Λεύκωμα - sarakatsani folklore museum · 2019. 10. 16. · της εποχής που η...

ΛεύκωμαΣ Α Ρ Α Κ Α Τ Σ Α Ν Ω Ν

АЛБУМН А К А Р А К А Ч А Н И Т Е

Κείμενα και λεζάντες: ΤΣΑΟΥΣΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ

Текст и бележки под снимкитеВАСИЛИС ЧАУШИС

ПреводМария Атанасова

ΣΕΡΡΕΣ 2007СЕРЕС 2007

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΩΝЕТНОГРАФСКИ МУЗЕЙ НА КАРАКАЧАНИТЕ

Οι φωτογραφίες φέρουν το όνομα της οικογένειας που τις προσέφερε. Ενδέχεται οι εικονιζόμενοι να είναι συγγενικά πρόσωπα της κάθε οικογένειας που βρίσκονταν ως ενθύμιο.

Под снимките е името на семейството, което ги предостави. Вероятнохората, фотографирали се за спомен, са от роднински семейства

Ôßôëïò: Λεύκωμα Σαρακατσάνων

Λαογραφικό Μουσείο Σαρακατσάνων,Κωνσταντινουπόλεως 62Ô.Ê. 62100, Σέρρεςôçë. 23210 62528, fax. 23210 56180e-mail:[email protected]

Óχεδιασμός - ÅêôýðùóçÁöïé ×áñáëáìðßäç Ï.Å.Ì. ÁëåîÜíäñïõ 42Τ.Κ. 62122, ÓÝññåòôçë. 23210 26106, fax. 23210 55595e-mail: [email protected]

ISBN: 978-960-86170-2-5

7

Етнографски/ΛΕΥΚΩΜΑ

Καρακατσάνοι ή Σαρακατσάνοι

Οι Σαρακατσάνοι είναι ένα κομμάτι τουΕλληνικού λαού. Σύμφωνα με ταστοιχεία της παράδοσης που υπάρχουν

στο αρχείο του Μουσείου οι προγονοί τουςανέβηκαν στην Πίνδο, τότε που κυριάρχησαν οιΤούρκοι στην Ελλάδα, το 1381 περίπου.Βγήκαμαν στα βνα όταν ήρθαν οι Τούρκοι καιτους πολεμούσαμε, έλεγαν, οι γεροντότεροι.Ήταν οι λεγόμενοι κλέφτες. Έζησαν στην Πίνδομέχρι το 1815 περίπου. Κάποια περίοδο οιπατέρες αποφάσισαν να στείλουν γυναικόπαιδαστην Ανατολική Θράκη. Από αυτούς προέρχεταιένα μέρος από τους μετέπειτα νομάδεςΣαρακατσάνους. Μένοντας στην Θράκη ταγυναικόπαιδα, οι πατέρες τους άφησαν ευχή καικατάρα, ευχή να προκόψουν αλλά καταραμένοιαν ριζώσουν. Έπρεπε να γυρίσουν όλοι πίσωστην πατρίδα.

Σε όλο το διάστημα των 500 περίπου ετών πουέζησαν στην Πίνδο, πριν το 1815, δεν λέγοντανΚαρακατσάνοι αλλά ούτε και Σαρακατσάνοι.Σύμφωνα με την παράδοση οι Τούρκοι τους

έλεγαν Καρά-κατσάνους δηλαδή μαύρους -ανυπότακτους επειδή φορούσαν στο κεφάλι έναμαύρο μαντίλι σε ένδειξη βαρύ πένθους γιατίέπεσε το βασίλειο, όπως έλεγαν οι γέροντες καιμουρνταρεύτηκε η Αγια Σοφιά, Στην Πίνδο όπουέμειναν απομονωμένοι όλα αυτά τα χρόνιαδιατήρησαν όλα τα αρχαιοελληνικά στοιχεία,γλώσσα, ήθη, έθιμα και λαϊκή τέχνη.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, φαίνεται ότι ότανέφυγαν τα γυναικόπαιδα υιοθέτησαν το ΚαράΚατσάνος το οποίο στην πορεία έγινε καιΣαρακατσάνος. Πολλά από τα στοιχεία αυτάαποδεικνύονται και από τραγούδια που έχουμεκαταγραμμένα στο Βιβλίο, που έχει εκδώσει τοΜουσείο με τίτλο "Τραγούδια, χοροί ήθη καιέθιμα των Σαρακατσάνων".

