*��<�� ��%� =8!/�/�� L��!�4)(()� �/!/�&/'/�/�

3�$#%!����� � )8)%!)%&)�� ��!#4.%/$;� �-()� �/� �*��<�� =8!/9?� 3)"� &�1��� %)8�"!)")<�!�'�

5)!)�)'�?�3)"�&)��)1J4I�)8)%!)%�����%)8�"!��*.94�!�%# �+#8#�&���&�**�(�+)*)%;�Geç 15.

yüzy#! Timurlu 8���(#� *�98�"#�&�?� >)3$�&�#�� ��**�-3��)8��&)�� L�%*!#� .!�%�*� 4��)�

8�%�4&�?� &�3�� +.*� ()$3�9� �!��#�&�� +�!#-"#-� ��**�-!�%� (�%�L#�&��� .!/-(/%/!��� �/� =8!/9?�

��-(�� =8)4���>�4*�%��.!"�*�=$)%)��)1J4I�1)��N�"I�&�1��!�%#�#��%)8�"!��*.94�!�%#�&��

8#*!#*!��56%=!=%;�W�5=%!)%���+)1%)8��&)*��*)8*���*.�(/%!�%?�$�%�L� L�5=%!)%?�"�"�%I�")*J��

(�81�%!)%��&)� &)*.%�(�L� ��!�(#"� (�%$#� �/� =8!/�/n karakteristik özellikleridir. Herat’ta

>)3$�&� (�%$#�#�� 4��#�&�� 56%=!)�� �/� �*��<�� =8!/9?� 6$)!!�*!)� -��%!)%��� &�1��� *.94�!�%#�#�

�+���()%<�3�)&�!"�-(�%;

Page 201: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

175

>/���'!�"&��T.9*�9#���%�4#��=$)8���&)�bulunan Timurlu döneminden gelen tek divan

olan ��#��$%&-&��� (R. 805) oldukça önemlidir. 910/1504-5 tarihinde istinsah edilen

)8)%��� %)8�"!)%�?� �=4=*� .!�8#!#*!�� )%�(�(�� >�4*�%�� 1)� �)1J4I� &�1��!�%#�#� 3�$#%!�4��?�

>)3$�&� )*.!=�&)�� 5)!")4)�?� "/3()")!)�� &�3�� +.*� %)8�"!�� 4�$"�!�%#�� ()$3�9� 1)�

8=8!)")8��&)�+�!#-"#-�.!�����**�-!�%#���%�8#�&��4)(�-"�-���%�8���(+#�(�%�L#�&���4�9#!"#-�

.!"�!#&#%;� ��<�*��/� ��**�-?� >�4*�%�� 1)� �)1J4I����� 3�4�((��.!&/'/� &6�)"&)� 4�9#!���

&�1���*.94�!�%#�&��+�!#-"#-?�4=*8)*�8�%�4�=8!/�/�&��)8)%�1)%)����**�-!�%&���&�3��8�&)�

bir üsluba sahiptir.

Nevâyî’nin eserlerinin Timurlu <.'%�L4�8#�&�� 3�$#%!��"�8#�#�� 4��#� 8#%�?� +�'&�-#�

�**.4/�!/� 8�%�4!�%#�&�� &�� 3�$#%!��"�8#� -��%��� =�=�=�� +.*� )%*)�� 1)� 3#$!#� ��%� -)*!�&)�

4�4#!&#'#�#� 568()%�%;� Bu dönemde özellikle Nevâyî, H�&�4)(� 5���� -��%!)%��� �=%*+)�

&�1��!�%#� %)8�"!)�")*� =$)%)� ()%<�3� )&�!"�-(�%;� �/!(��� �!�!� &6�)"��&)� ��%�$�&��

3�$#%!����� � �)1J4I� &�1��!�%#� �+��&)� )�� )%*)��� ��3�%)� ��!!�� �=(=93��)8���&)� �/!/����

*.94�&#%� q��(;� �/%<� {�x;� �**.4/�!/� �$/�� �8���#�� q`�{{-��x� .'/!!�%#� �/!(��� �!�!�

q`���x��!)�*�%&)-���/!(����J*ub (1478-90) ara!�%#�&���)%1�-��/3�"")&�1)��)43I’nin

&)� �/!/�&/'/� &)')%!�� ��**�-!�%#� 3�"�4)� )&)%)*� ��%�$�#�� ��<=� &6�)"��&)�� �/� 4����

�%�!#*8#$�&)1�"�)&)��%)8�"�L��!�4)(!)%����8=%&=%"=-!)%&�%.

Timurlu 3�*�"�4)(����� 8.��� )%")8�4!)� ��%!�*()� ��**�-!�%#�� 1)� 3�$#%!�&#*!�%#� &)')%!��

*�(�9!�%#�� 4)��� 8�%�4!�%#��� 56(=%=!")8�?� �/� ��38)&�!)�� �*��<�� =8!/�/�� 5)!�-)%)*�&)1�"�

)(")8���� 8�'!�"#-(#%;� `j;4=$4#!� 8.�/��� *�&�%� �**.4/�!/� �)1!)(������ önemli resim

faaliyeti merkezleri olan Tebriz’in 1501’de?���%�$�#��&��`jw��&)�&)� ��L)1I�3=*="&�%#�

��3� �8"��!� (�%�L#�&��� �!#�"�8#?� �/!(��� �!�!� 1)� �/!(��� ��*/�� &6�)"��&)� +�!#-���

8���(+#!�%#�1)�3�$#%!�&#*!�%#�&)')%!��*�(�9!�%#��)�%�$���**�-3��)8��)�*�$��&#%"#-(#%;��4�#�

$�"��&�� �/!(��� ��*/��/�� 4)')��� .!��� ��3� �8"��!���?� .�!�%#�� *=!(=%)!� .%(�"!�%#�&��

�=4=&='=��+����=%*")��1)�Timurlu 8/!(��!�%� �!)� �!�-*��*/%"�8#?�*=!(=%)!�46%=�5)!)%��)�

5�%�9�)(*�!)�")8����1)��=%*")��%)8"��&)��$)1*��!"�8#�#�8�'!�"#-(#%;

�%&#�&��� `j`w�&�� Tim/%!/!�%#n ��-*)�(�� )%�(�#�� �!#�"�8#� �!)� �)�$)%� 5)!�-")!)%�

4�-��"#-(#%;� �$)!!�*!)� ��"/%!/� )(*�8����?� =8)4��� >�4*�%���#�� .'!/� �/3�"")&�

=8)4�����?� �$�)*� ()3!�*)8��)� *�%-#� `jw�� 4#!#�#�� ��4#8� �4#�&�� ��3� �8"��!�)� �!(�<��

Page 202: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

176

)(")8�� 1)� )%�(�#�� `jw��&)� �$�)*!)%� (�%�L#�&��� �!#�"�8#� 8#%�8#�&�� �)�%�$�)� 5)!)���

8���(+#!�%#�� =8!/9!�%#4!� 4��8#&#'#� 864!)�)��!�%;� >64!)<)� ��3� �8"��!� &6�)"��&)��

��**�-3��)&)?� �)�%�$�&)� ��*/9� >)4� &6�)"��&)� 5)!�-)�� �=%*")�� 8�%�4� =8!/�/� �!)�

%)8�"�4�9�����**�-!�%#��4��#�8#%�� )%�(�(��56%=!)��>)3$�&�1)����*#-+#K�=8!/9��!)�%)8�"�

4�9�����**�-!�%�5%/�/���%!�*()�56%=!"=-(=%;���3��8"��!�&6�)"��%)8�"�=8!/�/�/�.%(�4��

*.4�<�*� +.*� L�$!�� %)8�"!�� 4�$"�� 5=�="=$)� *�!"�"#-(#%;� >/� �+#&��� �.9*�9#�

*.94�!�%#�&�����%��.!��� ;��|j��/"�%�!#�&�1���6�)"!�&�%;���3��8"��!�&6�)"�����%)8�"�

��!�4#-#�#�56$!)%�6�=�)�8)%)%;���&)�*."9.$�84.�!�%#��4)%��!&#'#�%)8�"!)%&)�*�"��$�"���

��38)&�!)�� 8)�)9!)%&)�� &.!�4#� �**.4/�!/� &6�)"�� ��%�$� =8!/�/�/�� )(*�!)%�� 56%=!=%;�

��$"��#��4���*�'#&#�&���/!/�����/!(�����*/��/��L)%"��#��8)?�4�$"��#����3��8"��!����

`jw`�&)� �)�%�$��� �!"�&��� 6�<)� *.94�� )&�!&�'���� ��$)� 568()%�%;� �**.4/�!/� �/!(��#�

4�$"��#����%�8=%)!�'��)�8�3����.!"/-?�&�3��8.�%�� �8)��/�"=!*�4)(���3��8"��!�)�5)+"�-�

.!"�!#&#%;� �)8�"!)%�� �/� &6�)"&)� 3�$#%!����� 4�$"�?� 8�%�4�� ��"�$��.'/!!�%#��&���

��3"/&� >)4���� 3)&�4)8�� 4�� &�� 6!="=4!)� ��%!�*()� 5)!"�-� .!"�!#&#%;� ��$"��#n

%)8�"!)%�4!)�")(����%�8#�&��8#*#���%��!�-*��56%=!=%;�

��')%���L)1I�&6�)"��*.94�!�%#�R. 810, R. 803, R. 804 �/"�%�!#�)8)%!)%&�%;�>/�!�%&����;�

�w���/"�%�!#�)8)%���8�&)<)���*&�"�%)8�"!)%���)�%�$�=8!/�/4!��4�9#!"#-(#%;���$"��&�3��

8.�%���8"��!#���**�-3��)8��&)�(�"�"!��"#-(#%;�>/�=+�4�$"��#��.%(�*�6$)!!�*!)%����3�

��3"�89� &6�)"��&)?� )%�(� =8!/�/�/�� /$��(#8#�#�?� �)�%�$� ��**�-3��)8��&)�

4.%/"!��"�8#� -)*!��&)� 5)%+)*!)-"�-(�%;� `j�w� �!)� `j�w� 4#!!�%#� �%�8#�&�� +.*� 8�4#&��

Nevâyî’nin eserleri resi"!)�"�-(�%;� >/�!�%&��� 8�dece PBN’de bulunan hamse (Supp

turc. 316-`�x� >)3$�&� =8!/�/� )(*�8�� �!(#�&�?� &�')%!)%�� �8)� ���*#-+#� &I1J�� =8!/9” olarak

�&!��&#%&#'#"#$� ��!�4#-(�� 4�9#!"#-(#%;� ��L)1î ��-!#'#� ��<-#� 3�4&�%I�nin görülmesi,

*."9.$�84.�!�%#�� *�!���!#*!�-"�8#� 1)� ��!�(#"#�� �4%#�(#<#� .!"�8#?� 5�&)%)*� ��*#-+#�

6$)!!�*!)%��&)��8#4%#!�%�*�&�3��()"�$���%�=8!/���*�1/-"�8#��8)���L)1I�%)8�"�*�%�*()%����

4��8#(���6$)!!�*!)%&�%;��4�#�&6�)"&)�3)"���L)1I?��8"��!#�3)"�&)��$�)*���%�4!�%#��&��

-��%���)8)%!)%�����%)8�"!)�")*�=$)%)�()%<�3�)&�!")8�� �!5��+(�%;��8()!�*��=%*+)�-��%!)%&)��

.!/-��� &�1��!�%#�� �8"��!#� 1)� �=%*")�!)%)� &=-"��� .!��� ��3� �8"��!� 1)� ��3� ��3"�89�

(�%�L#�&�����!)� ()%<�3�)&�!")8�?�&6�)"��&)�-��%���3)"�8�45#�56%&='=�=�3)"�&)��/�/��

��%�".&��-)*!��&)�4�4#!&#'#�#�568()%�%;�

Page 203: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

177

`{;4=$4#!#�� �!*� +)4%)'��&)� ��%�$�&�*�� (�%�*�(!�%#�� %)8�"� L��!�4)(!)%���� ��$)� ��!�(���

Nevâyî Divan�#� R. 807’dir. ��3� ��3"�89� &6�)"�� �8!�"� *�(�9� %)8�"!)")<�!�'����� )��

9�%!�*� &6�)"!)%��&)�� ��%���� 4��8#(#%;� ��&I?� JL#$� 5���� =�!=� -��%!)%��� &.'/9� 4�-�&#'#�

$)�5��� *=!(=%)� 8�3�9� ��%�$� *)�(�?� ��� 4!=!� `jw�� 4#!#�&�� ��L)1I!)%��� )!��)� 5)+"�-(�%;�

1526-��� 4#!!�%#� �%�8#�&�� �/� �83�*� ��%�3�"���� �8�(J�)8��&)� �)-�(I� (�%�L#�&��� �8(��8�3�

)&�!)�� �/� 4�$"�?� ��L)1I� &6�)"����� ��%�$� =8!/�/�/� �)!�%5��� ��%� ��+�"&)� 4��8#(#%;�

Yuvarlak küçük yüzlü, zarif f�5=%!)%����/!/�"�8#?�56*4=$=�&)�1)�$)"��&)��!(#��4�!&#$#��

*/!!��#!"�8#?���8���4=$!=�5=�)-�(�81�%!)%������)(�"��1)�(�*&�"�8�4L�!�%#�&��&��5)�)!!�*!)�

�/� ()"��#�� �-!)�")8�?� *�!���!#*� *."9.$�84.�� /45/!��"�8#� ��$)� %)8�"!)%��� ��3"�89�

&6�)"��&)� ��%�$�&�� 4�9#!&#'#�#� 568()%�%;� � �/3()")!)�� �;� �w��&)� 8�9�%�-� =$)%��)�

�8"��!#�8/!(��#�4��&����%�&)1!)(�56%)1!�8���+���3�$#%!��"#-�.!"�!#&#%;�

�8"��!#� &6�)"��&)� 3�$#%!��"#-� �)1J4I� )8)%!)%��)� ��*#!&#'#�&�?� 4��)� `j�w� �!)� �j�

�%�8#�&�*��&6�)"&)�4.'/�!�-(#'#�56%=!=%;�Bunlardan il*�� .%�8���&����8(���/!���5)!)��

1)� )%�(�(�� &�3�� +.*� =8)4��� >�4*�%�� 1)� �)1J4I� &�1��!�%#�#�� %)8�"!)%��&)� +�!#-���

��**�-!�%#��8)%5�!)&�'����*#-+#�=8!/9tur. (R. 804, R.806, H. 983) Horasan’dan gelen bu

8���(+#!�%� 8�&)<)� Nevâyî eserlerini kopyalamakla kalmam#-� �4�#� $�"��&��

��**�-3��)&)*��)&)�I�4�$"�!�%#��3�$#%!��"�8#�8#%�8#�&��&��86$�8�3����.!"/-!�%�1)��)!!��

��%�5)!)�)'���4)%!)-")8����8�'!�"#-!�%&#%;���"�%I ")*J���)(�"!)%�?�&.'�&����3�%�&�!!#�

+�+)*!)%���8�%&#'#�8)%1���'�+!�%#?�9�%!�*�1)�<��!#�%)�*!)%?���-!#*�1)�*#4�L)(���+�"!)%��5����

�4%#�(#!�%&�� �8"��!#� *�%�*()%����� )(*��� .!&/'/� �/� =8!/9?� ��*#-+#� ��!�4#-#�#� `j�j�in

8.�/���*�&�%�8=%&=%"=-(=%;�

��%�4&�� �**.4/�!/� �=%*")�� )(*�8���� 3�88)((�%)�?� 3�((�(#�#�?� "=<)!!�&����?� ��**�-#�#��

��%� �3")&� ���� �8*)�&)%� (�%�L#�&��� 4�9#!&#'#�#� �w|�;� 4�9%�'#�&�*�� *)()�)� *�4&#�&���

6'%)�&�'�"�$�3�"8)�*.94�8#� �8)� q ;��w�x?� ()*��8"��!#��)1J4I�3�"8)8�&�%;�����(+#�#��

�**.4/�!/� 1)� �8"��!#� =8!/9!�%#�#� *�4��-(#%�%�*� 4.%/"!�&#'#� �/� =8!/�/�� )(*�8�?� &�3��

sonra �)���-i Âl-i Osman�#� 3�$#%!�4�<�*� .!��� ��**�-!�%#�� =8!/9!�%#�&��

hissedilecektir.

>/�!�%� &#-#�&�� ����� �)1J4I�!)%��&)�� ��%�� q�;� �w�x� `j�w� <�1�%#�&�� Özbek yönetimi

�!(#�&�*�� >/3�%��&�� 56%=!)�� %)8�"� =8!/�/�/� 4��8#(#%;� )%�(�#�� `j�j�&)� �$�)*!)%�

Page 204: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

178

(�%�L#�&��� �!#�"�8#� �!)� )%�(!#� 8���(+#!�%� ()*%�%� >/3�%��4�� 5)(�%�!"�-?� &.!�4#8#4!��

3�$#%!����� %)8�"!�� 4�$"�!�%&�� )%�(� )(*�8�� &)1�"� )("�-(�%;� `{;4=$4#!� .%(�!�%#��� &.'%/�

>/3�%��&����4%#!&#*!�%#�&=-=�=!)�� )%�(!#�8���(+#!�%#���%&#�&��?�%)8�"!)%&)*��&���"�$"�

*�4�.!"/-?� &.�/*� 1)� 3�%)*)(8�$� L�5=%!)%� *�!#9� 3�!��&)� 3)%� 4�$"�&�� /45/!��"#-(#%;��

Horasan->/3�%�� )(*�!)%�� (�-#4��� %)8�"!)%&)� 8�4�3� *.�(/%!�%!�� 8#�#%!����� ()9)!)%?� �.-�

4=$)4!)%� 1)� �/� 4=$)4!)%&)� �!(#�� 4�!&#$� */!!��#"#?� $)"��&)� �$� ��(*�� 1)� +�+)*?�

8)%9�-(�%�!"�-�(�-!�%?�<��!#�%)�*!)%)��.4��"#-�*�4�lar, küçük ve zarif figürler görülür.

Resimli �!�� ��% Nevâyî &�1��� 1)� 3�"8)� �=83�!�%#�#�� 3�$#%!��&#*!�%#� ")%*)$!)%���

+)-�(!�!�'�� ��$)� �8!�"�&=�4�8#�&�� *�(�9� %)8�"!)")<�!�'����� 5)!�-(�'�� L�%*!#� ")%*)$!)%�1)�

�%�!�%#�&�*�� �!�-*�!)%� 3�**#�&�� L�*�%� 1)%)<)*� &=$)4&)&�%;� >�%��%��)� 4�*#�� &6�)"!)%&)�

3�$#%!����� 4�$"�!�%?� 8���(+#� 1)� =%)(�"��� ")%*)$&)�� ")%*)$)?� 8�4�8�� 1)� *=!(=%)!� ��%�

(�*#"� 5)!�-")!)%� 8.�/</� �!)(�-�"� 3�!��&)� .!&/'/�/� örnekler. ��1��!�%#�#�� `�{j’li,

3�"8)!)%����� �8)� `�|j�!�� 4#!!�%&��� �(���%)�� L�%*!#� ")%*)$!)%&)� %)8�"!�� �=83�!�%#�#��

3�$#%!��"�8#�&6�)"������)')��!)��-��%!)%��&)��.!&/'/�/�568()%�%;�

=8)4���>�4*�%��1)��!I��I%��)1J4I�&6�)"���8!#�&��5)!)�)*!)%��&)'�-(�%)����%�&6�)"&�%;�

�=%*�)&)��4�(#���1)�8���(#���568()%�!)��6$)�?�3�$#%!�����)8)%!)%)�&)�4��8#%; �%�)'����/�

&6�)"&)�?� �%��� (�%�3���� &)8(��!�-(#%�%�*� ��!�(��� =�!=� W�%&)18I �)���’sinin resimli

�=83�8#� 5=�="=$)� 5)!")"�-(�%;� �6�)"��� �)'enisi daha çok Baykara ve Nevayî

divanlar#�=$)%��)�4.'/�!�-"#-(#%;��)8�"!)�)���/��=83�!�%#��")(���5)�)!!�*!)�nestalik ile

4�$#!"#-?� 4�$"�!�%#�� �.4/(!�%#� &�� 5)�)!!�*!)� ��%��%��)� 4�*#�� (/(/!"/-(/%;� Nevâyî

4�$"�!�%#� �+��&)� ����� �=83�!�%#�&�� 321x 235 mm.lik boyutuyla en büyük eseri

.!/-(/%��� R. 808 �/"�%�!#� 4�$"�� haricindekilerin hepsi küçük boyutludur. Özellikle

�8"��!#’da 3�$#%!����!�%���w¡`{w�""�<�1�%#&��.!/9�daha küçük boyutludur.

��9#!��� ��<)!)")� 8.�/</�&�?� �����&)*�� &�1��� �=83�!�%#�&�� )�� +.*� Garâ’ibü’s-

S�'��’dan �!#�"#-� .!��� �)4�(!)%��� %)8�"!)�&�'�� 56%=!=%;� Garâ’ibü’s-S�'�� Nevâyî’nin

�=%*+)� &�1��!�%#�&��� �!*�&�%� 1)� �+��&)*�� -��%!)%� �)1J4I����� *=+=*� 4�-!�%&�� 4�$"#-�

.!&/*!�%#� �%�8#�&��� &)%!)�)%)*� (.9!��"#-(#%;� ��<�*� �/� &�1��#�&�� � �%�!�%#�&�� &�')%�

&6�)"!)%��&)� 4�$"#-� .!&/'/� 5�$)!!)%� &)� �/!/�/%;� ��&)<)� �.9*�9#� �=83�!�%#�&�� &)'�!�

&�')%� =!*)!)%��� *=(=93��)� 1)� "=$)� *.!)*8�4.�!�%#�&�� � &�� )�� +.*� %)8�"!)�)�� &�1��#�

Page 205: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

179

Garâ’ibü’s-S�'���&#%;� �.9*�9#�&�� �/!/���� &�')%� %)8�"!�� &�1��#� �8)� ��#��$%&-&���

.!/9?� �=%*�4)�&)� �/!/���� ()*� �=83�� .!"�� 6$)!!�'�� �!)� 6�)"!�&�%;� >/�&�1��� �8)� 5)�+!�*�

4#!!�%#�&��4�$&#*!�%#�&���&)%!)�"�-(�%;�

TSMK’de bulunan Dîvân �=83�!�%#�&�� %)8�"!)�)�� 8�3�)!)%��� �=(=�=�)� ��*#!&#'#�&��

�-%)(�")<!�8�?��1�8�3�)8�?�(�3(�8�3�)8�?�+)15J��.4/�/?�8)15�!���!)��/!/-"��5����*.�/!�%#��

8#*!#*!�� %)8�"!)�&�'�� 56%=!=%;� �4�#� $�"��&�� �)1J4I� &�1��!�%#�#�� %)8�"� 9%.5%�"#�&��

=�!=��-*�3�*J4)!)%�����*�3%�"��!�%#�&����)4!�?��)<�un, Ferhad, Yusuf Peygamber ile

�!5�!�� 3�*J4)!)%��?� *�3%�"��!�%#�� 6$)!!�*!)%��&)�� &.!�4#� �)4�(!)%��� ��!�"!�%#�#��

*/11)(!)�&�%")*��&#��� �"5)!)%��&)�� 4�%�%!��#!&#'#� ()89�(� )&�!"�-(�%;� �-*#�&��� +#!&#%���

��%�8)15�!�4����!�(#%*)���)<�/��/�?��-*#��+���+�!)�+)*)�?�(=%!=�$.%!/*!�%��56'=8�5)%)����%�

8)15�!�4�� ��!�(#%*)�� W)%3�&�#�?� 8)15�!����� 5=$)!!�'���� ��!�(#%*)�� �)4!���#�?� 8)15�!�����

*�&�%� *#4")(� ��!")$!�'���� ��!�(#%*)�� �8)� 4.*� 9�3�8#��� 8�(#!��� �/8/L�/�� � 56%8)!�

�"5)!)%��&)�� 4�%�%!���%�*� .!/-(/%/!��� %)8�"� *�!#9!�%#�#�� */!!��#!"�8#?� ��$)� 5)+"�-()��

5)!)�� �)!!�� *�1%�"� 1)� .!5/!�%�� 4�� &�� ")<�$!�%�� *�%-#!#*� 5)!)�� �"5)!)%��� ��**�-�

(�%�L#�&��� ��8#!� �!5#!��&#'#�#�� 568()%�%;� �4%#<�� %)8�"� *�!#9!�%#�#�� */!!��#"#�&�� %)8�"-

")(����!�-*�8��&)�6�)"!��4)%�(/(�%;���**�-�5)�)!!�*!)�")(�)���'!#�*�!"#-(#%;���<�*�*�"��

$�"���*�!#9!�%#��&#-#���+#*#!&#'#�&��56%=!=%;��%�)'��� ;��|j��/"�%�!#�4�$"�&��4)%��!���

�-%)(�8�3�)8��&)�q{j�x���**�-?��)4�(!)%&)���#!���*�-�!)%�?�4�45#���-%)(�")<!�8��*�!#9!�%#�#��

&#-#���+#*�%�*�*/!!��"#-(#%;��)8�"&)��)4�(!)%) &�4���%�*��%*��9!��&��*�4�!�%#���%&#��?�

�)<�/�� .!"/-� ��48�#� 1)� .��� */%&)!)4!)� /$����� ")!)'�� �)(�"!)"�-(�%;� >/� 4.%/"?�

sahneyi salt bir �-%)(�")<!�8���)(�"��&)��+#*�%#%;���**�-��/�&=$)�!)")4�?� -��%����-*#�#�

�)<�/��/�*��)��)�$)()%)*� ")!)*!)%�����!)� .��� -)L*�(� 568()%&�'���� �)!�%()�� �)4�(!)%��)�

&�4���%�*� 5)%+)*!)-(�%"�-(�%;� >/%�&�� */%/!��� ")(��-%)8�"� �!�-*�8����� */11)(!�!�'�� *�"��

8�3�)!)%&)�*�!#9!�%#��&#-#���+#*#!&#'#�#�568()%�%;� � ��;��w�?�`j|��&���)4!��&�����38)&)��

�)4�(!)%?� �*.�.5%�L�*���*#"&���$)�5���4.%/"!��"#-?�3�*�4)����3�"8)&)�5)+)��6')!)%��

%)8"��� �+��)� *�(#!"#-?� �)<�/��/�� �)<&� &�'#��� 4)%!)-")8�� %)8�"!)�"�-(�%;� >)4�(!)%&)�

��38)&�!")")8��)� %�'")�� *.�/!�%#�� $)�5��� 4.%/"!��"�8#� ��**�-!�%#�� .%(�*�

3�L#$�!�%#�#��*/11)(!��.!&/'/�/�1)�3�*�4)!)%�����%� +.*� %)8�"!��örneklerini gördüklerini

568()%�%;� >.-!/*!�%#� &.!&/%/4.%!�%;� U=�*=� 6�!)%��&)� 4=$4#!!�%&#%� */!!��#!��� ��%� 3�"8)�

5)!)�)'���/!/�"�*(�&#%;�

Page 206: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

180

��**�-� &�1��� %)8�"!)%���� 4�9�%*)�� *.�/� 8)+�"�� �+#8#�&��� 3�"8)� %)8�"!)")8��&)�

.!&/'/�&���&�3��6$5=%&=%;�Dîvânlardaki res�"!)%���<)!)�&�'��&)���**�-?���$)��5�$)!���

(�"�"#�&��� ��$)�� &)� ��%� �)4�(� 4�� � &�� ��%� 86$<=*()�� 4.!�� +#*�%�*� 3�4�!� 5=<=4!)� 4)���

�)(�"!)")!)%�.!/-(/%/%;��.4/(��L�&)!)%��8."/(!�-(#%"��56%=!=%;�

Dîvânlardaki 8�3�)!)%)���*#!&#'#�&��3)98��&)�)���$�=+�*�-��56%=!=r ve sahnelerin büyük

��%� *#8"#� �+#*� 3�1�&�� 1)� ��3�%� ")18�"��&)� 5)+)%;� �$)!!�*!)� &�1��� -��%!)%��&)� ��3�%�

")18�"�����1/%5/!��"�8#�4�45#����%�5)!)�)*(�%;�>�3�%?�-��%&)��)-)����3��)%<�8�&�%;���'?�

�/!/(?� �*�%8/?� +�+)*!)%?� 5)4�*� 1)� */-� 5���� 3�41��!�%� )-!�'��&)� �)(�"!)��%;� �1?� �-%)(?�

çevgâ��1)�8)15�!�4!)�8.3�)(�8�3�)!)%��5)�)!!�*!)��!*��3�%��)(�"!)")8���+��&)���!�(#!#%;�

Dîvân!�%#�� �!*� =%)(�!&�'�� ")%*)$� .!��� 1)� &�')%� ")%*)$!)%&)*�� =%)(�")� &)� ��%� ��*#"��

*�4��*!#*� ()-*�!� )&)�� ��"/%!/� *.94�!�%#� 3�%�<��&)?� ��L)1I� *.94�!�%#�&�� ")(��� %)8�"�

�!�-*�8��&�')%�")%*)$!)%)�56%)�&�3��*/11)(!�&�%;�

�8!�"� (�81�%� 8���(#�&�� `w;� 4=$4#!&��� �(���%)�� 56%=!")4)� ��-!����� �-%)(� ")<!�8!)%�?� ��%�

+.*� -��%��� 1)� 4�$�%#�� � %)8�"!�� )8)%!)%��&), 3=*="&�%#�� ")%*)$&)� (�3(#�&�?� *.�/*!�%#��

)(%�L#�&�� .(/%&/'/?� 3�$")(!�!)%��� 8)%1�8� 4�9(#'#?� "=$�84)�!)%��� &)� )'!)�&�%&�'�� .%(�*��

6')!)%&)�� .!/-an bir kompozisyonda verilir. �)1J4I����� &�1��� �=83�!�%#�&�*�� �-%)(�

")<!�8!)%��&)?� 5)!)�)*8)!� *�!#9� */!!��#!"#-(#%;� �)8�"!)%��� �/!/�&/'/� 8�4L�!�%&�*��

�)4�(!)%� �-%)(!)� �!5�!�� .!8�� &�� ��%��%��&)�� L�%*!#� �L�&)� )&�!"�-(�%;� ��**�-� 3�+��%� �-%)(�

8�3�)8�����4�#��)4�(!)%�=$)%��)�4�9"�"#-(#%;��.�/8/�/��-*�1)�-�%�9(����!���5�$)!!)%&)?�

�-%)(!)� �!5�!�� �)4�(!)%��� +.*!/'/� 1)� +)-�(!�!�'� bu durumun sebebi .!"�!#&#%;� Nevâyî’nin

beyitl)%��&)� 5)+)�� �-%)(� (�81�%!)%��&)� 5=�)-��� 9�%!�&#'#?� */-!�%#�� <#1#!&�-(#'#?�

")41)!)%&)�� !�".�� 1)� 9.%(�*�!#�?� �+)<)*!)%&)�� -�%��#�� �*%�"� )&�!&�'�?� -�%*#� 1)�

(=%*=!)%���864!)�&�'�?���8��&��5�"�1)�8#*#�(#��#%�*"�4����)-)!��.%(�"�.!�%�*���38)&�!�%;�

Zevk, sefa, k�&)3?� 8�*�?� -�%�9� � 5���� ()%�"!)%� �-%)(� ")<!�8�� �)(�"!)%����� �/!/�&/'/�

sayfalarda en çok geçen kelimelerdir.

��<�*� �)1J4I����� +.'/� �)4�(��&)� �1� ")<�$î ��!�"&�� */!!��#!"#-(#%;� �1<#� 8)15�!�?�

�1!����� <)4!��� 4�� &�� 3�41��� �8)� �-#*� .!�%�*� 56%=!"=-(=%;� �)8�"!)�)� sahnelerde

5)�)!!�*!)� 3=*="&�%� 1)4�� -)3$�&)� 4��#�&�*�� �8*)%!)%�4!)� ��%!�*()� �1� ")4&��#�&��

Page 207: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

181

*�+#-���3�41��!�%#�6!&=%=%*)���)(�"!)��%;���"��$�"���()9)����5)%�8��&)�8=%)*��1#��+���

3�41��!�%#��1��!��#���46�!)�&�%)���1<#!�%!����%!�*()�8)4�%<�!)%�&)�56%=!=%;�

H)"� �.9*�9#� 3)"� &)� &�')%� "=$)� 1)� *.!)*8�4.�!�%&�� �/!/���� 4�$"�!�%#�� �=4=*�

+.'/�!/'/�&��+)15J�?���-����(�!�"��1)��1�8�3�)!)%�����4)%��!&#'#�8�4L�!�%&���4�#��)4�(!)%�

=$)%��)�%)8�"�4�9#!"#-;���<�*��-%)(�1)�&�')%�8�3�)!)%&)*���)4�(!)%���%��%��&)��L�%*!#&#%;��

Ör�)'��� �/(�(�� q�ww�x� ��;� 8#%�&�� 568()%�!)�� 5�$)!)� 4�9#!��� %)8�"!)%��� (�"�"#� �1� 1)�

��-��� (�!�"�� *.�/!/� %)8�"!)%&�%� q�;� �w�?� ����� ;� |��?� �w��� �>�� ��{�?� ���?� >�� �%;�

j��{?�`j�?��>�����|?�����5���x;��/(�(�����;�8#%�&��568()%�!)��5�$)!)�4�9#!���%)8�"!)%���

+.'/�&a çevgân konuludur. (H. 983, 98b; R. 804, 89b; CBL 409, 94b, ÖBA 7463, 94a,

>�� `�w{`?� ���?� >�� �%;j��{?� �j�;?� ���?� ����?� �/%*� "8;�?� �w�� 5���x� �4%#<�� �=83��

�+��&)��/�*.�/&��4�9#!���%)8�"!)%����/!/�&/'/�8�4L�!�%�&����%��%��)�4�*#�&#%;���**�-?�

")(�)� ��'!#� *�!"��#�� 4��#� 8#%�� +)15J�� .4/�/� �!)� �!5�!�� */%�!!�%#� 1)� .4��"�� ��+�"����

&.'%/�4��8#(�%�*�56$!)"<����%�4�*!�-#"!��&.'%/��)(�"!)"�-(�%;�U)15J��.4/�/�/��L�%*!#�

�)4�(!)%� =$)%��)� �)(�"!)�&�'�� ()*� �=83�� �;� �wj� q�|�x� �/"�%�!#� ��#��$%&-&���

&�1��#&#%;� �+��&)� 5)�)!!�*!)� �-*?� -�%�9?� ")43��)?� ")4?� 8�*�� #$&#%�9� �!)� �!5�!�� �)4�(!)%���

4)%� �!&#'#� 4�$"�&�� +)15J�� 8�3�)8�� &)� �-*� 1)� -�%�9(��� ��38)&)�� �)4(�!)%��� �!(#���

4�9#!"#-(#%;�

�)��$��1)�")43��)�8�3�)!)%����8)�&�1���*.94�!�%#�&��56%")4)�9)*��!#-#*�.!"�&#'#"#$�

sahnelerdir. �)��$!)���'!��(#!#��)4�(!)%&)�&)��$?�8.4/(���!�"#4!��*/!!��#!"#-(#%;� ;�|����

j���1)��;��w������;�4�9%�*!�%&��56%=!)���/�%)8�"!)%&)���**�-�8�3�)4�?��)4�(!)%&)�8.4/(�

��%� ��+�"&)� ��!�(#!��� .!5/4/?� 8."/(� ��+�")� +)1�%)%)*� 4.%/"!�%;� � W�*�(� �/� 8�3�)!)%���

görsel ��!�"!�%#� &#-#�&�� 8)15�!����� �<#� +)*)�� 56�!=�=� 8�"5)!)&�'�� /�/(/!"�"�!#&#%;�

�)8�"!)�)���)4�(!)%�&)��$!)���'!��(#!#�.!&/'/��+���5)"��1)�&)��$�(�81�%!)%��56%=!=%;�

Nevâyî 3�"8)� *.94�!�%#� 8�4#<�� �$� .!&/'/�&��� d=�4�� "=$)� 1)� *.!)*8�4.�!�%#�&��

bulunan bu kopy�!�%�&���=(=�=�&)')%!)�&�%")4)�4)()<)*�&=$)4&)�+)-�(!�!�*�568()%")$;

>/���'!�"&�?� ;��w��1)��;��`w��/"�%�!#�3�"8)��=83�!�%#?�3�$#%!��&#*!�%#�")%*)$!)%���

L�%*!#� .!"�8#�&��� &.!�4#� � �*.�.5%�L�� 1)� =8!/9� 6$)!!�*!)%�� �+#8#�&��� �4%#!#*!�%� 568()%�%;�

Tebriz’de üret�!"�-� .!��� �;� �`w� �/"�%�!#� 3�"8)���� %)8�"� 9%.5%�"#� .!/-(/%/!/%*)��

Nizamî Hamse’si %)8�"� 9%.5%�"#�&��� 4�%�%!��#!"#-(#%;� �4!)� *�� ��$#� 3�*�4)!)%�

Page 208: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

182

<��!��&#%#!#%*)�� *�!#9� .!�%�*� ()*%�%!��"#-(#%;� �;� �`w�&�*�� Nevâyî Hamsesindeki

resimlerde Nizamî Hamse’sinin resi"� 9%.5%�"#�#�� *�!#9� .!�%�*� */!!��#!"�8#� �/�/��

5=$)!� ��%� 6%�)'�&�%;� �)(���� U�'�(�4<�� .!"�8#��� %�'")�� %)8�"&)*�� ��-!#*!�%#�� W�%8+��

.!"�8#?� =8%)1���� ��%����� 56$)(!)")8�� 3�*�4)8����� NevJ4I�&)� .!"�"�8#��� %�'")��

resimlenmesi, Leyla ile Mecnun’un mektepte ya da çöldeki hallerinin Nizami

�=83�!�%#�&�*�� 5���� �)(�"!)�")8�?� 4�� &�� >�3%�"� �!)� ��!�%�"� 3�*�4)8��&)� L�%*!#!#*!ar

.!"�8#��� %�'")�� %)8"��� ��$�"I �=83�!�%#�&�*�� 6%�)*!)%� 5���� �)(�"!)�")8�?� 8�&)<)�

Nevâyî Hamse’sine 6$5=� *.�/!�%#�� %)8�"!)�")")8�?� ��**�-!�%#�� )8)%�� 3�$#%!�%*)�� ��%�

Nizamî Hamse�8�� �=83�!�%#�#�� %)8�"!)%��&)�� 4�%�%!��&#*!�%#�#?� 4�� &�� �4�� ��!&�*!)%�� �/�

)8)%��� %)8�"� 9%.5%�"#�#� /45/!�&#*!�%#�#� 568()%�%;� ��<�*� ��%� 8�4L�&�� ��%&)�� L�$!��

8�3�)���� <��!��&#%#!&#'#� 6%�)*!)%)� %�8(!��"�"#-(#%;� ��**�-� 4�� &�� ��**�-lar grubu

�/%�&�� L�%*!#!#*!�%#�#� .%(�4�� *.4"/-!�%&#%;� �$)!!�*!)� ��%� 8�4L�&�� �*�� 4�� &�� &6%(� �4%#�

3�*�4)����%)8�"!)�")8�?�-�"&�4)�*�&�%�56%=!")4)����%�/45/!�"�&#%;���**�-!�%?��)�%�$�

��**�-3��)8��&)*�� �/� +.*� *=!(=%!=� .%(�"&�� 4)��� &)�)")!)%)� &�3�� �+#*� *.�/"&��

olabilirler.

1530-31 ta%�3��&)��8(���/!�&��%)8�"!)%���Ir Ahmed b. �8*)�&)%�(�%�L#�&���3�$#%!����� ;�

�w�� �/"�%�!#� �=83��#�� %)8�"� 9%.5%�"#��� ��*#!&#'#�&�?� ��**�-#�� L�%*!#� 3�*�4)!)%��

<��!��&#%"�� &)�)")8��)� (��#*� .!/�"�*(�&#%;� �*�4)���� 5)+(�'�� +)1%)?� *.�/�/n

4.%/"!��#-#� 1)� *�3%�"��!�%#�� &�1%��#-!�%#� "="*=�� .!&/'/�<�� &�')%� Nevâyî

�=83�!�%#�&���L�%*!#!#*�568()%�%;��.�/�8)+�"��&)�*�"��$�"���6�<)*��6%�)*!)%���&)�(�*�9�

)&�!&�'�� �=83�&�� ��**�-#�� 4.%/"/� L�%*!#� .!"/-(/%;� Hayretü’l-ebrâr mesnevisinden

Hüseyin Baykara �!)� 4�-!#� *�&#�� 3�*�4)8����� <��!��&#%#!&#'#� 6%�)*ler tespit edilirken,

4.*8/!� +�L(+�� 1)� >�3%�"� ��3� 3�*�4)8����� <��!��&#%#!&#'#� 6%�)*!)%��� �/!/�"�4#-#�

�!5��+(�%;� �4�#� -)*�!&)� Seb’a-i seyyâre’den >�3%�"� ��3�#�� 4)&�� 5=$)!!)� ��%!�*()� 4)&��

*6-*()� 568()%�!&�'�� 8�3�)!)%��� 4)%��)?� *6-*!)%&)� >�3%�"� ��3��� ��!�(#!��� 3�*�4)!)%���

<��!��&#%#!"�8#� ��**�-#�� 4�� &�� #8"�%!�4��#�� 6$)!� ��%� �8()'�� 8.�/</� .!"/-� .!���!�%;�

��**�-� *.�/� 8)+�"��&)� 1)� <��!��&#%"�&�� NevJ4I����� ")(���)� 8�&#*� *�!"#-(#%;� �((��

*�"�� $�"��� 3�*�4)&)� �%&#� �%&#��� 5)!)�� .!�4!�%#� ()*� ��%� 8�3�)&)� (.9!�4#9?� 3�*�4)4��

"="*=��.!&/'/�<��+.*��4%#�(#4!��<��!��&#%"#-(#%;�

Page 209: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

183

Hamselerin konu seçiminde Herat ve Safevî örneklerinde, �)43� Irakî, Bayezid-i

>�8(J"I?� ��&/!!�3� �8�%I?� �)43� 4=9?� �"�"� W�3%)((��� ��$I?� �/-�%)1��� 5���� tarihî

*�-�!�*!)%� �!)� �!5�!�� 3�*�4)!)%��� 8)+�!")8����� �)&)��?� 3)"� �/� *�-�!)%��� &6�)"!)%��&)�

(��#�"#-� .!"�8#� 3)"� &)� �/� *=!(=%!)� &.'%/&��� �!�-*�!�� .!��� 8���(+#!�%#�� ��**�-3��)&)�

.%(�*� +�!#-"�8#&#%;� >)3$�&� 1)� 6'%)�<�!)%����� 3�$#%!�&#'#� �)� )8)%!)%?� 5)%+)*+�!�'in

4��8#(#!"�8#� �!)� &)� ��'!��(#!#� .!���!�%;� �8"��!#�&� ��**�-3��)8��&)� 3�$#%!�����

*.94�!�%&�� �8)� &�3�� +.*� )&)��� *�%�*()%!)%��� 3�*�4)!)%�� ()%<�3� )&�!"�-(�%;� �.!�4#8#4!��

%)8�"!)�)�� *.�/!�%#�� 8)+�"��&)?� 4�$"�!�%#�� 3�$#%!��&#*!�%#� <.'%�L4��#�� &�� 9�4#�

büyüktür. �4%#<��+.*�L�$!��6��6%�)'���.!"�"�8#�1)��)!*��&)�%)8�"�9%.5%�"#�#��3)�=$�

5)!)�)*8)!!)-")")8��8onucu n�**�-!�%��=83�!�%#��3�$#%!��"�8#�&��L�%*!#�kompozisyon

1)�4.%/"!�%#�&)�)"�-!)%&�%;�

TSMK’de*�� � %)8�"!�� �!I� �I%� �)1J4I� 4�$"�!�%#� 5)!&�*!)%�� +)-�(!�� ")%*)$lerin üslup ve

�*.�.5%�L�� 6$)!!�*!)%���� 4��8#("�!�%#� ��*#"#�&��� +.*� 6�)"!�&�%;� )%� -)4&)�� 6�<)�

&6�)"����)')��8����4��8#(��� 4�$"�!�%&#%;��8()!�*� �!I��I%��)1J4I����� Timurlu, Safevî,

�8"��!#� 1)� �$�)*� (.9!/"!�%#�&�� (��#�#9� 8�45#� 56%")8�?� )8)%!)%����� 6$)!!�*!)� de

&�1��!�%#�#��%)8�"!)�")8����8�'!�"#-?��8"��!#�*�(�9�%)8�"!)")<�!�'��&)�*!�8�*�&6�)")�

5)+�-()�6��6%�)*�.!�%�*�%)8�"�8���(#�#��5)!�-�"��)�*�(*#&���/!/�"/-(/%;�

>/�&6�)"&)�3�$#%!�����4�$"�!�%��%�8#�&��6$)!!�*!)�N�"I�����1)��)1J4I�����)8)%!)%�����

�8"��!#���%�4#��&��*.94��)&�!")*�=$)%)�8)+�!")8�?�4��)� )%�(�(�� =8)4���>�4*�%���#��

8�%�4#�&�*�� L��!�4)(��� 6%�)*� �!#�&#'#�#� 568()%�%;� �/!(��� 1)� )�� 4�*#�#� .!��� 1)$�%��

�)1J4I����� 8���(� 3�"�8�� .!�%�*� �8!�"� (.9!/"!�%#�&�*�� =�=� .� *�&�%� 4�45#�&#%� *�?�

*)�&�!)%��&)�� 4=$4#! 8.�%�� ��!)� 6%�)*� �!#��<�*� 3�"�!)%� .!�%�*� � � 56%=!=%!)%;� �4!)� *��

`{;4=$4#!#�� �*��<�� 4�%#8#� .%(�!�%#�&��� �(���%)�� �/� )(*�� *�(!���%�*��=4=%� 1)� �)1J4I����?�

�8!�"� (.9!/"!�%#�&�� 6%�)*� �!#��<�*� *=!(=%)!� ��%� ".&)!)� &6�=-=%;� ���%��� �"�V#�

6!="=�&)��8.�%���8"��!#���%�4#��&��/$/�<����%�8=%)�&�3��*��/!�56%=%;���!=��8"��!#�

-��%!)%��&)�W/$/!I?�Leylâ ile Mecnûn �&!#�)8)%��&)?��=%*?��%�9�1)��%���&�4�%!�%#�&��3)%�

��%��3=*="&�%!�%#��3�"�4)8��&)�.!���&)')%!�� -��%!)%�� 8�4�%*)�?��)1J4I�����&)� =8)4���

>�4*�%���#�� 56$&)8�� .!&/'/�/?� *)�&�� &6�)"��&)� � �8)� -��%!)%��� �(���%� 56%")")8��)�

3�4#L!��"�8#�#���!�(#%;�

Page 210: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

184

�)1J4I����� 1)� &6�)"����� =�=?� �8"��!#�&�� -��%� 1)� 4�$�%!�%#�� )8)%!)%��&)� 8#*� 8#*�

�)(�"!)�"�-(�%;� ��%�3+�� Q)!��.!/!/� �/8(�L�� �!I����� q6;`{wwx� *)�&�8���� 8=%)*!��

Nevâyî’nin yerine koy�%�*?� *)�&���� .�/�!�� 6$&)-!)-(�%")8�?� �/!(��� ���;� �/%�&�#��

�)1J4I�8�� 1)� 8�%�4� -��%�� .!"�� �8()'���� �)!�%(")8�?� �8"��!#� 3�"�!)%��� �)1J4I�����

)8)%!)%�����*.94�!�%#�#�(.9!�"�8#�*�-�!�'������)�*�&�%�4�45#����%��"5)4)�8�3�9�.!&/'/�/�

gösterir.

