ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ45minut.kz – 45minut.org

Ұстаздарға арналған басылым редакциясы

«БІЛІМ ЖОЛЫ НҰРЛЫ ЖОЛ»

VI ЖИНАҚ

Ұстаз шығармашылығы 45minut.org топтамасы

Шығармашылық еңбектердің іс-тәжірибелік жинағы

Редактор: Нағиев Ізгілік Байдрахманұлы

Алматы, 2015

УДК 37.0 ББК 74.00

Б 94 «БІЛІМ ЖОЛЫ НҰРЛЫ ЖОЛ» VI жинақ. 45minut.org топтамасы. Шығармашылық еңбектердің іс-тәжірибелік жинағы/Редактор І. Б. Нағиев – Алматы, 2015. – 150 б.

ISBN 978-601-7579-11-1

«Нұрлы жол» - «Мәңгілік елге» бастау алған сара жол, болашақтың басты бағдары, жаңа істер бастамасы. Бұл тіркестің өзінде терең ассоциациялық мән бар. Бұл дағдары с кезеңінен шығу жолы, инфрақұрылымдардың дамуы, жаңа жолдардың салынуы,экономикалық серпілістің жалғасы, әлеуметтік әл-қуаттың артуы.

Жер бетінде қанша ел болса, әр елдің мәдениеті, салт - дәстүрі мен білім беру жүйесі болады. Біздің мемлекетіміздің де білім беру саласына көптеген өзгерістеренгізілуде. Жаңа заман – қай кәсіпте болмасын жаңашылдықты талап етеді. Басты мақсат – жас ұрпақтың сапалы білімді игеруі. Оқушыларды таңдандыру, қызықтыру үшінәрбір сабақ жаңалық болуы керек. Сондықтан, мұғалім үнемі ізденісте, жаңашыл жәнеәрқашан білімін жетілдіріп, жаңа әдіс – тәсілдерді меңгеруге тиіс.

Білім саласы мен кәсіпорын мамандары арасындағы байланыс ғылым, білім және өндіріс ықпалдастығының арта түсуіне қызмет етеді. Ал басты басымдылық ретінде адам капиталы, тәжірибелік білім мен біліктілікке инвестиция салынатын болады.

Өйткені, заманауи маманға оның білімі, кәсібилігі, оқып-білуге деген қабілеттілігі құнды қасиетке баланады.

УДК 37.0 (072)ББК 74.00

ISBN 978-601-7579-11-1

© Нагиев И.Б., 2015

2

Ақтөбе қаласы физика- математика бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі

Жүгініс Айнұр Самигуллақызы

Назарбаев Интеллектуальные

школыАқтөбе қаласы

Nazarbayev Intellectual School, Aktobe Subject NameLesson Plan

Мұғалім: Жүгініс Айнұр Самигуллақызы Тақырыбы: Импульстің сақталу заңы. Серпімді және серпімcіз соқтығысу

Сабақ кезеңдері Класс: 11 Өткізілетін күні: Осы сабақ арқылы жететін оқыту мақсаттары

·алдыңғы сыныптардан дене импульсінің анықтамасын, дене массасы мен оның жылдамдығының көбейтіндісі екендігін естеріне түсіру; ·күш импульсі дене импульсінің өзгеру өлшемі болып табылатындығын алдыңғы сыныптардан естеріне түсіру·алдыңғы сыныптардан импульстің сақталу заңын естеріне түсіру·алдыңғы сыныптардан бір кеңістіктегі екі дене арасындағы серпімді және серпімсіз соқтығысуларды қоса алғанда, қарапайым есептерді шығаруда импульстің сақтау заңын қолдану (қалпына келу коэффициентін білу талап етілмейді) идеяларды еске түсіру және қолдана білу;

Тілдік мақсаты : Оқушылар бақылауларына сипаттама беру және алынған моделдерді түсіндіру үшін тиісті терминологияны қолдана алады. Пәнге қатысты лексика мен терминология: Күш импульсі, импульстің өзгеру жылдамдығы, импульс, қорытқы күш, импульстің сақталуы, кинетикалық энергия, соқтығыс, өзара әрекет, серпімді соқтығысу, серпімсіз соқтығысу, сақталу, тасымалдауДиалогқа/жазуға қажетті сөз тіркестері: Біз серпімді және серпімсіз соқтығысулар кезіндегі соқтығысуға дейінгі және кейінгі кинетикалық энергияны есептедік.Кинетикалық энергия соқтығысулар немесе өзара әрекеттесулер кезінде энергиялардың басқа түрлеріне өте алатындығын эксперимент көрсетті. Біз импульс барлық өзара әрекеттесулерде және соқтығысуларда сақталатындығы туралы қорытынды жасай аламыз.

Ұсынылатын алдыңғы білімдер

9-сыныптан – импульс, импульстің сақталу заңы, соқтығысулар және өзара әрекеттесулер, серпімді және серпімсіз соқтығысулар

Сабақтың мақсаты Оқушылар орындай алады: Бір өлшемдегі екі дене арасындағы серпімді және серпімсіз өзара әрекеттесуді қоса алғанда, қарапайым тапсырмаларды шешуге арналған импульстің сақталу принципін қолдану

Ресурстар http://class-fizika.narod.ru/9_18.htmhttp://class-fizika.spb.ru/vuhttp://www.youtube.com/watch?v=ftJ0sfC9XKAhttp://www.youtube.com/watch?v=RWeF1r-Epbwhttp://www.youtube.com/watch?v=_0y_J5KqQA8 / қосымша ресурс/ http://en.wikipedia.org/wiki/Momentum /қосымша ресурс/

Сабақтың барысы:Сабақ кезеңдері Сабақ барысында жоспарлы іс – әрекет РесурстарСабақтың басы

0-2 минут·Ұйымдастыру кезеңіСыныпты топқа бөлу

·минут «Ой қозғау» І топ. ІІ топ. ІІІ топ. «Тоғысқан пікірталас» әдісі. ·Неліктен үлкен балық кері бағытта қозғалды? Екі жағдайдың бір-бірінен ерекшелігі неде?

http://class-fizika.narod.ru/9_18.htmӘр топқа ноутбук таратылады. Әр топ өздеріне көрсетілген анимациялар арқылы берілген тапсырмаларды импульстің сақталу заңы тұрғысынан түсіндіреді

Сабақтың ортасыЖаңа сабақ

1-қадам. 7-12 минут2-қадам. 12-18 минут

«Түртіп алу» әдісі 1-қадам. Мәтінді әр оқушы өз бетінше оқып, әр сөйлемді төмендегі белгілермен белгілейді. ·Импульстің сақталу заңы ·Абсолют серпімді соқтығысу·Абсолют серпімсіз соқтығысу «V» -маған таныс«+» - мен үшін жаңа«-» -мен ілетін түсінікке сәйкес келмейді«?» - бұл туралы тереңірек білгім келеді

Үлестірмелі материалдар

3

2-қадам. Өз бетінше оқыған мәтіннің нәтижесін топта талқылайды.

Quick quiz18-23 минут

І топ. Vector Diagram

Greatest velocity change?Greatest acceleration?Greatest momentum change?Greatest Impulse?

ІІ топ. Velocity-Time GraphGreatest velocity change?Greatest acceleration?Greatest momentum change?Greatest Impulse?ІІІ топ. Ticker Tape Diagram

Greatest velocity change?Greatest acceleration?Greatest momentum change?

http://www.physicsclassroom.com/class/momentum/Lesson-1/Momentum-and-Impulse-Connection

Үлестірмелі материалдар. Соңынан оқушылар жоғарыда көрсетілген сайттан өз жауаптарының дұрыстығына көз жеткізе алады

Сыныпты жұпқа бөлу23-24 минут

«Семантикалық карта»24-30 минут

«Семантикалық карта» жұптық жұмыс. Use the impulse-momentum change principle to fill in the blanks in the following rows of the table. As you do, keep these three major truths in mind:·The impulse experienced by an object is the force•time.·The momentum change of an object is the mass•velocity change.·The impulse equals the momentum change.

№Force (N)Time (s)Impulse (N*s)Mom.change(kg*m/s)Mass (kg)Vel.chang (m/s)

1 жұп0.01010-42 жұп0.100-40103 жұп0.010-200504 жұп-20000-200-8

5 жұп-2001.050Карта толтырылып болғаннан кейін кестеге қарай отырып, оқушылар есептен байқаған заңдылықтарды түсіндіреді

http://www.physicsclassroom.com/class/momentum/Lesson-1/Momentum-and-Impulse-ConnectionҮлестірмелі материалдар. Соңынан оқушылар жоғарыда көрсетілген сайттан өз жауаптарының дұрыстығына көз жеткізе алады

Бекіту 30-38 минут

«Жеке жұмыс» /суретпен жұмыс/·Сурет бойынша импульстің сақталу заңын жазу

·Сурет бойынша импульстің сақталу заңын жазу және оқтың ұшу жылдамдығын табу·Сурет бойынша импульстің сақталу заңын жазу және және тапаншаның жылдамдығын табу·Шарлардың соқтығысқаннан кейінгі бағыттары мен қорытқы векторын салу және - соқтығысқанға дейінгі және - соқтығысқаннан кейінгі

·

Үлестірмелі материалдар

Сабақтың соңы38-40 минут

Үйге тапсырма: Импульстің сақталу заңы Бағалау:Рефлексия:

4

Ақтөбе қаласы физика- математика бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі

Дощанова Нуркинже ТаргиновнаУчитель - Дощанова Нуркинже ТаргиновнаУрок русской литературыКЛАСС: 7 Е, Д Цели обучения, которые будут достигнуты с помощью данного урокаЦели урокаЯзыковые целиПредыдущее обучение План

Запланированные сроки Запланированные мероприятияНачало урока 5 мин.

Объединение в 2 группы по карточкам «Марсиане» и «Земляне». Учащимся предлагается посмотреть отрывок из видеоролика «Зелёное утро» по мотивам рассказа Р.Бредбери (На доске иллюстрация «Планета Марс»).После просмотра видеоролика учащиеся самостоятельно определят цели данного урока.

Середина урока

15 мин.

5 мин.

10 мин.

Г. «Диалогические карточки» Учащиеся по 3 от каждой группы садятся за круглый стол , каждый получает по 3 карточки. Желающий высказать свое мнение , поднимает карточку и кладет ее на стол. И так выступают все учащиеся , пока не используют все свои карточки. Учитель может дать направление для диалога: каковы тема, идея, авторское отношение к героям, проблема?Тема диалога: «Зелёное утро» - фантазия автора или реальность?» Условие: наличие аргумента. Ф взаимооценивание. Остальные учащиеся слушают и после завершения диалога определяют самые интересные мнения и ответы.Г «Картинная галерея» Учащимся предлагается рассмотреть репродукцию картины Ван Гога «Сеятель на закате солнца» и найти созвучие между рассказом и картиной. Г. «Ключевые слова» Учащиеся в группах, используя предложенные ключевые слова (природа, человек, борьба, вызов ,добро) составляют небольшой текст ,связав его с идеей рассказа. Одновременно 2 ученика получают индивидуальное задание.«Авторский стул» После завершения спикеры групп представляют результаты своей работы, а также учащиеся, получившие индивидуальные задания.Ф оценивание групп «2 звезды»Учитель: -Что волновало Р. Бредбери? Согласны ли вы с ним?За окном зима, но мы сможем и сейчас мысленно помочь планетам, «посадив» деревце .Главное - это желание! Каждый учащийся получает карточку с изображением зелёного дерева ,на обратной стороне пишет телеграмму землянам и прикрепляет её на графическое изображение двух планет –Марса и Земли.

5 мин.Рефлексия. «Телеграмма» Напишите 1 предложением , что бы вы хотели сказать после этого урока землянам. Д/З. Написать эссе «О чём нас хочет предупредить Р.Бредбери »

Дополнительная информацияДифференциация – как Вы планируете оказать больше поддержки? Какие задачи Вы

планируете поставить перед более способными учащимися?РефлексияБыли ли цели урока/цели обучения реалистичными?Что учащиеся выучили сегодня?Какая атмосфера царила в классе? Сработала ли дифференциация, проводимая мной? Уложился(лась) ли я в сроки? Какие отступления были от плана урока и почему?Общая оценкаКакие два аспекта урока прошли хорошо (подумайте как о преподавании, так и об изучении)?1: 2:Какие две вещи могли бы улучшить урок (подумайте как о преподавании, так и об изучении)?1: 2:Что я узнал(а) на уроке о классе или отдельных учениках, что поможет мне подготовиться к следующему уроку?

5

Түркістан каласы . Ескі Икан ауылы Х.А.Яссауи атындағы жалпы орта мектеп коммуналдык мемлекеттік мекемесі

ағылшын тілі пәні мұғалімі Э.Бахриддинова

Күні : 12.05.2015жСабақтың тақырыбы:Great Britain ,it’s geography. Сабақтың мақсаты: Оқушыларға Ұлыбритания және географиясы туралы түсінік беру. Сөз тудырушы жұрнақтарын түсіндіру, сөздік қорын молайту.Оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер: Миға шабуыл, топқа болу,Джиксо әдісі, Венн диаграммасы, ой қозғау, тапқырлық әдістер, байге, Кері байланыс: БББ (білемін, біліб алдым,білгім келеді). Оқып үйренудің нәтижесі: Ұлыбритания және оның георафиясы туралы түсінеді. Сөз тудырушы жұрнақтарын түсінікке иә болады,сөздік қоры молаяды .

уақыт

Блум таксаномиясы

Сабақтың кезеңі

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Ресурстар

3 минут

1.Білу

Ұйымдастыру кезеңі

Сәлемдесу, , ынтымақтастық атмосферасын құру,Ұлыбританияның және Қазақстаның тулары, Big benың суреттері арқылы топқа бөлу. 1-топ Kazakhstan 2-топGreat Britian 3-топ Big Ben

Оқушылар бір-біріне жылы лебіздерін білдіріп, орындарына отырады,түрлі-түсті ту және Big Ben нің суреттерін таңдап алып, топтарға бөлінеді.

сурет кеспелері

5минут

Үйге тапсырманы сұрау

Үй тапсырмасын 14-жаттығуны ” Миға шабуыл” әдісі арқылы тексеру, топтардың бір-бірімен сұрақ- жауап жүргізуін қадағалау. What is the capital of Scotland ? What is the capital of Great Britain ? What is national symbol of England? How many parts does the UK consists of ?

Берілген сұрақтарға нақты жауап береді.Дәптерлерін бір-бірлері тексереді

Орындық, үлестірме қағаз.

5 минут

Жаңа сабақ

Топтық жұмыс жүргізу,тақырыпты топтарға бөліп беру үш топқа үш түрлі тапсырма беру.Жаңа сөздерді оқыту separate [‘seprit] бөлу Consists[kәn’sist]құрылу,бөліп тұру Wide[waid] кең human[hju:mәn]адам mild[maild] қысқа ,жұмсақ feature [‘fi:tʃə]бет,ерекше белгі

Жеке оқып дайындалады,топта талқылайды. Жаңа сөздерді оқиды.

Проектор, , үлестірме суреттер.

2 минут

Әңгімелеу әдісі Әр топтан бір оқушы берілген тапсырманы әңгімеледі

5 минут

2.Түсіну

Жаңа сабақ бойынша тапсырманы орындау

Джиксо әдісін қолдау

Топтар берілген тапсырмаларды бірлесе отырып,өз ойларын айтады. Джиксо әдісі арқалы ауысып бір-біріне түсіндіреді, плакатқа жазады , қорғаушы шығып, постерді қорғайды. Әр топ өздеріне берілген жаттығу бойынша жұмыс жасайды.

Оқулық 7-сынып Аяпова оқулық «Атамұра» 2009 жыл флипчат , маркер, стикер

5 минут

3.Қолдану

Жаңа сабақты “Ой қозғау ” әдісі арқылы Видео роликте көрсетілген суреттердің мағыналарын таныту, “Бірге ойланамыз” әдісі бойынша Британияның тарихы , географиясы үлкен сағаты туралы түсіндіру

Оқушылар суреттерге қарап өз ойларын айтып ,Британияның тарихы және географиясы туралы түсінеді

4 минут

4.Талдау

1-топ Kazakhstan 2-топ Great Britian 3-топ Big Ben

Ерекшеліктерін біледі,постeр сызады

флипчарт тарату

6

2

минут

5.Жинақтау

Жалпыдан жалқыға бағыттау Сызған постерлерін қорғайды Постер

2 минут

Сергіту сәті

«Тапқырлық» әдісі 3 оқушы шығып, берілген сұрақтарға тез әрі дұрыс жауап береді

3 минут

Жас ерекшелігіне сайкес оқыту және оқу 4-жаттығу “Иә”,”Жоқ” әдісі бойынша жаңа сабақты пысықтау үшін топтарға кесте беру. .

Әр топтан екі оқушы шығып, қолдарына бір жағына «Иә», бір жағына «Жоқ» деп жазылған болады. Мұғалімнің айқан сөзімен келіссе, «Иә»,келіспесе, «Жоқ» белгісін көрсетуі керек.

қағаз, маркер.

4 минут

Жаңа сабақты пысықтау

Сыни турғыда ойлау”Бәйге ” әдісі арқылы жаңа сабақты пысықтау

Интерактив тақтада көрсетілген сұрақтарды оқушы оқып , жауап береді.

интерактив тақта

2 минут

6. Бағал

ау

Қор-тынды

Кері байла-ныс

Критерийлер арқылы жиынтық бағалау. Өзін-әзі бағалау

БББ стратегиясы. Рефлексия. Стикер жазу.

Сабақтың әр кезеңінде жауап бергеніне қарай, бағалау парағыға бағалайды.Оқушылар бүгінгі тақырып бойынша не білгенін, не білетінін, не үйренгенін жазады.

Бағалау парағы.

1 минут

Үйге тапсырма

7-8 жаттығу Оқушылар берілген тапсырманы күнделікке жазып алады.

Оқулық “Атамұра” 2009жыл 7-сынып

2 минут

Кері байланыс

БББ стратегиясы. Рефлексия. Стикер жазу.

Стикер

Қарақия ауданы, Мұнайшы селосы №7 орта мектебінің бірінші санатты бастауыш сынып мұғалімі

Қожахметова Гүлжихан БекқалиевнаМатематика

Саба ты атауық ң осу мен азайту зара кері амалдарҚ өСілтеме Кесте « лке» баспасы.Ө

Жалпы ма саттарқ АКТ, СТО технологиясыны стратегияларын ы палдастыра отырып, осуды орынң қ қ ң ауыстырымдылы ы туралы т сініктерін пысы тау,ғ ү қ О ушыларды осу мен азайтуды зарақ қ ң ө кері амалдар екенінмысалдар ар ылы т сіндіру. осынды мен айырманы ж не олардық ү Қ ә ң компоненттерін ме гертуді жал астыруң ғ . Математика п ніне ызы ушылы ынә қ ғ ғ арттыру есептеу, логикалы ойлау рекеттерін дамыту, ойларын д лелдеуге бейімдеу,қ ә ә белсенділік таныту а да дыландыруғ ғ

О ыту н тиежесіқ ә осуды орын ауыстырымдылы асиеті туралы т сінік алыптасады. осу мен азайтудыҚ ң қ қ ү қ Қ ң зара кері амалдар екеніне к з жеткізеді.ө ө Оларды о ылуы мен атауларын ме гереді.ң қ ң

Математика п ніне ызы ушылы тары артып, есептеу, логикалы ойлау рекеттеріә қ ғ қ қ ә дамиды. з ойларын д лелдеуге бейімделеді, саба арысында белсенділік таныту аӨ ә қ ғ мтылады.ұ

Негізгі идеялар 2+1═3 3-2═11+2═3 3-1═2

осу мен азайту зара кері амалдарҚ өТапсырмалар 1. тапсырма

Тапсырмада ы суреттер бойынша осуғ қ мен азайтуды кері амалдар екенін шң ү йректі суреті ар ылы сюжетү ң қ

бойынша есептер растырып, д лелдепқұ ә т сіндіру.ү

2- тапсырма: Те діктер р, салыстыр, о ы. ң құ қ

3- тапсырма:Салыстыру.

4- тапсырма:Логикалы тапсырмақ

Кейінгі тапсырмалар Кері байланыс

7

й тапсырмасыҮ Ауызша айталауқ

С А Б А Б А Р Ы С Ы Қ

М алімні жазбаларыұғ ң О ушыны іс ректіқ ң әІ. йымдастыру кезе іҰ ңІІ. ткенді айталауӨ қІІІ. Жа а саба .ң қО ушыларды білімді белсенді ме геруге дайындау кезе і..қ ң ң ңЖа а саба . ң қСаба ма сатымен таныстыру. қ қМ алімні т сіндірмесі. ұғ ң ү2+1=33–1=2 осу мен азайту бір–біріне кері қ3–2=1 болып табылады. -Біз не істедік? -орындарын ауыстырды .қ

• -м ндері згерде ме?ә ө

• згерген жо .ө қ-Олай болса андай ереже шы ару а болады?қ ғ ғО улы пен ж мыс:қ қ ұ 1 тапсырма: О улы пен ж мыс.1–тапсырманық қ ұ о ушылармен бірге талдау.қ

Тапсырмада ы суреттер бойынша осу мен азайтуды кері амалдарғ қ ң екенін ш йректі суреті ар ылы сюет бойынша есептерү ү ң қ

растырып, д лелдеп т сіндіру.құ ә үН тижені д лелдеуә әІ . Жа а саба ты бекіту.Ү ң қ• тапсырма:. Теңдіктер құр, салыстыр, оқы.

V. Сергіту с тіә3- тапсырма:3. Салыстыр.3 * 2 3 * 1 2 * 13 * 0 2 * 0 1 * 04- тапсырма:Логикалық тапсырма.Д птермен ж мысә ұVІ. орытындылау.ҚVІІ. Кері байланыс. Не білемін?Не білдім?Не білгім келеді? VІІІ Саба тық жалпы орытындылауқІХ. Мада тау. Формативті ба алауқ ғ

Топ а б лінуқ өткенді еске т сіруӨ ү

Психолгиялы дайынды қ қ

Саба барысында диалогдық қ ж мыстар а атысып отырады.ұ ғ қ

Топты тал ылауқ қ

Сурет бойынша те діктерң растырып, м нін табадықұ ә

О улы пен ж мысқ қ ұ

з бетінше ж мыс жасайды.Ө ұСаба бойынша з ойларын білдіреді,қ ө орытынды жасайдық

Калиева Бибигуль Каримовна Ақтөбе қаласы физика-математикалық бағыттағы

Назарбаев Зияткерлік мектебі

Краткосрочный план урока

Предмет: Всемирная историяДата: Класс: 7В кл Количество: отсутствующих: присутствующих:

Раздел 7.3A: Абсолютизм: Запад Тема урока: Что предпринял Петр Великий, чтобы сделать себя абсолютным монархом в стиле Людовика XIV?

8

Цели обучения, которые помогает достичь данный урок

Сравнивать и использовать источники для ответа на более сложные вопросыОбъяснять историческое событие, выявляя главное и второстепенноеНаходить взаимосвязь между различными историческими событиями

Цели урока Сравнивать особенности политической власти в разных странах. Объяснять понятия Парламент, Генеральные штаты, Сейм, Кортес, Боярская Дума

Языковые цели

Абсолютизм, абсолютный правитель/монарх, монархия, Франция, Россия, учреждения, король, император, Боярская Дума, парламент, аристократия, крестьянство, Людовик XIV, Генеральные штаты, парламент, Петр Великий, царь, боярин, православная церковь, Сенат, Синод, Санкт-Петербург, Петергоф.Петр Великий стал абсолютным правителем в западном стиле, потому что…

Предыдущее обучение

Учащиеся знают, что различные государства в различные периоды имели особенности в управлении

Ход урокаЗапланированные сроки

Запланированные мероприятия Ресурсы

Начало урока5 мин

10.30-10.35

Приветствие. Деление на 4 группы по цветным карточкам.Проверка готовности к уроку. Учащиеся рассаживаются в 4 группы по 5-6 человек

Расстановка парт для работы в 4-х группах

Упражнение на концентрацию внимания: «Здравствуй, урок!». Поздороваться на разных языках.Прием Анатолия Гина «Таймер урока» - обратить внимание на хронометраж урока в виде значка на слайде.

Слайд с приветствием «Здравствуй, урок!» и указанием хронометража урока

Прием активизации учащихся «Диалогические карточки» - учитель просит подписать на 3-х стикерах свои имена покрупнее, чтобы было видно с доски. В ходе урока - если вы обдумали свой ответ, поднимаете свою карточку (для формативного оценивания).

Атрибуты для приема «Диалогические карточки» - чистые стикеры для написания имен и самооценивания

ПСМ – 3 мин . (первоначальный стимулирующий материал). - Что связывает изображенные на фотографиях сооружения? (дворцовые комплексы абсолютных монархов разных стран). - Где они могли быть построены? Как они называются, может, вы знаете, бывали в этих местах?- Почему монархи возводили такие великолепные дворцы или даже целые города – дворцы, дворцовые комплексы? (чтобы утвердить себя в качестве абсолютных монархов). - Сегодня мы познакомимся с ещё одним примером абсолютизма на Западе. Запишите тему урока.

Слайд с изображением дворцов абсолютных монархов

Запись темы урока, знакомство с Целями обучения Слайды с темой и целями урока.

Формативное оценивание по ЦО1.

Середина урока30 мин

10.35-10.42(7 мин)

Игра «Домино» - 7 мин. с карточками первой теме раздела. В карточках содержатся сведения на повторение и припоминание изученного, а также новая для учащихся информация о правлении французского короля Людовика XIV. Первую фразу говорит учитель: форма правления, при которой власть принадлежит одному человеку и передается от отца к сыну, по наследствумонархия Монархия бывает сословно-

представительная и …абсолютная При абсолютной монархии вся полнота власти принадлежиткоролю Сословно-представительный орган, возникший в Англии в

1265 году назывался …парламент Сословно-представительный орган, возникший в Чехии и

Польше в XI веке, назывался …сейм Сословно-представительный орган в Испании называется

…кортес Сословно-представительный орган, возникший во Франции

в 1302 году, назывался …Генеральные штаты

Сословно-представительный орган, возникший в России в 1549 году, назывался …

Земский Собор Людовик XIV правил во Франции в …1743-1715 годы Он стал королем в …5 лет Вначале юному королю помогал кардинал …

Разрезные карточки для игры «Домино».

9

Мазарини Людовик XIV стал править самостоятельно с …1661 года Его девизом стали слова: «Государство –…»Это Я!» Дворцовый комплекс Версаль он приказал построить в 18

км от …Парижа Людовик XIV вел захватнические войны с Соседними государствами

Он также проводил реформы в управлении государством, в армии, в сфере образования и науки, а также в

налоговой сфере

Король-солнце ни разу не созывал …

Генеральные штаты …

Французский абсолютизм стал для всех европейских стран

образцом Укреплению

Формативное оценивание:Работа в группах

10.42-10.47(5 мин)

- Запишите, пожалуйста, в течение 3-х минут, 3-5 признаков абсолютной монархии. - Какой должна быть власть, чтобы мы называли её абсолютной?- А теперь поменяйтесь постерами. - Проверьте работы других групп по образцу на слайде.- Сколько совпадений? Сколько упущено признаков? Формативное оценивание

Постеры, фломастеры

Просмотр фрагмента

видео 10.47-10.52

(5 мин)

- Посмотрите видео (4.26-5.43 минуты) и определите, какой из признаков абсолютной монархии мы можем отметить? (Учащиеся могут сказать о том, что строительство дворца свидетельствует в большой власти царя и императора Петра Великого)

Видеофрагмент про Петергоф - https://www.youtube.com/watch?v=vjZlj88IIVU

Советники царя

10.52-10.57(5 мин)

« Советники царя» - вам выпала уникальная возможность дать советы Петру по поводу того, как можно реформировать Россию в стиле Людовика XIV во Франции.

Слайд с портретом Петра Великого

Чтение текста

10.57-11.00(3 мин)

Ученики читают текст о деятельности Петра:Петр Великий – 14-й Царь Всея Руси, 1-й император Всероссийский из династии Романовых. Годы жизни: 1672-1725-й. Петр был провозглашен царем в 1682 году в 10 лет. Стал править самостоятельно с 1689 года. Петр первым из русских царей совершил длительное путешествие в страны Западной Европы. На время своего путешествия по Европе, которое получило название «Великое посольство», царь создал Сенат в составе 9 человек, который во время отсутствия царя был высшим правительственным учреждением.Вернувшись из Европы в 1698 году, Петр развернул реформы во всех сферах. Проведена реформа государственного управления. Вместо Боярской Думы создан Сенат – постоянный совещательный орган при царе. Перестал созываться Земский собор – совещательный орган с участием Боярской думы и высшего духовенства – патриарха и митрополитов. Проведена областная реформа: вместо уездов Россия была поделена на губернии. Проведена денежная реформа. Дворянское ополчение было заменено регулярной армией, создан военно-морской флот России. Был создан новый государственный орган для контроля за деятельностью церкви - Синод. Для продвижения по служебной лестнице для чиновников был создан Табель о рангах, что повысило качество государственного управления. Петр Первый воевал Турцией за выход к Черному морю, получил Азов, Эстонию и Ливонию. На земле, отвоеванной у шведов, в 1703 г. Петр I основал новую столицу - Санкт-Петербург.В 1700-1721 годы в Северной войне со Швецией и одержал в ней победу. В честь этой победы Сенат присвоил Петру титул императора, а Россия стала империей с 1721 года.С именем Петра связаны и многие другие нововведения в России: первая газета, первый музей, новый календарь, основана Академия наук России. При нем строились фабрики, дороги, каналы, создались

Текст для чтения

Портреты Петра Великого на доске

10

новые отрасли промышленности, открывались школы.Скончался 28 января 1725 года, не успев назначить преемника. Похоронен в Петропавловском Соборе в Санкт-Петербурге. В его честь установлен памятник Медный всадник в Санкт-Петербурге. Петр Великий был самым деятельным из российским монархов. Его реформы затронули все сферы жизни общества, он лично проверял исполнение своих распоряжений и указов, вникая во все детали. Он обладал разносторонними способностями, был умелым военным стратегом и полководцем.

Работа в парах

11.00-11.07(7 мин)

Разбиться по парамЗаполнить схему символами – звездами:1 звезда – признак проявляется слабо2 звезды – признак проявляется, но незначительно3 звезды – признак проявляется полностью

Признаки абсолютизма Степень проявленияВся власть в руках монархаОбширный аппарат управленияПостоянная армия Общегосударственные законыЕдиная экономическая политикаЦерковь подчинена монарху

Формативное оценивание:

Раздаточный материал для разбивки на группы, для работы пар

Конец урока3 мин

11.07-11.10

Рефлексия – 3 мин: Закончить фразу:Петр Великий стал абсолютным правителем в западном стиле, потому что…Итоговое оценивание за урок по стикерам. К) Обобщить высказывания учащихся о том, насколько Петр скопировал Людовика XIV и кто из этих двух монархов был наиболее абсолютным (во многом Петр Великий был наиболее абсолютен, чем Людовик XIV).

Дом/задание: узнать больше о реформах Петра Великого

РАБОТА В ПАРАХЗаполнить схему символами – звездами:1 звезда – признак проявляется слабо2 звезды – признак проявляется, но незначительно3 звезды – признак проявляется полностью

Признаки абсолютизма Степень проявленияВся власть в руках монарха

Обширный аппарат управления

Постоянная армия

Общегосударственные законы

Единая экономическая политика

Церковь подчинена монарху

Текст «Деятельность Петра Великого»Петр Великий – 14-й Царь Всея Руси, 1-й император Всероссийский из династии Романовых. Годы жизни: 1672-1725-й. Петр был провозглашен царем в 1682 году в 10 лет. Стал править самостоятельно с 1689 года. Петр первым из русских царей совершил длительное путешествие в страны Западной Европы. На время своего путешествия по Европе, которое получило название «Великое посольство», царь создал Сенат в составе 9 человек, который во время отсутствия царя был высшим правительственным учреждением.Вернувшись из Европы в 1698 году, Петр развернул реформы во всех сферах. Проведена реформа государственного управления. Вместо Боярской Думы создан Сенат – постоянный совещательный орган при царе. Перестал созываться Земский собор – совещательный орган с участием Боярской думы и высшего духовенства – патриарха и митрополитов. Проведена областная реформа: вместо уездов Россия была поделена на губернии. Проведена денежная реформа.

11

Дворянское ополчение было заменено регулярной армией, создан военно-морской флот России. Был создан новый государственный орган для контроля за деятельностью церкви - Синод. Для продвижения по служебной лестнице для чиновников был создан Табель о рангах, что повысило качество государственного управления. Петр Первый воевал Турцией за выход к Черному морю, получил Азов, Эстонию и Ливонию. На земле, отвоеванной у шведов, в 1703 г. Петр I основал новую столицу - Санкт-Петербург.В 1700-1721 годы в Северной войне со Швецией и одержал в ней победу. В честь этой победы Сенат присвоил Петру титул императора, а Россия стала империей с 1721 года.С именем Петра связаны и многие другие нововведения в России: первая газета, первый музей, новый календарь, основана Академия наук России. При нем строились фабрики, дороги, каналы, создались новые отрасли промышленности, открывались школы.Скончался 28 января 1725 года, не успев назначить преемника. Похоронен в Петропавловском Соборе в Санкт-Петербурге. В его честь установлен памятник Медный всадник в Санкт-Петербурге. Петр Великий был самым деятельным из российским монархов. Его реформы затронули все сферы жизни общества, он лично проверял исполнение своих распоряжений и указов, вникая во все детали. Он обладал разносторонними способностями, был умелым военным стратегом и полководцем.

Қызылорда облысы, Арал қаласы №64 орта мектебінің математика пәнінің мұғалімі

Тасмамбетова Зауре ҚуанбайқызыТәрбие сағатының тақырыбы: Қазақ халқының ерлік істеріМақсаты:Жас ұрпақты бейбітшілікті сақтауға және нығайтуға, өз Отанын сүюге, Отанымыздың саясатын қолдауға, ерлікке, адал, батыл болуға тәрбиелеу, өзін - өзі басқаруға, еркін сөйлей білуге тәрбиелеу.Мұғалім: Армысыздар,құрметті ұстаздар мен тәуелсіз еліміздің ұлағатты ұрпақтары. Алтын күннің аспанында шырқалған,Үзіп алып әкелгендей жыр талдан.Қазақ елін бар биікке көтерер,Әнұраным әсем әнге шырқалғанҚазақстан Республикасының мемлекеттік Гимні шырқалсын!Біздің Отанымыз-Қазақстан. Мемлекетіміз тәуелсіздік алғалы Қазақстан Республикасының жетістіктері өсуде. Осынау жылдарда елдігімізді танытып, еңсемізді көтерген қаншама ұлы оқиғалар бар. Қазақстан Республикасы 1991 жылы16 желтоқсанда өзінің тәуелсіздігін жариялап, дербес мемлекет болды. Осы өткен жолдарымызға қарасаақ, әр жылдың өз шежіресі, сыры, тарихы, қасиеті бар. Қазақстанды мекендеген барлық халықтардың ұлттық мәдинетін көркейтіп, бірлігі мен ынтымағын жарастырып отырған ұлы елміз. Осыған орай «Менің Отаным-Қазақстан!» атты тәрбие сағатымызды бастаймыз.Мұғалім: Балалар, «Отан дегеніміз не?» Отан деген- атамекен, Отан деген- туған жер. Отан – деген ана, пан, Қазақстан-туған ел. Отан- менің ата-анам, Отан -досым, бауырым, Отан -өлкем астанам, Отан- аудан, ауылым.

