(1)

หวยใตดนในสงคมไทย

Underground Lottery in Thai Society

ดวงกมล ดพนธ

Duangkamon Deephan

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม มหาวทยาลยสงขลานครนทร

A Thesis Submitted in Partial Fulfillments of the Requirements for the Degree of Master of Arts in Human and Social Development

Prince of Songkla University 2557

ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

(2)

ชอวทยานพนธ หวยใตดนในสงคมไทย ผเขยน นางสาวดวงกมล ดพนธ สาขาวชา พฒนามนษยและสงคม อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก คณะกรรมการสอบ .......................................................... ................................................ประธานกรรมการ (ดร.อทศ สงขรตน) (ผชวยศาสตราจารย ดร.ณฐพงศ จตรนรตน) .............................................................กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.เกตถวา บญปราการ) ………............................................... กรรมกา ..................................................................... .............................................................กรรมการ (ดร. ปรยา แกวพมล) (รองศาสตราจารย ดร.วนชย ธรรมสจการ) ..................................................................... .............................................................กรรมการ (ดร. ปรยา แกวพมล) (ดร.อทศ สงขรตน) บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร อนมตใหวทยานพนธฉบบนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม …..............................................................

(รองศาสตราจารย ดร.ธรพล ศรชนะ) คณบดบณฑตวทยาลย

(3)

ขอรบรองวา ผลงานวจยนเปนผลมาจากการศกษาวจยของนกศกษาเอง และขอขอบคณผทมสวนเกยวของทกทานไว ณ ทน ลงชอ ........................................................... (ดร.อทศ สงขรตน) อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ลงชอ........................................................... (นางสาวดวงกมล ดพนธ) นกศกษา

(4)

ขาพเจาขอรบรองวา ผลงานวจยนไมเคยเปนสวนหนงในการอนมตปรญญาในระดบใดมากอน และไมไดถกใชในการยนขออนมตปรญญาในขณะน

ลงชอ.............................................................

(นางสาวดวงกมล ดพนธ) นกศกษา ………............................................... กรรมการ

(5)

ชอวทยานพนธ หวยใตดนในสงคมไทย ผเขยน ดวงกมล ดพนธ สาขาวชา พฒนามนษยและสงคม ปการศกษา 2556

บทคดยอ งานศกษา เรอง “หวยใตดนในสงคมไทย” ครงนมวตถประสงคการศกษาเพอ 1. ศกษาปฏบตการวาทกรรมทรฐชาตน ามาใชในการสถาปนาวาทกรรมการเลนหวยในสงคมไทย 2. ศกษารปแบบและวธการทหวยใตดนโตตอบ/ปฏเสธภาพความจรงของการเปนการพนนเถอน ผดกฎหมายและศลธรรมค าสอนของสงคมไทย 3. ศกษาพนทและการด ารงอยของหวยใตดน ในสงคมไทย ใชวธการวจยเชงคณภาพ (qualitative research) โดยวเคราะหจากเอกสารทเกยวของกบหวยใตดนและใชวธการสมภาษณผใหขอมลทเกยวของกบหวยใตดน จ านวน 22 คน น าเสนอผลการวจยดวยวธการพรรณนาวเคราะห ผลการศกษา พบวา จากปฏบตการทางวาทกรรมพบวา การเลนหวยไดถกท าใหเปน “วตถ” มการก าหนดนยามความหมายทหลากหลายท าใหเกดชดวาทกรรมคตรงขามขนมา 2 ชด ประกอบดวย “วาทกรรมหวยรฐบาล” หรอชดความร/ความจรงของการเลนหวยรฐบาลในฐานะ การพนนทไดรบการยอมรบในสงคมไทย ผานการนยามความหมายหวยรฐบาลในฐานะของการเปน การพนนถกกฎหมาย การเปนเครองมอชวยชาตแกปญหาเศรษฐกจ การเปนความหวง/โอกาสในการเลอนฐานะทางเศรษฐกจ การเปนเครองมอสรางเครอขายทางสงคม และการเปนแหลงเงนทนเพอสนบสนนกจการสาธารณกศลของชาต นยามความหมายเหลานสงผลใหหวยรฐบาลประสบความส าเรจในการตรงตนเองไวกบความหมายของการเปนการพนนทผคนในสงคมไทยใหการยอมรบในฐานะ วาทกรรมหลกของชาต และวาทกรรมชดทสอง คอ “วาทกรรมหวยใตดน” หรอชดความร/ความจรงของการเลนหวยทเปนการพนนผดกฎหมายไมไดรบการรบรองโดยรฐชาต นยามความหมายดานลบของหวยใตดนทถกยดเยยดใหนน ไดแก การก าหนดความหมายผานบรบทเศรษฐกจในฐานะการเปนการพนนทแยงชงสวนแบงเงนรายไดรฐ บรบทสงคมในฐานะการเปนการพนนทมอมเมาผคนกอใหเกดปญหาสงคม และบรบทการเมองในฐานะการพนนผดกฎหมาย สงผลใหหวยใตดนถกผลกไสสการเปนชายขอบไรททางแหงการด ารงอยและการยอมรบจากผคนในสงคมไทย สวนรปแบบและวธการทหวยใตดนโตตอบ/ปฏเสธภาพความจรงของการเปนการพนนผดกฎหมายและผดศลธรรมค าสอนของสงคมไทยพบวา ภายใตบรบทการเมองหวยใตดนเคลอนเปลยนตวตน

(6)

จากภาพความจรงดานลบสอตลกษณใหมโดยการเปลยนรปแบบ/วธการเลนและชอเรยก เพอสลดภาพของการเปนการละเลนเสยงทายตวอกษรทกอใหเกดปญหาสงคม อกทงภายใตบรบทเศรษฐกจและสงคมหวยใตดนพลกนยยะความหมายตนเองใหสอดคลองกบคานยม ความเชอของผคน ทเปลยนแปลงไปสนยามความหมายของการเปนความหวงโอกาสการเลอนฐานะทางเศรษฐกจ การเปนการละเลนบนเทง เพอการพกผอนหยอนใจจากภาวะความกดดนทางเศรษฐกจและสงคม และเปนเครองมอสรางเครอขายทางสงคม ประการสดทายพนทการด ารงอยของหวยใตดนจงมใชพนทสวางทถกกฎหมายตามวาทกรรมหลกของรฐ ขณะเดยวกนกมไดเปนพนททมดจนไมสามารถมองเหนและเขาถงได แตพนทหวยใตดนเปนพนทสลวซงคนไทยทกระดบชนในสงคมสามารถสมผสได

(7)

Thesis Title The Underground Lottery in Thai Society Author Duangkamol Deephan Major Program Human and Social Development Academic Year 2013

Abstract The objectives of the study on “The Underground Lottery in Thai Society” were 1) to

investigate the discursive practices used by the nation state in establishing the discourse of playing the lottery in Thai society; 2) to explore the style and method the underground lottery responds/refuses the truth of the lottery as being illegal and immoral in Thai society; and 3) to investigate the space and existence of the underground lottery in Thai society. This qualitative research analyzed documents related to the underground lottery and interviewed 22 informants who were related to the underground lottery, and the results of the study were presented through descriptive analysis.

The results of the study revealed that under the discursive practices, playing the underground lottery had been made into an “object”. Diversified definitions of the underground lottery caused two sets of binary opposition. The first set is the “government lottery discourse” or knowledge series/a truth of playing the government lottery as gambling that is accepted by Thai society through definitions of the government lottery as legal gambling, a tool that helps the country solve economic problems, a hope/an opportunity for people to economically move upwards, a tool that builds social networks, and a capital source that promotes the country’s charity activities. These definitions result in success for the government lottery to attach itself to the definitions of being gambling that is accepted by Thai society as a national dominant discourse. The second set is the “underground lottery” or knowledge series/a truth of playing lottery is illegal gambling that is not approved by the nation state. The definitions with negative meanings given to the underground lottery are designated through the economic context as gambling that takes away part of the state revenues. In the social context, it is gabling that leads people astray and causes social problems. In the political context, it is illegal gambling. These definitions push the underground lottery to being marginal with no place for existence, and no

(8)

place for acceptance by people in Thai society. Regarding the styles and methods that the underground lottery responds/refuses a truth of being illegal gambling and immoral teaching for Thai society, the underground lottery does it by changing itself from being a negative image of truth to a new identity under the Thai political context by changing the styles and methods of playing, and the name. Under the economic and social contexts, it changes itself by altering its own meanings to be in accordance with people’s taste and beliefs to the definitions of being a hope for people to economically move upwards, and of being an amusement and entertainment for relaxing from stress caused by economic and social pressures. It is also a tool to build social networks. Finally, the existence space of the underground lottery is, therefore, not only a space with light that is correct according to the dominant discourse of the state while it is not a space that is too dark to see and inaccessible but it is a dim space that can be touched by Thais of all levels in society.

(9)

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจไดดวยดและปราศจากอปสรรคหรอปญหาใดๆ เนองจากไดรบค าแนะน าจาก ดร.อทศ สงขรตน ผซงเปนอาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก อกทงยงมผทรงคณวฒท งสามทาน คอ ผชวยศาสตรจารย ดร.ณฐพงศ จตรนรตน ผชวยศาสตราจารย ดร. เกตถวา บญปราการ และ รองศาสตราจารย ดร.วนชย ธรรมสจการ ทไดแนะน าสงทเปนประโยชนตอวทยานพนธน สงทส าคญอกประการหนงในการท าใหการจดท าวทยานพนธครงนส าเรจดวยด คอ แรงบนดาลใจทส าคญจากบดา มารดา พสาวทงสอง และครอบครว ซงเปนสงยดเหนยวและคอยเตอนใจในยามทอถอย ท าใหขาพเจาสามารถฝาฟนอปสรรคนาๆ ประการมาได สดทายคงไมมค าใดจะแทนความรสกของขาพเจาไดดเทากบค าวา “ขอบพระคณ”

ดวงกมล ดพนธ

(10)

สารบญ

หนา บทคดยอ..................................................................................................................................... (5) ABSTRACT.............................................................................................................................. (7) กตตกรรมประกาศ..................................................................................................................... (9) สารบญ....................................................................................................................................... (10) รายการภาพประกอบ.................................................................................................................. (13) บทท 1 บทน า......................................................................................................................... 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา..................................................................... 1 วตถประสงคการศกษา.............................................................................................. 5 ค าถามการวจย............................................................................................................ 5 ประโยชนของการวจย................................................................................................ 5 ขอบเขตการวจย......................................................................................................... 5

นยามศพทเฉพาะ........................................................................................................ 7 2 แนวคด ทฤษฎ และวรรณกรรมทเกยวของ................................................................ 9 แนวคดวาทกรรม........................................................................................................ 9 แนวคดสญญวทยา.................................................................................................... 13 แนวคดชายขอบ...............……………………………............................................... 14 แนวคดอตลกษณและการเคลอนเปลยนเลอนไหลอตลกษณ...................................... 19 แนวคดพนท................................................................................................................ 39 3 วธด าเนนการวจย........................................................................................................ 47 การเกบรวบรวมขอมล................................................................................................. 48 การวเคราะหขอมล...................................................................................................... 49 กรอบแนวคด............................................................................................................... 50 4 วาทกรรมหวยรฐบาลกบปฏบตการกอรป “การพนนถกกฎหมาย”............................ 51 การแยงชงความหมายหวยรฐบาลในสงคมไทยสการเปนการพนนถกกฎหมาย......... 51 - การสรางความหมายหวยรฐบาลผานมตการเมอง.................................................. 51 - การสรางความหมายหวยรฐบาลผานมตเศรษฐกจ................................................. 53

(11)

สารบญ (ตอ) บทท หนา - การสรางความหมายหวยรฐบาลผานมตสงคม...................................................... 54 การสรางกลไกรองรบการสถาปนา “วาทกรรมหวยรฐบาล”...................................... 61 - การสรางกลไกเชงนโยบาย.................................................................................... 62 - การสรางกลไกเชงสถาบน..................................................................................... 65 - การสรางกลไกผานสอ........................................................................................... 66 5 วาทกรรมหวยใตดนกบการถกเบยดขบส “การพนนผดกฎหมาย”…......................... 71 การสรางภาพความจรงใหหวยใตดนกลายเปนอน...................................................... 71 การลดทอนพนทการยอมรบหวยใตดนในสงคมไทย.................................................. 72 - การสรางภาพวามจรงดานลบใหหวยใตดนผานบรบททางเศรษฐกจ..................... 73 - การสรางภาพความจรงดานลบใหหวยใตดนผานบรบททางสงคม........................ 74 - การสรางภาพความจรงดานลบใหหวยใตดนผานบรบททางการเมอง....................... 81 6 พนทหวยใตดนในสงคมไทย....................................................................................... 83 การโตตอบ/ปฏเสธภาพความจรงดานลบ และการเคลอนเปลยน/เลอนไหลส อตลกษณใหม ของหวยใตดน..................................................................................... 83 - การเคลอนเปลยน/เลอนไหลนยามความหมายภายใตบรบททางการเมอง............ 84 - การเคลอนเปลยนเลอนไหลของนยามความหมายภายใตบรบททางสงคม.......... 85 - การเคลอนเปลยนตวตนสนยามความหมายแรก คอ การเปนความหวงโอกาส ในการสรางฐานะทางเศรษฐกจ.............................................................................. 85 - การเคลอนเปลยนตวตนสนยามความหมายทสอง คอ การเปนการละเลนบนเทง เพอการพกผอนทางจตใจจากภาวะความบบคนทางเศรษฐกจและสงคมในปจจบน 87 - การเคลอนเปลยนตวตนสนยามความหมายทสาม คอ การสรางเครอขายทางสงคม. 91 หวยใตดนกบพนทในสงคมไทย.................................................................................. 102 อภปรายผล................................................................................................................... 104 ขอเสนอแนะ................................................................................................................ 112 บรรณานกรม......................................................................................................................... 114

(12)

สารบญ (ตอ) บทท หนา ภาคผนวก.............................................................................................................................. 121 ภาคผนวก ก แนวทางการสนทนา................................................................................ 122 ภาคผนวก ข ประวตศาสตรความเปนมาการเลนหวยในประเทศไทย.......................... 124 ภาคผนวก ค กฎหมาย และพระราชบญญตการพนน พ.ศ. 2478.................................. 129 ภาคผนวก ง หลกค าสอนศาสนาพทธ.......................................................................... 137 ภาคผนวก จ การตพมพและการเผยแพรผลงานวจย.................................................... 140 ประวตผเขยน........................................................................................................................ 148

(13)

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1 แสดงรปแบบสลากกนแบงรฐบาล ลอตเตอร หรอหวยรฐบาล................................... 56 2 แสดงสถานทและลกษณะการตงขายหวยรฐของยปวและผคาปลกรายยอย................. 58 3 แสดงการใชเครอขายอนเตอรเนตเพอประชาสมพนธการใชเงนรายไดจากหวยรฐ เพอสนบสนนกจกรรมสาธารณกศลของรฐชาต........................................................... 68 4 แสดงรปแบบการเลนหวยใตดน................................................................................... 89 5 แสดงรปแบบใบหวยใตดน.......................................................................................... 89

1

บทท 1

บทน ำ ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ “การเลนหวย” เปนทรจกและไดรบการรบรองในฐานะการเลนพนนทถกตองตามกฎหมายเปนครงแรกในสมยรชกาลท 3 พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เนองดวยในสมยนนประเทศไทยประสบปญหาการเงนฝดเคอง ผคนตางน าเงนไปฝงดนเกบไวไมกลาน าเงนออกมาใชจาย สงผลกระทบตอระบบเศรษฐกจของประเทศ พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว จงมพระราชด ารใหจดตงโรงหวยของรฐบาล โดยการใหสมปทานแกนายโรงหวยใหด าเนนการจดใหมการละเลนเสยงทายตวอกษรอยางถกตองตามกฎหมายไดรบการรบรองจากรฐ โดยใชชอเรยกวา โรงหวย ก ข ขน เพอกระตนใหคนน าเงนออมออกมาใชจายในการเลนหวย (นนทวฒน บรมานนท, 2554) การเลนหวยจงเปนเครองมอส าคญในการชวยระดมเงนออมเขาสระบบเศรษฐกจ เพอแกปญหาเงนฝด ในขณะนน นนเอง ทวาผลทตามมาจากการจดตงโรงหวยรฐท าใหผคนใหความนยมในการเลนหวยเปนจ านวนมาก ท าใหรฐสามารถจดเกบเงนอากรจากโรงหวยรฐไดเปนเงนจ านวนมาก รฐชาตจงพจารณาการเลนหวยวามใชเปนเพยงเครองมอแกปญหา เงนฝดเทานน หากแตการเลนหวยไดถกมองวา เปนชองทางส าคญในการแสวงหารายไดเขารฐอกดวยทาท ของรฐตอการเลนหวยจงเปลยนจาก| การปราบปรามไปสการใชนโยบายตางๆ เพอแสวงหาประโยชนจาก การเลนหวย ดงเชน ในสมยรชกาลท 4 พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ในขณะนนประเทศไทยไดท าสญญาผกพน กบตางประเทศอนมผลใหตองยกเลกภาษผกขาดหลายประเภท ท าใหรายไดแผนดนลดลง ทางราชการสมยนนจงไดคดปรบปรงการจดเกบภาษอากรและไดก าหนด “ภาษการพนน” เพมขนจากอากร บอนเบยกอใหเกดเงนรายไดจากอากรหวยเพมขน ตอมาในสมยรชกาลท 5 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พบวา รฐชาตสามารถจดเกบรายไดจากอากรบอนเบย และภาษการพนนเพมขนเปนจ านวนมาก หากแตกพบวามปญหาโจรผรายชกชมเพมมากขนเชนกนดวย แตกไมอาจยกเลกการเลนหวย ไดเ นองจากหวยเปนรายไดส าคญของรฐในขณะน น จนกระทงสมยรชกาลท 6 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา เจาอยหว มเหตการณครงส าคญของประวตศาสตรโลกเกดขน นนกคอ การเกดสงครามโลก ครงท 1 ประเทศฝายสมพนธมตรตองการกเงนจากประเทศไทย เพอใชในกจการงานสงครามแตกมอาจกเงนจากรฐบาลไทยโดยตรงได เนองจากกระทบกระเทอนตองบประมาณแผนดนของประเทศไทย สภารกชาตแหงองกฤษจงด าเนนนโยบายกเงนจากประชาชนชาวไทย

2

ดวยการจ าหนายลอตเตอรทไดรบพระราชทานพระบรมราชานญาตจากรชกาลท 6 นนเอง และตอมาเมอป พ.ศ. 2466 ไดพระราชทานพระบรมราชานญาตใหออก “ลอตเตอร เสอปาลานบาท” เพอหารายไดบ ารงกองเสอปาอาสาสมคร จ านวน 1 ลานฉบบ เมอถง สมยรชกาลท 7 การเลนหวยรฐบาล ไดถกน ามาใชเปนชองทางการหารายได เพอชดเชยเงนรชชปการทมการลด การเกบลง (ประยทธ สทธพนธ, 2524) จากนโยบายแสวงหาประโยชนจากการเลนหวยของรฐชาตทหยบยกมาในขางตนท าใหอาจกลาวไดวาการเลนหวยไดกลายเปนชองทางส าคญของรฐในการแสวงหาเงนรายได เพอใชบรหารกจการภายในและภายนอกของประเทศในขณะนน เรองราวความเปนมาของการเลนหวยในสงคมไทยขางตนเปนมมมองดานบวกทอางองอยกบผลประโยชนและนโยบายของภาคเศรษฐกจทมงแสวงหาประโยชนจากการเลนหวยในฐานะเปนเครองมอแกปญหาเศรษฐกจและเปนชองทางแสวงหาเงนรายไดเขารฐ เพอบรหารกจการของประเทศ หากแตเมอพจารณาการเลนหวยในมมมองดานสงคมพบวา การเลนหวยไดกอใหเกดผลดานลบตอผคน ซงพบไดจากบนทกจดหมายเหตของ ซมอง เดอ ลาลแบร เอกอคราชทตฝรงเศสสมยพระเจาหลยสท 14 ทเขามาเจรญสมพนธไมตร ในสมยสมเดจพระนารายณ ป พ.ศ. 2230 ไดบนทกไววา คนสยามนยมเลนพนนกนมากจนถงกบเสยหมดตว ตองขายบตรธดาและตนเองเพอช าระหนสน นอกจากนในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ไดมบนทกพระราชปรารภเกยวกบการเลกทาสทกลาวถง การพนนไววาเปนสาเหตของการท าใหคนตองตกเปนทาส ผลกระทบดานลบจาการเลนพนนทมการบนทกไวขางตนจงเปนการแสดงใหเหนปญหาทางสงคมทมาจากการเลนหวย ไดแก การกอใหเกดการมอมเมาผคนใหหลงอยกบการเลนพนน การหวงพงโชคชะตาดลบนดาลใหไดมาซงทรพยสนท าใหผคนไมสนใจประกอบอาชพ การเปนหนสนจนตองขายบตร/ธดา และตนเองเพอชดใชหน (นนทวฒน บรมานนท, 2554) ท าให ในสมยรชกาลท 6 พระบาท สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวจงประกาศยกเลกการเลนหวย ก ข (ประยทธ สทธพนธ, 2524) หากแตการเลนหวยกไมไดหมดไปจากสงคมไทยตามการประกาศยกเลกหวย ก ข แตอยางใด เนองดวยเมอมการประกาศยกเลกการเลนหวย ก ข ไปแลว รฐไดน าการละเลนเสยงทายตวเลข หรอทเรยกกนวา ลอตเตอร เขามาด าเนนการแทนการเลนหวย ก ข ทถกยกเลกไป ซงเทากบวาการเลนหวยในสงคมไทยเพยงแคเคลอนเปลยนตวตนผานการเปลยน ชอเรยกและรปแบบการเลนจากเดมทใชชอวา “การเลนหวย ก ข” ทมรปแบบและวธการเลน เปนการละเลนเสยงทายตวอกษรไปสการเลน “ลอตเตอร” ท ม รปแบบและวธการเลน เปนการละเลนเสยงทายตวเลขเทานนเอง จวบจนปจจบนการเลนหวยรฐบาลทรจกกนในชอเรยกวา ลอตเตอร หรอ หวยรฐบาล กยงคงเปนชองทางการแสวงหาเงนรายไดของรฐชาต ดงตวอยางขอมลแสดงรายละเอยดเงนรายได

3

แผนดนทมาจากการเลนหวยรฐบาลอนเปนจ านวนเงนมหาศาล ซงพบวา ในป พ.ศ. 2547 ส านกงานสลากกนแบง รฐบาลไดน าสงเงนรายไดแผนดน เปนจ านวนเงน 8,872 ลานบาท ป พ.ศ. 2549 น าสง 11,174 ลานบาท ป พ.ศ. 2550 น าสง 14,001 ลานบาท สวนป พ.ศ. 2551 น าสง 13,929 ลานบาท และในป พ.ศ. 2552 น าสง 13,531 ลานบาท ในชวงป พ.ศ. 2547-2552 ส านกงานสลากกนแบงรฐบาลน าสงเงนเปนรายไดแผนดนรวมทงสน 71,865 ลานบาท เฉลยปละ 11,978 ลานบาท (นนทวฒน บรมานนท, 2554, น. 30) ขอมลจ านวน เงนรายไดของรฐจากหวยรฐบาลดงกลาว เปนเครองยนยน ถงเมดเงนจ านวนมหาศาลทไหลเวยนอยในวงจรการเลนหวยของประเทศไทย เงนรายไดจ านวนมากดงกลาว ไดกลายเปนสงดงดดใจทงรฐบาล นายทน และบคคลทวไปใหเขามาเกยวของกบการเลนหวยในหลากหลายสถานะมทงทเปนผค า ตวแทนขาย และผเลน ไมวาจะเปนการคา/การเลนทถกกฎหมาย หรอการลกลอบคา/การลกลอบเลนโดยผดกฎหมายกตามท การคาและการเลนหวยอยางผดกฎหมายเปนสงทผคนในสงคมไทยรจกและคนชน กนเปนอยางดในชอทเรยกกนวา “หวยใตดน” การด ารงอยของหวยใตดนพบวา มววฒนาการและการเคลอนเปลยนตวตนควบคมากบการเลนหวยรฐบาลมาเปนเวลายาวนานบรอยป แรกเรม ทยงไมมการจดตงโรงหวยของรฐนนการเลนหวยจะเลนกนอยในกลมคนเชอสายจนทอพยพเขามาอยในประเทศไทย ตอมาเมอรฐชาตประกาศจดตงโรงหวยรฐบาลขนการเลนหวยกบโรงหวยรฐบาลจงไดรบอนญาตใหเลนไดอยางถกตองตามกฎหมาย ท าใหผคนหนมาเลนหวยอยางแพรหลาย มไดจ ากดอยแตในหมคนจนอกตอไป โรงหวยของรฐซงในขณะนนมอยเพยง 2 โรง จงไมเพยงพอ กบความตองการของผเลนท าใหเกดการลบลอบจดตง โรงหวยเถอนโดยนายทนทไมรบสมปทานจากรฐ (ประยทธ สทธพนธ, 2524) กระทงในสมยรชกาลท 6 เมอมการประกาศยกเลกการเลนหวย ก ข เปลยนมาเปนการออกสลากกนแบงรฐบาลหรอลอตเตอรกยงคงพบวามการลกลอบคาและเลนหวยเถอนอยเชนเดม การประกาศยกเลกการเลนหวย ก ข มไดท าใหการเลนหวยเถอนในสมยนนทมรปแบบและวธการเลนองอยกบการเลนหวย ก ข ของรฐตองตายไปจากผค าและผเลนหวยเถอน ในสมยนนดวยเลย ในทางกลบกนกลบพบวาการเลนหวยเถอนไดววฒนาการเคลอนเปลยนตนตวไปสชอเรยกและรปแบบวธ การเลนแบบใหมตามอยางการเลนหวยรฐบาลหรอลอตเตอรดวย โดยเปลยนชอเรยกวาตนเองเสยใหมวา “หวยใตดน” “หวยใตดน” หรอ การเลนหวยเถอนทเคลอนเปลยนตวตนไปสชอเรยกและรปแบบวธการเลนแบบใหมเปดตวสสงคมไทย และยงคงไดการยอมรบและความนยมเลนอยางแพรหลายจากประชาชน เมอพจาณาขอมลเงนรายไดอนควรเปนของรฐทตองสญเสยใหแกหวยใตดนนนมจ านวนมหาศาลตอป จากการศกษาในป พ.ศ. 2538 พบวา มเงนหมนเวยนในกจกรรมหวยใตดนสงถง 320,000 ลานบาทตอป โดยรอยละ 25-30 ของวงเงนเปนรายไดของเจามอและคนเดนโพยรวมทงปเปนเงน

4

81,000-98,000 ลานบาท (ผาสก พงษไพจต, สงศต พรยะรงสรรค และนวลนอย ตรรตน, 2543, น. 203) ตอมาเมอป พ.ศ. 2544 มการศกษา และการประมาณการรายไดผขายหรอเจามอวาเปนเงนรายไดสงถง 542,000 ลานบาท คดอตรา ก าไรเจามอประมาณ 30% กเทากบมรายไดสงถง 160,000 ลานบาท (สงศต พรยะรงสรรค และคณะ, 2546, น. 206) ดวยเหตนรฐชาตซงเปนผครอบครองอ านาจจงพยายามกระท าการตางๆ เพอใหไดมาซงสทธและความชอบธรรมในการเขาครอบครองแสวงหาประโยชนจากการเลนหวยแตเพยงผเดยว ขณะเดยวกนกท าการเกบกด/ปดกนมใหหวยใตดนมชองทางการเขาแสวงหาประโยชนและแยงชงสวนแบงเงนรายไดทควรเปนของรฐ ปฏบตการของรฐชาตทกระท าเพอการครอบครองและแสวงหาประโยชนจากการเลนหวย ในขณะเดยวกนกท าการกดกนเบยดขบหวยใตดนใหไรโอกาสและชองทางแสวงหาประโยชนจากการเลนหวยในสงคมไทยไดกระท าผานปฏบตการทางวาทกรรม โดยการสรางวาทกรรมคตรงขาม เพอการสถาปนาตนเองสการเปนผครอบครองวาทกรรมหลก หรอ “วาทกรรมหวยรฐบาล” ในทางตรงกนขามกท าการสรางและยดเยยดวาทกรรมรอง หรอ “วาทกรรมหวยใตดน” ใหแกฝายตรงขามทไรอ านาจดวยการก าหนดสรางนยามความหมายหรออตลกษณคตรงขาม ทแตกตางและมคณคาทไมเทากน ผลทตามมากคอ ชดความร/ความจรงทกอใหเกดนยามความหมายแกหวยรฐบาลทท าใหหวยรฐบาลสามารถตรงตนเองอยกบการเปนการพนนถกกฎหมายทไดรบการยอมรบจากสงคมและรฐชาตไทย ในขณะทหวยใตดนกลบถกยดเยยดใหตองตดอยกบการเปนการพนนเถอน ผดกฎหมาย ไมไดรบการยอมรบจากสงคมและรฐชาตไทย การศกษาเรอง หวยใตดนในสงคมไทย เปนการศกษาเพอมงท าความเขาใจและอธบายใหเหนการใชอ านาจและความรนแรงทรฐชาตกระท าตอหวยใตดนดวยการใชแนวคดเรอง อ านาจ ความรนแรง วาทกรรม และการสรางภาพความจรงเพออธบายใหเขาใจถงปฏบตการวาทกรรมทรฐชาตใชเปนเครองมอสถาปนาและครอบครองวาทกรรมการเลนหวย มผลใหรฐชาตไดสทธและความชอบธรรมในการเขาครอบครองและแสวงหาประโยชนจากการเลนหวยแตเพยงผ เดยว และพรอมๆ กนนนยงกอใหเกดผลในการกดกน/เบยดขบหวยใตดนสการเปนชายขอบไรสทธและโอกาสแสวงหาประโยชนจากการเลนหวยในสงคมไทย นอกจากนการศกษาครงนยงไดขยายการศกษาโดยใชแนวคดเรองการเคลอนเปลยน/เลอนไหลอตลกษณ และพนทพเศษ เพออธยายปรากฎการณการด ารงอยและพนทของหวยใตดนในสงคมไทย ผลการศกษาครงนคาดวาจะชวยเปดมมมองใหผคนไดเหนถงเรองราวของการใชอ านาจและความรนแรงทเกดขนในสงคมวาบางครงการใชอ านาจและความรนแรงมไดมแตเพยงการกระท าความรนแรงแบบตรงๆ สงผลกระทบใหเกดความเสยหายทเหนไดอยางชดแจงเทานน หากแตการใชอ านาจและความรนแรงอาจกระท าอยางแอบแฝงแยบยลผานการสรางชดความร/ความจรงเพอใหผคนเชอตามและยอมรบ จนการใชอ านาจ

5

และการเขากระท ารนแรงตอผคนหรอสงใดสงหนงกลายเปนสงทถกตองและกระท าได ดงเชนทหวยใตดนถกกดกน กดทบ และเบยดขบสการเปนชายขอบในสงคมไทย ทงยงมงหวงใหเกดความเขาใจรปแบบ/วธการทท าใหหวยใตดนสามารถด ารงตวตนอยในสงคมไทยภายใตสภาวะของการถกกดกน กดทบ และเบยดขบไดดยงขน ค ำถำมกำรวจย ภายใตการถกประทบตราดวยภาพความจรงของ “การเปนการพนนเถอน ผดกฎหมาย และศลธรรมค าสอน” หวยใตดนไดกระท าการโตตอบ/ปฏเสธ เคลอนเปลยน/เลอนไหลตวตน ไปสอตลกษณใหมและพนทใหมอยางไร และพนททหวยใตดนด ารงตวตนอยนนมลกษณะอยางไร วตถประสงคกำรศกษำ

1. เพอศกษาปฏบตการวาทกรรมทรฐชาตน ามาใชในการสถาปนาวาทกรรมการเลนหวยในสงคมไทย

2. เพอศกษารปแบบและวธการทหวยใตดนโตตอบ/ปฏเสธภาพความจรงของการเปนการพนนเถอนผดกฎหมายและศลธรรมค าสอนของสงคมไทย

3. เพอศกษาพนทและการด ารงอยของหวยใตดนในสงคมไทย ประโยชนของกำรวจย 1. เพอเผยใหเหนอ านาจและความรนแรงทกระท าการผานปฏบตการวาทกรรม 2. เพอเผยใหเหนอตลกษณใหมของหวยใตดน 3. เพอเปดมมมองการศกษาเกยวกบเรองของพนท ขอบเขตกำรวจย ขอบเขตดำนพนท การศกษาปรากฏการณหวยใตดนในสงคมไทยครงน ไดเลอกศกษาปรากฏการณทางสงคม ในพนทอ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา เนองจากเปนเมองภมภาคทเปนศนยกลางความเจรญ

6

ดานการคา การลงทน การทองเทยว และการศกษา อนเปนผลจากการเคลอนเปลยนบรบทดานตางๆ ตงแตครนประวตศาสตรการกอตงเมองเมอทางการไดตดทางรถไฟ และจดตงสถานชมทางรถไฟ ทสถานอตะเภาจงมประชาชนอพยพมาตงหลกแหลงท ามาหากน แตเนองจากเปนทลมม น าทวมเปนประจ า ทางการรถไฟจงยายสถานมาอยสถานชมทางหาดใหญในปจจบนท าใหประชาชน ไดทยอยตดตามมาสรางบานเรอนตามบรเวณสถานนนเอง กลาวไดวาสถานรถไฟมบทบาทตอ การขยบขยายและความเจรญกาวหนาของเมองหาดใหญตลอดมา (ประวตเมองหาดใหญ, ม.ป.ป.) ประกอบกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 พ.ศ. 2550 มการก าหนด เมองหลกและเมองรองของแตละภาค ส าหรบภาคใตเมองหลก คอ อ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา นโยบาย การกระจายความเจรญออกไปจากกรงเทพมหานคร และปรมณฑล ระหวางป พ.ศ. 2525-2539 แผนพฒนา เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5-7 ไดก าหนดใหเมองดงกลาวเปนฐานการจางงานและการบรการทสามารถดงดดการลงทนทางดานเศรษฐกจ มการพฒนาพนท ดงน (1) สรางฐานเศรษฐกจเมองหลกใหเปนเมองศนยกลางความเจรญระดบภาค (2) พฒนาโครงสรางพนฐานและการบรหาร (3) ปรบปรงบรการทางสงคมใหเพยงพอ (4) จดระเบยบการใชประโยชนทดนใหเหมาะสม (5) ปรบปรงฐานะการคลง การบรหาร การพฒนาขององคกรปกครองสวนทองถนในเมองหลก เพอใหมสมรรถนะในการรองรบการกระจายความเจรญออกจากกรงเทพมหานคร (ผลการด าเนนงานของกระทรวงตาม ยทธศาสตรแผนพฒนาฯ) ท าใหเมองหาดใหญ จงหวดสงขลา เปนเมองศนยกลางความเจรญ ทงภาคเกษตรกรรมในการเปนแหลงผลต พชเศรษฐกจ เชน ยางพารา และปาลม นอกจากนยงเปนเมองศนยกลางความเจรญดานการลงทน การทองเทยวและการจางงาน ประกอบกบการทอ าเภอหาดใหญ เปนศนยกลางในการเรยนการสอนมมหาวทยาลยมากถง 6 มหาวทยาลย มวทยาลยและสถาบนทเปดสอนในระดบ อดมศกษา อนปรญญา สถานศกษา และวทยาลยนานาชาต ทงยงเปนศนยรวมของสถาบนกวดวชาจ านวนมาก เมองหาดใหญ จงเปนแหลงรวมสถาบนการศกษาทส าคญในการยกระดบการศกษา ของบตรหลานท าใหนกเรยนและนกศกษาในจงหวดใกลเคยง ทงสราษฎรธาน นครศรธรรมราช พทลง กระบ ภเกต พงงา ตรง สตล ยะลา ปตตาน นราธวาส และจงหวดอนๆ ยายถนฐานเขามาอยในอ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา เพมขนทกป (สมาคมอสงหารมทรพยจงหวดสงขลา, ม.ป.ป.) การเคลอนเปลยนบรบทของอ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา ทงดานประวตศาสตร การเมอง การคา การลงทน การทองเทยว และการศกษา ท าใหอ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา กลายเปนเมองหลกระดบภมภาคศนยกลางความเจรญ ทงดานเศรษฐกจ และสงคม ท าใหประชากรในพนทดงกลาวมทงก าลง ทรพยในการบรโภคและมคานยมความเชอผสมผสานระหวางความเปนเมองและชนบท ปจจยเหลานลวนสนบสนนใหการคาและการเลนหวยเจรญเตบโตและไดรบความนยม อยางมาก อ าเภอหาดใหญ จงกลายเปนเมองศนยกลางการคาหวยมรานคาหวยรายใหญและรายยอย

7

จ านวนมากทประกอบกจการ ทงการคาสงและคาปลกใหแกผคนในพนท และตางจงหวดใกลเคยง หากแตการเลนหวยในพนทอ าเภอหาดใหญ ไมไดจ ากดอยแตเพยงการคาและการเลนหวยทถกกฎหมายเทานน ยงพบวามการด าเนนการคาและการเลนหวยทผดกฎหมาย หรอทเรยกกนวา หวยใตดน จากเหตผลดงกลาวท าใหพนทอ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา เปนพนททมความเหมาะสมในการศกษาปรากฏการณหวยใตดนในสงคมไทยไดอยางรอบดาน ทงในแงมมของมตดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม สงผลใหการศกษาเพอแสวงหาค าตอบเกยวกบปรากฏการณการด ารงอย การเคลอนเปลยน/เลอนไหลของอตลกษณ และการสรางพนทใหมของหวยใตดนสามารถรวบรวมขอมลไดอยางครบอยางถวนสมบรณ ขอบเขตดำนผใหขอมล การศกษาวจยเรอง หวยใตดนในสงคมไทย ผใหขอมลในการวจยครงน คอ ประชาชนทเกยวของกบหวยใตดน ทงในฐานะผคา ตวแทนขาย และคนเลนทอาศยอยในพนท อ าเภอหาดใหญ จงหวด สงขลา นยำมศพทเฉพำะ ภำพควำมจรง หมายถง ชดความร/ความจรง ภาพความจรง และยงหมายรวมถง อตลกษณ ทรฐชาตไทยเปนผก าหนดนยามความหมายใหแกหวยรฐบาลและหวยใตดน เพอใหผคนในสงคมไทย รบร เขาใจ และยอมรบความหมายดงกลาวอยางไรขอโตแยง หวยใตดน หมายถง การละเลนเสยงทายตวเลขทผดกฎหมาย ผคำหวยใตดน หมายถง คน หรอกลมคน ทเปนนายทนในการประกอบกจการคาหวยใตดน ตวแทนขำยหรอคนวงหวยใตดน หมายถง คนหรอกลมคนทประกอบอาชพ เปนตวแทนของผคาอกตอหนง ทท าหนาทในการขายตรงและหาลกคาใหแกผคาหวยใตดน โดยหวงเงนตอบแทนจากเปอรเซนตการขายและเปอรเซนตการถกรางวลของลกคาทผคาหวยใตดนแบงให ชำยขอบ หมายถง ความเปนชายขอบของหวยใตดนทพจารณาจากการถกท าให อยนอกกรอบของการรบร การยอมรบของสงคมและรฐชาตไทย ซงการถกท าใหเปนชายขอบนน มผลท าใหหวยใตดนถกกดกน/เบยดขบใหเปนการพนนผดกฎหมายและศลธรรมค าสอน ไรสทธ ในการเขาแสวงหาผล ประโยชนจากธรกจการเลนหวยในสงคมไทย

8

พนท หมายถง สนามหรอเวททแสดงความสมพนธเชงอ านาจ ระหวางรฐชาตไทยกบหวยใตดน พนทมมสวำง หมายถง พนททางความคดของการยอมรบการเลนหวย อนเปนเวททหวยรฐบาลใชเปนททางแสดงตวตน พนทมมมด หมายถง พนทททางความคดของการไมยอมรบการเลนหวย อนเปน ททางทรฐชาตพยายามผลกไสหวยใตดนใหตองตดอย พนทมมสลว หมายถง พนททางความคดของการยอมรบทหวยใตดนไดสรางขนมา เพอใชเปนเวทในการแสดงตวตนภายใตอตลกษณใหม อตลกษณและพนทแหงนเปนเวททหวยใตดนใชการแสดงใหเหนการตอตาน ตงค าถาม ปฏเสธต าแหนงแหงททรฐชาตไทยก าหนดสราง ประทบตราใหหรอกลาวอกนยหนงไดวาเปนพนทของการตอตานขดขนนนเอง

9

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของสามารถแบงออกเปน 2 แนวทาง การศกษา แนวทางแรกเปนการศกษากรอบแนวคดเบองตนเรอง ความหมายของวาทกรรม ปฏบตการ ทางวาทกรรมกบการสถาปนาวาทกรรมหลกและการวาทกรรมรอง การก าหนดสญญะ และการเปน ชายขอบ เพอท าความเขาใจปรากฏการณการด ารงอยของหวยรฐบาลในฐานะวาทกรรมหลกของ รฐชาตไทย และหวยใตดนในฐานะวาทกรรมรอง สวนแนวทางการศกษาทสอง เปนการศกษา กรอบแนวคด เรอง อตลกษณ การเคลอนเปลยน/เลอนไหลอตลกษณ และพนท เพอท าความเขาใจปรากฏการณการด ารงอยของหวยใตดนในสงคมไทย แนวทางการศกษาแรก : การท าความเขาใจถงปรากฏการณการด ารงอยของหวยรฐบาลในฐานะวาทกรรมหลกของรฐชาตไทย และหวยใตดนในฐานะวาทกรรมรอง แนวคดวาทกรรม การน าแนวคด เรอง “วาทกรรม” ศกษาปรากฏการณหวยใตดนในสงคมไทย ผศกษาไดแบงประเดนการศกษาเปน 2 ประเดน คอ ประเดนแรก เปนแนวทางการศกษาทแสดงถงความเชอมโยงระหวางปฏบตการทางวาทกรรมของกระบวนการสรางภาพความจรงของวาทกรรมหลกและวาทกรรมรอง ประเดนการศกษาทสอง เปนการวเคราะหวาทกรรมเชงวพากษทแสดงใหเหนถงความเชอมโยงสมพนธกนของแนวคดวาทกรรม อ านาจ ความรนแรง กบแนวคดสญวทยาทรวมกนสรางภาพความจรงหรออตลกษณคตรงขามใหแกหวยรฐบาลและหวยใตดน ประเดนแรก คอ แนวทางการศกษาทท าใหเหนถงความเชอมโยงระหวางปฏบตการ ของวาทกรรมกบกระบวนการสรางภาพความจรงและการสรางภาพความจรงคตรงขาม เปนการศกษาแนวคดวาทกรรมในเรองตางๆ ประกอบดวย ความหมายวาทกรรม กระบวนการกอรปวาทกรรม และวาทกรรมกบการสรางภาพความจรง การศกษา เรอง ความหมายของวาทกรรม เปนแนวทางการศกษาทท าใหเหนถงความเชอมโยงระหวางปฏบตการทางวาทกรรมของกระบวนการสราง/ผลตเอกลกษณและความหมาย ใหกบหวยรฐบาลและหวยใตดนภายใตบรบททางเศรษฐกจ การเมอง และสงคมของรฐชาตไทย

10

ซงบรบททง 3 ดานดงกลาวขางตน เปนปจจยแวดลอมส าคญทสงผลตอการประสบความส าเรจใน การแยงชงพนทเฉพาะอนเปนพนททางความคดและการยอมรบจากผคนในสงคมไทย การนยามความหมายของค าวา วาทกรรม พบวามการน าเสนอไวในหลายๆ ความหมายทนาสนใจ มเชล ฟโกต (Michel Foucault) ไดใหความหมายค าวา “วาทกรรม” ไววา “วาทกรรม หมายถง ระบบและกระบวนการในการสราง/ผลต (constitute) เอกลกษณ (identity) และความหมาย (significance) ใหกบสรรพสงตางๆ ในสงคมทหอหมเราอย ไมวาจะเปนความร ความจรง อ านาจ หรอตวตนของเราเอง” ( Foucault, 1981, p. 47-78 อางถงใน ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2554, น. 19-20) ไชยรตน เจรญสนโอฬาร เสนอวา “วาทกรรม ท าหนาทตรงสงทสรางขนใหด ารงอย และเปนทยอมรบของสงคม ในวงกวาง ขณะเดยวกนนนกท าหนาทเกบกด/ปดกนมใหเอกลกษณ และความหมายของบางอยางเกดขนหรอไมกท าใหเอกลกษณและความหมายของบางสงทด ารงอยแลวในสงคมเลอนหาย (displace) ไปพรอมๆ กนดวย” (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2554, น. 20) การนยามความหมายของค าวา “วาทกรรม” ทผศกษาใหความสนใจอกประเดนหนง คอ การใหความหมายวาทกรรมในฐานะทไมมความหมายในตวเอง หรอกลาวไดวา “วาทกรรม คอ เครองมอทางวฒนธรรมในการก าหนดวาใครควรไดประโยชน ใครควรเสยประโยชน” (Rojek, 2003, p. 165-166 อางถงใน สรสม กฤษณะจทะ, 2547) จากการนยามความหมายของค าวา “วาทกรรม” ทงสามขอเสนอแนะ วาทกรรมจงกลายเปนเครองมอของผมอ านาจทใชในการสรางความหมายและความจรงบางอยางใหเกดขน เพอเขาแสวงหาประโยชนจากบางสงบางอยางแตเพยงผเดยว และในทางตรงกนขามกมผลท าใหผไรอ านาจถกปดกนไมสามารถเขาถงหรอแสวงหาประโยชนจากบางสงบางอยางได การศกษา เรอง กระบวนการกอรปวาทกรรม เปนการศกษา เพอคลคลายใหเหนปฏบตการของผถอครองอ านาจในการการสรางความหมายใหแกบางสงบางอยาง เพอใหกลายเปนความร/ความจรง หรอทเรยกวา ปฏบตการของการสถาปนาใหเปน “วาทกรรมหลก” และในขณะ เดยวกนกสรางคตรงขามทแตกตางและดอยคณคากวาขนมาใหอยในฐานะ “วาทกรรมรอง” กระบวนการของการกอรปวาทกรรมในขนตอนของการใหความหมาย และการจ าแนกแยกแยะความแตกตางนน เมอพจารณาตามมมมองของ ฟโกต ไดเสนอไววา

11

“กระบวนการกอรปวาทกรรมเปนเรองของการใชแนวทางการสรางพรมแดน (discipline) ในการแยกแยะความคดท าใหเกดการกดกนและการแบงแยกเชงเปรยบเทยบทเดนชดขน” (Michel Foucault, 1965 อางถงใน อานนท กาญจนพนธ, 2555, น. 54-61) ขอเสนอของ ฟโกต ขางตนน าไปสงานศกษาจากหนงสอ Madness and Civilization: History of Insanity in Age of Reason ท ฟโกต เลอกศกษาความบาเปนประเดนในการวเคราะห ในฐานะปฏบตการของการสรางวาทกรรม โดยมองความหมายของความบาวา เกดจากการนยามหรอการสรางความหมาย เพอขดเสนพรมแดนใหเหนความแตกตางจากความปกต (ไมบา) อยางชดเจน นอกจากน ฟโกต ไดน าเสนอหลกการสรางวาทกรรม วาคอ ความพยายามแยกแยะหรอแยกออกมา หรออาจเรยกไดวาเปน การ discipline ซงกคอ การสรางพรมแดน เพอการแยกแยะความคดตาง ๆวาทกรรมจงผกพนอยกบ ปฏบตการของการแบงแยกและกดกน ในสมยกอนไมมการแบงแยกระหวางคนดกบคนบาซงคนทงสองแบบสามารถอยรวมกนได แตในศตวรรษท 17 เรมมการสรางสถาบนทแยกเอาคนบาหรอคนทเรา เรยกวา จตวปลาสไปกกขงไวในสถาบน จงเกดการแบงแยกและสรางพรมแดนขนดวยการหามคนบากบคนดอยดวยกน การแบงแยกนเรยกวา กระบวนการกอรป วาทกรรม (discursive formation) ผานการสรางสถาบนขนมาแบงแยกคน การนยามหรอการสรางความหมายจงไมใชเรอง ไรสาระแตมพลงอ านาจในการก าหนด ควบคม และบงการ ปฏบตการนเองทฟโกต ชวาเปนตวการส าคญของการสถาปนาใหเกดการกอรปของวาทกรรม ดวยการสรางพรมแดนและการสรางสถาบนขนมาแบงแยกเชงเปรยบเทยบใหเดนชดขน การนยามจงมอ านาจ ในการควบคมและก าหนดความเปนตวตนและไปลดทอนความเปนมนษยของคนอนดวย (อานนท กาญจนพนธ, 2555, น. 50) แนวคดการสรางคตรงขามตามการใหนยามความหมายของ Hall เกยวกบเทคนคการสรางภาพลกษณตนแบบนน มการน าเสนอไววาหมายถง “การเลอกดงเอาคณสมบตบางสงบางอยางของบคคลทเดนชด มชวตชวา เขาใจงาย เปนทรบรทวไป อกทงสรางอตลกษณคตรงขามขนมาและท าใหคตรงขามทสรางขนมานน มการใหคาทไมเทากน” ( Hall, 1997, p. 258 อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 94) การศกษา เรอง กระบวนการกอรปวาทกรรมและขนตอนของปฏบตการสรางคตรงขามท ฟโกต และ ฮอล เสนอไวขางตนไดกลายเปนเครองมอส าคญทชวยใหวาทกรรมหลก มความชดเจนขนดวยการจ าแนกแยกแยะ ตอกย า หรอท าใหเดนชดขนนนเอง สงผลใหภาพลกษณตนแบบหรอภาพความจรงทถกสรางขนมาไดรบการเชดชในฐานะชดความร/ความจรงทผคนรบร เขาใจ และยอมรบอยางกวางขวาง หรออาจกลาวไดวาการสรางภาพความจรงเปนสงทบงบอก ความเปนตวตนและอตลกษณของสงนนๆ กวาได ในทางตรงกนขามภาพความจรงของคตรงขาม

12

ทถกสรางขนกท าใหผคนรบรถงการมอยของคตรงขามและท าใหเหนถงคณคาของคตรงขามท ดอยกวา มผลท าใหภาพ ความจรงทผมอ านาจสรางขนมาในฐานะวาทกรรมหลกยงเปนทเขาใจ รบร และยอมรบอยางไรขอโตแยงใดๆ การศกษา เรอง การสรางภาพความจรง ค าวา “ภาพความจรง” ไดมการก าหนดนยาม ความหมายไววา หมายถง “ผลผลตของกระแสดานสารตถะนยมทเตอนใหตระหนกถงปจจยของอ านาจทแฝงในกระบวนการสรางภาพทปรากฏอยในสอชนดตางๆ เปนตรรกะของวาทกรรมทปรากกฎอย แสดงใหเหนความสมพนธระหวางอ านาจ วาทกรรม และอตลกษณ” (อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 93) จากนยามความหมายของค าวา การสรางภาพความจรง เผยใหเหนความสมพนธระหวางอ านาจของวาทกรรมกบการสรางความหมายใหบางสง ซงสอดคลองกบงานศกษา เรอง วาทกรรม การพฒนา ทน าเสนอไววา ธาตแทของการพฒนามใชเปนเรองแคบๆ ทเพยงแคเปนเรองของ การเจรญ เตบโตทางเศรษฐกจ ความเจรญกาวหนาทางดานเทคนควทยาการ หรอการเปลยนแปลงทางดานการเมอง สงคม และวฒนธรรม แตการพฒนาในเรองของตวมนเองเปนเรองของการตอส ทหลากหลายและรอบดานเพอชวงชงการน าในการสรางกฎเกณฑท เปนตวก าหนดหรอ สรางความหมายและการด ารงอยของสงทเรยกวา “การพฒนา” ในรปของ “วาทกรรมการพฒนา” จากนนกสถาปนา วาทกรรมดงกลาวใหเปนทยอมรบอยางกวางขวางในสงคมและระหวางสงคม ดงนนการพฒนาจงเปนเรองของอ านาจและการตอสทางการเมอง เพอชวงชงการน าในการสราง/ก าหนดกฎเกณฑชดหนงขนมา เพอใชเปนกรอบในการพดถง เขยนถง อธบาย ท าความเขาใจ ตดสนสงทเรยกวา การพฒนา มากกวา (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2554, น. 36) การสรางความหมายหรอภาพความจรงใหแกค าวา “การพฒนา” ท าใหการพฒนาสามารถตรงตนเองไวกบชดความร/ความจรงในฐานะวาทกรรมหลกของชาต นนกคอ วาทกรรม การพฒนา สงผลใหผถอครองอ านาจประสบความส าเรจในการเปนผสราง/ชวงชงการเปนเจาของวาทกรรมหลกของชาตและไดครอบครองสทธประโยชนตางๆ เชนเดยวกนกบงานศกษาครงนผศกษาไดน า แนวคด เรอง การสรางภาพความจรงมาอธบายความสมพนธของอ านาจ วาทกรรม และอตลกษณ ทมปฏบตการรวมกนในการท าใหเกดวาทกรรมคตรงขามระหวางวาทกรรมหลก หรอ “วาทกรรมหวยรฐบาล” กบวาทกรรมรอง หรอ “วาทกรรมหวยใตดน” และแสดงใหเหนถงทมาของอ านาจและสทธทรฐชาตกลาวอางวาไดรบมาอยางชอบธรรมในการเขาก ากบดแลผลประโยชนและเขากระท าความรนแรงตอหวยใตดน ประเดนการศกษาทสอง คอ การวเคราะหวาทกรรมเชงวพากษ เปนการศกษาทแสดงถงความสมพนธเชอมโยงกนของแนวคดวาทกรรม อ านาจ ความรนแรง กบแนวคดสญวทยา

13

ทรวมกนสรางภาพความจรงหรออตลกษณคตรงขามระหวางหวยรฐบาลและหวยใตดน การศกษา จง มงวเคราะหวาทกรรมในฐานะ “ภาษา” ทถกใชในปฏบตการทางสงคมในรปของการพดและ การเขยน เพอสงผานความหมายหรอภาพความจรงสผรบสาร ซงความหมายทสอออกมานนมอ านาจกอใหเกด ผลตอการสนบสนนปฏบตการทางวาทกรรมในการสถาปนาวาทกรรมหลกและ วาทกรรมรองของการเลนหวยในสงคมไทย เปาหมายของการศกษาวาทกรรมเชงวพากษจงเปนไปเพอการแสดงใหเหนวาภาคปฏบตการทางวาทกรรมไดสงเสรมใหเกดการสรางหรอการผลตซ า ภาพความจรงหรออตลกษณคตรงขามทสงผลใหเกดความสมพนธทางอ านาจทไมเทาเทยมกนระหวางกลมตางๆ ในสงคมอยางไร แนวคดสญญวทยา แนวคดสญญวทยาเปนการศกษาเรองของสญญะและระบบการสรางความหมายของมนษย โดยนกคดคนส าคญ ซโซร มงใหความสนใจกบภาษาทมนษยเลอกใชกบการสรางความหมาย กลาวคอ ซโซร ไดใช “ภาษา” (langue) ในความหมายวา “ภาษา เปนระบบ/องครวมทมความสมบรณในตวเองและมเกณฑในการจดประเภท แยกแยะแบบตางๆ” (Saussure, 1959, p. 16 อางถงใน ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2545, น. 11-13) ดงนน ภาษา กคอ ระบบของสญญะทสอถงความคด/ความหมายตางๆ ซงมระบบความสมพนธซบซอนเชอมโยงระหวางรปสญญะหรอตวสอ/ตวหมาย (signifier) กบความหมายสญญะ หรอความคดทรปสญญะตองการสอ (signified) และสองสวนนประกอบกนขนเปนสญญะจะ ขาดอยางหนงอยางใดไมได ตวอยางเชน การออกเสยงในรปของค าวา “มา” หรอตวสะกดค าวา “มา” ในภาษาไทย หรอ “horse” ในภาษาองกฤษคอรปสญญะหรอตวสอ/ตวหมาย (signifier) สวนความสมพนธระหวางรปสญญะกบความหมายสญญะเปนเรองของการถกก าหนด ใหเปนมากกวาเปนไปโดยธรรมชาตกลาวคอ ทงคไมมอะไรเกยวของกนโดยตรง ยกเวน ถกท าใหเกยวของสมพนธกนโดยระบบของภาษา พยญชนะ “ม” ในภาษาไทย กมไดหมายถง รางกายของสตวทเรยกวา “มา” และ สระ “_า” กมไดหมายถง หางมา ดงนนเสยงทเปลงออกมาวามาหรอตวสะกด ค าวา มา หรอ horse กตามไมมสวนใดเกยวของสมพนธกนโดยตรงกบค าวามาเลย ความสมพนธเกยวของกนของรปสญญะกบความหมายสญญะ จงเปนเรองของกฎเกณฑชดหนงทก าหนดใหเปนอยางทเปนอย และกฎเกณฑทส าคญทสดไดแก จารตปฏบตของแตละสงคมทแตกตางกนไป” (Saussure, 1959, p. 16 อางถงใน ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2545, น. 11-30) จากแนวคดสญญะวทยาทน าเสนอไว ผศกษาใชเปนแนวทางการศกษาเกยวกบ การก าหนด “ค า/ภาษา” ของรปสญญะทแตกตางระหวางค าวา “หวยรฐบาล” กบ “หวยใตดน” ซง

14

สงผลใหเกดการสอความหมายสญญะทแสดงใหเหนความคดและจนตภาพของค าหวา “หวย” ในฐานะทเปนการละเลนเสยงทางตวเลขทเลนกนในสงคมไทย หากแตการสอความหมายสญญะมไดหยดอยเทานน ยงพบไดวามการสอสญญะทแอบแฝงไวดวยปฏบตการวาทกรรมของการใชอ านาจและความรนแรง ทกอใหเกดความคดและจนตภาพในการจ าแนกใหเกดการรบรและเขาใจถงการเปนคตรงขามของหวยโดยการเลอกใชค า/ภาษา ผานรปสญญะวา “บนดน” กบ “ใตดน” ท าใหความหมายสญญะทสอ ออกมาแสดงถงความคดและจนตภาพทแตกตางกนและมคณคาทไมเทากนของการเลนหวยทงสองประเภทน สงเหลานแสดงใหเหนถงความเชอมโยงสมพนธกน ของแนวคดวาทกรรม อ านาจ ความรนแรง กบแนวคดสญวทยาทมสวนรวมกนในการสรางอตลกษณใหแกหวยรฐบาลและหวยใตดนทแตกตางกนและมคณคาทไมเทากนดวย แนวคดชายขอบ ภายหลงการคลคลายใหเหนปฏบตการอ านาจและความรนแรงจากการสรางภาพความจรงคตรงขาม โดยใชการศกษาตามแนวทางการวพากษวาทกรรมแลวนน ผศกษายงมความสนใจศกษาตอเนอง เพอท าความเขาใจปรากฏการณของการถกผลกไสสการกลายเปนชายขอบของหวยใตดนโดยเลอกใชแนวคด ชายขอบ และการเปนอนเพอเผยใหเหนภาพความจรงหรออตลกษณคตรงขามทหวยใตดนถกยดเยยดและประทบตราใหตองกลายเปนอนในสงคมและรฐชาตไทย ความหมายของค าวา “ชายขอบ” (marginal group) มการใหนยามความหมายไว ดงน ความหมายทางกายภาพหรอภมศาสตร เสนอไววา ค าวา “ชาย” หมายถง สวนรม หรอปลายของบางอยาง เชน ชายผาจวร “สวนทสดเขต/รม” เชน ชายฝง ชายแดน ชายทะเล (พจนานกรมราชบณฑตยสถาน, 2525, น. 265 อางถงใน สรชย หวนแกว, 2543, น. 7) ความหมายตามเนอหาของนยามศพท marginalization เสนอไววา ค าวา “ชายขอบ” ยงอางองไปถงการอยนอกวงการ การไมมสวนเกยวของโดยตรงในการคดหรอการตดสนใจ (สรชย หวนแกว, 2543, น. 7) ความหมายตามการศกษาทางดานสงคมวทยา เสนอไววา ค าวา “กลมชายขอบ (marginal group) หมายถง กลมทยงไมถกกลนใหเปนสวนหนง ของกลมใหญอยางสมบรณ กลมทละทงวฒนธรรมเดมของตนไปบางสวน และยงไมไดเปนทยอมรบ อยางสมบรณในวฒนธรรมใหมทกลายมาเปนวถชวตของตน ค านมกใชกบกลมคนทอพยพยายเขามาอยใหม ในกลมคนนจะมวฒนธรรมตาง ๆผสมกนมากมาย ดงนนทศนคต คณคา และแบบอยางพฤตกรรมทแสดงออกมาจงมไดมลกษณะเปนวฒนธรรมใดวฒนธรรมหนง (สรชย หวนแกว, 2543, น. 8)