Οι Σαρακατσάνοι φεύγοντας από την Πίνδο,οι πατέρες τους οργάνωσαν σε αυστηρά κλειστέςκοινωνίες, «τα τσελιγκάτα», ώστε να μπορέσουννα διατηρήσουν ανόθευτη την κληρονομιά τωνπρογόνων τους μέχρι και την αστικοποίηση τουςτο 1960.


9

Каракачаните (както е прието да сеназовават в България – бел. на прев.)са част от гръцкия народ. Преданията,

запис ани и съхранявани в архива на музея,свидетелстват, че техните предци се оттеглятв планината Пинд, кога то турскитенашественици \завладяват гръцките земи илиоколо 1381 година. “Излезнахме впланините, когато дойдоха турците ивоювахме с тях”, казваха най-старите,разказват за тъй наречените хайдути.Каракачаните живеят в Пинд докъм 1815година. Приблизително тогава бащитерешават да изпратят жените и децата вИзточна Тракия. От тях произхождат част отпо-късните каракачани – номади. Те оставатв Тракия, носейки благословията ипроклятието от бащите им – благословия - дапребъдат и проклятие, ако останат, акопуснат корени. Те трябвало да се завърнатвсички в Родината.

През всичките близо 500 години, когатоживеят в Пинд, преди 1815 година, не секазват каракачани, нито пък саракачани

(както е прието в Гърция –бел. на прев.).“Турците ги нарекли кара-качани, ще речечерни – непокорни, защото носят на главитеси черни кърпи в знак на дълбока скръб западналато царство и поруганата Света София“, така казват старците. В Пинд, къдетоостават през всичките тези години,уединени, те съхраняват своята древнагръцка идентичност, език, нрави, обичаи инародно изкуство. От сведенията изглежда,че тръгвайки, жените и децата приемат иметокара-качани, което по-късно, в преходите, сепревръща в сара-качани. Много от тезифакти се доказват и от песните, които савключени в книгата, издадена от музея подзаглавие “Τραγούδια – χοροί – έθιμα τωνΣαρακατσάνων” (“Песни – хора – обичаи накаракачаните”).

Отпращайки ги от Пинд, бащитеорганизират семействата си в строгозатворени групи – “τα τσελιγκατα” –челингата, в които те успяват да съхранятнеподправено наследството от предците им,чак до усядането им през 1960.

КАРАКАЧАНИ ИЛИ ОЩЕ САРАКАЧАНИ

11

Εισαγωγή


Το μουσείο Σαρακατσάνων, αναπτύσ-σοντας τις δραστηριότητες του στο τέλοςτης εποχής που η πολιτιστική μας

κληρονομιά αποτελούσε καθημερινότητα,κατέβαλε υπεράνθρωπες προσπάθειες ναπερισώσει ότι ήταν δυνατόν. Ένας από τουςτομείς της δράσης του είναι και αυτός τηςδιάσωσης, συγκέντρωσης και προβολής τωνεξαιρετικά αξιόλογων παλιών φωτογραφιών πουαποτυπώνουν την παραδοσιακή μας ζωή.Βασισμένο λοιπόν στο πλούσιο αρχείο τουεκδίδει το παρόν Λεύκωμα με φωτογραφίες τωνΣαρακατσάνων από όλες τις περιοχές στις οποίεςαυτοί βρέθηκαν.

Στο λεύκωμα περιλαμβάνεται, όπως είναιφυσικό, ένα μικρό μόνο μέρος της συλλογής τουΜουσείου. Όλες οι φωτογραφίες είναι μεακρίβεια χρονολογημένες.

Χρονολογούνται από την δεκαετία του 1910 ωςτο 1965. Τραβήχτηκαν από πλανόδιους φωτογρά-φους ή από φωτογράφους των πόλεων στις οποίεςκατέβαιναν οι Σαρακατσάνοι για διάφορεςεργασίες τους. Εκτίθενται με χρονολογική σειρά,ανά δεκαετία. Κρίθηκε σκόπιμο όμως ναεπιλεγούν, από το σύνολο τους, αυτές του γάμουμε χρονολογική σειρά επίσης. Ο κυριότερος λόγος