Отанды біз атамекен, Деп аялап атаймыз. Өйткені оны мекен еткен. Бабамыз бен атамыз. Отан –деген атамекен, Отан деген- туған жер. Отан- ана, Отан –үлкен Қазақстан -туған ел. Төрт жыл бойғы қанды қырғыннан кейін, қырық бестің көктемінде дүние жүзі халқы бостандық алды. Халық Отан ұғымын терең сезіне түсті. Ерлік пен еңбек жеңіп шықты. «Ешкім де ұмытылмайды, ештеңе де ұмыт қалған жоқ». Осынау сөздер Жеңіс күнін мерекелеу кезінде жиі айтылады. Осынау сөздер соғыстан қаза тапқандар ескерткішіне де қашалып жазылған.Мұғалім:Жеңіс деген жақсылықтың сыңары,Жігер менен құштарлықтың құралы.Күрескердің арманы мен ұраны,Қуаныш пен мерекенің бұлағы.Бейне ролик. Соғыс жылдары

Жасасын Жеңіс!Бақытты елім күле бер!Тәуелсіз болып болашағына жүре бер!

12

Болмасын соғыс!Болмасын соғыс!Болмасын!Осы тілекпен барша халайық түрегел!Қайырмағамбетов Мақсаттың орындауында: «Жаса Қазақстан»

ІІ Мұғалім: Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев әрдайым халықпен бірге, ол өз халқына үлкен қамқорлық көрсетеді.Қазақстанның атынан өкілдік ететін лауазымды тұлға. Мұндай көшбасшымыз бар біздің болашағымыз айқын.Мұғалім:Хандардың қайталамай қателерін,«Ұлт бол деген нығайтып қатарларын».Мағжан мен Мұхтар, Жүсіпбектің,Ұмытпа ешқашан да баталарын.Айнымайды аспаннанБіздің тудың бояуы.Оны халық қашан даБиікке іліп қояды.Туымызға жас туғанБір қарамай өтпейді.Сол көк тудың астындаКөгереміз көктейміз.Сүйініш:Елімнің аты, жерімнің аты –Өзіңмен биік, Республикам !Жақсының аты, ғалымның хатыӨзіңмен биік Республикам!Білімді ұрпақ, білікті маман,Беделің сенің Республикам !Болатын балаң, ары сау адам –Мерейің сенің, Республикам!Бәсеке деген оңай сын емес,Ұшпасын бағың, Республикам!Қазақтың атын, қазақтың затын –Тұмар ғып тағын, Республикам!Алтын күн шуағын көк байрақ шашатынЖатсынбай әлемге құшағын ашатынҚазақтың төрінен нәр алған даласыТәуелсіз бейбіт ел мәңгіге жасасын.!Қорытынды: «Қайғыны білмесін ана жаны,Қазіргі адамда арман сол.Әлемнің бар сәби балалары,Оянсын ұйқысы қанған соң.»Арманымыз орындалсын! Сәбилердің ұйқысы бұзылмасын. Келіңіз бәріміз қосылып, әлемге осы әнді салып берейік. Сау болыңыздар!

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Ақтөбе облысы, Хромтау ауданы

Қызылсу орта мектебінің ағылшын тілі пәнінің мұғалімі

Жусупова Кундыз Кулымбетовна Сабақтың мақсатыБілімділік: ел аттарын,өзен,көл аттарын қайталау, «Қазақстан» тақырыбы туралы айта білуге үйрету.Сан есім,сандарды дұрыс айта білуге тілдерін жаттықтыру.Сұрақтарға жауап беру.Текстпен жұмыс,оқу,түсіндіруСабақтағы жаттығуларды орындау арқылы оқушыларға мәтін мен суретті салыстыруға, айтуға,суреттеуге үйрету.Дамытушылық:Оқушыларды бір-бірімен сұхбат жүргізе білуге,өз ойын ағылшын тілінде айтуға дағдыландыру.Оқушылардың сөздік қорын кеңейту және ағылшын тілінде сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.Тәрбиелік:Оқушыларды ізденімпаздылыққа,ұқыптылыққа,адамгершілікке,ұйымшылдыққа тәрбиелеу.Сабақ түрі: аралас сабақӘдіс-тәсілдері: сәйкестендіру,оқу,түсіндіру,топтық жұмыс,жазба жұмысыКөрнекіліктер: интерактивті тақта,картаПәнаралық байланыс: қазақ тілі,орыс тілі,география

Plan.1. Organization moment.2. Checking up the hometask.3. Warm-up4.New theme5. Read the text6.Group work

13

Answer the questions ,ex III,YIII.7. Practice.Write a composition (about your country, ex XII)8.ConclusionWhat is the future of Kazakhstan that we imagine?9. Home task Ex X,XI.Evaluation.

Teacher’s activity Pupils’ activity

1.Organization moment2.Checking up the hometaskEx 6, p 122a)Translate the sentences into your native language.1. It was planned to extend the railway from the city of Semei to Pavlodar.2. A plain is a large flat piece of land extending in different directions.3. The Siberia plain extends to the northern part of Kazakhstan.4. The Sahara desert is a large land in the central Africa.5. The constitution ensures the rights for the people within borders of our country.6. Kazakhstan borders Russia, China and some other countries.7. A sudden illness didn’t allow her to finish her work in time.8. The tops of the Alatau Mountains are covered with snow even in summer.9. He was suffering from the strong pain in his stomach.10. An eagle is a very large strong meateating bird.11. African zebra looks like a horse with broad dark brown and white stripes all over the body.b)Match these words I check the new words .Pupils must match these words with translationsa)extend 1. тегісb)flat 2.созылуc)plain 3.шекараласуd)desert 4.жазықe)border 5.бүркітf)strong 6.тарыg)wind 7.кенеттенh)sudden 8.жолақi)cover 9.рамаға салуj)suffer 10.тәуелсізk)corn 11.шөл,дала l)millet 12.дәнm)cotton 13.күштіn)eagle 14.желo)stripe 15.азаптану,қиналуp)frame 16.лифт,көтеру(ту,жүк)q)sovereign 17.жауып жату,жабуr)hoist 18.мақта3.Warm-up“Missing letters”Now ,you must guess “what letter is missing”Rep_blic,sov_reign,res_urce,fa_na,f_ora,riv_r,c_imate,a_ric_lture,p_p_lation,n_ti_nality.4.New theme“Kazakhstan” 1.Pre-reading task.You were born in Kazakhstan. What can you say about the geography of our country?If you are not to able to say in English say it in your native language. ( Pupils say it).5.Read the text Geographical position The republic of Kazakhstan is situated in the central Asia .The area of Kazakhstan is 2753 000 sq. km. Its population is about 16 million. The population lives mostly in towns and cities are Almaty, Karaganda, Shimkent, Pavlodar and Astana.Astana is the capital of the Republic.Astana is situated in the central part of the country. Kazakh is the official language of the country,but it is not the only language which people speak in the country. Russian and other languages are spoken here too.Kazakhstan is the largest in the central Asia.It extends some 1900 km.from the Volga river in the West to the Altai Mountains in the East and about 1300 km.from the Siberia plain in the North to the Central Asia deserts in the South.Kazakhstan borders China,Russia,Turkmenistan,Uzbekistan and Kirgizia.There is a long border coast line on the Caspian Sea in the Southwest.There are few rivers and lakes in Kazakhstan.The four rivers are the main resources of water in the country.They are Irtish ,in the east,Syrdaria in the southwest ,Illi in the southeastand Ural in the northwest of the country.The largest lakes are Balhash,Zaisan,Ala-Kol and Tengis.The flora and fauna of the country are different.They depend on the climate of the area.They are richer in the south and poorer in the north.

14

ClimateThe climate of the country is strongly continental. It is cold in winter and hot in summer. Rain usually falls in spring and autumn. Snow falls in all areas but not at the same time. In the south snow falls in October or November, in the north it falls as a rule in September or October. Sudden cold winds and snow falls in winter often cause troubles for people. In spring green grass and flowers of different colours cover flat lands and hills. Economy and national flag Kazakhstan has well –developed heavy industry in many cities and towns. As the result of the development of heavy industry the country suffers serious environmental problems. Agriculture takes a very important sector in the national economy. The people of the country grow wheat, millet, corn and cotton. As a sovereign state Kazakhstan has its own national flag and anthem and national traditions and holidays. The national flag of the country consists of a light blue field at the centre of which there is yellow sun framed by the wings of a flying eagle , also in yellow, with a vertical stripe of national ornamentations near the hoist.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------ОҚО, Мақтарал ауданы

«№25 Г.Титов ЖОМ КМММАД тобының тәрбиешісі

Слухан Ахимова

Сабақтың тақырыбы: Көктем келбетіМақсаты: көктем мезгілі туралы түсінік беру табиғатқа қамқорлық жасауды үйрету.Көктем мезгілін бейнелету,сурет бойынша әңгімелеп,ой-өрісін,тілін дамыту.Дидактикалық ойын: «гүл теру».Көрнекілігі: жыл мезгілдері,сурет,гүлдер,оқулық,түрлі-түсті қалам,шар,ағаш.Сөздік жұмыс: көктем мезгілі туралы әңгімелеу.Балалар қонақтарға жылы лебізімізді білдіреміз.Үлкенгеде сіз,Кішіге де сіз,Бар адамды құрметтеп,Бас иеміз біз. Жұмбақ.Бұлтты айдай желдеткен,Нөсерлеткен,селдеткен,Шалшық кешіп ойнайтынҚай мезгіл деп ойлайсың? (көктем)

• Дұрыс айтасыңдар балалар.• қазір қай мезгіл?• көктем мезгілі.• көктемде күн қандай?• көктемде күн жылы• балалар, біреу біздің есікті қағып тұр.Кім болды екен?

Көктем болып киінген бала кіріп келеді.-сәлеметсіңдер ме,балалар?Тәрбиеші:-көктем келді.Сәлеметсіз бе,көктем?Тәрбиеші:-қош келдіңіз,көктем.Балалармен жаңа ғана сіз туралы айтып отырғанбыз,отырыңыз балаларды тыңдаңыз.Сұрақтар:көктемде не ұшып келеді? (құстар ұшып келеді)-балалар не жасайды? (балалар ұя жасайды)-жерге не шығады,не өседі? (шөп өседі,гүл шығады)-көктем айларын атаңдар? (наурыз,сәуір,мамыр)-көктем сізге балалардың жауабы ұнады ма?-ия.ұнады,рахмет!-балалар сіз туралы тақпақтар,өлеңдерде біледі.1-бала: көктем,көктем,көктемде,Құстар келіп жеткенде.Қуанып бір қаламыз,Әнмен қарсы аламыз.2-бала:балаларау,балалар,Шақырады далалар.Көктем келді гүл алып,Құстар келді жыр алып.3-бала: барлық айдан шырайлы,Мамыр дейді бұл айды.Жасыңа да кәріңе,Бәріне де ұнайды.Бейбіт күннің тұрағы,Отанымыз қырағы.Сол себепті-бүгін де,Көктем болып тұр әні.4-бала: Көктем келді,құс келді,Ойнаймыз біз саз илеп.

15

Біздің көлдің үстінде Былтыр келген саз үйрек.5-бала: Келіп көктем құстарыБаубақшада ән салдыОларды жас достарыҰя салып қарсы алды.Сурет бойынша әңгіме жүргізу.-Енді бәріміз алдымыздағы парақтарға көктем мезгілін бейнелейік.(Балалар көктем мезгілін бейнелейді)Сергіту жаттығу: Тербеледі ағаштарАлдымен жел еседіКіп-кішкентай ағаштарҮп-үлкен боп,өседі.Балалар өздеріңнің салған сурреттері бойынша әңгімелейді.Көктем мезгілінің сұрақтарына жауап беру.Көктем:1.Төрт түлікті ата?2.Үй жануарларын ата?3.Жыл мезгілдерін ата?Жарайсыңдар балалар.Дидактикалық ойын «Гүл теру»Ойынның мақсаты:балалардың ойлау қабілетін,тілін дамыту.Қорытынды сұрақтар.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы. Казталов ауданы. Қараоба ауылы

Ғ.Қараш атындағы Қараоба мектеп-гимназиясыныңбастауыш сынып мұғалімі

Ахметкалиева Лаура Шакировна Сабақтың тақырыбы: Ғасыр саңлағы.С.ЛәмбекұлыСабақтың мақсаты:а)Мәтінді түсініп оқуға машықтандыру;Т.Әубәкіровтың өмірлік мақсаты мен арманына жетудегі талпынысы мен табандылығын үлгі ету; ә)Оқушылардың сөздік қорын,тілін,мәнерлеп оқу дағдысын дамыту; б)Оқушыларды батырлыққа,өз елін, жерін сүюге тәрбиелеу;Сабақтың түрі:жаңа білімді хабарлауСабақтың әдісі:сұрақ-жауап,баяндауКөрнекілігі:СлайдКүтілетін нәтиже:1.Мәтінді түсініп оқуға машықтанады;2.Мәтінді талдауда шығарма оқиғаларының себеп-салдарын айқындай алады;;3.Белсенді іс-әрекет қалыптасады;

Сабақтың барысы:І.Қызығушылықты ояту1.Психологиялық дайындық«5» болсын алар бағамызБілімнен бақыт табамызӨнер,білім көп оқыпӨсе берсін санамыз.

2.Үй тапсырмасын тексеруА)Тоқтар-тұңғыш ғарышкер.(өлеңді жатқа айту)

ә) Топтастыру стратегиясы-Тоқтар Әубәкіров туралы не білеміз?-Тоқтар Әубәкіров кім?-Тұңғыш қазақ ғарышкері.-Ол қай жылы дүниеге келген?-1946жылы 27маусым.-Қай жерде дүниеге келген?-Қарағанды облысы,Қарқаралы ауданында 1май ауылында дүниеге келген.-Т.Әубәкіровтың қандай атағы бар?-Техника ғылымының докторы,профессор,ұшқыш-инженер.-Т.Әубәкіров қай жылы ғарышқа ұшты?-1991ж.2қазан.-Қандай аймақты зерттеді?-Арал теңізі.

ІІ.Мағынаны тану1.Ой қозғау. Жұмбақ

16

Аспанда бір алып құсЫзғып ұшып барадыҚарап тұрсаң ғажайыпСоңында із қалады. (Зымыран)

-Ал, осы зымыранмен қайда ұшады?-Аспан әлеміне, ғарышқа.-Ғарышқа ұшатын адамды кім дейміз?-Ғарышкер.-Ғарышкерлерден кімді білесіңдер?-Т.Әубәкіровғ Т.Мұсабаев-ендеше бүгінгі сабағымызда тағы да Т.әубәкіров туралы әңгімелейтін боламыз2.Мәтінді оқу. Болжау стратегиясы3.Сөздікпен жұмысҒасыр-100жылСаңлақ-елден ерен,озат,шебер адам.Аэропорт-ұшақтар ұшып,қонатын жер.Летшік-ұшқыш4.Сергіту сәті1,2,3Бойға жинап күш4,5,6Қарлығаш боп қалқы7,8,9,10Қарлығаш боп қон.5.Үш түрлі түсіндірмелі күнделік

-Әнеки,көрдің бе,Тоқтаржан,туған елдің түтіні қол бұлғап тұрғанын ,сенің тезірек ержетіп, азамат болғаныңды көрсем деймін.

-Осы кімнің сөзі,арманы?

«Аман жүрсек бәрі болады» дейді. Техника ғылымының докторы,ұшқыш-инженер,профессор

-Тоқтар анасының арманын орындады ма?

6.Флипчарт-Адам өмірде мақсатына жету үшін қандай қасиеттерге ие болу керек?7.Оқулықпен жұмысОқушыларға мәтінді оқыту.-Әңгімедегі Тоқтар кім?-Анасының аты кім?Тақырып таңдау стратегиясы-Әңгіменің тақырыбын басқаша қалай атауға болады?ІІІ:ТолғанысСинкуин1.Кім? Тоқтар Әубәкіров2.Не істеді? Армандады,ғарышқа ұшты.3.Қандай? Батыр,ержүрек,білімді4.Сөйлем Тоқтар-қазақтың тұңғыш ғарышкері.5.Ғарышкер.Үйге тапсырмаБағалау.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------О т стік аза стан облысы . Т лкібас ауданы . Т.Рыс лов ауылы ң ү Қ қ ү құ

Ломоносов атында ы мектеп-гимназиясыны бастауыш сынып м алімі ғ ң ұғРасымбекова Назгуль Мекенбековна

Тақырыбы: «Байлық пен ақыл» ертегісіМақсаты:1.Оқушыларды халық ауыз әдебиеті үлгісі - ертегімен таныстыра отырып оларға адалдық, ойшылдық ақылдылық адамды бақытқа жеткізетінін түсіндіру.2. Оқушылардың сөздік қорын молайту.3. Мейірімділікке, еңбек кештікке тәрбиелеу.Көрнекілігі: Оқулық, мақалдар, сұрақ.Сабақтың түрі: Аралас сабақ. Дамыта оқытуСабақтың әдісі: Топпен жұмыс, сахналау, шығармашылық.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.Енді бір – біріміздің қолымыздан ұстап алақан жылуы арқылы бір – бірімізге жылы лебіздер тілейік.

17

1 - бала. Еліме тыныштық тілеймін!2 - бала. Аспанымыз ашық болсын!3 - бала. Деніміз сау болсын!4 - бала. Күніміз жарық болсын!5 - бала. Көк туымыз биік болсын!

ІІ. Өткенді қайталау.- Балалар біз қазір «Асыл сөз» атты үлкен тарауды өтіп жатырмыз. Кәне есімізге түсірейікші.1. Аңыз дегеніміз не?.2. Мақал – мәтелдер дегеніміз не?3. Жаңылтпаштар дегеніміз не?4. Жұмбақ дегеніміз не?5. Шешендік сөздер дегеніміз не?- Балалар сендер өткен сабақты жақсы меңгерген екенсіңдер. Енді ертегінің не екенін білесіңдер ма? Қандай ертегіні білесіңдер? Оқушылар жауабын тыңдау.3. Ертегі сөзіне дыбыстық мінездеме.Ертегі сөзінде қанша дыбыс бар? Нешеуі дауысты, нешеуі дауыссыз.Берілгені: ертегі = ----------------Сонымен балалар ертегіден халқымыздың тұрмыс - салтын, әдеп - ғұрпын білеміз. Онда шындық оқиға мен қиял – ғажайып оқиға аралас келіп отырады.4. Жаңа тақырып. Байлық пен ақыл ертегісі. а) Ертегіні анық, мәнерлеп оқып мазмұнын түсіндіреді. Оқушылар тізбекпен оқиды. б) Сұрақ – жауап арқылы ертегі мазмұны түсіндіріледі. в) Ертегі рольге бөлініп оқылады.Сергіту сәті.а) Ертегіні анық, мәнерлеп оқып мазмұнын түсіндіреді. Оқушылар тізбекпен оқиды. б) Сұрақ – жауап арқылы ертегі мазмұны түсіндіріледі. в) Ертегі рольге бөлініп оқылады.Сергіту сәті.Дәптермен жұмыс.Әшекей - өрнек, сәнді ою.Мұрагер – орын басушы дүниеге ие болушы.Қорытынды: Ертегі дегеніміз не?Түрлі ертегілер экрандаОй толғаныс.Жаңа тақырыпты қорыту үшін тапсырма.Тақырыбы: Байлық пен ақылКейіпкерлері: әкесі, төрт ұлы.Ертегі түрлері: Тұрмыс - салт, қиял - ғажайып т. б.Сұрақ: Әкесіне соңғы ұлының жауабы неге ұнады?Ол не деді?Оқушылардың жауабы:Тек еңбек сүйгіш екі қолым, қайрат жігерге толы жүрегім бар деді.Оқушыларға еңбек туралы мақал – мәтелдер айтқызу.

Үйге: "Байлық пен ақыл" ертегісінің мазмұынын сұрау.Мақал – мәтелдер жинастыру.Бағалау.Сабаққа белсене араласқан оқушылар бағаланады.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------О т стік аза стан облысы . Т лкібас ауданы . Т. Рыс лов ауылың ү Қ қ ү құ

Ломоносов атында ы мектеп-гимназиясыны ғ ңбастауыш сынып м алімі ұғ

Омарова Галия АмангельдиевнаТақырыбы; ЕгіншілікСабақтың мақсаты:Сабақтың міндеттері:1.Оқушылардың білім-білік дағдысын арттыру.2.Оқушылардың сөздік қорын,сөйлеу мәдениетін дамыту.3.Оқушыларды еңбексүйгіштікке,табиғатты сүюге,табиғат байлықтарын сақтауға тәрбиелеу.Қолданылатын әдіс тәсілдері:Сөздік әдісКөрнекі-құралдары:Буклкт,дәнді дақылдар,шалғы күрек,тырма, нан.Пәнаралық байланыс: Қазақ тілі,ән

Сабақтың мазмұны мен барысы:І.Ұйымдастыру бөлімі.

- амандасу- оқушылардың назарын сабаққа аудару

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.- Үйге қандай тапсырма берілді:- Каспийдің тірі алтыны.

18

- Сабаққа дайынбыз ба?- Иә( үй тапсырмасы сұралады)

ІІІ.Үй тапсырмасын бекіту.Балық пішінді карточкалар арқылы сұрақ-жауап алынады. 1.Балық жеген соң ас қайтара ма? 2.Каспий теңізіндегі балықтарды ата? 3.Б алықтан қандай май алынады? 4.Бекіре мен қорытпаның ірілері неше метр? 5.Сен қандай балықты жақсы көресің? Неліктен?

ІҮ.Жаңа сабақМ:Ертеде ата-бабаларымыз мал шаруашылығымен ,егін шаруашылығымен айналысқан.Төрт-түлік мал өсіріп,оның өнімдерін пайдаланған.Сүті,еті,майы,ірімшігі,құрты мен қымыз шұбат өнімдерін алған.Терісін заводтарға жіберіп тон,етік,ішік жасайды.Бүгінгі өтетін тақырыбымызды білу үшін сөзжұмбақты шешейік«Сөзжұмбақ» Бекіре газ теңіз астана шахтер көмір уылдырық кітап каспий1.Ұзындығы 6 метр балық?2.Құнды отын?3.Каспий өзен бе , көл ме?4.Еліміздің астанасы Қай қала?5.Шахтада жұмыс жасайтын адам?6.Қарағандыда не өндіріледі?7.Балықтан алынатын өнім№8..... білім бұлағы,білім өмір шырағы.9.Қазақстанның батыс бөлігінде орналасқан теңіз? Егіншілік -Балалар сендер қандай дәнді дақылдарды білесіңдер?- Бидай,жүгері,тары, сұлы......-Егіншіге қандай құрал-жабдықтар қажет?-Күрек,тырма,шалғы т.бБалалар осы құралдар жайында әңгіме айтып берейін. «Екі соқа »- Егіншілер егін егуге қай уақытта дайындалады?- Көктемде күн жылынып,жер жібиді.Табиғат тамаша өзгеріске енеді.Сергіру сәті Ән; «Зеңгір көктем!»М:.Оқушылар осы біздердің жеп отырған нанымыз дастарханға қалай келеді.- Үлкен еңбекпен келеді?- Диқаншы егін егіп,баптап күтеді.Оны комбайнмен орады.оны наубайханаға апарады.Наубайханада нан пісіріледі.Дайын болған нанды дүкендерге жеткізеді.

Ү.Жаңа сабақты бекіту.Оқушылар біздер аңғарып қарайтын болсақ мемлекеттік рәмізіміздің бірі елтаңбада бидайдың масағының суреті,әнұранның алғашқы жолдарында: «Алтын күн аспаны Алтын дән даласы»,- деген жолдардан басталады.Ол біздің Отанымыздың байлығын көрсетеді.Біз оны мақтанышпн айта аламыз.

ҮІ.Үйге тапсырма беру.Егіншілік тақырыбын оқып,мазмұнын айту.

ҮІІ.БағалауСабаққа белсене араласқан оқушылар бағаланады.(төртбұрыш төрт,үшбұрыш-үш,бес жұлдыз-бес )

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы. Мақтарал ауданы

«№ 25 Г.Титов атындағы жалпы орта мектебі»коммуналдық мемлекеттік мекемесі тарих пәні мұғалімі

Аширова Майра Тұрмаханбетқызы ізденуші: 6 «Б» сынып оқушысы Баржақсы Ұлдана Алмасбекқызы

Тақырыбы: «Қазақстанда Ұлы Жібек жолын қайта жандандырудың маңызы мен болашағын бағалау»МазмұныІ. КіріспеІІ. Ұлы Жібек жолының пайда болу тарихы1.1. Ұлы Жібек жолының құрылуының мақсаты мен маңыздылығы1.2. Ұлы Жібек жолының шаруашылық пен мәдениетке тигізген әсері1.3. Ұлы Жібек жолының тоқтауына себеп болған факторларҚР Ұлы Жібек жолын жандандыру мәселелері, маңызы, даму перспективалары1.4. ҚР-да «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолын жандандырудың маңызы1.5. ҚР-да «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолын салудағы мәселелері1.6. ҚР-да «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолының даму перспективалары1.7. ҚР-да «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолына SWOT талдау және стратегиялар1.8. ҚР-да Ұлы Жібек жолын қайта жандандырудың маңызын ескере отырып, экономикалық көрсеткіштерді көрсету

19

2. Ұсыныстар

3. ӘдебиеттерҒылыми жұмыстың маңыздылығыҰлы Жібек жолы - әлемдік өркениет тарихындағы неғұрлым елеулі жетістіктердің бірі. Бұл- Еуразияның батысы мен шығысын байланыстырған керуен жолдары. Сан ғасырлық тарихы бар осынау ұлы жол неге тоқтап қалды? Әрине «Ұлы ашулар заманы», кейінірек құрып кетуіне себепші болған моңғол шапқыншылығы десек қате айтпаймыз. Көне тарихы бар Ұлы жібек жолы б.з.б.ІІ ғасырдың соңында қалыптасып, елшілік пен сауда-саттықтың тұрақты желісі қызметін атқара бастаған-ды.Ол Чаньаннан басталып, Римде аяқталатын. Оның бойымен әр түрлі бағыттарда ерекше тауар тасыған көпес керуендері жүрді. Солардың ішінде ең қымбат тауар қытай жібегі саналды. Алғашында жол тек Батысқа қытай жібегін шығару үшін пайдаланылды. Кейін Үндістанда, Иран, Араб халифатында, Еуропа мен Орыс жерінде өндірілген тауарлар да тасылатын болды. Жібек жолы мен Ферғананың әйгілі арғымақтары, араб сәйгүліктері, түйелер мен пілдер, мүйізтұмсықтар да тасылған. Сонымен қатар жүзім, шабдалы, қауын, дәмдеуіштер, қант, көкөністер, жеміс-жидектер де осы Жібек жолы арқылы тарады.Мақсаты: ҚР-ғы Ұлы Жібек жолының жандануының негізгі бастамасы «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» тас жолының қазіргі жағдайы мен даму перспективасын талдау арқылы, оның елімізде болашағын бағалау негізінде, «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолын дамыту болып табылады.Міндеттері:- «Батыс Еуропа- Батыс Қытай» тас жолының мән-мазмұнымен танысу;- ҚР-ғы «Батыс Еуропа- Батыс Қытай» тас жолының қазіргі жағдайы мен мәселелерін анықтау;- ҚР-ғы Жаңа Ұлы Жібек жолының артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау арқылы талдау жасау;- ҚР-ғы «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолының дамуына SWOT талдау жасау және сол арқылы мәселелерді шешу стратегияларын ұсыну;- Келтірілген мәліметтер негізінде «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолының дамуы үшін ұсыныстар келтіру.«Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолын ҚР көлік нарығында дамыту жағдайындағы күтілетін нәтижелер:- ҚР-ғы траспорт-логистикалық қатынастардың жетілуі;- Халықаралық қатынастардың даму тиімділігі мен ықпалдастықтың күшеюі;- Халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруы, сауда-саттықтың дамуы. Мақсаттарды анықтау мен міндеттерді қоюда мен SMART/SMARTER аббревиатурасын қолданып, мынадай мақсаттарды анықтадым.

Әріп Мағынасы МақсатыS Specific-Нақты «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолын дамытуM Measurable-Өлшенетіндігі «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолын дамыту

болашағының жасалынуыA Attainable, Achievable-Қол жетімді Білікті мамандардың пікірлері;

Статистикалық көрсеткіштерге талдау арқылы, нәтижесін шығару;

R Relevant-Өзекті «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолын дамыту жайлы халықты ақпараттандыру

T Time-bound- Уақытпен шектелген Уақыты шектелмеген

ІІ. Ұлы Жібек жолының пайда болу тарихы«Ұлы Жібек жолы» деген атау тек 1877жылы пайда болды. Оны неміс географы Фердинанд фон Рихтгофен қалыптастырды.Қытай жазба деректеріндегі хабарларда б.з.б. ІІ-І ғасырларда Үйсін мемлекетінің Қытай өкіметімен қарым-қатынастары жайлы мәліметтер бар. Осы жолдың жібек саудасына байланысты «Жібек жолы» атанғаны түсінікті. Жібек Жолы географиясы Еуропадан басталып Мысыр, Сомалия, Арабия түбегі, Иран, Ауғанстан, Орталық Азия, Пәкістан, Үндістан, Бангладеш, Java-Индонезия, және Вьетнам елдері арқылы, ақыры Қытайға келіп жетеді. Жер бетіндегі жолдары қызыл, ал теңіз беті жолдары көк түспен көрсетілген.Жол бұдан 3-4 мың жыл бұрын болған. Ол Қытайдың Хан патшалығы кезінде ғана өркендей бастаған, себебі Хан патшалығының Хан Уди патшасы Жаң Чянды батыс өңірге екі рет жіберіп, Орталық Азиядағы елдермен достасуға пейілді болған. Жаң Чян қазіргі Ферғана, Самарқан және Балқаш көлі сияқты жерлерге барған. Жаң Чянның сапары бұл жолды шығыс пен батыс үкіметтері арасындағы байланыс жолына айналдырған. Осыған орай саудагерлер де «Жібек жолында» ат ізін суытпаған. Жаң Чян батыс өңірге және Орта Азияға Қытайдың жібек өнімдерін ала барған；ал елге қайтарында барған жерлерінің тауарлары және батыс өңірінің музыкасы сияқты алуан түрлі мәдениетті алып қайтқан. Жаң Чянның сапары қытайлықтардың батыс өңір мен Орта Азияны түсінуіне мүмкіндік берді. Ал Жаң Чян барған жерлердегі халық та Қытайдың өнімдері мен мәдениетіне қатысты түсінігін анағұрлым тереңдетті. Осылайша, бұл жол гүлденіп, көркейе бастады. Шығыс пен Б атыстың аралығындағы дәнекерге айналып, өркениеттерді өзара тоғыстырды. Осы жолды қорғау және дамыту мақсатында, Қытайдың әр дәуірдегі патшалары жол бойына қарауыл қойып, әскер тұрғызды.1.1.Ұлы Жібек жолының құрылуының мақсаты мен маңыздылығы Ұлы Жібек жолының халықтар арасындағы сауданың дамуына ғана зор үлесін қосып қойған ғана жоқ, ол Шығыс пен Батыс елдерінің арасындағы халықаралық (дипломатиялық) қарым-қатынастың дамуына да өзінің үлкен пайдасын тигізген, Қытай жазба деректеріне қарағанда, Жібек жолының халықаралық қарым-қатынас жағынан жандана бастаған кезі б.з.б. ІІ ғ. ортасында басталған. Қытай императоры У Ди жіберген елшілік оралған кезден бастап Қазақстан, Орта Азия жеріне және батыстағы елдерге қарай жібек артқан керуендер шыға бастаған. Бұған керісінше, Батыс елдерінен Қытайға қарай елшіліктер шыққан. Сауда жолына байланысты дипломатиялық қарым-қатынас, ал елшіліктердің пайда

20

болуы халықаралық сауданың дамуын күшейтеді. Алғашқы кезде қытай жібегі елдердің елшіліктері арасында және патшалар үшін аса бағалы тауар болып, ақша немесе құнды сыйлық орнына жүрген. Мәселен, Иран шахына Қытай императорының атынан жібектен жасалған әшекейлі киімдер жіберілген. Сонымен, Ұлы Жібек жолының мемлекеттер арасында сауданың дамуына ғана емес, олардың арасындағы саяси қарым-қатынастың дамуына да тарихи ықпалы зор болды.1.2.Ұлы Жібек жолының шаруашылық пен мәдениетке тигізген әсері Біз алғаш рет Қытай елінен Батысқа қарай жібек артқан керуендер жолға шыққанын білеміз. Сондай-ақ бұған жауап ретінде Қытайға немесе Шығысқа қарай Жерорта теңізі жағасындағы елдерден, Таяу және Орта Шығыстан, Орта Азиядағы елдерден әр түрлі тауарлар ағыла бастаған. Халықаралық сауда жолы арқылы Орта Азияның атақты асыл тұқымды жылқылары, Шығыс елдерінен пілдер мен мүйізтұмсық, барыс пен арыстандар, аң аулауға және саятшылық құруға қажетті құстар (қаршыға, бүркіт) сияқты сирек кездесетін жан-жануарлар сатыла бастаған. 1.3.Ұлы Жібек жолының тоқтауына себеп болған факторлар Аты аңызға айналып қалған Ұлы Жібек жолы қанша жерден талай тарихты бастан өткергенімен, өз тағдырын сақтап қала алмады.Себебі Шыңғыс ханның кезінде моңғол шапқыншылығына байланысты сауданың қарқыны бәсеңдеп, жол бойындағы қалалар да әлеуметтік-экономикалық жағынан өзгеріске түсе бастады. Қырғынға ұшыраған керуен жолын қайта қалпына келтіру мүмкін емес болды. Өйткені кейбір қалалар қаңырап бос қалған. Екінші жағынан, XVII ғасырдан бастап теңіз жолдарының ашылуына байланысты Ұлы Жібек жолының қатынасы әлсірей бастады. Құрлықтық транспортқа қарағанда, теңіз жолдарының тиімділігі едәуір жоғары болды. Сондықтан бұл арадағы байланыс үзіліп, XVII ғасырдың екінші жартысынан бастап Қазақ хандығы негізінен солтүстік жағында Ресей патшалығымен, ал оңтүстік жағында Қытаймен сауда байланыстарын жүргізе бастаған. [1.65-67]

1.4.ҚР Ұлы Жібек жолын жандандыру маңызы, мәселелері, даму перспективалары1.5.ҚР-да «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистральды тас жолын жандандырудың маңызы 2012 жылы ҚР Президенті жанындағы шетелдік инвесторлардың 25-ші жалпы отырысында Нұрсұлтан Назарбаев Астана экономикалық форумын өткізу мен G-Global инфокоммуникативтік алаңын құру бастамашылығы стратегиялық бірыңғай мегажоба «Қазақстан –Жаңа Ұлы Жібек Жолы» жобасын жүзеге асыруды ұсынды. Аталмыш ғаламдық жоба Ұлы Жібек Жолының қайта жаңғырып, Еуропа мен Азия елдерінің ықпалдастығының практикалық құралы болатындығы даусыз. Осы орайда Қазақстанның көліктік-логистикалық дамуын қалыптастыру тұрғысында мүдделілік танытып қана қоймай, бәрінен бұрын Еуропа мен Азия елдері арасындағы «Ұлы Жібек Жолы» арқылы тиімді сауда жасауына мүмкіндік әпереді. Осы орайда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Қазақстан өзінің тарихи рөлін қалпына келтіріп, Еуропа мен Азияның арасындағы өзіндік көпір ретінде Орта Азиядағы ірі іскерлік транзиттік хабына айналуы тиіс... 2.2.ҚР-да «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистральды тас жолын салудағы мәселелері. Мен ақпаратты жинау және өңдеу барысында, ҚР-да «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» жолына байланысты төмендегідей мәселелерді анықтадым:1. Халықтың «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды жолы туралы түсініктерді қалыптастырмауы.2. Сондай-ақ, халықтың көпшілік бөлігінің жол құрылысының сапасына күмәнмен қарауы. 3. «Жаңа Жібек Жолы» жайлы, оның маңызы мен қызметтері жайлы ақпараттың таратылмауы, түсіндірме жұмыстардың жеткілікті дәрежеде жүргізілмеуі, яғни маркетингтің шаралардың қажетті деңгейде жүзеге асырылмауы. Төменде ҚР-да осы жоба қызметтері туралы БАҚ-ғы және конференция, семинар ретінде ұйымдастырылған шаралар тізімін келтіріп отырмыз:

№ Шара атауы Уақыты Ұйымдастырылған түрі

1 «Қазақстан – Жаңа Жібек Жолы — Еуропа мен Азия аралығындағы көпір» дөңгелек үстелі

20.08.12ж KAZLOGISTICS Қазақстан транспорт одағы сайты

2 «Қазақстан – ЖаңаЖібекЖолы» жобасына арналған ІІхалықаралықкөлік-логистикалықбизнесфорум

07.11.13ж «Қазақстан Темір жолы» баспасөз орталығы

3 «ЖаңаЖібекЖолы» жобасынжүзегеасырушараларыныңкешендіжоспары

01.01.13ж. Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасы бойынша

4 «ЖаңаЖібекЖолы» форумынаарналғанкөрме 21-23.05.2014 «Ғаламдық халықаралық көлік жүйесімен трансқазақстандық көлік дәліздері ықпалдасуының кешенді шаралары» тақырыбында дискуссиялық талқылаулар

5 «Жаңа Жібек Жолы» арнайы секциясы 2013 жыл G-GLOBAL виртуальдық платформасы

Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай, ақпараттандыру шараларының қамтылу шеңбері тар және аз көлемде. Қазіргі таңдағы елдегі транспорттық жүйелердің маркетингтік стратегияларының жүзеге асуына, логистикалық тұрғыдан жаппай және ірі маркетинг кешені құралдарын қолдануымен салыстырмалы түрде бұл өте аз.2.3.ҚР-да «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолының даму перспективаларыКадр бойынша- Біріншіден, осы жобаның дамуы мен жылдам аяқталуы үшін жол құрылысына жұмысшы санын тарту;- Екіншіден, жұмысшы санын арттыруға жұмыссыздар қатарының кему әсері.Заң бойынша- Шетелге кіріп-шығу, кедендік мәселелердің заң базасы жағынан ретке келуі;- Кеден және баж салықтарын азайтатын болса, онда қолайлы экономикалық пайдаға қол жеткізу мүмкіндігінің болуы.