15

การศกษาทางสงคมวทยานนประเดนส าคญของการพจารณาเรองชายขอบไมอาจจ ากดตวเฉพาะเพยงมมมองเชงภมศาสตรและกายภาพทมงศกษาไปยงกลมคนทอยอาศยตงถนฐานอยตรงชายแดนภมศาสตรเทานน หากตองตความไปถงคนทถกท าใหอยขอบนอกการรบรของสงคมดวย กลาวไดวา กระบวนการกลายเปนชายขอบมมตทซบซอนหลากหลายประการเพราะค าวา “ชายขอบ” นนอาจพจารณาไดท งในมตพนท เศรษฐกจ การเมอง สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอม ฯลฯ เฉพาะในมตพนทกอาจมองไดท งในแงพนททางภมศาสตรและพนททางความคดซงตางกปรากฏกระบวนการกลายเปนชายขอบดวยกนทงสน ขณะเดยวกนกคงจะเปนเรองทเกยวของโดยตรงกบกระบวนการระดบ มหภาคของท งสงคมดวย ท งหมดนลวนอยภายใตระบบความสมพนธทางเศรษฐกจการเมองในโลกใบเดยวกน เมอพจารณาถงบรบททางสงคมทสงผลตอกระบวนการกลายเปนชายขอบสงทส าคญยง คอ บรบทการสรางรฐชาต และบรบทการพฒนาประเทศโดยเฉพาะกระบวนการของการพฒนาทเนนเอาการใชประโยชนสงสดและก าไรสงสดทางเศรษฐกจเปนหลก นบวาสงผลตอการเปลยนแปลงแกชวตผคนอยางมหาศาลโดยเฉพาะ “คนชายขอบ” ทนอกจากจะไมไดมสวนรวมในการก าหนดนโยบายและยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจแลว พวกเขายงมชองทางนอยมากทจะเขาถงทรพยากรและการแบงปนผลประโยชนจากกระบวนการพฒนาเศรษฐกจ ไมแตเทานนพวกเขายงถกมองเปนเพยงปจจย การผลต เปนแหลงทรพยากร เปนแรงงาน เปนตลาดระบายสนคา และอาจตกเปนเหยอหรอผรบเคราะห ของการพฒนา ชนชนน าแหงการพฒนามกมองคนจากมมมองเบองบนลงมานยยะทปรากฏหรอไมปรากฏชด ไดแก การเรยกรองใหตองเสยสละเพอคนสวนใหญ ตองแบกรบความเสยงหรอผลดานลบของการพฒนา เพอใหการพฒนาในภาพรวมราบรน หรอไมกอาจตกเปนผตองหาวาขดขวาง การพฒนา ทงในระดบยอยและระดบโลก (สรชย หวนแกว, 2543, น. 1-3) ความหมายทางเศรษฐศาสตรการเมอง ค าวา “ความเปนชายขอบ” (marginality) นกสงคมศาสตรในยคหลงสมยใหมเสนอวา หมายถง ผคนทดอยอ านาจ (the powerless) คนทตกเปนเบยลาง (the subordinate) ของคนกลมใหญ และคนยากไร (the have-nots) เมอคนเหลานเปนชาตพนธคนกลมนอย และไมมต าแหนงแหงทในสงคมหรอเรยกรวมๆ วามสถานะเปน คนอน (the others) อกดวยแลวนนท าใหคนเหลานตกอยในสถานการณทถกกดกนออกซ าแลวซ าเลา (multiple exclusions) หรอเปนคนชายขอบในพหมต (multiple marginalities) จงแทบกลาวไดวาศกดศรของความเปนมนษยของคนเหลานเทากบศนย คนเหลานมกถกกดกนหรอเบยดขบออกจากสงคม (the excluded or marginalized) ไมวาจะเปนบรบท

16

ทางภมศาสตร เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม การเมองและสงแวดลอม” (ชวทย วทยาภค, 2541, น. 17-18 อางถงใน สรชย หวนแกว, 2543, น. 12) สภาพปญหาทคนชายขอบตองเผชญอยนนมกไมไดมลกษณะโดดเดนรนแรง หากสวนใหญเปนเรองราวทอย “นอกสายตา” และ “นอกเวท” การรบรของสาธารณะ โดยปกตพนททาง สงคมส าหรบคนชายขอบนอกจากจะมไมมากนกและมอยอยางชวคราวไมตอเนองแลว ทซ ารายกวานนคอ โอกาสทใหแกเรองนนๆ กมกไมไดมไวใหคนชายขอบพดถงเจาตวแตอยางใด ในทามกลางการแยงชงทางดานทรพยากรอนเนองมาจากการแขงขนทางเศรษฐกจ การทคนชายขอบไมม สวนรวมพดถงเรองราวของตนเองทวาคนชายขอบกลบเปนฝายถกพดถงแตทางเดยว พนททพดถงเรองเชนนจงกลาย เปนพนทส าหรบการเสกสรรปนภาพคนชายขอบ หรอกลมผทอยในทองถน ชายขอบใหกลายเปนคนอนทแปลกแยกจากสงคมมากยงขน สภาพการณดานการสอสารเชนนยง ท าใหสงคมมองคนเหลานในทางลบวาเปนตวถวงหรอภาระทางสงคม สภาวะการณสอสารเชนน ท าใหพวกเขามโอกาสถกผลกใหไกลออกไปมากยงขน (สรชย หวนแกว, 2543, น. 107-108) ดงเชนค ากลาวไววา

“..ในสงคมใหญทกแหงม “ประชากรชายขอบ” ซงอาศยอยหางจากศนยกลางทางเศรษฐกจ การเมองและสงคมวฒนธรรม คนกลมนขาดอ านาจการตอรอง ขาดการศกษา ขาดเครองมอเขาถงอ านาจและถกกดกนออกจากระบบ การตอรองอ านาจและการจดสรรทรพยากร อ านาจ และความมงคงในสงคม ลกษณะของกลมประชากรชายขอบอาจแตกตางจากประชากรสวนใหญของสงคมในแงของชาตพนธ ผวพรรณ ศาสนา อดมการณ การศกษา ฐานะทางเศรษฐกจ และชนชนทางสงคม” (Seymour-smith, Charlotte. Dictionary of Anthropology. London: Macmillan Press 1986, 117 อางถงใน สรชย หวนแกว, 2543, น. 13)

ค าทมความเกยวของเชอมโยงกบเรองความเปนชายขอบอกค าหนง กคอ ค าวา “ชนกลมนอย” (minority group) หมายถง กลมคนซงก าหนดโดยขนาดหรอสดสวนของประชากรวามจ านวนนอยกวาประชากรสวนใหญ ชนกลมนอยในสงคมตางๆ มเอกลกษณหรอพนธะผกพนกนดวยเชอชาต สญชาต ศาสนา หรอลกษณะอนๆ ทางวฒนธรรมทเปนไดชดเจนวาตางไปจาก ชนสวนใหญของสงคม ในสงคมทมปญหาเ กยวกบความสมพนธทางเ ชอชาตมกพบวา ชนกลมนอยตกอยในฐานะทถกเดยดฉนทและไดรบการปฏบตไมเทาเทยมกบคนกลมใหญ

17

(พจนานกรมศพทสงคม วทยา องกฤษ-ไทยฉบบราชบณฑตยสถาน, 2524, น. 166 อางถงใน สรชย หวนแกว, 2543, น. 7-8) อาจกลาวโดยสรปไดวา กลมชายขอบจะสะทอนมมมองในแงของ “วฒนธรรม” สวนค าวา ชน กลมนอยจะสะทอนมมมองในแง “จ านวน” อกทงในกระบวนการของการสรางคน/กลมคนชายขอบนน ยงหมายรวมถง ภาวะทบคคลหรอกลมบคคลถกปฏเสธหนทางทจะเขาถงการไดรบต าแหนงส าคญและเปนสญลกษณทางเศรษฐกจ ศาสนา อ านาจทางการเมองในสงคมใดๆ (สรชย หวนแกว, 2543, น. 8) ดงเชนงานวจยของ ธวช มณผอง (2546) เรอง กระบวนการสรางความรชายขอบในวกฤตการณสขภาพ กรณศกษาส านกทรงแหงหนง ในจงหวดเชยงใหม พบวา กระบวนการสราง อตลกษณใหมของความรชายขอบในสงคมไทยทมรปแบบวทยาศาสตรการแพทยเปนวาทกรรมหลกและปฏบตการของวาทกรรมหลก ไดมการเบยดขบความรอนใหอยในสถานะของชายขอบ ทงโดยทางตรงและทางออม กลาวคอ ทางตรง หมายถง การเบยดขบความรทไมใชวทยาศาสตร ไมใหมปฏบตการไดทงระบบ (การอธบายเพอหาสาเหตการเจบปวย และปฏบตการรกษา) อ านาจการกดทบดงกลาวเปนการกระท าผานโครงสรางและสถาบนทางสงคม อนไดแก กฎหมาย หรอ หนวยงานสาธารณสขของรฐ ทใหคณคาแกความรทางวทยาศาสตรวาถกกฎหมาย เปนความรทถกตองปราศจากเงอนไข สวนการเบยดขบทางออม คอ การพยายามสรางความเขาใจแกสงคมทมตอความรอนๆ วาไรเหตผล งมงาย และไมสามารถพสจนได นอกจากนยงมงานศกษาของ จตรกร โพธงาน ( 2549) เรอง วาทกรรมเขอนปากมล ทกลาวถงวาทกรรมวาเปนเรองของการสรางความหมายและการผลตความร โดยกลมผมอ านาจทแสดงอ านาจการเมองควบคมเหนอทรพยากร ท าใหกลมทถกครอบง าตองลกขนมาตอบโต พบวา เขอนปากมลสรางขนจากแนวคดรฐทตองการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ รฐไดเสนอวาทกรรมวาดวยการใชประโยชนจากทรพยากรน า ความมนคงของระบบไฟฟา และเขอนปากมล แตเมอถกตอตานรฐไดเสนอวาทกรรมบนไดปลาโจน อนเปนการน าความรเทคนคมาใชแกปญหาบานเมอง การสงผานอ านาจการควบคมเหนอทรพยากรท าใหชาวบาน นกการเมองทองถน สอ และแนวรวมตางๆ เสนอวาทกรรมตานเขอนวา การสรางเขอนสงผลกระทบตอระบบธรรมชาตของลมน ามล เชนเดยวกนกบงานวจยของ (สรสม กฤษณะจฑะ (2547) เรอง การเมองวฒนธรรมของความเปนอนในพนทสอ: การตอสทางวาทกรรมวาดวยเรองพลงงาน เปนงานศกษาประเดนความขดแยงของปญหาพลงงานใน 3 กรณ คอ กรณเขอน ปากมล จงหวดอบลราชธาน (พ.ศ. 2532-2546) กรณโครงการไฟฟาถานหนบอนอก และโรงไฟฟาถานหนกรด จงหวดประจวบครขนธ (พ.ศ. 2538-2546) ความเปนมาของความขดแยงทงสามกรณนไดฉายใหเหนภาพการตอสระหวางคกรณสองฝาย คอ กลไกอ านาจรฐกบชมชนทไดรบผลกระทบจากปญหาพลงงาน การตอสถกเถยงของสองฝายมไดเปนการตอสถกเถยงแตเพยงในหองประชม แตมการตอสอยางเขมขนในพนทสอ การศกษาศกษาจงมงน าเสนอภาพการตอสทางวาท

18

กรรมในเรองพลงงาน การนยามและการสรางภาพคตอสให “เปนอน” ผลของการศกษาครงน จงเปนความพยายามในการช ใหเหนความสมพนธซงกนและกนระหวางการตอเชงวาทกรรมในพนทสอกบรปธรรมของการปะทะตอสในปรมณฑลทางสงคม-วฒนธรรมและการเมอง จากแนวคดและงานวจยทเกยวของในประเดนของความเปนอนและการเปนชายขอบ ผศกษาไดใชเปนแนวทางในการศกษาเรอง หวยใตดนในสงคมไทย โดยมงอธบายใหเหนผลของอ านาจและความรนแรงทรฐชาตไดกระท าการโดยอาศยเครองมอ ทเรยกวา ปฏบตการทางวาทกรรมในการสรางความร/ความจรงผานประวตศาสตร ขอบญญตทางกฎหมาย และหลกศลธรรมค าสอน ท าใหเกดภาพความจรงหรออตลกษณดานบวกใหแกหวยรฐบาลและก าหนดภาพความจรงหรออตลกษณดานลบใหแกหวยใตดน น าไปสการสถาปนาวาทกรรมคตรงขาม 2 ชด คอ วาทกรรมหวยรฐบาลและวาทกรรมหวยใตดน ปฏบตการทางวาทกรรมของการเลนหวยทรฐชาตไทยน ามาใชนเปนการท าใหเกดการหลงลม มองขาม ใหความส าคญหรอไมใหความความสนใจเพราะเหนวาเปนเรองปกต ธรรมดา ธรรมชาต เปนเรองของความร/ความจรง หรอไมกเปนเรองทเราคนชน/ยอมรบจนไมอยในฐานะทจะตงค าถามได ท าใหความรตางๆ ทมอยไดรบการยอมรบและเชอวาเปนเรองธรรมชาต ฟรอยด เรยกสงทเราหลงลมนวา “จตไรส านก” (the unconscious), บารตส เรยกวา “มายาคตในสงคม” (mythology), ฟโก เรยกวา “สงทเราคดไมได” (the unthought) (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2545, น. 35-36) นอกจากนปฏบตการทางวาทกรรมการเลนหวยทรฐชาตไทยกระท าอยนนไมใชสงทมหรอการสถาปนาความร/ความจรงขนมาอยางลอยๆ หากแตเบองหลงแลวรฐชาตไดก าหนดสถาบนทส าคญๆ ทงสถาบนทางการเมอง สงคม และวฒนธรรมขนมาเพอสนบสนนชดความร/ความจรงของการเลนหวยทรฐชาตไดสรางขนมาใหเกดการยอมรบอยางไรขอโตแยงจากผ คนในรฐชาตไทย เชนเดยว กนกบทฟโกต ไดเสนอไววา สงทเราคดวาเปนความคดแบบวทยาศาสตรและเปนความคดทดแททจรงแลวความคดทไดรบการยอมรบเหลาน ลวนมสถาบนหนนชวยอยขางหลงโดยสถาปนาสถาบนทเกยวของขนมาเพอท าใหเกดการกดกนและการแบงแยกเชงเปรยบเทยบทเดนชดขน (Michel Foucault, 1965 อางถงใน อานนท กาญจนพนธ, 2555, น. 54-61) ดงนนตวหลกของการจดระเบยบจงไมไดเกดขนเอง แตเกดจากปฏบตการของตวหนนชวยดวยนน คอ “สถาบน” ประเดนการพจารณาตวสถาบนในฐานะตวการสนบสนนดงกลาว เปนการเพมมตทางสงคมของอ านาจในเรองของสถาบน เขามาเสรมความคดเชงโครงสรางในมตทเปนการปฏบตการซงคอยตอกย าใหความคดทงหลายกลายเปนจรงจนอยใตจตส านก และท าใหผคนทงหลายไมต งค าถามแตยอมรบโดยดษฎเปนการสนบสนนใหวาทกรรมการเลนหวยกลายเปนความร/ความจรงทไดรบการยอมรบจากคนสวนใหญโดยปราศจากขอถกเถยง/การตอตานขดขนจากสมาชกในสงคม

19

แนวทางการศกษาทสอง : การท าความเขาใจปรากฏการณการด ารงอยของหวยใตดนในสงคมไทย ปฏบตการทางวาทกรรมในการสรางภาพความจรงคตรงขามระหวางหวยรฐบาลและหวยใตดนสงผลท าใหหวยรฐบาลและหวยใตดน มท งทาทแตกตางกนไป ไดแก ทาทของ หวยรฐบาลทใหการยอมรบตอภาพความจรงดานบวกทรฐชาตสถาปนาให และทาททโตตอบ/ปฏเสธภาพ ภาพความจรงดานลบของหวยใตดนทถกรฐชาตก าหนดสราง หวยใตดนกบทาทของการโตตอบ/ปฏเสธภาพความจรงดานลบทถกยดเยยดใหนนเผยใหเหนถงการตอตานขดขน ไมหยดนงตายตว และยอมจ านนตอการถกกกขงไวกบภาพความจรงดานลบทรฐชาตไทยยดเยยด โดยหวยใตดนไดววฒนาการเคลอนเปลยนตวตนไปสการก าหนด สราง อตลกษณใหมใหแกตนเองจนเกดเปน “อตลกษณใหมของหวยใตดน” ขนมา ประเดนการศกษาตอไปจงเปนการศกษารปแบบและวธการทหวยใตดนกระท าการโตตอบ /ปฏเสธภาพความจรง ดานลบผานกรอบแนวคดเรอง “อตลกษณ” แนวคดอตลกษณ และการเคลอนเปลยน/เลอนไหลอตลกษณ แนวคดอตลกษณ พจนานกรมภาษาไทย-องกฤษ หรอองกฤษ-ไทย ระบค าแปลของ identity คอ ค าวา “เอกลกษณ” คอ สงทเปนคณสมบตเฉพาะของคนหรอสงหนง และมนยขยายตอไปวา เปนคณสมบตของสงนน ทท าใหสงนนโดดเดนขนมาหรอแตกตางจากสงอน (อภญญา เฟองฟสกล 2546, น. 1) การใหความหมายค าวา identity ในทฤษฎยคหลงสมยใหม (postmodernism) เกดการต งค าถามอยางมากเกยวกบคณสมบตแกนแกนของปจเจกบคคล ความเปนปจเจกกลายเปน เรองของการนยามความหมายซงสามารถเลอนไหลเปลยนแปรไปตามบรบท มไดหมายถง คณสมบตเฉพาะตวอกตอไป ดงนนค าวา “อตลกษณ” ดจะเหมาะสมกวา “เอกลกษณ” ในความหมาย identity ในยคปจจบน (อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 1) ค าวา identity หรอ อตลกษณ เปนปรมณฑลทเชอมตอระหวาง 2 ขว ในดานหนง อตลกษณ คอ “ความเปนปจเจก” ทเชอมตอสมพนธกบสงคม สงคมก าหนดบทบาทหนาทและระบบคณคาทตดมากบสถานภาพ ในอกดานหนงอตลกษณกเกยวของกบมต “ภายใน” ของความเปนตวเรา ทงดานอารมณ ความรสกนกคด เพราะมนษยใหความหมายเกยวกบตนเองในกระบวนการทเขาสมพนธ

20

กบโลก จงมการแบงประเภทอตลกษณเปนสองระดบ คอ อตลกษณบคคล (personal identity) กบอตลกษณทางสงคม (social identity) (อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 5-6) ภาพของปจเจกและอตลกษณทปรากฏอยในการศกษาสาขาวชาตางๆ อภญญา เฟองฟสกล เปนหนงในนกวชาการคนส าคญ ทไดศกษาและใหนยามความหมายค าวา “อตลกษณ” โดยจ าแนกตามชวงยคสมยและสาขาวชาทศกษา ดงนนเพอใหเหนถงววฒนาการความเปนมาของการเลอกใชค าเรยกและการใหความหมายค าวา “อตลกษณ” จงขอน าเสนอค าและการใหนยามความหมายของค าทเกยวของโดยมรายละเอยดดงน (อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 8-79) 1. ค าวา “ปจเจกภาพ” จากมมมองทางปรชญา (ภาพลกษณของมนษยในแนวสารตถะ นยม) แรกเรมทมการศกษาและใหค าจดกดความเกยวกบปจเจกและตวตนนนมนกคด ตามแนวคดเหตผลนยม (rationalism) เสนอไววา เหตผล คอ แกนแกนทเปนสากลทแยกมนษยออกจากสตว เดรคารต (Rene Descartes) ไดเสนอภาพของปจเจกทตระหนกถงการมอยของตวตนในฐานะ “ผคด” (thinking subject) เขาเหนวาเมอเรามองลงไปทกจกรรมการคดของเราเองเปนขนพนฐานทเราจะไมสงสยในการมอยของ “ตวฉน” ซงเปนผคด ดงนนปรชญาของเดรคารต จงเปนการแบงแยกขวเปนสองขวระหวางโลกอตวสยกบภววสย มนษยทจมอยกบหวงคดเปนภาพมนษยทตดขาดจากโลกและสงแวดลอม เดรคารต เชอวาวธการหาความรทเปนแกนแทหรอการเขาถงความจของสงหนงจะท าไดโดยการดงสงนนออกจากสงอนๆ ทแวดลอมมน การศกษาเฉพาะเจาะจงแตสงนนวธนเทานนทจะท าใหสามารถคนหาและเขาถงคณสมบตแกนแทของสงนน ความเปนจรงสดทายของสงหนงๆ ควรเปนความเปนจรงสากล นนคอ จะตองไมขนตอเงอนไขเฉพาะหนาใดๆ การเขาถงแกนแทของมนษยกใชวธการเดยวกน เราตองตดตวเองออกจากโลกแวดลอมทงหมด จะหยดฟงเสยงตางๆ จะดงตวเองออกจากการรบรทางประสาทสมผสทงมวล และดวยวธนฉนจะคอยๆ กาวเขาสความรทลกซงยงขนเกยวกบตวฉนเอง (Tamsin Lorraine, 1990, p. 23 อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 9) ในขณะทเดวด ฮม (David Hume) เหนตรงขามกบเดรคารต เพราะไมพบคณสมบตใดๆ ทเปนเอกภาพของ “ตวฉน” สงทพบ คอ กระแสคลนของความรสกทางประสาทสมผสทมลกษณะขาดเปนหวงๆ ไมมอะไรเลยนอกจากกลมกอนของการรบรเหลานน ซงเกดตอเนองกนอยางรวดเรว ความเชอมนวามตวฉนเปนแกนแกนทมเอกภาพนนเปนเพยงจนตนาการทเกดจากความทรงจ า ซงเชอมโยงการรบรเหลานนไวดวยกน แตความทรงจ ากหาใชสงทเทยงตรงแมนย าแตประการใด

21

บางครงเรากลมสงทเพงเกดขนเมอวาน ในทศนะของฮม ความเปนเหตเปนผลทเปนคณสมบตพเศษของมนษยนนมไดมลกษณะเปนสงทก าหนดใหมาอยกอนแลว (innate) หรอเปนคณสมบตภายใน (intrinsic) ทฝงรากลกเปนแกนแกนมาแตเดม เขาเหนวาความเปนเหตเปนผลเปนคณสมบตทคอยๆ เรยนรฝกฝนพฒนาขน (acquired quality) จตมนษยเปนเหมอนแผนฟลมวางเปลา เมอสมผสกบโลกครงหนงกประทบประสบการณและความทรงจ าไปครงหนง ฮมเหนวาในธรรมชาตของมนษยไมมสงใดเปนแกนสารอนเปนนรนดร “ความจรงสงสด” เกยวกบมนษยกลายมาเปนเพยง “ความเชอ” ทเปนมายาเทานน (Martindale, 1974, ch.3 อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 9) อมานเอล คานท (Immanuel Kant) เสนอภาพมนษยวาเกดจากความปรารถนาทจะเชอมประจกษนยม (empiricism) เขากบเหตผลนยม (rationalism) แมประสาทสมผสจะเปนประตเปดออกสโลกและเปนฐานทมาของความร แตความรจากประสาทสมผสจะเปนประตเปดออกสโลก และเปนฐานทมาของความร แตความรจากประสาทสมผสกมลกษณะแยกแยะกระจดกระจายเปนชนๆ คานท จงเชอวาจะตองม “อะไร” บางอยางเปนสงเชอมรอย และจดระเบยบขอมลทกระจดกระจาย เหลานนใหเปนหมวดหม “อะไร” บางอยางนน คอ ศกยภาพทเปนแกนแกนของจตมนษย เรยกวา synthetic a priori เพราะมนมหนาทเชอมรอยและมนเปนคณสมบตทถกก าหนดใหมากอน มนไมไดมรากฐานอยในประสบการณของประสาทสมผส แตมนคอ ความสามารถในการสรางมโนทศนและกรอบของการคดทกชนด เชน กรอบของมตเวลา สถานท หรอการเชอมโยงความเปนเหตเปนผล ของสงตางๆ เปนตน ซงเปนรากของกจกรรมทางปญญาของมนษย ความสามารถอนนเชอมรอยขอมลจากประสาทสมผส เปรยบเทยบและวเคราะหขอมลเหลาน น จงเปนฐานของความรสกวาม “ความตอเนอง” ทเปนเอกภาพของการคด (Jones, 1964 อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 10) อกท งคานท เหนดวยกบฮม ทวาในโลกประสาทสมผสเราจะไมพบคณสมบตอนน เพราะประสบการณแหงประสาทสมผสมลกษณะทคงอยเพยงชวครไมตอเนองกน ถาเปนเชนนนแลว “ตวตน” ทคานท เสนอมาจะมทอยทใด ประเดนปญหาทางภวนตวทยา (ontology) ท าให คานท เสนอทางออก โดยแยกโลกออก เปน 2 โลก คอ โลกแหงประสาทสมผสทเปนพนท ของวทยาศาสตร (phenomena) และโลกของสงทมอยโดยตวของมนเอง (noumena) ในโลกประการหลงนเองเปนทอยของ “ตวตน” ดงกลาวซงไมอาจเขาถงไดโดยประสาทสมผสแตตองเขาถงดวยพลงแหงเหตผลจบตองไมได แตเปนฐานรากทจะเปนและมมากอนประสบการณทงมวล นคอ การแยกแยะระหวาง “ตวตนเชงประจกษ” (empirical self) และ “ตวตนเหนอโลกเชงประจกษ” (transcendensle self) ซงตวตนเหนอโลกเชงประจกษดงกลาวนเองเปนทมาของความสมบรณแบบศกดศร และรากฐานทางศลธรรม จากแนวคดเรองตวตนเหนอโลกเชงประจกษอนเปนทมาของความสมบรณแบบ ศกดศร และรากฐานทางศลธรรมดงกลาวขางตน ท าให คานท เชอวามนษยม

22

ศกยภาพทจะก าหนดทศทางตนเองในเชงจรยธรรม อสรภาพนเปนคณสมบตแกนแกนของมนษย ท าใหเขาเลอกกระท าโดยปลอดจากแรงบบของสงคม แรงกดดนของธรรมชาต หรอแมแตเสยงเรยกจากพระเปนเจา ศกยภาพของมนษยดงกลาวเรยกวา “พลงของเหตผล” ซงจะบอกมนษยเองวาหนาททางจรยธรรมของเขา คอ อะไร หนาท คอ การท าตามกฎ กฎ คอ การท าตามหลกการทเปนสากล ซงหมายถง การกระท าตอมนษยชาต (ทงตวเราเองและผอน) ในฐานะทเปนเปาหมายในตวเองมใชในฐานะทเปนเครองมอไปสเปาหมาย กฎศลธรรมดงกลาวตงอยบนหลกการเรองเสรภาพและส านกในความรบผดชอบของปจเจกจรยธรรมนนจงมลกษณะเปนสากล เพราะมนหมายถง การกระท าทสามารถใชกบมนษยทกคนไดในทกกรณ สงทดส าหรบเรากคอตองดกบคนอนๆ ทกคน เราท าสงทดไมใชเพราะหวงผลหรอเพราะหวงการยอมรบ เราท าสงนนกเพราะในฐานะทเปนมนษยเราไมอาจท าอยางอนได หนาทเรา คอ ท าตามเสยงเรยกแหงจตส านกอนน จตส านกทางศลธรรมนจงเปนแกนแกนของความรสกเปนตวเรา สวนปรชญาของเฮเกล (Georg Wilhelm Friedrich Hegel) มทศนะตอเหตผลแตกตาง ไปจากทศนะทกลาวมาขางตน ขอคดเหนของเฮเกลทแตกตางจากเดรคารต กคอ เฮเกล เชอวาแมศกยภาพของมนษยจะอยทกจกรรมของจตส านก แตทวาจตส านกของเฮเกล มใชสงทหยดนงตดขาดจากโลกมไดเปนสงทเฝามองสงเกตโลกอยางเยนชา หรอมระยะหางแบบประจกษนยม เหตผลมใชเพยงความสามารถในการจ าแนกแยกแยะเทานน และวทยาศาสตรกมใชเพยงโยนขอมลดบเขามาใหจดระเบยบ เฮเกล ไดเสนอปรชญาวภาษวธ (dialectic) เขาผนวกโลกขางนอกเขามาเปน สวนจ าเปนของกระบวนการสราง และนยามตนเองของจตส านก การตระหนกถงตวตนอยางสมบรณจะเกดขนได กแตในเงอนไขทเราสมพนธกบโลกขางนอกเทานน การมอยของอกฝายท าใหการมอยของตนสมบรณได ในหนงสอ The Phenomenology of mind เฮเกล ใชการเปรยบเพอ ชวยใหเขาใจถงกระบวนการท างานของจตส านก เขาบรรยายความสมพนธของจตส านกกบโลก โดยเปรยบเทยบความสมพนธระหวางนายกบทาส ดผวเผนชนแรกเหมอนนายจะเปนผมอ านาจควบคมทาส ความเปนนายและความเปนทาสดจะเปนสองสงทไมเหมอนกน แยกจากกนและเปนปฏปกษกน จตส านกเหนและรบรวาโลกขางนอกมอยแตทวามนไมใชตวเรา ในขนตอมาจตส านกเรมตระหนกวาขอสรปดงกลาวผดพลาด นายเรมตระหนกวาความเปนนายจะคงอยได กเพราะมทาสชวยท างานสนองความตองการ ทาสกเรมเหนวาการคงอยของตนกขนกบนายเชนกน ตางเรมตระหนกวา การมอยของอกฝายท าใหการมอยของตนสมบรณ ตางกเหนวาอกฝายหนงเปนองคประกอบทจ าเปนของความเปนตวเอง นายเหนแรงงานของทาสในอาหารทตนกน ทาสกเหนวาในงานท ดเหมอนท าเพอนายทจรงเปนงานทท าใหเขาตระหนกถงศกยภาพของตนเองดวย เขาจงสามารถ

23

หลอหลอมตนเองในงานทท าเพอนายเพยงเมอตางฝายตางสลายและปฏเสธขอบเขต “ความเปนตวฉน” ในตอนแรกและโอบเอาอกฝายเขามาเปนองคประกอบในความเปนตวตนแลวกถอวาจตส านกไดยกระดบตนขนไปอกขนหนง แปรสภาพไปเปน “คณภาพใหม” ทหลอมรวมเอาองคประกอบทดจะขดแยงกนในตอนแรกเขาไว “ความเปนตวฉน” จงเปนกระบวนการทเคลอนไหวเปลยนแปลงตลอดเวลา ตวฉนทสมบรณขนเรอยๆ ตองปฏเสธ การจ ากดกรอบทหยดนง ตองอาศยการตระหนกและโอบรวมเอาโลกขางนอกใหเขามาเปนสวนหนงของตนเองเสมอ (Richard Bernstein, 1971 อางถงใน อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 11-12) ในขณะทฟรดรกช นทเช (Friedrich Nietzsche) เสนอวาแนวคดทตางออกไป กลาวคอ พลงทตรงขามกบเหตผลตางหากเปนธรรมชาตทแทจรง เขาเชอวาปจเจกภาพทมเอกภาพ ศกดศรและความสมบรณนนเปนเพยงมายาคต มนษยเปนกระแสธารทเชยวกรากของพลงหลากหลาย ทปะทะสงสรรคกน อยในกระบวนการของการเปลยนแปลงตลอดกาลไมใชสภาวะบางอยางทหยดนง เราเชอวาเรามเอกภาพ กเพยงเพราะวาเราสามารถเกบกดพลงแหงสญชาตญาณของเรา พฒนาทกษะในการจดการกบพลงทขดแยงกนจนดเหมอนมนเชอง จนดเหมอนวาระเบยบทสอดคลองตองกนของเหตผลเทานน คอ ธรรมชาตทแทจรง เราสรางภาพนขนเพอกลบเกลอนความหวาดหวนตอสภาวะยงเหยงขางในตวเรา ภาพของระเบยบและเหตผลเปนเพยงเกราะปกปองสภาวะการสญสนอตลกษณอนเปนแกนแกน ความหวาดหวนในการเผชญกบความจรงทโหดรายวาโลกและจกรวาลนนลวน ไรระเบยบ ไรซงจดหมาย และแกนสารบบใหมนษยเปนสขกบการหลอกลวงตนวาม “ความจรง” สงสดทพงพงได ศาสนาจงเปนเพยงยายอมใจของผทออนแอ ความเปนจรงทโหดราย ดงกลาวน จะมกแตมนษยทเขมแขงและแกรงกราวเทานนทยอมรบได นคอทมาของมโนทศน “เจตจ านงสอ านาจ” (will to power) และเรอง “อภมนษย” (overman) 2. มโนทศนบคลกภาพในทฤษฎจตวทยา การใหนยามความหมายเกยวกบปจเจกหรอตวตนแนวทางทสองนเปนการศกษาผานการตความและท าความเขาใจโดยใหความสนใจกบ “กระบวนการทางจต” ทท าใหบคลกภาพของแตละบคคลกอรปรางขนแลวท าการจ าแนกแยกแยะลกษณะของปจเจกหรอตวตน โดยแบงคนเปนกลมๆ ตามลกษณะบคลกภาพทท าการศกษาและจ าแนกกลมไวนนเอง มรายละเอยด ดงน 2.1 จตวเคราะห (psychoanalysis) ซกมนด ฟรอยด (Sigmund Freud) เสนอแนวคดการกอรปของอตลกษณของปจเจกโดยวางบนฐานของอตลกษณทางเพศ ส าหรบฟรอยด แมลกษณะทางกายภาพจะเปนสงทถกก าหนดใหมากจรง แตอตลกษณทางเพศกอตวขนมาจากโครงสราง ทางจตวทยา เดกเลกๆยงไมมแนวโนมวาจะนยามตนเองเปนหญงหรอชาย เดกทารกมแนวโนม

24

เปนไดทงสองเพศ การกอรปอตลกษณมาเรมขนเมอเดกโตมาถงวยประมาณ 4-5 ขวบ ทสามารถแยกแยะได ถงความแตกตางทางสรระ กลไกส าคญ 2 ประการ ของการกอตวของอตลกษณ คอ ปมโอดปส (ordipus complex) และความกลวการถกตอน (fear of castration) เดกเลกๆ จะพฒนาความสมพนธกบแมในฐานะแมเปนวตถแหงความรกและความปารถนาของเขา (love object) ตอมาเดกๆ เรมรความ จะถกหามไมใหเลนกบอวยวะเพศของตน เดกชายจ าตองถอยหางจาก ความปรารถนาทจะผกพนกบแม เพราะเกรงวาจะถกตดอวยวะเพศทงและเลอกทจะนยามตนเองกบ ผมอ านาจคอพอแทน อวยวะเพศชายจงเปนสญลกษณของอ านาจ สวนเดกหญงเมอสงเกตเหนวา เธอไมมสงทเดกชายมปมเรองการถกตอนจะท าใหเดกหญงปฏเสธความปรารถนาดงเดมทอยากผกพนกบมารดา เพราะเธอโทษมารดาวาใหก าเนดเธอมาโดยปราศจากสญลกษณของอ านาจทงคไมมสงทควรม เดกหญงจงพฒนาปมอจฉาอวยวะเพศชายขนแทนปมดงกลาว เปดทางเลอกใหเดกหญงสามารถพฒนาอตลกษณทางเพศของเธอไดมากกวาหนงแบบ เธออาจพฒนาบคลกภาพเลยนแบบผชายขนมา หรอเธออาจยอมรบความดอยกวาของเพศหญงแตโดยด พงความปรารถนาไปทพอแทนและ เมอความปรารถนานถกเกบกดอก เธอจงพฒนามนในรปทสงคมอนญาต คอ พฒนาความใฝฝน ในอนาคตทจะเปนผใหก าเนดลกชาย กลาวโดยสรปไดวา อตลกษณและการพฒนาของบคลกภาพ ในทฤษฎของฟรอยด จงมศนยกลางอยท “อตลกษณทางเพศ” เปนส าคญ การกอรปอตลกษณและบคลกภาพตามแนวคด ของฟรอยดนน ด าเนนการ ภายใตโครงสราง 3 ระดบ ของจตใจ กลาวคอ ระดบทหนง id เปนฐานทมาของพลงงานทงมวลทางจตเปนพลงดบท ยงไมถกจดระเบยบไมขนกบเหตผล พรอมตอบโตตอสงเราทมากระทบพลงเหลานท างานภายใต กฎแหงการสนอง ความพงพอใจ ทอยของพลงเหลา นคอ ชนของจตไรส านก (the unconcious) เปนฐานทมาของการตอบสนองตอความตองการตางๆ นน ระดบทสอง ego การทคนตองมกจกรรมตดตอกบโลกและตองอาศยการคดค านวณในระดบหนง นคอ หนาทของ ego ซงท างานภายในกฎ ของความเปนจรงดานหนงเพอสนองความตองการของ id ทวากอาจขดแยงกบ id ดวย เพราะ ego สามารถขดขวาง ระงบ หรอชะลอการสนองความพงพอใจนนออกไป เพราะ ego มเปามใหบคคลนนเสยสมดลทางกายภาพและจตใจดวย ระดบทสาม superego เปนพลงของคานยมและศลธรรมจากสงคม ซงถายทอดแกบคคลในกระบวนการขดเกลา (socialization) ผานกลไกการใหรางวลและการลงโทษ ego จงท าหนาทเปนตวการในการประสานแรงกดจากทงสองทาง ส าหรบฟรอยด บคลกภาพของปจเจกเปนกระบวนการแหงการขดแยง ของโครงสรางทางจตทง 3 ระดบน (intrapsychic conflict) แรงปรารถนาทางสญชาตญาณทไมได

25

รบการตอบสนองหรอถกลงโทษจากสงคมไมหายไปไหน แตถกปฏเสธบดเบอนโดยกระบวนการ ทเรยกวา กลไกการปกปองตนเอง (defense mechanism) ทดดแปลงพลงงานเทานน ใหอยในสภาพทไมท าลายความสมดลของจตใจ การเกบกด การทดแทน หรอการชดเชย เปนตวอยางของกลไกดงกลาว อยางไร กตามพลงงานทถก เกบกดกจะมหนทางแสดงตนออกมาในรปแบบและสญลกษณตางๆ เชน ความฝน ความกลว หรออาการย าคดย าท า การตอรองระหวางพลงสญชาตญาณในจตใตส านก กบพลงแหงเหตผลและแรงกดดนจากสงคมนเปนพฒนาการของบคลกภาพ ภาพปจเจกของฟรอยด จงเปนปจเจกทไมมเอกภาพ อตลกษณจงเปนสงทเกดจากการปะทะสงสรรคของพลงทขดแยงกน 2.2 Ego Theory อรค อรคสน (Eric Erikson) นกจตวทยาเหนวาการกอรปของอตลกษณเปนกระบวนการตลอดทงชวต (a life-long process) และคนเราแตละคนสามารถเปลยนแปลงลกษณะส าคญของตนเองได อรคสนเลอกใชค าวา อตลกษณ (identity) แทนค าวา บคลกภาพ และเลอกเนนทบทบาทของ ego มากกวาบทบาทของจตใตส านกในกระบวนการสรางอตลกษณ ซงชวาเขาใหความส าคญกบกระบวนการของจตส านก และมนยของการเนนเสรภาพในการเลอกของปจเจก ปจเจกแตละคนจงตองรบผดชอบตอทางเลอกในชวตและรปแบบอตลกษณทตนเลอกจะเปน อรคสน เชอวาคน ประกอบดวย แปดขนตอนพฒนาการของอตลกษณ ในแตละขนตอนเกดสงทเรยกวา ego crisis ผลลพธของแตละขนสมพนธกบขนกอนหนาน ในชวงของทารกเปนวกฤตระหวาง “ความไววางใจ” กบ “ความไมไววางใจ” ทารกตองการการเอาใจใสจากมารดา หากเขาไมไดรบการตอบสนอง จะเกดความรสกถกทอดทง และน าไปสความกงวล หวาดระแวงและสนความไวเนอเชอใจตอโลกขางนอก ซงมผลใหเขายาก จะสรางความสมพนธทย งยนกบผอนในภายหลง ชวงทสองเปนวยราว 2-4 ขวบ วกฤตของ ego คอ วกฤตระหวางความรสกมนคงเปนนายตวเองกบความละอายและสงสยหวาดระแวง เดกเรมถกสอนใหรจกและควบคมรางกายของตน เชน การขบถายเปนทเปนทางเปนเวลา ซงพอแมทเขมงวดเกนไปและใชการลงโทษบอยๆ จะท าใหเดกรสกผดและขาดความเชอมนในตนเอง ขนทสาม (ซงตรงกบชวงปมโอดปสของฟรอยด) เปนวกฤตระหวางความสามารถจะพฒนาความคดรเรมและความรสกผด เชนเดยวกบชวงอนๆ กอนหนานการปรบสมพนธกบคนรอบตวเปนปจจยใหเดกพฒนาความรสกเปนอสระและความมนคงทางความรสกได ขนทสเปนขนความขดแยงระหวางความขยนขนแขงและความรสกดอย เดกในวยนจะกระตอรอรนในการท างานทไดรบมอบหมายจากคร หรอพอแม ความรสกนถกบนทอนกจะเกดพฒนาการของปมดอยขนแทน

26

ขนทหาเขาสวยรนเปนชวงทส าคญทสด เปนชวงวกฤตระหวางการมอตลกษณทลงตวกบการเกดความสบสนในบทบาท วนรนตองเผชญกบการสวมหมวกทางสงคมหลายใบท อาจขดแยงกนได จะหลอมรวมความหลากหลายใหมเอกภาพอยางไร หากพฒนาการในขนนเปนไปดวยด ปจเจกจะสามารถบรณาการบทบาททหลากหลายใหเขามาอยภายใตอตลกษณเพยงหนงเดยวได หาก ลมเหลวจะเกดภาวะ “วกฤตของอตลกษณ” (identity crisis) คอ อาการทคนหาตนเองไมพบไมรแนวาตนเอง คอ อะไร ไมมนใจในความสามารถของตนและไมรจกวางตนในความสมพนธกบผอน ขนทหกคอผลทตามมาจากขนทหาเปนทางเลอกระหวางบคลกภาพทสามารถ พฒนาความสมพนธทแนบแนนกบผอนกบบคลกภาพทชอบโดดเดยวตนเอง ขนทเจดเปนชวงอายของการมครอบครว จะเปนชวงของคตรงขามของความสามารถในการเปนผใหหรอการแบงปน “ตวฉน” กบผอนและการสะดดชะงกของพฒนาการ ขนทแปด คอ ผลทตามมาจากขนทเจด ผทลมเหลวจะรสกวาชวตไรคณคาและความหมาย ผประสบผลในการพฒนาอตลกษณทมดลยภาพจะมบคลกภาพทมบรณาการ มความสมพนธทดกบอดตของตนเอง สวนคนทหาอตลกษณของตนเองไมพบหรอมอตลกษณทแตกสลายกจะรสกวาชวต คอ ความสนหวง และไมอาจแกไขใหดไดอก กลาวโดยสรปไดวา “อตลกษณ” ของอรคสน เนนบรณาการและดลภาพของพลงทขดแยงกน อตลกษณจงเปนความตอเนองของคณสมบตทเปน “เอกลกษณ” ของคนคนหนง ท าใหเกดความรสกวาอตลกษณ คอ แกนแกนของบคคลซงเปนผลจากปฏสมพนธทสมดลและสอดคลองระหวางปจเจก และสงคม เปนผลผลตของการตอรองและเลอกสรรของปจเจก 2.3 Trait Theory กอรดอน อลพอรต (Gordon Allport) เหนวาบคลกภาพเปนเรองของ การจดระเบยบของพลงพลวตทางจตวทยาทก าหนดลกษณะเฉพาะทางพฤตกรรมและความคด แตเขามไดคนหาพลงพลวต ทางจตวทยาดงกลาวในจตใตส านก เขากลบสนใจลกษณะผวๆ มากกวานน ซงเรยกวา “trait” Trait คอ ลกษณะโดดเดนบางประการในบคลกภาพของมนษยทถกดง ออกมาจดใหเปนลกษณะเฉพาะตวทมแบบแผน แมมนษยแตละคนจะมพฤตกรรมตอบสนองตอสงเราตางกนออกไปมากมาย แตกมลกษณะบางอยางทยากจะเปลยนแปลงและเกดขนซ าๆ trait จง เปนโครงสรางในบคลกภาพทจะสรางแบบแผนความโนมเอยงอยางใดอยางหนงในการสนองตอบตอโลกขางนอกแมสถานการณ เฉพาะหนาจะมไมซ า แต trait จนท าใหคนจดระเบยบและตความสถานการณตางๆใหเชอมโยงกน มการแบงประเภท trait เปนหากลมใหญ ไดแก

27

1. neuroticism คอ บคลกทเปราะบางทางอารมณมแนวโนมเปนโรคซมเศราได มความกงวล อยเสมอและพฒนาปฏกรยาและความเหนทางลบตอสงตางๆไดงาย 2. extrovert เปนบคลกภาพทอบอน ชอบเขาสงคม ชอบแสดงความเปนตวเองออกมา 3. agreeableness เปนพวกทตรงไปตรงมา มความไววางใจผอน ถอมตน ยดมนในระบบคณคาบางอยาง 4. conscientiousness คอ ผทมความสามารถในการแขงขนสง เนนความสมบรณแบบในสงทท า คงเสนคงวา ระมดระวง 5. openness คอ พวกทมความอยากรอยากเหนในเชงปญญา มความโนมเอยงทางศลปะและสนทร มความอดกลนตอความเหนตาง ชอบใชจนตนาการ แมวาในความเปนจรงบคคลหนงจะมคณลกษณะทผสมผสานระหวางหลาย trait แตมกจะม trait แบบใดแบบหนงทโดดเดนออกมาเสมอ บางครงนกจตวทยานยาม trait กบแรงจงใจ (motive) ทเปนพลงขบเคลอนของพฤตกรรม แรงจงใจทโดดเดน เชน แรงจงใจใฝสมฤทธ ซงไดรบการใหคาสง ในอเมรกา ท าใหคนมงแขงขนและมงความเปนเลศ และเชอกนวาแรงจงใจดงกลาว คอ พนฐานความส าเรจของระบบทนนยม นอกจากนกมความตองการผกพนกบสงอน ความตองการอ านาจ และความตองการแสดงออก

3. มโนทศนปจเจกภาพในทฤษฎทางสงคมวทยา ในยคทสามของการศกษาเรองปจเจกและตวตน นกคดคนส าคญผรเรมศกษาเรองน คอ ออกสต กองต (August Comte) และเอมล เดอรไคม (Emile Durkheim) น าเสนอแนวคดเกยวกบปจเจกภาพในบรบทของสงคม เรยกวา “วทยาศาสตรสงคม” เปนการเสนอภาพมนษยทเปนจรงวา สงคมไมไดจะเกดจากความตกลงอยางมเหตผลรวมกนของมนษย แตความเปนเหตเปนผลของมนษยนนทจรงเปนผลของสงคมมากกวา นกคดทส าคญในยคทฤษฎทางสงคมวทยาทสนใจศกษาและน าเสนอแนวคดเกยวกบปจเจกและตวตนไวอยางนาสนใจ ไดแก ออกสต กองต (August Comte) เสนอภาพสงคมเปน “สภาวะอนยงใหญ” เปนสงทมาแทนทพระเจาในยคแหงเหตผล เอมล เดอรไคม (Emile Durkheim) เหนวาสงคมมแรงยดเหนยวโดยธรรมชาตซงอยเหนอกวาและมอ านาจบงคบปจเจก แรงยดเหนยวทเปนจตวญญาณรวมหรออตลกษณรวม ของ สงคมนมอาจทอนลงไปเปนจตส านกของปจเจกคนใดคนหนงได พดอกนยหนงไดวา อตลกษณรวมของสงคมไมไดเปนผลรวมของอตลกษณปจเจก เดอรไคม ไดแสดงใหเหนพฒนาการ

28

ทางสงคมทเปนจรงของแรงยดเหนยวรวมดงกลาววา แมแรงยดเหนยวจะเปนสากล แตมนมรปแบบเฉพาะทางสงคมทแตกตางกนไปในสงคมตางยคตางสมย อกนยหนงลกษณะโครงสรางทางสงคม แตละยคผลตรปแบบทตางกนของจตวญญาณรวมของสงคมในยคกอนสมยใหมมนแสดงตวในรปของจตส านกทางศาสนาในสงคมตะวนตกสมยใหมมนคอจตส านกรวมของกฎหมายสมยใหม จตวญญาณรวมนเปนทมาของศลธรรมของสงคมดวย เดอรไคม เหนวาสงคม คอ ทมาและรากฐานของศลธรรม สวนประเดนการเชอมโยงปจเจกเขากบอตลกษณรวมของสงคมนนมพลวตส าคญ คอ พลงของ “พธกรรม” ซงปจเจกรวมสรางและผลตซ าสญลกษณทเปนเสมอนอตลกษณรวมของสงคม คารล มารกซ (Karl Marx) เสนอการใหความส าคญกบตวก าหนดเชงโครงสราง มากกวาปจเจก แตโครงสรางของมารกหมายถง โครงสรางสงคมของกระบวนการผลต เราจะเขาใจพฤตกรรมของปจเจกกตองดทต าแหนงแหงทของเขาในกระบวนการผลตวาใคร คอ เจาของปจจยการผลต ใครคอผผลตโดยตรง การจดการแรงงานเปนอยางไร กลาวอกนยหนง มโนทศนชนชน คอ สงทก าหนดอตลกษณปจเจกและเปนตวเชอมปจเจกเขากบโครงสราง แมกซ เวเบอร (Max Weber) สรางตวแบบเชงนามธรรมของบคลกภาพแบบตางๆ และสนใจพลงทางศาสนาทมอทธพลตอการสรางแบบแผนของบคลกภาพ โลกทศนและความโนมเอยงทางพฤตกรรม เขาสรางตวแบบของบคลกภาพ (personality types) ทไดแรงบนดาลใจทางศาสนาหลายแบบ เชน บคลกภาพแบบผถอบวชภายในโลกของลทธคาลวน หรอบคลกภาพแบบผถอบวชทไปพนโลกของศาสนาฮนดและพทธ บคลกภาพแบบปรบตว เพออยในโลกของลทธขงจอ และบคลกภาพแบบผครองโลก ของศาสนาอสลาม ในการศกษาตวแบบเหลาน ในดานหนงเขาศกษาอทธพลของบคลกภาพเหลานวาก าหนดทศทางของพฤตกรรมทางโลกอยางไร ในอกดานหนงเวเบอร ศกษาตวก าหนดโครงสรางการเมองการเกบภาษ ตลาด กลมอ านาจ โครงสรางระบบเครอญาตวาสงเหลานเปนบรบทเชงโครงสรางของการเกดอดมการณ และบคลกภาพทางศาสนาแบบหนงๆ อยางไร เขาใชแนวทางประวตศาสตรเปรยบเทยบ เพอวเคราะหอทธพลของตวแปรทางสงคมทเหนยวรงหรอสงเสรมการเกดโลกทศนทางศาสนาทเออตอการสะสมทน การเมองของระบบวรรณะในอนเดยและการยดเหนยวกบระบบเครอญาต ตลอดจนอทธพลของระบบขาราชการจนเปนสงขดขวางมให เกดโลกทศนทางศาสนาดงกลาว ดงนนในการศกษาพฒนาการทางสงคมของอตลกษณกลมท เกาะกนบนอดมการณศาสนานบวาเปนความพยายามชใหเหนการก าหนดซงกนและกนของแบบแผนของบคลกภาพและโครงสรางทางสงคม นอกจากนยงมนกคดในสายปฏสมพนธเชงสญลกษณ (Symbolic interactionism) ใหน าหนกแกปจเจกในฐานะผกระท าการ (agency) แตกเหนวาอตลกษณ คอ สงทเกดขนในกระบวนการปฏสมพนธทางสงคม กลาวคอ

29

ชารล คลย (Charles Cooley) เชอวาสงคมและปจเจกบคคลเปนปรากฏการณ ทไมอาจแยกออกจากกนได สงคมเกดจากการผสมผสานของตวตนเชงจตของคนหลายๆ คนทมปฏสมพนธตอกน ความรสกเกยวกบตวเราเองพฒนาขนมาจากปฏกรยาของเราตอความเหนของผอนเกยวกบตวเรา เรยกวา “ตวตน” ทเกดจากกระบวนการน “ตวตนในกระจกเงา” ประกอบดวย ภาพลกษณของเราทเรามตอตนเอง และจตนาการเกยวกบการตดสนของผอนตอภาพลกษณนน ตลอดจนปฏกรยา และความรสกตางๆ ของเราตอจนตนาการดงกลาวซงหลอมรวมกนกอเปนความรสกบางอยางทเรามตอตนเอง เชน ความภาคภมใจหรอความรสกต าตอย การใหความส าคญกบปฏสมพนธทางสงคม ทใกลชดปจเจกมากทสด เชน กลมปฐมภม ครอบครว เพอนบาน เปนสงแวดลอมทสามารถดงเอาคณสมบตดานบวกตางๆ เชนมตรภาพและความสามานฉนทออกมาจกปจเจกได จอรช เฮอรเบรต มด (George Herbert Mead) ศกษาพฒนาการทควรรสกเกยวกบ “ตวตน” คอยๆ กอก าเนนจากการะบวนการปฏสมพนธ กลไกส าคญของการสรางตวตน คอ การเรยนร ทจะสวมบทบาท (role taking) ของผอนและหวใจส าคญในการเรยนร คอ ภาษาซงเปนชองทางถายทอดระบบสญลกษณและกฎเกณฑรวมของสงคม ในวยเดกการเรยนรดงกลาวเกดจากการเลยนแบบบทบาทของผใหญผานการเลน เชน เลนเปนพอแมหรอเปนคร คานยมและกฎเกณฑทางสงคมจะซมซบเขามาผานบทบาทเหลานน เมอโตขนความสามารถในการสวมบทบาทจะกนขยายขอบเขตกวางขน มด เปรยบเทยบการเรยนรนกบการเลนเกมเบสบอลทประสบความส าเรจในการเลนเปนทม เขาไมเพยงสามารถสวมบทบาทของคนอนใกลตว แตยงสามารถหลอมเอาทศนคตของ “บคคลอน” หรออกนยหนง คอ ซมซาบกฎเกณฑรวมของสงคมเปนสวนหนงของเขาดวย จากวธคดดงกลาวดราวกบวาสงคมซมซาบเขามาและครอบง าความรสกเปนตวเราทงหมด มด ตระหนกถงประเดนนและพยายามสงวนอสรภาพบางระดบใหกบปจเจก เขาเสนอแนวคดวาตวตนมสองดานทปะทะสงสรรคกนเองตลอดเวลา ดานหนง คอ “me” อนเปนตวตนทเกดจากความเหนและปฏสมพนธกบผอน และ “I” อนเปนสวน ทเปนลกษณะเฉพาะของเราเอง อนทจรงทง “me” และ “I” ตางสมพนธกบโลก ขางนอกทงค เพยงแต “me” เปนผลจากการประเมนและซมซบทศนะผอนและ “I” เปนค าตอบและความพยายามประสาน “me” ทหลากหลายเขาดวยกน “I” จงเปนศกยภาพของความคดรเรมสรางสรรค การใหททางแก “I” จงเทากบเปนสงวนรกษาอสรภาพในระดบหนงของปจเจกเปน การชวาตวตนมใชหนเชดของสงคม กลาวไดวาอตลกษณของปจเจกบคคลในทฤษฎปฏสมพนธเชงสญลกษณนนมไดเปนภาพทมความเตอเนองเปนอนหนงกนเดยวกน ทฤษฎนตระหนกถงเหลยมมมทหลากหลายของความเปนตวตน อยางไรกตามจากมมมองของปจเจกเองความรสกเปนตวเราเปนประสบการณ

30

ทมความตอเนองหรอมความคงเสนคงวา แมวาตวเราอาจมบทบาทหลายอยางและบางทอาจขดแยงกนแตกจะรสกวา “ตวฉน” ทเปนผกระท าในบรบทหลากหลายเหลานน คอ “ตวฉน” คนเดยวกน ความคงเสนคงวาในความรสกดงกลาวเกดขนไดอยางไร ประการแรกความรสกตอเนองดงกลาวของ อตลกษณเปนผลมาจากการทคนเรามประสบการณตอรางกายตนเองในฐานะเปนองคพยพทเปนกลมกอนเดยว เปนหนวยทางกายภาพทเปนฐานหรอเปนทประชมของความรบร และความรสกทงมวล อยางไรกดความรสกทเปนตวเรานกมไดจ ากดขอบเขตดงกลาว ขนอยกบตวแปรทางสงคมตางๆ ทส าคญก เชน กลมอาย เพศ ชนชนทางสงคม ตวแปรเหลาน คอ มตตางๆ ทปจเจกนยามอตลกษณของตนในกระบวนการปฏสมพนธกบผอน (Shibutani, 1961 อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 27) ในขณะทเออรวง กอฟมน (Erving Goffman) จ าแนกแยกแยะความแตกตางระหวาง อตลกษณสวนบคคลกบอตลกษณทางสงคม เขานยามความคดความรสกทปจเจกมตอตนเองวา ego identity ตามทฤษฎของอรคสน สวนภาพของปจเจกผนในสายตาคนอนในฐานะทเปนบคคลทมเอกลกษณเฉพาะตว เขาเรยกวา personal identity ทกสงคมมกระบวนการแจกแจงและระบอตลกษณสวนบคคลดงกลาวแตกตางกนไป เชนสงคมสมยใหมใชบตรประชาชน หรอการพมพรอยนวมอ เปนตน สวน social identity ของบคคลหรอสถานภาพทางสงคม เชน อาชพ ชนชน เพศ ชาตพนธ ศาสนา ทปจเจกบคคลนนสงกดอย สงคมคาดหวงหรอเรยกรองวาปจเจกบคคลในวยน เพศน ชนชนน ควรวางตนหรอมบคลกภาพเฉพาะตนทพงปรารถนาเปนอยางไร นคอ จดทอตลกษณทางปจเจกและอตลกษณทางสงคมซอนทบกน อตลกษณทางสงคมจงมสองสวน สวนหนง คอ มาตรฐาน ทสงคมเรยกรองจากปจเจกบคคลและอกสวนคอ อตลกษณทเปนจรงของคนคนนน

