Ậ t tÀi liỆu hƯỚng dẪn kĨ thuẬt trong nÔng lÂm...

TTÀÀII LLIIỆỆUU HHƯƯỚỚNNGG DDẪẪNN KKĨĨ TTHHUUẬẬTT TTRROONNGG NNÔÔNNGG LLÂÂMM NNGGHHIIỆỆPP VVÀÀ NNUUÔÔII TTRRỒỒNNGG TTHHUUỶỶ SSẢẢNN

Nha Trang, tháng 1 năm 2008

TẬP 1

TẬ

P 1

T

ÀI L

IỆU

HƯỚ

NG

DẪ

N KĨ T

HUẬ

T T

RO

NG

NÔ

NG

LÂ

M N

GH

IỆP

VÀ

NU

ÔI T

RỒ

NG

TH

UỶ

SẢ

N

B

IÊN

SOẠ

N

HUỲ

NH

THỊ K

IM L

INH

BIÊN SOẠN

HUỲNH THỊ KIM LINH


HHƯƯỚỚNNGG DDẪẪNN KKĨĨ TTHHUUẬẬTT TTRROONNGG NNÔÔNNGG LLÂÂMM NNGGHHIIỆỆPP VVÀÀ NNUUÔÔII

TTRRỒỒNNGG TTHHUUỶỶ SSẢẢNN

TẬP 1

TRONG SỐ NÀY

SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT NUÔI CÁ CHẼM

BIỆN PHÁP PHÒNG, TRỊ MỘT SỐ BỆNH THƯỜNG GẶP TRÊN CÁ MÚ VÀ CÁ GIÒ NUÔI BIỂN

SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT NUÔI CÁ CHÌNH

KĨ THUẬT NUÔI CÁ QUẢ (CÁ LÓC)

NHÂN GIỐNG CÁ LÓC ĐEN

KỸ THUẬT NUÔI CÁ AO NƯỚC TĨNH

CHỐNG RÉT CHO CÁ

PHÒNG BỆNH CHO CÁ TRONG MÙA MƯA

TRỒNG BÍ XANH TRÁI VỤ

TRỒNG CÀ CHUA F1

TRỒNG CÀ TÍM VỤ HÈ THU

TRỒNG DƯA CHUỘT BAO TỬ

KỸ THUẬT TRỒNG ỚT TRÁI MÙA

TRỒNG ỚT CAY

http://www.ebook.edu.vn

Mục lục

i

MỤC LỤC Mục lục ........................................................................................................................ i

LỜI NÓI ĐẦU........................................................................................................... xiii

PHẦN I

SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT NUÔI TRỒNG THUỶ SẢN I. SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT NUÔI CÁ CHẼM .............................................................. 1

1. Đặc điểm phân loại và hình thái ...................................................................................... 1

2. Đặc điểm phân bố ............................................................................................................ 1

3. Vòng đời .......................................................................................................................... 2

4. Tính ăn ............................................................................................................................. 2

5. Phân biệt giới tính ............................................................................................................ 2

II. CÁC MÔ HÌNH NUÔI CÁ CHẼM ............................................................................... 3

1. Nuôi cá chẽm trong lồng .................................................................................................. 3

1.1 Chọn ví trí nuôi lồng.................................................................................................... 3

1.2 Thiết kế và xây dựng lồng .......................................................................................... 3

1.3 Kỹ thuật nuôi và quản lý lồng .................................................................................... 4

1.4 Thức ăn và cách cho ăn .............................................................................................. 4

1.5 Quản lý lồng cá ........................................................................................................... 5

2. Nuôi ao ............................................................................................................................ 5

2.1 Nuôi đơn ..................................................................................................................... 5

2.2 Nuôi ghép ................................................................................................................... 5

2.2.1 Tiêu chuẩn chọn lựa địa điểm nuôi cá Chẽm ....................................................... 6

2.2.2 Thiết kế và xây dựng ao ...................................................................................... 7

2.2.3 Chuẩn bị ao........................................................................................................... 7

2.2.4 Quản lý ao ............................................................................................................. 7

2.2.5 Thức ăn và cách cho ăn ........................................................................................ 7

III. NUÔI CÁ VƯỢC (CHẼM) THƯƠNG PHẨM............................................................ 7

1. Điều kiện ao nuôi.............................................................................................................. 8

2. Giai đoạn ương cá giống................................................................................................... 8

2.1 Ương cá giống trong ao ương riêng............................................................................. 8


Mục lục

ii

2.1.1 Bố trí ao ương........................................................................................................ 8

2.1.2 Chuẩn bị ao ương................................................................................................... 8

2.2 Ương cá giống trong ao nuôi thương phẩm................................................................. 8

2.2.1 Bố trí lưới ương ..................................................................................................... 8

2.2.2 Chuẩn bị vùng ương .............................................................................................. 9

2.3. Cách thuần dưỡng cá .................................................................................................. 9

2.4. Thao tác thả cá giống.................................................................................................. 9

2.5. Thức ăn và cách cho cá ăn.......................................................................................... 9

3. Giai đoạn nuôi cá thịt ....................................................................................................... 10

3.1. Chuẩn bị ao nuôi......................................................................................................... 10

3.2. Thả cá giống ............................................................................................................... 10

3.3. Thức ăn và cách cho cá ăn.......................................................................................... 10

4. Quản lý chất lượng nước trong ao .................................................................................... 10

5. Phòng và trị bệnh cá ......................................................................................................... 10

6. Một số bệnh thường gặp ................................................................................................... 10

6.1 Các bệnh do virus ........................................................................................................ 10

6.2 Các bệnh do vi khuẩn .................................................................................................. 11

6.3 Các bệnh do nấm ......................................................................................................... 11

6.4 Cá bị bệnh do ký sinh trùng......................................................................................... 11

7. Thu hoạch cá..................................................................................................................... 11

IV. NUÔI CÁ VƯỢC NƯỚC LỢ CÔNG NGHIỆP .......................................................... 12

1. Chuẩn bị ao nuôi............................................................................................................... 12

2. Đặt hệ thống nén khí......................................................................................................... 12

3. Thả cá, quản lý và chăm sóc............................................................................................. 12

4. Chế độ thay nước.............................................................................................................. 12

V. KINH NGHIỆM NUÔI CÁ CHẼM LÀM GIÀU .......................................................... 12

VI. TRÀ VINH ĐA DẠNG HÓA MÔ HÌNH NUÔI CÁ CHẼM...................................... 13

VII. PHƯƠNG PHÁP NUÔI CUA BIỂN............................................................................ 15

1. Nuôi cua thương phẩm ..................................................................................................... 15

2. Nuôi cua ốp thành cua chắc.............................................................................................. 15

3. Nuôi cua gạch ................................................................................................................... 15


Mục lục

iii

VIII. BIỆN PHÁP PHÒNG, TRỊ MỘT SỐ BỆNH THƯỜNG GẶP TRÊN CÁ MÚ VÀ CÁ GIÒ NUÔI BIỂN ............................................................................................................ 16

1. Biện pháp phòng trị bệnh ký sinh trùng cho cá nuôi biển ................................................ 16

1.1. Ký sinh trùng đơn bào (Amyloodinium ocellatum) ................................................... 16

1.2. Bệnh đốm trắng do nhóm ký sinh trùng Cryptocaryonosis gây ra ............................. 16

1.2.1 Biện pháp phòng bệnh ........................................................................................... 16

1.2.2 Biện pháp trị bệnh ................................................................................................. 16

1.3. Ký sinh trùng bánh xe (Trichodiniosis)...................................................................... 16



1.4. Bệnh thích bào tử trùng (Microsporidiosis) ............................................................... 17

1.5. Bệnh sán lá đơn chủ (Monogeneansis)....................................................................... 17



2. Biện pháp phòng, trị một số bệnh vi khuẩn trên cá nuôi lồng biển. ................................. 18

2.1. Biện pháp phòng bệnh vi khuẩn cho cá nuôi lồng biển.............................................. 18

2.2. Biện pháp trị bệnh vi khuẩn trên cá nuôi lồng biển.................................................... 18

2.2.1 Biện pháp trị bệnh lở loét ...................................................................................... 18

2.2.2 Biện pháp trị bệnh xuất huyết đường ruột do Staphyloccus sp ............................. 19

2.2.3 Biện pháp trị bệnh trướng bụng do Pseudomonas spp gây ra ............................... 19

2.2.4 Biện pháp trị bệnh mà mắt do nhóm cầu khuẩn (Streptococcus sp)...................... 20

2.2.5 Biện pháp trị bệnh mòn đuôi và hoại tử mang cá do nhóm vi khuẩn dạng sợi Flexibacter spp................................................................................................................ 20

IX. SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT NUÔI CÁ CHÌNH ......................................................... 20

1. Đặc điểm sinh học ............................................................................................................ 20

1.1 Môi trường................................................................................................................... 20

1.2 Tập tính ăn và sinh trưởng........................................................................................... 20

1.3 Tập tính sinh sản.......................................................................................................... 21

2. Khai thác cá chình hương ................................................................................................. 21

3. Vận chuyển cá chình hương ............................................................................................. 21

3.1 Vận chuyển bằng khay gỗ. .......................................................................................... 21

3.2 Vận chuyển bằng túi nilông có bơm ôxy..................................................................... 21

4. Nuôi cá hương lên cá giống.............................................................................................. 22


Mục lục

iv

4.1 Tiêu độc cho cá............................................................................................................ 22

4.2 Ao ương. ...................................................................................................................... 22

4.3 Nhiệt độ nước ao. ........................................................................................................ 22

4.4 Mật độ.......................................................................................................................... 22

4.5 Cho ăn.......................................................................................................................... 22

4.6 Quản lý chăm sóc. ....................................................................................................... 23

5. Kỹ thuật nuôi cá chình thương phẩm ............................................................................... 24

5.1 Nuôi trong bể xây bằng gạch hoặc bằng xi măng........................................................ 24

5.2 Nuôi trong ao đất. ........................................................................................................ 25

5.2.1 Thiết kế và xây dựng ao ........................................................................................... 25

5.2.2 Cải tạo ao.................................................................................................................. 25

5.2.3 Chọn và thả giống..................................................................................................... 26

5.2.3.1 Chọn giống ............................................................................................................ 26

5.2.3.2 Mật độ thả .............................................................................................................. 26

5.2.3.3 Vận chuyển cá giống ............................................................................................ 26

5.2.3.4 Thả giống............................................................................................................... 26

5.2.4 Quản lý hằng ngày.................................................................................................... 26

5.2.5 Quản lý thức ăn......................................................................................................... 26

5.2.6 Quản lý môi trường .................................................................................................. 27

6. Một số phương pháp phòng bệnh cho cá Chình ............................................................ 27

6.1 Khâu tuyển chọn giống................................................................................................ 27

6.2 Khâu Chuẩn bị Ao nuôi ............................................................................................... 27

6.3 Thức ăn ........................................................................................................................ 27

X. KINH NGHIỆM NUÔI CÁ CHÌNH TRONG BỂ XI MĂNG...................................... 28

XI. KĨ THUẬT NUÔI CÁ QUẢ (CÁ LÓC)........................................................................ 29

1. Ðặc điểm sinh học và sinh sản ........................................................................................ 29

1.1 Ðặc điểm hình thái ...................................................................................................... 29

1.2 Tập tính sinh học ........................................................................................................ 29

1.3 Tính ăn ........................................................................................................................ 29

1.4 Sinh trưởng ................................................................................................................. 29

1.5 Tập tính sinh sản ......................................................................................................... 30

1.5.1 Ðẻ tự nhiên ........................................................................................................... 30


Mục lục

v

1.5.2 Sinh sản nhân tạo .................................................................................................. 30

2. Phương pháp nuôi............................................................................................................. 30

2.1. Phân biệt cá đực, cá cái .............................................................................................. 30

2.2 Nuôi cá bột và giống ................................................................................................... 31

2.3 Nuôi cá thịt ................................................................................................................. 31

XII. CÁC CHÚ Ý KHI NUÔI CÁ LÓC CON VÀ CÁ LÓC THỊT.................................. 32

1. Nuôi cá lóc con................................................................................................................. 32

2. Nuôi cá thịt ở ao ............................................................................................................... 32

3. Nuôi cá lóc ghép với cá nuôi khác ................................................................................... 32

4. Tìm hiểu thêm: kinh nghiệm nuôi cá lóc thịt ở Trung Quốc ........................................... 32

XIII. NHÂN GIỐNG CÁ LÓC ĐEN ................................................................................... 33

1. Chọn và nuôi vỗ cá bố mẹ ................................................................................................ 33

2. Sử dụng kích thích tố sinh dục ......................................................................................... 34

XIV. KỸ THUẬT NUÔI CÁ LÓC TRONG AO ĐẤT....................................................... 34

1. Kỹ thuật ương nuôi cá lóc ................................................................................................ 34

1.1 Ương cá bột 5 ngày tuổi ............................................................................................. 34

1.1.1 Điều kiện ao ương ................................................................................................. 34

1.1.2 Bón phân tạo thức ăn tự nhiên............................................................................... 34

1.1.3 Mật độ thả ương.................................................................................................... 34

1.1.4 Cho ăn và chăm sóc.............................................................................................. 34

1.2. Nuôi cá lóc thương phẩm ........................................................................................... 35

1.3. Nuôi cá lóc trong bè ................................................................................................... 35

2. Phòng trị bệnh cá lóc ....................................................................................................... 36

XV. NUÔI CÁ LÓC CÔNG NGHIỆP TRONG VÈO LƯỚI............................................ 36

XVI. NUÔI CÁ LÓC TRONG MÙNG LƯỚI .................................................................... 38

1. Chuẩn bị mùng ................................................................................................................ 38

2. Thời vụ nuôi .................................................................................................................... 38

3. Thức ăn ............................................................................................................................ 38

XVII. KỸ THUẬT NUÔI CÁ THÂM CANH TRONG AO ĐẤT ................................... 39

1. Xác định vị trí ao nuôi thâm canh ................................................................................... 39

2. Hoạt động chuẩn bị ao nuôi ............................................................................................. 39

3. Kỹ thuật nuôi ................................................................................................................... 39


Mục lục

vi

3.1. Cơ cấu loài cá thả nuôi. ............................................................................................. 39

3.2. Mật độ loài cá thả nuôi. ............................................................................................. 40

3.3. Kích thước loài cá thả nuôi. ....................................................................................... 40

4. Biện pháp quản lý và chăm sóc hệ thống nuôi ................................................................ 40

4.1. Thức ăn cung cấp cho cá trong hệ thống nuôi ........................................................... 40

4.2. Khẩu phần ăn cá nuôi trong hệ thống ........................................................................ 40

4.3. Tần suất cho ăn .......................................................................................................... 41

4.4. Quản lý công trình nuôi ............................................................................................. 41

4.5. Quản lý chất lượng nước ao nuôi .............................................................................. 41

5. Thu hoạch hệ thống nuôi ................................................................................................. 41

6. Hiệu quả kinh tế ............................................................................................................... 41

XVIII. KỸ THUẬT NUÔI THÂM CANH Ở BÈ .............................................................. 42

1. Chọn vị trí đặt bè .............................................................................................................. 42

2. Kết cấu bè nuôi ................................................................................................................ 42

2.1. Vật liệu ...................................................................................................................... 42

2.2. Kích thước bè nuôi cá ................................................................................................ 42

2.3. Độ ngập nước bè nuôi ................................................................................................ 42

3. Biện pháp kỹ thuật nuôi ................................................................................................... 42

3.1. Mùa vụ nuôi ............................................................................................................... 42

3.2. Quy cách giống và mật độ thả nuôi ........................................................................... 42

4. Chăm sóc quản lý bè nuôi ............................................................................................... 43

4.1. Thức ăn ...................................................................................................................... 43

4.2. Chăm sóc và quản lý bè nuôi ..................................................................................... 43

4.3. Quản lý bệnh cá nuôi ................................................................................................. 44

5. Thu hoạch ........................................................................................................................ 44

6. Hiệu quả kinh tế ............................................................................................................... 44

XIX. KỸ THUẬT NUÔI CÁ AO ........................................................................................ 44

1. Ðiều kiện ao nuôi.............................................................................................................. 44

2. Chuẩn bị ao nuôi .............................................................................................................. 44

3. Ðối tượng nuôi.................................................................................................................. 45

4. Kỹ thuật nuôi ................................................................................................................... 45

4.1 Thả giống .................................................................................................................... 45


Mục lục

vii

4.2 Chăm sóc quản lý ....................................................................................................... 45

4.3 Thu hoạch ................................................................................................................... 46

XX. KỸ THUẬT NUÔI CÁ AO NƯỚC TĨNH .................................................................. 46

1. Ao nuôi cá......................................................................................................................... 46

2. Các loài cá thích hợp nuôi ao nước tĩnh ........................................................................... 47

3. Thả cá giống ..................................................................................................................... 48

4. Quản lý - chăm sóc ao ..................................................................................................... 48

4.1 Thức ăn, phân bón cho ao nước tĩnh .......................................................................... 48

4.2 Quản lý ao ................................................................................................................... 48

5. Thu hoạch ......................................................................................................................... 49

XXI. CHỐNG RÉT CHO CÁ............................................................................................... 49

1. Chống rét giữ giống qua đông .......................................................................................... 49

2. Chống rét cho cá thịt ........................................................................................................ 49

2.1 Chọn và chuẩn bị ao nuôi ............................................................................................ 50

2.2 Thả giống và nuôi chống rét ........................................................................................ 50

2.3 Chống rét và chăm sóc cá ............................................................................................ 50

2.4 Thu hoạch cá đưa ra nuôi thành cá thịt........................................................................ 51

XXII. PHÒNG BỆNH CHO CÁ TRONG MÙA MƯA .................................................. 51

1. Bệnh trắng đuôi ................................................................................................................ 52

1.1 Triệu chứng.................................................................................................................. 52

1.2 Cách phòng trị ............................................................................................................. 53

2. Bệnh trắng da.................................................................................................................... 53

2.1 Triệu chứng.................................................................................................................. 53

2.2 Cách phòng trị ............................................................................................................. 53

PHẦN II

SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT TRỒNG CÂY NÔNG NGHIỆP

I. TRỒNG BÍ XANH TRÁI VỤ ........................................................................................... 54

II. BÓN PHÂN CHO CÀ CHUA ......................................................................................... 55

III. TRỒNG CÀ CHUA SẠCH ............................................................................................ 56

Một số điều cần lưu ý ........................................................................................................... 56

1. Kỹ thuật canh tác ............................................................................................................. 56


Mục lục

viii

1.1. Thời vụ ....................................................................................................................... 56

1.2. Giống .......................................................................................................................... 56

1.3. Quy trình trồng ........................................................................................................... 56

1.3.1 Gieo cây con .......................................................................................................... 56

1.3.2 Chuẩn bị đất trồng ................................................................................................ 56

1.3.3 Mật độ và khoảng cách trồng ................................................................................ 57

1.3.4 Lượng phân sử dụng và cách bón......................................................................... 57

2. Quy trình quản lý dịch hại tổng hợp................................................................................. 57

2.1. Biện pháp canh tác...................................................................................................... 57

2.2. Biện pháp vật lý, cơ giới ............................................................................................ 58

2.3. Biện pháp sinh học .................................................................................................... 58

2.4. Biện pháp hóa học ..................................................................................................... 58

2.4.1 Sâu ......................................................................................................................... 58

2.4.2 Bệnh....................................................................................................................... 59

IV. TRỒNG CÀ CHUA F1 ................................................................................................... 59

1. Giống ................................................................................................................................ 59

2. Thời vụ ............................................................................................................................. 59

3. Gieo trồng và chăm sóc .................................................................................................... 59

4. Làm đất ............................................................................................................................. 59

5. Lượng phân bón và cách bón phân cho cà chua............................................................... 60

V. TRỒNG CÀ CHUA VỤ ĐÔNG XUÂN.......................................................................... 60

1. Xử lý giống....................................................................................................................... 60

2. Thời vụ ............................................................................................................................ 60

3. Chuẩn bị đất...................................................................................................................... 61

4. Bón phân........................................................................................................................... 61

5. Phòng trừ sâu bệnh ........................................................................................................... 61

VI. TRỒNG CÀ TÍM VỤ HÈ THU ..................................................................................... 62

1. Chuẩn bị giống ................................................................................................................ 62

2. Thời vụ ............................................................................................................................ 62

3. Làm đất ............................................................................................................................ 62

4. Khoảng cách trồng ........................................................................................................... 62

5. Phòng trừ sâu bệnh .......................................................................................................... 62


Mục lục

ix

VII. TRỒNG DƯA CHUỘT BAO TỬ ................................................................................ 63

VIII. KỸ THUẬT TRỒNG HÀNH TÍM............................................................................. 64

IX. TRỒNG ỚT CAY............................................................................................................ 65

1. Ươm cây con (ươm cây trên liếp hoặc ươm bầu) ............................................................. 65

2. Làm đất bón phân ............................................................................................................. 65

X. MỘT SỐ GIỐNG ỚT CAO SẢN MỚI .......................................................................... 66

XI. MINH CHÂU: TRỒNG ỚT CAO SẢN THU 90-100 TRIỆU ĐỒNG/HA ................ 67

XII. KỸ THUẬT TRỒNG ỚT TRÁI MÙA........................................................................ 67

1. Khả năng thích ứng kỹ thuật............................................................................................. 67

2. Lợi thế kỹ thuật................................................................................................................. 67

3. Kỹ thuật ............................................................................................................................ 67

3.1 Hạt giống ..................................................................................................................... 67

3.2 Những yêu cầu chăm bón ............................................................................................ 67

3.3 Cây giống..................................................................................................................... 67

3.4 Làm đất ........................................................................................................................ 68

3.5 Phủ plastic đen............................................................................................................. 68

3.6 Trồng trọt..................................................................................................................... 68

3.7 Bảo vệ .......................................................................................................................... 68

3.8 Phòng trừ sâu bệnh ...................................................................................................... 68

3.9 Thu hoạch và sau thu hoạch ........................................................................................ 68

XIII. KINH NGHIỆM TRỒNG ỚT Ở NGĂM MẠC ........................................................ 69

XIV. NINH THUẬN: CÂY ỚT XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO ............................................. 69

XV. CÂY ỚT CHO TIỀN TỶ .............................................................................................. 70

1. Trồng ớt thu nhập 200 triệu đồng/ha .............................................................................. 70

2. Dầy công chăm bón ........................................................................................................ 71

XVI. TRỒNG ỚT NGỌT...................................................................................................... 71

1. Chọn giống ....................................................................................................................... 71

2. Thời vụ trồng .................................................................................................................... 71

3. Gieo ươm cây giống trong khay bầu ................................................................................ 71

4. Chọn và làm đất trồng ...................................................................................................... 72

5. Lượng phân bón................................................................................................................ 72

6. Trồng cây và chăm sóc ..................................................................................................... 72


Mục lục

x

XVII. BẰNG CÁCH NÀO PHÒNG TRỊ BỌ TRĨ HẠI DƯA HẤU?............................... 72

XVIII. XÂY DỰNG ĐỒNG CỎ CHĂN NUÔI................................................................... 74

1. Chọn giống cỏ................................................................................................................... 74

2. Khai hoang........................................................................................................................ 74

3. Làm đất ............................................................................................................................. 74

4. Thời vụ và địa điểm gieo trồng ........................................................................................ 74

5. Chuẩn bị giống ................................................................................................................ 75

6. Gieo trồng ........................................................................................................................ 75

7. Chăm sóc trong thời gian đồng cỏ thiết lập ..................................................................... 75

XIX. TRỒNG CỎ VOI NUÔI BÒ - HẤP DẪN NHƯNG….............................................. 75

1. 1 ha cỏ nuôi trên 30 con bò .............................................................................................. 75

2. Trồng cỏ để phát triển đàn bò........................................................................................... 76

XX. KHẮC PHỤC ĐU ĐỦ BỊ CHẾT DO MƯA ÚNG ...................................................... 77

XXI. BÍ QUYẾT TRỒNG ĐU ĐỦ THU 6– 7 TRIỆU ĐỒNG/SÀO, NĂM...................... 77

XXII. KỸ THUẬT TRỒNG BƯỞI...................................................................................... 78

1. Yêu cầu sinh thái .............................................................................................................. 78

1.1. Nhiệt độ ..................................................................................................................... 78

1.2. ánh sáng ..................................................................................................................... 78

1.3. Nước .......................................................................................................................... 78

1.4. Đất trồng .................................................................................................................... 79

2. Cách nhân giống tiêu chuẩn cây giống và những giống bưởi phổ biến hiện nay............. 79

2.1. Cách nhân giống ......................................................................................................... 79

2.2.Tiêu chuẩn cây giống tốt ............................................................................................ 79

2.3. Những giống bưởi phổ biến hiện nay ......................................................................... 79

3. Kỹ thuật trồng và chăm sóc .............................................................................................. 80

3.1. Thiết kế vườn ............................................................................................................. 80

3.1.1. Đào mương lên líp ................................................................................................ 80

3.1.2. Trồng cây chắn gió .............................................................................................. 80

3.1.3. Mật độ và khoảng cách trồng .............................................................................. 80

3.2. Kỹ thuật trồng và chăm sóc ....................................................................................... 81

3.2.1.Thời vụ trồng ........................................................................................................ 81

3.2.2. Chọn giống trồng thích hợp ................................................................................. 81


Mục lục

xi

3.2.3. Chuẩn bị hố trồng và cách trồng .......................................................................... 81

3.2.4. Tưới gốc giữ ấm .................................................................................................. 81

3.2.5. Tưới và tiêu nước ................................................................................................ 82

3.2.6. Vét bùn bồi líp (vùng ĐBSCL) ........................................................................... 82

XXIII. TRỒNG BƯỞI RA TRÁI MÙA NGHỊCH............................................................. 82

XXIV. CHO BƯỞI DA XANH RA TRÁI THEO Ý MUỐN............................................. 83

XXV. KINH NGHIỆM CHO CÂY RA TRÁI NGHỊCH MÙA........................................ 83

1. Cây vú sữa ........................................................................................................................ 83

2. Cây cam sành.................................................................................................................... 84

XXVI. ĐỂ CÂY BƯỞI LIÊN TIẾP BỘI THU ................................................................... 84

XXVII. DINH DƯỠNG ĐỐI VỚI CÂY CÓ MÚI.............................................................. 85

1. Các yếu tố dinh dưỡng cuả cây trồng ............................................................................... 85

2. Phân bón. ......................................................................................................................... 85

2.1 Vai trò cuả một số nguyên tố dinh dưỡng đối với cây có múi .................................... 85

2.2 Phân hữu cơ ................................................................................................................. 86

2.3 Phân vô cơ .................................................................................................................. 86

2.4 Phân vi sinh ................................................................................................................ 87

2.5 Lợi ích của việc sử dụng phân đạm vi sinh ................................................................ 87

2.6 Phân bón qua lá ........................................................................................................... 88

2.7 Phương pháp bón......................................................................................................... 91

2.8 Xử lý ra hoa ................................................................................................................ 91

2.9 Neo trái ........................................................................................................................ 92

2.10 Tỉa cành và tạo tán .................................................................................................... 92

3. Phòng trừ sâu bệnh chính ................................................................................................. 93

3.1 Sâu hại ........................................................................................................................ 93

3.1.1. Sâu vẽ bùa (Phyllocnistis citrella) ....................................................................... 93

3.1.1.1 Hình thái và cách gây hại ................................................................................ 93

3.1.1.2 Phòng trị .......................................................................................................... 93

3.1.2. Rầy mềm (Toxoptera citricidus) .......................................................................... 93


3.1.2.2 Phòng trị .......................................................................................................... 93

3.1.3. Nhóm Nhện ......................................................................................................... 94


Mục lục

xii


3.1.3.2 Phòng trị .......................................................................................................... 94

3.1.4 Bù lạch................................................................................................................... 94


3.1.4.2 Phòng trị .......................................................................................................... 94

3.1.5. Nhóm rệp sáp ....................................................................................................... 94


3.1.5.2 Phòng trị .......................................................................................................... 94

3.2 Bệnh hại ...................................................................................................................... 94

3.2.1. Bệnh Tristeza ....................................................................................................... 94

3.2.1.1 Triệu chứng...................................................................................................... 94

3.2.1.2 Phòng trị .......................................................................................................... 95

3.2.2. Bệnh vàng lá Greening (do vi khuẩn Liberobacter asiaticus) ............................. 95

3.2.2.1 Triệu chứng...................................................................................................... 95

3.2.2.2 Phòng trị .......................................................................................................... 95

3.2.3. Cách phòng trị bệnh thối gốc chảy mủ ................................................................. 95

3.2.3.1 Triệu chứng...................................................................................................... 95

3.2.3.2 Phòng trị .......................................................................................................... 95

XXVIII. NGUYÊN NHÂN RỤNG HOA VÀ TRÁI Ở XOÀI .......................................... 96

1. Hạn chế sự rụng hoa, trái Chế độ dinh dưỡng. ................................................................. 96

2. Chế độ nước...................................................................................................................... 96

3. Phòng trừ sâu bệnh .......................................................................................................... 97

4. Sử dụng chất kích thích sinh trưởng và phân bón lá. ....................................................... 97

XXIX. TẠO TÁN VÀ ĐỐN TỈA CÂY ĂN QUẢ CÓ MÚI .............................................. 97

1. Mở đầu.............................................................................................................................. 97

2. Mục đích của tạo tán và đốn tỉa........................................................................................ 97

3. Các tập tính nảy chồi (lộc) và sinh quả của CAQ có múi ................................................ 98

3.1 Các đặc tính tổng quan của sinh trưởng ...................................................................... 98

3.2 Sự bật chồi ................................................................................................................... 98

3.3 Tập tính sinh quả ......................................................................................................... 98

4. Dáng cây và hệ thống tạo tán ........................................................................................... 98

5. Các phương pháp đốn tỉa.................................................................................................. 99


Mục lục

xiii

5.1 Cấu trúc của cây ........................................................................................................100

5.2 Các nguyên tắc và thủ tục đốn tỉa..............................................................................100

5.3 Các cành và chồi không mong muốn.........................................................................100

5.4 Cách đốn tỉa...............................................................................................................100

5.5 Đốn cải tạo cây già ....................................................................................................101

TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................................102


Lời nói đầu

xiv

LỜI NÓI ĐẦU

Khi Việt Nam gia nhập Tổ chức thương mại thế giới(WTO) sẽ làm giảm một cách tương

đối thu nhập của hộ nông dân sản xuất những sản phẩm nông nghiệp do bị sản phẩm nhập khẩu cạnh tranh trực tiếp, đặc biệt là những sản phẩm chứa đựng lợi thế đất đai, vốn không phải là thế mạnh của Việt Nam, và do đó giảm nhu cầu về lao động phổ thông nông nghiệp, và tức là làm giảm thu nhập lao động phổ thông sản xuất nông nghiệp. Thu nhập của những hộ nông dân bám vào nông nghiệp còn giảm thêm do nhu cầu về đất đai canh tác giảm, làm giảm giá bán/cho thuê đất canh tác. Vì vậy, Trong điều kiện đất hẹp người đông, cần tập trung thâm canh ngay từ đầu để tăng năng suất lao động trong điều kiện lao động không được rút ra khỏi nông thôn, và nâng cao mức sống của người nghèo bằng cách khai thác tốt hơn các nguồn tài nguyên tự nhiên hiện có và bằng tài năng, năng lực của người lao động.

Mặt khác, ở một số nơi do không thể đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp và nông thôn, từng bước chuyển lao động nông nghiệp sang sản xuất công nghiệp và dịch vụ; phát triển các làng nghề sản xuất tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ; hình thành các thị trấn, thị tứ mới ở nông thôn thì công tác nghiên cứu ứng dụng nông nghiệp, khuyến nông, sản xuất và marketing sản phẩm mới để tăng thu nhập cho hộ nông dân sản xuất nông nghiệp, đặc biệt từ các hoạt động sản xuất hướng xuất khẩu là trọng tâm hàng đầu. Và cần thiết phải có cách làm thiết thực để cho người nông dân thoát cảnh nghèo khó vươn lên làm giàu chính đáng từ đôi bàn tay của mình. Việc đầu tư mạnh vào phát triển, cải tạo các loại giống có năng suất cao, chất lượng tốt và hỗ kĩ thuật để cho người nông dân sản xuất ra sản phẩm có thể cạnh tranh trong điều kiện khắc nghiệt như hiện nay là điều hết sức cần thiết.

Vì vậy, việc ra đời tập sách này, một mặt tác giả muốn cung cấp, trao đổi những thông tin kĩ thuật bổ ích về nông lâm nghiệp và nuôi trồng thuỷ sản, một mặt giúp bà con nông dân tự vươn lên thoát nghèo bằng con đường, ngành nghề truyền thống của mình.

Tập sách được dựa trên cơ sở tập hợp những nghiên cứu về những mô hình đã ứng dụng thành công và một số bài viết, kinh nghiệm của một số tác giả khác. Đặc biệt, bộ sách có nêu ra một số mô hình điển hình và một số kinh nghiệm của một số bà con nông dân thực hiện có hiệu quả để người đọc có thể tham khảo.

Mặc dù đã có nhiều nổ lực để hoàn thành tốt tập sách này, song với kiến thức có hạn của mình chắc chắn rằng tập sách này còn có những thiếu sót, những hạn chế nhất định mong các bạn đọc bỏ qua, cùng đóng góp, xây dựng thêm. Xin chân thành cám ơn.


Tác giả


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản I.SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT NUÔI CÁ CHẼM

1

PHẦN I

SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT NUÔI TRỒNG THUỶ SẢN

I. SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT NUÔI CÁ CHẼM

1. Đặc điểm phân loại và hình thái

Cá chẽm còn gọi là cá vược, có tên tiếng Anh là seabass và được phân loại như sau

• Lớp : Osteichthyes

• Bộ : Perciformes

• Họ : Serranidae

• Giống : Lates

• Loài : Lates calcarifer

Cá chẽm có thân hình thon dài và dẹp bên, cuống đuôi khuyết sâu. Đầu nhọn, nhìn bên cho thấy phía trên hơi lõm xuống ở giữa và hơi lồi ở lưng. Miệng rộng và hơi so le, hàm trên kéo dài đến phía dưới sau hốc mắt. Răng dạng nhung, không có răng nanh, trên nắp mang có gai cứng, vây lưng gồm có 2 vi: vi trước có 7-9 gai cứng và vi sau có 10-11 tia mềm. Vi hậu môn có 3 gai cứng, vi đuôi tròn và có hình quạt. Vẩy dạng lược và có kích cỡ vừa phải, có 61 vẩy đường bên.

Khi cá còn khoẻ, trên mặt lưng có màu nâu, mặt bên và bụng có màu bạc khi sống trong môi trường nước biển, màu nâu vàng khi sống trong môi trường nước ngọt. Khi cá ở giai đoạn trưởng thành sẽ có màu xanh lục hay vàng nhạt trên lưng và màu vàng bạc ở mặt bụng.

2. Đặc điểm phân bố

Cá chẽm là loài phân bố rộng từ vùng nhiệt đới đến cận nhiệt đới thuộc Tây Thái Bình Dương và ấn Độ Dương, giữa kinh tuyến 500 Đông và 1600 Tây, Vĩ tuyến 260 Bắc và 250 Nam.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản I.SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT NUÔI CÁ CHẼM

2

Cá chẽm rất rộng muối và có tính di cư xuôi dòng, cá lớn lên chủ yếu ở vùng nước ngọt như sông, hồ. Khi thành thục (3-4 năm tuổi ), chúng sẽ di cư ra vùng cửa sông, ven biển có độ mặn thích hợp từ 30 - 32%o để sinh sản. Ấu trùng sau khi nở ra sẽ đưa vào vùng cửa sông, ven bờ và lớn lên, cá con sẽ dần dần di cư vào các thủy vực nước ngọt sinh sống và phát triển thành cá thể trưởng thành.

3. Vòng đời

Cá chẽm trải qua phần lớn thời gian sinh trưởng (2-3 năm) trong các thủy vực nước ngọt như: sông, hồ nơi nối liền với biển. Cá có tốc độ tăng trưởng nhanh, thường đạt cở 3-5 kg sau 2-3 năm. Cá trưởng thành 3-4 tuổi di cư từ vùng nước ngọt về vùng cửa sông và ra biển nơi có độ muối dao động 30-32%o để phát triển tuyến sinh dục và đẻ trứng sau đó. Cá đẻ trứng theo chu kỳ trăng (thường vào lúc khởi đầu của tuần trăng hay lúc trăng tròn) vào lúc buổi tối (6-8 giờ) và thường cá đẻ đồng thời với thủy triều lên. Điều này giúp trứng và ấu trùng trôi vào vùng cửa sông. Nơi đó, ấu trùng sẽ phát triển và di chuyển ngược dòng để lớn. Hiện tại, đều chưa biết là cá trưởng thành có đi ngược dòng không hay chúng giữ giai đoạn còn lại cuối đời sống ở biển.

Smith (1965) ghi rằng, một số cá sống cả vòng đời trong nước ngọt nơi chúng lớn lên đến cở 65cm dài và trọng lượng 19.3kg. Tuyến sinh dục của những cá đó thì không phát triển. Trong môi trường nước lợ, cá Chẽm đạt chiều dài 170cm được tìm thấy ở vùng Indonesia - Úc (Weber và Beaufort, 1936).

4. Tính ăn

Cá chẽm là loài cá dữ rất điển hình. Khi cá còn nhỏ, tuy chúng có thể ăn các loài phiêu sinh thực vật (20%) mà chủ yếu là tảo khuê, nhưng thức ăn chủ yếu vẫn là cá, tôm nhỏ (80%). Khi cá lớn hơn 20 cm, 100% thức ăn là động vật bao gồm giáp xác khoảng 70% và cá nhỏ 30%. Cá chẽm bắt mồi rất dữ và có thể bắt con mồi có kích cỡ bằng cơ thể của chúng. Cá chẽm chỉ bắt mồi sống và di động.

5. Phân biệt giới tính

Đặc điểm nổi bậc trong việc sinh sản của cá Chẽm là có sự thay đổi giới tính từ cá đực thành cá cái sau khi tham gia lần sinh sản đầu tiên và đây được gọi là cá chẽm thứ cấp. Tuy nhiên, cũng có những cá cái được phát triển trực tiếp từ trứng và được gọi là cá cái sơ cấp. Chính vì thế trong thời gian đầu (1.5- 2 kg) phần lớn là cá đực, nhưng khi cá đạt 4- 6 kg, phần lớn là cá cái.

Thông thường, rất khó phân biệt giới tính ngoại trừ vào mùa sinh sản, có thể dựa vào đặc điểm sau:

- Cá đực có mõm hơi cong, cá cái thì thẳng.

- Cá đực có thân thon dài hơn cá cái.

- Cùng tuổi, cá cái sẽ có kích cỡ lớn hơn cá đực.

- Trong mùa sinh sản, những vẩy gần lổ huyệt của cá đực sẽ dày hơn cá cái.

- Bụng của cá cái to hơn cá đực vào mùa sinh sản.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản II. CÁC MÔ HÌNH NUÔI CÁ CHẼM

3

II. CÁC MÔ HÌNH NUÔI CÁ CHẼM

1. Nuôi cá chẽm trong lồng

Nuôi cá chẽm trong lồng đang được phát triển ở nhiều nước như Thái lan, Indonesia, philippines, Hồng Kông và Singapore. Các thành công của việc nuôi cá chẽm trong lồng trên biển và trên sông đã có ý nghĩa cho việc phát triển của nghề nầy.

1.1 Chọn ví trí nuôi lồng

Trong nuôi cá lồng, do chất lượng nước không thể kiểm soát được như trong các thủy vực ao, đầm mà tùy thuộc hoàn toàn vào tự nhiên, vì thế chọn lựa vị trí thích hợp sẽ có ảnh hưởng quyết định đến sự thành công của nghề nuôi. Thông thường, tiêu chuẩn lựa chọn vị trí nuôi được phân thành 3 nhóm yếu tố chính: (i) nhóm các yếu tố liên quan đến sự sống của cá nuôi như nhiệt độ, độ mặn, mức độ nhiễm bẩn, vật chất lơ lửng, nở hoa của tảo, sinh vật gây bệnh trao đổi nước, dòng chảy, khả năng làm bẩn lồng; (ii) nhóm các yếu tố về độ sâu, chất đáy, giá thể...; và (iii) nhóm các yếu về điều kiện thành lập trại nuôi như phương tiện, an ninh, KT-XH, luật lệ...

Một vị trí tốt cho việc nuôi lồng cá biển là cần thiết có:

• Độ sâu phải bảo đảm đáy lồng cách đáy biển ít nhất 2-3m. ít sóng to, gió lớn (tránh nơi sóng > 2m) và tốc độ dòng chảy nhỏ (dưới 1 m/giây) nếu không sẽ làm hư hỏng lồng, trôi thức ăn, làm cho cá hoạt động yếu gây chậm lớn và sinh bệnh.

• Tránh nơi nước chảy quá yếu hay nước đứng (tốc độ chảy thích hợp từ 0,2-0,6 m/giây) mà có thể dẫn đến cá chết do thiếu oxy, thức ăn thừa, mùn bã cũng tích lũy ở đáy lồng gây ô nhiễm.

• Đảm bảo hàm lượng oxy từ 4-6 mg/lít, nhiệt độ 25-30oC, độ mặn từ 27-33%o. Cần tránh xa những nơi gây ô nhiễm dầu, ô nhiễm chất thi công nghiệp, nước thải sinh hoạt, và tàu bè. Nơi có thể xảy ra hồng triều.

1.2 Thiết kế và xây dựng lồng

Thông thường một dàn lồng có kích cỡ 6 x 6 x 3 m và được thiết kế thành 4 ô để làm thành 4 lồng riêng biệt như vậy mỗi lồng sẽ có kích cỡ 3 x 3 x 3 m. Như thế sẽ thuận lợi cho việc thả giống được đồng loạt cho từng lồng, đồng thời với một lồng không nuôi cá sẽ dành để thay lồng khi xử lý bệnh cá hay xử lý rong tảo bẩn đóng trên lồng.

Mặc dầu có thể sử dụng các vật liệu rẻ như tre, gỗ,... để làm lồng như nhiều nơi trước đây, song sẽ dễ dàng bị hư hỏng. Vì thế, chỉ nên làm khung trên lồng bằng gỗ với kích cỡ thông thường loại 8x15 cm. Khung đáy lồng dùng bằng ống nước đường kính 15/21 và được mạ kẽm để tăng tuổi thọ. Lưới lồng tốt nhất nên là PE không gút. Kích thước mắc lưới có thể thay đổi tùy vào kích cỡ cá nuôi. Ví dụ cỡ cá 1-2 cm dùng mắc lưới 0,5 cm, cở cá 5-10 cm dùng mắc lưới 1 cm; cở cá 20-30 cm dùng mắc lưới 2 cm và cở cá >25 cm dùng mắc lưới 4 cm.

Phao có thể là thùng nhựa (1x 0,6m) hay thùng phuy để nâng khung gổ của lồng. Số lượng phao có thể thay đổi tùy theo lồng có nhà trên đấy hay không. Lồng được cố định bằng neo ở 4 gốc để tránh bị nước cuốn trôi.



4

Ngoài ra ở các vùng cạn ven bờ có thể phát triển kiểu lồng cố định bằng cách dùng lưới và cọc gỗ bao quanh khu nuôi.

1.3 Kỹ thuật nuôi và quản lý lồng

Trước khi thả cá giống vào lồng, cần phải thuần hóa để cá thích nghi với nhiệt độ và nồng độ muối trong lồng. Cá giống nên phân cỡ theo nhóm và nuôi trong những lồng riêng biệt. Thả cá vào lúc sáng sớm (6-8 giờ) hoặc buổi tối (8-10 giờ) khi nhiệt độ thấp.

Mật độ thả cá thường từ 40-50 con/m3. Sau 2-3 tháng nuôi cá đạt trọng lượng 150-200g, lúc này giảm mật độ còn 10-20 con/m3. Tăng trưởng của cá chẽm khi nuôi trong lồng ở những mật độ khác nhau được ghi ở bảng 5.1. Nên dành một số bè trống, để sử dụng khi cần thiết như chuyển cá giống hay đổi lưới cho lồng nuôi khi bị tắc nước do vi sinh vật bám. Thông qua việc chuyển đổi lồng giúp phân cỡ và điều chỉnh mật độ nuôi.

Bảng 5.1: Tăng trưởng (g/con) hàng tháng của các chẽm nuôi lồng ở các mật độ nuôi khác nhau (theo Sakares. W, 1982).

Mật độ (con/m2) Thời gian nuôi (tháng)

16 24 32

0 1 2 3 4 5 6

67.8 132 225 263 326 381 499

67.8 138 229 268 332 385 487

67.8 139 226 264 312 359 455

1.4 Thức ăn và cách cho ăn

Thức ăn hiện nay là vấn đề lớn mà nghề nuôi cá chẽm đang phải đương đầu. Hiên tại, cá tạp là nguồn thức ăn được dùng duy nhất cho cá chẽm. Cá tạp được băm nhỏ cho ăn hai lần mỗi ngày vào buổi sáng (8 giờ), buổi chiều (5 giờ) với tỷ lệ 10% trọng lượng cá trong 2 tháng đầu. Sau 2 tháng chỉ cho ăn một lần/ngày vào buổi chiều với tỷ lệ 5% trọng lượng cá. Chỉ cho cá ăn khi cá bơi lội gần mặt nước.

Do nguồn cá tạp ở một số nước hiếm và đắt, cám gạo và tấm được dùng trộn thêm để giảm lượng cá tạp sử dụng. Tuy nhiên gíá thành thức ăn vẫn còn cao mặc dù áp dụng phương pháp hạ giá này. Phối hợp nguyên liệu làm thức ăn có thể là cá tạp 70% và cám hoặc tấm 30%.

Một bước phát triển mới trong thời gian gần trong việc cải tiến khẩu phần ăn của cá chẽm là sử dụng thức ăn ẩm. Tuy nhiên việc sử dụng loại thức ăn này vẫn còn trong giai đoạn thí nghiệm. Thành phần thức ăn được trình bày ở Bảng 5.2.



5

Bảng 5.2: Phân phối và khẩu phần thức ăn ẩm.

Thành phần Phần trăm (%)

Bột cá Cám Bột đậu nành Bột bắp Bột lá Dầu mực (hoặc dầu cá) Tinh bột khuấy hồ Hỗn hợp Vitamin

35 20 15 10 3 7 8 2

1.5 Quản lý lồng cá

Cần phải thường xuyên theo dõi lồng. Do luôn luôn ngập nước, lồng có thể bị phá hại bởi các động vật thủy sinh như cua, rái cá,... Nếu lồng bị hư hỏng phải lập tức sửa chữa hoặc thay mới.

Ngoài quá trình bám sinh học, lưới lồng còn là nơi dễ bị kín và lắng đọng phù sa. Vấn đề này không thể tránh khỏi vì lưới có bề mặt thuận lợi cho các vi sinh vật lưỡng thê, giun nhiều tơ, động vật chân tơ và nhuyễn thễ bám vào,... những vật này có thể bám kín lưới làm giảm sự trao đổi nước có thể gây "sốc" cho cá do oxy hòa tan thấp đồng thời tích tụ những chất cặn bã. Chính vì thế sẽ nh hưởng đến tính ăn và sức tăng trưởng của cá.

Cho đến việc vệ sinh lưới theo phương pháp cơ học vẫn là phương pháp hiệu quả và rẻ nhất. Ở những vùng có nhiều sinh vật gây bám cần sử dụng lồng lưới luân phiên nhau.

2. Nuôi ao

Mặc dù nuôi cá chẽm đã thực hiện hơn 20 năm qua ở vùng Đông Nam Châu Á và Châu Úc, nhưng vẫn chưa phổ biến trên qui mô sản xuất thương mại. Hiện nay việc nuôi cá chẽm trong ao nước lợ ở một số quốc gia đã cho thấy có tiềm năng lớn về thị trường và khả năng lợi nhuận cao. Tuy nhiên, điều này chỉ có thể đạt, nếu như đáp ứng được những yêu cầu về cung cấp con giống, vị trí thích hợp và trại giống được thiết kế hoàn chỉnh. Nguồn giống tự nhiên thì rất hạn chế. Cũng giống như nuôi lồng, đây là một trong những khó khăn cho việc thâm canh hóa nghề nuôi cá Chẽm trong ao. Tuy nhiên với những thành công trong việc sản xuất cá chẽm nhân tạo, cung cấp con giống từ nguồn này sẽ lớn mạnh trong tương lai. So sánh tốc độ tăng trưởng của cá nhân tạo và cá giống thu từ tự nhiên khi nuôi trong ao không thấy sai khác có ý nghĩa. Có hai hệ thống được áp dụng nuôi cá chẽm trong ao như sau:

2.1 Nuôi đơn

Nuôi đơn là hình thức nuôi một đối tượng chẽm. Hệ thống nuôi này có điểm bất lợi là nó hoàn toàn phụ thuộc vào việc cho ăn bổ sung. Việc sử dụng thức ăn bổ sung sẽ làm giảm lợi nhuận đến mức tối thiểu, đặc biệt những nơi mà nguồn cá hạn chế và đắt.

2.2 Nuôi ghép

Đây là phương thức nuôi đầy hứa hẹn, trong việc làm giảm sự lệ thuộc của người nuôi vào nguồn thức ăn cá tạp, nếu không thể hoàn toàn. Phương pháp này là sự kết hợp đơn giản giữa



6

một loài làm thức ăn với loài cá chính trong ao. Việc lựa chọn các loài cá làm thức ăn sẽ tuỳ thuộc vào khả năng sinh sản liên tục của chúng nhằm đạt được số lượng đủ để giữ ổn định sự phát triển của cá chẽm trong suốt thời gian nuôi. Đối tượng phụ này phải là loài sử dụng thức ăn tự nhiên trong ao và không cạnh tranh với loài chính về tính ăn như: rô phi (Oreochromis mossambicus, Oreochromis noloticus,...)

Bảng 5.3: So sánh tốc độ tăng trưởng của cá chẽm (Lates calcarifer) nuôi trong ao giữa cá giống tự nhiên và cá giống nhân tạo ở mật độ 3 con/m2.

Cá giống tự nhiên Cá giống nhân tạo Tháng nuôi

Chiều dài(cm) Trọng lưọng(gam) Chiều dài(cm) Trọng lượng(gam)

Cá thả Tháng 1 tháng 2 Tháng 3 Tháng 4 Tháng 5 Tháng 6

10.5 13.0 16.4 20.9 23.4 24.1 28.2

40.4 88.9 204 276 326 385 454

5.2 7.6 10.6 15.2 19.5 21.8 23.2

5.0 12.0 26.0 118 221 281 350

2.2.1 Tiêu chuẩn chọn lựa địa điểm nuôi cá Chẽm

Nguồn nước cung cấp: Địa điểm cần có nguồn nước tốt và đầy đủ quanh năm. Chất lượng nước nuôi cá chẽm bao gồm tất cả các đặc tính thủy lý hóa, vi sinh. các thông số cho phép như sau:

Thông số Phạm vi cho phép

pH Oxy hòa tan Nồng độ muối Nhiệt độ NH3 H2S Độ đục

7.5-8.5 4-9mg/l 10-30%o 26-32oC Nhỏ hơn 1mg/l 0.3 mg/l Nhỏ hơn 10 mg/l

Biên độ triều: Vùng tốt nhất cho nuôi cá chẽm nên có biên độ triều vừa phải từ 2-3m. Với biên độ triều ngay cả ao sâu 1,5m cũng có thể tháo cạn hoàn toàn khi triều xuống hay cấp nước dễ dàng khi triều lên.

Địa hình: Vị trí nuôi sẽ có nhiều thuận lợi nếu như lập được bn đồ địa hình, điều đó giúp giảm chi phí trong điều hành và phát triển sản xuất, như bơm nước.