21

Өткізу нарығы бойынша- Халықты толықтай жоба мақсатымен ақпараттандырса, онда бұл жол жандана түседі.- Заңды тұлғалар. Қазіргі таңда Қазақстанда логистика-транспорттық компаниялар жұмыс атқарады. Бұл жол құрылысын салушылар «New Silk Way», «KAZLOGISTICS» компанияларымен бірігіп жұмыс жасар болса, онда жол сапасына күмәнданушылар саны азайып, жол пайдаланушыларының саны да арта түспек.Орналасу аймағы бойынша- Нарықтық экономикаға өткелі бері, Қазақстан жол сапасын жақсартуға жаңа мүмкіндіктер, жаңа көздер іздеуде талпыныс жасауда. Тәуелсіздік алған жылдардан бері жол сапасына көңіл бөлу мақсатында түрлі жол сапасын дамыту бағдарламалары жүзеге асырылып келеді. - Қазақстанда орналасу аймағы, ол - Алматыдан басталып, Тараз, Шымкент, кейіннен Қызылорда, Ақтөбе қалаларын басып өтеді.- Біріншіден, Алматы, Шымкент халық саны басқа қалаларға қарағанда артығырақ қалалар. - Екіншіден, Алматы кәсіпкерлердің көп шоғырланған ортасы болып табылады. Мұндағы кәсіпкерліктердің саны 2492. Қазақстандағы барлық кәсіпкерлер санының 30%-ы Алматыда шоғырланған. Соған сәйкес, осы жолда сауда орталығы болып даму мүмкіндігі бар.- Үшіншіден, Алматы, Шымкент – ол миллионер қалалар.2.4.ҚР-да «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» магистралды тас жолына SWOT талдау және стратегиялар

Күшті жақтары Әлсіз жақтары

Жаңа Жібек Жолы мемлекет пен клиенттерге әлеуметтік-экономикалық пайда ұсына алуы;клиенттерге қызмет көрсетуде транспорттық қатынастың жылдам болуы;өндіріс процесіне тікелей әсер етушілік;қаржыландырудың баламалы көздерін тарту мүмкіндігі.уақыт шығынының және ақша шығындарының азаю салдарлары;мәдениет пен халықаралық ықпалдастықтың күшеюі.

Адамдардың төмен деңгейде ақпараттандырылуы;маркетингтік шараларға байланысты қосымша шығындар;қалалар арасындағы филиалды байланыстың әлсіздігі;жол құрылысының маңыздылығын клиенттердің дұрыс түсінбеуі;

Мүмкіндіктер Қауіптер

Жоба қызметі мен потенциалын пайдалану және ұзақ мерзімді перспективаның өсуі үшін макроэкономикалық шарттар;клиенттерді ақпараттандыру арқылы жоба маңыздылығын кеңейту;клиенттерден сұранысты көбейту;ҚР жерінің минералды ресурстарға бай болуы;халықтың тез өсуі(17098,5мың адам) және сауаттануы;стратегиялық маңызды орналасуы;Жол құрылысы салалары бойынша консалтингтік агенттіктер арқылы жаппай жоба туралы ақпараттандыру, жарнамалауды жүргізу.

Үкіметтің жоспарының орындалмауы (көлеңкелі экономика);бәсекелестердің артып кетуі (теңіз және әуе жолдары);2015-2017 жж. болжамдап отырған дағдарыстың орын алу қаупі болса, жол құрылысының аяқсыз қалуы;жоба сапасына күдікпен қараушылар санының артып кету салдары.

SWOT талдаудағы бар мәліметтерді келістіре отырып, мен төмендегідей бизнес стратегиясын алдым: Стратегия:- Қазақстан бойынша клиенттерге қызмет көрсетуде транспорттық қатынастың жылдам болуы, қалалар арасындағы филиалды байланыстың нығаюына себепші болады.- Уақыт шығынының және ақша шығындарының азаю салдарларына байланысты, клиенттерден сұранысты көбейту арқылы,жоба сапасына күдікпен қараушылар санын азайтуға болады.- Өндіріс процесіне тікелей әсер ету мен халықтың тез өсуі(17098,5мың адам) және сауаттануына байланысты, көлеңкелі экономиканың алдын алуға болады.- Қаржыландырудың баламалы көздерін тарту арқылы 2015-2017 жж. болжамдап отырған дағдарыстың алдын алып, жол құрылысының аяқсыз қалуына жол бермеуге болады.- Жол құрылысы салалары бойынша консалтингтік агенттіктер арқылы жаппай жоба туралы ақпараттандыру, жарнамалауды жүргізу арқылы адамдардың жоғары деңгейде ақпараттандырылуын қамтамасыз етуге болады.

2.5.ҚР-да Ұлы Жібек жолын қайта жандандырудың маңызын ескере отырып, экономикалық көрсеткіштерді көрсетуЖобаны жүзеге асырудан орташа жылдық жиынтық экономикалық тиімділік 2020 жылы төмендегідей болады.- Жолдағы уақытты қысқартудан- 33,9 млрд тг;- ЖКО (Жалпы көлік опаттары) санын қысқартудан- 44,9 млн тг;- ЖКО-дан қаза табушылар санын қысқартудан- 19,3 млрд тг;- Автокөлік құралдарын пайдалану шығындарын қысқартудан- 9,5млрд;- Жалпы өңірлік өнімнің өсуі- 82,9 млрд тг.Осы жолдың Қазақстан аумағындағы артықшылығы:- Қытайдан Еуропаға маршрутты жаппай қысқарту;- Жолдағы уақыттың қысқаруы- 10 күнге дейін;- Заманауи жаңа автожолдардың болуы;

22

- Көлік пайдалану шығындарын 7%-ға дейін азайту;- Көлік логистикалық орталықтарын дамыту- 5 нысан;- Транзиттік тасымалды 2015ж. дейін 5 есеге ұлғайту;- Апаттылықты 30%-ға төмендету;- шкі өңірлік өнімді 65%-ға ұлғайту;- Шағын және орта бизнестің аралас салаларын дамыту;- Қазақстан өңірлеріндегі тұрақты ахуал.

3.Ұсыныстар- ҚР көлік нарығында көліктік-транспорттық қатынастарды реттейтін, бақылайтын институттар ашу;- Жаңа Жібек жолының клиенттермен жұмысын қамтамасыз етуді қолға алу;- ҚР халқына мегажоба туралы ақпарат тарату және маркетинг шараларын жүзеге асыру;- «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» мегажобасы туралы ақпарат беретін интернет-ресурстарын жасау;- Жаңа Жібек жолын одан әрі дамыту мақсатында, халықаралық ынтымақтастықты күшейту үшін түрлі форумдарды, конференцияларды, тренингтерді, семинарларды келешекте өткізу жоспарлау ;− Жаңа Жібек жолын дамыту және бақылау бойынша мемлекеттік орган құру.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

ОҚО, Мақтарал ауданы«№25 Г.Титов ЖОМ КМММАД тобының тәрбиешісі

Жадыра Байтақова

Біз- білімді ұрпақпыз-Армысыздар құрметті ұстаздар,қонақтар,балалар! Сайысымыздың негізгі мақсаты әртүрлі ойын тапсырмаларды орындау арқылы білімдерін одан әрі тереңдету.Алған білімдерін пысықтау.Бүгінгі білімділер,білгіштер,Бар өнерін алдарыңа салады.Кім білімді көп оқыған болса егер.Бүгінгі күн жеңімпазы болады.Алғырлықпен сайысады бес тобымыз.Алға озар мықтысы осы жолдаКөпшілік өнерлерін қызықтамақСұрайық шығуларын жұрт алдына-Бүгінгі жарысқа бес мектепалды дайындық топтары қатысып отыр.Әр тапсырма бойынша 5 ұпай бойынша бағаланады.I –топты таныстыруII-ойнайықта,ойлайық,математикалық есептер шығарады III-әріптер сөйлейді IV –мәнерлеп оқуV –ертегілер әлеміне саяхат VI-сұрақ –жауап1-кезең Ғылымның сырын ұғынаШығыңдар биік шыңынаҰқыптылық пен ізеттіліқЖеткізер жеңіс шыңына-депСайыскерлеріміз өздерін таныстырсын.2-кезеңОйнайықта,ойлайықЕсепті шешпей қоймайықБұл кезеңде балалар «Саңырауқұлақ теру» ойынын ойнау арқылы артындағы тапсырманы орйындаймыз,қанша саңырауқұлақ болса сонша ұпай беріледі.Әр топ кезек-кезек шығып саңырауқұлақтарды алып артындағы есептерді шығарып өз тобына ұпай жинайды.3-кезеңҰшқыр ойға серік болсын шеберлік.Сөз кезегін ойшылдарға берелік.Арасында зерек достар көп екен,Соларды жарыстырып көрелік«Әріптер сөйлейді» бұл кезеңде әр топтан бір бала шығып жасырынған әріптен алады,сол әріптен басталатын сөздерді айтады,буынға бөледі,талдау жасайды.4-кезеңБілім деген биік шыңБақытқа сені жеткізерБілім деген ақылшыңҚиындықтан өткізер-деп кезекті «мәнерлеп оқу» кезеңіне берейік5-кезең Кел тыңдайық ертегіЕртегі сыр шертеді

23

Талай ғажап оқиғаҚызық сырын шертеді-дей келе кезекті балалардың сахналық көрінісіне береміз.6-кезең. Ал келіңдер,келіңдер Біріңе бірің еріңдер Білімді біраз тексеріп Тез жауап беріп көріңдер! Кезекті «Сұрақ-жауапқа» береміз.Әр топқа бір-бір сұрақтан беріледі.

Қызықты сайысты көрдіңіздерБілімді екеніне сендіңіздерӘділқазы ел сенген,Сайыстың бағасын беріңіздер-Міне,біз «Мыңнан тұлпар,жүзден жүйрік» шыққан озық ойлы топты анықтайтын кезге де жеттік.Ендігі сөз кезегін әділқазыларға береміз.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Атырау қаласы

Жалпы білім беретін №15 Абай атындағы орта мектептіңмузыка пәнінің мұғалімі

Аманғалиева Шынар Болғанбайқызы

«Күйшілік» өнер жанрын насихаттау арқылы оқушылардың аспапқа деген қызығушылықтарын арттыру

«Адам өмірін саналы еткен, оның жан құштарлығын ретке келтірген философия сияқты музыка да жетістікке еліктіреді»

АристотельБұл тақырытпы алудағы негізгі мақсатым: 1. Ұлттық аспабымыз домбыраны тәрбие құралы ретінде пайдаланып, оқушыларды өнерсүйгіштікке баулу, отансүйгіш, ұлт жанды, жан – жақты дамыған жеке тұлға етіп тәрбиелеу. 2. Ұлттық аспаптарды, оның ішінде домбыраны құрметтеуге үйрету,сол арқылы ұлттық салт – дәстүрлерді насихаттау.3. Ұлтымыздың болашағының жарқын болуына атсалысу .Еліміздің болашағы жастардың өздеріне деген сенімдерін нығайту.4. Домбыра аспабының әрбір қазақ жанұясында қастерлі мүлкіне айналуына қол жеткізу.Оқушылар арқылы ата – аналарына қозғау салып, қазақ өнерінің жоғалмай биіктей беруіне өз үлесімді қосу. Өзектілігі: Адамның музыкасыз бірде-бір сәті жоқ. Дүние есігін ашқан сәби тіршілікке деген құлшынысын өзінің шырылымен білдірсе, о дүниелік болған жанмен қоштасқан кейінгілер жоқтау арқылы зарын сыртқа шығарады.Ал ән-күйсіз той-думанның өтпесі белгілі. “Туғанда дүние есігін ашады өлең, Өлеңмен жер қойнына кірер денең”,- деп данышпан Абай атамыз сондықтан да айтқан болса керек. Бұлай болатын себебі, музыка жай дыбыстардың тізбегі емес немесе еріккенің ермегі емес, ол-қоғамдық құбылыс. Музыка қоғамның кәдесіне жараса ғана қажетті болады. Ол адам өмірімен біте қайнасып дамиды. Ерте заманда да музыканың өзіндік орны болған. Өткен дәуірлерде де баймен кедей қосылып әндеткен емес. Иығын ауыртпалық басқан кедейдің өз әні, ықтиярсыз сатылып, сүймеген адамына бара жатқан қыздың өз зары болады. Жанын жалдап, тілін балдап хандарды мақтаған сарай әншісі, сарай жыршысының әуені мен халықтың мұң-мұқтажын жырлаған әнші-жыршылардың әуені бірдей болған жоқ. Қазақ ұлт болып құрылғаннан бастап төл музыкасы бірге дамыды. Ән-күй арқылы әдет – ғұрып,дәстүр,салт-сана ұрпақтан ұрпаққа жетті.Көшпелі халқымыз ән – күйді рухани мәдениетіне азық ете білді.Әлдилеген сәбиден бастап қарттарымызға дейін қуаныш пен мұңын музыка арқылы жеткізді. Бесік жыры, мқыз ұзату, келін түсіру, сүндет той, т.б. ойын-сауық ән-күймен әсерленіп отырды. [5] Қазақ халқыныңақын, жырау, жыршы, әнші, өлеңші, күйшілері музыкалық мәдениеттің негізін қалады. Бүгінгі заманға дейін келіп жеткен ақындар айтысы, күйшілер сайысы кәсіби өнер қайраткерлерінің қалыптасуына ықпал етті. Өнер сайысының әсері кәсіби орындаушылардың шеберлігін ұштауға,репертуарларын жаңа шығармалармен байытуға бағыт берді. Көне заманнан бастап қазақ халқы музыка саласында елуге жуық әр түрлі аспаптар қолданғандығын музыка зерттеуші ғалымдар дәлелдеген.Көшпелі халқымыз музыканың ауқымын ұлғайтып,ырғағын жақсартып тұрмыс жағдайына байланысты техникалық мүмкіндіктерін жетілдіре түсті. Музыка аспабын бақсылар адам емдеу дәстүріне қолдана білген. [2] Қазақ музыка өнерінің тарихи тамыры Қорқытқа дейінгі ғасырларда жатқандығын материалдық мұралар айғақтап отырғанмен,халық күйшілерінің қай ғасырда туғандығын дөп басып айту қиын.Олар хатқа түспеген күйі әр ұрпақтың құймақұлақтары арқылы ғана бізге жетіп отыр. Көне ғасырда Қорқыт, ХІІ ғасырда Кетбұға, ХІV-ХV ғасырларда Асанқайғы, XVғасырда Қазтуған, XVI-XVIIғасырда Байжігіт, XVIIIғасырда Абылайхан, XIXғасырдың бас кезінде Боғда, Махамбет, Тәттімбет, Құрманғазы, Абыл, Тоқа, Сармалай, Ықылас, Қазанғап, Байсерке, Шортанбай, Тіленді, Мамен, Дина, Сүгір, Сейтек т.б секілді дарынды күйшілер, дәулескер домбырашылар – қазақ күй өнерінің туын әр ғасыр, әр жылдарда биікке көтерген тума таланттар еді. Солар арқылы ұлттық музыка өнеріміз өзіндік бет-бедерін сақтап қалды. [3] Қазақ халқының басқа халықтардан ерекшеліктерінің бірі ол өзінің ұлттық музыкасы болуы.Атадан балаға жеткен, қадірлеп көзінің қарашығындай сақталып, қымбат қазынаға айналды. Қаймағы бұзылмай жеткен бұл өнердің бір шыны домбыра күйлері. Бұл мұра ғасырдан ғасырға іріктеліп, сұрыпталып, сүргіленіп, түрленіп халықтың өзімен бірге дамып қалыптасып отырған

24

Қазақ халқы музыкаға өте қабілетті халық екендігін қазақ музыкасын зерттеген ғалымдардың бірі А.В.Затаевич айтқан болатын. Халақтық ән-күйлерді біз үлкен құрметпен орындаймыз, сүйсініп тыңдаймыз.Қазақстандағы бірінші музыка театры қабілеті бар тума таланттар негізінде ұйымдастырылды. Кеңестер Одағының Халық артисі болған Қалибек Қуанышбаев өнерге зор қабілетінің арқасында келсе, ”Қазақ халқының бұлбұлы” атанған Күләш Байсейітова аса қабілеттілігі арқылы симфониялық оркестрге қосылып, опералардың арияларын орындады. Музыка өнерінің кәсіпқой қайраткерлері – әншілер, ақындар, күйшілер ел аралап өнер көрсете жүріп, халықтың өмірімен жете танысты, олардың арман-тілектерін тыңдай жүріп, рухани мәдениетті таратты.Орындаушылар халықтың жүрегіне жақын жаңа тақырыптармен репертуарларын толықтырып отырды,сол себепті де халық оларды қолдап, қошеметтеді. Қуғын-сүргінге ұшырағандарын қуғыншылардан жасырды. Ел аралап, өнер көрсетіп жүрген ақынның не әншінің үйіне тоқтауы үй иелері үшін үлкен құрмет болып саналған. Кәсіптік деңгейдегі өнер өкілдерінің шығармаларын қарапайым адам да терең түсінді, өйткені онда олардың арман-ойлары,күнделікті тіршілігі суреттелді. Күй – қазақтың музыкалық шығармалары ішіндегі ең ірі жанры, коипозициялық құрылымы жағынан халық музыкасының күрделі бір саласы болып саналады. Дәулеткерей күйлері туған жерді дәріптеуге,халық мейрамдарының көріністерін сипаттауға, ал Ықыластың қобыз күйлері эпостық жырлар мен тарихи ертегі және тұрмыстық сюжеттерге құрылған. Күйшілік өнер өте ыждағаттылықты, табандылықты қажет ететіні анық. Ал домбыра тартуға машығу, ұлттың күй дәстүрінің арғы тегінде домбыра екенің бірілің келмесе анық. Қанмен сіңген,ұлтымыздың жанына өз сәулесін түсірген киелі өнер. [4] Ұлттың өнерді қасиеттеу, осы ұлттық әрбір өкілінің парызы.Күй ,жалпы музыка адам жүрегін тазартатын өте киелі өнер. Домбыра – қазақтың өте нәзік жан қатпары.Оны түсінген, сыйлаған жаннан еліне,ұлтына,мемлекетіне сатқындық шығады деп ойламаймын. Ұлттың өнерді сыйлау, сыйлата білу әрбір қазақтың міндеті.Музыка болса, өмірдің өзімен бірге қайнап, араласып кеткесін оны тойтаруға ешкімнің шамасы келмеді. Жапан далада мал соңында жүрген малшы қурайдан кесіп сыбызғы жасап, күй тартып шерін тартқан. Сиырға мініп, үстіне ақ киім киіп, ел аралап жүрген дуана қарағайдан қобыз жасап, талдан ысқыш, шыршадан канифол алып, бұл аспаптың сызылған үнін пайдаланды. Екі ішекті домбырада адам тілімен сөйлесіп ымыраға келе алмайтын болған соң, қазақ күйшілері ханның кәрін”тілсіз әңгімемен ”басты. Еріксіз малға сатып, ел асып бара жатқан қыз ұзатылар алдында ай бойы ағайын – тумамен қоштасып, сыңсыды. Тарихтың небір тар жол, тайғақ кешуін өткенде де қазақ халқы әні мен күйін демеу етіп, жан жарасын жазып жібермесе де жұбаныш етіп келді. Бұл жағынан кейбір күйлердің өзі сөщі жоқ болса да әннен кем жетпейтін. Бұл ретте ақын І. Жансүгіровтың: Пәлен деп бір ауыз сөз айтпаса да: Әркімнің өз көңіліне тіл қатқан күй,дегені өте нақ айтылған. Күйдің сырын жақсы түсінген ақын жай поэзия тілімен бәрімізге бірдей жеткізген.Музыкалық аспапта ойнау да қазақтың ертеден келе жатқан дәстүрі. Халқымыздың күй қазынасын музыка зерттеуші А.В.Затаевич жоғары бағалаған. Домбыраға, қобызға арналған тамаша күйлер халқымыздың таусылмас қоры. Халық музыканттарының шығармашылығы жаңа мазмұнмен байи түсті.1934жылы Халық шығармашылығы қайраткерлерінің бүкіл қазақстандық бірінші слеті өткізілді. А.Жұбановтың қолдауымен Қазақтың халық аспаптар оркестрі ұйымдастырылды. 1944жылы оркестрге ұлы күйші Құрманғазы есімі берілді. Халықтың музыка мәдениетін қалаған музыка өнеріндегі шығармашылық пен орындаушылықты жетілдіруде – Сейтек Оразалыұлы, Дина Нұрпейісова, Әміре Қашаубаев, Естай Беркімбаев, Кенен Әзірбаев және т.б. ерекше өз үлесін қосты. Қазақ басқа аспаптардан гөрі домбыраны қастер тұтады. Домбыра мұнша шешен болдың неге? Күй толған көкірегің шежіре ме? Сыр қозғап ғасырлардан жөнелесің, Саусағым тиіп кетсе ішегіңе. Қасым Аманжолов. [4]Домбыра аспабы тартуға өте қолайлы, жасап алуға кез келген жерде тартуға болады, Халық аралап жұрген домбырашылар үшін аса керекті жағдай. Халық күйшілерінің ат үстінде тұрып тартулары да, шалқасынан жатып тартулары жайында ел аузында әңгімелер көп. [2] Бірнеше күн бұрын кетіп қалған, екі-үш күннен кейін қайтып келіп,үйдің үстінде қалықтап жүрген Топан атты бүркітін түндіктің ашық жерінен көрген Дәулеткерейдің жақсы көрген өыранына арнап,шалқасынан жатып тартып шығарған “Топан”күйі немесе Тәттімбетпен күй тартысқан Абайдың анасы Ұлжанның сіңілісі Тайғараның (Малғара)кей кездерде орнынан түрегеліп кетіп домбыраны емшектің қойып тарту оның ыңғайына келе беретінін дәлелдейді. Домбыра күйдің аспабы. Қазақ күйшілерінің көпшілігі домбыраға арналып шығарылған. Домбыра аспабының қасиеті: -шежірені білуді талап етеді -еңбекқорлыққа үйретеді -адамның ішкі жан дүниесін емдеп, көңілін көтереді, денсаулығын нығайтады, - иманды болуға жол ашады -жарысу мен таласуға , ізденуге баулиды.Қазақтың музыкалық аспаптарында орындалатын шығармалар-аспаптық деп аталады.Күй-аспапта орындалатын әуен-саз. Күй домбыра, қобыз, сыбызғы, жетіген, шертер аспаптарында орындалады. Күй-бағдарлы мазмұны бар көркемдігі жоғары аспаптық жанр. Күйлер тақырыбы мен мазмұнына қарай аңыз күйлер, тартыс күйлер, тарихи күйлер, арнау күйлер, табиғатқа арналған күйлер болып бөлінеді.Домбыра күйлері орындалуына қарай төкпе, шертпе деп аталатын екі үлкен түрге бөлінеді.Төкпе күйлер оң қолын тұтас сілтенуімен орындалады.Ал шертпе күйлер оң қол саусақтарының ұшымен шерту арқылы орындалады.Бабаларымыз көшпелі өмір салтының кезініңде ақ, балалардың музыкалық және эстетикалық тәрбиесіне зор көңіл бөлген. Кеш құрым киіз үйге жиналып алып,қосылып ән айтып, күй тарту үрдісі ешқандай әлеуметтік статусқа бағынбайтын, өзіндік талғамды эстетикалық тәрбиеге айналған өнер мектебі еді. Халық әндері мен күйлерінен ұлтымыздың тарихы ғана емес, оның адами болмысы, жеке қасиеті, тіпті қоғамдық құрылымы анық байқалады. Музыкалық тәрбиенің негізін ақын-шыршы, сал-сері, күйшілері жүргізген. Олардың өнері мен өмірі өнерлі жастар үшін

25

өзіндік мектепке айналған. Өнерпаз тұлғалардың ел алдында өнер көрсетуі белгілі эстетикалық талғам қалыптастырып, балалардың музыкаға деген қызығушылығын оятып отырған. Музыка пәнінің негізгі мақсаттары төмендегідей арнада анықталады: 1. Оқушыларға әндер үйретіп,оларды дұрыс айта білуге үйрету. 2. Музыка әуенін өзінше талдап,таңдай білуге үйрету. 3. Ноталық жазудың бастапқы қағидаларын үйретіп, нотамен ән айтуға баулу. 4. Белгілі бір музыкалық аспапты меңгеруге жаттықтыру. Балаларға музыканы оқытудың тағы да атап өтерлік тиімді жақтары баланың көркемдік әлемге деген ынтасын ояту, қызықтыру, оқышыда тұрақтыда бір рухани талғам қалыптастыру, әуен – сазынан көркем бейне таба білу сияқты ірі де қажетті мақсаттардан көрінеді. [1] 5-ші сыныпта өткізген ”Қазағымның қазынасы-домбыра” атты ашық сабақта қазақ халқының домбыра аспабына деген сүйіспеншіліктері мен қызығушылығын арттыру. Сабақтың мақсаты: 1. Қазақ халқының негізгі музикалық аспабы – домбыра туралы түсінік беру. Оның шығу тарихы, құрылысы жөніндегі аңыздарға тоқталу. Күйшілер мен домбыра жасау шеберлері мен таныстыру және оларды өз өлкеміздегі белгілі адамдармен байланыстырып, дәріптеу. 2. Музыканы түсінуге баулып, ұлттық өнерді қастерлеуге және өнер адамдарына деген сүйіспеншіліктерін арттырып оларды құрметтеуге тәрбиелеу.Бұл сабақта оқушыларға Ахмет Жұбановтың домбыра туралы айтқан сөздерін естерінен шығармауға тырыстым. Ахмет Жұбанов домбыра туралы былай деген:“Кең даланы мекен еткен қазақ жұртының ең аяулы қасиетті аспабы – домбыра. Оның сымдай тартылған қос шегінде сан ғасырдың ақыл-ойы, көңіл-күйі жатыр. Домбыра елдің көнекөз шежірешісі, көпті көрген қарияның көңәл-күйі.”Оқушылар домбыраның құрылысы мен танысып, домбыраның қалай пайда болғаны туралы мағлұмат алды. Ойындар ойналып, ән айтылып, домбыра аспабын тартып үйренуге деген құлшыныстары оянды. Мысалы 5 а сыныбында өткізген ашық сабағым соның дәлелі. Тақырыбы: Құрманғазы.Сыныбы:5 а Сабақтың мақсаты:1. Күй атасы – Құрманғазы өмірі мен шығармашылығы мен таныстыру.2. Күй өнері туралы толық мағлұмат беру.3. Күй өнеріне, аспапқа деген қызығушылықтарын ояту.Сабақ жарыс түрінде өткізілді.Оқушылар 3 топқа бөлініп топ аттарын қорғады.1топ-Домбыра.(аспап туралы айтылды)2топ-Қобыз3топ-ЖетігенТоптар алдын ала берілген тапсырмаларға дайындалып келді.1тапсырма.Күй – аспаптық жанр.2тапсырма.Құрманғазы өмірі, күйлері.3тапсырма.Күйлердің шығу тарихы. Музыкалық үзіліс болды. Домбыра үйірмесінің мүшесі Хажетов Олжас қонаққа келіп, күй орындап, оқушылар қандай күй екенін тапты.Құрманғазы мен Динаның кездесуі көрініс көрсетілді. Өнер туралы мақал-мәтелдер жарысы ұйымдастырылды.Ән “Домбырасыз сән қайда”әні орындалды. Құрманғазы туралы қосымша мәліметтер айтылды.Осы сабақ арқылы оқушылардың күй өнеріне деген,домбыра аспабына деген қызығушылықтары оянды.Оқушылар домбыра аспабын тартып үйренгісі келетіндіктерін жеткізді.2012-2013оқу жылының қазан айынан бастап “Әсем саз” атты домбыра үйірмесі ашылып, жетекшілік етемін.Үйірмеге қатысытын оқушылар тізімі:1.Жумабекова Айда-6а сынып2.Әбілда Ажар-6а сынып3.Сұлтанова Диана-6а сынап4.Ілиясова Зарина-9а сынып5.Ережеп Айжамал-10а сынып6.Биманова Айгүл-10а сынып7.Хажетов Олжас-8а сынып8.Мырзағали Аружан-6а сынып9.Айтқали Ануар-6а сынып10.Менбаева Асел-7а сынып11.Мұратова Назерке-6ә сынып12.Хамидуллина Арай-7а сынып13.Қабдірешова Айдана-6ә сынып14.Саметова Мәдина-6ә сыныпҚазан айынан бастап жоспар бойынша оқушылар жаттығулар, Еркемай, Елім-ай, Елігай, Қоғалай халық әндері мен Кеңес халық күйін үйреніп, ансамбль де бірге ойнауға дағдыланды. Жетімдер үйінде, мектеп шараларына қатысып, өнер көрсетуде. Сырт көзге көріне бермейтін, мәні зор домбырадан қалыптасқан тәрбие үлгісі адамның ой ұшқырлығын шыңдауға, ата-бабадан кәсіп болған дәстүрді дамытуға, өнер арқылы білімге терең бойлауға мүмкіндік тудыратыны анық. Домбырадан таралған тәрбие-білімнің қайнапкеле жатқан үдеріс.Ендеше киесі сақталған

26

домбыраның негізінде білім беру көзделсе, бүгінгі келеңсіз қатыгез жағдайлар мен шешімін таба алмай жатқан жамандық атаулыдан айырылып, өзінің төл мәдениетіне қарай бұрылып, тарихы мен тілін сүйіп, өзгені сыйлауға бой ұрған болар еді.”Музыка тыңдатпайынша тәрбие беру, балалық шақтың өзінде адамның сүйіп тыңдайтын ән-күйлеріміз тәрбие бұлағына, сарқылмас қазынасына, дәстүр табиғатына, қазақ діліне өз үлесін қосып беру менің басыма қонбайтын нәрсе,”-дейді В.А.Сухомлинский. [4] Сондықтан, жалпы орта мектеп оқушыларына қолына домбыра беріп, аузындағы тіліне дуалы терме сөзін айтқызып үйретсе, нұр үстіне нұр емес пе?Біріншіден, қуатсыз қатыгездіктен, екіншіден, жалмауыз қанышерден, үшіншіден, жаны ашымайтын ұл – қыздан, төртіншіден, ауру жастардан, бесіншіден, білімсіз надандардан арылар едік. “Тәрбиесі жаманға жақсы ұстаздан пайда жоқ,”-дейді Саифи Сарайи. Тәлім тәрбиенің басты құралы – домбыра аспабы десек, қателеспейміз. Музыкалық аспапта ойнауға оқушыны баулу жұмысының мақсаты мен міндеттері: -Оқушыларда музыка аспаптарында ойнау қызығушылығын қалыптастыру. -Тұлғаның шығармашылық қабілетін ашу, үлкен сахнада өнер көрсету қабілетін қалыптастыру. - Білім ұйымдарында оқушыларды тәрбиелеуде олардың жан – жақты дамуын, еңбекке шығармашылық қатынасын өмірлік, азаматтық белсенді позициясын қалыптастыруға және жоғарғы адамгершілік сапалары мен рухани құндылықтың дамуына қарқынды ықпал ету. -Оқушыларға кәсібін таңдауда кәсіби бағдар беру. Домбырашылар үйірмесіне қатысатын оқушылардың міндеттері: -Домбыра аспабында ойнауды өзінің күнделікті ісіне айналдыруы қажет. -Үйірме жетекшісінің берген тапсырмаларын уақытында орындап отыруға міндетті. -Әр сабақта үйренген ноталарына есеп беріп отыру керек. -Білмей қалған тапсырмаларын қосымша ізденіс арқылы үйреніп отыру қажет.

ҚорытындыЕлбасы Жолдауына жастар тарапынан үлкен қолдау көрсетуге дайынбыз. Оң өзгерістер жастардың ертеңге деген сенімін және білім алып, өнер үйренуге, еңбекке деген белсенділігін арттырады. Бұл Жолдауда өнерге, өнер адамдарына көп қолдау көрсетілген. Ал өнердің барлығы мектеп, балабақша табалдырығынан басталады. Музыка пәні оқушыларды ұлттық өнерді қадірлеуге, құрметтеуге үйретеді. Домбыра үйірмесі оқушыларды ұлттық өнерге баулыды. Олардың өнерге, аспапқа деген қызығушылы артты. Оған домбыра аспабына қызығушылық танытқан, оны үйренуге ынтасы бар оқушылар қабылданды. Оларға ұлттық аспаптар туралы мағлұмат беріліп, домбыра аспабы құрылысы түсіндірілді. Домбыраны қалай ұстау, домбырыны қалай үйрету керектігі үйретілді.Домбыра аспабының әрбір қазақ жанұясында қастерлі мүлкіне айналуына қол жеткізуіне оқушылармен бірге жұмыстанып келе жатырмын. Оқушылар арқылы ата – аналарына қозғау салып, қазақ өнерінің жоғалмай биіктей беруіне өз үлесімді қосу менің алға қойған мақсаттарымның бірі.Жұмыстарымның нәтижесінде оқушыларымның қазақтың күй өнеріне, аспапқа қызығушылықтары артты.Болашақта бұл оқушыларымның саналы, адамгершілігі мол, қазақ өнерін бағалайтын, өнерге жақын Қазақстан азаматтары болатындықтарына сенімдімін.Пайдаланған әдебиеттер:• «Әдістемелік вернисаж» А.Сарсекенова, Алматы -2011• «Ғасырлар пернесі» А.Жұбанов, Алматы-2002 ж• «Қазақтың күй өнері» А.Сейдімбек, Астана-2002• «Қазақ күйлерінің тарихы» Т.Мерғалиев, Алматы-2000 ж.• «Өнер» Қ.Болатбев Алматы-2006 ж• «Бастауыш мектеп» журнал №2,5 2012 ж.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Атырау қаласы

№14 А.П.Чехов атындағы орта мектептіңбастауыш сынып мұғалімі

Сапарова Гүлмира ТлепқалиқызыОқушыларды шығармашылыққа баулу

«Шығармашылықтың гүлденуі мен тұлғаның өсуі-барлық педагогиканың маңызды бағдарламалық

шешімі» Н.Ә.Назарбаев.