=*="&�%!�%?� -��%!)%?� (�%�3+�!)%� 1)� 4�$�%!�%#�� 4��#� 8#%�� &)1!)(� �&�"!�%#� 1)� �'�!�%� &��

�)1J4I�4�� 5=<=� 1)� 9%)8(�V�� �+#8#�&��� ".&)!� .!�%�*� �!#rlar. Bunlardan s�%�4#�� 8���(�

�-!)%����&=$)�!)")&)�6�)�+#*���>��=88��&)��'�8#�Q�$��L)%��'��q6;�`{w�x�*)�&�8����=�!=�

-��%� �!)� 6$&)-!)-(�%)�� ��%�4� ")�8/9!�%#�&��� ��%�&�%;� � ��9�%�-� .!�%�*� 1)%&�'�� &=-=�=!)��

Dîvân-�� ��#���’nin (H. 889) 1b-��;� 4�9%�*!�%#�&�� -��%� ��&�%I?� Q�$��L)%� �'�� �!)�

�)1J4I�4���!�"�1)��%L���8�3����.!"�!�%#��+#8#�&����)�$)%�-)*�!&)�61)%�1)��*���4%#��)&)�&)�

()*�*�-�!�*�.!�%�* betimler. �J&�%I���*-��)�&I� (�%�*�(#���=4)�.!����/� �*��*�"!�'��?��4�#�

$�"��&���8!�����!�"#��� 5)!)�� �8�"!)%� ��%� �!)�Q�$��L)%���&)� 1/%5/!�4�%�*� -��%� �!)� �'��

�%�8#�&�� ��'!��(#� */%�%;� N�"I����� �)1J4I�4)� �(3�L)�� 4�$&#'#� Baharistan�#�� Q�$��L)%�

�'�� � �+��� 3�$#%!��"�8#� 6$)!!�*!)� ��!�"!#&#%� � >64!)<)� �)1J4I� 8�&)<)� )8)%!)%��)� ��$�%)�

4�$#!�����%�-��%�.!"�*(���+#*#9�8���(�3�"�!�'���!)�&)�(�*�9�)&�!)����%�*�"!�*�*�$��"#-(#%;�

15. 4=$4#!� 8.�/�&��� �(���%)�� %)8�"!�� 6%�)*!)%���� 56%")4)� ��-!�&#'#"#$� �)1J4I�

eserlerinin bir k#8"#� 4/*�%#&�� &�� ��38)&�!&�'�� 5���� 8�4�8î .!�4!�%� 8.�/</� � �8"��!#�

8�%�4#��� 5)(�%�!"�-?� �/� �)')��� -��%��� )8)%!)%����� ��**�-3��)���� %)8�"� 9%.5%�"#���

�!#�"�8#�#� 8�'!�"#-(#%;� >/� &6�)"&)� -��%��� )8)%!)%����� %)8�"!�� *.94�!�%#�#�� 4�9#"#�

+�'&�-#� ��L)1I� 1)� �$�)*� 8�%�4!�%#�&�� &�� 8=%&=%=!"=-(=%;� ���%��� )8)%!)%��)?� &)1!)(�

adam!#'#��?� 8���(� 3�"�!�'��)� 1)� &��I "�84.�/��� &/4/!��� 8�45#� �)(�<)8��&)� 8/!(��� 1)�

8�%�4�)%*��#�(�%�L#�&���*=!(=%)!���%�".&)!�.!�%�*�6%�)*��!#�&#'#�56%=!=%;�

Page 211: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

185

VI. KAYNAKÇA

�>��?��;��;?� ��!����%��)1�I�������8�!)!)%�?���%�3-i Enbiya ve Hükema, Tarih-i Mülk-i �<)"?� �=�-)�(� q�)(��?� Q%�"�(�*�!� ��&)*8?��6$!=*xK?� q��4#"!��"�"#-� �.*(.%��Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi, 1993.

ADAHL, Karin, “A Copy of the Divan of Mir ‘Ali Shir Nava’i of the Late Eighteenth Century in the Lund University Library and the Kashmiri School of Miniature Painting” Persian Painting from the Mongols to the Qajars: Studies in honour of Basil W. Robinson, (Ed. Hillenbrand), London: Tauris University of Cambridge, 2000.

���?��8"��!?�!��U����)�")�������������-1447), Ankara, 1994.

���?��8"��!?�� J�&"�%K?��/�/|�+�������������#���?�<;�`j?��8(���/!�`||���jjw-552.

���?��8"��!?�Timur ve Devleti, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.

AKALAY (TANINDIx?��)%)�?���.9*�9#�S�%�4#��=$)si Kütüphanesi Hazine 753 No.lu Nizami Hamsesi’nin Minyatürleri, ����.�����)��6����1�, V, 1973: 389-409.

�������q�������x?��)%)�?��"�%� =8%)1��)3!)1������`�|{��#!#�&�����4�(=%!)�"�-� )-(�>)3�-(��K?�����.�����)��6����1�, VI, 1976: 347-373.

AKBIYIK, Hayru���8�?� ���"/%!/!�%#�� >�!�"� 1)� ����(�� ��*!�-#"!�%#� 1)� >�$#� �.��&6�)"�����(*J%!�%#K?�Bilig, , s. 30, Yaz 2004: 151-171.

�����?� �)(��?� ���%�3�� 1)� &)��� >�%� ��-�!�*� �!�%�*� � �)1�I� q )%�(� `��`-1501) ve �)1�I����� 8)%!)%��&)� ��8��� �%.�!)"�K?� Atatürk Üniversitesi Türkiyat ���&.���������\��.�.$�$���'���, s. 19, Erzurum, 2002: 123-131.

����?� =8�")((��?� ��8(���/!� ���1)%8�()8�� �=(=93��)8���&)� >/!/���� ���4�(=%!=?��)8�"!�?� �)*�!!�?�N)&1)!!�?��!���1)� �%�(�!#� q�=%*+)- Arapça- Farsça) Yazmalar”, ����.� ����)�� 6����1�{� X��� q�%&;� �%.L;� �%;� ��3$�%� �)1*)(� ��-�%.'!/� �$)!� ��4#8#x?��8(���/!?�`|����`|-62.

AKÜN, Ömer Faruk, “Zahîrüddîn Muhammed Bâbûr”, �/�/|�+�������������#���, c. 4, �8(���/!?�`||`���|j-400.

AKÜN, Ömer Faruk, “Bâbûrname”, �/�/|� +����� ��������#���?� <;� �?� �8(��bul, 1991: 404-408.

��>�����?� �/%)((��?� �W)%3�&� 1)� ��%��K?� T.D.V +����� ��������#���?� `�?� �8(���/!?�1995: 388-389.

ALGAR, Hamid, “Kâzerûnî, T.D.V +�������������#���?��8(���/!�`||���`�j-146.

Page 212: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

186

ALGAR, Hamid-A. ALPARSLAN, “Hüseyin Baykara”, �/�/|� +���������klopedisi, c. `�?��8(���/!?�`||���j�w-532.

ÂLÎ, Âlî (Mustafa), !�����-�� $�����?�q���=!)"��x?��8(���/!?�`|�{;

ÂLÎ, Âlî (Mustafa), Gelibolulu Mustafa ‘Âlî ve Mevâ��#$%�-��;��� (î-Kavâ��#�%�-Mecâlis?� �$;��)3")(��)*)%?���*�%����=%*���%�3��/%/"/���4#�!�%#?�`||�;�

�����?� �/�%�?� ��3)� �.!)� .L� (3)� ���%�$� �<3..!� ��� (3)� �)1)!.9")�(� .L� �%(� ���Otoman Turkey”, Aspects of Otoman History. Papers from CIEPO IX, (Ed. Amy �#�5)%���&��"�.��N.3)�x?�`||���`�-18.

ALLEN, Terry, Timurid Herat, Wiesbaden, 1983.

ALLOUCHE, Adel, [������-�����+��&�����/�5j�������0��&���, Çev. Ahmed Emin ��'?��8(���/!����*����4#�!�%#?��ww`;

�����?��%*�"?���.9*�9#���%�4#��=$)8���=(=93��)8���&)�>/!/�����/%��!-din Abd Ar-��3"��� � N�"I����� 8)%!)%��&)*�� ���4�(=%!)%��� �8!/9� Q)!�-")8�K?�(Y�4#�!��"�"#-��.*(.%���)$�x?��8(���/!���8(���/!����1)%8�()8�?�`|�|;�

ALPAY, Günay, “�!�� ��%� �)1�I;� Q�%���=�8-SigarK?� q��4#�!��"�"#-� �.*(.%�� �)$�x?�8(���/!���8(���/!����1)%8�()8�?�`|{j;

�����?� Q6�=!?� ��!�� ��%� �)1�î����� W)%3�&� =� ��%��� �)8�)1îsi Üzerine Etkiler”, Türk Dili A%�-(#%"�!�%#��#!!#'#->)!!)()��q`|�wx?��8(���/!�`|�`��`jj-167.

ALPAY, Gönül, ���� ��� Nevaî/� (�)�#� $� �����/� +����-Metin, Ankara: Atatürk Üniversitesi ��4#�!�%#���`��?�`|�j;

AND, Metin, Turkish Miniature Painting, The Otoman Period, Ankara: Dost Publication, 1978.

AND, Metin, [������� ������ ����.����� Q/� !����.$�?� �8(���/!�� �-� >��*�8#� ��4#�!�%#?�2004.

������?���)1����!����%K?��$���������\#����.����������#���?�<;�?��8(���/!���)%5�3���4#�!�%#?�`||w����-41.

����?� �)-�(� ��3")(�?� Babürn��/� <��"�%"�� �.���.�?� �� <;?� �8(���/!�� ��!!�� '�(�"���4#�)1�?�`|�{;

ARBERRY, A.J., Classical Persian Literature, London, 1958.

ARBERRY, A.J vd., The Chester Beatty Library: A Catalogue of the Persian Manuscripts and Miniatures, 1.c., Dublin, 1959.

ARGU��� ?� �)3")(?� ��=*%I-Bitlisî Selimnâmesi ve Eserin Dili”, �$��� �$���������&.�������� Dergisi, S.55, 1988: 51-72.

Page 213: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

187

��Q���� ?� �)3")(?� �$���-i Bitlisî, Selîm-nâme, Kayseri: Erciyes Üniversitesi ��4#�!�%#?�`||�;�

ARNOLD, Thomas, Painting in Islam, London, 1928.

���W� ����U�>�?�Molla Câmi?���*�%��� )<)���4#�!�%#?��ww�;

������?��;?�W;�U�M���?�Turkish Miniature Painting?��8(���/!?��/�!�<�(�.�8�.L�(3)�R. C. D. Cultural Institute, 1974.

ATASOY, Nurhan, ����)^��[�������5$�.$�$�#�<�)^� �?�^�?� �8(���/!���45az,2002.

���?� �;?� +�.���"�� 5$.$�)������#� (���^�� !��U"�� \����/Q/� ¢�����.� �Nuruosmaniye Kütüphaneleri?��8(���/!?�`|{�;

ATIL, Esin, “Ottoman Miniature Painting Under Sultan Mehmed II”, Ars Orientalis, 9, 1973: 103-20.

ATIL, Esin, “The Art of the Book”, Turkish Art?�q&;�;��(#!x?���83��5(.���;�N;�– New York, 1981: 137-238.

ATIL, Esin, Süleymanname. The Illustrated History of Süleyman the Magnificent,Washington, 1986.

ATIL, Esin, The Age of Sultan Süleyman the Magnificent, Washington, 1987.

����?���43��?� $.�����&�������)-i Âl-i Osman, Ankara, 2001.

AUBIN, J., “Le Mècènat Timouride A Chiraz”, Studia Islamica, VIII, Paris, 1957: 71-88.

��>��?� §;?� ���"/%!/!�%�#�� ��%�$�&�� >�!�"� 1)� ����(� �.%/4/</!/'/K?� Belleten, (Çev. ��-�%��=<)!x�<;���? s. 200, 1987: 965-979.

�����?�N)�5�$?���!���/-+/K?��/�/|�+�������������#���?�<;��?��8(���/!?�`|�|��w�-410.

BABUR, <��"�%"�� �.���.�?�qU)1;��)-�(���3")(���%�(x?���*�%�?�`|��-46.

>�>��Q�?�W%��$?��W�(�3��/!(����)3")&�1)� �(�!4�K?�Belleten, XVII/65, (Çev. Bekir �#(*#�>�4*�!x�`|j����`-82.

BACHELARD, Gaston, !��������.�����?��8(���/!?�`||{;

>�MN�?� �)%9�!?� ����4�(=%!=� �3")&�� �8*)�&)%��")!)%�� �*.�.5%�L�*� >�%� �)�)")K?�q��4#"!��"�"#-��.*(.%���)$�x?���*�%��� �<)(()9)����1)%8�()8�?�`|�|;

Page 214: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

188

>�MN�?� �)%9�!?� ���*&�"� ���4�(=%!)%��&)� W�%*!#� >�%� �.�/�� �=!)4"��� �)45�"�)%������1��#K?� ����.� ����)��#� +����'������ ���&.�������/� 0$��� +���%�� ����1��,Ankara, 1993: 35-59.

>�MN�?� �)%9�!?� ��8"��!#� �=�4�8#��&�� L8��)1�� �6�)(�<�� �"5)8�� �!�%�*� >=4=*��8*)�&)%�1)��8"��!#��8*)�&)%�amesi”, <�U�"�.�0$�^%�����1��, Ankara 1994: 111-127.

>�MN�?� �)%9�!?� ���(�9� �)8�"!)")<�!�'����� ��4��*!�%#�� �.!�-��� �"5)!)%K?� AnadoluSanat Dergisi, s.3, Nisan 1995: 35-50.

>�MN�?� �)%9�!?� �W%."� �8*)�&)%� (.� �)3")&� ���� N3��5)� ��� �.4�!� �"�5)%4K?� ArtTurc/Turkish Art. 10th International Congress of Turkish Art, (17-23 Sept. 1995), Cenevre, 1999: 111-125.

>�MN�?��)%9�!?� ����)���3)")�.L� (3)��3�%�$�� W%.�(�89�)<)������(/%)8���3)���1���.L�Solomon”, Muqarnas, XII, Leiden, 1995.

>�MN�?� �)%9�!?� Konya Mevlana Müze��� ������� \�� 6�U������, Konya: Konya ve �=!3�*�(#�8*��8)%!)%���)1)�!)%��)%�)'�?��ww�;

>�MN�?� �)%9�!?� ��!&� �"�5)8� L.%� �)�� �)¡(8� ��&� N.�()¡(8�� ���&)%��5� �"�5)8� ���Islamic Book Painting”, Muqarnas, XXI, Leiden, 2004: 21-32.

>�MN�?��;�1)��;��������?���3)�Ottomans: From Mehmed II to Murad III Art of the Otoman Court”, Turks, A Journey of a Thousand Years, 600-1600, (Ed. David J. Roxburgh), Royal Academy of Arts, 2005: 262-375.

>�MN�?��- W;�U�'"��- �;����#�&#- G. Renda, [����������������.�, Ankara: Kültür>�*��!#'#���4#�!�%#?��ww{;

BAHARI, Ebadollah, Bihzad:Master of Persian Painting, London-New York, 1996.

BANARLI, Nihad Sami, �$��� \#����.�� ����)�?� �?� �8(���/!�� ��!!�� '�(�"� >�*��!#'#���4#�!�%#?�`||�;

>��� ���?����%��!����%��1)���4�8�� �4�(#K?�Ülkü, 56: 160-167; 58: 356-365; 59: 517-528; 61: 43-50; 62: 145-156, 1937-1938.

>����?� ;?� ��!�� ��%� �)1������� W)%3�&� =� ��%����� qU)1;� ��8�")� �45/�x?Türk Dili ���&.���������6����1��<��.� 1957, Ankara 1988:116-130.

BEVERIDGE, H., “Hüseyin Mirza (Baykara)”, +slam Ansiklopedisi, c. 5-`?� �8(���/!����!!��'�(�"�>�*��!#'#���4#�!�%#?�`|����{�j-646.

>�� ��?���LL)(� [�.�� ����� <��'��� �$��� $�$�#������ ��.��#�\1�.��-Bilim-Sanat,Ankara,1988.

Page 215: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

189

BINYON, L ve J. V.S WILKINSON vd., Persian Miniature Painting, London, 1933.

BIRNBAUM, Eleazar, “The Ottomans and Chaghatay Literature”, Central Asiatic Journal, XX, 1976: 157-190.

BLAIR, S.- J. M. BLOOM, The Art and Architecture of Islam, 1250-1800, New Haven-London, 1994.

BLAIR, S. Sheila, “Timurid Signs of Sovereignty”, Oriente Moderno, NS. Anno XV (LXXVI), vol. II, 2-1996, Napoli, 1997: 551-576.

BLOCHET, Emile, Les Enluminures des Manuscrits orientaux-turc, arabes-persans de la Bibliothéque Nationale, Paris, 1905.

BLOCHET, Emile, Catalogue des Manuscrits turques de la Bibliothéque Nationale,2c., Paris, 1932-33.

>�����?� �;�?� �U�'&�-!�%#�#�� �*�4)!)%��&)� �)1�IK?� �$��� ����� ���&.���������6����1�-Belleten, 1956: 197-237.

BOMBACI, A, Histoire de la Litterature turque (Çev. Melikoff),Paris 1968.

>����?��;?K�)4����� ��K?�+�������������#���?�<;�``?��8(���/!�`|�|���j�-456.

BREND, Barbara, “ A Sixteenth-Century Manuscript from Transoxiana: Evidence for a Continuing Tradetion in Illustration”, Muqarnas, c. ��?� q&;� Q=!%/� �)<�9.'!/x?�Leiden, 1994: 103-116.

BREND, Barbara, “J�"¥!� 1�� §�!¥!�� �� !��*� �)(�))�� )9.<38K?� Safawid Art and Architecture, (Ed. S. Canby), London, 2002: 32-36.

BREND, Barbara, Perspectives on Persian Painting.Illustrations to Amir Khusrau’s Khamseh, London, 2003.

BROWNE, Edward G, A Literary History of Persia, 4 cilt, London 1954-1956-1959.

BURKE, Peter, ���&.�� ���� !����.$�#�� (�.�1����� ����)��� 0j�'$� ���������,(Çev. Zeynep Yelçe), �8(���/!����(�9���4#�)1�?��ww�;

>��>N¶?� �;� Q;?� �=%*� �)*(/9!�%#?� qU)1;� �)%��� �=%*6")%x?� �8(���/!?� �wwj�� �.'���Kitap.

CANBY, R. Sheila, Persian Painting, London, 1993.

CANBY, R. Sheila, The Golden Age of Persian Art, 1501-1722, London, 1999.

N����?��#&1��?��$���\#����.�%�#�������������+&�.���, Ankara, 1998.

Page 216: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

190

N����?��#&1��?� ��=%*��=!(=%�1)�&)��4�(#�&���!����%��)1�4��1)��=%*�4)�&)��!����%��)1�4�� U�!#-"�!�%#K �.�.$��� ¢�����.��� �$�����.� ���&.��������� \��.�.$�$�Dergisi, s. 19, Erzurum, 2002:137-146.

CANPOLAT, M. , Lisanü’t-tayr, Ankara, 1995.

CLAVIJO, Ruy Gonzales, Timur Devrinde Kaditsen. Semerkend’a Seyehat, (Çev. Ö. �#$���.'%/!x?��4;

CÖMERT, Bedrettin, !�.������ � +����'����?� ��*�%��� �4%�+� ��4#�)1�?� `|||; (ikinci��8*#x

U�M���?�W�!�$?���.9*�9#���%�4#��=$)8�� �$��)��{���.;!/ Hamse’nin Minyatürleri”, q��4#"!��"�"#-��.*(.%���)$�x?��8(���/!����1)%8�()8�?�`|�`;

ÇAM���?� W�!�$?� ��3)� �����(/%)8� .L� (3)� �I1;n-#� =8)4�I� ��&� (3)� ��L!/)�<)� .L� (3)�%�style”, Fifth International Congress of Turkish Art, (Ed. G. Feher), Budapest, 1978: 231-259.

U�M���?�W�!�$?�����&.!/��=%*����4�(=%=K?����#��"�=�'������������������#���, III, �8(���/!?�`|����|��-1004.

U�M���?�W�!�$?��>�3$�&K?�T.D.V +�������������#���?�{?��8(���/!?�`||���`��-149.

U�M���?�W�!�$?� ��/!(����)�<)%�1)���-!#���&#�����4�(=%!)%����� �*.�.5%�L�8�K?�Sanat����)��#� +����'������ ���&.�������/� 0$��� +���%�� ����1��, Ankara, 1993: 87-116.

U�M���?�W�!�$?�����4�(=%K?�[�������=�'����1�, 2, 2004: 892-931.

U�M���?�W�!�$- Z. TANINDI, ���������������!$U��� +�����!����.$�����5�.���1"{��8(���/!?�`|�|;

U�M���?� W�!�$- Z. TANINDI, �)� �������� ������ !"�"�/� �)� ���"��� ��#�Illustrated Manuscripts. (Ed. M. Rogers), 1986.

U�M���?� W�!�$- �;� �������?� ����/8<%�9(� �%.&/<(�.�� �(� (3)� �¥$�%«�¬� �%&)%8� ���Safavid Shiraz”, Safawid Art and Architecture, (Ed. S. Canby), London, 2002: 43-48.

U�M���?� W�!�$- Z. TANINDI, “Tarikatlarda Resim ve Kitap ����(#K?� [�������Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, Kaynaklar-Doktrin-Ayin ve Erkan-Tarikatlar-Edebiyat-Mimari-+����'����-Modernizm?� �$;� �;� ��-�%� �<ak, Ankara: TTK >�8#")1�?��wwj�jwj-529.

U����M��?� �)3")(?� ����/��� �)1%����� �.�/��� ��&�%� ���&.!/�&�� �)1�4�� �esiriÜzerine Notlar”, �.��U�����1���?��8(���/!?�`|�{��j-90.

Page 217: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

191

U�>��M��?� �"�!?� 5��"��� �"�.��� �$������ ���� �$��� \#����.�?� �8(���/!?� ��!!��'�(�"�>�*��!#'#���4#�!�%#���j�w?�`||�;

U���?� �!*=?� ���� ���� ����/�  ���� $� !��"�?� ��*�%�?� �=%*� ��!� �/%/"/� ��4#�!�%#�1996.

U���?� �;� ��3�(?� � =8%)1-�� ��3!)1I����� 8)%!)%����� ��$"�� �=83�!�%#K?� �������.�!��"���, V, 19..: 71-84.

U�����M?��/8/L?���!����%��)1�������>�(#��=%*+)8����1���&)��4�(#����)8�%��q¯�;�4=$4#!�8.�/���*�&�%x?�q��4#�!��"�"#-��.*(.%���)$�x? Ankara: Gazi Üniversitesi, 2002.

U�M?� �)"�!?� ��=%*� 1)� �8!�"� 8)%!)%�� �=$)8���&)*�� ���4�(=%!=� ��(�9!�%#�� ��(�!.'/K?��������.�!��"���, III, �8(���/!?`|j|��jw-90.

U�M?��)"�!?���=%*���(�9���9!�%#K?�Türkiyemiz, 9, 1973: 6-10.

U����?� >)�5�?� �%*)�� �8"��!#� ��!)"� �-!)%��&)�� >�%� �%�)*K?� ����(� ��%�3�� �#!!#'#?�¯?��8(���/!��ww�����-43.

�����M��?��4!�?���)1!)(-�3K?��/�/|�+�������������#���?�<;�|?��8(���/!�`||������-225.

�����?� �'/%?� ����/�I� �)1%��&)� ��$#� ����(#"#$K?� 5��"��� ����1���, Ankara, 1970: 269-289.

�����M��?�W)%�(?�[����������$��^���������#��� �'�.?���*�%����4&#����(��)1����4#�!�%#?��www;

DICKSON, M. B.- S. C. WELCH, The Houghton Shahnameh, I-II, Cambridge, Mass, 1981.

DODKHOUDEVA, L. N., ������ ��U���� |� ��#������ !����.$����� £������q�%(�+�'����4�(=%�����(#�&����$�"�� �*�4)!)%�x?��.8*.1�?�`|�j;

DUDA, Dorotheia, Die Illuminierten Handschriften Der Österreichischen Nationalbibliothek, Islamische Handschriften I-II, Wien, 1983.

N�����?�§·�.8?���)1�I������!*���1��!�%#��$)%��)K?��$�����������&.���������6����1�-Belleten (1970), Ankara, 1971: 253-269.

ECKMANN, János, ?�1�.�����\�� 5�.���?� qU)1;�Q=��4���%��'�+x?� �8(���/!�� &)��4�(�W�*=!()8��>�8#")1�?�`|��;

ERASLAN, Kemal, “Nevayi’nin Halat-#� �)44#&� �8��� >�5� ��8�!)8�K� ?� Türkiyat!��"��� c. ¯��?�8(�nbul, 1971: 89-110.

Page 218: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

192

������?� �)"�!?� �¯;� �=$4#!� U�'�(�4� &)��4�(#K� ?� <�&���'����#��� GünümüzeKadar Büyük Türk Klasikleri?�<;�?��8(���/!?��(=*)�-�6'=(�`|�{��j|-132.

����?��/8(�L�?�� =8%)1�1)���%��K?�T.D.V +�������������#���?�`|?��8(���/!?�`|||�j�-55.

E�������?� �8"��!� �*")(?� ��"�84��&��>�4)$�&��=(=93��)8���&)�>/!/�����¬1¥�-#��¬%� ¸�!¬� �I%� �)1¥¬K?� +�.���"�� ¢�����.��� \#����.� (��$�.��� �$��� ����� �\#����.����'���?�<;`?��8(���/!?�`|�{-7: 39-47.

�������?��8"��!� �*")(?�Ahmed-������ ���.���\�����, �8(���/!?�`|j�;

������?� �8"��!?� ;?� ����/�I� �/!(��� �=!)4"��� �)1%��)� ��(� >�%� ��¹J"J(� �)L()%�K,[������� ���&.��������?� �?� q&;� �!�!� ���!<#*-Nejat Göyünç-Heath W. Lowry), �8(���/!?�`|����`-17.

���?�")!?���3)� /�()%��%��<)�����/%*�83��<.�.5%�934K?�Die Jagd bei den altaischen Völkern, VII. Perm. Int.Altaistic Conference, 1968.

���?�")!?��>�'&�-�1)�U6*")K?�����.�����)��6����1�, III, 1969-70: 221-131.

���?�")!?�[�.������%#���[������%����$�������.��#��+����'������!�.����?��8(���/!?�2004������!<#���4#�)1�;

ETHE, Herman, Catalogue of the Persian, Turkish, Hindustani and Pushti Manuscripts in the Bodleian Library, 2c., 1930.

ETTINGHAUSEN, Richard, Turkish Miniatures from 13th to the 18th Century, Milano, 1965.

ETTINGHAUSEN, Richard, Arab Painting, Geneva, 1977.

����� U�>�?� Evliya Çelebi Tam Metin Seyahatname, c. I-II, (��&)!)-(�%)��� �;��)")!*/%��?��;��*(�-x?��8(���/!���+&�!��)-%�4�(? 1978.

FELDMAN, Walter, “Genre and Narrative Strategiees in the seven Planets (Sab’a-i Sayyar) by Mir Shir Nava’i”, The Journal Middle Eastern Literatures, Edebiyat, 10, Harwood Academic Publishers, 1999: 243-278.

FETVACI, E. Fatma, “Viziers to Eunuchs: Transitions in Ottoman Manuscript Patronage, 1566-`{`�K?� q��4#�!��"�"#-� �.*(.%�� �)$�x?� N�"�%�&5);�Massachusetts: Harvard University, 2005.

W���N �?� N.%�)!!?� ��%�3+�� �/8(�L�� �!I�� >�%� �8"��!#� �4&#�� 1)� >=%.*%�(#� q`j�`-1600), (Çev. Ayla Ortaç), �8(���/!����%�3��*L#��/%(���4#�!�%#?1996.

W�����?� �)3name, (Çev. Necati Lugal), c. I, IV, ��*�%��� ��!!�� '�(�"� >�*��!#'#�Yay#�!�%#?�`||�;

Page 219: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

193

FUZULÎ, Leylâ ve Mecnun/� !.��{� �$U��U���� ?���{� ��.���� � �^���������, (Haz. �/3�"")&� �/%� �.'��x?� �8(���/!�� ��9#� �%)&�� ��4#�!�%#� ��$#"� ��-*)�(� �!�8�*���9#(!�%���$�8�?��www;�

GALERKINA, Olympiada, Mawarannahr Book Painting, Leningrad: Aurora Art Publishers, 1980.

Q���?�Q;?����)������(/%)���"��¬�¥���.����%��!¬��3¬%����¥�¬�&)%�>��!�.(3)*�&)%�Deutschen Morgenländischen Gesellschaft in Halle”, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, c. 1, 1961: 288-307.

Q�����?� �%3��� ���*?� ��8*)�&)%��")K?� +����� ��������#���?� <;� j¢�?� �8(���/!?� `|jw��1088-1090.

GRABAR, Oleg, “Patronage in Islam”, Islamic Art and Patronage. Treasures from Kuwait?�q&;�8����(#!x?��)���.%*�`||w����-39.

GRABAR, Oleg, Mostly Miniatures. An Introduction to Persian Painting, Hong Kong, 2000.

GRUBE, Ernst J., Islamic Paintings from the 11th to 18th Century in the Collection of Hans P. Kraus, New York, 1972.

GRUBE, Ernst J., “Notes on Otoman Painting in the 15th Century”, Essays in Islamic Art and Architecture in honor of K. Otto Dorn, (Ed. Daneshvari), Malibu, 1981: 51-61.

GRUBE, E.- E. SIMS, “The School of Herat from 1400 to 1450”, The Arts of the Book in Central Asia, (Ed. B. Gray), Colorado, 1979: 147-178.

GUEST, G. Dunham, Shiraz Painting in the XVI. Century, Washington 1949.

GÜVEN, Özbay, Türklerde Spor Kültürü, Ankara, 1992.

HALICI, Feyzi, “Çevgân”, ��|�+�������������#���?�<;��?��8(���/!?�`||����|�- 295.

HANAWAY, W.L. Jr., “Bahram V. Gor in Persian Legend and Literature”, Encyclopaedia Iranica, III: 519, London-New York.

HILLENBRAND, Richard, Imperial Images in Persian Painting, Edinburg, 1977.

����>����?���<3�%&?� ��3)� #<.�.5%�934�.L� (3)��3¥3-�¥"�-4�� �3¥3¬K?�PembrokePapers, 4, 1996: 53-78.

HILLENBRAND, Richard, +����� ����.�� � !������1�, (Çev. Çi'&)"� ��L)8<�.'!/x?��8(���/!?��wwj�� .")%���(��)1�;

Page 220: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

194

HINZ, Walther, =U"�� ����� � ��)� >$��#/� ¤|/� 6$U���#�� +���%��� !����� <��� ��.� �����6$����&�?���*�%���������4#�!�%#?�`||�;

IRWIN, Robert, Islamic Art, London, 1997.

ISMAILOVA, A. M, Oriental Miniatures of Abu Raihon Beruni Institute of Orientology of the UzSSR Academy of Sciences?���-*)�(?�`|�w;

����?� Q=�)%?� ��.9*�9#� ��%�4#� �=$)8�� �=(=93��)8���&)*�� �)3��")� ��$"�!�%#�#�����4�(=%!)%�� �$)%��)� ���!�(�*� U�!#-"�K?� q��4#�!��"�"#-� �.çentlik Tezi), �8(���/!� �8(���/!����1)%8�()8�?�`|��;

����?� Q=�)%?� ���4)&��<�� �=$4#!&��� >�%� �L#$� ��1��#��#�� �)8)�!)%��&)� �)8�"� 1)��)(����!�-*�8�K?��"".�5����6.���%�����1��, Ankara 1984: 165-201.

����?�Q=�)%?�<�&���'����#���[�����������5�#����$���!����.$������.�, Ankara, 1995.

����N��?� �!�!?� �Q�$�� Q�%�4� ��K?� T.D.V +����� ��������#���, c. 13?� �8(���/!?�1996:451.

����N��?� �!�!?���������.���/���.�����������.������.�¢U���#������������<���+����?���*�%����.'/->�(#���4#�!�%#?��ww�;

����N��?� �!�!?�[�������+�����.���"1"�5������?�1���¥��-1600)?�qU)1;��/-)���)$)%x?��8(���/!����9#��%)&����4#�!�%#?��ww�;

����N��?� �!�!?� ��8"��!#� �)&)��4)(�� 1)� ����(� ��(%.��V#K?� [������� =�'����1�, c.1, q&;� ;����!<#*-G. Renda), Ankara, 2004: 13-27.

����?� ��&=!*�&�%?� �U�'�(�4� &)��4�(#K? �$��� �$������ \�� 5�.���, III (Edebiyat), ��*�%����=%*��=!(=%=�=��%�-(#%"���8(�(=8=���4#�!�%#;�`�`?�q��;�>�8*#x?�`||����w-102.

�����?� ;?��;����?�<��������������5�.���1", Ankara, 1997.

����M��?� Q=!?� ��8"��!#� ����(#�&�� �9.%� �=�4�8#� 1)� �9.%� >)(�"!)")!eri”, PDergisi. Spor ve Sanat, s.10, 1998: 34-57.

������������?�Tarih-i Alem Âra-i’ Abbâsî?� qU)1;��!��Q)�<)!�x?� �8(���/!?� `|��-1945.

KADI AHMED, Caligraphers and Painters. A Treatise by Qadi Ahmad, son of Mir-Munshi(circa A.H. 1015/A.D. 1606), (��5�!�zce çev. V. Minorsky), Washington D.C., 1959.

KAHRAMAN, Bahattin, “Heft Peyker Çevirileri ve �!�� ��%� �)1�I’nin Seb’a-i Seyyaresi”, Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, s. 10-19, Konya, 1994-1995: 345-366.

Page 221: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

195

KAMAROFF, Linda, The Golden Disk of Heaven Metalwork of Timurid Iran,California, 1992.

�����������M��?� �&���?� �>)&J4�/�!-)*¥4�K?� �/�/|� +����� ��������#���, c. 5, �8(���/!�`||����|�;

�����������M��?��8"��!?�Baharistan. Molla Câmî, Ankara, 2002.

KARAÖRS, Metin, �!�� ��%� �)1�I;� �)1�&�%=�--�)���;� ��<)!)")-Metin-��&)*8K�q��4#�!��"�"#-��.*(.%���)$�x? �8(���/!���8(���/!����1)%8�()8�?�`|��;

KARAÖRS, Metin, ���� ���� ���/� ��#��$%&-����?� ��*�%��� ���� ��4#�!�%#� ���?�2006.

KARATAY, Fehmi, ������� �������!$U���5$.$�)������$��^�6�U������5�.���1", I, �8(���/!?�`|{`;

KARATAY, Fehmi, ������� �������!$U���5$.$�)�����(���^��6�U������5�.���1", I, �8(���/!?�`|{`;

KLIMA, Otokar, “Bahram V. Gor”, Encyclopaedia Iranica, III: 518-519, London-New York.

KÖPRÜLÜ, Fuat, �$���\#����.������)�?��8(���/!?�`926.

KÖPRÜLÜ, Fuat, \#����.����&.��������?���?��8(���/!���(=*)����4#�!�%#?�`|�|;

KUDRET, Cevdet, �<�&���'����#��� ��/� �$U���� [�.�������� 5�#���� ������� �$���\#����.������)�?���*�%����=!(=%�>�*��!#'#���4#�!�%#?�`||j;

KUT, Günay-N. BAYRAKTAR, Yazma Eserle�#�|�����!$)$����, Ankara: Kültür ve �/%�$"�>�*��!#'#���4#�!�%#?�`|��;

KUT, Günay, “A3")&� ��-�?� >/%8�!�K?� T.D.V +����� ��������#���?� �?� �8(���/!?� `|�|��111-112.

KUT, Günay, “�!����%��)1�I”, T.D.V +�������������#���?��?��8(���/!?�`|�|����|-453.

KUT, Günay, �����������/�¦��;%��$%�-��`��/�+����-5��&���&.�������!.��, Ankara: �=%*���!��/%/"/���4#�!�%#?��ww�;

������M��?� >)*�%?� ���3"�89� �K?� +����� ��������#���?� <;``?� �8(���/!�� �>?�1970:637-47.

������M��?�>)*�%?���!���/8(�L��L)�&�K?��/�/|�+���������klopedisi?�<;��?��8(���/!�1989: 414-421.

Page 222: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

196

LAMM, C. J., “Miniatures from the reign of Bayazid II in a Manuscript Belonging to the Uppsala University Library”, Orientalia Suecana, I, 1952: 95-114.

LAPIDUS, Ira M., +����� ����"������ ����)�?� qU)1;� ��8��� �*(�4x?� �8(���/!�� �!)(�-�"���4#�!�%#?��ww�;

LENTZ, T.W- G.D. LOWRY, Timur and Princely Vision, Persian Art and Culture in the Fifteenth Century, Washington, 1989.

���?� �5J3� �#%%#?� ��=%*�4)� ��(�9!#*!�%#�&�*�� �)1��� ��$"�!�%#K?� Türk Dili Ar�&.���������6����1�{�<��.��,1958: 127- 209.

���?��5�3��#%%#?���=%*�&)��4�(#�&���)4!��1)��)<�/����$������%!)%K?�Türk Dili ���&.���������6����1��<��.� 1957, Ankara 1988: 105-193.

���?��5�3��#%%#?������������/� ���.�������.^��5�&���1�, 1. cilt, Ankara: TTK. >�8#")1�?�`|{j;

���?� �5�3� �#%%#?� ���� ���� ���/� �������/� ��� �$��^� �� (���^�� �����, 2. cilt, ��*�%������;�>�8#")1�?�`|{{;

���?��5�3��#%%#?������������/� ���?��;�<�!(?���*�%������;�>�8#")1�?�`|{�;

���?��5�3��#%%#?�Türk Ede����.������)�, c. I, Ankara, 1984.

LOWRY, G. D., M. C. BEACH, An Annotated and Illustrated Cheklist of the Vever Collection, Seattle-London, 1988.

��N ��?��%�$5.$)!?������)!.&���&)���)"9����88�(�;�¶/�((%.���8<.%8��&��¸�!¬�º¬%���1¥�¬K?�Oriente Moderno, Vol.2, Napoli, 1997: 439-461.

�� ��?� >��/?� ���;� >�4)$�&� �6�)"�� ��**�-3��)8����� �8"��!#� �)$3�9� ����(#�����(*#!�%#K?�Türkiyemiz?�8;{w�q�/��(x?�`||w���-9.

�� ��?� >��/?� ����&.!/�&�� �=%*� ���4�(=%=�=�� �!*� �%�)*!)%�K?� [������/� 5$�.$�� �Sanat, c. 11, Ankara, Ye����=%*�4)���4#�!�%#?�`|||��`{�-179.

�� ��?�>��/?���8"��!#��"9�%�(.%!/'/��6�)"��&)����4�(=%K?�Genel Türk Tarihi, c.6, Ankara, 2002: 711-719.

�� ��?�>��/?�[�������!����.$������.�?��8(���/!������!<#���4#�)1�?��wwj;

MEREDITH- G.M. OWENS, Turkish Miniatures.The British Museum, London, 1963.

���U?� �#L*#� �)!=!?� �$��� ����&� ����.�� ����)�� ���&.��������{� |�������� Q, Ankara, 1953.

MILSTEIN, Rachel, Islamic Painting in the Israel Museum, Kudüs, 1984.

Page 223: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

197

MINORSKY, V.- J.V.S. WILKINSON, The Chester Beatty Library, A Catalogue of The Turkish Manuscripts and Miniatures, Dublin, 1958.

MUNDY, C.S., “Notes on Three Turkish Manuscripts”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, vol. XII, 1947-48: 533-541.

������?� �;�;-�;� ������?� Ma�"�����.�� ��� .)� §����� ��� ���� ���� ��¨��� ��� .)�collectionof the Institute of Oriental Studies of Academy of Sciences of the Uzbek S.S.R?���-*)�(?�`|�w;

�����W�����?�!�����-�� $�����?��8(���/!?�`|�{;

�N���M��?� Q=!%/?� ��8"��!#� �/!(��!�%#�#�� �.%(%)� ��$il)%��)� ��%-#!�-(#%"�!#� >�%�>�*#-K? ��#�&�)������.���/������-i Âli Osman?� �8(���/!�� �-� >��*�8#���4#�!�%#?�2000: 22-61.

NEVÂYÎ, Muhâkemetü’l- "'�.��� �+��� ������ !")������, (Çev. F. S. Özönder), ��*�%���=%*���!��/%/"/���4#�!�%#?`||{;

NEVÂYÎ, Mecâlisü’n-Nefâyis, (Farsça Çev. Naci Tokmak), c. II, Ankara: Türk Dil �/%/"/���4#�!�%#?��ww`;

������?� $��� � �����?� qU)1;� �;� �)1)�5�!x?� �8(���/!�� ��!!�� '�(�"� >�*��!#'#���4#�!�%#?�`|jj;

������?� Mahzen-i Esrar?� qU)1;� �;�;� Q)�+.8"��x?� �8(���/!�� ��!!�� '�(�"� >�*��!#'#���4#�!�%#?�`||�;

������?� Leyla ile Mecnun?� qU)1;� �;�;��%!��x?� �8(���/!�� ��!!�� '�(�"� >�*��!#'#���4#�!�%#?��ww`;

������?� eft Peyker, A Medieval Persian Romance, (Çev Julie Scott Meisami), Oxford-New York, 1995.

�N��?��3")(���-�%?�+����-�$���+���^�����#�� �U���6�)".� �U���+�����5$�.$, Ankara, 1990.

������?� �")%?� �NJ"I� ��&/%%�3"��K?� �/�/|� +����� ��������#���?� <;� �?� �8(���/!�1993: 94-99.

ONAY, Ahmet Talat, \�����$���\#����.��#��!�U�"����, Ankara, 1992.

����?� �;� ��%5#?� Mahbûb-u’l-Kulûb (Metin-Gramer-�^���������-Sözlük),q��4#"!��"�"#-��=*8)*���8��8��)$�x?���*�%��� �<)(()9)����1)%8�()8�?�`||�;

��>�?��#!&#%�4?���=*%I-Bitlisî Selimnâmesi Minyatürleri” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.17, Kayseri, 2004/2: 151-193.

Page 224: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

198

ÖZEN, Mine Esiner, 6�U���5�.�������.������jU�$1$?��8(���/!?�`|�j;

ÖZEN, Mine Esiner, �$��� >��.� ����.�?� ��*�%��� �=%*�4)� �-� >��*�8#� �=!(=%� ��4#�!�%#?�1998.

���Q��?� �;� �)"�!?� ��)"=%!=� ����(#��� ��(� 8*�� >�%� >)!5)�� �)�%�$!�� N�L)%���� >�%��%$#K?�����.�����)��6����1�, VI, 1976: 471- 518.

PAKALIN, Mehmed Zeki, [������� ����)� � �������� �jU�$1$?� �� <;?� �8(���/!�� ��!!��'�(�"�>�*��!#'#���4#�!�%#?�`||�;

����?��8*)�&)%?���������#���������������jU�$1$, �8(���/!: ��9# ��4#�!�%#?�2004.

����?��8*)�&)%?���1���&)��4�(#?��8(���/!����9#���4#�!�%#?��ww�;

PANOFSKY, Erwin, Studies in Iconology. Humanistic Themes in the Art of the Renaissance”, New York, 1972.

POLIAKOVA, E. A.-Z. I. RAKHIMOVA, L’Art de la Miniature et la Litterature de’l-Orient?���-*)�(?�`|��;

PUGACHENKOVA G.- A. KHAKIMOV, The Art of Central Asia, Leningrad, 1988.

PUGACHENKOVA G.- O. GALERKINA, Miniatyuri Sredney Azii, Moskova: Izobrazitelnoe Iskussivo, 1979.

RABY, Julian, El Gran Turco. Mehmed the Conqueror as a Patron of the Arts of N3%�8()�&."?�q��4#"!��"�"#-��.*(.%���)$�x?��¡L.%&���¡L.%&����1)%8�(4?�`|�w;

RABY, Julian, “Mehmed the Conqueror’s Greek Scriptorium”, Dumbarton Oaks Papers, XXXVII, 1983: 15-34.

RABY, J- �;����#�&#?��/%*�83�>..*���&��5����(3)�`j(3�N)�(/%4;��3)�W./�&�(�.��.L����Otoman Court Style, London, 1993.

RENDA, Günsel, “Fatih sultan Mehmed ve Sanat”, Ressam, Sultan ve Portresi,�8(���/!?�`|||���-17.

RENDA, Günsel, [�������!����.$������.�?��8(���/!���%.")()��=!(=%���$�8�?��ww`;

����?� Q=�8)!?� �����¥&�¥")�� ��� �%!4� �(."��� �!!/8(%�()&� ���/script Unique in Iconography and Style”, Muqarnas. Essays in Honor of J. M. Rogers, Leiden-Brill, 2004: 311-22.

RESULZADE, M.E. �U����������������U���, Ankara, 1951.

Page 225: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

199

R�N ���?� W%��<#8?� Splendeurs Persanes, Manuscrits du XII au XVII siècle, Paris, 1997.

RIEU, C., Catalogue of Turkish Manuscripts in the British Museum, London, 1888.

�����?� ;?�� JL#$K?�+�������������#���?�<;�j¢`?��8(���/!?�`|jw��{j-71.

��>�����?�>;��;?���3)�§.3���4!��&8���4!¥������V�«����&�(3)�>.&!)��������¥¬�.L�1485: A Royal Timurid Manuscript” Bulletin of the John Rylands Library, vol.37(1-2),Manchester, 1954-55: 263-270.

ROBINSON, B. W., “Origin and Date of Three Famous Shah-Nameh Illustrations”, ArsOrientalis, I, 1954: 105-112.

ROBINSON, B. W., A Descriptive Catalogue of the Persian Paintings in the Bodleian Library, Oxford, 1958.

ROBINSON, B. W., Persian and Mughal Arts of the Book Rothschild and Binney Collections, London, 1976.

ROBINSON, B. W., “The Turkmen School to 1503”, The Arts of the Book in Central Asia 14th-16th Centuries, (Ed. B. Gray), 1979.

ROBINSON, B. W., The Persian Paintings in the John Rylands Library, London-Totowa, 1980.

ROBINSON, B. W., E. GRUBE vd, Islamic Painting and the Arts of the Book (Keir Collection), London, 1976.

ROGERS, J. Michael, R.M. Ward, Süleyman the Magnificent, London, 1988.

ROGERS, J. Michael, “Centralisation and Timurid Creativity”, Oriente Moderno, NS. Anno XV (LXXVI), vol. II, 2-1996, Napoli, 1997: 533-550.

ROXBURGH, David J., “Kamal al-Din Bihzad and Authorship in Persianate Painting”, Muqarnas XVII, 2000: 119-149.

ROXBURGH, David J., “The Study of Painting and the Arts of the Book”, MuqarnasXVII, 2000: 1-6.

ROXBURGH, David J., “The Timurid and Turkmen Dynasties of Iran, Afganistan and Central Asia, 1370-1506”, Turks, A Journey of a Thousand Years, 600-1600, (Ed. David J. Roxburgh), Royal Academy of Arts, 2005: 190-259.

��¯>��Q ?���1�&�§;?����"/%!/����4�(=%!)%��&)���%�9�©�J*�?�>�$)���-#� �4�(�)%�K?����$��������.����'���{������������., S. 40 (Bahar), 2006: 116-129.