Đất: Địa điểm lý tưởng cho ao nuôi là nơi đất có thành phần sét đầy đủ để đảm bảo giữ được nước cho ao. Cần tránh những vùng bị nhiễm phèn.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản III. NUÔI CÁ VƯỢC (CHẼM) THƯƠNG PHẨM

7

Giao thông: Giao thông là vấn đề quan trọng cần xem xét trong việc chọn địa điểm nuôi bởi những hệ quả của nó. Chi phí cao và sự chậm trễ trong việc vận chuyển nguyên liệu và sản phẩm sẽ được giảm xuống đến mức tối thiểu nếu như có được vị trí giao thông thuận tiện.

Ngoài ra, một số yếu tố khác như khả năng về lao động, trợ giúp kỹ thuật, khả năng về thị trường và điều kiện xã hội thích hợp cũng cần được xem xét khi chọn lựa vị trí.

2.2.2 Thiết kế và xây dựng ao

Ao nuôi cá Chẽm thường có hình chữ nhật với kích cỡ 2.000m2 đến 2ha, sâu từ 1,2-1,5m. Mỗi ao cần có cống cấp và tiêu nước riêng để thuận tiện cho việc thay đổi nước. Đáy ao bằng phẳng và dốc về cống thoát nước.

2.2.3 Chuẩn bị ao

Chuẩn bị ao nuôi thịt bao gồm các bước những chuẩn bị hệ thống nuôi. Trong nuôi đơn sau khi bón vôi trung hòa môi trường thì tiến hành lấy nước đầy ao và thả cá nuôi ngay.

Đối với nuôi ghép, sau khi bón vôi trung hòa môi trường thì bón vôi hữu cơ (phân gà) với tỷ lệ một tấn/ha. Tiếp đó, tăng mức nước dần lên để thức ăn tự nhiên phát triển. Khi thức ăn tự nhiên phát triển nhiều thì thả cá rô phi bố mẹ vào với mật độ 5.000-10.000 con/ha. Tỷ lệ đực : cái là 1:3. Cá rô phi nuôi trong ao từ 1-2 tháng hoặc đến khi cá con xuất hiện nhiều thì thả cá Chẽm giống vào ao nuôi.

Cá Chẽm giống nuôi với kích cỡ 8-10 cm thả vào ao nuôi thịt với mật độ 10.000-20.000 con/ha trong ao nuôi đơn và 3.000-5.000 con/ha cho ao nuôi ghép. Trước khi thả cá giống phải thuần hóa chúng dần với nồng độ muối và điều kiện ao nuôi. Cá thả nuôi tốt nhất nên có kích thước đồng đều và thả cá vào lúc trời mát.

Chú ý con giống thả nuôi phải đảm bảo kích cở giống từ 3cm trở lên để tỷ lệ sống đạt được cao, đạt khoảng 70%-80%; nếu thả cở nhỏ hơn tỷ lệ sống có thể chỉ đạt từ 10-30%.

2.2.4. Quản lý ao

Do phải duy trì thức ăn tự nhiên trong ao nên cần hạn chế sự thay đổi nước cho ao nuôi theo dạng kết hợp. Định kỳ 3 ngày thay một lần với lượng khoảng 50%. Tuy nhiên trong ao nuôi đơn do có cung cấp thức ăn hàng ngày, thức ăn dư thừa sẽ gây cho nước nhiễm bẩn, vì vậy cần phải cung cấp nước thêm hàng ngày.

2.2.5 Thức ăn và cách cho ăn

Trong ao nuôi ghép không cần phải bổ sung thức ăn, nhưng ao nuôi đơn thì phải cho ăn hàng ngày. Phương pháp cho ăn trong ao nuôi cũng giống như trong nuôi lồng.

III. NUÔI CÁ VƯỢC (CHẼM) THƯƠNG PHẨM

Cá vược (Lates calcarifer) còn có tên gọi khác là cá chẽm. Đây là loài cá biển có giá trị kinh tế cao, dễ nuôi, có tốc độ phát triển tốt; có những đặc điểm sống phù hợp với các vùng nuôi nước lợ trong tỉnh, đặc biệt là các ao nuôi tôm sú vùng triều.

Hiện nay, môi trường nguồn nước nuôi tôm ở một số vùng triều bị suy thoái cho nên việc đưa cá vược vào nuôi trong ao nước lợ sẽ góp phần chuyển đổi, đa dạng đối tượng nuôi thuỷ sản, hạn chế thiệt hại cho người dân trong những vùng nuôi tôm. Để giúp người dân có nhiều lựa



8

chọn đối tượng nuôi phù hợp với điều kiện ao hồ hiện có của mình, xin giới thiệu quy trình kỹ thuật cơ bản nuôi cá vược trong ao nước lợ như sau:

1. Điều kiện ao nuôi:

- Cao trình ao nuôi phải đảm bảo được việc lấy nước ra vào.

- Đáy ao được phơi khô khi cải tạo ao.

- Ao nuôi có cống cấp và thoát nước riêng biệt.

- Nguồn nước lấy vào ao nuôi không bị ô nhiễm.

Cá vược là loài cá dữ, ở giai đoạn còn nhỏ thường ăn thịt lẫn nhau. Để hạn chế tỷ lệ hao hụt do hiện tượng này, việc nuôi cá vược nên chia thành 02 giai đoạn: Giai đoạn ương cá giống và giai đoạn ương cá thịt.

2. Giai đoạn ương cá giống:

*. Chú ý: Đối với cá Chẽm nuôi thương phẩm cần phải qua giai đoạn ương cá giống rồi mới cho vào ao nuôi thương phẩm. Vì các lợi ích sau:

- Dễ quan sát, theo dõi sự tăng trưởng của cá.

- Dễ thuần hoá cách cho ăn tập trung.

- Kiểm soát được đầu con.

2.1 Ương cá giống trong ao ương riêng

Cỡ cá thả từ 2 - 3cm. Mật độ thả từ 20 - 50con/m2.

2.1.1 Bố trí ao ương:

- Ao có kích thước từ 500 - 1000m2.

- Mức nước trong ao từ 0,5 - 0,8m.

- Cửa cống có lưới chắn với kích thước mắt lưới là 1mm để ngăn sự xâm nhập của địch hại và sinh vật cạnh tranh thức ăn, đồng thời hạn chế cá giống thoát ra ngoài.

2.1.2 Chuẩn bị ao ương:

- Tháo cạn ao nuôi, nạo vét bùn đáy, diệt cá tạp để hạn chế địch hại.

- Bón vôi nung: 50kg/1000m2. Phơi đáy ao từ 3 - 5 ngày.

2.2 Ương cá giống trong ao nuôi thương phẩm.

Trước hết ao nuôi phải được cải tạo kỹ, đảm bảo sạch mầm bệnh.

2.2.1 Bố trí lưới ương:

- Sau khi diệt tạp tháo nước cạn để bao lưới, đảm bảo cá không chui ra khỏi khu vực ương. Kích thước mắt lưới 2mm, bao lưới tốt nhất nơi gần cống lấy nước vì vừa có độ sâu vừa sạch nước.

- Kích thước bao lưới khoảng 200-400m2 tuỳ theo mật độ ương; bao tựa góc bờ.

2.2.2 Chuẩn bị vùng ương:



9

- Lưới được chôn chân sâu 15-20cm để khi lấy nước không bị cuốn hỏng cá thoát ra khỏi vùng ương, và phần trên của lưới phải cao hơn mực nước trong ao từ 30-40cm.

- Bố trí lưới làm 2 lớp, lớp ngoài có mắt lưới 2mm, lớp trong có mắt lưới 10mm. Khoảng cách giữa 2 lớp lưới 5-6m. Mục đích của việc bố trí lưới này là làm cho cá không bị ăn nhau. Khi thả cá giống ta thả cá giữa hai lớp này. Khi đó, cá nhỏ sẽ chui qua lưới có mắt lớn vào trong vùng còn lại (tự phân cỡ), vùng này có độ sâu hơn và nước sạch hơn do bao lưới ngay cống lấy nước. Theo cách này cá rất mau đồng đều.

- Thường xuyên kiểm tra lưới và khắc phục ngay khi cua, còng… phá hoại lưới.

- Sau 20-25 ngày cá cỡ 6-8cm cuốn lưới cho cá tự do trong ao và tiếp lục quản lý cá theo quy trình nuôi cá thịt.

Hình: Cách bố trí lưới ương.

2.3. Cách thuần dưỡng cá:

Mặc dù cá vược có thể nuôi trong ao nước ngọt, lợ hoặc mặn, nhưng cá con cần phải thuần hoá dần với nồng độ muối nơi cung cấp giống gần tương ứng với nồng độ muối trong ao ương để giảm tỷ lệ hao hụt.

2.4. Thao tác thả cá giống:

Việc thả cá giống được tiến hành vào buổi sáng (6 - 8giờ) hoặc chiều tối (20 - 22giờ). Trước khi thả giống cần ngâm cả bao cá giống trong môi trường nước ao khoảng 5 -10phút. Sau đó mở miệng bao để cho cá từ từ bơi ra khỏi miệng bao.

2.5. Thức ăn và cách cho cá ăn:

- Cá tạp xay nhuyễn hoặc bằm nhỏ (cỡ mồi 4 - 6mm).

- Tuần thứ nhất: Cho cá ăn với tỷ lệ 100% trọng lượng cá nuôi và cho ăn 5-6 lần/ngày .

- Tuần thứ hai: Cho cá ăn với tỷ lệ 60% trọng lượng cá nuôi.

- Tuần thứ ba: Cho cá ăn với tỷ lệ 40% trọng lượng cá nuôi.

Thời gian và vị trí cho cá ăn cần cố định. Cá vược bắt mồi chủ động và không ăn thức ăn chìm ở đáy ao, nên cho cá ăn từ từ. Khi ăn no cá phân tán thì ngừng cấp thức ăn. Trong vài ngày đầu sau khi thả cá nên cho cá ăn 5 - 6 lần/ngày đến khi cá thích nghi hoàn toàn thì có thể giảm số lần cho ăn còn 02 lần/ngày. Khi cho cá ăn phải tạo phản xạ bằng việc gõ tiếng động hoặc khoáy nước để đảm bảo rằng khi cho cá ăn tất cả đều phải tập trung theo “lệnh”.

Sau 2 - 3 tuần, cá giống đạt cỡ 8 -10cm thì chuyển sang ao nuôi cá thịt.

3. Giai đoạn nuôi cá thịt:

Cống cấp nước

Mắt lưới 10mm

Mắt lưới 2mm

Vùng thả cá giống



10

3.1. Chuẩn bị ao nuôi:

Gồm các bước như chuẩn bị ao ương.

3.2. Thả cá giống:

- Mật độ thả cá: 2con/m2.

- Cỡ cá giống: 8 - 10cm.

3.3. Thức ăn và cách cho cá ăn:

- 2 tháng đầu: Cho cá ăn từ 10 - 15% trọng lượng thân, 02 lần/ngày.

- Các tháng sau: Cho cá ăn từ 5 - 7% trọng lượng thân, 01 lần/ngày.

Thức ăn được cắt nhỏ vừa cỡ miệng cá hoặc để nguyên con khi cá lớn.

4. Quản lý chất lượng nước trong ao:

- Giai đoạn ương cá giống: Cấp thêm nước và thay 30% lượng nước trong ao mỗi lần.

- Giai đoạn nuôi cá thịt: Cần thay nước trong ao nuôi ít nhất 02lần/tuần. Mỗi lần thay 30 - 50% lượng nước trong ao.

Chú ý duy trì các chỉ số môi trường của nước trong suốt thời gian nuôi:

+ pH nước: 7,5 - 8,5.

+ Nhiệt độ nước: 25 – 320C.

+ Độ mặn: 10 - 30‰

+ Độ trong của nước: 30 - 60cm

5. Phòng và trị bệnh cá:

- Thường xuyên vệ sinh ao hồ; không để thức ăn dư thừa ở đáy ao.

- Hạn chế sự thay đổi đột ngột của các yếu tố môi trường: nhiệt độ, độ mặn, pH, tảo nở hoa...

- Cho cá ăn đầy đủ về số lượng và chất lượng.

+ Cá tạp phải tươi, rửa sạch trước khi cho cá ăn.

+ Cá còn dư khi cho ăn phải được ướp lạnh.

+ Cá đông lạnh phải được làm tan khi cho ăn.

6. Một số bệnh thường gặp:

6.1 Các bệnh do virus:

- Dấu hiệu:

+ Màu sắc của thân cá tối, mang nhợt nhạt.

+ Cá bơi xoay tròn hoặc bơi yếu, gần mặt nước.

+ Cá chết nhanh, với số lượng lớn.

- Nguyên nhân: Do virus gây hoại tử thần kinh (VNN).



11

- Xử lý:

+ Tránh làm sốc cá khi vận chuyển và thả giống, loại trừ các con yếu.

+ Cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng cho cá, giữ môi trường nước nuôi ổn định.

6.2 Các bệnh do vi khuẩn:

- Dấu hiệu: Vây cá bị tổn thương, xuất huyết dưới da, có khối u trên thân, mắt đục lồi ra, có xuất huyết hoặc không. Cá bỏ ăn và chết ở đáy.

- Nguyên nhân:

+ Mật độ nuôi cá quá cao, chất lượng dinh dưỡng nước trong ao nuôi bị ô nhiễm, hoặc nước kém lưu chuyển.

+ Ký sinh trùng gây ra vết thương, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập.

- Xử lý:

+ Duy trì mật độ nuôi thích hợp.

+ Thức ăn được bảo quản tốt. Thay một phần nước trong ao nuôi.

+ Dùng kháng sinh: Tetracyline 500mg/kg và vitamin C 30mg/kg trộn vào thức ăn cho cá

+ Hoặc tắm nước ngọt cho cá trong 10 - 15phút; hoặc dùng kháng sinh như tetracyline 10 - 20ppm tắm cho cá bệnh từ 15 - 30 phút, liên tục trong 5 ngày.

6.3 Các bệnh do nấm:

- Dấu hiệu: Xuất hiện đốm màu trắng có đường kính 2mm ở các cơ quan bị nhiễm, làm ảnh hưởng tới giá trị thương phẩm của cá.

- Phòng ngừa:

+ Tránh làm cá bị thương.

+ Chuyển cá có dấu hiệu bị nhiễm nấm ra khỏi hệ thống nuôi.

+ Không cho cá ăn thức ăn thiu thối.

- Xử lý: Tắm cá trong nước ngọt khoảng 10 - 15 phút. Hoặc tắm nhanh bằng dung dịch focmalin 10 - 30ppm có sục khí trong 5 phút.

6.4 Cá bị bệnh do ký sinh trùng:

- Nguyên nhân: Do nhiều loại tác nhân như: Protozoa, giun dẹp, giun tròn, giáp xác, đỉa...

- Xử lý: Tắm cá trong dung dịch iotdine, focmalin, hoặc oxy già với nồng độ khác nhau, tuỳ từng trường hợp cụ thể.

7. Thu hoạch cá:

Kích cỡ cá thu hoạch tuỳ thuộc vào nhu cầu của khách hàng. Sau 6 - 8 tháng nuôi, cá đạt cỡ thương phẩm từ 0,5 - 0,8kg/con, tỷ lệ sống đạt trên 70%, đạt năng suất khoảng 7 tấn/ha.

Thu hoạch vào sáng sớm hoặc chiều mát. Tránh làm cá bị trầy vảy hoặc tổn thương khi kéo lưới vì sẽ làm giảm giá trị thương phẩm của cá, khó tiêu thụ.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản IV. NUÔI CÁ VƯỢC NƯỚC LỢ CÔNG NGHIỆP

12

IV. NUÔI CÁ VƯỢC NƯỚC LỢ CÔNG NGHIỆP

Cá vược là loài có giá trị kinh tế cao, năng suất có thể đạt 5-8 tấn/ha/vụ. Tuy vậy, việc nuôi cá vược công nghiệp ở Việt Nam hiện chưa được tiến hành, mặc dù đã cho đẻ nhân tạo thành công loại cá này. Để đẩy mạnh nghề nuôi cá vược cần tiến hành nuôi thử nghiệm với quy mô công nghiệp để từ đó phát triển mạnh hơn và tiến tới xuất khẩu.

1. Chuẩn bị ao nuôi

Đào vét tu sửa ao: Ao nuôi phải có độ sâu khoảng 2,4m, nước luôn đảm bảo giữ ở mức 1,2- 1,5m, diện tích ao nuôi là 350m2, có bờ cao hơn mặt bằng khoảng 20 - 30cm. Sau đó, bơm cạn ao, phơi khô. Rải nilon xuống trùm khắp đáy ao và trùm lên bờ ao, sau đó phủ một lớp đất cát pha bùn khoảng 10- 15cm để tránh nước bị phèn và thẩm thấu ra ngoài ao.

2. Đặt hệ thống nén khí: Đặt 2 đường ống nhựa có đường kính 20mm chạy dọc theo chiều dài của ao, dùng kim đan lưới dùi lỗ với khoảng 10cm, sau đó nối với máy nén khí đặt ở trên bờ. Hệ thống nhựa được đặt chếch với mặt đất 3 - 5cm. Thường xuyên kiểm tra đường ống, tránh rò rỉ giữa các khớp nối hay các ống bị vỡ ảnh hưởng đến khả năng nén khí. Phơi khô ao trong 3-4 ngày, cho nước vào qua đường kênh dẫn nước có đặt tấm lưới lọc với mức nước cho vào khoảng 50cm. Sau đó, bón phân hữu cơ (phân gà càng tốt) với liều lượng khoảng 500kg/ha. 2 ngày sau bổ sung nước vào khoảng 1,2 -1,5m và thả 20 cặp cá rô phi bố mẹ. Khi cá rô phi đẻ, thấy có cá bột trong ao thì tiến hành thả cá vược.

3. Thả cá, quản lý và chăm sóc

Cá vược dài 5cm đem thả vào ao nuôi với mật độ 4 con/m2, tổng số lượng cá thả 1.400 con. Thức ăn chủ yếu là cá liệt tươi. Hai tháng đầu cho ăn 10% trọng lượng cá trong ao kết hợp với cám gạo, tạo cho cá quen ăn với thức ăn tinh. Tỉ lệ phối trộn là 90% cá tạp băm nhỏ với 10% cám gạo nghiền nhỏ. Bốn tháng trước khi thu hoạch cho ăn 5 - 8% trọng lượng cá với tỷ lệ phối trộn là 70% cá tạp và 30% cám gạo. Cho thức ăn xuống từ từ, 2 lần/ngày. Sáng 6 giờ, chiều vào 16 giờ.

4. Chế độ thay nước: Hai tuần đầu chỉ thay 1 lần với lượng nước thay khoảng 40%. Tháng còn lại, cứ 3 ngày thay 1 lần với lượng nước thay 50% lượng nước trong ao. Định kỳ 1 tháng kiểm tra sinh trưởng 1 lần, mỗi lần 30 con, qua đó kiểm tra cơ sở cho cá ăn hàng ngày. Định kỳ kiểm tra chất lượng nước 1lần/tháng. Tiêu chuẩn chất lượng nước về ôxy hoà tan là 4 -9mg/l, độ pH từ 7,5 - 8,5, nhiệt độ từ 26 – 32oC, độ đục <10mg/l, độ muối từ 8,0 - 25%0.

Với thời gian nuôi 6 tháng thì có thể cho thu hoạch. Trọng lượng cá thương phẩm đạt 500 -600gr/con, tỉ lệ sống 80 - 85%, năng suất 7 tấn/ha, cá vược có thể xuất khẩu sang các nước Thái Lan, Indonesia, Hồng Kông...

V. KINH NGHIỆM NUÔI CÁ CHẼM LÀM GIÀU

Từ năm công đất thu nhập thấp, ông Nguyễn Khánh Nam (Khóm 2, P. Cam Lợi, TX Cam Ranh, Khánh Hòa) nghĩ cách nâng cao nhu nhập cho gia đình. Phong trào nuôi tôm sú ở tỉnh phát triển rầm rộ nhưng ông Khánh tìm hướng khác, ông tìm đến Trung tâm Khuyến Ngư Khánh Hòa và quyết tâm nuôi cá chẽm, loại cá có nhiều triển vọng xuất khẩu. Sau khi chuẩn bị ao, ông vào



13

huyện Cần Giờ (Tp. Hồ Chí Minh) tìm mua 10.000 cá chẽm giống, giá 3000 đồng/con. Chỉ trong 6 tháng nuôi cá đạt trọng lượng 0,8kg/con, thu hoạch được 7200kg, giá bán 40.000đồng/kg, trừ chi phí ông Khánh còn lời trên 75 triệu đồng. Mô hình nuôi cá chẽm của ông Khánh được đánh giá thành công và được Bộ Thủy sản mời báo cáo tại Hội thảo toàn quốc về kinh nghiệm nghiên cứu và ứng dụng khoa học - công nghệ trong nuôi trồng thủy sản vừa qua tại Vũng Tàu. Ông Khánh chia sẻ kinh nghiệm nuôi cá chẽm như sau:

Môi trường nuôi: độ mặn 30-35 phần ngàn, pH ao nuôi 7,5-8,5, nhiệt độ thích hợp 25-30 độ C, oxy hòa tan 6-8mg/lít. Chất đáy là cát pha bùn, độ sâu ao 1,3m. Trước khi thả cá ông Khánh cải tạo ao nuôi bằng cách tháo cạn nước, nạo vét đáy ao, rải vôi khắp ao với liều lượng 1000kg/5000m vuông, sau đó phơi khô đáy ao từ 5-7 ngày. Lấy nước vào ao qua lưới lọc, sau 5 ngày nước ổn định, tảo phát triển thì tiến hành thả cá giống. Thả cá vào lúc sáng sớm, mật độ thả 2con/m vuông (cá giống đạt kích thước 3-4cm/con).

Quản lý và chăm sóc: Thức ăn chủ yếu là cá tươi sống băm nhỏ như cá cơm, cá nục, cá liệt ... Lúc cá còn nhỏ, lượng thức ăn hằng ngày bằng 10% trọng lượng thân. Khi cá lớn đến 400g/con thì lượng thức ăn hằng ngày bằng 5% trọng lượng thân. Ông Khánh cho cá ăn mỗi ngày một lần vào lúc 8 giờ sáng (cá lớn khỏi phải băm mồi). Khi cho cá ăn cần quan sát mức độ ăn của cá để kịp thời điều chỉnh thức ăn phù hợp. Do thức ăn của cá chẽm là cá tươi nên hàng ngày phải thay 20- 30% lượng nước trong ao (dựa vào thủy triều hoặc kết hợp máy bơm). Ông Khánh cho biết, trong quá trình nuôi phải thường xuyên theo dõi các yếu tố môi trường và hoạt động của cá. Khi rong tạp phát triển trong ao tiến hành làm vệ sinh, vớt rong ra khỏi ao để tránh hiện tượng cá chết do thiếu oxy. Có thể dùng máy quạt nước tăng lượng oxy khi cần thiết. Mô hình nuôi cá chẽm của ông Khánh đạt năng suất cao, trên 14 tấn/ha/ vụ, lợi nhuận cao, có thể tận dụng ao nuôi tôm sú có cát pha bùn, hoặc ao nuôi tôm nghèo dinh dưỡng không đạt hiệu quả để nuôi cá chẽm.

VI. TRÀ VINH ĐA DẠNG HÓA MÔ HÌNH NUÔI CÁ CHẼM

Duyên Hải là huyện ven biển có diện tích nuôi trồng thủy sản lớn của tỉnh Trà Vinh. Bên cạnh nuôi tôm sú, cá kèo, hiện nay nhiều người dân ở đây lại nhộn nhịp bắt tay vào nghề nuôi cá chẽm. Bởi đây không chỉ là loại cá có giá trị kinh tế cao mà còn tạo nên hướng đi mới trong chuyển đổi cơ cấu vật nuôi phù hợp với tiềm năng và thế mạnh của vùng đất ven biển này. Những ngư dân ở Duyên Hải cho rằng cá chẽm là loài cá đã có sẵn tự nhiên trong các vuông tôm từ rất lâu, nhất là trong các khu vực nuôi thủy sản theo mô hình tôm sú kết hợp với trồng rừng. Mô hình này được xem có ưu thế trong phát triển thủy sản bền vững, bởi vừa bảo vệ và duy trì tốt hệ sinh thái rừng, vừa ít rủi ro trong quá trình sinh trưởng của tôm. Đồng thời, với mô hình này, ngoài việc thu được tôm sú, hàng năm còn thu thêm hàng tấn cá chẽm. Rõ ràng, cá chẽm đã thích nghi với môi trường sinh thái nơi đây.

Năm 2003, tỉnh Trà Vinh mới chỉ có vài hộ nuôi cá chẽm, thì năm nay phong trào này rộ lên và đã có khoảng 50 hộ nuôi. Các hộ nuôi bằng nhiều hình thức khác nhau, có người nuôi kết hợp với nuôi tôm và trồng rừng, nuôi kết hợp các loại tôm cá khác, nuôi quảng canh với tôm sú và đặc biệt đã có nhiều người nuôi theo mô hình công nghiệp. Anh Nguyễn Minh Tưởng ở



14

ấp Cái Đôi, xã Đông Hải vừa thả nuôi 1.200 con cá chẽm, trên diện tích khoảng 5 công mặt nước. Anh phấn khởi cho biết: "Cá chẽm của tôi nuôi đã được gần 6 tháng, trong lượng mỗi con từ 700g đến 1,2 kg. Đầu vụ vừa qua tôi thả nuôi 40.000 con tôm sú nhưng chết hết. Tôi liền chuyển sang nuôi thử cá chẽm để xem như thế nào. Không ngờ đến thời điểm này tôi cảm thấy yên lòng, cá chẽm đã phù hợp với môi trường ở đây. Thức ăn cho cá chẽm cũng dễ tìm và giá rẻ. Chỉ tận dụng cá tạp của địa phương mình. Nếu năm nay trúng mùa, năm tới tôi sẽ mở rộng diện tích nuôi lên 2,5 ha mặt nước...". Qua đó được biết đa phần những hộ chuyển sang nuôi cá chẽm vì hiện nay nuôi tôm quá nhiều rủi ro. Do vậy, hiện tại có nhiều người khác đang chờ đợi nếu con cá chẽm "lên ngôi" năm tới sẽ có hàng trăm hộ bắt tay vào nuôi.

Song, khi phong trào nuôi cá chẽm phát triển thì vấn đề đặt ra là nguồn cung cấp con giống. Ban đầu chỉ vài hộ nuôi, bà con có thể tận dụng được con giống của địa phương từ việc đánh bắt. Nhưng khi nhiều hộ nuôi, việc tìm kiếm con giống càng khó khăn hơn. Anh Nguyễn Văn On, ấp Cái Đôi, xã Long Khánh, người đầu tiên nuôi cá chẽm với mô hình công nghiệp và là cơ sở bán con giống duy nhất hiện nay ở huyện Duyên Hải. Anh On tâm sự: "Năm 2003, tôi có nuôi 200 con cá chẽm trên diện tích mặt nước 1,5 công. Khi thu hoạch còn được 183 con. Trọng lượng từ 700 g đến 1,2 kg, giá khoảng 30.000 đồng/kg. Năm nay giá đã lên cao hơn, khoảng 40.000 đồng/kg... Thấy được hiệu quả, trên 20 hộ nuôi tôm sú trong xã đã chuyển sang nuôi cá chẽm. Nguồn con giống phải đi lấy từ Bạc Liêu và Vũng Tàu. Mỗi lần tôi đi lấy về khoảng 40.000 con giống. Mỗi người đặt mua từ 3.000- 5.000 con giống. Hiện nay, giá giống 1.000 đồng/con". Theo anh On nhẩm tính: Mỗi công mặt nước có thể nuôi được khoảng 500 con cá giống. Với cách nuôi tận dụng ao nuôi tôm sú, có thể thả 5.000 con/ha, giá chỉ có 5 triệu đồng. Chi phí thức ăn khoảng 10 triệu đồng. Với giá trung bình 40.000 đồng/kg, thu hoạch 2 tấn cá thương phẩm sẽ được 80 triệu đồng. Trừ chi phí đầu tư sẽ còn lãi 65 triệu đồng. Nuôi cá chẽm vừa ít rủi ro và đầu ra cũng tương đối ổn định.

Theo một cán bộ thủy sản huyện Duyên Hải: " Nuôi cá chẽm là nghề mới ở địa phương. Nên chúng tôi chưa khẳng định được hiệu quả của nó như thế nào. Cần phải có thời gian để nghiên cứu và trắc nghiệm về môi trường cũng như phương pháp, kỹ thuật nuôi và tìm nguồn cung cấp con giống, đầu ra cho bà con yên tâm thả nuôi trong vụ tới hoàn chỉnh hơn. Theo tài liệu của Khoa Thủy sản Trường Đại học Nha Trang, cá chẽm là loài cá biển có giá trị kinh tế cao, thịt ngon, một đối tượng xuất khẩu quan trọng. Cá chẽm được nuôi ở 2 dạng là lồng - bè và ao - vuông. Nuôi cá chẽm thích hợp ở độ mặn từ 5-15%O và có thể nuôi tự nhiên, nuôi bán công nghiệp và công nghiệp với 2 hình thức là nuôi đơn và nuôi ghép. Nuôi đơn: chỉ nuôi 1 loại. Nuôi công nghiệp là 3 con/m2 và nuôi bán công nghiệp 1 con/m2. Hình thức này phải cho cá ăn hoàn toàn bằng thức ăn cá tươi tạp. Ở những vùng nuôi cá chẽm có thể xen một vụ cá chẽm một vụ tôm sú. Còn nuôi ghép: kết hợp với nhiều loại cá mà chủ yếu là tạo nguồn thức ăn cho cá chẽm như cá rô phi. Cách nuôi này giảm sự lệ thuộc của người nuôi vào nguồn thức ăn cá tạp".

Được biết, năm vừa qua ngành chế biến thủy sản Trà Vinh cũng đã bắt đầu đưa cá chẽm vào trong chế biến sản phẩm xuất khẩu. Đây là điều kiện đảm bảo đầu ra cho người nuôi cá chẽm phấn khởi và an tâm. Hy vọng con cá chẽm sẽ mang lại hiệu quả kinh tế thiết thực, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân và tăng giá trị kim ngạch xuất khẩu cho tỉnh nghèo Trà Vinh.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản VII. PHƯƠNG PHÁP NUÔI CUA BIỂN

15

VII. PHƯƠNG PHÁP NUÔI CUA BIỂN

1. Nuôi cua thương phẩm:

Nuôi cua con thành cua thịt có thể thực hiện trong ao đầm riêng biệt hay nuôi kết hợp trong đầm nuôi tôm nước lợ, nuôi trên ruộng lúa với hình dạng và kích cỡ khác nhau. Ao nuôi nên có từ 300-1.000m2, độ sâu 0,8-1,2m với bờ có chiều rộng đáy 3m, mặt 1-1,5m và cao 1-1,5m (bờ cao hơn mức triều cường ít nhất 0,5m). Xung quanh bờ phải rào bằng đăng tre, tấm nhựa, lưới cước. Ao có cống cấp và thoát nước để bơm hay thoát nước cho ao và cũng có thể trồng cây giá, đước hoặc làm giàn bằng lá dừa nước để che mát cho cua. trước khi nuôi cua 1-2 tuần, cần chuẩn bị ao nuôi như bón vôi 10-15kg/ha, sau đó lấy nước sạch.

Mùa vụ nuôi cua con thành cua thịt có thể quanh năm nhưng phổ biến nhất vào khoảng tháng 2-5 DL. Trong những tháng mùa mưa cũng có thể nuôi cua, nhưng do sự biến động về nhiệt độ, độ mặn, độ phèn... có thể ảnh hưởng xấu đến nuôi cua. Hiện thời nguồn giống nuôi phần lớn từ nguồn giống tự nhiên và thường phải vận chuyển rất xa. Do đó khi vận chuyển nên tránh gió lùa, nắng, mưa trực tiếp lên cua và thỉnh thoảng dùng nước biển tưới cho cua để giữ độ ẩm. Tuỳ vào kích cỡ cua và loại ao đầm nuôi, mật độ nuôi có khác nhau. Cua giống cỡ 50-100 con/kg, mật độ nuôi ao 3-4 con/m2, trong đầm ruộng 2-3 con/m2, thời gian nuôi 5-6 tháng. Cua con cỡ 20-35 con/kg nuôi trong ao 2-3 con/m2, đầm ruộng 1-2 con/m2, thời gian nuôi 3-4 tháng. Cua cỡ 10-12 con/kg nuôi trong ao 2-3 con/kg, đầm ruộng 1 con/m2, thời gian nuôi 2-2,5 tháng.

Thức ăn cho cua thịt đa dạng: Cá tạp, tôm, còng, nhuyễn thể, rau, ngũ cốc... Tỉ lệ cho ăn 5-10% trọng lượng cua và chia làm 2 lần/ngày vào 2 buổi sáng, chiều mát và thích hợp nhất là cho cua ăn lúc nước lớn. Hàng ngày thay nước khoảng 30-50% để giữ môi trường nuôi trong sạch. Cua đạt trọng lượng 200-300g/con là có thể thu hoạch. Thu hoạch cua có thể bằng cách đánh tỉa câu rập hay tháo cạn nước còn 30cm bắt bằng tay thu toàn bộ.

2. Nuôi cua ốp thành cua chắc:

Đây là hình thức nuôi cua sau khi lột xác còn mọng nước, vỏ mềm trở thành cua đầy thịt, rắn chắc hơn để đạt giá trị cao hơn. Mật độ nuôi 2-3 con/m2. Mùa vụ nuôi và chăm sóc như cua thịt. Sau khi nuôi 10-14 ngày có thể kiểm tra nếu thấy cua có mai cứng, màu sắc đậm và chắc thịt thì thu hoạch. Trong đó, cua đực dùng bán thịt còn cua cái có thể tiếp tục nuôi thành cua gạch, trọng lượng trong quá trình nuôi có thể tăng trọng lên 30-40%.

3. Nuôi cua gạch:

Mùa vụ nuôi có thể từ tháng 6-12 DL, nhưng tháng nuôi chính từ tháng 7 tới 9 DL hàng năm. Chỉ chọn cua cái giống có kích cỡ 200-400g/con, cua phải có vỏ cứng, màu xanh đậm, yếm tròn phủ giáp mặt bụng của phần đầu ngực và mép vỏ có nhiều lông tơ. Dùng que ấn phần yếm xuống từ bên ngoài, nơi giáp yếm với mai cua, cua tốt sẽ có chấm màu vàng nhạt bên trong. Để cua gạch phát triển đồng loạt nên chọn cua giống đồng đều về chấm gạch. Mật độ nuôi trong ao rào đăng 3-5 con/m2 và 30-60kg/lồng khi nuôi trong lồng là 15-20 con/m3.

Thức ăn và tỉ lệ cho cua ăn cũng giống như cua thịt và không nên để cho cua đói, vì chúng dễ sát hại nhau nhất là khi nuôi với mật độ cao. Theo cách nuôi trên, 10-14 ngày sau khi nuôi từ


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sảnVIII. BIỆN PHÁP PHÒNG, TRỊ MỘT SỐ BỆNH TRÊN CÁ NUÔI BIỂN

16

cua chắc và chớm gạch hay 20-25 ngày khi nuôi từ cua ốp, cua bắt đầu có đầy gạch và phải kiểm tra hàng ngày. Khi khoảng 60-80% cua đều đạt đầy gạch có thể thu hoạch đồng loạt.

VIII. BIỆN PHÁP PHÒNG, TRỊ MỘT SỐ BỆNH THƯỜNG GẶP TRÊN CÁ MÚ VÀ CÁ GIÒ NUÔI BIỂN

1. Biện pháp phòng trị bệnh ký sinh trùng cho cá nuôi biển

1.1. Ký sinh trùng đơn bào (Amyloodinium ocellatum)

Bệnh ký sinh trùng đơn bào do Amyloodinium gây ra có thể trị bằng cách tắm nước ngọt trong thời gian từ 10-20 phút. Bệnh ký sinh trùng đơn bào Amyloodinium cũng có thể điều trị bằng cách tắm formalin 37% với nồng độ 10-15ml/100lít nước trong thời gian từ 20-40 phút tuỳ theo điều kiện sức khoẻ của cá.

Trong trại sản xuất, nguồn nước nên được tẩy trùng bằng đèn cực tím hoặc hoá chất như chlorine hay formalin để tiêu diệt Amyloodinium.

1.2. Bệnh đốm trắng do nhóm ký sinh trùng Cryptocaryonosis gây ra

Cryptocaryonosis hay còn gọi là bệnh đốm trắng do nhóm ký sinh trùng đơn bào trùng lông (Cryptocaryon irritan) gây ra. Loài ký sinh trùng này gây bệnh trên hầu hết các loài cá biển trong đó có cá Mú và cá Giò.

1.2.1 Biện pháp phòng bệnh: Nguyên nhân dẫn đến cá bị bệnh do nuôi mật độ quá cao, nguồn nước bị ô nhiễm và cá bị xây xước do đánh bắt hoặc vận chuyển. Vì vậy ương cá với mật độ vừa phải, nước cần lọc trước khi đưa vào bể ương sẽ có tác dụng tốt trong việc hạn chế tác nhân gây bệnh đốm trắng. Hiện nay tại Đài Loan đang thử nghiệm vắc xin cho bệnh Cryptocaryon irritan trên cá Giò cho kết quả tốt, tuy nhiên vắc xin này chưa được đưa ra thị trường.

1.2.2 Biện pháp trị bệnh: Bệnh đốm trắng có thể điều trị bằng các phương pháp tắm nước ngọt trong thời gian từ 20 phút đến 30 phút và được lặp lại trong 3 ngày liên tục. Tuy nhiên, việc tắm cá liên tục bằng nước ngọt cũng tạo điều kiện tcho trùng lông thích ứng với nước ngọt và có khả năng sống sót. Vì vậy, việc kết hợp tắm cá bằng nước ngọt và hoá chất mang lại hiệu quả điều trị bệnh cao hơn. Có nhiều loại hoá chất khác nhau có thể sử dụng điều trị bệnh đốm trắng như formalin, chlorine và ôxy già. Kết quả thí nghiệm cho thấy, việc tắm cá bằng nước ngọt kết hợp với 150ml/m3 nước ôxy già trong thời gian 30 phút cho hiệu quả cao. Việc ngâm cá trong formalin với lượng 20-30ml/m3 nước cũng có hiệu quả tốt. Tuy nhiên, phương pháp này tốn thời gian, nên ít được áp dụng. Kết quả thí nghiệm cho thấy việc tắm cá bằng đồng sulphát với nồng độ 5g/m3 nước trong 30-60 phút không có hiệu quả tốt đặc biệt trong điều kiện nước có hàm lượng hợp chất hữu cơ cao.

1.3. Ký sinh trùng bánh xe (Trichodiniosis)

1.3.1 Biện pháp phòng bệnh: Trùng bánh xe thường xuất hiện khi nuôi cá với mật độ cao và nguồn nước bị ô nhiễm do các hợp chất hữu cơ. Phòng bệnh bằng cách thả cá với mật độ thích hợp kết hợp với quản lý môi trường nước, để nguồn nước không bị ô nhiễm bởi các



17

hợp chất hữu cơ. Trong quá trình nuôi nếu nguồn nước bị ô nhiễm có thể xử lý bằng cách thay nước hoặc sử dụng hoá chất có tính ôxy hoá cao như thuốc tím, ôxy già, và cồn iốt.

1.3.2 Biện pháp trị bệnh: Bệnh trùng bánh xe có thể trị bằng phương pháp tắm nước ngọt trong 1 giờ và lặp lại 3 lần liên tục trong 3 ngày. Bệnh trùng bánh xe cớ thể điều trị bằng cách tắm formalin với nồng độ 150-200 ml/m3 nước trong thời gian từ 30-60 phút. Ngâm cá trong nước chứa 25-30ml formalin/m3 nước liên tục trong 1-2 ngày cũng có tác dụng tốt trong điều trị bệnh trùng bánh xe, tuy nhiên phương pháp này tốn nhiều công lao động, chi phí cao và cá bị stress do vậy ít được áp dụng trong thực tế.

1.4. Bệnh thích bào tử trùng (Microsporidiosis)

Hiện tại không có hoá chất hoặc loại thuốc đặc trị bệnh do thích bào tử trùng gây ra. Vì vậy, hạn chế tác nhân gây bệnh xâm nhập hệ thống nuôi từ các nguồn khác nhau là cần thiết như chọn con giống không mang mầm bệnh, sử dụng thức ăn không mang mầm bệnh, quản lý tốt nguồn nước và các dụng cụ thao tác trong trại sản xuất. Đối với cá bị nhiễm chỉ hạn chế bằng cách loại bỏ cá khỏi hệ thống, không đưa cá nhiễm bệnh trức tiếp ra vùng nuôi mà phải có biện pháp xử lý thích hợp.

1.5. Bệnh sán lá đơn chủ (Monogeneansis)

1.5.1 Biện pháp phòng bệnh: Sán lá đơn chủ là tác nhân gây bệnh ký sinh trùng rất phổ biến trên cá Mú và cá Giò ở hầu hết các giai đoạn khác nhau từ cá giống đến cá nuôi thương phẩm. Các nhóm sán lá đơn chủ gây bệnh trên cá Mũ và cá Giò nuôi thương phẩm bao gồm Benedenia spp, Benedinia hoshinia, Neobenedenia spp, Diplectamun spp, Pseudorhabdosynochus spp, và Haliotrema spp. Việc điều trị nhóm tác nhân gây bệnh sán lá đơn chủ gặp nhiều khó khăn do các loại hoá chất chỉ có khả năng tiêu diệt được sán lá đơn chủ ở giai đoạn đang phát triển mà không có tác dụng ở giai đoạn ấu trùng. Thêm vào đó, khi sử dụng hoá chất hoặc tắm cá bằng nước ngọt, sán lá đơn chủ tách khỏi vật chủ và bám vào thành lồng nuôi. Khi có điều kiện thuận lợi chúng lại tấn công vật chủ. Vì vậy, việc phòng nhóm tác nhân gây bệnh này có ý nghĩa quan trọng. Các phương pháp phòng bệnh chủ yếu đối với nhóm tác nhân gây bệnh sán lá đơn chủ là kiểm tra con giống trước khi mua về. Cá giống nên được tắm bằng nước ngọt trong thời gian 10-20 phút trước khi thả. Trong quá trình nuôi thường xuyên vệ sinh lồng lưới, cũng như vớt bỏ thức ăn thừa hàng ngày, hoặc thay lồng nuôi khi cần thiết.

1.5.2 Biện pháp trị bệnh: Kết quả thực nghiệm cho thấy tắm cá bằng nước ngọt là một trong những biện pháp có hiệu quả cao trong điều trị bệnh sán lá đơn chủ. Tuy nhiên, việc tắm cá bằng nước ngọt trong 10-25 phút chỉ có tác dụng làm cho sán lá đơn chủ rời khỏi vật chủ. Vì vậy, nước chứa sán lá đơn chủ sau khi tắm cần được xử lý bằng 20-30ml chlorin/m3 hoặc 300ml formalin/m3.

Việc điều trị bệnh sán lá đơn chủ bằng nước ngọt nên được lặp lại 203 lần vào các ngày tiếp theo nhằm đạt hiệu quả trị bệnh cao. Đây là biện pháp trị bệnh cá biển nuôi lồng rất phổ biến hiện nay, tuy nhiên sau nhiều lần xử lý bằng nước ngọt một số loài sán lá đơn chủ có thể thích ứng với nước ngọt. Vì vậy, việc tắm cá bằng nước ngọt trong thời gian 10-15 phút, sau đó sử dụng thêm một trong các loại hoá chất sau nhằm tăng hiệu quả trị bệnh như tắm formalin với



18

nồng độ 150-250ml/m3 nước hoặc ôxy già với nồng độ 150ml/m3 nước trong 10-15 phút tuỳ theo điều kiện sức khoẻ cá.

Việc điều trị bệnh cá bằng phương pháp tắm thường làm cá bị trầy xước tạo điều kiện cho các tác nhân gây bệnh thứ cấp như vi khuẩn và nấm tấn công. Vì vậy, việc kết hợp sử dụng một vài loại thuốc kháng sinh được phép sử dụng trong nuôi trồng thủy sản như oxytetrecyclin, erythromycin, streptomycin tắm cho cá trong thời gian 10 phút cuối có ý nghĩa quan trọng trong việc phòng ngừa tác nhân gây bệnh thứ cấp tấn công.

2. Biện pháp phòng, trị một số bệnh vi khuẩn trên cá nuôi lồng biển.

2.1. Biện pháp phòng bệnh vi khuẩn cho cá nuôi lồng biển

Phương páp phòng bệnh vi khuẩn trên cá Mú và cá Giò nuôi lồng biển là sự kết hợp của các biện pháp quản lý dưới đây:

- Thả cá với mật độ thích hợp.

- Không làm cá bị xây xát hay trầy xước trong quá trình nuôi.

- Phòng trị các loại bệnh ngoại ký sinh trùng, đặc biệt nhóm sán lá đơn chủ nhằm hạn chế quá trình xâm nhập và phát triển của tác nhân gây bệnh cơ hội.

- Sử dụng thức ăn công nghiệp hoặc thức ăn tự chế biến nhằm hạn chế tác nhân gây bệnh có nguồn gốc từ cá tạp. Tuy nhiên, trên thị trường Việt Nam chưa có nhiều loại thức ăn công nghiệp phù hợp cho cá Mú và cá Giò nuôi lồng biển, vì vậy sử dụng thức ăn tự chế biến có hàm lượng đạm tổng số lớn hơn 40% là cần thiết. Không cho cá ăn thức ăn tươi sống bị ôi, thiu.

- Vệ sinh lồng nuôi thích hợp.

- Sử dụng hỗn hợp vitamin nhằm tăng cường sức kháng bệnh cho cá, đặc biệt vào các tháng trước khi dịch bệnh vi khuẩn xảy ra, thời gian chuyển mùa.

- Trên thế giới có nhiều loại vắc xin phòng bệnh vi khuẩn cho cá nuôi lồng biển như vắc xin phòng bệnh do Vibriosis và Streptococus gây ra. Ở nước ta chưa có vắc xin phòng bệnh cá nuôi lồng biển được bán trên thị trường. Việc sử dụng vắc xin phòng bệnh vi khuẩn trên cá lồng biển có hiệu quả tốt.

2.2. Biện pháp trị bệnh vi khuẩn trên cá nuôi lồng biển

2.2.1 Biện pháp trị bệnh lở loét:

Bệnh lở loét trên cá Mú và cá Giò nuôi biển do nhiều nhóm vi khuẩn khác nhau gây ra như nhóm Vibriosis (Vibrio alguillarum, V. alginolyticus, V. và V. cholerae), nhóm vi khuẩn dạng sợi và các tác nhân gây bệnh trên thức ăn như nấm và ký sinh trùng.

Hiện nay, tại nước ta chưa có vắc xin phòng bệnh vi khuẩn cho cá vì vậy chúng ta vẫn sử dụng một số loại kháng sinh và hoá chất trị bệnh vi khuẩn cho cá nuôi lồng biển. Các phương pháp điều trị bệnh vi khuẩn thông thường cho cá bao gồm phương pháp tắm cá bằng thuốc kháng sinh, cho cá ăn thức ăn có trộn thuốc kháng sinh, phương pháp tiêm kháng sinh cho cá bố mẹ. Các loại kháng sinh sử dụng tắm cho cá bị bệnh vi khuẩn gồm: Oxytetracyclin, Rifamicin, và Erythromycin với nồng độ 30-50g/m3 nước trong 30-60 phút. Các loại hoá chất sử dụng tắm cá bị bệnh lở loét là thuốc tím 10g/m3 nước trong 15-20 phút, cồn iốt có nồng độ



19

15-20g/m3 nước từ 10-20 phút. Các loại thuốc sát trùng bôi vào vết thương như cồn iốt, thuốc tím, thuốc mỡ có chứa tetracyclin.

Bệnh lở loét cũng có thể được trị bằng cách sử dụng thức ăn có trộn với một trong các loại thuốc kháng sinh sau:

+ 50 mg Oxytetracyclin/kg cá/ngày cho ăn liên tục trong 5-7 ngày.

+ 50 mg Rifamicin/kg cá/ngày cho ăn liên tục trong 5-7 ngày.

+ 100mg Erythomycin/kg cá/ngày cho ăn liên tục trong 5-7 ngày.

+ 50mg Sulfonamid/kg cá/ngày và cho ăn liên tục trong 5-7 ngày.

Đối với cá có kích thước lớn, cá bỏ ăn thì việc sử dụng phương pháp cho cá ăn kháng sinh không có hiệu quả, đặc biệt là cá bố mẹ, do vậy cần áp dụng phương pháp tiêm một số loại thuốc kháng sinh. Các loại thuốc có thể sử dụng điều trị bệnh lở loét do vi khuẩn bằng phương pháp tiêm vào cơ gồm: Sulffamethoxazole 250 mg/kg cá, Sulfadiazin 250 mg/kg cá, Sulfazin, Sulfaquinoxalin 150mg/kg cá, Colistin sulfate, Sulfomanide 150 mg/kg cá. Sử dụng phương pháp tiêm tốn công lao động và chi phí cao, chỉ áp dụng cho việc trị bệnh vi khuẩn trên đàn cá Mú và cá Giò bố mẹ.

Mặc dù việc trị bệnh lở loét do vi khuẩn trên cá Mú và cá Giò có hiệu quả tốt, đặc biệt khi các vết loét còn nhỏ và cá còn khoẻ mạnh, nhưng khi các vết loét đã phát triển rộng, cá bỏ ăn thì tỷ lệ khỏi bệnh bằng các biện pháp trị bệnh kể trên cũng hạn chế. Vì vậy việc xác định tác nhân gây bệnh sớm và có biện pháp điều trị kịp thời có thể làm giảm tỷ lệ thiệt hại do bệnh lở loét gây ra. Nếu không chữa trị bệnh kịp thời thì tỷ lệ chết do bệnh gây ra rất cao (có thể lên đến 95% trong 1 tuần).

Một điều cần chú ý sau khi điều trị bệnh vi khuẩn bằng kháng sinh, hệ miễn dịch cá giảm đáng kể vì vậy không nên sử dụng bất kỳ loại vắc xin nào. Do hệ miễn dịch cá giảm trong thời gian điều trị bệnh bằng kháng sinh nên việc bổ sung một số loại vitamin đặc biệt là vitamin C có ý nghĩa tốt nhắm tăng cường sức khoẻ cá.

2.2.2 Biện pháp trị bệnh xuất huyết đường ruột do Staphyloccus sp:

Dấu hiệu của bệnh là cá bỏ ăn, bụng trương to nhưng không có thức ăn, cá bơi mất cân bằng. Bệnh xuất huyết đường ruột trên cá Mú và cá Giò có thể trị bằng 2 phương pháp là cho cá ăn thức ăn có chứa kháng sinh nếu cá vẫn có khả năng ăn được và biện pháp tiêm vào cơ. Các loại kháng sinh sử dụng trị bệnh xuất huyết đường ruột bằng cách trộn với thức ăn như Stretomycin với liều lượng từ 20-25 mg/kg cá/ngày và cho ăn liên tục trong 507 ngày. Một loại thuốc kháng sinhkhác như Erythromycine 100mg/kg cá/ngày cũng có hiệu quả tốt trong việc điều trị bệnh xuất huyết đường tiêu hoá trên cá Mú và cá Giò.