Жаңа ғасырдың білікті, білімді, ақыл ойы дамыған азамат даярлау- бүгінгі күн талабы. Мемлекетіміздің білім беру жүйесіне ерекше назар аударып отыруы оқыту мазмұнына жаңа бағыт әкелді. Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халықтарына арнаған «Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін, бәсекеге қабілетті ұлт үшін» атты Жолдауында ерекше аталып өтіліп, Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін, экономикалық және қоғамдық жаңару қабілеттіліктеріне сай білім керектігіне назар аударылған болатын. Ал бәсекеге елдің әрбір азаматы бәсекеге қабілетті болуы тиіс деп есептеймін. Қазақстан бүгінде әлем таныған өркениетті елдер қатарына қосылуға бет бұрған жағдайда демократиялық жолмен дамушы мемлекетіміздің қалыптасуы жағдайында өскелең ұрпақтың рухани байлығы мен мәлдениетін, еркін ойлау қабілеті мен шығармашылығын, кәсіби біліктілігі мен білімдерін арттыру қажеттілігі туындап отыр.• Шығармашылық — бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет.

27

• Бастауыш сынып сатысы - оқушы тұлғасын қалыптастыру мен дамуының басты баспалдағы. Бүгінгі таңдағы бастауыш мектептердің алдында тұрған мәселе - оқушыларды дамыта оқыту, яғни, оқушыны оқу әрекетіне қалыптастыру, олардың оқуға ынтасын ояту, қызығушылығын, шығармашылық қабілетін дамыту. Сондықтан, мұғалімнің алға қойған маңызды міндетінің бірі-талабы таудай жеке тұлғаны іздеп табу, оны өсіру. Әр оқушының қабілетін танып біліп, дамытып адам дәрежесіне жеткізу үшін жаңашыл жұмысқа бет бұру керек.• Баланы бастауыш сыныптардан бастап шығармашылық ойлауға, қалыптан тыс шешімдер қабылдай алуға, практикалық әрекеттерге дайын болуға әкелудің жолдарын көрсету керек. Шығармашылық — бүкіл тірішіліктің көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі.• Өз іс-тәжірибемде жас ұрпақтың дарындылығын ашу,шығармашылық қабілетін оятып жетілдіру, оқушылардың өздеріне деген сенімін нығайту,адамгершілік,имандылық,салауаттылық қасиеттерін қалыптастыру бағытында, оқу-тәрбие үрдісіне кеңінен енгіздім.Білімге ұмтылушы жастың нені білетіндігі емес,не істей алатындығы толғандыруы қажет. Бұл қазіргі құзіреттілікті оқу нәтижесі ретінде белгілеп отырған жаңа кезеңдегі ең негізгі мәселе болып саналады. Мұндай міндет білім мазмұнының жаңаруымен, оқыту үрдісіне білім мазмұнының қоғам талабымен ұштасуымен, оқытудың жаңа технологияларымен қолданылуымен жүзеге асырылуымен байланысты атқарылады. Сондықтан әрбір оқушының дара тұлға ретінде жетілуіне, оның шығармашылық қабілеттерінің дамуына мүмкіндік туғызып, пәндік білімнің мәнін өзгеру,оқушының өздік әрекетін ұйымдастыру, оны түрлі жағдаяттарда дұрыс шешім қабылдай білуге үйрету қажет болып отыр.• Тәуелсіз Қазақстанның білім жүйесінің реформалануымен байланысты бастауыш сыныптардағы барлық пәндерді игертудің құралы болып саналатын ана тілін оқыту – үрдісінде оқушының тілдік дағдыларын қалыптастырудың барлық мүмкіндіктері айқындалуда.Оның үстіне қазіргі таңдағы білім жүйесіне қойылып отырған қоғамдық – әлеуметтік сұранымда, елбасы жолдауында айтылған, қоғамдағы бәсекелестікке қабілетті адамның басты белгісі: оның білімділігі, жасына лайықты түрлі жағдаяттарда жол тауып шыға алатын, өз ой-пікірін анық та,ашық,түсінікті жеткізе білетін жол болып отыр. Мұндай біліктілікті меңгерту үшін бастауыш сынып оқушысының әдеби сауатын ашуға басымдылық беріліп,тілдің танымдық,көркемдік сапарларын тану мен еркін сөйлеу әрекетін игерту,яғни А.Байтұрсынов айтқандай, «Оқыту дегеніміз, асылында, баланы үйренуге үйрету» деген қағида тұрғысынан қарау. Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз-оқушыға оның бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету. Кез-келген оқушы мұғалімнің басшылығымен орындаған шығармашылық жұмысының нәтижесінде өзінің ішкі мүмкіндіктерін дамытады.Дамыта оқытудың ең басты мақсаты - баланы оқыта отырып, оны шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту. Шығармашылық дегеніміз-адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы,ізденуі.Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып,олардың белсенділіктерін,қызығушылықтарын арттыра түсу үшін,шығармашылық қабілеттерін сабақта,сабақтан тыс уақытта дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады.Олар мыналар:• 1. Кез келген ақын-жазушылардың шығармалары бойынша мақал құруға үйрету. • 2.Мақал-мәтелдерді басшылыққа алу арқылы әңгіме жазуға үйрету.• 3.Жыл мезгілдері,қоршаған орта,табиғат заттарына байланысты жұмбақтар құра білуге үйрету.• 4.Оқулық материалдарында берілген мәтін,әңгіме,ертегілерді қиялдап,өзь сөздерімен аяқтауға үйрету.• 5.Өз ойларына шығарма жазуға,мәтін құрастыра білуге үйрету.• 6.Дайын ұйқастар арқылы өлең құрастыруға үйрету.• 7.Шығармадағы оқиғаға ұқсас құрастыруға үйрету.• 8.Шығармадағы ұнатқан кейіпкеріне мінездеме беру жолдарын үйрету.• 9. Қиялдау арқылы сурет салғызу,соған байланысты шығарма жазу, кітапша құрастыру.• Осындай әдіс-тәсілдерді қолдана отырып оқушыларда шығармашылық ізденіс пайда бола бастайды. Бұл әдістің тиімділігі оқушылар өз тілінде таза сөйлеуге баулыды, ана тілі пәніне қызығушылығы арта түсті, өз пікірін ортаға салу қабілеті артып ауызша және жазбаша сөйлеу тілі дами бастады. Шығармашылыққа үйреткен оқушыларымның әр түрлі тақырыптарға жазған шығармалар жинақтары, шығарған өлең жолдары, әңгімелері жинақталған. Сонымен қатар,шәкірттерім мектепішілік, қалалық жарыстарға қатысып жүлделі орындармен марапатталды. Әңгіме, құрастыруға ынталанып, шығармашылықпен жұмыстанып жүрген оқушыларымды айта кетсем, Құлымбетова.А,• Алмасов.Ә, Орынғали.Д, Нағидолла.Н, Жұмалиева.Г.• Қазіргі таңда білім беру жүйесіне қойылатын талап тәуелсіз еліміздің азаматын тәрбиелеу жастардың ұлттық сана-сезімін ояту,ұлттық мәдениетке деген сүйіспеншілігін көзқарастарын қалыптастыру.• «Халық кемеліне келіп, өркендеуі үшін ең алдымен азаматтық пен білім керек»,- деп Елбасымыз өте орынды айтқан.Оқыту үрдісі кезінде сабақтағы басты тұлға білім беретін мұғалім емес,осы білімді қызыға қабылдайтын оқушы болуы тиіс.Сонда ғана ұстаз еңбегі өз дәрежесіне ие болған мұғалім мұраты деуге болады.• Ендеше, бір жерде тұрмай, «ізденген жетер мұратқа» демекші үнемі өз білімімді көтеріп,дамытып, жаңа заман талабына сай мұғалім болып еңбектеніп келемін. Өзім тәрбиелеген шәкірттерімнің де сондай болатынына үлкен сенімдемін.

28

Атырау облысы, Жылыой ауданы, Құлсары қаласы№ 18 М. Сатыбалдиев атындағы орта мектептің

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғаліміБейшева Ментай Идрисовна

Қазақ әдебиеті сабағында оқушыны мәнерлеп оқу шеберлігіне баулу Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында «Қазақстандағы білім беру реформаларының ортақ мақсаты білім беру жүйесінің жаңа әлеуметтік-экономикалық ортаға бейімделуі болып табылады» делінген. Жеке тұлғаның дамуының, мәдениаралық алмасулардың, пікірін еркін білдірудің, жаңашыл жобаларды, шығармашылық ойларды іске асырудың түпқазығы ретінде Қазақстанда қолайлы орта қалыптасқан. Бұл, өз кезегінде, жас ұлттың талаптары мен қызығушылығына барынша жауап беретін білім берудің прогрессивті жүйесін қалыптастырумен анықталады. Осылайша Қазақстанның қазіргі даму кезеңінде білім беру негізгі роль атқарады. Білім берудегі жаңа тұжырымдамалық көзқарастар, әдіснамалық ұстанымдар әлемдік білім кеңістігіндегі жаңартулармен ықпалдасып, еліміздің білім беру ісі 12 жылдық білім беру жүйесіне көшкелі отыр. Бұл білім беру жүйесінің негізгі міндеті - оқыту үрдісін ұлттық құндылықтарға негіздей отырып, оқушыларға көп деңгейлі білім беруді ұйымдастыру. Оқушының өз бетінше білім алуын ұйымдастырғанда, өзінің туған халқының ұлттық құндылықтарын қадірлеп, туған жері, тарихы, қоршаған ортасы туралы түсінігі болып, ол туралы айтып бере алуына мүмкіндік жасалғанда ғана аталған міндеттері шешімін табатыны сөзсіз. Сол себепті де жаңа білім беру жүйесінде әрбір азаматтың тұлғалық дамуын күшейту басты назарға алынып отыр. Оқу орындарындағы негізгі пән ретінде тіл мен әдебиет пәндерінің орны ерекше. Ал жаңаша оқыту үрдісінде бұл пәндердің маңызы бұрынғыдан арта түседі, әрі тіл мен әдебиет пәндері оқушылардың тілдік білімі мен қарым-қатынас біліктілігін жетілдіру арқылы дара тұлғаның сөз өнері негізіндегі сөйлеу шеберлігін, жұрт алдында сөйлеу мәдениетін арттыруды басты назарға алады. Жалпы білім беретін мектептердің алдында өскелең ұрпаққа берілетін сапалы білім, саналы тәрбиені одан әрі жетілдірудің айрықша міндеттері қойылып отыр. Оқушылардың көркем сөйлеу мәнері мен мәдениетінің негізі мектепте басталады. Балалардың сөйлеу дағдысын, көркем сөйлеу мәнерін, тілдік тәсілдер мен сөз шеберлігін орнымен қолдану қабілеттерін қалыптастыру – бүгінгі күннің көкейкесті әңгімесі болып отыр. Айналаны қоршаған дүниедегі тіршілікті дұрыс түсіну, әдемілікті қабылдау, дұрыс сөйлеу – қоғамдағы қарым-қатынастан басталады. Ең алдымен мәнерлеп, көркем оқудың не екеніне келетін болсақ, «Мәнерлеп оқу» атты оқулығында ғалым апамыз С.Желдербаева «Мәнерлеп оқу дегеніміз - қарапайым сөйлеу тіліне жақын, еркін оқу» деп анықтама берсе, «Мәнерлеп оқу – оқу шеберлігі, олай болса, ол жұмыс ең алдымен оқушыларға тіліміздегі сөздерді дұрыс айтқызып, жатық сөйлеттіруден, көркем тексті нақышына келтіріп оқудан басталады» деген С.Тілешованың да анықтамасы көкейге қонымды.Шын мәнінде өзге білім дағдыларын игергендей көркемдеп, мәнерлеп оқу дағдылары да үнемі дайындалу, үздіксіз іздену, жаттығу әрі қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінен жинақтаған білімін ұштастыра білу нәтижесінде ғана қалыптасады. Оқушының мәнерлеп оқи білу дәрежесіне қарап, оның талабы, талғамын, білім дәрежесі мен ой өрісін, дүниетанымы деңгейінің көрсеткіші ретінде мөлшерлеуге болады. Әдебиет сабағы – сөз өнері. Бағдарлама бойынша оқушыларға көркем шығарманы мәнерлеп оқу, тіл шеберлігіне көңіл бөліп отырып, терең тебірентіп, әсерлендіріп, оқушыларды сөз құдіретіне сезінуге баулимыз. Мәнерлеп оқуға әдебиеттегі көркем туындылары жатады. Осы көркем шығарманы мәнерлеп оқу жөнінде теориялық және практикалық білім беріледі. Әр сабақтың үрдісінде практикалық, теориялық жоба жасалады. Мәнерлеп оқу – сөйлеу техникасын, дауыс сапасының даму жолдарын көрсету.Автордың ой-пайымымен көркем шығарманы сөйлету күрделі әрекеттің бірі. Көркем мәтіннің болмысына терең бойлап, жете меңгермейінше оны сөйлету қиын. Өлеңдегі әр сөз, бунақ белгілі ой ағымын ұсынады. Оны дәл сол мәнінде тиісті ырғағымен оқу үлкен шеберлікті талап етеді. Мәнерлеп оқу – сөйлеу техникасын, дауыс сапасының даму жолдарын көрсету Шәкірттерді көркем оқуға баулу үшін тапсырмалар арқылы оқушы қызығушылығын арттырамыз. Мұғалім одан – жазушылардың бір тақырыпқа жазылған шығармаларын оқытса, оқушылардың сұлулықты сезінуі, әсемдікті қабылдауы толыға түседі. Мәнерлеп оқу арқылы көпшілік алдына емін-еркін шығып этикалық оралымдарды шебер қолдана алады. Оқушылар алдында кез-келген мәтінді көркемдеп оқып беру үшін, мұғалім көркем шығармаға терең бойлап, оқу ерекшелігіне, тіліне талдау жасап, шығармашылық тұрғыда ізденеді. Мәтіндегі негізгі, астарлы ойларды, әрбір бөлшегін, керек болса әр сөз тіркесі мен сөзіне дейін іштей оқып дайындалады, мәтінді толық меңгеріп, оқу мақсатын белгілейді. Осылайша көркем шығарманы оқуға дайындық барысында творчестволық тұрғыда еңбек етеді, ізденеді. Мәнерлеп оқу пәні әдебиет, қазақ тілі пәндерінің негізгі құрамдас бөлігі. Әдебиет сабағының негізгі мақсаты мәтінмен жұмыс жасау болса, оның ерекшеліктері мұғалімнің басты қаруы – сөзі арқылы оқушы жүрегіне, сезіміне ықпал ету, әсерлендіру, пәнге қызықтыру, толғандыру, ойландыру. Сол арқылы оқушының эстетикалық талғамы артып, көркемдік әлемінен сусындауды үйренеді. Жазушы Ғ.Мүсірепов айтқандай «Бір сөздің бір сөзге жарық та шашатынын, көлеңкесін де түсіретінін» жай сөзбен баяндап, хабарлап қана қойып, атүсті түсіндіру арқылы емес, білім алушының өзіне негізгі ой түйінін тапқызып, жаңа тақырып мазмұнын игеруде сөзбен жұмыс жасай білуге, өз ойын еркін әрі ашық, логикалық бірізділікпен айтуға, ауызша сөйлеу мәдениетін жетілдіру секілді жұмыстар жасап қызықтыруға болады. Сахналық қойылымдарда образдық бейнеге еніп, қимыл-әрекет, сөйлеу мәнері сақталғанда ғана мәдени шараны жүргізуге жеңілдік болады. Мәнерлеп оқуға төселдіру үшін үздіксіз шығармашылық жұмыстар, фонологиялық жаттығулар, мәтінмен жұмыстар жүргізіп отырсақ, шебер сөйлеушінің қалыптасуына жол ашамыз. Мәнерлеп оқу - әдебиетті оқытудың басты әдістемелерінің бірі. Мәнерлеп оқудың мақсаты:а) оқушыларға көркем туындының эмоциялық-эсстетикалық әсерін сензіндіру;ә) көркем мәтінге жан беру, әр сөздің мәні мен мағынасын, сөз бояуларының нақышын сезе білу;б) көркем мәтіндегі айтар ой мен поэтикалық көркемдікті өздеріне болжату, түсіндіру, мәтінді талдау дағдыларын дамыту. Мәнерлеп оқу 3 сатыдан тұрады. Таным үш сатылы. I саты – сезімдік таным, оқушы нені болса да әуелі бес сезім арқылы қабылдайды. Мазмұнды оқып білу, игеру – алғашқы сезімдік танымға жатады. II саты – шығарманың өзіне тән

29

көркемдік ерекшеліктерін танып оқу (талдап оқу) болмақ. Бұл тұста оқушы көркем сөздің заңдарын үйренеді (образ, композиция, тіл, сюжет, өлең өлшемі, жанры, тақырыбы, идеясы). Мұны ақылдық таным дейміз. Білім мен таным оқушыға осы екі оқу тұсында беріледі. Ақылды байытудың бір құралы – ес. Бірақ ол – психологиялық процесс. Бұл екі оқудан мәнерлеп оқудың жөні тіпті бөлек. Онда зор сапалық айырма бар. Ол неде? Мәтінді оқу, талдау тұсында оқушы төселіп білім алып, алға басады. Оны білім жинақтау сатысы дейміз. Бірақ танымның биік сатысы қиялдай білу болады. Оқушының қиялы, қиялдау қабілеті үшінші оқу тұсында дамиды. Енді ол озінің білгенін қиялдап жаңадан айта алады. Алғашқы лқу мен талдау тұсында бала білім алу сатысында болса, мәнерлеп оқу тұсында олар бізге алған білімін қайтарады, сондықтан оны шығармашылық саты дейміз. Оқу, талдау – сандық оқу, мәнерлеп оқу – сапалық оқу. Оны қайтарма оқу дейміз. Мәнерлеп оқудың түрлері. Мәнерлеп оқу V–VII сыныптардан басталады, ол үш түрлі формада үйретіледі. 1. Даралап оқу. Оқушы өлең жаттайды. Оны мәнерлеп орындату дейміз. Кейде бала прозаны да жатқа орындайды. Мұнда сөйлеу мәнері басты орын алады. Өлеңді жаттап, ешқандай мақам, ырғақсыз айтса, оның берері жоқ. Бұ л оқу көбіне сезімдік танымға жатады. Жаттауға бүгінгі ақындардың шығармаларынан бастап, фольклор шығармаларын да ұсынамыз. Даралап оқу баланың лексикасын байытады, логикалық ойын дамытады. 2. Мәтінді рөлге бөліп оқыту. Мұны кейде кейіпкерге еліктеп оқу деп те атаймыз. Бұл көбіне талдау сабақтары тұсында қолданылады. Оған диалог сөз, драмалық шығарма үзінділері, мысал, айтыс жанры қолайлы. Мәтінді рөлге бөліп оқыған жерде кейіпкерлерге мінездеме берудің қажеті жоқ. Мысалдың аллегориясын ғана ескертеміз. 3. Әндетіп оқу. Эпостарды өткенде монологтарды домбыра (жыр) күйіне салып айтса, бұл да күшті есте қалады. Абай шығармаларын өткенде де әндерін мәтінге негіздеп орындату керек. Ән мен көркем шығарманың бірлесуі – зор үлес. Мәнерлеп оқу – көркем шығармаға терең бойлап оқудың, шығармашылық ізденістің жемісі. Көркем мәтінді оқу алдында оқушы ондағы әр көріністі, әр деталды, әр сөзді іштей қорытады, толық меңгереді, оқу мақсатын белгілейді. Мәнерлеп оқу – оқушының талабы мен талғамының, білім дәрежесінің, ой-өрісінің көрсеткіші. Оқушы көркем шығарманы көп оқыса, оқығаннан көңілге тоқығаны мол болса, оқу техникасы жетілген болса, оның оқу, орындаушылық шеберлігі де соғұрлым арта түседі. Мәнерлеп оқу материалын таңдаған кезде оның тартымдылығы, тәрбиелік мәні, шығарма мазмұны мен тілінің бала ұғымына ауыр болмауы ескеріледі. Оқушыға прозалық және поэзиялық шығармалармен жұмыс жасауды қатар жүргізу қажет. Сонда ғана оқушы прозалық шығарманы мәнерлеп оқып, инсценировка жасалған кезде рөлдерді шебер орындай алады. Мәнерлеп оқу екпінді дұрыс қоя білу, оқу мәнерін меңгеру, тыныс белгілерін сақтап, дұрыс кідіріс жасау, дауысты сөйлемдегі ой мазмұнына сай баяу, жігерлі оқу немесе тілек, сұрақ, көңіл күйді көтеріңкі үнде оқу ескеріледі. Сонымен қатар, кино, радио, теледидар арқылы әртістердің, көркем сөз шеберлерінің, дикторлардың оқуына зер салып, қадағалап отырады. Бұл оқушылардың сөз мәнерін, сөйлеу тілін жетілдіруге көмектеседі. Лирикалық шығармаларды ақын өз ойы, өз сезімі, өз күйін тікелей кейіптеу арқылы жеткізсе, лириканың сол өзіндік қасиеттерін түсіну үшін баланың да ақынжанды жүрегі, нәзік сезімі, ұшқыр ойы болу керек қой. Ал ондай сергектік, нәзіктік барлық адамда бола бере ме?! Лирикалық шығармаларды құлақпен емес, жүрекпен, сезіммен қабылдау керек десек, ол шығармаларды бала қалай меңгереді, нені сезді, неге тебіренді, қандай көңіл-күйде болды?.. Оны тексеру де мұғалімге оңайға соқпайтын мәселелер. Міне, сондықтан да лириканы оқытудың күрделілігі осында жатыр. Әсіресе, 5-8 сыныптарда сабақ басталмас бұрын көңілді, сазды, назды музыка тыңдату, мүмкіндігі келсе өтілгелі отырған лирикалық шығарманың әні болса, әнімен қоюдың, күйлерді тыңдаудың маңызы зор. Мысалы, Махамбеттің «Тарланым» өлеңін алайық. Көмек-нұсқау Өлеңді асықпай 2-3 рет оқып шық, түсінбеген сөздерің болса, белгілеп қой.Исатай қалай бейнеленген, қалай жырланған, қандай сөздермен суреттелген? Өлеңнен табыңдар, Мәнерлеп оқуға дайындал. Қандай мәнермен оқыр едің? Өлең қандай көңіл-күймен жазылған? Ең соңғы өлең жолына қарасаң, бәлкім, жауабын табарсың. Лириканы оқытудың басты мақсаттарының бірі – оқушыларды поэзияны сүюге баулу, оның кестелі тілін сезіне білуге, эстетикалық ләззат ала білуге, әдемі, көркем сөйлей білуге баулу болып табылады. а) өлеңді әуенмен, сазымен мәнерлеп оқуға, жатқа оқуға ерекше көңіл бөлу.ә) өлеңдегі ақынның көңіл-күйін бағдарлату, оқушылардың өз сезімі, өлеңнің әсеріне де назар аудару.б) тақырыпқа сай музыканы, бейнелеу өнерін, басқа да өнер туындыларын, көрнекілікті үйлесімді, тиімді пайдалану.в) тиімді көңілді оқу жағдайын туғызу. Жағымды ахуал жасау (балаларға ұрыспау т,б,)г) қабілеттерін, шабыттарын ояту, белсенділіктерін арттыру мақсатында шығармашылық сипаттағы әдіс-тәсілдерді пайдалану. Лирикада ақын сезімі өмір сүреді, оқушы оны өз сезімімен қабылдайды. Екі сезім түйіскенде ғана, яғни ақын сезімі мен оқушы сезімі түйіскенде, қабысқанда, бір-бірін тапқанда ғана ол туралы сөз қозғау тиімді болмақ. Оқушыларды лириканы сүюге, түсінуге, оны өз еріктерімен оқуға, өмірлік сырлас досы етуге талаптандыру оны оқытудың басты мақсаты болып табылады. Оқушылардың оған деген жағымды көзқарастарын қалыптастыру жүйелі жұмысты талап етеді. Өлеңді мұғалімнің өзі мәнерлеп оқуы, күйтабақтарды пайдалану, сабаққа көркемсөз оқудың шеберлерін шақырып, кездесу өткізу, табиғатқа саяхат жасау, сол жерде табиғат лирикалары туралы өлеңдер оқып, оны бейнелейтін суреттер көрсету, әндер тыңдап, алған әсерлері бойынша әңгіме өткізу сияқты лирикалық шығармаларды сүюге баулу жұмыстарын жүргізу нәтижелі, тиімді болмақ. Мәнерлеп оқу оқылып жатқан көркем туындының, яғни лирикалық өлеңнің мазмұны, мәніне байланысты болып келеді. Ерлік, патриотизмге негізделген өлеңдер көтеріңкі ырғақ, көтеріңкі леппен оқылса, табиғат, махаббат жайлы өлеңдер нәзік леппен, терең сезіммен оқылады. Лириканы мәнерлеп оқуда әр сөз, әр тыныс белгісі де үлкен рөл атқарады. Өлеңнің тармағы, шумағы, тіпті дыбыс үндестіктеріне де назар аудару керек, Мысалы, Мағжанның «Толқын», т,б, өлеңдерінде дыбыстардың маңызы ерекше. Ақын дыбыстан сурет жасайды, дыбыс арқылы махаббаттың лапылдап

30

тұрған жалыны беріледі, дыбыс келісімдері арқылы табиғаттың бейнесі көз алдыңа елестейді. Сондықтан да, дыбысты өз нәшімен оқи білудің маңызы зор. Мәнерлеп оқу көркем туындыны қабылдай білу, түсіне білу әрі талдай білуге жетелейтін маңызды бір тәсіл десек, артық айтпаймыз. Мәнерлеп оқу, ең алдымен, оқушыларды көркем туындыны барлық бітім-болмысымен толық түсіне білуге алып келеді. Көркем шығарма бойына «қан жүгіртіп, жан бітіретін» мәнерлеп оқу болып табылады. Әдеби талдау барысында мұғалім үнемі мәнерлеп оқуға көңіл бөліп отыруы керек. Әсіресе, кейіпкерлерге мінездеме бергенде, жазушы стилі, көркем тіл айналасында сөз болғанда, қорыта айтқанда, бір мәселеге ерекше көңіл бөле талдағанда, оны мәнерлеп оқусыз жүзеге асыру өз дәрежесінде болмайды. Мысалы, 5-сыныптағы М. Шахановтың «Отырар дастаны» өлеңін рөлге бөліп, мәнерлеп оқу сол шығарма негізінде жатқан автор ойын, нысананы аңғарта білуге көмек жасайды. Асқақ, паң Шыңғыстың сөзі ірі, әрі ашулы, 6 ай бойы қайдағы бір Отырарды ала алмау не сұмдық?! Оның сөзі құр айғай емес , зілді, мығым, паң, асқақ шығуы керек. Баласына зымиян айла үйретіп жатқан сөздерінде жымысқы, аярлық үн басым. Қайыр хан үнінде «жеңілгендік» сазы емес, қайта ерлік сазы, сенім сазы басым жатыр (оны солай оқу керек). Өкініш те, болашаққа сенім де бар. Көркем туындына мәнерлей оқудың көркем туындыны талдауда маңызы зор, ең бастысы, олар оқушының жан-жүрегін оятады, сезімін селт еткізеді. Ал бұл іс-әрекеттердің барлығы көркем туындыны түсіну, оны қабылдауда ерекше рөл атқарады. 7-сыныптағы С. Торайғыровтың «Шәкірт ойы» өлеңі көтеріңкі дауыспен оқылады. Мәтіндегі тыныс белгілеріне байланысты дауыстың үлкенді-кішілі үзілісі мен жоғары-төмен екпіндік өзгерістерін, яғни интонациялық нақышты сақтап, бір сөзбен айтқанда, оқушылар леп белгісі мен сұрау белгісіне, үтір, нүкте, қаратпа, қыстырма, шылау сөздерге мән беріп, кідіріс жасап оқуға тиіс. Өлеңнің алғашқы екі жолынан басталған көтеріңкі екпін соңғы «күн болам» деген тіркесте үдей түседі де, сол қарқын «жылытуға мен кірермін» деген жолға дейін сақталады. Жалпы, өлең тұтастай көтеріңкі екпінмен оқылады. Білім беру үдерісінде қажетті білім, білік, дағдыларымен қаруланған, оқырмандық талғамы терең, жан-жақты дамыған дара тұлға қалыптастыру – таңдалған тақырыптың күтілетін нәтижесі.Н.Назарбаевтың: «Қазақ тілін, әдебиетін дамыту дегеніміз - гуманитарлық тұрғыда қуатты қаруды шыңдау, қоршаған ортаны парықтап, бағалаудың бір құралын жетілдіру» деген сөзі тіл мамандарына бағыт – бағдар іспеттес. Ортақ мүддеміз де - осы. «Мұқағали оқуларының» аудандық сайысында «Жауқазын жыр жанымды жүр мазалап» ақын өлеңдерін жатқа оқу бөлімінде жаттау және мәнерлеп оқу шеберлігі үшін Сүлейменова Гүлнәз 2009-2010 оқу жылында 3-орын, 2010-2011 оқу жылында 2-орын иегері атанды. 2011-2012 оқу жылында 10-сынып оқушысы Сүлейменова Гүлнәз Қазақтың көрнекті ақыны Ж. Нәжімеденов шығармаларын насихаттауға арналған «Менің топырағым» атты II аудандық байқауында 1-орын, облыстық байқауда ақын шығармаларын жадыға оқып, сахналау шеберлігімен танылған жетістіктері үшін 2-орын иеленді. 2012-2013 оқу жылында Оралхан Бөкей атындағы аудандық «Көркемсөз оқу шеберлері» байқауына қатысқаны үшін Оразғұлова Сәнімгүл Алғыс хатпен марапатталды. 2014-2015 оқу жылында І аудандық жыршылар байқауының «Қайратты туған ер еді» бөлімінде жырды мақаммен жатқа орындағаны үшін 10-сынып оқушысы Төлеуғалиев Ақылбек 3-орын; Ұлы Жеңістің 70 жылдығына орай «Жеңіс оңайлықпен келген жоқ» атты аудандық фестивальда көркемсөз оқудан шеберлік танытқан 10-сынып оқушысы Қайрат Ләззат 3-орынды иеленді. Жас дарын Тұрдыбаев Медет 2013 жылы Мұқағали оқуының аудандық сайысында «Әр сөздің тасасында асылым бар» жас дарындар бөлімінде өз шығармаларын орындап, шығармашылық қабілетімен танылғаны үшін 3-орын; 2015 жылы «Мағжан оқулары» аудандық байқауында «Ақын да бір бала ғой айға ұмтылған» бөлімінде үздік төл шығармасын ұсынғаны үшін 2-орын иеленіп, дипломмен марапатталды. 2015 жылы І Республикалық «Ақбөкен – қазақ даласының символы» байқауына «Киігім–киелім» атты төл шығармасын ұсынып, белсенділікпен қатысқаны үшін 7-сынып оқушысы Тұрдыбаев Медет Алғыс хатпен марапатталды. 2015 жылы аудандық «Менің елім–менің тарихым» атты шығармасын көркем тілмен жеткізе білген 10-сынып оқушысы Багитова Айсұлу Бас жүлде алып, дипломмен марапатталды. 2015 жылы 10-сынып оқушысы Багитова Айсұлу «Жарқын болашақ» аудандық олимпиадасында «Жазушылар» бөлімінде шығармашылық ізденісімен ерекшеленгені үшін 3-орын иеленді. Баяндамамды аяқтай келе, жеңіс атаулының бәрі өзіңді жеңуден басталады дегендей, кездескен қиындықтарды жеңіп, кәсіби деңгейімізді дамытып, Елбасы Н. Назарбаевтың: «Біздің міндетіміз – бәсекелестікке лайық ұрпақ тәрбиелеу», – деген пікіріне қосыла отырып, саналы, білімді ұрпақты тәрбиелеуде ұстаздық рух, дана да, батыр да бас иетін ұлылық тілеймін.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------ОҚО, Мақтарал ауданы

«Қаламқас әже» бөбекжай балабақшасының ІІ кіші топ тәрбиешісі

Бекенова Зульфия

Білім аумағы: “Қатынас”Білім бөлімі: “Көркем әдебиет”Тақырыбы: “Ғарышкерлер”Mақсаты: Балаларға ғарыш әлемі жайлы түсінік беру,Еліміздің ғарышкерлері Тоқтар Әубәкіров, Талғат Мүсабаев жайлы әңгімелеу.Сурет бойынша әңгімелей отырып тілдік қорын жетілдіру.Ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту.Балаларды ептілікке,шыдамдылыққа,шығармашылыққа баулу.Көрнекілігі: Ғарышкерлердің суреттері,Байқоңырдың суретті.Сөздік-жұмыс: Космодром,скафандр.Әдіс-тәсілдері: көрсету ,түсіндіру,сұрақ -жауап,жұмбақ,жаңылтпаш,ойын, мадақтау. Ұйымдастырылған оқу іс- ірекеттің барысы:

31

Тілек шеңбері: Армысың,асыл күн! Армысың,асыл жыр! Армысың, көк аспан! Армысың,жан досым! Жылуыма жылу қос, Міне,менің қолым. Шеңбер жасаған балалар бір-біріне ертеңгілік жылы лебіздерін білдіреді -Қазір жылдың қай мезгілі? -Көктем мезгілінде қандай табиғи құбылыстарды байқадыңдар? -Көктем мезгілінде неше ай бар? -Сәуір айында қандай мейрам бар? -Балалар мен сендерге жұмбақ жасырамын. Күміс қанат сұңқары, Көкке еркін сүңгиді. Бұлттан да тым әрі Кеткен жанды кім дейді Шешуін табыңыздар. -Айға ұшып,айға сапар шеккен адамдарды ғарышкерлер дейміз -Балалар,кәне сендер ғарышкерлерді білесіңдер ме? Ең алғаш ғарышқа көтерілген Ресей азаматы Ю.А.Гагарин болды Ең бірінші айға адамдар ұшпас бұрын тірі дененің баруы үшін итті ғарышқа ұшырған.Жерге қонғаннан кейін оның денесіне ,қанына тексеру жүргізіп,ғарышқа адамның да баруға болатынын білген. Ал Қазақстаннан алғаш ғарышқа ұшқан ғарышкер 1991ж Тоқтар Әубәкіров ұшты.