31

4. มโนทศนปจเจกภาพในงานทางมานษยวทยา แนวทางการศกษาทสเปนการศกษาตามแนวคดทางมานษยวทยาทมงใหความส าคญ กบความแตกตางของแตละสงคมในการนยามอตลกษณของบคคล มการน าเสนอหลากหลายขอเสนอ ดงน เจมส เฟรเชอร (James Frazer) สรางกรอบคดมองความเปนเหตเปนผลทซอนอยเบองหลงพฤตกรรมทดเปนเรองไรเหตผลของชนเผาตางๆ ทหลากหลาย ดงเชนการศกษาพฤตกรรมทเรยกวา “ไสยศาสตร” คอ การใชเวทมนตคาถาตางๆของคนตางเผาพนธและวฒนธรรม เขาเชอวาพฤตกรรมเหลานสะทอนวธการใชเหตผลทผดพลาดของคนโบราณทเรยกพฤตกรรมเหลานวา เปนเรองของเหตผลกเพราะมการเชอมโยงแฝงอย นนกคอ เชอมโยงสงทมลกษณะคลายกนเขาดวยกน และเชอมโยงสงทเคยสมผสกนไวดวยกน เชน การหามผหญงใชกระสวยปนดายใกลทงขาว ทออกรวง เพราะการปนจะน ามาซงพาย ซงเปนการแสดงตรรกะของการคดเชอมโยงท งสน แตการใชเหตผลแบบนเปน “วทยาศาสตรจอมปลอม” แสดงถงการใชเหตผลทผดพลาดซงเกดจาก การขาดความรทางวทยาศาสตรทถกตอง การศกษาสงเหลานเปนการแสวงหาค าตอบเรองกฎสากล ทก ากบ พฤตกรรมมนษย สวน รธ เบเนดก (Ruth Benedict) ศกษาบคลกภาพทางสงคมทโดนเดน ในสงคมหนงๆ ซงเธอเรยกวา โครงรางของบคลกภาพ แตละสงคมจะมโครงรางบคลกภาพเฉพาะตวทแตกตางกนไป สงทอยเบองหลงโครงรางบคลกภาพคอปจจยทางอารมณ ซงมความสม าเสมอเปนแบบแผนภายในสงคมหนงๆ โครงรางทางอารมณน คอ ปจจยพนฐานของบรณาการทางสงคมทก าหนดแนวโนมการเลอกสรร หยบยมและดดแปลงลกษณะทางวฒนธรรมตางๆ ในระดบสงคมสวนรวม โครงรางดงกลาวก าหนดแบบแผนของพฤตกรรมและวฒนธรรม แนวคดเรองบรณาการขางตนจงวางรากฐานอยทปจจยเชงอตวสย ในงานศกษาของมารเซล โมสล (Marcel Mauss) เชอวาวธคดเกยวกบปจเจกภาพแบบตะวนตกมไดเปนสากล มนเปนมโนทศนทถกสรางขนมาส าหรบพวกเราโดยเฉพาะและใชในหมพวกเราโดยเฉพาะเทานน ความหมายของปจเจกภาพฝงแนบแนนอยกบบรบททางสงคม มนเกยวโยงกบระบบอ านาจในสงคมนน เกยวโยงกบวาสงคมนนมระดบ “ความเปนสถาบน” มากนอยเพยงใด และเกยวโยงกบค านยาม “สงคม” ดวย เพราะมโนทศนปจเจกภาพจะเปนสงเชอมคนกบสงคมในลกษณะใดลกษณะหนง โมสล ศกษาเปรยบเทยบมโนทศนดงกลาวของสงคมทหลากหลายในวฒนธรรมอนเดยหลายแหง พบวาสมาชกในเผาจะมชอมากกวาหนงชอ ชอหนงในบรรดานนมกจะเปนชออวยวะตางๆ ของสตวศกดสทธและลกษณะหรออ านาจพเศษของมน อวยวะสวนตวดงกลาวจะผนวกความหมาย ของล าดบความส าคญและอภสทธทางสงคมของคนคนนนดวย ชอเหลานจงเปนสญลกษณของการจด ต าแหนงแหงททางสงคม ในจกรวาลวทยาของผนบถอ totem สตวศกดสทธดงกลาวมองคประกอบ

32

สองสวน สวนทหนงคอตวสตวนนเองและอกสวนหนง กคอ คนในสงคมทเปนเชอสายของสตวนน อนเดยแดงหลายเผาจะมต านานประวตสตวทเปนบรรพบรษเลาสบตอกนมา ชอของเดกๆ ในเผาจะตงตามเหตการณในทองเรองต านานนน ชอดงกลาวจะถกสบทอดตงใหเดกรน แลวรนเลา เดกทไดรบชอเหมอนบรรพบรษตนเชอกนวา คอ บรรพบรษคนนนทกลบชาตมาเกดใหม “ชอ” เหลานนจงสะทอนต าแหนงแหงทของคนในจกรวาลวทยาและความผกพนระหวางสตวศกดสทธ วญญาณบรรพบรษ และลกหลาน สงส าคญทนกมานษยวทยานยมใชในการศกษามโนทศนปจเจกภาพ คอ วธการทแตละสงคมใชค าสรรพนามหรอค าทใชเรยกแทนคน เนองจากค าสรรพนามถกประดษฐขนเพอใชเรยกแทนคนในสถานภาพตางๆ คลฟฟอรด เกยซรต (Clifford Geertz) ศกษาระบบการใชสรรพนามเรยกชอในโมรอคโค เขาพบวาความสมพนธของบคคลจะเปนสงก าหนดค าทเลอกใชในการเรยกชอ เชน ถาคนคนหนงถกแนะน าตวกบคนตางถนค าทถกหยบใชจะเปนค าทแสดงตนเปนคนของทองถนของตน หากถกแนะน ากบคนตางอาชพค าทเลอกใชจะระบอาชพตน ถากบคนตางเผากจะเปนชอเผาของตนเปนตน เกยส สรปวาการนยามตนเองในระบบนมลกษณะสมพทธนยมสงมากจะแนะน าตนเปนอะไรขนอยกบสถานการณ การแปรเปลยนอตลกษณของคนตามบรบทจงไมรจบ อตลกษณจงเปนคณสมบตทคนหยบยมสรางขนมาตามสถานการณเฉพาะหนา 5. อตลกษณของแนวคดหลงสมยใหม อตลกษณตามแนวคดหลงสมยใหมมลกษณะดงความเปนศนยกลางออกจากปจเจก ซงการรอถอนความเปนศนยกลางมสองความหมาย ประการแรก คอ การไมใหอภสทธแกปจเจกในฐานะผกระท าการหรอเปนศนยกลางของพฤตกรรมทางสงคม อกนยหนง คอ การทลายมายาคตวา คนเรานาจะเปนเจาของหรอควบคมพฤตกรรมของตนได ประการทสอง คอ การเนนถงการไรซงสารตถะอนเปนสากลของปจเจกภาพ สงทเนนแทน คอ ลกษณะปจเจกภาพทเปนผลผลตของประวตศาสตร และวฒนธรรมเปลยนแปลงไปไดตามยคสมย เปนผลของกระบวนการตอรองเชงอ านาจในความสมพนธทางสงคมหลายระดบ ตงแตระดบจลภาพ เชน ครอบครวไปจนถงระดบมหภาค ปจเจกภาพเปนเรองของกระบวนการสรางความหมายทางสงคมใหแกอตลกษณ อาจจะเปนอตลกษณของปจเจกหรอของกลมกได ความเปนปจเจกจงเนนในฐานะทเปน “กระบวนการทางสงคมของการสรางอตลกษณ” มากกวาแกนแกนของคณสมบตบางอยางทตายตว ในยคแนวคดหลงสมยใหมมนกคดคนส าคญทไดน าเสนอแนวคดเกยวกบนยาม ความหมายของอตลกษณไว ดงน ฌาค เดอรรดา (Jacques Derrida) เสนอวา “การเขยน” มความหมายพเศษ ความส าคญ ของมนดานหนงคอการกาวขามพนการองเจตจ านงของปจเจก และอกดานหนงไมถกจ ากดหยดนง

33

อยในกรอบตายตวของระบบสญลกษณแบบปด มการเคลอนไหวอยางอสระของความหมายจากตวหมายหนงไปสอกตวหมายหนงอยางไมมทสนสด เรยกวา การเลอนไหลออกไป (deferral) เปนการดงเอาความหมายตรงขามทถกซอนเรนออกมาภายในตวบนนนเอง มใชเปนการกดกนความหมาย ของสงตรงขามออกไป หากแตเปนการผนวกรวมสงทไมใชตวมนเขามาไวดวย นนบเปนการปฏวตความหมายของอตลกษณ ในทสดแลวสงหนงสามารถเปนตวมนและเปนสงทไมใชตวมนดวย ในขณะเดยวกน มเชล ฟโก (Michael Foucault) เสนอวาความเปนปจเจกเปนผลของวาทกรรม (discourse) และปฏบตการทางวาทกรรม (discursive practice) ค าวา “วาทกรรม” หมายถง การผลตความหมายเกยวกบความจรงในเรองตางๆ ซงหมายรวมถง การผลตชดความร กฎเกณฑ ขอปฏบตทางสงคม อกทงหมายรวมถงการมสถาบนทางสงคมและปฏบตการทางสงคมทตอเนองมาจากความรนนดวย เมอพจารณาถงจดมงหมายทส าคญของปฏบตการวาทกรรม สงทเปนจดมงหมายหลก กคอ การเปลยนแปลงใหคนนยามตนเองตามความรทผลตออกมา นอกจากนฟโกต ยงน าเสนอความหมายของอ านาจซงเปนสงทเกยวโยงกนกบปฏบตการวาทกรรมไววา อ านาจ หมายถง กระบวนการทางประวตศาสตรสงคมทสถาปนา “อาณาจกรแหงความจรง” ชดใดชดหนงขนมาอนน าไปสปฏบตการทางสงคมตางๆ มากมายทงในระดบมหภาคและจลภาคเพอการจดวางต าแหนงแหงทภายในอาณาจกรแหงความเปนจรงนน การศกษาตามแนวคดทางวาทกรรมไดมการน าเสนอเทคนคทอ านาจถกน ามาใช ในการจดวางต าแหนงแหงทปจเจกภาพในวาทกรรม มรายละเอยด ดงน ประการแรก คอ การท าใหปจเจกกลายเปนวตถของความรและการศกษา อกทง ยงหมายถง การจดการเชงกายภาพ “รางกาย” จงเปนพนทรปธรรมทอ านาจแสดงตวของมนออกมา การทรางกายเปนพนทของอ านาจนน ยงมลกษณะทแตกตางกนไปตามยคสมยของประวตศาสตรดวย ในยโรปยคกอนสมยใหมเทคนคของอ านาจมลกษณะเหนชดวารวมศนย เนนการท าใหมองเหนได คอ รวมศนยอยทสถาบนทครอบครองอ านาจ เชน สถาบนกษตรยและรวมศนยอยทรางกายของผทเปนเปาของการใชอ านาจนน การลงทณฑอยางรนแรงกบรางกายของผตอตานอ านาจจงเปนการใชอ านาจของกษตรยทปรากฏเปนรปธรรมออกมา ประการทสอง ตงแตปลายศตวรรษท 18 ยโรปพฒนาลกษณะของอ านาจแบบใหมทมลกษณะแพรกระจาย ซมไปทวโดยไมรวมศนยอ านาจอยทสถาบนใดสถาบนหนง อ านาจใน ชวงนท างาน โดยผานการสรางองคความรทสรางปจเจกภาพขนมา แมรางกายยงเปนเปาหมายของอ านาจและการจบจอง แตยคสมยใหมมวธการจดระเบยบเชงพนททท าใหผถกจองอยภายใตการจบจองโดยไมจ าเปนตองมผคอยจองมอง เชน การออกแบบคกในฝนของเจอราม แบนธม (Jeramy Bantham)

34

คกดงกลาวออกแบบเปนอาคารรปวงแหวนมทโลงวางตรงกลาง กลางวงแหวนมหอคอยสงเปนทอยของผคมหองนกโทษมหนาตางหนมาทางหอคอยน นกโทษไมรวาในหอนนมผคมอยในเวลาใดบาง จงตองประพฤตตนดราวกบมผคมอย ฟโก ชใหเหนวาการออกแบบและการจดระเบยบพนทภายในอาคารสถานทตางๆ ไมวาจะเปนคก โรงเรยน โรงพยาบาล โรงงานอตสาหกรรม ลวนสามารถควบคมการเคลอนไหวของผทอยภายใน ท าใหการเคลอนไหวสงเกตเหนไดชดเจน การจดระเบยบเชงกายภาพทมประสทธภาพตองควบคกบการจดระเบยบ “ภายใน” ดวย โดยการสรางความเชอ และยดมนในคณคา กจะเกดการสรางวนยใหกบตนเอง ทงรางกายและจตใจถกท าใหเชอง สจวต ฮอลล (Stuart Hall) เสนอแนวคด เรอง articulated self ขนมาแทนท มโนทศน “ผกระท า” (agency) ความหมายของค าวา articulate มสองนยทสอดคลองกบทฤษฎทฮอลล ตองการน าเสนอในความหมายทหนง คอ การเปลงเสยงหรอการแสดงออกซงความคดหรออารมณภายใน อนเปนการบงชคณสมบตในเชงเปนผกระท า อกนยหนง คอ ตวตนทปรากฏใน วาทกรรมทถกน าเสนอออกมานนเอง อกความหมายหนงของค านกคอขอตอหรอการเชอมตอของ สวนตางๆ เขามาเปนโครง ซงบงบอกวาความเปนตวตนดงกลาวนนเปนเพยง “ชนสวน” หลายๆ ชนทถกประกอบรวมกนขนมาเทานน ในบรบทของสถานการณหนงอาจมการเชอมตอ “ชนสวน” ตางๆ และการแสดงออกของปจเจกในลกษณะหนง แตภายใตบรบททเปลยนไปอาจมรปแบบการ “เชอมตอ” และแสดงออกของปจเจกเปนอกรปแบบหนงกได ถาเปนเชนนมนษยทถกก าหนดกสามารถเปน ผเปลยนแปลงสถานการณไดดวย แตเราตองเขาใจวาการเปลยนแปลงเปนผลพวงทการกระท านนตอบสนอง หรอตอบโตกบการกระท าอกมากมายในสถานการณนนหรอสถานการณกอนหนานน มนษยคนหนงๆ เปนผลรวมของวาทกรรมหลากหลายชดทอาจขดแยงหรอสงเสรมกน ลกษณะเฉพาะตวของคนแตละคนเกดจากการผสมผสานองคประกอบ วาทกรรมเหลานนไปในทศทางทแตกตางกนคนเราจงสามารถสรางอตลกษณทหลากหลายไดในสถานการณตางๆ สงส าคญท สจวต ฮอลล ไดเสนอไวเกยวกบการนยามอตลกษณในสถานการณเฉพาะตางๆ ความเลอนไหลยดหยนไดสง กคอ การทองคประกอบตางๆ ของวาทกรรมนนไมมความจะเปนเชงตรรกะทตองเชอมตอกนเสมอไป เชน “ความด” หากอยในบรบทวาทกรรมชาตนยมกจะเชอมตอกบ “การยนตรงเคารพธงชาต” หรอ “การไมเลยงการเสยภาษ” แตหากมาอยในบรบทวาทกรรมขององคกรพฒนาเอกชนกจะเชอมตอกบ “การเหนคาของภมปญญาทองถน” และ “การชวยเหลอคนชายขอบ” เปนตน เชนเดยวกนกบแนวคดมารซสต สายวฒนธรรมศกษาอยาง อรค ฮอบสบอวม (Eric Hobsbawm) ทศกษาเกยวกบการประดษฐประเพณ และเรยมอนด วลเลยม (Raymond Williams) ทศกษาเกยวกบประเพณทถกเลอกสรรลวนชใหเหนเปนเอกภาพทมความตอเนองของอตลกษณตางๆ ทจรงแลว กเปนเพยงการเชอมรอยองคประกอบของวาทกรรมในสถานการณเฉพาะอยางหนงๆ เทานน

35

หากเมอบรบทเปลยนไปค านยาม/อตลกษณ กสามารถเปลยนแปลงได สจวต ออลล ยงเสนอวา “ความเปนตวเรา” เปนเหมอนรอยตะเขบทเยบแผลเปนเนอเดยวกน สงทถกเยบเขาดวยกนดานหนง คอ อตลกษณหรอต าแหนงแหงทในวาทกรรมทเรยกรองเรา อกดานหนง กคอ กระบวนการท าปฏกรยาทเรามตอวาทกรรมนน “ความเปนเรา” เกดมาในกระบวนการนเอง (Hall, 1996, p. 5-6 อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 76) สรปไดวาการใหนยามของปจเจกภาพตามแนวคดยคหลงสมยใหม จงหมายถง การตระหนกรและประสบการณภายในทเกดขนในแตละบรบทสดๆ เฉพาะหนา คณสมบตส าคญทสดของ “ความเปนตวเรา” ในกระบวนการน คอ ลกษณะทเรยกวา “การโยกยายต าแหนงแหงท” (dislocation) ซงหมายถง การไมอาจถกตรงตดกบคณสมบตบางอยางทตายตวหยดนง มโนทศนนเนนความเคลอนไหว การนยามอตลกษณของสงตางๆ เกดขนจากกระบวนการแยกแยะทตามมาดวยการลากเสนแบงสงนออกจากสงนนและการปฏเสธคณสมบตทไมใชตวมนออกไป เชน ความดไมใชความชว สด าไมใชสขาว ในแงนความหมายของอตลกษณมไดอยได เพราะองอยกบความหมายของดานตรงขามมาเปรยบเทยบ “ความเปนอน” ทถกปฏเสธนเอง คอ เหรยญตรงขามทเปนเงอนไขจ าเปนของการมอยของ อตลกษณ

6. การเมองเรองอตลกษณ มโนทศนเรอง “ชาตพนธ” เปนเรองการแยกแยะกลมคนเมอมความสมพนธกบกลมอนๆ (Ericsen, 1999, p. 34-38 อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 72) ความแตกตางระหวางกลมคนสองกลมในตวมนเอง กยงมใชดชนทก าหนดความเปนชาตพนธ หากมกลมคนสองกลมทมภาษาความเชอ เทคโนโลยการผลตทแตกตางกน เรากยงไมอาจกลาวไดวาท งสองกลมนมความสมพนธทางชาตพนธซงกนและกน เพราะความเปนชาตพนธจะเกดขนเมอทงสองกลมมความสมพนธซงกนและกน และตางฝายตางมความคดวาอกฝายแตกตางจากตน วธจ าแนกแยกแยะและความสมพนธทตามมาจาก วธคดดงกลาวนนเองทท าใหความเปนชาตพนธกอรปขน ความเปนชาตพนธ จงหมายถงแงมมหนงของความสมพนธทางสงคมระหวางกลมคนทคดวากลมตนแตกตางจากกลมอน มไดหมายถง สงทเปนคณสมบตเฉพาะทางวฒนธรรมหรอเชอชาตของกลม ดงนนการนยามกรอบความเปนชาตพนธใดๆ จงเลยงไมพนทจะตองเกยวของกบความสมพนธเชงอ านาจ เพราะการนยามขอบเขตทางชาตพนธยอมตามมาดวยการนยาม “ความเปนอน” ทอยนอกกรอบนน ประเดน คอ การ “วางทาท” ตอความเปนอนนนมทงเชงบวกและเชงลบ ความสมพนธเชงอ านาจดงกลาวจงมไดแสดงออกแตในมตความสมพนธระหวางบคคลเทานน หากยงมผลตอการกอรางของอตลกษณสวนบคคลดวย น าสการเกบกด หลงลม และปฏเสธความแตกตางทเปนอนจากมาตรฐานอกดวย

36

อกทงการนยาม และความหมายค าวา ปจเจกภาพ ตวตน และอตลกษณ ของอภญญา เฟองฟสกล ยงไดน าเสนอไวอยางนาสนใจวา แนวคดหลงสมยใหมเหนวามโนทศนปจเจกภาพเปนเพยง “ผล” (effect) ของชดวาทกรรมตางๆ บทบาท “ตวเรา” แบบตางๆ ทวาทกรรมหยบยนใหเปลยนแปลงไปตามสถานการณ สงทมจงเปนแตตวเราในสถานการณเทานน (subject positioning) นอกจากนความเปนตวเรามลกษณะคลายเหรยญทมสองดานซอนทบกนอย วาทกรรมจะหยบยนภาพตวแทน (representative) ของความเปนหญง ความเปนชาย ความเปนไทย ฯลฯ มาให อตลกษณเหลานรองเรยกและหลอหลอม (interpellate) ยดเยยดต าแหนงแหงททางสงคม และเปนสงการนตประสบการณ “ความเปนตวเรา” ในแงมมตางๆ ให ในอกดานหนง การกระโดดเขาสวมบทบาทตางๆ เหลานนหรอการตอรอง ปฏเสธบทบาทเหลานนสราง “ต าแหนงแหงทของปจเจก” (subject positioning) ขนมาภายในวาทกรรม การรองถอนแกนแกนของปจเจกภาพมไดท าลายปจเจกภาพแตกลบชใหเหนกระบวนการทปจเจกภาพถกสรางขนมา (อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 76) จากแนวคดเรอง อตลกษณ พบวามงานวจยทไดศกษาเรองราวของการใชอ านาจและความรนแรงโดยผถอครองอ านาจผานการสรางและยดเยยดอตลกษณใหแกผไรอ านาจ ดงเชนงานศกษาของ วลยา ภมภกดพรรณ ( 2547) เรอง ปฏบตการความรนแรงตอตวตนของนกเรยน งานศกษาชนนเปนการศกษาเกยวกบการสรางอตลกษณทางสงคมภายใตมาตรฐานเดยวภายในโรงเรยน ซงมากดทบ/ปดกนศกยภาพการเรยนรของผเรยนใหมลกษณะเฉพาะตายตว กลายเปนคนทมอตลกษณทางสงคมทถกสรางขน จากผมอ านาจทเหนอกวาภายในสถาบนโรงเรยน ซงไดเผยใหเหนวาการใชอ านาจก าหนดระเบยบ/กฎเกณฑและวนยขนมาบงคบผเรยนผานความรความหวงด โดยไมค านงถงประวตแหงตวตนทกอรางผานประสบการณทตนเองเลอกเรยนรจากทบาน โรงเรยน และสงคมรอบขาง ผเรยนไดถกท าใหเปนวตถทถกควบคมดวยกระบวนการตอกย าใหผเรยนรปฏบตตามกฎเกณฑและขอบงคบผานกจวตรประจ าวน มการใหรางวลหากท าตามและลงโทษหากไมปฏบตตาม จงเปนการครองง าผเรยนท งรางกายและความนกคด ท าใหกลายเปนมนษยทไมตระหนกรและไมสามารถเขาถงกบสภาวะการด ารงอย ศกยภาพและความปรารถนาทจะเรยนรชวตในมตอนของผเรยน สงผลตอการลดทอนศกยภาพความเปนมนษย เชนเดยวกบงานศกษาเรอง หวยใตดนในสงคมไทยครงน ซงผศกษาใชแนวคดเรอง ปฏบตการทางวาทกรรมและอตลกษณมาอธบายใหเหนรปแบบวธการทรฐชาตสรางและตงตนเองไวกบอตลกษณดานบวกในฐานะการพนนถกกฎหมายดวยการสถาปนาและชวงชงการเปนผครอบครองวาทกรรมหลกของชาต คอ วาทกรรมหวยรฐบาล ในทางตรงกนขามไดสรางและยดเยยดอตลกษณดานลบในฐานะการพนนผดกฎหมาย ใหแกหวยใตดน ดวยการผลกไสหวยใตดนสการเปนวาทกรรมรองคอ วาทกรรมหวยใตดน ดวยหวงผลทจะกดกน กดทบ เบยดขบหวยใตดนสการเปนชายขอบของสงคมและรฐชาตไทย

37

แนวคดการเคลอนเปลยน/เลอนไหลอตลกษณ นยามความหมายของค าวา “การเคลอนเปลยน/เลอนไหลอตลกษณ” มการน าเสนอ ไววา หมายถง การไมยอมหยดนงตายตว หรอกระบวนการทปจเจกตอรอง ตงค าถาม หรอปฏเสธต าแหนงแหงททางสงคมทถกยดเยยดให ซงการปฏเสธอาจไมจ าเปน ตองหมายถง การตอตานตรงๆ หรอการสรางอตลกษณตรงขามขนมา บางทมนเปนการเลนกบขดจ ากดทถกตกรอบให โดยการพลกสรางนยยะของความหมายใหมขนมาแทน (อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 77) อภญญา เฟองฟสกล (25463) ไดใหความส าคญกบ “วฒนธรรม” และ “โลกานวตร” วาเปนปจจยส าคญทมอทธพลตอการเคลอนเปลยนอตลกษณ มการน าเสนอไววา การเคลอนเปลยนหรอการเปลยนแปลงอตลกษณเปนผลมาจากบรบทของโลกานวตรทสงผลตอวฒนธรรมของผคน กลาวคอ ลกษณะของโลกานวตรทท าใหเวลาและพนทหดแคบเขามาอนทผลมาจากการปฏบตระบบการสอสารทรวดเรวทวถงกนทกมมโลก สงผลใหเกดการแลกเปลยนวทยาการ องคความร คานยม และความเชอในดานตางๆ ทงดานเศรษฐกจการคาการลงทน การเมอง และวฒนธรรมของทวโลกสามารถการเรยนรแลกเปลยนซงกนและกน ประสบการณและมมมองความเชอเดมของผคนจงเกดการเปลยนแปลงซงสงผลตอการนยามตนเองและการตระหนกถงต าแหนงแหงทของตนเองเกดการเปลยนแปลง ซงไดมการจ าแนกมตการวเคราะหเพอท าความเขาใจพลวตรทางวฒนธรรมของระบบโลกนวตรออกเปน 3 มต ไดแก มตแรก เปนตวแปรเชงโครงสราง ประกอบดวย เทคโนโลย เศรษฐกจ และการเมอง มตทสอง เปนความสมพนธระหวางบคคล ประกอบดวย สงคมและวฒนธรรม มตทสาม เปนระดบปจเจกบคคล ประกอบดวย การเปลยนแปลงในในจตส านกและจตวญญาณ ซงในมตทสองซงลกษณะของรปแบบความสมพนธระหวางบคคลคนนนถอเปนมตทมความเกยวของสมพนธกบทงมตแรกและมตทสามเปนอยางมาก นอกจากน โรแลน โรเบรตสน ไดใชกรอบแบบนโอเวเบเรยน วเคราะหปฏสมพนธของพลงทางวฒนธรรม เขาเหนวาโลกานวตรท าใหปจเจกมการตระหนกรเกยวกบต าแหนงแหงทของตนเองในโลกปจจบน ซงมพนทระนาบทซอนทบกนและกน ไดแก พนทประสบการณตวฉนในระดบปจเจก ตวฉนในฐานะสมาชกของรฐ-ชาต ตวฉนทเปนสมาชกของประชาคมโลก และตวฉนในฐานะทเปนสมชกของมนษยชาตในสวนรวม สวน เดวด ฮารวย ไดเสนอตวแบบการวเคราะหโดยการปดเอาโลกานวตรไปเปนพลงงานภายนอก และเพมเตมระดบตางๆ ของประสบการณคนใน เมองเปนระดบปจเจก ระดบครอบครว ระดบชมชน และระดบรฐชาต (อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 78-93) ผศกษาไดใชแนวคด เรอง การเคลอนเปลยน/เลอนไหลอตลกษณ เปนแนวทาง ในการอธบายปรากฏการณหวยใตดนของสงคมไทย โดยมงศกษาการแพรเขามาของระบบทนนยม ผานกระแสโลกานวตรทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงบรบทแวดลอมดานตางๆ ของสงคมไทย

38

ท งดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ซงปจจยเออใหความเชอ คานยม การใหความหมาย และการคณคาตอหวยใตดนหรอภาพความจรง/อตลกษณของหวยใตดนเกดการเคลอนเปลยน/เลอนไหล ดงเชนงานศกษาเกยวกบหวยใตดนหลายๆ งาน พบวา หวยใตดนไดเคลอนเปลยนตวตนจากภาพความจรงดานลบของการพนนผดกฎหมายและศลธรรมดวยการพลกนยยะการนยามความหมายใหแกตนเองไปสการน าเสนอตวตนใหมดวยภาพลกษณของการเปนความหวงโอกาสชวตใหม อกทงเปนการละเลนเสยงทายตวเลข ทมทง ความทาทาย ตนเตน สนกสนาน คนเลนหวยททายตวเลขถกตรงกบผลรางวลทออกจะไดรบการชนชม สรรเสรญ ในความสามารถ และความมโชคชะตาทดในกลมผเลนหวยดวยกนเหมอนดงเปนวรบรษ น าไปสการสรางชมชนเครอขาย พนททางสงคมของหวยใตดนทประกอบสรางมาจากการปฏสงสรรคของกลมสงคมคนเลนหวย (พสนดา สารมาศ, 2545) ปจจยส าคญอกดานหนงทกอใหเกดความเขมแขงของกลมเครอขายสงคมหวยใตดน เปนความสมพนธในรปของการเออประโยชนซงกนและกนของนายทน ตวแทนขาย และผเลนหวยใตดน ดงเชนงานศกษาของ ผาสก พงษไพจตร พบวาหวยใตดนด ารงอยได เนองจากธรกจหวยใตดนสมพนธกบโครงสรางทสนบสนนผผลตและผเลน กลาวคอ กลม ผผลตหวยใตดน (โครงสรางดานอปทาน) สมพนธกบกลมผลประโยชนในรปกลมอปถมภ ท าใหการจ าหนายหวยใตดนเปนไปอยางกวางขวางและแนบแนนโดยหวยรฐบาลหรอหวยบนดนยงมขอ จ ากดในการเขาถงผเลนท าใหคนไปนยมเลนหวยใตดนแทน (ผาสก พงษไพจตร, 2543, น. 150 อางถงใน สวดา ธรรมมณวงศ, 2547, น. 154) นอกจากนธรกจหวยใตดนยงสมพนธกบโครงสรางทางสงคมและวฒนธรรมทก าหนดคานยมในกลมผเลนหวยใตดนใหเปนไปอยางกวางขวาง โดยผานโครงสรางสวนตางๆ ในสงคมทสนบสนนพฤตกรรมการเลนหวย ไดแก สอมวลชน ลทธความเชอจ าพวกเจาพอ เจาแม หรอแมแตพระใบหวย ธรกจเกงเลขเดดทชน าใหคนซอหรอเสยงโชคเพอจงใจใหผซอทดลองเลน การสงเสรมคานยมการเลนหวยเหลานมสวนท าใหหวยใตดนกลายเปนสวนหนงของวถชวตคนไทย (สวดา ธรรมมณวงศ, 2547, น. 155) ภาพความจรงของหวยใตดนดงกลาวขางตน ไดท าใหหวยใตดนยงคงสามารถด ารงอยและไดรบการยอมรบจากผคนในสงคมไทยมาจนถงปจจบน การโตตอบ/ปฏเสธภาพความจรงดานลบของหวยใตดนในฐานะการพนน ผดกฎหมาย และศลธรรมจงมใชการตอตาน/ขดขนหรอการมงสรางภาพความจรงคตรงขามขนมา หากแตเปนการฉกฉวยสถานการณทบรบทแวดลอมมการเปลยนแปลงจากการแพรเขามาของระบบทนนยมผานกระแสโลกานวตรมาเปนปจจยเออใหเกดการพลกนยยะความหมายไปสภาพความจรงหรออตลกษณใหมทผคนในสงคมไทยมความเชอ คานยม และการใหคณคาแกหวยใตดนทเปลยนแปลงไปสงผลใหผคนในสงคมรบร เขาใจ ยอมรบการมอย และใหคณคาดานบวกแกหวยใตดน อกทงยงมงานศกษาทอธบายใหเหนรปแบบและวธการของการตอตานขดขนทมใชเปนการตอตานขดขนทมงสรางผล

39

ตรงกนขามหรอมใชการตอตานขดขนโดยตรง ดงเชนตวอยางในงานวจยของ สายพณ ศพทธมงคล (2542) เรอง คกกบคน: อ านาจและการตอตานขดขน ทท าการศกษาเพอหาค าตอบวาการตอตานขดขนการครอบง าของอ านาจโดยสามญชนคนธรรมดามความเปนไปไดหรอไม โดยใชคกซงเปนพนทซงอดมดวยการครอบง าของอ านาจ และกลไกของอ านาจ ดวยระบอบคกในการตดอสรภาพในการด ารงชวตตามรปแบบเดม โดยเฉพาะการด ารงชวตในครอบครว และการเปลองตวตนหรออตลกษณทางสงคม อยางไรกตาม กพบวามการตอตานขดขนเกดขนหลากหลายรปแบบดงเชนการตอตานขดขนดวยความเงยบ โดยยทธวธตางๆ เชน การพยายามสรางความสมพนธทดกบเจาหนาทคมขงเพอใหไดรบความไววางใจและไดรบอ านาจ เปนการประนประนอมกบอ านาจเพอสรางอ านาจ นอกจากนยงมการตอตานขดขนโดยสรางอ านาจผานการศกษาตอและประพฤตตนเปนคนด เชน คนปกตทามกลางผคนทไมปกตในคก จากงานศกษาน พบวาวาทกรรมไมจ าเปนตองน าไปสการจ านนหรอตอตานขดขนอ านาจมากไปกวาความเงยบ วาทกรรมไมเพยงเปนทงเครองมอและผลของอ านาจ แตยงเปนอปสรร สงกดขวาง เปนพนทของการตอตานขดขน และเปนจดเรมตนของการสรางยทธวธเพอการตอบโตการตอตานขดขน สดทายอาจกลาวไดวา การตอตานขดขนอ านาจและความรนแรงโดยผถกกระท ามไดหลากหลายรปแบบวธการ ไดแก การขดขนแบบตรงไปตรงมามงผลในการสรางคตรงขาม การขดขนดวยการใชความเงยบ การขดขนดวยการสรางความสมพนธทดกบผมอ านาจ และการขดขนดวยการพลกนยยะความหมายไปสการสรางความหมายใหมทมใชการสรางคตรงขามขนมากเปนได ซงในงานศกษาเรอง หวยใตดนในสงคมไทยครงน เปนการศกษาทใหความสนใจศกษาปรากฎการณการด ารงอยของหวยใตดนในสงคมไทยดวยการคนหารปแบบและวธการโตตอบ/ปฏเสธ และการตอตานขดขนดวยการพลกนยยะความหมายไปสการสรางความหมายใหมใหแกตนเองของหวยใตดนโดยการอาศยการกลนกลายตนเองใหสอดรบไปกบบรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมของไทยในปจจบน แนวคดพนท ค าวา “พนท” แรกเรมน ามาใชในวชาคณตศาสตรมความหมายในเชงความเปนจรงทางเรขาคณต การศกษา เรอง พนทจงประกอบขนและวดไดดวยมตความกวาง ความยาว และความลกซงสามารถศกษาเชงกายภาพในฐานะเปนความจรงเชงประจกษ ภาษาทใชบรรยายเกยวกบพนทจงเปนภาษาเชงปรมาตร พนทดงกลาวจงเปนความเปนจรงและเงอนไขถกก าหนดมาใหเปน “พนททวางเปลา” คอ ปลอดพนจากการใหคณคา ไมไดขนอยกบหรอรบใชผลประโยชนของใคร จงปลอดจากอ านาจและการเมอง (อภญญา เฟองฟสกล, 2543, น. 65) หากแตการศกษาทางสงคมศาสตรกลบมองวา

40

ภายใต “พนท” เตมไปดวยความหมายและความสมพนธของสงตางๆ ทบรรจอยภายในจงไดพฒนาแนวคดพนทเพอน ามาอธบายในเชงสงคมมาขนในฐานะพนททางสงคม ดงเชน Henri Lefebvre ใหความสนใจผลตผลของพนทโดยเนนการพจารณา กระบวนการสรางพนททางสงคม 3 ประการ คอ กระบวนการสรางขอบเขตของสถานท (place) เชน โรงเรยน คก วด โรงพยาบาล บาร และซอง และกระบวนการสรางความหมายหรอรหสหมายของพนท (space code) เชน ทศกดสทธ ทพกผอน ทควบคม ทอนตราย ทสวยงาม กระบวนการนมความหมายมากวาการสรางสถานท ความหมายหรอรหสหมายนถกสรางเพอก าหนดรปแบบการใชพนท (จะใชพนทท าอะไรไดบาง) กฎระเบยบในพนท (ใครสามารถใชพนทนได และจะใชอยางไร) สดทายเปนปฏบตการเชงพนท (spatial practices) เปนปฏบตการทสราง (produce) และสบทอด (reproduce) ความเปนอนหนงอนเดยวกนของความหมาย/รหสของพนท (นลวด พรหมพกพง, 2555) Pierre Bourdieu ไดเสนอแนวคด เรอง พนททางสงคม วาหมายถง ททมนษยมระบบความสมพนธทมพนฐานอยบนอ านาจ และมนษยตองการมต าแหนงอยในพนทนน หรอ คอ เวททคนในสงคมก าลงมการกระท าสมพนธกนตามสถานภาพและอ านาจ (สภางค จนทวานช, 2554, น. 250) ซงมนษยจะสรางพนททางสงคมขนมาไดตองอาศยการสะสมทน ซงบรดเออ แบงทน ออกเปน 4 แบบ คอ แบบทหนง เปนทนทางเศรษฐกจ (economic capital) ประกอบดวย ทนตามความหมายของมารกซ รวมถงการครอบครองในทางเศรษฐกจชวยเพมความสามารถของผกระท าในสงคม ขณะเดยวกนกสามารถเปลยนรปไปเปนเงนไดอยางตรงไปตรงมาและทนททนใด และอาจถก ท าใหเปนสถาบนในรปของสทธในทรพยสน แบบทสองเปนทนทางวฒนธรรม (cultural capital) ประกอบดวย ทนฮาบตส ไดแก การแสดงออกของรางกายและจตใจ ปรากฏในชวตทางวฒนธรรม ตองใชเวลากอตวเปนรปราง สามารถเปลยนความมนคงภายนอก ใหกลายเปนทนทอยในตวคนไดหากตองใชเวลา สงคม และชนชนทางสงคม ทนทถกท าใหเปนรปธรรมสมพนธกบทนวฒนธรรมในแบบอนๆ แสดงออกในเชงวตถในรปของสอหรอสงของ เชน รปภาพ งานเขยน หนงสอ เปนตน ทนทถกท าใหเปนสถาบน คอ ทนทเปนวตถหรอรปธรรมทชดเจน เปนการอางองคณสมบตเบองตนของทนทางวฒนธรรมในลกษณะการรบประกนโดยแสดงออกในรปประกาศนยบตร หนงสอรบรอง เปนตน แบบทสาม เปนทนทางสงคม (social capital) ประกอบดวย ทรพยากรทมความสมพนธกบสมาชกของกลมและเครอขายสงคม ทนชนดนเปนผลมาจากความสมพนธระหวางบคคล ทนแบบสดทาย เปนทนทางสญลกษณ (symbolic capital) ทนแบบนเกดขนจากเกอบทกททบคคลรบรและยอมรบวาทอย เชน ศกดศร สถานภาพ อ านาจ ทนสญลกษณมฐานมาจากทนทางเศรษฐกจเปนพนฐาน ทนสญลกษณจะไมประสบความส าเรจไดหากปราศจากการสมรรวมคดของทกกลม ทรงขบในการให ไดมาและการตอสเพอรกษาทนทางสญลกษณมาจากการแสดงออกมาทถกสรางขนมาจาก ฮาบตส

41

เปนกระบวนการสบทอดมาตงแตเกดและคอยๆ ถกท าใหเพมขนโดยครอบครวและโรงเรยน (สภางค จนทวานช, 2554, น. 242-245) Michel Focault ไดเสนอแนวคด เรอง “พนทของความเปนอน” (different space/other space) หรอ “heterotopias” เปนความสนใจพนทในฐานะทเปนความรทสมพนธกบอ านาจเปนการควบคมพนทโดยเปนการใช “อ านาจ/ความร” เราไมไดอยในพนทของความเหมอนกน และวางเปลา แตพนททเราอาศยอยเปนพนทของความแตกตาง เปนพนททดงเราออกจากตวของเรา เราไมไดอยในพนทวางเปลาทเราสามารถวางความเปนปจเจกและสงตางๆ ลงไปได แตเราอยในชดความสมพนธตาง ๆทถกก าหนดไวแลว ซงฟโกต ไดเสนอหลกเกณฑการพจารณาพนทแบบ “heterotopias” ไวดงน หลกเกณฑแรก เสนอวาทกวฒนธรรมในโลกตางสรางพนทแบบนขนมา แตกมรปแบบแตกตางหลากหลาย ไมมรปแบบสากล หากแตกมสองรปแบบหลก คอ เปนรปแบบทสามารถพบไดในสงคมแบบบพกาล เรยกวา “crisis heterotopias” คอ จะเปนพนทส าหรบบคคลทอยในชวงวกฤตของชวต เชน วยหนมสาว หญงตงครรภ คนชรา พนทนสรางขนเพอใหบคคลดงกลาวไดพกอาศย แตกมพนทอกชนดหนงเขามาแทนทเรยกวา “heterotopias of deviation” เปนพนทส าหรบบคคลทเบยงเบน จากมาตรฐานหรอบรรทดฐานทตงขนมาของสงคมถกจ ากดบรเวณหรออาศยอย เชน โรงพยาบาลโรคจต คก บานพกคนชรา หลกเกณฑทสอง เปนการสรางขนมาโดยถกก าหนดหนาทซงแตกตางออกไปตามกาลเวลา เชน สสานในวฒนธรรมตะวนตก ซงเปนพนทพเศษซงไดรบการเชอมโยงกบสถานททงหมดของเมอง รฐ สงคม หมบานเขาดวยกน เพราะแตละครอบครวมกมญาตนอนอยในสสาน แตเมอเรมศตวรรษทสบเกาไดเกดการเปลยนแปลงโดยคนตายแตละคนจะมสทธแคกลอง หรอโถเถากระดกเลกเทานน สสานถกขยบไปตงขางนอกเมองแทน ซงเกดจากกระบวนการท าใหความตายเปน เรองของปจเจกบคคล คนตายถกมองในฐานะทมาของความเจบปวยตอคนเปนทมชวตอย เพราะฉะนนตองอยนอกบาน เปลยนวธมองสสานวาไมไดเปนศนยกลางความศกดสทธและอมตะ ของเมองอกตอไป หากแตเปนสถานท “เปนอน” (other city) ซงแตละครอบครวไดครอบครองสถานทความตายอนมดมด นแทน โดยความตายไดกลายเปนเรองสวนตวและภายในครอบครว หลกเกณฑทสาม เปนการพจารณาพนทโดยการเอาพนทตางๆ ซงขดแยงแตกตางเขากนไมไดมาจดวางเคยงคอยในสถานทเดยวกน โดยการยกตวอยางการจดสวนแบบเปอรเซยทจ าลองและเสนอโลกยอสวนไว โดยจดแยงเปนมมทงสดานซงสะทอนโลกสสวน หลกเกณฑทส เปนพนททไดรบการเชอมโยงกบเศษเสยวตางๆ ของเวลา (heterohronies) พนทและเวลาแบบนเปนรปแบบของพนทของ “การเพมพนสะสมเวลา” (accumulating time) เชน หองสมดพพธภณฑอนเปนการแสดงออกของปจเจกในการเลอกหาและสะสม สรางแหลงเกบเอกสาร

42

และสงของตางๆ เพอสรางสถานทเกบรกษาเวลาหากแตตวมนกลบ “อยนอกขอจ ากดเวลา” เพอไมใหความเสยหายใดๆ มากล ากลาย ตรงกนขามกบพนททมลกษณะแบบเทศกาล เวลามลกษณะลนไหล ไมแนนอน ไมถาวรย งยน พนทนไมเนนความเปนนรนดร แตมลกษณะชวคราว เชน กจกรรมสวนสนกแบบงานวดในสงคมไทย การจ าลองหมบานแบบดงเดมใหนกทองเทยงเยยมชมส าหรบผโหยหาอดต หลกเกณฑทหา เปนพนทระบบเปดและปดในเวลาเดยวกน กลาวคอ ทงแยกตวเองออกไปและกท าใหสามารถเขาไปไดดวย โดยทวไปพนทพเศษดงกลาวไมสามารถเขาไปอยางอสระเหมอนพนทสาธารณะอนๆ โดยอาจมการควบคมบงคบ เชน คก คายทหาร บางแหงอาจใชกระบวนการท าใหบรสทธจงจะไดรบอนญาตและสญญาณใหสามารถเขาไปได นอกจากนยงรวมถงสถานทพเศษทดเหมอนวาเปดหากทวายงซอนการกดกนไวดวย เชน โรงแรมมานรด ทซงผชายพาผหญงหรอภรรยาลบเขาไปมเพศสมพนธทไมถกกฎหมายโดยสถานทดงกลาวเปนทพกและทหลบซอนโดยการแยกบคคล ภายนอกทไมไดรบอนญาตใหเขามาแมจะเปนสถานทเปดกตาม หลกเกณฑทหก พนทนไดท าหนาทในความสมพนธกบพนทอนๆ ซงอยขางนอก โดยเปนพนท ซงมการก าหนดทางวฒนธรรมและยงแสดงตวเองในฐานะเปนจลจกรวาลทสะทอนรปแบบทางวฒนธรรมหรอระเบยบทางสงคมของสถานทจรง กลาวคอ มนไดคลคลายใหเหนลกษณะทแตกตางกนอยางสดโตงสองขว นนคอบทบาทในการสราง “พนทภาพลวงตา” (illusion) กบพนทของการทดแทนหรอชดเชย โดยพนทแรกนนจะแสดงใหเหนพนทซงในชวตประจ าวนของมนษย อาจถกกดกน ต าหนตเตยน เชน พนทของซองโสเภณ กลาวคอ แมวามนปรากฏใหเหนอย แตกไมไดรบการยอมรบท าใหดเหมอนเปนภาพลวงตาของสงคม สวนพนทแบบทสองนนเปนพนทความเปนอนทสมบรณแบบพถพถน หรอในทางตรงกนขามเปนพนทของความปวยไข ยงเหยงสบสนทไดรบการสรางขนมา เชน สลม (ณรงคฤทธ สมาล, ม.ป.ป.) ววฒนาการของแนวทางการศกษาเรอง “พนท” ของแนวคดทางสงคมวทยา ไดมการปรบและววฒนาการเรองมา มนกวชาการไดพยายามรวบรวมและสรปววฒนาการของการศกษา เรองพนทไววาสามารถจ าแนกการศกษาออกเปนประเภทได ดงน อภญญา เฟองฟสกล (2543) ไดจ าแนกการศกษาเรองพนทออกเปนการศกษา พนททางกายภาพ (physical space) ซงมการศกษาแบงเปนสองสวน สวนแรกเปนการศกษา ทางภมศาสตรของนกภมศาสตรและนกธรณวทยา และสวนทสองเปนการศกษาพนทรางกายมนษยในเชงคณสมบตทางวตถโดยแพทยแนะนกชววทยา สวนการศกษาพนททางสงคม (social space) เปนพนทของนกสงคมวทยา และมานษยวทยามกศกษาดวยมโนทศน social relation สดทายพนทภายในจตใจของปจเจก (mental space) เปนของจตวทยาทวไปและนกมานษยวทยาในการศกษาพนททางความคดในเรองของวธการจ าแนกแยกแยะสงตาง ๆโดยการเชอมโยงใหเหน วธคดเชงการจ าแนก

43

แสดงตนออกมาในความสมพนธทางสงคมหรอแสดงตนอยในสงประดษฐทางวฒนธรรม ซงนกคดในสายทฤษฎหลงสมยใหม (postmodernism) มองพนทในฐานะทเปนสงประดษฐทางวฒนธรรมทประจไวดวยความหมาย (coded space) อกทงแนวคดทไดรบอทธพลจากทฤษฎปรากฏการณนยม ปฏสมพนธเชงสญลกษณ ตางมจดรวมในการชใหเหนวา เรามไดรบรโลกอยางตรงไปตรงมา สงตางๆ ในโลกมไดเปนขอเทจจรงทประสาทสมผสตรวจสอบได ความหมายทเราใหกบสงทอยในโลกขางนอกถกสรางขนจาก “เครองกรอง” อะไรบางอยางซงอาจเปนภาษา กรอบการคดจ าแนกแยกแยะ หรอกรอบของมรดกทางวฒนธรรมและคณคารวมของสงคมกได เชนเดยวกนกบมมมองเรองพนททญาณวทยาของคานท (I. Kant) เสนอวา มตเชงพนทเปนสวนหนงของโครงสรางพนฐานในการรบรและเขาใจสงตางๆ ของมนษย ไชรตน สนเจรญโอฬาร (2554) ไดอภปรายการศกษา เรอง พนท โดยการแบงประเดนการศกษาเรองพนทออกเปน 2 ประเภท ไดแก พนท ทเรยกวา “เมองใหญ” (city) และพนททเรยกวา “ธรรมชาตและสงแวดลอม” (nature and environment) โดยไดท าการส ารวจ ศกษา จบประเดนบรรดาองคความรตางๆ ทเกยวของกบเรองพนทมรายละเอยด ดงน ปลายปครสตทศวรรษ 1980 การศกษาสงคมศาสตรและมนษยศาสตรในระดบสากลใหความสนใจศกษาเรองพนทโดยมวชาภมศาสตรและรฐศาสตรเปนศนยกลายในการเคลอนไหวเปลยนแปลง โดยสามารถแยกประเดนการศกษาออกเปน 3 กระแสใหญๆ ดวยกน กลาวคอ กระแสแรก เปนการศกษาประเภทภมศาสตรการเมอง (political geography), ภมศาสตรมนษย (human geography) หรอภมรฐศาสตร (geopolitics) การศกษากระแสแรกนยงเปนการศกษาภมศาสตรการเมองแบบเกาในความหมายทวา ยงคงเปนการศกษาตามแนวทางวชารฐศาสตรกระแสหลกทพดถงเรองของ รฐชาต อาณาเขต อ านาจอธปไตย การเมองระหวางประเทศ สงคราม สนตภาพ แผนท และลทธจกรวรรดนยม เปนตน อยางไรกตามการศกษาภมศาสตรการเมองแบบใหมทแตกตางจากการศกษาภมศาสตรการเมองในอดต ไดแก การใหความสนใจศกษาเรองของการสรางเอกลกษณ เอกลกษณ/ตวตนทโดดเดนทสดทไดรบการสนใจศกษา ไดแก สงทเรยกวา เอกลกษณประจ าชาต (national identity) แตมใชเปนการศกษาการสรางเอกลกษณบนฐานของรฐ-ชาต และลทธชาตนยมอยางทผานมา ตรงกนขาม การศกษาภมศาสตรการเมองแบบใหมนเปนการศกษาทใหความสนใจกบการสรางเอกลกษณของชาตบนฐานอยางอนดวย เชน เชอชาต ภมภาค และศาสนา เปนตน เอกลกษณสวนใหญเหลานเปนเอกลกษณทถกเกบกดปดกนไวจากกระบวนการสรางเอกลกษณของรฐชาตในอดตซงไมมทวางใหกบความแตกตางหลากหลาย กระแสทสองมงศกษาพนทตางๆ ในสงคมทถกเกบกดปดกนไว หรอไมกเปนพนท ทมไดรบความสนใจศกษาจากทงวชาภมศาสตร ไมวาจะเปนภมศาสตรการเมอง, ภมศาสตรกายภาพหรอภมศาสตรมนษย และวชารฐศาสตร/ภมรฐศาสตร แตเปนพนทส าคญเกยวของและเปนสวนหนง

44

ของชวตประจ าวนของคนในสงคม เชน บาน ถนน เมอง สสาน คก โรงเรยน โรงพยาบาล มหาวทยาลย พพธภณฑ สวนสตว อนสาวรย ศนยการคา และธรรมชาตและสงแวดลอม เปนตน ฉะนนจงเปนการศกษาพนท (space)โดยตรง แตมใชเปนการศกษาตวพนท/สถานท แตศกษากระบวนการ ขนตอน และรายละเอยดในการผลต/สรางพนทเหลานขนมา และภาคปฏบตตางๆ ของพนทเหลาน ซง มเชลล กลาวไววา การศกษารปแบบนเปนการศกษาพนทในฐานะทเปนค ากรยามากกวาในฐานะ ทเปนค านาม นนคอ การศกษาพนทในฐานะทเปนผกระท า เปนตวสรางเอกลกษณ/ความหมายใหกบคนในสงคม และใหความส าคญกบทฤษฎทางดานสงคม-วฒนธรรม มากกวาทฤษฎ ดานภมศาสตรหรอรฐศาสตร กระแสทสาม การศกษาทมองพนทเปนผลผลตของเทคนควทยาการในการถายทอด การน าเสนอ การพดถง การเขยนถง การแสดงออกเกยวกบพนทในรปแบบตางๆ ดงนน กระแสนจงมองพนทมใชในฐานะทเปนธรรมชาต แตในฐานะทเปนประดษฐกรรมของเทคนควทยาการในการน า เสนอแบบตางๆ หรอในฐานะทเปนตวถกสอ/ถกหมาย (signified) สวนเทคนควทยาการในการน าเสนอเกยวกบพนทไดรบความสนใจศกษากนมาก ไดแก เทคนควทยาการในรปของการเขยน/งานเขยนเกยวกบพนทแบบตางๆ นกทฤษฎแนวนมองพนทในฐานะทเปน “ตวบท” (text) ชนดหนง ไมตางไปจากนกวรรณคดวจารณ หรอนกมานษยวทยาสายการตความ การศกษาพนทแนวนจงมงไปทการตความ การหาความหมาย การวเคราะหวจารณบรรดาตวบทเหลานผานกรอบความคดทฤษฎทแตกตางไป การน าแนวคดเรองพนมาใชในการศกษาเรองการท าใหเปนชายขอบหรอการท าใหเปนอนจงมกเปนเรองราวทเกยวของระหวางคนกบพนท (Social space) ซงมหลายระดบและหลากหลายลกษณะ พนทไดกลายเปนสงประดษฐทางวฒนธรรมทถกสรางขน เพอก าหนดความหมายซงแฝงไวดวยนยของความสมพนธเชงอ านาจ การสรางความร และการสรางภาพความจรง ดงนนความหมายของพนทมกจะมพลวต เพราะจะถกปรบเปลยน และเคลอนไหวไปตามความสมพนธเชงอ านาจ ทเปลยนแปลงไปอยเสมอ ขณะทคนจะอยไดกจะตองมพนททางสงคมเพอแสดงตวตนของตนเองออก มาได คนกบพนทจงเปนเรองทซอนทบกนอย แตการจะแสดงตวตนไดหรอไมไดนนขนอยกบความหมายทถกก าหนดขนมา เพราะฉะนน ความหมายทใหถาเปนความหมายทตายตวกจะเรมเบยดขบใหคนกลายเปนคนชายขอบไปเรอยๆ (อานนท กาญจนพนธ, 2549, น. 13-14) การศกษา เรอง หวยใตดนในสงคมไทยครงน ผศกษามงใหความสนใจในการศกษา เรอง “พนท” ทหวยใตดนด ารงอยในความหมายของการเปนพนททางความคดและการยอมรบจากผคนในสงคมไทย ดงนน พนททผศกษาสนใจศกษาจงเขมขนไปดวยการตอสเพอการสรางและชวงชงความหมายระหวางหวยรฐบาลกบหวยใตดน เพอการครอบครองพนทความคดแหงการยอมรบ

45

ของผคนในวงกวาง ฉะนนการก าหนดภาพ/ความหมายทตายตวผานภาพความจรงหรออตลกษณดานลบใหแกหวยใตดนโดยรฐชาตจงเปนการกกขงหวยใตดนใหตดอยกบภาพความจรงและความหมายดานลบทตายตวของการเปนการพนนเถอนผดกฎหมายและศลธรรมค าสอน สงผลใหหวยใตดนตองสยเสยคณคาในตวตนไมวาจะในฐานะเปนการละเลนเพอความบนเทงใจ การเปนกจกรรมสรางความสมพนธทางสงคมของผคน การเปนความหวงและโอกาสในการแสวงหารายไดเลยงชพ เปนตน ซงผลทตามมาของการถกลดทอนคณคาของหวยใตดนลงนนท าใหหวยใตดนตองสญเสยพนทของการด ารงอยและการยอมรบจากผคนในสงคมไปนนเอง ซงในกรณทคนถกลดทอนความเปนมนษยลงอยางสดขดแลวนน อานนท กาญจนพนธ (2549) ไดเสนอไววา มนษยจะพยายามสรางหรอชวงชงความหมาย ซงมลกษณะทเคลอนไหวปรบเปลยนและไมคงอยกบท ความหมายเหลานจะกลายมาเปนพนทส าหรบแสดงตวตน หมายถง พนทแหงนจะบอกวาพวกเขาเปนใครซงเกยวของกบการสรางความหมาย สวนการจะสรางความหมายไดหรอไม ขนาดไหนอยางไร กขนอยกบเงอนไขทท าใหความเปนไปไดของการเคลอนไหวเปนอยางไร เงอนไขเหลานอาจจะเกดจากทบรบททวไปสรางเงอนไขให หรอวาตวเองสรางเงอนไขใหกบความสามารถในการทจะสรางความหมายใหไดเพมมากขน (อานนท กาญจนพนธ, 2549, น. 15-18) เชนเดยวกนกบหวยใตดนทถกยดเยยดอตลกษณดานของการเปนการพนนผดกฎหมายและศลธรรมค าสอนของสงคมและรฐชาตไทยมผลใหหวยใตดนถกผลกไสไปอยในพนทมมมดของสงคมไทย หากแตเพอการดนรนแสวงหาทางอยรอดและพนททจะใชด ารงตวตนหวยใตดนจงเคลอนเปลยนความหมาย/ภาพความจรง และอตลกษณของตนเองไปส อตลกษณใหม เมออตลกษณใหมมการเคลอนเปลยนไปแลวพนทเดมซงเปนพนทในมมมดจงมใชททางทหวยใตดนจะใชด ารงตวตนอกตอไป หวยใตดนตองแสวงหาททางแหงใหมใหแกตนเอง ซงกมใชททางของพนทมมสวางทหวยรฐบาลครอบครองอยเชนกน เนองจากตดอยกบวาทกรรมประวตศาสตร กฎหมาย และศลธรรมค าสอน หวยใตดนจงเคลอนเปลยนตวตนไปสพนทใหม พนทพเศษในสงคมและรฐชาตไทย จากการทบทวนความหมายและแนวทางการศกษา เรอง “พนท” ผศกษาไดใช เปนแนวทางในการอธบายทมาและการด ารงอยของหวยใตดน ณ พนทพเศษ ซงเปนพนท ทหวยใตดนไดใชเปนเวทในการแสดงตวตนภายใตอตลกษณใหมทหวยใตดนไดเลอกนยาม ใหแกตนเอง พนทดงกลาวนเปนพนทหวยใตดนไดมาจากการตอสดนรนเพอสลดภาพของ การเปนพนทของความเปนอนอนเปนพนททรฐชาตเปนผสรางขนเพอผลกไสหวยใตดนใหอยนนเอง พนทพเศษอนเปนททางหรอพนททางสงคมแหงการยอมรบของหวยใตดนนน กอตวมาจาก การสะสมทนดานตางๆ ทงทนทางเศรษฐกจ วฒนธรรม สงคม และสญลกษณของกลมคนทรบร การมอยและใหการยอมรบหวยใตดนท าใหหวยใตดนสามารถสรางพนทของตนในสงคมไทยได