2.2.3 Biện pháp trị bệnh trướng bụng do Pseudomonas spp gây ra:

Hiện nay chưa có vắc xin phòng bệnh do nhóm vi khuẩn Pseudomonas sp gây ra trên cá nuôi lồng biển. Vì vậy việc chữa trị bệnh vẫn chủ yếu dựa vào các loại thuốc kháng sinh. Một số loại kháng sinh có khả năng hạn chế sự phát triển của nhms tác nhân gây bệnh Pseudomonas spp như enrofloxacin, erythromycin, và một số loại thuốc kháng sinh khác. Khi cá bị bệnh do nhóm vi khuẩn này gây ra có thể điều trị bằng phương pháp tắm nước ngọt kết hợp với sử dụng kháng sinh hoặc biện cho cá ăn thức ăn có chứa một trong các loại thuốc kháng sinh trên nếu cá còn khả năng ăn được


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản IX. SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT NUÔI CÁ CHÌNH

20

2.2.4 Biện pháp trị bệnh mà mắt do nhóm cầu khuẩn (Streptococcus sp):

Bệnh liên cầu khuẩn có thể điều trị bằng một số loại kháng sinh như cho cá ăn oxolinic acid với liều lượng 20mg/kg cá trộn với thức ăn. Tắm cá bằng 1ppm perfuran trong 2 giờ cũng có hiệu quả trong việc trị bệnh liên cầu khuẩn. Tuy nhiên việc sử dụng các loại kháng sinh cần đề phòng hiện tượng kháng thuốc cũng như dư lượng kháng sinh trong sản phẩm thủy sản.

2.2.5 Biện pháp trị bệnh mòn đuôi và hoại tử mang cá do nhóm vi khuẩn dạng sợi Flexibacter spp:

Tại Việt Nam chưa có loại vắc xin phòng bệnh vi khuẩn dạng sợi nào có mặt trên thị trường. Vì vậy, điều trị bệnh vi khuẩn dạng sợi trên mang cá Mú vẫn chủ yếu dựa vào sử dụng các loại thuốc kháng sinh. Một số loại kháng sinh như oxolinic acid trộn với thức ăn với lượng 20 mg/kg cá hoặc 75 mg oxytetracyclin/kg cá/ngày, cho cá ăn trong 10 ngày liên tục cũng có tác dụng hạn chế tác nhân gây bệnh vi khuẩn dạng sợi. Các loại thuốc kháng sinh khác sử dụng trong tắm như Acriflavin 100 gram/m3 trong 1 phút, hoặc 10-20 gram thuốc tím/m3 trong 1 phút, hoặc 10-20gram thuốc tím/m3 trong 15-25 phút cũng có hiệu quả trị bệnh vi khuẩn dạng sợi.

IX. SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT NUÔI CÁ CHÌNH

1. Đặc điểm sinh học:

1.1 Môi trường: Cá chình là loài cá có tính thích ứng rộng với độ mặn, cá có thể sống được ở nước mặn, nước lợ, nước ngọt.

Cá thích bóng tối, sợ ánh sáng nên ban ngày chui rúc trong hang, dưới đáy ao, nơi có ánh sáng yếu, tối bò ra kiếm mồi di chuyển đi nơi khác.

Da và ruột cá có khả năng hô hấp, dưới 15o chỉ cần giữ cho da cá ẩm ướt là có thể sống được khá lâu. Trời mưa cá hoạt động rất khoẻ bò trườn khắp ao.

Cá chình là loài cá có phạm vi thích nhiệt rộng. Nhiệt độ từ 1 - 38oC cá đều có thể sống được, nhưng trên 12oC cá mới bắt đầu mồi. Nhiệt độ sinh trưởng là 13 - 30oC thích hợp nhất là 25 - 27oC.

Hàm lượng ôxy hoà tan trong nước yêu cầu phải trên 2 mg/1, 5 mg/l là thích hợp cho sinh trưởng, vượt quá 12 mg/l dễ sinh ra bệnh bọt khí.

1.2 Tập tính ăn và sinh trưởng:

Cá chình là loại cá ăn tạp, trong tự nhiên thức ăn của cá là tôm, cá con, động vật đáy nhỏ và côn trùng thuỷ sinh.

Khi còn nhỏ thức ăn chính của cá là động vật phù du nhóm Cladocera và giun ít tơ.

Sau 2 năm nuôi, cá đạt kích cỡ 50 - 200g. Nếu thức ăn tốt sau 1 năm nuôi kể từ lúc vớt ngoài tự nhiên có thể đạt cỡ 4 - 6 con/kg.

Cá sinh trưởng chậm, nhất là cỡ từ 300g trở lên tốc độ sinh trưởng chỉ bằng 1/10 tốc độ sinh trưởng của giai đoạn cá có trọng lượng 70 - 100g.

Khi còn nhỏ tốc độ sinh trưởng của cá trong đàn tương đương nhau, nhưng khi đạt chiều dài hơn 40 cm con đực lớn chậm hơn con cái.



21

1.3 Tập tính sinh sản:

Cá chình là loài cá di cư, cá mẹ đẻ ở biển sâu, cá con sau khi nở trôi dạt vào bờ biển, cửa sông, vùng nước ngọt kiếm mồi và lớn lên. Khi trưởng thành, cá lại di cư ra biển sâu để đẻ trứng.

Cá con mới lớn có hình lá liễu, sau 1 năm mới trôi dạt vào cửa sông. Trải qua nhiều biến thái hình thành cá chình hương màu trắng, cá ngược dòng sắc tố đen tăng dần thành màu đen.

Việc sinh sản nhân tạo cá chình đến nay chưa có nước nào nghiên cứu thành công. Tất cả cá giống đều dựa vào việc khai thác từ tự nhiên ngoài cửa sông hoặc ven biển. ở nước ta cá chình phân bố nhiều từ Quảng Bình vào đến Bình Ðịnh, đặc biệt là vùng hồ Châu Trúc ở Bình Ðịnh có cá chình phân bố, hằng năm cung cấp một lượng cá giống quí cho nhân dân trong vùng để nuôi.

2. Khai thác cá chình hương:

Có ba phương pháp khai thác cá chình hương ngoài tự nhiên là :

Dùng đèn tập trung cá theo tập tính huớng quang của nó vào ban đêm rồi dùng vợt để vớt.

Ðặt lưới đăng cố định ở cửa sông nơi có cá con phân bố để đánh bắt;

Dùng 2 thuyền lưới vây để vây cá ở cửa sông ven biển rồi phân loại giữ lại cá chình còn cá khác thì bỏ đi.

3. Vận chuyển cá chình hương:

Có hai phương pháp vận chuyển cá chình hương từ nơi khai thác đến nơi ương cá giống :

3.1 Vận chuyển bằng khay gỗ.

- Kích thước khay (dài x rộng x cao) = 60 x 40 x 15cm. Ðáy khay ở dưới đục lỗ và lót lưới cho cá khỏi tuột ra ngoài, 5-6 khay chồng lên nhau thành một chồng khay, khay trên cùng đựng nước đá, nước đá chảy ra làm ướt cá ở các khay phía dưới vừa hạ nhiệt độ vừa giữ độ ẩm cho da cá, để cá hô hấp

- Mật độ vận chuyển, với kích thước khay như trên, nếu cá hương thuộc loại còn màu trắng mỗi khay có thể vận chuyển 1,5 kg cá. Nếu cá đã chuyển sang màu đen, mỗi khay vận chuyển 2 - 4kg cá.

3.2 Vận chuyển bằng túi nilông có bơm ôxy

Túi 2 lớp có kích thước 33 x 33 x 70cm, sau khi cho nước, cho cá, bơm ôxy đóng túi lại cho vào thùng giấy kích thước 66 x 33 x 36 cm để vận chuyển. Mỗi thùng hai túi ni lông chứa cá giữa hai túi cá là một túi đựng nước đá để hạ nhiệt cho cá. Với việc đóng gói như trên, thời gian vận chuyển an toàn là 24 giờ.

* Chú ý :

+ Trước khi vận chuyển 1 ngày không cho cá ăn, cần nhốt cá vào giai, đặt chỗ nước trong, có dòng chảy để luyện 24-26 giờ cho cá quen môi trường chật hẹp;

+ Phải hạ nhiệt độ cho cá xuống 8-10oC, mới cho đóng vào túi, làm cho cá ở trạng thái ngủ, ít hoạt động, nhiệt độ hạ từ từ, không vượt quá 5 - 8oC một lần;

+ Khi đóng túi mật độ không được vượt quá chỉ tiêu trên; ôxy không được quá ít cũng không được quá nhiều đều không có lợi cho cá; không được đè vật nặng lên trên túi giấy; tính toán thời gian vận chuyển hợp lý cho mỗi lần vận chuyển; nếu thời gian vận chuyển quá dài phải mở túi ra thay nước, bơm lại ôxy; thời gian vận chuyển quá dài, mật độ vận chuyển phải giảm tương ứng.



22

+ Vận chuyển đến nơi, thả cả túi nilon xuống ao để nhiệt độ trong, ngoài túi bằng nhau mới mở túi cho cá ra ngoài.

4. Nuôi cá hương lên cá giống:

*Ương từ cá vớt được ngoài tự nhiên có trọng lượng 0,5 - 1 g/con lên cỡ 10 - 15 g/con. Quá trình gồm các bước:

4.1 Tiêu độc cho cá.

Dùng 1 trong 3 loại hoá chất để tiêu độc cho cá :

- KMnO4 : 1 - 3 ppm;

- CuSO4 : 0,3 - 0,5ppm;

- Formalin : 1 - 3 ppm.

Hoặc ngâm cá trong dung dịch nước muối 5 - 7%o, từ 1 - 2 ngày, hoặc 15 - 30 %o từ 15 - 30 phút.

4.2 Ao ương.

- Diện tích ao ương thứ nhất 50-100m2, nước sâu từ 50-60 cm;

- Diện tích ao ương thứ hai 100 - 200m2, nước sâu từ 70 - 80cm;

- Diện tích ao ương tháng thứ ba 300 - 400m2, nước sâu từ 70 - 80 cm.

4.3 Nhiệt độ nước ao.

Tốt nhất là 28oC, dưới 22oC cá dễ bị bệnh nấm thuỷ mi bám quanh thân. Nếu nhiệt độ khống chế được ở phạm vi 25 - 29oC, cộng các điều kiện quản lý chăm sóc tốt, tỷ lệ sống có thể đạt 80 - 95% và 20% cá nuôi trong năm (từ cá hương) có thể thành cá thương phẩm.

4.4 Mật độ.

0,3 - 0,5 kg cá hương/m3 nước bể ương.

4.5 Cho ăn.

- Ngày thứ nhất đến ngày thứ hai cho ăn Cladocera;

- Ngày thứ ba đến ngày thứ tư cho ăn hồng trần;

- Ngày thứ năm cho ăn hồng trần nghiền vụn trộn với 10 - 30% thức ăn tổng hợp. Sau đó mỗi ngày tăng thêm 10% thức ăn tổng hợp đến ngày thứ 10 thức ăn tổng hợp chiếm 80%. Từ ngày thứ 15 trở đi hoàn toàn dùng thức ăn tổng hợp. Lượng thức ăn tổng hợp được tính bằng 10 - 15% trọng lượng cá trong ao, ngày cho ăn 2 lần vào lúc 7 - 8 giờ sáng và 4 - 5 giờ chiều.

Giai đoạn cho ăn hồng trần, lượng hồng trần được tính bằng 30 - 35% trọng lượng cá trong ao và ngày cho ăn 3 lần vào sáng, chiều, tối.

Nếu nhiệt độ dưới 15oC chỉ cho ăn 1 lần hoặc không cho ăn.

Khi cho ăn không sục khí, tập dần cho cá chỉ ăn ban ngày và khu vực cho cá ăn không cần che tối.

Thức ăn phải mềm cá mới ăn được nhưng không quá mềm dễ tan trong nước.

Nên thêm dầu dinh dưỡng vào thức ăn và trộn đều rồi mới cho cá ăn.



23

Tỷ lệ thức ăn, dầu dinh dưỡng và nước để trộn thức ăn có quan hệ mật thiết với nhiệt độ, theo bảng dưới đây:

Ðơn vị : kg

Nhiệt độ Thức ăn Dầu Nước

< 18oC 100 0 130

18 - 23oC 100 3-5 170

> 23oC 100 5-8 200

4.6 Quản lý chăm sóc.

Phải đảm bảo ao ương đạt các chỉ tiêu sau:

*. Các chỉ tiêu hoá học trong ao ương.

Mặc dù có khả năng chịu đựng hàm lượng ôxy thấp rất tốt, nhưng để cá chóng lớn hàm lượng ôxy hoà tan trong nước tốt nhất phải đạt 5 mg/l trở lên, dưới 4 mg/l cá không lớn được.

pH = 7 - 8,5;

NH4 - N : <2 ppm, NO3-N : <0,2 ppm;

Vượt quá chỉ tiêu trên cá sẽ bị bệnh viêm nang, viêm ruột;

Ðộ trong trên dưới 40 cm, không được dưới 20 cm.

*. Quản lý hằng ngày.

Hằng ngày phải xi phông đáy ao, hút bớt phân rác ở đáy ao làm giảm lượng NH4 - N gây độc cho cá, sau đó bổ sung nước mới, lượng nước mới được bổ sung hằng ngày bằng 1/2 lượng nước trong ao;

Ðặt máy sục khí tăng ôxy hoà tan trong nước. Máy sùc khí có thể dùng bơm nén khí 0,03m3/giây, mỗi máy dùng cho 40 viên đá bọt. Cứ 2,5 m3 nước dùng 1 viên đá bọt đủ đảm bảo mỗi lít nước 5 mg ôxy hoà tan.

Hoặc có thể dùng máy quạt nước, mỗi ao đặt 2 máy 0,55 KW vừa cấp khí vừa tạo thành dòng chảy trong ao.

*. Phân loại cá để nuôi.

- Quá trình ương nuôi cá phân đàn rất nhanh nên phải phân loại kích cỡ lớn, bé để nuôi tiếp cho thích hợp, thông thường 25 - 30 ngày phân cỡ một lần, nếu cá lớn nhanh thời gian phân đàn có thể rút ngắn hơn nữa;

- Trước khi phân đàn 12 tiếng không cho cá ăn. Sau khi phân loại xong nửa tiếng cho cá ăn lại như bình thường.

*. Có thể nuôi ghép cá chình với các loại cá khác.

- Cá chình có thể nuôi với cá mè trắng, mè hoa, cá chép, cá diếc để ăn sinh vật phù du trong ao, làm sạch nước ao có lợi cho cá chình và thu thêm được sản phẩm trong ao nuôi;



24

- Tỷ lệ thả ghép là cứ mỗi 100m2 ao ương cá chình thả thêm 4 - 5 con vừa mè trắng, mè hoa, cá chép hoặc cá diếc.

5. Kỹ thuật nuôi cá chình thương phẩm:

5.1 Nuôi trong bể xây bằng gạch hoặc bằng xi măng.

Ðây là hình thức nuôi cao sản, vì vậy đòi hỏi phải có các điều kiện sau đây :

Phải có dòng nước chảy trong ao;

Phải nuôi bằng thức ăn công nghiệp chế biến riêng cho cá chình;

Phải được quản lý chăm sóc chu đáo;

Mật độ 20 - 25 con/m2, mật độ cao 300 - 350 con/m2.

Bảo đảm các chỉ tiêu trên, năng suất có thể đạt được 30 - 45 tấn/ha (tức 3 - 4,5 kg/m2) năng suất cao có thể đạt 105 - 120 tấn/ha (tức 10,5 - 12 kg/m2).

Thức ăn nuôi cá chình phải có tỷ lệ đạm 45%, mỡ 3%, cellulo 1%, can xi 2,5%, phôtpho 1,3% cộng thêm muối khoáng, vi lượng, vitamin thích hợp. Nói chung tỷ lệ bột cá chiếm khoảng 70 - 75%, tinh bột 25 - 30% và một ít vi lượng, vitamin.

Thức ăn của cá có tỷ lệ bột cá khá cao, mỡ nhiều nên dễ hút ẩm, dễ mốc, phải chú ý bảo quản tốt, thời gian bảo quản không quá 2 tháng.

Cũng như với các giống, khi cho ăn, thức ăn phải được thêm nước, thêm dầu dinh dưỡng trộn đều làm thành loại thức ăn, mịn mới cho cá ăn.

Các tỷ lệ thức ăn dầu, nước, phụ thuộc vào điều kiện nhiệt độ như sau:

Ðơn vị : kg

Nhiệt độ Thức ăn Dầu Nước

15 - 20oC 100 3 - 5 110 - 130

20 - 23oC 100 5 - 7 110 - 130

23 - 30oC 100 7 - 10 110 - 130

Sau khi trộn đều 5 phút cho cá ăn ngay, khoảng 2/5 số thức ăn nổi trên mặt nước, 3/5 rơi xuống khay đựng thức ăn là được.

Tỷ lệ thức ăn so với trọng lượng thân cá chình ở các giai đoạn như sau:

Cỡ cá Cá bột Cá hương Cá giống Cá cỡ nhỏ Cá thương phẩm

Trọng lượng cá (g) 0,2- 0,8 1-1,5 16-40 40-100 150-200

Thức ăn (%) 6-10 4-6 3-4 2,8-3 2-2,5

Cứ sau mỗi tháng phân cỡ một lần, tách con lớn, con nhỏ nuôi riêng để cá đồng đều và chóng lớn.



25

Trước khi phân cỡ để cá nhịn từ 1 - 2 ngày, đùa ao để cá bài tiết hết thức ăn trong bụng, dùng sàng nhẵn để phân loại cá, dùng vợt không dùng tay bắt cá.

Quản lý nước ao như giai đoạn ương cá giống.

Nuôi ghép với các loài cá khác.

Có thể nuôi ghép cá chình với cá mè, cá trắm. Mật độ cá mè, cá trắm là 4.000 - 5.000 con/ha, mỗi ngày cho cá ăn 1-2% trọng lượng cá chình có trong ao, còn lại ăn động vật đáy trong ao.

* Chú ý :

Ðáy ao là cát hoặc cát bùn. Bờ ao phải cao hơn mặt nước ít nhất là 60cm, ao không rò rỉ, nước trong sạch, pH>6,8, ít bị ảnh hưởng của nước mưa.

Không nuôi ghép trong ao cá giống mè, trắm.

Giống cá chình phải đều cỡ khoẻ mạnh, không dùng giống cá loại của năm trước để lại. Thu hoạch cá mè, cá trắm trước bằng lưới sau đó tháo cạn nước, để lại 10-20 cm để thu hoạch cá chình.

Lợi dụng đặc điểm hướng quang của cá, ban đêm thắp đèn sáng tập trung cá lại rồi dùng vợt xúc. Hoặc cũng có thể dùng lưới điện để thu hoạch.

Năng suất trung bình từ 1,2 - 1,3 tấn/ha.

5.2 Nuôi trong ao đất.

Cá Chình là loài cá có thịt ngon, có giá trị kinh tế cao, cá có khả năng thích ứng rộng với độ mặn. Chúng có thể sống cả ở nước mặn, lợ, ngọt. Cá Chình có thể được nuôi trong những ao nhỏ và vừa nên các hộ dân có thể tận dụng những ao, đìa xung quanh nhà hoặc từ mô hình “Cải tạo vườn tạp” để phát triển nuôi loài cá này. Gần đây cá Chình được xem là đối tượng nuôi dễ, mang lại hiệu quả, ít rủi ro. Trong quá trình nuôi, người nuôi cần phải chú ý đến một số đặc điểm quan trọng trong quy trình kỹ thuật nuôi như sau:

5.2.1 Thiết kế và xây dựng ao

Tùy theo điều kiện và khả năng thực tế sản xuất của nông hộ mà bố trí ao nuôi cho phù hợp. Diện tích tốt nhất là khoảng 200-1.000m2, nên bố trí ao nuôi dốc về phía cống thoát nước. Cần phải có ao chứa nước dự phòng để tiện trong việc, xử lý, cấp nước khi cần thiết.

Chọn ao có bờ cao hơn mặt nước từ 60 cm trở lên và xung quanh ao phải rào lưới cao 50cm để tránh cá thoát ra ngoài, bờ ao không thẩm lậu, rò rỉ, tháo và lấy nước thuận tiện, gần nguồn điện để chạy máy sục khí hoặc chế biến thức ăn cho cá. Ðáy ao là cát hoặc cát bùn, độ sâu từ 1,5 – 1,8m. Nên nên bố trí ống bọng bằng sành hoặc nhựa vào trong ao để cá có chỗ cư trú.

5.2.2 Cải tạo ao

Ao cần được tát cạn, sên vét bùn đáy, rãi vôi CaCO3 (vôi công nghiệp) từ 50-100kg/1000m2 tùy theo pH đất.

Phơi đáy ao từ 5-7 ngày (đối với những vùng đất có phèn tiềm tàng thì nên phơi 2 ngày rồi cấp nước vào để tránh hiện tượng xì phèn). Sau đó cấp nước vào đầy ao nuôi, lưu ý cần phải



26

lọc để nước đạt độ sâu 1,5-1,8m rồi xử lý ao bằng thuốc tím 2-4kg/1000m2. Sau 2 ngày ta tiến hành gây màu nước để ổn định chất lượng nước trong ao, tạo nên môi trường phù hợp với tập tính sống của cá. Có thể bón phân DAP hoặc NPK (hòa tan trong nước) với liều lượng 1-2kg/1000m2 hòa tan tạt vào lúc 8h sáng liên tục trong 2-3 ngày đến khi nước có màu xanh đọt chuối, độ trong 30-40cm, p H : 7.5 – 8.5 thì đạt yêu cầu.

Cá Chình thường không thích ánh sáng, cho đặt các vật như ống sành, ống nhựa hoặc thả chà khô… để chúng trú ẩn.

5.2.3 Chọn và thả giống

5.2.3.1 Chọn giống: Cần chọn mua cá từ các cơ sở cung cấp giống uy tín. Cá giống khỏe, da bóng, nhiều nhớt, không bệnh tật. Do nguồn giống chủ yếu được đánh bắt từ tự nhiên, nên cần lưu ý tránh mua cá đánh bắt bằng câu, xung điện …khi thả thì tỷ lệ hao hụt rất cao. Có thể chọn giống cá ương tại địa phương từ cá hương lên cá 10con/kg, cá này ít hao hụt, tỷ lệ sống cao và phù hợp với điều kiện tại địa phương.

Trọng lượng cá thả tốt nhất từ 5 – 10con/kg là tốt nhất.

5.2.3.2 Mật độ thả: từ 0.5-1con/m2.

5.2.3.3 Vận chuyển cá giống (Như đã nêu trên)

5.2.3.4 Thả giống:

Trước khi thả cần dùng 1 trong 3 loại hoá chất để tắm cho cá :

- KMnO4 : 1 - 3 ppm;

- CuSO4 : 0,3 - 0,5ppm;

- Formalin : 1 - 3 ppm.

Hoặc ngâm cá trong dung dịch nước muối 15 - 30 %o từ 15 - 30 phút.

5.2.4 Quản lý hằng ngày

Cá Chình là đối tương nuôi mới, hằng ngày phải thường xuyên theo dõi quá trình hoạt động của cá để có biện pháp xử lý kịp thời khi tình huống xấu xảy ra. Theo dõi thật kỹ từ cách cho ăn đến sự biến đổi môi trường (đặc biệt pH, khí độc).

5.2.5 Quản lý thức ăn

Cần tuân thủ các vấn đề sau:

Thức ăn cho cá Chình bao gồm giun, ốc, cá tạp…cần băm nhỏ cho vừa cỡ miệng cá. Để cá dễ ăn và tránh nhiễm bệnh ký sinh từ cá tạp, nên nhúng cá qua nước muối sau đó xã lại nước ngọt rồi đem cho cá ăn. Khi cá còn nhỏ, thức ăn nên xay ra để cá dễ ăn. Để quản lý thức ăn hàng giờ hiệu quả cần lưu ý một vấn đề sau:

- Thức ăn cần tươi, sạch (tránh mua thức ăn đả qua ốp hóa chất).

- Phải xác định vị trí đặt sàn hợp lý.

- Phải canh thức ăn không để quá dư.( ở nhiệt độ nước khoảng 25oC lượng thức ăn cho ăn một ngày đêm từ 5 – 10% tổng trọng lượng cá trong ao. Nếu nhiệt độ thấp hơn 25oC hoặc



27

cao hơn 34oC thì phải giảm bớt lượng cho ăn trong ngày. Thường lấy mức cá cho ăn trong 1giờ làm chuẩn, điều chỉnh lượng thức ăn sao cho cá ăn hết trong 1giờ là vừa. Do cá lớn dần nên cách 10 ngày phải tăng lượng thức ăn lên 1 lần. Tùy vào thời tiết, giai đoạn cụ thể mà điều chỉnh thức ăn cho phù hợp. Cá thường ăn mạnh vào nhũng ngày nắng tốt, có gió và giảm ăn vào những ngày âm u có mưa, lặng gió) ..

- Phải cho ăn đúng giờ. Không nên thay đổi thức ăn một cách đột ngột mà phải thay đổi từ từ.

- Cho ăn một cử trong ngày sáng hoặc chiều mát.(sàn cho cá ăn là khung hình vuông làm bằng sắt, kích cở tốt nhất rộng 1m2 cao 20cm, căng bằng lưới cước)

5.2.6 Quản lý môi trường

Chủ yếu là quản lý các yếu tố:

- Quản lý pH: cần khống chế ở 7.5-8.5.

- Oxy hòa tan: cần duy trì từ 3mg/l trở lên

- Độ trong: gây màu nước hoặc thay nước để điều chỉnh độ trong thích hợp 30-40cm.

- Nhiệt độ: thích hợp tự 25-34oC.

Chúng ta thay nước khi thật sự cần thịết. Bởi vì, cá chình rất mẫn cảm với sự thay đổi môi trường. Mỗi lần thay không vượt quá 20% lượng nước trong ao.

Vào những ngày nắng nóng, tốt nhất chúng ta nên lấy nước vào lúc nữa đêm đến sáng sớm để tránh cho cá bị sốc do môi trường thay đổi đột ngột dẫn đến cá bỏ ăn, dễ sinh bệnh.

6. Một số phương pháp phòng bệnh cho cá Chình

Cá Chình là loài nuôi mới, ít có bệnh. Cá thường bỏ ăn là do yếu tố môi trường và khâu tuyển chọn giống kém chất lượng dẫn đến cá không ăn và hao hụt nhiều.

Trong quá trình nuôi, để giảm thiểu rủi ro, cần lưu ý một số vấn đề quan trọng sau:

6.1 Khâu tuyển chọn giống

Phải chọn giống nơi uy tín, chất lượng, cá cần phải đáp ứng một số chỉ tiêu như: nhanh nhẹn, đồng cỡ, nhớt nhiều, không bị xây xát, dị tật, không bị mắc câu… tốt nhất nên chọn cá ương từ cá lá liễu lên cá giống 10 con/kg. Đây là vấn đề quan trọng nhất để giảm thiểu rủi ro.

6.2 Khâu Chuẩn bị Ao nuôi

Ao phải được xử lý thật kỹ trước khi thả giống, phải đảm bảo tốt các yếu tố môi trường như trên.

Sau khi đã thả giống phải thường xuyên định kỳ xử lý nước 1 tháng/lần cho ao như: Virkon: 0,5kg/1000m3 nước hoặc thuốc tím 1,5kg/1000m3. Sau đó dùng Zeolite từ 5-10kg/1000m2 kết hợp cấy men vi sinh để ổn định môi trường.

6.3 Thức ăn

Sử dụng thức ăn tươi sống tránh hôi thối, kém chất lượng kết hợp với VitaminC để tăng cường sức đề kháng cho cá hoặc trộn Oxytetrcyline để cá tăng cường hấp thu qua đường tiêu hóa.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản X. KINH NGHIỆM NUÔI CÁ CHÌNH TRONG BỂ XI MĂNG

28

X. KINH NGHIỆM NUÔI CÁ CHÌNH TRONG BỂ XI MĂNG

Nuôi các chình trong bể xi măng mang lại nguồn lợi khá ổn định cho nông dân

Qua 5 tháng nuôi, chỉ vài tháng đầu chình có chết một ít do chưa thích nghi, từ tháng thứ 3 trở đi rất ổn định, lớn bình thường chưa thấy bệnh tật gì. Anh Nguyễn Văn Nghiệp dự tính sau một năm chình sẽ đạt trung bình 1,2 kg/con. Nếu với giá như hiện nay 250.000 - 320.000 đ/kg thì anh thu về khoảng 300 triệu đồng.

Sau khi trừ chi phí thức ăn, công lao động còn lại khoảng 200 triệu đồng - một con số không nhỏ đối với gia đình thuần nông như anh. Anh Nghiệp cho biết: cá chình thương phẩm không sợ không có đầu ra, có bao nhiêu các đại lý cũng mua hết, chủ yếu để xuất khẩu sang Hồng Kông, Đài Loan.

Thường trong mùa mưa - tháng 10,11 - chình con giống bắt được trong tự nhiên nhiều nên giá hạ hơn mùa nắng. Thả giống trong mùa này chình dễ thích nghi, ít rủi ro hơn.

Sáng sớm khi cho nước vào bể, dưới giàn phun mưa, những con chình bông, mình vàng ươm có đốm nâu tụ tập lại thành từng đàn như để hấp thụ chút không khí trong lành. Con nào con ấy sàn sàn như nhau, to hơn ngón chân cái một chút, có một số ít to bằng cán liềm. Anh Nguyễn Văn Nghiệp (thôn 3 HTX nông nghiệp Bình Nghi 3, Tây Sơn, Bình Định) chủ nuôi cho biết: chình thả nuôi được 5 tháng nay, con lớn được khoảng 0,4 kg. Cứ đà này, đừng có dịch bệnh gì chừng 7 tháng nữa sẽ xuất bán chình thương phẩm, khả năng chình đạt trọng lượng 1,1 - 1,2 kg/con.

Một dịp đến Ninh Thuận tình cờ anh Nghiệp thấy được mô hình nuôi chình bông rất có hiệu quả trong bể xi măng. Học hỏi kinh nghiệm, anh về mạnh dạn đầu tư trên 30 triệu đồng xây bể xi măng trong vườn nhà, có diện tích chừng 100 m2 - đáy đổ bêtông cốt thép, thành bể xây gạch cù, cao chừng 1,8 m. Đáy bể có ống xả thải, trong bể có xây hòn non bộ, đáy rỗng, ngập trong nước, trong đó có thả chà (cành cây khô) để chình ẩn nấp; hòn non bộ vừa đẹp vừa là giàn mưa tạo oxy cho chình. Rải rác một bên bể có đặt những ống bêtông rỗng để chình cư trú. Mực nước nuôi trong bể luôn duy trì từ 1,1 - 1,2 m. Nước bể nuôi ở dạng tĩnh nên ngoài tạo mưa từ hòn non bộ anh phải lắp thêm giàn phun mưa để tạo thêm oxy mỗi buổi sáng. Trên bể có mái che, có lưới để giảm bức xạ, xung quanh có che chắn không cho ánh nắng rọi vào nhiều.

Nước cung cấp cho bể nuôi lấy từ con suối tự nhiên bơm vào. Để tránh tạp chất gây ô nhiễm, anh cho qua một bể lọc (có cát, than, sỏi...). Hàng ngày có một vài lần bơm phun mưa tạo oxy từ nước suối tự nhiên hay từ chính bể nuôi bơm tuần hoàn. Phân thải, thức ăn thừa lắng ở đáy mỗi ngày anh đều dùng bàn cào gom lại và xả ra ngoài để giữ môi trường nước nuôi trong lành.

Bể nuôi chình bông

Bể anh đang nuôi 1.000 con, giống mua gom từ các đại lý mua chình thịt trong tỉnh. Mỗi con trung bình 100 g. Tổng số tiền đầu tư con giống là 25 triệu đồng. Hiện nay chưa có chình bông sinh sản nhân tạo, chỉ khai thác từ trong tự nhiên.

Nuôi chình không khó, nên giữ cho nước nuôi trong lành, tạo thêm oxy, cho ăn đầy đủ - chình tiêu thụ thức ăn không nhiều lắm. Mỗi ngày anh Nghiệp cho ăn chừng 4 kg cá tươi mua ở chợ về (giá 5.000 đồng). Cá chỉ lọc lấy thịt, cho ăn vào buổi tối. Thời gian này là lúc chình ra khỏi hang đi ăn khắp bể, ban ngày thì chui vào hang ẩn nấp. Ngoài ra còn cho ăn nhái bắt ngoài tự


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XI. KĨ THUẬT NUÔI CÁ QUẢ (CÁ LÓC)

29

nhiên. Tuy vậy nếu nuôi đại trà, quy mô lớn hơn thì nguồn giống sẽ hiếm. Như vậy vấn đề đặt ra là làm sao để chình sinh sản nhân tạo được thì mới cung cấp giống dồi dào, mới phát triển chình bông nuôi đại trà, tăng thu nhập cho người nông dân.

XI. KĨ THUẬT NUÔI CÁ QUẢ (CÁ LÓC)

- Cá lóc là loài cá sống phổ biến ở đồng ruộng, kênh, rạch, ao, hồ, đầm, tốc độ sinh trưởng nhanh, thích nghi với mọi môi trường nước (đục, tù, nóng) có thể chịu đựng được ở nhiệt độ 39 - 40 độ C.

1. Ðặc điểm sinh học và sinh sản

Cá quả thường gặp và phân bố rộng có 2 loài là : Ophiocephalus maculatus và Ophiocephalus arbus, nhưng đối tượng nuôi quan trọng nhất là loài O.maculatus thuộc Bộ cá quả, họ cá quả, giống cá quả.

1.1 Ðặc điểm hình thái :

Vây lưng có 40 - 46 vây; vây hậu môn có 28 - 30 tia vây, vảy đường bên 41 - 55 cái. Ðầu cá quả O.maculatus có đường vân giống như chữ "nhất" và 2 chữ bát còn đầu cá O.arbus tương đối nhọn và dài giống như đầu rắn.

1.2 Tập tính sinh học :

Thích sống ở vùng nước đục có nhiều rong cỏ, thường nằm phục ở dưới đáy vùng nước nông có nhiều cỏ. Tính thích nghi với môi trường xung quanh rất mạnh, nhờ có cơ quan hô hấp phụ nên nó có thể hít thở được O2 trong không khí. Ở vùng nước hàm lượng O2 thấp cũng vẫn sống được, có khi không cần nước chỉ cần da và mang cá có độ ẩm nhất định vẫn có thể sống được thời gian khá lâu.

1.3 Tính ăn :

- Cá quả là loài cá dữ, phàm ăn, tính ăn rộng.

- Chúng ăn mạnh vào mùa hè, khi nhiệt độ giảm xuống dưới 12oC cá ngừng kiếm ăn. Cá béo vào trước mùa đẻ, cá ở vùng nước lợ béo hơn ở vùng nước ngọt.

Thức ăn là chân chèo và râu ngành; thân dài 3 - 8cm ăn côn trùng, giáp xác, chân chèo, ấu trùng bọ gậy, ấu trùng côn trùng, tôm con, nòng nọc, các loại cá nhỏ khác; thân dài trên 8cm ăn tạp: cá, ếch, nhái, tôm.... Khi trọng lượng nặng 0,5 kg có thể ăn 100 - g cá. Trong điều kiện nuôi nó cũng ăn thức ăn chế biến.

1.4 Sinh trưởng :

Tương đối nhanh. Cá lớn nhanh vào mùa xuân hè. Cá lóc 1 tuổi dài 19 - 39 cm, nặng 100 - 750 g. Cá hai tuổi thân dài 38 - 45 cm, nặng 600 - 1400 g. Cá ba tuổi dài 45 - 59 cm, nặng 1.200 - 2.000 g. Cá có thể sống trên 10 năm dài 67 - 85 cm, nặng 7000 - 8000 g (con đực và cái chênh lệch lớn);

Cá thích ở nơi có rong đuôi chó, cỏ dừa, tóc tiên, vì nơi này chúng dễ ẩn mình để rình mồi. Mùa hè thường sống ở trên tầng mặt; khi nhiệt độ trên 20oC sinh trưởng nhanh, dưới 15oC



30

sinh trưởng chậm; mùa đông khi nhiệt độ dưới 8oC cá thường xuống sâu hơn, ở nhiệt độ 6oC cá ít hoạt động.

1.5 Tập tính sinh sản :

- Cá 1 - 2 tuổi bắt đầu đẻ trứng, có thể đẻ 5 lần/năm. Sau khi đẻ, cá mẹ bảo vệ cá con khoảng một tháng rồi tiếp tục đẻ lần khác. Mùa đẻ ở miền Bắc vào tháng 5 - 8, tập trung vào tháng 4 - 5.

- Cá đẻ ở nơi yên tĩnh, có nhiều cây cỏ thực vật thủy sinh, đẻ vào sáng sớm, sau mỗi trận mưa rào 1 - 2 ngày. Trước lúc đẻ, cá làm tổ hình tròn, đường kính tổ khoảng 40 - 50 cm. Ở nhiệt độ 20 - 35oC sau ba ngày nở thành con. Trong môi trường tự nhiên, sau 3 ngày cá con tiêu hết noãn hoàng, lớn dài 4 - 5 cm bắt đầu tách khỏi đàn sống độc lập.Mùa vụ đẻ trứng từ tháng 4 - 7, rộ nhất trung tuần tháng 4 - 5. Cá tròn 1 tuổi, thân dài 20cm nặng 130g đã thành thục đẻ trứng. Số lượng trứng tuỳ theo cơ thể to nhỏ mà thay đổi. Cá nặng 0,5 kg số lượng trứng 8.000 - 10.000 cái, cá nặng 0,25 kg, số lượng trứng 4.000 - 6.000 cái.

1.5.1 Ðẻ tự nhiên :

Diện tích ao đẻ từ 190 - 200m2. Ðáy ao chia làm 2 phần : Phần sâu 1m, phần nông 0,3m. Trong ao nên trồng một ít cây thực vật thuỷ sinh như rong, bèo bờ ao đầm nện chặt và cứ để cho cỏ mọc tự nhiên. Xung quanh ao rào cao 30 - 40cm đề phòng cá phóng ra ngoài. Thức ăn là cá con, lượng cho ăn 25g/con, hằng ngày cho ăn 1 lần, không nên cho ăn quá nhiều phòng cá quá béo. Mỗi m3 nước thả 1 con đực và 2 - 3 con cái. Những con cá đực thành thục thì thân dưới có màu tím hồng, bụng béo mềm, lỗ sinh dục có màu phấn hồng. Con cái thành thục có bụng to, phần ngực căng tròn vẩy trắng, mồm hơi vàng, lỗ sinh dục to và lồi ra có hình tam giác. Ở chỗ có nhiều rong cỏ cá cái dùng cỏ làm ổ, sau đó cá cái và cá đực kéo đến đẻ trứng và thụ tinh ở đây (đẻ trứng vào sáng sớm). Ðẻ xong cả con đực và cái không rời khỏi ổ mà nằm phục dưới đáy bảo vệ trứng cho đến khi nở thành con mới rời ổ và dẫn đàn con đi kiếm ăn, lúc này cũng là lúc mà cá bố mẹ ăn cả thịt những con cá con khác đã tách đàn, cho nên đến mùa sinh sản sáng sớm thăm ao hễ phát hiện thấy có cá con là vớt đem ương sang ao khác.

1.5.2 Sinh sản nhân tạo : Dùng não thuỳ cá chép, cá mè và prolan B để tiêm cho cá. Số lượng thuốc tiêm là 14 não cá mè/kg cá mẹ (1 não cá chép bằng 2,7 - 3 não mè). Tiêm lần thứ nhất 2/5 số lượng, lần thứ 2 tiêm số còn lại. Dùng prolan B thì 1.600 - 2.000 UI/kg cá mẹ, tiêm lần 1 là 1/3 số thuốc, lần 2 : số còn lại. Cá đực tiêm bằng 1/2 cá cái.

Tiêm xong ghép cá cái và đực vào bể đẻ, sau 14 tiếng cá động hớn và đẻ trứng, trứng thụ tinh mới đầu chìm dưới đáy bể sau khi hút nước trương lên nổi lơ lửng trong nước.

Vớt trứng thụ tinh cho vào bình ấp hoặc bể ấp. Dụng cụ ấp trước khi cho ấp phải tiêu độc bằng 0,1 ppm xanhmêtylen, tiêu độc xong lấy nước vào một đầu, đầu kia tháo nước ra giữ mức nước không thay đổi, trong thời gian ấp giữ nhiệt độ nước ít thay đổi, biên độ thay đổi chỉ dưới 2oC nếu không sẽ ảnh hưởng đến tỉ lệ nở. Nhiệt độ nước 25oC thời gian ấp nở là 36 tiếng, nhiệt độ 26 - 27oC thời gian 25 tiếng.

2. Phương pháp nuôi

2.1. Phân biệt cá đực, cá cái:

- Cá đực: thân dài, thon, đầu to, bụng nhỏ rắn chắc, lỗ sinh dục và lỗ hậu môn riêng biệt.



31

- Cá cái: thân ngắn, đầu nhỏ, bụng to, mềm sệ xuống, lỗ sinh dục to, lồi gần sát lỗ hậu môn.

2.2 Nuôi cá bột và giống :

Cũng giống như ương nuôi các loài cá bột khác, trước khi thả cá phải tẩy dọn ao sạch, gây nuôi thức ăn tự nhiên sẵn trong ao. Mật độ nuôi 5 - 10 vạn/666m2, thông thường là 6 - 7 vạn. Trong 7 - 8 ngày đầu chưa cần cho ăn, sau đó vừa cho ăn vừa bón phân, mỗi vạn cá bột cho ăn 3 - 4kg tảo trần, nuôi như vậy 18 - 20 ngày khi toàn thân cá biến thành màu vàng bắt đầu xuất hiện vảy, sau đó biến thành màu đen, thân dài 3 - 6 cm, tỉ lệ sống 60 - 65%. Nuôi tiếp 20 ngày nữa, thân dài 6 cm, lúc này có thể cho ăn cá con, tôm con hoặc thức ăn chế biến giàu đạm. Sau 2 tháng nuôi cá đạt 9 - 12cm, lúc này có thể thả vào ao to để nuôi thành cá thịt.

2.3 Nuôi cá thịt :

a) Nuôi thô : Nuôi ghép trong các ao cá khác để tận dụng hết tiểm năng của vực nước và lợi dụng cá quả để tiêu diệt các loài cá tạp khác cạnh tranh thức ăn, không gian và dưỡng khí làm cho cá nuôi phát triển tốt. Ao có nuôi ghép cá quả bờ phải cao hơn mặt nước 30 - 40 cm, không có lỗ rò. Mỗi ao 666 m2 nuôi ghép 50 - 300 cá quả cỡ từ 3 cm hoặc cỡ 12cm. Sau 5 - 6 tháng nuôi cá lớn được 0,2 - 0,6 kg, tỉ lệ sống 80%.

b) Nuôi tinh (nuôi đơn) :

- Ao nuôi : Diện tích ao 600 - 1.300m2 để dễ quản lý. Xung quanh ao thả bèo tây hoặc bèo cái, dùng tre, nứa chắn giữ cá quả không nhảy ra ngoài ao, đồng thời cũng tạo được nơi nghỉ ngơi kín đáo cho cá. Ao sâu 2 - 1,5m, nguồn nước phong phú.

- Mật độ nuôi : Cần dựa vào nguồn thức ăn và chất nước để quyết định, nhìn chung thả 10 con/m2 (cá 3 cm), sau đó xem tình hình sinh trưởng của cá, dùng lưới đánh bắt những con sinh trưởng quá nhanh để tránh tình trạng cá lớn nuốt cá bé, mật độ cuối cùng là 2 - 3 con/m2, nếu nguồn nước phong phú cũng có thể tăng thêm mật độ. Nếu thả cá cỡ 12 - 18 cm nuôi đến cuối năm có thể đạt 0,6 kg/con. Ngoài ra có thể thả ghép vào một ít cá mè để khống chế chất nước.

- Luyện cho ăn : Thức ăn sống và thức ăn chế biến cá đều có thể ăn được. Thức ăn sống gồm : tảo trần, cá rô phi con, tôm con, giun, dòi

Khi cho ăn cá con cần khống chế lượng thức ăn, quá nhiều dễ sinh ra hiện tượng nổi đầu. Nếu cho ăn thức ăn chế biến phải luyện ngay từ nhỏ (cỡ 2 cm) tốt nhất nuôi trong ao xi măng có nước chảy, mỗi m2 thả 500 con, bắt đầu cho ăn giun ít tơ, thức ăn cho vào sàn đặt cách mặt nước 10 cm khi cá đã quen ăn rồi dần dần giảm số lượng giun ít tơ tăng số lượng cá tạp nghiền nát cho đến khi cá quả quen với thức ăn chế biến thì thôi, lúc này cá đã đạt 4 - 5 cm (tỉ lệ sống 20%). Không được đang luyện cho ăn thức ăn chế biến lại cho thức ăn sống.

Thức ăn chế biến thường dùng 70% cá tạp nghiền nát; bột đậu tương hay bánh khô dầu 20%, men tiêu hoá 5%, một ít vi lượng và chất kháng sinh, vitamin. Mỗi ngày cho ăn 2 lần vào sáng và tối. Số lượng cho ăn 5 - 7% trọng lượng thân. Mùa sinh trưởng nhanh cũng không cho ăn quá 10%. Nuôi 1 năm cá đạt 0,5 kg/con, sản lượng 300 kg/666m2.

- Quản lý chăm sóc : Cá quả có khả năng nhảy phóng rất cao (nhảy cao khỏi mặt nước 1,5m); nếu nước ở ngoài ao thấp hơn nước trong ao thì cá nhảy qua ao có nước thấp, nước chảy hoặc trời mưa càng kích thích cá quả nhảy đi. Vì vậy nhất là khi có mưa rào phải thăm ao. Cá quả


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XII. CÁC CHÚ Ý KHI NUÔI CÁ LÓC CON VÀ CÁ LÓC THỊT

32

cần thức ăn phải tươi và sạch, cho nên trước khi cho ăn phải dọn rửa sàn ăn. Tuy cá quả có khả năng chịu được môi trường nước kém 02, nhưng không phải vì thế mà để nước bẩn. Phải thường xuyên bổ sung thêm nước mới, bảo đảm nước trong sạch, tốt nhất có giòng chảy.

XII. CÁC CHÚ Ý KHI NUÔI CÁ LÓC CON VÀ CÁ LÓC THỊT

Căn cứ vào tính ăn của cá lóc có thể nuôi ghép với cá nuôi như cá mè, trôi, chép, trắm cỏ, rô phi, diếc để khống chế mật độ của những loài cá tạp và những cá sinh đẻ nhiều như cá rô phi, cá diếc nhằm đảm bảo thức ăn cho các loài cá kinh tế chủ yếu, cải tạo và nâng cao sức sản xuất các vùng nước. Tuy vậy, khi nuôi, cần tính cẩn trọng chú ý tỉ lệ, mật độ, kích cỡ cá thả.

1. Nuôi cá lóc con

Trước khi nuôi cá lóc phải dọn tẩy ao sạch sẽ để cho sinh vật phù du phát triển mạnh mới thả cá bột vào ao. Mật độ ương 6-7 vạn con/mẫu. Sau khi thả 7-8 ngày chưa cần cho cá ăn, sau đó một mặt vừa bón phân vào ao, mặt khác vớt động vật phù du bổ sung vào cho cá ăn (3-4 kg động vật phù du cho một vạn cá). Nuôi như vậy 18-20 ngày thấy cá có màu vàng, trên thân xuất hiện vảy, sau đó chuyển sang màu đen, thân dài 3-6cm, tỉ lệ sống khoảng 60-65%, nuôi tiếp 20 ngày nữa cá đạt 6cm, lúc này bắt đầu cho cá ăn tôm, tép, cá con hay thức ăn chế biến có đạm cao. Nuôi trong 2 tháng cá đạt cỡ 9-12cm thành cá giống đưa ra ao lớn nuôi thành cá thịt.

2. Nuôi cá thịt ở ao Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản I đã nuôi thử nghiệm cá lóc với cá rô phi (dùng cá rô phi làm thức ăn cho cá lóc).

Diện tích ao: 35m2.

Độ sâu: 70-80cm.

Mật độ thả: 0,5-1con/m2.

Qua 4 tháng nuôi cỡ cá lóc 80-100g/con, lớn được 350g/con. Tính ra cứ 4 kg cá rô phi con được 1kg cá lóc thịt.

3. Nuôi cá lóc ghép với cá nuôi khác

Diện tích ao: 200m2. Trên bờ ao bằng phên nứa cao 0,4m, thả bèo tây chiếm 5% diện tích ao nuôi. Nuôi ghép cá lóc với cá mè, trôi, chép, rô phi, diếc. Thức ăn bằng phân lợn ủ, mỗi tuần bón 2 lần. Mỗi lần 0,1-0,15kg/m3 nước.

Kết quả qua 3 tháng nuôi sản lượng nuôi ghép cá lóc tốt hơn ao nuôi khác và khống chế được sự sinh sản của cá rô phi, cá diếc, chưa thấy ảnh hưởng đến sinh trưởng cá khác. Tốc độ lớn của các loài cá nuôi trong ao là: cá lóc 147g/con, cá mè 120g/con, cá trôi 40g/con, cá rô phi 70g/con.

4. Tìm hiểu thêm: kinh nghiệm nuôi cá lóc thịt ở Trung Quốc

a. Nuôi ghép với cá khác: Nuôi ghép cá lóc với cá mè, trôi, trắm, chép trong ao để tạo điều kiện tốt cho các loài cá nuôi sinh trưởng nhanh.

Ao phải có bờ cao (bờ cao hơn mặt nước ao 30 - 40 cm), nước ở ao không rò rỉ, cá lóc cỡ 3 cm, ghép 50 - 300 con/mẫu. Sau 5 - 6 tháng nuôi cá lớn được 0,2 - 0,6 kg/con, tỉ lệ sống 80%. Năng suất cá lóc 20 - 50 kg/mẫu.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XII. CÁC CHÚ Ý KHI NUÔI CÁ LÓC CON VÀ CÁ LÓC THỊT

33

b. Nuôi cá lóc là chính: Diện tích ao: 1 - 2 mẫu; Độ sâu: 1,5 - 2 m.

Xung quanh ao thả bèo Nhật Bản rộng 0,8 - 1 m (dùng cọc và sào ngăn lại) để phòng cá nhảy đi, tạo môi trường cho cá lóc lớn nhanh.

*. Mật độ thả: Dựa vào nguồn thức ăn và chất nước để quyết định. Có thể thả 10 con/m 2 (cỡ 3 cm). Để tránh tình trạng cá lớn ăn cá bé, bắt cá lớn chuyển sang ao khác, mật độ 2 - 3 con/m.

* . Nếu nguồn thức ăn phong phú, mật độ có thể dầy hơn.

Nuôi cỡ cá giống 12 - 18 cm/con, cuối năm đạt 0,5 - 0,6 kg/con. Ngoài ra có thể ghép một ít cá mè trắng, mè hoa để cải thiện chất nước.

* Luyện cho cá ăn:

- Thức ăn sống như: động vật phù du, tôm, tép con, cá con, giun, dòi.....

- Thức ăn chế biến: phối hợp 70% cá tạp nghiền nát, 20% bột đậu khô lạc... 5% men, còn lại là các vitamin, muối khoáng, thuốc kháng sinh.

Cho ăn 2 lần/ngày, sáng và chiều. Số lượng cho ăn bằng 5 - 7% trọng lượng cá, mùa cá sinh trưởng nhanh không cho ăn quá 10% trọng lượng cá. Nếu cho cá ăn thức ăn chế biến, phải tập luyện cho cá ngay từ còn nhỏ. Trong thời gian luyện cho ăn thức ăn chế biến, không được cho ăn thức ăn sống. Nuôi 1 năm cá đạt 0,5 kg/con. Năng suất 300 kg/mẫu.