Page 226: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

200

��>��?��/3�"")&?� ���%� �!�� ��%� �)1�I����� �!*� �)8�)1�8�� �4%)(=�!-)�%J%� �**#�&���%�-(#%"�!�%� q&�84.�-Kritik-�"!�-Dil Hususiyetleri ve Lugatçe)”, q��4#"!��"�"#-��.*(.%���)$�x?��8(���/!���8(���/!����1)%8�()8�?�`|{`;

SCHMITZ, Barbara, Islamic Manuscripts The New York Public Library, New York-Oxford, 1992.

SEGUY, M.R., The Miraculous Journey of Mahomet (Mirajnameh), Paris Bibliotheque Nationale, George Braziller, New York, 1977.

� ��>�?��U���/� �.�<)�&.�q �$#%!�4�����/8(�L���8)�x?��8(���/!���)%<="���`ww`�Temel Eser, 1980.

SEMENOV, A. A., Sobraniye vostocnikh rukopisey Akademi Nauk Uzbekskoy S.S.R, I-��?���-*)�(?�`|j�;

�������?��8"��?���8"��!#����%!)%�����U�'�(�4<�����%!)%�K?�Türk Dili ve E#����.��Dergisi, c. XVIII: 133-138; c. XIX: 171-184; c. XX: 157-`��?��8(���/!?�`|�w;

SIDDIQUI, Husain, “Kert”, �/�/|�+�������������#���, c. 25, Ankara 2002: 297.

SIMS, Eleanor, “The Illustrated Manuscripts of Firdausi’s �);)�;�� Commissioned by �%��<)8�.L�(3)� ./8)�.L��¬"«%K?�Ars Orientalis, v. 22, 1992: 43-68.

SIMS, Eleanor, “Ibrahim-Sultan’s Illustrated Zafar-nameh of 839/1436”, Islamic Art, 4, New York 1990-91: 175-218.

SIMS, Eleanor, Peerless Images, Persian Painting and Its Sources, New Haven and London, 2002.

SOUCEK, Priscilla P., “Illustrated Manuscripts of Nizâmî’s Khamseh: 1386-1482”, q��4#�!��"�"#-��.*(.%���)$�x?��)���.%*;��)���.%*����1)%8�(4?�`|�`;

SOUCEK, Priscilla P., “The Life of The Prophet: Illustrated Versions”, Content and Context of Visual Arts in the Islamic World. A Colloquium in Memory of Richard Ettinghausen. Institue of Fine Arts, New York University, 2-4 April 1980, (Ed. P. Soucek), London 1988: 193-217.

���N�?� �%�8<�!!�� �;?� ���"«%�&� �.")��� �� N/!(/%�!� �)%89)<(�1)K?� Women in the Medieval Islamic World. Power, Patronage and Piety, (Ed. Gavin R. G. Hambly), New York 1998: 199-226.

SOUCEK, Priscilla P., “The Manuscripts of Iskandar Sultan: Structure and Content”, Timurid Art and Culture. Iran and Central Asia in the Fifteenth Century, Ed. Lisa Golombek-Maria Subtelny, Leiden E.J. Brill, 1992: 116-131.

SOUCEK, P- W;� U�M���?� ��� �.4�!� ���/8<%�9(� ��&� �(8� �%��8L.%"�(�.��� �3)� ��L)�History of a Book”, The Book in the Islamic World. The Written Word and

Page 227: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

201

communication in the Middle East, (Ed. G.N. Atiyeh), Albany (USA): State University of New York Press, 1995: 179-208.

SOUDAVAR, Abadola, Art of the Persian Courts, New York, 1992.

�������M��?� �;?� ���� �!!/8(%�()&� <.94� .L� �"&��8� �/8/L� �)� �/!)4*3�� &�()&�A.H. 921/ 1515 A.D. in the Bayerische Staatsbibliothek in Munich”, Near Eastern Numismatics, Iconography, Epigraphy and History, Studies in Honor of George C. Miles, Beyrut, 1974: 469-479.

STCHOUKINE, Ivan, “Les Manuscrits illustrés musulmans de la Bibliothèque du Caire”, Gazette des Beaux Arts, XIII, 65, 1935: 138-58.

STCHOUKINE, Ivan, Les Peintures des Manuscrits timurides, Paris, 1954.

STCHOUKINE, Ivan, La Peinture turque d’àprès les Manuscrits illustrès (I Partie De Suleyman Ire a Osman II 1520-1622), Paris, 1966.

STCHOUKINE, Ivan, B. Flemming vd., Illuminierte Islamische Handschriften,Weisbaden, 1971.

STCHOUKINE, Ivan, Les Peintures des Manuscrits de la “Khamseh” de Nizâmî au ���������������!$U���#%Qstanbul, Paris, 1977.

STCHOUKINE, I.- F. EDHEM, Manuscrits orientaux illustrés de la Bibliothèque de’l +�.���"�, Paris, 1933.

SUBTELNY, M�%��� 1�?� ��!¬� �3¬%� ��1¥�¬�� >�*83¬� ��&� >)5K?� Harvard Ukranian Studies, 1979-1980 Part 2, vol. III/IV, Cambridge- Massachusetts, 1980: 797-807.

SUBTELNY, Maria Eva, “Art and Politics in Early 16th Century Central Asia” CentralAsiatic Journal, 27, no: 1-2, 1983: 121-48.

SUBTELNY, Maria Eva, “Badi-al-Zaman b. Hosayn Bayqara” ”, EncyclopaediaIranica, III, 1989: 377.

��>����?���%���1�?���3)��¦L�4��.L���%�©�!¬��3¬%���1¥�¬��8��9.!.5��K?�Journalof Turkish Studies?� 1.!;� `j?� q&;� ����8�� �)*��-G. Alpay Tekin), Harvard University, 1991: 257-286.

��>����?� ��%��� 1�?� ���%� ©�!¬� �3¬%� ��1¥�¬K?� Encyclopaedia of Islamica, VII, Leiden-New York, 1993: 90-93.

SULEIMAN, Hamid, Miniatures to Poems of Alisher Navoi Academy of Science of the Uzbek SSR Alisher Navoi Literature Museum?���-*)�(?�`|�w;

SULEIMAN, Hamid, Artistically Illustrated Manuscripts of Works by Alisher Navoi,��-*)�(���/�!�83��5� ./8)�.L�(3)�N.""/��8(���%(4�.L��$�)*�8(���NN,1981.

Page 228: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

202

SULEIMAN, H., F. SULEIMANOVA, Miniatures Illustrations of Ali Sher Navoi’s of the XV-XIX th Century?���-*)�(?�`|��;

����?�W�%/*?����"�$��.'/!!�%#K?�+�������������#���?�<;�|?��8(���/!?�`||���{`�-620.

SÜMER, Faruk, ����� ��.�%���� 5"�"�"&"� � 0��&����#� ���#��"� �$�����%����Rolü?���*�%����=%*���%�3��/%/"/���4#�!�%?�`|||;

SÜMER, Faruk, “Karakoyunlular”, �/�/|� +����� ��������#���?� <;� ��?� �8(���/!?� �ww`��434-38.

����?� �/8(�L�?� �>�%� �$�)*� ��**�-#� ��3"/&� �=$)33��� 1)� ��4#�!��"�"#-� �)���Minyatürleri”, <#�..���>j��.%�����1��, Ankara. 1980: 417-480.

�����N �����?���%�)� �ukens, “The Persian Manuscripts”, Pages of Perfection. Islamic Paintings and Calligraphy from Russian Academy of Sciences St. Petersburg, Lugano, 1995: 93-105.

SZUPPE, Maria, Entre Timourides Uzbeks et Safavides Questions D’Histoire Politique et Sociale #� ª��.���������������!��.�ª�#"�¤|Q���«��. Paris, 1992.

����?���$�"=&&��?�Zafernâme, (Çev. Necati Lugal), Ankara, 1984.

�����?� ��%8�- ;� ����W? ���� ���� ���/� ���-i Seyyare, Özbekistan Fenler �*�&)"�8�?���-*)�(?�`|j{;

������?��(�!!�?�XVI. Asra 5�#������#��"���)����!�������#�\#��� �������,�8(���/!����(��)1���`��?��ww�;

�����?��4&#�?��U)(%K?��/�/|�+�������������#���?�<;��?��8(���/!�`||����|�-94.

�������?� �)%)�?� ��/5���� �=%*� ��(�9� ��9!�%#�#�� %*)�� �%�)*!)%�K?� 5���� ?�1%������1��?��8(���/!���.9*�9#���%�4#��=$)8����4#�!�%#?�`|�������-253.

TANINDI, Zeren, “Mihr-=��=-()%�����4�(=%!)%����� �*.�.5%�L�*�U6$="!)")8�K?�Sanat����)��#� +����'���������&.�������/�0$���+���%������1��, Ankara, 1993: 457-490.

TANINDI, Zeren, �$���!����.$������.�, Ank�%����-�>��*�8#���4#�!�%#?�`||{;

�������?��)%)�?����"�%�������U�'#�&���=%*���(�9�����(#�#����!=��8(�!�%#K?�Uluslar������ !����� ������ ����U�"�"� <��#������� �������{� ��-27 Ekim 1988), (Yay. �$;��$�$)��*(�-���8�x?���*�%�� ���;�>�8#")1�?�`||{;

TANINDI, Zer)�?���8"��!#���%�4#�&����L)1I �)3$�&)!)%�1)�!+�!)%K?�����..��\.���&��/�=�"���������� ����atta E.���&��}� ����U�"�"/ Bildiriler (25-��� ��8#"� `||�x?�q&;��;�;���"��x?���*�%����-�>��*�8#?��www����{-241.

Page 229: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

203

TANINDI, Zeren, “Additions to Illustrated Manuscripts in the Ottoman Workshops”, Muqarnas, 17, 2000: 147-161.

TANINDI, Zeren, “Kitap ve Cildi”, [������� =�'����1�?� q&;� �!�!� ���!<#*-GünselRenda), Ankara���=!(=%�>�*��!#'#���4#�!�%#, 2002, 2. cilt: 841-863.

TANINDI, Zeren, “Kitap ve Tezhibi”, [������� =�'����1�, (Ed. Hali!� ���!<#*-Günsel�)�&�x?���*�%����=!(=%�>�*��!#'#���4#�!�%#?� 2002, 2. cilt: 865-891.

�������?��)%)�?� �>��!�.93�!)� �53�8� q/�/<38x� �(� �.9*�9#� ��%�4K?� Muqarnas, XXI: 333-343.

TANINDI, Zeren, “Transformation of words to images. Portraits of Ottoman courtiers in the Dîwâns of Bâkî and Nâdirî”, ��.)������1�� ��#� ��.).��� Ed.FrancescoPellizini and Oleg Grabar. The Peabody Museum of Archeaology and Ethnology, Harvard University Publication, 2003: 131-145.

TARLAN, Ali Nihad, �����������, 1942.

TARLAN, Ali Nihad, +����\#����.�?��8(���/!?�`|��;

������?��!����3�&?����1���&)��4�(#K?�����/���/�������)�#�������%���!��������#��Seçmeler, Ankara, 1990: 90-126.

TARLAN, Ali Nihad, “�!�� ��%� �)1�IK, Türkler?� <;�?� ��*�%����)����=%*�4)���4#�!�%#?�2002: 796-803.

����?� Q6�=!?� ��3)� �.(�L� .L� ©N49%)88-River-Beloved One-Q�%&)��� ��� �)1¥�¬� ��&��3")&� �¥-¥�8� �.)(%4� ��&� �(8� �%<3)(49)K?� Oriente Moderno, NS. Anno XV (LXXVI), vol. II, 2-1996, Napoli, 1997: 463-483.

����?� Q6�=!� ��=%*� &)��4�(#�� `�-15.yylar”, Os������ =�'����1�?� q&;� �!�!� ���!<#*-Günsel Renda), Ankara���=!(=%�>�*��!#'#���4#�!�%#, 2002, 2. cilt: 496-525.

THACKSTON, W. M., A Century of Princes. Sources on Timurid History and Art,Cambridge, Mass, 1989.

THACKSTON, W. M., The Baburnama, Memories of Babur, Prince and Emperor,New York-Oxford, 1996.

��������?� W�%/*� �;?� ��%��� &)��4�(#�&�� =8%)1� =� ��%��� 1)� W)%3�&� =� ��%��� ��$������%!)%K?��������.!��"���?��?��8(���/!?�`|{`����-86.

��������?�W�%/*��;?� ��=%*�&)��4�(#�&�� =8%)1�=���%���W)%3�&�=���%��� ikayesi”,Türk Dili ve E#����.��Dergisi?�<;�¯�?��8(���/!?�`|j|��{j-89.

Page 230: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

204

TITLEY, Norah, Miniatures from Persian Manuscripts: A Catalogue and Subject Index of Paintings from Persia, India and Turkey in the British Library and the British Museum, London, 1977.

�����?��.%�3?���8(���/!�.%��)�%�$���3)�¶/)8(�.��.L��%.1)���<)�.L�three 16th century Neva’i Manuscripts in the British Library”, Oriental Art, XXIV/3, 1978: 292-96.

TITLEY, Norah, Sports and Pastimes. Scenes from Turkish, Persian and Mughal Paintings, London, 1979.

TITLEY, Norah, Miniatures from Turkish Manuscripts: A Catalogue and Subject Index of Paintings in the British Library and the British Museum, London, 1981.

TITLEY, Norah, Persian Miniature Painting, London 1983.

TOGAN, A. Zeki Velidi, “Al�� ��%K?� +����� ��������#���?� <;� `?� �8(���/!�� ��!!�� '�(�"�>�*��!#'#���4#�!�%#?�`|jw����|-357.

TOLASA, Harun, �)�{�  �.���{� �&��� ?���� �U�������� 0j�� ��/� �$U���� \#����.����&.������\�&.�����{��$"�%?�`|��;

TÖKEL, Dursun Ali, ����� ������#� !�.�����k Unsurlar?� ��*�%��� �*+�'� ��4#�!�%#?�2000.

TÖREN, Hatice, �����������/��##-��+���#�-î?���*�%����=%*���!��/%/"/���4#�!�%#?�2001.

TUMAN, Nail, +�.���"��5$.$�)�������$��^� ������5�.���1"?��8(���/!?�`|{`;

�����?�Q=$��?���!����%��)1�4I�4���)(�-(�%en Çevre ve Dönem”, Türk Kültürü, S. 360, Y. XXXI, (Nisan) 1993: 232-235.

TÜRKMEN, Erkan, Emir Hüsrev-�� ��)��%���� ���.�{� \#��� \������ � \#�����)���.�?���*�%����(�(=%*��=!(=%��)%*)$����4#�#?�`|�|;

ULUÇ, Lale, Arts of the Book in Sixteenth Century Shiraz, New York University q��4#�!��"�"#-��.*(.%���)$�x?�2000.

ULUÇ, Lale, “The Maj¥!�8� �!-©�8383¥¦�� �%�(()�� ��� )%�(?� N.9�)&� ��� �3�%�$?� �)�&� ����8(���/!K?� !/� =1"� ������ ����1���/� ��.��&�&����� 6�&�� !$����.�����"�"��"&�����1��?��8(���/!�������<#����1)%8�()8����4#�!�%#?��www��j{�-602.

ULUÇ, Lale, �$����� |������ ����U��� =�.����� [������� [�"����?� �8(���/!�� �=%*�4)� �-�>��*�8#���4#�!�%#?��ww�;

UMUR, [���������#�&�)��"1������?��8(���/!��N)"���4#�)1�?�`|�w;

USLU, Recep, “Herat”, �/�/|�+�������������#��i?�<;�`�?��8(���/!?�`||����`j-218.

Page 231: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

205

����U������?��8"��!� �**#?�<$�$��[�����������)�?�<;�?���*�%���������4#�!�%#�q�;�>�8*#x?�`|��;�

ÜNVER, Süheyl, (�.�)���������������&)������<���������&�?���&������?��8(���/!?�1958.

VITTOR, F., “The Herat School: Persian Poetry in the Timurid Period”, q��4#�!��"�"#-��.*(.%���)$�x?�N�!�L.%�����N�!�L.%�������1)%8�()8�?�`|��;

����?� �;� �;?� ��)���5%�&� ��(�9!#*!�%#�&�*�� �)1��� ��$"�!�%#� �**#�&�K?� Türk Dili ���&.���������6����1�{�<��.� 1955: 99-141.

YARSHATER, Ehsan, “Asafi Heravi”, Encyclopaedia Iranica, Vol II, London-New York, 1987: 700-701.

����N�?��� ���-C. KURNAZ, “Hamse”, �/�/|� +�������������#���?� <;`j?� �8(���/!?�1997: 499-500.

������?��.'��?�?�1����<��"��$����#�����?��8(���/!?��ww�;

YOLTAR-��������?� �4-in, “An Accomplished Artist of the Otoman Court: 1515-1530” !/� =1"� ������ ����1���/� ��.��&�&����� 6�&�� !$����.���� �"�"��"&�����1��?��8(���/!�������<#����1)%8�()8����4#�!�%#?��www��{w�-616.

YÜCE, Bilal, “Nevayî->��=%�U�'#�#�� &)��� ��38�4)(!)%�K?� Türkler, c.8, Ankara: Yeni �=%*�4)���4#�!�%#?��ww����w�-811.

��N�?� �� 1)� �;� ���?� [������� 5������ �j������� ¢^� $�$�#���/� (�.�)� 6�"U�Kanuni, ��*�%����=%*���%�3��/%/"/���4#�!�%#?�`||`;

��N������;��1)�N;� ������?��>)!*#8K?���|� +�������������#���?� <;�j?� �8(��bul1992: 420-22.

WELCH, Stuart Cary, A King’s Book of Kings: The Shah-Nameh of Shah Tahmasp,New York, 1972.

WELCH, Stuart Cary, Royal Persian Manuscripts, London, Thames and Hudson, 1978.

WELCH, Stuart Cary, Wonders of the Age: Masterpieces of Early Safavid Painting 1501-1576, Cambridge, Mass, 1979.

WOODS, John E., The Timurid Dynasty. Bloomington: Papers on Inner Asia no.14, 1990.

WRITE, Owen, “On the Concept of a Timurid Music”, Oriente Moderno, NS. Anno XV (LXXVI), vol. II, 2-1996, Napoli, 1997: 665- 681.

Page 232: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

206

KATALOG

Kat. No: 1

Divan-������� (��#��%$&-���b)

TSMK. R. 805

910/ 1504-1505, Herat

��j¡`{w� "";� �.4/(!�%#�&�� ���&I?� *%)"� %)�5��&)� `��� 4�9%�*(#%;� ��1�� 1)� �!(#�� 4�!&#$�

+�$5�!)%!)�+�$�!"�-�`j|¡|��"";��.4/(/�&��<)(1)!��+��&)��*��8=(/��3�!��&)�`j�8�(#%�(alikle

4�$#!"#-(#%;� ��;� 4�9%�'#�� *)��%#�&�� ���;� �8"���#�� q`�j�-`�j�x� 1�*#L� "=3%=� �/!/�/%;�

>�-!#*!�%�()$3�9!�?�5�$)!���-!#*!�%#�+)%+)1)!�&�%;���-183b. yapraklarda gazel, 183b-184a.

4�9%�*!�%&�� %/���� �/!/�/%;� ��$"��#�� `���;� 4�9%�'#�&�*�� *.!.L.�&�?� temmeti’l-kitâbu

bi-‘avni’llâhi’l-meliki’l-))��� ��� &")��� ��� �&�� � .����- ���)� �-hicriyyeti’l-

hilâliyye1 4�$#!#&#%;�

��j¡`{w� "";� �.4/(!�%#�&�*�� <�!(?� *.4/� *�31)%)�5�� !�*)&�%;2 �6-)�)�(!)%?� -)"8)� 1)�

8�!�)*!)%� 56"")� �!(#�� 4�!&#$!#&#%;3 �+!)%�� %/"�� 1)� %.$)(� +�çeklerle bezelidir. Cildin

*)��%#�#� $)�<�%)*� 8#%�8#� +)1%)!)%;� ��� �+� *�9�*� !�*)&�%;� �!(#�� 4�!&#$!#� $)"��� =$)%��)?�

3=*="&�%#�� )'!)�<)� ")<!�8�� (�81�%� )&�!"�-(�%;� `|j¡``w� ""� �.4/(!�%#�&�*�� 8�3�)&)?�

.%(�&���!(#5)��(�3((����'&�-�*/%�%�*�.(/%"/-�3=*="&�%#��)(%�L#nda hizmetliler yiyecek

1)� �+)<)*� 8/�"�*(�&#%;� �%*�&�� &/%��� 3�$")(!�?� 3=*="&�%#� 4)-�!� )!��8)8���� ."$/�&��

(�-#"�*(�&#%;� Q6*4=$=�&)� 8�4�3� */-!�%� 1�%&#%;� �.�/*!�%� �+*�� �+)%*)�?� "=$�84)�!)%� &)�

.�!�%#� )'!)�&�%")*()&�%;� �!((�� L#8*�4)!�� 3�1/$� 1�%&#%;� �)"��&)� /+!�%#� 4/*�%#� *#1%#!���

4)-�!�4�9%�*!#���(*��6�)*!)%���/!/�/%;�

��*!)����!�*)��+�*�9�'#�&��")!)*�(�81�%!)%��56%=!=%;��%(�&��&�$!)%��=8(=�)�.(/%"/-��¢��

9%.L�!&)�� 8�4�3� )!��8)!�?� (�+!#� ")!)*� )!!)%���� 8�'&�*�� ")!)')� /$�("#-?� 8.!� 1)� 8�'#�&�*��

melekler de yine 4/3 9%.L�!&)��4�%#�/$��"#-���%�-)*�!&)�.%(�&�*��")!)')� �+��&)�")41)�

1 �!!�3�#��4�%&#"#4!��*�(�9?�|`w� �<%��4#!#�#���4!�%#�&��(�"�"!��&#;2 ���#�&#�`|������{-2273 >/%�&���!(#��4�!&#$?�&�')%!)%��&)��L�%*!#�.!�%�*?�(/%/�</4��&6�=*���%�%)�*(�%;

Page 233: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

207

.!��� �*�� (���*� /$�(#%;� !��8)!)%��&)�� /$/�� L�4.�*!/� */%&)!)!)%��� 8�%*(#'#� ")!)*!)%���

��-!#*!�%#�4.*(/%;�(%�L!�%#�&��4)-�!�%)�*!��+����/!/(!�%#�56%=!=%;�

Arka iç kapak yine lakedir. Kompozisy.�� 6�� �+� *�9�*!�� �4�#&#%;� ��<�*� �/%�&��

3=*="&�%#�� �1� ")<!�8�� (�81�%� )&�!"�-(�%� q`|�¡`wj� ""x;� �/%/�</� %)�*!�� �!(#�� 4�!&#$!#�

$)"��&)� 3=*="&�%� �(#� =$)%��&)� *#!#<#4!�� �8!��#�� ��-#�#� *)8)%� ��-*�� ��%� �1<#&�� �4�#�

�8!��#�8#%(!�"#-?�*/4%/'/�&���4�*�!�4�%�*��#+�*�8�9!�"�*(�&#%;��/*�%#&�*��=+��1<#�&�'�

*)+�8��1)�(�!*�4)�.*�4�'&#%#%*)�?�%�!�%#�&�����%�9�%8�*�+"�*(�&#%;����!((�*���(!#��1<#��8)�

*�+���<)4!���� .*� �(�%;� (%�L(��*�+#-��� 3�41��!�%� 1)� +�!#!�%#�� �%*�8#�&�� 5�$!)�)�� �8!���

görülür.

��$"��#�� �8(��8�3� (�%�3�� |`w¢� 1504-j� .!/9?� "=8()�8�3�� �)!!�� &)'�!&�%;1 Yazmada 12

tasvir bulunur.

YAYIN: Karatay 1961: 102��U�'"���`|������|�����#�&#�`|������{-27

�������

1-2. 1b-�����*&�"�(�81�%����-%)(�")<!�8��(157x 90 mm.)

��"�8�4L��%)8�"&)�3=*="&�%�)41��&��4)-�!���%�*�!�"�=$)%��)���'&�-�*/%�%�*�.(/%"/-�

�+*�� �+)%;� ��%-#8#�&�*�� 3�$")(!�� ")41)� (���'#� 8/��%;� ��1�� *)8")� (�-� &6-)!�� $)"��&)�

8�'&��")<!�8)�*�(#!��!�%?�8.!&���8)�"=$�84)�!)%�.(/%"�*(�&#%;�

��%-#� 8�4L�&�*�� %)8�"&)� *6-*=�� ��3+)4)� �+#!��� *�9#8#�#�� 6�=�&)� 3�$")(!�!)%� 56%=!ür.

�)"��� 9)"�)� *)8")� (�-(#%;� �$")(!�!)%&)�� *�"�8�� "��5�!&�� )(� 9�-�%�%*)�?&�')%!)%�� &)�

4�4)<)*� (�-#%2. Q6*4=$=� �!(#�� 4�!&#$!#&#%;� �)��%&�*�� *6-*=�� ��!*.�!/� 9)�<)%)8��&)��

56%=!)�� *�&#�� 1)� )%*)*� L�5=%=� ��%!�*()� .(/%/%;� �4�#� 3�$�&�� &#-�� +#*#�(#!#� ��!*.�&�*��

1 ��$"��#��|`w¢�`jw�-j�(�%�3��&)��8(��8�3�)&�!&�'����<�*�(�81�%!)%���`j�w�!��4#!!�%&���8(���/!�&��4�9#!&#'#��)!�%(�!"�-(�%�q���#�&#�`|������{-227)2 Bu tarz kompozisyonlar Divan-�� $���� *.94�!�%#�&�� &a görülür (TSMK EH 1636 PBN supp turc ||�x?U�'"���`|��

Page 234: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

208

(/%/�</�)!��8)!��*�&#��&���-�'#4����*�%;�>�3+)�*�9#8#�#��6�=�&)?�."$/�&��8�!�3#4!����%�

"/3�L#$�56%=!=%;���9#�#���6!="!)%��L�%*!#�%)�*�1)�".(�L!)%!)��)$)!�&�%;

�;�4;�����-%)(�")<!�8��(90x 90 mm.)

>)4�(!)%&)� -��%?� -�%��#�� *���%<#*!�%#� =$)%��&)� 8)15�&)�� 4/1�%!��&#'#�#� q&.!�-(#'#�#x?�

-�L�*� 1�*(�� ")4� &6�)�� */��)&)� ()"�$!)�)<)'���� 864!)%;� �*/�/�� <��#��� 5�%&�'���?�

&/&�'#�&����4%#��*)����%�6!=�.!&/'/�/��)!�%(�%;�

41����+��&)*��3=*="&�%?�8�%#�"��&)%�=$)%��&)���%�&�$��4/*�%#&��.(/%"/-?�*�%-#8#�&�*��

4)-�!�)!��8)!� 4�-!#� L�5=%&)��*�8)4���!"�*(�&#%;����)�)41���9)�<)%)8��&)���!(#��4�!&#$!#�

$)"��� =$)%��&)?� /</� 4/*�%#� *#1%#!��� +�+)*� 6�)'�� 56%=!=%;� �.!&�� *.�/*!�%� 8�'&��

"=$�84)�!)%�4)%��!#%;��%(�!�%#�&���4�*!#���%�8)39��1)��+*��-�-)!)%���/!/�/%;��)"���9)"�)�

*)8")�(�-(#%;

4. y. 24a Meyhane sahnesi (92x 85 mm.)

>)4�(!)%&)��-��%?�")43��)<�4)�8)8!)��9�?���)1�4��8)����3�4%��#�&#%?�q.�/x�*.1"�?���/�

&���/�")43��)&)�5=+!=���%�5�"�+)*)��q&)%(!)�)�x�4�9K�&)%;��)8"����!(#�&�*���)4�(!)%&)�

8)15�!�4)�8)8!)��9?�5�"�4=*=�&)��8�1�-�5�����.4�/�/���*���=*!="�.!&/'/�/?���"�()!��)�

&.*/�&/'/�/�864!)%;�

�%�!#*� ��3+)� *�9#8#�&��� 4)-�!� ��(*�� 6�)*!)%�� 56%=!=%;� >�3+)� &/1�%#� �%*�8#�&�� 4)-�!�

4�9%�*!#� (.9� �'�+?� �+)%�&)� ��-!�� )41��#�� 6�=�&)� =+� �=4=*� *=9� �/!/�/%;� >/%�8#�

")43��)&�%;��)43��)<�?��!����%��� 5�48�8�����*.!/���4�9#-"#-?�.�/�*.1"�4��+�!#-#%*)�?�

�+*��8=%�3�!)%��&)��4)%!)%)�-�%�9�&6*=!"=-(=%;���'&�*��"=$�84)��.!�4#��$!)")*()&�%;

5. y. 39a. Çevgan oyunu (83x 98 mm)

>)4�(!)%&)�-��%?�56�!=�=��8)15�!������()-�4!)�4=$�9�%+�4���4%#!&#'#�#?��"���/��()-in onun

�+���5=!�.!&/'/�/�864!)4�9�56�!=�)?�&=�4��<)L�8#�&���*/%(/!"�*��+���")43��)&)�-�%�9�

�+")8�� 5)%)*(�'���� 6'=(!)%;� >)4�(!)%&)� +)15��� .4/�/� �!)� �!5�!�� 3)%3��5�� ��%� *)!�")�

Page 235: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

209

5)+")")*()&�%;� ��!� 4)-�!�� $)"��� =$)%��&)� 8�4�3� 1)� *�31)%)�5�� �(!#� +)15Jn oynarken

()9)����5)%�8��&)*�!)%�.�!�%#��$!)%;�Q6*4=$=��!(#��4�!&#$!#&#%;

6. y. 57b Leyla ile Mecnun (82x 85 mm.)

���%� 64!)� �=4=*� ��%� �-*� �<#8#� +)*")*()&�%� *�?� �-*#�#�� �=4=*!='=� 4��#�&��

�)<�/��/�*�����$�4#L�*�!&#'#�#?�*)�&�8�����&�3��3�%�9�.!&/'/�/�1/%5/!�%;�.*/4uculara

8)8!)��9?���-*#�&���*6!)�.!/9���'!��&#'#�#?�"�31.!/9�)!)"&)��6!&='=�=?�56�!=�=��4J%��

�8()4�9?� &)%(!)%���� -�%�9!�� �1/((/'/�/� 864!)%;� �)8�"&)� �)<�/��/�� *.4/�� 9.8(/���

5�$!)�)%)*� �)4!��4�� 5)!&�'�� ��� <��!��&#%#!"#-(#%;� Q6*4=$=� �!(#�� 4�!&#$!#&#%;� �)9)���

5)%�8��&)�4�1%/���%�<)4!���56%=!=%;��/��)!��+�&#%&��.(/%����)4!�?�*.4/��9.8(/4!��5)!)��

�)<�/������*�%;�U�&#%#���%*�8#�&�*��3�$")(!��-�-*#�!#*!��.!�4#��$!)%;��%*��9!��&���)3�%�

1)�/+!�%#�4/*�%#�*#1%#!�����(*��6�)*!)%��56%=!=%;

�;�4;��`���-%)(�")<!�8��(115x 85 mm.)

>)4�(!)%&)�-��%��-*#�&����)<�/��.!&/'/�/?��-*�8)3)%��&)��1�%)��1�%)�&.!�-(#'#�#�864!)%;�

�!(#5)��(�3(#�&��.(/%���3=*="&�%?�8�'#�&��&�$�+6*"=-� �*��*.�/*?�8.!/�&��-��%�.*/4���

8�*�!!#��&�"!����%!�*()�(�81�%�)&�!"�-(�%;���=$�84)�!)%�%)8"����!(#�&��4)% �!#%;�

8. y. 112a Av sahnesi (92x 85 mm.)

���%��)4�(!)%&)�")43��)<�4)�8)8!)�)%)*?�-�%�9�4.*!/'/�&��")$�%#�#���"�%)(��/!&/'/�/�

864!)4�9?� �/5=�� �1�� +#*��� 8)15�!����� 4�%�!#� 56�!=�=� *�(!)((�'���?� 56"!)'���� 3�<%���

.*/�/��9�%+�!�&#'#�#?�56$=�&)� 4�-#��3�+�&��")&�'�����)!�%(�%;����%��� �-*#���1)%&�'���/�

)")'��� 6!&=%=<=� .!&/'/?� ��'%#�#�� �)!�� +)*")8��)� -�-#%"�"�*� 5)%)*(�'�� ��!�(#!#%;�

�)8�"&)�=+��(!#?�9�%8?�(�!*�?�<)4!���1)�*)+���1!�%*)���)(�"!)�"�-(�%;���4!�%#�#�5)%"�-�.*�

�(��� �1<#!�%&��� .%(�&�*�� �.4�/$!/� ��%� 3�41��#� .*/4!�� 1/%/%;� �)9)���� 5)%�8��&)*�!)%�

.!�4#��$!)%;�

|;�4;�`���;��!="�&6-)'��&)*���)1âyî (92x 85 mm.)

Page 236: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

210

>)4�(!)%&)� -��%?� 4J%����� )�� �4�!)%&)�� &�3�� �4�?� ��<�*� *)�&�8����� *6(=!)%&)�� *6(=�

.!&/'/�/?�.�/��1/8!�(#�#���8#!��8()4)<)'���?��)8�3����+�%)��/!"�*��+����$")((�'�?���<�*�

8)15�!�8����� <��#�#�� *)�&�� <��#��� &��"�� =8(=�� .!&/'/�/� ��!�(#%;� �!="� &6-)'��&)*��

�)1J4I�4)� 3�$")(!�� 4)")*� 8/��%;� ���#�&�*�� 5)�+?� &�$!)%�� =8(=�)� .(/%"/-� �)1J4I�4��

&��!)")*()&�%;��)�<)%)&)���!(#��4�!&#$!#�$)"���=$)%��)��'�+�(�81�%��56%=!=%;�

10. y.151 a. Yusuf peygamberin s�(#!"�8#��(112x 90 mm.)

>)4�(!)%&)?� �)� 9)45�"�)%!)%&)�� ��%����� 4.!� 568()%�<�� .!&/'/?� �)� &)� ")!J4�*!)%&)��

q")!)*!)%&)�x�4.!&�-�5)!&�'�?�8)15�!�!������)�*�-#�#��*J�)-i kavseyn1 4�*#�!#'#��?��)�&)�

8�+#�#�� �)4!)(=�!-mirac2 ka%�8#��� �)�$)&�'�?� �/8/L� *#88�8#�#�� .�/�� 1�8L#��� �=4=*� ��%�

$/!"� 6%�)'�� .!&/'/?� �!!�3�#�� 8)15�!�8��)� �-#*� .!"��#�� ��%� &)%)<)� &)'�!8)� &)?� -��%���

�-*#�#�� �*�� �!)")� &)� 4)()<)'�� ��!�(#!#%;� �)8�"&)� �/8/L� 9)45�"�)%��� �#8#%� 1)$�%�� 1)�

�=!)43���#�3 huzuruna getirilme8�� <��!��&#%#!"#-(#%;� ��4L�� �*�� �6!=")� �4%#!"#-(#%;�

��'&�*�� 4�9#�#�� =8(� 9)�<)%)8��&)�� �=!)43�� -�-*#�!#*!�� .!�4#� �$!)%;� �-�'#&�� *�9#�#��

6�=�&)� $;� �/8/L� 8�(#<#8#� �!)� )!� )!)&�%;��#8#%� 8/!(��#� 8�4L��#�� 8.!/�&�� �4%#� ��%� 4�9#&��

�!(#5)�� (�3((�� 568()%�!"�-(�%;� (%�L#�&�� 3�$")(!�!)%� �/!/�/%;� �)(���� =$)%��&)� +)%+)1)�

&#-#���(�-�<�*�-)*�!&)�4�9#�#��)(%�L#�&���*��*�&#���-�'#4����*�%;���4L��#��8.!��!(#�&�*��

4�-!#�*�&#���8)�)'�%&�'���9!�*!)%��1)%)%)*��/8/L�/�8�(#���!"�*��8()4)�!)%&)����%�&�%;

``;�4;�`�w�;��-%)(�")<!�8� (90x 170 mm.)

���%� �)4�(!)%&)?� *)�&�8�� 5���� 8�!�3� q��%#-8)1)%x� 8�3�9!)%���� <)3)��)"&)�� 8=%&=*!)%���?�

*6(=!=*� &=�4�8#�&��� &�� .� *���%!�� *=!3���)4!)%���� q$/!"� )&)�!)%�x� 8=%)<)*!)%���?�

8)15�!�����&/&�'#�#��)18)%�-�%��#����)�$)((�48)�&)��/�-�%�9(����-*����%�(�(��/!&/'/�/?�

3�<%����+��&)�.!��!�%#��*)�&�8������/�+�%)8�$�3�!������!&�*!)%���?���<�*�5/%�)(�+)*)�!)%���

.�/���!�&#'#�#���!�(#%;���9�!#���%�")*��&����%��4�-!#� �*�� L�5=%�*.�/-/%*)��4��!�%#�&�*��

8�*�!!#�L�5=%�.�!�%#�&��!)%;���*�!)%��+*��-�-)!)%��(�-#%;

1 $;� �/3�"")&���� 56')� +#*"�8#�&��� 8.�%�� �!!�3��� �*�� 4�4� �.4/� 4�*!�-"�8#&#%� q�)1)!!�.'!/� �www��475).2 $;��/3�"")&����56')�+#*(#'#�*�")%��4!�%#�&����)<)��������8��)�%�8(!)4)��*��&�!�5)<)8�&�%�(Develli.'!/��www��jjwx;����%?�8)1&�'�����8�+!�%#�#��%)�5����?��/�5)<)&)��&�3��*�%��.!&/'/�/��)!�%(")*��8()"�-(�%;�3 ��1���)&)��4�(#�&���=!)43���#8#%�1)$�%�����)-��.!�%�*�*��/!�)&�!�%�q��!���ww������-5).

Page 237: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

211

12. y. 180b. Meyhane sahnesi (90x 85 mm.)

���%��/�$�"��&���*)�&�8�����3�!8�$�1)�+�%)8�$�.!"�8#�&���&.!�4#�8�*�4���4#9!�4#9?�.�&���

&.9&.!/� ��%� *�&)3� �8()%;� �3#�#�� �()-����� L)!)*!)%�� 4�*"�8#��� -�-#%"�&#'#?� ��%� 3�L(��

5)+")8��)�%�'")��8)15�!�4��56%")&�'�?��4%#!#*�.*/�/����'%#�#�9�%+�!�&#'#?��/�4�%�4#�&��

��<�*� ��'%#� 9�%+�� 9�%+�� .!��� ��%����� 56%)��!)<)'���� 864!)%;� >)4�(!)%)� 56%)� �)1J4I�����

<��#��� �4%#!#*� .*/� +.*� L�$!�&#%;� ��/�� 56�!=�=�� 4��"�8#� �+��� ��%� *#1#!<#"� ��!)� 4)()%!��

.!�<�*(#%;�41��&�� �+*�� �+)�� 8�%3.-!�%� 56%=lür. Hizmetliler içki sunarken, konuklar da

*)�&�!)%��&)��5)+)%)*�/$��"#-!�%&#%;��)8(�!)%&)*��-�%�9!�%�4)%!)%)�&6*=!"=-(=%;

Page 238: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

212

Kat. No: 2

Divan-������� (Gara’ibü’s-��gâr)

TSMK H. 895

1505-10 civ, Tebriz

247¡��`{��""��.4/(!�%#�&��*%)"�%)�5���3)%!��`�j�4�9%�*(#%;��)(���"�1�?�8�4�3�1)��!(#��

4�!&#$!#� +�$5�!)%!)� +)*�!"�-� `{�¡� |��""� �.4/(/�&��<)(1)!� �+��&)� �*�� 8=(=�� 3�!��&)�`��

8�(#%�nestal�*!)�4�$#!"#-(#%;

��$"��#�� 4��� *�'#&#�&�� 4�(�4�1)� 1)%)1� 8�(#%!�%!�� 4�$#!"#-� W�%8+����%� kaside bulunur.

Burada;

Sultân Ya’kûb fermâyed

1.  &����&��U�-&��"���-ârem alem zi-âh

Hâhem girift rûy-i zemîn râ bedîn sipâh

2. Devlet çu yâr-�����.�^���#�&�U-aduvv

Bahtem rubûde ez-ser-i hâkân-��?����$��)

3. Bend-i kemer-�&�#��¬U­-&�)-��!�������

Kayser merâst çâker u Hâlik merâ penâh

4. ��)-�� ��.�^"�U�-dil u cân muhibb-i mâst

Hâhem zeden be-mülk-i Semerkand bârgâh

5. Sultân-������'����#��U-had birûn nihed

!$��&��-darb-i tîg-i siyâset konem tebâh

6. ��)-��>����1 u husrev-i Hindûstân eger

Pîçend ser zi-tâ’at-i �������&�������)

7. Ya’kûb-����"�.�U��-�����-i Yûsufem

Hestem gulâm-��!)#��$���.��U�-câm-��&�)2 4�$#!#&#%;�

1 ��"�(�%�L!�%#�����%�4)%��&#;2 Sultan Yakub buyurdu: 1. Q6$4�-#�&��� �8*)%� +)*)%?� �3(��� 8��<�*� 5)(�%�%�";� >/� .%&/� �!)� 4)%4=$=�=��!�<�'#";� �;�)1!)(� q*/(!/!/*x� ��$�"� &.8(/"/$� .!&/'/� �+��� &=-"��&��� )�&�-)!)�")4)� �)� 5)%)*� 1�%��>�3(#"�U��� �*��#��#����-#�&���*=!�3�4�9�%;��;��#8#%!#!�%#��-�3#���q��'!#!#*x�*)")%������)�&����+6$"=-=";���48)%���$)�*6!)?��!!�3�&��8#'#��*(#%;����; )%�(���3#���$�"�56�=!&)��1)�<��&���&.8(/"/$�.!&/'/��+����)")%*��&�4/%&/���.(�*�*/%"�*��8()%�";�j;�/"��/!(��#�)')%�3�&&���-�%8�?�=!*)8����8�4�8)(¢<)$��*#!#<#�#��&�%�)8�4!)�"�31)&)%�";�{;N�%/��-�3#�1)� ��&�8(���9�&�-�3#�)')%���$)��(��(�)(")*()��5)%��&/%/%8�?�.�!�%#��4=$!)%��*�%��.!8/�;��;��*/��5�����/8/L�/��4=$=�=�56$!=4.%/";��)3&������*6!)8�4�"�1)�-�3#��*�&)3��&)��8�%3.-/";�

Page 239: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

213

1a. yaprakta,

Kitâb-u hâzâ Divân-���âyî. Hâzâ divan’ül emir Nevâyî-kaddesa’llahu �����)"

q�!!�3�.�/��8#%!�%#�#�*/(8�8#�x�

Mülkün min fadli’llâhi ta�âlâ min- ibadeti rabbihi. El-fakîrü’l-hakîr ez-Zeyn

!�)��#� ���� ���#� ���� +���)��� ���� ����U�n gaffera’llâhû lehû te’âlâ

zünûbehû.

Bi târîhi sâlisi’l- yevm q�/3�%%)"� �4#�#�� =+=�<=� 5=�=x� &)�i’l- Muharremi’l-

harâmi’l-mübârek kaddesa’llâhû te�âlâ.

Ketebe sene tis’���&���.��’a mi’e bi-tevâbi’i Tarsus-Burusa-Kurbas1,

8�4L��#��4��#�&���.4!�"�8#���.!�%�*��*���)4�(�3�!��&)�&),

Hayra ��U����&��������"n kirâmen kâtibîn

Kim du’a ile anar �&��"��itâbun kâtibîn2

4�$#!#&#%;�

1b-2a. yapraklar tezhiplidir. `�;�4�9%�*(��=8(()*��*�%(/-/���+��&)? Va’llâhu ve lâ-sivâhu3,

�!((�*��*�%(/-/���+��&) Ma el keder ma vel ez4?���;�4�9%�*(��=8(()*��*�%(/-/���+��&)?�Ve

lâ na�budu illâ iyyâhu5?� �!((�*�� *�%(/-/�� �+��&)� Allâhu veliyyü’t-tevfîk6 4�$#!#&#%; 3a.

yaprakta I. Mahmud’un (1730-`�j�x�"=3%=��/!/�"�*(�&#%;7

�)$3����� +)1%)8��&)� "�1�� (#'!�%� �/!/�/%;� �)$3�9()� !�<�1)%(� 1)� �!(#�� 4�!&#$� 3�*�"&�%;

Tezhipli sayfalarda 8�(#%� �%�!�%#� 8#1�"�� �!(#�!�� (beyne’s-sütur) 8=8!)�"�-(�%;� ��(#%�

�%�!�%#����!(#��4�!&#$&��� %/"��1)�+����/!/(/�*#1%#"!�%#� 4�9#!"#-(#%;��)$3�9!�� 8�4L�!�%&��

8�(#%� 8�4#8#� &.*/$&/%;� ��')%� 8�4L�!�%&�� �8)� ")(��� �*�� 8=(/�� 3�!��&)� 8�4�3� "=%)**)9!)�

4�$#!"#-?� ��-!#*!�%� 1)� �%�!�%� �!(#�� 4�!&#$!�� +)%+)1)!)�"�-(�%;� �.�� 8�4L�!�%�� &.'%/�

��-!#*!�%&��*#%"#$#�"=%)**)9�*/!!��#"#�56%=!=%;

1 >/�*�(�9��)1J4I�������1��#&#%;�>/�&�1��?�"�%���)1J4I����&�%;�q�!!�3 .�/��8#%!�%#�#�*/(8�8#�x�������)����&)(()��*�4��*!�����4=<)��!!�3�#��=8(=�!='=�&)��qL�$!#�&��x���%�"=!*(=%;�W�*�%�3�*�%��!!�3���*/!!/*(��.!��?���"�$��.'!/���%�3�"�.'!/���1/&�.'!/?��)4�!����3"/&?��/��)1J4I���&�1��#�#��8�3���&�%;�3 Muharrem 919 ( Mart-Nis���`j`�x�(�%�3��&)����%8/8?�>/%8�?��/%��8�q�x�©(��4�$#!&#;��2 )%�*�"��/�*�(��#��4�$�%#�#�&/���!)����%8�?�*�%�")��*�(�����q��8��!�%#��4�9(#'#��4�!�*�1)�*6(=!=*!)%��4�$���melekler) de onun kötülüklerini hayra çevirsin. 3 �!!�3�(�����-*����%�1�%!#*�4.*(/%.4 �$$)(�.!"�$8��*)&)%�&)�.!"�$;5 ��&�����-*�8#������&)(�)(")4�$;6 �!!�3���-�%#�#��1)!�8�&�%�q>�-�%#�8�'!�4��&#%x;7 �*#L� "=3=%!)%�� 1)� 9�&�-�3� (/'%�!�%#� 3�**#�&�� �4%#�(#!#� ��!5�� �+��� >*$;� Q=��4� �/(-Nimet Bayraktar,6�U���\����#�|�����!$)$����, Ankara 1984 ; Suha Umur, [���������#�&�)��"1������{ �8(���/!�`|�w;

Page 240: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

214

���¡�`{��"";��.4/(!�%#�&�*��<�!(�siyah deridir. ���1)��%*��*�9�'#��*."9.$�84.�/��4�#�

.!8�� &�� -)"8)?� *6-)�)�(!)%� 1)� +)%+)1)� �+��&)*�� ��(*�8)!� �)$)")� L�%*!#!#*� 568()%�%;� ���

*�9�*(�*�� 8�!�)*!�� -)"8)� &�!�"!�&�%;� �+��&)*�� ��(*�8)!� �)$)")&)� ��%� ")%*)$&)� /+!�%#�

(.9!��"#-� &6%(� 9�!")(?� )(%�L#�&�� &�� %/"�� 1)� 3�(�4�� +�+)*� *�%#-#"#� 56%=!=%;�

�6-)�)�(!)%&)*�� �)$)")� &)� �4�#&#%;� U)%+)1)&)� �*�� $)�<�%)*� �.%&=%=� �%�8#�&�� *#1%#"�

&�!!#���(*�8)!��)$)")�-)*!��&)&�%;�>/��.%&=%�.%(�!�%&��&6%(�46�&)�*)8�!)%)k dört parçaya

�4%#!"#-(#%;��%*��*�9�*(�*����(*�8)!��)$)")�L�%*!#�.!/9?��/�8)L)%���<)���%�$)�<�%)*�8#%�8#�

8.�%�8#�&��3�8#%�6%5=� -)*!��&)�*�!#��5).")(%�*��)$)")!���.%&=%� (�*�9�)&)%; N�!&��� 8#%(�

*�9�'#� 8=8!)")8�$&�%;� �+� *�9�*� �8)� 6�� 1)� �%*�&�� �4�#� (�%$&�� �)$)�"�-(�%;� ��31)%)�5��

&)%�� =$)%��)?� -)"8)� 1)�*6-)�)�(!)%�"�1�� =$)%��)� 8�4�3�9�!")(-rumi bitkisel bezemeye

8�3�9(�%;��)"8)����/+!�%#�&��q��*6-)8��&)�x�+#*���.*!�%�+)%+)1)4!)���%!)-�%;� �+�*�9�'#��

�*��8#%��$)�<�%)*�&�$�8�4!)�8.�!��&#'#�56%=!=%. Cilt miklepsizdir.