της συγκεκριμένης επιλογής είναι ότι αυτή ηκορυφαία στιγμή της κοινωνικής ζωής τωνΣαρακατσάνων συνοδεύεται από τα καλύτεραίσως δείγματα της υφαντικής και κεντητικής τουςτέχνης. Εκτιμούμε πως σ' αυτό ακριβώς το σημείοβρίσκεται και η σημαντική συμβολή του παρόντοςΛευκώματος. Στο ότι δηλαδή προσφέρει πλούσιουλικό στον ειδικό να παρακολουθήσει τις αλλαγέςστα επιμέρους στοιχεία των ανδρικών καιγυναικείων ενδυμασιών, που προέκυψαν ανά δε-καετία. Εύκολα μπορεί να αναγνωρίσει κανείς στιςμέρες μας τη σύγχυση που επικρατεί γύρω απόαυτό το ζήτημα. Φαινόμενα απαράδεκτωνσυνδυασμών, στο όνομα μάλιστα της διατήρησηςτης παράδοσης μας, συνοδεύουν τις φολκλορικέςεκδηλώσεις ανά την επικράτεια.

Ο αναγνώστης θα συναντήσει τους Σαρα-κατσάνους, στις σελίδες του, σε όλες σχεδόν τιςστιγμές της καθημερινής του ζωής. Σε στιγμέςεργασίας, αλλά και σκόλης. Στα καλύβια τους,στις τσιατούρες τους, στο άρμεγμα, στην κάθοδοτους στο παζάρι.

Αφιερώνεται, τιμής ένεκεν στους Σαρακα-τσάνους όλης της Ελλάδας που με ευγένειαπροσέφεραν τις φωτογραφίες τους για τηνεπίτευξη τους παρόντος εγχειρήματος.


13

Вкрая на една епоха, когатокултурният ни живот е завладян отделничността, Музеят на

каракачаните развива своята дейност иполага свръхчовешки усилия да съхрани,каквото е възможно. Част от неговатадейност е спасяването, събирането ииздаването на изключително ценнитестари фотографии, които изобразяватнашия традиционен бит. И така, отбогатия архив на музея бяха подбраниснимки на каракачани от всички краища,в които се намериха, за да се издаденастоящият албум.

Разбира се, албумът включва еднамалка част от сбирката на музея. Всичкифотографии са точно датирани. Обхващатгодините от 1910 до 1965. Снимани са отпътуващи фотографи или от такива, вградовете, където каракачаните слизахапо различни свои работи. Представени сав хронологичен ред, по десетилетия.Целенасочено, от общия брой, саподбрани и представени сватбени снимкисъщо в хронологичен ред. Главната

причина за конкретния избор е в това, четози върхов момент от общественияживот на каракачаните е съпътстван отнай-красивите образци на тяхнототъкаческо изкуство и везба. Мисля, четочно в това е значимият принос нанастоящия Албум. Той предлага богатматериал на специалиста, за да проследипромените в отделните елементи намъжкото и женското облекло, настъпилипрез десетилетията. Днес лесно серазпознава объркването, настъпило околотози проблем. Недопустими съчетания, вимето на традициите и съхранението им,съпътстват фолклорните ни изяви поцялата страна.

Читателят ще срещне каракачаните потези страници почти във всички моментиот ежедневието им, във време на труд, нои в мигове на отдих. В колибите, впалатките, по време на доене, на пазар.

Посвещава се и в чест на онезикаракачани от цяла Гърция, коитолюбезно ми предоставиха снимките си заизпълнението на настоящото начинание.

ВЪВЕДЕНИЕ

1910 - 1961

Σαρακατσάνες μεχαραγμένο το σταυρόστο μέτωπο. Σύμβολοτης πίστεως από τα χρόνια τηςΤουρκοκρατίας.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΩΝ / музей на каракачаните

1910: Οικογένεια Τσαούση Νικόλαουτου Γεωργίου Πατρίκι Σερρών.Άνδρας με λαχούρι στο κεφάλι,

σεγκούνι και σλιάφι.1910г. Семейството на Никола Чаушис, син

на Георгос Чаушис. Патрики, Серес. Мъж с лахури (вълнен шал) на главата,сенгуни ( широката подпоясна - от коленетедо кръста –мъжка дреха от дебел вълнен бялплат, която покрива отзад и отстраниполите на ризата) и силях.

Σλιάφι: Κλέφτικη ζώνη στην οποίαέβαζαν πιστόλες και μαχαίρια.