* Quản lý ao nuôi: Cá lóc thịt có thể nhảy cao đến 1,5 m nhất là khi trời mưa hay có dòng nước chảy. Vì vậy phải thăm ao thường xuyên. Thức ăn phải tươi, trước lúc cho ăn phải vệ sinh sàn cho ăn. Để đảm bảo nước luôn sạch, tốt nhất nên có dòng chảy. Nuôi ở ao có diện tích 3,5 mẫu năng suất đạt 300 kg/mẫu và 50 kg cá mè, là đạt hiệu quả kinh tế cao.

*. Nuôi cá lóc ở bè: Cá lóc con cỡ 3 - 4 cm đem ương, nuôi ở bè rộng 1,5 (1,5 - 1 m) thả 5.000 con, cho ăn bằng cá linh băm nhỏ, phế phẩm ở các chợ, đầu, ruột cá… xay nhuyễn đặt lên tấm vỉ bằng tre. Nuôi đến cỡ 10 - 12 cm chuyển sang bè có kích thước lớn hơn. Thường nuôi 3 tháng đạt 1,2 kg/con.

XIII. NHÂN GIỐNG CÁ LÓC ĐEN

Tại khu vực ĐBSCL, kỹ thuật nhân giống cá lóc bằng cách dùng kích thích tố sinh sản đang được nông dân ứng dụng khá rộng rãi. Hiệu quả thu được từ nguồn giống này khá lớn: cứ 100% cá mẹ sinh sản, thu được 70 - 80% cá giống. Qua nghiên cứu cho thấy, yếu tố quyết định thành công là khâu chọn, nuôi vỗ cá bố mẹ và sử dụng kích thích tố đúng liều lượng.

1. Chọn và nuôi vỗ cá bố mẹ

Nên chọn cá bố mẹ có trọng lượng trung bình 0,3 - 0,8kg trong tự nhiên rồi tiếp tục nuôi vỗ thành thục sinh dục cá trong điều kiện nuôi ở lồng đặt trong ao đất có kích thước 2 x 2,5 x 2m và mật độ thả nuôi là 10 con/m2. Trong thời gian nuôi vỗ, nguồn thức ăn được sử dụng là cá biển và cá tạp nước ngọt, với khẩu phần ăn dao động từ 1,5-2% trọng lượng cá/ngày (2 lần/ngày). Quá trình nuôi vỗ được định kỳ kiểm tra 30 ngày/lần, nhằm xác định độ chín muồi của tuyến sinh dục và sự phát triển về kích thước trứng.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XIV. KỸ THUẬT NUÔI CÁ LÓC TRONG AO ĐẤT

34

Việc chọn cá bố mẹ thành thục để tham gia vào sinh sản nhân tạo là yếu tố quyết định đến kết quả sản xuất. Nếu chỉ dựa vào các biểu hiện bên ngoài để xác định cá lóc có tuyến sinh dục thành thục tốt hoặc không tốt là rất khó. Vì vậy, khi cho cá đẻ, tiêu chuẩn kỹ thuật cần thiết là cá đực phải có hình dáng thon, đầu nhỏ, lỗ sinh dục cách xa lỗ hậu môn và có màu hơi đỏ. Cá cái phải có bụng to, tròn đều, mềm vừa phải, dùng que thăm trứng thấy trứng có màu vàng tươi, kích thước trứng dao động từ 1,26 - 1,6mm, nhân có xu hướng chuyển cực.

2. Sử dụng kích thích tố sinh dục

Có thể sử dụng não thuỳ cá chép hoặc sử dụng hormon HHG. Hiệu quả sử dụng của 2 loại kích thích tố này tương đương nhau (100% cá sinh sản, tỉ lệ thụ tinh trên 92%, tỉ lệ nở trên 66%). Sự khác biệt giữa 2 loại này là ở giá cả thị trường và sự tiện lợi trong quá trình sử dụng.

XIV. KỸ THUẬT NUÔI CÁ LÓC TRONG AO ĐẤT

1. Kỹ thuật ương nuôi cá lóc:

1.1 Ương cá bột 5 ngày tuổi (chiều dài khoảng 6 cm) thành cá giống 60 ngày tuổi (chiều dài khoảng 6-12 cm).

1.1.1 Điều kiện ao ương:

- Diện tích 200-1000 m2, giữ nước được trong mùa kiệt và không bị nậgp trong mùa lũ. Nguồn nước không bị nhiễm bẩn, nhiễm phèn. Cấp thoát nước chủ động, độ sâu 1,2-1,5 m.

- Bón vôi để diệt tạp, diệt mầm bệnh và tăng pH (không bị phèn). Liều lượng vôi: 10-15 kg/100 m2 ao (ao mới đào).

1.1.2 Bón phân tạo thức ăn tự nhiên:

- Bón phân chuồng (phân gà, bò, heo....) ủ cho hoai, liều lượng 10-15kg/100 m2 ao.

- Bón phân đạm (phân urê) 300 gram/100 m2 ao, phân lân 100 gr/ 100 m2 ao. Khi phân bón lót đã phân hủy hết (6-7 ngày) nước có màu xanh đọt chuối thì tiến hành thả cá vào ương.

1.1.3. Mật độ thả ương:

Mật độ thả cá ương từ 5.000- 10.000 con cá bột/100m2 ao. Nếu ương cá bằng vèo đặt trong ao (có những điều kiện như trên) mật độ ương là 800- 1000 con/ 1 m2 vèo.

1.1.4. Cho ăn và chăm sóc:

- Giai đoạn cá 5-15 ngày tuổi: Chủ yếu cho ăn động vật phù du (trứng nước), kết hợp với bón phân tạo màu nước xanh đọt trước.

Trong trường hợp thiếu hợp những loại thức ăn trên có thể cho cá ăn cua, cá tạp xay nhuyễn: 1 kg cua, cá tạp/ 10.000 cá con/ngày.

- Giai đoạn cá 18-25 ngày tuổi: Vẫn sử dụng những loại thức ăn trên và bổ sung thêm Vitamin C, Vitamin ADE. Lúc này cá đã có màu vàng, trên thân xuất hiện vẫy, cá mẹ không còn quanh quẩn bên cá con và cá con cũng bắt đầu tách đàn sống độc lập.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XIV. KỸ THUẬT NUÔI CÁ LÓC TRONG AO ĐẤT

35

- Giai đoạn cá 25-35 ngày tuổi: Cá đã có màu đen giống cá trưởng thành, chiều dài 2-6 cm. Ăn được cá tạp xay nhuyễn, lượng cho ăn khoảng 10% trọng lượng thân cá. Tỉ lệ sống đến giai đoạn này khoảng 80%.

- Giai đoạn cá 35- 60 ngày tuổi: Thân dài 6-12 cm đạt tiêu chuẩn cá giống. Cho cá ăn các loại cá tạp, tôm tép, liều lượng 8% trọng lượng cá. Tỉ lệ sống trong giai đoạn này khoảng 60%. Lúc này đã có thể tuyển lựa cá đồng cở đưa ra ao lớn nuôi thành cá thịt.

1.2. Nuôi cá lóc thương phẩm:

- Vì là loài cá dữ chuyên bắt mồi sống nên giai đoạn nuôi thịt không cần bón phân gây màu nước. Trong ao nuôi, ngoài sử dụng các loại cá tạp, cá còn có thể ăn các thức ăn chế biến có hàm lượng đạm cao, lượng cho ăn chiếm từ 5-6% trọng lượng cá.

- Mật độ thả nuôi: 8-10 con/1m2 ao.

- Nuôi 8 tháng cá đạt trọng lượng trung bình 600 gr/con.

- Hệ số thức ăn của cá lóc là 5-6 kg thức ăn/1 kg cá.

1.3. Nuôi cá lóc trong bè:

Chọn những nơi có chất nước tốt, không bị ô nhiễm có mực nước sâu. Cần tránh nững nơi có tàu bè qua lại, đặc biệt cần tránh xa nguồn nước thải của các nhà máy công nghiệp hóa chất, nhà máy sản xuất thuốc trừ sâu.....

Để giảm hao hụt và thuận tiện khi nuôi nên thả cá lớn (15-30 gr/con đối với cá lóc bông, 10-15 gr/con đối với cá lóc thường) và cá đã quên sử dụng thức ăn chế biến. Nếu cá nhỏ hơn cần có bè nuôi riêng cho đến khi cá đạt kích thước trên. Mật độ thả nuôi trung bình từ 120-130 con/m3. Kích cở cá đều nhau, khỏe mạnh, cơ thể cân đối.

Về vấn đề lâu dài cần phải dùng thức ăn chế biến hoặc thức ăn tự chế để nuôi cá lóc trong bè. Bởi vì loại thức ăn này dễ bảo quản, chuyên chở thuận tiện và tận dụng được nguồn phế liệu phụ phẩm của nhà máy chế biến.

Khả năng sử dụng thức ăn của cá thay đổi theo từng giai đoạn phát triển của cơ thể cá. Lúc cá còn nhỏ cần cho ăn nhiều hơn cá lớn, có thể tham khảo theo bảng sau:

Kích cở cá giống (gr/con) Khẩu phần ăn (%)/ trọng lượng cá

<10 10-12

10-20 8-10

20-30 5-8

30-50 5-8

50-100 5-8

>100 3-5


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XV. NUÔI CÁ LÓC CÔNG NGHIỆP TRONG VÈO LƯỚI

36

Cần thường xuyên kiểm tra bè nuôi nhất là nơi có đặt “mặt đục” bằng lưới, dây neo. Đồng thời tiến hành làm vệ sinh bè để được thông thoáng, không thả cá mật độ quá dày.

2. Phòng trị bệnh cá lóc

- Cá ương ở giai đoạn dưới 25 ngày tuổi, bệnh thường gặp là bệnh do ký sinh trùng gây nên, phòng bệnh này bằng cách định kỳ 10-15 ngày bón vôi bột (CaCO3) liều lượng 3-4kg/100m2 hòa với nước, lóng trong, sau đó lấy nước trong đó tạt vào ao (làm nhiều lần), đối với bè treo túi vôi thì liều lượng khoảng từ 2-4kg/10m3. Giữ cho nước có màu vàng lợt hoặc xanh đọt chuối. Cấp, thay nước và tạo dòng chảy để đảm bảo đủ lượng oxy cho ao, tránh ương mật độ dày. Thường xuyên dùng muối ăn tưới ao, liều lượng 1-2 kg/m3 nước ao.

- Cá ương ở giai đoạn lớn hơn 25 ngày tuổi đến 60 ngày tuổi: Ở giai đoạn này cá hao hụt nhiều nhất. Bệnh thường gặp là viêm ruột do cá chuyển loại thức ăn.

Biện pháp phòng: Thường xuyên trộn muối ăn vào cá mồi trước khi xay nhuyễn, bón vôi bột 3-4 kg/100m2 ao (hòa nước lóng trong, lấy nước trong tạt ao). Trộn thuốc Sunfadimezin: 2gr + Vitamine C: 1 gr vào 1kg cá mồi, mỗi tháng cho ăn liên tục 3 ngày.

- Giai đoạn nuôi cá thịt: Thường gặp bệnh viêm ruột, ghẻ lở, rận cá.

+ Phòng bệnh: Giữ vệ sinh ao, thường xuyên bón vôi như trên.

+ Trị bệnh: (Sunfa 20gr + Oxytetra 5gr)/100 kg cá. Liên tục 6 ngày.

Lưu ý: Trong quá trình nuôi nên xổ giun cho cá (có thể dùng thuốc xổ giun cho heo, liều sử dụng bằng ½).

XV. NUÔI CÁ LÓC CÔNG NGHIỆP TRONG VÈO LƯỚI

Đến thăm trang trại của chị Phan Thị Vân ở ấp 3 xã Thạnh Trị huyện Đình Đại, nằm bên dòng Ba Lai hiền hòa vào những ngày cuối tháng 7 đã thật sự thu hút tôi bởi màu xanh của cây lá mà trước đó vài năm là một vùng đất cằn cổi không trồng được gì bởi nước mặn. Lối vào đã rợp bóng mát của hàng cây so đủa mà chị trồng để cải tạo đất và lấy lá để nuôi dê. Nhưng điều làm tôi thật sự chú ý lại là những vèo lưới lớn, nhỏ đủ cở được giăng dưới những ao mà trước đây là nơi nuôi cá lóc công nghiệp. Và khi bắt chuyện tôi mới biết đó là những vèo đang nuôi cá lóc chứ không phải là những vèo ươm cá giống như các trại cá khác.

Nuôi cá lóc công nghiệp trong vèo, một mô hình thật lạ và nó có lợi gì hơn so với trong ao, trong hầm? Nhớ lại 3 năm trước, năm 2003 chị Vân bắt tay vào nghề nuôi thủy sản nước ngọt với nhiều loại như: Rô phi, Điêu hồng, Rô đồng, cá lóc, cá sấu, ba ba… nhưng đối tượng được chị chọn nuôi chủ lực để tập trung đầu tư chính là con cá lóc. Năm 2004, chị Vân bắt tay vào nuôi thử nghiệm cá lóc môi trề có nguồn gốc từ An Giang và Đồng Tháp. Bước đầu gian nan và gặp không ít khó khăn do chưa có kinh nghiệm nên cá hao hụt nhiều và thường hay mắc bịnh. Trầy trật mãi cuối cùng chị cũng gặt hái được thành công. Vụ nuôi đầu tiên, 2 ao cá lóc cho sản lượng hơn 20 tấn trị giá trên 400 triệu đồng, trừ hết chi phí chị lãi được trên 100 triệu đồng.

Thừa thắng xông lên, năm 2005, chị Vân tăng lên 4 ao nuôi với diện tích hơn 10.000m2, với lượng cá giống thả nuôi trên 300 ngàn con. Chị Vân cho biết: nuôi cá lóc công nghiệp không khó lắm, điều quan trọng là yếu tố con giống, nguồn nước, thức ăn và phòng trị bịnh; nếu mua


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XV. NUÔI CÁ LÓC CÔNG NGHIỆP TRONG VÈO LƯỚI

37

con giống không đồng đều, cá bị xây xát, có lượng cá lóc đồng pha trộn thì sẽ bị hao hụt nhiều hoặc chậm lớn. Năm 2005, sau 6 tháng nuôi, chị Vân lại trúng đậm, trọng lượng bình quân mỗi con đạt trên 1kg, sản lượng của 4 ao nuôi đạt 57 tấn, giá bán bình quân 18.000đồng/kg, chị đã thu về trên 1 tỉ đồng, lãi 270 trịêu đồng tương đương với thực lãi 1 ha mặt nước nuôi tôm sú thâm canh, nhưng mức độ thiệt hại và rủi ro không đáng kể. Tuy liên tục thắng lợi nhưng chị vẫn băng khoăn về con giống hao hụt, chậm lớn và kích cỡ không đều, bị tư thương ép giá làm chị trăn trở mãi, thôi thúc chị đến tận An giang, Đồng Tháp để học hỏi.

Năm nay 2006, chị quyết định ứng dụng mô hình nuôi cá lóc công nghiệp trong vèo lưới, trong ao đất 2000m2 trước đây, chị cho đặt nhiều vèo lưới theo độ tuổi của cá bao gồm vèo ươm, vèo nuôi cá tăng trưởng và vèo nuôi cá thương phẩm. Tuỳ theo độ tuổi của cá mà mật độ mỗi vèo khác nhau. Vèo nuôi cá thương phẩm với mật độ là 50 con/m2. Vèo được xây dựng hình vuông hoặc hình chữ nhựt, đáy vèo đặt cách đáy ao khoảng 5 tấc, độ sâu nước trong vèo phải đạt từ 2,5m trở lên. Chị Vân cho biết: nuôi cá lóc trong vèo có nhiều ưu điểm như nuôi ở mật độ cao để có sản lượng lớn, thức ăn được tập trung, cá không bị cọ sát đáy ao hoặc không chui được xuống bùn nên ít bị xây xát, cá tập trung ăn và ngủ rồi lại ăn, ít nhiễm bịnh nên tỉ lệ hao hụt thấp và nhất là việc xử lý thuốc phòng trị bịnh cho cá thuận lợi và ít tốn kém hơn trong ao đất. Đặc điểm cá nuôi trong vèo lưới tăng trọng nhanh và kích cỡ đồng đều.Gía trị thương phẩm cao hơn cá thả lan. Đồng thời, bên ngoài vèo lưới thả thêm các loại cá ăn tạp nhằm cải tạo ao, tận dụng thức ăn thừa, đây cũng là nguồn thu không nhỏ.

Tâm sự với chúng tôi chị cho biết toàn bộ lượng cá lóc đang nuôi trong các vèo lưới hơn 117 ngàn con đều là cá giống được chị cho sinh sản và ươm nuôi tại các ao nuôi của chị từ 180 con cá lóc bố mẹ đã được tuyển chọn, nuôi dưỡng cho đẻ.Với những con cá lóc bố mẹ có trọng lượng mỗi con từ 3 đến 4 kg cho đẻ trứng trong các ổ nhân tạo, sau khi cá đẻ, trứng được vớt lên ấp nở rồi ươm lên cá giống. Tuy tỉ lệ ươm cá giống chỉ đạt hơn 5%, nhưng những gì thành công bước đầu cũng đã mở ra triển vọng cho chị và người nuôi trong tỉnh.

Việc thành công nuôi cá lóc trong vèo lưới của chị Vân làm tôi nhớ lại những thử nghiệm của anh Lê văn Nhỏ ở ấp 2 xã Phú Long huyện Bình Đại cũng nuôi cá lóc trong vèo lưới với qui mô nhỏ hơn, mỗi vèo lưới chỉ 30m2 (mật độ 100con/m2), cũng bằng thức ăn cá biển xay. Sau 4 tháng nuôi đạt trọng lượng bình quân 700g/ con, thu được 2,5 tấn, trừ chi phí anh Lê văn Nhỏ còn lãi 26 triệu đồng và lượng cá nuôi xen ngoài ao đất. Tương tự chú Nguyễn Văn Long ấp Tân Hưng xã Tân Khánh Trung huyện Chợ Lách, năm 2005 cũng đã tận dụng mương vườn nuôi cá lóc trong vèo lưới cũng đã có lãi với qui mô nhỏ. Điều này, cho thấy đây là mô hình có thể nhân rộng và phát triển qui mô nuôi theo khả năng của từng hộ gia đình.

Vẫn là người đi đầu trong nghề nuôi cá lóc thương phẩm thâm canh ở Bến Tre, chị Vân lại một lần nữa minh chứng cho sự nhạy bén, năng động trong phát triển kinh tế và tinh thần lao động sáng tạo trong sản xuất, chị cho biết, mới đây chị vừa thu hoạch ao cá lóc bông, sản lượng 13 tấn và trong tháng 8 này sẽ thu tiếp một ao cá lóc bông ước sản lượng khoảng 25 tấn và cũng vừa thả nuôi thêm một ao cá lóc bông.

Có thể nói, trong quá trình chuyển dịch kinh tế thủy sản vùng nuớc ngọt ở Bến Tre, nhiều mô hình nuôi thuỷ sản đã đem lại hiệu quả cho người nông dân, trong đó mô hình nuôi cá lóc công nghiệp thâm canh trong vèo lưới của chị Vân đã mở ra cho Tỉnh một tiềm năng mặt nước ở vùng nước ngọt và nhất là hai bên dòng Ba Lai một nghề nuôi không thua gì con tôm sú miệt biển.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XVI. NUÔI CÁ LÓC TRONG MÙNG LƯỚI

38

XVI. NUÔI CÁ LÓC TRONG MÙNG LƯỚI

Nuôi cá lóc thịt trong mùng lưới (vèo) xuất hiện ngẫu nhiên tại vùng lũ những năm gần đây. Người dân nuôi cá lóc đã nghĩ đến dùng lưới thưa để tiện việc quản lý và cho cá ăn nhằm hạn chế thiệt hại.

1. Chuẩn bị mùng

Loại hình nuôi trong mùng lưới chỉ đặt trong ao là tốt nhất.

- Kích thước mùng lưới đặt trong ao phổ biến là 5x3x2m (không tính phần trên mặt nước) nuôi được khoảng 3.000-5.000 con. Từ mặt trên trở lên 1-1,5m dùng lưới cước may nối các phần dưới và căng thẳng các góc, cố định các góc trên và dưới tạo thành một cái mùng lật ngược. Khoảng cách từ đáy lưới đến đáy ao là 0,5m, không nên để sát đáy ao vì chất thải và thức ăn thừa sẽ tích tụ gây ô nhiễm nước.

- Lưới được chọn để may mùng là loại lưới được dệt có sợi chỉ lớn bằng nilon ít thấm nước và có độ chắc cao, bền vững, tránh oxy hoá. Thông thường người nuôi chọn lưới sợi 3,6 ly, kích thước lỗ lưới 2,5cm, lưới có màu xanh rêu (lưới Thái), có thể sử dụng liên tiếp 3 vụ.

2. Thời vụ nuôi

Cá lóc sinh sản quanh năm nên có thể nuôi 3 vụ/năm nếu chủ động được nguồn thức ăn. Song hiện nay do lượng thức ăn cung ứng nên có thể chọn vụ nuôi chính:

- Vụ 1: Bắt đầu từ tháng 4-5, thu hoạch vào tháng 8-9 âm lịch. Đây là thời vụ thích hợp nhất, nhiệt độ dịu mát, nguồn thức ăn dồi dào, dễ tìm, cá lớn nhanh.

- Vụ 2: Bắt đầu từ tháng 8-9, thu hoạch vào tháng 12 và tháng Giêng. Giai đoạn này có nhiều nguồn thức ăn từ nguồn phụ phẩm thuỷ sản tự nhiên.

- Vụ 3: Bắt đầu từ tháng Giêng đến tháng 7, nên hạn chế nuôi ở vụ này vì thời gian này cá chậm lớn, thức ăn cho cá hiếm và đắt, người nuôi không có lãi.

3. Thức ăn

- Thức ăn cho cá lóc là những loại cá tạp, cua, ốc, tấm gạo nấu nhừ cho ăn lúc hiếm thức ăn. Khi cá lớn, cho ăn nguyên con hoặc xay nhuyễn, có thể pha chế được nhiều phụ phẩm thay thế làm thức ăn cho cá.

- Dụng cụ cho cá ăn là sàn tre đan lưới hơi thưa và nhẵn được đặt xâm xấp mặt nước, xung quanh gờ có chắn để tránh thức ăn tuột trôi ra ngoài, đồng thời cũng giúp cho cá lên mặt sàn để ăn.

- Tập cho cá ăn đúng giờ để dễ kiểm tra, phát hiện mọi biến đổi của cá để kịp thời phòng trị bệnh cá. Nên cho cá ăn ngày 2 lần: sáng từ 7-8 giờ, chiều từ 4-5 giờ. Định mức thức ăn: 8-10% trọng lượng cá.

Ưu điểm của loại hình nuôi này là rất an toàn trong mùa lũ, nước lên đến đâu nâng mùng lên đến đó. Khi đặt mùng lưới nuôi trong ao chỉ chiếm một phần diện tích ao, phần còn lại có thể thả loài cá khác để tận dụng thức ăn thừa rơi vãi và sản phẩm thải từ cá nuôi mùng lưới, vừa đảm bảo môi trường nuôi khép kín và hạn chế được dịch bệnh, tăng thu nhập.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XVII. KỸ THUẬT NUÔI CÁ THÂM CANH TRONG AO ĐẤT

39

XVII. KỸ THUẬT NUÔI CÁ THÂM CANH TRONG AO ĐẤT

1. Xác định vị trí ao nuôi thâm canh

- Ao nuôi có nền đất tốt, không phèn hoặc mức độ nhiểm phèn không đáng kể, không bị rò rỉ nước.

- Gần nguồn cấp nước, có thể giúp cho việc cấp và thoát nước dể dàng.

- Hạn chế cây xanh che bóng mát, làm giảm chất lượng nước ao nuôi.

- Gần nhà nông hộ, dể quản ly, phòng chống địch hại và trộm cắp.

- Gần đường giao thông giúp cho việc vận chuyển vật tư, trang thiết bị, con giống, thức ăn và tiêu thụ sản phẩm được dể dàng.

2. Hoạt động chuẩn bị ao nuôi

Đây là bước rất quan trọng và thực hiện tốt, hoàn chỉnh các yêu cầu kỹ thuật của nội dung này sẽ góp phần mang lại hiệu quả rất tốt cho mô hình nuôi. Các bước chuâín bị gồm:

- Dọn dẹp tất cả các cây cỏ thủy sinh ở bên trong cũng như xung quanh ao nuôi.

- Tát cạn nước ao nuôi.

- Diệt hết địch hại (Rắn, cá dử...)

- Bón vôi theo tỷ lệ: 7-10 kg/100 m2 hoặc 10-15 kg/100 m2 .

- Phơi khô ao 5-7 ngày.

- Trước khi thả cá nuôi 2-3 ngày, lấy nước vào ao qua lưới lọc và duy trì ở mức nước 1.2-1.5 m.

3. Kỹ thuật nuôi

3.1. Cơ cấu loài cá thả nuôi.

v Nuôi đơn (Monoculture): Tra, Lóc, Trê lai, Rô phi...

v Nuôi ghép (Polyculture)

Nhằm mục đích sử dụng hiệu quả nguồn thức ăn hiện diện trong ao nuôi.Trong quá trình nuôi, bên cạnh đặc điểm sinh học của các loài cá thả nuôi, tùy thuộc vào điều kiện thị trường, tính hiệu quả nuôi của các loài cá được khẳng định, loài cá chọn nuôi ghép sẽ được xác định với tỷ lệ ghép thích hợp.

Một số công thức cơ cấu loài cá thả nuôi phổ biến như sau:

Loại cá Công thức1

Công thức2

Công thức3

Công thức4

Công thức5

Công thức6

Cá Tra: 70 80 90 90

Cá Lóc 70

Cá Hường 10 10 5 5

Cá Rô phi 10 20 5

Cá Tai tượng 5 10 10



40

Cá Sặc rằn 5 10

Cá Trê lai 80

Cá Rô đồng 15

Cộng (%): 100 100 100 100 100 100

Tùy vào mật độ thả nuôi và mức độ đầu tư thức ăn cho hệ thống nuôi, việc thả nuôi thêm cá Chép (Common carp) sẽ được khẳng định trong giới hạn 5-7%

3.2. Mật độ loài cá thả nuôi.

Mật độ cá thả nuôi trong hệ thống nuôi thâm canh trong ao đất thường rất cao dao động từ 10-100cá/m2 phổ biến cho các loài cá thả nuôi. Điểm cần lưu ý trong quá trình nuôi, khi mật độ cá thả nuôi quá cao, hàm lượng DO (ppm) giảm thấp. Trong những trường hợp DO của ao nuôi giảm thấp, cần phải tăng cường giám sát và có biện pháp điều chỉnh hàm lượng này thông qua các biện pháp ứng dụng phổ biến hiện nay như: thay nước, sục khí bổ sung.

3.3. Kích thước loài cá thả nuôi.

Thông thường là kích thước theo quy cách của tiêu chuẩn cá giống có chiều dài từ 3-5 cm.

4. Biện pháp quản lý và chăm sóc hệ thống nuôi

4.1. Thức ăn cung cấp cho cá trong hệ thống nuôi

v Thức ăn tự chế biến( home-made feed)

Sử dụng các nguồn nguyên liệu là phụ phẩm nông nghiệp (by-product) kết hợp với các loại tôm, cua, cá tạp để chế biến thức ăn cho cá nuôi. Tùy theo loài và các giai đoạn phát triển của cá thả nuôi sẽ quyết định tỷ lệ % các thành phần nguyên liệu cho việc phối chế để có hàm lượng Protein của công thức thức ăn thích hợp cho sự tăng trưởng của cá và tính hiệu quả của mô hình nuôi. Thông thường hàm lượng Protein trong công thức thức ăn cho cá nuôi sẽ giảm dần theo sự tăng trưởng cá (18-30%). Trường hợp người nuôi mong muốn bổ sung vitamine C để tăng sức đề kháng cho cá đối với môi trường, cá phát triển tốt, đối với cá Trơn có thể bổ sung 50-60 mg vitamine C/kg thức ăn, ngược lại đối với cá có vẩy liều lượng vitamine C bổ sung là 30-35 mg/kg thức ăn.

v Thức ăn viên (Pellet feed) hay thức ăn công nghiệp:

- Chất lượng rất tốt.

- Môi trường nuôi thường ít bị ô nhiểm.

Điểm cần lưu tâm khi quyết định sử dụng thức ăn công nghiệp là giá thành sản phẩm sau khi nuôi.

4.2. Khẩu phần ăn cá nuôi trong hệ thống

Thông qua đặc điểm sinh học và cụ thể là đường biểu diễn sự tăng trưởng của các loài cá thả nuôi, tình trạng cá nuôi... sẽ quyết định khẩu phần ăn hợp lý nhất. Khẩu phần ăn cho cá nuôi thâm canh thường dao động từ 3-20%/ngày/tổng trọng lượng cá nuôi. Thông thường khẩu phần ăn cho cá nuôi trong hệ thống sẽ giảm dần theo sự tăng trưởng của cá đến khi thu hoạch.



41

4.3. Tần suất cho ăn

- Tùy theo loài cá nuôi.

- Giai đoạn phát triển của cá nuôi

Dựa vào hai yếu tố trên sẽ quyết định tần suất cho cá ăn tương ứng với khoảng thời gian hợp lí nhất. Thông thường dao động từ 2-4 lần/ngày/tổng lượng thức ăn cung cấp cho cá nuôi.

4.4. Quản lý công trình nuôi

- Quản lý cống bọng, bờ bao quanh, tránh hiện tượng rò rỉ nước.

- Quản lý địch hại (con người, thú dử và tác nhân khác... ).

- Quản lý nguồn cấp nước (nước thải công nghiệp, thuốc trừ sâu...).

4.5. Quản lý chất lượng nước ao nuôi

v Các yếu tố môi trường cần được quan tâm kiểm tra:

- DO (ppm): 3,5-6,5 ppm

- Mùi vị nước: không mùi

- H2S (ppm): < 1ppm

- COD (ppm): 10-20 ppm

- N-NH4+ (ppm): < 4 ppm

- P-PO43- (ppm): 0,1-1 ppm

- pH nước: 6,5-8

Nếu có điều kiện định kỳ kiểm tra 1 lần/tuần, để kịp thời có biện pháp xử lý thích hợp khi điều kiện môi trường thay đổi theo hướng bất lợi cho cá nuôi.

v Đặc biệt trong quá trình nuôi cá Tra, hoạt động thay nước thường xuyên trong hệ thống nuôi là một trong những giải pháp đã góp phần cải thiện rất đáng kể màu sắc thịt của cá Tra nuôi trong ao đất.

Tóm lại: Đây là những hoạt động rất quan trọng, ảnh hưởng có tính quyết định đến hiệu quả của mô hình nuôi.

5. Thu hoạch hệ thống nuôi

Khẳng định một lần thu toàn bộ ao nuôi khi cá đạt kích thước cá thương phẩm.

- Cá Tra sau 1 chu kỳ nuôi 6 tháng, cá có thể đạt 1-1.2 kg/con.

- Cá Lóc sau 1 chu kỳ nuôi 6 tháng, cá có thể đạt 0.8-1.2 kg/con.

- Cá Trê lai sau 1 chu kỳ nuôi 3 tháng, cá có thể đạt 0.2-0.25 kg/con.

6. Hiệu quả kinh tế

- Tổng chi phí đầu tư vào mô hình nuôi.

- Tổng thu nhập sau khi thu hoạch và bán toàn bộ sản phẩm ao nuôi.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XVIII. KỸ THUẬT NUÔI THÂM CANH Ở BÈ

42

XVIII. KỸ THUẬT NUÔI THÂM CANH Ở BÈ

1. Chọn vị trí đặt bè

Đặt bè ở sông, kênh rạch lớn, hồ chứa nước...cần có những điều kiện sau:

- Thủy vực có mức nước sâu.

- Chất lượng nước tốt, không bị ô nhiểm (dầu, thuốc trừ sâu, nước thải công nghiệp...)

- Lưu tốc dòng chảy: 0.2-0.3 m/giây

- Độ đục < 100 mg/l

- Tránh nơi có lưu tốc dòng chảy >1 m/giây

- Tránh nơi có nhiều tàu bè qua lại

- Tránh nơi có nhiều rong, lục bình và các loại cây cỏ thủy sinh khác...

- Đặt bè theo chiều dọc: bè cách bè từ 200-500 m.

2. Kết cấu bè nuôi

2.1. Vật liệu

· Vật liệu làm khung và vách bè: Gỗ, Tre, PVC, lưới; Sắt, Inox;

· Vật liệu làm phao: Thùng phi, Tre, Thùng nhựa PVC.

2.2. Kích thước bè nuôi cá

Tùy vào điều kiện kinh tế của nông hộ, một số bè nuôi có kích thước phổ biến như sau:

- Quy mô nhỏ (lồng)

- 80-100 m3

- 181-280 m3

- > 280 m3

2.3. Độ ngập nước bè nuôi

2.5-4 m

3. Biện pháp kỹ thuật nuôi

3.1. Mùa vụ nuôi

- Mùa vụ ương cá giống (Tra, Basa, Lóc đen, Lóc bông): Tháng 5-tháng 7

- Mùa vụ nuôi cá thương phẩm: tháng 7-tháng 9

3.2. Quy cách giống và mật độ thả nuôi

v Quy cách giống:

- Kích thước cá đồng đều, khỏe mạnh.

- Nhiều nhớt không bị thương tích, xây xát.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XVIII. KỸ THUẬT NUÔI THÂM CANH Ở BÈ

43

- Cá giống có trọng lượng theo quy cách giống. Thực tế trong quá trình nuôi cá ở bè để nâng cao sức đề kháng với điều kiện bất lợi của môi trường và phù hợp với thiết kế bè. Cá nuôi thường có kích thước lớn hơn kích thước của cá giống thông thường.

+ Cá Lóc, Lóc bông: 20-30 gr/con.

+ Cá Basa, Tra: 100-120 gr/con.

v Mật độ thả nuôi:

Loài cá nuôi Kích thước Mật độ (con/m3)

Basa, Tra

Lóc đen, Lóc bông

100-120 gr/con

20-30 gr/con

60-120

80-120

Có thể ghép cá He, Chép (5-10%) đối với bè nuôi cá Basa, Tra.

4. Chăm sóc quản lý bè nuôi

4.1. Thức ăn

v Thành phần thức ăn

- Thành phần thức ăn cho cá Basa, cá Tra:

+ Giai đoạn cá còn nhỏ (cá 2 tháng tuổi): Hàm lượng đạm trong công thức thức ăn cao (30-32%).

+ Giai đoạn cá tăng trưởng: hàm lượng Protein trong công thức thức ăn dao động từ 18-25%. Thông thường người nuôi cá bè ở 2 tỉnh An Giang và Đồng Tháp sử dụng công thức thức ăn tự chế gồm:

- Cám: 60-70%

- Cá biển, tạp nước ngọt: 30-40%

Cấn bổ sung Vitamine C (60 mg/kg thức ăn) hoặc prozyme vào công thức thức ăn giúp cá tăng khả năng đề kháng và phát triển tốt.

- Thành phần thức ăn cho cá Lóc:

+ Cá biển, tạp, ốc băm nhỏ.

+ Luyện cá sử dụng thức ăn tự chế biến có hàm lượng đạm từ 25-30% kết hợp với Vitamine C (30-35mg/kg thức ăn) hoặc prozyme trong công thức phối hợp thức ăn.

v Khẩu phần cho cá ăn

- Thay đổi theo sự gia tăng trọng lượng cá nuôi sau mỗi tháng kiểm tra.

- Thông thường: 3-20 %/ trọng lượng cá/ngày.

v Thời gian cho ăn: 2-4 lần/ngày/tổng số thức ăn.

4.2. Chăm sóc và quản lý bè nuôi

- Kiểm tra vị trí bè nuôi (hệ thống dây neo, phao).

- Quan sát điều kiện môi trường nuôi.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XIX. KỸ THUẬT NUÔI CÁ AO

44

- Tình hình sức khỏe của cá nuôi (thông qua hoạt động ăn mồi).

- Vệ sinh, lau chùi mặt sàn bè.

- Vớt bỏ lục bình, cỏ rác mắc ở 2 đầu mặt khạy bè, tạo dòng chảy qua bè được thông thoáng.

- Hạn chế rong rêu, thức ăn thừa lắng đọng và bám ở thành bè... là giá thể rất tốt cho sự phát triển của các tác nhân gây bệnh cho cá nuôi ở bè.

- Kịp thời cung cấp thêm Oxy cho cá nuôi bè khi dòng chảy trên sông rạch bị giảm trong ngày.

4.3. Quản lý bệnh cá nuôi

- Phòng bệnh là giải pháp hiệu quả nhất.

- Tuân thủ các yêu cầu kỹ thuật trước và trong khi nuôi cá.

5. Thu hoạch

Thu hoạch 1 lần là biện pháp thu hoạch hiệu quả nhất.

6. Hiệu quả kinh tế

- Tổng chi phí.

- Tổng thu nhập.

XXI. KỸ THUẬT NUÔI CÁ AO

1. Ðiều kiện ao nuôi

- Các ao hồ ở trong làng xóm, do đào ao vật thổ tạo ra; nếu ao bị tù, cơm bùn đóng lại quá nhiều, phải tát cạn, dọn sạch cây que, nếu ao nhỏ phải được cải tạo, phá bờ ao nhỏ làm thành ao có diện tích 360 m2 - 1.500m2; vét (hút) bớt bùn lên vườn, chỉ để lại 1 lớp 20 - 30cm;

- Ao có độ pH - 6,7 không tù cớm, có nguồn nước cấp vào và thoát đi dễ dàng, không bị ô nhiễm;

- Ao có bờ cao hơn mức mưa cao nhất từ 0,4 - 0,5m, cống, đăng dào chắn, giữ cho cá không đi được.

2. Chuẩn bị ao nuôi

- Ao là môi trường sống của cá, để cho cá lớn nhanh đạt năng xuất cao, tránh bệnh tật, cần phải làm tốt việc chuẩn bị ao nuôi;

- Hàng năm, hoặc 2 năm ao nuôi cá phải được tát cạn vào cuối năm hoặc đầu xuân bắt cá lớn, chọn để lại cá nhỏ; bốc bùn ở đáy ao vứt lên quanh bờ, lấp hết hang hốc, cây cỏ, dùng trang trang phẳng đáy và quanh bờ, dùng 10 - 15 kg vôi bột/1000m2 rắc đều quanh bờ và đáy, diệt hết cá tạp, phơi nắng 7 - 10 ngày cho mùn bã hữu cơ đáy ao phân huỷ;

- Lọc nước vào ao qua cống có vật chắn là vải màn hoặc bao trấu, ngăn cá tạp theo vào ăn hại thức ăn; nước tháo vào sâu 0,8 - 1m, dùng 100 - 150 kg phân chuồng/1002, ủ mục rắc đều khắp ao hoặc dùng phân ủ một hố ở góc ao định kỳ múc nước té khắp ao, cho sinh vật làm thức ăn cho cá phát triển.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XIX. KỸ THUẬT NUÔI CÁ AO

45

3. Ðối tượng nuôi

- Những nơi có tập quán nuôi từ trước chưa có điều kiện thâm canh thì nên sử dụng các đối tượng:

+ Cá trắm cỏ, cá chép, cá mè;

+ Cá trôi ấn Ðộ, cá rô phi;

- Những nơi có điều kiện thâm canh, nuôi năng xuất cao cần sử dụng các đối tượng : Cá chim trắng; cá rô phi đơn tính; cá chép lai; tôm càng xanh.

4. Kỹ thuật nuôi

4.1 Thả giống :

- Cá giống thả phải chọn giống cá khoẻ mạnh, vây vẩy hoàn chỉnh không có vết bệnh, cá sáng con, đều con, không còi cọc : Trắm cỏ : 100 - 150 gr/con; cá mè, trôi : từ 12 - 15 cm/con; cá chim trắng, rô phi : 8 - 10 cm/con; tôm càng : 2 - 3 cm/con.

- Tỷ lệ thả :

+ Thả cá trắm cỏ là chủ yếu 50%;

- Các loại cá khác như cá chim trắng, cá chép lai, cá rô phi 50%.

- Mật độ thả :

+ Thả bình thường thì mật độ 1,5 - 2 c/m2;

+ Nếu nuôi bán thâm canh thì thả 2 - 3 con/m2.

- Thời vụ thả :

+ Cuối tháng 3 đầu tháng 4 thả cá giống vào ao đã tẩy dọn sẵn, để thu hoạch tỉa vào tháng 10-11;

+ Nếu chuyển cá nhỏ năm trước xang thì thả vào tháng 11 - 12, giữ cá qua đông, chăm sóc nuôi, thu hoạch tỉa vào tháng 8 - tháng 9 năm sau.

4.2 Chăm sóc quản lý :

- Cá nuôi từ tháng 4 chăm sóc cho ăn; nếu ao nuôi thông thường thì 7 - 10 ngày phải bón phân 1 lần, mỗi lần từ 50 - 70 kg/100m2; phân ủ mục rắc khắp ao, cũng có thể dùng phân cỏ, rắc ủ vào 1 tháng ở góc ao, định kỳ hoà nước phân té khắp mặt ao, lượng té nhiều hay ít là căn cứ quan sát mầu nước, lá chuối non là tốt, nếu nhạt thì tăng phân và ngược lại;

- Nếu nuôi cá trắm cỏ là chính thì tăng cường cho cá trắm cỏ ăn mỗi ngày 40 - 100 kg/100m2 rắc vào khung cho cá trắm cỏ ăn, cá trắm cỏ thải ra phân, phân tan ra nước sinh vật phát triển nuôi được các loại mè, trôi, chép, rô phi;

- Nếu nuôi thâm canh thả mật độ dày 2 - 3 c/m2 thì phải cho ăn thức ăn tổng hợp chế biến như ngô, khoai và 25% đạm cho cá chóng lớn;

- Tất cả các trường hợp ao nuôi thông thường đến thời kỳ vỗ béo chuẩn bị thu hoạch trước 1 - 2 tháng đều phải dùng thức ăn tinh cho ăn thêm hàng ngày vào sáng sớm hoặc chiều tối với lượng 7 - 8% trọng lượng cá trong ao.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XX. KỸ THUẬT NUÔI CÁ AO NƯỚC TĨNH

46

Cá nuôi : Hàng ngày phải kiểm tra bờ cống tránh để rò rỉ cá đi mất; thường xuyên vệ sinh dọn sạch cỏ rác thừa nơi cá ăn, định kỳ 10 - 15 ngày đùa ao 1 lần, đề phòng cá bị bệnh, khí độc bốc đi, cá hoạt động khoẻ phòng độc bệnh cho cá.

Trước tháng 3 và tháng 9 hằng năm, cần cho cá ăn thuốc Triên Ðắc 1 của Trung Quốc mỗi ngày 1 lần. Mỗi lần dùng 10 gr thuốc trộn với thức ăn đã nấu chín cho 50 kg cá ăn cho 3 ngày liền đề phòng cá mắc bệnh.

Nếu cá đã mắc bệnh đốm đỏ thì sử dụng thuốc Triên Ðắc 50g trộn với thức ăn là cám nấu cho 50 kg cá ăn, cho ăn 3 ngày liền.

4.3 Thu hoạch :

Cá nuôi được 6 - 8 tháng đạt cỡ thu hoạch nên tiến hành thu hoạch theo 2 cách :

- Ðánh tỉa - Thả bù : Cuối hàng năm khi thu hoạch cá, chọn để lại các loại cá giống lớn, đối với trắm 150 - 200 g/con; trôi 15 - 20 cm/con.

Thả cá vào ao đã tẩy dọn, tháng 3 nuôi tích cực, đến tháng 8, tháng 9 kéo lưới thu tỉa các loại cá to, thả tiếp loại cá giống để nuôi. Cuối năm thu 1 lần nữa 2 năm tát cạn thu hoạch và tẩy dọn vệ sinh ao.

- Thu hoạch hằng năm : Cá nuôi tích cực 1 năm đạt cỡ như cá trắm 1,5 - 2 kg/con; cá mè, cá trôi 0,4 - 0,5 kg/con, thì kéo lưới thu hoạch bớt và tát cạn bắt hết, tẩy dọn nuôi tiếp năm sau.

XXII. KỸ THUẬT NUÔI CÁ AO NƯỚC TĨNH

1. Ao nuôi cá

Ao nuôi cá nước tĩnh nên có diện tích từ 100 mét vuông trở lên, độ sâu tốt nhất từ 1 đến 1,5 mét nước và có một lớp bùn dày từ 15 đến 25cm. Mặt ao phải thoáng, bờ ao không bị rò rỉ và cao hơn mực nước từ 0,4 đến 0,5 mét, có cống cấp nước và tháo nước thuận tiện, gần nguồn nước sạch, có đăng cống chắc chắn để giữ nước và phòng cá đi.

Ðối với các hộ chưa có ao, muốn đào ao nuôi cá thì trước khi đào ao phải chọn vị trí thật tốt, đảm bảo chất đất không bị chua, gần nguồn nước sạch, không có mạch nước ngầm độc hại gây chết cá. Ao nên đào hình chữ nhật (chiều dài gấp rưỡi hoặc gấp đôi chiều rộng), diện tích từ 100 đến 1000 mét vuông. Ao nên gần nhà để dễ chăm sóc và quản lý, gần đường giao thông để dễ vận chuyển cá giống và bán cá khi thu hoạch.

Tẩy dọn ao gồm các bước:

- Tát hoặc tháo cạn, dọn sạch cỏ, tu sửa bờ, đăng cống, vét bùn nếu lượng bùn quá nhiều.

Bón vôi khắp đáy ao để diệt cá tạp và các mầm bệnh bằng cách rải đều từ 7 đến 10 kg vôi bột cho 100 mét vuông đáy ao.

- Sau tẩy vôi 3 ngày, bón lót bằng cách rải đều khắp ao từ 20 - 30 kg phân chuồng và 50 kg lá xanh cho 100 mét vuông (loại lá cây thân mềm để làm phân xanh). Lá xanh được băm nhỏ rải đều khắp đáy ao, vùi vào bùn hoặc bó thành các bó nhỏ từ 5 đến 7 kg dìm ở góc ao.

- Lấy nước vào ao ngập từ 0,3 - 0,4 mét, ngâm 5 đến 7 ngày, vớt hết bã xác phân xanh, lấy nước tiếp vào ao đạt độ sâu 1m. Cần phải lọc nước vào ao bằng đăng hoặc lưới đề phòng cá dữ, cá tạp xâm nhập.



47

• Cá mè trắng(Cá sống ở tầng mặt giữa)

• cá trắm cỏ (cá sống ở tầng giữa)

• cá mè vinh (cá sống ở tầng giữa, tầng đáy)

• cá rô hu (cá sống ở tầng giữa)

• Cá chép (cá sống ở tầng đáy)

• cá Mrigal(cá sống ở tầng đáy)

2. Các loài cá thích hợp nuôi ao nước tĩnh

Những loài cá được chọn nuôi ghép trong ao nước tĩnh là những loài cá có tính ăn khác nhau (cá ăn thức ăn tự nhiên trong ao thường được làm giàu thêm thông qua việc bón phân) và ăn các loại rau, lá non, bèo tấm, bèo dâu, các loại bột ngô, bột cám từ sản phẩm nông nghiệp.

Một số đặc điểm của các loài cá ao

* Cá trắm cỏ

Cá sống ở tầng nước giữa, thức ăn chính là cây xanh như cỏ thân mềm, rau, bèo dâu, bèo tấm, lá chuối, lá sắn, cây chuối non băm nhỏ, rong, thân cây ngô non, cá trắm cỏ cũng ăn các loại bột ngô, khoai, sắn, cám gạo. Cá nuôi sau 10 - 12 tháng đạt trọng lượng từ 0,8 - 1,5 kg/con (trung bình 1 kg mỗi con).

* Cá mè trắng

Cá sống ở tầng mặt và tầng giữa, cá ăn thực vật phù du là chính. Nuôi cá mè nên bón phân vào ao là để thực vật phù du phát triển. Cá mè trắng còn ăn các loại bột mịn như : cám gạo, cám ngô, bột mỳ, bột sắn, bột đậu tương. Cá mè trắng thường nuôi ghép với các loài cá khác trong ao. Nuôi từ 10 đến 12 tháng có thể đạt trọng lượng từ 0,5 - 1 kg mỗi con.

* Cá chép

Cá sống ở tầng đáy, ăn động vật đáy như các loại giun, ấu trùng muỗi, tôm lột xác là chính. Tuy nhiên cá có thể ăn các dạng hạt như ngô, đậu, thóc đã nấu chín. Cá tự đẻ trong ao. Cá nuôi sau 1 năm đạt 0,3 - 0,5 kg/con.

* Cá rô phi

Cá sống ở tầng giữa, tầng đáy, là loài cá ăn tạp, thức ăn chủ yếu là mùn bã hữu cơ, các loại phân trâu, bò, lợn, gà. Cá cũng ăn các loại bèo tấm, bèo dâu và tinh bột các loại. Cá nuôi sau 1 năm đạt 0,3 - 0,5 kg/con. Cá rô phi thường bị chết rét ở nhiệt độ dưới 12 độ, nên ao nuôi có cá rô phi cần giữ mức nước trên 1 mét trong các tháng mùa đông.

* Cá mè vinh

Cá ăn tạp nhưng ngả về các loại rau, bèo, cỏ non. Cá nuôi sau 1 năm đạt trọng lượng từ 0,2 - 0,5 kg mỗi con.

* Nhóm cá trôi ấn độ (cá Rôhu, cá Mrigan)



48

Cá sống ở tầng giữa, ăn mùn bã hữu cơ là chính. Cá có thể ăn cả bèo tấm, bèo dâu, rau muống non và các loại tinh bột (cám gạo, cám ngô, bột sắn ), cá nuôi sau 10 đến 12 tháng có thể đạt trọng lượng từ 0,5 đến 1 kg mỗi con.

3. Thả cá giống

- Có 2 thời kỳ thả cá giống :

Vụ xuân từ tháng 2 đến tháng 3;

Vụ thu từ tháng 8 đến tháng 9.

- Cần thả cá giống lớn, khoẻ mạnh, không sây xát, không có bệnh. Riêng vùng lạnh như sìn Hồ càng phải thả cá giống lớn hơn.

- Mật độ thả từ 1 - 2 con cho 1 mét vuông.

Tỷ lệ thả ghép các loài cá trong ao như sau : Trong 100 cá thì có :

Loại cá thả Số cá thả

(con)

Cỡ cá thả

(cm)

Trắm cỏ 25 đến 30 15 đến 20

Trôi ấn độ hay Mrigan 20 đến 25 8 đến 10

Cá chép 5 đến 10 6 đến 8

Cá mè trắng 15 đến 25 8 đến 10

Cá rô phi hoặc mè vinh 15 đến 20 4 đến 6

4. Quản lý - chăm sóc ao

4.1 Thức ăn, phân bón cho ao nước tĩnh :

Sử dụng thức ăn, phân bón trong ao nuôi cá hợp lý sẽ mang lại hiệu quả cao. Thức ăn xanh gồm : các loại cỏ, rong, bèo tấm, bèo dâu, lá chuối, lá sắn nên cho cá ăn đủ hàng ngày. Sau khi cá ăn cần vớt bỏ các cọng cỏ, cây, lá già cá không ăn được. Cho cá ăn thêm cám gạo, cám ngô, các loại bột sắn, bột mỳ, bột đậu tương. Lượng thức ăn hằng ngày cho 100 cá giống trong 2 tháng đầu từ 0,3 đến 0,5 kg, các tháng sau tăng dần. Ðối với cá trắm cỏ thì cứ 100 con cho ăn từ 2 đến 3 kg thức ăn xanh, sau tăng dần theo sự lớn lên của cá bằng cách theo dõi hằng ngày. Hằng tuần cần bón từ 10 đến 15 kg phân chuồng cho 100 mét vuông ao.