Yazmada "=8()�8�3��&#��/!/�"�"�*(�&#%;���81�%�8�4#8#���&�%;

YAYIN: Levend 1958: 160.

������

1. y. 41a. �-%)(�")<!�8� (85x 91 mm.)

Gazelde Nevâyî?� 8)15�!�8��)� *�1/-�"�"�8#� �)&)��4!)� %/3/�&�� �+#!��� 4�%�!�%&��?� .�/�

&�%�!()<)*� ()*� -)4��?� (#9*#� �)8�3���� 6!=4=� &�%�!(")8�� 5���?� 8)15�!�8����� 8)1��<��

.!�<�'#�&��� � ��38)(")*()&�%;� �)8�"� -��%��� �Q6�!=� �.-�!("�*� �+��� &.!/� &.!/� *�&)3�

içmeli. U=�*=� .�&�� q*�&)3()x� 9)*� +.*� &)%(� 1)� (�8�� (.9!��"#-(#%K� �)4�(����� �!(#���

4�9#!"#-(#%;1 �6%(�L�5=%=��4)%��!&#'#�%)8�"&)�.%(�&��3�!#�=$)%��)�/$��"#-�5)�+�L�5=%)?���%�

3�$")(!�� *�8)� �!)� �*%�"&�� �/!/�"�*(�&#%; �!�8#!#*!�� -��%&)� ölüyü diriltmekle ilgili

�)4�(!)%!)� ��'!��(#!#� .!�%�*, t)9)� �%&#�&��� 568()%�!)�� türbenin önünde 4�-!#� L�5=% dua

etmektedir. R)8"���8�'�=8(�*6-)8��&)�&)�.!�4#��$!)4)����%���-*��L�5=%�4)%��!#%;�

1 Kut 2003 150/1-7 beyitler

Page 241: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

215

2. y. 53 b �-%)(�")<!�8� (101x 93 mm.)

Q�$)!&)?� ")<!�8!)%&)� -�%�9� �+�9� 8�%3.-� .!"��#�?� 8)15�!�4)� &/4/!��� �-*� #$&#%��#�#�

3�L�L!)()<)'��&)�� 86$� )&�!")*()&�%;� �)8�"?� -��%��� �4� 8�*�� (61�)&)�� <��#"�� 4)((�";1

Ban�� �'$#��� *�&�%� &.!/� *�&)3!)� )!� 1)%� q!�"&)�� (/(xK� �)4�(����� �!(#��� 4�9#!"#-(#%;2

�)8�"&)?� $)"���� 4)-�!� �%�� 4�9%�*!#� ��(*�!)%!)� *�9!#� �+#*� 3�1�&�� ��%�� *�&#�� &6%(� L�5=%�

56%=!")*()&�%;�Q6*4=$=��!(#��4�!&#$!#&#%;��.!&���8�'��/$�������3�%�+�+)'���+"#-��'�<#��

da!#��� ��%� */-� *.�"/-(/%;� �%(�&�� (/%/�</� )!��8)!�?� ��*#-!#� !�<�1)%(� *�L(��!#� 5)�+� L�5=%�

�)!*��&)�-��%&)��&#���#!���8)15�!�4��()"8�!)��&�$�+6*"=-�5)�+���%�*�&#�#����'$#���*�&�%�

&.!/� ��%� *�&)3!)� )!� 1)%&�'�K� *J8)4�� (/(�%;� 1)%&�'�� *�8)4�� (/(�%. Ellerini önünde

��%!)-(�%"�-?�&�')%��&)��+*��8/�����*��3�$")(!��56%=!=%;

3. y. 65b �-%)(�meclisi (102x 92 mm)

Q�$)!&)?�-��%�9)%��4=$!=�5=$)!)��-#*�.!/9��)<�/��5����.!&/'/�/?�5=�)-�4=$!=�(�(!#�86$!=�

8)15�!�8�� 4=$=�&)�� 56$!)%��&)�� *��!#� 4�-!�%� &6*(='=�=?� ��<�*� .� <)!!�(� 8evgilinin

��8��!#*� ��!")&�'���� ��!�("#-(#%;3 �)8�"?� -��%��� �Q)(�%� )4� 8�*�?� ����� $)1*� 1)%)�� 56�=!�

+)*�<�� ��%� *�&)3� 5)(�%;� U=�*=� &=�4�� L)%"��?� ")!)*!)%� ��%� 9�%+�� 5�&&�%!#*� ��!")$;K

�)4�(����� �!(#��� 4�9#!"#-(#%;� ��**�-?� �+#*� 3�1�&�� ��%� )'!)�<)� 8�3�)8�� �)(�"!)�"�-(�%;�

�+#*�3�1�&��hizmetliler, müzisyenler ve hükümdar; arkadaki *�4�!#*!�%#��5)%�8��&)��8)�

�)<�/�� 1)� 56*4=$=�&)� ��%� ")!)*� (�81�%�� 56%=!=%;� Q6*4=$=� �!(#�� 4�!&#$!#&#%;� ��1��

)!��8)8��&)��*#%"#$#� /$/��*/%&)!)!)%� 8�%*���*#%"#$#-8�%#�*���(!#�")!)*?� )!��&)*��beyaz

*/%&)!)4!)��)<�/��/����-#�&��/+"�*(�&#%;�

4. y. 80a �-%)(�")<!�8� (100x 94 mm.)

Q�$)!&)?��4%#!#*��<#8#�#��+�%)8�����+#!5#�!#*�4�9"�*�.!&/'/�&��?��/��<#4#�+)*)�!)%)�4��

(����?�4��*�1/-"�?� 4��6!="� �4��&��-�%��#�� �4��5)!)<)'��&)��86$�)&�!")*()&�%;4 Resim,

-��%��� �4� 8�*�� �)�� �4%#!#*(��� &.!�4#� +.*� ��!)%�";� ��%�9� 5)(�%?� +=�*=� ����� �*#!!#!#*�

1 N��#���+���6!)<)*��.*(�4��/!�-(#"2 Kut 2003:210/1-5. beyitler3 Kut 2003:249/5-9. beyitler4 Kut 2003:308/1-5 beyitler

Page 242: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

216

4�%�"�$;K� �)4�(����� �!(#��� 4�9#!"#-(#%;� ��**�-� �/%�&�� ")(�)� ��'!#� *�!�%�*� *�1/-"��

��#�#� �)(�"!)"�-(�%;� �)8�"&)� *#%&�� ��%� 8/� *)��%#�&�� ��%��%��)� 8�%#!"#-� iki sevgili

hi$")(*J%!�%#4!�� ��%!�*()� �)(�"!)�"�-(�%;� ���%&)� 86$=� 5)+)�� -�%�9� 4)%&)*�� 8=%�3�� �!)�

()"8�!� )&�!"�-(�%;� �)8�"&)� 8�*�� 8)15�!�!)%)� -�%�9� /$�("�*(�&#%;� � >=4=*� ��%� �'�+� 56')�

yükselir.

5. y. 89b �-%)(�")<!�8� (90x 92 mm.)

Q�$)!&)?� -��%�*)�&���� +)�5��!)(��)��)�$)()%)*?� �-*#�&��� )%�4�9?�"=$�*� �!)(��&)*�� ()!!)%�

5���� ��<)<�*� *�!&#'#�#?� �<#8#�&��� &.!�4#� +#*�%&#'#� 8)8!)%��� &)� +)�5� 8)8�� 5���� .!&/'/�/�

��!�("#-(#%;� �)15�!�8����� 5=$)!!�'��&)�� 6(=%=� 3�!*#�� 4=%)'����� �+#!&#'#�#� ��<�*�

kendisin��� 4=%)'���� &�%�!((#'#�#� söyleyip sitem eder.1 �)8�"?� -��%��� �4� "/(%��2, gam

")<!�8��&)� 6!=4)� �3)�5� )4!)&��;� ��4#L� .!��� <�8"�"�� 8�+� ()!�� 5���� ��<)<�*?� �.4/"/� &��

)'%��4�9(#�;K��)4�(������!(#���4�9#!"#-(#%;��)8�"&)�*#%!#*���%��!��&��8/�*)��%#�&��.(/%���

5)�+� ��%� �&�"#�� "=$�84)�!)%� )-!�'��&)� )'!)�")8�� (�81�%� )&�!"�-(�%;� �!(#�� 4�!&#$!#�

56*4=$=�&)� 8.!� =8(� *6-)&)� "�1�� +��� �/!/(!�%#� 56%=!=%;� �)"�)� %)�*!�� $)"��� =$)%��&)�

+�+)*!����(*�!)%�8)%9�-(�%�!"�-(�%;��)8"���8�'#�&��.(/%���)!��&) -�%�9�*�&)3�4!)�5)�+���%�

�&�"?�*=+=*���%�4�45#�=$)%��&)���'&�- */%"/-(/%;��%*�8#�&���4�*(���)*!)4)����%�)%*)*?�

6�=�&)�")41)� (���'#�8/������%�*�&#��56%=!=%;��.!&�*��"=$�84)�!)%&)����%��&)L?�&�')%��

�8)�-��%&)�86$=�)&�!)�?��<#�+)*)���-#'#��*)�&�8�����)�$)((�'��+)�5��+�!"�*(�&#%;�

6. y. 99b Ferhad ile Mecnun (92x 92 mm.)

Q�$)!&)� -��%?� 8)15�!�8��)� &/4&/'/� �-*#�� ��$)�� �)!�� &�'#��?� ��$)�� &�� 4.*!/*� +6!=�)�

�)�$)&�'���?� �/� 4=$&)�� &)� �-*#�#�� W)%3�&� 1)� �)<�/��&��� �$!)%� (�-#&#'#�#� 864!)4�9?�

8�*�4)�5�"�1)�&)%(()��6!&='=�=���!�("�*(�&#%. �)8�"?� -��%����4� 8�*�?� 4�-!#�&=�4��#��

gam 1)�&)%&����+)*")*()��6!&=";�>�'#��q-�%��#�x�*#$#!#�#�5)(�%?�(�$)�56�!="���%�-�%�9�

ister.”3 �)4�(����� �!(#��� 4�9#!"#-(#%;� ��**�-?� ")(�)� ��'!#� *�!�%�*� %)8�"&)� �8!�"� %)8�"�

8���(#�&�� 8#*� */!!��#!��� W)%3�&-�)<�/�� (�9!)")!)%���� �)(�"!)"�-(�%;� Geleneksel

-)"�!�%# izleyerek Ferhad’#� &�'&��� ��%���)� (�$)� 8=(� 5)(�%")*� �+��� *���!� �+�%*)�?�

1 Kut 2003: 359/7; 360/1-5. beyitler2 U�!5#<#?�"=$�84)��q�)1)!!�.'!/��www��{|�x;�3 Kut 2003: 427/7-9; 428/1-3. beyitler

Page 243: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

217

Mecnun’u da 1�3-�� 3�41��!�%� �%�8#�&�� 4�%#� +#9!�*� .(/%/9� 4�1%/� 5)4�'�� 8)1)%*)��

568()%"�-(�%; �)8�"&)� W)%3�&�#�� *�4�4�� .4&/'/?� =8%)1��� �(#� =$)%��&)� 568()%)��

*���%("��&��4)%��!#%;�Orta&��W)%3�&�!)4!�*�%)�*!��$)"��&)�)!��&)�*�$"�8#4!��%)�garenk

�.4��"#-� *�4�!#*!�%&��� .!/-��� 4�!+#�� &�'#� &)!")*()&�%;� Üzerinde çizgili bir elbise,

��-#�&��*�31)%)�5����%�8�%#*��/!/�/%;�

7. y. 120a �-%)(�")<!�8� (123x 94 mm.)

Q�$)!&)� -��%?� *#%"#$#� -�%�9� �8()&�'�� ")43��)<�4)1 seslenerek, sevgilisinin kendisine

$/!="� )((�'���?� ��<�*� �/��� %�'")�� -=*%)((�'���?� ")$�%#�&�*�� "/"&��� 56')� +#*���

&/"��#��56*4=$=�=�4�-�%((#'#�#?��/�&�"!�<#*!�%#��&��56*4=$=�&)*��4#!&#$!�%�.!&/'/�/?�

4�%�8#��� 3�+� ")%3)"� �/!/�"�&#'#�#� 864!)r. 2 �)8�"?� -��%��� �� 4� �)1��?� 8���� .� 5=$)!�

8/!(��� $/!"� )(8)� ��!)� -=*%)(;� ��5�� */!� 8)���� *�&�%� -�3#�� .'!/�&��� ()%��4)� 56%&=;K�

�)4�(������!(#���4�9#!"#-(#%;��/3()")!)��-�3#��.'!/�-)3$�&)�*#%!#*���%�4)%&)�8/�*)��%#���

4)%!)-(�%�!"�-�(�3(#�&��.(/%/%;�!��&)�-�%�9�*�&)3��1�%&#%;���%-#8#�&�*��56%)1!�!)%&)��en

8.!&�*�� 4)-�!� 5�48�!�� .%(�� 4�-!#� *�-�� .!�8#!#*!�� �)1J4I’dir. �)8�"&)� �!(#�� 4�!&#$!#�

56*4=$=�&)�"�1��+����/!/(!�%#?�!)4!�*�%)�*!��$)"��&)�+�+)*!����(*��6�)*!)%��56%=!=%;�

1 �/5�)+)�q�)1)!!�.'!/��www��{{�x2 Kut 2003: 509/6-7; 510/1-3. beyitler

Page 244: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

218

Kat. No: 3

Hamse-i Nevâyî

TSMK R. 810

900/1494-|j?��/!(����!��)!��)-3)&I, Tebriz?

��j¡� �`�� "";� �.4/(!�%#�&�*�� 8�4L�� *�!#�?� 9)"�)� 1�88�!)&�%;� ��$"�� ��j� 4�9%�*(#%;�

�)(��?� "�1�� %)�*!�� "=%)**)9� 1)� �!(#�� 4�!&#$!�� +)*�!"�-� �`j¡� `�{� "";� �.4/(/�&�*��

<)(1)!��+��&)��j�8�(#%��)8(�!�*!)�4�$#!"#-(#%;�`�;�1)���;�4�9%�*!�%�()$3�9!��.!/9?�4�$"��#��

4���*�'#&#�&���;��3")&����"=3%=��/!/�/%;��=3%=���!(#����Hamse-i NevaiK�4�$#!"#-(#%;�

`�� 1)� ��;� 4�9%�*!�%� � ()$3�9!�� .!/9� �!*� 8�4L��#�� .%(�8#�&��� Hayretü’l-ebrar

��-!�"�*(�&#%;1 4;�`��&)?�8�4L��#��=8(�1)��!(�*#8"#�&�*��&�*&6%(5)���.%&=%!)%���q*�%(/-x�

�+��&)� 3)%� 8�(#%� �4%#� ��%� %)�*� .!"�*� =$)%)?� 4)-�!?� 8�%#?� *#%"#$#?� "�1�?� *�31)%)�5��

"=%)**)9!)� 4�$#!"#-(#%;� 4;� ��;� &�� �8)?� �!(#�� 4�!&#$� $)"��� =$)%��)� *#%"#$#� 1)� 8�%#� �!)�

4�$#!"#-(#%;� >�-!#*!�%&�� %)�*!�� 8�(#%!�%#�� �%�8#��� ()$3�9!)%� 4�9#!"#-(#%;� >�$#� 8�4L�!�%#��

+)%+)1)8��&)�4)-�!�1)�(/%/�</�%)�*�*/!!��#!"#-(#%;��)(���&6%(�8=(/��.!�%�*�(�8�%!��"#-(#%;�

Yazmada Hayretü’l-ebrar: 1b-44b; (�)�#�$� �����: 45b-107a; Mecnun u Leyli: 108b-

146b; <)������): 147b-198b; +skendername: 199b-��j�;�4�9%�*!�%&���/!/�"�*(�&#%;�

�)8�)1�!)%�����-!#*!�%#�1)��6!="���-!�%#�()$3�9!�&�%;�4;�`||��&��"�&�!4.���+��&)��4%#���%�

tezhip görülür.

���¡���w�"";��.4/(!�%#�&�*��<�!(�"/*�11��=$)%��)�%/!/�*�'#((��?�*)��%!�%#�*�31)%)�5��

")-��&�%;� ��*!)9!�&�%;� ��j�;� 4�9%�*(�� ")(��� 8.�/�&�� �!(#�� 4�!&#$!#� $)"��� =$)%��)� &6%(�

8�(#%!#*�*)()�)�*�4&#�4�$#!"#-(#%;���$"��#��"=8()�8�3���/!(����!��)!��)-3)&�?� �8(��8�3�

tarihi ise 900/1494-|j�&�%;� �)(��&)� ��$#� �)4�(!)%?� 3�((�(� (�%�L#�&��� �.*(�!�%� �!)�

birbirinden �4%#!"#-?� �4%#<�� 8=(/�!�%� �%�8#��� �.(!�%� &=-=!"=-(=%;��$"�&�� {� (�81�%�

�/!/�/%;� ��81�%!)%��� ��-!#*!�%#� W�%8+�� 4�$#!"#-(#%;� Sedd-�� +���#�-i ve Seba-i

Seyyare����� ��-!#*!�%#� <)���� ��) ve +���#���� .!�%�*� 1)%�!"�-(�%;� ��$"�� `�|�-

j�&)� )%�(�(�� 4�$#!"#-� ��<�*� %)8�"!)%��� =8!/�/��� ��*#!&#'#�&�� �)�%�$�&)� � `j�j-30

<�1�%#�&����3���3"�89�&6�)"��&)�3�$#%!��"#-(#%;�

1 Karatay 1961: 105

Page 245: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

219

YAYIN: Soucek-U�'"���`||j��`|{; Karatay 1961: 106; Levend 1967: 4

������

(�)�#�$������

1. y. 45a =8(;� =8%)1������%������#*��#%*)���$!)")8�1

alt;�W)%3�&�#����%������(#4!����-#"�8#

(211x 132 mm)

��4L�&���*��%)8�"�=8(�=8()��)(�"!)�"�-(�%;��8(()*��(�81�%&)?�9)"�)�*�4�!�%��%�8#�&��8�'�

�!(� *6-)&)� 56!<=*� �+��&)� �+��&)� 4#*����� ��%��?� =8(=� +#9!�*?� 8�+!�%#�#� (�%�%*)��

568()%�!"�-(�%;� �)8�"&)� <��!��&#%#!��� 3�*�4)� �)1�4��&)� 4.*(/%;� ��**�-� &�3�� 6�<)�

56%8)!� 3�L#$�8#�&�� 4)%� )("�-� �/� 3�*�4)4�� Nizami Hamse’sindeki hikayeden hareketle

�)(�"!)"�-(�%;2 �#*�������%������)!��8)!)%�?�.*/�1)�4�4#��!(#��4�!&#$!#&#%�1)��'�+�&�!!�%#���

�8#!#&#%;� �.!&�� 56%=!)�� �(#� �)3�%&)�� 8/ �+")*()&�%;� ��4�!�%#�� �%&#�&�*�� =8%)1?� �(#�

=$)%��&)��'$#���9�%"�'#�#�56(=%"=-�3�4%)(!)���%���)���*"�*(�&#%;����#�&���)!��)�*�&�%�

56%=�)��8�!�3!#�3�$")(!�8���/!/�/%;� =8%)1������-#�&����<-#� �4&�%���/!/�/%;��)8�"&)*��

��-!#*(�?�&îden-�� $���������-râ der 4�$#!#&#%;3

�!((�*�� (�81�%&)?� W)%3�&� ��%����� �(#4!�� ��%!�*()� (�-#%*)�� 568()%�!"�-(�%;4 Solda renkli

*�4�!#*!�%�1)� 4)%&)��!(#��4�!&#$!#�W)%3�&�#��*�$"�8#?� 8�'&�� �8)��(�=$)%��&)��)-��)&�")�

görülür. Resmin üzerinde, ber-#�&#�-��(�)�#�������������-est5 y�$#!#&#%;

2. y. 107a '!)�<)�")<!�8� (127x 124 mm.)

1 Levend 1967: 1532 ��$�"������ =8%)1� =� ��%��� ")8�)1�8��&)?� �1� ��3��)8�4!)� =8%)1�)� 5�(")*� �+��� 4.!�� +#*��� ��%��?�4��#�&�*�� �)&�")!)%�� �(!�(#9� �(#� �)�&�$�!)� ��%� 9#��%#�� ��-#��� 5)!�%;� �.%/!��� ��%��� 9#��%#�� )(%�L#�&��*�"8)!)%��� .!"�&#'#�&��� )"��� .!/�<�?� *%)"� %)�5�� )!��8)8���� +#*�%#9?� "�1�� �9)*� 9)-()"�!#�#� �)!��)���'!�4�%�*�*)�&����8/4� �#%�*#%;�>/�8#%�&�� =8%)1�.�/?�8�+!�%#���8/�&6*)%*)��56%=�<)��-#*�.!/%;� =8%)1��%*�8#�#�&6�=�<)��(#��� �(!�4#9�.%�4#� ()%*�)&)%� q��$�"��`|�{���{-83). Resimli örnekleri için bkz. Grube 1978: 66; Binyon-Wilkinson 1933: 67; Arberry vd. 1959: 33; Robinson 1976: `w��� U�'"��-���#�&#�1979: 90; Welch 1979: 150; ���!�`||j����;3 =8%)1������%�����56%")8�4 Alpay 1975: XXXIV/80-85.beyitler5 W)%3�&�#����%�����-#"�8#

Page 246: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

220

�)8"��� =$)%��&)*�� �)4�(!)%&)� �)1�4�?� �/� )8)%�� 4�$#-� �)&)����� �+#*!�"�*(�&#%;� �L�

&)��$��)� &=-)���� 8/+/�/�� ��'#-!���<�'#�#� 864!)4�9� )8)%���� .*/4��!�%�� �4.!&�-K� &�4)�

8)8!)�)%)*?� 86$!)%����� 3.-� *�%-#!��"�8# &/%/"/�&�� %�3")(� �8()%;� �!!�3��� -=*%)&�9�

)8)%���� (�"�"!�&#'#�#?� &)8(��&��� ��<)� q"���!#x� 86$!)%��� ��*�� *�!&#'#�#� �)!�%(�%;� 8)%����

��|¢`���� 4#!#�&�� (�"�"!�&#'#�#� 864!)%;� �)8"��� =$)%��&)*�� �)4�(!)%&)� -��%� 8�*�&)��

*�&)3��)� -�%�9� &.!&/%"�8#�#?� +=�*=� <�"!�� q*�&)3!)x� &/&�*� &/&�'�� .!/9� *)�&��&)��

5)+")*� �8()&�'���?� *#8�� 86$� 864!)&�'���� 1)� ��%� ��� ��!)� &/%"�&��� ")�$�!)� /!�-(#'#�#�

864!)%;��)8�"&)� -�%�9� �+�!)�?� "=$�*�&��!)�)����%�")<!�8()�&/1�%!�%#�*�!)"�-�4!)��)$)!��

��%� ")*J�&�� 8�'&�� ��%� �)4� .(/%/%;� �.!&�� ")<!�8)� *�(#!��!�%� &�$� +6*)%)*� .(/%/%!�%;�

U)1%)&)�8�!�3&�%!�%?�3�$")(*J%!�%�1)�"=$�84)�!)%�4)%��!#%;��%(�&����'&�-�*/%"/-���3���

�+*�� 8/�/!"�*(�&#%;� �)8�"?� ")(��&)� 4�$#!��!�%&��� ��'#"8#$� .!�%�*� �&)(�� ��%� (�*&�"�

(�81�%��5�����)(�"!)�"�-(�%;�

Leylâ vü Mecnun

3. y. 107b =8(;��)4!J����)8��1)�>���8#��!)��)<!�8()1

alt. Leylâ ile Mecnun Okulda

(197x 121 mm.)

�8(()*�� (�81�%&)� 3�!#� =$)%��&)?� �)4!J��#�� ����8#� �!)� ���)8�� .(/%"�*(�&#%;� �)8"���

üzerinde Meclis-��#�&.���#��$���#�-i Leylâ bâ-hem2 4�$�%;��%*�!�%#�&��3�$")(!�!)%�

�4�*(�� &/%/%*)�� 568()%�!"�-(�%;� �.!&�� )!��8)8����� *.!/�/� �'$#��� 56(=%"=-� L�5=%� �)4!J�

.!"�!#&#%;� �!((�*�� (�81�%&)?� .*/!� .%(�"#�&�� .%(�&�� �)4!�� �!)� �)<�/��/�� 3.<�8#?� )!��&)�

8.9�8#� �!)� &)%8� ��!�("�*(�&#%;� �)8"��� =$)%��&)� reften-i Leylâ vü Mecnun be-mektep3

ya$�%;��.!&��1)�8�'&��=+�*#$�6'%)�<��.�/�&��!)")*()&�%;���!)%��&)�%�3!)!)%��1)�3.**�8#�

&/%/%;��)8"����!(�*#8"#�&����%�*#$�1)���%�)%*)*�6'%)�<��4�$#�4�$"�*(�&#%;

4. y. 108a =8(;��)<�/���3-�� �41��!�%��%�8#�&�4

�!(;��)<�/��/���)4!J��!)�>/!/-"�8#

(225x 127 mm.)

1 Levend 1967: 2162 �)4!J��#������8#�1)����)8���!)��)%��)%�")<!�8�3 Leylâ ile Mecnun’un mektebe (oku!�x�5�&�-�4 Levend 1967: 264

Page 247: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

221

�8(()*�� (�81�%&)� �-*#�&��� +#!&#%��� �)<�/�� 1�3-�� 3�41��!�%� �%�8#�&�� 4�1%/� <)4!���� .(�

yedirmektedir. Resmin üzerinde ahvâl-i Mecnûn der-firâk-��  ���1 4�$#!#&#%;� �!((�� �8)�

�+��&)��)4!J��#��.(/%&/'/�"�3")!���6�=�&)��5�&)���)<�/��&)1)�����9����(/("�*(�&#%;

Resmin üzerinde resîden-i Leylâ be Mecnûn be-yek dîger2 4�$#!#&#%;� � �)�<)%)&)��

56%=!)�� �)4!J� 9�%"�'#4!�� �!)%�8���� �-�%)(� )&)%*)�?� �)<�/�� &�� �1/+� �+���� �!)%�� &.'%/�

/$�(#%*)��568()%�!"�-(�%;��)"���!)4!�*�%)�*!�?�56*4=$=��!(#��4�!&#$!#&#%;�

Seba-i Seyyare

5. y. 146b =8(�8�';�>�3%�"�#����!�%�"�#��.1"�8# (154x 129 mm.)

Resmin üzerindeki beyitler Nevayi’nin Leylâ vü Mecnun mesnevisindendir. Beyitlerde

"/%�&#� �8()")���� �4#9� .!"�&#'#�#� 864!)4�9?� .*/4/</4�� �4�'#��� �-*� (/$�'#�#�

��'!�"�8#�#?� �.'�$#��� 3)"� &)%(� 3)"� -)1*� *�&)3���� *.4"�8#�#?� �-*� 5�"#� �!)�

�)-)!)�")8���?�*)�&�8����&)�56�!=�)���#�.!�%�*�*�("�8#�#�864!)%;����%#�&����-*�4)!�����

$�4#L� ()����� /+/%"�8#�#� �8()&�'���� 864!)%;� �)8�"&)� �8)� Seba-i Seyyare mesnevisinden

3�*�4)!)%� (�81�%� )&�!"�-(�%;� ��!�%�"� 4)%&)?� +�!&#'#� "=$�*� �!)(�� 4��#�&�&#%;� �8(()�

>)3%�"�#�� 1/%&/'/� <)4!��� 56%=!=%;� �(#� =$)%��&)*�� -�3?� )!���� ��!�%�"��� &.'%/�

/$�("#-(#%3.

=8(�8.!;�>�3%�"�Q/%���4�3��6-*()

��!�%�"�#�+6!)��((#%���>)3%�"?�9�-"���.!/%���<�*�.�/��/!�"�$;��$=�(=8=�&)��4�(�*!�%��

&=-)%;� �)&�� �4%#� �*!�"&)� 4)&�� �4%#� *6-*� 4�9(#%#9?� 4)&�� 5=$)!!)� 5=�!)%���� 5)+�%")4)�

��-!�%;���3?�N/"�%()8��5=�=�=� ��(!��5=$)!��!)�8�4�3�*6-*()�5)+�%�%;��4*/8/�*�+���-�3��

��%� "�8�!<#� �&�"� �/!/9� 5)(�%�!�%;� ��8�!<#� .��?� �%)(� ���#�� .'!/� W)%%/3�/�� /"/(8/$�

�-*#�1)�*�%�!�%�5�4")8�����3�*�4)8������!�(#%�q�)1)�&�`|{�����`-���x;��)8�"&)���3�1)�

5=$)!� 4��� 4���� .(/%"�*(�&#%;�)8"��� =$)%��&)� ��&�.�-�� <)�;�� ��U-�� &��� #��

künbed-i siyah4 4�$#!#&#%;�>/%�&��5)+)��*="�)(�*6-*���!�"#�&��*/!!��#!"#-(#%;�

1 �)4!J��#���4%#!#'#�&���)<�/��/��3�!�2 �)4!J��#���)<�/����/!�-"�8#3 �*�4)��+����*$;���(;�.���?�`�;4;`����>)3%�"�Q/%��!)���!�%�"�#���1!��"�8#4 >�3%�"�#��</"�%()8��5=�=�8�4�3�*="�)(()�.(/%"�8#

Page 248: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

222

�!(�8�';�>�3%�"�Q/%���%#��6-*()�

Resmin üzerinde ��&�.�-�� <)�;�� ��U-�� ��&��� #�� �$��#-i zerd1 4�$#!#&#%;� ��3�

��$�%� 5=�=�=� �/"� 5=$)!!)� �!(#�� %)�*!�� q8�%#x� *6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?� #%8#$�

*/4/"</� �)4&���� 3�*�4)8���� ��!�(#%� q�)1)�&� `|{��� ��|-346). Resimde ellerinde içki

kase!)%��(/(���-�3�1)�&�!�)%���%!�*()�.(/%"�*(�&#%;

�!(�8.!;�>�3%�"�Q/%��)-�!��6-*()

Resmin üzerinde ��&�.�-�� <)�;�� ��U-�� #$&��� #�� �$��#-i Sebz2 4�$#!#&#%;� ��3�

��$�%()8�� 5=�=�=� �#8#%!#� 5=$)!!)� 4)-�!� %)�*!�� *6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?� �#8#%!#�

$)�5����� .'!/� ���&�#�� ��3#�� *#$#4!�� )1!)�")8�� 3�*�4)8���� ��!�(#%� q�)1)�&� `|{��� ���-

�j�x;���)8�"&)���3�&�!�)%)�8�%#!"#-�1�$�4)(()��)(�"!)�"�-(�%;

6. y. 147a =8(�8�';�>�3%�"�Q/%��#%"#$#��6-*() (214x 127 mm.)

Resmin üzerinde ��&�.�-��<)�;��0"����U-���&���#���$��#-i surh3 4�$#!#&#%;���3�

��!#� 5=�=�=� Q=!5=�� �&!#� 5=$)!!)?� 5=!� %)�*!�� q*#%"#$#x� *6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?�

��&�8(���&�� 1�!�� .!��� �)8/&� �!)� Q=!%/3�/�� �-*#�#�� 3�*�4)8���� ��!�(#%� q�)1)�&� `|{���

354-�{�x;���)8�"&)���3��!)�5=$)!���%!�*()�.(/%"�*(�&#%;��

=8(�8.!;�>�3%�"�Q/%���1���6-*()

Resmin üzerinde ��&�.�-�� <)�;�� ��U-�� ^�)�&��� #�� �$��#-i kebur4 ��3�

U�%-�"��� 5=�=�=?�"�1�!)%� 5�4"�-� 5=$)!� �!)� "�1�� %)�*!�� *6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� � .��?�

�&)��&)*�� �&�!�%&��� ��%��&)� 4�-�4�n Cabir-�� ��3$)�� �&!#� *.%8��� �!)?� �)")�� -)3%�����

8�3���� �/"���#�� .'!/� �=3)4!���� 5=$)!� "�3%� �+��� "=<�&)!)!)%����� 3�*�4)8���� ��!�(#%�

(Levend 1967:362-��wx;���)8�"&)���3��!)�5=$)!���%!�*()�.(/%"�*(�&#%;��

�!(�8�';�>�3%�"�Q/%����&�!��)�*!���6-*()

Resmin üzerinde ��&�.�-�� <)�;�� ��U-�� ��^&��� #�� �$��#-i sandali5 ��3�

�)%-)"�)� 5=�=�=? �!(#�<#� �*!�"��� 5=$)!�4!)� 8��&�!� %)�*!�� *6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?�

1 >�3%�"�#��9�$�%�5=�=�8�%#�*="�)(()�.(/%"�8#2 >�3%�"�#��9�$�%()8��5=�=�4)-�!�*="�)(()�.(/%"�8#3 >�3%�"�Q/%�/��8�!#�5=�=�*#%"#$#�*="�)(()�.(/%"�8#4 >�3%�"�#��+�%-�"���5=�=�"�1��*="�)(()�.(/%"�8#5 >�3%�"�#��9)%-)"�)�5=�=�8��&�!��q%)�*!�x�*="�)(()�.(/%"�8#

Page 249: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

223

>�3()%�&�4�%#�&�*���4��*�!9!���/*��!��!)�*6(=�*�!9!���=&��%����3�*�4)8������!�(#%�q�)1)�&�

1967: 370-378);���)8�"&)���3��!)�5=$)!���%!�*()�.(/%"�*(�&#%�

�!(�8.!;�>�3%�"�Q/%�>)4�$��6-*()

Resmin üzerinde ��&�.�-��<)�;����U-���#���#���$��#-i sefid1 ��3�N/"��5=�=�=?�

Çinli güzelle beyaz renkli *6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?� ��!�%�"�#�� 3�*�4)8���� ��!�(#%�

(Levend 1967: 378-���x;� � �)8�"&)� ��3� �!)� 5=$)!� ��%!�*()� .(/%"�*(�&#%;� Q=$)!� �+*��

8/�"�*(�&#%;�

1 >�3%�"�#��</"��5=�=��)4�$ *="�)(()�.(/%"�8#

Page 250: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

224

Kat. No: 4

Divan-������� (Gara’ibü’s-��gâr)

TSMK. R. 803

939/1532-33, Çelebi el Kayinî, Tebriz

���¡�`{j�"";��.4/(!�%#�&��*�!#�����&�?�*%)"�%)�5��&)��w{�4�9%�*(#%;��)(��� �"�1��1)�

�!(#��4�!&#$�+�$5�!)%!)�+)*�!"�-�`{{¡�|��"";��.4/(/�&��<)(1)!��+��&)�`j�8�(#%�nestalikle

4�$#!"#-(#%;1 ���1)���;�4�9%�*!�%�()$3�9!�&�%;�Q�$)!���-!#*!�%#�+)%+)1)��+��)��!#�"#-(#%;���-

14a. yapraklarda Hutbe-i Devavin, 14b-175a. yapraklarda gazel, 175b-177a. yapraklarda

müstezad, 177b-179a. yapraklarda müseddes2, 179b-182b. yapraklarda muhammes,

183a-193a. yapraklarda terci’i-bend, 193b-`||�;� 4�9%�*!�%&�� *#(��?� `||�-206a.

4�9%�*!�%&��%/����4)%��!#%; Yazmada ���;��8"���#��(s. 1618- 1622) 1)���%=88��&)��'�8#�

>)-�%��'���#��(ö.1746 ) "=3%=�1)�"=!*�4)(�*�4&#��/!/�/%;�

���¡� `�w� "";� �.4/(!�%#�&�*�� <�!(?� �.%&.� %)�*()� &)%�?� =$)%�� )�%/� *�'#(� �!)� *�9!#&#%;�

�%/&�� �+#*� 4)-�!� 1)� 9)"�)� %)�*!)%� 3�*�"&�%;� N�!&��� �+� *#8"#� *.4/� 4)-�!� �9)*!)

*�9!��"#-(#%���<�*�4#%(#!"#-(#%;�N�!(�"�*!)98�$&�%;�

��$"��#���w{�;�4�9%�'#�&�*��ketebesine göre, Tebriz’de 939/ 1532-33 tarihinde Çelebi

el Kayinî (�%�L#�&���*.94��)&�!"�-(�%;3 Yazmada �)�%�$�=8!/�/� �!)� 4�9#!"#-� 12 tasvir

bulunur.

YAYIN: Karatay 1961: 103; U�'"���`|�����j�

������

1b-2a Takdim Tasviri: Av sahnesi 155x 89 mm (tezhiple birlikte 200x 117 mm)

��"� 8�4L�� %)8"��� +)%+)1)8�� ()$3�9!�&�%;� ��!���!#*� ��%� �1� 8�3�)8�� �)(�"!)�"�-(�%;�

�)%*)$&)� �(� =$)%��&)*�� 3=*="&�%?� =+� 3�$")(!����� �/!/�&/'/� 4)%)� 46�)!"�-?� �+*��

1 Levend 1958: 158; Karatay 1961: 1032 ��<�*�"/3�"")8�4�$#!#&#%;3 ��$"��#��(�81�%!)%�����=%)(�"�")%*)$�4!)��!5�!���4%#�(#!#���!5���+����*$;�W�!�$�U�'"���`|������j- 236.

Page 251: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

225

*�8)8��)�/$��#%;��%*�&�*�� 3�$")(!�!)%�")41)� (���'#� (�-#%;��(#�� �4�*!�%#� �!(#�&�� 6!=���%�

4����� 5)4�'�� 4�(�%;� Q)4�'����%*�8#�&�*�� �1<#?� 6!=� 5)4�'�� 8#%(#�&�� (�-#%;� �)8"��� 8.!� �!(�

*6-)8��&)��*���1<#�*)+�4���4�*!�%#�&���(/(�%;��)9)�����%&#�&�*���(!#��8*)%!)%�.!�4#��$!)%;�

�)8"��� �!(� *#8"#�&�� *�4�!#*!�%#�� 6�=�&)*�!)%� -�-*#�!#*!�� ��*�%;� !��8)!)%��� ��*#-!�%#?�

�(!�%#��)')%!)%�?�8�!�3!�%�1)�56*4=$=��!(#��4�!&#$!#&#%;1

��%-#�8�4L�&���8)�3=*="&�%�.%(�&��*#!#<#4!���8!��#�4�%�!�%*)���)(�"!)�"�-(�%;��.4/�4)-�!�

$)"��)� ��(*�� 6�)*!)%�� 4)%!)-(�%�!"�-(�%;� �)"�)� 1)� "�1�� %)�*!�� *�4�!�%� 56%=!=%;�

=*="&�%#�� �%*�8#�&�*�� �8*)%� .!�4#� -�-*#�!#*!�� �$!)%*)�?� &�')%� �1<#!�%� &�� <)4!���� .*�

�(#9?� *#!#+!�� 8�!&#%#%;� ��4�!�%#�� 6�=�&)*�� �(!#� 4�4#�#� 5)%"�-� <)4!���� �(�%*)�� �*�� 4�����

&."/$/�1)�<)4!���5�$!)�")4)�+�!#-#%;�2

3. y. 14a �-%)(�")<!�8�3 (118x 86 mm.)

Resim Hutbe-i Devavin’in 8.��8�(#%!�%#�#���!(#���4�9#!"#-(#%;��air Allah’a seslenerek suç

1)� 5=��3#�#�� +.*� .!&/'/�/?� 6"%=�=� 8)15�!�4)� 4�$#!��� ")*(/9!�%!�� (=*)((�'���� 864!)%;4

�)8�"� %/������?� �U=�*=� 8)���� 4.!/�&�� L���� .!&/� 4�� ���;� �)&�� ��*�!�'�� !/(L� )4!)� 4��

���;K��)4�(!)%������!(#�&���/!/�/%;���**�-�+�+)*!)%!)��)$)!��4)-�!���%�*#%!#*��!��&���!(#��

4�!&#$!#?� ��8�"�*!#� �!(#5)�� (�3((�� .(/%��� 3=*="&�% ya da bey, 8�*����� /$�((#'#� *�dehi

�!"�*(�&#%;���&)�"=$�84)�!)%?� 8�'&�� ")<!�8)� *�(#!��� *.�/*!�%?� 8.!&�� �4�*(�� �)*!)4)��

3�$")(!�����)!��&)�4�%#��+#*?�8�'&��")<!�8)�*�(#!��!�%&�����%�����6�=�&)��8)�*�9�!#���%)%�

*�(�9� 56%=!=%;� �)<!�8!)%&)� 4�45#�� ��%� 5)!)�)*� .!�%�*� 8=%&=%=!)�� �/� -iir okuma

�!#-*��!#'#�56%8)!�.!�%�*��/�8�3�)&)��L�&) )&�!"�-(�%;��!�8#!#*!��8�'&�*��56%)1!���)4�4��

da hükümdara Nevâyî����� *�(��#�#� 8/�"�*(�&#%;� �)9)���� 5)%�8��&)�� =+� L�5=%� .!�4#�

�$!)")*()&�%;��.!&����3�%�&�!!#���%��'�+?�56*4=$=�&)�*/-!�%�56%=!=%;��.4/�4)-�!�$)"��)

*#%"#$#�+�+)*!)%�8)%9�-(�%�!"�-(�%;

4. y. 24a �-%)(�")<!�8�5 (160x 90 mm.)

1 U�'"���`|�����j�2 U�'"���`|�����j�3 Levend 1965: 554 Kut 2003: Hutbe-i devavin, Rubai, 16-20.5 U�'"���`|�����j�

Page 252: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

226

Q�$)!&)� �-#'#�?� 8)15�!�8�� 4=$=�&)�� *�%�!�%� ��'!�4#9� 4�-� &6*")8��&)�?� ��-*�!�%#���

56$=�=��"=3=%!=�.!"�8#�&���86$�)&�!")*()&�%;��)8�"�-��%��?���!!#*�4���*(����%�"�()"�

��*-#&#%��)��"��+��;�4�8�*��56�=!�56$=�=��*�&)3����8/�;K��)4�(!)%������!(#�&��4)%��!#%;�

�)8�"&)�*)8")�(�-�$)"���=$)%��&)��!(#5)�, baldakenli, üzeri küçük bir kubbeyle örtülü

tahtta oturan bey �!)� )(%�L#�&�� 8�%�4� 3�$")(!�!)%�?� "�8�L�%!)% ve müzisyenler

�)(�"!)�"�-(�r. Sahne bir bahçede geçmektedir. Ellerinde kadehlerle meclise kat#!���

konuklar müzisyenleri dinleme*()&�%;� >)4��� �%*�8#�&�� 8�'&�� 56%=!)�� 8�!�3&�%#� )!��&)�

8�&�'#�#� (/("�*(�&#%;��.!&�*��56%)1!�!)%&)����%�����)!��&)�&)�*�L(���56%=!=%;���!���!#*�

bir sahnedir.

5. y. 48a Deniz sahnesi1 (103x102 mm.)

Q�$)!&)�-��%?�5)"��1)�&)��$��!)�8)15�!�8��1)�*)�&�8���%�8#�&����'!��(#!�%�*/%�%�*��-*#�#��

�=4=*!='=�=���!�("#-(#%;2 �)8�"�-��%��?����$#*�*��.�5)"�&)������&)%4�*)-�q)-x�4.*(/%;�

Hayat denilen diyarda korkusuz kafi%� 4.*(/%K� �)4�(!)%����� �!(#�&�� �/!/�/%;� ��**�-?�

�)4�(!)%&)�-��%��?�5)"������'$#�#�9�%+�!�����56'8=�)?�&)��$���&�!5�8#�#��56$4�-#�8)!��)?�

.!(�&�*����!#'#�56�!=�)��)�$)(")8����&�**�()��!�%�*?�3=*="&�%#����!#*��1#��+���5)"�4!)�

5)$��(�8�����)(�"!)"�-(�%;�Q)"�&)�4=*8)*+)�4)%&)�.(/%���3=*="&�%#��*�%-#8#�&��8�*�!!#�

��%�L�5=%?��%*�8#�&���8)��'!�%!����!#*��1!�4��!�%�56%=!=%;��)!*)�!�&)���-�1)��%*��*#8#"&��

�*�� &)��$<�?� &�%)')� (#%"��"#-� ��%� &)��$<�� 1�%&#%;� Q6*4=$=�&)� +��� �/!/(!�%#?� &�!5�!#�

&)��$&)���!#*!�%�56%=!=%;�Q)"�������4%�*!#�&�%)'��+)%+)1)�&#-#���(�-"#-(#%;��

6. y. 68a A1��5�&�-�(126x 87 mm.)

>)4�(!)%&)?� ����<����� 1)� ���)'��� q8=1�%�� 1)� �(#�x� 4=$� 1)� .%5��!�%#�&��� .*!�%#�� �*(#'#?�

�/!/(/��4�'&#%��?�5=�)-���4#!&#$�8�+���.!&/'/?��)8�3�����-#*!#*��!�<#�#��/!&/'/?��/nun

&�� 8)15�!����� &/&�'#�#�� -)%�)(��&)�� �*��� 5=!8/4/� .!&/'/� ��!�(#!#%;� �!(#�� 4�!&#$!#�

56*4=$=�&)� "�1�� �/!/(!�%� 56%=!=%;� �)"�)� $)"��&)� .%(�&�*�� �*�� �(!#?� )!!)%��&)� &.'���

(/(�%;� �)8"��� �!(� *#8"#�&�� �%*�� �%*�4�� &�$�!�� &6%(� 3�$")(!�&)�� *�"�8�� 8#%(#�&�� *�L(��?�

*�"�8��*#!#+?�*�"��&)��.3+��1)���%�*�(�-#%;���<�1)%(�*�L(��!#�3=*="&�%?��(#�#��=$)%��&)&�%;�

1 U�'"���`|�����j�2 Kut 2003: 138/ 1-5. beyitler.

Page 253: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

227

��4�!�%#���%&#�&�*�!)%���%��%�4!)�*.�/-/%;��.!�*6-)&)�4)-�!!�*���%��!���1)��=4=*��'�<#��

=$)%��&)�"�1����%�*/-�/+�%;

7. y. 82a �-%)(�")<!�8� (122x 85mm.)