Екінші болып ғарышқа қазақ ғарышкері Талғат Мұсабаев.Біздің Қазақстанда ғарыш айлағы Байқоңыр деген жерде орналасқан.Ғарышқа ұшар алдында олар әр түрлі дайындықтан өтіп, арнайы білім алды. Ғарышта адам дем алатын ауа жоқ, көлеңке жақта қатты суық, күн түсіп тұрған жағы өте ыстық болады. Жаңылтпаш: Ғарышкер ұшты ғарышқа, Ғарышқа ұшты ғарышкер Айтшы,ғарыш,алыс па? Ойын: «Ұшты-ұшты» «Ұшты-ұшты» зымыран ұшты. «Ұшты-ұшты» қалам ұшты. «Ұшты-ұшты» торғай ұшты. «Ұшты-ұшты» кітап ұшты. Сұрақ-жауап -Ең бірінші Қазақстаннан ғарышқа ұшқан кім? -Ғарышкердің киімі қалай деп аталады? -Қазақстанда ғарыш айлағы қай жерде орналасқан? Жарайсыңдар бүгін сендер жақсы жауап бердіңдер! Сабаққа өте белсенділік танытқан балаларды жұлдызшамен,жақсы қатысқан балаларды төртбұрыш таңбаларымен мадақталды. -Көктем -Күн жылынады,айнала тегіс көгеріп.Талдар бүршік жарады -Наурыз,сәуір,мамыр. -12сәуір ғарышкерлер күні.Балалар зейін қойып тыңдап,жұмбақтың шешуін дұрыс табуға тырысты Балалардың жауабы Ғарышкерлер Балалар тыңдайды,Қолдарын жанға көтереді.Қолдарын жанға көтеріп қалқиды.Қайта орындарына отырады.Балалдардың жауабы -Ғарышкер -Теледидардан, суреттен көрдік. Балалар қайталайды.Балалар қолдарын көтереді.Балалар ойын шартын түсініп,ойынға қызығушылық танытып,белсенді қатысады. -Тоқтар Әубәкіров -Скафандр -БайқонырдаКүтілетін нәтиже: Білуі керек:Ғарыш әлемі,Қазақтың ғарышкерлерімен танысып,атай білуі. Игеру керек: Ғарыш әлеміне байланысты жаңа сөздерді меңгерді

32

ОҚО,Мақтарал ауданы, «Қаламқас әже» бөбекжай

балабақшасының І кіші топ тәрбиешісі Бердешева Елмира

Тақырыбы: « Күннің шуағы»Білім саласы: «Әлеумет»Білім бөлімі: «Экология»Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің мақсаты:Табиғат жайлы білімдерін арттыру.Балалардың күн туралы ұғымдарын байыту.күннің адамға тигізер пайдасы туралы тусіндіру.Эстетикалық сезімдерін арттыру,мейірімділігін ояту.«Күн сөнбесін» сөзінің мағынасын түсіндіру.Астана қаласының көргілікті жерлері туралы суреттермен таныстыру.Көрнекілігі: Астана қаласы туралы слайдтар.Күннің ,күнбағыстың, бақ-бақ гүлдің суреті,күннің қиылған қиындысы,жапырақтар,мата,суқұйғыштар , бояулар.Әдіс тәсілі: Слайд көрсету,ән айту,жұмбақ шешу,құрастыру,сұрақ-жауап,сергітусәті ,ойын. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің барысы: Балалар топқа кіреді ,жарты шеңбер болып тұрады.Қонақтармен амандасады. Шаттық шеңбері:Күннің көзі ашылып Көкке шуақ шашылыпҚұтты қонақ келіптіТөрімізге еніпті.Амандасу үлкенменТәрбиенің басығой.Ал,кәнекей бәріміз«Сәлем» дейік үлкенге:Сәлеметсіздер ме , апайлар!Балалармен «Әрқашан күн сөнбесін» әнін орындау.- Жарайсыңдар, балалар!Балалар біздің әніміздің ішінде «Әрқашан күн сөнбесін» деген сөзді қалай түсінесіңдер? -Күн дегеніміз не? -Ол қандай болады?-Жарық жылу береді.-Қазір біз сендермен еліміздің әдемі,көрікті жерлерімен тпнысамыз.Сол суреттен күннің пішініне ұқсаған суретті байқап отырыңдар.(Бәйтерек , Ақорданың күмбезі)-Балалар мен сендерге жұмбақ жасырамын:1. Таңмен көзін ашады, Әлемге нұрын шашады.(Күн)2. Үлкен алтын табақтан Әлемге нұр таратқан. (Күн) -Шешуі «күн» екен.Көрдіңдер ме күн дөңгелекке ұқсайды. (Күннің суретін көрсетеді) - Күн жарқырап шыққан кезде адамдарға шуағын, нұрын шашады. Барлық құстар,адамдар,жан-жануарлар барлығы тұрып қуанады,қазір мен сендерге күн туралы тақпақ айтып беремін. Алтын күннің шуағы, Бақыт үшін туады. Қайырлы таң балалар! Жарық күннің шуағы.1-бала: Күлімде күн, күлімде, Жер жасарып көгерсін Кешегідей бүгін де Қанат қақсын көгершін.2-бала: Жарқырайды күннің көзі Нұрын шашып далаға. Күн сәулесін төгеді, Бақыт сыйлап балаға!Сегіту сәті:

2. Балалар ,енді біз барлығымыз орнымызға отырып , күннің суретін түрлі-түсті қағаздардан, табиғи заттардан құрастырамыз,матамен,саусақ арқылы бояумен саламызҚимылды ойын. «Күн, су, ауа»Шарты: «Күн» дегенде балалар ойнайды, өсімдік,гүл болып өседі, өйткені гүл күнмен өседі.«Су» дегенде балалар балық сияқты суда жүзеді . «Ауа» дегенде құстар сияқты ұшады.Қорытындылау. Балалардың саусақпен трафарет арқылы салған суретін көріп,дұрыс –бұрыстығын талқылап мақтап мадақтау керек. Бірінші үстел жапырақпен, екінші үстел түрлі-түсті қағазбен, үшінші үстел матамен күннің суретін құрастырады.Төртінші үстел трафарет арқылы күннің суретін салады.

33

Бисенова Кумисай ТурганбаевнаДО 26 Уміт тәрбиешісі

Ақтөбе қаласы «Развитие игровых умений у детей младшей и средней группы»

Дорога. Светофор .Пешеход.В самом раннем возрасте происходит знакомства ребенка с автомобилем. В числе его любимых игрушек появляются автомобильчики всевозможных систем, от гоночного до «пожарного»,маленькие светофоры и др. Надувных мячах , конфетных коробках, носовых платках , раскрасках, в тетрадей, в альбомах для рисования, в футболках, пижаме и т д повсюду можно увидит красочные напоминания маленькому пешеходу о том, что он живет в автомобильном веке.Все это кажется очень милым и трогательным , но только до определенной. Настанет время идти малышу в первый класс. Провожая ребенка в школу , какая мать не напоминает ему: «Смотри,будь осторожен на дороге!» Количество транспорта на городских улицах и загородных магистралях с каждым годом растет. Порой взрослому нелегко ориентироваться в сложной обстановке движения. А ребенку тем более. Дети – самые беспечные участника движения. Они могут броситься под колеса автомобиля за выкатившимся мячом, едва научившись держаться на велосипеде, выехать на нем самую гущу транспортного потока. Они пренебрегают правилами движения прежде всего потому , что не знают их как следует, и потому, что не знают их как следует, и потому , что представляют грозящей опасности. Как заставить малыша быть внимательным и осторожным на улице? Как научить его всегда и во всякое время соблюдать правила дорожного движения, как воспитать навыки безопасного поведения на проезжей части?Маленькому пешеходу надо знать многое. Ему должны быть известны «повадки» автомобилей, он должен уметь читать дорожную книгу знаков и указателей, правильно понимать сигналы светофоров, жесты регулировщиков, определять примерно скорость машины. Дети легко запоминают правила дорожного движения. Каждый может без запинки ответить вам, на какой сигнал светофора надо переходить улицу, куда надо посмотреть при переходе: сначала налево, потом направо. Но мы взрослые не должны успакойвать себя тем что , ребенок «уже все знает». От понимания ребенком, как и что надо сделать , до правильного выполнения этого действия еще далеко. Пока ребенок будет вспоминать значение дорожного знака , линии разметки или сигналасветофора , он не может в то же время сосредоточить , свое внимание на анализе дорожной обстановки , не сможет сообразить , как именно он должен действовать. Повседневная жизнь обычного гражданина таит множество опасностей. Обеспечение безопасности себя и своих детей становится все актуальнее. Решение этих вопросов только одно – с раннего дошкольного возраста научить детей поступать в соответствии с нормами безопасности.

Ведь научившись бережно относится к своей жизни , они будут воспринимать чужую как безусловную ценность. С развитием техники в нашей стране, как и во все мире, увеличивается количество дорожно – транспортных

проишествий : по страничке , каждой десятой жертвой в них становится ребенок. Чаще это связано с невыполнением Правил дорожного движения : ведь ребенку трудно понять , что такое тормозной путь , время реакции водителя или транспортный поток. Дети часто страдают от не понимания той опасности, которую представляет собой автомобиль.

Именно в дошкольном возрасте закладывается фундамент жизненных ориентировок в окружающем, и все , что ребенок усвоит в детском саду , прочно останется у него навсегда. Поэтому учить детей дорожной грамоте , культуре поведения

в общественном транспорте следует с самого раннего возраста. Привить навыки безопасного поведения на дороге, только рассуждая о безопасности , нельзя.

У дошкольников есть детские игрушки , театр , книжки , детские косметики , телефоны , планшеты и компьютер наконец , но у них нет и быть не может детского дорожного движения.В Государственный Общеобязательный Стандарт Образования Республики Казахстан (ГОСО) дошкольное воспитание и обучение по проведению соответствует современным требованиям по правилам дорожного движения. В нашем в дошкольном организаций г. Актобе №26 «Умит» ежегодно проводиться акции по правилам дорожного движения. Приглашаем инспекторов ГИБДД.Дети не раз слушали от инспекторов что , надо делать на дороге, как себя вести ,где и каких местах нужно переходит через дорогу, улицу. Также было проведено «день открытых дверей » для родителей и для сотрудников дошкольной организаций. Разговаривать с детьми о безопасности следует серьезно, как со взрослым , без уменьшительных слов. Безопасность – не просто сумма усвоенных знаний , но и умение правильно себя вести в различных ситуациях, поэтому основной задачей взрослых является также стимулирование развития у них самостоятельности и ответственности.Главная цель – каждого педагога воспитателя или учителя – обучить детей необходимому минимуму Правил дорожного движения и дорожных знаков – три цвета светофора пешеходный переход – надземный , наземный, подземный, - пешеходная дорожка , езда на велосипеде. В процессе обучения следует подходит к детям дифференцировано , учитывая их индивидуальные возможности , можно использовать различные формы обучения , также как беседы , практические занятия , развлечения , всевозможный наглядный материал , экскурсии , слайды .видео записи и другие интересные для детей формы и методы работы. Естественно , при обучении дошкольников Правилам дорожного движения должна существовать определенная система. Например , следующая : - младшая группа : дети учатся различать грузовые и легковые автомобили , называть число машин. С помощью игр с несложными правилами и сюжетом формируется умение определять красный , желтый ,зеленый цвета, ориентироваться в пространстве , используя понятия « далеко» , « близко » , «вверху » ;- средний возраст : дети знакомятся с улицей , дорогой , тротуаром. В игровых ситуациях учатся правильно входит в транспорт и выходит из него. Особое в этом возрасте уделяется индивидуальной работе с детьми : рассматривают картинок , обыгрывают различных ситуаций ; - старший возраст : дети знакомятся со светофором , его значением , с такими понятиями , как «пешеход » , « проезжая часть дороги » , « дорожный знак » . Проводится экскурсии , беседы , предлагаются логические задачи. Дети узнают о

34

работе регулировщика. Подробно и доступно об этом детям могут рассказать сотрудники ГИБДД , приглашенные на встречу с детьми. В любом возрасте знания должны закрепляться прочтением и анализом произведений художественной литературы , таких как « Дядя Степа милиционер » С .Михалкова , «Что я видел » Б . Житков, разучиванием стихов С .Михалкова « Моя улица » и т д. , разгадыванием загадок о машинах , дорожных знаках . Также знания для детей о Правилах дорожного движения хорошо закрепляются и на творческих занятиях . Дети могут слепить из пластилина всевозможные машины , пешеходов , светофоров , изобразить в рисунках дома машины, переходы , светофоры , дорожные знаки , также и по ручному труду. Во время подвижных игр дети могут не только закрепить знания Правил дорожного движения , но и научиться культуре поведения в общественных местах . Детям очень нравиться сюжетно ролевые игры , после первого показа могут самостоятельно разделиться на команды , быть лидером или же главным в этой игре. ( водитель , пассажиры , кондуктор , пожилые люди , с ребенком , с грузом и т д -Если игра происходит на пешеходной дороге тогда ответственность лежит на всех детей ( полицейский , водители разного вида транспорта , дети на велосипеде , самокате , мамы с колясками ,дети играющие во дворе или в парке и т д ) Дисциплина , осторожность и строгое соблюдение правил дорожного движения всем водителями и пешеходами – основа безопасного движения на улице . И из всех участников движения самые дисциплинированные – пешеходы . Иногда взрослым не хватает времени , чтобы заняться с малышом изучением правил дорожного движения. Дела важнее отвлекают их от этого не очень занимательного , но очень нужного предмета . Бывают случаи когда вместе с сыном перебегают улицу не положенном месте или на красный сигнал светофора . Что поделаешь – спешка! Вечный дифецит времени ! Дорожно – транспортные проишествия чаще случается с теми пешеходами , которые любят утруждать , себя изучением правил дорожного движения и наблюдением за дорогой , и привыкли экономить время за счет перехода улицы. На улице , на дороге одна единственная ошибка может оказаться роковой . Поэтому вопроса о том , учить или не учить ребенка правилам поведения на улице , попросту не может быть К сожелению жизнь улицы богата плохими примерами. Некоторые дяди и тети не задумываются над тем , какой вред они приносят детям своим необдуманным поведением при переходе улицы. В этом - одна из самых серьезных помех в воспитании маленьких пешеходов. Но решающим является все таки пример родителей . Если малыш увидеть, что отец , мать строго выполняют правила дорожного движения , не допускают на улице не одного необдуманного , опрометчивого шага , значит и для него правила станут непредложенным законом , а осторожность – естественной формой поведения на улице. Мы взрослые должны дать детям глубокое знание о Правилах дорожного движения . Природа и Дети С самого рождения жизнь ребенка складывается из двух различных пробуждений назидания. . Одно – это потребность есть , пить и спать . Второе – желание все знать, то – что видят глаза и слышат уши. АБАЙ. «Слова и назидания» седьмое слово.Природа составляет глубокий след в душе ребенка , воздействуя на его чувства своей яркостью , многообразием , динамичностью. Ребенку кажется , что он первооткрыватель , что он первый услышал стрекотание кузнечика , увидел, что снег - это много красивых снежинок , для него поет скворец. Так дети впервые воспринимают природу , тянутся к ней , она возбуждает их любознательность . Дети с огромным интересом смотрят на окружающий мир , но видят не все , иногда даже не замечают главного . А если рядом воспитатель или кто ни будь из взрослого который удивляется в месте с ними , учит не только смотреть , но и видеть , дети захотят узнать еще больше. Государственный Общеобязательный Стандарт Образования Республика Казахстан (ГОСО) дошкольное воспитание и обучение в разделах « Алгашкы кадам », « Зерек бала ». « Биз мектепке барамыз » предусматривает ознакомление дошкольников с окружающим миром и экологией , начиная с младшей группы. Учебная деятельность , игры , прогулки с детьми предоставляют для этого большие возможности . На каждой из них ребята закрепляют ранее полученные знания и знакомятся с чем – то новым . В малышовой группе воспитатель проводит занятию по под группам, во вторую половину дня индивидуально для закрепления . В среднем и в старшем возрасте более сложнее. Игры , пословицы - поговорки , стихотворения , загадки , рассказы , сказки все это могут расширит знания детей о природе . Кроме того , воспитатель не только дать определенные знания , но и научить детей любить и беречь природу , край родной , степь ,свою Родину , горы , озера ,леса , поля и т д . Убеждения человека формируется с детства . Одна из главных нравственных задач , состоящих перед педагогами ,- воспитать любовь к родине , а значит , и бережное отношение к родной природе . Достичь этого можно в том случае , если знакомить ребенка с ее тайнами , показывать интересное в жизни растений и животных ,учить наслаждаться запахом цветущих трав , красотой цветка , пейзажами родного края . Восприятие природы , помогает развить такие качества , как жизнерадостность , эмоциональность , чуткое , внимательное отношение ко всему живому. Ребенок полюбивший природу не будет бездумно рвать цветы , разорять гнезда , обижать животных , пугать , гонять , бить палкой или камнем и т д Уважаемые коллеги , педагоги , воспитатели ваши труды никогда даром не пропадут , надо только быть терпеливым , сдержанным . Природа Казахстана многообразно . Набольших просторах широко раскинулись луга и бескрайние степи , многоводные реки и озера . Недра нашей страны богаты полезными ископаемыми ( углом , нефтью , рудами металлов и т д .) Наша природа целебна . Она играет большую роль в оздоровлений человека : зеленые растения поглощают углекислый газ из воздуха и выделяют из него кислород . Восприятие красоты и гармонии форм , красок и звуков , наблюдение происходящих в природе явлений вызывает чувства радости и дает огромное наслаждение . Природа играет большую роль в создании ценностей искусства . Описанию и воспеванию ее посещают свой произведения поэты , писатели , художники , музыканты . Природа – могучий источник познания .Изучение совершенной работе ее сложных организмов является ключом к технике , к изобретениям и открытиям , созданию приборов . Влияние родной природы каждый из нас большей или меньшей степени испытал на себе и знает , что оно является источником первых конкретных знаний и тех радостных переживаний , которые часто запоминаются на всю жизнь . Природа – неиссякаемый источник духовного обогащения . Дети постоянно в той или иной форме соприкасаются с природой . Их привлекают зеленые луга и леса , яркие цветы , бабочки , жуки , птицы , звери , падающие хлопья снега , ручейки и лужицы .Бесконечный разнообразный мир природы побуждает у детей живой интерес , любознательность , побуждает их к игре ,трудовой деятельности и художественной . Однако далеко не все может быть правильно понятно детьми при самостоятельном общении с природой , далеко не всегда при этом формируется правильное отношение к

35

растениям и животным . В педагогике принято определять метод как способ совместной деятельности взрослого и ребенка , направленной на достижение определенного воспитательно – образовательного результата, усвоение знаний ,выработка навыков и умений , развитие способностей , формирование нравственных качеств , привычек поведения . В процессе ознакомления детей с природой в дошкольной организаций используется разнообразные методы : Наглядные ( наблюдение , рассматривание картин , демонстрация ).Практические ( игровой метод ,труд , элементарные опыты ) . Словестные ( рассказ воспитателя , сказки ,художественное чтение произведения , беседы ) . Еще кроме творческой работы воспитателя с детьми , есть и родители (мамы , папы , бабушки и дедушки , старшие дети , тети , дяди ) , которых тоже одновременно надо проинформировать в свое время нужными информациями и новостями . А так зачем , робота ведется в группе с детьми или на участке ее кроме воспитателя и ее помощницы ни кто не видит . А для этого надо запланировать план работы с родителями на год . В начале учебного года воспитатель планирует общее родительское собрание ,И ее на этом собраний информирует всех родителей , затем между родителями делятся работы , кто что , будет делать , когда ? Например В начале учебного года ., время года Осень – опавшие листья , желуди ,каштаны , семена ясени , шишки и. т.д. Листьев прикладываем между книгами –гербарий , приглашаю родителей во время учебной деятельности в группу и они вместе со мной выполняют работу с детьми по ручному труду , по экологию ( конечно все это заранее подготавливается , чтобы посторонний человек не растерялся перед детьми ) показывают свое мастерство и умение , читает стихотворение , рассказ или показывает слайд , закрепляем мы все это с ручным трудом , аппликацией ,лепка .Вечерние время следующие могут приступит к творческой работе , показ кукольного театра , работа с семенами и другими природными материалами . Такая работа продолжается в месяц 1 – 2 раза , в квартале 4-5 раз . Затем следующий время года Зима. Песни , стихи , игры , снежинки , сказки .Активные родители со временем открывается у них творческие способности , кроме работы с детьми , дома еще с ребенком может что - то смастерить . По сезонно не раз организовала выставку поделок из бросового материала , с природным материалами , фото выставку в национальном колорите Наурыз , в день Независимости Республики Казахстана , Весной « первые подснежники « , летом «Одуванчик полевой « и т д . И так такая работа у меня продолжалась несколько лет. Сами взрослые просились присутствовать в учебном процессе , на праздниках , сезонных субботниках , спортивных праздниках . А когда присутствуют взрослые , знаете как ребенок радуется этому , ведь это же само чудо , что пришел самый дорогой человек в нашу группу , и не один раз .

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Ма ыстау облысы. ара ия ауданы. М найшы селосыңғ Қ қ ұ

№7 орта мектепті бірінші санатты бастауыш сынып м алімің ұғалдыбаева Г лнар ожахметовнаҚ ү Қ

Бастауыш сынып о ушыларын елжандылы а т рбиелеуқ ққ ә

«Отан - от басынан басталады» дейді халық даналығы. Демек, бала тәрбиесі - Отан мен ел мүддесі. Әрбір бала бір ғана отбасының ғана емес, күллі қоғамның келешегі,көктемі, бүршік атар гүлі екені жадымыздан әсте шықпағаны абзал. Бір сәт «Ел болам десең, бесігіңді түзе» деген даналық сөздің мәніне үңілсек, бала тәрбиесіне балалық шағынан - ақ көңіл бөлу міндеті тұрғанын аңғару қиын емес. Қай заманда болмасын адамзат алдында тұрған ұлы мұрат міндеттердің ең бастысы өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу болып табылады. Ұрпақ тәрбиесін келешек қоғам қамын ойлау тұрғысынан қарастырып, М. Дулатов: «Бастауыш мектепте алған тәрбиенің әсері күшті, сіңімді болуы қай халықтың мектебінде болса да, оқу кітапшасы ана тілінде өз ұлтының тұрмысынан һәм табиғатынан жазылып, баяндап оқытуды, осылай біліп баяндап оқытқанда, жас баланың ойына, қанына, сүйегіне керекті мағлұмат алып шығады»,-деген болатын. Жас ұрпақты ұлттық бірлікке, Отанын, еліне, жерін сүюге, ұлттық тәуелсіз мемлекетті нығайтуға, өз үлесін қосуға тәрбиелеуде көркем шығарманың маңызы зор. Көркем шығармаларда елжандылық сезімді ардақтап, батырлық, ерлікке мадақтаған, ақылдылық, парасаттылық, достық тәрізді адамгершілік игі қасиеттер дәріптелген. Тақырыптан әңгіме, ертегі, өлең, жырлар туғанын, оларда халықтың батырлық, ерлік істерді жане оны жасаушыларды ардақтағанын білуге болады. Халықты сүйсіндірген бұл әңгімелер, оның мақалаларында да айрықша орын алып отырған. Халық ауыз әдебиетінің бір саласы болып табылатын ел қорғау, батырлық істер жайында туған халық мақалдары халықтың бұл жөніндегі ой-тілегі,арман-мүддесі, потриоттық сезімі, ұлттық мақтанышы қандай екенін көрсетіп отырады. Осы тақырыптағы мақалдар, ең алдымен кімге болса да, туған жер, өсіп-өнген ел-отан аса қасиетті, қадірлі қымбат, ыстық деп көрсетеді. Мысалы «Ел іші -алтын бесік», «Туған жердің тауы да ыстық». Ал, сонымен қатар туған елді, жерді басқа елдермен салыстырып, әркімге өз елінен артық ел жоқ екенін аңғартатын мақалдар да баршылық. Оған дәлел: «Кісі елінде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол», «Кісі елі-күміс , өз елің-алтын» т.б мақалдар. Өзінің мақалдарында туған жер, ел-отанды аса жоғары бағалап, ардақтаған халық, оларды қорғау әр бір ер азаматтың борышы деп біледі. Өз елін жаудан қорғау үшін қасықтай қаны қалғанша, ақтық демі біткенше алысу, сөйтіп дұшпаннан елін, отанын қорғап қалу, халқын сүйген әр бір азаматтың міндеті болатындығын көрсеткен. Оны мына мақалдардан: «Ер жігіт ел ұшін туады, ел үшін өледі», «Елін сүйген ер болар», «Жүкті нар көтерер, қайғыны ер көтерер» т.б көруге болады.Мұндай мақалдарда ел қорғау, басқыншы жауды талқандап жеңу жолында ерлік жасаған, қара қылды қақ жарған, қиядан тартып жол салған, табан тірескен айқастарда тайсалып тартынбаған батырларды, азаматтарды ардақтайды, абройлы атақ пен даңқа бөлейді. Олардың халық сүйсінген ерлік істерін кейінгі ұрпаққа үлгі етеді. Ерлік, батырлық жасау тек отанын, ел-жұртын, халқын сүйген адамдардың ғана қолынан келеді, осындай адамдар ғана ел намысын қорғайды деп сипаттайды. Мұнымен бірге халық ісі үшін қажымай күресіп ерлік жасаған, ел сүйген батыр атанған адамдардың мінезіндегі жақсы қасиеттерін де көрсетіп отырған. Кіші мектеп жасындағы оқушыларға патриоттық тәрбие беруде осындай мақал-мәтелдердің мазмұнын түсіндіріп, патриоттық сезімге, ұлттық мақтанышты, Отан, елін, жерін сүюге тәрбиелеудің ірге тасын қалауға болады деп түйіндейміз. Ауыз әдебиеттің тағы бір жанры – жұмбақтар. Жұмбақтар халықтың табиғат құбылыстарының, өзін қоршаған дүниенің сырын танып білуге талпынған ойыннан туған. Жұмбақ бастауыш сынып оқушыларының ой-өрісін, дүние

36

танымын кеңейтуге, халықтың қоғамдық тұрмысының, кәсіп тіршілігінің өзгеріп отыруына байланысты мазмұны, тақырыбы жағынан үнемі жаңарып, байып отырады. Жұмбақтардың тақырыбы сан алуан. Сол тақырыптарына, мазмұндарына қарай жұмбақтардың туған кезеңдерін шамалауға болады. Жалпы жұмбақ тапқырлықты, білімділікті керек етеді. Ол айналадағы өмірді тани білуге үйретеді.Сондықтан оның жастар үшін білімділік, тәрбиелік маңызы зор. Сонымен қатар, жұмбақтар бастауыш сынып оқушыларында патриоттық тәрбие қалыптастырып, балалардың тілін дамытады. Оқу-тәрбие үрдісінде жер, отан, тау, тас, табиғат, жан-жануарлар т.б туралы жұмбақтар бастауыш сынып оқушыларының еліне, жеріне деген сүйіспеншілігін арттырып, патриоттық сезімдерін дамытады. Ауыз дебиетінің ертеден келе жатқан көлемді саласының бірі – ертегілер. Ертегілер халқымыздың тарихын, тұрмыс-салтын, әдет-ғұрпын, нанымын, дүние танымын білдіреді. Қазақ халқы, оны ішінен шыққан дана адамдар өз заманының адамдарына да, кейінгі ұрпақтарына да жақсы тәрбие беруді көздейді. Оларды зұлымдық әрекеттерден сақтандырып, адамгершілікке үндеу мәселелерін ерте кезден-ақ қолға алғаны ертегілерден байқалады. Көп ертегілерде суреттелетін әділдік пен жауыздық арасындағы күрес бастауыш сынып оқушыларының патриоттық сезімдерін оятуға септігін тигізеді. Жалпы ертегілердің түрлері сан алуан. Оның негізгі салалары мыналар: қиял-ғажайып ертегілер , тұрмыс-салт ертегілері, хайуанаттар туралы ертегілер, шыншыл ертегілер. Ертегілерде өмірде болмайтын нәрселер туралы, елдің тұрмыс-тіршіліктері туралы мәселелері, қоғамдық тартыс, тап қайшылығы, еңбекші халықтың наразылығы, күресі, сол замандағы қоғам тіршілігі айқын көрінеді. Ертегілер оқушылардың қиялын дамытып, жақсы мінез-құлық қалыптастырады, жақсыдан үйреніп, жаманнан жиренуге шақырады, өзінің елін, жерін қорғауға, сүйюге тәрбиелейді. Халыққа көп тараған, ескі заманнан келе жатқан асыл мұрамыздың бірі–батырлар жырының патриоттық тәрбие берудегі орны ерекше екендігі белгілі. Ал, жұмбақ-жаңылтпаштар бастауыш сынып оқушыларының тілін ширатады. Жұмбақ-жаңылтпаштар белгілі бір затқа, құбылысқа құрыла отырып, сол туралы түсінік береді, сол заттың немесе құбылыстың оның өміріне қатыстылығы түсіндіріліп, құрметтеуге тәрбиеленеді. Жұмбақ-жаңылтпаштар тақырыптарының әр алуандылығы оқушыларға туған жері туралы жан-жақты мағлұмат беріп, ойын, тілін дамытып, елін, жерін сүйюге тәрбиелейді. Көркем шығармаларда, оның ішінде ауыз әдебиет үлгілерінде халық өміріндегі әр дәуірден құралған батырлықты, ерлікті суреттеу оның басты ерекшелігі болып табылады. Мазмұны батырлық, ерлік, ар намысқа берік, қайтпас ер, жауына мейлінше қатал, өз еліне мейрімді,оны қорғауға әр қашанда дайын, өнегелі ісі бар адамдарды суреттейтін шығармалар арқылы жас ұрпаққа патриоттық тәрбиені сабақта беруге болады. Мұндай шығармалар оқушыларды батылдыққа, ерлік ісіне, табандылыққа, әділеттікке, ақылдылыққа, тәрбиелейді. Біріншіден, мұндай шығармалар балаларды елін, өз жерін сүйетін намысына берік, отаншыл етіп үйретсе, екіншіден, отанына, еліне, қастандық жасамақшы болған сыртқы жауларға мейлінше қатал болуға баулиды. Бұл жөнінде В.Г.Белинский: « Балаларға жалпы адамзаттық, дүние жүзілік асыл қазыныларды неғұрлым көбірек білдіріңдер, бірақ оларды көбінесе өзінің туған елінің аз ұлтының көріністері арқылы таныстыруға тырысыңдар»,-деген. Осы тұрғыдан алып қарағанда, көркем шығармаларға тән мұралар жас ұрпақты өз елдерінің нағыз патриоты етіп тәрбиелеуге болатын асыл қазына деп бағалаймыз. Қазақ тарихын зерделеу барысында қазақ халқын табиғаты, әлеуметтік жағдайына, тұрмыс-тіршілігіне байланысты елжанды халық екенін айқын аңғаруға болады. Бұны қазақтың тұңғыш ғалымдарының бірі Ш.Уәлиханов жақсы зерттеген және өзінің елжандылыққа берген тұжырымдамасында жақсы берілген. Біз бұл тұжырымнан патриотизм отбасынан бастау алып, әулет, тумаластарға деген сүйіспеншіліктен барып, халыққа деген махаббат және сол кездегі алдыңғы қатарлы елдердің бірі Ресейді атап көрсетуі де патриотизмнің халықаралық мәдени қатнастардың да негізі екенін көрсетеді.

Падаланған әдебиеттер тізімі:1. Нұрғалиева Г. К, Құсайынова А.К, Мусин Қ. С. Салыстырмалы педагогика. Алматы. 1999. Рауан 173. 2. Жарықбаев Қ, Қалиев С. Қазақ тәлім тәрбиесі. Алматы. Санат 1995-496 бет. 3. Ш. Уәлиханов. Таңдалмалы шығармалар. Алматы. Жазушы 1985-560 бет4. Б. Момышұлы. Қанмен жазылған кітап. Алматы. Жазушы. Дифференциациялық тапсырмаларды география сабағында қолдану жолдары

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

Зарипова Г.А.Ақтөбе қаласындағы физика-математика бағытындағы

Назарбаев Зияткерлік мектебі Қазіргі жоғарғы білім беру жəне мектептерде дифференциалды оқыту жүзеге асыруда психологиялық-педогогикалық, ғылыми-əдістемелік сияқты мəселелермен ұштасады.

Білім беруді жақсарту əрбір оқушының қабілетін,ерекшелігін, талантын дамыту үшін тиімді жағдайлар жасау бағытында жүргізілуі керек.Дифференциалды оқытуды ұйымдастырудың негізі мектеп оқушыларының оқу іс-əрекеттеріне əсер ететін жəне оқу нəтижесінде тəуелді психологиялық ерекшеліктерін ескер. Дифференциациялық тапсырмаларды қолдану барысында ескеретін нәрселердің бірі оқу бағдарламасындағы дағдыларды дәлдікпен қамтамасыз ету. Бұл дегеніміз:

• қолданыстағы оқу бағдарламаларының ішіндегі ең жақсысын негіз ретінде қолдану;

• Оушының ағымдағы оқу деңгейін тексеру мақсатында бағалаудың диагностикалық жүйесін қолдану;

• тапсырмаларды шешу мен ойлаудың жоғары деңгейін пайдалануды талап ететін тапсырмаларды қолдану;

• іс-әрекет туралы пікір айту;

• бағалаудың осы заманғы жүйесін қолдану.

37

• жетілдірілгендағдылардыдамыту;• студенттерді күрделі материалдарды меңгеру прогрессіне және оқытудың жылдамдығына сәйкес топшаларға бөлу;• мақсатты оқушыларды дайындау үшін оқу бағдарламасының деңгейін көтеру; • жаңа мазмұн мен дағдыларды зерттеуде дамуға мүмкіндік туғызу.Оқу жоспарындағы тапсырмаларды дифференциациялаудың негізгі принциптері мынадай: Үдемелі оқыту; Күрделендіру; Тақырыпты тереңдету; Проблемалық оқыту; КреативтілікДифференциацияны проблемалы о ыту принципі бойынша тапсырма лгісі:ң қ қ ү Төмендегі картада Африканың аштық белдеуі көрсетілген. Карта бойынша төмендегі сұрақтарға жауап жазыңыз .

a) Осы белдеудегі ашты м селесі бар елдерді атап, картадан белгілеп к рсеті ізқ ә ө ң .b) Атал ан ашты а шырау себебін алай т сіндіресіз?ғ ққ ұ қ ү 1)2)c) Елдегі проблеманы туындау себептерін сипатта ызң ң 1)2)d) Ашты ты алдын алу шараларын сыны ызқ ң ұ ң 1)2) География сабағында дифференциациялық тапсырмаларды қолдану оқушының жеке тұлға ретіндегі бейнесін ашуға көмектеседі, дарындылық деңгейін анықтайды. Дифференциациялық тапсырмаларды орындау барысында оқушы өз бетінше ізденеді, сыни тұрғыдан ойланып, талдау жасайды, мәселеден шығу жолдарын іздестіріп, қорытынды жасауды үйренеді. Бұл мұғалімге оқушыны бағалау үшін де тиімді. Өйткені барлық оқушының деңгейі бірдей емес.Тапсырманы орындау барысында оқушы критерийлерге сәйкес өзін-өзі бағалайды.Төменде география сабағында қолданған дифференциациялық тапсырмалардың үлгілері берілген сабақ жоспары ұсынылып отыр:

---------------------------------------------------------------------------------------------------------ОҚО, Мақтарал ауданы

«Ботақан» бөбекжай балабақшасының меңгерушісі Ботабеков Мұхтар Еркинович

«Мектепке дейінгі ұйымдарды басқарудың инновациялық менеджменті»Біз даналықты үш жолмен үйренеміз:ойлану - ең ізгі жол;Еліктеу – ең жеңіл жол;Тәжірибе жолы – ең ауыр жол.Бенедикт Спиноза

Қазіргі таңда мектепке дейінгі орындарда инновациялық технологияны ендіруге көптеп күш жұмсалады. Сол себепті мектепке дейінгі ұйымдарда педагогтардың негізгі міндеті: әдіс тәсілдерді дұрыс таңдау,жаңаша педагогикалық технологияларды дұрыс қолдана білу,жеке тұлғаның дұрыс дамып қалыптасуы үшін ыңғайлы жағдай жасау. Және осы барлық іс-әрекет дұрыс жүргізу үшін мектепке дейінгі ұйымды дұрыс басқару өте маңызды. «Жаңа» деген түсінік, жақында пайда болған. Ашылмаған, ғылым аймағына және практикаға қатысты, жаңалық әртүрлі түрде қолдануы. Практикалық идея, лабораториялық іс – тәжірибе, мекемелер мен ұйымдарда жаңа идеяны іске асыру. Соңғы кезде жаңалық «новация» ұғымы ретінде кездеседі. Новация дегеніміз – бұл лабораториялық емес жаңа идеяны бірінші рет жүзеге асыру, ғылым жүзінде пайда болса да, практикада негізделген. Жаңалық енгізу – мекемеге, ұйымға және жергілікті аймақтық, мемлекеттік мекемелерге енгізілген үлгіге бағытталған. Инновацияда, жаңалық енгізу, новация бір – бірімен тікелей байланысты. Инновациялық процесс түсінігі, ол барлық динамикалық процестерді қамтып, жаңалық аймағында процесуалдық аспектілер, барлық жаңалықтардың өзгеруіне байланысты. Мектепке дейінгі білім беру жүйесіндегі инновация - білім мақсатына жаңашылықты енгізуді көздейді, оқыту мен тәрбиенің жаңа әдісі мен түрлерін, жаңа мазмұнын әзірлеуге, қолданылып отырған педагогикалық жүйені тарату мен енгізу ,балабақшаны басқарудың жаңа технологияларын әзірлеу, балабақшаның принципі жаңа білімділік бағдары мақсатын, мазмұнын, әдісін түрлері мен басқа компоненттерін көздейтін жүйелі сипаттама білім мен тәрбие беруді көздейді. Инновациялық процестің дамуына 2 - фактор ықпал етеді:Объективті фактор – инновациялық қызметтің дамуына ықпал ететін және оның нәтижесінің ұғымын қамтамасыз ететін жағдай жасау.Субъективті фактор – инновациялық процестің субъектісімен байланысты, ол инновациялық процестердің субъектілері педагог - ғалымдар, мұғалімдер мен инновациялық бағыттағы осы саласының қызметкері болып табылады. Заманауи инновациялық поцестер өте күрделі. Және басқарудың барлық саласын қамтиды . Инновациялық менеджмент –бұл инновациялық процестердің принциптер мен әдістердің ,басқарудың түрлерінің жиынтығы . Менеджменттің барлық саласындағыдай , оған мына қасиеттер тән : мақсат қою , стратегия таңдау , жоспар жасау, шарттарды талдау , ұйымдастыру , орындау және басқару болып табылады.