4.2 Quản lý ao :

- Theo dõi thường xuyên bờ ao, cống thoát nước, xem mực nước ao vào các buổi sáng.

- Vào sáng sớm theo dõi xem cá có bị nổi đầu vì ngạt thở không, cá có nổi đầu kéo dài không. Nếu có, tạm dừng cho ăn và thêm nước vào ao.

- Khi thấy cá bị bệnh hoặc chết rải rác cần hỏi cán bộ kỹ thuật hoặc khuyến ngư để biết cách xử lý.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XXI. CHỐNG RÉT CHO CÁ

49

5. Thu hoạch

- Sau 5 đến 6 tháng nuôi có thể đánh tỉa số cá lớn để ăn hoặc bán và thả bù cá giống để tăng năng suất nuôi. Phải ghi lại số lượng cá đã thu và thả lại sau mỗi lần đánh tỉa (ghi cả số con và số kg cá).

- Cuối năm thu toàn bộ cá (có thể chọn những cá nhỏ giữ lại làm giống cho vụ nuôi sau).

Sau khi thu hoạch toàn bộ phải ghi lại sản lượng cá thu được (bao gồm cả cá đánh tỉa và cá thu cuối năm) nhằm sơ bộ hạch toán trong quá trình nuôi để có cơ sở cho đầu tư tiếp ở vụ nuôi sau.

XXI. CHỐNG RÉT CHO CÁ

Mùa đông miền bắc nhiệt độ thường xuống rất thấp, trời rét kéo dài sẽ khiến cho một số giống cá, tôm chịu rét kém như: rô phi, chim trắng, tôm càng xanh... chết hàng loạt. Để khắc phục tình trạng này, xin giới thiệu một số biện pháp chống rét cho cá, tôm dưới đây.

1. Chống rét giữ giống qua đông

Để chuẩn bị cá, tôm giống cho vụ đông xuân, việc chống rét bảo vệ tôm, cá giống qua đông là rất quan trọng. Ngay từ tháng 7 - 8, các trại cá, tôm giống nước ngọt phải tiến hành cho đẻ nhân tạo đợt cuối. Sau đó, lấy cá bột ương thành cá hương, cá giống càng to càng tốt, tiến hành chống rét giữ giống bằng hai cách:

- Những trại cá, tôm giống có hệ thống nhiệt cần chuẩn bị tẩy dọn các bể ương. Đến cuối tháng 1 đầu tháng 12, bắt cá hương, cá giống rô phi, tôm càng xanh, cá chim trắng ương dưới ao lên, đưa vào bể nang nhiệt giữ cá tôm ở nhiệt độ từ 22 - 250C với mật độ dày và có sục ô xy. Đến cuối tháng 2 đầu tháng 3 có thể đem cá, tôm giống ra nhân nuôi hoặc bán cho dân nuôi tôm, cá thương phẩm.

- Những nơi không có điều kiện nâng nhiệt độ thì vào cuối tháng 10 cần tiến hành chọn lại cá giống bố mẹ, sau đó đưa sang nuôi tại ao giữ nước, kín gió, có độ sâu từ 1,2 - 1,5 m đã được tẩy dọn sạch. Đối với cá rô phi và cá chim trắng phải tích cực cho ăn để cá béo và có thể chống rét tháng 11 và 12. Dùng các sọt rơm cắm chìm xuống đáy ao nơi sâu nhất để cá chui vào tránh rét. Trên mặt nước nên thả kín bèo về phía bắc, ngoài ra, có thể dùng nylon phủ kín mặt ao để chống rét cho cá, tôm.

2. Chống rét cho cá thịt

Tháng 11 và 12 hằng năm, sau khi tiến hành thu hoạch, cần chọn lại các loại tôm càng xanh, cá rô phi, cá chim trắng chưa đủ cỡ thu hoạch để tiến hành chống rét và nuôi tiếp. Cần chọn một ao có diện tích khoảng 1 sào, độ sâu từ 1,2 - 1,5m, kín gió, có nguồn nước bơm vào khi trời rét được dọn vệ sinh sạch sẽ. Đưa cá, tôm giống đã được chọn lựa vào ao nuôi với mật độ 2 - 4 con/m, tiếp tục cho ăn bằng thức ăn công nghiệp, thức ăn tinh vào những ngày ấm để cá tăng khả năng chịu rét. Dùng sọt đựng rơm thả xuống đáy ao để cá, tôm chui vào trú đông. Trên mặt ao thả bèo kín 1/2 ao về phía bắc, nếu có điều kiện có thể dùng nylon phủ kín mặt ao. Đến cuối tháng 2 đầu tháng 3, đưa cá, tôm này ra thả vào ao nuôi sẽ rất nhanh lớn.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XXI. CHỐNG RÉT CHO CÁ

50

Hiện nay, phong trào nuôi cá rô phi, cá chim trắng, tôm càng xanh hàng hóa phục vụ xuất khẩu ở miền bắc đang ngày một tăng mạnh. Tuy nhiên vấn đề giữ giống và chống rét cho các loại cá, tôm chịu rét kém này lại rất nan giải. Vì vậy, việc thực hiện các biện pháp chống rét như trên sẽ giúp nông dân an tâm trong việc giữ giống và chuẩn bị tốt cho vụ nuôi trồng đầu năm đạt năng suất cao.

Để giúp bà con nông dân, ngư dân tham khảo, thực hiện việc chống rét cho cá. Xin giới thiệu kỹ thuật chống rét cho cá tôm, nhất là cá rô phi đơn tính phục vụ cho nuôi xuất khẩu vào đầu năm 2004.

2.1 Chọn và chuẩn bị ao nuôi

– Ao chống rét cho cá tôm những tháng mùa đông cần chọn ao kín gió, có diện tích từ 1 –2 sào, nằm ngang với hướng gió bắc, đất pha cát ao sâu từ 1,3 – 1,4m đáy ít bùn. Có nguồn nước sông ngòi sạch, cấp và thoát nước dễ dàng.

Tháng 10, tháng 11 hàng năm tát hết nước, bắt hết cá tạp: Cá rô, cá quả, dọn sạch cây cỏ ven bờ, bốc bùn lấp hết hang hốc, dùng 50 – 60kg vôi bột/sào, rắc khắp ao để phơi nắng 1 –2 ngày, diệt hết côn trùng gây bệnh cho cá, bón lót 150–200kg phân/sào ao. Tháo nước vào sâu 1,2 – 1,3m để sau 7 – 10 ngày thả cá giống vào nuôi.

2.2 Thả giống và nuôi chống rét

– Cá tôm phải chống rét là các giống cá rô phi đơn tính, cá chim trắng, tôm càng xanh là những giống mới nhập về nuôi ở Việt Nam. Khả năng chịu rét còn kém khi nhiệt độ xuống 8 – 120C kéo dài, cá không chịu nổi sẽ chết.

– Các loại cá, tôm trên một số nhập về chậm nuôi ương còn nhỏ, một số cho đẻ vụ thu cá mới ương, một số loài cá nuôi thịt chưa đạt yêu cầu xuất khẩu đều được chọn đưa vào ao nuôi chống rét.

– Cá đưa vào ao nuôi phải được tuyển chọn những con khỏe mạnh, đều con không xây sát, bệnh tật để tránh cá mắc bệnh trước khi thả, cá được tắm nước muối 3 phần nghìn trong 2 – 3 phút.

– Đối tượng nuôi: Chủ yếu là cá rô phi đơn tính, cá chim trắng. Mật độ thả với cỡ cá 300 – 400 con/kg thì thả 5.000 – 10.000 con/sào Bắc bộ. Thời gian thả vào cuối tháng 10, đầu tháng 11. Thả chủ yếu là cá rô phi đơn tính 70%, còn 30% cá chim trắng. Nếu cá to thì mật độ thả thưa hơn.

2.3 Chống rét và chăm sóc cá

– Để chống rét cho cá có thể áp dụng 2 phương pháp:

+ Che ao bằng nilon, cá đưa vào ao chống rét vẫn chăm sóc cho ăn bình thường bằng cám Con cò theo định kỳ vào sáng và chiều theo quy trình nuôi cho cá béo khỏe tăng khả năng chống rét. Sang tháng 12, tháng 1 trời rét đậm dùng tre làm giàn trên mặt ao che phủ nilon kín để tăng khả năng giữ nhiệt độ cho ao. Dưới ao bơm nước sâu từ 1,4 – 1,5m. Mặt ao thả bèo tây 2/3 sao về phía bắc chắn gió bắc.

+ Làm sọt cho cá tránh rét. Các ao chống rét cho cá tạo một góc ao về phía bắc sâu, dùng các sọt đan bằng tre lấy rơm rạ dùng nước vôi phun vào sát trùng, phơi thật khô ấn đầy vào sọt cắm cọc dìm xuống đáy ao, lúc trời rét cá chui vào tránh rét trên mặt ao thả 2/3 bèo tây về phía bắc, thường xuyên bơm nước giữ cao 1,4–1,5m.


Phần 1: Sinh học và kỹ thuật trong nuôi trồng thuỷ sản XXII. PHÒNG BỆNH CHO CÁ TRONG MÙA MƯA

51

Cá nuôi những ngày ấm hoặc buổi trưa trời nắng cần cho cá ăn, lượng cho ăn phải tùy thuộc vào sức ăn mà tăng hoặc giảm để cá khỏe mạnh, có khả năng chống rét.

2.4 Thu hoạch cá đưa ra nuôi thành cá thịt

Để tranh thủ thời gian nuôi sớm thời vụ, mùa xuân có nhiều thức ăn, cá lớn nhanh đạt tiêu chuẩn xuất khẩu trước vụ rét năm sau. Vào cuối tháng 2 chuẩn bị sang mùa ấm cần thu hoạch cá tôm giống này bằng cách kéo lưới hoặc tát cạn thu hoạch cá tôm giống này đưa ra ao hồ đã chuẩn bị nuôi thành cá thịt.

Với kỹ thuật chống rét trên, vụ rét năm 2003 nhiệt độ xuống thấp 8 – 12oC kéo dài từ 7 – 10 ngày. Song nhiều gia đình ở Bắc Ninh đã giữ được đàn cá giống chim trắng nuôi cho năm sau.

XXII. PHÒNG BỆNH CHO CÁ TRONG MÙA MƯA

Viện nghiên cứu nuôi trồng thuỷ sản II cho biết đồng bằng sông Cửu Long có sản lượng nuôi trồng thuỷ sản nước ngọt khoảng 600.000 tấn, trong đó cá tra, basa chiếm trên 30% sản lượng, tập trung nhiều nhất ở các tỉnh AG, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Tiền Giang và thành phố Cần Thợ Tuy nhiên, do phát triển tràn lan nên nhiều mô hình cá nuôi đã xuất hiện nhiều loại bệnh trên cá mà bà con ngư dân chưa nhận biết để có cách xử lý tốt giúp cho mô hình nuôi trồng thuỷ sản tiếp tục đạt thành quả cao. Do vậy việc quản lý môi trường cá nuôi và các biện pháp phòng bệnh trên cá nuôi đang đặt ra những vấn đề bức xúc trong nuôi trồng thuỷ sản hiện nay.

Hiện nay thời tiết đã bước vào mùa mưa, đây là giai đoạn mà người nuôi trồng thuỷ sản gặp nhiều khó khăn nhất. Bởi vì, sau thời gian dài nắng nóng nhiệt độ tăng cao khi thời mưa làm cho nhiệt độ giảm nhanh, mặt khác mưa làm rữa trôi phèn, các chất hữu cơ, độc tố tích tựu từ mặt đất tuôn xuống ao cá, làm cho pH tăng cao và môi trường nước trong ao nuôi cá thay đổi, sẽ ít nhiều ảnh hưởng đến mô hình nuôi cá của bà con ngư dân. Theo khảo sát gần đây của Ngành thuỷ sản vào mùa mưa hầu hết các mô hình nuôi cá đều diễn ra hiện tượng cá bị shock, tỷ lệ cá chết khá cao gây thiệt hại về sản lượng. Ngoài ra trong mùa mưa là điều kiện để nhiều loại ký sinh trùng như ngoại ký sinh, nội ký sinh, nấm và vi khuẩn như Aromonas, Vibrio, Streptoloclus, ... phát triển sẽ là những tác nhân cơ hội gây bệnh cho cá.

Chị Huỳnh Thị Dúng, ngư dân nuôi cá ở ấp Bình Hoà 2 xã Mỹ Khánh TPLX cho biết, 5 năm qua gia đình chị nuôi nhiều loại cá như cá tra, cá lóc, điêu hồng, cá rô đồng trong đó cá rô đồng là ít bị tác động môi trường so với các loại cá khác. Trong vụ nuôi vừa qua với diện tích hầm trên 650 m2 gia đình chị nuôi cá rô đạt sản lượng trên 1 tấn cá thịt, sau khi bán, trừ các chi phí còn lãi 13 triệu đồng đã góp phần tăng thu nhập gia đình. Rút kinh nghiệm của mô hình nuôi cá năm qua, năm nay gia đình chị có những cải tiến kỹ thuật nuôi cá . Chị Dúng cho biết nếu vào mùa mưa mà không xử lý nước thì cá sẽ chậm phát triển, các chất thải trong nước sẽ gây mùi hôi rất khó chịu, sẽ ít nhiều ảnh hưởng đến mô hình cá nuôi trong ao. Do vậy năm nay, khi trời bắt đầu mưa, hàng tuần chị đều xử lý vôi và muối vào ao cá sau đó bơm thay nước thường xuyên, nhờ vậy nước trong ao cá luôn sạch giúp cá phát triển khá tốt.

Còn anh Nguyễn Văn Ngói, ngư dân nuôi cá ở ấp Bình Hòa 1 xã Mỹ Khánh TPLX thì ngoài việc tạt vôi vào ao nuôi cá, anh Ngói còn thường xuyên rãi vôi xung quanh bờ ao để diệt khuẩn trên bờ khi trời mưa nhờ lượng vôi rãi trên bờ tuôn xuống ao giúp cân bằng pH trong



52

ao, chính vì vậy mô hình nuôi cá của anh rất thành công. Với liều lượng sử dụng hàng tuần là 1 ký vôi/ 100 m2 mặt nước, tuỳ theo diện tích ao mà tính đến việc tạt vôi, nên hầm nuôi cá của anh lúc nào cũng sạch nước trong cá rô chỉ cần nuôi 3 tháng rưỡi là bán.

Ngoài những ngư dân áp dụng tốt việc xử lý nước nuôi cá trong mùa mưa thì vẫn còn khá nhiều bà con ngư dân còn lúng túng chưa biết cách nào để quản lý tốt môi trường cá nuôi của mình. Để giúp bà con ngư dân một số biện pháp quản lý tốt môi trường nước cá nuôi trong mùa mưa, kỹ sư Đặng Hồng Đức, Trưởng Bộ phận Thủy sản Cty Liên doanh Bio Pharmachemine khuyến cáo liều lượng rải vôi tốt nhất là từ 25 đến 50 ký/ cho ao có diện tích 1000 m2, sau đó cần bổ sung vitamin, khoáng chất, dinh dưỡng cao cấp như Nutri Fish, Bio Premix 22, Sobitol, Biozyme hoặc Antishok để tăng sức đề kháng cho cá, giúp cá tăng trưởng tốt.

Trong mùa mưa, các mô hình nuôi cá thường xuất hiện một số bệnh như nhiễm khuẩn và các bệnh ký sinh trùng, do vậy bà con ngư dân cần định kỳ diệt khuẩn để loại bỏ một số vi khuẩn cơ hội gây bệnh cho cá. Theo kỹ sư Đặng Hồng Đức, cách diệt khuẩn, diệt mầm bệnh có hiệu quả và an toàn hiện nay là định kỳ nửa tháng bà con ngư dân dùng thuốc sát trùng Bioxide đánh xuống ao 1 lần. Nếu theo dõi đàn cá nuôi có hiện tượng rộ lên, hoặc chết rải rác đó là hiện tượng cá bị ngứa ngáy do các loài ngoại ký sinh gây nên, bà con có thể dùng Bio Green Cut đánh xuống ao với liều dùng từ 1 đến 2 lít/ 1.000 m3 tuỳ theo cá nuôi lớn hay nhỏ. Nếu thấy cá có hiện tượng kém ăn, có biểu hiện xuất huyết trên thân, vây, mang đó là biểu hiện của bệnh nhiễm khuẩn, bà con ngư dân cần phải dùng kháng sinh để trị bệnh. Bà con có thể sử dụng thuốc Bio Oxocol trộn 5g/ 1ký thức ăn, cho ăn ngày 2 lần và cho ăn liên tục từ 5 đến 7 ngày, sau đó cần bổ sung thêm thuốc để tăng sức đề kháng và men tiêu hoá như Bipzyme để cấy men đường ruột, cung cấp vi sinh có lợi, giúp cá mau hồi phục.

Do vậy, nguyên tắc phòng bệnh căn bản nhất vẫn là kiểm soát nguồn nước, thức ăn, động vật hoang dã mang mầm bệnh và kiểm tra con giống đảm bảo khoẻ mạnh. Bên cạnh đó còn phải hạn chế xảy ra shock do quá trình vận chuyển giống, do thay đổi môi trường đột ngột hoặc do nước bẩn quá mức chịu đựng của cá nuôi. Trong mùa mưa nếu như chúng ta quan tâm đầy đủ các biện pháp phòng bệnh từ xa, sẽ góp phần giảm những tác nhân cơ hội gây bệnh cho cá đó là cách làm tốt nhất và ít tốn chi phí trong nuôi trồng thủy sản hiện nay .

Bệnh trắng da và đuôi ở cá

Hiện nay, phong trào nuôi các loại cá nước ngọt đang phát triển mạnh ở nhiều vùng nông thôn Phú Yên. Tuy nhiên, bệnh cá trắng da và đuôi xuất hiện rải rác ở một số ao hồ, gây thiệt hại cho người nuôi. Chuyên mục Khuyến ngư kỳ này giới thiệu cho bà con cách phát hiện và phòng trừ bệnh này trên cá.

1. Bệnh trắng đuôi: Bệnh do vi khuẩn Pseudomonas dermoalba gây ra.

1.1 Triệu chứng: Phần cuối đuôi của cá xuất hiện một điểm trắng, rồi lan đến vây lưng và vây hậu môn, cuối cùng là bệnh trắng đuôi và xuất hiện xuất huyết, các tia vây, đuôi bị rách nát và cụt dần. Cá bị nhiễm bệnh ăn ít, sau đó dần dần bỏ ăn. Cá lờ đờ, chậm chạp, đuôi cứng dần rồi toàn thân. Cá nằm ngang trên mặt nước, ve vẩy đuôi một cách yếu ớt, sau đó treo đuôi trên mặt nước, đầu cắm xuống đáy, bơi là đà, có khi bất động rồi từ từ chìm xuống đáy ao. Thời gian cá mắc bệnh ngắn, khoảng 2-3 ngày là cá chết.



53

1.2 Cách phòng trị: Trong quá trình nuôi cần bổ sung các loại dinh dưỡng cho cá như: VEMEVIT No. 9 cộng với VITAMIN C - ANTISTRESS. Bổ sung vitamin C và các khoáng chất cần thiết cho cá, giúp cá có sức đề kháng tốt, kháng được bệnh, ngoài ra còn giúp cá chịu đựng được sự thay đổi của môi trường đột ngột. Đồng thời bổ sung thêm PROZYME for fish (men tiêu hoá cho cá) để cho cá dễ tiêu hoá thức ăn, giúp cá mau lớn, ngừa bệnh đường ruột. Dùng Anti paraste hoặc Fresh-Water tắm cho cá. Dùng Vime-Antidisea với liều 100g điều trị cho 2 tấn cá, hoặc trộn cho 80kg thức ăn. Dùng COLI-NORGENT trộn vào thức ăn cho cá 5-7 ngày theo liều: 1kg thuốc trộn với 250kg thức ăn. Dùng GENTA-COLENRO: 100g thuốc trị cho 500kg cá, trộn cho 20-25kg thức ăn, cho ăn liên tục 10-14 ngày. Nếu sử dụng thức ăn viên thì hoà tan với nước, lượng vừa phải sau đó xịt đều dung dịch thuốc lên thức ăn viên.

2. Bệnh trắng da: (còn gọi là bệnh mất nhớt) do vi khuẩn Pseudomonas demoalba gây bệnh cho nhiều loài cá nuôi nước ngọt. Bệnh dễ xuất hiện khi cá bị xây xát hoặc bị sốc do đánh bắt, vận chuyển, sang cá hoặc do môi trường (nhiệt độ, nước).

2.1 Triệu chứng: Khắp da cá có một lớp nhớt dày bao phủ. Cá tách đàn, bơi lội yếu ớt hoặc “treo dâu” ở cá trê. Cá kém ăn hoặc bỏ ăn. Trên thân từng vùng bị trắng. Bệnh nặng xuất hiện các vết loét ăn sâu vào cơ. Trên vết loét có nấm ký sinh nên dễ nhầm với bệnh do nấm thuỷ mi. Vây cá bị rách xơ xác hoặc đứt cụt. Bệnh nặng cá chết chìm dưới đáy.

2.2 Cách phòng trị: Phòng bệnh: Dùng Fresh-Water để diệt một số loại ký sinh khác kết hợp trộn Oxytetracylin vào thức ăn cho cá với liều lượng 5g thuốc cho 100kg cá bệnh. Cho cá ăn liên tục từ 5-7 ngày. Dùng Fresh-Water gói 100g pha cho 60m3 nước tắm cho cá hoặc dùng Anti-parasite tắm cá. Bệnh trắng da có thể lây lan rất nhanh sang các ao khác. Vì thế các ao lân cận ao nhiễm bệnh cũng phải được điều trị với liều 25ppm Fomalin cùng lúc với ao bệnh. Đồng thời những ống dẫn nước, lưới kéo và những dụng cụ cũng phải được tẩy trùng bằng cách ngâm vào dung dịch Fresh-Water trong ít nhất 1 giờ, sau đó xả nước lại và phơi nắng.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp I. TRỒNG BÍ XANH TRÁI VỤ

54

PHẦN II

SINH HỌC VÀ KĨ THUẬT TRỒNG CÂY NÔNG NGHIỆP

I. TRỒNG BÍ XANH TRÁI VỤ

Trồng bí xanh vụ thu đông dễ làm, mang lại hiệu quả kinh tế cao. Một sào bí xanh trái vụ năng suất 1,2 – 1,5 tấn, giá bán dịp Tết Nguyên đán thường cao, 1.500 – 2.000 đ/kg, cho thu nhập 2 – 3 triệu đồng.

Thời vụ: Vụ đông có thể gieo trồng từ 1/9 – 5/10 hàng năm trên chân mạ mùa, đậu tương hè, lúa mùa sớm. Tuy nhiên, nếu gieo trồng sớm từ 1- 20/9 thì sẽ cho năng suất cao và ổn định hơn. Bí xanh có 2 giống chủ yếu. Giống bí đanh quả nhỏ hơn (dài 60 – 80cm, trọng lượng 2 –3kg), quả đặc ít lõi, ăn ngon hơn bí bộp. Bí bộp quả to ngắn hoặc dài, trọng lượng quả lớn 4 – 6kg, nhiều lõi.

Kỹ thuật ngâm ủ hạt: Ngâm hạt trong nước lã sạch từ 4 – 6 giờ, đãi sạch nước chua. Trộn lẫn với cát tỷ lệ: 1 hạt/3 – 4 cát, gói kín trong vải xô ủ kín, ngày dấp nước 2 lần, khoảng 1 – 2 ngày hạt nứt nanh, đem gieo thẳng hoặc gieo trong khay nhựa, vỉ xốp, bầu nilon.

Làm đất, bón phân, chăm sóc:

-Chọn đất cát pha, thịt nhẹ, chủ động tưới tiêu. Cách ly khu vực có chất thải công nghiệp và bệnh viện từ 1- 2km. Với chất thải thành phố ít nhất 200m. Cách xa đường quốc lộ ít nhất 100m. Không tồn dư hóa chất độc hại, dư lượng kim loại nặng rất nhỏ để đảm bảo đủ tiêu chuẩn là rau an toàn cho người tiêu dùng.

-Bí xanh có thể trồng xen, trồng riêng biệt do vậy cách làm đất có khác nhau. Sau khi thu hoạch cây trồng phụ thì làm đất bổ sung vun luống chính thức cho bí.

-Kích thước luống bí phụ thuộc vào việc làm giàn cho cây. Nếu có giàn làm luống rộng 1,2 – 1,4m, nếu để bò trên đất mặt luống rộng: 2,7 – 3m.

Lượng phân bón cho 1 sào bí xanh như sau: Phân chuồng hoai mục 6 – 7 tạ, đạm urê 5 – 6kg, kaliclorua 6 – 8kg, supe lân Lâm Thao 12 – 15kg. Đất chua (độ pH <5) bón thêm 20 – 25kg vôi bột khi bừa ngả.

Bà con nông dân ở huyện Hiệp Hòa (tỉnh Bắc Giang) có nhiều kinh nghiệm trồng bí xanh vụ thu đông cho năng suất cao. Ông Nguyễn Văn Sao (thôn Thanh Vân, xã Thanh Vân) trồng 2 sào bí xanh vụ thu đông năm 2003 và nhiều hộ nông dân khác trong huyện đạt năng suất 3,5 tấn thu 7 triệu đồng. Theo kinh nghiệm của ông Sao 1 sào bí bón 1 tấn bùn ao ải + 40kg phân lân vi sinh sông Gianh, 1 kg đạm urê, 3kg kali sunfat. Đạm + lân + bùn ao đem bón lót, kali bón thúc khi cây ra nụ. Cứ 7 – 10 ngày ông phun thêm phân bón qua lá Atonic kết hợp với thuốc trừ bệnh Carbezim hoặc Tilt-super ruộng bí nhà ông rất sai quả và bền cây, lâu tàn.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp II. BÓN PHÂN CHO CÀ CHUA

55

Toàn bộ phân chuồng, phân lân + 1/2 kali + 1/4 đạm dùng bón lót khi gieo hạt hoặc cấy giống (gieo hạt hoặc cấy cây con cách phân 10 – 15cm). Trồng 1 hàng ở giữa luống. Nếu làm giàn mỗi hốc gieo 3 – 4 hạt hoặc cấy 2 cây (sau để 2 cây/hốc). Nếu không làm giàn mỗi hốc gieo 4-5 hạt hoặc cấy 4 cây (sau để 4 cây quay ra 4 hướng). Khi dùng màng phủ nông nghiệp chú ý để màu ánh bạc lên phía trên, các loại phân đều bón lót hết. Cần phun thuốc trừ cỏ Dual hoặc Rortar trước khi trải màng phủ nông nghiệp. Dùng ống bơ sữa bò (loại 397g) cắt hình răng cưa chụp lỗ rộng 8 – 10cm, sau đó tra hạt hoặc cấy cây giống vào đó.

Chăm sóc: Khi cây có 2 lá thật, xới phá váng, kết hợp bón thúc bằng pha phân đạm loãng 3 – 5% (25% đạm) tưới rồi vun nhẹ cho cây. Bón thúc lần 2 cây có 5 – 6 lá thật, xới rộng, sâu kết hợp bón thúc 25% đạm + 25% kali cho cây. Bón thúc lần 3 khi chuẩn bị làm giàn bón nốt lượng phân còn lại. Đối với bí không làm giàn không che màng phủ nông nghiệp, xới xáo toàn bộ mặt luống, làm cỏ, bón thúc hết phân hóa học, tưới đẫm rồi trải rạ. Khi cây bí dài 1m trở lên thì cho leo giàn. Khi dây dài 50cm, dùng đất chặn ngang đốt, cách 1 – 2 đốt lại chặn để tranh thủ cho dây bí ra rễ bất định, tăng khả năng hút chất dinh dưỡng nuôi quả sau này. Cứ 3 – 4 ngày lại chặn 1 lần, phải hướng ngọn bí ở hốc này bò sang hốc kia, sau đó mới nương dây cho leo giàn.

II. BÓN PHÂN CHO CÀ CHUA

Cây cà chua thường phát triển thân lá nhiều, vì vậy lượng chất dinh dưỡng cây hút khá cao. Với năng suất 50 tấn quả/ha cà chua lấy đi từ đất150kg N, 40kg P2O5, 300 kg K2O, cùng một lượng đáng kể canxi và magiê.

Cà chua cần nhiều đạm trong thời gian sinh trưởng cho đến khi cây ra quả. Kali cần cho cà chua trong suốt thời gian sinh trưởng và đặc biệt là trong thời gian hình thành quả. Nhu cầu dinh dưỡng của cà chua cao gấp 2 lần dinh dưỡng đạm.

Cân đối đạm-kali là yếu tố quan trọng hàng đầu trong dinh dưỡng của cà chua. Bón cân đối đạm - kali có thể làm tăng năng suất quả cà chua 39-88%với hiệu suất 1 kg K2O tạo ra 89-127 kg quả cà chua trên đất bạc màu. Trên đất xám, bón cân đối đạm- kali làm tăng năng suất cà chua 9-11%.

Lượng kali thích hợp cho cà chua là 120-150kg K2O/ha. Bón cân đối đạm-kali còn làm tăng phẩm chất quả cà chua: tăng kích thước quả, tăng hàm lượng đường trong quả, tăng khả năng chống chịu bệnh của cây. Đặc biệt bón cân đối đạm-kali làm giảm đáng kể số cây bị bệnh chết xanh, bệnh xoăn lá vi rút.

Cà chua không tích luỹ nitrat nhiều trong quả vì ion này phần lớn tập trung ở lá.

Lượng phân bón trung bình sử dụng cho cà chua là:

Phân chuồng: 10-15 tấn/ha

N: 100-120 kg/ha

P2O5: 50-80kg/ha

K2O: 150-180kg/ha.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp III. TRỒNG CÀ CHUA SẠCH

56

III. TRỒNG CÀ CHUA SẠCH

Một số điều cần lưu ý

- Không dùng thuốc đã bị Nhà nước cấm sử dụng trên rau như Azodrin, Monitor, Furadan ...

- Không bón phân đạm quá ngưỡng và tưới thúc sát hoặc trong giai đoạn thu hoạch.

- Không tưới nước bẩn thải ra từ nhà máy, hoặc chuồng trại.

- Phải đảm bảo dư lượng thuốc trừ sâu, kim loại nặng, nitrat, và vi trùng gây bệnh cho người dưới mức quy định.

1. Kỹ thuật canh tác

1.1. Thời vụ:

Có hai vụ Đông Xuân và mùa mưa. Vụ Đông Xuân gieo từ tháng 9 đến tháng 1 năm sau, thích hợp nhất vào tháng 11-12 (chính vụ). Vụ mưa gieo vào tháng 6-7, năng suất thấp nhưng giá thành cao (lưu ý phải chọn giống thích hợp trồng mùa mưa).

1.2. Giống:

Giống trồng trong vụ Đông Xuân tương đối đa dạng như: giống địa phương, giống ấn Độ, SB3, và một số giống F1 của nước ngoài như S902, Delta, VL 2000, HP5, S901, ... Giống có thể thích hợp trồng trong vụ mưa là KBT4, số 12, SB2, S901.

1.3. Quy trình trồng:

1.3.1 Gieo cây con:

- Đất gieo phải tơi xốp, thoát nước, không bị rợp, được trộn với lượng phân như sau (cho 10m2): 5-6 kg phân chuồng + 100g phân lân + 20g thuốc trừ kiến (Basudin, Oncol).

Sau gieo nên phủ một lớp rơm, khoảng ba ngày hạt nảy mầm bỏ bớt rơm ra, 10 ngày sau gieo có thể tưới thúc hỗn hợp NPK, hoặc DAP ngâm với bánh dầu, 3 ngày/lần.

Khi cây có 2-3 lá thật nên tỉa thưa giúp cho cây thoáng, đủ ánh sáng. Những cây tỉa được ngâm lại vẫn sử dụng để cấy. Cây con được 6-7 lá thật, cao 15-20cm (khoảng 20-30 ngày sau khi gieo) có thể đem trồng. Trước khi cấy nên bỏ tưới 1-2 ngày, trước khi nhổ cần tưới đẫm nước. Trong vụ mưa khi gieo cần phải làm giàn che mưa.

1.3.2 Chuẩn bị đất trồng:

Đất cày và bừa 1 lần, lên liếp (*). Phân chuồng phải được bón lót trước khi cấy 3-7 ngày theo rãnh hoặc hốc được đánh trên liếp.

(*): Nếu áp dụng phủ luống bằng nilon hoặc rơm: Khi cày bừa nên hình thành những đường phân lô trên ruộng nhằm tạo một hệ thống dẫn nước tưới ngấm vào luống trồng sau này. Ngay sau trồng có thể tưới bổ sung trực tiếp trên cây, sau tưới 4-5 ngày kiểm tra lại độ ẩm đất nếu khô sẽ tưới lại. Giai đoạn đầu tưới 4-5 ngày /lần, khi cây lớn 1 tuần /2 lần.

- Nilon được phủ trước khi trồng, đục lỗ theo khoảng cách trồng và được giữ trên liếp bằng những ghim kẽm bẻ hình chữ U (dài 10-15cm, sâu 7-8cm).



57

- Nếu phủ rơm: sau 3 ngày phun thuốc cỏ tiền nảy mầm như Dual, Nufarm, sau đó phủ rơm che kín liếp.

1.3.3 Mật độ và khoảng cách trồng:

- Mật độ khoảng 18.000 - 20.000 cây/ha.

- Khoảng cách:

Cây x Cây 0,4 - 0,5 m.

Liếp ruộng 0,9 - 1 m.

Rãnh tưới 0,2 - 0,3 m.

1.3.4 Lượng phân sử dụng và cách bón:

- Lượng phân bón (kg/ha): N: 125, P2O5: 79, K2O: 125, bánh dầu (BD): 500, phân chuồng: 30.000 (khoảng 5 xe bò /1000 m2).

- Cách bón:

Lót (3-7 ngày trước khi cấy): toàn bộ phân chuồng, 2/3 P2O5, 1/3 K2O.

Thúc 1 (7-10 ngày sau trồng): 1/5 BD, 1/3 P2O5, 1/3 K2O, 1/5 N.

Thúc 2 (20-25 ngày sau trồng): 2/5 BD, 2/5 N, 1/3 K2O.

Thúc 3 (35-40 ngày sau trồng): 2/5 BD, 2/5 N, 1/3 K2O.

Trong điều kiện phủ luống lượng phân thúc 2 và 3 được ngâm và tưới vào gốc, chia làm 4 lần (1 tuần /lần). Trong giai đoạn từ 25-50 ngày sau trồng có thể tưới thúc cho cây (dùng phân NPK hay DAP ngâm bánh dầu). Sau giai đoạn này không nên tưới thúc.

2. Quy trình quản lý dịch hại tổng hợp

Trên cây cà chua thành phần sâu bệnh hại tương đối nhiều, trong phần này xin đề cập những đối tượng chính và phổ biến.

Những biện pháp phòng trừ có thể bao gồm:

2.1. Biện pháp canh tác:

- Làm đất: cày đất phơi ải tốt nhất 1 tháng, ít nhất 1 tuần nhằm diệt nhộng của sâu xanh, sâu vẽ bùa, mầm bệnh, mầm cỏ dại và tuyến trùng.

- Bón phân cân đối: Tuyệt đối không sử dụng phân rác, phân chuồng tươi. Phân rác hoặc phân chuồng cần được ủ kỹ trong 6 tháng trước khi sử dụng.

- Sử dụng giống kháng bệnh (lưu ý trong vụ mưa). Khi chọn giống trồng nên lưu ý một số ký hiệu trên bao giống (thường giống nước ngoài) như sau: BW (kháng bệnh héo rũ vi khuẩn), F (kháng bệnh héo rũ do nấm Fusarium), N (kháng tuyến trùng), YLV (kháng bệnh xoăn vàng lá), TMV (kháng bệng khảm thuốc lá trên cà chua), CMV (kháng bệnh khảm dưa leo trên cà chua)...

- Xử lý hạt giống: trước khi gieo phơi hạt 2-3 nắng nhằm diệt một số mầm bệnh, ngâm hạt trong dung dịch Na2PO4 10% trong 2 giờ, sau đó xả bằng nước lạnh khoảng 45 phút hong khô trong điều kiện mát (xử lý diệt mầm bệnh virus), trước khi gieo có thể trộn hạt với một số loại thuốc trừ nấm bệnh như Rhidomil, Benlat C (5mg /10g hạt).



58

- Vệ sinh đồng ruộng: cỏ phải được dọn sạch (kết hợp những lần bón phân), sau lần thúc 3 cần làm cỏ ít nhất 2 lần (trước và trong khi thu hoạch) để giảm nguồn ký chủ phụ đối với một số loại sâu bệnh. Nên phủ luống bằng nilon hoặc rơm để giảm được công làm cỏ tay. Những cây bệnh (héo rũ, xoăn vàng lá,quả bệnh ...) cần gom lại mang đi đốt, quả bị sâu đục đem đi chôn hoặc ủ làm phân.

- Nên luân canh với cây trồng nước như lúa, không trồng 2 năm liên tục trên đất đã trồng các cây họ cà (cà chua, cà pháo, cà đĩa, cà tím, ớt, thuốc lá, khoai tây).

- Nên trồng cạnh những ruộng bắp, đậu bắp hoặc trồng xung quanh để thu hút sâu xanh, giảm thiệt hại do chúng gây ra.

2.2. Biện pháp vật lý, cơ giới

- Đặt bẫy đèn vào những ngày đầu mùa trăng để thu hút con trưởng thành của sâu xanh.

- Đặt bẫy dính trên mặt luống để thu hút giòi đẩy sức của sâu vẽ bùa trước khi hóa nhộng (trong điều kiện có phủ luống bằng nilon).

- Diệt sâu bằng tay, vặt bỏ những quả bị sâu đục đem đi chôn hoặc ủ phân, tuyệt đối không vứt bừa bãi trên ruộng.

2.3. Biện pháp sinh học

- Hạn chế tối đa sử dụng thuốc hóa học làm ảnh hưởng đến hệ thiên địch có mặt trên ruộng như nhện linh miêu (Oxyopes javanus), nhện chân dài (Tetragnatha maxillona), ruồi xanh (Paradexodes), bọ rùa (Melochillus sexmaculatus) ...

- Không bắt giết những loài có ích như ếch nhái, cóc, chim bắt sâu có mặt trên ruộng.

- Ưu tiên sử dụng thuốc vi sinh như BT, Centary, Depel; thuốc điều hòa sinh trưởng như Atabron, Nomolt.

2.4. Biện pháp hóa học

Nên thường xuyên kiểm tra đồng ruộng để sớm phát hiện các dịch hại. Số cây quan sát từ 15-20 cây rải đều trên ruộng.

2.4.1 Sâu:

- Bọ trĩ: (rầy lửa): nếu thấy xuất hiện đều trên cây và cả ruộng khoảng 3-5 con /1 lá ngọn nên tiến hành phun thuốc, sau phun 1-2 ngày kiểm tra, nếu mật độ chưa giảm có thể phun tiếp.

- Rệp sáp (White fly): khi xuất hiện đều cả ruộng 2-3 cây /con cần tiến hành xử lý thuốc.

- Sâu vẽ bùa: Thường xuất hiện vào tuần thứ 4 và thứ 8 sau trồng. Mật độ của chúng có thể dự đoán qua số lượng ruồi trưởng thành có mặt trên ruộng khoảng từ 5-10 con /cây thì ngày hôm sau nên phun thuốc. Sau phun 2 ngày kiểm tra lại, nếu còn bị hại nhiều cần phun thêm.

Giai đoạn 7-30 ngày sau trồng thuốc sử dụng có thể pha hỗn hợp 2,3 loại trị cả sâu vẽ bùa, bọ trĩ, rệp sáp. Các loại thuốc có thể dùng: Polytrin, Ofunak, Cyper, Dipterex, Confidor, Bassa, Sumicidin.

- Sâu đục quả: thường xuất hiện vào giai đoạn ra hoa rộ. Thường có 3 đỉnh rộ vào tuần thứ 5, 7, 9 sau trồng, cao nhất vào tuần thứ 7, cần lưu ý phòng trừ. Có thể sử dụng một trong các loại thuốc sau: Sherpa, Sumi alpha, Cidi, Ciper, Polytrin, Sumicidin. Nên luân phiên thay đổi thuốc, khoảng 60 ngày sau trồng đến hết vụ nếu sâu nhiều có thể sử dụng BT, Atabron, Nomolt, Mymix.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp IV. TRỒNG CÀ CHUA F1

59

2.4.2 Bệnh:

- Bệnh héo rũ do vi khuẩn: Nên sử dụng giống kháng như KBT4, số 12 (Công ty Giống Cây trồng TP. Hồ Chí Minh). Cây bệnh phải được nhổ bỏ, gom lại đem đốt, tuyệt đối không vứt bừa bãi trên ruộng hoặc để đầu bờ.

- Bệnh héo rũ do nấm Sclerotium rolfsii: khi thấy xuất hiện có thể phun Anvil (nồng độ 0,3%), Rhidomil (nồng độ 0,3-0,4 %).

- Bệnh cháy lá: khi thấy xuất hiện có thể phun Rhidomil, Score (nồng độ 0,3-0,4%). Các loại thuốc này có thể kết hợp với những lần phun thuốc sâu khi thấy bệnh xuất hiện.

IV. TRỒNG CÀ CHUA F1

1. Giống:

Cà chua là một trong những cây rau cho hiệu quả kinh tế cao hiện nay. Trồng và thâm canh cà chua dễ dàng đạt cánh đồng 100 triệu đồng/ha.

Bộ giống cà chua F1, có sức phát triển mạnh, kháng bệnh tốt, chịu nhiệt, mưa nhiều, thời gian bắt đầu thu hoạch khoảng 65 – 75 ngày sau khi trồng. Dạng trái hình tròn, vuông hoặc hình nhót, khi chín màu đỏ đẹp, độ đồng đều cao, thịt quả dày chắc, cứng trái, bảo quản được lâu và chịu vận chuyển. Trọng lượng trung bình từ 90g – 110g/trái, 3 –5kg quả/cây. Năng suất: 1000 – 3000kg/sào tùy từng thời vụ. Các giống gồm có cà chua Hồng Lan, cà chua Mỹ chịu nhiệt kháng bệnh héo rũ P/S: BM 199 cà chua Đài Loan (F1 challan ger), cà chua Mỹ P/S: VL 2000, cà chua Pháp xanh...

2. Thời vụ:

Vụ sớm: Gieo tháng 7 – tháng 8 trồng tháng 7, 8, 9. Trồng cà chua Đài Loan, cà chua Mỹ chịu nhiệt chống bệnh héo xanh P/S: MB199.

Chính vụ: Gieo tháng 9 – tháng 10, trồng tháng 9 – tháng 10, các giống Hồng Lan, cà chua Đài Loan, Mỹ P/S: BM 1999, Mỹ P/S VL 2000.

Vụ muộn: Gieo tháng 11, tháng 12, trồng tháng 11, 12, tháng 1, giống Pháp xanh.

3. Gieo trồng và chăm sóc

Mật độ gieo: 2 –3g/m2 mặt luống, tuổi cây con 20 – 25 ngày, khi có 3 – 4 lá thật, cao 12 – 15cm, mỗi sào trồng 110 – 1200 cây giống. Lượng hạt giống cần trồng 1 sào: 3 – 5g. Gieo trong khay nhựa, vỉ xốp, bầu ni lon (ĐK 5cm – cao 10 cm thủng 2 đáy) khoảng cách 8 – 10cm/cây, tuổi cây 30 – 35 ngày, rút ngắn thời gian sinh trưởng cho hiệu quả kinh tế cao.

Khi còn ở trong vườn ươm phun thuốc trừ sâu, kiến, hại thân, lá, bệnh lở cổ rễ, mốc sương, dùng cót che mưa nắng khoảng 3 – 5 ngày.

4. Làm đất:

Vụ sớm lên luống cao 30 – 40cm, rộng 80 – 90cm, trồng 1 hàng, cây cách cây 40 – 50cm. Vụ chính, vụ muộn lên luống cao 20 – 25cm, rộng 1,2m, trồng hàng đôi, hàng cách hàng 70cm, cây cách cây 50cm. Cà chua trồng hai hàng con cây song song với nhau (không trồng so le).


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp IV. TRỒNG CÀ CHUA F1

60

5. Lượng phân bón và cách bón phân cho cà chua:

Lượng phân cần cho 1 sào: Vôi bột: 20 – 30kg. Phân chuồng hoai mục: 700 – 1000kg hoặc 40 – 50kg vi sinh Sông Gianh, vi sinh biogô, supe lân 20 – 25kg, kali 12 – 14kg, đạm urê 9 – 10kg.

Cách bón:

– Vôi bột bón đều trước khi bừa lần cuối.

– Bón lót toàn bộ phân chuồng (hoặc 40 – 50kg phân vi sinh) phân lân và 3kg kali. Các loại phân trộn đều rải vào rạch giữa luống rồi lấp đất kín.

– Bón thúc đợt 1: Sau trồng 10 – 15 ngày, dùng 1 – 1,5kg urê tưới loãng (chia làm 2 lần cách nhau 5 – 7 ngày).

– Bón thúc đợt 2: Sau trồng 25 – 30 ngày khi cây có nụ non, dùng 1 – 1,5kg đạm + 3kg kali bón cách gốc 2cm vun vào gốc, cắm giàn.

– Thúc đợt 3: Khi quả non, dùng 1,5 – 2kg đạm + 2kg kali, pha loãng tưới hoặc bón.

– Thúc đợt 4: Dùng1 – 1,5kg đạm + 2kg kali tưới hoặc bón.

– Số đạm và kali còn lại chia làm 2 bón thúc sau mỗi lần thu hoạch, mỗi lần 2kg kali + 1,5–2kg urê.

Hiện nay có một số phân bón lá như Organim, Yogen, Atoních, phân bón lá Thiên nông, Komíc dùng phun 7 – 10 ngày 1 lần cây sẽ phát triển mạnh, trẻ lâu và cho năng suất cao hơn.

Sau khi trồng 15 ngày nhổ cỏ gốc làm giàn bằng tre, nứa cắm hình mái nhà buộc dây cho cây cà khi cây cao 30cm, cứ buộc cho cây leo dần 5 – 7 ngày/lần, kết hợp tỉa bỏ lá già cho thoáng gốc, mỗi cây chỉ để 1 thân chính và 1 cành cấp 1 ở dưới chùm hoa đầu tiên, tỉa hết các nhánh phụ còn lại. Chú ý phòng trừ sâu bệnh kịp thời .

V. TRỒNG CÀ CHUA VỤ ĐÔNG XUÂN

Trong vụ đông xuân, ngoài một số giống cà chua địa phương có thể trồng một số giống lai mới như: S902, VL2000, HP5, SB3...

1. Xử lý giống

- Hạt giống trước khi gieo xử lý bằng Rovral 50WP, Aliette 80WP để trừ nấm bệnh. Có thể xử lý hạt giống bệnh virus bằng cách phơi hạt ngoài nắng, sau đó ngâm trong dung dịch Na2, PO4 (10%) trong 2 giờ, sau đó rửa bằng nước sạch nhiều lần và hong khô trong râm mát.

- Hạt giống gieo qua liếp ươm, 1m2 liếp ươm gieo 2g hạt. Sau khi gieo phủ một lớp mỏng rơm, khi hạt nảy mầm bỏ bớt rơm.

- Khi cây có 2- 3 lá thật, tiến hành tỉa cây, loại bỏ những cây còi cọc, cây bệnh, cây không có ngọn. Khi cây 6-7 lá thật, cao 15-20cm (khoảng 18-20 ngày sau gieo), nhổ trồng ra ruộng. Trước khi nhổ trồng một tuần, giảm tưới nước để bộ rễ phát triển, khi nhổ cây phải tưới ướt đẫm để tránh bị đứt rễ.

2. Thời vụ

Vụ đông xuân có thể trồng từ tháng 10 đến tháng 1 năm sau, phù hợp nhất là tháng 11-12. Vụ mùa mưa trồng vào tháng 6-7.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp V. TRỒNG CÀ CHUA VỤ ĐÔNG XUÂN

61

3. Chuẩn bị đất

- Cà chua đòi hỏi đất phải tơi xốp, dễ thoát nước. Nên phơi ải đất trước khi gieo trồng. Cần bón vôi (50kg/1.000m2) để hạn chế nguồn sâu bệnh trong đất.

- Nên che phủ đất bằng rơm hoặc nilon để giữ ẩm cho đất vào mùa khô, còn vào mùa mưa tránh đất cát bắn lên làm cây dễ nhiễm bệnh.

Khoảng cách trồng

- Mật độ trồng 1.800-2.000 cây/1.000m2. Mỗi liếp trồng 2 hàng cách nhau 60-70cm, cây cách cây 45-50cm.

- Khi trồng nên cắm giàn cho cây tránh đổ ngã và tránh cho trái tiếp xúc với mặt đất.

4. Bón phân

- Bón lót: Với liếp ươm (10m2), phân chuồng hoai mục 10kg, super lân 100g; với ruộng trồng (1.000m2): phân chuồng hoai 2,5-3 tấn, super lân 30kg, KCl 7-8kg.

- Bón thúc: Với liếp ươm 10 ngày sau gieo tưới NPK pha loãng (30g/10 lít nước), sau đó cách 3-4 ngày tưới 1 lần; với ruộng trồng: lần 1 (7- 10 ngày sau khi trồng) bón 5- 6kg ure, 15kg super lân, 7- 8kg KCl, 10kg bánh dầu. Lần 2 (20- 25 ngày sau trồng) bón 10kg ure, 7-8kg KCl, 20kg bánh dầu. Lần 3 (30- 45 ngày sau trồng) bón 10kg ure, 7-8kg KCl và 20kg bánh dầu.

5. Phòng trừ sâu bệnh

- Cà chua thường bị một số sâu bệnh hại: Sâu đục quả, ruồi đục lá, sâu xanh da láng, bọ trĩ, bọ phấn trắng, bệnh héo rũ vi khuẩn, bệnh héo rũ do nấm, bệnh xoắn lá...

Nên áp dụng các biện pháp phòng trừ tổng hợp mang lại hiệu quả cao. Khi trồng cà chua cần chú ý chọn đất tơi xốp, độ pH lớn hơn 5,5, dễ thoát nước; áp dụng luân canh cây trồng khác họ cà, vệ sinh đồng ruộng, nhổ bỏ và xử lý đất đối với cây bị héo rũ; bón phân cân đối, dùng phân hữu cơ đã hoai mục. Khi mật độ sâu bệnh cao có khả năng gây hại, dùng một số loại thuốc BVTV sau:

- Với sâu đục quả: Dùng thuốc có nguồn gốc BT (Dipel, Biocin...), các chế phẩm NPV hoặc V-BT, có thể dùng luân phiên các loại thuốc hoá học khác như Atabron và các loại thuốc khác.

- Với ruồi đục lá: Dùng Ofunak, Scout...

- Đối với sâu xanh da láng: Dùng chế phẩm NVP hoặc V-BT.

- Với bọ trĩ: Dùng Confidor.

- Với bọ phấn trắng: Dùng Hopsan, Tribon.

- Với bệnh héo rũ vi khuẩn: Dùng các loại thuốc có nguồn gốc Kasugamycin như Kasumin, Cansunin...

- Với bệnh héo rũ do nấm, bệnh cháy lá và các loại bệnh do nấm gây ra: Khi thấy xuất hiện nhiều có thể dùng thuốc Ridomil MZ, Rovral...