Силях (още силяхлък)– коженпояс, в който хайдутите носят

пистолети и ножове.

1915: Οικογένεια Ήτταλα ΑθανασίουΣλίβιανη Βουλγαρίας.

Έθιμο - γύρισμα ταψιού. Η Σαρακατσάνα γυρίζειτο ταψί φορώντας στα τέσσερα δάχτυλα τηςδαχτυλίδια για να ακούγεται μια μουσική καθώςγυρίζει φυγόκεντρα το ταψί.

1915г. Семейството на Атанасиос Италас.Сливен, България.

Обичаят с въртене на тава. Каракачанкавърти тавата и с помоща на пръстените надясната ϊ ръка се получава мелодия.

16


1924: Οικογένεια Βούλγαρη Κων/νουτου Αντωνίου Διαλαμπή Κομοτηνής.1924г. Семейството на Константинос Вулгарис, син на АндонисВулгарис. Диаламби, Комотини.

1924: Οικογένεια Τζιότζιου Ιωάννητου Γεωργίου Ποντολίβαδο Καβάλας.Γέροι και νεότεροι συγκεντρωμένοισυζητάνε κοινωνικά και επαγγελματικά θέματαόπως συνηθίζονταν.1924г. Семейството на Йоанис Чочус,син на Георгос Чочус. Понтоливадо, Кавала.Млади и стари заедно обсъждат общински итрудови проблеми, както обикновено.

35


1930: Οικογένεια Χορταργιά Ευάγγελουτου Αστερίου Αχινός Σερρών.

Γυναίκες με τραχλιές πάνινες ραμμένες και νύφημε ασημοζώναρο και όχι φώκι με γκουμπέ πουφορούσαν παλιότερα. Επίσης η νύφη φοράεικουστέκι με ασημοσουγιά.84. 1930г. Семейството на Евангелос

Хортарьяс, син на Астериос Хортарьяс .Ахинос, Серес.Жени с пришити яки, невеста със сребъренколан и костеки със сребърна ножка.

1930: Γάμος. Οικογένεια Αποστόλου ΣτέργιαΣυμπεθεριό με φουστανέλες στα άλογα, κρατών-τας άσπρο φλάμπουρα συνέχεια του λαβάρου τηςεπανάστασης.

1930г. Сватба. Семейството на Стериос Апостолос.

Сватове с фустанели, на коне и с фламбура –байракът, продължение на знамето отнационалноосвободителните борби.

56


1935: Γάμος. Οικογένεια Λάπα ΓεώργιουBαφέϊκα Ξάνθης.

Γυναίκες Σαρακατσάνες με πάνινες τραχλιέςκαι ποδιές πάνινες φρουτοποδιές με παναούλες.

1935г. Сватба. Семейството на Георгос Лапас. Вафеика, Ксанти.

Каракачанки с платнени яки и престилки - панаули

1924: Γάμος. Οικογένεια Μαρούλα Χρήστουτου Κων/νου Κοκκινόγια Καβάλας.

1924г. Сватба. Семейството на Христос Марулас, син на Константинос

Марулас. Кокиноя, Кавала.

70


1935: Οικογένεια Τσαούση Νικόλαουτου Γεωργίου Πατρίκι Σερρών.Τυροκόμοι στο τυροκομείο - μπατζιόμε τα κασέρια τα λεγόμενα κασκαβάλια.1935г. Семейството на Никола Чаушис,син на Георгос Чаушис. Патрики, Серес.Учител и неговите ученици в училището начелингатото (стана).

1935: Οικογένεια Τσαούση Νικόλαουτου Γεωργίου Πατρίκι Σερρών.Δάσκαλος με τους μαθητές τουσε σχολείο στο τσελιγκάτο.1935г. Семейството на Никола Чаушиссин на Георгос Чаушис. Патрики, Серес.Майстори в мандра.

75


1939: Οικογένεια Τζελέπη Χρήστουτου Δημητρίου Παλλάδιο Κομοτηνής.

1939г. Семейството на Христос Дзелепис,син на Димитрис Дзелепис.

Паладио, Комотини

1939: Οικογένεια Γκράνα Πέτρουτου Κων/νου Ευκαρπία Σερρών.

1939г. Семейството на Петрос Гранас,син на Константинос Гранас.

Евкарпия, Серес.