Q�$)!&)� -��%?� 8)15�!�8����� )-8�$� 5=$)!!�'���� 1)� .�/�� �+��� <��#�#� L)&�� )&)<)'����

��!�("#-(#%;1 �)8�"� -��%��?� �41�3?��/� �)� 4=$&=%�*�� U��� ��**�-#� (�*!�&���� 4�98�?� �=$�

8/%)(()�� ��%�� ��!)� .��� �)�$)")$K� �)4�(!)%����� �!(#��� 4�9#!"#-(#%;� � ��9�*� ��%� )'!)�<)�

sahnesi betiml)")8�&�%;� Q6*4=$=� !�<�1)%((�%;� ��3(#�� �*�� *6-)8��&)�� 9)"�)� 1)� �)4�$�

��3�%� &�!#� +�+)*!�� �*�� �'�+� �!)� (�3(#�� �%�8#�&��� (/%/�</� +�+)*� 6�)'�� 56')� 4=*8)!�%;�

=*="&�%���'&�-�*/%"/-?� (�3((��.(/%/%;���*�����/$�((#'#� �+)<)')�/$��#%;���'�1)�8.!&��

�*�-)%� *.�/*� �+*�!)%���� �+)%*)�� �)(�"!)�"�-(�%;� (%�L(�� �+*�� *�9!�%#� 1)� *�8)!)%� bulunur.

�=$�84)�!)%���6�=�&)�&)��+*��*��#��/!/�/%;��)8"����!(#�&��&�!�"!����%�3�1/$?��+��&)��*��

6%&)*�4=$)%*)��568()%�!"�-(�%;

8. y. 98a �-%)(�")<!�8��(145x 85 mm.)

Q�$)!&)� -��%?� �-*#�&��� 6(=%=� 6"%=�=�� *#8�!&#'#�&��� 4�*#�#9� &.8(!�%#�&��� 4�%�8#���

merhem istemektedir. 2 �)8�"�-��%��?��U=�*=��/���*#-!#�56*4=$=�(�%�3��4�$#!&#;�4�&.8(?�

+.*� $.%!/*� +)*(�"� �"�� �)!5)8�$� *�!&#;K� �)4�(����� �!(#��� 4�9#!"#-(#%;� �)8�"&)� bir dere

*)��%#�&�*����3+)&)�3�1/$���-#���(�3(�*/%/!"/-(/%;� =*="&�%�56!5)!�*��!(#�&��.(/%/%;�

��%-#8#�&�*�� 8�*�� �+*�� 8/��%*)�?� �%*�8#�&�*�� 3�$")(!�!)%� (���*� (�-#%;� ��'&�� .(/%���

konuklar içki içerken müzisyenler de def ve çeng çalar. Arka planda nehir görülür.

�)"���*.4/�4)-�!?�=$)%��&)�4)-�!�4�9%�*!#�.(�6�)*!)%��1)�/+!�%#�4/*�%#�*#1%#!��� (/%/�</�

+�+)*!�� ��(*�� 6�)*!)%�� 1�%&#%;� Q6*4=$=� �!(#�� 4�!&#$!#&#%;� 8.!&�� 9)"�)� ��3�%� &�!!#� �'�+?�

8�'&��4)-�!�4�9%�*!#��'�+�56%=!=%;�

9. y. 119b =8%)1������%������*6-*=�)�5)!")8� (?) (160x 87 mm.)

Q�$)!&)�-��%?�8)15�!����� #$#%�#��*�L(��#�5����4)-�!�5�48�4!)�)(%�L(��8)%1��5����&.!�-(#'#�#?�

8)15�!����� 5=!� 4=$=� 1)� 5�"$)8��&)�� &.!�4#� *��!#� 4�-!�%� &6*(='=�=� ��!�(#%;� ��**�-#��

1 Kut 2002: 242/2; 242/5-6. beyitler.2 Kut 2003: 322/4; 322/ 6-7. beyitler

Page 254: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

228

�)(�")&�'�� 8�3�)� =8%)1���� ��%������ *6-*=�)� 5)!&�'�� 8�3�)4)� ��%� 56�&)%")� .!���!�%;�

Ancak beyitlerde >)4�(!)%&)� =8%)1� 4�� &�� ��%���&)�� ��38)&�!")")ktedir. Gönderme

4�9#!����/� 3�*�4)&)� &)� �-#*� =8%)1�*)�&�8���� *6-*)� *�9�(�����%������ 56�!=�=� �!"�*�

�+��� *�9#8#��� &�4��"#-(#%;� �)8�"&)� 8.!� *6-)&) *�9#� 1)� 9)�<)%)!)%�� 8#*#� 8#*#4�� *�9�!#�

+)%+)1)�&#-#��� (�-���*6-*=�?�4=*8)*�*�9#8#�56%=!=%;���%���.!���!)<)'����&=-=�&='="=$�

figür *6-*=�� ()%�8#�&��� �-�'#4�� ��*"�*(�&#%;� ��9#&�� !�<�1)%(� 1)� 4)-�!� %)�*� 3�*�"&�%;�

G6*4=$=� �!(#�� 4�!&#$?� $)"��� !�!�� %)�5�&�%;��)9)���� 5)%�8��&)���%� 8)4�8� �(#� (/("�*(�&#%;�

Ayakta duran Hüsrev?, bir )!�� �!)� �*%�"#� �!#%*)�?� &�')%�4!)� =8(� *�L(��#�#� (/("�*(�&#%;�

=8%)1� .!�%�*� &=-=�=!)�� L�5=%=�� !�<�1)%(-*#%"#$#� %)�*!�� 5�48�8�?� ")(��&)� 5)+)�� 4)-�!�

*�L(��!�� &�� 6%(=-")$;� �%*�8#�&�� &.'��� (/(��� 1)� ")41)� 8/���� �*�� 3�$")(!�� 1)�

müzisyenler görülür. T�-!�%!�� 8#�#%!��"#-� �)3%��� *)��%#�&�� 8�%#� +�+)*!�� ��(*�� 6�)*!)%��

görülmektedir.

10. y. 135b �-%)(�")<!�8��(156x 110 mm.)

Q�$)!&)� -��%?� �+*�� �+)���?� *�&)3� *�!*��#�#� =$)%��)� +)*)%)*� &)%(� 1)� (�8�!�%#�&���

*/%(/!&/'/�/� ��!�(#%;� �)8�"� -��%��?� �U�L(+�� �.8(��&�*�� 8�%#� 5=!!)%�� q-�%�9!�x� 8/!�%;�

��"��#���!&�(#<#!#'#�#��)%5�8�5������!)����%�1K��)4�(����� �!(#�&���/!/�/%;���**�-?�%)8"��

�4�#�8�4L�&�*���*�&)3()����-�*�!&#%"�&���$)1*�1)�8)L�4!��4�-�"#�#�8=%&=%&=K��)4�(����

<��!��&#%"#-(#%;� *6-*=�� ��3+)8��&)� ��%� �+*�� �!)"� �)(�"!)�"�-(�%;� Q6*4=$=� �!(#��

4�!&#$!#&#%;� �.!&�� 9)"�)� +�+)*!�� ��3�%� &�!!#� ��%� �'�+� 56%=!=%;� ��9#� ��3+)4)� &.'%/�

�+#!"#-(#%;� ��'&�� 4�9#�#�� 9)�<)%)8��&)�� ��%� *�&#�� 3=*="&�%� 1)� &�!�)%)� ��*"�*(�&#%;�

=*="&�%���'&�-�*/%"/-?�8�*�!)%���&.!&/%&/'/��+*�!)%���+)%;�Hizmetlilerden biri, tabak

�+��&)���%� 8/��%*)�?� �*�� *.�/*(�����%����� )!��&)�")�&�!� �/!/�/%;��.4/� 4)-�!� $)"��&)?�

*#%"#$#-pembe çiçekli bitki öbekleri ve nehir görülür.

11. y. 159a Leyla ile Mecnun (160x 115 mm.)

Q�$)!&)�-��%?��-*�+6!=�)�&=-(='=�=?��)<�/� 5����4��&#'#�#���!�("#-(#%;2 �)8�"�-��%��?�

��)<�/��/����'")!)%���)4!���#��*/!�'#�#�&.!&/%/%��)�L�4&�;�')%�L)%4�&#��!)�&�'#�

��!)(�%8)��/���+�%)�4.*K��)4�(!)%���!(#���4�9#!"#-(#%;��)8�"&)�".%�*�4�!�%#���%&#���

1 >)4�(���&)1�"#�����&)3()����-�*�!&#%"�&���$)1*�1)�8)L�4!��4�-�"#�#�8=%&=%&=”.2 Kut 2003: 577/6-7. beyitler

Page 255: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

229

.(/%���+#9!�*��)<�/��4�1%/�<)4!����.(�4)&�%�%;� (%�L#�#�1�3-��3�41��!�%�+)1�%"�-(�%;�

�.%�1)�4)-�!�%)�*!��*�4�!�%#��6��(�%�L#�&����%��*/��)!��.!"�*�=$)%)��)4!���#��.��8#�

56%=!=%;��)4!��1�*�1�*�".(�L!)%�4!)��)$)!��+�&#%#�&��.(/%/%;� ��%-#8#�&�*��4�-!#�*�&#�#��

.�����!�((#*!�%#�&���&.!�4#�-�-#%"#-(#%;�Alt#���)$)")!��*�%��+�&#%!�%&��*�&#��1)�)%*)*!)%�

864!)-�%!)%;�U�&#%!�%#���%&#�&���develer görülür.

12. y. 169a �-%)(�")<!�8�1 (137x85 mm.)

Q�$)!&)� -��%?� 8)15�!�8����� 5=$)!!�'���� 61")*()?� .�/� 3)%� 56%=-=�&)� ()���&)� 5=+�*/11)(�

*�!"�4#-#�#� ��!�("�*(�&#%;��)8�" -��%��?� ��)� -�-#!�<�*�8/%)(��� 1�%&#%�*�?� ��**�-!�%���!)�

�64!)�(�81�%�4�9"�&#K��)4�(����2 �!(#���4�9#!"#-(#%;��)8�"&)�6�=�(�-!#*!����3+)4)��+#!���

��%� *6-*()� "��&)%!)%� =$)%��&)� *�4*#!�%�*� .(/%"/-� 5)�+� ��%� �8�!��� ")<!�8��

<��!��&#%#!"#-(#%;� ��&)*�� 3�1/$!/� (�-!#*4�� "=$�84)�!)%?� 8�*�!)%� 1)� ")<!�8)� *�(#!��� ��%�

5)�+�*.�/*��)(�"!)�"�-(�%;��.%*/!/'/��5)%�8��&)*����3+)&)�&/%���5)�+�*#$!�%&�����%��

elindeki yelpazeyi sallar.

1 Levend 1966: 562 Kut 2003: 632/2-3. beyitler.

Page 256: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

230

Kat No: 5

Divan-��������(Gara’ibü’s-��gâr)

TSMK R. 804

1530 civ., �8(���/!

�{�¡`j|� "";� �.4/(!�%#�&�?� $)%)L-��� *�'#(!#?� �`�� 4�9%�*(#%;� ")(��� "�1�� 1)� 4�!&#$�

+�$5�!)%!)�+)*�!"�-�`j�¡�|�"";��.4/(/�&��<)(1)!��+��&)�`��8�(#%�(�!�*!)�4�$#!"#-(#%;�`�;�

4�9%�*(�� �;� ��3"/&�/�� "=3%=� �/!/�/%;� ��� 1)� ��;� 4�9%�*!�%� ��-(��� �-�'#� ()$3�9!�&�%;�

Gaze!���-!#*!�%#�+)%+)1)!�?���-!#*!�%�()$3�9!�&�%;��)(��&)�8�(#%��%�!�%#��!(#��4�!&#$!#&#%;���-

12a. yapraklarda Hutbe-i Devavin, 12b-177a. yapraklarda gazel, 177a-178b. yapraklarda

müstezad, 179a-180b. yapraklarda müseddes, 180b-183a. yapraklarda muhammes,

183b-192a. yapraklarda terci’i-bend, 192b-`|��;� 4�9%�*!�%&�� *#(��?� `|��-205a.

yapraklarda rubai, 205b-206b. yapraklarda muamma, 211a-214a. yapraklarda müfred

4)%� �!#%;1 )%� $)%)L-��!#� 4�9%�*(�?� +)%+)1)� &#-#� � �)$)")� ��%��%��&)�� L�%*!#&#%;� ��"��&)�

çiçek, kimind)�*#1%#"!#��'�+�&�!!�%#?�*�"��&)�<)4!���1)�*)+�!)%?�4�����5)4�*!)%�?���3�%�

&�!!#��'�+!�%?�*�"��&)� �8)�"�(.!.V�*�3�41��!�%�56%=!=%;�>/�(�9�8�4L�!�%&�����;�4�9%�*(��

��*��*/-!�%#?�*#1%#*�&�!!�%��%�8#���4)%!)-(�%�!"�-?���;�4�9%�*(���%��+�+)*!)%����%�8#�*#1%#"�

&�!!�%��!)?���;�4�9%�*(��.(/%/%�1)�*.-�%�9.$�84.�&��5)4�*�1)�*)+��(�81�%!)%�?���;�4�9%�*(��

��3�%� &�!!#� �'�<#�� �!(#�&�� .(/%��� <)4!��� (�81�%�?� `�j�;� 4�9%�*(�� �)-� ��*�� */-/� (�81�%��

görülür.

�{�¡`{w�"";��.4/(!�%#�&�*��<�!&��?�-)"8)�1)�*6-)�)�(!)%���!(#��4�!&#zla derin gömme,

�%�!�%#� �8)� !�*)&�%;2 N�!&��� *�9�*!�%#� 6�-�%*�� 1)� "�*!)9� .!�%�*� 9�%+�!��"#-(#%;�

�6-)�)�(!)%?�-)"8)�1)�8�!�)*!)%?�&)%���56"")��!(#��4�!&#$�$)"���=$)%��)�*���%("��%/"��

1)� 3�(�4�� +�+)*!)%!)� 8�$� =8!/�/�&�&#%;� ��')%� *#8#"!�%� 8�4�3� $)"��� =8(=�)� 8�%#� %)�*!��

!�*)&�%;�>.%&=%&)?�8�4�3�$)"���=$)%��)�*#1%#"�&�!!#�+�+)*!)%�<�!&��+)1%)!)%;���*!)9()�&)�

�*�� *6-)�)�(� �%�8#� !�*)&�%;� N�!&��� 6�� 1)� �%*�� *�9�'#� �4�#� ��+�"&)� �)$)�"�-(�%;� ��4�3�

$)"��� =$)%��&)� *�"�!)%�� 9%.L�!&)�� *�"�!)%�� <)93)&)�� �)(�"!)�"�-� ")!)*!er bulunur.

��%-#!#*!#�.!�%�*?�-)"8)�1)�*6-)�)�(!)%����%�8#���*.�/"!��&#%#!���")!)*!)%?���%��%!)%�4!)�

�4�#� %)�*()� 1)� &)8)�&)� )!��8)� 5�4"�-(�%;� !��8)!)%&)� �.%&.?� (/%/�</� 1)� 4)-�!� %)�*!)%�

3�*�"&�%;� �� =8(� 1)� )�� �!((�*�� �*�-)%� ")!)*� )!!)%��&)� ��%� (/(�%*)�?� .�!�%#�� �!(#�&�*�!)%�

1 Levend 1958: 158-159; Karatay 1961: 1042 ���#�&#�`|������`

Page 257: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

231

")41)� (���'#?� )�� �!((�*�!)%� �8)� ��%� )!!)%��&)� ")41)?� &�')%��&)� �+)<)*� -�-)8�� (/(�%;�

���!�%&�*�� +�L(� ")!)*!)%� �8)� ")41)� (���'#�#� .%(�*!�-�� (�-#%;� >�-!�%#�&�� �!(#�� 4�!&#$!#�

4�9%�*(��� (�+� 56%=!=%;� ����(!�%#�&�� (/%/�</� %)�*� 3�*�"&�%;� ��*!)9te de ikisi meyve,

�*�8�� �!(#�� 4�!&#$!#� *�8)� (/(��� &6%(�")!)*�56%=!=%;�>�-!#*�1)�)!��8)���+�"!)%�� �)�$)%&�%;�

�$/��*/%&)!)!)%���)!!)%��&)���-�'#�L�4.�*�4�9�%�*�8�%*"�*(�&#%;�N�!&����+�*�9�*!�%#�&��

�8)� �4�#� L.%"� =$)%��&)� 8�$� =8!/�/4!�� �)$)�"�-� 3�(�4�� +�+)*!)%�?� +��� �/!/(!�%#� 56%=!=%;�

���#�&#?� q`|���� ���x� `j�w�!/� 4#!!�%&�� 3�$#%!����� �/� 4�$"��#�� !�*)� *�9�*!�%#�#�?� �;�

Süleyman döneminde (1522-`j{{x� /45/!����� 8�$� 4.!/� &)��!)�� �)$)")� ��!�4#-#�#�

4��8#((#'#�#� �)!�%("�-?� <�!(� *�9�'#�&�*�� ")!)*� %)8�"!)%����� &)� �;� �=!)yman döneminde

��**�-��-#�.!�����3��/!/��/�1 ")!)*!)%����3�(#%!�((#'#�#�1/%5/!�"#-(#%�

�=8()�8�3��&#�1)��8(��8�3�(�%�3��4.*(/%;���$"�&����(�81�%��/!/�"�*(�&#%;� � � �>/�!�%&���

(�*&�"� (�81�%�� �)�%�$� =8!/�/4!�� 4�9#!"#-(#%;� � ��')%!)%�� �8)� `j�w� <�1�%#�&�� �8"��!#

��**�-3��)8��&)�56%=!)����*#-+#� .%�8����=8!/�/��4.%/"!�%#&#%;��

YAYIN: Karatay 1961: 104; Stchoukine 1966: 52-55; ���!�`|�����w|; Atasoy-U�'"��;

1974: 22-25; And 1978: 34-35; ���#�&#�`|�������; �(#!�`|������; Grube 1972: 217-222

������

1b-2a Takdim (�81�%����-%)(�")<!�8��(145x 180 mm.)

��"� 8�4L�� %)8"��� +)%+)1)8�� ()$3�9!�&�%;� ��**�-?� �%*�� 9!��&�� 8�%�4� 56%)1!�8�� 4�� &��

��3+)1��#�� (.9%�'#� �-!)")8���� �)(�"!)"�-(�%;� ��1�� +��� �/!/(!/� 56*4=$=?� �!(#�� 4�!&#$!#�

()9)!)%� 56%=!=%;� �'�+!�%#�� =$)%��&)� 1)� 56*4=$=�&) */-!�%� 56%=!=%;� ���#�&�*�� *=+=*�

+.</*��8)�)!��&)�8.9�8#4!��*)+������9��&)��(/("/-�.(!�("�*(�&#%;���!)%��&)��*#1%#"!#���%�

�)3�%� �*�%;��)3%��� �*�� 4��#��� (�-!�%�&6-)�"�-(�%;���-�&6-)!�� ()%�8(�� �*�� 3�$")(!��4)")*�

(�-#%?�)!��&)���8(.�/4!����%�L�5=%�.�!�%#��$!)r.

1 >*$;� >��/� ��3�%?� ���%�4� ��**�-3��)8������ ��!=� �)88�"#� ��3� �/!/� 1)� 8)%!)%�K?� �������� �������!$U���6�������, 1986: 113- `�w����3�%?����8"��!#�����(#�&����$��8!/�/�&�����!�-#!��K? ������� �������!$U��� 6������ �, 1987: 123-140; WB. Denny, “Dating Ottoman Türkish Works in the Saz Style, Muqarnas, 1 1983: 103-121.

Page 258: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

232

S�'&�� 8�3�)���� &)1�"#� .!�%�*� *6-*� ��3+)8�� 1)� �-%)(� ")<!�8�� 56%=�(=!)%�� 4)%� �!#%;�

Q6*4=$=� "�1�?� ()9)!)%� �!(#�� 4�!&#$!#&#%;� �'�+� &�!!�%#�&�� */-!�%� 56%=!=%;� �#%"#$#�

*.%*/!/*!��8#�#%!��&#%#!"#-���3+)&)�3=*="&�%���'&�-�*/%"/-��+*�8����(/(�%*)�?�8�%#'#�#�

çöz"=-�"�8�L�%)�")41)�(���'#�8/��%;���!)%��&)��+)<)*�-�-)!)%��1�%&#%;��.%*/!/*�&#-#�&��

8�'�1)�8.!&���*��3�$")(!���4�*(���)*!)%;��%(�&�*��8)*�$5)��3�1/$�L#8*�4)!���1)�*���!!#&#%;�

�1/$/��4��#�&��8�'&���*��*.�/*?�8.!&���8)�"=$�84)�!)%�56%=!=%;�

3. y. 27b. Av sahnesi1 (158x 110 mm.)

Q�$)!&)�-��%?��-*#�&���&.!�4#��<#�+)*")8�����&.'�!�.!&/'/�/?��-*#�#��8�9!�&#'#�.*!�%#��

<��#���")%3)"�.!&/'/�/���!�("#-(#%;2 �)8�"�-��%��?���(#�#���4�'#�#��(.$/�&��8��*����%�

�/!/(� 5���;� ��L)8� �+��&)� #8(#%�9� +)*)�� 56�=!� */-/"� 5���;K� �)4�(����� �!(#��� 4�9#!"#-(#%;�

��**�-?� �)4�(!)%)� /45/�� .!�%�*� �1� ")4&��#�&�� *.-(/%��� �*�� �1<#4#� �)(�"!)"�-(�%;� �(�

=$)%��&)*�� �1<#!�%� �8!��� �1!�"�*(�&#%;3 ��<�1)%(� 56*4=$=� 4#!&#$!�%!�� &.!/&/%;� ��'� =8(�

*6-)&)�� +#*��� ��3�%� &�!!#� �'�+?� +)%+)1)� &#-#��� (�-"#-(#%;� �+#*� 9)"�)� $)"��� =$)%��)�

/+!�%#�4/*�%#�&.'%/�*#1%#!���+�+)*!����(*��6�)*!)%��56%=!=%;�

4. y. 52b. Av sahnesi4 (155x 101 mm.)

Q�$)!&)� -��%?� �1!��"�*� 4)%��)� �-*#� �+��� ��%� 6"=%� �.4/� 5)4�*!)%!)� 8.3�)(� )(")*5

��4)(��&)� .!&/'/�/� 864!)%;6 �)8�"� -��%��?� ��4�� �(� ���)�� �1<#?� �1� ��4)(�4!)� &.!�-"�4��

+#*(#;��1��+���<���8�+(#?��1�.���<���*#!&#;K��)4�(������!(#���4�9#!"#-(#%;���**�-�&��(�9�*��1�

8�3�)8���)(�"!)"�-(�%;��(�=$)%��&)*���*���1<#�&�'�*)+�8���1!�%*)�?�()9)����5)%�8��&)���*��

�(!#�.�!�%#��$!)%;���'�*6-)&)��+#*����'�+�+)%+)1)�&#-#���(�-"#-(#%;��)"��&)?�/+!�%#�4/*�%#�

*#1%#*���(*��6�)*!)%��56%=!=%;�

5. y. 79a. Av sahnesi (160x 100 mm.)

1 Levend 1966: 121; And 1978: 342 Kut 2003: 47/1-2; 56/6-7. beyitler.3 Levend 1966: 1214 U�'"��-���#�&#�`|�{��%;�`��5 ���%��/%�&���-*#�#���=4=*!='=�=�1)�5=<=�=�1/%5/!�"�*��+���*)�&����5)4�*!)%!)�4.!&�-�.!����)<�/�����)�$)("�-(�%;6 Kut 2003: 176/1-2. beyitler

Page 259: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

233

Q�$)!&)?� �1� 89.%/� 4�9"�*� �+��� ")4&���� &.!/-��� �(!#!�%#�?� /$�*(��� �(!�%#�#�� L�%*!#�

%)�*!)%��&)�� &.!�4#?� *�!���!#'#�� �)�)*!�� 56%=!&='=� ��!�(#!"#-(#%;1 �)8�"� -��%��?� ��)�

�!�<��%)�*!���(&#%�*��*�!���!#*�")4&��&��4����4�(�%;��#%"#$#-�)4�$�5=!���!)?��)�)*!���(#�

4)!� 8��"#-K� �)4�(����� �!(#�&�� �/!/�/%;� �!(#�� 4�!&#$!#� 56*4=$=�&)� "�1�� +��� �/!/(!�%#�

�/!/�/%;� �)9)���� �%&#�&��� 56%=!)�� �1<#?� )!��&)� 4�4#4!�� ��-#�#� 4�%�!#� 4����� 5)4�'��)�

+)1�%"�-(�%;���!��%)�5��$)"��&)?�.%(�&�*���(!#��1<#�.*��(�%*)�?��(#���4�*!�%#��!(#�&��*.-���

�*��5)4�*�56%=!=%;��)8"���8�'��!(�*6-)8��&)*���(!#� �1<#?�<)4!��#�1/%"�*(�&#%;��)"��&)?�

/+!�%#�4/*�%#�*#1%#*���(*��6�)*!)%��56%=lür.

6. y. 89b. Çevgân oyunu2 (155x 125 mm.)

Q�$)!&)?� �4�� �(�� ���)�� 8=1�%�!)%��� 56�=!!)%��?� +)15��� .4��"�*� �8()&�'�?� �/�/�� �+���

�(!�%#�&��� &=-")&)�� )'�!&�*!)%�� 1)� 56$�)�)'����� �)�$)(�!)�� 5/4/� q(.9x� (�*�9� )((�*!)%��

��!�(#!"#-(#%;3 Nevayi bu dizelerde ay%#<�� ��(!�!)%��� *�!*��� .4/�/�&��� 86$� )("�-(�%;4

�)8�"�-��%��?��>�-!�%#�#��1/+!�%#��%�8#����!#9?�)'�*��.4��!)��(#"&���&=-")";����*���4���(��

���)�� 8=1�%�!)%��� 56�!=� +)15��� .4��"�*� �8()%;K� �)4�(����� �!(#�&�� �/!/�/%;� %)8�"&)*��

*."9.$�84.�� &�')%� (�81�%!)%!)� �)�$)%&�%;� ���)� 8�'� *6-)&)�� +#*��� 8)%1�� �'�<#� +)%+)1)�

&#-#���(�-"#-(#%;��)9)����5)%�8��&)��(�=$)%��&)*��.4/�</���%�)!��&)���%�(/(�%*)��.%(�&�*��

�*���(!#�&��+)15���.4��%;��)%1���'�<#�#��6�=�&)*�!)%�.4/�/��$!)%;�Q6*4=$=��!(#��4�!&#$?�

$)"����+#*�"�1�&�%;�

7. y. 111b. �-%)(�meclisi5 (155x 125 mm.)

Q�$)!&)� -��%?� 8)1&�'����� �-1)� 1)� <�!1)8��&)�� ��38)&�9� �*!#�#� �!&#'#�#� ��!�(#%;� �!(#��

4�!&#$!#�56*4=$=�&)��+#*�"�1��+����/!/(!�%#?�8.!�*6-)&)�+)%+)1)�&#-#���(�-���8)%1���'�<#�

1�%&#%;� �%(�&�*�� (�3(� !�<�1)%(� 1)� �!(#�� 4�!&#$� �)$)")!�&�%;� ��3(#�� 8(�!�$)� )&�!"�-� )V&)%�

��+�"��&)��4�*!�%#�1)�&�!�"!����%�"�&�!4.��-)*!��&)��%*�!#'#�.!���(�3(�=$)%��&)���%��)4�

ya da hükümdar oturur. Çevresinde içki ve meyve sunan hizmetliler, müzisyenler ve

8�%�4!#!�%��/!/�/%;�

1 Kut 2003: 265/ 1-2. beyitler.2 And 1978: r. 353 Kut 2003: 323/2-3. beyitler.4 �.9� ��(!�����8�4�3��)���)��)�$)(�!"�-(�%5 U�'"��-���#�&#�`|�{��%;�`��

Page 260: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

234

8. y. 145b. Sevgil���!)��/!/-"� (155x 100 mm.)

Q�$)!&)�-��%?� �-*�&.'%/!/'/�.!&/'/�&���)!��#��.%(�&���*�!*(#'#�#� +=�*=�5=!=��*�!*���

.!&/'/�/� 864!)4�9� 8�*�4)� *�&)3� (/("�8#�#?� +=�*=� 56�!=�&)*�� �-*#�� <��#�#� �<#((#'#�#?�

��<�*� �=!�=!� �+��� 5=!=�� &�*)��� �)48)?� .�/�� �+��� &)� �/� �-*#�� �4�#� .!&/'/�/� 864!)%;�

�)8�"?� �)4� 8�*�� 56�=!&)� �-*� 8#%%#�#� *.%/4�� *.%/4�;� ��&)3� 8/�� ")43��)!)%� /8(�8#���

�+#!�<�*8�� �+#!8#�K� �)4�(!)%�� �!(#��� 4�9#!"#-(#%;�)8�"&)� ��%� *6-*=�� &6%(� 9)�<)%)8��&)��

��*���*�&#�!#�)%*)*!����%�5%/9�56%=!=%;���9#&��"/3�L#$��)*!)%;�

Page 261: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

235

Kat. No: 6

Hazaniü’l-Meânî

TSMK. R. 807

932/1526-��?���%�$

�|w¡`�w�"";��.4/(!�%#�&�?�*�!#�����&�1?�*%)"�%)�5��&)�j`j�4�9%�*(#%;��)(���"�1��1)�

4�!&#$�+�$5�!)%!)�+)*�!"�-�`�j¡�`�w�"";��.4/(/�&��<)(1)!� �+��&)� �*�� 8=(/��3�!��&)�`��

8�(#% �)8(�!�*!)� 4�$#!"#-(#%;� ��<�*� *�"�� 8�4L�!�%&�� ")(��?� =+=�<=� 8=(/��� 1)%)1�

/45/!��"#-(#%;���$"��#�� 4��� *�'#&#�&�� Divan-�� ���� 4�$#!#&#%;� ��� 1)� ��;� 4�9%�*!�%�

tezhiplidir (222x 110mm). 3a. yaprakta I. Mahmud’un (1730-`�j�x� 1�*#L� "=3%=�

�/!/�/%;��=3=%=���!(#�da !��"�����)�..��.������!�������2 4�$#!#&#%;���$"�&��&6%(�&�1���

��%� �%�&�� ��<�*� *�%#-#*� 1)%�!"�-(�%;3 �)()�)���� �/!/�&/'/� j`j�;� 4�9%�*(�� 3/8;�-��

����.���#_�-��+��;)_���"���-����#;4 4�$#!#&#%;

�|w¡�`�w�"";��.4/(!�%#�&�*��"�*!)9!��<�!(�*.4/�*�31)%)�5��&)%�&)�&�%;��$)%��&)�-)"8)�

1)�*6-)�)�(!)%�4)%��!#%?�*)��%#��$)�<�%)*�&�$�8�4!)�+)1%�!�&�%;��=$)4&)�4�!&#$�+�+)*!)%�1)�

"�1��"��)!)%�56%=!=%;� �+�*�9�*!�%&���8)��.%&.�1)�"�1�� %)�*�3�*�"�.!"�*�=$)%)�.1�!-

4/1�%!�*� ��+�"&)� &6�=-="!=� 4)%!)-(�%�!"�-� &�$�� +)%+)1)� .!/-(/%"/-?� )�� &#-(�� 4��)�

$)�<�%)*� &�$�8�� 56%=!=%;� �)"��� �.%&.?� *6-)�)�(!)%?� -)"8)� 1)� 8�!�)*!)%� !�<�1)%((�%;�

�%(�&�*��-)"8)��+��&)�8)*�$�4�9%�*�56%=!=%;�N�!&���8#%(#�8=8!)")8�$&�%;

��$"��#�� �8(��8�3� (�%�3�� |��¢� `j�{-��?� "=8()�8�3�� �)-�(��&�%;� ��$"�&�� �/� 4#llarda

��%�$�&��/45/!�����=8!/9!��4�9#!"#-��*��(�81�%��/!/�/%;�`�-2a. yapraklarda bulunan çift

8�4L���=!)4"����)45�"�)%�1)�������)!�*)8��>)!*#8�#��&�1��!�%#�(�81�%�)&�!"�-(�%;�

YAYIN: Karatay 1961: 102; U�'"��-���#�&#��ww�����-48

������

1 ���&�?��+#*�8�"���%)�5��&)?��9)*()��4�9#!��?�4�%#�"�(?�*�!#�<����%�(=%�4�$#�*�'#&#&#%;�2 �.%�3�(!��4�$#!"#-�)8)%?��/3�%%)"-Safer-Rebiülevvel 17 (1717) 3 Levend 1958: 146; Karatay 1961: 1024 ��%�3�"�&�������q�8!�"�&������x�1)�"�!!)(���*#!#<# ‘Sidâ �/*��8#;�

Page 262: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

236

1b-2a Takdim ��81�%����=!)4"����)45�"�)%�1)�>)!*#8 (187x 98 mm.)

`;�4;�`�;��=!)4"����)45�"�)%������1��#

�)��%!�%#� ()$3�9!�� (�"� 8�4L�� %)8�"&)?� �=!)4"��� �)45�"�)%� (�3(#�&�� .(/%/%;� �!(#��

4�!&#$!#� $)"��� =$)%��&)�")!)*!)%?�"=$�*� �!)(!)%�� +�!�%;���1/8?� (/%��?� 5=1)%<��?� �=!bül,

!)4!)*� 5���� .�� �*�� */-� 5%�-4)-�!� $)"��� =$)%��&)&�%;� �)45�"�)%��� (�3(#�#� 9�%8� (�-#%;�

�.!/�&�� 1)$�%�� �8�L� .(/%/%;� !��&)� ��%� ")(��� (/(�%;� �*�� 3�$")(!�� �4�*(�� &/%/%*)�?� 8�'�

(�%�L(�� �.4�/$!/� .!��#� (�3(� �)�$)%�� (��/%)&)� .(/%��� �*�� &)1� 56%=!=%;� �)45�"�)%���

6�=�&)*�� �!��&�� �8!��?� *�9!��?� !).9�%?� 4����� &."/$/?� (�1-��?� <)4!��?� 5)4�*� 5����

3�41��!�%?�%)8"����!(�*#8"#�&��&���'$#�#��+"#-�!�<�1)%(���%�)V&)%��)(�"!)�"�-(�%;�

�;�4;���;�������)!�*)8��>)!*#8�#���=!)4"�����Q)(�%�!")8� (187x 98 mm.)

�!(#��4�!&#$!#�56*4=$=�&)?�8.!�*6-)&)���8���4=$=�-)*!��&)��)(�"!)�"�-�5=�)-�56%=!=%;�

��<�1)%(?�4)-�!�1)� (/%/�</�%)�*!)%���3�*�"�.!&/'/� �*����*��*/-/?�"=<�&)!)�3�!��&)&�%;�

�)8�"&)� ����� ")!�*)8�� 4.!&�� �*)�� (�3(#�#�� ��%� ��&�� $;� �=!)4"���#�� 3/$/%/���

5)(�%�!")8��8�3�)8��<��!��&#%#!"#-(#%;��!((��������)!�*)8��>)!*#8�(�3(#�&��.(/%/%;���3(#��

��+�"�� �=!)4"��� 9)45�"�)%��*�4!)� �4�#&#%� ��<�*� �/%�&�� (�3(#� =+� <��� (�-#%;� ��&)� 1)�

�%*�&�� =+� 3�$")(!�� 56%=!=%;� �(?� L�!?� )-)*?� 6*=$?� 8/� 5)%5)&��#?� $)�%�� 1)� $=%�L�!�%�

�)(�"!)�)�� &�')%� 3�41��!�%&#%;� ��'� �!(� *6-)&)*�� )%*)*� L�5=%=?� �*�� &)1)8���� �9��&)��

+)*)%)*�4=%=(=%;��.!&��&)��$?��+��&)���!#*!�%�1)�&)��$�*#$#�4)%��!#%;�

Page 263: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

237

Kat. No: 7

Külliyat-�������

TSMK. R. 808

901/ 1495-96 (Hamsenin sonundaki tarih)

`j�w�<�1�%#?�Horasan

315x 230 mm. bo4/(!�%#�&�?� *�!#�� ���&�?� *%)"� %)�5��&)� �w�� 4�9%�*(#%;� �)(��� �!(#��

4�!&#$�+�$5�!)%!)�+)*�!"�-��j{¡�`{��"";��.4/(/�&��<)(1)!��+��&)�&6%(�8=(/��3�!��&)����

8�(#%� (�!�*!)� 4�$#!"#-(#%;1 1b ve 2a. yapraklarda tam sayfa resim, 2b-3a. yapraklarda

münacat, 4b. yapra*(�� 4�!&#$� 1)� �)�)*!)%!)� 8=8!=� "�&�!4.�/�� �+��&)� �5�.;b-�� )".�-i

dev;vîn min kelim;.�� � \���� ���î �îr el-�$&.)��� ��%�-Nev;yî”2 4�$#!#&#%� q�/(� �ww���

¯¯¯�x;�8)%!)%�����-!#*!�%#�"�&�!4.���+��)�4�$#!"#-�1)��4�#���+�"&)�()$3�9!)�"�-(�%;3

321x 235 mm. boyut!�%#�&�*�� <�!(� *.4/� *�31)%)�5�� &)%�&�%;� N�!&��� 6�� 1)� �%*�� *�9�'#�

4�!&#$� *���%("�� +�+)*!)%� 1)� 8)%9")� "�1�� "��)!)%!)� 8=8!=&=%;� �)��%&�� +)%+)1)� �+��&)�

4�!&#$�*���%("��*�(��)!)%�4)%��!#%;�N�!&����+�*�9�'#��+#*�*�31)%)�5�&�%;��)��%&��+)%+)1)�

içinde mavi üzerine siyah çizgilerle süslü kitabeler bulunur. Cildi mikleplidir.

Hamsenin sonunda 901/ 1495-96 tarihi, Garaibü’s-��5�%�#�� 8.�/�&�� �8)� |w�¢`�|{-97

(�%�3��4�$#!"#-(#%;���<�*�)8)%����+��&)�|wj-906/1499-`jw`�(�%�3!)%��&)�4�$#!���)8)%!)%�&)�

�/!/�"�*(�&#%;�>/�4=$&)���=!!�4�(#��|w`-906 (1495- 1496/ 1500-`jw`x�4#!!�%#��%�8#�&��

�8(��8�3� )&�!&�'�� &=-=�=!=%;� �=8()�8�3�?� �)%1�-� �/3�"")&� ��*��&�%;� ��3%�4)8��&)� �;�

��3"/&�/�� 1�*#L� "=3%=� 4)%� �!#%� q%�8!��� �ww`�� ¯¯¯���x;� ��%�(�4��� 56%)� 8�4L��

*)��%#�&�*�� )*!)")!)%� �)1J4I� )!�� �!)� 4�9#!"#-(#%;4 Yazmada iki resim bulunur.

�)8�"!)%��� )%�(�")%*)$!��.!&/'/�&=-=�=!=%;

YAYIN: Karatay 1961: 105; Kut 2002; Turks, Kat. 202

������

1 Karatay 1961: 1062 �)1J4I�.!�%�*�")-3/%�.!���"�%��!I��I%����86$!)%��&)��.!/-���&�1���3/(�)!)%��*�(��#;3 �=!!�4�(#���+��&)*��)8)%!)%���4�9%�*��/"�%�!�%#��+����*$;��/(��ww���¯¯¯��4 �4%#�(#!#���!5���+����*$;���%�(�4�`|{`��`wj

Page 264: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

238

1. y. 1b �1�*6-*= q��*&�"�8�4L�8#x

191x 135 mm (tezhiple birlikte 274x 188 mm)

Tam sayfa resimde çerçe1)�()$3�9!�&�%;� =*="&�%��!(#5)����%�(�3((��.(/%/%*)�?�)(%�L#�&��

3�$")(!�� 1)� �1<#!�%� 56%=!=%;� �/-+/!�%� )!!)%��&)� &.'��� (/(�%;� �%(�&�� 3�1/$/�� &��

�/!/�&/'/� $)"��� *)8")� (�-(#%;� >�3+)� �!)� 3=*="&�%#�� .(/%&/'/� ")*��� +�(!)%!)�

��%��%��&)���4%#!"#-(#%;��%*��9!��&�? 8)%1��1)���3�%�&�!!#� �'�+!�%�=$)%��&)� */-!�%�/+�%;�

Fig=%!)%�����-!�%#�&����<-#� �4&�%I 1�%&#%;

2. y. 2a �1��3�$#%!��#-�q��*&�"�8�4L�8#x

191x 135 mm (tezhiple birlikte 274x 188 mm)

��"� 8�4L�� %)8�"&)� +)%+)1)� ()$3�9!�&�%;� �$")(!�!)%� �4�#� ")*���� 8.!&��� 8�'�� &.'%/�

3�%)*)(� )&)%)*� 4�4)<)*� 1)� �+)<)*� (�-#%;� �%(�&�*�� 3�$")(!�� 3=*="&�%#�� �(#�#� 5)(�%�%;�

>�3+)�&=$)�!)")8��1)�$)"���`�;�4�9%�*(�*��5���&�%;��$)%��&)�*�(��)8��.!�����3+)�*�9#8#�

56%=!=%;� ��9#�#�� =$)%��&)? 6;-müfettihu’l-�;�1 4�$#!#&#%;Resmin �!(� *#8"#�&a saray

+�!#-��!�%#�&�����%��)!��&)*��8=9=%5)�1)�*=%)*!)�()"�$!�*�4�9�%;�

1 4�*�9#!�%#��+���q�!!�3x´

Page 265: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

239

Kat. No: 8

Divan-������� (Gara’ibü’s-Sigâr)

TSMK. H. 983

`j�w�<�1;?��8(���/!

��w¡�`{w�"";��.4/(!�%#�&�*�����&�?�*%)"�%)�5��&)�`���4�9%�*(#%;��)(��?�"�1��1)��!(#��

yal&#$�+�$5�!)%!)�+�$�!"�-�`{�¡|w�"";��.4/(/�&��<)(1)!��+��&)��*��8=(/��3�!��&)`j�8�(#%�

nes(�!�*!)� 4�$#!"#-(#%;� `�;� 1)� ��;� 4�9%�*!�%&�� � (�81�%?� ��;� 1)� ��;� 4�9%�*!�%&�� ()$3�9!��

“Hutbe-i Devavin”1 �/!/�"�*(�&#%;� � � ��;� 4�9%�'#�� ��-� (�%�L#�&�� �II. Ahmed’in 1115

(1703) tarihli "=3%=��/!/�/%;�Q�$)!���-!#*!�%#�+)%+)1)� �+��&)&�%;� � ���-14a. yapraklarda

Hutbe-i Devavîn, 14b-175b. yapraklarda gazel, 176a. yaprakta müstezad2, 176b-177a.

yapraklarda muhammes3, 177a-`���;� 4�9%�*!�%&�� *#(��?� `���-182b. yapraklarda rubai

bulunur.

181a. yaprakta;

“Temmetü’l-kitâb bi-‘avni’llâhi’l-meliki’l-vahhâb

Ve’s-salâtü ve’s-selâmu ‘alâ hayri halkihî Muhammedin ve âlihî ve sabihî

ecma ‘în

Et-tâbi‘înit-tâhirîn ve selemle teslîmen kesîren kesîrâ

TemeK�4�$#!#&#%;4

��`¡`{`� "";� �.4/(!�%#�&�*�� <�!(?� 8�4�3� !�*)&�%;� ��4�3� $)"��)� �!(#�� 4�!&#$!�� 8�%"�!�

&�!!�%� +�$�!"�-?� *6-)�)�(� 1)� -)"8)� �+��&)� �8)� )V&)%-��*�� */-/� "=<�&)!)8�� (�81�%�

)&�!"�-(�%;� �+� *�9�*(�� (/%/�</� %)�*!�� $)"��&)?� 8�4�3� %)�*()*�� *6-)�)�(� 1)� -)"8)� *�(�#�

()*��'��/45/!���%�*� 4�9#!"#-(#%;��)"8)&)�4��)�)V&)%-anka mücadelesi görülür. Arka iç

kapakta ise aslan-ceylan mücadelesi görülür. Miklepte sadece bitkisel bezeme bulunur.

1 Hutbe-i Devâvîn?��)1J4I������!*�&�1��#��+���4�$&#'#�6�86$=���&#&#%�q�)1)��`|{{���x;2 �=8()$�&?�&�$)!)%����4�#�1)$��&)���%�9�%+��*�(#!���*.-/*�q�$6��`|����j��x;3 �/3�"")8?��)-�"#8%�!#�9�%+�&���.!/-���*.-/*�q�$6��`|���j��x;4 =*="&�%!�%#�� )�� <6")%(����� q�!!�3x� ���4)(�4!)� *�(�9� ��((�;� ��%�(#!"#-!�%#�� 3�4#%!#8#� �/3�"")&��!)43=88)!�"��1)�.�/��)1�3�!*#���1)��%*�&�-!�%#�#��3)98��)�1)�&=%=8( tabi’ine (Sahabeyi gören topluluk) çokça selam olsun. Bitti.

Page 266: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

240

��$"��#�� �8(��8�3� (�%�3�� 1)� "=8()�8�3� �&#� ��!�nmemektedir. �+��&)?� %)8�"!)%��� =8!/�/�

&.!�4#8#4!���8(���/!�8�%�4���**�-3��)8��&) `j�w�<�1�%#�&��4�9#!&#'#�#�&=-=�&='="=$� 8

tasvir bulunur.

YAYIN: Karatay 1961: 104; Stchoukine 1966: 61; U�'"���`|�������; ���#�&#�`|����

225-26

�������

1-2. y. 1b Takdim tasviri: Taht ve Av sahnesi

150x 85mm. (Tezhiple 185x 103)

��"� 8�4L�� %)8"��� *)��%!�%#� ()$3�9!�&�%;� Q6*4=$=� �+#*� "�1�&�%;� >�3�%� &�!!#� �'�+!�%�

.%(�8#�&�?� �4�*!�%#� )V&)%� ��-!#� �!(#5)�� (�3((�� .(/%��� -�3�?� *�%-#8#�&�*�� L�5=%� -��%�

.*/"�*(�&#%;� ��3(#�� �%*�8#�&�� 8.!&�� �*�?� 8�'&�� 4)&�� 3�$")(!�� 1)� �8*)%� �)*!)")*()&�%;�

���%�.*/4���L�5=%=���%*�8#�&��)!��&)�uzun sopa tutan 8�%�4#���8�4�-�4!)�56%)1!��"/3�L#$�

�/!/�/%;����&�!4)&)�.(/%����*��*.�/*�.!�4#��$!)")*()&�%;��%(�&��6%&)*!)%���4=$&='=���%�

3�1/$?� 8#%(#�&�� 6!=� <)4!��� (�-#4��� L�5=%� 1)� .�/�!�� *.�/-�� &�')%� "/3�L#$, resmin alt

*#8"#�&��4)%��!"�*(�&#%;��)"���*%)"�%)�5��*)8")�(�-(#%;

��%-#�8�4L�&�*�� %)8�"&)� �8)��1�8�3�)8��<��!��&#%#!"#-(#%;�Q6*4=$=��+#*�"�1�&�%;��.4/�

4)-�!� $)"��&)� 3�41��!�%� *�+#-#%;� �)9)���� �%&#�&�� 8�!�3!#� �1<#!�%� 56%=!=%;� �%(�&�*��

!�<�1)%(�5�48�!���(!#��1<#?�*#!#<#4!��8�$!#*� �+��&)*���8!��#��*�L�8#�#�*)8)%*)�?��%*�8#�&�*��

�1<#� &�� .*� �(�%;� ��%�!#� �8!��#�� �%*�8#�&�� 8�$!#*!�%#�� �%�8#�&�� ��%� ��-*�� �8!��� &�3��

56%=!=%;��)8"����!(�*#8"#�&�?� �1<#!�%&�����%��.*/4!��<)4!��#� 4�%�!�"#-(#%;��)"���4)-�!�

ve çiçeksizdir, nehir betimi bulunur.

3. y. 30b ��-���(�!�"� (119x 124mm.)