- Bệnh xoắn do lá siêu vi trùng: chủ yếu xử lý giống và phun trừ bọ phấn, phun vi lượng để tăng đề kháng cho cà chua.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp VI. TRỒNG CÀ TÍM VỤ HÈ THU

62

VI. TRỒNG CÀ TÍM VỤ HÈ THU

1. Chuẩn bị giống

Lượng hạt giống để có cây trồng cho 1.000m2 là 30 - 40kg. Hạt cần được xử lý bằng nước nóng 54oC trước khi gieo hoặc bằng một trong các loại thuốc: Rovral, Aliete, Zineb... Hạt giống được gieo qua liếp ươm, sau đó chuyển cây non ra trồng trên ruộng.

2. Thời vụ

- Vụ đông xuân có thể trồng từ tháng 9 đến tháng 3 năm sau. Còn vụ hè thu từ tháng 4 - 7.

- Mùa mưa nên tránh trồng vào tháng 5, 6 vì thường bị sâu đục quả gây hại nặng. Vụ đông xuân không nên trồng vào tháng 12 và tháng 1 vì cũng rất dễ bị sâu đục quả gây hại vào khi thu hoạch.

3. Làm đất

Đất trồng cà tím đòi hỏi phải tơi xốp, nhiều mùn và dễ thoát nước. Nên phơi ải đất vài tuần trước khi trồng. Đất được xử lý bằng vôi và tro bếp với lượng 50kg vôi + 60kg tro bếp cho 1.000m2.

- Liếp ươm cũng như liếp trồng cần được vun cao 20 - 25cm. Vụ đông xuân không cần lên liếp.

- Không trồng liên tục nhiều vụ cà tím trên cùng một chân đất và không được trồng trên đất đã trồng các loại cây như: ớt, cà chua, thuốc lá..., nên luân canh với các loại cây họ khác.

4. Khoảng cách trồng

- Trên liếp ươm nên gieo hàng với khoảng cách 4 x 4cm. ở liếp trồng 2 hàng cách nhau 79-80cm, cây cách cây 60cm. Mùa mưa có thể trồng thưa hơn.

- Có thể trồng xen với tỏi hoặc các loại rau khác họ ngắn ngày vào giữa 2 hàng cà tím.

Bón phân (lượng bón cho 1.000m2):

- Bón lót: phân chuồng hoai mục 3-4 tấn, super lân 35-40kg, có bổ sung thêm urê 5-6kg, clorua kali (KCl) 3-4kg, bánh dầu 12-13kg.

- Bón thúc: lần 1 (7-8 ngày sau trồng): phân urê 5-6kg, KCl 3-4kg, bánh dầu 20 - 25kg; lần 2 (25-30 ngày sau trồng): urê 7 - 8kg, KCl 4-5kg; lần 3 (45-50 ngày sau trồng): urê 8-10kg, KCl 5-6kg, bánh dầu 25-30kg.

Nên bón thúc thêm vào sau thu hoạch đợt quả đầu tiên: urê 5kg, KCl 5kg và bánh dầu.


Cà tím thường bị các loại sâu bệnh hại chính sau đây: sâu đục trái, rầy xanh, rầy trắng, bọ trĩ, sâu đo xanh, bệnh héo xanh, phấn trắng, thối trái... Cần áp dụng biện pháp phòng trừ tổng hợp như vệ sinh đồng ruộng, luân canh với cây trồng khác họ cà. Lưu ý sử dụng thuốc đúng kỹ thuật.

- Đối với sâu đục trái: phun thuốc vi sinh, một trong các loại thuốc Bt (Dipel, Biocin...); dùng luân phiên với thuốc hoá học gốc Deltamethrin như Decis, Delta...; có thể dùng chế phẩm có nguồn gốc thảo mộc.

- Đối với rầy xanh, rầy trắng: dùng một trong các loại thuốc Sumicidin, Polytrin kết hợp trừ sâu đục trái với thuốc Applaud, Confidor...

Với các bệnh khác: nên dùng thể phun như: Topsin M, Ridomil MZ, Score...


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp VII. TRỒNG DƯA CHUỘT BAO TỬ

63

VII. TRỒNG DƯA CHUỘT BAO TỬ

Dưa chuột bao tử dùng để dầm dấm hoặc muối mặn để xuất khẩu mang lại hiệu quả kinh tế khá cao cho bà con nông dân. Để việc trồng dưa bao tử đạt năng suất cao, bà con chú ý một số điểm sau :

* Giống: Thường các giống dưa để trồng dưa bao tử là các giống dưa F1 của Nhật, Mỹ, Thái Lan, Hà Lan (Ninja 179, Marinda, Happy 02, Mummy 331 ...) có đặc điểm sinh trưởng khỏe, năng suất cao, nhiều hoa cái (khoảng hơn 95% số hoa), qủa lớn nhanh, mỗi chùm 2 - 3 quả. 1 sào Bắc Bộ (360m2) giao hết 30 – 35 gam hạt.

* Thời gian trồng: có thể gieo từ 15/9 đến 10/10. Nhưng tốt nhất là từ 15/9 đến 25/9. Nếu trồng cây dưa trên đất 2 vụ lúa sẽ cho năng suất cao và ổn định hơn.

* Cách trồng:

+ Chọn đất cát pha hoặc đất thịt nhẹ ; nơi chủ động tưới tiêu. Phải làm kỹ.

+ Bên luống rộng khoảng 1,1m – 1,2m cao khoảng 30cm. Hạt gieo thành 2 hàng trên luống cách nhau 60cm, gốc nọ cách gốc kia 40cm. Các gốc trên 2 hàng nên bố trí so le nhau để tận dụng tốt ánh sáng mặt trời.

* Phân bón: Một sào Bắc Bộ (360m2) cần phân chuồng ủ mục 7 – 8 tạ, đạm Urê 5 – 6kg, Kali Sunfat 7 – 8kg, Lân 12 – 15kg. Nếu đất chua thêm 20 – 25kg vôi bột.

Cách làm: vôi bột rắc đều trước khi cày bừa. Bón lót toàn bộ phân chuồng, phân lân, 50% đạm và Kali, bón ở giữa 2 gốc cách hạt dưa từ 10 đến 15 cm; gieo xong phủ một lớp rơm rạ băm nhỏ hoặc trấu lên bề mặt luống.

* Chăm sóc:

- Khi cây có 4 – 5 lá, lúc dưa mọc tua cuốn thì xới vun kết hợp bón thúc. 25% đạm và kali. Bón thúc cách gốc khoảng 25cm.

- Cắm giàn cho dưa leo, mỗi gốc cần từ 1 – 2 cây cắm xéo (hình chữ x, còn gọi là chéo cánh sẻ). Khi cắm giàn cần phải cột chắc, sau đó dùng dây mềm cột ngọn dưa đưa lên giàn - cứ 3 – 5 ngày cột một lần cho đến khi cây ngừng sinh trưởng (khi đã thu 3 – 4 lức quả). Khi dưa được 10 – 12 lá bón lót hết lượng phân đạm, kali còn lại. Tỉa bỏ lá già, lá bệnh, làm sạch cỏ dại để gốc dưa luôn luôn thoáng. Hàng ngày, dùng nước sạch để tưới. Sau mỗi đợt hái qủa nên tưới cho dưa bằng nước phân chuồng đã ủ hoại mục.

- Dùng các loại thuốc nam như hạt củ đậu, lá thuốc lào, thuốc lá hoặc vi sinh như BT, Delfin, Dipen để trừ sâu xanh, sâu khoang cắn lá, sâu đục qủa. Dùng thuốc Actara để trừ các loại rầy rệp. Trừ nhện đỏ, nhện trắng bằng Daniton, Pegasus, Dany. Nếu dưa bị lở cổ rễ, phấn trắng, chạy dây, héo xanh thì dùng Tilt, Tilt – Super, Canvin. Chú ý xem kỹ cách sử dụng từng loại thuốc đã ghi trên bao bì gói thuốc.

* Thu hoạch:

Thường thì hái vào lúc quả dài 3 – 4cm, đường kính 2 – 2,5cm, khoảng 2 ngày 2 một lần. Nên chế biến ngay trong ngày để dưa tươi ngon.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp VIII. KỸ THUẬT TRỒNG HÀNH TÍM

64

VIII. KỸ THUẬT TRỒNG HÀNH TÍM

Hành tím thuộc nhóm rau ăn củ, được sử dụng rộng rãi trong chế biến thức ăn trong đời sống hàng ngày. Có hai loại củ: củ tròn to và củ nhỏ dài. Đa số các loại giống có thời gian sinh trưởng từ 60 – 70 ngày. Khi trồng nên chọn củ già ( củ ngừng tăng trưởng) có màu tím sậm. Lượng giống để sản xuất hành thương phẩm cần 60 – 90kg/1.000 m2, trồng để giữ giống 300 – 400 kg/1.000 m2. Thời vụ: trồng giữ giống vào tháng 2 – 3 dương lịch, vụ mùa trồng hành thương phẩm tháng 9 – 10 - 11 dương lịch, thu hoạch tháng 11 – 12- 1 âm lịch.

Hành tím trồng được trên nhiều loại đất, nhưng đất cần cao ráo, tơi xốp nhiều dinh dưỡng, nếu trồng gần nguồn nước mặn phải tưới nước ngọt. Hành rất sợ ngập úng, vì thế người ta cần bố trí vụ trồng vào thời điểm hết mưa để tránh hiện tượng thối củ. Làm đất: cày ải trước 1 tháng, trước khi lên liếp 3 – 5 ngày tiến hành rãi vôi, nếu đất sét cần trộn cát mịn đều trên mặt liếp. Làm liếp: liếp cao 15 – 20cm, mặt liếp rộng 0,7 – 0,9 m, khoảng cách mương giữa 2 liếp 20 – 30cm. Liếp trồng cầm bằng phẳng, tưới nhẹ và phủ một lớp rơm trước khi trồng, xịt thuốc diệt mầm cỏ bằng Ronstar, Dual.

Chọn củ tốt có màu tím sậm, đáy tròn, không mọc rể non, không sâu bệnh. Trước khi trồng lột bỏ vỏ bao chóp củ, nên xử lý thuốc ngừa bệnh thối củ bằng thuốc: Copper zinc, Aliette, Mancozeb hoặc Rampart, Kasuran. Khoảng cách trồng: hàng cách hàng 15 – 20cm x cây cách cây 10 – 15 cm. Mật độ 4.000 – 4.500 bụi/1.000 m2, trồng 1 – 2 củ/hốc, nếu đất sét cắm củ sâu 2/3 lớp mặt, nếu đất cát cắm củ vừa ngập mặt đất. Sau khi trồng xong phủ một lớp rơm mỏng rồi tưới nước.

Cho 1.000 m2 đất trồng. Liều lượng phân: vôi: 50 kg – 60kg, phân hữu cơ (phân chuồng hoai, phân tôm): 100 kg, Humix, Komix 40 – 50kg. Phân vô cơ : Supper Lân 10 – 15kg (lần cải tạo đất 30 kg), Kali 5 kg; NPK (16-16-8+13S) 55 – 70kg, thuốc BVTV; sử dụng thuốc Furadan 2 kg. Cách bón: bón lót toàn bộ vôi + lân + phân hữu cơ (chuồng hoai)+ 15kg NPK + 2kg Furadan. Cách bón: rãi theo hàng hoặc dùng thùng tưới, bón thúc lần 1 (7 – 10 ngày sau khi trồng (NSKT)): tưới 5 – 10 kg ure, bón thúc lần 2 (15 – 20 NSKT): tưới (10 – 15) kg NPK + 5 kg ure, bón thúc lần 3 (30 NSKT): toàn bộ phân hữu cơ vi sinh ( Komix, Humix) + (10 – 15)kg NPK + 5kg ure, bón thúc lần 4 (40 NSKT): 10 – 15kg NPK + 5kg Kali. Đối với hành giống thì bón lót 100 kg phân tôm (phân hữu cơ vi sinh); bón thúc lần 1 (7 – 10 NSKT): 5 – 10 kg ure + 5 kg NPK, bón thúc lần 2 (15 – 20 NSKT): 5kg NPK nếu cây phát triển kém thì bổ sung 5 kg ure.

Công thức bón phân này có thể thay đổi theo đất đai, thời tiết và màu xanh của hành. Nếu hành xau nên tưới thêm SA hoặc DAP để lá, rể củ phát triển không nên tưới ure lá sẽ vươn dài (hành bò) tạo củ khó. Chăm sóc trong 10 ngày đầu tưới 1 – 2 lần /ngày, 11 ngày trở đi 2 ngày/lần, lượng nước tưới thay đổi từ 100 – 150 đôi nước/1.000 m2/lần tưới (400 – 600 lít /lần) và ngưng tưới hẳn 1 tuần trước khi thu hoạch. Lượng nước tưới phải tăng đều ổn định, nếu tưới nước bất thường củ sẽ bị xé. Nhổ cỏ hai lần ở giai đọan 35 ngày đầu, tránh nhổ trễ hành sẽ bị động rễ, củ. Phun thuốc ngừa định kỳ nhất là khi thời tiết xấu.

Trong lúc trồng hành tím thường xuất hiện những sâu bệnh chủ yếu như: sâu ăn tạp, sâu xanh da láng, ruồi hành (dòi đục thân hành), tuyến trùng rể… cách trị: Phun một trong các loại thuốc: Match, Ataron, Peran, Polytrin, Regent, Sincocin,…Riêng sâu xanh da láng phải phu thuốc hóa học luân phiên với thuốc vi sinh, để phòng trị đạt hiệu quả nên ngắt ổ trứng và phun


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp IX. TRỒNG ỚT CAY

65

thuốc trừ trứng ngay trong giai đoạn mới phát hiện trứng ổ lứa đầu tiên có thể sử dụng Polytrin, Lannate, sau đó nếu phát hiện sâu vẫn còn xuất hiện phun luân phiên thuốc Prodigy, Match, Crymax, Delfin, Ammate,…Bệnh thối củ, đốm lá( đém cổ lá), thán thư, đốm vòng hiện tượng giương cổ bò…để phòng trị các loại bệnh nên cần điều chỉnh lượng phân, không nên bón thừa phân đạm, lượng nước và phun định kỳ thuốc gốc đồng (7-10 ngày/lần) Cocman, Coc 85, Kasuran, Kasumil, Cupry micin hoặc Benomyl, Score, Bavistin…

Giai đoạn 55 – 60 ngày, củ chuyển sang màu đỏ, lá đã ngã 80% thì bắt đầu nhổ, thường thì phơi nắng 2 – 3 ngày cho lá mềm lại để dễ vận chuyển xa. Chỉ nên thu hoạch hành vào những ngày khô ráo. Nhổ củ giũ sạch đất cho vào giỏ và chuyển về nơi bảo quản, tránh gây xây xát hoặc làm dập vỏ ngoài sẽ ảnh hưởng đến giai đoạn tồn trữ. Đối với hành sản xuất vụ tháng 2 – 3 dương lịch, để giữ làm giống thì thu hoạch 40 – 45 ngày sau khi trồng ( củ đã già ngừng tăng trưởng để lâu dễ hư củ) bảo quản: phơi nắng 10 – 15 ngày, rơm thật khô, phải sạch sâu bệnh, chất đống cao 1 – 5m, cứ một lớp hành phủ một lớp rơm, vị trí rơm giữa trời, thoáng hoặc treo nguyên chùm hành ở nơi thoáng gió, tồn trữ thuốc hóa học bằng cách ướp hỗn hợp 40 kg bột Tale + Sevin + Rovral/1 tấn củ hành.

IX. TRỒNG ỚT CAY

Ớt cay F1 BM 738 là giống lai F1 của Hàn Quốc có thời gian sinh trưởng 100-120 ngày. Giống phát triển rất khoẻ, ra quả tập trung, chống chịu sâu bệnh tốt, năng suất cao, 25- 30 tấn/ha.

1. Ươm cây con (ươm cây trên liếp hoặc ươm bầu)

Ươm trên liếp: Đất ươm phải tơi, xốp, nhiều mùn, giữ ẩm tốt. Nên bón thêm vào đất phân chuồng hoai mục, trộn thêm basudin (thuốc diệt sâu kiến), bổ sung thêm tro trấu, mật độ trồng khoảng 25.000 cây/ha (250- 300gr hạt/ha).

Ươm bầu: Bầu làm bằng lá chuối, bao nilon, đục lỗ hoặc trên khay ươm cây con. Đất cho vào bầu gồm 2 phần đất + 1 phần tro trấu + 1 phần phân chuồng hoai + Basudin.

Ngâm hạt: Ngâm trong nước theo tỷ lệ 2 sôi + 3 lạnh (2- 3giờ), vớt ra rửa sạch để ráo, dùng khăn ẩm bọc hạt lại và ủ kín ở chỗ ẩm trong vòng 24 giờ, sau ủ vào túi, giữ đủ ẩm 4 ngày khi hạt nứt nanh thì đem ra gieo. Khi cây con xuất hiện 1- 2 lá thật, nên phun thuốc phòng bệnh như Rovral, Benlat C ở nồng độ 1/1.000. Vào mùa mưa, nên che chắn vườn ươm bằng nilon, đến khi cây được 4- 5 lá thì đem ra trồng.

2. Làm đất bón phân

Trồng ớt theo luống, mỗi luống rộng 1,2m, cao 15- 20cm, rộng 20cm, trồng 2 hàng, mật độ hàng cách hàng 70cm, cây cách cây 50cm.

Bón phân: Bón bằng phân gà là tốt nhất, 20- 30 tấn/ha; Urê: 280kg/ha, KCl: 300kg/ha, lân: 400kg/ha. Nếu đất hơi chua, bón thêm 0,6- 1 tấn vôi/ha. Bón lót toàn bộ số phân chuồng, lân, vôi, 1/4 kali, 1/4 đạm.

Chăm sóc: Thường xuyên làm cỏ và vun xới tạo môi trường thoáng khí cho rễ cây, trong giai đoạn đầu (10- 20 ngày sau khi trồng) kết hợp bón thúc. Trong giai đoạn cây ra hoa, kết quả phải đảm bảo đủ lượng nước tưới, giữ độ ẩm trung bình 80- 85%.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp X. MỘT SỐ GIỐNG ỚT CAO SẢN MỚI

66

X. MỘT SỐ GIỐNG ỚT CAO SẢN MỚI

Qua 2 năm trồng thử nghiệm và tuyển chọn từ các giống ớt cay nhập nội, mới đây Cty TNHH Hạt giống Trang Nông đã đưa vào sản xuất đại trà một số giống ớt cay mới có tên là TN 018 và TN 026. Đây là 2 giống ớt lai F1 có nguồn gốc từ Hàn Quốc cho năng suất cao, chất lượng tốt, đặc biệt là có độ cay nhẹ phù hợp cho ăn tươi và xuất khẩu dưới dạng ớt tươi muối nguyên quả, ớt giầm dấm đóng lọ, đóng hộp, tương ớt. Cả 2 giống TN 018 và TN 026 đều sinh trưởng khỏe, có khả năng phân nhánh mạnh, cây cao trung bình 1,2-1,3m, tán lá màu xanh đậm. Thời gian sinh trưởng từ trồng đến thu quả lứa đầu khoảng 70-75 ngày; thời gian thu hoạch kéo dài (từ trồng đến thu hoạch xong 170-180 ngày, nhưng thu tập trung trong 2 tháng cho hiệu quả cao nhất), rất dễ đậu trái, mỗi nhánh nhỏ thường cho 3-4 quả, thu được nhiều lứa nên năng suất tổng thể rất cao. Ở mức đầu tư và chăm sóc bình thường cho thu hoạch từ 30-50 tấn/ha; nếu chăm sóc, thâm canh tốt có thể đạt 55-60 tấn/ha. Quả dài, có dạng hình sừng bò, vỏ nhẵn bóng, thịt dày, khi chín có màu đỏ tươi rất đẹp. Chiều dài quả giống TN 018 trung bình từ 14-15cm; giống TN 026 dài 17-18cm. Các giống này đều sinh trưởng, ra hoa đậu quả tốt ở nhiệt độ từ 18-340C. Khả năng kháng các bệnh trên cây ớt như thán thư, héo rũ (chết ẻo) và xoăn lá do vi rút rất tốt. Theo ông Tô Xuân Việt, Trưởng phòng kỹ thuật Cty Trang Nông thì vụ thu đông vừa qua Công ty Trang Nông đã bắt đầu cung cấp hạt giống cho nhiều địa phương có truyền thống trồng ớt xuất khẩu như Hưng Yên, Nam Hà, Hải Dương, Nam Định, Thái Bình... với diện tích trên 300 ha đạt kết quả rất tốt, năng suất cao, sản phẩm dễ tiêu thụ, đạt hiệu quả kinh tế rất cao. Nhiều hộ gia đình đã cho thu nhập từ 3,5 đến 4 triệu đồng/sào, thậm chí một số hộ làm giỏi như ở Tứ Kỳ, Hải Dương đã bán ớt tươi cho các đầu mối đem xuất tươi qua biên giới với giá từ 3 đến 10 nghìn đồng/kg cho thu nhập từ 7 đến 10 triệu đồng/sào. Như vậy tính ra nếu chăm sóc tốt, mỗi hécta trồng ớt cao sản có thể cho thu nhập 70-80 triệu đồng/vụ một cách dễ dàng.

Theo khuyến cáo của Cty Trang Nông, để có thể đạt năng suất cao ngoài việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật cho trồng ớt thông thường, bà con nông dân cần chú ý thêm một số yêu cầu kỹ thuật sau:

- Thời vụ gieo trồng: Các tỉnh miền Nam có thể gieo trồng quanh năm, tránh những tháng mưa nhiều, cây dễ bị bệnh thán thư và chết ẻo do nấm và vi khuẩn. Các tỉnh phía Bắc, đặc biệt là vùng ĐBSH có thể gieo trồng được 2 vụ/năm: Vụ ĐX gieo trồng từ tháng 11 đến tháng 2 năm sau để thu hoạch từ tháng 3 đến tháng 5 tháng 6. Vụ thu đông gieo trồng từ 20 tháng 7 đến hết tháng 9 để thu hoạch từ tháng 10 đến tháng 12 tháng 1 năm sau.

- Làm đất, lên luống: Làm đất kỹ, tơi xốp, sạch cỏ dại. Lên luống rộng 1,4m; cao 30cm để trồng hàng đôi nanh sấu cách nhau 70cm, cây cách cây 50cm. Đảm bảo mỗi sào Bắc bộ (360m2) trồng được 750-800cây. Lượng hạt giống cần dùng cho 1ha là khoảng 200-250gam.

- Gieo hạt giống trên luống, hoặc gieo hạt vào các khay xốp trong nhà ươm có mái che để thuận tiện cho chăm sóc và tránh được điều kiện bất thuận của thời tiết cho đến khi cây có 3-4 lá thật thì đem ra trồng. Nên sử dụng màng phủ nông nghiệp loại 1,2m (2 cuộn/1.000m2) nhằm hạn chế cỏ dại, sâu bệnh, tiết kiệm phân bón, giữ ẩm cho cây tăng năng suất ớt quả, giảm được chi phí vật tư, đặc biệt là thuốc BVTV và nhân công.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XI.TRỒNG ỚT CAO SẢN THU 90-100 TRIỆU ĐỒNG/HA

67

- Tỉa bỏ toàn bộ các chồi từ điểm phân cành thứ nhất trở xuống. Hái bỏ tất cả hoa, trái của tầng phân cành 1 và 2, lấy trái từ tầng phân cành thứ 3 trở lên.

- Vì là giống lai F1, bà con không nên tự để giống cho vụ sau dễ bị phân ly làm giảm năng suất và chất lượng quả.

XI. MINH CHÂU: TRỒNG ỚT CAO SẢN THU 90-100 TRIỆU ĐỒNG/HA

Thực hiện chủ trương chuyển đổi cơ cấu giống cây trồng trong SX nông nghiệp nhằm tăng thêm thu nhập cho bà con nông dân và tận dụng điều kiện thuận lợi của một vùng đất bãi phù sa sông Hồng rộng lớn, vụ ĐX năm nay xã Minh Châu, huyện Ba Vì, tỉnh Hà Tây đã đưa nhiều loại cây trồng mới cho năng suất cao, cho hiệu quả kinh tế cao vào gieo trồng. Nhiều giống cây trồng mới như ngô lai, ngô rau bao tử, đậu tương, ớt cay cao sản, cà chua, dưa chuột v.v ... đã được bà con ở đây trồng thay thế cho cây khoai lang truyền thống cho năng suất thấp. Với 35 ha ớt cay giống cao sản của Đài Loan, Hàn Quốc nhiều hộ gia đình đã cho thu nhập từ 3,5 đến 4 triệu đồng/sào. Tính ra chỉ trong một vụ, trên mỗi hécta trồng ớt cay cao sản có thể cho thu nhập từ 90 đến 100 triệu đồng.

XII. KỸ THUẬT TRỒNG ỚT TRÁI MÙA

Ớt (Capsicum annum) là loại rau rất có giá ở Indonesia. Cho đến nay, việc trồng ớt ở Indonesia vẫn theo mùa, cho nên sản lượng và giá cả bị dao động rõ rệt trong năm.

Nói chung, ở Indonesia thường trồng ớt vào đầu mùa khô. Sản lượng hạ thấp vào mùa mưa. Nhằm kéo dài mùa vụ thu hoạch và bình ổn giá cả, một hệ thống trồng ớt trái mùa đã được triển khai, bằng cách sử dụng plastic đen để phủ đất.

1. Khả năng thích ứng kỹ thuật

Kỹ thuật này sẽ thích ứng với mọi diện tích ruộng, từ nhỏ đến lớn.

2. Lợi thế kỹ thuật

Sản lượng ớt và giá cả sẽ ổn định suốt năm, thay vì dao động giữa thừa và thiếu, nông dân có được nguồn thu nhập thêm trong mùa khô.

3. Kỹ thuật

3.1 Hạt giống

Hạt giống phải chín già, sạch, đều nhau và không bị sâu bệnh. Những quả giống chín già phải có màu đỏ.

3.2 Những yêu cầu chăm bón

Đất phải xốp, dễ thoát nước và giàu chất hữu cơ, không có quá nhiều hàm lượng sét. Độ pH 5,5-6,8. Lượng nước vừa đủ, phải có rãnh thoát nước tốt.

3.3 Cây giống

Đất để ươm cây giống là đất trộn phân, với tỷ lệ 1:1. Cây giống ươm trong các túi nhựa, hay trên các luống đất được làm kỹ.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XII. KỸ THUẬT TRỒNG ỚT TRÁI MÙA

68

Đất luống phải được don sạch cỏ, rác rưởi, và sau đó được cày bừa kỹ.

Cây giống là cây ưa sáng, nhưng phải được che bằng giàn có khung đỡ, tránh ánh sáng trực sạ. Khung đỡ rộng từ 1-2m và cao 40-50cm. Được phủ bằng rơm rạ hay vật liệu tương tự. Các mặt xung quanh để ngỏ để tạo sự thông thoáng cho luống trồng.

Cây giống cần được tưới nước hằng ngày, hoặc khi cần thiết. Khi cây giống được 25-30 ngày tuổi có thể đem ra trồng được.

3.4 Làm đất

Đất cần được dọn sạch và cày bừa. Nếu độ pH đất thấp, thì bón thêm dolomite hay vôi. Nếu đất rất chua, thì bón khoảng 2tấn/ha dolomite, phối hợp với phân trộn compost và chế phẩm phân bón cơ bản. Phân bón cơ bản cần dùng là urê trộn lẫn với phân (300kg/ha), SP36 (250-300kg/ha), và KCl (Kaliclorua) (250kg/ha). Cần phải làm luống cao trước khi trồng cây giống. Luống thường rộng 120cm, rãnh giữa luống rộng 40cm và sâu 20cm quanh luống.

3.5 Phủ plastic đen:

Khoảng 12 cuộn/ha. Plastic có màu ánh bạc ở mặt trên và màu đen ở mặt dưới (Mặt ánh bạc sẽ phản chiếu ánh nắng mặt trời và xua đuổi côn trùng, mặt tối bên dưới sẽ làm cho cỏ không mọc được).

Plastic được rải vào buổi trưa khi ánh nắng mặt trời bắt đầu gay gắt. Độ nóng sẽ làm co giãn chất nhựa cho nên nó dễ bị dão. Plastic nên được căng đều trên mặt luống với mặt ánh bạc hướng lên trên.

Mép plastic được kéo thấp xuống các bờ luống và được buộc chặt vào vị trí bằng các lạt tre. Chúng dài khoảng 40cm, được uống cong một nửa và được cắm xuống đất để giữ cho các cạnh cách nhau 50cm. Trên mặt plastic trổ các lỗ chữ thập tại những vị trí trồng cây để cho cây có thể tăng trưởng.

3.6 Trồng trọt

Mỗi luống trồng thành 2 hàng. Các cây cách nhau 50cm và các hàng cách nhau 70cm. Trồng ớt vào buổi sáng sớm hay lúc hoàng hôn.

3.7 Bảo vệ

Cây giống bị chết hay sâu bệnh thì cần được thay thế. Nước tưới được bơm vào cho từng gốc cây.

3.8 Phòng trừ sâu bệnh:

Trừ ruồi hại quả bằng bẫy bả eugenol methyl. Các loài gây hại và dịch bệnh đều có thể kiểm soát bằng việc phun các loại thuốc bảo vệ thực vật thích hợp

3.9 Thu hoạch và sau thu hoạch

Sau 60-70 ngày, lứa ớt đầu tiên có thể thu hoạch. Đến thời gian này, chúng sẽ biến thành màu đỏ tươi.

Việc bao gói cho vận chuyển cần phải tạo những lỗ thoáng khí. Có thể dùng loại túi lưới. Nơi bảo quản phải khô ráo và thoáng mát.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XIII. KINH NGHIỆM TRỒNG ỚT Ở NGĂM MẠC

69

XIII. KINH NGHIỆM TRỒNG ỚT Ở NGĂM MẠC

Những ngày đầu tháng 4 chúng tôi trở về Ngăm Mạc, huyện Gia Bình (Bắc Ninh) để tìm hiểu kinh nghiệm trồng ớt xuất khẩu cho thu nhập cao của bà con xã viên. Trên các khu đồng, mọi người phấn khởi chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh cho ớt đông xuân. Ai cũng mong mưa thuận gió hòa... ớt được mùa là cây "xóa đói, giảm nghèo". Diện tích ớt đông xuân ở Ngăm Mạc vào khoảng 40 mẫu, tăng 30 mẫu so với cùng kỳ năm ngoái, sở dĩ diện tích ớt được mở rộng là do năm ngoái được mùa cả về giá và năng suất. 1 sào ớt thu hoạch thấp cũng đạt 500kg, cao 700kg, bán giá 1.600đ/kg, cho thu nhập 800 ngàn đến hơn 1,1 triệu đồng, cao gấp 2 - 2,5 lần so với cấy lúa, cũng bởi vậy mà xã viên ai cũng mặn mà với ớt hơn. Theo đánh giá của nhiều hộ xã viên thì trồng ớt cho thu nhập cao tuy nhiên trong quá trình trồng, chăm sóc cần lưu ý một số biện pháp sau (chúng tôi xin ghi lại để bà con tham khảo).

Ngâm ủ, làm bầu: Công đoạn đầu là ngâm hạt giống trong nước ấm chừng 3 -4 giờ sau đó vớt ra ủ trong bọc giẻ bông hoặc vải 2 - 4 ngày, hạt sẽ nảy mầm, cách thức làm bầu khá đơn giản, tận dụng lá chuối khô làm bầu có đường kính 4 - 6cm, cao 5-7cm, dùng đất bột trộn lẫn phân chuồng ủ mục cho vào bầu, tra hạt xong phủ lên trên lượt trấu mỏng.

Làm luống: Ớt là cây kém chịu úng vì vậy phải lên luống cao thoát nước, ở Ngăm Mạc đa số xã viên làm luống trồng ớt rộng chừng 0,6m để trồng hàng một, phân bón tùy theo mỗi chân ruộng song thông thường 1 sào ớt đầu tư khoảng 300 - 400kg phân chuồng ủ mục, 30 - 40kg lân, đạm, 20kg vôi bột và kali mỗi loại từ 8 - 10kg.

Trồng, chăm sóc: Bổ hốc để đặt cây theo khoảng cách 0,5m/cây, đặt cây xong vun đất xung quanh (bón lót 100% phân chuồng, vôi và khoảng 80% phân lân, riêng đạm và kali bón lót khoảng 60%) số còn lại dùng để bón thúc kết hợp xới xáo về sau này.

Ớt trồng xong phải giữ ẩm, thường xuyên kiểm tra đồng ruộng để dặm lại, khi ớt bén rễ hồi xanh trở đi cứ khoảng 7 - 8 ngày tưới nước phân hỗn hợp 1 lần (lân ngâm nước phân chuồng, thêm ít đạm hòa loãng tưới đều), sau trồng 20 ngày trở đi tiến hành xới xáo làm cỏ cho cây, 20 ngày sau bón nốt số phân còn lại trong cả thời kỳ sinh trưởng của ớt, thường xuyên kiểm tra loại bỏ lá già, lá bị bệnh để tránh lây lan.

Phòng trừ sâu bệnh: Phòng trừ tốt các đối tượng: Nhện đỏ, rệp muội, bệnh phấn trắng, thán thư, xoăn lá, chết ẻo, thuốc sử dụng thông thường là Manager, Daconil, Ancol và địch bách trùng.

XIV. NINH THUẬN: CÂY ỚT XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO

Theo số liệu của ngành NN&PTNT Ninh Thuận, cây ớt ở tỉnh này được trồng hàng năm 850 - 900 ha, sản lượng 7.000 - 7.500 tấn trái tươi. Ninh Thuận là một trong những vựa ớt lớn trong vùng cực Nam Trung Bộ. Trồng ớt là nghề lai rai lượm bạc lẻ. Tuy nó không lấy tiền “một cục” như nho, thuốc lá, mía đường nhưng có ớt chín là nông dân có tiền xài. Xưa nay, trong giới thu mua và người trồng ớt có luật bất thành văn: “Cân ớt trả tiền liền”.

Anh Lê Văn Thông, 42 tuổi, một nông dân có thâm niên trong nghề trồng ớt ở thôn Vạn Phước, xã Phước Thuận, cho biết: Gia đình anh đã trải qua nhiều trồng loại cây từ nho đến cà chua, hành ta nhưng cuối cùng cũng quay trở về với cây ớt. Vốn đầu tư ban đầu cho 1 sào (1.000 m2) ớt chỉ tốn 500.000 đồng làm đất, cấy cây con, làm cỏ, phân bón... Sau 4 tháng là


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XV. CÂY ỚT CHO TIỀN TỶ

70

bắt đầu thu hoạch, 3 ngày hái 1 lứa ớt 40 - 50 kg/sào. Cây ớt có “tuổi thọ” trung bình 1 - 2 năm.. Mỗi tháng thu hoạch 10 lứa với sản lượng 400 - 500 kg/sào. Hiện nay, những người thu mua đến tại vườn cân 4.000 đồng/kg ớt tươi. Nếu giá cả ổn định 4.000 - 5.000 đồng/kg thì nông dân trồng ớt có lãi ròng 1 - 1,5 triệu đồng/sào/tháng. Các chủ vựa mua ớt phơi khô xuất bán ra ngoài tỉnh 18.000 - 20.000 đồng/kg. Cứ 4 kg ớt tươi phơi khô được 1 kg. Một gia đình 4 miệng ăn chỉ cần trồng 500 m2 ớt, bán được giá 4.000 đồng/kg là đủ tiền xài hàng ngày.

Cây ớt đã bảo đảm được đời sống cho hàng ngàn nông hộ nông dân. Nhiều gia đình nuôi con ăn học thành đạt cũng nhờ nghề trồng ớt.

Điều đáng nói là nông dân trồng ớt theo kinh nghiệm, thiếu sự hướng dẫn kỹ thuật của nhà khoa học. Vì vậy, người trồng ớt ở Ninh Thuận mong được sự giúp đỡ của ngành NN&PTNT để nâng cao năng suất và chất lượng nông sản hàng hóa đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của thị trường trong nước và xuất khẩu.

XV. CÂY ỚT CHO TIỀN TỶ

Trên vùng đất cát pha cằn cỗi, từ hơn 10 năm nay người dân một số xã ở huyện Tam Dương (Vĩnh Phúc) đã đưa cây ớt về trồng thay thế cho những cây trồng truyền thống và đã cho giá trị tới trên 200 triệu đồng/ha...

1. Trồng ớt thu nhập 200 triệu đồng/ha

Mặc dù có diện tích đất nông nghiệp tương đối lớn (trên 8.000ha), nhưng đất đai Tam Dương không được màu mỡ, 100% diện tích là đất cát pha, hay bị hạn hán, không thích hợp với cây lúa. Ông Nguyễn Văn Ngọc - Trưởng phòng Nông nghiệp huyện Tam Dương cho biết: "Với đặc điểm như thế, chỉ có cách trồng các loại cây rau màu hàng hoá mới đem lại hiệu quả cao". Năm 1986, cây ớt đỏ đã được vào trồng xen canh tại xã Vân Hội. Tuy nhiên, do trồng xen canh và đầu tư ít nên hiệu quả kinh tế rất thấp. Tới năm 1998, nhận thấy cây ớt ngày càng mang lại nhiều lợi nhuận, UBND xã Vân Hội đã phát động phong trào "toàn dân trồng ớt" thu hút 90% sốá hộ tham gia. Ông Trần Văn Minh- Chủ tịch UBND xã cho biết: "Hàng năm, chúng tôi dành ra 25-30% diện tích đất nông nghiệp để trồng cây ớt, trung bình mỗi hộ trồng được 2- 7 sào". Sau 5 năm chuyển đổi, đến nay toàn xã đã trồng được trên 50ha, nhiều hộ có thu nhập 30- 40 triệu đồng/năm nhờ trồng ớt.

Thời gian trồng ớt thích hợp nhất vào tháng 2 âm lịch (vụ xuân), tháng 7 (vụ mùa) và tháng 10 (vụ đông), ớt được quay vòng 2,5-3 vụ/năm. Thông thường ớt sẽ bắt đầu cho thu hoạch sau khi trồng 2 tháng và kéo dài đến 4- 5 tháng mới hết một lứa. Theo ông Minh, nếu chăm sóc tốt, bình quân cứ 2 ngày sẽ hái một lần. Sản lượng ớt trung bình đạt 2,1- 2,5 tấn/sào. Với giá bình quân 4.000 đồng/kg, 1 sào ớt có thể thu về tới trên 8 triệu đồng, tính ra giá trị canh tác có thể đạt tới mức trên dưới 200 triệu đồng/ha. Ông Trần Văn Sính, một hộ trồng được 3 sào ớt cho biết: "So với các loại cây khác, ớt phải đầu tư khá cao, mỗi sào từ khi trồng đến lúc thu hoạch xong đợt cuối cũng phải mất 1,5-2 triệu đồng, vì vậy nếu không có thị trường ổn định là có thể thua lỗ ngay". Năm ngoái nhờ biết cách trồng ớt trái vụ, ông Sính đã thu tới hơn 30 triệu đồng. Theo ông Sính, thị trường tiêu thụ ớt hiện nay ngày càng được mở rộng vì thế nếu biết làm trái vụ có thể bán được 20.000- 30.000 đồng/kg, thậm chí có thời điểm lên đến 40.000 đồng/kg. Ngoài Vân Hội, Tam Dương còn có rất nhiều xã cũng phát triển nghề trồng


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XVI. TRỒNG ỚT NGỌT

71

ớt như Hoàng Lâu, Duy Phiên... tổng diện tích đạt gần 90ha/năm với sản lượng 465 tấn, giá trị kinh tế thu được từ cây ớt ở Tam Dương có khả năng đạt 15-20 tỷ đồng/năm. Hiện nay người trồng ớt hầu như không phải lo về vấn đề đầu ra cho sản phẩm, bởi ớt thu hoạch tới đâu được thu mua hết tới đó.

2. Dầy công chăm bón

Theo ông Nguyễn Văn Ngọc - Trưởng phòng Nông nghiệp, ớt là cây có đặc điểm sinh trưởng hết sức phức tạp, mất nhiều công chăm bón, người nông dân phải có kinh nghiệm về kỹ thuật, biết cách phòng trừ sâu bệnh tốt, ớt mới đạt năng suất cao. Ở Tam Dương hiện nay bà con trồng phổ biến là các giống ớt vàng, ớt ngọt, ớt xào, những giống này phần lớn bà con đều tự lo liệu được.

Quy trình trồng ớt khá công phu, sau khi ươm giống cho ớt mọc cao lên khoảng 5-7cm thì đem ra trồng. Ớt được trồng thành luống, mỗi luống rộng 1,2m, chia thành 2 hàng, mỗi hàng cách nhau 0,4- 0,5m. Ớt là cây rất ưa phân gia súc, đặc biệt là phân gà, do đó trước khi trồng phải bón lót cho ớt một lượng phân tương đối lớn, 5- 6 tạ/sào. Trong thời gian thu hoạch, phải thường xuyên bón bổ sung đạm, lân, kali cho ớt tiếp tục sinh trưởng, vào lúc thu hoạch rộ có thể bón với mật độ 3 lần/tuần. Anh Nguyễn Văn Trâm (thôn Lực Điền, xã Hoàng Lâu) trồng 6 sào ớt, cho biết: "Nghề trồng ớt này lúc nào cũng bận như chăm sóc "con mọn", chỉ cần sơ ý để ớt nhiễm bệnh không kịp thời phòng trừ coi như bỏ đi". Theo thống kê, hàng năm các loại sâu bệnh gây thiệt hại khoảng 10- 15% diện tích và sản lượng toàn huyện Tam Dương. Những loại sâu, bệnh mà ớt hay gặp phải nhất là sâu vẽ bùa, rệp, sẩn đốt, sẩn gốc, sương mai gây ủng, héo và rụng quả. Khi mắc phải hầu hết không thể chữa được vì chúng thường có khả năng kháng thuốc rất cao. Ông Ngọc cho biết, cách tốt nhất là phải phòng bệnh cho ớt ngay từ lúc trồng như phơi khô đất, khử trùng bằng vôi bột. Đồng thời kết hợp phun thuốc theo định kỳ để hạn chế sự phát triển của bệnh, ngoài ra có thể sử dụng biện pháp phòng trừ dịch hại tổng hợp (IPM), phương pháp này tuy có một số ưu điểm tích cực nhưng năng suất lại không cao.

XVI. TRỒNG ỚT NGỌT

1. Chọn giống: Hiện có 2 nhóm chính: Nhóm quả vỏ xanh đậm khi còn xanh, khi chín thì chuyển sang màu đỏ và nhóm quả chín có màu vàng. Quả hình khối hoặc hình vuông, thịt quả dày, trọng lượng bình quân trên 100g/quả, ăn hơi ngọt, không cay. Hiện các cửa hàng bán giống rau đang có các giống lai F1 được nhập khẩu từ Mỹ, Thái Lan, Hàn Quốc, Đài Loan, Trung Quốc vừa cho năng suất cao, chất lượng tốt và khả năng chống chịu bệnh tốt, đặc biệt là bệnh héo xanh.

2. Thời vụ trồng: Vụ Đông-Xuân, gieo hạt vào khoảng tháng 8, tháng 9 để trồng vào tháng 10, thu hoạch vào tháng 1-2, thường cho năng suất cao nhất. Vụ Xuân-Hè gieo hạt vào tháng 12 để trồng vào tháng 1 hoặc đầu tháng 2, thu quả vào tháng 3-4, năng suất thấp hơn, dễ bị thối trái nhưng bán được giá cao vì trái vụ.

3. Gieo ươm cây giống trong khay bầu: Trộn giá thể theo tỷ lệ1:1:1 với các thành phần như sau: 1 phần phân chuồng hoai mục + 1 phần tro bếp hoặc trấu hun, hoặc xơ dừa + 1 phần lớp đất mặt giàu mùn được đập nhỏ. Nếu đất nghèo dinh dưỡng thì nên bổ sung thêm 0,5 kg phân lân cho 10 kg hỗn hợp. Bầu gieo hạt có thể được làm bằng lá chuối, túi nilon hoặc các khay


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XVI. TRỒNG ỚT NGỌT

72

xốp hiện đang được bán rộng rãi ở các cửa hàng vật tư nông nghiệp. Nên gieo trong các khay bầu xốp vừa tiết kiệm được hạt giống (mỗi lỗ gieo 1 hạt), vừa đảm bảo được chất lượng cây con khỏe mạnh, đồng đều và chủ động được thời vụ trồng, không bị ảnh hưởng bất lợi của thời tiết. Gieo xong thì phủ một lớp đất bột mỏng, phủ tiếp một lớp rơm rạ mỏng nữa rồi tưới nước đủ ẩm. Có thể rải trộn đều trong đất hoặc rắc xung quanh vườn ươm một trong các loại thuốc sau đây nhằm chống kiến và côn trùng tha hạt như Vibasu, Furadan hoặc Basudin. Những ngày đầu tưới 2 lần/ngày, sau đó tưới 1 ngày/lần rồi đến 2 ngày/lần tùy theo thời tiết, nhưng luôn đảm bảo độ ẩm cho cây sinh trưởng bình thường. Khi hạt nẩy mầm ta dỡ rơm, rạ để cho cây mọc khoẻ và thẳng. Thời gian này nên phun hoặc tưới để phòng bệnh lở cổ rễ cho cây con bằng thuốc Viben C hay Benlat khi cây đã có 1-2 lá thật. Khi cây chuẩn bị đem trồng thì ngừng tưới nước 1-2 ngày nhằm làm cho cây cứng cáp. Trước khi trồng nên tưới đẫm cho dễ nhổ cây khỏi khay, không bị vỡ bầu, đứt rễ. Cây con đủ tiêu chuẩn trồng là cây có chiều cao 10-12cm, có khoảng 6 lá thật, khỏe mạnh, thân thẳng, tuổi cây khoảng 25-30 ngày sau khi gieo.

4. Chọn và làm đất trồng: Chọn loại đất thịt nhẹ đến trung bình, đất cát pha giàu dinh dưỡng, tơi xốp, dễ thoát nước, độ pH từ 5,5-7,0 để trồng ớt ngọt. Nên trồng luân canh với các cây trồng khác họ, không trồng ớt trên các ruộng mà vụ trước đã trồng như ớt cay, cà chua, khoai tây... để tránh nhiễm các loại bệnh héo xanh, thán thư... Đất được cày, bừa kỹ sau khi đã phơi ải tốt. Lên luống rộng 1,4m, cao 30-35cm ( tùy theo mùa vụ: Vụ đông lên thấp, vụ Xuân-Hè lên luống cao để tránh úng ngập do mưa nhiều ), luống rộng 30cm.

5. Lượng phân bón: Bón cho 1 sào Bắc bộ (360m2) cần 700-800kg phân chuồng hoai mục, 20-25 kg phân lân, 12-15 kg đạm urê và 12-15 kg phân kali sunphát. Nếu đất chua có thể bón thêm khoảng30kg vôi bột. Bón lót toàn bộ phân chuồng, vôi bột, 1/2 phân lân, 1/2 phân kali và 2 kg đạm bằng cách trộn đều phân với đất mặt luống rồi phủ màng phủ nông nghiệp để hạn chế cỏ dại, giữ được độ ẩm cho đất, hạn chế sự rửa trôi phân bón, đồng thời hạn chế được sâu bệnh gây hại. Chú ý phủ mặt đen xuống dưới, mặt ánh bạc lên trên và dùng đất để chèn mép bạt 2 bên cho chặt.

6. Trồng cây và chăm sóc: Dùng ống sắt hoặc ống bơ rỗng có đường kính khoảng 8cm, cắt thành hình răng cưa sắc để đục lỗ màng phủ với khoảng cách hàng cách hàng 70cm, cây cách cây 50-60cm tùy theo giống. Dùng bay nhỏ xới nhẹ vào lỗ đã đục sẵn để trồng vừa đến ngang cổ rễ và tưới nhẹ cho chặt gốc, cây nhanh bén rễ, hồi xanh. Nên trồng vào những ngày râm mát hoặc buổi chiều tối. Tùy theo thời tiết mà tưới nước cho cây đủ ẩm thường xuyên thì mới lớn nhanh, sau khi trồng 10-12 ngày thì tiến hành bón thúc lần đầu kết hợp với vun xới nhẹ, lần 2 khi cây ra hoa rộ, lần 3 sau khi thu quả đợt đầu.

Với cây ớt ngọt nên trồng trong nhà lưới để đảm bảo nhiệt độ, độ ẩm và hạn chế tối đa sự gây hại của côn trùng, sâu bệnh.

XVII. BẰNG CÁCH NÀO PHÒNG TRỊ BỌ TRĨ HẠI DƯA HẤU?

Thời gian gần đây hàng loạt ruộng dưa hấu ở chỗ chúng tôi bị một hiện tượng là sự phát triển của ngọn cây dưa tự nhiên bị chựng lại, khoảng cách giữa các lá ngắn đi, cây dưa không thể bò dài ra được, ngọn dưa thay vì phải trườn dài ra khắp mặt ruộng thì lại co rúm lại thành một cục rồi giật ngược lên trời, bà con gọi là bệnh “Giật ngọn” hay bệnh


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XVII. BẰNG CÁCH NÀO PHÒNG TRỊ BỌ TRĨ HẠI DƯA HẤU?

73

“Rầy lửa” trái dưa bị chai nhỏ, còi cọc không phát triển được, ảnh hưởng rất nhiều đến năng suất. Xin cho biết nguyên nhân và cách chữa trị căn bệnh tai ác này?

Trả lời: Qua mô tả của các bạn, kết hợp với những gì mà thực tế chúng tôi đã thu thập được ở vùng trồng dưa chuyên canh ở chỗ các bạn, chúng tôi cho rằng cây dưa hấu ở chỗ các bạn đã bị con Bọ trĩ (Thrips palmi) nhiều nơi bà con còn gọi là Bù lạch hay Rầy lửa gây hại, Thực tế sản xuất cho thấy, lòai bọ trĩ này có thể gây thành dịch trên diện rộng và gây thất thu rất lớn cho năng suất, đã có những nơi diệân trồng dưa không thể mở rộng được nguyên nhân chính cũng là do đối tượng này. Đặc biệt là vào mùa khô và ở những vùng trồng tập trung chuyên canh loại dưa này trong nhiều năm liên tục. Ngoài dưa hấu Bọ trĩ còn gây hại trên nhiều loại cây trồng khác thuộc họ bầu bí (Cucurbitaceae) như: bí đỏ, bí xanh, dưa leo, dưa lê, dưa gang...vì thế việc phòng trừ chúng đôi khi cũng gặp không ít khó khăn do ký chủ của chúng rất phong phú và thường xuyên thay nhau có mặt trên đồng ruộng.

Cơ thể của Bọ trĩ rất nhỏ, con thành trùng dài khoảng hơn một ly, mầu vàng nâu, cánh có lông giống như hình lông chim, chúng di chuyển rất nhanh. Aáu trùng có mầu xanh lục, nhỏ hơn con thành trùng một chút. Cả thành trùng và ấu trùng đều tập trung chích hút nhựa của đọt non, lá non, làm cho ngọn cây dưa bị thui chột, không phát triển được, nếu nặng bông sẽ không đậu trái, hoặc nếu có đậu thì trái cũng còi cọc, chậm lớn, sần sùi và rụng sớm. Do cơ thể của chúng rất nhỏ lại nằm ở bên trong đọt non hoặc mặt dưới của những lá non, vì thế nếu không có kinh nghiệm sẽ rất khó phát hiện. Đã thế Bọ trĩ lại có vòng đời rất ngắn (khoảng nửa tháng) nên chúng sinh sản và tích lũy mật số rất nhanh nên đôi khi ruộng dưa đã bị hại rất nặng chủ ruộng mới phát hiện được.