46

47

บทท 3

วธด ำเนนกำรวจย ปรากฏการณการด ารงอยของหวยใตดนในสงคมไทย เปนการศกษาเรองราว ของอ านาจและความรนแรงทกระท าตอหวยใตดนผานปฏบตการทางวาทกรรม การสรางภาพ ความจรง และการก าหนดสญญะ เพอประทบตราหวยใตดนสการเปนการพนนเถอน ผดหลกศลธรรมค าสอน และผดกฎหมาย ท าใหผมอ านาจไดรบสทธและความชอบธรรมในการกดกน กดทบ เบยดขบหวยใตดนไปสการกลายเปนชายขอบ เปนการกดกนชองทางในการขาถงทรพยากร และผลประโยชนจากการเลนหวยในสงคมไทย อ านาจและความรนแรงทแอบแฝงอยภายใตภาพความจรงทถกสรางขนดงกลาวเปนสงทท าใหสงคมเกดการหลงลม มองขาม ไมใหความส าคญ หรอไมใหความความสนใจ เพราะเหนวาเปนเรองปกต ธรรมดา ธรรมชาต เปนเรองของความร ความจรง หรอไมกเปนเรองทเราคนชน ยอมรบจน ไมอยในฐานะทจะตงค าถามได หวยใตดนจงถกเบยดขบไปสการเปนชายขอบตองด ารงตวตนอยในมมมดของสงคมไทยอยางสมบรณ เมอการสบคนขางตนไดเผยใหเหนกระบวนการของอ านาจและความรนแรงทหวยใตดน ถกกระท าแลวนน ผศกษายงมงแสวงหาค าตอบในล าดบตอไปเกยวกบวธการ และรปแบบการโตตอบ/ปฏเสธภาพความจรงหรออตลกษณดานลบทถกหวยใตดนถกประทบตราใหโดยอาศยกระบวนการเคลอนเปลยน /เลอนไหลอตลกษณนยามตนเองสอตลกษณใหม พรอมกนนนกไดสรางพนทพเศษใชเปนเวทแสดงตน ยนหยดอยในสงคมอยางมศกดศรและคณคา การศกษาครงนเปนการศกษาดวยวธการวเคราะหวาทกรรมมองยอนกลบไปยงเรองราวประวตศาสตรความเปนมาของการก าเนด การเคลอนเปลยนตวตนของการเลนหวยภายใตบรบทแวดลอมทงรอบดานทงดานเศรษฐกจ การเมอง และสงคม อกทงยงพจารณาขอบญญตทางกฎหมาย และหลก ศลธรรมค าสอนทางศาสนาทเกยวของกบขอหามและโทษการเลนหวย ประกอบกบการศกษาปรากฏการณหวยใตดนในสงคม ณ ชวงเวลาในปจจบน โดยใชแนวทางการศกษาตามระเบยบวธการวจยเชงคณภาพ เปนการพรรณนาความ การตความเกยวกบกลมระบบสงคม และวฒนธรรมจากบคคลผมประสบการณเกยวของกบหวยใตดนทงทเปนผคา ตวแทนขาย และคนเลนหวย เพอใหเขาใจเกยวกบปรากฏการณการด ารงอยและการเลอกพนทแหงการด ารงตวตน มงใหความส าคญกบการศกษาอากปกรยาทางสงคม วเคราะหรายละเอยดเกยวกบตวตนหวยใตดน และการสรางความหมายของปฏกรยาเชงสงคมของเครอขายสงคมหวยใตดน อนน าไปสการโตตอบ/ปฏเสธอตลกษณเดมทถกยดเยยดใหท าใหเกดการกอรางสรางอตลกษณและพนทใหมของหวยใตดนในสงคมไทย

48

กำรเกบรวบรวมขอมล แหลงขอมลจากเอกสาร คอ การศกษาวเคราะหวาทกรรมตามแนวทางการวพากษวาทกรรม เปนการศกษาวเคราะหตวบททถกสรางขนจากภาคปฏบตทางวาทกรรมและแบบแผนปฏบตทางสงคมทอย ภายใตบรบทของสงคมไทยทครอบคลม ทงบรบทดานเศรษฐกจ การเมอง และสงคม การศกษาตามแนวทางแรกนมงการศกษาและตความขอมลเอกสารทเปนขอมลทตภม (secondary Data) ซงเปนขอมลทไดมาจากแหลงขอมลทมผเกบรวบรวมเปนเอกสารทมการบนทกไว ไดแก บนทกประวตศาสตร ความเปนมาของการเลนหวยในสงคมไทย ขอบญญตทางกฎหมาย และหลกศลธรรมค าสอน เปนตน แหลงขอมลจากผใหขอมล คอ การศกษาตามแนวทางธรรมเนยมปฏบตแบบชาตพนธพรรณนา (ethnography) คอ การพรรณนาความ การตความเกยวกบกลม ระบบสงคม และวฒนธรรมจากบคคล ผมประสบการณเกยวของกบหวยใตดน ทงทเปนผคา ตวแทนขาย และคนเลนหวยใตดน โดยภายหลงจากทผวจยไดเลอกพนทการศกษา อ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา ผวจยไดเขาไปเกยวของมปฏสมพนธกบกลมผเกยวของกบหวยใตดนทเปนทงผคา ตวแทนขาย และคนเลนหวยแลวจงตดสนใจเลอกผใหขอมลดวยวธการเลอกแบบเจาะจง (key information) โดยใชกลยทธการเลอกตามเกณฑการศกษา (criterion sampling) คอ การเลอกผใหขอมลจากผมประสบการณในวฒนธรรม และบรบทของหวยใตดนเพอใหผใหขอมลทเลอกศกษามความเปนตวแทนประชากร มความสอดคลองกบวตถประสงค และค าถามการวจยทตองการศกษา ใชการสมภาษณแบบเจาะลก (in-depth interview) ประกอบกบการใชวธการศกษาโดยการสงเกตแบบแผนพฤตกรรมทไดจากการเรยนรขนบธรรมเนยมและวถชวตของผเกยวของกบหวยใตดน ผานวธการสงเกตทงแบบมสวนรวม (participant Observation) ในฐานะคนเลนหวย และแบบไมมสวนรวม (non-Participant Observation) คอ การเขาไปในสงคมทตนศกษาเพอฟงเรองราว/ขอมลการซกถาม การบอกเลา การจดบนทกจากคนขายและเจามอหวยใตดน แลวท าการสมผสตรวจสอบ ท าความเขาใจผานการใชชวตประจ าวน ประจ างวดของการเลน การคา เพอรวบรวมขอมลประสบการณเกยวกบตวตน การตอตาน อตลกษณ และพนทใหมของหวยใตดน จากทงผเลน คนขาย และเจามอหวยใตดนในพนทอ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา อกทงเพอใหขอมลทเกบรวบรวมไดมความถกตองและนาเชอถอ ผวจยไดใชวธการ พหมต (triangulation) ในการตรวจสอบขอคนพบทไดวามความตรง ความสอดคลอง ความสอดรบกนอยางไร โดยท าการตรวจสอบประเดนตอไปน

49

ก. ตรวจสอบจากแหลงขอมลหลายแหลง โดยแบงแหลงขอมลตามประเภทผใหขอมลเปน 3 กลม ไดแก ผคา ตวแทนขาย และคนเลนหวยใตดน ข. ตรวจสอบจากวธการหลายวธ ไดแก การซกถามจากขอค าถาม การสงเกตพฤตกรรม และการจดบนทกการบอกเลาเรองราวทสอดคลองกบวตถประสงคการศกษาวจย กำรวเครำะหขอมล ผวจยท าการศกษาถงการสรางภาพความจรง อ านาจ และความรนแรง ทเกยวของสมพนธกนเปนปฏบตการในการกดกน กดทบ เบยดขบใหหวยใตดนไปอยในพนทชายขอบ ขณะเดยว กนกศกษาถงรปแบบ และวธการในการตอตานทหวยใตดนกระท าโตตอบ โดยการสรางอตลกษณและแสวงหาพนทพเศษ โดยก าหนดแนวทางการศกษาเพอแสวงหาค าตอบวา สงคมและรฐชาตไทยไดสรางภาพความจรง/นยามความหมายใหกบหวยใตดนอยางไร รวมไปถงการสรางภาพความจรง/นยามความหมายดงกลาวเปนการใชอ านาจและการเขากระท าความรนแรงตอตวตนของหวยใตดนอยางไร อกทงภายใตการถกกระท าความรนแรงโดยการถกผลกไสใหกลายเปนชายขอบนน หวยใตดนไดกระท าการโตตอบ/ปฏเสธ สรางอตลกษณและพนทใหมอยางไร ดงนน แนวทางการศกษาครงนจงเปนการศกษาการสรางภาพความจรง อ านาจ อตลกษณและพนทของหวยใตดน โดยใชการศกษาขอมลทางเอกสารจากประวตความเปนมาของการเลนหวยขอบญญตทางกฎหมาย หลกศลธรรมค าสอน การใชค า /ภาษาในการก าหนดเรยกชอหวยใตดน อนน าไปสการผลกไสใหหวยใตดนกลายเปนชายขอบ และไดใชการศกษาโดยการแลกเปลยนประสบการณตวตนของหวยใตดน โดยท าการศกษาวเคราะหในสองมต ดงน วธกำรทหนง คอ การวเคราะหเอกสารทเกยวของ ไดแก ประวตความเปนมา ขอบญญตทางกฎหมาย หลกศลธรรมค าสอน และการใชค า/ภาษาในการก าหนดเรยกชอหวยใตดนในการสรางภาพความจรง/นยามความหมายดานลบใหกบการเลนหวยใตดน กลาวคอ การศกษาเพอวเคราะหใหเหนรปแบบของวธการและกระบวนการของการสรางภาพความจรง การสรางภาพลกษณคตรงขามระหวาง ภาพความจรงดานบวกของหวยรฐบาลกบภาพความจรงดานลบของหวยใตดน โดยใชแนวคดวาทกรรม และการก าหนดสญญะดวยการใชค าและภาษาในการจ าแนกแยกแยะใหเหนความแตกตางและการให คาทไมเทาเทยมกนท าใหหวยใตดนถกผลกไสสการเปนชายขอบของสงคมและรฐชาตไทย วธกำรทสอง คอ การวเคราะหตความจากขอมลทไดจากผใหขอมลเพอแสวงหารปแบบวธการทหวยใตดน กระท าการโตตอบ/ปฏเสธตอภาพความจรง หรออตลกษณดานลบทถกยด

50

เยยด/เบยดขบไปสการเปนชายขอบ อกทงยงการวเคราะหกระบวนการของการสรางอตลกษณใหมของหวยใตดนผานการเคลอนเปลยน/เลอนไหล รวมไปถงการศกษาเรองพนทแหงการด ารงตวตนทหวยใตดนเลอกใชเปนเวทแสดงตวตน ผานแนวคดเรองอตลกษณ การเคลอนเปลยน/เลอนไหลของอตลกษณ และแนวคดพนทจากขอมลทางเอกสารส าคญประกอบกบการแลกเปลยนสนทนาระหวางผวจยกบผใหขอมลทเปนผเกยวของกบหวยใตดนในฐานะผคา ตวแทนขาย และคนเลนหวยใตดน

กรอบแนวคด

การศกษาเรอง หวยใตดนในสงคมไทย เปนการศกษาเพอมงท าความเขาใจและอธบายใหเหนการใชอ านาจและความรนแรงทรฐชาตกระท าตอหวยใตดนดวยการใชแนวคดเรอง อ านาจ ความรนแรง วาทกรรม และการสรางภาพความจรงเพออธบายใหเขาใจถงปฏบตการวาทกรรมทรฐชาตใชเปนเครองมอสถาปนาและครอบครองวาทกรรมการเลนหวย มผลใหรฐชาตไดสทธและความชอบธรรมในการเขาครอบครองและแสวงหาประโยชนจากการเลนหวยแตเพยงผเดยวและพรอมๆ กนนนยงกอใหเกดผลในการกดกน/เบยดขบหวยใตดนสการเปนชายขอบไรสทธและโอกาสแสวงหาประโยชนจากการเลนหวยในสงคมไทย

กรอบวาทกรรมหวยรฐบาลทรฐชาตสถาปนาขนมาเพอกดกน เกบกด ปดกน และเบยดขบหวยใตดนสการเปนชายขอบ ขณะเดยวกนกพบวาหวยใตดนมการโตตอบ/ปฏเสธวาทกรรมหลกของการเลนหวยดวยวธการทมใชการสรางคตรงขามสการเปนการพนนถกกฎหมาย ทวาหวยใตดนไดเลอกใชวธการพลกนยยะความหมายไปสการเปนชองทางแสวงหารายได การเปนการเละเลนบนเทง และการสรางเครอขายทางสงคม โดยกรอบการศกษาสามารถน าเสนอภาพรวมไดดวยแผนภมกรอบการศกษาดงตอไปน

“วาทกรรมหวยรฐบาล”

การกดทบ/เบยดขบ การเปนชายขอบ

ภาพความจรงของหวยใตดนทถกยดเยยด “วาทกรรมหวยใตดน”

หวยใตดนกบการโตตอบ/ปฏเสธ

การเคลอนเปลยน/เลอนไหลอตลกษณหวยใตดน การแสวงหาพนทพเศษเพอด ารงตวตนหวยใตดน

51

บทท 4

วาทกรรมหวยรฐบาลกบปฏบตการกอรปส “การพนนถกกฎหมาย” ในบทท 4 ผจดท ำไดแบงเนอหำออกเปน 2 ประเดนดวยกน คอ ประเดนแรก เปนกำรอภปรำยถงกำรแยงชงควำมหมำยหวยรฐบำลในสงคมไทย ประเดนทสอง เปนกำรอภปรำย กำรสรำงกลไกลเพอรองรบวำทกรรมหวยรฐบำลสกำรน ำมำใชในสงคมอยำงชอบธรรม และไดรบกำรยอมรบในวงกวำง 1. การแยงชงความหมายหวยรฐบาลในสงคมไทยสการท าใหการเลนหวยรฐเปน “การพนนถกกฎหมาย” หวยรฐบำลถกรฐสรำงใหมควำมหมำยตำงๆ อยำงมำกมำย เพออธบำยควำมชอบธรรมในกำรครอบครองกำรด ำเนนธรกจกำรจดจ ำหนำยและแสวงหำประโยชนจำกำรจดจ ำหนำยหวยรฐบำลแตเพยงผเดยว กำรสรำงควำมหมำยของหวยรฐบำลไดถกน ำเสนอควำมหมำยใน 3 มตดวยกน คอ มตทำงกำรเมอง มตทำงเศรษฐกจ และมตทำงสงคม มตทหนง การสรางความหมายหวยรฐบาลผานมตทางการเมองอำศยบรบทของควำมเปนรฐชำตไทย โดยน ำไปเชอมโยงกบสถำบนกษตรยและกฎหมำย เรยกปฏบตกำรวำทกรรมดงกลำววำเปน “กระบวนกำรท ำใหหวยรฐบำลกลำยเปนสงศกดสทธ” ฟโก ไดกลำวถง กำรสถำปนำวำทกรรมไววำ ชดวำทกรรมใดทจะตรงตวเองใหอยในสงคมไดอยำงชอบธรรม วำทกรรมทขนมำเถลงอ ำนำจนนจะตองผำนพธกรรมบำงอยำงเพอสรำงควำมศกดสทธนำเชอถอ เชน วำทกรรมในอดตบำงสวนผำนพธกรรมทำงศำสนำ หรอบำงสวนผำนกฎเกณฑควำมยตธรรม เพอใหชดวำทกรรมมเอกสทธ บรสทธ หรอใหชดวำทกรรมอนๆ หมดขอกงขำใดๆ หรอชดวำทกรรมในปจจบนทมอ ำนำจจะตองผำนกระบวนกำร ทำงวทยำศำสตรทสำมำรถพสจน ทดลอง หรอไดรบกำรยอมรบในควำมเปนศำสตร (สรสม กฤษณะจฑะ, 2547, น. 71) มตดำนกำรเมองกบกระบวนกำรท ำใหหวยรฐบำลเปนสงศกดสทธเรมขนจำกปฏบต กำรน ำ หวยรฐบำลไปเชอมโยงกบสถำนบนกษตรยซงมกำรบนทกเรองรำวไดในประวตควำมเปนมำของกำรเลนหวยในประเทศไทย พบวำ ควำมเชอมโยงของหวยรฐบำลกบสถำบนกษตรยเปนไปในลกษณะของกำรทกษตรยเปนผรเรมกอตง และน ำกำรเลนหวยรฐมำเขำเผยแพรอยำงถกตอง พบไดจำกบนทกเรองรำวควำมเปนมำของกำรเลนหวยในสมยรชกำลท 3 และรชกำลท 5 โดยกำรเลนหวยไดรบกำรรบรองใหเปนกำรละเลนเสยงทำยทถกกฎหมำยครงแรกในสมยพระบำทสมเดจพระนงเกลำ

52

เจำอยหว รชกำลท 3 ทรงโปรดเกลำฯ ใหจดตงโรงหวย ก ข ของรฐบำลขนเปนครงแรกในป พ.ศ. 2378 (ประยทธ สทธพนธ, 2524) เมอถงสมยพระบำทสมเดจพระจลจอมเกลำเจำอยหว รชกำลท 5 ทรงมพระรำชด ำรน ำรปแบบกำรเลนหวยทำยตวเลขตำมอยำงชำตตะวนตกเขำมำเปนครงแรก เพอชวยเหลอพอคำตำงชำตทน ำสนคำมำรวมแสดงในงำนพระรำชพธเฉลมพระชนมพรรษำของพระองค ซงถอเปนจดเรมตนของววฒนำกำรของกำรเลนหวยในประเทศไทยทมกำรเปลยนแปลงรปแบบวธกำรเลนและชอเรยกจำกเดมทเปนกำรเลนทำยตวอกษร มชอเรยกวำ กำรเลนหวย ก ข มำเปนกำรเลนทำยตวเลขมชอเรยกวำ ลอตเตอร หรอสลำกกนแบงรฐบำล และชอเรยกอยำงไมเปนทำงกำรทรจกกนของผคนวำหวยรฐบำล หรอหวยบนดน ตอมำในสมยพระบำทสมเดจพระมงกฎเกลำเจำอยหว รชกำลท 6 ไดมพระบรมรำชำนญำตใหออกลอตเตอร เพอหำเงนทนชวยเหลอประเทศฝำยสมพนธมตรในชวงสงครำมโลก ครงท 1 และมกำรออกลอตเตอรเสอปำลำนบำทเพอหำรำยไดบ ำรงกองเสอปำอำสำสมคร จนกระทงถงสมยพระบำทสมเดจพระปกเกลำเจำอยหว รชกำลท 7 ไดมพระด ำรออกลอตเตอรรฐบำลสยำมเพอหำเงนรำยไดชดเชยเงนรำยไดทลดลงเนองจำกมกำรลดกำรเกบเงนรชชปกำรจำกชำยไทยทมตองรบรำชกำรทหำร ตงแตนนเปนตนมำกมกำรออกสลำกกนแบงรฐบำลเรอยมำจนถงปจจบน จำกบนทกเรองรำวควำมเปนมำของกำรเลนหวยทกลำวถงขำงตน พบวำ กำรเลนหวยไดถกท ำใหเปนสงศกดสทธทถกตองผำนโดยกำรเชอมโยงสถำบนกษตรยในฐำนะทเปนผรเรมกอตง และมองเหนคณประโยชนของกำรเลนหวยในกำรเปนเครองมอส ำคญในกำรแกปญหำทำงเศรษฐกจ อกทงยงเปนแหลงรำยไดมหำศำลของประเทศ เพอกำรหำเงนทนมำใหในกำรสนบสนนกจกำรสำธำรณะกศล เพอชวยเหลอประชำชนในประเทศ กำรเลนหวยรฐบำลจงสำมำรถตรงตวเองใหอยในฐำนะเปน วำทกรรมหลกทศกดสทธชอบธรรม ไดรบกำรยอมรบอยำงปรำศจำกขอโตแยง ภำยใตรฐชำตไทย นอกจำกนในมตดำนกำรเมองกบกระบวนกำรท ำใหหวยรฐบำลเปนสงศกดสทธไดด ำเนนกำรผำนกฎเกณฑควำมยตธรรม เพอใหชดวำทกรรมมเอกสทธ โดยกำรบญญตกฎหมำยขนมำรบรองกำรเลนหวยรฐบำลใหเปนสงถกกฎหมำย ดงพบไดจำกรฐชำตไดมกำรใชอ ำนำจก ำหนดกฎหมำยเกยวกบกำรเลนหวยไวในกฎหมำยเกยวกบกำรพนนโดยตรำเปนพระรำชบญญต กำรพนนพทธศกรำช 2478 แบงประเภทกำรพนนเปน 2 ลกษณะ คอ กำรเลนพนนทหำมเดดขำด ระบไวในบญช ก. และกำรพนนทอนญำตใหเลนไดระบไวในบญช ข. ซงตำมพระรำชบญญต กำรพนน พทธศกรำช 2478 นน หวยรฐบำลหรอสลำกกนแบงรฐบำลถกจดประเภทในบญช ข. เปนกำรพนนทอนญำตใหเลนได จงถอวำหวยรฐบำลเปนกำรพนนทอนญำตใหเลนไดอยำงถกตองตำมกฎหมำย นอกจำกนนเมอพจำรณำประมวลกฎหมำยแพงและพำณชยในมำตรำ 3 แหงพระรำชบญญตกำรพนน พทธศกรำช 2478 ไดก ำหนดใหบทบญญตในประมวลกฎหมำยแพงและพำณชย มำตรำ 853-855 มผลบงคบใชในเรองกำรพนนซงกลำวไววำ “หนอนเกดจำกกำรพนนเปน

53

หนทไมสมบรณตำมกฎหมำย” กลำวคอ เมอช ำระไปแลวเรยกคนไมได หรอไมช ำระกไมอำจฟองรองบงคบกนไดจะถอวำเปนกำรพนนผดกฎหมำยไมไดรบกำรอนญำตใหเลน จงไมสำมำรถมำเรยกรอง ใหศำลตดสนใหช ำระหนใหไดดวย ในขณะทสลำกกนแบงรฐบำลหรอลอตเตอร ไดมกำรระบ ในขอบญญตทำงกฎหมำยวำ ใหมผลตอกำรเรยกรองในกำรช ำระหนไดตำมกฎหมำย ซงถอวำเปนกำรรบรองทำงกฎหมำยใหแกสลำกกนแบงรฐบำลใหเปนกำรพนนทถกกฎหมำย สวนในพระรำชบญญตส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล พทธศกรำช 2517 นน กำรออกสลำกกนแบงของรฐบำลถอวำเปนกำรเลนกำรพนนทไดรบกำรยกเวนใหมกำรจดด ำเนนกำรไดตำมกฎหมำยเนองจำกไดรบกำรประทบตรำและอนญำตจำกเจำพนกงำนแลว ปฏบตกำรทำงวำทกรรมเหลำนลวนเปนกระบวนกำรท ำใหหวยรฐบำลเปนสงศกดสทธทด ำเนนกำรผำนกฎเกณฑควำมยตธรรม โดยกำรตรำเปนกฎหมำย 3 ขอดวยกน ไดแก พระรำชบญญตกำรพนน พทธศกรำช 2478, ประมวลกฎหมำยแพงและพำณช และบญญตส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล พทธศกรำช 2517 มผลใหชดวำทกรรม หวยรฐบำลมเอกสทธ บรสทธ หมดขอกงขำใดๆ ไดรบกำรยอมรบอยำงกวำงขวำงในรฐชำตไทย มตทสอง การสรางความหมายหวยรฐบาลผานมตเศรษฐกจ เปนกำรอำง หลกเศรษฐศำสตรเพอสรำงควำมชอบธรรมในกำรสถำปนำวำทกรรมหวยรฐบำล เอสโคบำร เรยกวำเปน “กระบวนกำรท ำใหกลำยเปนประเดนทำงเศรษฐศำสตร (economization) ซงกลำยเปนชดเหตผลทพยำยำมท ำใหคณคำแบบทนนยมเปนทยอมรบในสงคม (Escobar 1984-1985, p. 388 อำงถงในสรสม กฤษณะจฑะ, 2547, น. 69) ซงปฏบตกำรของวำทกรรรมไดกระท ำตงแตกำรบนทกเรองรำวควำมเปนมำของกำรเลนหวย ทเรมในสมยพระบำทสมเดจพระนงเกลำเจำอยหว รชกำลท 3 น ำกำรเลนหวย มำเปนเครองมอส ำคญ ในกำรกระตนใหประชำชนน ำเงนออมออกมำใชจำยในกำรเลนหวยเปน กำรดงเงนเขำสระบบเศรษฐกจเพอแกปญหำเงนฝดในสมยนน ซงไดรบกำรตอบสนองจำกประชำชนเปนอยำงมำกท ำใหรำยไดจำกกำรเกบอำกรหวยเปนรำยไดหลกของแผนดนอกทำงหนงของประเทศไทยในแทบทกรชสมย ดงพบ ไดจำกกำรบนทกเรองรำวในสมยรชกำลท 5 ทมพระรำชด ำรตองกำรยกเลกกำรเลนหวยแตมอำจท ำไดอยำงรวดเรวเนองจำกอำกรจำกหวยเปนรำยไดหลกของประเทศ อกทงเมอมควำมจ ำเปนทรฐตองใชเงนดงเชนในชวงสงครำมโลก ครงท 1 ในสมยพระบำทสมเดจพระมงกฎเกลำเจำอยหว รชกำลท 6 เพอตอบสนองนโยบำยกำรสรำงมตรกบประเทศสมพนธมตรใน สมยสงครำมโลก ครงท 1 ทประเทศไทยสนบสนนโดยกำรใหเงนทนชวยเหลอกจกำรงำนสงครำมกพบวำเงนชวยเหลอดงกลำวมำจำกกำรจ ำหนำยลอตเตอรในประเทศน นเอง นอกจำกนในสมยพระบำทสมเดจพระปกเกลำเจำอยหว รชกำลท 7 เงนรำยไดจำกกำรออกลอตเตอรยงถกดงมำใชเปนเงนทดแทนเงนรำยไดรฐทลดลง เนองจำกำรลดกำรเกบภำษรชชปกำรอกดวย จวบจนปจจบนเงนกองทนทน ำมำใชในกำรสนบสนนกจกรรมสำธำรณะกศลตำงๆ ของรฐอกดวย สงเหลำนลวน

54

ปฏบตกำรสรำงควำมชอบธรรมใหแกวำทกรรมหวยรฐบำลในกำรมคณคำ เปนทงเครองมอและชองทำงกำรแสวงหำรำยไดทสำมำรถแกปญหำเศรษฐกจของประเทศอกทงยงสำมำรถตอบสนองควำมตองกำรทำงดำนทนนยมน ำไปสกำรพฒนำประเทศตำมทศทำงของชดควำมรวำทกรรมกำรพฒนำทครอบง ำประเทศไทยไมวำจะเปนกำรพฒนำดำนกำรศกษำ กำรกฬำ กำรแพทยและ กำรสำธำรณะสข เปนตน มตทสาม การสรางความหมายหวยรฐบาลผานมตดานสงคม เปนปฏบตกำร วำทกรรมโดยรฐ ทน ำไปสกำรเคลอนเปลยนเลอนไหลควำมหมำยของกำรเลนหวยซงเปนกำรพนนชนดหนงไปสกำรสรำงควำมหมำยใหมทหลำกหลำย ไดแก กำรเปนควำมหวงโอกำสในกำรสรำงฐำนะทำงเศรษฐกจ น ำไปสกำรเลอนฐำนะทำงสงคม, กำรสรำงเครอขำยทำงสงคมของผเกยวของกบ กำรเลนหวยและกำรละเลนเสยงทำยตวเลข เพอกำรชวยเหลอกจกำรงำนสำธำรณะกศลของชำต จะขอกลำวถงควำมหมำยตำงๆ ดงน ความหมายทหนง คอ การเปนความหวงโอกาสในการสรางฐานะทางเศรษฐกจ อนน ำไปสกำรเลอนฐำนะทำงสงคมของผคน โดยกำรเลนเสยงทำงตวเลขทมเงนรำงวลจ ำนวนมำกเปนสงลอใจ กำรก ำหนดเงนรำงวลของส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล สลำก 1 ชด จ ำหนำยในรำคำ 40 บำท มกำรก ำหนดเงนรำงวลไว ดงน รำงวลท 1 จ ำนวน 1 รำงวล มมลคำ 2,000,000 บำท รำงวลท 2 จ ำนวน 5 รำงวล มมลคำ 100,000 บำท รำงวลท 3 จ ำนวน 10 รำงวล มมลคำ 40,000 บำท รำงวลท 4 จ ำนวน 50 รำงวล มมลคำ 20,000 บำท รำงวลท 5 จ ำนวน 100 รำงวล มมลคำ 10,000 บำท รำงวลขำงเคยงรำงวลท 1 จ ำนวน 2 รำงวล มมลคำ 50,000 บำท เลขทำย 3 ตว เสยง 4 ครง จ ำนวน 4,000 รำงวล มมลคำ 2,000 บำท เลขทำย 2 ตว เสยง 1 ครง จ ำนวน 10,000 รำงวล มมลคำ 1,000 บำท เงนรำงวลจ ำนวนมำกทก ำหนดไวกลำยเปนเครองจงใจประชำชนเขำสวงจรกำรเลนหวย เพอกำรเสยงโชคสงผล ท ำใหผคนหนมำเลนหวยเปนจ ำนวนมำกอยำงตอเนอง ตงแตอดตจวบจนปจจบน ซงพบไดจำกปรมำณกำรจดหำโดยเทยบเคยงจำกจ ำนวนกำรพมพสลำกกนแบงรฐบำลท เพมปรมำณ กำรพมพออกจ ำหนำยเพมขนเปนจ ำนวนมำกอยำงตอเนอง โดยแรกเรมทมกำรบนทกจ ำนวนสลำกกนแบงรฐบำลทพมพออกจ ำหนำย พบวำ ในสมยพระบำทสมเดจพระมงกฎเกลำเจำอยหว ไดพระรำชทำนพระบรมรำชำนญำตใหออก เพอกำรหำเงนรำยไดบ ำรงกองเสอปำอำสำสมคร เรยกวำ ลอตเตอรเสอปำลำนบำท เปนจ ำนวน 1 ลำนฉบบ จ ำหนำยฉบบละ 1 บำท

55

ในสมยพระบำทสมเดจพระปกเกลำเจำอยหว รชกำลท 7 ด ำรใหออกลอตเตอรรฐบำลสยำม พมพออกจ ำหนำย จ ำนวน 1 ลำนฉบบ ฉบบละ 1 บำท ปละ 4 งวด เมอถงป พ.ศ. 2477 คณะรฐมนตรอนมตใหกระทรวงมหำดไทย ออกสลำกกนแบงบ ำรงเทศบำล โดยก ำหนดวำเดอนใดทมกำร ออกลอตเตอรรฐบำลสยำมใหงดจ ำหนำยสลำกบ ำรงเทศบำล โดยงวดแรกมกำรออกสลำกใน เดอนเมษำยน พ.ศ. 2479 จ ำนวน 5 แสนฉบบ ฉบบละ 1 บำท ตงแตนนมำมกำรออกสลำกกนแบงรฐบำลและสลำกบ ำรงเทศบำลเรอยมำ กอนม พ.ร.บ. ส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล พ.ศ. 2517 ส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำลไดพมพสลำกออก มำจ ำหนำยจ ำนวน 2-5 ลำนฉบบ ตองวด รำคำฉบบละ 10 บำท ในรอบหนงเดอนจะมกำรออกสลำก 3-4 ครง ท ำใหปรมำณสลำกออกมำ เฉลยประมำณ 8-15 ลำนฉบบตอเดอน หลงจำกใช พ.ร.บ. ส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำลกมกำรพมพสลำกกนแบงรฐบำลออกมำจ ำหนำยเพมขนอยำงชำๆ จนกระทงป พ.ศ. 2519 มกำรปรบ กำรออกสลำกเปน 2 ครงตอเดอน ป พ.ศ. 2530 มกำรพมพสลำกเพมเปน 28 ลำนฉบบตองวดหรอ 56 ลำนฉบบ ตอเดอน รำคำฉบบละ 20 บำท เมอป พ.ศ. 2538 ปรบรำคำเปน 40 บำท เมอป พ.ศ. 2549 คณะกรรมกำรสลำกกนแบงรฐบำลไดมมตเปลยนสลำกพเศษในโครงกำรหำรำยได เพอกำรกศลจ ำนวน 16 ลำนฉบบตองวด มำเปนสลำกกนแบงรฐบำลทงหมด ซงเมอรวมกบสลำกกนแบงเดมทมอยในขณะนนจ ำนวน 30 ลำนฉบบตองวดกท ำใหมสลำกออกสตลำด 46 ลำนฉบบตองวด หรอ 92 ลำนฉบบตอเดอน และเมอถง ป พ.ศ. 2553 มกำรเพมสลำกอก 4 ลำนฉบบตองวด รวมเปนสลำกจ ำนวน 50 ลำนฉบบตองวด (รตนพงษ สอนสภำพ และศรญย ธตลกษณ, 2547, น. 37-38) จนกระทงปจจบนป พ.ศ. 2555 มจ ำนวนสลำกมำกถงงวดละ 72 ลำนฉบบ ประกอบดวย สลำกกนแบงรฐบำล จ ำนวน 50 ลำนฉบบ และสลำกกำรกศลจ ำนวน 22 ลำนฉบบ (สงพมพไมอนลอตเตอรรฐแยกเลมขำย, 2555) จำกปรมำณกำรจดหำสลำกกนแบงรฐบำลทพมพปอนเขำสตลำดจ ำนวนมหำศำลดงกลำว กอใหเกดกระแสกำรตนตวของกำรเกดอำชพผคำรำยยอยเพมขนจ ำนวนมำกเนองจำกปรมำณและก ำลงกำรซอของผซอยงมอยจ ำนวนมำกเชนกน สงเหลำนแสดงใหเหนถงควำมส ำเรจของปฏบตกำรทำงวำทกรรมของรฐทไดสรำงนยำมควำมหมำยใหมใหกบกำรเลนหวยมำสกำรเปนทยอมรบของคนในสงคมอยำงกวำงขวำ'ไรขอโตแยง โดยกำรเคลอนเปลยนนยำมกำรเลนหวยจำกกำรเลนพนน ผดกฎหมำย และผดศลธรรมมำสกำรเปนกำรละเลนเสยงโชคชนดหนง มผล ชวยสรำงรำยไดและกำรขยบฐำนะทำงสงคมใหดขน ความหมายทสอง คอ การสรางเครอขายทางสงคมของผเกยวของกบการเลนหวยรฐ จะขออธบำยควำมสมพนธแยกเปน 3 ระดบ คอ ระดบยปวรำยใหญกบผคำปลกรำยยอย ระดบผคำปลกรำยยอยกบผซอ และระดบผซอกบผซอ ควำมสมพนธของกลมคนทง 3 ระดบน แรกเรมเปนควำมสมพนธทตงอยบนพนฐำนของกำรเออประโยชนทำงเศรษฐกจ มกำรท ำกจกรรมแลกเปลยน

56

สนคำ คอ หวยกบเงน ตอเมอมกำรท ำกจกรรมคำขำยกนเปนเวลำนำนจนเกดควำมสนทสนมไวเนอเชอใจควำมสมพนธจงมพฒนำกำรไปสควำมสมพนธของกำรอปถมภชวยเหลอซงกนและกนจนกลำยเปนเครอขำยทำงสงคมของผเกยวของกบกำรเลนหวย

ภำพท 1 แสดงรปแบบสลำกกนแบงรฐบำล ลอตเตอร หรอหวยรฐบำลทจ ำหนำยในพนทหำดใหญ ทมำ: ถำยโดยผวจย เมอวนท 25 เดอนสงหำคม พ.ศ. 2556 ระดบทหนง หวยรฐกบกำรสรำงเครอขำยของยปวรำยใหญกบผคำปลกรำยยอย ขอมลทไดจำกกำรพดคยกบผใหขอมลทเปนยปวรำยหนงในอ ำเภอหำดใหญ

“พสงของไปใหรำนลกคำทงใน จ. สตล สงขลำ พทลง ปตตำน ยะลำ นรำธวำส ถำรำนลกคำทอยอ ำเภอในจงหวดสงขลำ กบจงหวดใกลๆ แถวพทลง อยำงนหนะ พจะขบรถไปสงของเองไดแวะไปนงคย กบลกคำดวยถอเปนกำรไปเยยมเยยนกนซะเลย แตถำไกลหนอยอนตรำย พวก 3 จงหวดชำยแดนใต พกจะสงไปกบควรถตแลวกฝำกไปกบไปรษณย อยำงปตตำน ยะลำ นรำ เบตง เวลำเกบเงนถำเปนรำนลกคำใหม เพงมำขอซอกนกจำยเงนสดแลกของกนไป

57

เลย แตพวกรำนลกคำเกำๆ ของเรำ เรำกปลอยเคนะ บำงคนพกใหจำยบำงสวนกอนเอำของแลวพอวนหวยออกกคอยมำเคลยรกน บำงคนกใหเคทงหมดวนหวยออกกมำเคลยรยอดกนไมท ำแบบนไมไดหรอกนอง เดยวนหวยมนเยอะ เรำเกบไวขำยเองหมดไมไหว ไหนจะอสำน ไหนจะคนขำยหนำใหมๆ เยอะมำก เรำไมใหเขำเคบำง เขำกไมมเงนมำเอำของ เรำจะเกบของไวเองกปลอยไมหมด ถอซะวำกชวยๆ กนไป เรำชวยเขำ เขำกชวยเรำ”

(สมภำษณเมอวนท 15 กรกฎคม 2556) ขอมลทไดจำกกำรพดคยกบผใหขอมลทเปนผคำรำยยอย

พขำยหวยมำปท 3 แลว ขำยงวดละ 6-10 เลม แรกๆ กไปรบจำกยปวในเมองเขำขำยเงนสดกนนอง แตตอนนกลำยเปนลกคำทเปนขำประจ ำกนไปแลว ไมตองไปรบของเองทรำนแลว เขำมำสงใหถงทบำนเลย ซอขำยกนจนไวใจกนแลว เดยวนเขำใหพเชอไวกอน คอยมำเคลยรกนทหลง ชวงหลงๆ มำนหวยมนออกมำเยอะ ขำยยำก ล ำบำกลกคำประจ ำทจำยเงนเชอใจกนไดมนหำยำกนะนอง ลกคำดๆ แบบเรำนะเขำตองเกบเอำไว”

(สมภำษณเมอวนท 15 กรกฎำคม 2556) จำกกำรพดคยพบวำควำมสมพนธของยปวกบผคำปลกรำยยอยเปนควำมสมพนธ ทเออประโยชนทำงเศรษฐกจ มกำรแลกเปลยนสนคำ คอ ลอตเตอรกบเงน ตอมำเมอเกดควำมไวเนอเชอใจกนระหวำงผค ำในฐำนะผขำยและผค ำรำยยอยทอยในฐำนะผซอ ควำมสมพนธจำกทเปนเพยงคคำขำยจะมกำรพฒนำไปสกำรอปถมภชวยเหลอซงกนและกนโดยผขำยจะกำรเสนอขำยแบบบรกำรสงสนคำถงบำนและใหคำงช ำระได สวนผซอจะเหมอนกำรท ำสญญำใจทจะซอขำยกบยปวรำนทซอขำยกนเปนประจ ำ

58

ภำพท 2 แสดงสถำนทและลกษณะกำรตงขำยหวยรฐของยปวและผคำปลกรำยยอย

ทมำ: ขอมลจำกกำรสมภำษณ ถำยโดยผวจย ท อ ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำ เมอวนท 8 เดอนกรกฎำคม พ.ศ. 2556 ระดบทสอง หวยรฐกำรสรำงเครอขำยของผคำปลกรำยยอยกบผซอ ขอมลทไดจำกกำรพดคยกบผใหขอมลทเปนผคำรำยยอย

“ขำยหวยกเหมอนขำยควำมเชอหนะพ คนซอเขำเลอกซอหวยนะไมใช เลอกเลขอยำงเดยว เขำเลอกคนขำยดวย กบคนขำยทเขำเชอใจถกคอ คยกนได คยกนยำวตงแตหำเลขเดดจนไปคยตอเรองลกคยเรองงำนแรกๆ ขำย ผมไมรเดนดมๆ เขำไปขำยไมมใครซอหวยผมเลย ผมตองเขำไปใหเขำเหนหนำสกสองสำมงวดกอนบำงทกตองหำลกคำใหไดสกคน แลวใหเขำแนะน ำเพอนของเขำให แลวเรำกเขำไปขำย ครำวนหละขำยไดเลยพ กนยำว อยกนนำน กลำยเปนลกคำประจ ำ อยำงผม 2, 3 ซอยแถวนนะผมกนหมดอยำงกบลกคำบำนนนะอยกนมำ 4 ปแลว ลกคำประจ ำเขำชอบสงเลขเฝำ ถำมในปงพอดกโชคด ไมมกไปหำซอใหเขำ หำไมไดจรงๆ กบอกเขำไปวำไมมหยบๆ เลอกๆ ในปงไปแทนเถอะพ ลกคำบำงคนกไมวำไร ไมเรองมำกไอขำยแบบขำจรนะ

59

กม ไมรจกเขำหรอก จอดรถแลวเดนๆ ตำมบำนตำมรำนกนขำว ไอแบบนกขำยไดบำง แตกนไมนำน ไดกนทเดยวท เจอกนนหละ ซอนอยดวย เลอกเลขอกพ ขำยยำก ผมไมชอบ ไอเรองขอตอขอตดเหรอ เรองธรรมดำของคกน ไมใหตอไมใหตดกไมไดลกคำ เหมอนเรำพงกนหนะพ ผมคนขำยกขอชวยเขำใหซอ เขำคนซอกขอตอกลดๆกนไปลกคำประจ ำ บำงคนขอเซนผมกดๆ แรกๆ ใหเซนไมเยอะกนดวำจำยดปำว หลงๆ กเชอใจกนไดจำยด กใหเซนได แตผมใหจำยงวดตองวดนะ ถำไมจำยของเกำของใหมกไมให คนมนไมมตงหนะแตอยำกเลน กชวยๆ กนไป คอยมำเกบตงวนหวยออกบำงคนกขอเปนมำขำยงวดหนำคอยจำยตง”

(สมภำษณเมอวนท 30 มถนำยน 2556) จำกขอมลขำงตนพบวำ ควำมสมพนธระหวำงคนขำยหวยกบคนเลนหวยมลกษณะ ควำมสมพนธแรกเรมจำกกำรเปนคคำคขำยทเออประโยชนกนทำงเศรษฐกจทมงกำรซอขำยแลกเปลยนกนระหวำงเงนกบลอตเตอร ตอมำเมอมกำรตดตอคำขำยจนเปนทรจกและไวเนอเชอใจกน ลกษณะของควำมสมพนธเรมเคลอนมำสควำมสมพนธแบบอปถมภซงกนและกน ระหวำงผคำและผซอมควำมถอยทถอยอำศย โดยกำรลดรำคำลอตเตอรใหรำคำถกกวำรำคำทขำยกนในทองตลำด และกำรจำยเงนซอกมกำรผอนผนทงกำรใหลอตเตอรไปกอนคอยมำเกบเงนทหลง

ระดบทสำม กำรสรำงเครอขำยของผซอกบผซอดวยกน ขอมลทไดจำกกำรพดคยกบผใหขอมลทเปนผซอหวยรฐบำล

“พเปนแมบำน ไมไดท ำงำน กคอยรบสงลกเรยนนหละ หวยเหรอ กซอ ตดกระเปำไวสกหนอยหนะนะ ใบสองใบ พอใหมลน ไดมเรองคยกะเพอนๆ ในวง กนงในวงชวงใกลหวยออก เพอนๆ เขำกคยกนแตเรองเลขเดดเลขเดนเลขดง ถำเรำไมซอเลยกไมรจะคยไรด ไมถกกไมเปนไรไมไดเลนเยอะ แตถำถกนะมเฮ พอไดโมเพอนเลยหละ ถกนดถกหนอยกโมไดแลว ถำถกหนกๆ กถอวำมโชค ใครถกหวยบอยๆ เพอนๆ เขำกยกใหเปนคนมด คนมของ มโชคทำงน เวลำนงคยกนในวงกจะตองคอยถำมเขำหละวำงวดนมเลขเดดไรบำง บำงครงกซอตำมๆ เขำไป เพรำะเขำจบอะไรกเปนโชคเปนเฮงไปหมด”

(สมภำษณเมอวนท 5 กรกฎำคม 2556)

60

“พไมใชคนทนหรอก มำจำกรอยเอดนน มำเชำบำนอยแลวกเปดรำนขำยของช ำทน จนทกวนนบำนนของซอเถำแกเขำมำเปนของเรำเองแลว หวยเหรอ กซอทกงวดหละ พวกเพอนๆ ทเขำมำนงคยกนหนะเหรอ แรกๆ เรำกคยกนเรองตวเลขหละ ตฝนกนบำง เลขเดด เลขดง คยกนไปกถกคอ คยกนรเรองกคยกนยำวไดทกเรอง ถำมไถเรองสวนตว ครอบครว งำน จนรจกสนทสนมกนหละ คบกนมำนำนแลวปนเขำปท 6 แลว โอยตอนนเหรอกคยไปไดทกเรองหละ ตองมำคยตองมำเจอกนแทบทกวน ใครหำยไปกเปนหวงตองถำมขำวครำวกนตลอด เจบไขไดปวยกตองไปดไปเยยมกน ลกเตำไมสบำย ไมวำงไปรบกฝำกกนด วำนกนไดทกเรอง อยำงเมอไมนำนมำนมวนพระใหญพคนทถกหวยประจ ำกชวนพวกเรำเหมำรถตไปทอดกระฐน 9 วด ดวยกนมำเลย แลวพแกยงไดเลขเดดกลบมำดวย พวกเรำเลยไดพลอยถกหวยกบแก”

(สมภำษณเมอ 6 กรกฎำคม 2556) จำกขอมลพบวำควำมสมพนธของผซอกบผซอนน มพฒนำกำรของกำรสรำงเครอขำยไดหลำกหลำยรปแบบ บำงกเรมควำมสมพนธจำกกำรรวมกลมแบบไมเปนทำงกำร ไมมเรองของผลประโยชนมำเกยวของ สงดงดดใหสมำชกในกลมมำรวมกลมกน กคอ ควำมนยมชนชอบในประเดนกำรพดคยทเปนเรองเดยวกนคอ กำรละเลนเสยงทำยตวเลข ท ำใหสมำชกของกลมจะมำรวมพบปะพดคยเรองตวเลขกนอยำงเพลดเพลน ควำมสมพนธจงเรมพฒนำไปสควำมสมพนธแบบสวนตว มกำรพดคยเรองสวนตว ถำมไถควำมเปนอย สขภำพ ครอบครว กำรประกอบอำชพ จนกระทงพฒนำไปสกำรสรำงควำมสมพนธทแนนแฟนยงขนจนกลำยเปนกำรชวยเหลอพงพำอำศยกนในเรองตำงๆ บำงกพฒนำมำจำกควำมสมพนธทมลกษณะรวมบำงอยำงทเหมอนกน เชน ประกอบอำชพเดยวกน อยละแวกบำนใกลกน กนน ำชำรำนเดยวกน เปนตน แลวเมอมกำรพดคยกนกพบวำ มควำมชอบพอในเรองกำรละเลนเสยงทำยตวเลขเหมอนกน จงท ำใหเกดกำรพฒนำควำมสมพนธ ทสนทสนมยงขน นอกจำกนในกลมของผซอหวยดวยกนยงมกำรจดแบงระดบชนชนอยำงไมเปนทำงกำร โดยผทมกเกงเลขเดดในกำรซอหวยถกรำงวลบอยครงจะไดรบกำรชนชม และยอมรบ จำกสมำชกในกลมวำเปนผมควำมสำมำรถ มโชคด ถกจดใหอยในระดบสงเปนผน ำไดรบกำรยกยองจำกสมำชกคนอนๆ ในกลมดวย เวลำจะมกำรเกงเลขหรอซอเลขเดดกตองฟงควำมเหนของผน ำและ มควำมสำมำรถในกำรโนมนำวใจใหสมำชกในกลมซอเลขเดดตำมๆ กนดวย

61

ความหมายทสาม คอ การท าบญชวยเหลอกจการสาธารณกศลของชาต ตำมบนทกเรองรำวประวตศำสตรเกยวกบกำรเลนหวยของประเทศไทยทมกำรบนทกไวนน พบวำ กำรเลนหวย ถกน ำเสนอในภำพของนโยบำยทเปนยทธศำสตรส ำคญทผน ำ และคณะรฐบำลทบรหำรประเทศน ำมำใชในกำรแก ปญหำทำงเศรษฐกจ โดยเฉพำะปญหำกำรขำดแคลนเงนในกำรบรหำรกจกำร ของประเทศอนเปนไปเพอประโยชนของสำธำรณะชนสวนรวม ดงเชน กำรเปนเครองมอกระตน กำรใชจำยของภำคประชำชนเพอดงเงนเขำสระบบเศรษฐกจแกปญหำภำวะเงนฝด กำรเปน แหลงเงนทนในกำรหำเงนบรจำคในงำนกำรกศล กำรเปนแหลงเงนทนเพอสนบสนนกจกำร งำนสงครำม จำกขอมลป พ.ศ. 2547-2552 พบวำเงนน ำสงเขำรฐบำล โดยส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำลเปนเงนทงสน 71,865 ลำนบำท เฉลยปละ 11,978 ลำนบำท (รตนพงษ สอนสภำพ และศรณย ธตลกษณ, 2544) ขอมลขำงตนแสดงใหเหนถงเงนรำยไดแผนดนมหำศำลทรฐไดจำก กำรด ำเนนกจกำรของส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำลเพอน ำไป ใชในกจกำรสำธำรณะประโยชน ของรฐในดำนกำรศกษำ กำรกฬำ กำรศำสนำ กำรแพทยและสำธำรณสข กำรสงคมสงเครำะห ศลปวฒนธรรมและสงแวดลอม เปนตน กำรน ำเสนอขอมลกำรน ำเงนรำยไดรฐทไดจำกกำรออกหวยรฐไปใช เพอกจกำรงำนสำธำรณะประโยชนของประเทศดงกลำวเปนกำรสรำงควำมหมำยใหมใหกบหวยรฐไปสกำรละเลนเสยงทำยตวเลขเพอสำธำรณะประโยชน ปฏบตกำรดงกลำวถอเปนกำรถำยทอด ผลตซ ำใหประชำชนชำวไทยเกดกำรรบร และยอมรบชดควำมร/ควำมจรงทรฐชวงชงในกำรเปนผก ำหนดใหนยำมควำมหมำยเพอสรำงภำพควำมจรงของหวยรฐบำลวำเปนกำรเลนพนนถกกฎหมำยทรฐมอ ำนำจและสทธในกำร จดด ำเนนกำรได และเชอมนไดวำถำรฐเปนผด ำเนนกำรยอมไมกอผลกระทบดำนลบแกสงคม หำกแตจะกอใหเกดคณประโยชนแกประชำชนสวนรวม อกทงยงไมผดหลกศลธรรมค ำสอน เพรำะกำรน ำเงนมำเลนหวยรบรฐเปนกำรท ำบญสรำงกศล ชวยเพอนรวมชำตทดอยโอกำส ทงผดวยโอกำสทำงกำรศกษำ กำรแพทยและสำธำรณสข กำรกฬำ อกทงผเลนหวยรฐบำลยงมสวนชวยสมทบทนในกำรน ำเงนรำยไดไปท ำนบ ำรงศำสนำตอไปดวย อำจกลำวไดวำ นคอ กระบวนกำรกอรปวำทกรรมผำนกำรบนทกเรองรำวประวตศำสตร อนเปนกำรสถำปนำ “วำทกรรมหวยรฐบำล” กวำได 2. การสรางกลไกลเพอรองรบการสถาปนา “วาทกรรมหวยรฐบาล” กำรสถำปนำ “วำทกรรมหวยรฐบำล” มกลไกส ำคญหลำยประกำรทสนบสนนใหชดควำมร/ควำมจรงเกยวกบหวยรฐบำลทรฐชำตไทยสถำปนำขนนนถกเผยแพรเพอใหทกคนร เขำใจ และใหกำรยอมรบอยำงกวำงขวำง มผลใหรฐมควำมชอบธรรมในกำรเขำครอบครอบแสวงหำประโยชน

62

จำกกำรเลนหวยไดอยำงสมบรณ กลไกลส ำคญทรฐชำตไทยใชสรำงวำทกรรมหวยรฐบำล ประกอบดวย 3 กลไก ไดแก กลไกเชงนโยบำย, กลไกเชงสถำบน และกลไกสอ มรำยละเอยด ดงน ประการแรก การสรางกลไกเชงนโยบาย พบวำ รฐชำตไทยไดก ำหนดนโยบำยของประเทศไทยอยบนพนฐำนกำรพฒนำทำงเศรษฐกจเปนส ำคญ นโยบำยตำงๆ ทออกมำจงเปนไปเพอกำรแสวงหำแหลงเงนทนเพอกำรพฒนำ และแกปญหำทำงเศรษฐกจ ในชวงแรกเรมทมกำรบนทกประวตศำสตรควำมเปนมำของกำรเลนหวย ในรชสมยของรชกำลท 3 กำรเลนหวยถกน ำเสนอในฐำนะนโยบำยกำรแกปญหำเศรษฐกจของประเทศทประสบกำรภำวะเงนฝด กำรเลนหวยจงถกน ำมำใชเปนเครองมอส ำคญเพอกำรแกปญหำเศรษฐกจของประเทศไทยทก ำลงประสบปญหำภำวะเงนฝด โดยกระตนจงใจใหผคนน ำเงนออมออกมำใชจำยในกำรเลนหวยเพอดงเงนเขำสระบบหมนเวยนเศรษฐกจจนสำมำรถแกปญหำเงนฝดได ตอมำในสมยรชกำลท 5, รชกำลท 6 จวบจนถงรชกำลท 7 กำรเลนหวยถกบนทกไวในฐำนะของแหลงหรอชองทำงเพอกำรแสวงหำเงนทน ทงทเปนเงนทนเพอกำรบรจำคกำรกศล, เงนทนเพอชดเชยเงนภำษรชชปกำรทงดเวนกำรจดเกบ และเงนทนเพอสนบสนนกจกำรงำนสงครำมแกประเทศพนธมตรในสมยสงครำมโลก ครงท 1 ตำมล ำดบ ป พ.ศ. 2547 ภำยหลงกำรเปลยนแปลงกำรปกครองสกำรปกครองระบอบประชำธปไตย อนมพระมหำกษตรยเปนประมข นโยบำยกำรแสวงหำประโยชนจำกกำรเลนหวยของรฐไดมกำร ออกนโยบำยอยำงเปนลำยลกษณอกษรผำนกำรตรำเปนกฎหมำยมวตถประสงคเพอท ำให กำรเลนหวยรฐเปนกำรพนนทถกกฎหมำย รฐชำตไดใชกฎหมำยเปนเครองมอในกำรรบรองสทธของรฐ เพอกำรครอบครองวำทกรรมหวยรฐบำลแตเพยงผเดยว และเปนกำรเพมชองทำงกำรแสวงหำประโยชนจำกหวยรฐบำล นโยบำยของรฐชำตทมกำรน ำมำใช มดงน นโยบำยแรก คอ กำรออกนโยบำยกำรโอนกจกำรงำนสลำก กนแบงรฐบำลและสลำกบ ำรงเทศบำลมำสงกดกระทรวงกำรคลง เมอวนท 5 เมษำยน พ.ศ. 2482 ซงถอเปนวนสถำปนำกองสลำกกนแบงรฐบำล จนกระทงป พ.ศ. 2517 ไดมกำรออกพระรำชบญญตส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำลก ำหนดใหส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล เปนนตบคคลและเปนรฐวสำหกจสงกดกระทรวงกำรคลง (สพชญำ นทศนวรกล, 2555) กำรเลนหวยซงถอเปนกำรพนนชนดหนง มผลให เกดกำรมอมเมำผคนในชำตทเดมมควำมผด ท งหลกกฎหมำย และหลกศลธรรม จงเคลอนเปลยนตวตนมำสกำรเปนกำรพนนถกกฎหมำย ซงแมจะขดตอหลกศลธรรมค ำสอน แตกเปนทยอมรบไดในสงคม ไทย อนเนองจำกมกฎหมำยใหกำรรบรองวำเปนกำรพนนทเลนไดอยำงถกตอง ภำยหลงจำกทชำตสำมำรถครอบครองวำทกรรมหวยรฐบำลไวแตเพยงผเดยวแลว รำยไดทมำจำกกำรจ ำหนำยหวยทรฐบำลด ำเนนกำรอยกอใหเกดเงนรำยไดแผนดนเปนจ ำนวนเงนมหำศำล จนกลำยเปนเงนรำยไดหลกทถกน ำมำใช เพอกำรแกปญหำเศรษฐกจและสนบสนนกจกำรงำนสำธำรณะตำงๆ ของประเทศ รฐชำตจงมนโยบำยทสอง คอ กำรขยำยชอง

63

ทำงกำรแสวงหำประโยชนจำกกำรเลนหวยรฐ มกำรพมพสลำกกนแบงรฐบำลออกจ ำหนำยเพมขนอยำงตอเนอง กอนม พ.ร.บ. ส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล ในป พ.ศ. 2517 ส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำลไดพมพสลำกออกจ ำหนำย จ ำนวน 2-5 ลำนฉบบตองวดซงในรอบหนงเดอนจะมกำรออกสลำก 3-4 ครง ท ำใหปรมำณสลำกออกมำเฉลยประมำณ 8-15 ลำนฉบบตอเดอน ภำยหลงจำกใช พ.ร.บ. ส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำลกมกำรพมพสลำกกนแบงรฐบำลออกมำจ ำหนำยเพมขนอยำงชำๆ จนกระทงป พ.ศ. 2519 มกำรปรบกำรออกสลำกเปน 2 ครง ตอเดอน ป พ.ศ. 2530 มกำรพมพสลำกเพมเปน 28 ลำนฉบบตองวดหรอ 56 ลำนฉบบตอเดอน ตอมำในป พ.ศ. 2544 บรหำรงำนโดยรฐบำลนำยกรฐมนตรทกษณ คณะรฐมนตรไดมมตออกนโยบำยเพมกำรพมพสลำกกนแบงรฐบำลเพมเปนงวดละ 30 ลำนฉบบ และมกำรออกสลำกรปแบบใหม เรยกวำ สลำกพเศษโครงกำรหำรำยไดเพอกำรสำธำรณะประโยชน มกำรพมพออกจ ำหนำยอยำงตอเนองตงแตงวดวนท 16ธนวำคม พ.ศ. 2544 – 30 ธนวำคม พ.ศ. 2549 จ ำนวน 16 ลำนฉบบตองวด จนกระทงวนท 19 ธนวำคม พ.ศ. 2549 รฐบำลทบรหำรงำน โดยพลเอกสรยทธ จลำนนท ไดมมตเปนชอบตำมขอเสนอของคณะกรรมกำรสลำกกนแบงรฐบำลใหน ำสลำกพเศษจ ำนวน 16 ลำนฉบบ ไปรวมออกเปนสลำกกนแบงรฐบำลรวมมจ ำนวนสลำกออกสตลำดทงสน 46 ลำนฉบบตองวดหรอ 92 ลำนฉบบตองวด หลงจำกนนเมอวนท 19 ธนวำคม พ.ศ. 2549 คณะรฐมนตรไดมมตเหนชอบใหหยดกำรออกสลำกพเศษ นอกจำกนในยคของรฐบำลสมยนำยกรฐมนตรทกษณบรหำรงำนยงมนโยบำยกำรออกสลำกพเศษแบบเลขทำย 3 และ 2 ตว เมอวนท 8 กรกฎำคม พ.ศ. 2546 กำรเลนสลำกแบบนจะเลนโดยอำศยผลกำรออกรำงวลท 1 และเลขทำย 3 ตว และ 2 ตว ของสลำกกนแบงในแตละงวด อยำงไรกตำมตอมำคณะรฐมนตร ไดมมตเมอวนท 21 พฤศจกำยน พ.ศ. 2549 ใหยกเลกสลำกดงกลำว ตอมำในป พ.ศ. 2553 คณะกรรมกำรสลำกกนแบงรฐบำลไดพมพสลำกเพมอก 4 ลำนฉบบตองวดท ำใหปจจบนมสลำกกนแบงรฐบำลในตลำดตองวดจ ำนวน 50 ลำนฉบบ หรอ 100 ลำนฉบบตอเดอน (รตนพงษ สอนสภำพ และศรณย ธตลกษณ, 2554: 24-27) จำกนโยบำยกำรเพมชองทำงกำรหำรำยไดจำกกำรจ ำหนำยหวยรฐ โดยกำรออกนโยบำยทง 3 ประกำร ไดแก กำรพมพสลำกกนแบงรฐบำลเพมและกำรออกสลำกรปแบบใหม 2 อยำง คอ สลำกโครงกำรหำรำยไดพเศษเพอกำรสำธำรณะประโยชน และสลำกพเศษเลขทำย 3 ตว 2 ตว ท ำใหมเงนรำยไดเขำรฐชำตจ ำนวนมหำศำล ดงขอมลกำรจดกำรเงนรำยได จำกกำรจ ำหนำยหวยรฐตอไปน ตำมพระรำชบญญตส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล พ.ศ. 2517 เงนรำยไดจำกกำรจ ำหนำยสลำกกนแบงของรฐจะถกแบงออกเปน 3 สวน คอ รอยละ 60 เปน เงนรำงวล, รอยละ 28 เปนเงนน ำเขำแผนดน และรอยละ 12 เปนเงนน ำเขำส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำลเพอกำรบรหำรงำนของส ำนกงำน ภำยหลงกำรออกนโยบำยกำรเพมชองทำงกำรแสวงหำ รำยไดจำกกำรจ ำหนำยหวยรฐ พบวำ ผลจำกกำรจ ำหนำยหวยรฐกอใหเกดรำยไดจ ำนวนมหำศำล