38

Мектепке дейінгі ұйымдардағы балалардың дамуы жүйелі түрде өтілуі тиіс.Сондықтан ондағы білім барлық саласы бойынша жан-жақты қамтуы керек. Әсіресе мектепке дейінгі білім мекемелерінде жоспарлы түрде білім процессі балалардың дербес дамуына септігін тигізуі міндетті. Заманауи мектепке дейінгі ұйыдағы инновациялық менеджмент мынаны қамтуға тиіс:

• Инновациялық қызметтің жоспары мен бағдарламасын құру;• Инновациялық өнімнің талдануын қадағалау және оны енгізуді бақылау;• Жаңадан ойлап табылған іс-әрекеттердің жобасын талдау ;• Біріңғай инновациялық саясатты жүргізу- барлық саладағы бөлімшелерін үйлестіру;• Инновациялық үдерісті қаржылық және материалдық қамсыздандыру;• Инновацияны енгізіп жатқан қызметкерлерді басқару;• Жүйелі инновациялық мәселелерді шешуге арналған мақсатты топтар құру.

5. Мектепке дейінгі білім беру ұйымдардың спектрынын кеңейту мақсатында балаларға білім беру қызметін күшейту керек . Балаларға ақылы берілетін қызметтер ұсыну. Оларға уақытша аз уақытқа келген балаларға балабақша қызметін ұсыну. 6. Ата-аналарға кеңес беру орталықтарын ашу және мүмкіндігі шектеулі ,жартылай және тұл жетім балаларға психологиялық –педагогикалық көмек беру, отбасылық бірлік пен қоғамдағы үйлесімді тудыру қажет.Балалардың жан жақты дамуына жағдай жасау.7. Мектепке дейінгі ұйымдарда дене шынықтыру мен сауықтыру инновацияларын енгізу.8. Бала ата-ана арасындағы қарым –қатынасты әлеуметтік технологиялар арқылы үйлестіру.9. Инновациялық қызмет ретінде ғылыми-методикалық өнімдер жасау: методикалық әдістемелер мен талдауларды жасау мен жариялау,Интернет желілерінде оларды жариялау.Мәселелік семинарларғафорумғағылыми-практикалық конференцияларға,Интернет қоғамдастыққа , педкеңестерге қатысу.10. Шығармашылық пен мәселелік топтардың жұмысын қадағалау, шеберлік сыныптар өткізу.11. Мектепке дейінгі білім беру ұйымды ақпараттандыру процессі:мектепке дейінгі ұйымдардың сайттарының жұмысын ұйымдастыру. Медиабілім беру құралын пайдалану. 12. Мектепке дейінгі ұйымды дербес қаржылық қамсыздандыруға өткізіп, ұйымның ақылы білім қызметтерін ұйымдастыру. Сонымен, заманауи мектепке дейінгі ұйымның дұрыс әрі нәтижелі басқару менеджер- яғни меңгеруші, директор , басшы міндетті үшін білімді түрде басқарудың негізін оқып,мектепке дейінгі ұйымның нәтижелі стратегиялар мен әдістемесін талдап, ұжыммен жұмысты жасау технологияларды біліп, келісті позитивті көшбасшылық жасауы тиіс.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы. Мақтарал ауданы

№21 Ю. Гагарин атындағы жалпы орта мектебі КММбастауыш сынып мұғалімі

Ж. Серикова

Сабақтың тақырыбы: „Түбір мен қосымша”Сабақ мақсаты: Түбір мен қосымшаны пысықтау. Түбірді қосымшаны сөйлем ішінен таып ажрата білуге және сызып көрсетуге дағдыландыру. Тапсырманы орындау арқылы оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын дамыту. Оқушыларды ұйымшылдыққа, ізденімпаздыққа, шығармашылықпен жұмыс істеуге тәрбиелеу.Сабақ көрнекілігі: үлестірмелі карта, жазба қағаз, т.б.Сабақ әдісі: Сұрақ – жауап.Сабақ түрі: Қайталау.

Сабақ барысы:І. Ұйымдастыру.

Балалар түн болды.Балалар ұйқыға кеттіМұғалім күнді көтеріп едіҚораз шақырады (Нұрдәулет қораз)Балалар оянады.СәлемдеседіС лем са ан алтын к нә ғ үС лем са ан к к аспанә ғ өС лем са ан жер анаә ғС лем са ан рбылар.ә ғ құАлланы н ры жаусын балалар!ң ұБүгін күн қандай тамаша мен мына гүлді досыма сыйлағым келіп тұр. Гүлдің басы жерге түсіп қалды. Мұғалім ренжіп балалардан көмек сұрайды. Балалар мына гүлді маған өсіруге көмектесіндерші?-Көмектесеміз.Олай болса қазір бізде қандай сабақ Әбу орнынан тұрып қазақ тілі туралы тақпақ айтып қазақ тілі болатынын мәлімдеді.Мұғалім:Г лдерге ты тола ма?ү құБір – бірлеп теріп алмасаңАп с тте се оя ма?ә ө қЕкен д нін ойласаә ңБілім де сондай, ара ымқ ғБіртіндеп сі ер бойы аң ң

ып ал білім боларынҰғ

39

Шамшыра ы жолында.ғ ң-Балалар мына гүлді өсірейік ол үшін 255 – жаттығуды орындайық. Балалар өздері оқып не істеу керектігін айтады. Гүлді жинау.Сөздерге қосымша қосып көшіріп жаз, мағынасын түсіндір.Орын – дық.Теңіз – ші.Үлкен – дік.Етік – ші.Қобыз – шы.256 – жаттығу. Қатар берілген сөздерді қосымша арқылы бір – бірімен байланыстырып, көшіріп жаз. Тақта – жаз, дәптер – аш.Тапсырманы орындаған сайын гүлдің күлтешелері жабыстырылады.Пысықтау:Суретті диктант.

• Ал балалар осы сөздерге қосымша жалғап жазайықБалық – шы, сәбіз – ді, бидай – дан.Қорыту: Біздің гүліміз әдемі боп өсті сендерге алғысым шексіз.

йге тапсырма беру: Балаларды мада тап ба алау.Ү қ ғ---------------------------------------------------------------------------------------------------------

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы№28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің

қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімң Асилбекова Салима

Наурыз туралы аңыз- әңгімелер Орта Азия малшылары мен егіншілерінде,әлемдегі басқа халықтар сияқты, ертеде ауылшаруашылық еңбек процесінде, табиғаттың маусымдық өзгеруіне байланысты ғұрыптар мен мерекелердің дамыған жүйесі болған.Бұлар сенгіштікке негізделген, әсіресе өсімдіктің өнуі мен семуі, табиғат туралы діни нанымдар ерекше орын алған. Бұл рәсімдердің жаңғырығынауыз әдебиеті шығармаларынан аңғара аламыз.Соның бірі қазақ халқының тұрмыс- тіршілік өмірінде , әдет- салтында елеулі орын алған және мерекеленіп өткізілетін күннің бірі- наурыз. Наурыз туралы әдебиетші ғалымдардың пікірі сан алуан. Наурыз ұлт мейрамы болғандықтан оның тарихи маңызы да тереңнен талдауды қажет деп ауыз әдебиетінде ежелден келе жатқан аңыз-әңгімелерге тоқталуды жөн көрдік. Бірінші аңыз мазмұны: «Наурыз ата екі ағайынды болыпты. Өз кіндігінен ұрпақ болмапты. Ал інісінің балалары көп екен. Оларды Наурыздың кемпірі бауырына тартып , жақсы көріпті. Көктемнің алғашқы айының соңында, жуанның жіңішкеріп, жіңішкенің үзілер шағында: ет, құрт,тары, бидай,кеспе,тұз бен суды қосқанда, кем дегенде жеті дәм т. б. тапқан таянғанын қосып, көже жасап, бәрін аузы- мұрнынан шығара бір тойғызады екен. Наурыз ата мен кемпірі дүниеден өткен соң, жыл сайын дәл сол мезгілде балалар Наурыз атаның үйінен ішетін көжесін сағынады. Сөйтіп, әр үй жыл сайын атасының үйінің көжесіндей көже жасап, ағайын- туыстар бірін- бірі шақырып, бөлісіп ішеді. Наурыз атаны еске алады. Келесі жылғы «Наурызда» өстіп аман- есен көрісулерін, атасы секілді пейілі кең, ақжарқын адам болуларын тілеп, өзара мейірлесіп, ықылас білдірісіп тарасады екен. Осы салт бірте- бірте «Наурыз көже» атанып , салтқа айналыпты. Бұл аңызда Наурыз ата бейнесі арқылы халқымыздың кең пейіл, мейірімді, қонақжай ұлттық қасиеттерімізді көрсетеді. «Нұх және Наурыз» атты аңызды фарсы бәйітінен 1883жылы Маусымбай Сабанұлы деген жырау қазақша жырлапты. Ал жыраубұл бәйітті о баста фарсы тілінде жырлаған адам туралы: «Фарсы тілмен Әбілқайыр жазыпты, Болсаңыздар бұл тарихпен таныспақ»,----деп қысқаша дерек береді. Бәйіттің Маусымбай жырлағаносы нұсқасы Пекиндегі «Ұлттар » баспасынан араб әріпімен 1988жылы жарық көрген «Қазақ қиссаларының» сегізінші кітабында жарияланған(құрастырған:Әбдірәшәт Байболат пен Әбден Балықшыұлы). Аңыз мазмұны төмендегідей сипатта: Нұх пайғамбар жер бетін топан су қаптайтынын алдын- ала сезіп, кеме жасай бастайды. Оған мол етіп азық-түлік тиеп, жанды мақлұқтың бар түрінен ұрық алады. Нұхтың бұл айтқанына көп адамдар нанбапты, ақыры бір күн жерден қайнап су шығып, жан-жануар суға кетеді. Су бетіне Нұхтың кемесі ғана қалқып шығады. Кеменің қанша уақыт жүргені мәлімсіз, азық- түлік әбден таусылуға таянған кезде кеме келіп Жида тауға(Қазығұртқа ) қонады. Осы қуаныш үстінде барлық асты бір қазанға тоғытып , барлығы бір емін- еркін тояды. Нұхтың- Хам, Сам, Яппас(Яфис –деп те айтылады) деген үш баласы болады. Яппастың кейінгі бір ұрпағы Ғажамнан: фарсы, араб,түркі тарайды. Осылардан Наурыз дейтін зерек ,білікті ұл туады.Ақылы артықболған соң, туыстары Наурызға ерік береді.Наурыз Қазығұртта қонған күнді ес ке алып, барлық жұртқа тамақ жасап беріпті. Наурыз бастап тілеу асын берген соң , мұны барлығы да қостайды. Сөйтіп,Ғажам ұрпағы осы күнді түгелтойлайтын болады. Тірі қалған елдің өмірін есепке алып, жыл санау осыдан басталыпты. Бұдан соң неше ықлым заман өтеді. Жер де,ел де сан түлеп, сан өзгереді. Төрт мың бір жүз жиырма төрт жыл өткен соң барып, жаңа эра, жыл санау Ғайсадан қайта басталады. Бірақ Наурыздың тастап кеткен үлгісі ұмытылмайды. Елін жинап, тілеу тілеп, бір қазаннан ас ішіп, жыл бойы жинаған көңіл кірін кетіріп, құшақтасып табысу салтқа айналады. Келесі тағы бір аңыз мазмұны төмендегіше сипатталады: Наурыз айдалада ауырып қалады. Дертіне ем таппай сасқан ол бір суға тап болады.Әлгі судан ішеді. Су таңдайына балдай татып,терлетеді. Сөйтіп , дертіне шипа болады.Мұны ол осындайжерде орналасқан шипалы су таптым деп еліне айтады. Содан бастап аурулар орасанға барып емделеді.Төңіректің бұрышынан келген аурудың бәрі жазылып қайтады. Мұны көрген халық Наурызды ақылы асып, білімді боп туды деп, оның айтқанына көнгенді жөн көреді. «Әз- Наурыз» деп ат қойып, ел- жұрты түгел құрмет тұтады.Келе- келе орасан су «Арасан» деп аталып, әркім тасқа білгенінше өрнек салып , соңғылары тарихының жалғасын толықтыра береді.

40

Осылайша Наурыз ата арасанды көрсетіп, көп халықтың сауабын алады.Жыл сайынмерекелеп еске алып отыру, кейінгілерге мирас болып қалады. Халық аңыздарында ажалға ара тұрудың амалы алуан түрлі. Мәселен , Қорқытта, Гильгамеште,Ескендір Зұлқарнайын да ажалға қарсылық көрсетіп, өлмеудің қамына кіріседі. Қорқыт үшін де, Гильгамеш үшін дешалқар дала- ажалдан ара тұратын қорған болып, Қорқыт желмаясымен Сарыарқаның иен даласын түгел шарлап шықса, Гильгамеш те елсіз қу микиенге қашып кетеді.Ал Ескендір Зұлқар » найын мен Наурыз туралы сюжеттерде өмір мен ажал арасындағы қорған «Мәңгі суы »мен «бұлақ суы ретінде сипатталады. Сөйтіп, қазақ арасында тараған мифтік бейне Наурыз ата тіршіліктің, өмір сүрудің көзі болып бейнеленеді.Тегінде Наурыз айықыс бойы ақ кебінін жамылып, өлім төсегінде жатқан табиғаттың, жанды- жансыздың тірілуі кімнің болса да көңіліне шаттық беретіні анық болса керек. Қысқы ұйқыдан оянған табиғаттың көктемде құлпыруын ертеректе жансыз дүниеге жан бітуі деп есептеп, бұл құбылысқа ықылас қоя құрметпен қараған. Сөйтіп,оны жылма- жыл бүкілхалықтық көңілді мереке ретінде өткізіп, әндермен кошеметтеген, арнаулы тағам пісіріп,одан ауыз тию сауап саналған.Г.П.Снесарев әділ атап көрсеткендей «құнарлыққа табыну- жан- жақты құбылыс.Ол географиялық жағдайға , шаруашылық қызметтің түріне және әлеуметтік даму дәрежесіне тәуелді болмай, әр халыққа әр қилы болып кездеседі. Өйткені, өмір сүру және игіліктермен пайдалану үшін ұжымның өмірлік қажеттілігін бейнелейді. Міне ,қазақ Наурызында Орта Азия халықтарының егіншілік мерекесінің актілері ғана емес, бұл салтанатқа өзіндік бояу берген мал өсірумен шұғылданушы көшпелі және жартылай көшпелі халықтың ғұрыптары да кездеседі.Бұрынырақта қазақтар Наурызды Ұлыс күні деп атаған. Бұл туралы Ш. Құдайбердіұлы түсінік береді. «Наурыз парсы тілі: жаңа күн деген сөз. Мұны қазақтар Бұхар, тәшкендік қожалардан үйренген. Ескі қазақта (ескі түрікте) жаңа жыл күннің аты- Ұлыс. Қожа, молдалар ескі әдетті қалдырамыз деп, Құрбан, Ораза айттары,Ұлыс күні дегізіп, Ұлысты – Наурыз дегізген.Ұлыс күні кәрі- жас,Құшақтасып көріскен.Жаңа ағытқан қозыдай,Жамырасып өріскен.Шалдар бата беріскен,Сақтай көр деп терістенКел таза бақ кел десіп Жыл басының аты Ұлыс екенінің дәлелі мынау: «Ұлыс күні қазан толса, ол жылы ақ мол болар, Ұлы кісіден бата алса , сонда олжалы болар.»-деген мақал бар. Демек, Ұлыстың ұлы күні қариялардан бата алуға үлкен мән берілген. Олай болса, ауыз әдебиетінің кез- келген мұраларынан халқымыздың ерте кездегі тұрмыс- тіршілігі, қоғамдық өмірі, дүниетанудағы көзқарасыт.б. жайында мол мәліметтер ала аламыз.

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы №28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Ниязметова БарноТақ: Мисол масалалар ешиш

Мақсад: Таълимий: Ўқувчиларнингкўпайтиришвабўлишҳақидагитушунчаларинимустаҳкамлаш. Тарбиявий: Ўзародўстонамуносабатдабўлишга, бир-бириниҳурматқилишгаундаш. Ривожлантирувчи: Ноанъанавийдарстуриданфойдаланганҳолдаўқувчиларнингмантиқийфикрлаш ,оғзакикўпайтиришвабўлиш, математик ўйинларорқалитезватўғриҳисоблашқобилиятиниривожлантириш. Дарс тури: мусобақадарс. Дарсусули: ўйин, савол-жавоб. Дарсжиҳози: кўргазмалислайдлар, саволллитопишмоқлар. Дарснингбориши: Т. Қисм.Ўқувчиларнидарсгаҳозирлаш. Дарс ни математикагаоидшеърларданбошлаш. Ўқувчилар: Ассаломсизларгабоғу-роғларданАссаломсизларга гул чечакларданАссаломсизларгамовийсамоданАссаломсизларгаёшматематиклардан1-ўқувчи: Математика фанларподшосидир Математика фанлардоносидир Математика фанларгўзалидир Математика фанларустунидир. 2-ўқувчи: Оддийердан то космос фазогачаКундаликтурмушҳаёт. Қуёш, ой, юлдузгача, Ҳисоб-китобсиз. Яшаббўлмасҳечқачон. Қудратли шу фанучун, Бош эгамизҳарқачон. Ўқитувчи: Дарсмавзусивамақсади б-н таништириш.Проблемаливазиятяратиш, саволларбериш.

• Болаларқаниайтинг-чиҳозирқайсифасл? • Баҳорфаслидатабиатдақандайўзгаришларб-ди? • Баҳорфаслидаочиладигангуллар? • Бугулларниюлишмумкинми ,нима у-н? • Жавобларнитинглаш, ўқувчиларнингжавобларигаасосланибгуруҳларниномлаш. • Гуруҳ: Бойчечак.

41

• Гуруҳ: Лола. Гулларгаизоҳбериш.Интерактивусулданфойдаланганҳолдаҳариккалагуруҳ бри-биригатилакбилдиришади. Шартлар б-н таништириш.

• Шарт: “Занжирўйини”. ( cлайд) • Шарт:Масалаларечиминитопинг.• Шарт:”Капалактутиш” ўйини• Шарт:Р-?,S- ?• Қувноқтопишмоқлар..

1-шарт. “Занжир”ўйини.Мисолларечиш. 40*3=120 42:6=7120: 2=60 7*10=7060-10=50 70+11=8150:10=5 81:9=95*9=45 9*6=5445+3=48 54+46=10048:6= 8 100*2=2008*5=40 200+40=24040+40=80 240:8=3080:2=40 30+12=42 2-шарт: 3- масалаҲарбирида 12та дан 9 қутчяақалам -?та қалам?Қутичалар сони - 3 марта камайтирилса, қаламлар сони - ?та Ечими:9 : 3 =3 12*3=36 Жавоб: қаламлар сони 36 та бўлади.4-масалаЎқувчилар сони: 20 та, бўлиндитенг 10 партага – 1 партага- ?та ў-чиўтирди? Агарўқувчи сони 10 та орттирилсаяна -? парта к-к бўлади?Ечими:20:10=2 20+10=30 30:2=15 Жавоб: агарўқувчилар сони 10 тага орт-са.яна 15 та парта к-к б-ди.

3-шарт:”капалак тутиш”ўйини. 5-мисол а)Х билан 9нинг кўпайтмасига 810 нинг 9 га бўлинмасиниқўшинг,бунда х=10 10*9+810:9=90+90=180 Б) х билан 90 нингйиғиндисидан 70 билан 10 нингкўпайтмасиниайиринг, бунда х=700 700+90- 70*10=790 -700=90 4-шарт:

• Мисол. Томонлари 5 см бўлганиккитабир хил квадратдантўғритўртбурчакясанг,Р-? ,S-? Топинг. Томонлари: 5 ва10 см. Ечими: Р=( 5+10)*2= 30см S= 5* 10= 50 см25-шарт “қувноқтопишмоқларвамақоллар” 10 туп дарахт бор эди, ҚўшнибоғдаСаккизтасинкесдиларКузакчоғдаЧорбоғдаянақанчаҚолдидарахт? ( жавоб: 10- 8=2 )Мақол:Бирникессангўнни эк. Дарсни якунлаш:Гуруҳларни баҳолаш, дарс давомида фаол иштирок этган ўқувчиларни рағбатлантириш, билимини баҳолаш. Уйга вазифа:2- мисол.

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы№28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Бурлибаева Абибиа ДүниетануСабақтың тақырыбы:Құстардың қысқа дайындығыСабақтың мақсаты:Білімділік.Оқушыларға әңгімені түсініп оқыта отырып,негізгі ойды,идеяны ұғындыру.Қысқы табиғат ерекшеліктерімен

42

таныстыра отырып,аңдардың қысқы тіршілігі туралы түсініктерін қалыптастыру.Тәрбиелік:Экологиялық тәрбие беру,адамдардың жануарларға көрсететін көмегін айта отырып,оқушыларды қайырымдылыққа баулу.Дамытушылық:Сын тұрғысынан ойлауын,сөздік қорларын,тіл байлығын,шығармашылық қабілеттерін дамыту.Психологиялық дайындық: Шырылдайды қоңырау Біз сабақты бастаймыз Партамызға отырып Сабырлықты өзіміз Саналы білім алуға Алға қадам тастаймызСабақтың көрнекілігі:Жануарлар бейнеленген слайдтарӘдіс-тәсілдер:ой қозғау,сұрақ қою,әңгімелеу,салыстыруI Ұйымдастыру:оқушылардың зейінін сабаққа аударуII Үй тапсырмасын сұрауIII Өткенді еске түсір:”Тиіннің азық қоры Тышқанның зиян” әңгімелеу -Қоян қыста қалай тіршілік етеді-Аю туралы не білесіңдер?IV Мақсат қою:тақырыбын,мақсатын хабарлау.V Жаңа сабақ Аңдар қалай қыстайды?1.Тақырыпты түсіндіру 2.Тізбектеп оқыту 3.Сұрақтарға жауап алу 4.Әңгімілеу 5.Аңдар туралы жұмбақ шешу.Сайықмазақ құлағы бар Барған жерде ұрлығы барБұл қандай аңҰғып алСуретке слайдтарға қарап:1 Қасқыр не істеп жүр?2.Ал мына суретте түлкі не істеп жүр?Сергіту сәтАрмысың,шапағатты күнімізТабиғатқа құштар біз баламызАрмысың,табиғат-анамызАлдыңызда бас иеді балаңызЖыл мезгілі туралы.Кубик лақтыру ойыны.1.Жыл мезгілдерін атап шығыңдар.2.Күзде ауа райы қандай болады?3.Ал қазір қандай мезгіл?4.Қыстан кейін қандай жыл мезгілі болады?VI Жаңа білімін бекіту - Қысқы қор жинайтын аңдарды ата - Тышқанның зиянкестігі туралы не білеміз? - Аңдардың қысқы тіршілігін бақыла -Ақкіс,түлкі мен қоян ше? -Түлеу дегеніміз не? -Қыста ұйықтайтын жануарлар?VII Сабақты қорытындылау: біз не жайында білдік?VIII Үйге тапсырма, бағалау

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы,Сайрам ауданы

«Қазына» балабақшасының денетәрбие нұсқаушысыЖ.К.Садирмекова.

Білім беру аймағы: Денсаулық. Қатынас. Таным. Қоршаған орта.Бөлімі: Дене шынықтыру.Тақырыбы: 1.Доға астынан еңбектеп өту.2.Орнынан ұзындыққа секіру.Мақсаты: Балаларға доға астынан еңбектеп өту, орнынан ұзындыққа секіруді үйрету. Балалардың денсаулығын нығайтуға арналған хатка – йога элементерін қолдану арқылы балалардың бойын түзеп жүруін, икемділігін ой-өрісін дамыту. Балаларды ептілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.Билингвалды сынары: Күз – осень, доға – дуга, ұзындық – длина, секіру – прыжок, орман – лес, Мыстан кемпір – Баба ЯгаКіріспебөлім:Балалар маршпен залға кіреді.-Сәлеметсіңдерме балалар, қараңдаршы бізде қонақтар бар, спортша қонақтармен амандасайықшы «физкульт – салем!»-Балалар қазір жылдың қай мезгілі? – Күз мезгілінің ерешеліктерін кім айтып береді? Жарайсыңдар балалар.-Балалалар біз бүгін сендермен бірге, орманға саяхатқа барамыз. Дайынсыңдарма?-Олай болса алдымен орман ережесімен таныстырайын:Орманды жалғыз аралауға болмайды,Ол үшін бір – бірлеріңнен қалмауларың қажет.

43

Жарайды естеріңе сақтадыңдарма? Ендеше сапқа тұрамыз! Алға адымда!Біз бір – бірінің артынан жүремізОрман ішімен жүремізКүнге қол созамызАяқұшынатұрамыз (аяқұшыменжүру)Енді өкшемен жүремізҚаздар ұқсап жүреміз (аяқтыңішіменжүру)Аюға ұқсап маймаңдаймыз (аяқтыңсыртыменжүру)Аяқты көтеріп жүреміз (зататтапжүру)Жолда мұқият боламыз!Жүгіреміз, жәй жүремізОсы жерде біраз отырайық, орманды біз бірге бақылаймыз.Негізгібөлім: Жалпы дамыту жаттығулары: хатка –йога(Әр жаттығу 3 реттен қайталанады және 5сек.)СМС хабарлама келедіҚане, хабарлама қайдан келгенін көрейікші.Сәлеметсіңдерме, «Ақжелкен» балабақшасыныңбалалары!Мен Мыстан кемпірмін! Менің бүгін туған күнім. Мен сендерді қонаққа шақырғым келеді, бірақ менің үйшігім құлап қалды. Мен оны жинайалмаймын, көмекшілерім жоқ, не істерімді білмеймін, мүмкін сендер көмектесерсіңдер? Ой балалар біз қалай барамыз, біз жәй ормандамыз, ал Мыстан кемпір ертегі орманында. Мен оған сол туралы СМС жолдайын. (мыстан кемпірсиқырлы сөздер жазып береді)Мыстанға көмектесемізбе? Олай болса, жолға шығайық.Негізгі қимыл қозғалыс:1. Доға астынан еңбектеп өту.2. Орнынан ұзындыққа секіру.- Алақай, БізМыстанның үйшігін таптық. Осы жерден тоқтайық.- Біздің үйшігімізге бірнәрсе жетіспейтін секілді?- Балалар бізге айналамызды көру үшін не керек? (көз)-Дұрыс айтасыңдар. Мына үйшікте не жетіспейді? Балалар біз үйшікті сиқырлап орнына келтіру үшін көзімізбен сиқырлаймыз, үйшігімізді орнына келтірейік.«Денсаулық» технологиясыКөзге арналған жаттығу.Жоғары, төмен, солға, оңғаайналдырамыз, ашып – жұмамыз. Енді көзді жұмамыз, олар бізге сиқырласын. Санаймыз 1, 2, 3, 4, 5... көзімізді ашамыз.Балалар көзін жұмып отырғанда, Мыстан кемпір келеді.Мыстан кемпір:- Ой балалар жарайсындар, менің үйшігімді жөндеп, орнына келтіріпсіңдер. Мені қуанттыңдар. Сол үшін сендерді орманда қалдырамын, маған осындай көмекшілер қажет.- Сендер себетке не жинадыңдар? Ой, менің сүйікті саңырауқұлақтарымба? Не деген саңырауқұлақтар. Мен буданкөп дәрілер жасап бере аламын.-Балалар сендер мен ойын ойнағым келеді, олай болса, шеңбер болып тұрып, «Бабка – Ёжка костяная ножка»-деп, менің сөзімді қайталаңдар.Қимылды ойын: «Бабка - Ёжка»Ойын шарты: Бабка –Ёжка костяная ножка,С печки упала,ногу сломала.А потом и говорит:-«У меня нога болит!»1, 2, 3 от Яги беги.Қорытыңды:Мыстан кемпір:-Ой балалар мен шаршап қалдым, белімді ауырды. Ой сендермен әбден шаршатып жібердіңдер, жарайды, сендерді орманда қалдырмаймын. Қазірсиқырлап сендерді өзбалабақшаларыңа алып барамын. Бірақ алдымен жатып, демалып алайын, ал сендер неге тұрсыңдар? Қане менімен бірге жатыңдар! Жұлдыздарға қарайық, армандайық.

«Денсаулық» технологиясыРелаксацияҚане жұлдыздарға жақындайық, әуе шар болайық. Шар ол сендердің іштерің болады. Қолдарыңды іштерің еқойындар, сендердің шарларың дұрыс үрленіп жатқанын білу үшін, демді ішке тартып шар үрлейміз, демді шығарамыз, желін шығарамыз. Міне сендер биіктесіңдер, көздерінді жұмыңдар, жұлдыздарды елестетіңдер. Қараңғы түнгі аспан, жарық ай, көп-көп жұлдыздар. Олар жанады, жарқырайды, құлайды да, ғайып болады. Қандай тамаша! Әдемі! Құстарда ән салып тұрғандай, күн шықты, таң да атты. Сендер ояндыңдар, тұрдыңдар. Міне біз өзіміздің бала бақшаға да келдік .Мыстанға көп рахмет, ол бізге ертерек келуімізге көмектесті. Сендерге саяхат ұнады ма? Біз не саяхатта қандай жаңа жаттығу жасадық? Қандай кедергілерден өттік? Ой балалармына себетте не бар екенін көрейікші, ой бұл Мыстаның бізге берген сиқырлы сыйлықтары? Тез топқа барып сыйлықтарды бөлісіңдер.Балалар қане сапқа тұрамыз! Ендеше спортша қоштасамыз «Физкульт – Сау бол!»

44

Қазбек Әдема Ағылшын тілі пәні мұғалімі

Б.Соқпақбаев атындағы жалпы орта мектебіОҚО, Шардара қаласы

The theme: Unit 3. Step 3. Trains. Part 2. Articles with Geographical names.9th gradeObjectives : to introduce new grammar, to practice using the articles with geographical names, to form pupils' communicative culture, to develop speech ability and listening skills; to form cross-cultural literacy, to strengthen knowledge of country studying, to train skills of planning and skills of working in an optimal mode, to develop of abilities to compare and comparison. Grammar: Articles with Geographical namesMaterial: computer, interactive board, video, presentation, course book 9th grade (Ayapova T.)Methods: listening, watching video, reading, questions, work with multimedia presentation; dialogue, comparison, doing exercises, role play, mimic game, group words, explanation, make up sentences

Procedure of the lessonIntroduction. a) org momentMain part. a) Warm-upEx1. P116. Watch the video. Read the dialogue, complete this dialogue. Find out mistakes. Video. (Dialogue between Akmaral and Regina)Akmaral: No __Africa, no __South America. They’re very hot.Regina: Akmaral, what are you doing? Have you decided what kind of places would you like to visit?Akmaral: Well, I’m thinking of going to__ England next month. I’m really looking forward to it.Regina: Oh, fine! You’ll enjoy it.Akmaral: Yes, I think. If I go in summer, I should have nice weather. Mm. What places would you recommend me to visit?Regina: Mm.., I think, you’d like _London. That’s the biggest city. And _ Manchester’s nice, too. Then I’d try to see as much of the countryside as possible..Akmaral: Yes, of course. It’s a small country but there are a lot of mountains, beaches, lakes and everything. I’d like to see _ Thames, _Loch Ness (I want to see Nessie), _Ben Nevis. I’ll see some beautiful places of London: _Buckingham Palace, _Houses of Parliament, _British Museum…Regina: .. __ Hyde Park, __ St. Paul’s Cathedral. E-e-e. Where would you like to stay? Hotels are very expensive. Akmaral: At my brother’s home. But I dream about __ “Hilton». And you? Which country would you like to go?Regina: Me? Mm, I’m going to fly to _USA. I want to see _Rockies and __ Los Angeles.

Dialogue(correct variant)Akmaral: No __Africa, no __South America. They’re very hot. Regina: Akmaral, what are you doing? Have you decided what kind of places would you like to visit? Akmaral: Well, I’m thinking of going to__ England next month. I’m really looking forward to it. Regina: Oh, fine! You’ll enjoy it. Akmaral: Yes, I think. If I go in summer, I should have nice weather. Mm. What places would you recommend me to visit? Regina: Mm.., I think, you’d like _London. That’s the biggest city. And _ Manchester’s nice, too. Then I’d try to see as much of the countryside as possible.. Akmaral: Yes, of course. It’s a small country but there are a lot of mountains, beaches, lakes and everything. I’d like to see the Thames, the Loch Ness (I want to see Nessie), the Ben Nevis. I’ll see some beautiful places of _London:_ Buckingham Palace, the Houses of Parliament, the British Museum… Regina: .. __ Hyde Park, __ St. Paul’s Cathedral. E-e-e. Where would you like to stay? Hotels are very expensive. Akmaral: At my brother’s home. But I dream about the “Hilton». And you? Which country would you like to go? Regina: Me? Mm, I’m going to fly to the USA. I want to see the_ Rockies and __ Los Angeles.

B) Grammar. Definite article THE Explanation: The is used to refer to specific or particular nouns;For example, if I say, "Let's read the book," I mean a specific book. If I say, "Let's read a book," I mean any book rather than a specific book. Here's another way to explain it: The is used to refer to a specific or particular member of a group. For example, "I just saw the most popular movie of the year." There are many movies, but only one particular movie is the most popular. Therefore, we use the. The definite article is used before singular and plural nouns when the noun is specific or particular. The signals that the noun is definite, that it refers to a particular member of a group. For example:"The dog that bit me ran away." Here, we're talking about a specific dog, the dog that bit me."I was happy to see the policeman who saved my cat!" Here, we're talking about a particular policeman. Even if we don't know the policeman's name, it's still a particular policeman because it is the one who saved the cat."I saw the elephant at the zoo." Here, we're talking about a specific noun. Probably there is only one elephant at the zoo. Using the multimedia presentation the teacher explains the new theme “Definite article with Geographical names”

c) Doing exercises.Ex7,p88. Read these sentences carefully. Some are correct, but some need “the”. Correct the sentences where necessary.• We visited __Canada and __United States-wrong. The United States.2.__- Africa is much larger than ___Europe.- correct.