Ngoài gây hại trực tiếp cho cây dưa, Bọ trĩ còn là môi giới truyền bệnh Virus gây bệnh khảm (Curcumber Mosaic Virus) cho cây bằng cách khi chích hút dịch của cây dưa đã bị bệnh chúng hút luôn cả Virus đang có sẵn trong dịch cây vào tuyến nước bọt của mình, đến khi chích hút cây chưa bị bệnh chúng sẽ truyền Virus gây bệnh cho cây này, làm cho bệnh lây lan nhanh chóng. Bệnh này làm cho gọn cây dưa bị chựng lại, không bò lan nhanh trên mặt ruộng mà co rút lại thành một cục giống như cái đầu lân và giật ngược lên trời (vì thế bà con vùng trồng dưa hấu chuyên canh ở huyện Gò Công Tây, Chợ Gạo của Tiền Giang thường gọi hiện tượng này bằng một cái tên rất hình tượng là “bắn máy bay” hay “đầu lân”, còn dân các vùng trồng dưa hấu ở Tân Trụ, Châu Thành của Long An các bạn thì gọi là bệnh “giật ngọn”). Sau khi lá đọt mở ra sẽ có những đốm vô định hình màu vàng lợt, co rúm về phía dưới, nếu bệnh đã nặng đến mức này thì bông sẽ không đậu trái, hoặc nếu có đậu thì trái cũng chậm lớn còi cọc.

Để hạn chế tác hại của bọ trĩ, đồng thời cũng là gián tiếp hạn chế bệnh Khảm, các bạn cần áp dụng kết hợp nhiều biện pháp, sau đây là một số biện pháp chính:

- Không nên trồng dưa hấu nhiều năm liên tục, đặc biệt là ở những vùng chuyên canh loại cây này, tốt nhất là bà con nên vận động nhau thực hiện luân canh với công thức cứ trồng hai vụ dưa hấu thì luân canh với một vụ lúa nước hoặc những loại rau màu không thuộc họ bầu bí như các loại ra cải, hành, ngò, đậu, ớt... để cắt đứt nguồn thức ăn liên tục trên đồng ruộng của bọ trĩ. Đây là biện pháp rất quan trọng, nếu vận động được nhiều chủ ruộng cùng áp dụng trên diện rộng của cả một khu đồng thì hiệu quả sẽ rất cao.

- Phủ bạt Nylon trên luống dưa (biện pháp này gần đây đã được bà con nông dân áp dụng trên một số cây trồng cạn), chúng không những có tác dụng hạn chế cỏ dại và một số bệnh gây hại


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XVIII. XÂY DỰNG ĐỒNG CỎ CHĂN NUÔI

74

cho cây dưa, tiết kiệm lượng nước tưới... mà theo nghiên cứu của các nhà khoa học thì màu bạc của tấm bạt có tác dụng xua đuổi bọ trĩ trưởng thành đến đẻ trứng, sinh con đẻ cái, tích luỹ số lượng gây hại cho cây dưa.

- Dùng thuốc hoá học: phải kiểm tra ruộng dưa thường xuyên (nhất là từ khi cây ra bông trở đi), chú ý kiểm tra kĩ các đọt non và mặt dưới của những lá non, nếu thấy có nhiều bọ trĩ thì phải phun xịt thuốc kịp thời. Về thuốc các bạn có thể sử dụng một trong các thuốc như: Confidor 100SL, Regent 800WG Polytrin 440EC, Ofatox 400EC, Selecron 500EC (hoặc 500ND), Cyperan 5EC (hoặc 10EC/25EC), Sherpa 10EC (hoặc 25EC), Visher 25ND, Sevin 85WP...(liều lượng và cách sử dụng các bạn nên đọc kĩ hướng dẫn của nhà sản xuất trên vỏ bao bì). Để tránh gây áp lực kháng thuốc đối với Bọ trĩ các bạn không nên chỉ sử dụng một loại thuốc mà phải luân phiên sử dụng nhiều loại thuốc với nhau. Do bọ trĩ nằm sâu bên trong đọt vì thế nên dùng bình xịt có áp suất mạnh và xịt trực tiếp lên các đọt non.

XVIII. XÂY DỰNG ĐỒNG CỎ CHĂN NUÔI

Muốn có đồng cỏ trồng mới, thâm canh cao, nâng cao hiệu quả sử dụng cỏ, phải tiến hành trồng mới theo các bước sau:

1. Chọn giống cỏ:

Cần chọn các giống cỏ phù hợp với điều kiện đất đai, khí hậu, biện pháp sử dụng và điều kiện canh tác của hộ mình. Một số giống cỏ được trồng phổ biến hiện nay như cỏ Pangola, Ghinê, cỏ voi đều thích hợp và trồng được ở nhiều nơi, nếu có điều kiện trồng thử trước mỗi giống 200 – 500m2 để theo dõi khả năng thích nghi, đồng thời cũng là để SX giống trồng tiếp sau này.

2. Khai hoang:

Như mọi cây trồng khác, để đồng cỏ sau này dễ gieo trồng, chăm sóc sử dụng bằng máy hay bằng thủ công nên tiến hành khai hoang để giải phóng cỏ dại, tạo mặt bằng. Khi khai hoang chú ý để băng rừng, cây bóng mát theo đường đồng mức để chống xói mòn, kỹ thuật khai hoang như đối với mọi cây trồng khác.

3. Làm đất:

Yêu cầu phải sạch cỏ dại, đảm bảo độ sâu, đất tơi xốp, tiêu chuẩn làm đất đạt yêu cầu như để trồng ngô, khoai lang. Tùy loại đất, thường cày bừa như sau:

– Cày vỡ (lần 1), sâu từ 18 – 20cm.

– Bừa (bừa đìa nặng lần 1); bừa 2 lượt chéo nhau.

– Cày chéo (lần 2) như lần 1.

– Bừa lần 2: Sâu 0,5 – 0,7m (tùy theo loại cỏ trồng). Nếu không có điều kiện và ở diện tích hẹp có thể cuốc bằng tay hay cày bừa bằng trâu, bò như chuẩn bị đất cho các loại cây màu khác.

4. Thời vụ và địa điểm gieo trồng

Thường trồng từ tháng 4 đến tháng 8 hàng năm. Trồng bằng gốc, thân, gieo bằng hạt. Nên gieo trồng vào lúc đất ẩm, trời râm mát hoặc trước và sau cơn mưa càng tốt.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XIX. TRỒNG CỎ VOI NUÔI BÒ - HẤP DẪN NHƯNG…

75

5. Chuẩn bị giống

Trước khi gieo trồng cần chuẩn bị giống trước. Nếu trồng bằng hạt thì thu gom hay mua giống trước. Nếu trồng bằng thân, gốc cần kiểm tra cỏ giống trước để khi làm đất xong rạch hàng, đào hố đến đâu lấy giống trồng lấp luôn đến đó.

6. Gieo trồng

Tùy theo giống cỏ mà rạch hàng cuốc hố dày, thưa khác nhau. Sau đó bón phân theo rạch hoặc hố, phân chuồng hoai mục 10 – 15 tấn/ha trộn đều với 400 – 800kg vôi bột, 150kg phân lân, 100kg Kali, sau đó rải đều theo rạch hoặc bón theo hố. Gieo hoặc trồng hom cỏ (hoặc gốc cỏ) theo rãnh lấp giống bằng đất màu tơi, ẩm, nén chặt (đặt giống đến đâu lấp luôn đến đó).

7. Chăm sóc trong thời gian đồng cỏ thiết lập

Từ khi trồng đến lần thu hoạch đầu tiên gọi là thời gian đồng cỏ thiết lập. Khi đồng cỏ đã phát triển tốt che phủ hết đất, cây cỏ đã già và độ dày đồng cỏ khá là có thể đưa vào sử dụng trước. Thời gian thiết lập thường từ 3 – 6 tháng, tùy thuộc giống cỏ, chất đất, mùa vụ và điều kiện chăm sóc. Nói chung sau khi trồng từ 20 – 30 ngày cần cuốc xới cỏ dại 1 lần, sau đó bón 50kg đạm urê/ha (bón theo hàng). Sau 30 ngày nữa lại làm cỏ bón phân đạm lần 2 và lần 3... Cần chú ý phòng trừ sâu bệnh, hay trâu bò phá, không nên cắt cỏ quá sớm.

XIX. TRỒNG CỎ VOI NUÔI BÒ - HẤP DẪN NHƯNG…

Mô hình trồng cỏ voi nuôi bò đang phát triển mạnh ở Khánh Hòa. Tuy nhiên, do thiếu vốn đầu tư nên hiệu quả kinh tế từ mô hình chưa cao. Nếu giải quyết được những khó khăn này, mục tiêu phấn đấu 50 triệu đồng/ha đất canh tác ở Khánh Hòa sẽ trở thành hiện thực.

1. 1ha cỏ nuôi trên 30 con bò

Các tỉnh miền Tây Nam bộ, miền Trung như An Giang, Cần Thơ, Long An, Quảng Ngãi, Bình Định… phát triển mô hình trồng cỏ voi nuôi bò trên diện tích hàng nghìn ha, đã làm cho nhiều hộ gia đình vươn lên làm giàu. Khánh Hòa phát triển mô hình này quá chậm. Theo anh Võ Ngọc Thái, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông - Khuyến lâm tỉnh, mô hình trồng cỏ voi nuôi bò mới xuất hiện ở Khánh Hòa được hơn 1 năm. Theo anh Thái, cái khó để phát triển đàn bò là phải chịu ảnh hưởng nhiều yếu tố, thứ nhất là đầu ra sản phẩm, sau đó là vốn đầu tư mua bò giống không phải là nhỏ, muốn phát triển đàn bò theo mô hình kinh tế trang trại (KTTT) cũng phải đầu tư từ 100 triệu đồng trở lên. Tiếp đó mới là thức ăn tươi cho bò. Thấy được những khó khăn này, năm qua, Trung tâm đã mạnh dạn lấy cỏ voi giống ở miền Nam, hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc, trồng thử nghiệm 2,2 ha cỏ cho các địa phương: Vạn Ninh, Ninh Hòa, Cam Ranh, Diên Khánh. Kết quả, cỏ phát triển rất tốt, mướt lá, bò ăn cỏ lớn rất nhanh. Anh Đào Văn Lương, Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Vạn Ninh cho biết: “Huyện trồng thử nghiệm 1 ha cỏ voi, đến khi thu hoạch, năng suất đạt rất cao, cắt mỗi lứa được khoảng 40 tấn. Một năm cỏ voi được cắt từ 8 - 10 lứa, nên trung bình mỗi ha đất trồng cỏ thu hoạch khoảng 350 tấn. Sản lượng cỏ tươi như vậy sẽ là điều kiện thuận lợi cho việc phát triển mô hình chăn nuôi bò sữa, bò thịt ở địa phương trong thời gian tới”.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XIX. TRỒNG CỎ VOI NUÔI BÒ - HẤP DẪN NHƯNG…

76

Hiện nay, tỉnh ta đã có khoảng 100 hộ trồng cỏ voi nuôi bò. Xã Diên Xuân (Diên Khánh) có gần 30 hộ trồng cỏ, gia đình anh Nguyễn Văn Quý trồng nhiều nhất. Do đặc trưng là đất gò đồi, nguồn nước tưới ít, trồng các loại cây ngắn ngày hiệu quả kinh tế thấp, gia đình anh quyết định chuyển trên 3 ha đất xung quanh vườn sang mô hình trồng cỏ voi. Anh cho biết: “Trồng cỏ voi vốn đầu tư rất ít nhưng hiệu quả kinh tế rất cao, cao hơn nhiều so với trồng lúa nước. Như gia đình tôi, với trên 3 ha đất trồng cỏ, mỗi năm thu về khoảng 1.000 tấn, mà vốn đầu tư chưa đến 1 triệu đồng tiền phân bón. 1 ha đất trồng cỏ có thể nuôi trên 30 con bò. Tính ra, cánh đồng cỏ của tôi có thể nuôi một lúc trên 100 con bò. Năm qua, do vốn đầu tư ít, chưa đến 200 triệu đồng, gia đình tôi chỉ mua được 20 con bò, trong đó 18 con là bò cái. Hiện nay, số bò cái của tôi đã có chửa, chuẩn bị đẻ 5 con. Nếu không có gì thay đổi, từ nay đến cuối năm, tôi sẽ có 18 con bê con, thu lãi trên 40 triệu đồng”.

2. Trồng cỏ để phát triển đàn bò

Theo số liệu thống kê, năm 1990, tổng đàn bò toàn tỉnh là 59.151 con, nhưng đến năm 2001 đã giảm đáng kể, chỉ còn 46.795 con. Vì sao tổng đàn bò trong tỉnh ngày càng giảm trong khi nhu cầu tiêu thụ thịt bò trên thị truờng ngày càng tăng? Anh Võ Ngọc Thái cho biết, do cơ giới hóa nông nghiệp nên số lượng đàn trâu bò dùng cho cày kéo ngày càng giảm đi. Hơn nữa, kể từ khi chuyển sang kinh tế thị trường, sản xuất nông nghiệp dần chuyển sang sản xuất hàng hóa, từ đó ngành chăn nuôi đại gia súc cũng phát triển theo hướng nuôi lấy thịt thay vì nuôi để sử dụng cho cày kéo. Ngoài ra, việc mở rộng diện tích đất canh tác và chuyển một phần đất nông nghiệp sang mục đích khác nên diện tích đồng cỏ để chăn nuôi trâu bò ngày càng bị thu hẹp. Qua khảo sát ở Ninh Hòa, Diên Khánh, Vạn Ninh, Cam Ranh, do nguồn cỏ tự nhiên và phụ phẩm trồng trọt sử dụng làm thức ăn cho trâu, bò ngày càng khó khăn nên phần lớn người dân có xu hướng nuôi bò lai Sind nhiều hơn là nuôi bò lấy thịt. Vậy là, nguồn cỏ tươi đã có ảnh hưởng không nhỏ đến việc phát triển đàn bò. Khánh Hòa rất có điều kiện trong việc phát triển các đồng cỏ để nuôi bò trên những khu vực đất bạc màu, đất xấu, khó canh tác. Nếu chăn nuôi bò tốt, 1 ha đất canh tác mỗi năm lãi ròng không dưới 50 triệu đồng.

Các chủ trang trại cho rằng, trồng cỏ voi nuôi bò hiệu quả hơn trồng lúa, tính ra 1 ha lúa thâm canh 3 vụ, với năng suất khoảng 60 tạ/ha, giá lúa thị trường 1.200 đồng/kg, người sản xuất giỏi lắm thu lãi khoảng 10 triệu đồng. Biết vậy, nhưng nhiều chủ trang trại đành bó tay, chỉ vì một điều duy nhất là họ thiếu vốn. Nhiều chủ trang trại cho biết hiện nay vốn đầu tư phát triển KTTT rất lớn. Ngoài tiền thuê, mua đất với diện tích lớn, họ còn phải đầu tư cơ sở hạ tầng, cây trồng vật nuôi khác, do vậy ít nhất cũng phải tốn hết vài trăm triệu đồng tiền đầu tư. Chính từ những lý do này, nhiều chủ trang trại chưa mạnh dạn trồng cỏ nuôi bò. Còn các hộ chuyên trồng cỏ voi nuôi bò thì sao? Trồng cỏ rất dễ, nhưng để có vốn nuôi bò khoảng vài chục con thì khó quá! Vốn vay từ ngân hàng ít, không thấm vào đâu, nên phát triển đàn bò chủ yếu là vốn tự có. Giá bò đang cao, hiện mỗi con bò đẻ, bò đến tuổi trưởng thành giá khoảng 8 - 10 triệu đồng. Vốn đầu tư hạn hẹp, do vậy các hộ trồng cỏ nuôi bò lấy phương châm “lấy ngắn nuôi dài” là chính.

Trồng cỏ voi nuôi bò đang có xu hướng phát triển mạnh, mang lại hiệu quả kinh tế cao. Việc tạo điều kiện thuận lợi cho các hộ nông dân, các chủ trang trại vay vốn trung và dài hạn để phát triển đàn bò là vấn đề hết sức cấp bách. Nếu giải quyết được những vấn đề này, từ mô hình trồng cỏ voi nuôi bò, không xa, con đường 50 triệu đồng/ha đất canh tác sẽ nằm trong tầm tay của bà con nông dân.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XX. KHẮC PHỤC ĐU ĐỦ BỊ CHẾT DO MƯA ÚNG.

77

XX. KHẮC PHỤC ĐU ĐỦ BỊ CHẾT DO MƯA ÚNG

Do đặc điểm của cây đu đủ là ngoài một số rễ cố định, đu đủ không có rễ cái, rễ cố định có tác dụng giữ cho cây vững chắc, có vai trò thay cho rễ cái, rễ thường không ăn sâu lắm, sâu nhất chỉ khoảng 0,8 – 1m, còn lại hầu hết là rễ hút, rễ hút được rải đều dày đặc ở tầng mặt đất từ 10 – 30cm, rễ hút rất nhỏ, trên rễ mang rất nhiều lông hút làm nhiệm vụ hút nước, hút chất dinh dưỡng cung cấp cho cây, rễ đu đủ rất mềm, dòn và rất yếu. Do vậy khi bị ngập úng rễ rất dễ bị thối, ảnh hưởng đến sự sinh trưởng phát triển của cây. Nếu cây bị úng nước kéo dài có thể bị chết.

Nhìn chung, nếu trong đất trồng đu đủ mà thừa nước, cần áp dụng một số biện pháp sau đây:

Đào mương rộng, để có đủ đất đắp lên luống cao cách mực nước ngầm cao nhất khoảng 60 – 70cm, thiết kế mặt luống hình mui luyện, xây dựng hệ thống thoát nước, không để nước đọng trong vườn khi có mưa lớn và kéo dài. Ở những nơi thường bị ảnh hưởng lũ lụt hàng năm phải lên luống thật cao, không để đu đủ ngập úng trong mùa lũ lụt, xây dựng tường rào, bờ bao xung quanh vườn để chủ động bơm nước ra khỏi vườn khi cần thiết. Không nên đi lại nhiều trong vườn trồng đu đủ đang bị ngập nước. Một số nơi thường bị úng ngập hàng năm, một số nhà vườn có kinh nghiệm ươm cây đu đủ trên bầu, trên sọt khi nước lũ rút, đất khô thì bắt đầu trồng nơi cố định, đu đủ sẽ cho thu hoạch gần một năm khi lũ về thì phá bỏ, rồi trồng lại khi nước rút.

Đu đủ là một trong những cây sợ úng nước nhất trong các loại cây ăn trái. Vì vậy trước khi trồng cần có biện pháp khắc phục như trên.

XXI. BÍ QUYẾT TRỒNG ĐU ĐỦ THU 6– 7 TRIỆU ĐỒNG/SÀO, NĂM

Anh Nguyễn Văn Minh thôn Song Phượng, xã Đan Phượng, huyện Đan Phượng (Hà Tây) trồng đu đủ giỏi, cho thu nhập cao. Từ 2 sào đu đủ giống Đài Loan trồng tháng 11 năm ngoái, hiện nay gia đình anh đã thu được 8 triệu đồng, dự kiến thu hết sẽ có khoảng 12 triệu đồng. Tính ra trồng 1 sào đu đủ mỗi năm cho thu nhập khoảng 6-7 triệu đồng, tương đương 160-180 triệu đồng/ha/năm.

Trao đổi với chúng tôi về kinh nghiệm trồng đu đủ để sản xuất hàng hóa lớn, anh Minh cho hay: Cây đu đủ dễ trồng, nhanh cho thu hoạch, rất sai quả, dễ bán. Tuy nhiên, đu đủ rất mẫn cảm với 2 loại bệnh khó trị là bệnh khảm xoăn lá do virút và bệnh thối rễ do nấm mà đến hiện nay chưa có cách gì chữa trị. Vì vậy, biện pháp tích cực nhất là nên trồng bằng các giống đu đủ lai F1 của Đài Loan, Thái Lan, Mỹ... như giống Hồng Phi, giống Trạng Nguyên... vừa cho năng suất cao, thu hoạch ngay trong vòng một năm rồi phá bỏ và chuyển sang trồng nơi đất mới để tránh nguồn bệnh lây lan.

Mặt khác, khác với đất vùng đồi, đất các chân ruộng cao, đất ruộng lúa thường thấp, mực nước ngầm cao, độ ẩm đất thường lớn, do đó cần lên liếp cao hoặc đắp các mô, ụ đất cao để trồng, nhằm hạn chế bệnh thối rễ làm chết hàng loạt cây. Trên những kinh nghiệm đó hàng năm anh Minh chỉ trồng khoảng 2 sào trên nền đất ruộng đã được đắp mô cao.

Thu hoạch xong anh lại phá bỏ trồng lại cây trồng khác để cải tạo và chuyển trồng đu đủ sang ruộng khác nên vườn đu đủ nhà anh hầu như ít bị sâu bệnh gây hại. Mỗi sào anh trồng từ 70-80 cây với khoảng cách: Cây cách cây 2m, hàng cách hàng 2m, được đắp mô cao 40-50cm, đường kính mô khoảng 1m. Khâu bón lót đối với đu đủ là rất quan trọng, anh thường dùng


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XXII. KỸ THUẬT TRỒNG BƯỞI

78

phân chuồng hoai mục, phân rác, phân vi sinh và phân lân để bón lót trước khi trồng. Đu đủ đòi hỏi thâm canh cao, ít phân bón hay bị hạn là giảm sản lượng ngay, do đó cần tăng cường bón thúc và tưới nước, nhất là sau các đợt thu quả rộ. Cây giống được gieo ươm trong bầu vừa chủ động được thời vụ, vừa chọn lựa được những cây giống tốt, khỏe mạnh.

Về thời vụ thì tùy theo thị hiếu người tiêu dùng, khả năng thị trường mà bố trí trồng cho phù hợp. Chỉ 4-6 tháng sau khi gieo hạt là cây ra hoa, kết trái; 3-4 tháng nữa là cho thu hoạch và cho thu hoạch liên tục hầu như quanh năm. Đu đủ có thể trồng được nhiều thời vụ: Trồng tháng 9-10 để thu quả từ tháng 5, thu rộ nhất tháng 7-8-9. Trồng tháng 3-4 để thu quả từ tháng 10-11, đặc biệt là để bán Tết được giá cao. Khi thu hái cần chú ý thu đúng độ già nhất định vừa cho sản lượng cao, vừa có điều kiện tuyển trái.

XXII. KỸ THUẬT TRỒNG BƯỞI

Cây bưởi có tên khoa học là Citrus maxima(Burm.) Merr.), thuộc nhóm Citrus, họ Rutaceae, là loại cây được trồng lâu đời và phân bố rộng khắp từ Bắc đến Nam Việt Nam.

Bưởi là loại trái cây có giá trị cao về mặt dinh dưỡng và y học. Trong 100g ăn được bưởi chứa: năng lượng 59 calo và có nhiều chất khóang như: Ca: 30mg; P: 21mg; Fe: 0.7mg ngoài ra còn có nhiều loại Vitamin như: Vitamin A: 10 I.A; Vitamin B1: 0.07; Vitamin B2: 0.02 và Vitamin C: 11. Bưởi góp phần hỗ trợ sức khoẻ con người như giúp dễ tiêu hóa và lưu thông máu…

Cây bưởi dễ trồng, ít bị bệnh, tuổi thọ cao và có giá trị kinh tế. Hiện nay cây bưởi đang được chú ý phát triển tại nhiều tỉnh phía Nam nhất là ĐBSCL và miền Đông Nam Bộ. Hiệu quả kinh tế từ việc trồng bưởi mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho người làm vườn.

1. Yêu cầu sinh thái

1.1. Nhiệt độ

Cây bưởi thuộc nhóm cây có múi có nguồn gốc nhiệt đới và á nhiệt đới, nhiệt độ thích hợp nhất để cây bưởi sinh trưởng và phát triển từ 23-29o C, bưởi sẽ ngừng sinh trưởng khi nhiệt độ xuống dưới 130 C và chết –50C. Nhiệt độ không những ảnh hưởng đến sinh trưởng của cây mà còn ảnh hưởng đến phẩm chất của trái. Do điều kiện tự nhiên vùng nhiệt đới, điều hạn chế của bưởi nói riêng và cây có múi nói chung ở miền Nam là màu sắc vỏ trái khi chín từ xanh đến vàng lợt.

1.2. ánh sáng

Cường độ ánh sáng thích hợp là 10.000-15.000 lux (tương đương nắng sáng lúc 8 giờ hoặc nắng chiều lúc 16 giờ). Mùa hè cường độ ánh sàng lên đến 100.000lux, đều này dễ làm trái bưởi bị nám nắng, ảnh hưởng đến phẩm chất và giá trị thương phẩm của trái bưởi. Vì vậy, Khi thành lập vườn trồng bưởi nên bố trí mật độ trồng và khoảng cách trồng hợp lý để hạn chế trái bị nám nắng.

1.3. Nước

Cây bưởi cần nhiều nước, nhất là trong thời kỳ ra hoa và kết quả nhưng cũng rất sợ ngập úng. ảm độ đất thích hợp nhất là 70- 80%. Lượng mưa cần khoảng 1000-2000mm/năm. Trong mùa nắng, cần phải tưới nước và lượng muối NaCl trong nước tưới không quá 3 g/lít nước.



79

1.4. Đất trồng

Đất phải có tầng canh tác dầy ít nhất là 0,6 m và thành phần cơ giới nhẹ hoặc trung bình. Đất tơi xốp, thông thoáng, thoát nước tốt, pH nước từ 5,5 - 7, có hàm lượng hữu cơ cao > 3%, không bị nhiễm mặn, mực nước ngầm thấp dưới 0,8m.

2. Cách nhân giống tiêu chuẩn cây giống và những giống bưởi phổ biến hiện nay

2.1. Cách nhân giống:

Bưởi có thể được nhân giống vô tính bằng phương pháp ghép mắt. Tuy nhiên, một số mầm bệnh như: Tristerza, Greening, Virus và tương tụ như Virus … có thể lây lan qua mắt ghép hoặc cành chiết, trong đó nghiêm trọng nhất là bệnh Vàng lá greening, là bệnh mang tính hủy diệt vì không có tổ hợp gốc ghép - mắt ghép nào kháng được. Bệnh Vàng lá greening đã lan tràn hơn 50 nước trên thê giới.

Vì vậy, biện pháp sản xuất cây có múi sạch bệnh bằng công nghệ vi ghép và indexing bệnh là chiến lược lâu dài để giải quyết bệnh lây nhiểm trên bưởi nói riêng và cây có múi nói chung. Do đó, chúng tôi khuyến cáo nên trồng cây bưởi sạch bệnh được sản xuất ở những địa chỉ đáng tin, có uy tín như: Viện, Trường, Trung tâm,…

2.2.Tiêu chuẩn cây giống tốt (áp dụng cho cây giống bưởi ghép mắt): Nên dùng bưởi để làm gốc ghép cho bưởi. Thân cây giống (phía trên vị trí ghép 2 cm) phải thẳng, vững chắc, chiều cao thân 60 – 80 cm. Lá phải xanh tốt, có kích thước, hình dạng đặc trưng của giống. Không có triệu chứng của sâu bệnh hại.

2.3. Những giống bưởi phổ biến hiện nay:

Phần lớn các giống bưởi hiện có ở miền Nam đều đơn phôi, cây con phát triển từ hạt sẽ có một số đặc tính khác với cây mẹ. Trước đây, bưởi được nhân giống trồng bằng hạt nên có khá nhiều giống/dòng bưởi được ghi nhận trong sản xuất. Trong đó, các giống có triển vọng tại các tỉnh phía nam hiện nay là:

- Bưởi Năm roi (Vĩnh Long, Cần Thơ, Sóc Trăng): Dạng trái hình quả lê đẹp, nặng trung bình 0,9- 1,45 kg/trái, vỏ trái khi chín có màu xanh vành đến vàng sáng, dễ lột và dầy trung bình (15-18 mm), con tép màu vàng nhạt, bó chặt, dễ tách khỏi vách múi, nước quả nhiều có vị ngọt chua (độ Brix: 9-11%), mùi thơm, ít đến không hột (0–10 hạt/trái), tỷ lệ thịt/ quả >50 %.

- Bưởi Đường lá cam (Đồng Nai, Bình Dương): Dạng trái hình quả lê thấp, nặng trung bình 0,8- 1,4 kg/trái, vỏ nhẵn màu xanh vàng khi chín, mỏng và dễ lột (10-14 mm),con tép màu vàng nhạt, bó



80

chặt và dễ tách khỏi múi, nước quả khá nhiều, vị ngọt không chua (độ Brix: 9,5 – 12 %) mùi thơm, hạt nhiều (>30 hạt/trái), tỷ lệ thịt/ trái >50 %.

- Bưởi Da xanh (Bến Tre, Tiền Giang): Dạng trái hình cầu, nặng trung bình 1,2- 2,5 kg/trái, vỏ không đẹp có màu xanh đến xanh hơi vàng khi chín, dễ lột và khá mỏng (14-18 mm), con tép màu hồng đỏ, bó chặt và dễ tách khỏi vách múi, nước quả khá, vị ngọt không chua (độ brix: 9,5-12%), mùi thơm và hạt ít đến khá nhiều hạt (5-30 hạt/trái), tỷ lệ thịt/ trái >55%.

- Bưởi Đường da láng (Đồng Nai, Bình Dương): Dạng trái hình quả lê, nặng trung bình 1,2- 2,5 kg/trái, vỏ quả láng, màu xanh vàng đến vàng khi chín, dễ lột và dầy trung bình (16-19mm), con tép màu vàng nhạt, bó chặt và dễ tách khỏi vách múi, nước quả khá nhiều, vị ngọt không chua (độ Brix: 9-11%), mùi thơm và rất nhiều hạt(>50 hạt/trái), tỷ lệ thịt/ trái >50 %.

- Bưởi Lông Cổ Cò (Tiền Giang, Vĩnh Long): Dạng trái hình quả lê, nặng trung bình 0,9- 1,4 kg/trái, vỏ trái có lông mịn, màu xanh vàng khi chín, dễ lột và khá mỏng (13-16mm), con tép màu vàng hồng, bó chặt và dễ tách khỏi vách múi, nước quả khá nhiều, vị ngọt đến ngọt chua nhẹ (độ Brix:9-11%), mùi thơm và hạt ít đến khá nhiều (5-30 hạt/trái), tỷ lệ thịt/trái > 50 %.

3. Kỹ thuật trồng và chăm sóc

3.1. Thiết kế vườn

3.1.1. Đào mương lên líp

Đào mương lên líp nên áp dụng ở vùng ĐBSCL nhằm mục đích xả phèn, mặn và nâng cao tầng canh tác. Mương thoát và tiêu nước có chiều rộng từ 1-2 m, líp có kích thước chiều ngang từ 6-8 m. Lên líp có thể áp dụng theo kiểu cuốn chiếu hoặc đấp mô. Các kiểu lên líp này có thể áp dụng cho thiết kế vườn trồng các cây như: nhãn, xoài, măng cụt, vú sữa,…. Vùng đất có tầng canh tác dầy, mực thuỷ cấp thấp và không bị ảnh hưởng lũ lụt thì có thể lên líp theo kiểu đấp mô. Hàng năm thường có lũ vào tháng 9 -11 dương lịch, nên vườn cần xây dựng bờ bao để bảo vệ cây trồng.

Vùng đất ở Miền Đông và Duyên hải Nam Trung Bộ phải chọn nơi có nguồn nước tưới hoặc nước ngầm để tưới vào mùa khô.

Trong điều kiện miền Nam, khi thành lập vườn cần chú ý hướng Đông - Tây để thiết kế líp trồng vuông gốc với hướng Đông, khi đó các cây trên vườn sẽ nhận được đầy đủ ánh sáng hơn.

3.1.2. Trồng cây chắn gió

Xây dựng hàng cây chắn gió là yêu cầu cấp thiết đối với việc thiết lập mới một vườn trồng cây có múi nói chung và cây bưởi nói riêng. Mục đích của việc trồng cây chắn gió để ngăn chặn sự di chuyển của sâu bệnh hại theo gió xâm nhập vào vườn; tạo tiểu khí hậu thích hợp trong vườn, đồng thời hạn chế các mức thiệt hại do gió bão gây hại. Hàng cây chắn gió được trồng xung quanh vườn, các loại cây sử dụng làm cây chắn gió là: Bình linh, dâm bụt, mận, bạch đàn… Tùy theo từng vùng mà chọn loại cây chắn gió thích hợp và hiệu quả.

3.1.3. Mật độ và khoảng cách trồng

Tùy theo giống và vùng đất trồng mà khoảng cách trồng thay đổi cho phù hợp có thể là 5 x 6 m; 6 x 6m hoặc 6 x 7m. Mật độ trồng ở ĐBSCL khoảng 24-33 cây/1000 m2, miền Đông và



81

Duyên hải Nam Trung Bộ có thể trồng khoảng cách thưa hơn: 7mx 8 m (18 cây/1000m2 ). Trồng dầy có ưu điểm là: trái bưởi ít bị nám nắng; tiết kiệm chi phí mua cây để chống cành, trái; năng suất thu hoạch những năm đầu cao. Tuy nhiên, do cạnh tranh dinh dưỡng và ánh sáng, cây có khuynh hướng vươn cao gây khó khăn trong chăm sóc, phòng ngừa sâu bệnh, thu hoạch và năng suất giảm ở các năm sau.

3.2. Kỹ thuật trồng và chăm sóc

3.2.1.Thời vụ trồng

Vùng ĐBSCL trồng đầu mùa mưa để tiết kiệm công tưới hoặc trồng cuối mùa mưa, Đông Nam Bộ và Tây Nguyên mùa trồng từ tháng 6-7 dương lịch. Vùng Duyên Hải Nam Trung Bộ mùa trồng thường vào tháng 8 - 9 dương lịch hàng năm.

3.2.2. Chọn giống trồng thích hợp

Tùy vùng đất, khí hậu và nhu cầu tiêu thụ của thị trường mà chọn giống trồng cho thích hợp. Vùng ĐBSCL nên trồng bưởi da xanh, bưởi năm roi, bưởi long Cổ Cò.... Các tỉnh miền Đông, Duyên Hải Nam Trung bộ nên trồng bưởi đường lá cam, bưởi đường da láng, bưởi Năm roi... Cây giống phải đạt tiêu chuẩn sinh trưởng, sạch bệnh và có nhãn xác nhận.

3.2.3. Chuẩn bị hố trồng và cách trồng

Miền Đông, và Duyên Hải Nam Trung Bộ: Đào hố trước khi trồng 2- 4 tuần, Tuỳ điều kiện đất đai, kinh tế và nguồn phân hữu cơ mà đào kích thước hố lớn hoặc nhỏ. Nếu nguồn phân hữu cơ ít thì đào hố có kích thước 0,6 m x 0,6 m, sâu 0,6 m. Cho vào hố 10 kg phân hữu cơ hoai, 500gram phân super lân, 200 gram vôi và 200g phân DAP(16 % N- 48% P2O5) trộn đều với đất mặt, sau đó cho toàn bộ hỗn hợp này vào hố.

Khi trồng, đào giữa hố một lổ lớn hơn bầu cây kế đến dùng dao cắt đáy bầu và đặt cây xuống giữa lổ làm thế nào để bầu cây nhô cao 20-25 cm so với mặt đất, sau đó cho đất vào xung quanh bầu cây ém nhẹ, kéo bao nilon từ từ lên và lấp đất lại ngang mặt bầu, tưới nước. Để xử lý côn trùng có thể gây hại bộ rễ non của cây bưởi, chúng ta nên dùng thuốc Regent liều lượng theo khuyến cáo và trộn đều với đất trong hố để khử trùng.

Vùng ĐBSCL: Nên làm mô (ụ đất) để nâng cao tầng canh tác, đất làm mô trồng thường là đất mặt ruộng hoặc đất bãi bồi ven sông phơi khô. Mô nên cao 40 cm-60 cm và đường kính 80 cm-100 cm. Khi trồng, giữa mô cũng đào lổ và trộn đều đất này với các liều lượng phân bón như trên, đặt cây xuống giữa lổ và mặt bầu nhô cao nơn mặt mô từ 3-5cm, cho toàn bộ hỗn hợp vào lổ và lấp đất lại.

Khi đặt cây phải xoay mắt ghép hướng về chiều gió để tránh gãy nhánh. Sau trồng cần cắm cọc giữ chặt cây con. Nhớ đừng lấp đất đến vị trí mắt ghép.

3.2.4. Tưới gốc giữ ấm

Tủ gốc để giữ ẩm trong mùa hè bằng rơm rạ khô và cách gốc khoảng 20 cm. Biện pháp này cũng tránh được cỏ dại phát triển đồng thời khi rơm rạ bị phân hủy sẽ cung cấp cho đất một lượng dinh dưỡng đáng kể.

Trong thời kỳ kiến thiết cơ bản nên trồng hoa màu để tránh đất bị xói mòn, tăng thu nhập. Khi cây vào thời kỳ kinh doanh thì xu hướng hiện nay ở các nước tiến tiến là giữ cỏ trong vườn



82

nhằm giữ ẩm cho đất trong mùa hè và chống xói mòn đất trong mùa mưa. Tuy nhiên, khi cỏ phát triển mạnh sẽ cạnh tranh dinh dưỡng với cây có múi, vì vậy phải cắt bỏ bớt bằng dao hoặc máy cắt cỏ.

3.2.5. Tưới và tiêu nước

Bưởi là loại cây trồng cần tưới nước đầy đủ nhất là giai đoạn trái phát triển. Mùa nắng nên thường xuyên tưới nước cho bưởi, vào mùa mưa do lượng mưa không phân bố đều, vì vậy vườn cần phải có mương cống để tiêu nước vào các tháng mưa nhiều, trách ngập úng kéo dài cây có thể chết. ở các vùng mà nguồn nước tưới gặp khó khăn như miền Đông và các tỉnh Duyên Hải Nam Trung Bộ thì sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt sẽ mang lại hiệu quả hơn.

3.2.6. Vét bùn bồi líp (vùng ĐBSCL)

Có thể vét bùn kết hợp với việc tạo khô hạn để xử lý ra hoa. Vét bùn vào tháng 2-3 dương lịch hoặc sau mùa mưa, lớp bùn dày khoảng 2- 3 cm là tốt. Thời gian vét bùn được khuyến cáo là hai năm/lần.

XXIII. TRỒNG BƯỞI RA TRÁI MÙA NGHỊCH

Ngày nay, trồng bưởi có thể cho ra trái quanh năm, tuy nhiên mùa vụ chính của cây bưởi vào khoảng tháng 7 âm lịch trong năm. Còn từ tháng 10 đến tháng giêng năm sau, bưởi ít hơn và được gọi là bưởi vụ nghịch.

Thấy có hiệu quả hơn nhiều so với nhiều loại cây trồng khác, nên có khá nhiều nhà vườn đầu tư trồng bưởi. Anh nông dân Nguyễn Văn Dũng, ấp Phú Đông, xã Phú Hữu, huyện Châu Thành, tỉnh Cần Thơ có kinh nghiệm trong mấy năm trồng bưởi. Diện tích vườn nhà anh khoảng 20 công nằm trong vùng quy hoạch, nen không sợ ngập lũ. Bưởi đã trồng trên 10 năm. Hiện nay, có 70 gốc bưởi đang cho trái. Năng suất có cây 100 trái/năm. Vườn nhà anh còn trồng cam sành, quýt đường, hàng năm thu lãi hơn 30 triệu đồng.

Để có trái bán vào dịp Tết (vụ nghịch), vào tháng 3 âm lịch, dù thời tiết nắng hạn cũng phải cắt tưới, giữ gốc cho khô, qua tới tháng 4 tưới nước trước một ngày rồi vô phân, lấy cỏ phủ quanh gốc đồng thời tưới nước để giữ độ ẩm. Cây sẽ cho ra bông nghịch mùa. Trồng bưởi nghịch mùa không ảnh hưởng gì đến năng suất cho trái của cây. Đối với nhà vườn, khi mới trồng nên xác định cho ra trái mùa thuận hay mùa nghịch. Nếu xử lý cho ra bông thuận mùa thì thuận hoài và nghịch mùa thì nghịch hoài. Trường hợp muốn thay đổi mùa thì khi bưởi ra trái, bẻ hết trái, làm bông lại cây mới cho ra trái theo ý của mình. Thông thường hàng năm, bưởi nghịch mùa 1 tấn bán từ 3-5 triệu, còn thuận mùa 1 tấn bưởi không tới 3 triệu. Chất lượng trái bưởi mùa thuận và mùa nghịch không khác nhau.

Trồng bưởi ngại nhất là rệp sáp. Nếu không biết cách xử lý rệp sáp sẽ có thể làm chết luôn cả cây. Đó là mối lo nhất của nhà vườn, kinh nghiệm của anh Dũng cho biết: Anh thường dùng Furagan, Regent để phòng trị và thấy hữu hiệu. Một số bà con dùng Confidor diệt cũng rất tốt, có điều giá thành cao hơn nhiều các loại thuốc phòng trừ rệp sáp khác.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XXIV. CHO BƯỞI DA XANH RA TRÁI THEO Ý MUỐN.

83

XXIV. CHO BƯỞI DA XANH RA TRÁI THEO Ý MUỐN.

Thông thường, bưởi da xanh ra hoa ngoài tán lá, nhất là ở cây bưởi tơ. Trái đậu cành ngoài dễ suy cây, mặt khác trái bưởi bị nám nắng, da không đẹp, trái không lớn. Nếu để đúng vụ theo thời tiết, sẽ không có bưởi bán quanh năm. Để khắc phục những hạn chế trên, những người làm vườn ở vùng Chợ Lách (Bến Tre) đã có cách điều khiển cây bưởi da xanh ra trái theo ý muốn với quy trình sau:

Khi lá trên cành già sắp ra đọt lá mới, tiến hành bón phân. Liều lượng tuỳ tuổi cây. Với cây bưởi 3 năm tuổi, cao 3,5- 4m, đường kính tán khoảng 3m, bón 200g phân NPK/gốc, bón rải đều trên mặt mô (không rải trên mặt liếp). Sau 5- 7 ngày tiến hành tỉa lá trên cành nhỏ mọc trong thân. Những cành tỉa lá sẽ ra hoa. Cành ở ngọn để nguyên không tỉa lá. Đối với cây cho trái đợt đầu, sau 20 - 25 ngày, trên cành tỉa lá có xuất hiện rất nhiều mầm hoa và chồi non, Khoảng 15 ngày sau, hoa phun mạnh ra khỏi thân, (nếu tưới nước nhiều hoa sẽ ra sớm hơn). Cần giữ ẩm 60- 70%, đất ẩm, không ướt dính tay. Hoa lớn lên và đậu trái, để khoảng 3 trái/chùm. Đối với cây đã và đang cho trái (có nhiều đợt trái), bón phân 3 tháng/lần, khi thấy chồi non của cành già tiến hành bón phân NPK, liều lượng 200g/cây (3 năm tuổi). Sau 5- 7 ngày, tiến hành tỉa bỏ lá ở cành nhỏ trong thân, tỉa 100% lá của 60% số cành trong thân. Sau 20- 25 ngày chồi non và chồi hoa sẽ phát triển, tiến hành tỉa trái khi trái có đường kính 4- 5cm. Khi trái đạt trên 6 tháng, đến 8 tháng là bưởi chín hoàn toàn. Đối với bưởi da xanh, cả khi trái non vẫn có vị ngọt, nhưng phải ăn sau khi cắt khoảng 3- 4 tuần lễ. Do đó, khi cắt cần lưu giữ trái trên sàn (cách mặt đất) trong điều kiện thoáng mát, không có ánh nắng rọi trực tiếp. Bưởi da xanh có thời gian bảo quản rất lâu, khoảng 2- 2,5 tháng sau thu hoạch mà quả vẫn ngon.

XXV. KINH NGHIỆM CHO CÂY RA TRÁI NGHỊCH MÙA

Ông Lê Văn Mừng (Sáu Mừng) ở xã Vĩnh Kim, huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang có tới 1,2ha vườn cây ăn trái. Sau nhiều năm chuyên canh, ông Sáu Mừng đã có kinh nghiệm xử lý điều khiển cho một số cây trong vườn như vú sữa, cam sành, ra trái sớm, bán được giá cao.

1. Cây vú sữa

Theo ông Sáu Mừng, trong điều kiện bình thường cây vú sữa thường cho thu hoạch trái bán vào nửa cuối tháng Chạp âm lịch cho đến hết tháng Giêng. Đây là thời điểm chính vụ nên giá vú sữa rất rẻ, chỉ khoảng 12.000đồng/chục (4.000đồng/kg).

Trong khi đó, theo kinh nghiệm của ông Mừng, vào khoảng cuối tháng giêng âm lịch, sau khi thu hoạch hết đợt trái cuối cùng, ông tiến hành bón phân, tưới nước cho cây. Phân bón gồm một bao urê trộn đều với một bao phân NPK 20-20-0, một bao phân bón Đầu trâu AT1, số phân này rải đều cho toàn bộ diện tích 4.000m2 vườn vú sữa, rải phân xong, tưới nước cho phân tan và ngấm dần xuống đất. Sau đó, tưới nước liên tục trong vòng ba tuần liền, cứ 4 ngày một lần bơm nước ngập hết mương, hết liếp cây, rồi để cho nước tự rút cạn. Sau khi bón phân tưới nước khoảng ba tuần, cây vú sữa đâm tược mới, sau đó ra hoa. Khi cây bắt đầu ra tược mới, bón tiếp phân lần hai với số lượng và chủng loại phân như lần đầu. Khi trái lớn cỡ ngón chân cái, bón cho 1.000 m2 khoảng 10kg phân NPK 16-16-8. Khi trái lớn cỡ nắm tay,


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XXVI. ĐỂ CÂY BƯỞI LIÊN TIẾP BỘI THU

84

bón 10kg phân Cancium Nitrat để phòng ngừa thối trái, sút cuống trái. Theo ông Mừng, tưới nước phải tưới theo kiểu nong nước cây mới ra hoa đồng loạt, nếu tưới theo kiểu tưới thẳng lên bề mặt vườn, chỉ đủ cho nước ngấm xuống đất, cây sẽ ra hoa ít, không đều.

Làm theo kinh nghiệm này, chỉ khoảng rằm tháng tư cây sẽ nở hoa và sẽ cho thu hoạch trái vào khoảng rằm tháng 10 âm lịch. Lúc này không có vú sữa, giá bán rất cao, khoảng 60.000đồng/chục (20.000đồng/kg), gấp 4 - 5 lần chính vụ.

2. Cây cam sành: Trong điều kiện tự nhiên ở vùng Vĩnh Kim, cam sành thường ra hoa rộ vào khoảng tháng 9 âm lịch. Vì chính vụ nên giá cũng rất rẻ, khoảng 4.000đồng/kg. Ông Sáu Mừng tìm cách điều khiển để cây cam cho thu hoạch trái vào khoảng tháng 3 âm lịch.

Vào khoảng tháng 5 âm lịch (cây còn một ít trái), ông ngưng tưới nước trong nửa tháng, rồi tiến hành bón phân với số lượng: một bao urê trộn đều với một bao NPK phân Con cò xanh 20-20-0, một bao phân bón Đầu trâu AT1, một bao phân hữu cơ Green field 555 loại 50kg/bao. Số phân này rải đều cho toàn bộ mảnh vườn (khoảng 18.000 cây), rồi tưới nước cho phân tan và ngấm dần xuống đất. Sau bón phân, tưới nước khoảng 10 ngày cây bật tược non và ra hoa. Sau khi ra hoa, cứ khoảng một tháng rưỡi lại bón phân bổ sung cho cây một lần với lượng khoảng một bao NPK loại 20-20-15. Thường xuyên tưới nước giữ ẩm cho đất.

Với cách làm này, vào khoảng tháng 3 âm lịch cây sẽ cho trái bán với giá khoảng 12.000 - 13.000 đồng/kg, gấp đôi lúc chính vụ

XXVI. ĐỂ CÂY BƯỞI LIÊN TIẾP BỘI THU

Mùa thu là mùa thu hoạch của bưởi, ta nên thu hoạch rộ trong thời gian từ 3-5 lần, hoặc có thể rút ngắn xuống 2-3 lần để tránh cho cây mẹ bị kiệt sức, giảm năng suất cho vụ tiếp theo.

Mùa thu là mùa thu hoạch của bưởi, ta nên thu hoạch rộ trong thời gian từ 3-5 lần, hoặc có thể rút ngắn xuống 2-3 lần để tránh cho cây mẹ bị kiệt sức, giảm năng suất cho vụ tiếp theo. Nên sử dụng kéo cắt cành để thu hoạch từng quả một, không bẻ tước cành mang quả, gây mất nhiều nhựa và dễ nhiễm sâu bệnh (nhất là sâu đục thân). Sau khi thu hoạch xong cần loại bỏ ngay những cành tăm, cành khuất tán, cành bị nhiễm dịch hại bằng kéo cắt cành để loại trừ hiện tượng tự ký sinh chất sống của cây mẹ, tập trung nhựa sống nuôi các cành chủ lộ sáng cho "bốc" hơn, sạch sâu bệnh và hạ thấp trọng tâm, giúp cây vững vàng hơn trước mưa to, gió lớn. Sau đó tiếp tục bồi dục cho đất nền (bón đền quả) bằng cách kết hợp với xới xáo lớp đất dày 10-15cm dưới bóng tán, nhặt cỏ dại và đào rãnh hình vành khăn theo chu vi bóng tán sâu khoảng 30-40, rộng 35-45cm (tuỳ kích cỡ cây nhỏ, to); phơi ải đất đào lên sau 2-3 tuần, giúp đất bả và tiêu diệt mầm mống sâu bệnh có sẵn trong lòng đất.

Tiếp theo là trộn lẫn với phân hữu cơ hoai mục, bùn khô hoặc xỉ than, vữa bả, theo tỷ lệ 4:4:1:1 theo khối lượng. Mỗi gốc từ 50-80kg, ấp vào rãnh, rải đều dưới bóng tán và giữ cho gốc thường xuyên ẩm để "nhử" rễ ăn ra và ăn lên.

Khi cây phát lộc cần loại bỏ ngay những lộc nhỏ và thường xuyên kiểm tra, diệt sâu bệnh ngay từ khi chúng mới xâm hại. Với những cây bưởi trưởng thành đã cho thu hoạch nhiều vụ, cần dùng nước vôi (hoà tan) quét vài ba lần vào gốc, vừa sạch bệnh vừa tăng độ phản xạ ánh sáng cho vườn.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XXVII. DINH DƯỠNG ĐỐI VỚI CÂY CÓ MÚI

85

XXVII. DINH DƯỠNG ĐỐI VỚI CÂY CÓ MÚI

1. Các yếu tố dinh dưỡng cuả cây trồng:

Cây trồng cần C, H, O từ không khí và nước, và 13 chất dinh dưỡng mà cây lấy từ đất đó là:

Bảng: Danh sách 13 chất dinh dưỡng cần thiết cho cây trồng

Tên nguyên tố Ký hiệu hoá học Dạng cây trồng hấp thu

1. Nitrogen N NO - 3, NH + 4

2. Phosphorus P H 2 PO - 4, HPO - 4

3. Potassium K K +

4. Sulphur S SO 4 2-

5. Calcium Ca Ca 2+

6. Magnesium Mg Mg 2+

7. Iron Fe Fe 2 O 3

8. Boron B B 4 O 7 2-,HBO 3 2-, BO 3 3-

9. Manganese Mn Mn 2+

10. Copper Cu Cu 2+

11. Molybdenum Mo MoO 4 2-

12. Chlorine Cl Cl -

13. Zinc Zn Zn 2+

Nếu sự cung cấp bất kỳ nguyên tố nào trong 13 nguyên tố trên không đủ sẽ ảnh hưởng đến năng suất cây trồng.