64

ดงขอมลกำรน ำสงเงนรำยไดแผนดน โดยส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำลป พ.ศ. 2547 มเงนน ำสงเปนจ ำนวนเงน 8,872 ลำนบำทตอป ป พ.ศ. 2549 น ำสงเปนจ ำนวนเงน 11,174 ลำนบำทตอป ในชวงป 2547-2552 มเงนน ำสงรวมเปนจ ำนวนเงน 71,865 ลำนบำท เฉลยปละ 11,978 ลำนบำทตอป (นนทวฒน บรมำนนท, 2554, น. 30-31) นอกจำกนยงมขอมลรำยจำยงบประมำณเงนบรหำรส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล ไปด ำเนนกจกรรมเพอสำธำรณะประโยชนหลำยดำน ชวงป พ.ศ. 2547-2551 ไดแก ดำนกำรศกษำและกำรกฬำ กำรศำสนำ กำรแพทยและสำธำรณสข ศลปวฒนธรรม และสงแวดลอม และน ำทลเกลำถวำยในวโรกำสตำงๆ รวมเปนเงน 114.2 ลำนบำท และเพมขนในชวงป พ.ศ. 2549-2550 และลดลงเลกนอยในชวงป พ.ศ. 2551 เนองจำกมกำรประกำศยกเลกกำรจ ำหนำยสลำกกนพเศษเลขทำย 3 ตว และ 2 ตว (รตนพงษ สอนสภำพ และศรณย ธตลกษณ, 2554, น. 37-38) เครองมอส ำคญของกระบวนกำรสถำปนำวำทกรรมหวยรฐของรฐชำต ไดกระท ำกำรผำนกลไกประกำรแรก คอ กลไกเชงนโยบำยอยำงเปนระบบ เรมตนจำกกำรทรฐชำตสรำงชดควำมร/ ชดควำมจรงของกำรเลนหวยรฐขน มกำรสรำงภำพแทนควำมจรงใหกำรเลนหวยรฐผำนเรองรำว ทำงประวตศำสตรทบนทกไว ซงยกฐำนะกำรเลนหวยรฐใหเปนกลยทธเชงนโยบำยดำนเศรษฐกจทมกำรน ำ มำใชเพอกำรแกปญหำภำวะเงนฝดของประเทศในสมยนน ตวตนของกำรเลนหวยทเดมเปนกำรพนนทสงผลตอกำรมอมเมำผคนจงเกดกำรเคลอนเปลยนมำสตวตวใหม คอ เครองมอชวยแกปญหำเศรษฐกจของชำต ตอมำเมอรฐชำตสำมำรถสรำงชดควำมร/ชดควำมจรงใหมแกกำรเลนหวยรฐใหประชำชนรบรไดแลว ควำมนยมเลนหวยของผคนในสงคมไทยและผลประโยชน อนเปนเงนจ ำนวนมหำศำลทไดจำกจำกกำรเขำก ำกบ ดแลธรกจกำรเลนหวยสงผลใหมทงนำยทน และกลมนำยทนทไมใชหนวยงำนของรฐชำตตองกำรและพยำยำมเขำมำแสวงหำผลประโยชนแยง สวนแบงจำกรฐชำต ปฏบตกำร ขนตอมำทรฐชำตน ำมำใชเพอท ำใหเปนครอบครองผลประโยชนจำกกำรเลนหวยแตเพยงผเดยว คอ กำรใชอ ำนำจกฎหมำยในกำรออกนโยบำยภำคปฏบตตำงๆ เพอใหรฐชำตไดรบสทธและควำมชอบธรรมแตเพยงผเดยวในกำรเขำแสวงหำประโยชนจำกกำรเลนหวยในสงคมไทย และเพอเพม ชองทำงกำรแสวงหำรำยไดทเพมขนกฎหมำยและนโยบำยเพอกำรเพมเงนรำยไดจงเกดตำมมำอยำงตอเนอง นโยบำยทรฐชำตเลอกใช คอ กำรพมพสลำกกนแบงรฐบำลหรอหวยรฐเพมขนอยำงตอเนอง อกทงยงมกำรออกสลำกพเศษในวำระโอกำสตำงๆ ออกมำอยำงตอเนอง กลไกลเชงนโยบำยทรฐชำตน ำมำใชจงเปนปฏบตกำรทสอดรบกน ต งแตกำรสถำปนำกอต งวำทกรรม เผยแพรสรำงควำมร/ ควำมเขำใจเกยวกบภำพควำมจรงทรฐชำตตองกำรน ำเสนอเกยวกบวำทกรรมหวยรฐบำล จนกระทงปฏบตกำรของกำรสรำงควำมชอบธรรมในกำรเปนผครอบครองวำทกรรมหลก อนสงผลใหรฐชำต มสทธเขำแสวงหำกอบโกยผลประโยชนจำกกำรเลนหวยอยำเบดเสรจสมบรณแตเพยงผเดยว

65

ประการทสอง คอ กลไกชงสถาบน รฐชำตท ำกำรสรำงชดควำมร/ชดควำมจรงของวำทกรรมหวยรฐบำลผำนสถำบนตำงๆ โดยกำรองกบรปแบบกำรเมองกำรปกครองและกำรพฒนำ ของประเทศไทย ทมววฒนำกำรเคลอนเปลยนมำตลอดจำกอดตจวบจนปจจบน สถำบนทรฐชำตน ำมำ ผกโยงเพอกำรสถำปนำวำทกรรมหวยรฐบำล ไดแก สถำบนกษตรย กลำวคอ แรกเรมทมกำรบนทกเรองรำวควำมเปนมำกำรเลนหวยในประเทศไทยในสมยรชกำลท 3 ขณะนนประเทศไทยปกครองในระบบสมบรณำญำสทธรำชย อนมพระมหำกษตรยเปนประมขของประเทศ กษตรยในฐำนะเปนผปกครองและมสทธขำดใน กำรบรหำรประเทศ กษตรย คอ กฎหมำย ดงนนกำรท ำใหกำรเลนหวยรฐบำลเปนสทธขำดทรฐเขำครอบครองก ำกบดแลแตเพยงผเดยวและไดรบกำรยอมรบจำกประชำชนทวท งประเทศอยำงไร ขอโตแยง รฐชำตจงเลอกกระท ำผำนกำรอำงองสถำบนกษตรยในกำรเปนผด ำหรใหรเรมน ำกำรเลนหวยมำเลนอยำงถกกฎหมำย กำรเลนหวยในสงคมไทย จงไดรบกำรยอมรบมกำรเลนอยำงกวำงขวำงเปดเผย ตอมำเมอวนท 24 มถนำยน พ.ศ. 2547 เกดเหตกำรณส ำคญทำงกำรเมองภำยในประเทศ มกำรกอกำรปฏวตน ำ ไปสกำรเปลยนแปลงกำรปกครองจำกเดมปกครองในระบอบสมบรณำญำสทธรำชยมำเปนกำรปกครองระบอบประชำธปไตย มกฎหมำยสงสด คอ กฎหมำยรฐธรรมนญโดยมพระมหำกษตรยเปนองคพระประมขของประเทศ เมอกฎหมำยรฐธรรมนญเปน เสำหลกของกำรเมอง กำรปกครอง และบรหำรประเทศ รฐชำตจงหนมำใชสถำบนทำงนตบญญต เปนเครองมอในกำรยกฐำนะและใหกำรรบรองกำรเลนหวยรฐบำลสกำรเปนกำรพนนถกกฎหมำย สถำบนทำงนตบญญต บรหำร และตลำกำร ภำยหลงประเทศไทยมกำรเปลยนแปลง กำรเมองกำรปกครองเปนระบอบประชำธปไตย มกำรก ำหนดใหกฎหมำยรฐธรรมนญเปนกฎหมำยสงสดของประเทศซงประชำชน ทงประเทศตองปฏบตตนอยภำยใตกรอบของกฎหมำย รฐชำตจงเลอกใชสถำบนนตบญญตทมหนำทก ำกบดแลพจำรณำกำรออกกฎหมำยมำใชเปนเครองมอ ในกำรยกฐำนะและใหกำรรบรองกำรกำรเลนหวยรฐใหเปนกำรพนนถกกฎหมำย โดยกำรออกกฎหมำยตำงๆ ทมผลในกำรใหกำรรบรองกำรเลนหวยรฐบำลเปนกำรพนนถกกฎหมำย และ ในขณะเดยวกนกออกกฎหมำยมำปองกนและปรำบปรำมกำรเลนหวยเถอนทไมใชกำรเลนหวยรฐบำล โดยกำรกลำวอำงถงผลเสยของกำรเลนหวยทอยนอกเหนอกำรควบคมก ำกบดแลของรฐชำต วำน ำไปสกำรมอมเมำประชำชนของชำตใหหลงอยกบกำรเลนพนน ซงเทำกบเปนกำรยนยนสทธ และควำมชอบธรรมของรฐชำตผำนสถำบนทำงนตบญญตทตองเขำมำก ำกบดแลกำรเลนหวย ในประเทศเพอรกษำควำมสงบเรยบรอยของสงคมและปองกนปญหำกำรพนนกบกำรมองเมำคน ในชำตอกดวย กฎหมำยกำรพนน ทเกยวของกบกำรเลนหวยรฐบำลทออกมำมรำยละเอยด ดงน ประกำรแรก คอ พระรำชบญญตกำรพนน พทธศกรำช 2478 ไดแบงประเภทกำรพนนไวเปน

66

2 ลกษณะ คอ กำรเลนพนนทหำมเดดขำดระบไวในบญช ก และกำรพนนทอนญำตใหเลนได ระบไวในบญช ข ซงตำมพระรำชบญญตกำรพนน พทธศกรำช 2478 นน สลำกกนแบงรฐบำลหรอลอตเตอรได ถกจดประเภทในบญช ข. เปนกำรพนนทอนญำตใหเลนไดจงถอวำสลำกกนแบงรฐบำลเปนกำรพนนทอนญำตใหเลนไดอยำงถกตองตำมกฎหมำย ประกำรทสอง คอ ประมวลกฎหมำยแพงและพำณชยในมำตรำ 3 แหงพระรำชบญญตกำรพนน พทธศกรำช 2478 ไดก ำหนดใหบทบญญตในประมวลกฎหมำยแพงและพำณชย มำตรำ 853-855 มผลบงคบใชในเรองกำรพนน ซงกลำวไววำ “หนอนเกดจำกกำรพนนเปนหนทไมสมบรณตำมกฎหมำย” กลำวคอ เมอช ำระไปแลวเรยกคนไมได หรอไมช ำระกไมอำจฟองรองบงคบกนได จะถอวำเปนกำรพนนผดกฎหมำยไมไดรบ กำรอนญำตใหเลนจงไมสำมำรถมำเรยกรองใหศำลตดสนใหช ำระหนใหไดดวย ในขณะทสลำกกนแบงรฐบำล หรอลอตเตอรไดมกำรระบในขอบญญตทำงกฎหมำยวำ ใหมผลตอกำรเรยกรองใน กำรช ำระหนไดตำมกฎหมำยดวย ซงถอวำเปนกำรรบรองทำงกฎหมำยใหแกสลำกกนแบงรฐบำล ใหเปนกำรพนนทถกกฎหมำยดวย และประกำรสดทำย คอ พระรำชบญญตส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล พทธศกรำช 2517 นน กำรออกสลำกกนแบงของรฐบำลถอวำเปนกำรเลนกำรพนนทไดรบ กำรยกเวนใหมกำรจดด ำเนนกำรไดตำมกฎหมำยเนองจำกไดรบกำรประทบตรำและอนญำตจำก เจำพนกงำนแลว และเชนเดยวกนในประเดนประมวลกฎหมำยแพงและพำณชยทกลำวถงขำงตน ในกำรระบผลแหงกำรเรยกรองหนไดตำมกฎหมำย แสดงถงกำรรบรองสลำกกนแบงรฐบำลหรอลอตเตอรใหเปนกำรพนนทถกตองตำมกฎหมำยเชนกน ในภำคกำรด ำเนนกำรทำงนโยบำยเมอรฐชำตไดมอบหมำยใหสถำบนทำงกฎหมำยยกฐำนะใหกำรรบรองกำรเลนหวย เปนกำรพนนถกกฎหมำยแลว รฐชำตไดใชสถำบนทำงกำรบรหำรเพอน ำกฎหมำยทเกยวของกบกำรเลนหวยรฐบำลมำแปลงไปสกำรปฏบตใชโดยกำรใหอ ำนำจกระทรวงกำรคลงในกำรกอตงส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำลขนเพอรบผดชอบ กำรพมพและกำรจดจ ำหนำยเพอหำเงนรำยไดเขำรฐ นอกจำกนยงมกำรใหอ ำนำจกระทรวงมหำดไทย ในกำรมอบหมำยใหส ำนกงำนต ำรวจแหงชำต มหนำทในกำรตดตำมคอย ตรวจดแลควำมเรยบรอยในกำรจ ำหนำยหวยรฐบำลและกำรจบกมผกระท ำผดลกลอบคำและซอ หวยเถอน ทงไดใหอ ำนำจ แกสถำบนตลำกำรผำนศำลในกำรตควำมตวบทกฎหมำยดงกลำว เพอกำรพจำรณำตดสนในคดควำมขอพพำททเกยวของกบกำรเลนหวยรฐบำลและตดสนคดควำมอนเปนควำมผดเกยวกบกำรลกลอบเลนหวยเถอนทกฎหมำยไมใหกำรรบรองไว ประการสดทาย คอ กลไกสอ เมอปฏบตกำรของรฐชำตทใชกลไกนโยบำย และกลไกสถำบนในกำรสถำปนำวำทกรรมหวยรฐบำล สกำรเปนวำทกรรมหลกของชำตไดส ำเรจ ล ำดบตอมำรฐไดเลอกใชกลไกสอมำท ำหนำทตอกย ำชดควำมร/ชดควำมจรงของวำทกรรมหวยรฐบำลใหประชำชนรบรซ ำๆ จนเชอวำกำรเลนหวยรฐเปนสงทถกตองทงทำงกฎหมำย และทำงศลธรรม

67

ในฐำนะของกำรเปนกำรเลนพนนทกอใหเกดเงนรำยไดแผนดนในกำรน ำมำชวยเหลอกจกำรสำธำรณะประโยชนแกประชำชนในประเทศอยำงมำกมำย ทงยงมผลในกำรชน ำประชำนชนไปส กำรสรำงควำมเชออยำงไรขอโตแยงวำกำรด ำเนนกำรและกำรก ำกบดแลกำรจ ำหนำยหวยรฐบำล มควำมจ ำเปนอยำงยงทรฐชำตจะตองถอสทธในกำรก ำกบดแล ทงปรมำณกำรจดพมพ กำรจดจ ำหนำย และกำรจดกำรผล ประโยชนทเปนรำยไดจำกกำรจ ำหนำยหวยรฐแตเพยงผเดยว โดยกำรกลำวอำงเหตผลควำมจ ำเปนเพอปองกนปญหำกำรเลนหวยทมำกเกนไปจนน ำไปสกำรเสพตด กำรพนนมอมเมำประชำชนในชำตใหหลงอยกบอบำยมข กลไกสอทรฐชำตน ำมำใชเพอสถำปนำวำทกรรมหวยรฐบำลมหลำยหลำยชองทำงทงโดยกำรประชำสมพนธผำนวทย โทรทศน สอสงพมพ เปนตน ผศกษำไดจดแบงประเดนกำรอธบำย เรอง กลไกสอ ออกเปน 2 ประเดน คอ กำรใชกลไกสอโดยรฐชำต และกำรใชกลไกสอโดยภำคเอกชน ประเดนแรกกำรใชกลไกสอโดยรฐชำต กลำวคอ ชองทำงกำรสอสำรทรฐชำตเลอกใช ไดแก กำรสอสำรผำนชองทำงอนเตอรเนต ไดแก กำรสรำงเวบไซตเพอกำรประชำสมพนธหนวยงำนส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล เนอหำขอมลทประชำชนทวไปสำมำรถสบคนจะเปนเรองรำวควำมเปนมำของกำรเลนหวยในประเทศไทย ประวตกำรกอตงส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล ภำรกจหนำท และขำวสำรกจกรรม ทส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล ใหกำรสนบสนนเงนทนชวยเหลอสำธำรณะกศล เชน กำรบรจำคเงนสรำงอำคำรเรยน กำรบรจำคเงนสรำงอำคำรผปวยโรงพยำบำล เปนตน อกทงในสมยของนำยกรฐมนตรทกษณ ทมกำรออกสลำกพเศษเลขทำย 3 ตว2 ตว รฐชำตไดมกำรออกขำวประชำสมพนธกจกรรม กำรสนบสนนทำงดำนกำรศกษำทงทเปนเนอหำขอมล ภำพ และภำพเคลอนไหวผำนชองทำงอนเตอรเนต

68

ภำพท 3 แสดงกำรใชเครอขำยอนเตอรเนตเพอประชำสมพนธกำรใชเงนรำยไดจำกหวยรฐ เพอสนบสนนกจกรรมสำธำรณกศลของรฐชำต

ทมำ อนเตอรเนต คนเมอวนท 23 กรกฎำคม 2556

นอกจำกนยงมกำรสอประชำสมพนธผำนสงพมพของรฐ เชน กำรจดท ำรำยงำนประจ ำป ส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล ทบอกรำยละเอยดกำรบรจำคเงนชวยเหลอสำธำรณประโยชน ดงเชน ตวอยำงรำยงำนประจ ำป ส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำลระหวำงป พ.ศ. 2547-2550 พบวำ ในป พ.ศ. 2547 ส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล ไดน ำเงนสวนเกนกำรจ ำหนำยสลำกบ ำรงกำรกศล ไปด ำเนนกจกรรมเพอสำธำรณะประโยชน ไดแก ดำนกำรศกษำและกำรกฬำ กำรศำสนำ กำรสำธำรณสข กำรสงคมสงเครำะห ศลปวฒนธรรมและสงแวดลอม และน ำทลเกลำถวำยในวโรกำสตำงๆ รวมเปนเงน 357.1 ลำนบำท สวนกำรใชเงนจำกสลำกพเศษเลขทำย 3 ตว 2 ตว ไปเพอกจกำรสำธำรณประโยชนสำธำรณ กศลนน ในป พ.ศ. 2550 ส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำลไดน ำเงนจำกก ำไรกำรจ ำหนำยสลำกเลขทำย 3 ตว 2 ตว ไปด ำเนนกจกรรม เพอสำธำรณะประโยชนเปนเงน 329.9 ลำนบำท โดยบรจำคใหกระทรวงศกษำธกำรเปนเงน 353.6 ลำนบำท เพอเปนทนกำรศกษำตำงๆ ตำมนโยบำยรฐบำล เพอกำรจดด ำเนนกำรตำมโครงกำร 1 อ ำเภอ 1 ทน โครงกำรประชำสมพนธและโครงกำรใน กำรด ำเนนยทธศำสตร โครงกำรสนบสนนใหนกศกษำท ำงำนระหวำงเรยน และโครงกำรศกษำ เพอบรรเทำภำวะเศรษฐกจฝดเคอง อกทงไดใหกระทรวงกำรพฒนำสงคมและควำมมนคงมนษย

69

เปนเงน 3.6 ลำนบำท เพอกำรจดด ำเนนโครงกำรแกปญหำเดกเรรอน เดกพกำร และเดกทได รบผลกระทบ จำกโรคเอดส มกำรจดสรรใหกระทรวงกำรตำงประเทศเปนเงน 16.2 ลำนบำท เพอเปนทนกำรศกษำตอของนกเรยนจำกทกอ ำเภอ และกระทรวงสำธำรณสขเปนเงน 13.7 ลำนบำท เพอกำรจดด ำเนนโครงกำรกระจำยแพทย 1 อ ำเภอ 1 ทน (รตนพงษ สอนสภำพ และศรณย ธตลกษณ, 2554, น. 38-39) อกทงในวนทมกำรออกรำงวลจะมกำรใชสอโทรทศนและวทยประชำสมพนธเนอหำรำยละเอยดกำรออกผลรำงวลและมเจำหนำทจำกส ำนกงำนสลำกกนแบงรฐบำล มำใหขอมลขำวสำรประชำสมพนธกจกรรมกำรบรจำคเงนสนบสนนสำธำรณะกศลตำงๆ โดยมชองทำงกำรสอสำร 3 ชองทำง ไดแก กำรปดใหบคคลภำยนอกและประชำชนเขำมำเยยมชมได อกทงมกำรถำยทอดสดกำรออกรำงวลทำงสถำนโทรทศนแหงประเทศไทย ชอง 11 กรมประชำสมพนธ ตงแตเวลำ 15.00-16.0 0 น. นอกจำกนย ง มกำรถำยทอดสดเสยงทำงสถำนวทยกระจำยเสยงแหงประเทศไทย กรมประชำสมพนธ ตงแตเวลำ 14.30 น. เปนตนไปอกดวย ประเดนทสอง คอ กำรใชกลไกสอโดยภำคเอกชนพบไดอยำงมำกมำยทงในกำรสอสำรผำนชองทำงอนเตอรเนต และสอสงพมพขอมลขำวสำรผโชคถกรำงวล กำรเกงเลขเดดในแตละงวดทออกรำงวล กำรน ำเสนอขอมลขำวสำรเหลำน ผลทำงตรงตอกำรกระตนยอดขำยหนงสอพมพ กระตนยอดผเขำเยยมชมเวบไซต ซงมกมกำรโฆษณำแอบแฝงและมผลทำงออมในกำรเปนสอประชำสมพนธใหรฐชำตท ำใหผคนใหควำมนยมซอหวยดวยหวงโชคชะตำมำชวยบรรเทำควำมยำกล ำบำกจำกภำวะเศรษฐกจทไมด ดงตวอยำง กำรใชชองทำงกำรสอสำรผำนอนเตอรในกำรลงขำวผำนเวบไซตเมอวนท 2 มถนำยน พ.ศ. 2556 เนอหำเกยวกบชำยผ โชคดชำวไรพะเยำถกหวยรวย 36 ลำนบำท ผำนเวบไซตตำงๆ ไดแก www.thairath.co.th, www.newsanook.com และ www.lotto.horoworld.com เปนตน จำกกำรใชกลไกสอมผลทงทำงตรงและทำงออมในกำรสอสำรใหประชำชนทวไปมควำมร ควำมเขำใจเกยวกบหวยไปตำมแนวทำงทรฐชำตตองกำร คอ ภำพควำมจรงของกำรพนนถกกฎหมำย อกทงกลไกสอยงกอใหเกดทำงออมในกำรสรำงกระแสควำมนยมซอหวย เพรำะตองกำรถกรำงวลเหมอนกบเนอหำในขำวสำรทมเนอหำเกยวกบผคนทถกรำงวล สดทำยแลวจำกปฏบตกำรของกำรใชกลไกส ำคญทง 3 กลไก คอ กลไกเชงนโยบำย กลไกเชงสถำบน และกลไกสอ ท ำใหรฐชำตสำมำรถสถำปนำวำทกรรมหวยรฐบำลสกำรเปนวำทกรรมหลกของชำต สงผลใหเกดกำรเคลอนเปลยนตวตนของกำรเลนหวยจำกกำรทเปนกำรพนนชนดหนงทมท ำใหเกดปญหำสงคมทำงสงคมมอมเมำผคนใหตกเปนทำสอบำยมข มำสกำรเปนกำรพนน ถกกฎหมำย เปนเครองมอในกำรระดมเงนรำยไดแผนดนเพอกำรพฒนำประเทศชำตทำง ดำนเศรษฐกจและสงคมไทยสดทำยแลวผคนจงเกดกำรเชอและยอมรบวำกำรเลนหวยควรเปนสงทอยภำยใตกำรก ำกบดแลของรฐชำตแตเพยงผเดยว และใหควำมเชอมนแกรฐชำตวำจะสำมำรถธ ำรงให

70

กำรแสวงหำรำยไดจำกกำรเลนหวยรฐบำล กอรำยไดแผนดนควบคไปกบกำรพฒนำชำตไดอยำง มเสถยรภำพ สงผลใหรฐชำตไดรบสทธในกำรครอบครองกำรเปนเจำของวำทกรรมกำรเลนหวยรฐ แตเพยงผเดยวอยำงสมบรณ ในทำงตรงกนขำมกำรเลนหวยเถอนทไมไดอยภำยใตกำรก ำกบดแล โดยรฐบำลจงถกผลกไส เบยดขบ ไปสควำมเปนอน ตองตดอยภำพควำมจรงของกำรเปน “กำรพนนเถอน” ผดกฎหมำย ไรททำงในมมสวำงของสงคมไทย

71

บทท 5

วาทกรรมหวยใตดนกบการถกเบยดขบส “การพนนผดกฎหมาย” ฟโกต เสนอวา การสรางวาทกรรม คอ ความพยายามทจะแยกแยะ/แยกออกมาหรอ อาจเรยกไดวา เปนการ Discipline ซงกคอ การสรางพรมแดน (Michel Foucault, 1965 อางถงใน อานนท กาญจนพนธ, 2555, น. 54-61) และ สจวต ฮอลล ใหนยามการสรางภาพลกษณตนแบบ โดยการลดทอนอตลกษณ ใหเหลอเปนคณสมบตไมกอยางหนงในนน คอ การสรางอตลกษณ คตรงขามและการท าใหคตรงขามทสรางขนมาน มการใหคณคาทไมเทากน ดงนนคตรงขาม กคอ การสรางอดมการณอ านาจเพอปดกน กดกน และใหคาเชงลบแกสญลกษณทอยตรงขาม (Stuart Hall, 1997, p. 258 อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล, 2546, น. 94-95) จากแนวคดขางตนน ามาส การพจารณาปฏบตการสรางวาทกรรมหวยรฐบาล และวาทกรรมหวยใตดนของของรฐชาต พบวา การสรางวาทกรรมหลก หรอ “วาทกรรมหวยรฐบาล” ทรจกกน ในสงคมไทย ดวยชอเรยกวา “หวยรฐบาล” มวตถประสงคเพอการสรางความชอบธรรมใหแกรฐชาต ในการเขาครอบครองก ากบดแลและแสวงหาประโยชนจากการเลนหวยในสงคมไทยแตเพยงผเดยวแลวนน ปฏบตการท รฐชาตกระท าตอไปเพอใหชดความร/ความจรงดงกลาวมความชดเจนโดดเดน งายตอการท า ความเขาใจและยอมรบของผคนทวไป กคอ การสรางคตรงขามซงกคอ การสรางวาทกรรมรอง หรอ “วาทกรรมหวยใตดน” ทรจกกนในสงคมไทยดวยชอเรยกวา “หวยใตดน” ใหแกการเลนหวยทมใชของรฐบาล จดมงหมายของรฐชาตในการสรางวาทกรรมคตรงขามหรอวาทกรรมหวยใตดนขนมานน กเพอการแยกแยะอนน าไปสการกดกน กดทบ และเบยดขบหวยใตดนใหปราศจากหนทาง และโอกาสในการแสวงหาประโยชนจากการเลนหวยในสงคมไทย การเบยดขบวาทกรรมหวยใตดนไดกระท าผานปฏบตการส าคญ 3 ปฏบตการ คอ ปฏบตการสรางภาพความจรงใหหวยใตดนกลายเปนอน และปฏบตการลดทอนพนทของการยอมรบผลกไสหวยใตดนสการเปนชายขอบของสงคมไทยโดยการประทบตราสการเปนสาเหตของปญหาทางสงคม และปฏบตการใหคณคาหวยรฐบาลเหนอกวาหวยใตดน ปฏบตการแรก คอ การสรางภาพความจรงใหหวยใตดนกลายเปนอน คอ การสรางความหมายใหหวยใตดนกลายเปนอนนนเอง ปฏบตการนเปนการเผยใหเหนความรนแรงทรฐชาตผถอครองอ านาจไดกระท าตอหวยใตดนซงเปนผไรอ านาจ หากแตการกระท า ความรนแรงดงกลาวมการแฝงซอนเรนอยางแยบยล มใชการกระท าความรนแรงอยางตรงไปตรงมา

72

ซงมวตถประสงค เพอท าใหประชาชนผคนในสงคมไทยเกดการร การเขาใจ และมความเชอตาม ภาพความจรงทรฐชาตเปนผก าหนดสรางความหมายใหแกหวยใตดนในฐานะการพนนเถอน ผดกฎหมาย ผดหลกศลธรรมค าสอน มผลท าใหหวยใตดนถกตรงอยกบภาพของการเปนการพนน ผดกฎหมาย วธการอนแยบยลทรฐชาตน ามาใช คอ การก าหนดชอเรยก หรอ การก าหนด “รปสญญะ” ใหแกหวยใตดนเพอสอใหเหนถง “ความหมายสญญะ” หรอความคดสญญะทรปสญญะตองการสอ โดยการเลอกใชค า/ ภาษา ซงตามแนวคดสญวทยา นกคดคนส าคญ ซโซ เสนอวา “ภาษา” (langue) คอ ระบบ/องครวมทมความสมบรณในตวเองและมเกณฑในการจดประเภทแยกแยะแบบตางๆ ดงนนภาษา กคอ ระบบของสญญะทสอถงความคด/ความหมายตางๆ ซงมระบบความสมพนธทซบซอน เชอมโยงระหวางรปสญญะหรอตวสอ/ตวหมาย กบความหมายสญญะหรอความคดทรปสญญะตองการสอ ตวอยาง เชน การเปลงเสยงทออกมาในรปค าวา “มา” ในภาษาไทย หรอ “horse” ในภาษาองกฤษ คอ รปสญญะหรอตวสอ/ตวหมายทจะน าไปสความคดเกยวกบสตวทเรยกวา “มา” (Saussure, 1959, p. 16 อางถงใน ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2545, น. 11-30) เชนเดยวกนกบการก าหนดรปสญญะดวยการเลอกใชค าวา “หวย” นน พบวา เปนก าหนดเลอกใชค า/ภาษา หรอรปสญญะทมงหวงสอถงความคด และจตภาพของกจกรรมการละเลนเสยงทางตวเลขชนดหนง นอกจากน เมอพจารณาค า/ภาษาทเลอกน ามาตอทายค า ซงกคอ ค าวา “ใตดน” ยงพบการสอความหมายสญญะ ทแฝงไวดวยเรองของอ านาจ และความรนแรงผานบรบทของการเมองเชงพนท เนองจาก ค าวา “ใตดน” สอถงความคดและจนตภาพ ทมงหมายแสดงต าแหนงแหงทของสถานทของหวยใตดน ทด ารงตวตนอยอยางหลบซอน ณ พนทขางใตไม ไดรบรองจากรฐชาต ซงเทากบเปนการตอกย าและเผยใหเหนภาพความรนแรงของการเมองเชงพนทในการก าหนดต าแหนงแหงททางสงคมและผลกไสการเลนหวยใตดนสพนขางใตในมมมดของสงคม ไทยอกดวย ปฏบตการทสอง คอ การลดทอนพนทการยอมรบและผลกไสหวยใตดนสการเปนชายขอบของสงคมไทย โดยการประทบตราสการเปนสาเหตของปญหาเศรษฐกจ และปญหาสงคม รฐชาตกระท าโดยการสรางความหมายและยดเยยดภาพความจรงดานลบใหหวยใตดนท าใหหวยใตดน ตองตดอยกบภาพการพนนผดกฎหมาย กอใหเกดปญหาเศรษฐกจ และปญหาสงคม เพอจดมงหมายในการท าใหผคนและประชาชนทวไปรบร เขาใจ เชอตาม และยอมรบวารฐชาตมสทธและอ านาจโดยชอบธรรมในการเขากระท าความรนแรง ท งโดยการกดกน กดทบ เบยดขบหวยใตดน ปฏบตการความรนแรงดงกลาวขางตน ไดกระท าผานบรบทแวดลอมของประเทศไทยทส าคญ 3 บรบท คอ บรบททางเศรษฐกจ บรบททางสงคม และบรบททางการเมอง

73

บรบทแรก คอ การสรางภาพวามจรงดานลบใหหวยใตดนผานบรบททางเศรษฐกจ รฐชาตไดสรางความหมายใหหวยใตดนในฐานะของการเลนพนนผดกฎหมายทเขามาแยงชงสวนแบงเงนรายไดจากการจ าหนายหวยรฐบาลทควรเปนของรฐชาตทงหมดแตเพยงผเดยว ผานการบนทกเรองราวความเปนมาของการเลนหวยในสงคมไทย ซงมการบนทกไว ดงน ในสมยรชกาลท 3 พ.ศ. 2378 เรมมการแพรเขามาของการพนนจนดวยกน 3 ชนด คอ ถว โป และหวย ชวงแรกนนเปนความนยมแลนกนในหมคนจนทอพยพเขามาอยในประเทศไทย ตอมาประเทศไทยประสบปญหาเศรษฐกจฝดเคองรฐไดใชนโยบายการแสวงหาประโยชนจากการเลนหวย โดยการใหสมปทานจดจงโรงหวยรฐเพอกระตนใหประชานชนน าเงนมาใชจายเลนหวย ท าใหเงนกลบเขาสระบบเศรษฐกจแกปญหาเงนฝดไดเปนผลส าเรจ อกทงรฐชาตยงไดผลพลอยไดจากการใหสมปทานการจดตงโรงหวยเปนเงนรายไดจากการเรยกเกบภาษ เรยกวา อากรหวย (นนทวฒน บรมานนท, 2554, น. 2-3) หากแตเพอปองกนปญหาผคนมอมเมาอยกบการเลนพนนรฐชาต จงมการจ ากดจ านวนโรงหวยรฐใหมเพยงแค 2 โรง คอ โรงหวยเชาและโรงหวยค า ท าใหผคนทตองการเลนหวยตองแอบลกลอบเลนหวย กบโรงหวยเถอน ทไมไดรบสมปทานจากรฐ จากปญหาการลกลอบตงโรงหวยเถอน และปญหา การลกลอบเลนหวยเถอนสงผลใหรฐขาดรายไดทควรเกบไดจากการเกบภาษอากรหวย เพอน ามาใชในการกจกรรมการพฒนาประเทศ รฐชาตจงท าการปราบปรามและลงโทษ ท งนายทนผจ ดต ง โรงหวยเถอนและผลกลอบเลนหวยเถอน (ประยทธ สทธพนธ, 2524) จากบนทกเรองราว ความเปนมาของการเลนหวย ในสงคมไทยขางตนเมอพจารณาภายใตบรบททางเศรษฐกจ จงพบวา หวยใตดนถกประทบตราครงแรกดวยภาพความจรง ดานลบตรงอยกบนยามความหมายของการเลน การพนนผดกฎหมายทเบยดบง เงนรายไดรฐชาตมาเปนเงนรายไดทกอประโยชนเฉพาะตน ของ พวกนายทนทจดตงโรงหวยเถอนท าใหรฐชาตสญเสยเงนรายไดทควรเปนของรฐ เพอน ามาใชในการบรหารและพฒนาประเทศ ตอมาในชวงวกฤตเศรษฐกจ ป พ.ศ. 2540 ประเทศไทยประสบ ปญหาเงนเฟออยางรนแรงเนองจากการเพมขนของภาระหนสนตามการลอยตวของคาเงนบาท ท าใหรฐตองแสวงหาชองทางการหาเงนรายได เพอน ามาบรรเทาปญหาทางเศรษฐกจ ประกอบกบ การตนตวในการศกษาเกยวกบเงนรายไดทหมนเวยนอยในกจกรรมหวยใตดนและมการน าเสนอผลการศกษา พบวา ในป พ.ศ. 2538 มเงนหมนเวยนในกจกรรมหวยใตดนสงถง 320,000 ลานบาทตอป โดยรอยละ 25-30 ของวงเงนเปนรายไดของเจามอและคนเดนโพย รวมทงปเปนเงน 81,000-98,000 ลานบาทตอป และเมอป พ.ศ. 2544 มการศกษาและการประมาณการรายไดผขายหรอเจามอวาเปน

74

เงนรายไดสงถง 542,000 ลานบาท คดอตราก าไรเจามอประมาณ 30% กเทากบมรายไดสงถง 160,000 ลานบาท (สงศต พรยะรงสรรค และคณะ, 2546) จากผลการศกษาเงนรายไดทเจามอหวยใตดนไดจากหวยใตดนท าใหรฐชาตตระหนกถงเงนรายไดมหาศาลทรฐตองเสยใหแกกลมนายทนเจามอหวยใตดน รฐชาตจงหนมาทบทวนออกมาตรการตางๆ เพอลดทอนพนทการยอมรบหวยใตดน โดยเฉพาะการกลาวอางถงรายงานการศกษาขางตนเพอชน าใหประชาชนตระหนกถงเงนรายไดจ านวนมหาศาลทรฐตองสญเสยไป และน าไปสการหามาตราโตตอบผานบรบททางเศรษฐกจเพอชวงชงพนทการยอมรบการเลนหวยรฐบาลมาจาก การเลนหวยใตดน เชน การออกสลากพเศษ 3 ตว 2 ตว ทมรปแบบ วธการเลน จ านวนเงนทผซอตองจาย และอตราการจายเงนรางวลทใกลเคยงกบการเลนหวยใตดน ท าใหการเลนหวย 3 ตว 2 ตวของรฐบาลมความสามารถในการเขาถงหาซอไดงาย อกทงจ านวนเงนทใชซอเรมท 20 50 100 บาทท าใหผมรายไดนอยกสามารถซอหวยรฐได อกทงการจายเงนรางวลกใหเงนตอบแทนใกลเคยงกน คอ ถาซอดวยเงนจ านวน 1 บาท กรณถกรางวลเลขทาย 2 ตว รฐจะจายเงนให 55 บาท สวนเจามอหวยใตดนจะจายเงนให 60-65 บาท กรณถกรางวลเลขทาย 3 ตว รฐจะจายเงนให 400 บาท สวนเจามอหวยใตดนจะจายเงน ให 450 บาท ท าใหในชวงทมการจ าหนายหวย 3 ตว 2 ตว ของรฐบาลประชาชนหนมาใหความนยม การเลนหวยรฐบาลเปนจ านวนมากเพราะทงหาซอไดสะดวก รปแบบวธการเลนหวยกเหมอนการเลนหวยใตดนทเคยเลนมากอนแลว ไมตองเสยเวลามาศกษาท าความเขาใจวธการเลนใหม มเงนนอย กสามารถซอได เงนรางวลกใกลเคยงกน อกทงยงเปนการเลนหวยทถกกฎหมายรฐชาตใหการรบรอง การช าระหนสนแกผถกรางวล และเชอมนวา การเลนหวยรฐเปนการน าเงนไปชวยกจกรรมสาธารณะกศลของประเทศอกดวย หากแตดวย การจดสรรเงนรายได ทไดจากการจ าหนายหวยรฐบาล 3 ตว 2 ตว ขดตอกฎหมายการพนนทก าหนดไวท าใหตอมาไดมการยกเลกการจ าหนายหวยรฐบาล 3 ตว 2 ตวไป การเลนหวยใตดน จงกลบมายดครองพนทการยอมรบการเลนหวย 3 ตว 2 ตวเชนเดม บรบททสอง คอ การสรางภาพความจรงดานลบใหหวยใตดนผานบรบททางสงคม โดยการก าหนดใหความหมายดานลบแกหวยใตดนและท าการน าเสนอภาพความจรงดานลบผานเรองราวทบนทกทางประวตศาสตรและหลกค าสอนทางศาสนา พบวา เมอพจารณาผานบนทกประวตศาสตรทบอกเลาเรองราวความเปนมาของการเลนพนนและการเลนหวยในสงคมไทย พบวา มหลกฐานปรากฏในจดหมายเหตของ ซมอง เดอ ลาลแบร เอกอครราชทตฝรงเศส สมยพระเจาหลยสท 14 เขามาเจรญสมพนธไมตรในสมยสมเดจพระนารายณ

75

ในป พ.ศ. 2230 โดยลาลแบร ไดบนทกไววา คนสยามนยมการเลนพนนกนมากถงกบเสยหมดตวทเดยว ความตอนหนง

“ชาวสยามรกการเลนพนนกนเหลอเกน จนกระทงฉบหายขายตน หรอไมกขายบตรธดาของตน ดวยในประเทศนถาลกหนคนใดไมมเงนทองหรอขาวของตราคาใหเจาหนกขายลกเตาของตนเพอช าระหนสนไปได และยงไมพอกบหนทตนท าไวตวเองกตกเปนทาสไปดวยอกคน”

(นนทวฒน บรมานนท, 2554, น. 1-2) นอกจากนยงมการน าเสนอขอมลความเปนมาของการเลนหวยในประเทศไทย ในสมยรชกาลท 4 ทประเทศไทย ทไดท าสญญาผกพนกบตางประเทศ ท าใหตองยกเลกภาษผขาดหลายประเภท จงมการก าหนด “ภาษการพนน” เพมขนจากอากรบอนเบยอกประการหนงท าใหรฐเกบภาษจากบอนเบยไดเพมมากขนปละ 500,000 บาท แตผลเสยของการอนญาตใหมการเลนพนนเพอการแสวงหาประโยชนสงผลกระทบตอสภาพความเปนอยของประชาชนในสมยนนเปนอยางมาก ท าใหประชาชนมอมเมา อยแตการเลนพนนแตเพยงอยางเดยว ไมสนใจเอาเวลาไปประกอบอาชพตางๆ มาเลยงตนเอง และครอบครว ท าใหคนทตดการพนน สวนใหญมฐานะความเปนอยทยากจนลง ขณะเดยวกนกมนสยเกยจครานในการท างาน สาเหตเหลานท าใหคนเลนการพนนหนมากกออาชญากรรมตางๆ เพราะเมอ คนเลนจนหมดตวและไมอาจเลกเลนได อกทงไมประกอบอาชพอยางอนกตองหาทางออกโดยการปลนจ ลกทรพย ฯลฯ เพอหาเงนมาเลนการพนนตอ ดงเชนท กรมพระยาด ารงราชานภาพ เสนาบดกระทรวงมหาดไทย ในสมยนนไดมหนงสอท 168/5188 ลงวนท 4 สงหาคม ร.ศ. 122 ถงพระบาท สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 เพอขอใหเลก และปดบอนการพนนในบางทองทลง เพราะจากการสอบสวนรายละเอยดหาขอมลและวสยถงสาเหตของการประกอบอาชญากรรมตางๆ ทเพมขนจากทเปนอยมากกวาปกต ผลปรากฏวาสาเหตสวนใหญเกดจากการพนน ตอมารชกาลท 5 จงไดมพระราชด ารทจะโปรดใหเลกการพนน ดงท พระองคมพระราชปรารภตอทประชมเกยวกบการเลกทาสในสวนทเกยวของการพนนวา

“... อกประการหนงเหนวา ลกพลเรอน บดามารดาเกยจครานไมท ามาหากนเขาเปนนกเลง ครนเลนเสยโปลงแลว กเอาบตรไปขายไปรบใชการงานของนายเงน ครนบตรเตบใหญ บดามารดากขนคาตวทกทๆ มอยอยางนโดยมาก ถงบตรนนจะใหญโตขน จะคดหาเงนทองมาใชใหพนจากความเปน

76

ทาษกไมใครจะได เพราะบดามารดาขายไวแพงๆ เหลอก าลงของลกทจะ ไถถอนตวได...” “... ขาพเจาเหนวายงมความขดของอย ดวยกรงสยามยงมภาษหวย ถวโป การพนนตางๆ ฝน เหลา เหลานทจรงไดท าคนเปนทาษ ใหโทษแกมนษยทงหลาย...จะตองคดดบของเหลานเสยกอนจงจะเลกทาษได...”

ตอมา พระองคจงประกาศเลกบอนเบย เมอเดอนอาย แรมสบสามค า ปกน จ.ศ. 1249 (พ.ศ. 2430) โดยใหคอยๆ เลกไปเปนขนๆ ดงปรากฏตามพระราชหตถเลขาท 108/931 ถงกรมหลวงด ารงราชานภาพ ลงวนท 8 สงหาคม ร.ศ. 122 และพระราชปรารภเกยวกบการเลกหวยความดงตอไปน “ไดรบหนงสอท 168/5188 ลงวนท 4 เดอนน วาไดสงเกตดการเกบเงนอากรการพนนในสองปทลวงมาแลว เกบเงนขนไดมาขน ฤาเจาพนกงานจดเกบเงนดขน เธอไดสอบสวนโดยถวนถ บดนไดความวาตามวธทกรมสรรพากรจดนน ราษฎรเลนการพนนไดโดยสะดวก เชน อยางมณฑลนครศรธรรมราช มณฑลชมพร เดมกมโจรผรายชกชม ราษฎรกพากนยากจน ขดสนไมเปนอนท ามาหากน เมอใหเลกการพนนโจรผรายกสงบเบาบางลง การคาขายกเจรญ ตงแตอนญาตใหเลนการพนนอกเกดมโจรผรายชกชมขน ราษฎรไมเปนอนตงหนาคาขายท ามาหากน ท าใหความเจรญทมอยแลวกลบถอยกลบหลงไปอก เธอขออนญาตใหเลกการพนนในมณฑลนครศรธรรมราช มณฑลชมพรเสย แลควรจ ากด การเลนพนนในมณฑลอนๆ ใหนอยลงนนเปนการชอบแลวอนญาตใหเลก” (นนทวฒน บรมานนท, 2554, น. 4-5) จากบนทกเรองราวเกยวกบผลเสยของการเลนหวยทน ามาสปญหาสงคมไทย ไดแก ปญหาความยากจน ปญหาการขายบตรไปเปนทาส เพอการช าระหนสนจากการพนน ปญหาการกอใหเกดความเกยจครานการงาน ปญหาการปลนจชงทรพย และปญหาการกออาชญากรรม เปนตน เมอการเลนหวยไมวาจะเปนหวยรฐบาลหรอหวยเถอนถกประทบตราดวยนยามความหมายของการเปนสาเหตแหงปญหาสงคมดงกลาวขางตนแลวนน มาตรการการยกเลกการเลนหวย ก ข จงเปนทางออกของรฐชาตในการสลดภาพของผด าเนนกจการการเลนหวยทน าไปสการสรางปญหาสงคมทงไป จากนนรฐชาตกท าการเคลอนเปลยนตวตนไปสการสรางภาพความจรงใหมของการเปนผด าเนนกจการของการละเลนเสยงทางตวเลข ทเรยกวา สลากกนแบง หรอลอตเตอรภายใตนยามความหมายใหม คอ การละเลนเสยงทางตวเลขอนเปนชองทางการแสวงหาเงนรายไดเขารฐชาตในการใชจายเพอการบรหารประเทศและกจกรรมสาธารณะกศลของชาต แลวสลดทง ภาพความจรงดานลบของการเลนหวยใหประทบตรา ตดไปกบการเลนหวยเถอนวาเปนสงทกอใหเกดปญหาสงคมแตเพยงผเดยวมาจนถงปจจบน นอกจากเมอพจารณาผานหลกศลธรรมค าสอนและลกษณะนสยความมน าใจชอบชวยเหลอเพอนมนษยของคนไทยแลวนน ลกษณะของผคนในสงคมไทยดงกลาว ไดถกรฐชาตน า

77

มาเปนเครองมอการสรางคตรงขามใหแกหวยรฐบาลและหวยใตดน กลาวคอ หลกธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนาเรองทมาหรอเหตแหงพฤตกรรมทมนษยกระท า จ าแนกแรงจงใจของมนษยตาม หลกพทธธรรมไว 2 อยาง อยางแรก คอ แรงจงใจภายนอก (ปรโตโฆสะ) หมายถง เสยงจากบคคลภายนอก สอภายนอก เพอน ครอาจารย บดามารดา ผบงคบบญชา เปนตน เปนทเราเกยวของดวยและสงแวดลอมทอยรอบๆ ตวเรา อยางทสอง คอ แรงจงใจจากภายในตวมนษยเอง (โยนโสมนสการ) คณลกษณะทางจตใจของเขา เชน ทศนคต บคลกภาพ แรงจงใจและการรบรดานตางๆ เรยกวา โยนโสมนสการ คอ การพจารณา ในเหตผล ตรรกศาสตร แนวคดและวธการของเรองทเราพงลงมอกระท าดวยปญญาอนฉลาด มไหวพรบ มหลกในการคด เพอท าใหตนเองไมตกเปนเหยอของตณหาความอยาก ท าใหรเทาทนปญหา (สตธร ธนานธโชต, 2554) ดงนน การสรางคตรงขามของรฐชาตเพอใหเกดภาพความจรงดานบวกแกหวยรฐบาลและภาพความจรงดานลบแกหวยใตดนจงเปนการกระท าผานการสรางแรงจงใจภายนอกในรปของการสงสารโดยรฐแกผรบสาร คอ ประชาชนทวไปทไดรบการฉายภาพซ าๆ แกผคนจนเกดเปน ชดความรทไดรบการยอมรบอยางทวไป โดย 1. ใชขอมลจากบนทกเรองราวประวตศาสตรซงถอเปนสอภายนอกของรฐตวหนงทไดบนทกเรองราวความเปนมาของการเลนหวยในประเทศไทย ดวยภาพความจรงดานบวกในการเปนเครองมอชวยชาตแกปญหาภาวะเศรษฐกจการเงนฝดเคอง อกทงในทางกฎหมายรฐไดยกฐานะการเลนหวยขนเปนสงถกตองตามกฎหมายทประชาชนสามารถเลนไดอยางเปดเผย โดยการเลนหวยกบโรงหวยของรฐทรฐใหสมปทานนายโรงหวยจดตงโรงหวยรฐ อกทงบนทกทางประวตศาสตรยงไดบงบอกถงความส าคญของเงนรายได จากภาษอาการหวยเกบไดจ านวนมากซงกลายเปนรายไดหลกของรฐในขณะนน จากภาพความจรงของหวยทรฐสรางขนในฐานะเครองมอส าคญในการแกปญหา ทางเศรษฐกจของประเทศดงกลาวขางตนนน ท าใหประชาชนทรบรขอมลเกดความคดดานบวกและใหการยอมรบการเลนหวยเขามาสการเปนกจกรรมการละเลนเสยง ทางทกอใหเกดความบนเทงใจ ไดโชคลาภผลพลอยได และยงมสวนรวมในการชวยชาตอกดวย ปฏบตการของการสรางชดความร/ชดความจรง หรอวาทกรรมการเลนหวยรฐบาลจงไดรบการยอมรบอยางงายดาย ซงถอเปนกระบวน การมอมเมาทมองไมเหนโดยรฐชาตในขนแรก 2. ตอมาเมอมการสรางชดความร ชดความจรงจากการบนทกเรองราวทางประวตศาสตรแลว รฐไดท าการกอตงสถาบนส าคญๆ ไดแก ส านกงานสลากกนแบงรฐบาลอนเปนหนวยงานของรฐ ทประชาชนใหการยอมรบเชอถอมาเปนผใหการรบรองและใชอ านาจในการบรหารจดการงานในการก ากบดแลการการออกสลากกนแบงรฐบาลหรอหวยรฐบาล อกทงมหนาทในการเผยแพรใหขอมลขาวสารชวนเชอ สรางภาพของการเลนลอตเตอรของรฐใหกลายเปนการละเลนเสยงทายตวเลขทกอ

78

ใหเกดการระดมเงนทนจ านวนมหาศาล เพอน ามาใชในการท านบ ารงกจการงานสาธารณกศลของชาต เชน การสรางโรงพยาบาล ท านบ ารงพระพทธศาสนา สนบสนนกจกรรมนนทนาการและกฬา เปนตน จากทกลาวมาขางตนเปนตวอยางของสงแวดลอมภายนอกทรฐเปนผสรางขน เพอ ใหเกดผลของการสรางภาพความจรงดานบวก แกการเลนหวยของรฐใหเปนทรจก และยอมรบแกผคนโดยทว ในทางตรงกนขามเพอการสรางภาพความจรงดานลบใหการเลนหวยใตดน จงม การใชหลกธรรมค าสอนเรองการแสดงออกซงพฤตกรรมของมนษยซงมการจ าแนกออกเปน 2 อยาง ไดแก 1. พฤตกรรมในทางไมด (อกศลกรรมหรออกศลมล) คอ การกระท าทแสดงออกในทางไมดเปนพฤตกรรมทเลวหรอชวราย ประกอบดวย บาปกรรมทกอยาง อนมมลเหตจาก ความโลภ (โลภะ) ความขนเคองใจ (โทสะ) และความลมหลงมวเมาขาดสตยบย งชงใจในความคด (โมหะ) 2. พฤตกรรมในทางด (กศลกรรมหรอกศลมล) คอ การกระท าทตรงขามกบขอแรก เปนความดทแสดงออกทางบคลกภาพเฉพาะตน เนองจากแรงกศลภายในสนบสนน ไดแก ความไมโลภ (อโลหะ) ความไมโกรธ (อโทสะ) และความไมลมหลง (อโมหะ) ตามหลกพทธธรรมค าสงสอนเรองพฤตกรรมมนษยนน การเลนหวยถกจดไวในฐานะของการเปนพฤตกรรมในทางไมดทมสาเหตมาจากการโลภความอยากไดอยากมโดยการเสยงดวงหวงพงโชคชะตา เปนพฤตกรรมซงขาดการคดอยางเปนเหตเปนผล อนน ามาซงความอยากมอยากไดไมสนสด เมอถกรางวล อกทงยงกอใหเกดการขนเคองใจเมอไมไดโชคลาภเงนทองดงทหวงไว และมอมเมาใหผคนลมหลงไมเปนอนท ามาหากน ไมทมเทแรงกายแรงใจในการประกอบอาชพ เพอฝนลมๆ แลงๆ ฝากชวตไวกบการเสยงโชคจากการพนน หลกพทธธรรมค าสอนไดกลาวถงอบายมข 6 ประการ อนมความหมายถง ชองทางของความเสอม ทางแหงความพนาศ เหตยอยยบแหงโภคทรพยนนลวน เกดมาจากพฤตกรรมดงตอไปน ดมน าเมา เทยวกลางคน เทยวดการเลน เลนการพนน คบคนชวเปนมตร และเกยจครานการท างาน ตดสราและของมนเมา พฤตกรรมทเปนอบายมข 6 ประการขางตนสงผลใหเกดโทษ 6 อยาง คอ 1. การดมน าเมา เปนความเสอมทรพยอนผดมพงเหนเอง เปนเหตใหเกดการกอการทะเลาะววาท เปนบอเกดแหงโรค เปนเหตเสยชอเสยง เปนเหตไมรจกละอาย ทอนก าลงปญญา 2. การชอบเทยวกลางคน มโทษ 6 อยาง คอ ผนนชอวาไมคมครอง ไมรกษาตว ไมรกษาบตร และภรรยา ผนนชอวาไมรกษาทรพยสมบต ผนนเปนทระแวงของคนอน ค าพดอนไมเปนจรงในทนนยอมปรากฏในผนนอนเหตแหงทกขเปนอนมากแวดลอม

79

3. ชอบเทยวดการละเลน มโทษ โดยการงานเสอมเสยเพราะใจกงวลคอยคดจอง กบเสยเวลา เมอไปดสงนนๆ ทง 6 กรณ คอ ร าทไหนไปทนน ขบรองทไหนไปทนน ดนตรทไหนไปทนน เสภาทไหน ไปทนน เพลงทไหนไปทนน เถดเทงทไหนไปทนน 4. ตดการพนน มโทษ 6 อยาง คอ ผชนะยอมกอเวร ผแพยอมเสยดายทรพยทเสยไป ความเสอมทรพยในปจจบน ถอยค าของคนเลนการพนน ซงไปพดในทประชมฟงไมขน ถกมตรอมาตยหมนประมาท ไมมใครประสงคจะแตงงานดวย เพราะเหนวา ชายนกเลงเลนการพนนไมสามารถจะเลยงภรรยา 5. คบคนชว มโทษ โดยน าใหกลายไปเปนคนชวอยางคนทตนคบทง 6 ประเภท คอ น าใหเปนนกเลงการพนน น าใหเปนนกเลงเจาช น าใหเปนนกเลงเหลา น าใหเปนคนลวงผอนดวยของปลอม น าใหเปนคนโกงเขาซงหนา น าใหเปนคนหวไม 6. เกยจครานการงาน มโทษ โดยท าใหยกเหตตางๆ เปนขออางผดเพยนไมท าการงาน โภคะใหมกไมเกด โภคะทมอยกหมดสนไป คอใหอางไปทง 6 กรณ คอ หนาวนกแลวไมท าการงาน รอนนกแลว ไมท าการงาน เยนไปแลวไมท าการงาน ยงเชานกแลวไมท าการงาน หวนกแลวไมท าการงาน อมนกแลวไมท าการงาน อกทงเมอศกษาถงผลของพฤตกรรมในทางไมด พบวา ตามหลกค าสอนของศาสนาพทธนนพระพทธองคไดตรสถงโทษการพนนไว 6 ประการดงน (สตธร ธนานธโชต, 2554) 1. ผพนนยอมกอเวร หมายถง ผทไดรบรางวลนนเปรยบเหมอนเปนผกอเวรใหกบผเสยพนน เพราะแตเดมคนทเคยเปนเพอนกนเคยอาศยซงกนและกน เมอมาเลนการพนนจนมการไดเสยเกดขน ท าใหคนทงสองสรางเวรสรางกรรมทไมดตอกน 2. ผแพยอมเสยดายทรพยทเสยไป ชมชนชานเมองผชอบการพนนหวย ทงหลายจะตงความหวงวาจะไดทรพยมาเพมมากขน แตเมอประชาชนผซอหวยซอไมถกกบตวเลขททางรฐออกสลากกตองเสยทรพยไป กวาจะรสกวาตนไดใชจายเงนมากเทาใด กตอเมอถงเวลาเลขออกแลวและซอไมถกจงเสยดายทรพยเปนธรรมดา 3. เสยทรพยทนตาเหน เปนททราบกนดอยแลววาเงนทไดจากการเลนการพนนหวยนน ถาผทซอหวยนนถกรางวลกไดทรพยมาอยางรวดเรว และเมอซอหวยแลวไมถกกจะเสยทรพยไปอยางรวดเรวภายในพรบตาเชนกน 4. ถอยค าทเปนพยานในศาลกเชอถอไมได ผทมพฤตกรรมการเลนพนนจนตดเปนนสยมกจะถกมองวาเปนพฤตกรรมทไมดจนมค าเรยกวา “นกเลงการพนน” ซงหมายความวาเปน ผทไมนาเชอถอ เพราะคนทชอบเลนการพนนจะตองมพฤตกรรมในการพดโกหกหลอกลวงจนเคยชน ดงนนผทชอบเลนการพนนจนตดเปนนสยจะไปเปนพยานใหใครในศาลไมได