Q�$)!&)?� �(!#� �1<#!�%#�� �1� ")4&��#�&�*�� &/%/"� 1)� 3=�)%!)%��&)�� 86$� )&�!")*()&�%;1

�)8�"?�-��%�����4!)�+��/*�8=1�%��*�?�")4&��#��3)%�(�%�L#�&��*.-�%;���/���(#�9�%!�*���%�

-�"-)*(�%;K� �)4�(����� �!(#��� 4�9#!"#-(#%;� >)4�(!)%&)� �1&��� ��38)&�!")8��)� %�'")��

1 Kut 2003: 47/1-2. beyitler

Page 267: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

241

resimde a(!#!�%#�� ")4&��#�� .%(�8#�&�� �(#-� (�!�"�� 4�9"�8#� �)(�"!)�"�-(�%;� U)%+)1)����

&#-#��� (�-��� &�%)'��� /</�&�*�� ��-��� topuna?� �*�� �(!#� .*� �(�%*)�?� &�')%� �*�� �(!#� �8)�

��%��%!)%�4!)� *.�/-"�*(�&#%;� (%�L(�*�!)%� &)� .!�4#� �$!)")*()&�%;� �%)"� %)�5�� $)"��&)�

*=+=*�.(�6�)*!)%��56%=!=%;�Q6*4=$=��!(#��4�!&#$!#&#%;

4. y. 57b Deniz sahnesi (117x 85 mm.)

Gazelde Nevâyî, lale renkli sevgilisinin gönlünde gizli ��%�4�%��.!&/'/�/�864!)4�9�.���

.!��� �-*#�#� 1)� &/4&/'/� 3)4)<��#� &)��$� �!)� 6$&)-!)-(�%"�-(�%;1 �)8�"� -��%��?� ��)��$���

&�!5�8#�5�����-=L()�56�!="�3)4)<��!��#%;�U)*��")�)4�56$?��)&)��8�3�!)�+#*"�$�&��&��)�

5�&)%8��;K� �)4�(����� �!(#��� 4�9#!"#-(#%;� �)8�"&)� �)4�(!ere uygun olarak bir deniz

5)$��(�8�� <��!��&#%#!"#-(#%;� Karadaki figürler &)��$&)*�!)%)� ��*"�*(�&#%;� Q="=-le

�.4��"#-� denizde, yelkenli içinde 5)�+� ��%� �)4� �!)� �*�� *�-�� 8.3�)(� )(")*()&�%;� >�-�

*#8#"&�� &/%��� 5)"�<�� 4)!*)�!�4�� �&�%)� )(")*()&�%;� �!(� *#8#"&�� �'�+!�%� 1)� *�4�!#*!�%�

görülür.

5. y. 98b Çevgân oyunu (125x 86 mm.)

Gazelde Nevâyî?� &.8(/��� 8)8!)�)%)*� �()-9)%)8(� *64=�&)� 4��"�4#�*)�&�8����� �8()&�'����

864!)4�9�$�!�"�8)15�!�8����-�*�4)(�)(")*()?�3#$!#� 8=1�%�!)%���56�!=�=��+)15���.4��"�*�

�8()&�'���� 864!)")ktedir.2 �)8�"� -��%��?� ��)���� �-��?� 8�!#��%�*� ")4&��&�� +)15���

.4��"�*(#%;� >)��"� �-�"� �8)� 8)���� 3/$/%/�&�� ��-#"#� (.9� )&�9� <��!�� .4��"�*(#%;K�

�)4�(������!(#���4�9#!"#-(#%;���1���)&)��4�(#�&��+.*��-!)�)����%�()"��.!���+)15���.4/�/3

��<#"�8#$� 8)15�!����� +)15�� .4/�</8/��� �)�$)(�!")8�K?� (�81�%� 8���(#�&�� &�� 8#*!#*!��

%)8�"!)�"�-(�%4;� �)8�"&)� �)4�(!)%)� /45/�� .!�%�*� +)15��� .4��4��!�%� 568()%�!"�-(�%;5

1 Kut 2003: 171/7; 173/1-3. beyitler2 Kut 2003: 322/8-9; 323/ 1-2. beyitler3 �(�=$)%��&)�.4��������%�89.%�.!���+)15��?�&�1���)&)��4�(#�&��&�3��+.*�")<�$����!�"#4!��*/!!��#!�%�*?�*�-����� 3=�)%���� 568()%")*� 4)%��)� �4� 1)� 5=�)-� 3�%)*)(!)%�� *�8()&�!)%)*� �*�� 8)15�!����� &/%/"/� ��!�(#!#%�q�)�(=%*��ww���{��-679).4 )")��3)")���=(=��-��%!)%!)%���*/!!��&#'#��/��)�$)(")?��)%)&)48)��4�#��)4�(!)%!)?���**�-!�%�(�%�L#�&���hep ayn#���+�"&)�%)8�"!)�"�-(�%;���4#8#$�6%�)*()����%�?���%�$����1��#��#���.�4���)1!�����=$)8���&)�`����/"�%�!#�*.94�8#�&�*��{��;�4�9%�*(��&��4)%��!#%� ;��4%#�(#!#���!5�� �+����*$;��)%9�!�>�'<#?�Konya Mevlana !$U����������\��6�U������?��8(���/!��ww�;�5 Levend 1965: 152

Page 268: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

242

�%(�&�� �)-� �(!#� .4/�/� .4��%*)�� ()9)���� 5)%�8��&)*�!)%� &)� �$!)")*()&�%;� �)"��� *.4/�

4)-�!&�%;�

6. y.108a Leyla ile Mecnun (128x 86 mm.)

Q�$)!&)�-��%?�")43��)<�4)�"=V&)�1)%�9?�3)%*)8�56�!=�)�*�&)3�")4!��5�����4&#�!#*�1)%8)�

q�4&#�!�(8�x?� 8�*����� �*8����� 56%=�)<)'���� 864!)%;� �)4!���#�� "�3")!��&)��

4�%�(#!"#-!�%#���+.*���!)4)<)'���?���<�*�.�!�%#��8)8!)%������<#!#��)<�/��56�!= gibi helak

.!"�4�<�'#�#� ��!�(#%;� � � �)8�"&)?� =8(()� ��%� ()9)���� �%&#�&�� �)<�/�?� �!(#�� 4�!&#$!#�

$)"��&)� � */<�'#�&�*�� 4�1%/� <)4!��#� 8)1)%;� �)9)���� 6�=�&)� �8)� "�3")!����� �+��&)�

.(/%��� �)4!�� +6!&)� �!)%!)")*()&�%;� ��&)� �)4!���#�� &)1)8����� 4/!�%#�#� tutan bir figür

56%=!=%;��)3%���*)��%#�&��/+!�%#�4/*�%#�*#1%#!���+�+)*�6�)*!)%���/!/�/%;1

7. y. 139b Av sahnesi (152x 85 mm.)

Q�$)!&)� -��%?� kaderine 8)8!)��9� 4�%&#"� �8(er;� �)15�!�8����� .*!�%#�#�� .�/� 4�*(#'#�#?�

8)15�!�8�����5=$)!!�'��&)��6(=%=��()-)�&=-(='=�=?� 3)%� 4��&��� 4�%�!#�.!&/'/�/�864!)4�9�

�4��4�� <�!1)� 4�9�%�*� *)�&���� *��&#%&#'#� �+��� *#$"�*(�&#%2;� �)8�"?� -��%��� �>�(�-�*� *�-�

4�4#�#� +)*"�-8��;�>����.*/�/�3.-��+�*���)���/%�&��*�!�4#"K��)4�(���!(#���4�9#!"#-(#%;�

���%��-*#�&���6(=%=�4�%���!"#-(#%;�>/�4=$&)����**�-��1�8�3�)8���)(�"!)"�-(�%;��%(�&�*��

�1<#�.*/4!��3�41��!�%#�4�%�!�%*)�?�()9)����5)%�8��&)*�!)%��1<#4#��$!)%;�!((���*���1<#�*#!#+�

1)�.*!�%#��4�%&#"#4!�?���%�!).9�%#��8#%(#�&���#8#%&#'#��&�"#�*/%(�%"�4��+�!#-"�*(�&#%;�

8. y. 157a �/8/L�/��*)%1��<#4��8�(#!"�8# (140x 90 mm.)

Q�$)!&)� -��%?� 8)15�!�8��)� .!��� 3�8%)(�?� �/8/L� 9)45�"�)%��� )8�%� )&�!")8�4!)�

�!�-*�!)�&�%"�-(�%;3 �)8�"� -��%��?� � )%� (�%�L� 8�()"� 4�%�8#� �!)?� 56�=!� *�1/-"�*� �8()%;� �)�

*�&�%� &�%3)"� �!)� �/8/L�/� 8�(#�� �!#%!�%;K� �)4�(����� �!(#��� 4�9#!"#-(#%;� ��**�-?� Yusuf

Peygamber4 �!)��!5�!�?�&�3��6�<)��8!�"�(�81�%�8���(#�&��*�%-#!�-"�&#'#"#$���%��*.�.5%�L��

1 Levend 1966: 882 Kut 2003: 466/1-5. beyitler.3 Kut 2003: 538-1-3. beyitler.4 �/%���&�� � 1)� �)1%�(�(�� &�� ��38�� 5)+)�� 1)� 3�*�4)8�� .!&/*+�� /$/�� .!��� $;�/8/L?� �8%��!.'/!!�%#�9)45�"�)%!)%��&)�� $;���*/��/��.'!/&/%;�����*��*�%&)-()��)��*=+='=�1)�)��5=$)!��.!����/8/L?�*#8*��+�

Page 269: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

243

*/!!��"#-(#%;1 >�%�*.��*!�"��8�3�)8���)(�"!)�"�-(�%;��)%1��<#���-#�56!5)!�'������!(#�&��

��'&�-�*/%"/-� .(/%/%*)�?� *)%1��&�*�!)%&)��*�"�� 4)")*� 9�-�%")*� �+��� �()-� 4akmakta,

*�"��)-)*!)%)���*"�*(�&#%;��)%1��<#��-#�#��4��#�&���/8/L��+���9�$�%!#*�4�9���*�%&)-�

56%=!=%;� �)8"��� 8�'� �!(� *#8"#�&�� */4/�/�� �+��&)�� +#*��� �/8/L� �)45�"�)%��� ��-#�

3�!)!�&�%;���*��4��#�&�*��*)%1��<#!�%��8)�*/4/�/����-#�&��&/%/%;

*�%&)-!)%�� (�%�L#�&��� *��&#%#!#9� */4/4�� �(#!#%;� �.!&��� 5)+)�� ��%� *)%1��� (�%�L#�&��� */4/&��� +#*�%#!#�<��*�%&)-!)%�?� �/8/L�/�� *)�&�� *6!)!)%�� .!&/'/�/� 864!)4�9� .�/� +.*� /</$� ��%� L�4�(�� *)%1��<#!�%�� 8�(�%!�%;��)%1��<#��-#�&��.�/��#8#%�&��8�(�%;���<�*��#8#%!#��$�$����*�%#8#��=!)43���!)��-*!�%#�&��3�*�4)������-*����%��.4/(/�/�.!/-(/%/%;���1 ��1��� )&)��4�(#�&�� �/8/L� 9)45�"�)%?� 5=$)!!�'��&)�� 6(=%=� 5=!)� 1)� 8)15�!�4)?� �()-��&)�� 6(=%=� 5=�)-)��)�$)(�!")8�?�*/4/4��&=-")8��8)15�!������-*��&=-")8��)?�*�-������)L8��)�4)��*�&=-")8��)�5����")<�$����%�+.*���!�(#4��%)L)%��8�.!/%;��4%#�(#!#���!5���+����*$;��/%8/���!���6*)!?������������#�!�.�������=��"����,Ankara 2000: 306-323.

Page 270: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

244

Kat. No: 9

TSMK. R. 806

Divan-������� (Gara%��$%����'�r)

940/1533-��?��8(���/!

�{�¡`j��"";��.4/(!�%#�&�?�*�!#�����&�?�*%)"�%)�5��&)��3)%!��`�j�4�9%�*(#%;��)(���"�1��

1)� 4�!&#$� +�$5�!)%!)� +)*�!"�-� `{j¡� �j�"";� �.4/(/�&��<)(1)!� �+��&)�`�� 8�(#%� �)8(�!�*!)

4�$#!"#-(#%;�`�;�4�9%�*(��1�*#L�"=3%=��/!/�/%;�Q�$)!���-!#*!�%#� ()$3�9!�?�*)��%!�%#�"�1��

1)�4�!&#$�+�$5�!)%!)�+)1%)!�&�%;��)(��&)�8�(#%��%�!�%#��!(#��4�!&#$!#&#%;���-12a. yapraklarda

Hutbe-i Devâvin, 12a-120b. yapraklarda gazel, 121a-121b. yapraklarda muhammes,

122a-122b. yapraklarda terci’i-�)�&?�`���;�4�9%�*(��*#(��?�`���-125b. yapraklarda rubai

4)%��!#%;�

�{�¡� `j�� "";� �.4/(!�%#�&�*�� <�!(� *.4/� *�31)%)�5�� &)%�&)�&�%;� �)�<�%)*!�� �.%&=%=��

+)1%)!)&�'��<�!&���.%(�8#�&�?��+����(*�8)!��)$)")!��8�!�)*!��-)"8)��ulunur. Gömme teknik

/45/!��"#-(#%;� N�!&��� �+� *�9�'#� )�%/!/� *�'#(!�� *�9!��"#-(#%;� N�!(� "�*!)98�$&�%;� ����

*�'#&#�&�����;��8"���#��"=3%=��/!/�/%;��!(#�&��Divan-������ yazar.

��$"��#��*)()�)8��&)���Temmet ��.;bu bi- avni’l- meliki’l vehh;�� �_- &’hri%&-�evv;l

sene erb’a _n ve tis’ami’e 940 Ketebehû’l abdü’l- fakî�� ��)� !")���#� ���� Dost

Muhammed Semerkandî” 14�$#!#&#%;� ��$"��#�� �8(��8�3� (�%�3�� |�w¢`j��-4, müstensihi

�)43��/3�"")&����-i Dust Muhammed Semerkandi’dir. Yazmada üç tasvir bulunur.

YAYIN: Karatay 1961: 105; Stchoukine 1966: 52-55; ���!�`|�����w|; Atasoy-U�'"���

1974: 22-25; And 1978: 33

������

1-2. 1b-2a Takdim tasviri: Av sahnesi (165x 88 mm.)

1 �!!�3�#�� ���4)(�4!)� �/� *�(�9� �!!�3�#�� $�4#L� */!/� �.8(� �/3�"")&� �)")%*��&I� (�%�L#�&��� |�w� 4#!#�#���)11�!��4#�&��(�"�"!��"#-(#%;�

Page 271: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

245

��"�8�4L��%)8"���+)%+)1)8��()$3�9!�&�%;���!�4)-�!��$)"��&)�/+!�%#�4/*�%#�&.'%/�*#1%#!���

turuncu, b)4�$�1)�9)"�)�+�+)*!����(*��6�)*!)%���/!/�/%;��%*��9!��&��=+�8)%1���'�<#�1)�

��3�%� &�!!#� �'�+!�%� 56%=!=%;� Q6*4=$=� �!(#�� 4�!&#$!#&#%;� �1� ")4&��#�&�� �1<#!�%&��� ��%��

�8!��?�&�')%��!).9�%�6!&=%=%;�(%�L!�%#�&��<)4!���1)�5)4�*!)%�1�%&#%;��)8"����!(#�&��*.4/�

4)-�l zemin üzerinde ceylan görülür.

��%-#�8�4L�&�� �*���1<#&���=8(()*��<)4!��#��*�L�8#�#�*#!#<#4!��*)8)%*)�?��!((�*��&)�.*/�/�

<)4!�����("�*(�&#%;��!(#�� 4�!&#$!#� $)"��&)� "�1�?� (/%/�</?� �)4�$�+�+)*!�� ��(*�� 6�)*!)%��

görülür.

3. y. 12a �-%)(�")<!�8�1

�!(#��4�!&#$!#�56*4=$=�&)�()9)����5)%�8��&)��4=*8)!)��8�'�1)�8.!&���*�-)%�.!"�*�=$)%)�

&6%(� 8)%1�� �'�<#�1)���3�%� &�!!�%#�56%=!=%;��%(�&�� �.!� 4�9%�*!#��=4=*���%� �'�+��/!/�/%;�

���&)%��)�.(/%"/-�3=*="&�%?�)!��&)*��*�8)4��(/(�%*)�?�3�$")(!��&)�.���(���*��+��&)���%�

ikra"� )&)%;��%*�&�*�� �4�*(��&/%��� �*�� 3�$")(!�� 8/!(����&.'%/���*�%;� ��&)�*.4/� 4)-�!�

+�+)*!�� $)"��� =$)%��&)� ��%� "=$�84)�� 1)� 4��#�&�� 8��*�� -�%*#� 864!)4)��� ��%� 3��)�&)?�

)!��&)� -�%�9� 8=%�3�8�� (/(��� ��%� *.�/*�� 56%=!=%;� �)"��&)� /+!�%#� 4/*�%#� &.'%/� *#1%#!���

çiçek öbekleri ile otlar görülür.

1 And 1978: 33

Page 272: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

246

Kat. No: 10

Hamse-i Nevâyî

TSMK H. 802

937/1530-31, �I%��3")&������8*)�&)%?��8(���/!

292x188 "";� �.4/(!�%#�&�����&�?� *%)"� %)�5��&)� �w|� 4�9%�*(#%;1 Met��?� �!(#�� 4�!&#$!��

+)*�!"�-� �wj¡124 mm boyutunda cetvel içinde dör(� 8=(/�� 3�!��&)� ��� 8�(#%� �)8(�!�*!)�

4�$#!"#-(#%;���$"��#��`�;4�9%�'#�&�?��+��&)����%��!����%K�4�$���4/1�%!�*���%�"�&�!4.��

�!)�.�/� �$!)4)��`�;�1)���;� 4�9%�*!�%#�&�� � �!(#�� 4�!&#$�1)� !�<�1)%(� %)�5���3�*�"�.!&/'/�

()$3�9!�� +�L(� 8�4L��5)!�%;� �)$3�9!)%��� *)��%�*#8"#�&�� �!(#�� 4�!&#$!�� ()*%�%� )&�!"�-� �/!/(�

���&#�56%=!=%;���$"��#�� �!*�")8�)1�8�� .!���Hayretü’l-ebrar: 1b-50a; (�)�#�$������:

51b-122b; Mecnun u Leyli: 123b-166b; Seb’a-i Seyyare: 167b-224b; +���#����:

225b-309b 4�9%�*!�%#��%�8#�&�� 4)%��!#%;��)8�)1�!)%��� ��-!#*!�%#� �!(#�� 4�!&#$� 1)� !�<�1)%(�

%)�*!)%� */!!��#!�%�*� ()$3�9!)�"�-(�%;� >6!="� ��-!#*!�%#� 8�4L�� .%(�8#�&�� 56"")� 4�!&#$!��

4�9#!"#-(#%; Hayretü’l-ebrar�#�� ��-!�&#'#� 4�9%�*!�%#�� .%(�8#�&�� 1)� �!(#�&��� �Hamse-î

Nevâî Rahmetü’llahi aleyhK� 4�$#!#&#%;�Yaprak 3���#����-� (�%�L#�&���/!(��� �;��3")&����

(1603-1617) mührü bulunur.2 ��4L��*)��%!�%#�8�4�3�1)�4�!&#$�+�$5�!)%!)�+)%+)1)!�&�%;�

�w|��;�4�9%�*(�*��*)()�)�*�4&#�&�?

“(Bu) defter ki ebyât-���$�-sûzdur/ 5������)������$����� $#�

Hat ve levha ve meclis ve cildi hem/ <"�"��������&��������#��#�

!"��#����"�"�����#�����n / <"#"��^$����U���������)�-i sefâ

Hüdâ eylesün gark-����)�.������/ Ki ol müstemendi du�âdan ana3

1 Karatay 1961: 1062 Kut ve Bayraktar 1984: 273 >/�&)L()%�4�*#<#��)4�(!)%&)��.!/-"�*(�&#%�¢��!!�3�8�3����)�"=��%)*�)4!)8�� �((#?�()$3���?�%)8"���1)�<�!&��¢�>�%�*�-�����)!��&)��+#*"#-(#%>/�/��+#*!�"�*(���"�*8�&#"¢�')%�$)1*�8�3������8��!�%��/�*�(������*�%!�%8��>/�*�(��#�4�$��#�%�3")(!)���8#�!�%

Page 273: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

247

Temmetü’l kitâb ���â yed-i ez�afi efrâd-�����%�-�&��P����)�#����� +��nder ���â

�an- hüma’l- meliki’l-ekber 9371 4�$#!#&#%;�>64!)<)�|��¢`j�w-�`�4#!#�&���8(��8�3�)&�!)��

4�$"��#�?� 3�((�(?� ��**�-� 1)� "=<)!!�&����� �I%� �3")&� ���� �8*)�&)%� .!&/'/� �+#*+��

��!�-#!"�*(�&#%;�

>/5=�� 4�$"��#�� <�!&�� )8)%&)�� �4%#&#%?� 292x`��� "";� �.4/(!�%#�daki cilt kahverengi

=$)%��*#%"#$#�1)�4�!&#$���*#-!�%!���)$)!�� lakedendir. Mikleplidir. N�!(�*)��%!�%#�4�!&#$!#�

zencirekle +)1%)!)�"�-(�%;� N�!&��� 6�� 1)� �%*�� *�9�*!�%#?� 8�!�)*� =$)%�� 1)� "�*!)��� 8�$�

=8!/�/4!�� �)$)�"�-(�%;� ��$"��#�� �+� *�9�*!�%#� �8)� �.%&.� %)�*!�� &)%�&)�&�%;� �)"8)� 1)�

*6-)�)�(!)%� 56"")� �!(#�� 4�!&#$&#%;� �)8)�� <�!&��� 6�?� �%*�� 1)� "�*!)���� &#-� 4=$=�=��

�!(#�&��(�"�.%(�&��*=")!)�"�-�8�$�4�9%�*!�%#�1)�*=+=*�3�(�4��+�+)*!)%��&)����-!�%;���$�

4�9%�*!�%#�#�� ��%� (�%�L#��� �=4=*()�� *=+=')� 3�(�4�� +�+)*!)%�� &�$�!"�-(�%;� W�%*!#� 3�(�4��

+�+)*!)%���8)�*#1%#*�&�!!�%�=$)%��)�4)%!)-(�%�!"�-(�%;��)"���8�4�3(#%;2

��$"�&��`{�(�81�%��/!/�/%;���81�%!)%����8(���/!�&��4�9#!&#'#���!��")*()&�%; Bu yazmada

+�!#-��� �îr A3")&� �;� �8*)�&)%���� ���/��� �/!(��� �=!)4"��� &6�)"��&)� �8(���/l

��**�-3��)8��&)�+�!#-"#-(#%;�>ugün Münih’te Bayerische Staatsbibliothek, Turc. 183’de

bulunan Hamdî’nin 6"�"�� "� �$��)���’nda da �4�#� =8!/9(�� %)8�"!)%� 4�9"#-(#%;�

q�64!)")$.'!/�`|�����{|-479). �4�#�$�"��&��bir Hüsrev-$������ 4�$"�8#�&��&��qNew

York, Metropolitan Museum of Art, 69.27) 22b. sayfada bulunan resimdeki pencereden

��*���L�5=%!)%��!)� ;��w��&)*��L�5=%!)%��4�#�)!��!)�4�9#!"#-(#%;�3

YAYIN: Karatay 1961: 106; Grube 1961: r.14-16; Stchoukine 1966: 52-55; Atasoy-

U�'"���`|��: 22-25; ���#�&#� `|��: 230; U�'"��-���#�&#�`|�{: 187; A(#!� `|�{����;

�(#!� `|���� �{; J.M.Rogers-R.M. Ward 1988: 98-99; Yoltar-�#!&#%#"� �www: 603-616;

And 2004: 45, 287; Atasoy 2002: 28; Turks, 2005: Kat.no 287

������

1 >/�*�(�9���8��!�%#��)��$�4#L#�.!�����%��3")&������8*)�&)%�(�%�L#�&���q)!�4!)x�|���(�%�3��&)��4�$#!"#-(#%;�2 �4%#�(#!#���!5���+���>*$;����#�&#�`|�������-253.3 Resim için bkz. Atasoy 2002: 232

Page 274: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

248

Hayret’ül-Ebrar

1. y.19b Q�$����3�q =8)4���>�4*�%�x��!)�4�-!#�*�&#�1 (137x117mm.)

Resimde 4�-!#� ��%� *�&#�#�?� �/!(��� >�4*�%�� (�%�L#�&��� 6!&=%=!)�� .'!/� �+��� *�&#4��

-�*�4)(+�� .!"�8#� *.�/� )&�!"�-(�%;2 ��3� ��%� 5=�� 5)$�4)� +#*"�*� =$)%)� �*)�?� �'!�4#9�

8#$!�4��� � 4�-!#� *�&#�� )()'���� (/(�%�*� �&�!)(� 3/$/%/�&�� *)�&�8��&)�� &�1�<#� .!&/'/�/?�

"�3*)")&)�-)%��(�/8/!=4!)�4�%5#!��"�8#�#��8()&�'����864!)%;���3��!)�4�-!#�*�&#��*�&#�#��

3/$/%/��� +#*�%!�%;� ��-!#� *�&#�� *�&#4�?� ��3�#�� .'!/�/� 6!&=%&='=�=� ��!�(#�<�?� *�&#� �*��

(��#*� �8()%;���3��8)�4�9(#'#�#�*��/!�)&��<)�*�&#?��4��&�4)(?�4��*#8�8K�&�4e hüküm verir.

��3?� -)%��(� 3=*"=�)� <��#�#�� L)&�� .!&/'/�/� 864!)4�9� *#!#<#� �3(�4�%#�� )!��)� 1)%�%;� >�%�

yandan da 4�-!#�*�&#�#��6�=�)�9�%��&6*)%)*��*#8�8��8(�4.%8�����-#"�)!��)?�)')%��"�<#��

paraysa o da önünde” der. >/�/�&/4���4�-!#�*�&#��-�3#���4�'#���*�9��#9�6$=%�&�!)%;���3�

&��*�&#�#�4.*8/!!/*(���*/%(�%#%�q�)1)�&�`|{����{-47).

�)8"���=$)%�&)*���)4�(!)%&)���3�#����!�)�3 *#!#+�1)%")8�?�3)%�(�%�L��3�$��)!)%�&6*")8�?�

�8()%� ��-#�#� �8()%8)� &)� 5="=-=� *��/!� )(")8�?� ��<�*� ��3#�� 1)%&�'�� *�%�%#�� &.'%/!/'/�

��!�(#!#r. �)8"��� �!(#�&�*�� �)4�(!)%&)� �8)� 4�-!#� *�&#�#�� 6$=%� &�!)")8�?� &�1�&��� 1)�

.'!/�/�� *��#�&��� 1�$5)+�-�?� $)�5��� .!/9� 3�!*� �%�8#�&�� �$�!�$)%K4 !�*��#�#� �!#-#�

��!�(#!"#-(#%;� �.�� .!�%�*� �)1��?� *)�&�8����� �&�!)(����� 5�"� *)&)%� �#%�*"�&#'#�#�

�)!�%("�-(�%;5

Resimde o'!/�6!&=%=!)��4�-!#�*�&#�?���3�#��1)%&�'��9�%�4#��!#%*)���)(�"!)�"�-(�%;��%*��

9!��&�� .(/%��� ��3� =8)4��� >�4*�%�?� �.4�/�&��� +#*�%&#'#� -�!#� )!��&)� (/("�*(�?�

*�%-#8#�&�*�� *�&#� &�� ��3��� ��*"�*(�&#%;� �%*�&�� &/%��� 3�$")(!�� ��3�#�� *#!#<#�#�

(�-#"�*(�&#%;� �)(��� �!) %)8�"� ��%��%�4!)� 6%(=-")*()&�%;� �%*�� 9!��&�� =+� 4�9#� 56%=!=%;�

�%(�&�*�� 4�9#� =+5)�� +�(#!#&#%� 1)� 9)�<)%)!)%�� &#-�� �+#*� 1�$�4)(()&�%;� �!(#�� 4�!&#$�

1 Stchoukine 1966: 52-53, r. Xb2 =*="&�%� �!)� 4�-!#� *�&#�� 3�*�4)!)%�� �8!�"� &=�4�8#�&�� 8)1�!)�� ��%� ()"�� .!/9?� -��%!)%� 3=*="&�%!�%#���&�!)(!�?�&=%=8(�1)�")%3�")(!��.!"�!�%#�5)%)*(�'����1/%5/!�"�*� �+����/� ()"�4#� 8#*!#*!�� �-!)"�-!)%&�%;��!����%��)1��� 4��#� 8#%����$�"������ Mahzen-ül Esrar �8�"!�� ")8�)1�8��&)� ��/!(��� ���<�%�!�� $/!")� /'%�"#-��3(�4�%� *�&#�#�� 3�*�4)8�� q��$�"�� `||��� |w-|�x�� �.*"���#�� Hünername metninde ise Kanuni Sultan �=!)4"����!)�*#$#��'L�!�)&�!"�-�4�-!#�*�&#��3�*�4)8��qU�'"���`||���`w�-106) sadece iki örnektir.3 �)(��&)��$�!K�4�-!#�*�&#�?�*.<�*�%#���!�"#�&��*/!!��#!"#-(#%;4 �!(#�!#�*�&#�5 Sabir, 1961: XXVII/ 27-40.beyitler.

Page 275: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

249

*/!!��#!"#-(#%;� ��-!#� *�&#�#�� �/!/�&/'/� ��3+)� *#8"#�&�� �%�� ��(*�� 6�)*!)%�� �/!/�/%;�

�/%/�</?�4)-�!�1)�".%�%)�*!)% �'#%!#*!#�.!�%�*�*/!!��#!"#-(#%;

2. y. 45b Behram ve Yoksul Köylünün Hikayesi (110x112 mm.)

>/��)4�(!)%&)�L�*�%�*64!=� �!)�>)3%�"���3�#��*�%-#!�-"�8#�*.�/�)&�!"�-(�%;���3���%�5=��

�1!��"�*�=$)%)�4.!��+#*(#'#�&�?�L�*�%���%�*/!=�)4)�"�8�L�%�.!/%;�1�8�3����kuru ekmekle

8/� �*%�"�)&)%;���3��/�4.*8/!!/'/���)&)����� 8.%/�<��*64!=?�=!*)� �&�%)8��&)��")"�/��

.!"�&#'#�#?� )8*�&)�� 8�%�4�� �)�$)4)�� )1���� 1)� ��'#�#� -�3#�� �8*)%!)%����� 1�%��)4)�

+)1�%&�'���?�8/�1)�+�!#-�<�*��&�"#�#��*�!"�&#'#�#���!�(#%;�>/�/��=$)%��)���3?�*64lünün

�3(�4�+!�%#�#�*�%-#!�4�<�'#���86$�1)%)%)*���&�!)(��8�'!�% .

�)8"���=$)%��&)*���)4�(!)%&)?�>)3%�"�#���+*�� �+�9�)'!)�")8�?��1��+#*(#'#���%�5=��4#*#*�

)1)�"�8�L�%�.!"�8#?�)*")*�1)�8/��*%�"�)&)��L�*�%�*64!=4)��/�3�!)�5)!")8�����8)�)�����

8.%"�8#?� *64!=�=� &)� -�3#�� �&�"!�%#�#�� ")"!)*)(�� 4)%!)� ��%� )((�'���� 864!)")8��

��!�(#!"#-(#%;��)8"����!(#�&�*���)4�(!)%&)��8)�köylünün evinin eski hali tasvir e&�!"�-tir.

Köylü ��3��� �*�� &)'�%")� suyu�/� (�-#4�<�*� ��%� �%*� q8/� 4.!/x� �/!/�&/'/�/?� �/� 8/� �!)�

$�%��(� 4�9(#'#�#, s/� ��(��<)� �)� ��'#�� �)� &)� 8)%��#�� *�!"�&#'#�#� ��!�(#%;� >unu duyan

��3�#��&��8/�4.!!�%#�#��4�9#"#��+���"=V&)�1)%")8����!�(#!"#-(#%;1

�)8�"&)?� >)3%�"� ��3�#�?� ")(��&)� �)!�%(�!&�'�� 5���� ��%� &)'�%")���� �/!/�&/'/� 4)%&)*��

&��!)�")�8�3�)8��<��!��&#%#!"#-(#%;��.!&� "�1��+�(#!#�9)"�)�4�9#�*64!=�=��)1�&�%;���3�

8/4/�� ��-#�&�� .(/%"/-?� *#!#<#� 1)� .*!�%#� 4��#� ��-#�&�&#%;� �(#� �'�+(�*�� +�+)*!)%��

4)")*()&�%;� �64!=� 4�4)<)*� 1)� ()8(�&)� �+)<)*� 5)(�%"�-?� �%*�8#�&�*�� 3�$")(!�� &)� 8.9��

(/("�*(�&#%;� >�!#*!#� &)%)���� *�%-#8#�&�� ��%� L�5=%� .(/%/%;� �)8"��� 8.!� �!(� *6-)8��&)� bir

&)'�%")��56%=!=%;

(�)�#�$������

3. y. 66a W)%3�&�Q=!��%�#����%�4#��&�2 (134x116 mm.)

1 Sabir 1961: LIX/ 5-29. beyitler2 U�'"��-���#�&#�`|�{��`��?�%;�`�6

Page 276: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

250

�)8"��� <��!��&#%&#'#� �)4�(!)%&)?� W)%3�&�#�� Q=!��%�#�� ��%�4#�&�� 5)+�%&�'�� =+� �4� *.�/�

)&�!"�-(�%;�W)%3�&�#��"/(8/$!/'/�/�5�&)%")*��8()4)������8#?�3�1�8#�1)�8/4/�5=$)!�.!���

&6%(� �4%#� 4)%&)� &6%(� 8�%�4� 4�9(#%"�4�� *�%�%� 1)%�%;� ��%�4!�%#�� 4�9#"#�&�� +�!#-���

/8(�!�%&��� �-��� ��<)!�*!)%���� 6'%)�)�� W)%3�&� &�� +�!#-�%�*� 8�%�4!�%#� ��(�%")4)� 4�%&#"�

)&)%;� �+!)%�� ��*#-!�%!�� 8=8!=� &6%(� 8�%�4� &6%(� 4#!&a biter. Bahçeler, havuzlar ve su

*)")%!)%�4!)� <)��)()��)�$)(�!�%;� �!*� 5�&�!)�� sarayda Ferhad, Gülnar ile üç ay zevk ve

sefa sürer. Ancak yine de mutlu olamaz.

�)8"��� =$)%��&)*�� �)4�(!)%&)� 5=�)-��� 56$)� �!(#�� &.*/"�&�� */!!��#!��� (.9� 5����

56%=�&='=?�5=$)!�6()��*/-!�%#� q-�%*#<#!�%x 56�=!� +)!)��8)8!)%�+#*�%&#'#?�")<!�8�� !�".��

1)� 9.%(�*�!� 5���� ")41)!)%��� 8=8!)&�'�?� .�!�%#� 56%=�<)� ��8��#�� &)%(� 1)� (�8�8#�#��

*�!"�&#'#?� �)-)� �+��&)� .!&/'/�� �!(#�&�*�� �)4�(!)%&)� �8)� W)%3�&� 1)� Q=!��%�#�� =+� �4� �/�

*�8#%&�� $)1*� 1)� )'!)�<)� �+��&)�.!&/*!�%#?� -�%*#?� (=%*=� 1)� -�%�9!�� ��%!�*()� $)1*� 1)� 8)L��

*#!&#*!�%#?��'�<#��4�9%�'#�#�%=$5�%&���&.!�4#�-�&&)(!)�8�1/%&/'/�1)��!)")���<��4�'&#'#1

��!�(#!"#-(#%;2

�)8�"&)� W)%3�&�#�� Q=!��%�#�� ��%�4#��&�� *�(#!&#'#� )'!)�<)� ")<!�8�� �)(�"!)�"�-(�%;

��!���!#*���%�)'!)�<)�8�3�)8�&�%;�W)%3�&��!)�Q=!��%�5=�)-!�*!��+�&#%!�%#�&��.(/%"�*(�&#%;�

Q=!��%� ��'&�-� */%�%�*� .(/%"/-� W)%3�&��� �+)<)*� �*%�"� )&)%*)�� +)1%)!)%��&)*��

3�$")(*�%!�%�&��4�4)<)*�1)� �+)<)*� (�-#"�*(�&#%;��)41)� (���*!�%#�#�� �+��&)�9.%(�*�!!�%�

görü!=%;� �%(�&�� ")(��&)� ��38)&�!&�'�� 5���� 3�1/$� 1)� 8/� 4.!/� �/!/�/%;� �.!� *6-)&)� �8)�

"=$�84)�!)%�-�%*#�864!)")*()&�%;��)(��!)�6%(=-")4)��()*�4)%�.!�4#��5)+(�'��")*��#��*#-�

")18�"��&)�568()%�!")")8�&�%;��'�+!�%#��=$)%��&)��)4�$�+�+)*!����3�%�&�!!�%#�56%=!=%;

4. y. �j��W)%3�&�#�� #$#%�#�Görmesi3 (125x117 mm.)

>)4�(!)%&)� W)%3�&�#�� #$#%�#� �/!/9?� �*#!� �8()")8�� *.�/� )&�!"�-(�%;� W)%3�&� ��%���)�

/!�-"�*� �+��� 3)%� 4.!/� &)�)")*()&�%;� �.%!/� 4.!</!/*!�%&��� 8.�%�� �=!)4"���

�)45�"�)%���4=$='=�=��/!/9�4.!/���&)1�"�)&)%;��(#4!����%�+)-")���-#���1�%#%;��(#�#�

1 >/%�&��5="=-�8/4/�1)���<��(���%!)%���*�%K�4�'"�8#�#�*�%-#!�"�*(�&#%;��.!�4#8#4!����!�(#!���3�*�4)�*#-��4#�&��5)+")*()&�%;2 Alpay 1975: XVII/ 88-101.beyitler3 U�'"��-���#�&#�`|�{��`��?�%;�`��

Page 277: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

251

��'!�4#9� 8/4�� 5�%)%;� �#*��&#*(��� 8.�%�� ���%#�4�� &/�� )&)%;� >�-#�#� *�!&#%#�<�� 4)-�!!)%�

5�4"�-?��/%�4=$!=�4�-!#���%��&�"#�*�%-#8#�&��56%=%;���-!#�adam ona güleryüz göstererek

#$#%� .!&/'/�/?� �8*)�&)%� �!)� ��%!�*()� �b-#� �4�(� q6!="süzlük suyu) için yollara

&=-(=*!)%���?� *)�&�8����� 8/4/� �+(�'���?� L�*�(� �8*)�&)%���� 4.*8/��*�!&#'#�#� ��!�(#%;���3��

8.�%�� W)%3�&�#� 4.!&�� ��-#��� 5)!)<)*� .!�4!�%� �!)� �!5�!�� /4�%�%�*?� (#!8#"!�%#� �+"�8#� �+���

4�9"�8#�5)%)*)�!)%��864!)%;

Resmin üzerindeki beyitlerde, W)%3�&�#���(#�#���'!�&#*(���8.�%��4#*��"�8#?��/��)&)�!)�

n)-)!)�")8�?� ���%#4�� &/�� )(")8�?� ��-#�#� *�!&#%#�<�� 4)-�!� )!��8)!�?� 4=$=� N)�%��!�)�

�)�$)4)�� �3(�4�%#� 56%")8�?� �3(�4�%#�� k)�&���� #$#%� .!�%�*� (��#("�8#?� ��#� 3�4�(#�

kendisinin içip �skender’in mahr/"� *�!"�8#�� �!(#�&�*�� �)4�(!)%&)� �8)� �8*)�&)%’��� �<#�

8.�/?�1�&�����(#!8#"!#�.!m�8#��)&)��4!)�5)+�(�1)%")")8����!�(#!"#-(#%;1

��'!#*���%��!��&��W)%3�&��!)� #$#%�#��*�%-#!�-"�8#�(�81�%�)&�!"�-(�%;�Bie seccade üzerinde

.(/%��� 4)-�!� )!��8)!�� #$#%�#�� *�%-#8#�&�� W)%3�&� �4�*(�� &/%"�*(�&#%;� �%*�!�%#�&�� �(!�%#�

56%=!=%;���4�!#*!�%#���%*�8#�&���+#*���5)4�*!)%�1)��8!��!�%�")*��#��#88#$���%�&�'�*)��%#�

.!&/'/�/�&.'%/!�%���+�"&)��)(�"!)�"�-(�%;���!)%��&)����%��)3�%��*"�*(�&#%;

5. y. 86b ��%������W)%3�&�#���4�%)(�2 (130x117 mm.)

>)4�(!)%&)���%������>�8/(u����'#����8/�4.!/��-"�*��+���+�!#-���W)%3�&�#�$�4�%)(�)(")8��

*.�/�)&�!"�-(�%;���%������/!"�*�/"/&/4!��%")��)�5)!)��W)%3�&?� �-+�!)%���&�'#���%���)�

8/�5)(�%")*� �+��� *�$&#*!�%#�#� 6'%)���<)?�.�!�%�� �<#%� 1)� 4�%&#"�)&)%;��8(�!#*!�� 1)�3#$!#�

+�!#-�%�*� �-�� ��(�%�%;� >/� &/%/"/� %")�� =!*)8����� 8/!(��#� 1)� ��%������ 3�!�8#� Mihin

>��/�4����!&�%�%!)%;���%���1)���3���>��/�W)%3�&�#�56%")*��+���4.!��+#*�%;���%����(#�#�(�-�

4.�("�*(��.!��� W)%3�&���&.'%/� 8=%)%;���/� 56%=%�56%")$��-#*�.!/%;��)-ekkür edip bir

(���*� &)')%!�� (�-#� ��-#�&��� �-�'#� &6*)%;� W)%3�&� *)�&��&)�� 5)+)%)*� �3� +)*��<)?�

%=$5�%#�&�����%������ 4=$=�&)*��6%(=� �+#!#%;� W)%3�&���%������ 4=$=�=�56%=�<)�daha önce

"/<�$)1����%�-)*�!&)��4��&���4��&��56%&='=�5=$)!�.!&/'/�/���!�%�1)��()-!����%�ah çekip

4#*#!#%;���%���&)���9/%�&���W)%3�&�#��*�"�.!&/'/�/�6'%)��%;

1 Alpay 1975: XXIV/ 10-25.beyitler2 Stchoukine 1996: 53, r. XI

Page 278: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

252

�)8"���=$)%��&)*���)4�(!)%&)?�5)�+�W)%3�&�#��")%")%��*�15��)&)%�5����*#%#9�9�%+��9�%+��

4�9"�8#?� �-*#� �+��� 8#$!��#%*)�� ")%")%��� *.%*/9?� *)�&�!�'��&)�� ��!(�8#�#�� /</�&���

*.9"�8#?� ��%������ heykelini yaparken kendinden geçip elindeki keseri gürz gibi

*/!!��"�8#?� ��<�*���%����� 56%=�<)�&�!����� (/(/!"�8#�1)�/(��<#�#��.�/�3�!8�$��#%�*"�8#?�

��%������5=$)!!�'����?�.�/���+��)�56�=!�4�%�8#�&=-=%")8����!�(#!"#-(#%; 1

�!(#�� 4�!&#$� 56*4=$=�=�� �!(#�&�?� 8�'&�� �(#� =$)%��&)� ��%��?� 8.!&�� �8)� ."$/�&��

*�$"�8#4!��*�4�!#*!�%#�� =$)%��&)�&/%���W)%3�&��)(�"!)�"�-(�%;� ��!)%��&)��*#1%#"!#� 8/�

4.!/�5)+")*()&�%;��)8"���8.!��!(�*6-)8��&)�+)-�(!��3�41��!�%�56%=!=%;

6. y. 92b W)%3�&��!)���%���'!)�<)��)<!�8��&)2 (130x117 mm.)

��%������ &�1)(�� =$)%��)� 5)!)�� W)%3�&�#�� )'!)�<)� ")<!�8�� *.�/� )&�!"�-(�%;� ��%������

5=$)!!�'���� 56%=9� ��4#!��� W)%3�&�#?� ��3��� >��/� 1)� ��%��� 8�%�4�� 5)(�%�%;� ��<�*� 8���3�

.!/�<�� W)%3�&� /(��<#�&��� 8�%�4&��� *�+�%;� �)�&���� �-��)� 1)%�9� (�"�"!�%;� Q)�+!)%���

ara8#�&�*���-*#�L�%*�)&)����3���>��/?��/��-)�+�%)��%�8��&���/!�"�$;���%������4�(�*!�%��

&=-(='=�=� 56%=�<)� .��?� W)%3�&�#�� �/� �-� �+��� +.*� )$�4)(� +)*(�'���?� 3�$��)!)%� ��'#-!�8��

4)%��.!&/'/�/?�56�!=�=��!"�*��+���(�3(��.(/%(/9�$�4�L)(�+)*")*�5)%)*(�'����864!)%;���%in

�/���+.*�8)1���%;�>��/���%�")<!�8�3�$#%!�(#%;�W)%3�&�#�+�'#%(#9�(�3(��.(/%(/%;���9/%���&��

yer gösterilir.yemekler yenilir, içkiler içilir.

�)8"��� =$)%��&)*�� �)4�(!)%&)?� .�� �-()� �)<)%�*!�� .!��� .�� *#$#�� 3)%� ��%����� (�-#&#'#� �+��

mücevherlerle dolu tepsile%���.�!�%#�� 4=%=4=-!)%�4!)� )(%�L�� 8�+#!"�8#, W)%3�&�#����%�����

56%=9�56$4�-#�&6*mesi?���%������9)%��5����W)%3�&�#��6�=�)�5)!�9�*�&)3!)%���%*���%*�4��

�+�9� 8�%3.-� .!"�8#?� �!(#�&�*�� �)4�(!)%&)� W)%3�&�#�� ��%������ 8/�&/'/� *�&)3�� 3)"� ��-#�

Hayat hem de zehir gibi 56%=9� �+")8�?� 8�%3.-� .!/9� *)�&��&)�� 5)+)%)*� ��4#!"�8#�

��!�(#!"#-(#%;3

Ferhad ile Mihin Banu 4��� 4���� .(/%/%*)�� )(%�L#�&�*�!)%� &)� �+*�� 8/��%*)��

�)(�"!)�"�-(�%;���'��!(�*6-)&)�"=$�84)�!)%�56%=!=%;���9#�#��=$)%��&)?

1 Alpay 1975: XXXI/ 91-106.beyitler.2 Yoltar-�#!&#%#"��www��{`j3 Alpay 1975: XXXV/ 145-160. beyitler

Page 279: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

253

Murâdet be-�;��"������;���;#

>�);�-;��_�.���')-#;���;# 1 4�$#!#&#%;�

7. y. 99a W)%3�&�#�� =8%)1�)�Q6(=%=!")8�2 (148x118 mm.)