2. Phân bón.

2.1 Vai trò cuả một số nguyên tố dinh dưỡng đối với cây có múi:

- Đạm (N): Giúp cây sinh trưởng tốt, tăng năng suất, chất lượng và kéo dài sinh trưởng trái. Khi thiếu N, mức nhẹ lá màu xanh vàng nhạt, nặng cành non chết khô, chồi ngắn, rụng trái non. Dư N: trái chín ít nước, vỏ thô và dầy,...

- Lân (P): giúp rễ phát triển tốt, tăng chất lượng trái. Thiếu P: lá nhỏ, trái nhỏ, ít nước.

- Kali (K): giúp tăng chất lượng và khả năng đậu trái, hạn chế chồi non lúc ra hoa, khả năng hút nước và hô hấp của cây,...Thiếu K: trái chua, chịu hạn kém,..

- Canxi (Ca): giúp thân, cành cứng rắn tránh gảy đổ, tăng pH đất và diệt trùng, trái chắc dễ tồn trử. Bón vôi CaCO3, CaO,...vào đất.

- Magiê: Giúp lá xanh tốt, gốc ghép dể tróc, . thiếu Mg lá có màu vàng thau hình chử V ngược nhất là đất cát acíd ven biển, vùng sâu trong đất liền. Phun hay bón vào đất Mg (NO3)2, MgSO4,...

- Kẽm: thiếu kẽm lá vàng gân xanh, nhỏ dần và đóng lá dầy, thân, cành không phát triển, trái nhỏ, chất lượng kém,..Thiếu kẽm thường xảy ra ở vùng đất acid ven biển, đất kiềm. Phun hợp chất có kẽm qua lá cây hấp thu tốt nhất: sunfat kẽm lúc lá gần trưởng thành.

- Mangan (Mn) và Sắt (Fe): khi thiếu lá nhỏ, chồi non vàng màu trắng bạc (thiếu Fe), vàng từ cuống đến chóp lá (thiếu Mn), thường xảy ra ở đất acid và đất kiềm. Phun MnSO4 hay FeSO4,...lên lá.

- Đồng (Cu): Thiếu đồng vỏ trái có đốm nâu, trái nứt đít. Phun thuốc trừ bệnh gốc đồng (Copper zinc, Copper B,...)



86

2.2 Phân hữu cơ: Việc sử dụng phân hoá học một cách lạm dụng trong nhiều thập niên qua đã đưa lại một hậu qủa không lường: đất đai ngày càng bị chai cứng, mất khả năng sản xuất, dẫn đến hoang hoá, sâu bệnh ngày càng phát triển và khó phòng ngưà. Bên cạnh đó, thói quen dùng phân đạm vô cơ số lượng nhiều và lâu dài sẽ tiêu diệt vi sinh vật trong đất, làm giảm độ phì của đất hoặc bón phân không cân đối giữa N,P, K, ít sử dụng phân hữu cơ (phân chuồng, phân xanh, phân vi sinh) là một trong những nguyên nhân gây tích lũy NO3-, NO2- và Nitrozoamin trong thực vật.

Hàm lượng nitrat trong sản phẩm nông nghiệp là một chỉ tiêu quan trọng đáng giá mức độ "sạch" của nông sản. Bản thân nitrat không độc nhưng sản phẩm khử của nó là nitrit rất nguy hiểm cho cơ thể người, có thể là tác nhân gây ung thư, làm thay đổi tính miển dịch cho cơ thể và độc cho phôi thai.

Vì vậy, xu hướng hiện nay ở các nước tiên tiến là sử dụng càng nhiều phân hữu cơ càng tốt. Phân hữu cơ có thể là phân có nguồn gốc thực vật hay động vật, hoặc có nguồn gốc từ cả 2 dạng trên. Cây trồng nói chung không hấp thu được phân hữu cơ ngay, hầu hết phải có thời gian để phân hủy bởi các vi sinh vật có mặt trong đất(quá trình khoáng hoá).Liều lượng 15-30 kg/năm/cây trưởng thành đã được nhiều nước khuyến cáo.

Bảng 2: Thành phần dinh dưỡng trong phân chuồng(%).

Loại phân Nước N P 2 O 5 K 2 O CaO MgO

Phân heo

Phân trâu, bò

Phân gà

Phân vịt

82

83,1

56

5

0,60

0,29

1,63

1,00

0,41

0,17

0,54

1,40

0,26

1,0

0,85

0,62

0,09

0,35

2,40

1,70

0,10

0,13

0,74

0,35

Việc sử dụng phân hữu cơ có tác dụng như sau:

Cung cấp chất dinh dưỡng cho cây được lâu dài, bởi trong phân hữu cơ có đầy đủ các nguyên tố cần thiết cho cây, từ đa lượng đến vi lượng...giúp cho sự sinh trưởng và phát triển cuả cây.

Do nồng độ dinh dưỡng trong phân hữu cơ thấp nên bón không làm cháy lá, hỏng rễ, hại cây. Bón thừa cũng không có tác hại cho cây, do đó kỹ thuật bón đơn giản dễ thực hiện .

Quả có phẩm chất ngon, kéo dài thời gian bảo quản sau thu hoạch.

Tăng cường sự phát triển vi sinh vật trong đất, giúp quá trình khoánh hoá xảy ra nhanh hơn, cung cấp cho rễ cây được nhiều chất dinh dưỡng .

Cải tạo lý tính đất, giúp cho đất có cấu trúc xốp hơn, độ ẩm trong đất được giử lâu hơn, bảo vệ đất chống xoáy mòn, gìn giữ được độ phì nhiêu cuả đất.

2.3 Phân vô cơ : Phân bón vô cơ còn được gọi là phân khoáng, thường có 2 loại:

Phân khóang đơn: là những lọai phân khóang chỉ có chứa một trong các nguyên tố dinh dưỡng như: đạm, lân, kali.



87

Phân khóang hỗn hợp là những lọai phân bón có chứa từ 2 nguyên tố dinh dưỡng trở lên và có hàm lượng các chất dinh dưỡng( thường làNPK) cao hơn các lọai phân khóang đơn. Tỹ lệ hàm lượng NPK trong các lọai phân khóang hỗn hợp cũng biến động và khác nhau tùy theo nhu cầu dinh dưỡng từng lọai cây, các giai đoạn sinh trưởng của cây, tình trạng dinh dưỡng trong đất và tùy theo nhà sản xuất.

Để nâng cao chất lượng và hiệu lực phân hỗn hợp, ngòai các nguyên tố đa lượng NPK trong thành phần phân bón còn có các nguyên tố bán đa lượng(Mg, Ca, S...) và nguyên tố vi lượng khác (Cu, Zn, B, Mn...) trên cơ sở đặc thù của từng lọai cây và tính chất đất ở mỗi vùng sinh thái khác nhau.

Hiện nay, trên thị trường đã các loại phân bón chuyên dùng cho cây ăn quả theo từng giai đoạn như: phân bón Bình Điền II, phân bón Chánh Hưng, phân bón Con Cò.... Rất thuận lợi cho nhà sản xuất cây ăn quả.

2.4 Phân vi sinh

Là loại phân bón mà ngoài thành phần các chất dinh dưỡng như NPK cần thiết cho cây trồng, người ta còn thêm vào đó những vi sinh vật để khi bón vào đất, những vi sinh vất này sẽ cộng sinh với rễ cây tạo thành nốt sần để cố định đạm hoặc hoạt động tự do trong đất để phân giải xác bả hữu cơ.

Trong tự nhiên có một số vi sinh vật có khả năng cố định nitơ, những vi sinh vất này sẽ cộng sinh với rễ cây tạo thành nốt sần để cố định đạm hoặc hoạt động tự do trong đất để phân giải xác bả hữu cơ như: Rhizobium sống trong các nốt sần của các cây họ đậu và điền thanh, hay Azospirillum, Azotobacter... sống ở vùng rễ của các cây khác hoặc hiện diện trong đất.

Việc lợi dụng các vi sinh vật có khả năng cố định đạm từ khí trời để cung cấp cho cây trồng là rất cần thiết.

Nguyên lý hoạt động của các vi sinh vật cố định đạm như sau:

Vi sinh vật

Nitơ (N2) Đạm (NH3+)

Cố định đạm

Cây trồng không Cây trồng

hấp thụ được hấp thụ được

2.5 Lợi ích của việc sử dụng phân đạm vi sinh :

- Phân đạm vi sinh thay thế được phân đạm hoá học từ 10-30 % tuỳ theo loại cây trồng.

- Bón phân đạm vi sinh làm cây khoẻ hơn, khả năng chống chịu sâu bệnh tốt hơn, giảm được lượng thuốc bảo vệ thực vật cần sử dụng.

- Bón phân đạm vi sinh sẽ làm lượng độc tố NO-3 (chất gây ung thư) tồn động trong nông sản giảm đáng kể.

- Bón phân đạm vi sinh không tiêu diệt vi sinh vật trong đất, độ màu mở của đất sẽ được phục hồi, không gây ô nhiễm môi trường.

- Phân đạm vi sinh sẽ có hiệu quả cao nếu kết hợp với phân xanh, phân chuồng.



88

2.6 Phân bón qua lá:

Phân bón qua lá là các hợp chất dinh dưỡng như NPK và các nguyên tố trung và vi lượng nhưng ở nồng độ thấp, hoặc có thêm một số các chất kích thích sinh trưởng. Phân bón qua lá được hoà tan trong nước phun lên lá để cây hấp thu trực tiếp.

Phân qua lá là một giải pháp nhanh chóng khắc phục các triệu chứng thiếu dinh dưỡng hoặc bổ sung kịp thời dinh dưỡng khi cây vừa đậu quả non. Muốn tăng năng suất và phẩm chất phải xịt vào thời gian trái phát triển nhanh để cung cấp đầy đủ và kịp thời chất dinh dưỡng cho trái. Xịt liên tục 4-5 lần, mỗi lần cách nhau 20 ngày.

Tùy theo loại đất, giống, giai đoạn sinh trưởng mà lượng phân cung cấp cho cây thích hợp. Trên cây bưởi được chia làm hai thời kỳ bón phân như sau:

+. Thời kỳ kiến thiết cơ bản (cây 1-3 năm tuổi), phân bón được chia làm nhiều đợt (4-6) để bón cho bưởi. Sau khi trồng nên dùng phân Urê hoặc phân DAPvới liều lượng 40gr hòa cho tan trong 10 lít nước để tưới cho một gốc bưởi (2tháng/lần), có thể sử dụng phân tôm, phân cá ủ để tưới cho cây bưởi. Khi cây trên 1 năm tuổi cần bón phân gốc để giúp cho cây phát triển mạnh. Sử dụng phân vi sinh như EM (Effective Micro- Organisms), WEHG tưới để giúp cho phân hữu cơ mau phân hủy tạo thành chất vô cơ cho cây trồng hấp thụ.

+. Thời kỳ kinh doanh trên cây bưởi có thể chia làm bốn lần như sau:

1/ Sau thu hoạch bón: 25% đạm + 25% lân + 5-20 kg hữu cơ/gốc/năm.

2/ Bốn tuần trước khi cây ra hoa bón: 25% đạm + 50% lân + 30% kali.

3/ Sau khi quả đậu và giai đoạn quả phát triển bón: 50% đạm + 25% lân + 50% kali.

4/ Một tháng trước thu hoạch bón : 20% kali.

Giai đoạn quả phát triển, lượng phân nên cung cấp làm nhiều lần và tùy theo mức độ đậu quả và sự phát triển của quả. Hằng năm nên bón bổ sung từ 0,5-1kg phân Ca(NO3 )2 để cải thiện phẩm chất và thời gian tồn trữ sau thu hoạch của quả.

Hiện nay trên thị trường đã có bán các loại phân bón vô cơ chuyên dùng cho cây ăn quả rất thuận lợi cho nhà vườn sử dụng. Tùy tuổi cây, tình trạng sinh trưởng, lượng quả đã thu hoạch của năm trước mà liều lượng phân bón gia giảm.

Liều lượng phân bón cho cây có múi:

Ở Pháp, với năng suất 20 tấn quả/ ha, cam quýt lất từ đất 50kgN, 15kg P2O5, và 50kg K2O.

Theo Chapman(1968) thì trong 18 tấn quả cam quýt đã lấy từ đất 21kgN, 5kg Phosphorus, 41kg Kali, 19 kg Calcium, 3,5kg Mg, 2,3kg Sulphur, 45g Bo, 9g đồng, 50g Fe, 13g Mn và 13g Zn.

Theo Tandon(1987) cũng báo cáo rằng trong 30 tấn quả có 100kg N, 60kg P2O5, 350kg K2O, 40kg MgO và 30kg S.

Tỉ lệ NPK cũng khác nhau:

Brazin: N:P:K = 1:0,5:1 hoặc N:P:K = 1:0,3:1

Mỹ(Florida) N:P:K = 2:0,5:2



89

Ở Aghentina, liều lượng bón phân cho cây cam Valencia được kghuyến cáo là N: P2O5: K2O: MgO theo tỷ lệ 2: 1: 1: 0,5 với 400gN/cây/năm.

Để làm cơ sở cho việc xác định liều lượng phân bón cho cây có múi, hiện nay trên thế giới người ta áp dụng nhiều phương pháp.

+. Dựa vào kết quả phân tích lá:

Bảng 4: Bảng tiêu chuẩn các nguyên tố trong lá cây có múi (Ken Bevington và CTV, 1992)

Nguyên tố Mức thiếu (A) Mức thấp Mức đạt yêu cầu Mức cao Mức quá cao

Tính trên phần trăm sinh khối của lá

N (B)

P

K

Ca

Mg

Na

Cl

S

Dưới 2,20

Dưới 0,10

Dưới 0,40

Dưới 1,60

Dưới 0,14

2,20 - 2,39

0,10 - 0,13

0,40 - 0,69

1,60 - 2,90

0,16 - 0,29

0,14 - 0,19

2,40 - 2,69

0,14 - 0,16

0,70 - 1,30

3,00 - 5,50

0,30 - 0,69

dưới 0,16

dưới 0,30

0,20 - 0,39

2,70 - 3,00

0,17 - 0,30

1,31 - 2,00

5,60 - 7,00

0,70 - 1,00

0,16 - 0,25

0,30 - 0,60

0,40 - 0,50

Trên 3,00

Trên 0,30

Trên 2,00

Trên 7,00

Trên 1,00

Trên 0,25

Trên 0,60

Trên 0,50

Tính trên ppm (mg/kg) sinh khối lá

Mn

Zn

Cu

B

Dưới 16

Dưới 16

Dưới 3

Dưới 21

16-24

16-24

3-5

21-30

25-100

25-100

6-15

31-129

100-300

100-200

16-20

130-260

Trên 300

Trên 200

Trên 20

Trên 260

Người ta lấy chọn những lá nở vào mùa xuân( ví trí lấy mẫu là từ lá thứ 2 và 3 kể từ đầu cành) đánh dấu và 4-6 tháng sau mới thu để phân tích hàm lượng dinh dưỡng, sau đó dựa vào bảng chuẩn phân tích lá để quyết định gia giảm lượng phân bón cho cây có múi.

+. Dựa vào tuổi cây:

Nước ngoài: gr N/cây, gr P2O5/cây, gr K2O/ cây

Brazin 1-3 năm tuổi

4 - 6 năm tuổi

100 – 240

360- 600

0 –240

320 - 480

20 - 160

320 - 480

Hoa kỳ 1-3 năm tuổi

4 - 6 năm tuổi

200 – 440

500 – 640

200 - 440

500 - 640

200 - 440

500 - 640

Côte d ùLvoire 1-3 năm tuổi

4 - 6 năm tuổi

65 – 115

280 – 540

0 – 55

80 - 160

20 - 120

170 - 350



90

Việt Nam: gr N/cây gr P2O5/cây gr K2O/ cây

GSTS. Trần Thế Tục

1-3 năm tuổi

4 - 6 năm tuổi

7 - > 10 tuổi

50 - 150

200- 250

300 - 800

40 -80

80 - 165

210 - 330

45

75

90 - 105

Đại học cần Thơ 1-3 năm tuổi

4 - 6 năm tuổi

7 - > 10 tuổi

50 - 150

200 - 250

300 - 800

50 - 100

150 - 200

250 - 450

60

120

180 - 240

GS. Vũ Công Hậu

1-3 năm tuổi

4 - 6 năm tuổi

7- > 8 tuổi

75 - 80

150 - 300

400 - 500

50 - 140

100 - 200

200

50 - 80

100 - 300

360 - 420

Dựa vào năng suất thu hoạch của vụ trước:

Tấn quả/ ha:

• Nếu thu hoạch 15 tấn quả/ha (600cây) thì bón trở lại cho mỗi cây là:

30kg phân chuồng+400g Urea+1000g phân Super lân+1000gvôi bột + 500g K 2 SO 4

• Nếu thu hoạch 15 tấn quả/ha (1200cây) thì bón trở lại cho mỗi cây là:

• 15kg phân chuồng+200g Urea+500g phân Super lân+500gvôi bột + 250g K2SO4

Trong điều kiện của Việt Nam, chúng tôi chỉ đa ra các khuyến cáo có tính

chất tham khảo, tùy từng điều kiện cụ thể mà gia giảm lợng phân bón

công thức phân bón cho cây trồng tùy thuộc vào nhiều yếu tố nh loại đất,

thành phần dinh dỡng trong đất, giống cây, tuổi cây, mật độ, năng suất vụ trớc...

Bảng 2: Bảng khuyến cáo bón phân dựa vào năng suất thu hoạch của vụ quả trước (kg quả /cây)

Phân bón Năng suất thu hoạch vụ trước Liều lượng (g/cây/năm)

Tương đương

Urê

Tương đương Super lân

Tương đương

KCl

20kg/cây/năm 650 910 380

40kg/cây/năm 1080 1520 630

60kg/cây/năm 1300 1820 700

90kg/cây/năm 1740 2420 1000

120kg/cây/năm 2170 3030 1250

150kg/cây/năm 2600 3640 1500



91

2.7 Phương pháp bón:

- Vùng ĐBSCL: cuốc rãnh xung quanh gốc theo hình chiếu của tán cây, rãnh sâu 10- 15 cm, rộng 10- 20 cm cho phân vào, lấp đất và tưới nước.

- Miền Đông, Duyên hải Nam Trung bộ và Tây Nguyên: Dựa theo hình chiếu tán cây đào những hố xung quanh gốc, sâu 20- 30 cm, rộng 20- 30 cm, cho phân vào lấp đất lại và tưới nước hoặc áp dụng bón rãnh như vùng ĐBSCL. Khi cây giao tán không cần đào rãnh mà có thể dùng cuốc súp nhẹ lớp đất chung quanh tán cây, bón phân và lấp đất lại, tưới nước.

Phân bón lá nên phun 4 -5 lần/vụ quả ở giai đoạn sau khi quả đậu và giai đoạn quả bắt đầu phát triển nhanh, mỗi lần cách nhau 15 ngày.

Bảng : Sự phân bố của bộ rễ cam sành theo phương pháp nhân giống .

(Trần Thế Tục, 1984)

Phương pháp nhân giống

Tầng đất

Bộ rễ chiết(%) Bộ rễ gốc ghép(%)

0 - 10 cm

10 - 20 cm

20 - 30 cm

30 - 40 cm

27,40

28,39

15,2

9,02

17,95

29,60

41,10

24,79

Nhiều nghiên cứu cho thấy phần lớn bộ rễ cam quýt tập trung trong khoảng 10- 30cm kể từ lớp đất mặt.

2.8 Xử lý ra hoa

Bưởi ra hoa cần thời gian khô hạn để phân hóa mầm hoa, vì vậy ở các vườn quản lý được nước thì có thể tạo sự khô hạn để bưởi ra hoa đồng loạt. Tạo khô hạn vào tháng 12-01 dương lịch, thu hoạch quả vào Tết Trung Thu (Vụ nghịch khoảng tháng 7-8 dương lịch); hoặc tạo khô hạn ở tháng 3-4 dương lịch thu hoạch quả vào tết Nguyên Đán (Vụ thuận khoảng tháng 12 dương lịch). Gặp lúc mưa quá thì có thể dùng tấm nylon đen che phủ chung quanh gốc cũng có thể tạo sự khô hạn để xử lý ra hoa.

Nếu muốn thu hoạch trái vào tháng 11-12 dương lịch, ta có thể thực hiện như sau:

- Sau khi thu hoạch xong tiến hành vệ sinh vườn như: cắt tỉa cành già, cành sâu bệnh, làm cỏ, quét vôi gốc... kế đến bón phân với liều lượng tùy thuộc vào sự sinh trưởng và tuổi cây.

Cây được bón phân lần 2 trước khi tiến hành ngưng xử lý ra hoa, đến đầu tháng 3 dương lịch ngưng tưới nước cho tới 20/3 dương lịch (20 ngày) thì bắt đầu tưới nước trở lại, mỗi ngày 2-3 lần và tưới liên tục 3 ngày. Sau ngưng tưới nước, nếu cây ra tược non, chúng ta có thể dùng các loại phân bón lá như: MKP(0- 52- 34), KN03 … phun lên cây để giúp lá non mau thành thục.

Đến ngày thứ 4, tưới nước mỗi ngày/lần. 7-15 ngày sau khi tưới đợt đầu tiên cây sẽ ra hoa, thời gian này ngày tưới ngày nghĩ. 10-15 ngày sau khi cây trổ hoa sẽ rụng cánh hoa (đậu quả).



92

Các yếu tố liên quan để việc xử lý ra hoa bưởi được thành công:

+ Cây bưởi phải được trồng trên mô đất cao và vườn phải có hệ thống tưới tiêu (ĐBSCL) để chủ động nguồn nước khi tạo khô hạn thì đất nhanh khô ráo, giúp việc cây phân hóa mầm hoa tốt hơn.

+ Khoảng cách trồng quá dày sẽ gây khó khăn trong việc tạo khô hạn nhân tạo cho cây bưởi.

+ Đất quá ẩm cũng ảnh hưởng đến sự ra hoa của cây bưởi. Bên cạnh đó, thời gian tạo khô hạn phải tương đối đủ để cây phân hóa mầm hoa.

+ Trước giai đoạn xử lý ra hoa, cây không được bón quá nhiều phân bón có hàm lượng N cao.

+ Trong thời gian xử lý ra hoa trên cây bưởi không được mang quá nhiều trái hoặc trái đang ở các giai đoạn phát triển khác nhau.

+ Cành vượt phải được tỉa bỏ thường xuyên và trên cây bưởi không có nhiều tược non.

2.9 Neo trái

Đến thời điểm thu hoạch mà giá bưởi hạ thì có thể neo quả được trên cây từ 15-30 ngày nữa để chờ giá xuất bán, bằng cách phun lên cây các loại phân bón lá như: Retain, ProGibbe…Tuy nhiên, Chúng ta không nên neo trái quá lâu trên cây sẽ ảnh hưởng khả năng ra hoa ở vụ sau và tuổi thọ của cây bưởi bị giảm.

2.10 Tỉa cành và tạo tán

Mục đích: Tăng diện tích lá hữu hiệu cho quang hợp của bộ lá; Duy trì sức sống tốt của cây, bảo đảm sự cân bằng sinh trưởng và kết trái; Thuận lợi trong việc quản lý vườn.

*.Tạo tán: là việc làm cần thiết nhằm tạo cho cây có bộ khung cơ bản, vững chắc từ đó phát triển các cành nhánh thứ cấp. Các bước như sau:

- Từ vị trí mắt ghép (trên gốc ghép) trở lên khoảng 50-80 cm thì bấm bỏ phần ngọn, mục đích để các mầm ngủ và cành bên phát triển.

- Chọn 3 cành khỏe, thẳng mọc từ thân chính và phát triển theo ba hướng tương đối đồng đều nhau làm cành cấp 1. Dùng tre cột giữ cành cấp 1 tạo với thân chính một góc 35-40o.

- Sau khi cành cấp 1 phát triển dài khoảng 50-80 cm thì cắt đọt để các mầm ngủ trên cành cấp 1 phát triển hình thành cành cấp 2 và chỉ giữ lại 2-3 cành.

- Cành cấp 2 này cách cành cấp 2 khác khoảng 15 - 20cm và tạo với cành cấp 1 một góc 30- 350. Sau đó cũng tiến hành cắt đọt cành cấp 2 như cách làm ở cành cấp 1. Từ cành cấp 2 sẽ hình thành những cành cấp 3.

- Cành cấp 3 không hạn chế về số lượng và chiều dài nhưng cần loại bỏ các chỗ cành mọc quá dày hoặc quá yếu. Sau 3 năm cây sẽ có bộ tán cân đối, thuận lợi trong chăm sóc, phòng ngừa sâu bệnh và thu hoạch.

*. Tỉa cành: Hàng năm, sau khi thu hoạch cần phải loại bỏ những đoạn cành sau đây:

- Cành đã mang quả (thường rất ngắn khoảng 10- 15 cm).

- Cành bị sâu bệnh, cành ốm yếu, cành nằm bên trong tán không có khả năng mang quả.

- Cành đan chéo nhau, những cành vượt trong thời cây đang mang quả nhằm hạn chế việc cạnh tranh dinh dưỡng với quả.



93

Khử trùng dụng cụ bằng nước Javel hoặc cồn 90o khi tỉa cành, tránh lây bệnh (tiềm ẩn virus, vivoid...) qua cây khác.

3. Phòng trừ sâu bệnh chính

3.1 Sâu hại

3.1.1. Sâu vẽ bùa (Phyllocnistis citrella)

3.1.1.1 Hình thái và cách gây hại: Thành trùng là loại bướm rất nhỏ, dài khoảng 2mm, cánh rộng 4-5mm, toàn thân có màu vàng nhạt. Trứng rất nhỏ dài khoảng 0.2-0.3mm, thường được đẻ ở mặt dưới gần gân chính của lá, ấu trùng màu xanh nhạt, trong suốt, dài khoảng 0,4mm và đục thành những đường ngoằn ngoèo trên lá tạo nên những ánh bạc rất dễ nhận diện. Vòng đời sâu vẽ bùa khoảng 2 tuần. Lá non bị tấn công sẽ không phát triển và co rúm lại, giảm khả năng quang hợp, do đó cây sinh trưởng và phát triển kém, hoa trái dễ bị rụng, nhất là cây con mới trồng.

3.1.1.2 Phòng trị:

Trong tự nhiên có nhiều loài ong ký sinh thuộc họ Encyrtidae và Enlophidae ký sinh trên nhộng.

Nên chú ý phòng trị sâu vẽ bùa ngay trong giai đoạn ra lá non như vào đầu mùa mưa, tỉa cành cho ra lộc tập trung, chóng thành thục để hạn chế sự phá hại của sâu. Phun thuốc ngay khi lá non vừa có triệu chứng đầu tiên như Saliphos 35 EC liều lượng 25 –30 cc/8lít, Sherzol 205 EC liều lượng 25-30cc/8lít,Confidor 5-10 ml/ bình 8 lít, dầu khoáng DC-Tron Plus 50 ml/ bình 8 lít.Selecron 10-15g/bình 8 lít.

3.1.2. Rầy mềm (Toxoptera citricidus)

3.1.2.1 Hình thái và cách gây hại: Rầy mềm màu đen, dài khoảng 2mm thường sống tập trung trên các đọt non. Chúng chích hút nhựa làm các đọt non không phát triển và co rúm lại, phân chúng thải ra nhiều chất đường mật kích thích nấm bồ hóng phát triển trên lá làm giảm khả năng quang hợp. Rầy mềm là môi giới truyền virus gây bệnh Tristeza trên cây bưởi.


Tỉa cành để cây ra đọt non tập trung

Trong tự nhiên có những loài ong ký sinh thiên địch tấn công rầy mềm như: bọ rùa, green lacwing, ruồi ăn rệp (Syrphidae) và ong ký sinh thuộc họ Aphididae.

Rầy mềm thường trong giai đoạn ra đọt non của cây nên chú ý phòng trị trong giai đoạn nầy bằng các loạI thuốc như Lancer 75 WP 15g/ 8 lít, Butyl 10 WP 25g/8 lít, Applaud 10WP 10-15g/ 8 lít, Basa 50ND 20ml/8lít.



94

3.1.3. Nhóm Nhện

3.1.3.1 Hình thái và cách gây hại: Chúng thường tập trung tấn công trên lá non hay trái non từ khi đậu trái đến 2 tháng tuổi. Nhóm nhện tập trung trên bề mặt của lá và trái cạp lớp biểu bì tạo thành những chấm nhỏ li ti màu vàng và rụng sớm,trên trái gây da cám da lu .


Phát hiện thật sớm khi vừa đậu trái và phun các loại thuốc trừ nhện cho đến khi trái lớn như Comite 73 EC 5-10cc/8lít, Sulox 80WP 50g/8lít, Pegasus 500DD 10 ml/ 8 lít, Ortus 10-15 ml/ 8 lít.

3.1.4 Bù lạch:

3.1.4.1 Hình thái và cách gây hại: Rất phổ biến trên cây họ cam quýt với nhiều loại khác nhau, tuy nhiên có một loại quan trọng là loại có màu vàng nhạt, dài khoảng 1mm. Bù lạch tấn công trên bông cây cam quýt và cũng tấn công trên trái.

3.1.4.2 Phòng trị: Dùng bẫy màu vàng đặt khi cây ra hoa để phát hiện .

Khi hoa vừa rụng cánh và khi thấy có triệu chứng đầu tiên trên trái, tiến hành phun các loại thuốc như Fenbis 25 EC 30 –35 cc/8lít, Malate 73 EC 25-30cc/8lít, Confidor.

3.1.5. Nhóm rệp sáp

3.1.5.1 Hình thái và cách gây hại: Đặc điểm chung của nhóm rệp sáp là cơ thể tiết ra lớp sáp trắng để bảo vệ cơ thể hay tạo ra một lớp vỏ cứng trên thân còn gọi là rệp dính. Chúng thường trên cành non, trái để chích hút nhựa, ngoài ra chúng còn kích thích nấm bò hóng phát triển trên lá và trái nơi chúng thải phân ra.

3.1.5.2 Phòng trị: Trong điều kiện tự nhiên cả vùng ĐBSCL nhóm nầy chưa thấy thiệt hại đang kể, tuy nhiên khi mật số cao cần phun thuốc để phòng trị như Pyrinex 20 EC, Fenbis 25 EC, Admire liều lượng theo khuyến cáo, Dầu khoáng DC-Tron Plus 50ml/bình 8lít.

3.2 Bệnh hại

3.2.1. Bệnh Tristeza

3.2.1.1 Triệu chứng: Bệnh Tristeza là một bệnh gây hại quan trọng trên cây có múi ở các nước trồng cây cam quýt trên thế giới. ở ĐBSCL bệnh xuất hiện nhiều trên chanh giấy. Bệnh Tristeza do virus làm hỏng mạch dẫn nhựa từ trong thân cây xuống rễ, làm rụng lá, chết đọt, lùn cây và làm cho bộ rễ bị thoái hóa.

Bệnh lây lan qua mắt ghép, hoặc do các loài rầy mềm như :rầy mềm nâu (Toxoptera citricidus), rầy mềm đen (Toxoptera aurantii) hoặc rầy mềm trên bông (Aphis gossipii) chích hút nhựa cây và lan truyền bệnh.



95

3.2.1.2 Phòng trị: Trồng giống sạch bệnh và tích cực phòng trừ các loại rầy mềm bằng các loại thuốc trừ sâu đã khuyến cáo vào các đợt ra đọt non, lá non để tránh lan truyền mầm bệnh.

3.2.2. Bệnh vàng lá Greening (do vi khuẩn Liberobacter asiaticus)

3.2.2.1 Triệu chứng: Bệnh lan truyền chủ yếu do cây giống đã nhiểm bệnh và qua nhân giống vô tính như chiết, ghép, lấy mắt từ cây bị bệnh và đặc biệt là do rầy chổng cánh (Diaphorina citri) làm môi giới truyền bệnh. Tuy nhiên, mầm bệnh không lưu truyền qua trứng rầy và hạt giống.

Triệu chứng điển hình là lá bị vàng lốm đốm nhưng gân vẫn còn xanh, gân bị sưng rồi trở nên cứng và uốn cong ra ngoài, lá phía trên ngọn nhỏ và hẹp biểu hiện triệu chứng thiếu kẽm, cây thường cho bông và trái nghịch mùa nhưng dễ rụng, trái nhỏ, méo mó và có nhiều hạt lép đen. Cây bị bệnh hệ thống rễ cũng bị thối nhiều. Thường cây bị bệnh thì trên các lá non thường thấy triệu chứng thiếu kẽm, thiếu Mangan và thiếu Magesium.


- Loại bỏ cây đã nhiễm bệnh để tiêu hủy mầm bệnh, tránh chiết, tháp và lấy mắt trên các cây nghi ngờ có mầm bệnh.

- Khử trùng sau mỗi lần sử dụng các dụng cụ cắt tỉa.

- Trồng giống sạch bệnh và nên cách ly với vùng nhiểm bệnh, vườn trồng phải có cây chắn gió để hạn chế rầy chổng cánh di chuyển từ nơi khác tới.

- Phun thuốc trừ rầy chổng cánh vào các đợt ra lá non.

3.2.3. Cách phòng trị bệnh thối gốc chảy mủ trên cây bưởi

3.2.3.1 Triệu chứng: Bệnh thối gốc chảy mủ trên cây bưởi do nấm Phytophthora sp. gây ra là một bệnh rất nguy hiểm và khá phổ biến.

Ban đầu vết bệnh làm cho vỏ của thân cây ở vùng gốc bị úng nước, thối lâu thành những vùng bất dạng, sau đó khô, nứt dọc và chảy mủ, vỏ cây bong ra, phần gỗ nằm bên dưới chỗ bị bệnh thối nâu, vết bệnh cứ lan rộng dần ra xung quanh, lan xuống đến cả bộ rễ, bộ rễ ít rễ tơ, rễ ngắn với phần vỏ bị thối rất dễ bị tuột ra khỏi rễ (nhất là rễ con). Do không hút được nước và dinh dưỡng để nuôi cây nên đã làm cho bộ lá của cây bị vàng và rụng dần, trong khi các lá non không ra được các cành tược và cả cành lớn bị chết dần, cây bị bệnh xơ xác, nếu kéo dài sẽ làm cho cả cây bị bệnh chết. Ngoài gốc, rễ, bệnh còn làm cho trái bị thối nhất là những trái ở dưới thấp gần mặt đất.

3.2.3.2 Phòng trị: Muốn hạn chế tác hại của bệnh cần phải áp dụng kết hợp nhiều biện pháp một cách tổng hợp. Sau đây là một số biện pháp chính:

- Ở những vùng đất thấp dễ bị ngập úng trong mùa mưa cần lên liếp cao, nếu thấy vẫn chưa đạt yêu cầu phải đắp mô để trồng, để cây không bị ngập úng. Lên liếp hình mai rùa để dễ thoát nước mỗi khi có mưa. Nên có hệ thống bờ bao xung quanh vườn để kịp thời bơm nước ra khỏi vườn khi cần thiết.

- Trồng với mật độ hợp lý, không nên trồng quá dày. Tăng cường bón thêm phân hữu cơ hoai mục và bón cân đối giữa đạm, lân và Kali, tạo điều kiện cho cây sinh trưởng và phát triển


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XXVIII. NGUYÊN NHÂN RỤNG HOA VÀ TRÁI Ở XOÀI

96

khỏe có sức chống đỡ với bệnh, đồng thời tạo cho vườn cây luôn thông thoáng khô ráo, hạn chế ẩm độ trong đất và trong vườn cây từ đó hạn chế bệnh phát triển và lây lan.

- Nếu là cây ghép thì vị trí ghép phải cách mặt đất khoảng 3 – 4 tấc để hạn chế nấm bệnh xâm nhập vào cây thông qua các vết ghép.

- Vệ sinh sạch sẽ vùng gốc cây, để gốc cây luôn được khô ráo. Trong khi chăm sóc, tránh gây vết thương cơ giới cho vùng rễ và vùng thân gần gốc.

- Khi phát hiện cây chớm bệnh có thể dùng một trong các loại thuốc như: Aliette 80WP, Ridomil MZ 72WP/BHN; Curzate – M8 72 WP để phun xịt lên cây.

- Đối với những cây mới bị thối vỏ ở thân, gốc và rễ cái cần phải cào hết đất xung quanh gốc cây cho thông thoáng. Dùng dao cạo sạch hết vết bệnh rồi quét dung dịch Aliette 80 WP pha nồng độ 10 – 15% hoặc hỗn hợp Boóc đô 1%. Sau một thời gian vết bệnh sẽ lành, vỏ cây sẽ tái sinh.

- Ngoài ra cũng có thể dùng nấm đối kháng với nấm Phytophthora sp. T. Hazianum trộn đều với 40 kg phân chuồng hoai mục rải xung quanh gốc cây với lượng 3 – 5 kg cho một cây (tùy theo cây đã lớn hay còn nhỏ).

XXVIII. NGUYÊN NHÂN RỤNG HOA VÀ TRÁI Ở XOÀI

Do số hoa đực nhiều, số hoa lưỡng tính có thể đậu quả lại ít. Việc thụ phấn của hoa xảy ra không tốt do hạt phấn có hiện tượng tự bất dục, khả năng tự thụ phấn trong cùng giống kém.

Điều kiện thời tiết xấu như mưa, sương sớm tạo độ ẩm cao cũng ảnh hưởng đến quá trình thụ phấn và đậu trái.

Tác động của một số sâu bệnh hại như rầy bông xoài, rệp, sâu đục trái non, bệnh thán thư, bệnh phấn trắng...

Do đặc tính giống (yếu tố di truyền): giống có cuống trái to, chắc mập thường rụng ít.

Thiếu nước, thiếu dinh dưỡng, nhất là phân kali, calci...

1. Hạn chế sự rụng hoa, trái Chế độ dinh dưỡng.

Bón phân gốc đầy đủ vào hai giai đoạn chính: giai đoạn 1 ngay sau thu hoạch. Để bù lại phần dinh dưỡng đã bị trái lấy đi ở mùa trước, cần bón nhiều phân N, P vừa phải, còn K thì bón ít hơn, liều lượng tuỳ độ tuổi cây. Có điều kiện bón phân hữu cơ sẽ rất tốt.

Giai đoạn 2 khi đợt đọt cuối vừa nhú hết, cây ra bông tự nhiên hay trước khi xử lý ra bông khoảng 15 ngày: khi cơi lá cuối chuyển màu xanh đậm, phiến lá dày, bìa lá gợn sóng thì bón phân lần 2 (tăng thêm P và K, giảm N so với lần 1).

Vào giai đoạn 4 và 8 tuần sau khi hoa nở, bón thêm 0,4- 0,6kg/lần phân NPK loại 20- 20- 15 cho mỗi gốc.

2. Chế độ nước.

Khi hoa nhú mầm, hoa cần đủ ẩm. Nếu không mưa cần tưới nước đẫm gốc. Từ khi nở hoa đến lúc có trái non cỡ hạt đậu phộng cần duy trì lượng nước tưới còn khoảng 2/3 thời kỳ đầu.


Phần II: Sinh học và kĩ thuật trồng cây nông nghiệp XIX. TẠO TÁN VÀ ĐỐN TỈA CÂY ĂN QUẢ CÓ MÚI

97

Khi trái cỡ hạt đậu phộng đến trước khi thu hoạch 2 tuần là giai đoạn trái rụng nhiều nhất, đảm bảo lượng nước khoảng 1/2 thời kỳ nhú mầm hoa. Chú ý giữ ẩm điều hoà không để đất quá khô rồi tưới dễ gây sốc làm rụng hoa, trái non.


Phòng trừ sâu bệnh hại bông và trái (nhất là rầy bông xoài, thán thư, phấn trắng- là những tác nhân gây rụng bông và trái mạnh nhất) bằng các loại thuốc thích hợp. Đối với rầy bông xoài có thể dùng các loại thuốc đặc trị như: Applaud, Mospilan, Sumi alpha, Sherpa, Bassa, Trebon, Admire...; bệnh thán thư dùng thuốc Carbenda, Dithane M- 45, Antracol... để trị; bệnh phấn trắng dùng Sumi 8, Manozeb, Score, Anvil... riêng thuốc Sumi 8 ngoài khả năng phòng chống bệnh còn có tác dụng làm cho cuống trái to mập ra, hạn chế rụng trái.

4. Sử dụng chất kích thích sinh trưởng và phân bón lá.

Nên phun các chất điều hoà sinh trưởng và phân bón lá để hạn chế rụng hoa, gia tăng tỉ lệ đậu trái và rụng trái non, có thể phun 2- 3 lần: lần đầu khi chồi hoa khoảng 7- 10cm; lần hai khi hoa đã thụ phấn xong 2- 3 tuần sau khi hoa nở rộ, phun phân bón lá kết hợp các chế phẩm kích thích sinh trưởng (nhóm auxin hay NAA); lần 3 phun cách lần 2 từ 15- 20 ngày, lần này có thể sử dụng thêm các chế phẩm GA 3, Progibb, Gibgro...

Lưu ý

Trên diện tích lớn, ngoài giống chính nên trồng thêm một số giống khác để tăng khả năng thụ phấn.

Trong thời kỳ ra hoa, đậu trái non mà gặp mưa, sương sớm cần chú ý cân nhắc khả năng phun thuốc phòng chống bệnh. Đêm có nhiều sương hay mưa thì sáng sớm nên rung cây cho rụng bớt nước đọng và hoa tàn trước khi phun thuốc.

Bổ sung một số biện pháp: tỉa bớt chồi hoa ở cây ra nhiều vào lúc chồi hoa mới nhú khoảng 10cm. Tỉa những trái méo mó, bị nhiễm bệnh... khi trái cỡ trứng gà.

XXIX. TẠO TÁN VÀ ĐỐN TỈA CÂY ĂN QUẢ CÓ MÚI

1. Mở đầu

Cây ăn quả (CAQ) có múi là cây lâu năm, khoẻ mạnh chúng có thể sống đến 20-30 năm và ra hoa kết quả hàng năm. Tuy nhiên, nếu không duy trì cây đúng kích thước và chiều cao, tán cây trong vườn sản xuất sẽ không đồng đều và phát triển rậm rạp. Trong những vườn cây rậm rạp như vậy sâu bệnh dễ phát sinh gây hại, chất lượng quả trở nên kém và không ra quả đều hàng năm. Do vậy, một chương trình tạo tán và đốn tỉa đúng đắn sẽ rất quan trọng để duy trì một vườn CAQ có múi, cũng như vườn CAQ nói chung, khoẻ mạnh, năng suất và chất lượng.

2. Mục đích của tạo tán và đốn tỉa

Tạo tán và đốn tỉa nhằm 3 mục đích

Một là giúp cho ánh sáng và không khí tới lá để nâng cao hữu hiệu tổng số diện tích lá và tăng cường quang hợp. Nếu các cành cây được phân bổ và định hướng tốt chúng sẽ có một không gian đầy ánh sáng. Điều đó cải thiện tính hữu hiệu của việc sử dụng nước cũng như chuyển đổi các chất dinh dưỡng của cây. Kết quả là năng suất và chất lượng quả được nâng cao



98

Hai là tạo tán và đốn tỉa đúng cách sẽ giúp cho cây có một kích thước đúng đắn. Nhờ vậy, người trồng có thể dễ dàng kiểm soát và quản lý các cây trong vườn, nâng cao sức sống (thể chất) của cây, tăng cường sức chống chịu với các điều kiện bất thuận cũng như duy trì một cân bằng hữu hiệu nhất giữa sinh trưởng thân lá và ra quả.

3. Các tập tính nảy chồi (lộc) và sinh quả của CAQ có múi

3.1 Các đặc tính tổng quan của sinh trưởng

Ngoại trừ loài cam ba lá Poncirus Trifoliata Rà, tất cả các loài CAQ có múi được trồng đều xanh lá quanh năm (cây thường xanh - evergreen). Các cây bị bỏ mặc thường phát triển ngọn quá cao và mọc ra các chồi rậm rạp, chỉ trong vài năm tán cây trở nên rất dầy và mọc thành vòm. Các cành bên trong có thể bị chết vì thiếu ánh nắng. Cây sẽ chỉ ra quả trên bề mặt tán và trở nên giảm năng suất nhanh chóng

3.2 Sự bật chồi

Tại các vùng nhiệt đới và á nhiệt đới, các chồi mới thường mọc vào mùa xuân, hè, thu và đôi khi cả trong mùa đông. Các chồi mùa xuân và mùa hè là quan trọng nhất chúng phải phát triển đúng cách không quá mạnh mẽ

3.3 Tập tính sinh quả

ở CAQ có múi trưởng thành cành sinh quả phát triển chủ yếu từ các chồi xuân và hè. Các chồi xuân mà moc từ các cành sinh quả là năng suất nhất. Các hoa đơn hoặc chùm hoa có thể phát triển từ đỉnh chồi hoặc các chồi nách (mắt nách)

4. Dáng cây và hệ thống tạo tán

Các CAQ có múi có thể mọc rất cao. Chúng nên được tạo tán để có dáng thích hợp với một trung tâm mở hay còn gọi là tán hình phễu, hình cốc. Người trồng cây sẽ có lợi nếu làm theo hệ thống này: dễ dàng chăm sóc cây kể cả phun thuốc và thu hái quả, các cây trẻ cho tán mọc nhanh và ra quả sớm. Việc đốn tỉa cây được dễ dàng và tán sinh quả chiếm một diện tích lớn

Quy trình tạo tán hình phễu được thể hiện các các hình 1,2,3, 4. Tán hình phễu điển hình nhất là kết quả cả quy trình được thể hiện tại hình 5

Hình 1: Trồng cây năm thứ nhất, sau khi trồng, khi cây mọc cao 70-80 cm, cắt cây ở độ cao 30-40 cm trên mặt đất và tỉa bỏ các chồi bên



99

Hình 2: Giữa các cành 1, 2 và 3 để chúng sẽ phát triển thành các cành khung. Ngắt các ngọn của các cành 4, 5 và 6 để có thể cắt chúng vào 2 năm sau.

Hình 3: Cây trồng năm thứ 3. Tỉa bỏ cành 5 và 6

Năm thứ 4: Đốn bỏ cành 4

Nếu nhìn từ trên xuống cây, sẽ thấy giữa các cành khung tạo ra một góc 120 độ, Khoảng cánh thẳng đứng giữa các cành khung nên là 20- 30 cm

Hình 5: Sự sắp xếp các bộ phận của cây theo hệ thống tạo tán hình phễu (hình trung tâm mở)

5. Các phương pháp đốn tỉa

Các nhà trồng cây nên chọn thời gian thích hợp để đốn tỉa. Do CAQ có múi là cây thường xanh nên chúng không có giai đoạn ngủ thật sự. Tuy nhiên trong thời gian sau thu hoạch việc trao đổi chất của cây giảm

Tại các nước có mùa đông lạnh, việc trao đổi chất giảm trước lúc phát lộc xuân (ra chồi xuân) vì nhiệt độ thấp và mùa khô. Còn tại các nước nhiệt đới gió mùa trao đổi chất của cây lại bị



100

giảm vào mùa khô. Tuy nhiên dù thế nào đi nữa thời kỳ cây bị giảm trao đổi chất chính là thời điểm đốn tỉa cây. Tỉa nhẹ (tỉa phớt) cũng có thể tiến hành vào thời vụ khác để loại bỏ các chồi không mong muốn hoặc mọc dầy

5.1 Cấu trúc của cây

Trong hình 6 trình ba các bộ phận khác nhau của cây. Người trồng cây nên tính toán để các bộ phận đó phân bố hợp lý theo không gian khi thực hiện tạo tán và đốn tỉa.

5.2 Các nguyên tắc và thủ tục đốn tỉa

Nói chung người trồng cây không nên tỉa bỏ trên 15% tổng số chồi. Họ nên nghiên cứu cấu trúc của mỗi cây trước khi đốn tỉa chúng. Đốn tỉa nên bắt đầu từ ngọn cành khung thứ 3, tiếp đến là cành khung thứ 2 và sau cùng là cành khung thứ nhất. Tại mỗi cành khung, đốn tỉa nên bắt đầu từ cành cấp hai sau đến các chồi bên

5.3 Các cành và chồi không mong muốn

Nên tỉa bỏ: các cành bị bệnh hoặc bị sâu hại nặng, các cành hoặc chồi mọc không đúng hướng hoặc đúng vị trí (cành hoặc chồi vượt, mọc chen ngang hoặc hướng vào bên trong tán cây...)

5.4 Cách đốn tỉa

Có 2 cách chính: đốn tỉa ngọn và đốn tỉa thưa Đốn tỉa ngọn giúp phát triển các mầm, chồi ở phía dưới và phân cành (hình 7)

Đốn tỉa thưa loại bỏ cả cành hoặc chồi, nhằm làm giảm tổng số các chồi bên



101

Các cành và chồi nên giữa lại sau đốn tỉa (hình 9)

Hình dạng cây sau khi đốn tỉa (hình 10) Hình 10: Đốn tỉa các cành nhánh (cành bên)

A. Trước khi đốn tỉa: 1. Cành cấp 2; 2. Cành nhánh, 3. Tầng lá a. Vị trí cắt trogn năm thứ nhất, b. Vị trí cắt trong năm thứ 2 B. Sau khi đốn tỉa: 1. Cành cấp hai, 2. Cành nhánh, 3. Chồi mới, 4. Tầng lá

5.5 Đốn cải tạo cây già

Trong các vườn CAQ có múi lâu năm, thể lực của các cây bị giảm. Tán cây trở nên quá lớn và năng suất bị giảm. Đó là thời điểm cần đốn cải tạo để trẻ hoá cây (hình 11)

Hình 11: Trước khi đốn tỉa cải tạo: các vạch đậm, ngắn, đánh dấu các vị trị cắt, thực hiện vào đốn tỉa đông xuân năm thứ nhất

H.12 Hình dáng cây sau đốn tỉa

Thủ tục đốn cải tạo được trình bày trong các Hình 12, 13, 14 và hình 15. Đốn cải tạo nên thực hiện qua 3-4 năm mới hoàn thành. Hình 16 cho thấy dáng cây trước và sau khi đốn tỉa



102

H.13 Các vạch đâm ngắn đánh dấu vị trí các vết cắt thực hiện vào đốn tỉa đông xuân thứ 2 H.14 Dáng cây sau đốn tỉa năm thứ 2, các vạch ngắn đậm đánh dấu các vị trí vết cắt thực hiện vào đốn tỉa đông xuân thứ 3.

H.15 Dáng cây sau đốn tỉa năm thứ 3 các vạch H.16 Dáng cây trớc và sau đốn tỉa trẻ hoá .

ngắn đậm đánh dấu các vị trí vết cắt thực hiện

vào đốn tỉa đông xuân thứ 4.

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Báo Nông thôn ngày nay.

2. Báo Nông nghiệp Việt Nam.

3. Trung tâm Thông tin Khoa học Công nghệ Quốc gia.

4. http://www.vietlinh.com.vn

5. http://www.khuyennongvn.gov.vn

6. http://www.fistenet.gov.vn



103

ĐÓN ĐỌC KỲ SAU

TTÀÀII LLIIỆỆUU HHƯƯỚỚNNGG DDẪẪNN KKĨĨ TTHHUUẬẬTT TTRROONNGG NNÔÔNNGG LLÂÂMM NNGGHHIIỆỆPP VVÀÀ NNUUÔÔII TTRRỒỒNNGG TTHHUUỶỶ SSẢẢNN

TẬP 2

- CÂY DÓ BẦU

- CÁCH NUÔI TRÙNG QUẾ

- NUÔI BA BA

- TRỒNG NẤM

- RONG CÂU CHỈ

- RONG SỤN

- HẢI SÂM TRẮNG

- …

Ậ t tÀi liỆu hƯỚng dẪn kĨ thuẬt trong nÔng lÂm...

Documents