45

3. ___South of _____England is warmer than ___north- 4. Tom has visited most countries in __western ___Europe.-5. In ___Spain we swam in ____Mediterranean.-6. My friend used to work as a reporter in____ Middle East.-7. Next year we are going skiing in ___Swiss Alps.-8. ___Malta has been a republic since 1974.-9. __Nile is the longest river in ___Africa.-10. The UK consists of __Great Britain and __Northern Ireland.- Task 2. Read the words. Group them into two.Great Britain, Caucasus, Caspian Sea, Thames, Indian Ocean, Africa, Russia, Urals, Antarctic, Italy, Baikal, Crimea, Asia, Europe, Venezuela, Atyrau, British Isles, Russian Federation.

With “the” Without “the”Caspian Sea, Thames, Indian Ocean, Urals, Antarctic, Crimea, British Isles, Russian Federation

Great Britain, Africa, Russia, Italy, Baikal, Asia, Europe, Venezuela, Atyrau,

Test

• _ Milan is in _ north of __ Italy.A) -, the, the B) -,-, the C) -, the, -2. __Africa is much larger than __ Europe.A) the, the B) -, the C)-,-3. Last year I visited _ Mexico and _ United States.A) the, the B) -,- C) -, the4. _ south of _ England is warmer than _ north.A) the, -, the B) -,-,- C) -, the, the 5. _ highest mountain in _ Africa is _ Kilimanjaro.A) the, the, the B) the,-,- C) -,- the6. _ United Kingdom consists of _ Great Britain and _ Northern Ireland. the, the, the B) the, -,- C) the,-, the7. _ Ural flows into __ Caspian Sea. A) the, - B) -,the C) the, the

D) Reading and Speaking.Ex8,p88. Study these activities. Explain the meanings of these phrases using mimic. Standing in crowded buses Chatting on the telephoneBorrowing moneyLooking after childrenGetting up earlyWatching horror filmsWriting testsWasting timeSunbathingArguing about moneyMaking new friendsWaiting at the doctor’sDoing examinationsSleeping lateSmoking Ex10,p89. Interview a partner. What do you like to do? What don’t you like to do? For example: Omar: The person I interviewed enjoys watching horror films.But he dislikes writing tests and doing examinations.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------- Сұлтанова Нағима

физика пәні мұғаліміБ.Соқпақбаев атындағы жалпы орта мектебі

ОҚО, Шардара қаласы.Оқытудың инновациялық технологияларын физика сабағындапайдалану тиімділігі және табысқа жету жағдаятын туғызу жолдары

Әрбір мұғалімнің негізгі мақсаты–сабақ сапасын көтеру, түрін жетілдіру, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру, олардың ізденуін, танымын қалыптастыру. Осыған орай жаңа экономикалық және әлеуметтік-мәдени жағдайларда Қазақстандық білім беру жүйесінің алдында тұрған білім беру сапаларын арттыруға, стратегиялық міндеттерді шешуге бағытталған түбегейлі қайта өзгертулер педагогикалық үрдіске жаңа талаптар жүктейді.Елбасы бекіткен Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамытудың 2003-2015 жылдарға арналған бағдарламасы ақпараттық технологиялар саласындағы ақпараттық теңсіздікті төмендетудің және білім деңгейін арттырудың шешуші тұтқасы болып табылады.Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы» Заңында еліміздің білім беру жүйесінің басты міндеттері атап көрсетілген.Соның бірі: «Білім беру жүйесін ақпараттандыру, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу» делінген. Бұл міндеттерді шешу үшін, нәтижеге бағытталған білім берудің жаңа жүйесіне көшу үшін әр мұғалім, жеке тұлға күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл жол

46

ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа ақпараттық технологияларға, әлеуметтік, тұлғалық және жеке құзыреттіктерге ие болуы тиіс. Бұл талаптар күнделікті әдістемелік жұмыстың жүйелі түрде ұйымдастырылуы негізінде жүзеге асырылады.Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, қашықтан оқыту, дара тұлғаға бағыттап, оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылату – бүгінгі күннің басты талабы.Осы мақсатта физика пәнінде әртүрлі әдістермен жүргізуге болады. Оқу – тәрбие үрдісінің сабақта дұрыс жүргізілуі үшін әр алуан оқыту әдіс-тәсілдерінің тиімдісін мүмкіндігінше және оқушылардың жеке жағдайларына байланысты таңдап алуға көп көңіл бөлу керек.Қазақстан Республикасының “Білім туралы” заңына сәйкес “Әр баланың жеке қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын,талантын,қабілетін дамыту” сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі. Өйткені ғылым мен техниканы, өндірісті әлемдік деңгейде дамыту үшін елімізге шығармашылықпен жұмыс жасайтын білімді,жоғарғы дайындығы бар білікті мамандар қажет.Бүгінгі таңда, балалардың қабілеттерін жоғарғы деңгейде қанағаттандыратындай білім беру, көптеген өркениетті елдерде саралап оқыту принципінің негізінде одан әрі дамытылуда. Ол Франция, Америка, Германия, Англия,Жапония т.б. елдердің білім беру жүйесінде қазір жоғарғы деңгейде жүргізілуде. Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі мектептегі білім беру жүйесінің алдына оқыту үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр.Осындай табиғи сұраныстарға орай оқытудың әртүрлі технологиялары жасалып, мектеп тәжірибесіне енгізілуде. Мәселен, академик В.И.Монаховтың технологиясы, В.К.Дьяченконың ұжымдық оқыту әдісі, М.М.Жанпейсованың оқытудың модельді технологиясы және Ж.А.Қараевтың білім беру жүйесін ақпараттандырумен қатар оқушылардың өскелең оқу тәрбие үрдісін түгелдей терең дараландырып жаңаша білім алуына,өздігінен іздену сезімін ояту, дарындылық пен талапқа жол ашуға бағытталған технологияларын атап көрсетуге болады.Қазіргі оқыту жүйесіндегі жаңаша мазмұн жас ұрпақтың әлемдік сапа деңгейіндегі білім, білік негіздерін меңгеруінің басты нысаны. Тұлғаға бағытталған білім оның жан-жақты дамуына ықпал етеді. Психологияда дүние есігін ашқан әрбір сәби қабілетті болып туылады, оның әрі қарай дамып, жетілуі тәрбиешіге байланысты делінген. Демек,оқытушы мен оқушының арасындағы ынтымақтастықтың негізінде біз оң нәтижеге қол жеткізе аларымыз сөзсіз. Олай болса,оқытушы педагогикалық ізденіспен озық технологиялардың әдіс-тәсілдерін аса жоғары талғаммен қолдана білуі тиіс.Қазіргі заманғы оқыту технологияларына келесі талаптар қойылады:-оқыту мақсатының нақты қойылуымен,оның ғылыми негізделуі,оқу іс-әрекетінің нәтижесінің жоғары сапалы болуы;-оқу материалын толық қабылдау мүмкіндігінің болуы;-оқу процесінде қарым-қатынастың еркін болуы;-оны үнемі жетілдіріп,толықтырылып отыру мүмкіндігінің болуы.Осы заманғы кез келген оқыту технологиясы оқу процесін ұйымдастыру кезеңінде технологияның бар мүмкіндіктерін үнемі шығармашылықпен пайдалану қажеттілігіне көңіл аударуда. Оқыту технологиясын оқыту процесін ұйымдастыру, басқару және бақылау деп түсіну керек. Қазіргі таңдағы педагогика жаңалықтарын пән ерекшелігіне қарай қолдана білсек, ұтарымыз көп. Өйткені жеке тұлғаға бағытталған білімнің бүгінде нәтижесіз болмайтындығы тәжірибе жүзінде дәлелденгені анық. Нәтижеге бағытталған білім бүгінгі заман талабы, қажеттіліктің қайнар көзі болса, нәтижеге жету жолында іздену әрбір мұғалімнің азаматтық борышы.Осы орайда өз тәжірибемнің негізінде оң нәтижеге қол жеткізу үшін алдыма мынадай мақсат қойдым:-заман талабына сай білімді, білікті,дүниетанымы кең, шығармашылық қабілеті дамыған жеке тұлға қалыптастыру.Осы мақсат негізінде алдыма қойған міндеттерім:-жас ұрпақтың қабілеті мен талантын ашу;-шығармашылық,логикалық ойлау қабілеттерін жетілдіру;-өз алдына мақсат қою арқылы оны жүзеге асыра білу;-өз әрекетінің нәтижелерін бағалай білу.Мұғалімнің шығармашылық жұмысы ең бірінші сабаққа даярлықтан басталады, яғни, өтілетін сабақың жоспарын құру, оны өткізу әдстемесі, оқушылардың қабілеттерін, жас ерекшеліктерін ескере отырып, иллюстрация, техникалық құралдарды, дидактикалық материалдарды пайдалану. Мұғалімнің осы шығармашылық әрекеті арқылы оқушының шығармашылық қабілеті қалыптасады. Ал, шығармашылық қабілеттер шығармашылық елес, шығармашылық ойлау арқылы жүзеге асады. Оқушыны шығармашылық ойлауға,жылдамдыққа, икемділікке, тапқырлыққа үйрету ол мұғалімнің әр сабағында қалыптасып отыратыны анық.Оқытудың әдіс-тәсілдерін тиімді таңдап алу оқытуда табысқа жетуге негіз болады, әрі сабақтың тиімділігі мен сапасын барынша арттыруға мүмкіндік береді. Оқушыларға терең білім беру үшін мұғалім мына төмендегі қағидаларды есте сақтағаны жөн деп есептеймін.Физика сабағында табысқа жету жағдаятын туғызу жолдарыБілім беру үрдісінде оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру үшін әртүрлі педагогикалық технологиялар мен әдіс –тәсілдер қолдануда. Соның ішінде оқушының белгілі бір жетістікке жету үшін сабақта табысқа жету жағдаятын туғызу. Егер оқушы өзі қандайда біржетістікке қолы жетсе, ол қуанып қана қоймайды, онда тағы да алдындағы белестерден өту мақсаты тұрады. Осындай жағдайда мұғалім оқушының қандайда бір жетістікке жетуі үшін төмендегідей жағдаяттарды сабақта жиі қолданса, мұғалім жұмысының жетістігін көруге болады.1.Мадақтау. Мұғалім сабақта оқушының өзіне деген сенімін арттыру үшін «Жарайсың!», «Мен сендерді мақтан тұтам!», «Сен өте ақылдысың!» деген сөздер жиі қолданғаны дұрыс. Бұл сөздер оқушының бойында мұғалімнің өзіне сенім артып тұрғанын сезініп,өз еркімен талаптанып, жақсы оқуға тырысады.2.Бір мүмкіндік. Оқушының күтпеген жерден өзіннің қабілеті мен мүмкіндіктерін көрсетуге мүмкіндік беріледі. Мұндай жағдаятты мұғалім арнайы дайындамайды, олосы мүмкіндікті табиғи тәрбиелеудегідарынымен, бұл мүмкіндікті тиімді пайдаланады.3.Еліктеу. Кластағы немесе мектептегі үлгілі оқушылардың жетістістіктерін үлгі ете отырып оқушының бойында «Сенде неге сондай болмасқа», «Мен саған сенемін», «Бұл сенің қолыңнан келеді» деп оқушының бойында еліктеушілікті туғызу.

47

4.«Кешіктірілген баға».Оқушыға бірден төмен баға қоймай, «Сенің бағаң күндегіден төмен болып тұр. Сен үнемі сабаққа дайындалып келетіндіктен, мен саған бір мүмкіндік беремін. Келесі жолы бұданда жақсы жауап беретініңе сенемін» деп оқушыға алға қарай ұмтылуына жағдай туғызу.5.Алдына –ала ойластырылған қателік. Сабақта мұғалім есеп шығару барысында, теорияның тұжырымдау барысында «Мен бір жерден қателестім. Бір минут. Қазір қарайын» деп оқушылардан көмек сұрайды. Бұл оқушының алған білімін жинақтап, тиянақтау үшін және шығармашылық қабілетін арттыруға қолданылатын әдіс-тәсіл.6.Көкжиек сызығы. Оқушының бойындағы қабілетін арттыру үшін өте қызықты тақырыпта (мысалы: «Сүңгуір қайық», «Танк» жайлы) баяндама жасауды тапсырады, бірнеше баяндама жасағаннан соң «Сен өте қабілеттісің, біз олимпиадаға дайындалсақ қайтеді» деген ұсыныспен оқушының өз еркімен ізденуге, ғылым мен техникаға деген ынтасын оятып, адамның ақыл –ойының дамуына ықпал жасайды.

Қорыта айтқанда, бүгінгі сабақ кешегі сабақтан өзгеше, ал ертеңгі сабақ бүгінгі сабақтан жақсы болуы тиіс. Әрбір тақырыпты түсіндіргенде оқушылардың мүмкіндіктеріне қарай тірек белгілері мен тірек конспектілерін пайдаланған жөн.Негізгі заңдылықтарды тірек белгілері арқылы оқушыларды жинақылыққа, көркемдікке баулып, есте сақтау қабілеттерін арттыруға, ойлау қабілетін арттырып, оларды шығармашылыққа баулуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ физикалық заңдылықтар мен құбылыстарға арнап жеке тірек белгілерін құрастыру қажет.«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай жаңа білім беру өте – мөте қажет» деп, ел Президенті атап көрсеткендей, ақпараттық технологияларды оқытуда тиімді пайдалану – жаңа білім берудің бірден – бір шарты.Оқыту үрдісінде ақпараттық технологияны қолдану білім сапасын жақсартуға көмектеседі.Сабақ барысында ақпараттық технологияны қолданудың жақсы жақтары•1Түрлі – түсті иллюстрациялар, музыка, анимациялар есте сақтау процесі үшін тиімді.•2.Әр сабақта сөйлеу әрекетінің бес түрі де қолданылады: тыңдалым,сөйлесім, оқылым, жазылым, айтылым.•3.Әр сабақ төмендегілерді қамтиды:а) компьютермен үзіліссіз тілдік қарым – қатынас;•ә) бірнеше рет тыңдау мен оқып – білген материалды қайталаудың арқасында дағдыларды машықтандырғанға дейін меңгертіледі.•4.Компьютер оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастырады.•5. Компьютер оқытудың аудио және бейне құралдардың мүмкіндіктерінтабысты байланыстырады.Сабақты меңгертуде көбінесе сандық және сапалық есептер шығару, әртүрлі қызықты тәжірибелер мен физикалық фокустар көрсету оқушылардың ой-өрісін дамытып, олардың шығармашылығын арттыруға бағыт беру мақсат етіледі. Сапалық есептер шығарғанда халық даналығының, нақыл сөздерінің, мақал-мәтелдерінің тәрбиелік мәнін және ұлттық ойындарды физика тұрғысынан түсіндіруге, пайдалануға болады.Мысалы:1. «Арбасының дөңгелегін майламаса, арбакештің шәйі қайнамайды» мақал арқылы мынадай сұрақ қоюға болады:• арбаның дөңгелегі неге майланады, майламаса не болар еді?• Бұл жерде арбакеш үйкелістің қандай түрімен жұмыс жасап тұр?2. «Толқын ұрар жағаны,Маған бөгет қылма деп,Жаға кейін қағады,Әуре болып тұрма деп». – бұл өлең арқылы толқын қалай пайда болады және толқынның жағаға ұрылып кейін қайтуын қандай заңмен түсіндіруге болады?3. Мылтықтан оқтың атылуы қандай физикалық құбылысқа мысал болады және бұл жерде қандай физикалық заң ескеріледі?4. Жанып жатқан керосинді неге сумен құйып сөндіруге болмайды?5. Алтыбақан және көкпар ойындары арқылы қандай физикалық процестерді кездестіре аламыз?- деген сияқты қызықты сұрақтар мен ойындарды пайдалануға болады.Осылайша физиканың негізгі заңдылықтары мен құбылыстарын өмірмен байланыстыра қызықты етіп беру жолдарын қарастыруға болады. Мұндай тапсырмалар оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, оларға физика заңдылықтарын өмірде кеңінен қолданылатынын да ұғындыруға мүмкіндік береді.Осы үлгідегі оқытудың әдіс-тәсілдері оқушылардың есте сақтау қабілетін арттырып, оларды жинақылыққа, дәлдікке, шығармашылыққа баулуға көмектеседі деп ойлаймын.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Танекова Клара Қалиасқарқызы

Қосымша білім беру педагогіБ.Соқпақбаев атындағы жалпы орта мектебі

ОҚО, Шардара қаласы

Дарынды балалар және олармен жүргізілетін жұмыс түрлеріҚазіргі таңдағы білім беру ұйымдарының басты мақсаты - бәсекеге қабілетті жеке тұлға қалыптастыру. Оны дамыту үшін өзіндік сана-сезімін, қабілетін шыңдау қажет. Ал жеке тұлғаны қалыптастырудың тиімді жолы - білім берудің мазмұны мен әдістемесін жетілдіру. Ал осы жеке тұлғаны қалыптастыру үшін үздіксіз білім беру жүйесінің базалық буыны болып табылатын жалпы білім беретін оқу орындарындағы педагог-мұғалімдердің атқаратын еңбегі ұшан-теңіз.Өмірге келген адамның өсу жолы мен өскен ортасы, адами қарым-қатынастары өте әркелкі болады. Содан келіп бірі адал, еңбекқор, белсенді азамат, екіншісі білім мен қабілетін өз құлқынына жұмсайтын пысық, өмірдің әрқилы қиындықтарын жеңе білетін азамат болып шығады.

48

Тұлғаны зерттеп, қалыптастыру үшін педагогиканың, психологияның және психофизиологияның жалпы заңдарын біріктіре, үйлестіре қолдануға тура келеді. Әрбір тұлғаның таным деңгейін анықтау үшін психологияның негізгі оқыту заңдылықтарын білу қажет. Тұлғаны өсіре алатын үш әлеуметтік орта бар. Олар: отбасы, арнайы білім жүйесі және қоршаған әлеуметтік орта.

Бала тәрбиесінде отбасының орны ерекше. Оны қоғамдық тәрбиенің қандай саласы болса да алмастыра алмайды. Отбасының негізі баланы өмірге келтіру ғана емес, оған мәдени-әлеуметтік ортаның құндылығын қабылдату, ұрпақтың, ата-бабалардың, ұлылардың ақыл-кеңес тәжірибесін бойына сіңіру, қоршаған орта, адамзатқа, өз қоғамына пайдалы етіп тәрбиелеу. Бала дүниеге келген күннен бастап ата-ананың ықпалында болып, өмірге бағыт беруші тәрбие мектебінен нәр алады.Уақыт талабына сай мектептің дамуы инновациялық үрдістерді енгізумен анықталады. Заман ағымына ілесу - ұлы мұрат. Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Бұл үрдіс білім парадигмасының өзгеруімен қатар жүреді. Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның тұлғасының білім алу арқылы дамуын қойып отыр.Қазіргі педагогика ғылымының бір ерекшелігі - баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқу технологияларын енгізуге ұмтылуы.Мұғалімнің негізгі мақсаты - өз бетінше дами алатын жеке тұлғаны қалыптастыру, оқушыларға өз бетінше танымдық әрекет етудің әдістері мен дағдыларын меңгерту, ақыл-ой қабілеттерін жетілдіру.Мұғалім мен оқушының қарым-қатынасы өзара байланысты. Мұғалім оқушы- мен дұрыс қарым-қатынас орнату негізінде тұлғаның санасындағы және іс-әрекетіндегі теріс ұғымдар мен түйсіктерді жойып, қоғамдық талаптарға сай мінез-құлық қалыптастырады.Шәкірттің жаңаны қабылдауы, негізінен, мұғалімнің сабақты жүйелі түрде жүргізуіне байланысты. Оқушылардың жаңа материалды қабылдауына негіз болатындай даярлық жұмыстарының жүргізілуі олардың оқу-танымдық қызметін дұрыс әрі нақты әрекеттер негізінде іске асыруға мүмкіндік береді.Баланың өзіндік сезімдік танымы (қалауы, ынтасы, құштарлығы, әсерленуі) негізінде қабылданған білім, дағды, ептілік әлдеқайда нәтижелі әрі жемісті болады.Чехтың педагогы Я.А.Коменский "Мұғалім - мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл әрекеті ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз жалын иесі" деп ұстаздар қауымын жоғары бағалаған.Менің оқытудағы өз проблемам - оқушыларды өз бетімен жұмыс жасауға тәрбиелеу, үйрету, шығармашылық қабілетін дамыту. Мұғалім әркезде оқушымен тығыз байланыста болады.Дарынды балаларды оқыту мен тәрбиелеуді ұйымдастырудағы басты міндет - балалардың қабілеттері мен таланттарын жан-жақты аша түсу үшін дарындылықтың ерекшеліктерін (түрі, деңгейі және т.б.) анықтау қажет.

Дарынды баланың басты ерекшелігі:1) Жоғары танымдық қызығушылығы, білімге құштарлығы, белгілі білім және қызмет саласында танып-білуге деген бейімділігі;2) Жетістікке жетуге ұмтылуы;3) Кез келген жұмысты жоғары талаптарға жеткізуге жан-жақты ұмтылуы. Ойының ұшқырлығы, нәтижеге көрегендік жасауы, қоршаған ортаны өз әрекетінің дұрыстығына сендіруге ұмтылысы;4) Жоғары танымдық мүмкіндігі, зерттеушілік дағдыларының жоғарылығы.(Өз бетімен ізденіп, білімдерін және шығармашылық қабілеттерін дамытуға тырысып бағуы, пән негіздерінен алған білімін дамытып, алғырлыққа, шапшаңдыққа үйренуі.)Қазіргі таңда оқушылардың сабаққа деген қызығушылығынын, белсенділігін арттыруда, олардың білімін жетілдіре, тереңдете түсуде халық педагогикасымен байланыстырыла өткізілетін дәстүрлі емес сабақтардың маңызы зор. Мұндай сабақтарды өткізу нәтижесінде оқушылардың сабаққа қызығушылығы артып қана қоймайды, берілген материалды жан-жақты игеріп, ой-өрістері кеңіп, алған білімдерін күнделікті өмірмен байланыстыра алады.

Өзіндік орындалатын жұмыстар мынадай белгілермен сипатталады:Өзіндік жұмыстар оқушылардың білім, білік, дағды, шығармашылық қабілеттерін дамытып, ғылыми-танымдық әдістерді меңгереді. Өзіндік жұмыстар әртүрлі формада өтуі мүмкін. Қалай болғанда да жоғары деңгейде өз бетінше жұмыс істеу ізденушілік сипатта жүзеге асады. Әрбір оқушы тапсырманы алғаннан кейін, оқу мақсатын анықтап, ойланып, өз бетінше орындау жолдарын белгілейді, оны шешудің тиімді әдісін таңдап алады. Мұндай жол оқушының шығармашылық қабілетінің артуына әкеледі. Мектептегі өзіндік жұмыстарға эссе, шығарма, баяндама, буклеттер, мәнжазба (реферат), әртүрлі тақырыптағы ұқсас есептер құрастыру, ғылыми жоба жұмыстары т.б. жатады.Эссе - кез келген мәселені оқушының өз бетімен шығармашылық тұрғыда талдауы.Баяндама - мұнда хабарламаның негізі болып табылатын " орталық идея мен сүйенетін деректер" айтылуы керек. Ол қысқа жазылып, тақырып жалпы қарастырылады. Баяндаманы оқи тұра, ауызша жеткізілген деректердің қажетті жерде пайдаланылуы тыңдаушы сенімін арттырады. Осылайша баяндама тезисі 5-7 пункттен, 1-2 беттен тұрады.Мәнжазба (реферат) сөзі латын тілінен аударғанда (referre) "хабарлаймын" деген мағына береді. Мұнда оқушы ғылыми және арнайы әдебиеттерді пайдалана отырып, белгілі бір мәселені шешуге ұмтылады.Әртүрлі конференцияларда ғылыми жобалар қорғау оқушыларды өз пікірін еркін, ашық жеткізуге үйретеді әрі пәнге қызығушылығын арттырады.Оқушы білімі мен біліктілігін тексерудің, бағалаудың тиімді түріне жататын бақылау - нәтижелі жұмыстың көзі.Мектепте химия пәнін оқыту практикасында жаттығулар мен есептер шығаруға көп көңіл бөлінеді. Олардың нәтижесінде білім сапасы артады, ұғымның мазмұны нақтыланады және оқушылардың игерген білімін өз бетінше қолдана білуіне жағдай жасалады.Химия оқулықтарындағы жаттығуларды орындау кезінде игерілген білім білікке ұштасады.Есептер шығару барысында оқушы химиялық шаманы есептейді және заңдар мен заңдылықтарды тағайындайды. Оқушыларды олимпиадаға дайындау мақсатында эксперименттік есеп беріп отырамын.Кей уақытта оқушыларға сөзжұмбақ әкелуді тапсырамын. Мұндай тапсырманы оқушылар бар ынтасымен орындайды.Мұндағы ең басты жетістіктер:

49

- оқушылар сөзжұмбақты құрастыруда өз бетінше ізденеді;- әртүрлі ғылыми-техникалық басылым мен анықтамаларды қарайды, олармен өздігімен жұмыс істеуді үйренеді;- сыныптағы барлық оқушы жұмыспен қамтамасыз етіледі;- оқушы өз білімінің деңгейіне сай еңбектенеді;- оқушының өз бетімен жұмыс істеуі тиянақтылыққа, ұстамдылыққа тәрбиелейді.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Тұрғынбаева Айжан Абайқызы

Мұражай меңгерушісіБ.Соқпақбаев атындағы жалпы орта мектебі

ОҚО , Шардара қаласы

Бүгінгі ғаламдану процесінде ұлттық құндылықтарды сақтау мен өзінің бет-бейнесін, ізгі дәстүрлерін сақтау жолындағы күрес – ұлттық сананы сақтау күресі.

Ұлттық тәрбие деп жеке тұлғаның ұлттық сана сезімі мен мінез-құлқының ана тілін, ата тарихын, төл мәдениетін және ұлттық салт-дәстүрлерді меңгеруі негізінде қалыптасуын айтамыз.Ұлттық мәдени құндылықтар дегеніміз не? Қарапайым тілмен айтқанда, ұлттық мәдени құндылықтар – белгілі бір ұлтқа, ұлт азаматына тән зат, адами қадір-қасиет, яғни халық ғасырлар бойы жинақтаған ұлттық рухани және материалдық құндылықтар.Қазақ халқының осындай дәріптеуге, қастерлеуге, дамытуға тұрарлық ұлттық рухани және материалдық құндылықтары туралы ұлағатты, құнды ойларын халық игілігіне, келешек ұрпақты, ел-жұртқа ие болар азаматтарды тәрбиелеуге неге қолданбасқа?Қайсібір халықтың немесе ұлттар мен ұлыстардың жаратылыстан алатын өз тарихы мен орны бар. Қазақ халқының тарихында айрықша атауға тұратын қасиетті жердің бірі – Қазалы. Қазалы топырағы тарихи-мәдени ескерткіштерге бай өлке. Өлкеміздің қай түкпіріне барсаңыз да алдыңыздан мойнын көкке созып тұрған мұнаралар, сырын қойнына тығып бүк түсіп жатқан бұзылған қорғандар мен ескі қалалардың орнын кездестіресіз. Бұлардың бәрі де кезінде мәдени және тарихи ескерткіштерді қорғау қоғамы арқылы есепке алынған, кейбірі қайта жөндеуден өткізілген. Аудандағы ескерткіштердің жалпы саны жүзден асады. Бабалардың көзіндей атам заманнан бүгінгі күнге дейін жеткен сол ескерткіштердің әрқайсысының өз тарихы бар.Қазалы жерінен шыққан небір даналар мен батырлар туралы аңыздар да көп. Солардың бірі — елін басқыншы жаулардан қорғап, халқына қорған болған Жанқожа батырдың есімі ел есінде, ел жүрегінде ерекше орын алады. Бабамызға арнап тұрғызылған ескерткіш – қазірде Қазалыдағы сәні бөлек сәулеттердің ең шоқтығы.Осындай тарихи-мәдени ескерткіштерді сыныптан тыс тәрбие жұмысында пайдалану арқылы оқушыларға ұлттық тәрбие берудің маңызы зор.Жанқожа батыр кесенесі 1992 жылы бой көтерді. Осы ескерткішті сыныптан тыс тәрбие жұмыстарында оқушыларға ұлттық тәрбие беруде былай жүргізуге болады.1.Жеке2.Топтық3.ҰжымдықТәрбие сағатын өткізуге дайындықтың өзінде де оқушыларды тәрбиелеу жүреді. Бұл жеке тұлғаның қалыптасып, дамуында тәрбиенің үздіксіз жүретіндігін көрсетеді. Тәрбие сағатына оқушылар күшімен Жанқожа батыр кесенесінің суреті, Ж.Айдарбекұлының «Жанқожа батыр» дастанынан үзінділер дайындалады. Тәрбие сағатының кіріспе бөлімінде Жанқожа батыр кесенесінің тарихы айтылады. Оқушыларға кесене туралы толық мәліметтер беріледі. Алғаш кесене тұрғызу туралы ұсынысты жасаған – Е. Көшербаев.Тәрбие сағатының негізгі бөлімінде оқушылар топтық және ұжымдық дәрежеде жұмыс жасайды. Мәселен, бір оқушы батырдың өмірі туралы, екінші оқушы жасаған ерліктері туралы, үшіншісі батыр туралы жазылған зерттеу, мақалалар туралы кеңінен әңгімелейді. Бұл жерде тарихи хронологиялық кезең қатаң сақталынады. Тұлғаның тарихтағы алар орнына сипаттама беріледі.Тарихи-мәдени ескерткіштерді сыныптан тыс тәрбие жұмысында пайдаланылғанда оқушылар мынадай мәселелерді біледі:1. Кесененің қай кезеңде, қандай тарихи тұлғаға арналып тұрғызылғанын біледі.2. Кесененің салыну әдісіне көңіл бөлінеді.3. Тарихи тұлғаның еңбегін зерделейді.Осының барлығы оқушылардың тарихи танымын қалыптастырып, оларға ұлттық тәрбие беруде маңызды орын алады.Енді сол ескерткіштерді қастерлі, қасиетті мұра ретінде, оны дәріптеуге, бағалауға оқушыларды тәрбиелеуге өріс ашу қажет. Мәселен, алдын ала жасалған экскурсия маршруты бойынша тарихи ескерткіштің орнын, салыну кезеңін зерттеп біледі. Бұл жерде уақыт пен ұрпақтар сабақтастығына баса назар аударамыз.Тарихи ескерткіштерді оқып-танудың қандай жолдары бар? Әрине, олар туралы сынып сағаттарында, тарихи конференцияларда, танымдық ойындарда кеңінен айтуға болады.Мектеп мұғалімдерінің ең үлкен міндеттерінің бірі – таным мен рухты ұрпақтар санасына құя білу. Бұл жұмыс әрине жүйелі түрде жасалуы тиіс. Тарихи кесенелер тарихын, сәулет өнерінің сырларына жетелеу арқылы бала көкірегін имандылық нұрымен сәулелендіреміз. Оқушылар мұражайда және тарихи орындарда алған әсерлерін күнделікке түсіріп отырады. Сондай-ақ түрлі басылымдардан осы ескерткіштер жайында материалдар жинайды. Кесенелер маңында суретке түседі, бұдан фотоалъбом жасалады. Балалардың алған әсерлерінен, жинаған деректерінен арнайы қабырға газеті шығарылады. Қорытындысында оқу жылы бойындағы сынып өміріндегі елеулі оқиғалар «Сынып жылнамасына» жазылады. Мұндай іс-шаралардың әлеуметтік — мәдени салада да берері мол. Өйткені, оқушылардың танымы кеңейіп ұлағатты тербие алады. Әлгі саяхаттардан жиналған деректерді мектеп мұражайына да жинақтауға болады. Мұндай істерде ұстаз әр оқушының қасиетін, қабілетін танып біліп оларды нәтижелі іске жұмылдыра алады. Сонымен, тарихи-мәдени ескерткіштердің оқушыларға тәрбие берудегі орны:

50

1.Ежелгі тарихи ескерткіштерді, киелі орындарды білу арқылы оқушыларда тарихитаным қалыптасады. Тарихи танымға — өз ұлтының әдет-ғұрыпын, салт-дәстүрін, ән мен күйін, елге қасиетті тұлғаларды, дала аңыздарын білу жатады.2.Тарихи таным оқушыларды адамгершілікке, имандылыққа отансүйгіштікке тәрбиелейді.3.Қазақ жеріндегі тарихи ескерткіштерді білу, оның тұрғызылуы себебін және тұрғызған адамдарды білу оқушыларға өз халқымен, өз Отанымен мақтануға және биік рухта тәрбиеленуге көмектеседі.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Түршекова Мираш Мүсірәліқызы

Технология пәні мұғаліміБ.Соқпақбаев атындағы жалпы орта мектебі

ОҚО, Шардара қаласы

Технология пәнінен жаңаша оқытудың әдіс-тәсілдеріТехнология пәнін оқытуда –еңбек етудің алғышарттарын үйрену арқылы оқушыны жек тұлға ретінде тәрбиелеу мақсаты көзделеді. Осы мақсатты жүзеге асыру барысында, оқушыларға берілетін тәлім-тәрбие үрдісін жетілдіру, жұмыс мәдениетін, адамдар арасындағы адамгершілік қарым –қатынастарды жаңарту, еңбек біліктілігін қалыптастыру арқылы еңбекке өнімділігін арттыруға ынталандыру міндеттерін мұғалімге жіктейді. Жас ұрпақты қоғамдық өмірге, отбасындағы қызметке, кәсіпке даярлау, үнемі өзгеріп отыратын әлемде өмір сүретіні туралы түсінікті қалыптастыруды міндеттейді. Елбасы Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында: «Негізгі мақсатымыз –Қазақстанның әлемнің елу дамыған елдерінің қатарына енуі» делінген. Сол себепті, әр оқушыға оның қабілеттеріне сәйкес келетін білім беру өрісі қажет.Адамға ең бірінші өмірлік қажеті - еңбек екенін уақыт дәлелдеуде .Адам өмірі үшін аса қажетті, әрі өмір бойы тоқтаусыз білім беретін пән «Еңбекке баулу»бүгінгі технология оқу пәні үнемі жетілдіруде.Біздің елімізде еңбекке үйрену –Ы. Алтынсарин 1887-1888 жылдары орыс –қазақ мектебін алғаш ашқанда басталған . Оқушыларды кәсіпкерлікке, қазіргі заман талабына сай басқару, білу, ұйымдастыру, іске асыру жұмыстарына бейімдеу басшылыққа негіз болады.Болашақ кәсіпкер:- өз өндірісінен түскен қаржыны жұмсай алатын жеке меншік иесі;- азаматтық нарыққа қатыса алады;- өз өндірісінде жұмыс беруші, ұйымдастырушы;- жұмыстың сапасына жауап беруші.Ұжымның жұмыс нәтижесінде өзіне пайда келтіретін әдіс-тәсілдерді қамтамасыз етуді шешу- мектептің материалдық –технологиялық базасына, аймақ ерекшелігіне байланысты. Сонымен бірге оқушыларды кәсіби еңбекке баулу мүмкіншіліктерін зерттеу арқылы іске асыру технологиясын жасау.Ата-ана, ауыл әкімшілігі мектеп ұжымымен бірігіп, жастарды кәсіпкерлікке баулуға бағытталған оқу-тәрбиелік шығармашылық орта құруы қажет.