Beyitlerd)� =8%)1���� W)%3�&�#� 4�*�!�("�8#� *.�/� )&�!"�-(�%;� ��%���!)� )1!)�")*� �8()4)��

=8%)1� %)&&)&�!��<)?� �8*)%!)%�4!)� ��%!�*()� *�!)4)� 8�!&#%#%;� ��<�*� W)%3�&� *�!)4�

8�1/�"�*(�&#%;� �)%!)-(�'�� 4=*8)*� *�4��#�� =$)%��&)�?� &=-"��#� *.%*/("�*� �+��� (�-!�%�

4�'&#%"�*(�&#%;� =8%)1� W)%3�&� 1�%*)�� *�!)4)� /!�-�"�4�<�'#�#� ��!�4#�<�� 3�!)4)� ��-�

1/%/%;���3()*�%���%��&�"��/!/%;�>/��&�"�3�!)��!)�W)%3�&�#���4#!(�<�*?���3�#���&�"!�%#�&��

onu 4�*�!�4#9� 56(=%)<)*!)%&�%;� �6(=� �&�"� *)�&��)� &)!�� 8=8=� 1)%)%)*?� 4�9%�*!�%#��

�%�8#��� ��4#!(#<#� �!�+� 8)%9)%� 1)� W)%3�&��� 4�*!�-#%;� ��!)&)� ��%� 8)1&�'�� .!&/'/�/?� �"��

��-#���(�-�4�'&#'#��+���*�!)4)�4�*!�-�"�&#'#�#��'!�4�%�*���!�(#%;�W)%3�&��/�/�&/4/�<��

bir ah ç)*�9� 4#*#!#%;� ��3()*�%� �&�"� )!��&)*�� 5=!=� *.*!�(�%�*� .�/� ��4#!(#%;� �� 8#%�&��

/4*/4�� &�!"#-?� *.%*/!/� ��%� %=4�� 56%)�� ��9/%?� /4��#9� &�� W)%3�&�#� .� 3�!&)� 56%=�<)�

&/%/"/� ��!�%;� )")�� 4)%&)�� ��%� (�-� �!�%�*� �&�"#� 6!&=%=%;� ��<�*� 5�$!)�"�-� �8*)%!)%�

W)%3�&�#�$��<�%!)4erek götürürler.

Resmin üzerindeki beyitlerde, �8*)%!)%��� =8%)1�)?� W)%3�&�#� *#!#+(��� 5)+�%")!)%���?�

��-#�#� 561&)8��&)�� �4#%"�!�%#�#� �8()&�*!)%���� 864!)")8�?� ��<�*� W)%3�&�#�� <��� 4�*#<#�

5=$)!!�'����56%=�<)�$/!="�L�*%��&)��1�$5)+")!)%�?�%)8"����!(#�&�*���)4itlerde ise 8�45#�

568()%&�*!)%�?� W)%3�&�#�� 6!=� 5���� ��45#�� 4�("�8#?� ��9/%�/�� �&�"#� 6!&=%")*� �+���

4�*!�-"�8#?���<�*�*�!)�3�!*#�#��W)%3�&�#��6!&='=�=�&=-=�=9� */%(/!/-��+����4�*!��"��

+#*�%"�8#���!�(#!"#-(#%;3

Resimde kalenin ele geçirilmesi için verilen müc�&)!)��)(�"!)�"�-(�%;� Resmin sol üst

*6-)8��&)?�*�4�!�%#���%&#�&���56%=!)����9/%�)!��&)*��*�4��9�%+�8#4!�?�W)%3�&�#� (/$�'��

&=-=%)�� �&�"#� 6!&=%")*()&�%;� �.!� =8(� *6-)&)� ()9)���� �%&#�&�� kale, kalenin

1 �/%�&#��*J"#���q56%)x�1)�L)!)*�q8���x�&.8(�.!8/�´�=�4�4#�4�%�(���q���%#x�8)���*.%/8/�´2 Atasoy-U�'"���`|������-233 Alpay 1975: XL/ 96-105. beyitler

Page 280: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

254

penceresinden de Mihin Banu1 görülür. Tepenin önündeki dört �8*)%� W)%3�&�#� )!� 1)�

�4�*!�%#�&��� ��'!�"#-?� =8%)1�)� 56(=%")*()&�%; �)8"��� �!(� *#8"#?� 8.!� �!(� *6-)&)�

Hüsrev’in *�%�%5J3#�56%=!=%;�(%�L���-(�� =8%)1�����=4=*�+�&#%#�.!"�*�=$)%)?��%�!��/L�*!#�

+�&#%!�%!�� *�9!��"#-(#%;� =8%)1� +�&#%#�&�� ��'&�-� */%"/-� .(/%"�*(�&#%;� �%*�8#�&�� 1)�

4��#�&���*��3�$")(!���/!/�/%;�U�&#%#��6�=�&)�8��&�!4)4)�.(/%"/-�4�-!#��&�"�W)%3�&�#��

5)!&�'��46�)���*"�*(�?��*���8*)%�&)�.�46�=��-�%)(�)(")*()&�%;���'��!(�*6-)&)�+�&#%!�%#��

�%�8#�&��-�-*#����%��L�&)4!)��)-��8*)%���%��%!)%�4!)�.!�4#�*.�/-"�*(�&#%!�%;�

8. y.111a W)%3�&�#����-!#���&#����%�L#�&������&#%#!"�8# (107x 117 mm.)

>)4�(!)%&)� =8%)1���� 8�3()*�%� *�&#�#� */!!���%�*� W)%3�&�#� �!&�("�8#� *.�/� )&�!"�-(�%;�

W)%3�&�#�� *�%�*()%���� ��!�4��� =8%)1� .�/� 8)%�)st �#%�*#%;� ��<�*� ��%��%!)%�4!)�

mektupl�-(#*!�%#�#�&/4/�<�?�9)-!)%��)�56$<=�(�*�%;�Q6$<=?���9/%�/�4�*�!�4�%�*��irin’in

W)%3�&��� 56�&)%&�'�� ")*(/9!�%&��� ��%���� )!)� 5)+�%�%;� ��9/%� �!)� ��%!�*()� ")*(/�/�

Hü8%)1�)� 56(=%=%;� =8%)1� ")*(/�/� .*/4/�<�� �*�8�� �%�8#�&�*�� �-*#�� �=4=*!='=�=�

*#8*��#%�1)�4��)���%�3�!)�&=-=�=%;���%���!)���%�*�&#��(/(�%�*?�*�&#�#���.4�/�����%�()89�3�

5)+�%�%;� �"��!#� ��%�� *#!#'#��� 5�%)�� *�&#�#� W)%3�&�#�� �/!/�&/'/� &�'#�� ()9)8��)� +#*�%#%;�

W)%3�&� *�&#�#�� 5)!&�'���� 56%=�<)� 8)�)����� 8.%�%;� ��&#�� %")��&)� 5=1)�� �+��&)�

4�-�%*)�� =8%)1���?�.%&/8/4!��*�!)4��*/-�((#'#�#?���<�*� =8%)1��!)�>��/��/����!�-�%�*�

3)%� 5=�� �+*�� ")<!�8!)%�� */%/!&/'/�/?� 3)%*)8��� 3/$/%/�/�� *�+(#'#�#?� ��%������ &)�

=8%)1�!)�)1!)�")")*��+���<��#���*#4&#'#�#���!�(#%;�W)%3�&��/�/�&/4/�<��&)%�����%��3�

çeker ve kendini kayalardan �-�'#��(�%�*�6!&=%=%;���

�)8"���=$)%��&)*���)4�(!)%&)?��3(�4�%#��3�*�4)4��W)%3�&�����!�("�8#�8.�/</?�W)%3�&�#��

��'#%�%�*��'!�"�4����-!�"�8#?�56$4�-!�%#�#��8)!�.!/9�3�4�(!����'#�#�*.9�%"�*��8()")8�?�

�!(#�&�*�� �)4�(!)%&)� �8)� 8�*�&)�� -�%�9� �8()")8�� 1)� *)�&���� �.-!/'�� �#%�*"�8#�

��!�(#!"#-(#%;2

Q6*4=$=� �!(#�� 4�!&#$!#&#%;� W)%3�&� *�4�!�%#�� 6�=�&)� �4�*(�?� 4�-!#� *�&#�� *�%-#8#�&�&#%;�

�$�*(��9)"�)�*=+=*���%�4�9#�56%=!=%;�(%�L#�&��(�1-���1)�<)4!��!�%�56%=!=%;

1 Atasoy-U�'"��� `|���� %;��&)*�� �+#*!�"�&�� 9)�<)%)&)�� ��*��� *�&#�� ��3��� >��/� .!�%�*� �)!�%(�!"�-(�%;���<�*��)4�(!)%&)��64!)���%���!5�4)�%�8(!��"�"#-(#%;�>/�*�-����%���&)�.!���!�%;�2 Alpay 1975: XLVIII/75-86; XLIX/1-4. beyitler

Page 281: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

255

9. y.117a ��%������Ölümü1 (110x 118 mm.)

Beyitlerde W)%3�&�#�� <)��$)8����� ��%���)� 5)(�%�!")8�� *.�/� )&�!"�-(�%;� W)%3�&�#�� 6!="=�

üzerine ��%��� 4#*#!#%;���3���>��/� �8)�*�!)&)� 4�4)<)*�*�!"�&#'#� �+��� ()9*�� (.9!�%;� �!*�

�%�8#�&�� &)&�*.&/� ��-!�4#�<�� ��%���)� 5�&�9� &/%/"/� ��!�(#%;� >/� &/%/"/� 6'%)�)�� ��%���

Ermen’deki *6-*)� 5�(")8�� *�%-#!#'#�&�� =8%)1��� *��/!� )&)<)'���� 864!)%;� =8%)1����

�8*)%!)%�� (�%�L#�&��� (�3(#%)1��&�� (�-#�#%*)�� =8%)1���� .'!/� ��%/4)� ��%����� 56%=9� �-#*�

.!/%;� >���8#�#� 6!&=%=9� ��%���!)� )1!)�")*� �8()%;� ��%��� �8)� W)%3�&�#�� �<#8#4!�� 56�!=�=��

4�%�!#� .!&/'/�/?� ()8)!!�� �+��� ��9/%�/� 56�&)%")8���� 864!)%;���9/%� W)%3�&�#�� �/!/�&/'/�

yere gider)*�<)8)&��*6-*)�5)(�%�%;���%���<)8)&���üzerine yatarak son nefesini verir.

Resmin üzerindeki beyitlerde, F)%3�&�#��(��/(/���-#�&�*����%�������'#(!�%�4�*"�8#?�yatak

�%*�&�-#� 56%&='=� W)%3�&�#�� 4��#�&�� /4*/4�� 4�("�*� q6!")*x� �8()")8�� 1)� �/� /4*/�/��

*#4�")()�*�&�%�/$/��8=%")8��&)��&/4&/'/�")"�/��4)(?��!(#�&�*���)4�(!)%&)��8)�8�*�4)�

-�%�9� 5)(�%")8�� �+��� 8)8!)�")8�?� 8)15�!�8�4!)� */<�*� */<�'�� .!"�8#�&��� &.!�4#� "/(!/�

.!"�8#?� ��%��’in ö!="=� �!)� &)� )1��� "�()"� )1��)� &6�=9?� �'#(+#!�%#�� �'#(� 4�*"�8#�

��!�(#!"#-(#%;2

�)8"����/!/�&/'/�8�4L�&�*���)4�(!)%&)���%������6!="���#��)(�"!)�"�-(�%;���%������8�%�4#�

�+��&)��*��8=(/�!/��+#*!#'#�.!���9)%&)!��")*��#���!(#�&��W)%3�&�#��(��/(/�56%=!")*()&�%;

�)(��&)�(��/((�����38)&�!")")8��)�%�'")�?���%���(��/(/��=$)%��)�*�9��"#-?�4��#�&�*��

�*�� *�&#�&��� ��%�� 8�+!�%#�#� &�')%�� &)� )!��8)8���� 4#%(�%*)�� �<#� �+��&)� (�81�%� )&�!"�-(�%;�

��&#�!�%#����-!�%#��+#*(#%;��.!�*6-)&)��8)��<#&���4#*#!"#-���%�*�&#�#�()8)!!��)&)���*��*�&#��

�/!/�"�*(�&#%;��)*���L�%*!#�".(�L!)%!)��)$)!��+���!)%!)�8=8!)�"�-(�%;

Leyla ü Mecnun

10. y. 134a �)4!���!)��)<�/��/��>/!/-"�8# (149x 117 mm.)

>)4�(!)%&)?� .*/!&�� (��#-#9� ��%��%��)� �-#*� .!��� �)4!�� �!)� ��48�#�� q�)<�/�x� ��3+)&)�

5�$!�<)� �/!/-"�!�%#� *.�/� )&�!"�-(�%;� Q=!� ��3+)8��)� 5�%)�� �)4!�?� &�*)�� �+��&)� ��!)4)��

1 Stchoukine 1966: 52-53, r. X-a2 Alpay 1975: LI/135-150; LII/1-2.beyitler

Page 282: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

256

�=!�=!=� q��48x� 56%=%;� Q�"!#� ��48� 4�*�8#�#� 5=!� 5���� 9�%+�!�"#-?� ��!)4)%)*� �'!�%*)��

�)4!��4)(�-�%;�Q6�!=�&)�#$&#%��#�.!�����48�.�/�56%=�<)���4#!#%;1

�)<�/��1)��)4!��5=!���3+)8��&)��)(�"!)�"�-(�%;��)8"���8�'�=8(�*6-)8��&)�")%&�1)�!��

��!&�*)��(�%$#���%�4�9#�56%=!=%;��.!&��3�$")(!�!)%?�3�1/$�1)�bir su yolu bulunur.

11. y. 145b ����!)!)%�����1�-#2 (143x 118 mm.)

Beyitlerde Leyla ve �)1L)!���� *���!)!)%����� 8�1�-#� *.�/� )&�!"�-(�%;� �)<�/�� �)4!���#�

�-*#�&��� +6!!)%)� &=-=�<)?� 1�3-�� 3�41��!�%!�� �%*�&�-!#*� )(")4)� ��-!�%;� �)")&)��

�+")&)�� *)8�!�%;� Q)4�*� 8=%=8=�=�� .%(�8#�&�� ��%� +.���� 5���� &.!�-#%*)�?� 4.!/� �)1L)!����

�1!��&#'#� 4)%)� &=-)%;� �)<�/��/� 56%)�� �)1L)!� �1!��"�*(��� 1�$5)+)%;� ���#�&�*�!)%)�

8�!�3!�%#�#� �#%�*#9� *69)*!)%���� � ��'!�"�!�%#�#?� *)�&�!)%����� &)� �(!�%#��� ���")!)%����

864!)%;��)<�/��/��4��#���5�&)%)*�&)%&����6'%)��%;��)<�/�����<#4����)1L)!�.���4�%&#"�

)&)<)'���� 864!)4�9� )1��)� 56(=%=%;� �)1L)!� 86$� 1)%&�'�� 5���� 5�&�9� �)4!��4#� ����8#�&���

ister. Reddedil��<)�3)%�*���!)&)���8*)%�(.9!�4�%�*��)4!���#��*���!)8��=$)%��)�4=%=%;��*��

(�%�L�8�L���'!�4#9� �*-�"��*�&�%� 8�1�-#%;���1�-�+.*�*��!#�.!/%;�W�*�(��)1L)!����.%&/8/�

�8*)%���+#&���&�3��5=+!=&=%;

Resmin üzerindeki beyitlerde �)1L)!���� .%&/8/�/�� &�'#� 8�L� (/(/9?� 8�%3.-� &)1)!)%� 5����

*69=*� 8�+(#'#?� �<#"�8#$� �8*)%!)%��� *��� &6*")*� �+��� ��%��%!)%��)� 6L*)4!)� 4)(�-")!)%�?�

�8*)%!)%��� ��3�%&�� 4�'��� 4�'"/%� 5���� &=-"��#�� =$)%��)� .*� 4�'&#%"�!�%#?� *#!#+!��

��8��!�%#�3)!�*�)((�*!)%�?��!(#�&�*���)4�(!)%&)���8#!�*��()"�$!�*��+���8�ç kesilirse askerlerin

&)�3�!*#�4.*�)(")*��+���*#!#+�+)*�9���-�*)8(�'�?�.*!�%#��*/-�5����/+/9�&=-"��#��<��#�#�

()���&)�� �!&#'#?� 8�1�-� �%�+!�%#�#�� 3)%� (�%�L�� 6!&=%")*� �+��� *#1#!<#"� 8�+"�!�%#�

��!�(#!"#-(#%;�3

��1�-#�� )�� <��� �!#<#� 8�3�)8�� �)(�"!)�"�-(�%;� ��1�-� 8�3�)8��&)� 8�'&��� 8.!�� &.'%/� ��%�

hareket görülür. �.1�!�4���(�%�L��)1L)!����.%&/8/&/%;���1�-�")4&��#�&�*���(!#��8*)%!)%�

��%��%!)%��)� .*� �(#9� *#!#+!�� 8�!&#%"�*(�&#%;� �(!�%#� 1)� *)�&�8�� $#%3!#� �8*)%!)%&)�� ��%��

1 Çelik 1996: XII/882-893.beyitler2 U�'"��-���#�&#�`|�{��`��?�%;�`�j3 Çelik 1996: XXII/1839-1853

Page 283: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

257

Nevfel’e çetr (/("�*(�&#%;��)9)����5)%�8��&)*���)-��8*)%&)���*�8���.%�$���+�!"�*(�?���%��

��4%�*� (�-#"�*(�?� &�')%�� *#!#<#4!�� 8�1�-"�*(�?� ��%�� &)� .!�4#� �$!)")*()&�%;� �.4/� � 4)-�!�

$)"��)�4)%�4)%���(*��6�)*!)%��4)%!)-(�%�!"�-(�%;

12. y. 153b >���8#�#���)<�/��/���4�%)(�1 (116x 117 mm.)

Beyitlerde Mecnun’/������8#4!��*.�/-"�8#���!�(#!"#-(#%;�����!)!)%���8�1�-#�8.�%�8#�&�?��

�)4!���#�� $�%�%� 56%")")8�� �+��� �)<�/�� 4�!1�%#�<�?� �)1L)!� �8*)%!)%���� 5)%�� +)*)%;�

�)�&�8�� &)� ()*%�%� +6!!)%)� &6�)%;� >���8#� �)<�/��/� �%�4#9� �/!/%� 1)� */<�*!�-#%!�%;� Ona

6'=(!)r verir. Mecnun &��&)%&������!�(�%�*�&)1�8#��/!/�"�&#'#�#�864!)%;���y8�&)'�!��%(#*�

�)<�/�� .!&/'/�/?� 1�3-�!)%��� 4��#�&�� *�!&#'#�#?� *)�&�8����� �&�"� )&�!)")4)<)'����

söyler. Resmin üzerindeki beyitlerde Mecnun’un sözlerini söyledikten sonra deveye

&.'%/� 4=%=&='=?� &)1)���� =$)%��&)�� �9�� +6$=9� *)�&�� �.4�/��� ��'!�&#'#?� �9��� /</�/�

����8#���1)%�9� �8)���� )!��&)� �.4�/���'!#� �(�"K�&�4)%)*� )!!)%�� =$)%��)� +6*(='=?� %)8"���

�!(#�&�*�� &�$)!)%&)� �8)?� ����8#�#�� .�/�� �.4�/�&��� �9�� +6$&='=� 1)� .%�&��� �4%#!&#'#,

��-!#*(�*���)4�(!)%&)��8)��)<�/��/���)4!���#��+.���#���%�8(!�"�8# ��!�(#!"#-(#%;2

�)8�"&)��)<�/��/�?�����8#�#�� )!��)� �9�� 1)%&�'������)(�"!)�"�-(�%;� �.!�*6-)&)��4�*(��

&/%��� �)<�/��/�� ����8#?� 8�*�!!#� 1)� 8�%#*!#&#%;� ��-*#�� ��%� �L�&)4!)� �)<�/��/�� 1)%&�'��

�9��� /</�&��� (/("�*(�&#%;� ��%-#8#�&�� köpek gibi çömelen Mecnun, bir eliyle

�.'�$#�&�*�� �9�� (/("�*(�&#%;� �)(��&)� &)� �)!�%(�!&�'�� 5���� &)1)� ��%�$� �!)%�&)� .(/%/%�

vaziyettedir.

Seb’a-i Seyyare

3. y. 182a >)3%�"�Q/%�/����!�%�"��!)��1!��"�8# (102x 117 mm.)

Resmin üzerindeki beyitlerde Bahram, se1&�'����� �8()&�'�� -)*�!&)� 5)4�'�� 1/%"�8#���

%�'")�� �/3�/�� q��!�%�"x� )!���� 69")4��<)� %/3� 3�!����� &)'�-")8�� ��!�(#!#%;� �)8"���

�!(#�&�� �8)� *�-!�%#�#� +�(�%�*� sinirlen")8�?� �/�/�� =$)%��)� ��!�%�"�#�?� ��3��� �)&)��

8���%!)�&�'���?�864!)&�*!)%�����&.'%/�.!&/'/�/�864!)4�9�>�3%�"�#�&�3��L�$!��*#$&#%"�8#�

ve 8)15�!�8���� 6!&=%")4�� &=-=�")8�� ��!�(#!#%;� Ancak 4��#�&�*�!)%� .�/� bundan

1 U�'"��-���#�&#�`|�{��`��?�%;�`�|2 Çelik 1996: XXVI/2501-�j`���¯¯�¯?��-!#*

Page 284: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

258

vazgeçire%)*�*�&#�#�+6!)��(arlar. ��3��/�)"%��1)%&�'��$�"���*)�dini bilmeyecek kadar

8�%3.-(/%;�Resimde Behram (ata benzeyen) <)4!��#�gövdesinden okla yaralarken tasvir

)&�!"�-(�%; �%*�&�� ��!�%�"� !�%� +�!"�*(�&#%; ��4�!�%#�� �%&#�&��� >�3%�"�#�� &6%(� �&�"#�

.!�4#��$!)%;���4�!#*!�%&��*�%-#!#*!#��*��*�&#�#��9%.L�!&)��4=$=�5�$!)�"�-(�%;�

14. y. 192b Sahtekar Mühendis Zeyd’in Hikayesi (110x 117 mm.)

Beyi(!)%&)�>�3%�"�Q/%�/����$�%�5=�=��/"�5=$)!���!)�8�%#�*6-*()�*�!&#'#�5)<)���!�(#!���

"�8�!� 3�*�4)� )&�!"�-(�%;� �)4&� �&!#� 8�3()*�%� */4/"</�/�� -�3�� 4�9"#-� .!&/'/� �!(#��

(�3(#�� (�81�%�� %)8"���=$)%��&)*��")(��&)�4)%��!#%;��)*�$�8=(/�!/?�8)*�$���8�"�*!#�(�3(#��

kanat �+"#-� &6%(� (�1/8� �!)� 8=8!)�&�'�?� �/� */-!�%#�� -�3#�� ��-#� =$)%��&)� &)1!)(� */-/�

.!&/'/?� *���(!�%#�� .�/� *.%/&/'/?� -�3#�� &�� �/� &/%/"&��� 8)1��+� &/4�<�'#� ��!�(#!#%;�

�)8�"&)�-�3�(�3(#�&��.(/%/%*)���)(�"!)�"�-(�%; ��3(#��+.*5)����+�"��1)��!(#���8�"�'#?�

dört tavus */-/�&����*�8�����*���(!�%#�#��+(#'#?�&6%(�*/-/��(�3(#��&6%(�*6-)8��)�*.�&/'/��

56%=!=%;���3#�� 8�'� (�%�L#�&�� */-!�%&��� 8.%/"!/� ")"/%� 56%=!=%;��.!� (�%�L(�� �8)� =+�*�-��

�/!/�/%;� >/�!�%&��� ��%�� �)4&?� &�')%!)%�� &)� .�/�� %�*�9!)%�� .!"�!#&#%;� ��9�'��!�%#��

Zeyd’in y�!��#�#� .%(�4�� +#*�%&#*!�%#� 8�3�)� �)(�"!)�"�-(�%; ��9#�#�� q4�� &�� 4�9#�#�x�

üzerinde

���;#.��;#�#�.��;#�1 4�$#!#&#%.

15. y. 209b Korsan Cabir ile Süheyl’in Hikayesi2 (111x118mm.)

>)4�(!)%&)� >�3%�"� Q/%�/�� U�%-�"��� 5=�=� "�1�!)%� 5�4"�-� &�!�)%� �!)� "�1�� *6-kte

*�!&#'#�5)<)���!�(#!���"�8�!�3�*�4)�)&�!"�-(�%;��)8"���=$)%��&)��)")��1�!�8���/"���#��

.'!/� �=3)4!���?� *.%8��� N���%��� 4�*�!�4#9� )!!)%��&)�� ��'!�4#9� */4/4�� �("�8#?� �=(=��

3�$��)!)%����)!��)�5)+�%")8�?�N���%�����&�"!�%#�#���=3)4!����(�%�L#���5)+")8�?��=3)4l’in

�+*�� ")<!�8�� */%"�8#� ��!�(#!#%;� �)8�"&)� �=3)4!� N���%���� �&�8#�&�*�� *6-*=�� 6�=�&)�

&/%/%;��&��")(��&)���!�(#!&#'#�5�����)(�"!)�"�-(�%;��=3)4!����6�=�&)�4)%)�&�$�+6*"=-�

1�$�4)(()?� )!!)%�� �%*�8#�&��� ��'!#� *.%8��� N���%� =$5=�� ��%� -)*�!&)� 4)%)� ��*�%;� �6-*=��

6�=�&)��=3)4!������-��!#8#���3%�1)�.�/���%*�8#�&��&��&6%(�<�%�4)�.!�4#��$!)%;�

1 Mutluluk ve devlet (ikbal) olsun!2 Yoltar-�#!&#%#"��www��%;�{

Page 285: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

259

16. y. 270a �8*)�&)%�����)-"�%�&)�� ��&�8(�����Q�(")8� (103x118mm.)

>)4�(!)%&)� ��&�8(����� 5)!)�� �8*)�&)%���� ��&�8(���#� ��!�(��� 1)� 61)�� 86$!)%�� 4)%� �!#%;�

�$/�� /$/�� ��(� -�3#�#�� 56�&)%&�'�� <�%�4)���� 5=$)!!�'���� 1)� )&�8#�#� ��!�((#*(��� 8.�%�?�

.%"��#��8.!/�&��#%"�*�.!&/'/�/?�5=�)4&)*��")4&��&�� ��(�-)3%������/!/�&/'/?�&.'/�

8#�#%#�&�� ��%� 8�$!#*?� �/� 8�$!#'#�� 8/4/�/�� -)%�)(� 5���� (�(!#� .!&/'/?� ��(#&�� &�'#�� 8#�#%�

.!&/'/�1)��/%�&����3�%#��&6%(�&6�)"�4�-��&#'#?�4�$�1)�*#-#���/%�&��L)8!)')�!)%�.!&/'/?�

ne%)4)�)!�/$�(#!8���)hir gibi bal �*(#'#�#� ��!�(#%;1

Resimde �8*)�&)%�����1�8�3�)8���)(�"!)�"�-(�%;��)9)����5)%�8��&)��(!#�L�5=%!)%�)!!)%��&)�

-�3��� (/("�*(�&#%;� ��%�!#� 3�41��!�%� 1)� .�!�%#� �1!�4��� �1<#!�%� *."9.$�84.�/��

merkezindedir.

1 Tören 2001: XLIII/3835-3856. beyitler

Page 286: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

260

Kat. No: 11

Divan-������� (Gara%��$%����gâr)

TSMK. R. 802

9061, `j�w�<�1�%#?� .%�8��-Buhara?

245x `j��"";��.4/(!�%#�&�����&�?�*%)"�%)�5��&)���w�4�9%�*(#%;��)(���"�1��1)�+�L(��!(#��

4�!&#$� +�$5�4!)� +)*�!"�-� `{w¡|�� "";� �.4/(/�&�� <)(1)!� �+��&)?� *�"�� $�"��� ()*� *�"��

$�"��� �*�� 8=(/�� 3�!��&)� `j� 8�(#%� (�!�*!)� 4�$#!"#-(#%;� ��$"��#�� 4��� *�'#&#�&�� �Sahibe

Azamet Giray Sultan bin Devlet Giray HanK�4�$#!#&#%;2 1a. yaprakta s�4L��#��.%(�8#�&�*��

-)"8)�����+�nde ortada daha büyük olmak üzere sekiz daire içinde gazeliyat, müstezad,

"/3�"")8?� "=8)&&)8?� 8�*���")?� ()%<��(?� "/*�((��(?� %/���4�(?� -)"8)���� =8(=�&)*��

()$3�9!�� *#8#"&�� &���<)?� �!(#�&�*��&)� �8)� L)%&�44�(� 4�$#!#&#%;� Ortadaki büyük dairenin

içinde ise li addi kuyuhu mukaddeat-�� �"�����.� 4�$#!#&#%;��4�#� 8�4L�&�� �;���3"/&�/��

(1730-1754) mührü bulunur.

��4L��#��=8(�8�'�*#8"#�&��La ilahe illallah Muhammedün Resul’ullah, sadikü’l va�#ü-l

emin3 4�$#!#&#%;� ��&�!4.�/�� 8�!�)'����� 3)")�� �!(#�&�� Divan-�� ���� bi hat.�� .�����

musavver ��.��� 154 4�$#!#&#%; 1b. 1)� ��;� 4�9%�*!�%#� ()$3�9!�&�%;� Madalyonun hemen

4��#�&�� 4��) siyah mürekkeple Elhamdülillahi ale’t-.���� �.�1���"���)� ���� �$����

t������)�#��$%�������$%���&����'ay-��#��$��%�#.-�%&-&���5 4�$#!#&#%;�

1b. y�9%�'#�� 4/*�%#8#�&�� �Divan-�� \���� ���� ���K?� �-�'#8#�&�� �ve aleyhe el rahmet

�'�1����K�4�$#!#&#%;�Q�$)!���-!#*!�%#�+)%+)1)!�&�%;

���¡`{j�"";��.4/(!�%#�&�*��<�!t *�31)%)�5��&)%�&�%;��$)%��&)�56"")�()*��*!)�4�9#!"#-�

-)"8)�1)�*6-)�)�(!)%��/!/�/%;���*!)9!�&�%;��6-)�)�(!)%��?�-)"8)�1)�8�!�)*!)%��� �+��&)�

%/"�� 4�9%�*� 1)� 3�(�4�� +�+)*!)%�� *#1%#"� 4�9"#-(#%;� >/�!�%#�� *)��%!�%#�&��� �8)� �!(#��

4�!&#$!#�(#'!�%�+#*"#-(#%;�U)%+)1)4��$)�<�%)*�&�$�8��+)1%)!)%;�N�!&���8)%(��#��)$)")8�$&�%;�

1 �1��()%�&)L()%��&)���/�*�(��#��"=)!!�L��&)%1�-� �8������� =8)4����)1����/�)8)%����|w{� (�%�3��&)���%��!����%�)�3)&�4)�)("�-(�%K�<="!)8��4�$#!#&#%;�2 Levend 1958: 156-157; Karata4�`|{`��`w��q>/�4�4#�&���;��w�?��;��w��.!�%�*�4�$#!"#-(#%;x3 �!!�3�(�����-*�����%#�4.*(/%�1)�86$=�&)�&/%��?�&.'%/�86$!=��/3�"")&�.�/��)!+�8�&�%;�4 �)1J4I���1��#�(�!�*�3�(!��%)8�"!�?�.!�%�*�`j�8�(#%�3�!��&)�4�$#!"#-(#%;�5 ��%&#"#�&���&.!�4#��!!�3���3�"&.!8/�;�>/�L�*�%���%=88��&)(��'�8#�>)-�%��'��4#�q�)�&)��$�x�*/8/%!�%#�&���&.!�4#���'#-!�;

Page 287: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

261

��&)<)� �*�� 8#%�� �!(#�� 4�!&#$� +)*�!"�-(�%;� N�!( 8.�%�&��?� *.%/4/</� �"�+!#� 4)-�!� �)$!)�

*�9!��"#-(#%;���$"�&��`��1)�`��;�4�9%�*!�%&��Hutbe-i Devavin, 13b-199a.yapraklarda

gazel, 199b.yaprakta müstezad, 200a-202a. yapraklarda muhammes, 202a-203b.

yapraklarda müseddes, 203b-207a. yapraklarda terci’i-bend, 207a. yaprakta rubai,207b-

212a. yapraklarda mesnevi, 212b-�`��;�4�9%�*!�%&��*#(��?��`��-231a. yapraklarda rubai,

231b-233a. yapraklarda lugaz, 233b-236b. yapraklarda muamma, 237a-237b.

yapraklarda tuyug, 238a-240b. yapraklarda müfred bulunur.

�=8()�8�3��&#�1)��8(��8�3�(�%�3��4.*(/%;���$"�&��{�(�81�%��/!/�/%;�

YAYIN: Karatay 1961: 104

������

1-2. 12b-13����3(�1)��-%)(�")<!�8�1 (143x 81 mm.)

��"�8�4L��%)8"���*)��%!�%#�()$3�9!�&�%;���3(#��=$)%��&)*��")(��&)?�kerem nümayi firuz

hayi ki 4�$#!#&#%;� =*="&�%��!)�*.�/'/�4���4����.(/%/%*)��=+�3�$")(!��&)�.�!�%��3�$")(�

)&)%;� ��!)%��&)� ��%� 3�1/$?� 3�1/$/�� 4��#�&�� 4�-!#� 1)� 8�*�!!#� ��%�� .(/%/%;� ��')%� �*��

3�$")(!�&)����%���+*��*�8)8�?�&�')%��4�4)<)*�(�-#%*)���)(�"!)�"�-(�%;�

��%-#� 8�4L�&�� �+#*� 3�1�&�� ��%� )'!)�<)� 8�3�)8�� (�81�%� )&�!"�-(�%;� Tam sayfa resmin

*)��%!�%#� ()$3�9!�&�%;� �)8�"&)� (�3(#�� =$)%��&)*�� ")(��&)?� ilahi ber hub-i ruy, ez tac u

taht2 4�$#!#&#%; G6*4=$=� "�1�?� ()9)� �!(#�� 4�!&#$!#&#%;� �)9)���� 6�=�&)� �!(#5)�?� �!(#��

4�!&#$!#?� �!(#� (/%/�</�*/"�-!#?� �4�*!#�1)� �*�� ��8�"�*!#� (�3((��3=*="&�%�.(/%/%;�>�'&�-�

*/%"/-?� 4��#�&�*� 4�-!#� *�-�4!)� *.�/-"�*(�&#%;� =*="&�%#�� ��-#�&�� �!(#�� 4�!&#$!#�

dilimli taç görülür. ��3(#��4��#�&����3�%�&�!!#�ince ��%��'�+?��%*�8#�&����%�-)4�(�-#%�5����

gösterilen hizmetli bulun/%;��.4/�4)-�!�$)"���=$)%��&)?�5="=-!)��.4�!#�nehir görülür.

��'&��(�3(#��6�=�&)?���-#�&��(�+��/!/����5)�+�ile s.!�*6-)&)?��)3%���*�%-#�*#4#8#�&����%��

�4�*(��.!"�*�=$)%)�&6%(�"=$�84)��(�81�%�)&�!"�-(�%;�

1 8)%��� ��-#�&�� /(�)-�� �)1�1��� �&!#� 6�86$� �6!="=� �/!/�/%;� Q�$)!!)%?� `��-`��;� 4�9%�*(�*�� *)��%!�%#�()$3�9!��%)8�"!)%&)��8.�%����-!�%;�2 4����%#"?�.�8)15�!�����5=$)!�yüzü sebebiyle, tacdan ve tahttan vazgeçtim.

Page 288: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

262

3. y. 27a �-%)(�")<!�8� (162x 93 mm.)

Q�$)!&)� -��%?� 5�"#�&��� *�&)3!)%<)� *��!#� 56$4�-#� �+(�'���� q-�%�9x?� ��<�*� 8)15�!�8��

4��#�&�� .!"�&��� %�3�(� 1)� 3/$/%� �/!�"�4�<�'#�#� 864!)%;1 �)8�"?� -��%��� �Fakat tersine

*�&)3��+����<)!)�)(")$&�;�>�%�*�&)3��+�&)8)"�.��)��"��+�����%�$)3�%�&)'�!&�%;K��)4�(!)%��

�!(#���4�9#!"#-(#%;��)8�"���%��-%)(�")<!�8�����)(�"!)%;��+#*�"�1��56*4=$=?��!(#��4�!&#$!#�

()9)?� .%(�&�� +)%+)1)� &#-#��� (�-"#-� 8)%1�� �'�<#?� 4��#�&��<#!#$?� ��3�%�&�!!#� �'�+� 56%=!=%;�

=*="&�%� �!)� *.�/*!�%#� ��3+)&)� .(/%"/-tur. Hizmetli 3=*="&�%�� ")41)� (���'#�

/$�("�*(�&#%;�D)%)����*�%-#�*#4#8#��8)��+#*�4)-�!�=$)%��%)�*!��+�+)*!)%!)��)$)!�&�%;�Burada

8�'&�� 5)�+� 8.!&�� �8)� &�')%� %)8�"!)%&)� &)� 56%&='="=$� 8�*�!!#� L�5=%� *�%-#!#*!#�

*.�/-"�*(�&#%!�%;��%(�!�%#�&��")41)�(���'#�56%=!=%;

4. y. 104b �-%)(�")<!�8��(133x 80 mm.)

Beyitlerde Nevâyî *)�&�8��)�8)8!)��9?���-*��-�3�1)�=!*)4)�3)1)8�)(")")8��5)%)*(�'���?�

+=�*=���3-#�Q�$��q =8)4���>�4*�%�x�5������%�-�3��!)� erat gibi ��%�=!*)��/!�"�4�<�'#�#�

söyler. 2 �)8�"&)�-�3?� (�3(#�&����-#�&�� (�<#� �!)�.(/%/%;��%*�8#�&�� �*��3�$")(!��56%=!=%;�

Der)����*�%-#� *#4#8#�&����%�� 5)�+�&�')%�� 4�-!#� �*�� L�5=%�.��� ��%� -)4!)%� ��!�(#%;��)"��&)�

bitki öbekleri bulunur.

5. y. 146a ��3#��Gezintisi (131x 80 mm.)

Beyitlerde -��%� &.8(�� 8)8!)�)%)*� �*!#��� L�$!�� 5=1)�")")8���?� +=�*=� *�&)%��� qkaza

kalemix�.�����-#*!#'#K�4�$&#'#�#?�8)1&�'�����(�(!#�&/&�'#�#�(/("�*��+���9�%"�'#�#��-)*)%�

-�3#�.!&/'/�/?�(#%��'#�#��&��.�/��&/&�'#�#�)"")*()���4%#!�<�'#�#�864!)%;�3 Resimde at

=$)%��&)*�� 3=*="&�%� 1)� .��� )-!�*� )&)�!)%� �)(�"!)�"�-(�%;� =*="&�%#�� 6�=�&)� .�/��

)!��8)!)%���� (�-#4��� 3�$")(!�� 56%=!=%;� ��1�� *�4�!#*!�%#�� 6�=�&)*�� �*�� *�-�� ��%��%�4!)�

*.�/-/%;� ��!)%��&)�� �)3�%� �*�%;� ��*8#� �+��&)� /$/�� &�!!#?� 4�9%�*!#� +�+)*!)%� �/!/�/%;�

�)8�"&)�4)%�4)%��.4���.$/!"�!�%#�1)�8�(#%!�%&��"=%)**)9��*"�8#�56%=!=%;�

1 Kut 2003: 48/1-4. beyitler.2 Bu beyitler Fevayidü’l-���)%�&)�4)%��!#%;�3 Bu beyitler Fevayidü’l-���)%�&)�4)%��!#%;�

Page 289: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

263

6. y. 177a �-%)(�")<!�8� (122x 81 mm.)

Beyitlerde -��%�8�*�4)�8)8!)��9?� �+(�'��&)�*)�&��&)��5)+")8���+�����%�*�&)3�-�%�9��8()%;�

>/� �-#*!#*� &/%/"/�/� *�&)%��)� 4�$#!"#-� ��%� ��-��� .!�%�*� 56%&='=�=� 864!)%; 1 Resim,

Nevâyî����� 8�*�&)����%� *�&)3� -�%�9� �8()4�9���*�� *�!"�4�<�'#�#� ��!�((#'#� �)4�(��� �!(#���

4�9#!"#-(#%;� �+#*� 3�1�&�� �-%)(� ")<!�8����� <��!��&#%#!&#'#� %)8�"&)?� 3�!#�#�� =$)%��&)�

*�%-#!#*!#� 8.3�)(� )&)�� �*�� L�5=%�.(/%"�*(�&#%;��$)%!)%��&)� 56!5)!�*��/!/�/%;� �.!� (�%�L(��

.�!�%��")41)�8/����3�$")(!��56%=!=%;���!)%��&)�5="=-�%)�*!)��.4��"#-�&)%)�bulunur.

�)%)����*�%-#�(�%�L#�&��6�!)%��&)*���+*��8=%�3�8��&)��*�8)8��)��+*��&.!&/%�����)�L�5=%��!)�

.�/��$!)4)��&�')%�*.�/*�56%=!=%;�

1 Bu beyitler Fevayidü’l-���)%�&)�4)%��!#%;�

Page 290: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

264

EK. 1. R������������������������$����

A. Hamsede Resimlenen Hikayeler

=8)4���>�4*�%���!)��'!/��!&=%=!)����-!#���&#� (Hayretü’l-ebrar: XXVII / 1-41)

=8)4���>�4*�%�?�5)$��(�4)�+#*(#'#�5=�!)%&)����%��&)�4�-!#���%�*�&#�!��*�%-#!�-#%;�*�&#��

-�3#�� )()'��&)�� (/(�%�*� .�&��� &�1�<#� .!&/'/�/?� )')%� �&�!)(� 1�%8�� "�3*)")&)� -)%��(�

3=*="!)%��)�56%)�4�%5#!��#9�<)1��#�#�1)%")8�����8()%;�>/�/��=$)%��)�-�3��!)�4�-!#�*�&#��

*�&#4��5�&)%;���-!#�*�&#��*�&#4�?�-�3#��.�/��.'!/�/�6!&=%&='=�=�-�*�4)(�)&)%;���&#��*��

(��#* �8()4)%)*?� 3=*"=�=� �/� -)*�!&)� 1)%)<)'���� �)!�%(�%;� ��-!#� *�&#�� -�3#�� �&�!)(�� 1)�

��8�L#�#��4)()%!��.!�<�'#�#�864!)4��<)�*�&#�&�4)(�4��&��*#8�8�*�%�%#�1)%�%;�>/�/��=$)%��)�

-�3?� -)%��(� 3=*="!)%��)� <��#�#�� L)&�� .!&/'/�/� &�4)%)* */-�'#�#� �.4�/��� &.!�%� 1)�

*#!#<#�#� 4�-!#� *�&#�#�� )!��)� 1)%�%;� �4�#� $�"��&�� *�&#�#�� 6�=�)� 5="=-� �*+)!)%��

�.-�!(�%�*?� *#8�8� �8(�4.%8�� ��-#�#�� )!��&)?� )')%� &�4)(� �8(�4.%8�� 5="=-!)%��� &)� 6�=�&)�

.!&/'/�/� ��<�*� .'!/�/� 6!&=%")*� �+��� 1)%&�'�� )"�%&)� 3�*!#� .!&/'/�/� �+#*!�4#9� ��8#!�

isterse öyle y�9"�8#�#�864!)%;���-!#�*�&#��-�3#���&�!)(��*�%-#8#�&���4�'#���*�9��#9�6$=%�

&�!)%;���3�&��4�-!#�*�&#���1)%&�'��9�%���!)�.�/�4.*8/!!/*(���*/%(�%#%;

Bahram Gur ile Yoksul Çiftçinin Hikayesi (Hayretü’l-ebrar: LIX / 1- 42)

>�3%�"�Q/%��1!��"�*��"�<#4!��3�$#%!#*!�%#�#�4�9#9�3�%)*)()�5)+)%;��.!/�/��=$)%��&)�

bulunan fakir bir kulübe dikkatini çeker ve oraya misafir olur. Evin sahibi olan çiftçi,

*/%/�)*")*�1)� 8/� �*%�"� )&)%;���3��/� 4.*8/!!/'/�/���)&)����� 8.%/�<�� +�L(+�?� )8*�&)��

&/%/"/�/���4��.!&/'/�/?���<�*��+*��1)�)'!)�<)4!)�56�=!�)'!)�&�%)��-�3#���&�"!�%#�#��

")"!)*)(��� 3)%� 4)%���� (�!��� )((�'���?� -�3#�� �8)� �/� &/%/"&���3��)%�� .!"�&#'#�#� ��!�(#%;�

1!)%��� 1�%��)4)� &6�&='=�&)�� -�*�4)(� )&)%;� U�L(+�� )1����� ��3+)8��&)� ��*#!#� ��%� ��'�

.!&/'/�/, buradan geçen su ile tarlal�%#�#� 8/!�&#'#�#?� ��<�*� 8/� *�!"�4#�<�� �)� 5=!?� �)�

4�9%�*?� �)� &)� +�!#-�<�*� �&�"� �/!�"�&#'#�&��� 4�*#�#%;� >�3%�"� Q/%� �/�/� &/4/�<��

.!�4!�%#��L�%*#���1�%#%�1)�+�L(+�4)�8/4/��5)!)<)'���?�8/�4.!!�%#�#�3�$#%!�"�8#�#�864!)%;�1�

8�3���� +�L(+�� �/�/�� =$)%��)� -�3#�� �&�!)()� ��4)(� )&)%)*� )'!)�<)� 1)� $/!"=� �#%�*(#'#�#�

Page 291: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

265

864!)4)%)*����%#�4��-=*%)&)%;���3�&���/�&���8.�%��4/%&/�/��&�!)(!)�46�)()%)*�3�!*#�#�

memnun eder.

W)%3�&�#��Q=!��%�#����%�4#��&��'!)�")8��q(�)�#�$������: XVII / 1-130)

Sürekli sebepsiz yere bir melankoli içinde bulunan W)%3�&�#��"/(8/$!/'/�/� 5�&)%")*�

�8()4)������8#?� 3�1�8#�1)� 8/4/� 5=$)!�.!��� &6%(� �4%#� 4)%&)�&6%(� 8�%�4� 4�9(#%"�4��*�%�%�

verir. Veziri Mülk-�%��4#��/��-� �+���56%)1!)�&�%�%;�)$�%�8�%�4!�%#��4�9#"#�&��+�!#-"�*�

üzere, bol para vaadiyle ustalar v)��-+�!)%��/!/%;���-��(!�%&��U���&)��5)!)��"�"�%����?�

%)88�"� ����� 1)� (�-+#� ��%)�� +�!#-#%; ��%�4!�%#�� 4�9#"#�&�� +�!#-��� /8(�!�%&�� özellikle

(�-+#���%)��&)���-�����<)!�*!)%����6'%)�)��W)%3�&�&��+�!#-�%�*�8�%�4!�%#���(�%")4)�4�%&#"�

)&)%;� �+!)%�� ��*#-!�%!�� 8=8!=� &6%(� 8�%�4� &6%(� 4#!&�� ��()%;� >�3+)!)%?� 3�1/$!�%� 1)� 8/�

kemerleriyle cennete benzetilir. �lk gidilen sarayda Ferhad, Gülnar ile üç ay zevk ve

sefa sürer. Ancak yine de mutlu olamaz.