80

5. ถกมตร อ ามาตยดหมน ผทมพฤตกรรมชอบเลนการพนนไมวาจะเปนการพนนหวย หรอการพนนอยางอนกตาม บคคลทงหลายจะมองวา เปนบคคลทด าเนนชวตอยางหลงงมงาย เพอฝน มความหวงเลอนลอย ไมมเปาหมายทชดเจนในชวต เอาเปนทพงทปรกษาไมได จงมองขามและไมใหความส าคญตอผทชอบเลนการพนนหวยนน 6. ไมมใครประสงคแตงงานดวย เพราะเหนวาชายผนเปนนกเลงการพนนไมสามารถเลยงดภรรยาได บคคลทมพฤตกรรมชอบเลนการพนนไมวาจะเปนชายหรอหญงนนจะเปนทรงเกยจของสงคมทวไป ขอมลขางตนทน าเสนอกลาวไดวา หลกค าสอนของศาสนาพทธ ไมใหการยอมรบพฤตกรรมการเลนหวย อกทงทกๆ ขอของหลกธรรมค าสอนยนยนภาพของการเลนหวยวาเปนสงไมด น าไปสความเสอม ดงเชน หลกค าสอนพทธธรรมทกลาวถง ผลของอบายมข 6 ลวนบงบอกถงประพฤตทเปนเหต ใหเกดความฉบหาย ใหเกดความเสอมเสยแกชวตรางกาย โดยเฉพาะในหลกธรรมทกลาวถงอบายมขขอท 4 เปนการกลาวถงพฤตกรรมการเลนพนนซงการเลนหวยกถอเปนการพนนประเภทหนง ดงนนการเลนหวยถอไดวาเปนพฤตกรรมในทางไมด (อกศลกรรมหรออกศลมล) กอให เกดความโลภ ความขนเคองใจ และความลมหลงมวเมาขาดสตยบย งชงใจทางความคด น ามาสความทกขทงทางกายและทางใจท าให ทงผเลนและผขายอยในฐานะของผกอเวรสรางความทกขให แกผเสย เมออยในฐานะผแพกน ามาสการทกขกายทกขใจเสยดายทรพยทเสยไป ผคนทอยแวดลอมไมวาจะเปนเพอน ญาตสนทมตรสหาย คนรกตางกไมใหความเชอถอ จากภาพความจรงดานลบตามหลกค าสอนทางศาสนาดงกลาวการเลนพนนทกชนดทกประเภทจงถอเปนการประพฤตตนทขดตอหลกค าสอนของศาสนาพทธ หากแตรฐชาตไดมปฏบตการเพอการสลดภาพความจรงดานลบดงกลาวทงแลวเคลอนเปลยนตวตนการเลนหวยรฐบาล ไปสการละเลนเสยงทายตวเลขทเปน การชวยระดมเงนทนเพอสนบสนนกจการงานสาธารณะกศลของชาต เทากบเปนการเลนพนนทสรางบญสอดคลองกบคานยม ความเชอของคนไทยทนยมการท าบญชวยเหลอเพอนมนษย ท าใหการเลนหวยรฐอยในฐานะการพนนทถกทงกฎหมายและไมขดตอหลกค าสอนทางศาสนาจงไดรบการยอมรบอยางกวางขวางในสงคมไทย ขณะเดยวกนรฐชาต กท าใหการเลนหวยใตดนกลายเปนคตรงขามกบหวยรฐบาลตองผกตดอยกบภาพความจรงดานลบ ในฐานะของการพนนทผดกฎหมาย และผดหลกศลธรรมค าสอน มผลตอการมอมเมาผคนใหเสพตด การพนน อกทงเงนรายไดทไดจากการเลนหวยใตดนเปนการกอบโกยผลประโยชนเพอการสวนตนไมไดมสวนในการชวยเหลอเพอนรวมชาตแตอยางใด

81

บรบททสาม คอ การสรางภาพความจรงดานลบใหหวยใตดนผานบรบททางการเมอง สงทรฐชาตน ามาใชในการตอกย าภาพความจรงดานบวกของการเลนหวยรฐบาลและยดเยยดภาพความจรงดานลบใหหวยใตดน กคอ การก าหนดกฎหมายเกยวกบการเลนพนน ในประเทศไทย จากการศกษากฎหมายท เ กยวของกบการพนนในประเทศไทย พบวา พระราชบญญตการพนน พทธศกราช 2478 แบงประเภทการพนนเปน 2 ลกษณะ คอ การเลนพนนทหามเดดขาดระบไวในบญช ก. และการพนนทอนญาตใหเลนไดระบไวในบญช ข. ซงตามพระราชบญญตการพนน พทธศกราช 2478นน หวยใตดนถกจดเปนการพนนประเภท ก ทไมอนญาตใหเลนไดจงถอวาหวยใตดนเปนการพนนทไมอนญาตใหเลนมความผดตามกฎหมาย นอกจากนนเมอพจารณาประมวลกฎหมายแพงและพาณชยในมาตรา 3 แหงพระราชบญญตการพนน พทธศกราช 2478 ไดก าหนดใหบทบญญตในประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 853-855 มผลบงคบใชในเรองการพนนซงกลาวไววา “หนอนเกดจากการพนนเปนหนทไมสมบรณ ตามกฎหมาย” กลาวคอ เมอช าระไปแลวเรยกคนไมได หรอไมช าระกไมอาจฟองรองบงคบกนได เชนเดยวกนกบหนทเกดจากการเลนหวยใตดนเปนหนทเกดจากการพนน อนเปนหนทไมสมบรณตามกฎหมาย ซงเมอช าระไปแลวเรยกคนไมไดหรอเมอช าระแลวจะไมอาจฟองรองบงคบคนได ท าใหหวยใตดนเปนถอการพนนผดกฎหมายไมไดรบการอนญาตใหเลน หากแตการเลนหวยรฐบาลนน กลบเปนการพนนทเมอพจารณาตามพระราชบญญตการพนน พทธศกราช 2478 พบวา เปน การพนนทจดอยในประเภท ข อนญาตใหมการเลนได และเมอพจารณาผานประมวลกฎหมายแพงและพาณชยในมาตรา 3 แหงพระราชบญญตการพนน พทธศกราช 2478 ไดก าหนดใหบทบญญตในประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 853-855 กพบวา หนอนเกดจากการเลนหวยรฐบาล สลากกนแบงรฐบาล หรอลอตเตอรไดมการระบในขอบญญตทางกฎหมายวา ใหมผลตอ การเรยกรองในการช าระหนไดตามกฎหมาย ซงถอวาเปนการรบรองทางกฎหมายใหแกสลากกนแบงรฐบาลใหเปนการพนนทถกกฎหมาย จากบรบททางเศรษฐกจ สงคม และการเมองของสงคมไทยทรฐชาตเปนผก าหนดขนนนน าไปสการสรางคตรงขามระหวางหวยรฐบาลทด ารงตนอยกบภาพความจรงดานบวกในฐานะการพนนถกกฎหมายทรฐชาตใหการรบรอง อกทงยงเปนชองทางการแสวงหาเงนทนสนบสนนกจการสาธารณะกศลของชาต ท านบ ารงสงคมและศาสนาอนกอใหเกดคณประโยชนมหาศาลตอประชาชนและประเทศชาต ในทางตรงกนขามกนนนหวยใตดนกลบถกประทบตราดวยภาพความจรงดานลบในฐานะการพนนผดกฎหมายของกลมนายทนผมงกอบโกยผลประโยชนใหตนเองเบยดบงแยงชงผลประโยชนของแผนดนทงยงท าใหเกดการมอมเมาประชาชนเสพตดการพนนเกดปญหาทางสงคมตามมา ปรากฏการณการมอยของคตรงขามระหวางหวยรฐบาล และหวยใตดนในสงคมไทยทกลาว

82

มาขามตนนแทจรงแลวมไดมอยหรอเกดขนเองตามธรรมชาต หากแตเปนการเกดขนจากการแฝงซอนเรน อยางแยบยลของรฐชาตในการเขากระท าความรนแรงเพอการครอบครองการเปนเจาของวาทกรรมหลกของชาตโดยกระท าอยางเปน กระบวนการผานปฏบตการในการสรางคตรงขามและใหการคณคาแกคตรงขามทงสองทไมเทากนมผลใหวาทกรรมหลก หรอ “วาทกรรมหวยรฐบาล” กาวขนสการเปน วาทกรรมหลกของชาตอนเปนทรจกและไดรบการยอมรบจากผคนในสงคมไทย ในทางกลบกนรฐชาต กประสบความส าเรจในการสรางคตรงขามซงกคอ วาทกรรมรอง หรอ “วาทกรรมหวยใตดน” ใหตองถกผลกไสและตรงอยกบการอยอยางเปนชายขอบในสงคมไทยเปนทรจกในฐานะการพนนเถอนผดกฎหมายและผดหลกศลธรรมค าสอนของศาสนาพทธอนศาสนาประจ าชาตไทย ตองด ารงตวตนอยแตเพยงพนทในมมมดของสงคมไทย

83

บทท 6

พนทหวยใตดนในสงคมไทย จากปฏบตการทางวาทกรรมทรฐชาตไดสรางวาทกรรมหลก หรอ “วาทกรรมหวยรฐบาล” และ วาทกรรมรอง หรอ “วาทกรรมหวยใตดน” ขนมาเปนคตรงขามกนนนมผลใหวาทกรรมหวยรฐบาลยดครองภาพความจรงดานบวกของการเปนการพนนทรฐชาตใหการรบรอง และท าใหวาทกรรม หวยใตดนตองตดอยกบภาพความจรงดานลบของการเปนการพนนเถอนผดกฎหมายและศลธรรม ปรากฏการณดงกลาวถอไดวาเปนการใชอ านาจและความรนแรงอกรปแบบหนงทแอบแฝงอยอยางแยบยลหากแตมผลกอใหเกดการเบยดขบหวยใตดนไปสพนทมมมดของสงคมไทย ทวาแมรฐชาตพยายามกระท าความรนแรงตางๆ นาๆ หวยใตดนกลบยงสามารถด ารงตวตนและไดรบการยอมรบในพนทสงคมไทย ฉะนนเพอการศกษาปรากฏการณการด ารงอยและพนทของหวยใตดนในสงคมไทย ผศกษาไดท าการแบงประเดนการศกษาออกเปน 2 ประเดน คอ ประเดนแรก เปนการศกษา เรองปฏบตการของการโตตอบ/ปฏเสธภาพลกษณดานลบของการเปนการพนนเถอน ผดกฎหมาย และศลธรรมค าสอน อนน าไปสการเคลอนเปลยน/เลอนไหลนยามความหมายเกดเปนการกอรป อตลกษณใหมของหวยใตดน และประเดนทสอง เปนการศกษาเรองการสรางพนทพเศษทหวยใตดนใชแสดงตวตนในสงคมไทย การโตตอบ/ปฏเสธภาพความจรงดานลบ และการเคลอนเปลยน/เลอนไหลสอตลกษณใหมของหวยใตดน วาทกรรม มหนาทตรงสงทสรางขนใหด ารงอยและเปนทยอมรบของสงคมในวงกวาง ขณะเดยวกนกท าหนาทเกบกด/ปดกนมใหเอกลกษณและความหมายของบางอยางเกดขนหรอไมกท าใหอตลกษณ และความหมายของบางสงทด ารงอยแลวในสงคมเลอนหายไปพรอมๆ กนดวย (Michel Foucault, 1981, p. 47-48 อางถงใน ไชรตน เจรญสนโอฬาร, 2554, น. 19-20) เมอใชแนวคด ขางตนพจารณาปรากฏการณการเลนหวยในสงคมไทยอาจกลาวไดวารฐชาตประสบความส าเรจในการสถาปนาวาทกรรมหลก หรอ “วาทกรรมหวยรฐบาล” ใหด ารงอยกบภาพความจรงดานบวกในฐานะการละเลนเสยงทายตวเลขทชวยระดมเงนรายไดแผนดนในการน ามาใชเพอการพฒนาสงคมและประเทศชาต หากแตปฏบตการทางวาทกรรมในขนตอนของการสรางคตรงขามวาทกรรมรอง หรอ “วาทกรรมหวยใตดน” ขนมานน รฐชาตท าใหเกดผลไดเพยงแคเกบกด/ปดกน และการประทบ

84

ภาพความจรงดานลบใหแกหวยใตดนสการเปนการละเลนเสยงทางตวเลขทผดกฎหมาย ขดตอ หลกศลธรรมค าสอน ทวารฐชาตมอาจท าใหหวยใตดนเลอนหายไปจากสงคมไทยไดในทางกลบกนกลบพบวาหวยใตดนยงคงด ารงอย แพรหลาย และไดรบความนยมเลนเปนอยางมาก การทหวยใตดนยงคงด ารงอย ไดรบการยอมรบจากผคนในสงคมไทยมาตงแตอดตจนถงปจจบนนนเกดจากหวยใตดนไมยอมหยดนงตายตวอยกบภาพความจรงหรออตลกษณดานลบทรฐชาตยดเยยดให และไดกระท าการโตตอบ/ปฏเสธภาพความจรงหรออตลกษณดานลบดงกลาวโดยอาศยบรบท ของสงคมไทยทมวฒนธรรม วถชวต คานยมทสอดคลองเกอหนนกนกบหวยใตดน ปฏบตการของการโตตอบ/ปฏเสธภาคความจรงหรออตลกษณดานลบโดยการเคลอนเปลยน/เลอนไหลอตลกษณหวยใตดน ซงปฏบตการดงกลาวมรปแบบและวธการดงน วธการแรก คอ การเคลอนเปลยน/เลอนไหลนยามความหมายภายใตบรบททางการเมอง ในสมยรชกาลท 3 การเลนหวยรฐบาลทเรยกวา หวย ก ข ไดรบการรบรองและยอมรบในฐานะการพนนเสยงทายตวอกษรทถกกฎหมาย และเปนเครองมอส าคญชวยชาตในการแกปญหาทางเศรษฐกจ ซงพบไดจากบนทกความเปนมาของการเลนหวยในสงคมตงแตสมยรชกาลท 3 เดมการเลนหวยรฐไดน าเอารปแบบวธการเลนตามแบบอยางมาจากประเทศจน วธการเลนเปนการละเลนทายตวอกษรจน แตเมอน ามาเผยแพรในประเทศไทย จงปรบ เปลยนมาเปนการละเลนทายตวอกษรไทย มชอเรยววา การเลนหวย ก ข เชนเดยวกนกบการเลนหวยใตดนหรอทเรยกกนในสมยนนวา การเลนหวยเถอน (ประยทธ สทธพนธ, 2524) กไดยดรปแบบวธการเลน และผลรางวลองอยกบการเลนหวยรฐบาลในขณะนนดวย ตอมาในสมยรชกาลท 5 มพระราชด ารทจะยกเลกโรงหวยรฐบาล เนองจากพบวามผคนเสพตดการพนนจนไมสนใจประกอบอาชพ เมอมหนสนกเอาบตรไปไถถอนหนสนโดยการขายเปนทาสแกเจาหน อกทงตามหวเมองส าคญๆ ทมการตงโรงหวยรฐบาลกมปญหาอาชญากรรม โจรผรายปลนจ เพราะเปนหนสนจากการเลนพนน จนกระทงถงสมยรชกาลท 6 จงมการประกาศยกเลกโรงหวยรฐบาทจดใหมการเลนหวย ก ข และไดเปลยนชอเรยกมาเปน สลากกนแบงรฐบาล หรอลอตเตอร การยกเลกหวย ก ข ดงกลาวมผลใหรฐชาตซงเปนผก ากบดแลและครองครองผลประโยชนจากการเลนหวยรฐบาลประสบความส าเรจในการสลดภาพความจรงดานลบของการเปนผก ากบดแลการเลนพนนทกอใหเกดปญหาสงคม อกทงยงสามารถเคลอนเปลยนตวตนไปสการเปนการเลนพนนเพอชวยสงคมและประเทศชาตทกฎหมายใหการรบรอง จากการเคลอนเปลยนนยามความหมายผานการเปลยนชอ และเปลยนรปแบบวธการเลน ท าใหของหวยรฐบาลหลดพนจากภาพความจรงดานลบของการเปนการพนนทกอใหเกดปญหาสงคม และทงภาพ

85

ความจรงดานลบของการเลนหวยทเปนสาเหตของปญหาสงคมใหแกการเลนหวยเถอนหรอหวยใตดน ทวาในขณะทหวยรฐบาลมการเคลอนเปลยนตวตน นยามความหมายใหม และกอรปไปสอตลกษณใหมนน หวยใตดนกไมยอมถกตรงอยกบภาพความจรงดานลบของหวยทกอใหเกดปญหาสงคมทตองถกขจดใหหมดไปจากสงคมไทย หวยใตดนจงปฏเสธภาพลกษณดานลบดงกลาว โดยไดการเคลอนเปลยนรปแบบและวธการเลนควบคไปกนหวยรฐบาลทเปลยนแปลงไป ปฏบตการดงกลาวมผลใหหวยใตดนประสบความส าเรจในการสลดภาพความจรงดานลบทงไป อกทงยงท าใหหวยใตดนสามรถเขาถงผเลนไดงายขนเนองจากท าใหผคนในสงคมไทย ไมตองเสยเวลาและยงยากล าบากกบการเรยนรวธการเลนแบบใหม หวยใตดนจงเปนทยอมรบและเขาถงผเลนหวยในสงคมไทยไดอยางแพรหลาย นจงเปนเหตผลประการแรกทท าใหหวยใตดนไมมวนตายไปจากสงคมไทย วธการทสอง คอ การเคลอนเปลยนเลอนไหลของนยามความหมายภายใตบรบททางสงคม จากภาพความจรงหรออตลกษณดานลบทหวยใตดนถกประทบตราในฐานะการพนนผดกฎหมายของรฐชาตและผดตอศลธรรมค าสอนของสงคมไทยไปสความหมายใหม ไดแก การเปนความหวงโอกาสสรางฐานะทางเศรษฐกจ ไปสการมชวตความเปนอยทสขสบาย, การละเลนเพอความบนเทงใจเปนการพกผอนทางจตใจจากภาวะความบบคนทางสงคมและเศรษฐกจในปจจบน และการสรางเครอขายทางสงคม การเคลอนเปลยนตวตนสนยามความหมายแรก คอ การเปนความหวงโอกาสในการสรางฐานะทางเศรษฐกจ หากกลาวถงความหมายของค าวา “ความคาดหวง” Victor H. Vroom ไดเสนอไววา ความคาดหวง คอ พฤตกรรมบคคลเปนผลมาจากการตดสนใจเลอกทจะกระท าในสงทเขาเชอวา ไดผลตอบแทนสงทสด (ณฏฐพนธ เขจรนนทน, 2551, น. 90-91) เมอน าแนวคดดงกลาวมาพจารณาปรากฏการณการเลนพนนในสงคมไทย พบวาในบรรดาการพนนทมอยในประเทศไทยนน หวยใตดนเปนการพนนชนดทมผนยมเลนกวางขวางมากทสด จนกระทงอาจกลาวไดวาหวยใตดนเปนการพนน ของมวลชนกวาได (นพนนท วรรณเทพสกล, 2554) เบองหลงความนยมเลนหวยใตดนนนเปนผลมาจากในสงคมไทยผคนจ านวนมากยงฝากชวตไวกบ “ความเชอ” และ “ความหวง” ลกษณะของ ผคนในสงคมไทยดงกลาวสอดคลองกบการเลนหวย ซงมรปแบบ/วธการเลนเสยงโชคกบตวเลขทผเลนสวนใหญรสกวาเลนงาย ขนอยกบดวง และเชอวาไมถกโกง โดยม “ความฝน” เปนตวจดชนวนส าคญกอนตดสนใจซอตวเลข ความคาดหวงทเกดกบผเลนหวยขณะทท าการเลนหวยกคอการหวงรวย

86

และไมคดวาการเลนหวย จะท าใหชวตตนเองล าบาก ในความรสกของผเลนหวยแลว การเลนหวย คอ การเสยงโชค เปนเครองมอขยบฐานะส าหรบผมปญหาทางเศรษฐกจ สามารถท าใหชวตดขนไดอยางฉบพลนถาถกหวย ดงเชนตวอยางขาวจากเวบไซตของหนงสอพมพขาวสดเมอวนท 18 กนยายน พ.ศ. 2556 ปท 23 ฉบบท 8392 ขาวสดรายวน “2หนมสดเฮง 'พเปา'ใหหวย ไปเขาฝน ถกตรงๆ 6.5 แสน

.. นายประเทองวทย โชตสรยา อาย 45 ป อยบานเลขท 77 แขวงดอกไม เขตประเวศ กทม. เดนทางมาไหวศพ "พเปา" ดวยอาการตนเตนโดยเปดเผยวา ตนถกหวยเมอวานน เลขทถก คอ 63 ซงเปนเลขทพเปาให คอ เมอคนวนท 15 ก.ย.ตนมาเคารพศพพเปา จดธปบอกกลาวกบพเปาวาตอนนมความล าบาก มหนสนรงรง ขอใหพเปาชวยดวย กลบไปบานคนนนฝนถงพเปาวา พเปาไปหาแมของตนทเสยชวตไปแลว แมมอาย 63 ป นายประเทองวทย เผยตอวา ตอนเชาน าเลขอายแมไปซอหวย โดยแทงเลข 14 และ 63 อยางเดยวตวละหมนบาท พอหวยออก เพอนบอกวาหวยออก 63 ตนถงกบชอกท าอะไรไมถก กอนจะไปรบเงนรางวล 650,000 บาท วนนท าบญใสกลองบรจาคใหพเปา 1 หมนบาท และเตรยมจดคอนเสรตประกวดเพลงลกทงสายณห สญญา ทหมบานกระทมแจ เขตประเวศ กทม. ตามทไดบนบานไว...”

ขาวสารขางตนเปนการน าเสนอเรองราวความมโชคของผซอหวยใตดนทถกรางวล เปนจ านวนเงนถง 650,000 บาท อกทงมการกลาวอางทมาของตวเลขเดดวามาจาก “ความฝน” อนน าไปสการตดสนใจซอ ปรากฏการณทางสงคมของผคนในสงคมไทยเกยวกบความหวง/ ความเชอ/ความฝน และตวเลขทน าเสนอผานทางหนาหนงสอพมพและอนเตอรเนตขางตน แสดงใหเหนถงการผกโยงกนของหวยใตดนกบวถชวตของผคนในสงคมไทยดวยกน 2 นยยะ คอ นยยะแรกเปนการเชอมโยงกนของหวยใตดน ซงเปนการละเลนเสยงทายตวเลขเขากบวถชวตของผคนทยงยดมนกบความหวง/ความเชอและความฝนน าไปสการท านายคาดเดา เพอตดสนใจเลอกซอตวเลขทผ ซอคาดหวงวา จะท าใหตนถกรางว ลไดรบผลตอบแทนเปนเงนรางวลกอนใหญ เพอน าไปใชบรรเทาความเดอดรอนทตนตองเผชญจากภาวะความบบคนทางเศรษฐกจในปจจบน และประการทสองมการผกโยงวถชวตของผคนทมความเชอถอในสงเหนอธรรมชาตทไมสามารถ

87

มองเหนไดดวยตาเขากบหวยใตดน โดยการกลาวอางถงทมาของตวเลขวาไดมาจากการบอกใบจากดวงวญญาณ พรอมๆ กนนนกได สรางความนาเชอถอใหแกแหลงทมาของตวเลขโดยการอางองความเปนวญญาณของบคคลส าคญในฐานะนกรองเพลงลกทงชอดง ทเปนทรจกและครองใจของผคนในชนชนแรงงาน ซงเปนกลมชนชน ทมจ านวนมากสดของสงคมไทยอกดวย จากความสอดคลองไปในทศทางเดยวกนของหวยใตดนทมลกษณะเปนการละเลนเสยงโชค/คาดเดาตวเลข เพอชงรางวลกบลกษณะของผคนในสงคมไทยทยงฝากชวตไวกบความเชอและความหวงจงท าใหหวยใตดนประสบความส าเรจในการเคลอนเปลยนนยามความหมายไปสการสรางอตลกษณใหมใหแกตนเองสการเปนความหวงโอกาสในการสรางฐานะทางเศรษฐกจของผคนจ านวนมากในสงคมไทยไดอยางงายดาย การเคลอนเปลยนตวตนสนยามความหมายทสอง คอ การเปนการละเลนบนเทงเพอการพกผอนทางจตใจจากภาวะความบบคนทางเศรษฐกจและสงคมในปจจบน จากการศกษาความหมายจากสารานกรมไทยฉบบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ใหความหมายของค าวาการละเลน คอ การกระท าเพอสนกหรอ ผอนอารมณ ซงตรงกบค าในภาษาองกฤษวา play หรอ game ซงมความหมายแตกตางกน ค าวา play หมายถง เลนสนก เปนการเลนคนเดยวกไดหลายคนกได เลนโดยสมครใจไมมใครบงคบ แตค าวา game หมายถง เปนการเลนทมกฎเกณฑบงคบ ผเลนตองเลนตามกฎเกณฑนน หวยใตดนจดเปนการพนนประเภทหนงทมกฎเกณฑกตกาในการเลนและการใหรางวลทก าหนดไวอยางชดเจน จากการพดคยกบผเลนหวยใตดนรายหนงไดบอกเลาวธการเลนหวยใตดนสรปไดวา การเลนหวยใตดนมการก าหนดกฎเกณฑบงคบเอาไวซงผเลนตองเลนตามกฎเกณฑทก าหนดไว กตกาการเลนมรายละเอยด ดงน วธการเลนหวยใตดนจะยดผลการออกรางวลตาม การออกรางวลของสลากกนแบงรฐบาลในแตละงวดเปนหลก จะถอเอาเลขทาย 3 ตว 2 ตวของรางวลท 1 และเลขทาย 3 ตว 2 ตว หรอทเรยกกนในกลมคนเลนหวยวา 3 ตว 2 ตวลาง มาเปนผลรางวลของหวยใตดน แตมวธการเลนทแตกตางจากหวยรฐบาลทวธการซอหรอทเรยกวา การแทง และการใหเงนรางวล ซงสามารถแบงเปนม 4 รปแบบการเลน คอ การแทงแบบแรก เรยกวา “การแทงแบบตรง” เปนการเลอกซอตวเลขทคาดวาจะออกรางวล 3 ตว2 ตว แบบเรยงล าดบตามตวทออกรางวล ซงถาถกรางวลจะไดรบเงนตอบแทน ดงน แทง 3 ตวบน (รางวลท 1) จะไดเงนตอบแทน500 บาทตอการ แทง 1 บาท แทง 2 ตวบน (รางวลท 1) จะไดเงนตอบแทน 70 บาทตอการแทง 1 บาท แทง 3 ตวลาง (รางวลเลขทาย 3 ตว 4 รางวล) จะไดเงนตอบแทน 100 บาทตอการแทง 1 บาท

88

แทง 2 ตวลาง (รางวลเขทาย 2 ตว 1 รางวล) จะไดรบเงนตอบแทน 70 บาทตอการแทง 1 บาท การแทงแบบทสอง เรยกวา “การแทงแบบชด” เปนการเลอกซอตวเลขทคาดวาจะออกรางวล 3 ตว 2 ตวของรางวลท 1 และรางวลเลขทาย 2 ตว แบบไมเลยงล าดบและมการสลบทของตวเลขไดครอบคลมครบทกประต เชน ถาแทง 3 ตวเลขซงเปนตวเลขทไมซ ากนเลย ตวเลขทง 3 ตวนจะสามารถสลบทกนไดถง 6 ประตเปนการเพมโอกาสในการถกรางวลใหแกผซอ แตผซอแบบชดจะตองจายเงนในการซอเพมมากขนจากเดมอาจซอ 3 ตวเลขแบบตวตรงเปนเงน 10 บาท เมอมาซอแบบชดท าใหตวเลข 3 ตวนสลบทได 6 ประต กตองใชเงนในการซอเพมขนประตละ 10 บาท มทงหมด 6 ประต รวมตองจายเงน60 บาท ซงถาถกรางวลจะไดรบเงนตอบแทนเพยงจ านวนเงนทซอ 1 ประตทตรงกบรางวลทออกเทานน เชนเดยวกนกบการซอชด 2 ตวทายรางวลท 1 และรางวลเลขทาย 2 ตว กสามารถสลบทตวเลขได 2 ประต ถาซอชด 10 บาท กตองจายเงน 20 บาท และไดเงนรางวลเพยงแคจ านวนเงนทใชซอ 1 ประตทตรงกบผลการออกรางวลเทานน ซงถาถกรางวลจะไดรบเงนตอบแทน ดงน แทง 3 ตวบน รางวลท 1 จะไดเงนตอบแทน500 บาทตอการแทง 1 บาท วธการซอแบบชดน แทง 2 ตวบน (รางวลท 1) จะไดเงนตอบแทน 70 บาทตอการแทง 1 บาท แทง 2 ตวลาง (รางวลเขทาย 2 ตว 1 รางวล) จะไดรบเงนตอบแทน 70 บาทตอการแทง 1 บาท การแทงแบบทสาม เรยกวา “การแทงแบบลอย” เปนการเลอกซอตวเลข 1 ตวเลขทคาดวาจะตรงกบการออกรางวล 3ตวทายของรางวลท 1 ม 2 แบบ แทงลอย 3 ตวทายของรางวลท 1 จะไดเงนตอบแทน 3 บาท ตอการแทง 1 บาท แทงลอยแบบปกต าแหนง (หนา/กลาง/หลง) 3 ตวทายของรางวลท 1 จะไดเงนตอบแทน 8 บาท ตอการแทง 1 บาท การแทงแบบทส เรยกวา “การแทงแบบโตด” เปนการซอตวเลขทคาดวาออกรางวล ม 3 แบบ แทงลอย2 ตวเลข ถาในตวเลขทผเลนแทงไว 2ตว ตรงกบ 2 ตวลางทออกรางวลจะไดเงนตอบแทน 10 บาทตอการแทง 1 บาท แทงลอย 5 ตวเลข ถาตวเลขทผเลนเลอกแทงได 5ตวเลข มจ านวนตวเลข 3 ตว ตรงกบตวเลข 3 ตวทาย ของรางวลท 1 จะไดเงนตอบแทน 10 บาทตอการแทง 1 บาท

89

แทงลอย 3 ตวเลข ถาตวเลขทผเลนแทงไวทง 3 ตว ตรงกบตวเลขทออกรางวลท 1แบบไมตองเรยงล าดบการออกรางวล จะไดเงนตอบแทน 100 บาทตอการแทง 1 บาท ภาพท 4 แสดงรปแบบการเลนหวยใตดน

ทมา : จากขอมลการสมภาษณ ถายโดยผวจย เมอวนท 1 เดอนกนยายน พ.ศ. 2556 ภาพท 5 แสดงรปแบบใบหวยใตดน

ทมา : จากขอมลการสมภาษณ ถายโดยผวจย เมอวนท 16 เดอนกนยายน พ.ศ. 2556

90

นอกจากการเลนหวยใตดนจะเปนการละเลนทมกฎเกณฑการเลนทก าหนดไวให ผเลนปฏบตตามแลวนน การเลนหวยใตดนยงกอใหเกดความตนเตน ทาทาย และสนกสนานอกดวยเมอพจารณาตามมตทางสงคมอาจเปนทยอมรบกนโดยทวไปวาเปนพฤตกรรมทมอยเปนปกตธรรมดา ในสงคมมนษย แทรกซมอยในชวตประจ าวนและทกสวนของสงคม มนกวชาการพยายามชใหเหนความส าคญของการพนนในฐานะเปนชองทางส าหรบผคนในสงคมทจะแสดงออก ซงพฤตกรรมทถกเกบกด ปดกนไวภายในสภาพแวดลอมทกดดน เชน ความกดดนจากหนาทการงาน ความกดดนจากปญหาความขดแยงในครอบครว ฯลฯ การพนนจงเปนกจกรรม “นนทนาการ” เพอผอนคลายความเครยดจากสภาพจตใจ จากงานศกษาเรอง ชวตนกเสยงโชคจากตวเลข กรณศกษาคนเลนหวยใตดน พบวา คนเลนหวยเลนเพอตองการความสนกกบเพอน หรอไมกจะไดมเรองคยกบเพอนคนอน ๆทเลนหวย นอกจากนการเลนหวยยงเปนการซอความสขดวยความหวง นนคอ การหวงวาตนเองจะมโอกาส ถกหวยบาง (สตธร ธนานธโชต, 2554) เชนเดยวกนกบการบอกเลาเรองราวของผใหขอมลทบอกเลาถงสงจงใจทท าใหเรมเลนและยงคงเลนหวยใตดนมาจนถงปจจบนวา

“พมานงทนแทบทกวนหละ แรกๆ พเลนแตตวตรงงวดละเลขสองเลข เพอนๆในวงนเขาทกวาโอกาสถกมนนอยจะโดยกนฟรเปลาๆ เพอนเขาชวนเลนชดบางเลนลอยกนบาง แรกๆ กเลนไมคอยเปนหรอก เดยวนไมเลนแลวแบบตรงนอกจากวาไดเลขเดดมาจรงๆ เทานน หลงๆ มานพจะเลนซอหวานทงชดทงลอยตงไวเลย โอกาสถกมนมมากวาพอไดเลนบาง วนทมานงทนกอนหวยออกพวกพกคยกนไดทกเรองหละ งาน เงน ลก ถาจะคยกนเรองหวยสวนใหญกคยกนวนใกลๆ หวยออก ยงถาวนหวยออกนะ ใครไดเลขไรมากเอามาแบงกน มานงคดเลขกน สนกนะ เพลนด มนตนเตน นงลน ลมเรองอนหมดจนหวยออกรผลแลวนนหละ ถาถกกไดมเฮกนทงวง พเคยถหวยพอถกนะโอโหไดอวดเพอน คยกนยาว แตงวดไหนไมถกกเซงๆ บาง อกอาทตยนง พกบเพอนกมานงคย นงหาเลขกนตอแลว”

(สมภาษณเมอวนท 20 มถนายน 2556) จากการพดคยกบประชากรตวอยางขางตน พบวา หวยใตดนเปนการละเลนอยางหนงทแทรกซมจนกลายเปนวถชวตของผคนในสงคมไทยไปแลวกวาได เพราะเมอยามวางเวนจากภาระหนาททางการงานและภาระทางครอบครวผคนไดเลอกปฏบตกจกรรมนนทนาการเพอผอนคลายความเหนอยลาในแตละวนโดยการมาพบปะพดคยกน ซงในขณะทผคนมาพบปะพดคยกนนนเอง พบวา

91

หวยใตดนสามารถสอดแทรกตวตนเขามาเปนสวนหนงของกจกรรมดงกลาวในฐานะประเดนหรอหวขอทผคนสนใจน ามาสนทนาเพอความเพลดเพลน นอกจากนการเลนหวยกยงแทรกตนเองเขามาเปนสวนหนงของกจกรรมนนทนาการในฐานะการละเลนอกดวย กลาวคอ หวยใตดนจดไดวาเปนการละเลนชนดหนงทมการก าหนดกฎเกณฑการเลนเพอใหผเลนปฏบตตตามเงอนไขไดอยางถกตอง การก าหนด กฎเกณฑดงกลาวไมไดมการออกเปนกฎหมาย ขอบงคบ หรอมการจดท าคมอประกอบ การเลนแตอยางใด หากแตในกลมคนเลนหวยกลบสามารถเรยนรและถายทอดกฎเกณฑการเลนดงกลาวใหแกกนไดอยางรวดเรวและงายดายโดยการพดคยบอกเลาจากคนหนงสอกคนหนงในกลมผเลนหวยดวยกน นอกจากความสามารถในการเคลอนเปลยนตวตนไปสการเปนการละเลนแลวนน หวยใตดนไดเลอนไหลนยามความหมายของตนเองไปสการเปนการละเลน ทประสบความส าเรจในการเปนเครองมอชวยผอนคลายความตงเครยดของผคน จากภาวะบบคนทางเศรษฐกจและสงคม สถานท ทเปนจดนดพบ อยางไมเปนทางการของประชากรตวอยางกบกลมเพอนทมาพบปะพดคยกนเปนเสมอนสถานทบ าบดททกคนมาพดคยบอกเลาทงเรองราวดๆ และระบายเรองทกขทตนคบของใจจากสงทเผชญมาในแตละวน ซงหวยใตดนไดแทรกตวตนเขามาเปนหนงในกจกรรมทกลมคนเหลานนมาท าการปฏสงสรรคกน ในขณะทกลมคนเหลานนประกอบกจกรรมการเลนหวยใตดน พบวา คนเลนหวยถกกระตนใหเกด ความรตนเตนและทาทายจากการลนผลการออกรางวลท าให ในชวงเวลาขณะนนผเลนจะลมทกสง ทกอยาง รวมทงเรองราวความกดดนบบคนทตนตองเผชญ ในชวตประจ าทซ าซากจ าเจอกดวย สงเหลานท าใหอตลกษณดานลบของการเลนหวยในฐานะสง ผดกฎหมายและศลธรรมมการเคลอนเปลยน และถกแทนทดวยอตลกษณใหมของการเปนการละเลนเสยงทายตวเลขท ชวยบรรเทาความกดดนและบบค นทผ คนในสงคมไทย ตองเผชญจาก ภาวะเศรษฐกจและสงคมทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวในปจจบน การเคลอนเปลยนตวตนสนยามความหมายทสาม คอ การสรางเครอขายทางสงคม หวยใตดนมลกษณะพเศษทแตกตางจากการพนนชนดอนๆ เพราะมมตทางวฒนธรรมเกยวของอยมาก และเขากนไดดกบวถชวตในแบบพงพงอปถมภ การเลนหวยใตดนท าใหผเลน เกดความรสกมสวนรวมในกจกรรม ของสงคมทสมาชกจ านวนมากมการเลนหวยเปนกจวตร คนเลนหวยใตดนประกอบดวยผคนหลากหลายอาชพมตงแตเกษตรกร ผใชแรงงาน แมคาในตลาด ซงเปนคนจนและมการศกษานอยไปจนถงเถาแกซงมฐานะดกวา รวมไปถงกลมคนทเปนท งนกศกษาและขาราชการซงเปนผมการศกษาสงกวา (นพนนท วรรณเทพสกล, 2554) กลมคนทอยในเครอขายหวยใตดนมรปแบบของการปฏสมพนธกน ในกลม 2 รปแบบ คอ

92

รปแบบความสมพนธแรก คอ ความสมพนธทเออผลประโยชนกนทางเศรษฐกจระหวางกลมคน 4 กลม ไดแก ความสมพนธระหวางผคากบผคา, ระหวางผคากบคนวงขายหวย, ระหวางคนวงสงรายใหญกบลกทมทเปนคนวงสงรายยอย และระหวางคนวงขายหวยกบคนเลน ความสมพนธทตงอย บนพนฐานของการเออผลประโยชนแกกนทางเศรษฐกจทอยในรป “ตวเงน” ซงพบวาความสมพนธ ระหวางกลมผคาและคนวงหวยเกดขน เนองมาจากตองการเงนจากการขายหวย เงนเปอรเซนตจากการขายและเงนเปอรเซนตจากการถกหวยของคนซอทถกรางวล สวนผเลนกตองการเงนรางวลทไดจากการถกหวยนนเอง ความสมพนธทเออผลประโยชนกนทางเศรษฐกจระหวางผคากบผคา (เจามอหวยใตดนดวยกน) ขอมลจากการพดคยกบผใหขอมลทเปนคนวงหรอตวแทนขายหวยทพบปะโดยตรง กบผเลน

“พขายหวยมา 17 ปแลว เมอกอนตอนเพงเรยนจบ ม.6 พกออกมาเปนเซลลขายของตามบรษท พขายมาแทบทกอยางแลวหละ แรกๆ พเองกเลนหวยมากอนแตงวดนงไมเยอะหรอก ไมนานเจามอคนทพซอหวยกบประจ าหนะ พอคยกนถกคอเขากชวนพมาวงสงหวยใหเขา พท าไดสกพกกเลกท างานเปนเซลลเพราะขายหวยรายไดดกวาอสระดวย พอเกบเงนไดพกหนมาเปนเจามอเอง จนตอนนพมคนวงสงใหเกอบสามสบคนแลว แตพกยงตดตอกบเจามอคนเกาของพอยเลย งวดไหนทคนแทงเลขไมกระจายแลวยอดเยอะมาก พกยงมานงคดเลข แลวสงใหเจามอเดมของพอยเลย พวกเราคนท าหวยนะนองตองคบกนไวเพราะถาลกคาแทงมายอดเกนจะปดแทงกท าไดแตท าบอยกไมด พวก เรากใชวธนหละโทรเชคกนระหวางเพอนๆ ถาเลขทเราจะสงใหยอดทางเขาไมทนทเขากจะรบแบงไปให เวลาททางเขามเลขทยอดเตม แตลกคาโทรมาจะแทงอก เขากสงมาใหเรา ชวยๆ กนไปจะได ไมเสยลกคาไง และถาเกดเลขนมนออกพอดยอดทตองจายลกคากไมเยอะเกน ไมงนเรากตาย งวดหนาจะเอาทนทไหนมาท าตอ”

(สมภาษณเมอวนท 15 มถนายน 2556)

93

ความสมพนธทเออผลประโยชนกนทางเศรษฐกจระหวางผคาหรอเจามอกบคนวงหรอตวแทนขายหวยใตดน ขอมลจากการพดคยกบผใหขอมลทเปนคนวงทสงหวยโดยตรงแกผคา

“เมอกอนผมขายสมต าดวยรบจางขมอรไซดดวย รายไดดนะ วนนงกไดหลายบาท ไอรบจางขมอรไซดนหละเลยรจกคนเยอะ โดยเฉพาะพวกแมคาในตลาดแถวนหนะ รจกกนหมด พอพวกแมคาเหนเราหาเงนไดตอวนเยอะกมาขอกเงนไปท าทนขายของบาง เรากมาเดนตลาดทกวนเพราะตองมาเกบเงนพวกแมคาเขาขอผอนจายเปนรายวนเรากคดดอกกนไป ท าไดสกพกเมยทอง พอเมยทองแกเวลาจะออกไปขบมอรไซดไอเรากหวงเมยดวย อยากหาไรท าทไดอยดแลเมยกบลก เพราะเรามาจากจงหวดอนไมรจากฝากใครดลกเมย พอดพสาวแกขายหวยอย แตไมไดท าเองหรอกสงใหเถาแกเขา แกบนๆ วาแกจะเลกท าแลวอยากกลบทอบลฯ ผมกเลยขอแกใหพาผมไปแนะน ากบเถาแกขอแกท าหวยสงใหแทนพสาว เถาแกแกกตกลงใหท านะเพราะพสาวของผมท าหวยสงใหแกมาหลายปแลว ตวผมเองนะถงตอนนผมท า หวยสงเถาแกมา 16 ปแลว เถาแกแกใหเปอรเซนตด เงนแกกด กบผมนแกกเชอใจกนมาก ถาผมโทรไปคยกบแกค าเดยวนะ ยอดเทาไรแกกปลอยให ผมเคยโทรใหลกคาประจ ารายหนงทเคยถกกบผมเปนลานแกกเลยเลนหนก เวลาเลนนะเฉพาะลอยเลขเดยวปาเลนเปนแสน ถาแกแกกรบแกบอกวาถาลกคาแทงถกแกไมกลว กลวอยางเดยวกลววาลกคาถกแลวหยดเลน ถาถกแลวเลนตอนะถงไหนถงกน กบพวกแมคาในตลาด คนบานในซอยนกลกคาผมทงนนหละ ไมตองไปหาทไหนไกลอยบานกบลกกบเมยกหากนได ลกคาทผมสงใหเถาแกนะถกหวยนะเปนเงนกอนใหญๆ ทงนน บางคนกถกเปนแสน บางคนกเปนลานเลยนะ แกกจายดวนรงขนแกกโอนเงนมาใหเลย เปนเงนกอนทเดยวเลยนะ เงนแกด เงนแกถงจรงๆ ผมไมเคยเสยเครดตกบลกคาเลย ใครๆ กแทงกบผมเพราะเชอวาซอกบผมถาถกกจายจรง ไมเคยเบยว

เปอรเซนตทเจามอใหเหรอ ไมแนนอนหรอก สวนใหญกแลวแตตกลงกนเอง เจามอบางคนกจะใหโดยคดจากยอดเงนรวมทงหมดทสง แตเถาแกของผมจะคดแยกนะ ถาสง 3 ตวตรงใหแก แกแบงให 35 เปอรเซนต สง 2 ลาง

94

แกให 25 เปอรเซนต ลอยตวเดยวและลอยแบบปกแกใหเทากน 12 เปอรเซนต สวนโตด 2 ตว 3 ตว 5 ตว แกใหเทากนหมด 25 เปอรเซนต และในแตละงวดทสงเลขไป เวลาเราเขยนหวยเราจะเขยนเกนไป 1 บาท เชนวา เลข 359 ลกคาซอตรง 10 บาท เวลาเราเขยน เราจะเขยนในใบหวยวายอดซอ 11 บาท ถาเขาซอ 20 บาท เรากเขยนยอดเปน 22 บาท และถาใบทเราเขยนใหลกคาถกรางวล คนเขยนกจะไดเปอรเซนตจากยอดเงนทลกคาถกอ 1 เปอรเซนตทเขยนเพมไวในใบหวยนนหละ ไอเงน 1เปอรเซนตนหนะ เถาแกเขาใหเราจะไดมก าลงใจหาลกคาใหแก เทากบวาถาลกคาซอ 10 บาท/บาทละ 500 บาท พอถกรางวลลกคาจะไดเงน 5,000 บาท สวนผมเถาแกจะให 1 เปอรเซนต ของยอดเงนทลกคาได ผมกจะไดพเศษเพมมา 500 บาทดวย

ยอดสงของผมแตละงวดเยอะกจรงนะ แตพอเราท าไปนานๆ ยอดมนไมเพม เถาแกกเรยกไปคยแกวายอดมนนงมานานแลวนะ ลองไปหาคนทไวใจ มาเปนลกทมบางซ ผมกรสกวามนเหมอนมความกดดนนะคงตองท ายอดเพม ขนใหได เพราะเราเปนคนเกาคนแกจะมอตกไมได ไหนจะตองเลยงครอบครวอก ตอนนผมกมลกทมอย 5 คน บางคนกมาจากลกคาทซอหวยกบผมมากอนนหละ รจกกนไปนานๆ เขา ผมกชวนมาสงหวยใหผม บางคนกมาขอสงหวยใหผมเองกมนะ ผมกเลอกคน ไมใชรบไปหมด ตองเลอกทเชอใจเรองเงนกนได เพราะถาลกทมผมเบยวสงเงนคาหวยผมกตองชดใหเถาแกเองทงหมด โอย.....เรองโดนโกงนหนะ จะเลาใหฟงวาเคยโดนมาแลว ครงลาสดนไมกวนนเอง ผมโดยไปเปนลานเลย แบบวามนสงเลขทลกคาแทงมากจรง แตเงนหนะมนขอคางไวกอน มนบอกวาลกคายงของผอนจาย บอยๆ เขากมยอดสงคางงวดละเปนหลกหมน ตอมากหลกแสน พอหลายๆ งวดเขามนจายไมไหว มนกหนเลย รวมกนแลวเปนลาน ผมตองไปคยกบเถาแกขอผอนทยอยจายใหแก ใหแกหกเปอรเซนตทผมสงใหแกไปบาง เทากบท าฟรหนะ จนกวาหนจะหมด แกกไมวาอะไร แกคงคดวาดกวาไมไดเงนคน

เปอรเซนตทผมแบงใหลกทมของผมเหรอ ผมใหไมแนนอน รอก ถาแทงตวตรงลกทมบางคนผมกให 32 เปอรเซนต บางคนกใหไปแค 30 เปอรเซนต สวนใบหวยทลกทมสงมาแลวลกคาถก สวนตาง 1 เปอรเซนต ทเขยนในใบหวย

95

ทเถาแกเขาใหเงนคาหวยมานนผมใหลกทมทเปนคนเขยนหวยสงใหผมไปเลย อยกนตองมน าใจ เขาจะไดอยกบเรานานๆ”

(สมภาษณเมอวนท 5 กรกฎาคม 2556)

ขอมลจากการพดคยกบผใหขอมลทเปนคนวงทสงหวยใหแกคนวงสงรายใหญซงจะเปนผสงตอใหเจามออกทหนง

“ผมวงหวยใหพเขา (พเขา หมายถง คนวงหรอตวแทนขายทสงหวยโดยตรงใหแกเจามอ) มาได 3 ปแลว ผมมาขอแกสงเอง แกกใหนะ แรกๆ กสงยอดไมเยอะหรอกเพราะผมเพงเรมท า ตอนนผมสงใหแกงวดละเปนแสน แกใหผม 30 เปอรเซนต ถาลกคาถกกใหตางหากอก 1 เปอรเซนต ชวตผมดขนกวาแตกอนมากเลย ตอนนมบาน มรถยนต ลกเมยกสบายไปดวย เรองเงนแกกจายด ผมไมเคยเสยเครดตกบลกคาเลย ลกคาผมถกเปนแสนวนรงขนแกกเคลยรยอดกนเลย”

(สมภาษณเมอวนท 8 กรกฎาคม 2556)

ความสมพนธทเออผลประโยชนกนทางเศรษฐกจระหวางคนวงขายหวยกบคนเลนหวยใตดน ขอมลจากการพดคยกบผใหขอมลทเปนคนวงหวยใตดน

“พขายหวยวงสงใหเถาแกมาปกวาแลว พอดพขายลอตเตอรอยแลว พกนงเขยนหวยหลงแผงลอตเตอรมนเลยนหละ ลกคามนกคนๆ เดยวกนนนหละ ถาลองเคาเลนลอตเตอรนะรอยทงรอย กเลนหวยใตดนดวย อกอยางนะถาคดจะขายหวยใตดนหละกท าใจไวเลยวาคนซอเขาเลนเค แรกๆ ทมาซอกบเรางวดสองงวดแรกเขากเลนเงนสด พอเรมรจกสนทกนกจะเปลยนเปนโทรมาสงซอและกขอตดเงนไวกอน ไอเรากตองใหไมใหเรากเสยลกคา ลกคาเกาๆ บางคนโทรมาลอยทละ 20,000 เงนคาหวยทเขาแทงพยงไมเหนเลยแตกตองเขยนสงเถาแกไป เสยงด ถาลกคาถกเขากจาย ถาไมถกบางคนกจายบางคนกขอผอนจาย แตเราตองไปจายทงยอดใหเถาแกกอน สวนเงนคาหวยเรากไปตามเกบเอาเองจากลกคาเปนเบยหวแตก สมดบญชในกระเปาของพทจดเงนคาหวยทลกคาขอตดหนะ...ยอดเปนแสนแลว”

(สมภาษณเมอวนท 25 กรกฎาคม 2556)

96

ขอมลจากการพดคยกบผใหขอมลทเปนคนเลนหวยใตดน

“หวย (หมายถง หวยใตดน) เหรอ ผมวามนคอ ความหวงนะ จะซอมากซอนอยไมเปนไร แตมนตองซอตดกระเปาไวพอไดลนวนหวยออก ผมเลนกบเจาประจ า ซอกบแกทกงวดหละ ผมเลนอยงวดละประมาณ 5,000 ถง 10,000 ผมจะเลนแตเลขชดกบลอย สวนใหญจะโทรมาซอ แลวคอยจายเงนตอนเยนหลงหวยออกแลว เพราะบานผมกบบานแกใกลกน กลบจากออฟฟสผมกแวะมาจายเงนแกเลย ผมไมเคยตรวจหวย แกจะตรวจใหเองทกครง ถางวดไหนถกไมมากแกจะโทรมาบอกใหมาเอาเงนทบานเยนนนเลย แตถายอดเปนหมนขนไปแกจะจายพรงนเชา

ผมเลนเคกบแกเปนประจ า รจกสนทกนมานานแลว บางงวด ถาไดเลข มากอนวนหวยออกหลายวน กบอกซอกบแกปากเปลาเวลาเจอกนบาง เพราะนงกนดวยกนแทบทกเยน บางครงถาไมออกมาเจอก โทรมาซอกบแก เคไวตลอด ไดเอาเงนไปหมน ใชกนอยกอน แลววนหวยออกคอยมาจาย แกรกนกบผม เพราะผมไมเคยเบยวแก กบคนอน ผมกไมซอนะ ซอกบแกเจาเดยวตลอด”

(สมภาษณเมอวนท 16 กรกฎาคม 2556) ขอมลทไดจากการพดคยกบผใหขอมล สามารถแบงประชากรตวอยางออกเปน 4 กลม ไดแก คนคาหรอเจามอหวยใตดน คนวงหวยทสงหวยใหแกเจามอโดยตรงและตงตนเปนคนวงหวย รายใหญทมลกทมของตนท าหนาทวงขายหวยมาสงตนอกตอหนง คนวงหวย และผเลน ความสมพนธของกลมคนทง 4 ดงกลาว มการผกรอยโยงความสมพนธกนดวยปจจยตวเดยวกน นนกคอ ตวเงน ดงน ผคากบผคา กลมผคาหวยดวยกนนน การสรางความสมพนธในกลมมวตถประสงคเพอขยายฐานเงนทนเปนการเพมศกยภาพการเปดรบยอดการสงซอหวยเพอใหสามารถรองรบ ความตองการของผเลนไดอยางเตมท เนองจากถาเปนผคาทประกอบกจการคาหวยใตดนทท าเอง คนเดยวผคาประเภทนจะตองแบกรบภาระการจายหนสนทเกดจากการทลกคาซอหวยแลวถกรางวลไวแตเพยงผเดยว นอกจากนหากวายอดการซอหวยทคนวงสงมามจ านวนมากจนเกนเงนทนทผคา มอยซงท าใหผค าจ าเปนตองปดการรบแทงจะสงผลใหลกคาไมเชอมนในฐานะทางเศรษฐกจและ

97

ก าลงการจายของผคาอกตอไป ท าใหหนไปซอหวยกบผคารายอนทนาเชอถอกวา ดงนนผคาบางราย จงเลอกการสรางความสมพนธทดกบผคารายอนๆ เพอเปนแหลงระบายยอดการซอหวยและลดความเสยงจาก การแบกรบภาระการชดใชหนไวแตเพยงผเดยว ผคากบคนวงหวย กลมคนทงสองกลมนสรางความสมพนธดวยการตางตอบสนองความตองการของอกฝายหนง กลาวคอ ผคากตองการใหคนวงหาลกคามาใหตนใหไดมากทสด เพอเปนการเพมเงนทนและลดความเสยงจากการตองแบกรบภาระการช าระเงนคาหวยกรณทม ผเลนถกหวย เพราะยงคนวงหายอดการซอหวยมาใหไดมากเทาไรกเทากบเปนการสรางฐานเงนทนใหแกผคาเพมขนเทานนดวย เนองจากถามลกคาถกหวยผคากสามารถดงเงนทผเลนทงหมดซอมาจายใหแกผเลน ทถกเทากบวาผคาไมตองใชเงนทนของตวเองมาลงทนในการท าธรกจคาหวยใตดน ในขณะเดยว กนคนวงหวยกคาดหวงผลตอบแทนทเปนตวเงนจากผค าหวยทแบงใหจากยอดเปอรเซนตการขายและยอดเปอรเซนตทลกคาถกหวย เทากบวาผวงไมตองลงทนและไมเสยงทจะตองสญเสยเงนใดๆ เลยจากการเปนตวแทนขายหวยใหแกผคา คนวงหวยรายใหญกบคนวงหวยรายยอย กลมคนทงสองกลมนสรางความสมพนธกนดวยการ ทคนวงหวยรายใหญเมอท าอาชพในไปนานๆ สงทตองการเพมขนไมนอยไปกวาการหาเงนรายไดใหไดเพมขน กคอ การท าใหผคาเหนถงความสามารถของตนในการเพมยอดขายทมากขนตามอายงานของตนทเพมขน ท าใหตองหาลกทมทเปนคนวงรายยอยๆ มาชวยหาลกคาเพม โดยคนวงรายใหญจะ แบงเปอรเซนตจากยอดขายหวยทผคาแบงใหตนมาใหแกคนวงรายยอยเปนการตอบแทน ขณะเดยวกนคนวงรายยอยทเพมเรมท าอาชพวงหวยกยงมลกคาไมมากนก และบางคนกไมสามารถเขาถงหรอสรางความไววางใจใหแกผคาหวยดวยตนเองได จงตองพงพาผคารายใหญเพอขอชวยในการสงหวยใหแกผคาอกตอหนง และเงนเปอรเซนตทคนวงหวยรายใหญแบงใหจากการขายและจากเงนทลกคาถกรางวลทไดรบมากท าใหคนวงรายยอยสามารถด ารงชวตอยในสภาพเศรษฐกจปจจบนไดอยางสะดวกสบายอกดวย คนวงหวยกบผเลน กลมคนทงสองกลมนสรางความสมพนธกนดวยการทคนวงหวยคาดหวงเงนตอบแทนเปนเงนเปอรเซนตจากการแทงหวยและเงนรางวลทคนเลนถกหวย ยงคนวงหวยหาลกคามาซอหวยและหายอดการแทงไดเปนจ านวนเงนมากเทาใด กยงท าใหคนวงหวยไดเงนตอบแทนมากเทานน ดงนนการสรางความสมพนธทดกบผเลนทซอหวยเปนจ านวนทมากและมความสามารถในการจายไดจรงๆ จงเปนสงส าคญ วธการสรางความสมพนธกบลกคากลมพเศษประเภทน กเชน การปลอยเคหรอการใหซอหวยแบบเชอ เกบเงนภายหลงหวยออกแลว และบางรายทเปนลกคาทคาขายกนมานานถามยอดแทงทเปนจ านวนเงนทสงมากกจะใหจายแบบผอนช าระได ความมน าใจดงกลาวท าใหผเลนเกดความประทบใจ เพราะรสกวาคนวงหวยใหเกยรตและมความเชอมนในฐานะการเงน

98

ของผเลน ในขณะเดยวกนคนเลนกพยายามสรางความสมพนธกบคนวงหวยโดยการเลอกซอหวยกบคนวงเจาประจ าทไวเนอเชอใจกนวาคนวงหวยและผคาของคนวงรายนนๆ มความสามารถและซอสตยในการจายเงน นอกจากผเลนจะคาดหวงเงนตอบแทนจากการถกรางวลแลวคนเลน ยงคาดหวงวาการสรางความสมพนธทแนบแนนกบคนวงหวยจะน าไปสการซอหวยแบบเครดตหรอการซอแบบเชอเปนการบอกหรอการโทรศพทมาสงซอโดยทยงไมมการเรยกเกบเงนทนททสงซอจากคนวงหวย จากลกษณะของความสมพนธ ของกลมคนผท ง 4 กลม ทเกยวของกบหวยใตดน กลาวไดวาความสมพนธของกลมคนเหลานตงอยบนฐานของการเออผลประโยชนทางเศรษฐกจใหแกกนและกน อกทงการทลกษณะการประกอบกจการหวยใตดน มรปแบบการคาทผคาสนบสนนใหลกทมรายใหญของตนแสวงหาลกทมยอยมาเพมขนเรอยๆ ท าใหลกษณะของโครงสรางองคการยงแผขยายจ านวนตวแทนขายทมากขนเรอยๆ อยางไมมการจ ากดจ านวนคนวงขาย และเมอคนวงขายยงหาลกคาเพมขนเพอหวงคาตอบแทนทมากขนเทาใด จ านวนคนเลนหวยกยงมเพมมากขน เพราะหวยกลายเปนสงทใกลตวผเลนเขามาเรอยๆ เมอคนเลนหนไปทางใดกเจอคนขาย คนขายหนไปทางใดกเจอคนเลน หวยจงกลายเปนการละเลนเสยงทายตวเลขทผคนทกคนสามารถรจก พบเหน คนชน และเขาถงการคาการเลนไดอยางงายดาย นยามความหมายและอตลกษณดานลบของหวยใตดนในฐานะการพนนเถอนเปนสงผดกฎหมาย ผดศลธรรมค าสอนจงคอยๆ จาง และเลอนหายไปจากการรบรของผคนในสงคมไทยปฏบตการของการเคลอนเปลยนนยามความหมายของหวยใตดนโดยใชการสรางเครอขายของกลมผลประโยชนรวมกนระหวางผคา ตวแทนขาย และผเลน จงกอใหเกดการสรางอตลกษณใหมแกหวยใตดนไปสการเปนการละเลนเสยงทายตวเลขของกลมเครอขายทางสงคมของคนเลนหวย ใตดนในสงคมไทย รปแบบความสมพนธทสอง คอ ความสมพนธแบบพงพงอปถมภ เปนลกษณะความสมพนธแบบถอยทถอยอาศยตามวถชวตของสงคมแบบเครอญาตของวฒนธรรมไทย มการนบญาตและใหความนบถอผอาวโส ในสงคมไทยนนสามารถพบไดโดยทวไปวาผคนมกกใหการยกยองนบถอผทมอายมากกวาตนใหเปนป ยา ตา ยาย ลง ปา นา อา พ อกทงผทมอายมากกวามกใหการดแล ชวยเหลอ สนบสนนแกคนทอาวโสนอยกวาอยางสนทสนมรกใคร ท าใหผคนในสงคมไทยอยกนอยางถอยทถอยอาศย หนกนดเบาหนอยกใหอภยกน และมกใหการชวยเหลอ สนบสนน กนเองภายในกลมเพอนพองนองพทสนทสนมในฐานะญาตมตรโดยไมตองสบสายเลอดเดยวกนเลยกวาได เชน เดยวกนกบเครอขายสงคมผเกยวของกบหวยใตดนไมวาจะอยในฐานะคนคา คนวงขาย หรอคนเลนทแรกเรมของการมปฏสมพนธมาจากความสมพนธของการเออประโยชนกนทางเศรษฐกจหากแตเมอเวลาผานไปความสมพนธจากการเปนคคามกมพฒนาการไปสการกอตวของความสมพนธ แบบพงพงอปถมภตามมา