88


1940: Οικογένεια Καλτσά Ιωάννητου Δημητρίου Διαλαμπή Κομοτηνής.

1940г. Семейството на Йоанис Калцас, синна Димитрис Калцас. Диаламби, Комотини.

1940: Οικογένεια Ήτταλα ΑθανάσιουΣλίβιανη Βουλγαρίας.

1940г. Сватба. Семейството на Атанасиос Италас.

Сливен, България.

94


1944: Γάμος. Οικογένεια Μπάκα Πολυμέρητου Κων/νου Ηράκλεια Σερρών.Γάμος στην Ηράκλεια Σερρών.Οι γυναίκες φοράνε Μακεδόνικες φορεσιές.1944г. Сватба. Семейството на Полимерис Бакас,син на Константинос Бакас. Ираклия, Серес Жените са облечени в македонски(каракачански ) носии.

1944: Γάμος. Οικογένεια Κώτσου Κων/νουνεο Κορδελιό Θεσ/νίκης.Γάμος στην Σερβία.1944г. Семейството на КонстантиносКотцос. Нео Кордельо, Солун. Сватба в Сърбия.

99


1945: Οικογένεια Γιαρίμη ΑναστασίουΚομοτηνή.

Mετακίνηση από τα χειμαδιά στα βουνά - καραβάνι.1945г. Семейството на

Анастасиос Яримис. Комотини.Преход от местата за зимуване към

планините. Керван.

1945: Οικογένεια Τζιότζιου Ιωάννητου Χρήστου Ποντολίβαδο Καβάλας.

1945г. Семейството на Йоанис Чочус, синна Христос Чочус. Понтоливадо, Кавала.

104


1950: Οικογένεια Κώτσου Κων/νουΝέο Κορδελιό Θεσ/νίκης.

1950г. Семейството на Константинос Котцос.

Нео Кордельо, Солун.

1950: Γάμος. Οικογένεια Βρύζα Στέργιουτου Γεωργίου Λυγαριά Σερρών.

Γάμος - χορός με όργανα. Πρώτα ο γάμος γίνον-ταν μόνο με τραγούδια που λέγονταν με το στόμααπό όλους τους παραβρισκόμενους.

1950г. Сватба. Семейството на Стериос Вризас, син на Георгос Вризас.

Лигарья, Серес.Сватба – хоро със съпровода на музикалниинструменти. Първоначално сватбата еозвучавана само от песни, пяти от всичкиприсъстващи, без съпровода на музикалниинструменти.

120


1950: Γάμος. Οικογένεια Καπούλα ΑθανάσιουΧουμνικό Σερρών.1950г. Сватба. Семейството наАтанасиос Капулас.Хумнико, Серес.

1950: Γάμος. Οικογένεια ΧορταργιάΕυάγγελου του Αστερίου Αχινός Σερρών.1950г. Сватба.Семейството на Евангелос Хортарьяс, син на АстериосХортарьяс. Ахинос, Серес.

127


1956: Γάμος. Οικογένεια Πελτέκη Ιωάννητου Γεωργίου Βαφέϊκα Ξάνθης.

Πήδημα πρόικας από τον μπράτιμοκαι τον κουμπάρο.

1956г. Сватба. Семейството на Йоанис Пелтекис,

син на Георгос Пелтекис. Вафеика, Ксанти.Прескачане на чеиза от побратима -байрактаря и кръстника.

1956: Οικογένεια Γιαρίμη Αναστάσιουτου Γεωργίου Ίασμος Κομοτηνής.Γάμος, χορεύουν με γραμμόφωνο.

1956г. Семейството на Анастасиос Яримис,син на Георгос Яримис. Язмос, Комотини.

Сватба. Играят под съпровода награмофон.

142


1956: Οικογένεια Γιαρίμη Αναστάσιουτου Γεωργίου Ίασμος Κομοτηνής.

1956г. Семейството на Анастасиос Яримис, син на Георгос

Яримис. Язмос, Комотини.

1957: Γάμος. Οικογένεια Δαλακούρα Αλέξανδρου του Δημητρίου

Σάλπη Κομοτηνής.1957г. Семейството на

Александрос Далакурас, син на ДимитрисДалакурас. Салпи, Комотини.

144

Λεύκωμα - sarakatsani folklore museum · 2019. 10. 16. · της εποχής που η...

Documents