W)%3�&�#�� #$#%�#���4�%)(��q(�)�#�$������: XXIV / 1-104)

W)%3�&� ��%���)� /!�-"�*� �+��� 3)%� 4.!/� &)�)r. Bu zorlu yolculuklardan ikincisinde

Süleyman�#� 4=$='=�=� �!�%�*?� ����8#4!�� ��%!�*()� �)*!)4)�� .%&/8/�/�� 4��#��� 5)!�%;�

%()8��5=��4=$=*()*��&/�4#�.*/4�%�*��(#4!���!)%!)%*)�?�8/�*)��%#�&��.!���4)-�!!�*���%�4)%)�

1�%#%;��(#�#���'!�4#9�8/4�� 5�%)%;��#*��&#*(���8.�%�� �*�� %)*�(���"�$�*#!#9����%#�4��&/��

)&)%;�>�-#�#�*�!&#%#�<��4)-�!!)%�5�4"�-?��/%�4=$!=�4�-!#���%��&�"#�*�%-#8#�&��56%=%;���-!#�

a&�"� .��� 5=!)%4=$� 568()%)%)*� #$#%� .!&/'/�/?� �8*)�&)%� �!)� ��%!�*()� ��-#� �4�(�

(ölümsüzlük suy/x� �+���4.!!�%��&=-(=*!)%���?�*)�&�8����� 8/4/��+(�'���?� L�*�(� �8*)�&)%����

4.*8/�� *�!&#'#�#� ��!�(#%; ��3�� 8.�%�� W)%3�&�#� 4.!&�� ��-#��� 5)!)<)*� .!�4!�%� �!)� �!5�!��

uyararak, (#!8#"!#�*�!)����*�9#!�%#�#��+"�8#��+���4�9"�8#�5)%)*)�!)%��864!)%;

��%������W)%3�&�#���4�%)(��q�(�)�#�$������: XXXI /1- 154)

��%����� �/!"�*�/"/&/4!��%")��)�5)!)��W)%3�&?� �-+�!)%���&�'#���3���>��/��&!#� *�&#��

3=*="&�%#�� 4)')��� ��%���)?� &�'#�� &.'/8/�&�� �/!/���� *�4��*(��?� ��(#8#�&�� �/!/����

Page 292: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

266

*6-*=�)�8/�5)(�%")*��+���*�$&#*!�%#�#�6'%)���<)?�.�!�%���<#%�1)�4�%&#"�)&)%;��8(�!#*!��

1)� 3#$!#� +�!#-�%�*� �-�� ��(�%�%;� �*�� 4=$� /8(��#�� =+� 4#!&�� 4�9�"�&#'#�#� ��%� 5=�&)� 4�9���

W)%3�&�#� 56%)�!)%� �u durumu Mihin Banu’ya bildirirler. Mihin Banu önce bu habere

����"�$?� ��<�*� ��!�(��!�%#�� 8�4#8#� +.'�!#�<�� ��%����� +�'#%#%;� ��%��� ")%�*� �+��&)� �(#�

Q=!5��������)%)*�4��#�&��&6%(4=$�<�%�4)8��1)�Mihin Banu ile W)%3�&�#�56%")*��+���su

4.!/�/��4�9#!&#'#�4)%)�5)!�%;���%����(#�#� (�-�4.�("�*(��.!���W)%3�&���&.'%/�8=%)%;���/�

56%=%� 56%")$� �-#*� .!/%;� �)-)**=%� )&�9� ��%� (���*� &)')%!�� (�-#� ��-#�&��� �-�'#� &6*)%;

W)%3�&��8)���%������8)8��&)��8�%3.-�.!/9 �3�+)*��<)?�%=$5�%#�&�����%������4=$=�&)*��6%(=�

�+#!#%;�W)%3�&���%������ 4=$=�=�56%=�<)��4��&��56%&='=�5=$)!�.!&/'/�/���!�%�1)��()-!��

��%��3�+)*�9�4#*#!#%;���9/%�W)%3�&�#��4��#���*.-�% ve hikayesini ��%�� ile Mihin Banu’ya

��!�(#%;

W)%3�&�#����%������(#4!��>�%!�*()���-#"�8#�q(�)�#�$������: XXXIV: 75- 97)

W)%3�&�*)�&���� �-��)�1)%�9� 8/�4.!/�/�(�"�"!�%�1)�8/4/��+"�4��5�&)%;���3���>��/�1)�

"��4)(��.%�&��.!"�8#���%�'")����%���4.*(/%;�>/�4=$&)��W)%3�&��-����4�1�-!�(#%;���%���)�

W)%3�&�#�� 8/4/� �+"�4�� 5�((�'�� 3��)%�� 5)!��<)� 8�4�3� %)�*!�� �(#� �)�&�$�)� �(!�4��� ��%��?�

3�1/$/���/!/�&/'/�4)%)�5)!�%;� �!*�1)�8�%�4&�*�!)%�8/�3�1/$��5)!")&)��4)(�-)��!")*�

�+��� *�%5�-�� 4�%�(#%!�%;� >/� *�%5�-�� 8.�/</� ��%��’in �(#�#�� �4�'#� *�4#�<�, Ferhad onu

�(#4!����%!�*()�8#%(!�4#9�*6-*)�5)(�%�%;

W)%3�&��!)���%���'!)�<)��)<!�8��&)�q�(�)�#�$������: XXXV /1-164)

W)%3�&�#�� +�!#-"�8#� 8.�/</?� *6-*)� 8/� 5)!ir. A�<�*� ��%��� "/(8/$&/%;� Gençlerin

�%�8#�&�*���-*#�L�%*�)&)����3�� >��/?��/��-)�+�%)��%�8��&���/!�"�$;���%������4�(�*!�%��

&=-(='=�=� 56%=�<)� .��?� W)%3�&�#�� �/� �-� �+��� +.*� )$�4)(� +)*(�'���?� 3�$��)!)%� ��'#-!�8��

4)%��.!&/'/�/?�56�!=�=��!"�*��+���(�3(��.(/%(/9�$�4�L)(�+)*")*�5)%)*(�'����864!)%;���%���

buna çok sevinir. Adam gö�&)%)%)*�&�'&��*)&)%!����%�-)*�!&)�&.!�-���W)%3�&�#�5)(�%(�%;�

>��/� ��%� ")<!�8� 3�$#%!�(#%;� W)%3�&�#� +�'#%(#9� (�3(�� .(/%(/%;� ��9/%��� &�� 4)%� 568()%�!�%;�

Ziyafetler çekilir, içkiler içilir. �)<!�8()�W)%3�&�#���8�!�&�1%��#-#�1)�&)%�����!5�8����3���

Banu’yu hayre(()� �#%�*#%;� ��3��� >��/� W)%3�&� 1)� ��%������ &/%/"/��� üzülür ve perde

Page 293: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

267

�%*�8#�&��.(/%�����%�����4��!�%#���+�'#%#%;���%���")<!�8()��-*!�%#�#��-)%)L��)�-�%�9��+��<)�

W)%3�(?��%*�8#�&���&����%���*)�&��&)��5)+)%)*�4)%)�&=-)%;�

W)%3�&�#�� =8%)1�)�Q6(=%=!")8��qFerh�#�$������: XL: 1- 108)

��%���!)� )1!)�")*� �8()4)�� =8%)1� �&!#� 3=*="&�%� 1)$�%�� >=$=%5� �"�&�)� &��#-(#*(���

8.�%�� ��%����� �8()%;� �eddedilince, askerleriyle birlikte kaleye 5)!�%� 1)� W)%3�&�#��

1�%!#'#�&��� 3��)%&�%� .!/%;� W)%3�&�!�� 4�9"#-� .!&/'/� 56%=-")� 8.�/</� 5)ri döner ve

��3���>��/�4��")*(/9�4�$�%�*���%�����()*%�%��8()%;� �4#%�<)1��#�#��!#�<��*�!)����)(%�L#�#�

8�%��� ��-*�� ��%� *�!)� 4�9(#%�%�*� %")�� 3�!*#�#� *�!)���� �+��)� 3�98)&)%;� �*�� *�!)�

8�1�-"�4�� ��-!�%;� Ancak Ferhad Ermen kalesini 8�1/�"�*(�&#%;� �)%!)-(�'�� 4=*sek

*�4��#�� =$)%��&)�?� &=-"��#� *.%*/("�*� �+��� (�-!�%� 4�'&#%"�*(�&#%;� =8%)1� W)%3�&�

1�%*)��*�!)4)�/!�-�"�4�<�'#�#���!�4#�<��3�!)4)���-�1/%/%;���3()*�%���%��&�"��/!/%;�>/�

�&�"� 3�!)� �!)� W)%3�&�#� ��4#!(�<�*?� ��3�#�� �&�"!�%#� &�� .�/� 4�*�!�4#9� 56(=%)<)*!)%&�%;�

Kötü adam kendine mecnun 8=8=� 1)%)%)*?� 4�9%�*!�%#�� �%�8#��� ��4#!(#<#� �!�+� 8)%9)%� 1)�

W)%3�&��� 4�*!�-#%;� ��!)&)� ��%� 8)1&�'�� .!&/'/�/?� �"�� ��-#��� (�-� 4�'&#'#� �+��� *�!)4)�

4�*!�-�"�&#'#�#��'!�4�%�*���!�(#%;�W)%3�&��/�/�&/4/�<����%� �3�+)*�9�4#*#!#%;���3()*�%�

adam )!��&)*��5=!=�*.*!�(�%�*�.�/���4#!(#%;���8#%�&��/4*/4��&�!"#-?�*.%*/!/���%�%=4�

56%)�� ��9/%?� /4��#9� &�� W)%3�&�#� =8%)1���� �8*)%!)%����� )!!)%�� 1)� �4�*!�%#� ��'!#� ��%�

-)*�!&)� 56(=%=!&='=�=� /$�*(��� 56%=�<)� &/%/"/� ��!�%;� )")�� 4)%&)�� ��%� (�-� �!�%�*�

�&�"#�6!&=%=%;���<�*�5�$!)�"�-��8*)%!)%�W)%3�&�#�Hüsrev’in huzuruna getirirler.

W)%3�&�#����-!#���&#����%�L#�&������&#%#!"�8#�q(�)�#�$������: XLVIII /1-86; XLIX /

1-4)

W)%3�&�#�� *�%�*()%���� ��!�4��� =8%)1� .�/� 8)%�)8(� �#%�*#%;� ��<�*� ��%��%!)%�4!)�

")*(/9!�-(#*!�%#�# &/4/�<�?�9)-!)%��)�56$<=�(�*�%;�Q6$<=?���9/%�/�4�*�!�4�%�*��irin’in

W)%3�&��� 56�&)%&�'�� ")*(/9!�%&��� ��%���� )!)� 5)+�%�%;� ��9/%� �!)� ��%!�*()� ")*(/�/�

=8%)1�)� 56(=%=%;� =8%)1� ")*(/�/� .*/4/�<�� �*�8�� �%�8#�&�*�� �-*#�� �=4=*!='=�=�

*#8*��#%� 1)� W)%3�&�#� .%(�&��� *�!&#%"�4�� *�%�%� 1)%�%;� ��<�*� 5=��38#$� ��%� ��8��#�

6!&=%")*()��*.%*(/'/�&���1)$�%��)�&��#-#%;���/��(�18�4)8���!)�9�%���!)���%�*�&#��(/(�%�*?

W)%3�&��� ��3��� >��/�4!�� =8%)1���� ��%#-(#'#�#?� ��%������ &)� *)�&�8�4!)� )1!)�&�'����

Page 294: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

268

söylemesini emreder. K�&#�#�� �.4�/��� ��%� ()89�3� 5)+�%�%;� �"��!#� ��%�� *#!#'#��� 5�%)��

*�&#�#� W)%3�&�#�� �/!/�&/'/� &�'#�� ()9)8��)� +#*�%#%;� W)%3�&� *�&#�#�� 5)!&�'���� 56%=�<)�

sebebini sorar. ��<�*�*�&#��.!�4!�%#� =8%)1����)"%)((�'��5������!�("�$;�Ermen’de güven

�+��&)� 4�-�%*)�� =8%)1���?� .%&/8/4!� *�!)4�� */-�((#'#�#?� ��<�*� =8%)1� �!)� >��/��/��

��!�-�%�*�3)%�5=���+*��")<!�8!)%��*/%/!&/'/�/?�3)%*)8���3/$/%/�/��*�+(#'#�#?���%������&)�

=8%)1�!)�)1!)�")")*��+���<��#���*#4&#'#�#���!�(#%;�W)%3�&��/�/�&/4/�<��&)%�����%��3�

çeker ve kendini #8(#%�9!�� *�4�!�%� 1/%�%�*� 6!&=%=%;� W)%3�&�#�� çevresindeki yabani

hayvanlar onun ölüsünü �)*!)")4)���-!�%;�

��%������W)%3�&�#�����/(/�>�-#�&���'!�"�8# ((�)�#�$������: LI / 1-150; LII / 1-2)

W)%3�&�#�� 6!="=� =$)%��)� ��%��� 4#*#!#%;� ��3��� >��/� �8)� *�!)&)� 4�4)<)*� *�!"�&#'#� �+���

()9*�� (.9!�%;� �!*� �%�8#�&�� &)&�*.&/� ��-!�4#�<�� ��%���)� 5�&�9� &/%/"/� ��!�(#%;� >/�

&/%/"/�6'%)�)����%���%")��&)*��*6-*)�5�(")8��*�%-#!#'#�&�� =8%)1���*��/!�)&)<)'����

864!)%;� =8%)1���� �8*)%!)%�� (�%�L#�&��� (�3(#%)1��&�� (�-#�#%*)�� =8%)1���� .'!/� ��%/4)

��%����� 56%=9� �-#*� .!/%;� >���8#�#� 6!&=%=9� ��%���!)� )1!)�")*� �8()%;� ��%��� �8)� W)%3�&�#��

�<#8#4!�� 56�!=�=�� 4�%�!#� .!&/'/�/?� �4%#<�� ��9/%�/� 8)%�)8(� �#%�*"�8#�#� söyler. Serbest

�#%�*#!��� ��9/%� 4��#��� �!&#'#� �&�"!�%!�� W)%3�&�#�� �/!/�&/'/� 4)%)� 5�&)%;� ��/� 4)%&)�

yatarken bulur. ��/�� <)8)&���� 1�3-�� 3�41��!�%� �%�8#�&��� �!�%�*� ��%������ *6-*=�)�

getir)%)*�4�(�'��4�(#%#%!�%;���%���)�3��)%�1)%�!�%;���%���.&�8#���5�&)%*)����3���>��/�&���

��%� 8=%)�*�"8)���� *)�&�8���� %�3�(8#$� )(")")8���� �8()%;��&�4�� 5�%�9� *�9#4#� *�!�(!)&�*()n

8.�%��W)%3�&�#��4��#���/$��#%�1)�*)�&�8��&)�8.���)L)8����1)%�%;��

=8%)1������%������#*��#%*)��Q6$)(!)")8��1(Nizami, Hamse)

�1���3��)8�4!)� =8%)1�)�5�(")*��+���4.!��+#*�����%��?�4��#�&�*���)&�")!)%�����(!�(#9��(#�

�)�&�$��!)���%!�*()���%�9#��%#����-#�� 5)!�%;��.%5/�!/*(�����(*���3�!)�5)!)����%��?�9#��%#��

)(%�L#�#� &.!�-#9� *�"8)���� .!"�&#'#�&��� )"��� .!/�<�?� *%)"� %)�*!�� )!��8)8���� +#*�%#9?�

"�1�� �9)*� 9)-()"�!#�#� �)!��)� ��'!�4�%�*� *)�&���� 8/4�� �#%�*#%;� >/� 8#%�&�� =8%)1�&)� .�

<�1�%&�&#%;� �6!)!)%��)� &/%"�!�%#�# 1)� 3�41��!�%�� 4)"� 1)%")!)%���� )"%)&)%;� ��!�%#��

4��#�&��� �4%#!#9� ()*� ��-#��� 4)-�!!�')� &.'%/� 4=%=&='=�&)?� ��%����� 4#*��#%*)�� 56%=%;�

1 Bu hikaye Nevayi Hamse’sinde bulunmaz.

Page 295: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

269

�*!#�&����/�5=$)!���*)�&�8�����.!"�8#�#�5)+�%�%;���%���"�1��%)�*!��8/&��.(/%"/-?�"�1��

�9)*�9)-()"�!#�#��)!��)�8�%"#-?�8�+!�%#���8/�&6*)%;� =8%)1������*#-!�%#�&���3��)%8�$&�%�

+=�*=� 8�+!�%#� 56$!)%���� 6%()%;� ��<�*� =8%)1��� L�%*� )&��<)?� =8%)1� �%*�8#�#� &6�)%� 1)�

�/�/�L#%8�(���!)%)*��(#����(!�4#9�.%�4#�()%*�)&)%�q��$�"��`|�{���{-83).

Leyla ile Mecnun Okulda ( Leyla vü Mecnun: XI / 674- 823)

��48?�$)�5�����%��%�9�*���!)8����-*��#�#��.'!/&/%;�>���8#�.'!/�.!"�&#'#��+������%#�4��

4�!1�%#�<�� ��48� &.'�%;� �6%(� 4�-#��� 5)!��<)� ��48��� ��%� 3.<�� (/(�%!�%;� .<��#��

*���!)8��&)� &)� �)4!���#�� ����8#� �/!/�/%;� >���8#� �)4!��4#� .*/("�*� �+��� � )1!)%��&)��

b�%���� .*/!� 4�9�%;� �#$#4!�� ��%!�*()� *���!)���� ��-*�� +.</*!�%#� &�� .%�&�� .*/%;� ��48�#��

*���!)8��&)�.*/!�.!"�&#'#��+��?�.�&���/�.*/!��5�&)%;�

L)4!���!)��)<�/��/��>/!/-"�8#�qLeyla vü Mecnun: XII /882-893)

O*/!&�� (��#-#9� ��%��%��)� �-#*� .!��� �)4!�� �!)� ��48� q�)<nun) 3)%*)8��� &�!��)� &=-)%;�

Q=�&)�� 5=�)� �-*#�&��� )%�4)�� ��48� ��%� 5=�� 5ül bahçesine gire%;� ��*�8#�#� 9�%+�!�4#9�

�4%#!#*��<#8#� �+��&)��'!�%*)�� ()8�&=L)���)4!����3+)4)�5�%)%;�Q�$!�<)�4��#���5)!�%;���48�

864!)")8)� &)� 56�!=�&)*�� 4�%��#�� 1)%&�'�� #$&#%�9!�� *)�&��&)�� 5)+)%)*� 4#*#!#%;� Leyla,

��48����)�+)-�(���%�8#*#�(#8#�.!&/'/�/?��)&)����-*�!�%#�5����"/(!/�.!�"�&#'#�#�8.%�%;

�)<�/��/��U6!)��=-")8��qLeyla vü Mecnun: XV / 1161-1224)

��48� �)4!��4�� &)!�<)� �-#*� .!/%;� )%*)8� �/� �-*#� 6'%)��%� 1)� .��� ��)<�/�K� &)%!)%;�

Sevgi!�8����� )1����� )(%�L#�&��� �4%#!�"�$;� ��<�*� �)4!���#�� ����8#� ()9*�� 568()%��<)?�

�)<�/��/�� ����8#� .'!/�/� $��<�%!)� ��'!�8�� &�� .�/�� +6!)� *�+"�8#��� )�5)!� .!�"�$;�

�)<�/��+6!!)%)�&=-=�<)?�1�3-��3�41��!�%!���%*�&�-!#*�)(")4)���-!�%;��)")&)���+")&)��

kesilir. Bir tar�L(����)4!���+���-��%!)%�864!)%*)�?�&�')%�(�%�L(���5)4�*!)%!)��%*�&�-!#*�)&)%;

����!)!)%�����1�-# (Leyla vü Mecnun: XXII /1782-1879)

Page 296: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

270

Mecnun bir gün g)4�*� 8=%=8=�=��.%(�8#�&����%� +.����5����&.!�-#%*)�?� 4.!/��)1L)!����

�1!��&#'#� 4)%)� &=-)%;� �)<�/��/� 56%)�� �)1L)!� �1!��"�*(��� 1�$5)+)%;� ���#�&�*�!)%)�

8�!�3!�%#�#� �#%�*#9� *69)*!)%���� � ��'!�"�!�%#�#?� *)�&�!)%����� &)� �(!�%#��� ���")!)%����

864!)%;��)<�/��/��4��#���5�&)%)*�&)%&����6'%)��%;��)<�/�����<#4����)1L)!�.���4�%&#"�

)&)<)'���� 864!)4�9� )1��)� 56(=%=%;� �)1L)!� 86$ 1)%&�'�� 5���� 5�&�9� �)4!��4#� ����8#�&���

�8()%;��)&&)&�!��<)�3)%�*���!)&)���8*)%�(.9!�4�%�*��)4!���#��*���!)8��=$)%��)�4=%=%;��*��

(�%�L�8�L���'!�4#9� �*-�"��*�&�%� 8�1�-#%;���1�-�+.*�*��!#�.!/%;�W�*�(��)1L)!����.%&/8/�

�8*)%���+#&���&�3��5=+!=&=%;

>���8#�#��Mecnun’u Ziyareti ( Leyla vü Mecnun: XXVI / 2376-2512)

����!)!)%���8�1�-#� 8.�%�8#�&�?� ��)1L)!����.%&/8/�=8(=��5)!��<)��)4!���#������8#�*#$#�#�

6!&=%")4)� *�%�%� 1)%�%;� �)<�/�?� �)4!���#�� $�%�%� 56%")")8�� �+��� 4�!1�%#�<�?� �)1L)!�

�8*)%!)%����5)%��+)*)%;��)�&�8��&)�()*%�%�+6!!)%)�&6�)%;�>���8#��)<�/��/��%�4#9��/!/%�1)

*/<�*!�-#%!�%;� ���� 6'=(!)%� 1)%�%;� �)<�/�� &�� &)%&���� ��!�(�%�*� &)1�8#� �/!/�"�&#'#�#�

864!)%;���8�&)'�!��%(#*��)<�/��.!&/'/�/?�1�3-�!)%���4��#�&��*�!&#'#�#?�*)�&�8������&�"�

)&�!)")4)<)'���� 864!)%;� �)<�/��/�� 86$!)%���� 864!)&�*()�� 8.�%�� &)1)4)� &.'%/� 4=%=r.

Dev)����=$)%��&)���9��+6$=9�*)�&���.4�/�����'!�%�1)��(��.!���!)<)'������<�*��-*#�&���

1�$5)+)")4)<)'����864!)%;�>���8#�.�/���.4�/�&����9��+6$er 1)�.%�&����4%#!#%;

Leyla ile Mecnun�/��U6!&)�>/!/-"�8#�qLeyla vü Mecnun: XXXI / 2758- 2881)

�)4!��4#?�/$/��8=%)&�% .�/��8()4)�����-i Selam ile evlendirirler. Leyla kendini öldürmek

�+��� *#!#+� 3�$#%!�%� ��<�*� 8�%�!#� .!��� )-�� 3)4)<��&��� 4)%)� 4#*#!#�<� buna gerek kalmaz.

��!�#$�*�!����)4!��)1&)��+#*�%�*�+6!)�5�&)%;��)<�/���!)�*�%-#!�-#%;��/<�*!�-#9�8���3��

*�&�%�*.�/-/%!�%;�����3�.!/�<���)4!��*���!)8��)�&6�)%?��)<�/���8)�+6!&)�*�!#%;

>�3%�"�#� ��!�%�"�#��.1"�8#�(Seba-i Seyyare)

>)3%�"���3�8)15�!�8����!�%�"���*�1/-/�<�?�()*%�%��1�9)-��&)�*.-"�4����-!�%;�>�%�5=��

4��)� �1�� +#*(#*!�%#�&�� 6�!)%��&)�� ��%� 5)4�'��� *�+(#'#�#� 56%=%; Dilaram’a, 5)4�'�� ��8#!�

öldürmesini �8()&�'����8.%�%;���!�%�"?�6�<)��*��*.!/�&���.*!��4)%)�8�9!�"�8#�#?�8.�%��&��

Page 297: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

271

/$�*(��� 6!&=%")8���� �8()%;� >�3%�"� 5)4�'�� �/� -)*�!&)� 6!&=%=%;� �)15�!�8��&)�� (�*&�%�

�)*!)%;� ��<�*� ��!�%�"� 3)%� $�"��� 4�9(#'#� 5���� -�3#�� )!���� 69=p duada bulunmaz ve

�&"��!��3)%�-)4�����-�%#!���!)<)'���� 864!)%;���()��8�%3.-�.!���-�3�buna çok sinirlenir.

�=$=�&)�� 6L*)8���� 3�88)&)�� �/3� q��!�%�"x� 86$=�=� &=$)!(")*� �8()4��<)� &�3�� L�$!��

+#*"�$�� &=-)%;� ��3� �/� &/%/"� *�%-#8#�&�� 8)15�!�8���� 6!&=%")4�� &=-=�=%; Ancak $�4#L�

��%���� 6!&=%")���� &.'%/� .!"�4�<�'#�#� &=-=�=9?� 8�+!�%#�&��� ��'!�(#9 +6!)� �("�!�%#�#�

emreder. "%���!����8*)%!)%�*#$#�+6!)��(�%!�%;�(Levend 1967: 323-324).

>�3%�"�#���)&���6-*()��)&��Q=$)!!)�>/!/-"�8#�qSeba-i Seyyare)

��!�%�"�#�+6!)��((#%���>)3%�"?�9�-"���.!/%���<�*�.�/��/!�"�$;��$=�(=8=�&)��4�(�*!�%��

&=-)%;� �)&�� �4%#� �*!�"&)� 4)&�� �4%#� *6-*� 4�9(#%#9?� 4)&�� 5=$)!!)� 5=�!)%���� 5)+�%")4)�

��-!�%;���3?�N/"�%()8��5=�=�=� ��(!��5=$)!��!)�8�4�3�*6-*()�5)+�%�%;���8�!<#�.��?� �%)(�

���#��.'!/�W)%%/3�/��/"/(8/$��-*#�1)�*�%�!�%�5�4")8�����3�*�4)8������!�(#%. ��3���$�%�

5=�=�=��/"!/� 5=$)!!)� �!(#�� %)�*!�� q8�%#x� *6-*()� 5)+�%�%;���8�!<#� .��?� #%8#$� */4/"</�

�)4&���� 3�*�4)8���� ��!�(#%� q�)1)�&� `|{��� ��|-��{x;� ��3� ��$�%()8�� 5=�=�=� �#8#%!#�

5=$)!!)� 4)-�!� %)�*!�� *6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?� �#8#%!#� $)�5����� .'!/� ���&�#�� ��3#��

*#$#4!��)1!)�")8��3�*�4)8������!�(#%�q�)1)�&�`|{������-�j�x;����3���!#�5=�=�=�Q=!5=��

�&!#� 5=$)!!)?� 5=!� %)�*!�� q9)"�)x� *6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?� ��&�8(���&�� 1�!�� .!���

�)8/&��!)�Q=!%/3�/���-*#�#��3�*�4)8������!�(#%�q�)1)�&�`|{����j�-�{�x;����3�U�%-�"���

5=�=�=?�"�1�!)%�5�4"�-�&�!�)%� �!)�"�1�� %)�*!��*6-*()�5)+�%�%;���8�!<#� �.��?��&)��&)*��

�&�!�%&��� ��%��&)� 4�-�4��� N���%-�� ��3$)�� �&!#� *.%8��� �!)?� �)")�� -)3%����� 8�3����

�/"���#�� .'!/� �=3)4!���� 5=$)!� Mihr �+��� "=<�&)!)!)%����� 3�*�4)8���� ��!�(#%� q�)1)�&�

1967:362-��wx;� ��3� �)%-)"�)� 5=�=�=? �!(#�<#� �*!�"��� 5=$)!�4!)� 8��&�!� %)�*!�� *6-*()�

5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?� >�3()%� &�4�%#�&�*�� �4�� *�!9!�� �/*��!� �!)� *6(=� *�!9!�� �=&��%����

3�*�4)8���� ��!�(#%� q�)1)�&� `|{��� ��w-37�x;� � ��3� N/"�� 5=�=�=?� U��!�� 5=$)!!)� �)4�$�

renkli *6-*()� 5)+�%�%;� ��8�!<#� .��?� ��!�%�"�#�� 3�*�4)8���� ��!�(#%� q�)1)�&� `|{��� ���-

388).

Sahtekar Kuyumcu Zeyd’in Hikayesi (Seba-i Seyyare)

Page 298: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

272

�/"� =!*)8��&)� �)4&� �&#�&�*�� 8�3()*�%� ��%� */4/"</?� ��%� 5=�� ��3�#�� 3/$/%/na gelir.

��3���&�')%�3=*="&�%!�%&���=8(=��.!&/'/�/?�(�3(#�#��&���'�+(���&)'�!��!(#�&���.!"�8#�

5)%)*(�'���?�3�$��)&)�8�4#8#$��!(#��.!&/'/�/�1)�&/%"�*!����%��-)�4�%�"�4�<�'#�#?���<�*�

(�3(#��/��!(#�!�%&���4�9"��#��/45/��.!�<�'#�#� 864!)%;���3��/� L�*%���)')��% ve Zeyd’in

�8()&�'��"�*(�%&���!(#�#�1)%)%)*�56�&)%�%;��)4&���%�4#!�+�!#-�%�*��!(#�&���(�3(#�(�"�"!�%;�

��3(#�� 8)*�$� *6-)8�� 1)� 8)*�$� ��8�"�'#� 1�%&#%;� ��3� (�3(#� +.*� �)')��%;� Ancak Zeyd’in

%�*�9!)%�?��)4&�����!(#�!�%��5="=-�*�%#-(#%&#'#�#���!�%��"���/�/���3�� söylemeye cesaret

)&)")$!)%;�>/�/��=$)%��)���-*����%�+�%)�&=-=�=9���3���&/��)&)���*��9�9�'��#��4)%��)�

��-*�� �*�� 9�9�'��� �/!�%�*� .��� &/%/"/� 864!)()<)*!)%&�%;� >=4=*� 9�%�� *�%-#!#'#� �/� �*��

9�9�'��#�(�3(��")"/%�.!���*�-�4)�1)%�%!)%;�%()8��8���3���3�(�3(��.(/%/�<�?�9�9�'��!�%�

5)%+)'��864!)%�1)���3��)4&���*/4/4���((#%#%�q�)1)�&�`|{�����`-342).

Korsan Cabir-i Rahzen ile Süheyl’in Hikayesi (Seba-i Seyyare)

Cabir-�� ��3$)�� �&#�&�*�� *.%8��?� ��3� �)1)%&���� *#$#� ��3%��� �&�8#�&�*�� *6-*=�&)�

�!#*.4�%;��)")��1�!�8���/"���#��.'!/��=3)4!��8)���3%��!)���-��!#&#%;���-��!#8#���5�(")*�

�+��� 4.!�� +#*(#'#�&�� (#9*#� ��3%���� ��-#��� 5)!&�'�� 5���?� L#%(#��� .�/� N���%���� �&�8#���

8=%=*!)%;� N���%� �=3)4!��� (=%!=� .4/�!�%!�� 4�*�!�4#9� */4/4�� �(�%;� �)1)%&� �!)� �/"���

+.</*!�%#�#� */%(�%"�*� �+��� *�%�&��� 1)� &)��$&)�� 8�!&#%#%!�%;� ��<�*� .�!�%� &�� 4�*�!�#9�

*6-*)� 3�98)&�!�%;� ��3%?� *6-*=�� �!(#�&�*�� */4/&�� ��%� )8�%��� �/!/�&/'/�/� 6'%)���<)�

4��#�&�*�� <�%�4)!)%�� *��&#%#9� */4/�/�� ��-#��� 5)!�%;� )9� ��%!�*()� �9� 8�!�%�*� �=3)4!���

+#*�%#%!�%;� �*�� ��-��!#� *.�/-(/*!�%#�&�� &/%/"� ��!�-#!#%;� �=3)4!� ��%*�+� 5=�� *6-*()�

&��!)�&�*()�� 8.�%�� ���&)�� N���%���� *�%-#8#��� +#*�%�*� ��%� 1/%/-(�� .�/� 4)%)� 4/1�%!�%;�

!!)%���� ��'!�4�%�*� .�/� */4/4�� �(�%;� >64!)<)� �)1)%&� �!)� �/"��� &�� */%(/!/%� 1)�

��-��!#!�%�)1!)��%�q�)1)�&�`|{����{�-370).

�8*)�&)%�����)-"�%�&)�� ��&�8(�����Q�(")8��qSedd-��+���#��: XLIII/ 1-3875)

�8*)�&)%���� ��&�8(�����4=%=&='=�=�3��)%��!��� ��(���3#?�&)')%!��3)&�4)!)%?�L�!!)%?��(!�%?�

<�%�4)!)%?�*6!)!)%�3�$#%!�(#%;� ��(!��L�!.$.L!�%#��/�3)&�4)!)%!)���%!�*()��8*)�&)%�)�56�&erir.

�8*)�&)%� 3)&�4)!)%�� *��/!� )&)%;� ��(!�� L�!.$.L!�%#�� 86$!)%���� &��!)&�*()�� 8.�%�?� ��(�

-�3#�#� �LL)&)%� 1)� �*�� 4#!!#*� 3�%�<#� ��'#-!�%;� >=(=�� �/�!�%#� 6'%)�)�� -�3?� 8#%(#�&�� *)L)�?�

Page 299: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

273

�.4�/�&��*#!#+��8*)�&)%����3/$/%/���5)!�%;��8*)�&)%�-�3#�8)15��1)�8�45#4!��*�%-#!�%;���3�

�8*)�&)%�&)��"�8�L�%��.!"�8#�#��8()%;��8*)�&)%��/�/�*��/!�)&)%?�*#-#� ��&�8(���&��5)+�%�%.

����-)/'P/��(@-DF('D-^��-]/+(F(Q

�)<�/��/���3-�� �41��!�%��!)��%*�&�-!#*�(")8��q>*$;�*;`;��x

Mecnun’un Koyun Postuna Gizlenip Leyla’ya Gitmesi (Leyla vü Mecnun: XXIX /2565-

2615)

�)<�/���)4!���#��+.���#���%�8(!�%;�����*69)*�5����4�!1�%#9�&)%&������!�(#%�1)�4�%&#"�

�8()%;��U.���#��1)%&�'��*.4/��9.8(/���5�%)%)*�5�$!�<)��)4!���#��4�-�&#'#�4)%)�5�&)%;�

W)%3�&�#��>�8/(/����'#’n&��U�!#-"�8#�q(�)�#�$����in: XXXI / 55- 100)

W)%3�&� /$/�� +�!#-"�!�%&��� 8.�%�� *���!#� �+�%;� �1/$/�� 4��#�&�*�� (�-�?� =+� *�9#8#� 1)�

)41��#�.!�����%�*�8#%�.4�%;�>/�*�8%#��&/1�%!�%#�#�%)8�"!)%!)�8=8!)%;���%������(�3(�=$)%��&)�

%)8"���� 4�9�%;� (%�L#��� &�� "��4)(���� %)8�"!)%;� �)�&�8���� &)� ��%������ *�%-#8#�&�� .�/�

seyreden haliyle resimler.

Süleyman Peygamber 1)�������)!�*)8��>)!*#8�#����1��#

�)8"���*.�/8/�/��")(��!)���%���'!��(#8#�4.*(/%;���*&�"�8�4L�8#�&��4)%��!#%;��=!)4"���

�)45�"�)%� 1)� >)!*#8� *�%-#!#*!#� 8�4L�!�%&�� (�3((�� 568()%�!"�-(�%; Süleyman Peygamber

��1/(� 9)45�"�)%���� .'!/&/%;� �8%��!.'/!!�%#�&��&#%;� Eski Ahit’te yer alan bir

9)45�"�)%&�%;� >/4%/'/� �!(#�&�*�� &)1� 1)� <��!)%)� */(8�!� 4�9#!�%� 4�9(#%&#'#��� ����#!#%;�

�8!�"�*=!(=%=�&)�+)-�(!���!��!�%&�*��)8)%!)%&)�4)%��!���(�81�%!)%��&)�)(%�L#�&��&)1?�)V&)%?�

cin, melek gibi &.'�� =8(=� 4�%�(#*!�%!�� ��%!�*()� 1)$�%�� ��!5�!�� �8�L�#�� &�� .�/�!�� .!&/'/�

��!�(#!"#-(#%;� ����� qQ=�)4� �%���8(��-��5%��x� ")!�*)8�� >)!*#8� �8)� �8!�"� ����#-!�%#���

56%)�<��!)%���8.4/�&���5)!)����!5�!����%�*�&#�&#%;�q>�'<#�`||����j-59; Tökel 2000: 293-

306)

Page 300: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

274

�/8/L��)45�"�)%�����)%1��<#4����(#!"�8#

�8%��!.'/!!�%#�&��� ��*/9� 9)45�"�)%���� )�� *=+=*� .'!/&/%;� Kuran’a göre, k�%&)-!)%��

����!�%#�#� �/8/L��� .!��� �!5�� 1)� 8)15�!)%���� *#8*��#9� .�&��� */%(/!"�4��*�%�%� 1)%�%!)%;�

Bir gün Yusuf’u �)%��)%!)%��&)� 8#'#%� 5=(")4)� 56(=%=9� .�/� ��%� */4/4�� �(�%!�%;�

Q6"!)'����&)�*�����/!�4�%�*�����!�%#���56(=%=9?�6!&='=�=�864!)%!)%;��.!&���5)+)����%�

*)%1��� �/8/L�/� */4/&��� */%(�%#%;� ��%&)-!)%�?� �/8/L�/�� *)�&�� *6!)!)%�� .!&/'/�/�

864!)4�9� +.*� /</$�� *)%1��<#��-#��� 8�(�%!�%;� �)%1��<#��-#� &�� �/8/L�/� �#8#%��� 56(=%=%�

(Tökel 2000: 306-323).

EK.2�� ���� ���� ������ ����� �� ������������� ���� ���� ��

��������������

‘Abdu’r-%�3"¥��N¥"����.!!��N�"��`�`�- 1492 4#!!�%#� �%�8#�&�� 4�-�"#- �%��!#� -��%�1)�

"/(�8�11#Lt#%;� ��1��#�1)�� )L(�1%)�5K��8"����1)%&�'��4)&��")8�)1�8���/!/�/%;��!I��I%�

�)1J4I�����+�'&�-#�1)�)��4�*#��&.8(/�.!���-��%���&��?�(�8�11/L?�"=$�*�5����*.�/!�%&��&��

risaleleri mevcuttur (Tarlan 1944: 109; Asaf Halet Çelebi 2002: 13-15).

Âsaf: Süleyman Pey5�"�)%���� 1)$�%����� �&#&#%;� �8%��!.'/!!�%#� 8.4/�&��� 5)!)�� �8�L� �;�

>)3%�4�?�%�1�4)(!)%)�56%)�5�$!���!�"!)%!)�/'%�-"#-?���!5�!��1)�8�&#*���%�1)$�%�.!"/-(/%;�>/�

�)&)�!)���8�LK�*)!�")8���.'/�)&)��4�(#�&��1)$�%!)%� �+���*/!!��#!���61=<=� � 8#L�(!�%&���

biridir (Pala 1989: 45; Tökel 2000: 326-329).

>¥4)$�&-��>)8(¥"���>=4=*�8/L�!)%��%�8#�&��4)%��!#%;�q ;�`{w-231 veya 234?) Horasan’da

&.'"/-?�/$/����%�6"=%�8=%"=-(=%�q��%5#-Ölmez 1993: 582).

>)3%�"� ��3�� ;� >�3%�"?� �;� ��$&5�%&���� .'!/� 1)� 1�%�8�&�%;� �%��� "�(.!.V�8��)� 56re

�%���&���/$�*(���=4=4)��-�3?�3=*="&�%!#'#�&��5)+�%&�'��+)(�����%�8�1�-�8.�/</�*�$��#%;�

�%���)&)��4�(�1)�8���(#�&��+.*�9.9=!)%�.!���>)3%�"����1��&=-*=�!='=�&)��6(=%=�4�����

)-)'����!�"#���5)!)���5/%K�!�*��#�1)%�!"�-(�%;���3#��3�*�4)!)%�?�W�%&)18�?���$�"�? Emir

=8%)1� �)3!)1�?� � �!I� �I%� �)1J4I� 5���� ��%� +.*� -��%)� "�!$)")� .!"/-(/%;� ��1�4)()� 56%)�

Page 301: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

275

4����� )-)'�� �1!�%*)�� *�4�.!�%�*� 6!"=-(=%� q�()-� `|�|�� �j�-453; Klima 1989: 518;

Hanaway 1998: 519).

Fahrü’d-din-�� ��$��� �)4�&)� &.'"/-� 1)� 6!"=-(=%� q|�w¢`w�{x;� U)-�(!�� ��!�"� &�!!�%#4!��

�!5�!��)8)%!)%��.!�����$�?�`��<�!(�.!���()L8�%���!)�(��#�#%q��)1)�&�`|{{���{�x;�

»¥<)� ©��&/!!¥3� �8¥%��� �%��!#� "/(�8�11#L� 1)� -��%&�%� q ;� `wwj-6/ 1088). Selçuk

3=*="&�%!�%#�&����!9�%8!���1)�1)$�%����$�"=�!-�=!*��!)�+�'&�-(#%�q��%5#-Ölmez 1993:

584).

#$#%�� �8!�"� *=!(=%=�&)� 9)45�"�)%� 1)4�� 1)!�� .!&/'/��� ����#!��?� ��-#� 3�4�(#� �+)%)*�

q6!="8=$!=*� 8/4/x� 6!")$!�*� 8#%%#��� )%�-)�� */(8�!� ��%� *�-�&�%;� ��(.!.V�*� ����+!�%�� 56%)�

&�%��&=-)����8��!�%��4�%&#"�)((�'��)�����#!#%�q�<�*�`||w��j�-58; Tökel 2000: 361-380).

Hüsrev: Tarihi ve edebi ve efsanevi bir karakter olarak ün kazanan Hüsrev (sal. 590-

{��x?� �%��� ��8���� 3=*="&�%!�%#�&��� �/-�%)1���#�� (.%/�/?� �)%1�$� ���� =%"=$� �������

.'!/&/%;� &)��4�((�� (�3(#� �+��� 1)%&�'�� "=<�&)!)� 1)� ��%���)� .!��� �-*#� ��%� +.*� -��%�

(�%�L#�&��� 3�*�4)� )&�!"�-(�%;� �'!/� ��%/4)� (�%�L#�&��� 6!&=%=!"=-(=%� q� �!9�4� `|�j�� `��

Tökel 2000: 181).

�%�*I?��)43�W�3%=�&-&�����%�3�"�� �")&��!#�=�!=�8/L��1)�-��%&�%;�Leme’at �&!#�(�8�11/L��

)8)%���/!/�/%�q��%5#-Ölmez 1993: 584).

���-i Selam: Alî �I%��)1J4I������)4!I�1=��)<����")8�)1�8��&)?��)4!���!)�)1!)�&�%�!)��

*�3%�"��&#%�qU)!�*�`||{���`-22).

��%�3�"������&3)"���;�4=$4#!&��4�-�"#-?� (�8�11/L�&=�4�8#�#��=�!=�8/L�!)%��&)�&�%�q6;�

��{� 1)4�� ���x;� >�%� 3=*="&�%� .!�%�*� %)L�3� �+��&)� 4�-�%*)�?� "�&&�� &=�4��#��

*�45#!�%#�&��� �%#��%�*� *)�&�8���� (�8�11/L�� 1)%"�-?� 6"%=�=�� 5)%�� *�!��#�#� "�'�%�� 1)�

+6!!)%&)� 5)+�%)%)*� "��)1�4�(�� 46�)!"�-(�%;� ��9(#'#� L)&�*�%!#*!�%� �!)� 6%�)*� .!�%�*�

3�**#�&��9)*�+.*�)L8��)����+#*"�8#���8)�)9�.!"/-(/%�q�6*)!��www���wj-410).

Page 302: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

276

�8*)�&)%������?� (�%�3��1)�)L8��)1����%�*�"!�*!)� 4=$4#!!�%��.4/�<��*�(�9!�%��*.�/�.!"/-�

�/� *�%�*()%?� �8!�"� *=!(=%=�&)� &)� �/!*�%�)4�� �!)� 6$&)-!)-(�%�!"�-(�%;� ��%�3�� *�4��*!�%�

3�*�4)!)%���&�3��+.*��;�;��ww��!)��;�;��ww��%�8#�&���8*)�&)%�4)�&)��8)/&.-Callisthenes

olarak (��#���� ��.��"� ��%� 4�$�%� (�%�L#�&��� 4�$#!"#-� ")(��!)� +.'�!&#'#�#� *�4&)("�-(�%;�

�8*)�&)%�5=+!=?��&�!?��*#!!#�1)���!5�!����%�46�)(�<��.!�%�*�(�81�%�)&�!"�-(�%�qQ6*4�4�`|jw��

`w����>�'<#�`|�|��`�w���6*)!��www��`��-208).

Mehin Banu: Hikayede Ermen ülkesinin s/!(��#?���%������3�!�8#&#%�q�!9�4�`|�j����x;�

�)1L)!���!I��I%��)1J4I������)4!I�1=��)<����")8�)1�8��&)?��)<�/��/��+6!&)� (��#-(#'#�

*�3%�"��&#%;��)<�/��/�� 3�!��)� �<#4#9�3�*�4)� �.4/�<�� .��� 4�%&#"�)&)%� qU)!�*� `||{��

22).

�)43� �������� ��4��*!�%&�� *�"!�'�� �!)� �!5�!�� *)8��� ��!5�!)%)� /!�-#!�"�4��� �/� -)43���

%�1�4)(!)%)�56%)��)")�!��.!&/'/�864!)��%;�q ;�`�{-�``x;�W)%�&=�&&����((�%�#��!��.��"%.-

Tayr �8�"!�� )8)%��&)� �)43� ������#�� 3�*�4)8�� ��!�(#!"#-(#%;� �*�4)4)� 56%)� �)**)�&)�

(�%�*�(�9�%��.!���-)43?�56%&='=�%=4��#��)(*�8��&)�*�!�%�*��/"�&�4�%#���5�&)%�1)�.%�&�*��

#%�8(�4��� 5=$)!��)� �-#*� .!/%;� �-*#�&��� &��� &)'�-(�%)<)*� �.*(�4�� *�&�%� 5)!)�� -)43�

8.�/�&�� *)�&�� 6$=�)� &6�)%�1)� *#$#�� &�� �=8!="���.!"�8#�#� 8�'!�%� q���4� `||�;� �|�-

399).

��%������%�3��*�"!�'��")+3/!&/%;����)%����%�3���&)� =8%)1����<�%�4)8��.!�%�*�5)+)%;��%���

*6*)�!��&)'�!&�%;�&)��4�((�?� =8%)1�1)�W)%3�&��!)��4%#��4%#�3�*�4)!)%&)��-*!�%�4�-�4���

��%��?��)3���>��/��/��4)')���.!�%�*�(��#(#!"#-(#%;���$�"�?��)1��?��)43�?���"�?��3��5����

�%���1)��=%*�*6*)�!��-��%!)%���%����� -��%!)%��&)�*�3%�"���.!�%�*�*/!!��"#-!�%&#%� q�!9�4�

1975: 1; Albayrak 1995: 388-389; Erkal 1999: 53-55).

��9/%���!I��I%��)1J4I������(�)�#�"������ ")8�)1�8��&)?���%������/!"�*��+����)")��)�

5)!)�� W)%3�&�#�?� 5)"�&)� (��#-(#'#� ��**�-(#%;� W)%3�&�#�� �-#*� .!&/'/� 5=$)!��� %")��&)�

.!&/'/�/�864!)&�'����&����(���%)��W)%3�&�&���3�+��4%#!"�"#-?�.�!�%#��*�1/-"�!�%#��+���

"=<�&)!)�)("�-(�%�q�!9�4�`|�j���`-47).

Page 303: ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ÖRNEKLER - Turuz · ˘ˇ ˘ ˘ ˆ ˙ Gülsen Tezcan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ˝˛˚˜!˜" ˛!# Doktora Tezi Ankara, 2007

$������

�-^-@(F��-F�-F(Q

�&#��.4�&#��Gülsen Tezcan

�.'/"��)%��1)���%�3���8*�-)3�%�`�;`�;�`|��

f-b-D��qQqDq

Lisans �'%)��"�� Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü

�=*8)*� ��8��8� �'%)��"�� Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi

Bölümü

>�!&�'�������<#���!!)%� ��5�!�$<)

Bilimsel Faaliyetleri: -

�^��('(+-D-

Stajlar: -

Projeler: -

U�!#-(#'#� �/%/"!�%� Q�$�.8"��9�-�� ���1)%8�()8�� W)�-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi

Bölümü

�F(b-^-D

E-Posta Adresi: [email protected]

Tarih: 13.02.2007