99

ความสมพนธแบบพงพงอปถมภระหวางผคา คนวงหวยรายใหญ และคนวงหวยรายยอย ขอมลจากการพดคยกบผใหขอมลทเปนผคาซงทเคยเปนคนวงหวยรายใหญและคนวงหวยรายยอยมากอน

“ เมอกอนพคนเปนคนวงหวยมากอน พอท าไปนานๆ เขา เงนทไดมาพกเกบเอามาเปนเงนทนรบกนเอง แตพรบกนเองไมมากหรอก พท ากบเพอนดวยกน 3 มอ ยอดทเหลอพจากการคดเลขของพแลวพกสงใหเจามอทเปนเพอนกนอกสองคน เพอนพคนนงเปนเจามออยทนหละ สวนอกคนอยทปตตาน คบหากนมานาน10 กวาปแลว ตงแตพยงเปนคนวงสงใหเพอนพทเปนเจามออยเลย พวงสงใหเขานานเปนปเลยหละ เขากชวนพวามาท ากนเองดกวามย จะไดกนเตมๆ มาหาใหเขาอย เมอไหรตวเองจะตงตวได

แรกๆ ท านะ ไอเรากยามใจ เงนมนเขามา เขามาเยอะมาก ชก โลภ กเลยเกบไวเอง ไมยอมตออกใหเพอน เออ...พจะเลาใหฟงนะ เมอเกอบ10 ปทแลว มอยงวดนงพคยกบแฟนคดเลขกนแลววาชวร งวดนเรากนหมดแน เลยตกลงกนวาไมตเลขออก โอโห... งวดนนพแทบลมทงยนเลย ลกคาถก พเปนหน 10 ลาน ตองขอลกคาผอนจายเปนเดอนหนะ เดอนละเกอบแสน หามาไดเทาไหรเหลอจากจายนายแลวกเอาไปจายหนนหละ พจายหนเขาปละลานหนะ คดด เหนอยนะ แตเราหยดท าไมได เพราะหนมนรออย ไหนจะลกอก ตองกนตองใช กท าตอไป ตอนนพเหลอหนอกไมกลานแลว สก2-3 ปนหละ หมดแน จะไดตงตวซะท

ตอนเปนหน พอเพอนพรนะ(เพอน หมายถง เพอนทเปนผคา หวยใตดนดวยกน) มนขบรถมาจากปตตานเลย มนถอกระเปามา เอาเงนมากองใหพ 500,000 มนวาเอามาให ไมตองคน … ซง เหนน าใจกนเลยวนล าบากวาใครเปนเพอนเราจรงๆ เมอปทแลวจะเอาลกเขาโรงเรยน คายดลกเขาโรงเรยน 50,000 พไมใชมตงน วนหยดเพอนมนขบรถมากนกนทบาน มนไดยนพคยกบแฟนเรองคายดลก มนนบเงนใหตรงนนเลยอก 50,000 มนวาลกเพอนกเหมอนลกมน เอาไป เอาไปจายคาเรยนใหลก”

(สมภาษณเมอวนท 7 กรกฎาคม 2556)

100

จากขอมลการพดคยกบผใหขอมลทเปนเคยเปนคนวงหวยรายยอย เคยเปนคนวงหวยรายใหญ และปจจบนเปนผคาหวย พบวา ในตวผคาหวยเองนนมการเคลอนเปลยนตวตนกลบไปกลบมาระหวางการเปนผคา คนวงรายใหญ และคนวงหวยรายยอยได เนองจากธรกจหวยใตดนบอยครงจะมกรณทลกคาแทงยอดมาสงหรอลกคาหลายคนแทงเลขมาซ าๆ กนซงเมอรวมยอดแทงทงหมดเขาดวยกนจะเปนจ านวนเงนแทงทสง ซงหากวาเลขทมยอดการแทงเปนเงนจ านวนมากออกรางวล จะท าใหผคาหวย มความเสยงตอการตองรบผดชอบช าระหนสนคาหวยใหแกผเลนเปนเงนจ านวนมากดวยเชนกน ดงนน ผคาจงมการเคลอนเปลยนตวตนไปสการเปนคนวงหวยสงตอหรอทใชค าวา ตเลขออก ใหกบผคารายอนหรอคนวงหวยรายใหญเจาอนเพอกระจายยอดการแทงออกไป นอกจากนประเดนการสรางความสมพนธแบบพงพงอปถมภ ยงพบวา ภายในกลมของผคาหวยกบผคาหวย และผคาหวย กบคนวงหวย มการใหการสนบสนนชวยเหลอกน การชวยเหลอดงกลาวตงอยบนความมงหวงใหเพอนหรอลกทมของตนทรจก รกใคร ผกพนกนมานานมชวตความเปนอยทดขน วธการใหการชวย กนนนมหลายวธ เชน การชแนะชองทางการประกอบอาชพคาหวยใตดนให โดยการแนะน าการตงตนเปน ผคาหวยรายใหม, การใหเงนลงทนเพอตงตวในฐานะผคาหวยรายใหม, การสอนเทคนคการค านวณยอดการรบแทงแกผคารายใหมทยงขาดประสบการณ, การตอบรบยอดแทงเลขบางตวทผคาหวยรายใหมทยงมเงนทนไมมากนกตสงมาให เพอลดความเสยงตอการขาดทนถาลกคาถกหวย และการแนะน าการตงตนเปนคนวงรายใหญ ความสมพนธในลกษณะดงกลาวนเรมแรกมทงทเกดมาจากการตดตอเกยวของกนในฐานะคคาระหวางผคากบผคา บางกเรมความสมพนธมาจากการตดตอในฐานะนายจางกบลกคา หากแตเมอตดตอเปนคคากนมาเปนเวลานาน ความสมพนธดงกลาวจงมการพฒนา ไปสการเปนเพอน มการนบเปนพเปนนองตามความมากนอยของอาย ผคาหวยทมอายมากกวาหรอมฐานะทางเศรษฐกจทมนคงกวามกใหความชวยเหลออปถมภแกผคา หรอคนวงหวยทมอายนอยกวาหรอผคาทมฐานะทางเศรษฐกจทมนคงนอยกวาตน ความสมพนธทแนบแนนดงกลาวนไมไดจ ากดอย แตเพยงผคากบผคาเทานนแตยงเผอแผความรกใครปรารถนาดไปยงครอบครวของผคา คนวงรายใหญ และคนวงรายยอยลกทมทสนทสนมกนอกดวย ความสมพนธแบบพงพงอปถมภระหวางตวแทนขายหรอคนวงหวยกบคนเลนหวยใตดน ขอมลจากการพดคยกบผใหขอมลทเปนคนเลนเลนหวยกบคนวงหวยเจาประจ ามาเกอบ 10 ป

“พเลนหวยกบแก (แก หมายถง คนวงหวยเจาประจ าทประชากรตวอยาง ผใหขอมลในฐานะคนเลนหวยตดตอซอหวยดวย) มาเกอบสบปแลว แรกๆ กเลนกบแกไมเยอะหรอก จนตอนนกงวดนง 6,000 ถง 7,000 ไมแนนอนแลว

101

แตไดเลขมา คอยเคลยรยอด กนวนหวยออกโนนหละ พมารจกกบแก เพราะบานใกลกน พเปนคนตรงเอาลกเมยยายมาหากนทน ไมมญาตเลย กไดแกนหละชวยเหลอดแลกนมาตลอด งานของพบางครงมนตองวงหาลกคา ตองไปตางจงหวดบอย บางครงญาตๆ ทตรงมเรองมราวอะไรกโทรมาตามเราใหกลบบานทตรงไปไกลเกลย เพราะพเปนลกชายคนเดยว พนองทเหลอเปนผหญงทงนน ถาไมตดขดจรงๆ พจะตรถกลบมาใหทนรบลกเลกเรยน เพราะแฟนเคาขบรถไมเปน แตถากลบมาไมทน กไดแกนหละ พจะโทรมาวานแกชวยรบลกใหพดวย หาขาวหาปลาใหลกพกนเสรจสรรพเลย

พกบแก (แก หมายถง คนวงหวย) หนะเราอยกนจนเหมอนพนองกนไปแลว มเรองอะไรเรากไหววานขอชวยกนได ไมตองพดกนมาก วนกอนลกชาย ลกสาว และแฟนของแกเปนไขเลอดออกกนทงบาน ยกเวนตวแกคนเดยวไมเปน พอดวนนนเปนวนหวยออก แกตองนงเขยนหวย ไมวาง แกกโทรมาวานพ พวางพอด กเขาไปบานแก ไปแบกลก พาเมยแกไปโรงพยาบาล พอถงโรงพยาบาลกมพยาบาลมาซกประวตคนไขเปนชดเลย แมง... พตอบไมถกสกอยาง บอกไมใชพอมน เดยวตอโทรศพทใหคยกบพอคนปวยเองแลวกน พท าอาชพคาขาย พชอบท าบญนะ มนดกบงานของเรา ยงท าบญยงเจรญรงเรอง วางๆ พกนงสมาธดวย นอกจากนถามงานบญทไหนพจะไปเสมอ เวลาจะไปงานบญพอยากแบงบญใหเพอนๆ ดวย พจะเหมารถตท งคน ชวนคนทงซอยไปวดกน กบแก (แก หมายถง คนวงหวย) นกไมเคยพลาด พไปงานบญทไหน ถาไมตรงกบวนทแกตดเขยนหวย พชวนไปกบพทงบานเลย อยางไมนานมาน พรบเปนประธานและกพวงชอแกเปนกรรมสรางองคพระประธานวดทตรงบานพดวยกน พอถงวนเอาเงนไปถวายวดพกชวนแกไปดวยกนทงบาน ไดบญ แถมไดเลขกลบมาดวย เปนเลข 3 ตวทายของยอดบรจาคสรางองคพระ พกแทงทงตรงทงชดกบแกไป ไดมาแสนกวาบาท กปดซอยเลยงกนเลย ชวนมากนกนทกบาน ใหเอาเดกๆ มากนดวยกน”

(สมภาษณเมอวนท 1 กรกฎาคม 2556)

102

จากขอมลการพดคยกบผใหขอมลทเปนคนเลนหวย พบวา แรกเรมความสมพนธระหวางคนวงหวยกบคนเลนหวย เปนการตดตอสมาคมกนในฐานะเปนตวแทนขายหวยกบผซอหวยทตางม ความมงหวงในการคบหากนเพอการแสวงหาประโยชนตอบแทนทางเศรษฐกจทเปนตวเงนใหแกตนเองเทานน คนวงหวยตองการเงนเปอรเซนตจากการขายหวยแกผเลนในขณะเดยวกน ผเลนกตดตอซอหวยกบคนวง เพราะตองการเงนรางวลตอบแทน ทวาในเวลาตอมาเมอคนวงกบผเลนตดตอซอขายหวยกนเปนระยะเวลานาน ทงสองฝายเหนถงความซอสตยในการเรองการจายเงนของกนและกน จงน าไปส การสรางความรสกทด ใหการเชอถอ ไววางใจ ท าใหการคบหาสมาคมกน ในฐานะคคาขายพฒนาไปสคบหากนในฐานะเพอน และสดทายกพฒนาไปสการนบญาตเปนพเปนนองคอยชวยเหลอดแลกนและกน เรยกวา ความสมพนธแบบพงพงและอปถมภ ประกอบเขากบปจจยดานวฒนธรรม วถชวต และคานยมอนดงามของผคนทมความเออเฟอ เผอแผ มน าใจชอบชวยเหลอซงกนและกนเปนทนอยแลว เมอหวยใตดนมลกษณะพนฐานของการมงขยายกลมลกคาหรอผเลนใหไดมากทสดโดยการสรางความสมพนธอนดและแนบแนนกบผเลน อตลกษณเกา ดานลบในฐานะการพนนผดกฎหมาย การพนนทขดตอหลกค าสอนและศลธรรมอนดงาม ของสงคมไทยจงถกท าใหคอยเลอนหายไปและแทนทดวยอตลกษณใหมในฐานะการละเลนเสยงทายตวเลขทน าไปสการสรางเครอขายทางสงคมแบบพ งพงอปถมภทสอดคลองกบวฒนธรรม วถชวต และคานยมของผคนในสงคมไทย หวยใตดนกบพนทในสงคมไทย เบองหลงปรากฏการณการด ารงอยของหวยใตดนในสงคมไทย เปนเรองราว ความรนแรงและการตอสทแอบแฝงอยอยางแยบยลระหวางหวยรฐบาลกบหวยใตดนทตางฝายตางพยายามชวงชงพนทแหงการยอมรบเพอท าใหตนเองเปนผครอบครองวาทกรรมหลกของชาต ปฏบตการของการตอสดงกลาวกอใหเกดวาทกรรมคตรงขาม 2 ฝาย คอ ฝายแรก คอ วาทกรรมหลก หรอ “วาทกรรมหวยรฐบาล” เปนชดความร/ความจรงทถกสรางขนโดยรฐชาตเพอรบรองสทธและความชอบธรรมใหแกรฐชาตในการเขาก ากบดแล แสวงหาประโยชนจากการเลนหวยในสงคมไทยแตเพยงผเดยว ผลของการประสบความส าเรจในการเปน ผครองครองวาทกรรมหลกท าใหหวยรฐบาลสามารถเขายดครองพนทแหงการยอมรบจากผคนในฐานะการพนนถกกฎหมายและเครองมอชวยชาตระดมเงนทนเพอการพฒนากจการสาธารณะกศลตางๆ ของชาตไทย พนททหวยรฐบาลใชแสดงตวตนจงเปนพนทสาธารณะ พนทบนดน พนทในมมสวางของสงคมไทย

103

ฝายตรงกนขาม คอ วาทกรรมรอง หรอ “วาทกรรมหวยใตดน” เปนชดความร/ความจรงท ถกสรางขนโดยรฐชาตเชนเดยวกน หากแตตางกนทวตถประสงคของการสรางนนเพอตอกย า/ขยายภาพความจรงของวาทกรรมหวยรฐบาลใหชดเจนยงขน โดยสรางภาพความจรงดานลบของคตรงขาม ในฐานะการเปนการพนนเถอน ผดกฎหมาย และผดศลธรรมค าสอนใหแกหวยใตดน ผลของการสรางวาทกรรมรองทรฐชาตคาดหวงใหเกดขนนน กคอ การเกบกด ปดกน ผลกไสหวยใตดน จนกระทงท าใหหวยใตดนเลอนหายไปจากพนทแหงการยอมรบของผคนในสงคมไทย เมอหวยใตดนถกผลกไสจนกลายเปนอนและตองด ารงตวตนอยในพนทของความเปนอนในสงคมไทย พนทแหงการยอมรบของหวยใตดนจงเปนพนททตองหลบซอนอยขางใต ในมมมดของสงคมไทย หากแตผลทตามมาจากการสรางวาทกรรมหวยรฐบาลกลบไมเปนไปตามความมงหวงของรฐชาต เนองจากปรากฏการณความนยมหวยใตดนในสงคมไทยนน ไดแสดงใหเหนถงการด ารงอย และเปนผครอบครองพนทแหงการยอมรบอยางกวางขวาง ผคนทวไปตางรบร เขาใจ ยอมรบ และคนชนกบการมอยของหวยใตดน หวยใตดนกลายเปนการพนนทมผคนเลนจ านวนมากทสดประเภทหนง อกทงมผคนจ านวนมากในสงคมไทย รบหวยใตดนมาเปนสวนหนงชวตประจ าวน จนกลาวไดวา หวยใตดนไดกลายเปนวถชวตของผคนในสงคมไปแลวกวาได เบองหลงปรากฏการณดงกลาวเปนผลมากจากการทหวยใตไมยอมหยดนงจ านนตอการกระท าความรนแรงทรฐชาตกระท าตอตน หวยใตดนไดโตตอบ/ปฏเสธอตลกษณดานลบทถกยดเยยดให และไดท าการการเคลอนเปลยน/เลอนไหลนยาม ความหมายของตนเองไปสภาพความจรงใหมทตนเองเปนผ ก าหนดขน ซงกคอ ภาพความจรงของการเปนความหวงโอกาสในการสรางฐานะทางเศรษฐกจ, การเปนการละเลนบนเทงเพอการพกผอนทางจตใจจากภาวะบบคนทางเศรษฐกจและสงคมในปจจบน และการเปนเครอขายทางสงคม อตลกษณใหมทสรางขนมานมประสบความส าเรจในการท าใหผคนในสงคมไทยรบร เขาใจ คนชน และยอมรบกนอยางกวางขวาง สดทายแลวหวยใตดนกบภาพความจรงดานลบท รฐชาตไดสรางขน และประทบตราไวนน จงคอยๆ เลอนลางไปจากการรบร เขาใจ และยอมรบของผคนในสงคมและรฐชาตไทยทละนอย เมอภาพความจรงดานลบดงกลาวเลอนลาง ท าใหเสนแบงอาณาเขตพนทแหงการยอมรบทหวยใตดนเคยถกปฏเสธไมใหการยอมรบในสงคมไทยจงเลอนลางไปดวย พนทของหวยใตดนจากเดมทเคยหลบซอนตวตนอยขางใตในมมมดของสงคมไทยเคลอนเปลยน ขยบตวตนของหวยใตดนขนมาสพนทใหมทอยตรงกลางระหวางพนทในมมมดกบพนทใน มมสวาง ณ พนทมมสลวในสงคมไทย ในพนทมมสลวนเปนพนททผคนจ านวนมากในสงคมไทยตางมองเหนการมอยของ หวยใตดน บางคนกเขาเกยวของสมพนธโดยตรงในฐานะผก ากบดแลบงคบใชกฎหมาย ผคา คนวง คนเลน และบางคนกเกยวของสมพนธเพยงแคมองเหนและรบรถงการมอยของหวยใตดน หากแต

104

ในพนท แหงการยอมรบแหงนหวยใตดนไมอาจเคลอนตวเองไปสพนทในมมสวางของสงคมไทยไดเนองดวยกระบวนการของของการกอรปวาทกรรมหลกของรฐชาตทใชวาทกรรมประวตศาสตร วาทกรรมกฎหมาย และวาทกรรมหลกศลธรรมค าสอนทางศาสนา มาเปนเครองมอการกดทบ เครองมอทางวาทกรรมเหลานท าใหหวยใตดนไมอาจพาตวเองขนมาอยบนดนไดอยางสมบรณ หวยใตดนจงเลอกพนทแหงการด ารงอยเปนพนทตรงกลางระหวางสวางและดานมด หรอทเรยกวา พนทมมสลว ในสงคมอนเปนเวทในการแสดงตวตนแหงการมอยในฐานะวถการด าเนนชวตอยางหนงของผคน ในสงคมไทย อภปรายผล การศกษาปรากฏการณหวยใตดนในสงคมไทย ประกอบดวย ประเดนการศกษาหลก 3 ประเดน คอ การศกษาเรองของอ านาจและความรนแรงทกระท าผานปฏบตการทางวาทกรรมในการสถาปนาหวยรฐสการพนนถกกฎหมาย, อ านาจและความรนแรงทกระท าผานปฏบตการทางวาทกรรมเพอผลกไสหวยใตดนสการพนนผดกฎหมายและศลธรรม และวธการและรปแบบทหวยใตดนโตตอบ/ ปฏเสธภาพความจรงดานลบของการเปนการพนนผดกฎหมายและศลธรรม และพนทของหวยใตดนใชแสดงตวตน ผลการศกษา พบวา ผลการศกษาประเดนทหนง ปฏบตการทางวาทกรรมทรฐชาตน ามาใชในการสถาปนา หวยรฐบาลสการเปนวาทกรรมหลกของรฐชาตไทย ไดกระท าการดวยวธการส าคญ 2 ประการ คอ วธการแรก การชวงชงความหมายการเลนหวยทไดรบการยอมรบ โดยสรางความหมายผาน 3 มตดวยกน กลาวคอ มตทหนง เปนการสรางความหมายผานมตทางการเมองเปนการสรางความศกดสทธใหกบการเลนหวยรฐ ดวยการเชอมโยงกบสถาบนกษตรยในฐานะผรเรมน าการเลนหวยมาเปนเครองมอแกปญหาเศรษฐกจ อกทงยงมการออกกฎหมาย 2 ฉบบ ไดแก พระราชบญญตการพนน พทธศกราช 2478 และกฎหมายแพงและพาณชย ทออกมาใหการรบรองการเลนหวยรฐใหเปนการพนนทถกตองตามกฎหมาย ท าใหหวยรฐบาลไดรบการรบรองจากรฐชาตในฐานะการพนนทถกตองตามกฎหมาย สอดคลองกบแนวคดของ ฟโก ไดกลาวไววา กระบวนการของการสถาปนาวาทกรรม ชดวาทกรรมใดทจะตรงตวเองใหอยในสงคมไดอยางชอบธรรม วาทกรรมทขนมาเถลงอ านาจนนจะตองผานพธกรรมบางอยางเพอสรางความศกดสทธนาเชอถอ เชน วาทกรรมในอดตบางสวนผานพธกรรมทางศาสนา หรอบางสวนผานกฎเกณฑความ

105

ยตธรรม เพอใหชดวาทกรรมมเอกสทธ บรสทธ หรอใหชดวาทกรรมอนๆ หมดขอกงขาใดๆ หรอชดวาทกรรมในปจจบนทมอ านาจจะตองผานกระบวนการ ทางวทยาศาสตรทสามารถพสจน ทดลอง หรอไดรบการยอมรบในความเปนศาสตร(สรสม กฤษณะจฑะ, 2547, น. 71) อกทงยงสอดคลองกบงานศกษาของ สรสม กฤษณะจฑะ(2547) เรอง การเมองวฒนธรรมของความเปนอนในพนทสอ ไววา รางความหมายใหแกพลงงานไฟฟาในยคพฒนาภายใตปรมณฑลของความเปนไทยไดกระท าโดยการน ากระบวนการท าใหพลงงานไฟฟากลายเปนสงศกดสทธ ดวยการเชอมโยงกบสถาบนกษตรย เรมแรกในป พ.ศ. 2507 ในสมยจอมพลถนอมไดจดพระราชพธเปดเขอนซงรฐบาลจะขอพระราชทานพระนามจากพระมหากษตรยเปนชอเขอนและของพระราชทานวโรกาสเสดจในพระราชพธเปดเขอนเพอกอใหเกดความชอบธรรมและเปนทยอมรบ สวนมตทสอง เปนการสรางความหมายหวยรฐ ผานมตดานเศรษฐศาสตรม การอางองจากบนทกความเปนมาของการเลนหวย ในสมยรชกาลท 3 จนถงรชกาลท 7 และงานวจยทแสดงขอมลเงนรายไดและการใชจายเงนรายได จากการออกหวยรฐบาลนนเปนไป เพอแกปญหาทางเศรษฐกจและเปนชองทางระดมเงนทนเพอน ามาสนบสนนกจการงานสาธารณกศลของประเทศชาต สอดคลองกบงานศกษาของ สตธร ธนานธโชต (2554) เรอง การพนนในมตทางสงคม เศรษฐกจ และกฎหมาย ทน าเสนอไววา เมอพจารณาการพนนในมมมองดานเศรษฐกจ การท าใหการพนนเปนสงทถกตองเปดเผยกอใหเกดขอดในแงการสรางรายไดในรปภาษแกรฐบาลและในแงการสรางธรกจตอเนองน าไปสการสรางเงน สรางงาน สรางความเจรญใหแกชมชน มตทสาม เปนการสรางความหมายผานมตดานสงคม หวยรฐบาลถกน าเสนอในฐานะของเครองมอแสวงหาเงนรายได เพอน ามาใชท านบ ารงสถาบนและหนวยงานตางๆ ทเกยวของกบศาสนา และการชวยเหลอประชาชนในประเทศท าใหภาพของการเลนหวยทเปนการพนนถกท าใหพราเลอนหรอเลอนหายไปจากการรบรของผคนในสงคมไทย เหลอไวแตเพยงภาพของแหลงเงนทน/ชองทางแสวงหารายได เพอสนบสนนกจการท านบ ารงศาสนา และกจการสาธารณกศลเพอชวยเหลอประชาชนรวมชาต สอดคลองกบงานศกษาของ นนทวฒน บรมานนท (2554) เรอง กฎหมายการพนนในประเทศไทย ทพจารณากฎหมายทเกยวรฐออกมาเพอใหการรบรองฐานะหนวยงานของรฐทเปนผก ากบดแลการออกสลากกนแบงรฐบาลอยางถกตองตามกฎหมายเพอก ากบดแลผลประโยชนทมาจากเงนรายไดจากการออกสลากกนแบงรฐบาลวาเปนรายไดทเขาสรฐเพอบรหารกจการงานของประเทศ หากแตมความขดแยงกบงานศกษาของ ธรโชต เกดแกว (2550) ศกษาเรอง หวย: เสนทางลดสความร ารวยหรอหายนะอยางย งยน น าเสนอไววา จากการศกษาในประเดนทวา หวยคอ เสนทางสความร ารวยหรอหายนะ โดยใชกรอบแนวคดทางพทธศาสนาเปนหลก สรปไดวา หวยไมใชเสนทางสความร ารวยแตเปนเสนทางสหายนะ ทมไดจ ากดอยเพยงแคทรพยสนเทานน แตยงรวมไปถงทกภาคสวน

106

ของชวตและจตวญญาณทงในระดบปจเจกชนและสงคมดวย อกทงไดน าเสนอใหผน าศาสนาตอตานการพนนและใหแสงสวางทางปญญากบสถาบนชาต หมายถง รฐบาลทเปนเจาของหวยใหทบทวนนโยบายเรองหวยใหม โดยการพจารณานโยบายการแกปญหาความยากจนมใหมงไปทวตถเพยงดานเดยว แตใหพจารณาความบกพรองทางจตวญญาณของคนดวย โดยการขจดนสยเกยจคราน ขาดความอดทน ความไมรบผดชอบ ความไมซอสตยตอหนาทการงาน ทส าคญ คอ ความโลภของคนทอยากไดมาก จนน าไปสการคดรวยทางลดดวยการเลนหวยหรอการพนนอนๆ สงผลใหเกดความยากจน วธการทสอง การสรางกลไกเพอรองรบการสถาปนาวาทกรรมหวยรฐบาล ประกอบดวย 3 กลไกหลกดวยกน ไดแก การสรางกลไกเชงนโยบาย เรมตงแตรชกาลท 3 มการออกนโยบายใหสมปทานแกนายทนเพอจดตงโรงหวยรฐท าใหการเลนหวยเปนสงถกตองไดรบการยอมรบ จวบจน ป พ.ศ. 2478 มนโนบายทผานสถาบนทางการเมองในการตรากฎหมายใหการรบรองการเลนหวยเปนการพนนถกกฎหมาย อกทงยงมการยกฐานะหวยรฐโดยการตงหนวยงานของรฐขนมาก ากบดแลอยางชดเจน เรยกวา ส านกงานสลากกนแบงรฐบาล สงกดกระทรวงการคลง การสรางกลไกทสอง เปนกลไกเชงสถาบนโดยแรกเรมในสมยรชกาลท 3 ถงรชกาลท 7 เปนการเชอมโยงกบสถาบนกษตรย ตอมาเมอประเทศไทยเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตยทอยภายใตกฎหมายรฐธรรมนญ หวยรฐจงถกน าไปเชอมโยงกบกฎหมายโดยการออกกฎหมายใหการรบรองหวยรฐท าใหเปนทยอมรบและเปนการเลนพนนทถกตองตามกฎหมายของรฐชาตไทย สอดคลองกนกบงานศกษาของ นนทวฒน บรมานนท (2554) เรอง กฎหมายเกยวกบการพนนในประเทศไทย เสนอไววา การก าหนดใหหวยรบบาลเปนการพนนถกกฎหมายตาม พระราชบญญตส านกงานสลากกนแบงรฐบาล พ.ศ. 2517 มาตรา 36 ท าใหการออกสลากนแบงรฐบาล และการซอสลากกนแบงรฐบาลไมเปนความผดและหนทเกดขนกยงเปนหนทสามารถเรยกรองไดตามกฎหมายไดอกดวย จงสงผลใหเปนการปลกฝงทศนคตของสงคมทมตอการพนนวาเปนสงถกตองสามารถจดด าเนนการและสามารถเลนไดโดยทางออมนนเอง อกทงงานศกษาขางตนยงศกษาเกยวกบกฎหมายจดตงส านกงานสลากกนแบงรฐบาลขนมาเปนรฐวสาหกจตามพระราชบญญตส านกงานสลากกนแบงรฐบาล พ.ศ. 2517 เพอก ากบดแลการออกสลากกนแบงรฐบาลหรอหวยรฐบาลอยางถกตองตามกฎหมาย กลไกสดทาย เปนกลไกสอ เปนการใชพนทสอมาเปนเวทน าเสนอ และสรางใหเกดภาพหวยรฐในฐานะการพนนทกอใหเกดรายไดเขารฐเพอชวยเหลอกจการสาธารณกศลของชาตท าใหผคนทเสพสอดงกลาวเขาไปรจกและยอมรบหวยรฐในฐานะของการเปนเครองมอชวยชาต และประชาชนพนองรวมชาตใหมความเปนอยทดขน สอดคลองกบงานศกษาของ สรสม กฤษณะจฑะ

107

(2547) เรอง การเมองวฒนธรรมของความเปนอนในพนทสอ: การตอสทางวาทกรรมวาดวยพลงงาน พบวา การปลกฝงวาทกรรมการพฒนา/พลงงานไฟฟาใหหย งรากลกลงในสงคมไทยอกวธการหนงคอ การน ากระบวนการตอกย าโดยกลไกลสอมาใชเพอท าใหประชาชนรสกวา พลงงานไฟฟาเปนสงจ าเปนของชวตและมอรรถประโยชนอยางมหาศาล เปนการตอกย าความชอบธรรมในการแสวงหาแหลงพลงงานใหมๆ อยางไมมทสนสด โดยมการประชาสมพนธม 2 แนวทาง คอ แนวทางแรก เปนการสอสารเพอการพฒนามวตถประสงคเพอการชแจงใหเหนประโยชนของโครงการ เพอใหโครงการของ กฟผ. ด าเนนไปอยางราบรนตงแตส ารวจจนการกอสรางส าเรจ การสอสารเพอการพฒนามการใชกลยทธตางๆ ไดแก โครงการพฒนาชมชน การจดกจกรรมสาธารณประโยชน เชน การปลกปา การออกหนวยแพทยเคลอนท การท างานมวลชนสมพนธ สวนแนวทางทสอง เปนการสราง “พนทสอ” หรอชองทางการสอสารแกสงคม โดยเนนการสรางภาพพจน การท าใหผบรหารและองคการเปนทรจกโดยฝายประชาสมพนธท าหนาทจดเตรยมขอมลและการจดใหมการสมภาษณผบรหารระดบสงเพอใหวาทกรรมการพฒนาพลงงานไฟฟาเปนทรจกและไดรบการยอมรบจากผคนในสงคม ผลการศกษาประเดนทสอง ปฏบตการทางวาทกรรมทรฐชาตน ามาใชในการผลกไสหวยใตดนสการเปนการพนนผดกฎหมาย ไดกระท าการดวยวธการส าคญ 3 วธการ คอ การสรางภาพความจรงใหหวยใตดนกลายเปนชายขอบ, การลดทอนพนทการยอมรบหวยใตดนในสงคมไทย และการใหคณคาหวยรฐบาลเหนอกวาหวยใตดน การศกษาพบวา วธการแรก เปนการสรางภาพความจรงใหหวยใตดนกลายเปนอน ผศกษาไดศกษาผานการก าหนดชอเรยกค าวา “หวยใตดน” พบวา ค าวา “หวย” เปนการก าหนดเลอกใชค า/ภาษา หรอรปสญญะทมงสอความคดและจนตภาพของกจกรรมการละเลนเสยงทายตวเลข และค าวา “ใตดน” นนเปนการมงสอความหมายสญญะทแฝงไวดวยเรองของอ านาจและความรนแรงผานบรบทของการเมองเชงพนทเพราะค าวา “ใตดน” สอถงความคด/จนตภาพ แสดงต าแหนงแหงทของสถานททหวยใตดนด ารงตวตนอยอนทพนททตองอยอยางหลบซอนขางใตไมไดรบการยอมรบจากสงคมและรฐชาต สอดคลองกบแนวคดของ ซโซ (1959) ทน าเสนอไววา มนษยเลอกน าภาษามาใชในการสรางความหมาย และไดใหความหมายไววา ภาษา เปนระบบ/องครวมทมความสมบรณในตวเองและมเกณฑในการจดประเภทแยกแยะตางๆ ดงนน ภาษา จงเปนระบบของสญญะทสอถงความคด/ตวหมายตางๆ ทเชอมโยงระหวางรปสญญะหรอตวสอ/ตวหมาย

108

กบความหมายสญญะหรอความคดทตองการสอ อกทงสอดคลองกบการน าเสนอของ ไชรตน เจรญสนโอฬาร (2545) ทเสนอเพมเตมไววา ความสมพนธเกยวของกนของรปสญญะกบความหมายสญญะยงเปนเรองของการสรางกฎเกณฑชดหนงขนมาเพอท าหนาทก าหนดใหเปนอยางทเปนอย โดยอยบนฐานของกฎเกณฑทส าคญทสดนนกคอ จารตปฏบตของแตละสงคมทแตกตางกนอกดวย ซงจาการศกษาเรอง หวยใตดนในสงคมไทยครงนพบวา มการใชภาษาไทยมาก าหนดเรยก การละเลนเสยงทายแตเดมทเปนการทายตวอกษรจนปจจบนเปลยนมาเปนการทายตวเลข ดวยค าวา การเลนหวย และมการจ าแนกแยกแยะโดยการใชภาษาทบอกต าแหนงแหงทมาจ าแนกแยกแยะใหเปนความแตกตางระหวางหวยบนดนหรอหวยรฐบาล กบหวยใตดนหรอหวยเถอน สรปไดวา การเลอกและก าหนดค า/ภาษาในการสอความคดและจตภาพของตวตนความเปนหวยใตดนโดยการใชค าแสดงต าแหนงแหงททแตกตางกนระหวางพนทบนดนกบพนทใตดนเปนเครองมอทรฐชาตใชเพอการตอกย าแสดงใหเหน “ ความเปนอน” ทหวยใตดนไมเหมอนกนกบหวยบนดนหรอหวยรฐบาลเพอใหผ คนเขาใจและรบรถงความแตกตางกนของการเลนหวยท ง 2 ชนดทมอยในสงคมไทย ซงสอดคลองกบแนวคดของ ไชยรตน เจรญสนโอฬาร (2545) ทเสนอไววา ความเปนอน เปนการแบงแยกสงตางๆ เปนคตรงขาม โดยการแบงแยกระหวางเอกลกษณกบความแตกตาง หรอการแบงแยกตวรากบ “คนอน” นนเอง วธการทสอง เปนการลดทอนพนทการยอมรบหวยใตดนในสงคมไทยผานบรบทแวดลอมของสงคมไทย 3 ดาน คอ ดานเศรษฐกจ เปนการสรางภาพความจรงดานลบใหหวยใตดนเปนการพนนทมาแยงชงสวนแบงเงนรายไดอนควรเปนของรฐชาตทจะน าไปใช เพอพฒนาประเทศและสรางคณภาพชวตทดใหแกประชาชนสวนรวมทงชาต อกทงดานสงคม เปนการสรางภาพความจรงดานลบผานบนทกเรองราวความเปนมาของการเลนหวยในฐานะของการพนนทมอมเมาผคนใหเปนหนเปนสนตองขายตนเองและบตรเปนทาส ไมสนใจประกอบอาชพ กอใหเกดอาชญากรรมปลนฆาเพอนน าเงนไปใชหนสนและเลนการพนน และในหลกค าสอนทางศาสนาทกลาวถงการพนนวาเปนอกศลกรรม เปนหนงในอบายมข 6 ประการทตองหามทกอใหเกดโทษ 6 ประการ น าไปสความเสอมแกผเลนพนนสอดคลองกบงานศกษาของ ธรโชต เกดแกว (2550) ศกษาเรอง หวย: เสนทางลดสความร ารวยหรอหายนะอยางย งยน น าเสนอไววา จากการศกษาในประเดนทวา หวยคอ เสนทางสความร ารวยหรอหายนะ โดยใชกรอบแนวคดทางพทธศาสนาเปนหลก สรปไดวา หวยไมใชเสนทางสความร ารวยแตเปนเสนทางสหายนะสงผลใหเกดความยากจน อกทงไดเสนไววา การเลนหวยในมมมองพทธศาสนาแลวนนเปนสงทขดแยงกบแนวคดพทธศาสนาทพจารณาวาการเลนหวยเปนอบายมขทน ามา

109

ซงความหายนะทงดานจตวญญาณ ทรพยสน และขดแยงกบหลกค าสอนทสอนใหคนแสวงหาสงตางๆ โดยการลงมอท าดวยตนเองมใชการหวงพงโชคชะตาดลบนดาล สดทายการสรางภาพความจรงดานลบผานบรบททางการเมอง เปนการสรางคตรงขามของการพนนถกกฎหมายและการพนนผดกฎหมาย โดยการออกพระราชบญญตการพนน พทธศกราช 2478 และบทบญญตในประมวลกฎหมายแพงและพาณชยทใหการรบรองหวยรฐเปนการเลนพนนผดกฎหมาย และหวยใตดนเปนการพนนผดกฎหมาย สอดคลองกบงานศกษาของ นนทวฒน บรมานนท (2554) เรอง กฎหมายเกยวกบการพนนในประเทศไทย พบวา การเลนหวยรฐบาลเปนการเลนพนนทถกกฎหมาย และการเลนหวยใตดนหรอหวยเถอนเปนการเลนพนนทผดกฎหมาย ตามพระราชบญญตการพนน พทธศกราช 2478 สดทายแลว ปฏบตการทางวาทกรรมของรฐชาตไทย 2 ปฏบตการ ไดแก ปฏบตการของการสถาปนาหวยรฐบาลสการเปนวาทกรรมหลกของรฐชาตไทย และปฏบตการผลกไสหวยรฐบาลสการเปนวาทกรรมรองรฐชาตไทย ไดรวมกนกอใหเกดวาทกรรมการเลนหวยทเปนคตรงขามกนขน มา 2 วาทกรรม คอ วาทกรรมหวยรฐบาล และ วาทกรรมหวยใตดน หากแตปรากฏการณหวยใตดนในสงคมไทยทผคนทวไปใหความนยมเลนหรอไมเลนหากแตยงคงรจกและพบเหนไดถงการมอยของหวยใตดนในสงคมไทยกลบเปนเครองยนยนวาอ านาจและความรนแรงทรฐชาตไทยไดกระท าการผานปฏบตการทางวาทกรรมการเลนหวยนน มอาจท าใหหวยใตดนถกผลกไสหรอลบเลอนไปจากสงคมไทยได หากแตในทางตรงกนขากลบพบวาหวยใตดนยงคงอยเปนทรจก รบร และยอมรบไดรบความนยมเลนเปนอยางมาก สอดคลองกบแนวคดเรอง การเปนชายขอบ ทน าเสนอไวโดย สรชย หวนแกว (2543) วา ค าวา ชายขอบ สามารถพจารณาไดทงในแงภมศาสตร การเมอง สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอม ซงการเปนชายขอบเปนสงทถกผลกหรอถกท าใหเปนเชนนนไดจากทกภาคสวนทกบรบท อนสงผลใหสถานะของการเปนชายขอบตองอยในสภาพของการการขาดเครองมอทจะเขาถงอ านาจและถกกดกนออกจากระบบการตอรองอ านาจและการจดสรรทรพยากรนนเอง ซงมความสอดคลองกบการศกษาของธวช มณผอง (2546) เรอง กระบวนการสรางความรชายขอบในวกฤตสขภาพ กรณศกษาส านกทรงแหงหนงในจงหวดเชยงใหมพบวา ภายใตกระบวนการสรางอตลกษณใหมของความรชายขอบในสงคมไทย ทมรปแบบวทยาศาสตรการแพทยเปนวาทกรรมหลกไดมการเบยดขบความรอนใหอยในสถานของชายขอบทงโดยทางตรงและทางออม ซงการเบยดขบสการเปนชายขอบทางตรงซงหมายถงการเบยดขบความรทไมใชวทยาศาสตรไมใหมปฏบตการทงระบบไดนนไดกระท าการผานสถาบนทางสงคม ไดแก กฎหมาย หนวยงานสาธารณสขของรฐทใหคณคาแกความรทางวทยาศาสตรวาถกกฎหมายและเปนความรทถกตองปราศจากเงอนไข สวนการเบยดขบทางออมเปนการกระท าโดยการสรางความเขาใจแกสงคมตอความรอน ๆทนอกเหนอหรอแตกตางออกไปวาเปนความรอนทไรเหตผล งมงาย และไมสามารถ

110

พสจนได นอกจากนยงสอดคลองกบงานศกษาของ จตรกร โพธงาม (2549) เรอง วาทกรรมเขอนปากมล ศกษาเรองราวความขดแยงของรฐกบกลมผคดคานโครงการสรางเขอนปากมล ทรฐน าวาทกรรมมาใชเปนเครองมอสรางความหมายและการผลตความรเพอแสดงอ านาจเหนอการควบคมทรพยากร เชนเดยวกบผลการศกษาของ สรสม กฤษณะจฑะ (2547) เรอง การเมองวฒนธรรมของความเปนอนในพนทสอ: การตอสทางวาทกรรมวาดวยเรองพลงงาน ทเปนงานศกษาทมงน าเสนอภาพการตอสทางวาทกรรมพลงงาน การนยาม และการสรางภาคคตรงขามเพอท าใหคตรงขาม “กลายเปนอน” ซงเทากบเปนการลดทอนความชอบธรรมและท าใหอกฝายกลายเปนชายขอบ ผลการศกษาประเดนทสาม การโตตอบ/ปฏเสธภาพความจรงดานลบทผลกไส หวยใตดนสการเปนวาทกรรมรองในฐานะการพนนผดกฎหมายและศลธรรมของรฐชาตและสงคมไทย ภายหลงการศกษาเรองการสรางและตอกย าภาพความจรงของการเปนอนใหหวยใตดน และการศกษารปแบบวธการกดทบ/กดกน เบยดขบหวยใตดนใหกลายเปนชายขอบในสงคมไทยแลวนน ผศกษาไดท าการเชอมโยงตอเนองในประเดนทเกยวของ นนกคอ การศกษาถงวธการ/รปแบบทหวยใตดนกระท าการโตตอบ/ปฏเสธภาพความจรงดานลบทถกยดเยยดใหนนเปนอยางไร ซงผลการศกษา พบวา หวยใตดนไดเลอกใชวธการเคลอนเปลยนตวตนจากภาพความจรงดานลบไปสอตลกษณใหมทตนเองเปนผเลอกดวยวธการ 3 วธการ คอ วธการทหนง เปนการเคลอนเปลยนนยามความหมายภายใตบรบททางการเมอง การเลนหวยในประเทศไทยไดมการเปลยนแปลงครงใหญในสมยรชกาลท 6 มการยกเลกการเลนหวย ก ข ซงถอเปนการเคลอนเปลยนตวตนของหวยรฐบาลเพอสลดภาพของการเปนการพนนทกอปญหาสงคมตางๆ มาสภาพของการเปนชองทาง การแสวงหาเงนรายไดเขารฐเพอสนบสนนกจการสาธารณกศลของชาตดวยการยกเลกการเลนหวยแบบเดมทมอย ซงมชอเรยกวา การเลนหวย ก ข ทเดมเปนการละเลนเสยงทายตวอกษรไทยมาเปนการละเลนเสยงทายตวเลขทมชอเรยกใหมวา หวยรฐบาล หรอ ลอตเตอร เชนเดยวกนหวยเถอนหรอหวยใตดนกไมยอมหยดนงและตายไปพรอมกบการยกเลกหวย ก ข หากแตหวยใตดนไดเคลอนเปลยนตวตนหรออตลกษณใหมผานการววฒนาการรปแบบและวธการเลนตามอยางหวยรฐบาล กลาวไดวาการเคลอนเปลยนอตลกษณของหวยใตดนครงน จงถอเปนการเคลอนเปลยนตวตนภายใตบรบททางการเมองของรฐชาตไทย วธการทสอง เปนการเคลอนเปลยนนยามความหมายภายใตบรบททางสงคมดวยการอาศยลกษณะเฉพาะผคนในของสงคมไทยมลกษณะนสยทฝากชวตไวกบ “ความเชอ” และ “ความหวง” อกทงยงชอบการละเลนเสยงโชค และการใหความเปนกนเองชวยเหลอนบญาตเปนพเปนนองกน ลกษณะของผคนในสงคมไทยขางตนท าใหหวยใตดนสามารถสลดภาพความจรง

111

ดานลบหรอท าใหภาพความจรงดานลบของการเปนการพนนเถอนผดกฎหมายและผดศลธรรมค าสอนเกดการพราเลอน และไดสรางภาพความจรงใหมใหแกตนเองในฐานะของการเปนความหวงโอกาสสรางฐานะทางเศรษฐกจ การเปนการละเลนเพอความบนเทง และการสรางเครอขายทางสงคมคนเลนหวยใตดน สอดคลองกบแนวคดของ อภญญา เฟองฟสกล (2546) เสนอวา การเคลอนเปลยนเลอนไหลอตลกษณ หมายถง การไมหยดนงตายตว หรอกระบวนการทปจเจกตอรอง ตงค าถาม หรอปฏเสธต าแหนงแหงททางสงคมทถกยดเยยดให ซงการปฏเสธไมจ าเปนตองเปนการตอตานตรงๆ หรอการสรางอตลกษณตรงขามขนมา บางทมนเปนการเลนกบขดจ ากดทถกตกรอบให โดยการพลกสรางนยยะของความหมายใหมขนมาแทน เชนเดยวกบผลการศกษาเรอง หวยใตดนในสงคมไทยทพบวา วธการของหวยใตดนในการเคลอนเปลยนตวตนเพอสลดภาพความจรงดานลบของการเปนการพนนผดกฎหมายและผดศลธรรมค าสอนของสงคมทถกยดเยยดใหนน หวยใตดนมไดกระท าการตอตาน/ปฏเสธแบบตรงๆ หรอพยายามสรางภาพความจรงคตรงขามโดยการท าใหตนเองมาเปนหวยทถกกฎหมายหรอถกตองตามหลกศลธรรมของสอนของสงคมไทย หากแตหวยใตดนไดเคลอนเปลยนตวตนโดยการใชการสรางความหมายใหแกตนเองโดยการเลนกบขดจ ากดทถกตกรอบใหตองเปนดวยวธการดงน วธการแรกคอ เลอกทจะท าใหตวเองกลนกลายคลอยตามหวยรฐบาลดวยการปรบเปลยนรปแบบและวธการเลนไปตามววฒนาการการเคลอนเปลยนของหวยรฐบาลเพอใหผคนในสงคมการสามารถเรยนรและเขาถงหวยใตดนไดโดยงาย หากผคนเรยนรและเลนหวยรฐบาลเปนกยอมสามารถเขาใจรปแบบและวธการเลนหวยใตดนไดอยางงายดาย เพราะหวยใตดนไดใชรปแบบและวธการเลนองตามแบบอยางจากการเลนหวยรฐบาลนนเอง วธการทสองคอ หวยใตดนอาศยการเคลอนเปลยนตวตนตามบรบททางเศรษฐกจ สงคม ความเชอ คานยมของสงคมทเปลยนแปลงไป กลาวคอ เมอกระแสแนวคดเรอง ระบบทนนยมแพรเขามาตามกระแสโลกานวตรสงผลใหเกดการเปลยนแปลงบรบทแวดลอมดานตางๆ ของสงคมไทย น าไปสการเปลยนแปลงเรองของความเชอ คานยม การใหความหมาย และการใหคณคาตอสงตางๆ กรอบของการใหความหมาย คณคา และการนบถอยกยองเชดชผคนทประสบความส าเรจถกวดและตคาดวยการใชเกณฑดานวตถมาตดสน หวยใตดนจงเคลอนเปลยนตวตนสการสรางภาพความจรงใหมโดยการเลนกบขดจ ากดของการกรอบการใหคณคาแกบคคลในสงคมโดยการสรางความหมายหรอภาพความจรงใหแกหวยใตดนในฐานะการเปนความหวงและหนทางหนงในการสรางฐานะและรายไดใหแกคนในสงคมไดไมวาบคคลผนนจะเกยวของกบการเลนหวยในฐานะผคา ตวแทนขาย หรอผ เลนกตาม สอดคลองกบงานศกษาของ พสนดา สารมาศ (2545) เรอง ชวตนกเสยงโชคจากตวเลข: กรณศกษาคนเลนหวยใตดน ผลการศกษาพบวา ในขนตอนของการปรบตวของคนเพอเขาสโลกของคนเลนหวยนนการตดสนใจเลนหวยในเวลาตอมามเงอนไขมาจากความตองการสรางความหวง

112

ในชวตและตองการเอาชนะตอหวย อกทงการแพรเขามาของขอมลงานศกษาตางประเทศยงสงผลใหภาพของการเลนหวยหรอพนนตางๆ ถกพจารณาในฐานะเปนเครองมอหรอการละเลนทชวยผอนคลายความเครยดจากสภาวะบบคนทางเศรษฐกจและสงคมในปจจบนอกดวย ซงสอดคลองกบงานศกษาของ สตธร ธนานธโชต (2554) ทท าการศกษาเพอรวบรวบผลงานศกษาทอธบายถง เหตผลทยนย นใหเหนความจ า เปนทตองมการพนนอยในสงคม ซงพบวา งานศกษาในสหรฐอเมรกาชนแรกๆ พจารณาวาการพนนเปนกจกรรมนนทนาการมากกวาพฤตกรรมทกอใหเกดปญหาสงคม อกทงยงมงานศกษาดานสงคมศาสตรทพบวา การพนนมความส าคญทางสงคมในฐานะเปนชองทางการะบายความคบของภายในจตใจมนษย โดยการเลนพนนจะชวยใหผเลนไดสมผสความตนตาตนใจในแบบทพวกเขาไมอาจสมผสไดในชวตจรง นอกจากนการพนนยงเปนพฤตกรรมทางเลอกในชวยเปดชองทางโอกาสใหผทประสบความผดหวงไดระบายความกดดนทางจตใจออกไปไดบาง ผทเลนพนนจะรสกวาตนเองมคณคา สามารถเปนผกมชะตาชวตของตวเองได จงกลาวไดวาการพนนเปนสงเตมเตมความตองการและการเยยวยาทางใจของมนษย เชนเดยวกนกบการศกษาเรองการเคลอนเปลยนตวตนของหวยใตดนในสงคมไทย ทพบวาหวยใตดนมไดพยายามทจะตอตาน ขดขน ปฏเสธภาพความจรงดานลบทถกยดเยยดใหในฐานะการพนนผดศลธรรมของสงคมมาสการเปนการพนนทถกตองตามหลกศลธรรม หากแตหวยใตดนไดเลนกบขดจ ากดของความหมายโดยการสรางคณคาใหแกตวมนเองในฐานะการเปนการละเลนทชวยบรรเทาความกดดนจากภาวะเศรษฐกจและสงคมทผคนตองเผชญอยในปจจบน และสดทายการเคลอนเปลยนตวตนของหวยใตดนสภาพของการเปนเครองมอสรางเครอขายทางสงคมใหแกกลมคนทเกยวของกบหวยใตดน ซงพบวาผลการศกษาสอดคลองกบงานศกษาของ ผาสก พงไพจตร (2543) เรอง หวย ซอง บอน ยาบาเศรษฐกจนอกกฎหมายและนโยบายสาธารณะในประเทศไทย พบวา หวยใตดนด ารงอยไดเนองจากธรกจหวยใตดนสมพนธกบโครงสรางทสนบสนนผผลตและผเลนในรปกลมอปถมภท าใหการจ าหนายหวยใตดนเปนไปอยางกวางขวางและแนบแนน ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป จากขอคนพบของงานวจยครงนไดขอเสนอแนะ เพอเปนทางการศกษาครงตอไป นนคอเรองราวของการใชอ านาจและความรนแรงในสงคมไทยนนมไดมอยเพยงภาพของการเขากระท าความรนแรง การท ารายรางกาย หรอการฆาฟนเทานน หากแตยงมการใชอ านาจและความรนแรงทแอบซอนกระท าผานปฏบตการ ทเรยกวา ปฏบตการทางวาทกรรม เพอใหเกดผลในการถอครองอ านาจ สทธ และความชอบธรรมในการกระท าการตางๆ ทงตอทรพยากรและผคนผานการชวงชงการเปน

113

ผครอบครอบพนททางความคด การศกษาปรากฏการณหวยใตดนในสงคมครงนจงเปนการเผยใหเหนเรองราวการตอสระหวางหวยใตดนซงไรอ านาจเปนผถกกระท าและถกยดเยยดภาพความจรงดานลบใหเพอกดกน/เบยดขบ ผลกไส มใหมโอกาสในการแสวงหาประโยชนจากการเลนหวยในสงคมไทย ขอเสนอแนะส าหรบการศกษาครงตอไป จงควรศกษาปรากฏการณทางสงคมดานอนๆ ทเปนเรองราวของอ านาจและความรนแรงทแฝงซอนอยในรปแบบ สถานการณ และบรบททแตกตางหลากหลายกนไป เพอชวยคลคลายใหเหนและเขาใจถงความเปนมา การตอสขดขน และการด ารงอยของผคนทไรอ านาจในสงคมไทยไดอยางครอบคลมในทกมตโดยปราศจากกรอบวาทกรรมหลกมาครอบง าไว

114

บรรณานกรม จตรกร โพธงาม. (2549). วาทกรรมเรองเขอนปากมล. ปรญญาดษฎบณฑต สาขาวชาไทศกษา มหาวทยาลยมหาสารคาม, มหาสารคาม. ชวทย วทยาภค (บก.) บทน า: สงคมศาสตรกบการศกษาคนชายขอบ, วารสารสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 11: 1, 17-18. อางถงในสรชย หวนแกว. (2543). กระบวนการ กลายเปนชายขอบ Maginalization. กรงเทพฯ: คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขา สงคมวทยา ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต. ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2554). วาทกรรมการพฒนา (พมพครงท 5). กรงเทพฯ: ส านกพมพ วภาษา. ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2555). สญวทยา โครงสรางนยม หลงโครงสรางนยม กบการศกษา รฐศาสตร (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ส านกพมพวภาษา. ณฐพงศ จตรนรตน. (2552). อตลกษณและการเคลอนไหวทางสงคมของชมชน. วารสารมนษย ศาสตร สงคมศาสตร มหาวทยาลยทกษณ, 4 (1) , 21-57. ณรงคฤทธ สมาล. (ม.ป.ป.). พนทของความเปนอน. คนเมอวนท 24 กนยายน 2556, จาก : http://www.museum.msu.ac.th ธวช มณผอง. (2546). กระบวนการสรางความรชายขอบในวกฤตการณสขภาพ กรณศกษาส านก ทรงแหงหนงในจงหวดเชยงใหม. ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนาสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม. คนเมอวนท 12 มนาคม 2556, จาก: ฐานขอมล วทยานพนธฉบบเตมและเอกสารฉบบเตมของเครอขายหองสมดมหาวทยาลย (ThaiLIS)

115

นพนนท วรรณเทพสกล. (2554). เศรษฐกจหวยใตดน: มมมองการเปลยนแปลงโครงสราง เศรษฐกจสงคมไทยผานธรกจการพนน. (รายงานการวจยฉบบสมบรณ). ส านกงาน กองทนสนบสนนการเสรมสรางสขภาพ (สสส). คนเมอวนท 4 สหาคม 2555, จาก: http://www.gamblingstudy-th.org/document_research/ นลวด พรหมพกพง, และมณมย ทองอย. (2555). การสรางพนททางสงคมของผรวมพฒนาชาต ไทยชาวภไท. การประชมวชาการระดบชาต มนษยศาสตรและสงคมศาสตร ครงท 8 ประจ าป 2555 (หนา 47-57). ขอนแกน: มหาวทยาลยขอนแกน. นฐพล รตนสจธรรม. (17 กรกฎาคม 2546). หวยใตดน เคกชนใหญทใครกอยากได. มตชนรายวน, 2546, คนเมอ 6 กนยายน 2556, จาก: http://www.nidambe11.net บญเลศ วเศษปรชา. (2552). โลกของคนไรบาน (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ภาพพมพ. ประยทธ สทธพนธ. (2524). พระราชประเพณ และประเพณชาวบาน. กรงเทพฯ: ปรทศนศาสตร. ม.ป.ท. คนเมอ 7 สงหาคม 2555, จาก: http://www.library.bu.ac.th/ ปรตร เฉลมเผา กออนนตกล. (ม.ป.ป.). ชวตชายขอบ ตวตนกบความหมาย กรณศกษา เกย หญง รกหญง คนชรา คนเกบขยะ วยรน เดกขางถนน. (เอกสารวชาการล าดบท 24). ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน). ผาสก พงษไพจตร สงศต พรยะรงสรรค และนวลนอย ตรรตน. (2543). หวย ซอง บอน ยาบา: เศรษฐกจนอกกฎหมายกบนโยบายสาธารณะในประเทศไทย. เชยงใหม: ซลเวอรมบคส. อางถงในพสนดา สารมาศ. (2545). ชวตนกเสยงโชคจากตวเลข :กรณศกษาคนเลน หวยใตดน. สงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต คณะสงคมวทยา มหาวทยาลย ธรรมศาสตร, กรงเทพฯ. นโยบายหวยยคทกษณ ลวงกระเปาคนจนมาปนประเทศ. (11 มกราคม 2549). ผจดการออนไลน, คนเมอวนท 25 กนยายน 2549, จาก: http://www.manager.co.th/

116

พระโฆษต สเมโธ. (2548). หลกพทธธรรมเพอแกปญหาพฤตกรรมการเลนพนนหวยในชมชน. พทธศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยจฬาลงกรณราชวทยาลย, กรงเทพฯ. พสนดา สารมาศ. (2545). ชวตนกเสยงโชคจากตวเลข :กรณศกษาคนเลนหวยใตดน. สงคมวทยา และมานษยวทยามหาบณฑต สาขาสงคมวทยา คณะสงคมวทยาและมนษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, กรงเทพฯ. คนเมอวนท 12 มนาคม 2555, จาก: ฐานขอมล วทยานพนธฉบบเตมและเอกสารฉบบเตมของเครอขายหองสมดมหาวทยาลย (ThaiLIS) รตนพงษ สอนสภาพ และศรณย ธตลกษณ. (2544). สลากกนแบงรฐบาล: โครงสรางอ านาจและ ผลประโยชนของใคร. ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.). คนเมอวนท 10 สงหาคม 2555, จาก: http://www.thaihealth.or.th/ วลยา ภมภกดพรรณ. (2547). ปฏบตการความรนแรงตอตวตนของนกเรยน. ปรญญาศกษาดษฎ บณฑต สาขาวชาพฒนาศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, กรงเทพฯ. สตธร ธนานธโชต. (2554). การพนนในมตทางสงคม เศรษฐกจและกฎหมาย. วารสาร เศรษฐศาสตรและนโยบายสาธารณะ ส านกวชาเศรษฐศาสตรและนโยบายสาธารณะ มหาวทยาศรนครนทรวโรฒ, 2 (4), 90-111. คนเมอวนท 30 มนาคม 2555, จาก http://www.cybervanaram.net สชาต นพวรรณ. (ม.ป.ป.). ขอพจารณาและแนวทางเกยวกบการพนนในประเทศไทย. (ม.ป.ท.). คนเมอวนท 7 กรกฎาคม 2555, จาก: http://www.dopa.go.th เทศบาลนครหาดใหญ. สงขลา (ม.ป.ป.). ประวตเมองหาดใหญ. คนเมอวนท 24 มนาคม 2555, จาก: http://www.hatyaicity.go.th/history สมาคมอสงหารมทรพย. สงขลา (ม.ป.ป.). ปจจยสนบสนนการซอขายบานอ าเภอหาดใหญ. คนเมอวนท 25 สงหาคม 2555, จาก: http://www.songkhlarea.org/

117

สงศต พรยะรงสรรค และคณะ. (2546). เศรษฐกจการพนน: ทางเลอกเชงนโยบาย. กรงเทพฯ: ส านกงานสลากกนแบงรฐบาลเดอนมนาคม. อางถงใน นพนนท วรรณเทพสกล. (2554). เศรษฐกจหวยใตดน: มมมองการเปลยนแปลงโครงสรางเศรษฐกจสงคมไทยผานธรกจ การพนน (รายงานการวจยฉบบสมบรณ) .ส านกงานกองทนสนบสนน การเสรมสราง สขภาพ (สสส). คนเมอวนท 4 สหาคม 2555, จาก http://www.gamblingstudy- th.org/document_research/ สงพมพไมอนลอตเตอร. (29 ธนวาคม 2555). หนงสอพมพบานเมอง, 2555, จาก: http://www.banmuang.co.th. สายพณ ศพทธมงคล. (2542). คกกบคน :อ านาจและการตอตานขดขน. สงคมวทยาและ มานษยวทยามหาบณฑต สาขามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, กรงเทพฯ. คนเมอวนท 10 มนาคม 2555, จากฐานขอมล วทยานพนธฉบบเตมและเอกสารฉบบเตมของเครอขายหองสมดมหาวทยาลย (ThaiLIS) สพชญา นทศนวรกล. (2555). เรองเลาผานกาลเวลา. ส านกงานสลากกนแบงรฐบาล. คนเมอวนท 5 สงหาคม 2555, จากhttp:///www.glo.or.th สภางค จนทวานช. (2554). ทฤษฎสงคมวทยา (พมพครงท 4). กรงเทพฯ: ส านกพมพจฬาลงกรณ มหาวทยาลย. สรชย หวนแกว. (2543). กระบวนการกลายเปนชายขอบ Maginalization. กรงเทพฯ: คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต. สรสม กฤษณะจฑะ. (2547). การเมองวฒนธรรมของความเปนอนในพนทสอ: การตอสทาง วาทกรรม วาดวยเรองพลงงาน. ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพฒนา มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม. คนเมอวนท 15 มนาคม 2555, จาก: ฐานขอมล วทยานพนธฉบบเตมและเอกสารฉบบเตมของเครอขายหองสมดมหาวทยาลย (ThaiLIS)

118

สวดา ธรรมมณวงศ. (2547). หวยใตดน-บนดน: ปญหาเชงโครงสราง. วารสารมหาวทยาลย ศลปากร, 24 (21) ,45, 168. คนเมอวนท 9 มนาคม 2555, จาก: ฐานขอมลวทยานพนธ ฉบบเตมและเอกสารฉบบเตมของเครอขายหองสมดมหาวทยาลย (ThaiLIS) อภญญา เฟองฟสกล. (2543). “พนท” ในทฤษฎสงคมศาสตร. วารสารทางวชาการ คณะสงคม ศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 12 (2), 65-101. อภญญา เฟองฟสกล. (2546). อตลกษณ Identity การทบทวนทฤษฎและกรอบแนวคด. กรงเทพฯ: คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา ส านกงานคณะกรรมการ วจยแหงชาต. อานนท กาญจนพนธ. (2549). อยชายขอบ มองลอดความร รวมบทความเนองในวาระครบรอบ 60 ป ฉลาดชาย รมตานนท. กรงเทพฯ :มตชน. อานนท กาญจนพนธ. (2555). คดอยางมเชล ฟโกต คดอยางวพากษ จากวาทกรรมของอตบคคล ถงจดเปลยนของอตตา (พมพครงท 2). เชยงใหม: ส านกพมพมหาวทยาลยเชยงใหม. ธวช มณผอง. (2546). กระบวนการสรางความรชายขอบในวกฤตการณสขภาพ :กรณศกษาส านก ทรงแหงหนงในจงหวดเชยงใหม. ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพฒนาสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม. ธรโชต เกดแกว. (2550). หวย: เสนทางลดสความร ารวยหรอหายนะอยางย นยน. วารสารวชาการ มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต, 11 (21), 71-85. คนเมอวนท 6 มนาคม 2555, จาก: http:///www.journal.hcu.ac.th Bernstein, Richard. (1971). Praxis and Action: Contemporary Philosophies of Human Activity. Pennsylvania:University of Pensylvania Press, 1971. อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล. (2546). อตลกษณ Identity การทบทวนทฤษฎและกรอบแนวคด. กรงเทพฯ:

คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.

119

Foucault, Michel. (1965). Madness and Civilization: A History of Insanity in the Age of Reason. (trans. Richard Howard) (Originally published in 1961) New York: Pantheon Books. อางถงใน อานนท กาญจนพนธ. (2555). คดอยางมเชล ฟโกต คดอยางวพากษจาก

วาทกรรมของอตบคคลถงจดเปลยนของอตตา (พมพครงท 2). เชยงใหม: ส านกพมพ มหาวทยาลยเชยงใหม. Jones, W. T. (1964). Kant to Wittgenstein and Sartre: A History of Western Philosophy. New York: Harcout, Brace& World. อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล. (2546). อตลกษณ Identity การทบทวนทฤษฎและกรอบแนวคด. คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขา สงคมวทยา ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต. กรงเทพฯ: โรงพมพ ไทเกอร พรนตง. Martindale, Don A. (1974). Sociological Theory and the Problem of Values. London: A Bell & Howell. อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล. (2546). อตลกษณ Identity การทบทวนทฤษฎ และกรอบแนวคด. คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา ส านกงานคณะ กรรมการวจยแหงชาต. กรงเทพฯ: โรงพมพ ไทเกอร พรนตง. Moore, Donald. (1997). “Remapping Resistance: Ground for Struggle and the Politics of place” in Pile, S. & Keith, M. (eds.) Geographies of Resistance, Lodon: Routledge. อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล. (2546). อตลกษณ Identity การทบทวนทฤษฎและกรอบแนวคด. คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต. กรงเทพฯ: โรงพมพ ไทเกอร พรนตง. Foucault, Michel. (1970a) “The order of discourse,” 48-78. In Robert Young, ed., Untying the Text: APosy-Structuralist Reader. Boston: Routledge and Kegan Paul. (1981). อางถง ใน ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2554). วาทกรรมการพฒนา (พมพครงท 5). กรงเทพฯ: ส านกพมพวภาษา.

120

Hall, Stuart. (ed.). (1997). Representation: Cultural Representations and Signifying Practices. London:SAGE. อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล. (2546). อตลกษณ Identity การทบทวน ทฤษฎและกรอบแนวคด. คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา ส านกงาน คณะกรรมการวจยแหงชาต. กรงเทพฯ: โรงพมพ ไทเกอร พรนตง. Lorrine, Tamsin.Gender. (1990). Identity and the Production of Meaning. New York: West view press. อางถงใน อภญญา เฟองฟสกล. (2546). อตลกษณ Identity การทบทวนทฤษฎและ กรอบแนวคด. คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา ส านกงานคณะ กรรมการวจยแหงชาต. กรงเทพฯ: โรงพมพ ไทเกอร พรนตง. Seymour-smith, Charlotte.(1986). Dictionary of Anthropology. London: Macmillan Press. 117. อางถงใน สรชย หวนแกว. (2543). กระบวนการกลายเปนชายขอบ Maginalization,

กรงเทพ: คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.

Shibutani, Tamotsu. (1961). Society and Personality. Prentice Hall. อางถงใน อภญญา เฟองฟ สกล. (2546). อตลกษณ Identity การทบทวนทฤษฎและกรอบแนวคด. กรงเทพ: คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.

121

ภาคผนวก

122

ภาคผนวก ก. แนวทางการสนทนาผใหขอมล

ชดท 1 การสนทนากบผเกยวของการเลนหวยใตดนในฐานะคนเลน คนขาย และเจามอหวยใตดน (การสรางอตลกษณ และพนทใหมของหวยใตดน) 1. การสนทนาเพอสรางความคนเคย แนะน าตว และวตถประสงคการศกษา เพอทตองการเรยนร ศกษาขอมล ประวตชวต ความเชอทมตอหวยใตดน สภาพชวตกอนและหลงเลนหวยใตดนมความเหมอนความแตกตางกนอยางไร หวยใตดนกบการตอบสนองความตองการ ความคดมมมองตอผลทไดรบจากการเลนหวย การนยามตนเองและการสรางพนทของหวยใตดน 2. ขอมลทวไป 2.1 ตวตน ชออะไร นบถอศาสนาอะไร ประกอบอาชพอะไร สถานภาพทางครอบครว จ านวนสมาชกในครอบครว สภาพความเปนอยและฐานะทางเศรษฐกจของครอบครว รจกหรอมภาพความทรงจ าเกยวกบการเลน การคา การเปนเจามอหวยใตดนตงแตวยใด เหตการณอะไรทท าใหเกดการเรยนรและเรมเลน เรมคา เรมเปนเจามอหวยใตดนครงแรก มปจจยใดกระตนใหยงคงเกยวของหวยใตดนตอมาจนถงปจจบน มความคดมมองเกยวกบการเลน การคา และการเปนเจามอหวยใตดนอยางไร คดวามประโยชนหรอใหโทษอยางไรบาง 2.2 การอบรมเลยงด ปมหลงทางครอบครวมลกษณะอยางไร เขมงวดหรอใหอสระมากนอยเพยงใด ความสมพนธของคนในครอบครวเปนอยางไร สมาชกครอบครวใครมอทธพลตอความคดและการตดสนใจมากทสด และสมาชกในครอบครว ไดแก ผน าครอบครว หรอสมาชกคนอนๆของครอบครวมใครเกยวของกบหวยใตดนหรอไม ถาเกยวของเกยวของในฐานะใด ผเลน ผคา หรอ เจามอหวย ในชวงชวตทผานมาตงแตวยเดกเคยพบเหนหรอไดฟงขอมลความเชอเกยวกบการเลน การคา หวยใตดนหรอไม ใครเปนผใหขอมลเกยวกบหวยใตดนบาง เลาถงชวงชวตทส าคญตอการตดสนใจเรมเลนเรมคา เรมเปนเจามอหวยใตดนครงแรกและการกลบมาเกยวของซ า

123

3. ขอมลเกยวกบการสรางอตลกษณ และพนทใหมของหวยใตดน 3.1 ความเชอเกยวกบหวยใตดนวาเปนโอกาสใหมของชวต การแสดงความสามารถและความมโชคในการเสยงทางตวเลข การสรางเครอขายทางสงคม หรอเปนอบายมขกอใหเกดความจนซ าซาก ท าไมถงคดเชนนน อธบายโดยการเลาเหตการณ/ประสบการณชวตทเกดขน จรงอนน าไปสความเชอดงกลาว จากประสบการณชวตจรงทประสบและความเชอทตนมตอหวยใตดน มการวางแผนอนาคตชวตของตนเองกบบทบาทของการเลน การคา การเปนเจามอหวยใตดนไวอยางไร จะยงคงเลน ชกชวนเพอนฝงมาเลน ลองประกอบอาชพขายหวย หรอตงตนเปนเจามอหวยหรอไม อยางไร 3.2 การเรยนร จดมงหมาย และการนยาม ใหความหมายตนเองในฐานะผเลนหวยใตดน จากประสบการณเกยวกบหวยใตดนคดวาเปนสงดหรอมโทษอยางไร จดมงหมายของการเลน การคา การเปนเจามอหวยใตดนเพออะไร เมอเลนหวยแลวสามารถตอบสนองความตองการทคาดหวงไวมากนอยเพยงใด คดวาจะเลนหวย คา เปนเจามอตอไปหรอไม เพราะเหตใด กลาบอกเลา/เปดเผยตวตนของตนเองในฐานะผเลน ผคา เจามอหวยใตดนตอคนใกลชดและคนอนๆ เกยวกบพฤตกรรมการเลน การคา การเปนเจามอหวยใตดนมากนอยเพยงใด ทงบคคล/กลมคนทตนความสมพนธสม าเสมอ มความสมพนธบางเปนครงคราว และไมมความสมพนธในการใชชวตปกตประจ าวนดวย เมอเปดเผยตวตนของการเปนคนเลน คนคา เจามอหวยใตดนแลว พบวา ปฏกรยาของคนรอบขางสงผลใหเกดความรสกอยางไร ใหการยอมรบ เพราะเปนเรองปกต หรอไมใหการยอมรบ อธบายเหตผลประกอบทท าใหเกดความรสกทงดานบวกและดานลบตอการเปดเผยตวตนวา เหตใดจงมความรสกดงกลาว และจากผลทตามมาดานบวกและดานลบจากการเปดเผยตวตนในฐานะคนเลน คนคา เจามอหวยใตดนสงผลตอการเลอกทจะนยามตนเองเปนใคร อยในฐานะ มบทบาทอยางไรในฐานะคนเลนหวย พนททางสงคมทเลอกใชในการแสดงตวตนทคดวาเหมาะสมและกอใหเกดประโยชนสงสด คอ พนทใด อยต าแหนงแหงทตรงไหนของสงคมและรฐชาตไทย และเพราะเหตใดจงเลอกด ารงตวตนอยในพนทดงกลาว อธบายเหตผลประกอบ

124

ภาคผนวก ข. ประวตศาสตรความเปนมาของการเลนหวยในประเทศไทย

การเลนหวยตงตนมาจากประเทศจน ราวป พ.ศ. 2364-2378 เรยกวา ฮวยหวย แพรเขา มาประเทศไทยในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 เนองดวยเมอป พ.ศ. 2378 เกดวกฤตการณขาดแคลนเงนตราในประเทศ จากการทคนน าเงนไปฝงดนเกบไวไมยอมน าออกมาใชจาย พระยาศรไชยบาล (จนหง) เสนอใหมการตงโรงหวย กระตนใหคนน าเงนออกมาเลนหวย รชกาลท 3 จงโปรดเกลาฯ ใหมการตงโรงหวยขน แรกเรมนนรปแบบการเลนหวยในประเทศจนเปนการทายตวอกษรทเขยนบนแผนปายเลกๆ 34 ปาย ตวอกษรทเขยนเปนการเขยนชอคนโบราณทมชอเสยงลงไปบนแผนปายละหนงชอ การออกหวยนนเจามอจะเลอกปายขนมาอนหนงหรอชอหนงใสลงในกระบอกไมปดปากไวแลวแขวนไวกบหลงคาโรงหวย นกแทงหวยทงหลายกจะทายวางวดนจะออกชอใครใน 34 แผนปายนน ถาทายถกเจามอจะจายคาตอบแทนเปนเงน 30 ตอ ถาทายผดเจามอกกนเดมพน ตอมามผคดเพมเตมตวหวยขนอกสองตวรวมเปน 36 ตวแตจาย 30 ตอเหมอนเดม เพอใหเขาใจงายและชดเจนตามโรงหวยของประเทศจนจงท าฉากไวรอบๆ โรงหวยเขยนเครองหมายก ากบไวใหรจกสามแบบ คอ เขยนรปภาพคนซงสมมตขนเปนตวหวย เขยนตวหนงสอจนก ากบบอกรปภาพตวหวย และเขยนรปสตวซงสมมตวาเปนชาตกอนของตวหวย สวนการเลนหวยในประเทศไทยไดมการปรบรปแบบการเลนหวยจากการเลนหวยของประเทศจน เนองจากคนไทยอานหนงสอจนไมออกพดภาษาจนไมได พระยาศรไชยบาล (จนหง) ไดคดเอาตวอกษรไทยเขาก ากบแทนตวอกษรจน กลาวคอ อกษรไทยม 44 ตว ใชเปนตวหวย 36 ตว เหลอไมใช 8 ตว คอ ฎ ฏ ฐ ฑ ฒ ณ ศ และ ษ จงเรยกกนวา หวย ก ข จนสดทายตดเหลอ 34 ตวคอ ตดตว ง.จเกา กบ ธ.ไทเผงออก (ประยทธ สทธพนธ 2524) [ออนไลน] ในสมยรชกาลท 3 นนหวย ก ข ไดรบความนยมในหมผเลนเปนจ านวนมากท าใหกลายเปนแหลงรายไดทส าคญของรฐ การจดตงโรงหวยไดมการจดประมลทกป ผเขารวมประมลทใหคาอากรสงสดกจะไดรบสมปทานเรยกวาเปนนายอากรหวยมบรรดาศกดเปนขนบานเบกบรรตน (ขนบาล หรอ ขนบาน) ซงเปนบรรดาศกดรายป กลาวคอ ปไหนประมลไมไดกจะหมดสทธใน การครอบครองบรรดาศกดไปดวย การตงโรงหวยสามารถเกบคาอากรหวยเปนเงนรายไดจ านวนมากถงปละ 20,000บาท จนในสมยรชกาลท 4 เงนรายไดจากอากรหวยเพมขนเปนปละ 200,000 บาท เงนรายไดสงสดนนเปนชวงในสมยรชกาลท 6 ป พ.ศ. 2454 คาอากรหวยเปนเงนรายไดถงปละ 3,849,600 บาท จนถงปสดทายเมอจะเลกหวย ก ข เงนรายไดจากอากรหวยเปนเงนรายไดปละ 3,420,000 บาท (ประยทธ สทธพนธ 2524) [ออนไลน] สถานทตงโรงหวยแตเดมนนโรงหวยตงอยใกลสะพานหนท าการออกหวยตอนเชาวนละครง ตอมามผขอตงโรงหวยอกแหงหนงทบางล าพออก

125

หวยตอนค าวนละครง โรงหวยจงมสองโรงในหนงวนจะมการออกหวยสองเวลา คอ ตอนเชาและตอนค า ตอมาโรงหวยยบไปรวมกนทสะพานหน แตกยงออกวนละสองเวลาเหมอนเดมและคนกยงเรยกคงเรยกวา หวยโรงเชา หวยโรงค า ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ทรงมพระราช ด ารทจะยกเลกการเลนหวยเพราะผคนนยมเลนกนมากหาเงนมาไดเทาไรกหมดไปกบการเลนหวย แตเนองจากอากรหวยเปนรายไดทส าคญของประเทศท าใหไมอาจยกเลกไดทนท ขณะเดยวกนนนกไดมการออกสลากกนแบงรฐบาล เปนการน ารปแบบการเลนหวยทายตวเลขเขามาแทนทการเลนหวยทายตวอกษร โดยมฝรงชาวองกฤษชอ “ครอาล บาสเตอร” เปนผน าการออกรางวลสลากแบบยโรปมาเผยแพรเปนคนแรก เรยกวา “ลอตเตอร” พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพระบรมราชานญาต ใหกรมทหารมหาดเลกออกลอตเตอรเปนครงแรกในประเทศไทยเมอป พ.ศ. 2417 เนองในงานพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษาของพระองคมวตถประสงคเพอชวยเหลอพอคาตางชาตทน าสนคามารวมแสดงในการจดพพธภณฑทตกคองคาเดย ในพระบรมมหาราชวง เมอถงสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหยกเลกการเลนหวย ก ข ทเลนกนมายาวนานถง 81 ป ไดส าเรจ ประกาศเมอวนท 1 เมษายน พ.ศ. 2495 (นนวฒน บรมานนท 2554, 5) [ออนไลน] เหตผลของการยกเลกการเลนหวย ก ข กเนองมาจากการทหวย ก ข เปนการพนนทกอใหเกดการลมหลงไดรบความนยมเลนกนอยางมากทงในกลมคนรวยและคนจน ตอมาในป พ.ศ. 2460 ซงเปนชวงระหวางสงครามโลก ครงท 1 สหราชอาณาจกรองกฤษซงเปนประเทศฝายสมพนธมตรประสงคจะกเงนจากประเทศไทย เพอใชในการสงคราม แตไมอาจกโดยตรงจากรฐบาลไทยได เพราะเปนการกระทบกระเทอนงบประมาณประเทศ สภารกชาตแหงประเทศองกฤษจงด าเนนนโยบายกเงนจากประชาชนดวยการออกลอตเตอรซงไดรบพระราชทานพระบรมราชานญาตจากรชกาลท 6 ตอมาในป พ.ศ. 2466 ไดพระราชทานพระบรมราชานญาตใหออก “ลอตเตอรเสอปาลานบาท” เพอหารายไดบ ารงกองเสอปาอาสาสมครซงพมพจ านวน 1 ลานฉบบ จ าหนายฉบบละ 1 บาท วธการออกสลากด าเนนการ โดยน าเลขทออกรางวลบรรจกลองทบแลวใสลงในไหตงเรยงตามล าดบจากหลกหนวย สบ รอย พน หมน แสน กอนออกรางวลกรรมการจะจบสลากเพอทราบวาครงนจะออกรางวลทเทาใด แลวจงใหกรรมการลวงตลบบรรจเลขหมายออกมาเปดตอหนากรรมการและประชาชนจนหมดทกรางวลเปนอนเสรจการออกรางวลสลากนนๆ ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2476 สมยพระบาทสมเดจพระปกเกลา เจาอยหว รชกาลท 7 รฐบาลมนโยบายทจะลดเงนรชชปการซงเปนเงนทเรยกเกบจากชายไทยทมตอง รบราชการทหารท าใหรฐขาดรายได จงไดด ารใหมการออกลอตเตอรรฐบาลขนเรยกวา “ลอตเตอร

126

รฐบาลสยาม” พมพออกจ าหนายจ านวน 1 ลานฉบบ ฉบบละ 1 บาท ปละ 4 งวด ตอมาในป พ.ศ. 2477 คณะรฐมนตรไดอนมตใหกระทรวงมหาดไทยออก “สลากกนแบงบ ารงเทศบาล” เพอหาเงนรายไดบ ารงกจการงานของเทศบาล โดยก าหนดวาหากเดอนใดเปนเดอนทออกสลากกนแบงรฐบาล เดอนนนใหงดจ าหนายสลากกนแบงเทศบาล โดยเรมจ าหนายงวดแรก เมอเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2478 แลวออกสลากในเดอนเมษายน พ.ศ. 2479 โดยพมพจ านวน 500,000 ฉบบ ฉบบละ 1 บาท ตงแตนนมากมการออกสลากกนแบงรฐบาลและสลากบ ารงเทศบาลเรอยมา ตอมาเมอคณะรฐมนตรไดมมตใหโอนกจการสลากกนแบงรฐบาลและสลากบ ารงเทศบาลมาสงกดกระทรวงการคลง มการแตงตงคณะกรรมการออกสลากกนแบงรฐบาลขน โดยมพระยาพรหมทตศรพลาสเปนประธานกรรมการ เมอวนท 5 เมษายน พ.ศ. 2482 จงถอเปนวนสถาปนา กองสลากกนแบงรฐบาล การออกสลากกนแบงรฐบาลไดพฒนาเรอยมาจนกระทงป พ.ศ. 2517 ไดมการออกพระราชบญญตส านกงานสลากกนแบงรฐบาลขน ก าหนดใหส านกงานสลากกนแบงรฐบาลเปนนตบคคลและเปนรฐวสาหกจสงกดกระทรวงการคลง (สพชญา นทศนวรกล 2555) [ออนไลน] เมอศกษาขอมลปรมาณสลากกนแบงรฐบาลพบขอมลวา ปรมาณสลากกนแบงรฐบาลนบตงแตป พ.ศ. 2507 เปนตนมาจนถงป พ.ศ. 2554 (รตนพงษ สอนสภาพ และศรณย ธจลกษณ 2554, 83) นนมจ านวนสลากไดเพมขนตามพฒนาการเศรษฐกจ การเมอง และสงคมของประเทศ ดงน กอนม พ.ร.บ. ส านกงานสลากกนแบงรฐบาล พ.ศ. 2517 ส านกงานสลากกนแบงรฐบาลไดจดพมพสลากออกมาจ าหนายจ านวน 2-5 ลานฉบบตองวด ในรอบหนงเดอนจะมการออกสลาก 3-4 ครง ท าใหปรมาณสลากออกมาเฉลยประมาณ 8-15 ลานฉบบตอเดอน ในขณะนนสลากมราคาฉบบละ 10 บาท หลกจากใช พ.ร.บ. ส านกงานสลากกนแบงรฐบาล พ.ศ. 2517 ส านกงานสลากฯไดมการจดพมพสลากออกมาจ าหนายเพมขนชาๆ จนกระทงป พ.ศ. 2519 ไดมการปรบการออกสลากเปน 2 ครงตอเดอน ซงนบจากนนเปนตนมาจนถงปจจบนการออกสลากจะมเพยง 2 ครงตอเดอนเทานน สวนราคาสลากยงอยในระดบคงทไปจนถงป พ.ศ. 2530 จงเรมมการปรบราคาขนเปฯ 20 บาทส าหรบสลากชด ค ง จ ฉ สวนสลากชด ก ข ยง 10 บาทเทาเดม สวนปรมาณสลากนนจนถงกลางป พ.ศ. 2530 มการจดพมพสลากเพมเปน 28 ลานฉบบตองวดหรอประมาณ 56 ลานฉบบตอเดอน หลงจากนนราคาสลากทดชมราคาเดยวกน คอ 20 บาทตอฉบบ และมการปรบราคาขนเปน 40 บาทตอฉบบ นบตงแตป พ.ศ. 2538 เปนตนมา อยางไรกตามในแงของปรมาณสลากทมจ านวนเพมขนนน เนองจากวนท 17 พฤศจกายน พ.ศ. 2549 คณะกรรมการสลากกนแบงรฐบาลมมตเหนชอบใหเปลยนสลากพเศษโครงการหารายไดเพอการกศลจ านวน 16 ลานฉบบตองวดมาเปนสลากกนแบงรฐบาลทงหมด ซงหากรวมกบจ านวน

127

สลากกนแบงรฐบาลของเดมทมอยแลวในตลาด 30 ลานฉบบตองวดกจะท าใหมสลากกนแบงรฐบาลออกสตลาดเปนงวดละ 46 ลานฉบบ หรอ 92 ลานฉบบตอเดอน และตอมาในป พ.ศ. 2553 คณะกรรมการสลากไดมมตใหจดพมพสลากเพมอกจ านวน 4 ลานฉบบตองวด เพอแกปญหาการขายสลากเกนราคา ท าใหปจจบนมสลากกนแบงรฐบาลในตลาดตองวด (ทกๆ 15 วน) มจ านวน 50 ลานฉบบตองวดหรอตอเดอน 100 ลานฉบบ แตผลลพธของมาตรการนยงคงไมสามารถท าใหราคาลดลงได เงนรายไดจากการออกสลากกนแบงรฐบาลหรอลอตเตอรกอใหเกดเงนรายไดแผนดนจ านวนมหาศาลเชนเดยว กนกบรายไดจากอากรโรงหวย พบวาในป พ.ศ. 2547 ส านกงานสลากกนแบงรฐบาลไดน าสงเงนเปนรายไดแผนดน 8,872] ลานบาท ป พ.ศ. 2549 น าสง 11,174 ลานบาท ป พ.ศ. 2550 น าสง 14,001 ลานบาท สวนป พ.ศ. 2551 น าสง 13,929 ลานบาท และในป พ.ศ. 2552 น าสง 13,531 ลานบาท ในชวงป พ.ศ. 2547-2552 ส านกงานสลากกนแบงรฐบาลน าสงเงนเปนรายไดแผนดน รวมทงสน 71,865 ลานบาท เฉลยปละ 11,978 ลานบาท ขอมลขางตนแสดงใหเหนถงเงนรายไดแผนดนมหาศาลทรฐไดจากการด าเนนกจการของส านกงานสลากกนแบงรฐบาล เพอน าไปใชในกจการงานสาธารณะประโยชนของรฐทงในดานการศกษาและการกฬา การศาสนา การแพทยและสาธารณสข การสงคมสงเคราะห ศลปวฒนธรรมและสงแวดลอม และน าทลเกลาถวายในวโรกาสตางๆ (นนทวฒน บรมานนท 2554, 30-31) นอกจากรายไดจาการจ าหนายสลากกนแบงรฐบาลจะน าเขาแผนดนรอยละ 28 ตามพระราชบญญตส านกงานสลากกนแบงรฐบาล พ.ศ. 2517 แลว ส านกงานสลากกนแบงรฐบาลยงไดน าเงนจากรายจายงบประมาณเงนบรหารส านกงานสลากกนแบงรฐบาลไปด าเนนกจกรรมเพอสาธารณะประโยชนหลายดาน ในชวงป พ.ศ. 2547-2551 ไดแก ดานการศกษาและการกฬา การศาสนา การแพทยและสาธารณสข การสงคมสงเคราะห ศลปวฒนธรรมและสงแวดลอม และน าทลเกลาถวายในวโรกาสตางๆ รวมเปนเงน 114.2 ลานบาท ในป พ.ศ. 2547 และเพมขนในชวงป พ.ศ. 2549-2550 และลดลงเลกนอยในชวงป พ.ศ. 2551 เนองจากมการประกาศยกเลกการจ าหนายสลากพเศษเลขทาย 3 ตว 2 ตว (รตนพงษ สอนสภาพ และศรณย ธตลกษณ 2554, 37-38) การเลนหวยเปนสงทอยคกบสงคมไทยมายาวนานนบรอยป การเลนหวยมววฒนาการ ดานรปแบบและวธการเลนทเปลยนแปลงไปตามยคสมย จากเดมการเลนหวยเปนการเลนเสยงทายตวอกษรตามอยางการเลนของประเทศจน เรยกวา หวย ก ข มวตถประสงคเพอเปนเครองมอแกปญหาเงนฝด แตจากการไดรบความนยมเลนเปนอยางมากในหมคนไทยท าใหการเลนหวยกอใหเกดรายไดแผนดนจากคาอากรโรงหวยซงถอเปนรายไดทส าคญของประเทศในขณะนน หากแตการเลนหวยท าใหเกดปญหาสงคมตางๆ ไดแก การไมสนใจประกอบอาชพ การขายลกเปนทาษเพอไถหน การปลนจ ลกขโมย ตอมาจงมการประกาศใหยกเลกโรงหวยเสย รปแบบและวธการเลนหวยไดมการเปลยนแปลงในสมยรชกาลท 5 มการน าการเลนเสยงทายตวเลขตามอยางประเทศองกฤษ เรยกวา

128

ลอตเตอร เขามาเลนเปนครงแรก แตเปนไปเพอการหาเงนบรจาคการกศล ตอมาในสมยรชกาลท 6 ไดประกาศยกเลกโรงหวยและมการออกลอตเตอรมวตถประสงค เพอหารายไดชวยเหลอกจการสงครามแกประเทศฝายสมพนธมตรในชวงสงครามโลก ครงท 1 ตอมาเมอเปลยนแปลงการปกครองสมยรชกาลท 7 รฐบาลทบรหารประเทศไดออกลอตเตอรเพอหาเงนชดเชยรายไดรฐทนอยลงจากการลดการเกบเงนรชชปการ ตงแตนนเปนตนมารฐบาลไทยจงกลบมาด าเนนกจการออกสลากกนแบงรฐบาลหรอลอตเตอรเปนประจ าโดยเรมจากออกรายป จนตอมาเปนการออกรายเดอนจนถงปจจบน จากเรองราวประวตศาสตรจงถงปจจบนของการเลนหวยในประเทศไทย กลาวไดวาการเลนหวยเปนเครองมอส าคญทผน าประเทศทกยคทกสมยไดใชในการการแสวงหาประโยชนจากการเลนหวยเพอหาเงนมาเปนรายไดแผนดนในการบรหารประเทศและการบ ารงกจการในงานสาธารณะกศลตางๆ การเลนหวยจงเปนเครองมอส าคญทกอใหเกดรายไดทรฐตองพงพาตลอดมาจวบจนถงปจจบนกวาได

129

ภาคผนวก ค. กฎหมาย และพระราชบญญตการพนน พ.ศ.2478

พระราชบญญตการพนน พทธศกราช 2478

ในพระปรมาภไธยสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล

คณะผส าเรจราชการแทนพระองค (ตามประกาศประธานสภาผแทนราษฎร ลงวนท 20 สงหาคม พทธศกราช 2478)

น.อ. อาทตยทพอาภา ร.น. เจาพระยายมราช

พล.อ.เจาพระยาพชเยนทรโยธน ตราไว ณ วนท 31 มกราคม พทธศกราช 2478

ปท 2 ในรชกาลปจจบน โดยทสภาผแทนราษฎรลงมตวา สมควรเพมเตมและรวบรวมพระราชบญญตการพนน เสยใหม จงมพระบรมราชโองการใหตราพระราชบญญตขนไวโดยค าแนะน าและยนยอมของสภาผแทนราษฎร ดงตอไปน มาตรา 1 พระราชบญญตนใหเรยกวา “พระราชบญญตการพนน พทธศกราช 2478” มาตรา 2 ใหใชพระราชบญญตนตงแตวนประกาศในราชกจจานเบกษาเปนตนไป มาตรา 3 ตงแตวนใชพระราชบญญตนใหยกเลกพระราชบญญตการพนน พ.ศ. 2473 และกฎหมาย กฎ ขอบงคบ ซงมความขดหรอแยงกบบทแหงพระราชบญญตน เวนแต ความในมาตรา 853, 854 และ 855 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 4 หามมใหอนญาตจดใหม หรอเขาเลน หรอเขาพนนในการเลนอนระบไวในบญช ก. ทายพระราชบญญตน หรอการเลนซงมลกษณะคลายกน หรอการเลนอนรายแรงอนใด ซงรฐมนตรเจาหนาทไดออกกฎกระทรวงระบเพมเตมหามไว แตเมอรฐบาลพจารณาเหนวา ณ สถานทใดสมควรจะอนญาตภายใตบงคบเงอนไขใด ๆ ใหมการเลนชนดใดกอนญาตไดโดยออกพระราชกฤษฎกา การเลนอนระบไวในบญช ข. ทายพระราชบญญตน หรอการเลนซงมลกษณะคลายกน หรอการเลนอนใด ซงรฐมนตรเจาหนาทไดออกกฎกระทรวงระบเพมเตมไว จะจดใหมขนเพอเปนทางน ามาซงผลประโยชนแกผจดโดยทางตรงหรอทางออมไดตอเมอรฐมนตรเจาหนาทหรอเจาพนกงาน

130

ผออกใบอนญาตเหนสมควรและออกใบอนญาตให หรอมกฎกระทรวงอนญาตใหจดขนโดยไมตองมใบอนญาต ในการเลนอนระบไวในวรรค 2 ขางตนนนจะพนนกนไดเฉพาะเมอไดมใบอนญาตใหจดมขน หรอมกฎกระทรวงอนญาตใหจดขนไดโดยไมตองมใบอนญาต การเลนหมายเลข5 ถง 15 ในบญช ข. หรอการเลนซงมลกษณะคลายกน หรอการเลนอนใดซงรฐมนตรเจาหนาทไดออกกฎกระทรวงระบเพมเตมไวนน จะใหรางวลตราคาเปนเงนไมได และหามมใหผใดรบรางวลทใหไปแลวกลบคน หรอรบซอหรอแลกเปลยนรางวลนนในสถานงานหรอการเลนหรอบรเวณตอเนองในระหวางมงานหรอการเลน มาตรา 4 ทว ในการเลนอนใดนอกจากทกลาวในมาตรา 4 จะพนนกนหรอจะจดใหมเพอใหพนนกนไดเฉพาะการเลนทระบชอและเงอนไขไวในกฎกระทรวง ค าวา “การเลน” ในวรรคกอน ใหหมายความรวมตลอดถงการทายและการท านายดวย มาตรา 5 ผใดจดใหมการเลน ซงตามปกตยอมพนนเอาเงนหรอทรพยสนอยางอนแกกน ใหสนนษฐานไวกอนวาผนนจดใหมขนเพอน ามาซงผลประโยชนแหงตน และผใดเขาเลนอยดวยกใหสนนษฐานไวกอนวาผนนพนนเอาเงนหรอทรพยสนอยางอน มาตรา 6 ผใดอยในวงการเลนอนขดตอบทแหงพระราชบญญตน หรอขดตอขอความในกฎกระทรวง หรอใบอนญาตซงออกตามพระราชบญญตน ใหสนนษฐานไวกอนวาผนนเลนดวย เวนแตผซงเพยงแตดการเลนในงานรนเรงสาธารณะ หรอในงานนกขตฤกษ หรอในทสาธารณสถาน มาตรา 7 ใบอนญาตทกฉบบตองก าหนด (1) ลกษณะขอจ ากดและเงอนไขของการเลนพนนโดยชดแจง (2) สถานท วน เดอน ป และก าหนดเวลาทอนญาตใหเลน ถาเปนใบอนญาตสลากกนแบง สลากกนรวบ และสวป ใหระบจ านวนสลากทจะขายกบสถานท วนและเวลาทจะออกดวย (3) จ านวนบคคลผจะเขาเลนมก าหนดหรอไม และไมใหบคคลอายต ากวา 20 ปบรบรณหรอไมบรรลนตภาวะเขาเลนดวย เวนแตการเลนตามบญช ข. หมายเลข 16 มาตรา 8 การจดใหมการแถมพกหรอรางวลดวยการเสยงโชค โดยวธใด ๆ ในการประกอบกจการคาหรออาชพ จะตองไดรบอนญาตจากเจาพนกงานผออกใบอนญาตกอนจงจะท าได มาตรา 9 สลากกนแบง สลากกนรวบ และสวป หรอการเลนอยางใดทเสยงโชคใหเงนหรอประโยชนอยางอนแกผเลนคนหนงคนใดนน ตองสงสลากใหเจาพนกงานผออกใบอนญาตประทบตราเสยกอน จงน าออกจ าหนายได ถายงมไดรบอนญาตใหมการเลนทกลาวไวในวรรคกอน

131

หามมใหประกาศโฆษณาหรอชกชวนโดยทางตรงหรอทางออมใหบคคลใด ๆ เขารวมในการเลนนน มาตรา 9 ทว หามมใหผใดเสนอขายหรอขายสลากกนแบงทออกจ าหนายตามมาตรา 9 และทยงมไดออกรางวลเกนกวาราคาทก าหนดในสลาก มาตรา 9 ตร ผใดฝาฝนมาตรา 9 ทว ตองระวางโทษจ าคกไมเกนหนงเดอน หรอปรบไมเกนหนงพนบาท หรอทงจ าทงปรบ มาตรา 10 ทรพยสนพนนกนซงจบไดในวงการเลนอนขดตอบทแหงพระราชบญญต นหรอขดตอขอความในกฎกระทรวงหรอใบอนญาต ซงออกตามพระราชบญญตน ใหรบเสยทงสน เวนแตทรพยสนซงมไดเอาออกพนน เครองมอทใชในการเลนนน ใหศาลมอ านาจรบไดตามกฎหมายลกษณะอาญาประกาศหรอเอกสารอยางใด ๆ อนมงหมายใหเปนการชกชวนผอนใหเขาเลนดงกลาวไวในมาตรา 9 วรรค 2 นน ต ารวจหรอกรมการอ าเภอจะยดและท าลายเสยกได ถาประกาศหรอเอกสารนนสงทางไปรษณยถงผรบทอยในราชอาณาจกร เจาพนกงานไปรษณยจะยดประกาศหรอเอกสารนนไวกได แตเจาพนกงานไปรษณยตองแจงใหผรบทราบ ถาผรบมขอโตแยงวา ประกาศหรอเอกสารนนมไดเกยวแกการพนน ผรบจะน าคดไปฟองศาลภายในก าหนด 1 เดอน นบแตวนทไดรบแจงความจากเจาพนกงานไปรษณยกได ถาผรบมไดน าคดไปฟองศาลกด หรอเมอศาลสงยนการยดนนกด เจาพนกงานไปรษณยมอ านาจท าลายประกาศหรอเอกสารทยดไวนนได แตเจาพนกงานไปรษณยจะเปดซองหรอหอออกดโดยอาศยอ านาจตามความในมาตรานไมได เวนแตจะมเครองหมายภายนอกแสดงวา ในซองหรอในหอนนมสงทจะตองรบและท าลายตามพระราชบญญตน มาตรา 11 เจาพนกงานผออกใบอนญาตมสทธจะเรยกใบอนญาตคนเมอมเหตสมควรเชอวา ผรบใบอนญาตกระท าการละเมดพระราชบญญตน หรอกฎกระทรวง หรอใบอนญาตซงออกตามพระราชบญญตน มาตรา 12 ผใดจดใหมการเลน หรอท าอบายลอ ชวยประกาศโฆษณาหรอชกชวนโดยทางตรงหรอทางออมใหผอนเขาเลนหรอเขาพนนในการเลนซงมไดรบอนญาตจากเจาพนกงานหรอรบอนญาตแลวแตเลนพลกแพลง หรอผใดเขาเลน หรอเขาพนนในการเลนอนขดตอบทแหงพระราชบญญตน หรอกฎกระทรวง หรอขอความในใบอนญาต ผนนมความผดตอไปน (1) ถาเปนความผดในการเลนตามบญช ก. หมายเลข 1 ถงหมายเลข 16 หรอการเลนตามบญช ข. หมายเลข 16 เฉพาะสลากกนรวบ หรอการเลนซงมลกษณะคลายกนน ตองระวางโทษจ าคกตงแต 3 เดอนขนไปจนถง 3 ป และปรบตงแต 500 บาท ขนไปจนถง 5,000 บาท ดวยอกโสดหนง เวนแตผเขาเลนหรอเขาพนนทเรยกวาลกคา ใหจ าคกไมเกน 3 ป หรอปรบไมเกน 5,000 บาท หรอทงจ าทงปรบ

132

(2) ถาเปนความผดในการเลนอนใด ตามพระราชบญญตน ตองระวางโทษจ าคกไมเกน 2 ป หรอปรบไมเกน 2,000 บาท หรอทงจ าทงปรบ เวนแตความผดตามมาตรา 4 ทว ตองระวางโทษจ าคกไมเกน 1 ป หรอปรบไมเกน 1,000 บาท หรอทงจ าทงปรบ มาตรา 13 ผใดฝาฝนบทบญญตมาตรา 4 อนวาดวยการรบกลบคนหรอรบซอ หรอแลกเปลยนรางวลนน มความผดตองระวางโทษจ าคกไมเกน 3 เดอน หรอปรบไมเกน 500 บาท หรอทงจ าทงปรบ มาตรา 14 ผใดฝาฝนบทบญญตมาตรา 8 มความผดตองระวางโทษจ าคกไมเกน 1 ป หรอปรบตงแต 50 บาท ขนไปจนถง 2,000 บาท หรอทงจ าทงปรบ มาตรา ๑๔ ทว ผใดกระท าความผดตองระวางโทษตามพระราชบญญตน เมอพนโทษแลวยงไมครบก าหนดสามปกระท าความผดตอพระราชบญญตนอก (๑) ถาโทษซงก าหนดไวส าหรบความผดทกระท าครงหลงเปนโทษจ าคกและปรบ ใหวางโทษทวคณ (๒) ถาโทษซงก าหนดไวส าหรบความผดทกระท าครงหลงเปนโทษจ าคกหรอปรบ ใหวางโทษทงจ าทงปรบ มาตรา 15 นอกจากโทษทมบญญตไวแลวในพระราชบญญตน ถาเปนกรณทมผน าจบผกระท าผด ใหพนกงานอยการรองขอตอศาลใหจายสนบนแกผน าจบดวย และใหศาลสงไวในค าพพากษาใหผกระท าผดใชเงนสนบนแกผน าจบกงหนงของจ านวนเงนคาปรบดวยอกโสดหนง ถาผกระท าผดไมช าระสนบนดงกลาว ใหจายจากเงนทไดจากของกลางซงศาลสงรบเมอคดถงทสดแลว หรอจายจากเงนคาปรบทไดช าระตอศาล มาตรา 16 รฐมนตรเจาหนาทรกษาการตามพระราชบญญตน มอ านาจก าหนดใหผรบใบอนญาตการเลนหมายเลข 17 ในบญช ข. เสยภาษไมเกนกวารอยละสบแหงยอดรายรบกอนหกรายจาย การเลนหมายเลข 19 ในบญช ข. ไมเกนรอยละสบแหงยอดรายรบ ซงหกรายจายแลว และการเลนหมายเลข 16 หมายเลข 18 และหมายเลข 20 ในบญช ข. ไมเกนรอยละสบแหงยอดราคาสลากซงมผรบซอกอนหกรายจาย รฐมนตรเจาหนาทรกษาการ ตามพระราชบญญตนจะก าหนดใหผรบใบอนญาต การเลนหมายเลข 17 หมายเลข 18 และหมายเลข 19 ในบญช ข. เสยภาษเพมขนอกไมเกนรอยละสองครง เพอใหเปนรายไดของเทศบาลแหงทองททเลนการพนนตามใบอนญาต โดยก าหนดในกฎ กระทรวงกได มาตรา 16 ทว ภาษทจะตองเสยตามความในมาตรา 16 และเงนคาธรรมเนยมตามความในมาตรา 17 นน ใหรฐมนตรเจาหนาทตามพระราชบญญตนก าหนดตามสภาพแหงทองถนได

133

มาตรา 17 ใหรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยเปนเจาหนาทรกษาการใหเปนไปตามพระราชบญญตน และใหมอ านาจออกกฎกระทรวง ตงเจาพนกงานด าเนนการตามพระราชบญญต ก าหนดเงนคาธรรมเนยม ก าหนดเงอนไขในการเลนพนน และวางระเบยบเพอปฏบตการใหเปนไปตามพระราชบญญตน กฎกระทรวงนน เมอไดประกาศในราชกจจานเบกษาแลวใหใชบงคบได

ผรบสนองพระบรมราชโองการ

(ตามมตคณะรฐมนตร) พระยานตศาสตรไพศาลย

รฐมนตร บญช ก. 1. หวย ก. ข. 2. โปปน 3. โปก า 4. ถว 5. แปดเกา 6. จบยก 7. ตอแตม 8. เบยโบก หรอคค หรออโจง 9. ไพสามใบ 10. ไมสามอน 11. ชางงา หรอปอก 12. ไมด า ไมแดง หรอปลาด าปลาแดง หรออด าอแดง 13. อโปงครอบ 14. ก าตด 15. ไมหมน หรอลอหมนทก ๆ อยาง 16. หวโตหรอทายภาพ

134

17. การเลนซงมการทรมานสตว เชน เอามดหรอหนามผก หรอวางยาเบอเมาใหสตวชนหรอตอสกน หรอสมไฟบนหลงเตาใหวงแขงกน หรอการเลนอน ๆ ซงเปนการทรมานสตว อนมลกษณะคลายกบทวามาน 18. บลเลยดร ตผ 19. โยนจม 20. สเหงาลก 21. ขลกขลก 22. น าเตาทก ๆ อยาง 23. ไฮโลว 24. อกอย 25. ปนแปะ 26. อโปงซด บญช ข. 1. การเลนตาง ๆ ซงใหสตวตอสหรอแขงกน เชน ชนโค ชนไก กดปลา แขงมา ฯลฯ นอกจากทกลาวไวในหมายเลข 17 แหงบญช ก. 2. วงววคน 3. ชกมวย มวยปล า 4. แขงเรอพง แขงเรอลอ 5. ชรป 6. โยนหวง 7. โยนสตางคหรอวตถใดๆ ลงในภาชนะตางๆ 8. ตกเบด 9. จบสลากโดยวธใดๆ 10. ยงเปา 11. ปาหนาคน ปาสตว หรอสงใดๆ 12. เตาขามดาน 13. หมากแกว 14. หมากหวแดง 15. ปงโก

135

16. สลากกนแบง สลากกนรวบหรอการเลนอยางใดทเสยงโชคใหเงนหรอประโยชนอยางอนแกผเลนคนใดคนหนง 17. โตแตไลเซเตอร ส าหรบการเลนอยางใดอยางหนง 18. สวป ส าหรบการเลนอยางใดอยางหนง 19. บกเมกง ส าหรบการเลนอยางใดอยางหนง 20. ขายสลากกนแบง สลากกนรวบ หรอสวป ซงไมไดออกในประเทศสยาม แตไดจดใหมขนโดยชอบดวยกฎหมายของประเทศทจดนน 21. ไพนกกระจอก ไพตอแตม ไพตาง ๆ 22. ดวด 23. บลเลยด 24. ของออย

พระราชบญญตการพนน (ฉบบท 2) พทธศกราช 2482 มาตรา 2 ใหใชพระราชบญญตนตงแตวนประกาศในราชกจจานเบกษาเปนตนไป มาตรา 4 ใหรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยเปนเจาหนาทรกษาการใหเปนไปตามพระราชบญญตน

พระราชบญญตการพนน (ฉบบท 3) พทธศกราช 2485 มาตรา 2 ใหใชพระราชบญญตนตงแตวนประกาศในราชกจจานเบกษาเปนตนไป มาตรา 4 ใหรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยรกษาการตามพระราชบญญตน

พระราชบญญตการพนน (ฉบบท 4) พทธศกราช 2485 มาตรา 2 ใหใชพระราชบญญตนตงแตวนประกาศในราชกจจานเบกษาเปนตนไป มาตรา 5 ใหรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยรกษาการตามพระราชบญญตน

พระราชบญญตการพนน (ฉบบท 5) พ.ศ. 2490 มาตรา 4 ใหรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยรกษาการตามพระราชบญญตน

136

พระราชบญญตการพนน (ฉบบท 6) พ.ศ.2503

หมายเหต :- เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอ เนองจากในขณะน เทศบาลไดรบเงนปนสวนรายไดจากการอนญาตใหเลนการพนนไวนอยมากโดยไดรบเพยง 10% ของอตราคาธรรมเนยมใบอนญาตเทานน และรายไดของเทศบาลไมเพยงพอแกภารกจในอนทจะบ ารงทองถน จงควรเกบภาษการเลนการพนน หมายเลข 17, 18 และ 19 ในบญช ข. แหงพระราชบญญตการพนน พทธศกราช 2478 เพมขน เพอใหเปนรายไดแกเทศบาล

พระราชบญญตการพนน (ฉบบท 7) พ.ศ. 2504

หมายเหต :- เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอ เนองจากปรากฏวาไดมการเลนการพนนสลากกนรวบอนเปนการผดกฎหมายอยโดยแพรหลายสมควรทจะแกไขเพมเตมกฎหมายใหลงโทษหนกขนเพอเปนการปราบปราม

พระราชบญญตการพนน (ฉบบท 8) พ.ศ. 2505 มาตรา 2 พระราชบญญตนใหใชบงคบเมอพนก าหนดสบหาวนนบแตวนประกาศในราชกจจา นเบกษาเปนตนไป หมายเหต :- เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอ เนองจากมผขายขายสลากกนแบงทยงมไดออกรางวลเกนกวาราคาทก าหนดไวในสลาก เปนเหตใหประชาชนตองซอสลาก ในราคาสง และไมอาจลงโทษแกผขายได เพอเปนทางปองกนและปราบปรามจงตองออกกฎหมายเพมเตม เพอมใหผขายขายสลากกนแบงทยงมไดออกรางวลเกนกวาราคาทก าหนดไวในสลาก

137

ภาคผนวก ง. หลกค าสอนศาสนาพทธ

ศลในระดบวนย เรยกวา คหวนย พระธรรมปฏก กลาวถงวนยชาวพทธ ทจะตองปฏบตเปนมาตรฐาน ดงนคอ กฎท 1: เวนจากความชว 14 ประการ คอ 1. กศลกรรมบท 10 ไดแก ทางกาย 3 ประการ คอ เวนจากการฆาสตว เวนจากการลกทรพย เวนจากความประพฤตผดในกาม ทางวาจา 4 ประการ คอ เวนจากการกลาวเทจ เวนจากการกลาวสอเสยด เวนจากการกลาวค าหยาบ และเวนจากการกลาวเพอเจอ ทางใจ 3 ประการ คอ เวนจากความโลภ เวนจากการพยาบาท และเวนจากความหลงผด 2. เวนจากอคต 4 คอ ล าเอยงเพราะชอบ ล าเอยงเพราะชง ล าเอยงเพราะกลว ล าเอยงเพราะเขลา 3. เวนจากอบายมข 6 คอ ไมดมของมนเมาทกชนด ไมเทยวกลางคน ไมเทยวดการมหรสพตาง ๆ ไมเลนการพนน ไมคบคนชว เปนมตรและไมเกยจครานท าการงาน บทบญญตในพทธศาสนา ไดก าหนดใหการพนนจดเปน 1 ในอบายมข 6 ประเภท ซงเปนแหลงทมาของความเสอมและความหายนะใหแกผประพฤตปฏบต ไดแก อบายมข 6 ประเภท 1. ดมน าเมา 2. เทยวกลางคน 3. เทยวดการละเลน 4. เลนการพนน 5. คบคนชวเปนมตร 6. เกยจครานการงาน 4. ปฏบตตามทศ 6 เปนตน กฎท 2 เตรยมทนชวต 2 ดาน คอ ก. เลอกสรรคนทจะเสวนา คบคนทจะน าชวตไปในทางแหงความเจรญและสรางสรรค โดยหลกเวนมตรเทยม คบหามตรแท คอ 1) รทนมตรเทยม 4 ประเภท คอ (1) คนปอกลอก มลกษณะ 4 คอ คดเอาแตไดฝายเดยว, ยอมเสยนอย โดยหวงเอามาก, ตวมภย จงมาชวยท ากจของเพอน และคบเพอน เพราะเหนแกผลประโยชน

138

(2) คนดแตพด มลกษณะ 4 คอ ด แตใชของหมดแลวมาปราศรย, สงเคราะหดวยสงทหาประโยชนมได และเมอเพอนมกจอางแตเหตขดของ (3) คนหวประจบ มลกษณะ 4 คอ จะท าชวกเหนดวย, จะท าดกเหนดวย, ตอหนาสรรเสรญ และลบหลงนนทา (4) คนชวนฉบหาย มลกษณะ 4 คอ คอยเปนเพอนดมน าเมา, คอยเปนเพอนเทยวกลางคน, คอยเปนเพอนเทยวดการเลน และคอยเปนเพอนไปเลนการพนน 2) รถงมตรแท 4 ประเภท คอ (1) มตรมอปการะ มลกษณะ 4 คอ เพอนประมาท ชวยรกษาเพอน, เพอนประมาท ชวยรกษาทรพยสนของเพอน, เมอมภยเปนทพงพ านกได และมกจจ าเปน ชวยออกทรพยใหเกนกวาทออกปาก (2) มตรรวมสขรวมทกข มลกษณะ 4 คอ บอกความลบแกเพอน, รกษาความลบของเพอน, มภยอนตราย ไมละทง และแมชวตกสละใหได (3) มตรแนะน าประโยชน มลกษณะ 4 คอ จะท าชวเสยหาย คอยหามปราม, แนะน าสนบสนนใหต งอยในความด, ใหไดฟง ไดรสงทไมเคยไดรไดฟง และบอกทางสขทางสวรรคให (4) มตรมใจรก มลกษณะ 4 คอ เพอนมทกข พลอยไมสบายใจ, เพอนมสข พลอยยนดดวย, เขาตเตยนเพอนชวยยบย งแกใหและเขาสรรเสรญเพอน ชวยพดเสรมสนบสนน ข. จดสรรทรพยทหามาได ดวยสมมาชพ ดงน ขนท 1 ขยนหมนท างานเกบออมทรพย ดงผงเกบรวบรวมน าหวาน ขนท 2 เมอทรพยมากมาย พงวางแผนใชจาย คอ - แบง 1 สวน เลยงตว เลยงครอบครว ดแลคนเกยวของ ท าความด - แบง 2 สวน ใชท าหนาทการงานประกอบกจการอาชพ - แบง 3 สวน เกบไวเปนหลกประกนชวตและกจการคราวจ าเปน กฎท 3: รกษาความสมพนธ 4 ทศ ก. ท าทกทศใหเกษมสนต คอปฏบตหนาทตอบคคลทสมพนธกบตนใหถกตองตามฐานะทง 6 คอ ทศท 1 ทศเบองหนา ในฐานะบตรพงเคารพบดามารดาและบดามารดาพงอนเคราะหบตร ทศท 2 ทศเบองขวา ในฐานะทเปนศษยพงแสดงความเคารพอาจารย และอาจารยพงอนเคราะหศษย

139

ทศท 3 ทศเบองหลง ในฐานะทเปนสามพงใหเกยรตบ ารงภรรยา และภรรยาพงอนเคราะหตอบ ทศท 4 ทศเบองซาย ในฐานะทเปนมตรสหาย พงปฏบตตอมตรสหาย และมตรสหายพงอนเคราะหตอบ ทศท 5 ทศเบองลาง ในฐานะทเปนนายจาง พงบ ารงลกนองและลกนองพงแสดงน าใจตอนายจาง ทศท 6 ทศเบองบน ในฐานะทเปนพทธศาสนกชน พงแสดงความเครารพนบถอตอพระสงฆ และพระสงฆพงอนเคราะหคฤหสถ ข. เกอกลกนประสานสงคม คอ ชวยเหลอเกอกลกน รวมสรางสรรคสงคม ใหสงบสขมนคงสามคคมเอกภาพ ดวยสงคหวตถ 4 คอ 1) ทาน คอ เผอแผแบงปน 2) ปยวาจา คอ พดวาจาไพเราะออนหวาน 3) อตถจรยา คอ ท าประโยชนแกสงคม บ าเพญประโยชนตอสาธารณะ 4) สมานตตตา คอ ชวยประสานสมพนธ

140

ภาคผนวก จ การตพมพและการเผยแพรผลงานวจย

141

142

143

144

145

146

147

148

ประวตผเขยน

ชอ สกล นางสาวดวงกมล ดพนธ รหสนกศกษา 5411121010 วฒการศกษา วฒ ชอสถาบน ปทส าเรจการศกษา รฐประศาสนศาสตรบณฑต มหาวทยาลยสงขลานครนทร 2542 ทนการศกษา ไดรบทนจากบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร คอ ทนอดหนนการวจยเพอวทยานพนธประจ าปงบประมาณ 2556 การตพมพเผยแพรผลงาน/การเผยแพรในการประชมวชาการ ดวงกมล ดพนธ และอทศ สงขรตน. 2556. “หวยใตดนในพนทสงคมไทย” ในการประชมหาดใหญ วชาการระดบชาต ครงท 4 ประจ าปการศกษา 2556. วนท 10 พฤษภาคม 2556 มหาวทยาลยหาดใหญ. หนา 181-182. สงขลา: มหาวทยาลยหาดใหญ.