Еңбек тәрбиесі - барлық тәрбиенің қайнар көзі.Еңбек тәрбиесі арқылы киімді пішу, тігу қолөнер шеберлігін меңгерту арқылы ұрпақты адамгершілік рухында тәрбиелей аламыз. Өйткені, оқушы алған теориялық білімін іс жүзінде қолдана отырып, оны өмірімен, өзінің іс-әрекетімен байланыстыра білгенде ғана, өзіне де пайдасын тигізе алады. Технология сабағы арқылы оқушыны іскерлікке, ұқыптылыққа, әдемілікті сезініп, қабылдауға үйретеміз. Біздің негізгі ұстанымыз: «Сөзден - іске көшу».

Еңбек тәрбиесі арқылы киімді пішіп тігу, көркемдеу қол өнер шеберлігін меңгеру арқылы жас ұрпақты адамгершілік рухында тәрбиелеуді басшылыққа ала отырып жұмысты жүргіземіз. Оқушылар әр түрлі тігілген бұйымдарды зерттей отырып, баға берумен келешек кәсіби ісіне қажетті эстетикалық, ұлттық, этикалық және т. б. бағалы қасиеттерін өз бойларына қалыптастырады.

Еңбек сабағында оқушылардың іске икемділігі мен іскерлігіне, өнерге, шеберлікке деген бейімділігін дамыта отырып қалыптастырамыз. Оқушылар отбасында да тұрмыстың әр түрлі өнімді еңбегіне қатысады. Баланың бойындағы сапалық қасиеттері, еңбекке қызығушылығы, табиғатты қорғауы, ұқыптылығы арқылы еңбек адамын көру. Қазіргі кезде білім беру кеңістігінде инновациялық үрдістердің бағыттарының бірі - мектепке бағдарлау болып табылады. Оқушылардың қызығушылықтары, қабілеттері толық ескеріліп, сол қажеттілікке сай тиімді жағдайлар жасалып, білім беріледі.Оқыту мәселелерін бастамас бұрын, жас ұрпақты ұлттық рухта тәрбиелеуге ерекше мән беру керек.Сабақ - оқыту мен тәрбиелеу үрдісінің негізгі формасы . Ендеше сабақтың мәнді өтуі мұғалімнің шеберлігіне байланысты. Инновация –оны жеке түсініп, оқу үрдісіне енгізу - оқушылардың саналы да сапалы білім алудың бірден бір шарты. Инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу жаңа білім берудің бірден бір шарты деп айттық. Саралап оқыту - оқушылардың туа біткен ақыл-ой қабілетінің жеке дамуының жан-жақтылығына негізделген білім беру жүйесі.- оқытудың дәстүрлі емес сабақ түрлері мен жаңа әдіс-тәсілдерін қолдану- сабақтарда пайдаланатын негізгі әдістер оқушылардың көңіл күйіне, ынтасына, қабілетіне қарай, топпен, жеке оқушылармен жұмыс істеу, ойын элементтерін пайдалану т. б.Балаларды еңбекке тәрбиелеу - қол еңбегі сабағынан басталады. Адам баласы туа сала емес, көре-көре, жүре-жүре жетіледі. Бір адам еңбекке өте қабілетті болып өссе, енді бірі керісінше болады. Баланың жас шағында еңбек тәрбиесін дұрыс алуы немесе одан шет қалуы оның келешек өміріне үлкен әсер етеді.

Баланың еңбек тәрбиесін меңгеруі, қоғам үшін ғана емес, оның жеке басы, өз тіршілігі үшін де қажет. Еңбекке сүйетін адамның өмірінде реніш болмайды. Олар үнемі көтеріңкі көңіл-күйде жүреді.Отбасына еңбек тәрбиесін жүргізгенде, баланы белгілі бір мамандыққа бейімдей даярлауды ескерген жөн .

51

Егер бала отбасында еңбек тәрбиесін дұрыс алып шықса, мектепке іскерлікке үйрену оңайға түседі. Өйткені, отбасында алған еңбек дағдылары балаға түрлі мамандықты үйренген кезде жәрдемдесіп, оны игеруді оңайлатып отырады.Технология сабағында жобалау әдісін қолдануЖоба - әр түрлі бөлімдерден арнайы сызбалардан, суреттерден, жасалатын бұйымның технологиялық картасынан құралуы мүмкін. Ол бұйымдарды жасаған кезде есеп, экономикалық немесе экологиялық дәлелді түсінік хаттар да пайдаланылады.

Жобаның бірнеше нұсқасы болуы мүмкін.

Мысалы, өте күрделі жобаны оқушының өзі ғана орындауы шарт емес. Сондықтан жобаның кейбір бөлігі дайын күйде берілсе, кейбір бөлімін оқушы мұғалімнің, ата-ананың көмегімен орындай алады. Егер бір күрделі жобаны бірнеше оқушы бірлесіп орындаса, әр оқушының үлесі алдын ала анықталуы қажет. Ол оқу жылының соңында өзінің орындаған шығармашылық жобасын оқушылардың және мұғалімнің алдында қорғайды .Жобаны қорғау барысында қолданатын бұйымның ішінен қандай затты таңдап алу, ол бұйым қоғамға, өзіне достарына және ата-анасына қандай пайда келтіретіне ескеріледі.

Жобалау әдістемесінің талабы:1. Міндетті түрде шешілетін мәселенің зерттемелік, ақпараттық, тәжірибелік болуы.2. Жобаны орындау іс-әрекетті жобалаудан басталады3. Әр жоба оқушыдан зерттеушілік жұмысы талап етеді. Сонымен, жобалау іс-әрекетінің ерекшелігі - ақпаратты іздеу болып табылады.4. Жобаның шығуының ең соңғы сатысы - нәтиже:5. Дайындалған жоба тапсырыс берушіге немесе қоғамдық өкілдікке көз жеткізуі керек.

Жобаның түрлері:Шығармашылық жобаАқпараттық жобаРөлдік жобаТәжірибелі бағдарланған жобаЗерттеу жобасы

Жобаның негізгі бөліктері:1. Міндеттің қысқаша анықтамасыа)берілген бұйым кімге арналғанб)арналған бұйымның қажеттілігі2. Бұйымды дайындауға кіріспес бұрын- нені міндетті түрде жобалау керек- кімге арналған киім жобалау керек3) Бұйымның дайындалуы. Кез-келген жағдайда жұмыстың мақсат, міндеттері оның басты бағытымен анықталады.4) Бұйымды байқау және бағалау

Жобаның орындалу бірізділігі1. Іздену кезеңі2. Жобаның тақырыбын таңдау және жаңашылдыққа бет бұру3. Жоба тақырыбы туралы ақпарат жинау4. Жоба идеясы мен тақырыбы туралы сыныптастарымен және мұғалімдермен бірге талқылау5. Жобаның тақырыбы мен идеясын бекіту

Еңбек тәрбиесінің мазмұны мен жүйесіЖас өспірімдерді еңбекке тәрбиелеудің жалпы міндеттері бірнеше жеке міндеттерді орындау арқылы іске асырылады. Олар білім алушыларды еңбекке практикалық тұрғыдан даярлау.Білім алушының ынтасын және қабілетін дамыту еңбек тәрбиесіндегі жеке міндеттердің бірі. Халық шаруашылығында автоматтарды, компьютерлерді, т. б қолдану барлық мамандардан жоғары техникалық сауаттылығы талап етеді. Сондықтан оқыту идеялар. Саралап оқыту - оқушылардың туа біткен ақыл-ой қабілетінің жеке дамуының жан-жақтылығына негізделген білім беру жүйесі. Барлық педагогикалық жүйе құрам бөліктерінде инновация үрдісі іске асу үшін төмендегі дей жұмыстар істелу керек:

- Мұғалім мен оқушылар арасында тұлға аралық қатынас қалыптастыру- Сабақ барысында сыйластық пен сенімнің жоғары деңгейімен ерекшеленетін бірлестік жұмыс әдісі қалыптасады.- Оқушыларды ашық түрде пікір алысу мәдениетіне баулиды.Жас ұрпақты еңбексүйгіштікке, іскерлікке баулу, әсіресе қазіргі кезде ауадай қажет. Оқушылардың қызығушылығын арттыру үшін сабақтарды түрлендіріп өткізу қажет. Ең бастысы оқушылардың сабақ үстінде шет қалмауы, берілген тапсырмамен айналысып отыруын қадағалау.

Жаңашыл әдістер мен жаңа технологияның білім берудегі жолдары мен әдіс-тәсілдеріДамудың жаңа сатысында бағыт алған мектептің ең негізі өзегі мұғалімнің жеке басының ізденімпаздығы мен білімділігіне көп жағдай тәуелді. Жалпы пәндер бойынша В. Ф. Шаталовтың ұсынған әдісі бойынша трек-конспект, диаграмма, график, логикалық тірек-сызба арқылы теориялық материалдарды блокпен оқытып, дамыта оқыту

52

технологиясы бойынша оқушылардың әр түрлі кезеңдерінде үздіксіз білім алуға жағдай жасап, оқыта отырып дамытуға, екіншіден өз бетінше білім жинақтауға шығармашылықпен жұмыс істеп өмірге бейімделуіне ықпал жасайды.Жаңа технология жүйесінде проблемалық және іскерлік ойын арқылы оқытудың да маңызы зор. Оқушылар әр түрлі проблемаларды талдайды, оның шешу жолдарын іздестіреді. Мұндай сабақтар оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытады, пәнге қызығуын арттырады, өмірде кездесетін түрлі қиындықтарды жеңуге тәрбиелейді. Іскерлік ойын сабақтарын өткізу технологиясы үш кезеңнен тұрады.1-кезең: Дайындық (рөлдерді бөліп беру, оқушыларды топтарға бөлу, проблемаларын алдын-ала таныстыру, қажетті материалдарды жинау.2-кезең:Ойын кезеңі3-кезең:Қорытындылау

Іскерлік ойындардың дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық маңызы зор екенін ескерсек, ретіне қарай әр түрлі пәндерден дәстүрлі емес сабақ түрлерін көбірек өткізу қажетДәстүрлі емес сабақтардың психологиялық, педагогикалық ұйымдастыру және өткізу жолдарын жан-жақты зерттеп, оқушылармен өткізілетін сабақтар жүйесі жасалынуы қажет.

Модульдік оқыту технологиясыТігін бұйымдарын модельдеуМодульдік оқыту технологиясы - балаларға жеңілдік жасап, оқушы мен мұғалім қарым-қатынасына теңдік жағдай жасап, оқушыларды қатты қыспай, еркін сөйлеп қызықтырушы көрнекілікпен баланы баулап, алып кету. Жас ұрпақты қоғамдық өмірге, отбасындағы қызметке, кәсіпке даярлау, үнемі өзгеріп отыратын әлемде өмір сүретіні туралы түсінікті қалыптастыруды міндеттейді. Бұған жету үшін басқаруды дамытуға бағытталған жаңа модельдерді көп қолданған жөн. Әр пән мұғалімі жаңа технологияларды меңгеріп, пәнаралық байланыс, кірістіру сабақтарын кеңінен қолдану қажет. Себебі оқушы алған теориялық білімін іс жүзінде қолдана отырып, оны өмірімен, өзінің іс-әрекетімен байланыстыра білгенде ғана өзіне де, қоғамға да пайдасын тигізе алады.Қолданбалы экономикалық керемет бөлігінің бірі - оқушылардың жеке бизнесінде жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін «Мектеп компаниясында» практика жұмыстары зерттелді. Қорыта айтқанда, сабақты жоспарға негіздеп, жаңашыл әдістерімен жүргізу тиімді, яғни сабақты бір тип бойынша қалыптастыруға болмайды, оған заман талабына байланысты технологиялық әдістері пайдаланып қызықты және жан-жақты тәсілімен өткізе алсақ, болашақ ұрпақтың білімді болатынына сенемін.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Тилеубердиева Забира МакулбековнаҚазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Б. Соқпақбаев атындағы жалпы орта мектебіОҚО, ШАРДАРА қаласы

8 «Ә» сынып Қазақ әдебиетіСабақтың тақырыбы: «Қорқыт ата» кітабыСабақтың мақсаты:1.Білімділік.Қорқыт ата туралы толық мәлімет беру. Оқушыларды жаңа білім беру талабына сай сусындатуға күш салу. Қорқыттың білімдар, ақылгөй, ойшыл, зиялы ірі тұлға екенін оқушыларға жеткізу. Көне мұраларымызды құрметтеуге үйрету.2.Дамытушылық. Оқушылардың шығармашылық белсенділіктерін шыңдау, өзіндік ізденіске бағыттау. Сөйлеу мәдениетін қалыптастыру, ойларын еркін жеткізуге баулу.3. Тәрбиелік.Даналық сөздердің мәнін ұғындыру, адамгершілік қасиетке тәрбиелеу. Өнер адамына, еліне, тарихына, табиғатына, тілге деген сезімін ояту. Көрнекілігі: Интерактивті тақта, Қорқыт атаның портреті, ескерткіштерінің суреттері, қобыз, кеспелер, тест сұрақтары, кітаптар көрмесі, бүктемелер, аңыз-деректер.Пайдаланылған әдебиеттер: Қазақ әдебиеті энциклопедиясы, «Қазақ тілі мен әдебиеті» журналы, оқулық хрестоматия, суреттер.Сабақтың типі: Жаңа ұғымды қалыптастыру.Сабақтың түрі: Ізденіс сабақ.Күтілетін нәтиже: Қорқыт туралы аңыздардағы халық мүддесін, өсиет сөздерінің тәрбиелік мәнін, «Қорқыт ата»кітабындағы жырлар туралы білулері тиіс.Пәнаралық байланыс: Тарих, ән- күй, орыс тілі.Сабақтың әдіс-тәсілдері: топтық, сұрақ-жауап, ізденушілік.Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру кезеңі:а) оқушылармен сәлемдесу;ә) сыныпты түгендеп, сабаққа көіңілін аудару, топқа бөлу; б) «Жылы сөз» арнау: Мейірімді жүрекпен, Ақпейілді тілекпен, Амандасып алайық, Бір жадырап қалайық!Сабақтың ұраны: Жақсының үлгісі-жанып тұрған шамдай. 2.Үй жұмысын тексеру.

• Орхон жәдігерліктері қай ғасырда табылған?• Орхон-Енисей жазба ескерткіштерін оқудың «кілтін» тапқан кім?

53

• Түп нұсқадан қазақшаға аударған ғалымдарымызды атап бер?• Орхон жазба ескерткіштерін жан- жақты зерттеген ғалымды атаңыз?• Әкесі Елтеріс қайтыс болғанда Күлтегін неше жаста еді?• Мұрагерлері жас болғандықтан елді кім биледі?

Күлтегіннің жас шамасы

Мінген аты Кімдермен соғысты Нәтижесі Ру-тайпалар атауы

Тест тапсырмалары арқылы қорытындылау3.Жаңа тақырып. Фқфофрфқфыфтф фафтфаф фкфіфтфафбфыф «Ф» әрпін сызып тастасаң қандай сөз оқыдыңдар? «Қорқыт ата кітабы»Сабақтың мақсатымен таныстырамын. Қорқыт атаға қатысты оқиғалар шежіресі.Ойға шабуыл: Жыраудың үлкен пірі Қорқыт ата. Бата алған барлық бақсы асқан ата. Таң қалып жұрттың бәрі тұрады екен. Қобыз алып Қорқыт ата күй тартқанда. Қызығушылықты ояту:

• Қорқыт ата жайлы зерттеген ғалымдарымыз кімдер?• Қорқыт ата қандай әуенді аспап жасады?• Қорқыт жайында не білеміз?• Ол қандай қасиеттерімен ел есінде қалған?• Қорқыт ата өлімнен қашып құтыла алды ма?• Оның қандай шығармаларын білесіңдер?• Қорқыт ата қай ғасырда өмір сүрген?.

Интерактивті тақтадан аңыз туралы мәлімет беру. Кіріспе сөз. 1 «Қобыздың атасы» атанған Қорқыт баба VIII - IX ғасырда қазіргі Қызылорда облысы, Қармақшы ауданына қарасты Сырдария өзенінің төменгі жағында, Жанкент қаласында өмір сүрген. Қорқыттың әкесі Қарақожа оғыз тайпасына жататын Баят руынан шыққан, ал анасы - қыпшақ қызы. Қорқыт алдағы күнді болжаған көріпкел және шебер күйші болған. Ол қобызды тек бақсы - балгер мен кезбе дуаналардың қолында жүретін жай құрал есебінде емес, нағыз халықтық музыка аспабы ретінде таныта білді. Қорқыт туралы аңыздар көп. ҮІІІ ғасырда туған аңыздар жинағы. Дрезден қаласында 12 жырдан тұратын, Ватиканда 6 жырдан тұратын қолжазбасы сақталған. Қорқыт ата кітабы оғыз -қыпшақ дәуірінің жазба мұрасы. 1986 жылы Ә.Қоңыратбаевтың аударуымен тұңғыш рет қазақ тілінде жазылып шықты. Қорқыт ата жайлы зерттеген ғалымдарымыз: Мұхтар Әуезов, Әлкей Марғұланның Мырзатай Жолдасбеков. Кітаптың 1300 жылдағы 1999 жылы ЮНЕСКО тарапынан халықаралық деңгейде атылып өтілді. 1999 жылы «Қорқыт ата» энциклопедиялық жинағы басылып шықты. Видеоматериалдар жүргізіліп тұрады.Дәптермен жұмысСабақты қорытындылау: Қорқыт атамыз туралы не білдік?Қорқыт қай жерде дүниеге келген (картадан көрсету) Қорқыт ата

Сонымен, оқушылар бүгінгі сабағымызда «Қорқыт ата кітабы» тақырыбы бойынша кеңірек таныстық. Қорқыт тек қана мәңгілік өмірді аңсаушы арман иесі ғана емес, күйші, сәуегей, ақын екенін білдік. Бүгінде Қорқыт атаның арманы орындалды, өзі өлгенімен, оның күйлері халықпен бірге мәңгілік жасап келеді. Мәңгілік өмір дегеніміз- өзің өлсең де артыңда өлмейтін, өшпейтін халық үшін жасаған игілікті істерің екен. Қорқыт атаның ізгі жолын жалғастырушы өнер тарландары Ә. Есқалиев, Е. Нығыметов,Саян Ақмолда, Ақерке Тәжібаева, Қ. Махметова, әнші, депутат Бекболат Тілеухановтарды атап айтуға болады.Кері байланысБүгінгі сабақ не туралы болды? Сұрағы арқылы кері байланыс жүргіземін.Бағалау парағын толтырамыз.Үйге тапсырма: «Мәңгілік өмірді аңсаған Қорқыт» тақырыбында реферат жазу.Топтар бірін-бірі стикер арқылы бағалайды өзім қорытынды жауап бергендеріне қарай бағалаймын.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Шербекова Ақкүміс Досанқызы

Бастауыш сынып мұғаліміМ.Әуезов атындағы жалпы орта мектебі

Жамбыл облысы, Шу ауданы, Төлеби ауылы

МАТЕМАТИКА ПӘНІНЕН БІЛІМ САПАСЫН АРТТЫРУДАӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ.

Қазіргі кезде заман талабына сай жеке тұлғаны қалыптастыруда әрбіроқушыда сапалы да терең білім мен

іскерліктің болуы, олардың шығармашылықпен өзбетімен жұмыс істеуі, ойлауғақабілетті болуы,өз ойын еркін ашық жеткізе білуі талап етілуде. Ал бұл талаптыорындауда мұғалім оқушыға бағыт-бағдар беруші ретінде бар күш-жігерін, педагогикалық шеберлігін, бар білімін жұмсап, жалықпай, шаршамай үйрете білуі керек деген сөз. Математика

54

пәнінен сабақ бере отырып, оқушылардың бұл пәннен білім сапасын қалай арттыруға болады деген ой мені үнемі толғандырып келеді. Оқушылардың өзіндікжұмыстары міндетті түрде мұғалімнің басшылығын, сонымен қатар олардың дербестігін,тапсырманы оқушының білім деңгейіне сай болуын керек етеді, тек сол жағдайда ғанаоқушы өзіне берілген тапсырманы қызығып ықыласпен орындайды. Егер оқушы өз бетімен жұмыс істеуге дағдыланбаса, яғни берілген тапсырманы орындай алмаса, онда олбасқалардан бір сатылап төмендей береді, оқушының пәнге деген қызығушылығыартпайды. Оқушының өз бетімен жұмыс жасауы екі бағытта өрбиді, яғни «оқушы мен оқушы» және «оқушы мен мұғалім». «Оқушы мен оқушының» бірлескен әрекеті қандай болмақ, оқушы өзіне түсініксіз сұрақтарды қасындағы серіктесімен бірге талдайды, талқылайды. Ал «оқушы мен мұғалімнің» бірлескен әрекеті бойынша оқушы басты тұлға болса, мұғалім бағыт-бағдар беруші, кеңесші.Өзіндік жұмыс – оқушының күрделі іс-әрекеттерінің бір түрі немесе оқу жұмыстарының арнайы бір формасы болып табылады. Өзіндік жұмыстардың нәтижелі болуы үшін алдымен «өзіндік жұмыс» деген ұғым нені білдіріп тұрғанын анықтап алу қажеттігі туады: біріншіден,өзбетінше жұмыс балалардың түрлі тапсырмаларды, жаттығуларды ешкімнің көмегінсіз орындаулары, екіншіден, мұндай жұмыстар балаларды ұқыптылыққа, тәртіптілікке, жинақылыққа, бақылай білуге тәрбиелейді.Мектепте сапалы білім беру, баланы оқытуда, тәрбиелеуде басты міндет - балалардың қабілеттерін жан-жақты ашу. Осы себептерге сәйкес математикада, алгебра сабақтарында және геометрия сабақтарында өздік жұмыстарды (зерттеу, дәлелдеу) ұйымдастыруды дұрыс деп ойлаймын. Оқушылардың өздік жұмыстарын тиімді ұйымдастыру сабақ сапасының артуына септігін тигізеді. Теориялық білімнің терең бекіп, жүйелі қалыптасуына өздік жұмысқа берілетін есептер мен жаттығулардың дұрыс таңдап алынып, қарастырылуына байланысты болады.Өздік жұмыс кезінде оқушылар оқулықпен және дидактикалық материалдармен, газет журналдармен жұмыс істеуге үйрене бастайды, өздігінен білім алуға талпынады. Жұмыс нәтижелі болса, оқушының пәнге деген қызығушылығы артады.Математика пәнін оқытуда өздік жұмысқа көп көңіл бөлу қажет.Әр түрлі жаттығулар орындау барысында математикалық түсініктер бекітіледі, есептеу дағдылары қалыптасады, геометриялық фигураларды сыза білуге, оқушылардың кеңістік жөніндегі көзқарасы дамиды, өз бетімен өмірде пайдалана алуға үйретеді. Өздік жұмыстарды ұйымдастыруда мынадай талаптар орындалу қажет1. Өздік жұмыстың мазмұны бағдарламаға қойылатын талаптарға сәйкес келуі керек2. Оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға тиісті.3. Өздік жұмыстар түрлі және мазмұны жағынан әр түрлі болуы керек.4. Әрбір өздік жұмыс тексеріледі және бағаланады.5. Өздік жұмысты тек қайталау кезінде ғана жүргізбей, сабақтың барлық кезеңдерінде, орынды жерінде өткізу керек.6. Өздік жұмыс ұйымдастыру формасы мынадай: жеке оқушымен, топпен жұмыс, барлық оқушымен болады.Өздік жұмыстардың негізгі түрлері: оқулықпен жұмыс, жаттығулар, практикалық жұмыстар, тексеру, бақылау жұмыстары, сын жұмыстары, шығармашылық жұмыстар, рефераттар мен баяндамалар жасау, тәжірибе жасау, тест жұмысын орындау болып табылады.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы

№28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің бастауыш пәнінің мұғалімі Давлетова Мохида

Cабақтың тақырыбы: Абай. «Қыс». М. уезов.Ә «Боран».Сабақтың мақсаты:а) білімділік: А.Құнанбаев, М.Әуезов туралы жалпы мағлұматтарын кеңейту. «Қыс» өлеңінің мазмұны мен идеясын ашу. Мәтінді талдауға үйрету.ә) дамытушылық: Көркем мәтінмен жұмыс істей білу дағдысын жетілдіру, оқып-түйгендері жайлы ой қорытындысын айтқызып жаттықтыру.б) тәрбиелік: Ізденімпаздыққа, табиғатты сүюге, оны қорғауға тәрбиелеу. Абай, Мұхтар шығармаларын оқуға сүйіспеншілігін арттыру.Көрнекілігі: Оқулық, қыс суреттері, Әуезов портреті, буклет «Абай ауылы», кітап көрмесі: «Асыл сөзді іздесең, Абайды оқы, ерінбе!».Әдістері: Көрнекілікпен жұмыс, баяндау, әңгімелесу, талдау – жинақтау.Сабақтың түрі: Жаңа білімді меңгерту сабағы.

Сабақ барысы:І. Сабақтың басталуын ұйымдастыру.Психологиялық дайындық.ІІ. Жаңа материалды үйретуге дайындық.1. Тарау а шолу.ғ- Біз қандай тарауды аяқтадық?- Өткен өмірден.- Енді қандай тарауды бастаймыз? («Қыс бейнесі» тарауы)- «Қыс бейнесі» тарауында кімдердің шығармаларымен, қандай өлең, әңгімелерді оқып - танысатынымызға шолу жасап өтейік. (Шолу жасалады).- Тарау соңында біз қыс туралы шығарма жазумен аяқтаймыз. Ендеше осы тарауды оқи отырып біз алдымызға қандай мақсаттар қоямыз? (Ақын-жазушылардың қыс туралы шығармаларымен таныса отырып, олардың қысқы табиғатты қалай суреттегенін, табиғат құбылыстарын қандай бейнелі, көркем сөздермен сипаттағанын, неге теңегенін аңғару, сөйлегенде, шығарма жазғанда қолдану.)- Алдымен қыс мезгілі туралы біз не білеміз, соған тоқталайық. 2.Ассоциация « ыс».Қ- Қазір далада қыс мезгілі. Сендерге қыс ұнай ма? Несімен ұнайды? Несімен ұнамайды?3.Суретпен ж мыс. ұ « ыс ы таби ат».Қ қ ғ

55

ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру, қабылдау.О улы пен ж мыс.қ қ ұ- Балалар, біз тарауды Абай және Мұхтар шығармаларымен бастаймыз. Абай кім? Мұхтар кім? Екеуінің арасында бір байланыс бар ма? Болса қандай?- Абай жылдың 4 мезгіліне де өлең жазған. 1 - м тінмен ж мысә ұ . Абай « ыс».ҚМәтінді іштей оқу. Мәтінге сай дауыс ырғағын таңдап алу.- Алдымен өлеңді іштей оқып шығайық. Осы өлеңді қалай мәнерлеп оқуға болады, қандай дауыс ырғағын таңдап алар едіңдер? (Бірнеше оқушыға оқыту).

ле ді талдау.Ө ң- Өлең не туралы?- Автор қысты кімге теңейді?- Шалдың киімдері қандай дейді? Киім деп отырғаны несі?- Абай суреттеп отырған шалды кімге ұқсатасыңдар?- Өлеңдегі шалдың мінезі қандай дейді?- Түсі қандай?

С здік ж мысы:ө ұДенелі – денесі зор, кесек тұлғалы.Со ыр, мыл ауқ қ – ештеңені сезбеу, көрмеу, естімеу.Т сі суыү қ – қатты ашудан түрін өзгерту. (Оқушыларға бет пішіні арқылы көрсетуді ұсыну).Долдану – қатты ызалану.Алты анат а ордақ қ – алты керегелі, үлкен келісті үй.Домбы у ғ – дененің суыққа ісінуі.Шидем – қойдың жүнінен немесе терісінен тігілген сырт киім.

– Өлеңді оқи отырып ақынның шеберлігіне, тапқырлығына таң қалмауға болмайды. Абайдың ұлы ақын екендігі осы жерден де көрінеді. Абай қысты адамға теңейді, қимылы да адамның іс-әрекеті сияқты. Мысалы, ақынның қысы басқан жері сықырлап келіп қалады, басын сілкіп, қар жаудырады, бұрқ-сарқ етіп долданады. Мұндай табиғат құбылысын адаммен салыстырып сипаттау кейіптеу деп аталады.Д птерлеріне жазу.ә

Қыс Басқан жері сықырлайды.Басын сілкіп, қар жаудырады.Бұрқ-сарқ етіп долданады.

М тінді б лікке б ліп ат ою.ә ө ө қ1. Қарияның келбеті. 2. Қыстың долдануы.3. Балалардың қысты әуес көруі. 4. Малшының тоңуы.

Сурет к рсету.өМәтін мазмұнына сай сурет көрсетіледі.

2-м тінмен ж мыс.ә ұ М. уезов. «Боран».ӘМәтінді мұғалім бастап оқиды. Оқушылар жалғастырады.- Бұл М. Әуезовтың қай шығармасынан алынған үзінді деп ойлайсыңдар? Неліктен?М тін мазм нын с ра тар ар ылы талдау.ә ұ ұ қ қ- Қар неліктен қиыршық, қатты бола бастады?- Әңгімеге сүйеніп үсінуден қалай сақтануға болатынын айтыңдар. - Жел Абайлардың қай жағынан соғып тұр? - Боранның күшейе түскенін әңгіменің қай жолдарынан білуге болады?- Мәтіннен Абайдың мазасы кеткені жөнінде айтылатын жолдарды тауып оқы.- Жазушы боранды неге теңейді?- Боранның күшейе түскен дыбысын қалай суреттеп жазған? V. Жаңа материалды бекіту. С здік диктант. ө Жұмбақтардың жауабын ғана жазады.1. Ат сабылтып алыстан, Борандатып жетеді. Үш ай төрде қонақ боп, Аунап-аунап кетеді. (қыс)2. Қыста ғана болады, Ұстасаң қолың тоңады. (Қар)3. Отқа жанбас, суға батпас. (Мұз)4. Жерді тырнап, бұтаны ырғап, Шөпті сипап, ұшады зырлап, Жанын қинап, ұлиды зарлап. (Боран)VІ. Үйге тапсырма.«Қыс» өлеңін оқу. «Боран» әңгімесін мазмұндау.

56

Атабаева Нағима БөкенбайқызыБастауыш сынып мұғалімі

Б.Соқпақбаев атындағы жалпы орта мектебіОҚО Шардара қаласы

Саба ты та ырыбық ң қ : Шаңырақ шуағыСаба ты ма сатық ң қ : Оқушыларға отбасы адамның отбасындағы алатын орны туралы түсінік беруДамытушылы ы:ғ Оқушының ойлау дағдысын қалыптастыру.Жүйелі сөйлеуге үйрету Шығармашылық әрекетін дамыту Ұлттық салт-дәстүрді дәріптеу. Сыйластыққа, мейірімділікке, татулыққа, қамқорлыққа тәрбиелеу.Саба дісі:қ ә Сұрақ-жауап, баяндау, тірек-сызбаСаба типіқ : Жаңа сабақСаба т ріқ ү : Дәстүрлі сабақП н аралы байланысә қ : Дүниетану,қазақ тілі,музыка.К рнекілігі:ө Тірек-сызба, сөзжұмбақтар, М.Мақатаев, Қ,Ыдырысов суреттері, жұлдызшалар, төрт-түлік, суреттеріСаба барысық : Ұйымдастыру кезеңі жақсы тілектер айту,өткенді қайталауТөрт түлік түрлерін атаңдар

Мал атасы қалай аталады?Төрт түліктің төлдері қалай аталады? Малға қатысты қандай тыйым сөздерді білесіңдер?Сергіту с тіә : Ойын «Кім жаңылыспайды?»Қой ТорпағымСиыр ҚұлынымТүйе ҚоңырымЖылқы ЛағымЕшкі БоташымЖа а сабаң қ.Сөзжұмбақ «Шаңырақ»Ал,балалар біз мына сөзжұмбақты дұрыс шешсек,бүгін қандай тақырыппен танысатынымызды білеміз.

б о т а ш ы ма н а

қ о ң ы р ы мт о р п а ғ ы м

қ а м б а р а т аа т а

л а қ

1.Түйенің төлін сүюі. 2.Өмірдегі ең асыл жан. 3.Қойдың баласын сүюі. 4.Жылқы атасы қалай аталады? 5 .Әкеңнің әкесі.6.Ешкінің төлі қалай аталады?

Міне, балалар ерекше торкөзден жеті әріптен құралған қасиетті «Шаңырақ» деген сөз шықты. Демек, бүгінгі сабағымыздың тақырыбы «Шаңырақ шуағы» деп аталады. Отбасы суреті көрсетіледі.

Бүгінгі сабақтан не аламыз? Қандай ой түйеміз? Ата Әже Әке Отбасы Ана Ұл бала Қыз балаОқулықпен жұмыс. 46-бет. Мына суреттен біз нені көріп тұрмыз? Отбасы мүшелеріне кімдер жатады? Балалар, осы отбасында ата-ананың, ата-әженің рөлі өте зор екен.Отбасы бақыт да, шуағы да ата-ана, ұл мен қыз екенін бәріміз білеміз. Ендеше, әрқайсымыз білетін тақпақтарымызды айтып берейкші. Анам-күнім жүрегім,Әкем-өмір жүрегім. Мен бақытты ұланмын.Бәрі маған қуансын!Әжем-асыл ардағым,Атам-дана қорғаным.Мен бақытты ұланмын,Бәрі маған қуансын!

Ағам-қамқор асқарым,Інім-дана қораным Мен бақытты ұланмынБәрі маған қуансын!Қарындасым-қанатым,Ел ОТАНЫМ-жәннатым,Бәрі маған қуансын!

Бәрімізге жарық дүние сыйлаған-Ана! Бала-ананың бауыр еті дейді. Ана баласы үшін бәріне дайын.Тіпті, жан-жануар да баласына мейіріммен қарайды. Барлық адам анаңа құрмет көрсетеді.ал ақындар өлең арнаса, жазушылар суреттеп жаза біледі. Біз танысатын

өлең де «Құттықтаймын, мама, туған күніңмен!» деп аталады. Бұл өлеңнің авторы М.Мақатаев.(1931-1976). Қарасаз ауылында дүниеге келген.

57

3.Тынышты с тқ ә . Өлеңді оқу.(Оқушылар оқиды) Компьютер де тыңдату әуенімен. Қанеки, бәріміз осы әуенді орындайымыз Сонымен қатар, жанұяда әжеміздің де алатын орны ерекше. Балалар, сендердің әжелерің бар ма, сендерді не деп еркелетеді?Қабдікәрім Ыдырысов ақынымыздың «Әже» деген өлеңін оқып берейін.Кітаппен ж мысұ .Оқушылар рөлге бөліп оқиды. Дәптермен жұмыс.

Сөздік диктант: Ата, Ана, әке, Әже, Бала, Аға, Іні.Ойын: Кім зерек?

Жуан буынды сөздер Жіңішке буынды сөздер Шаңырақ Сен Мама Мен Ана Әже Жұбанышыңмын Құттықтаймын Күніңмен Ән Салтанатыңмен Тілеймін Ұзақ Өмірді Екі оқушы тақтаға шығып, сөздерді екі топқа бөлу.Сабақты қорыту : «Жүрек жылуы» шеңбер.(оқушыларға жұлдызшалар тарату. Жұлдызшалардың түр-түсін түсіндіру)Атасын жақсы көретіндер-қоңыр, әжесін жақсы көретіндер-күлгін,әкесін жақсы көретіндер-жасыл, анасын жақсы көретіндер-сары,інісін жақсы көретіндер-көк,сіңілісін,қарындасын көретіндер-қызыл жұлдызшаны алыңдар!Олай болса, «Біз бәріңізді жақсы көреміз, Отбасымыз аман болсын!» деген тілек айтайық.Әндетіп жұлдызшалардан шашу шашады.Ән: Жарылқасын Мерей «Сағындым Әже»

Жамалов Қанат КуралбайұлыОҚО . Мақтарал ауданы . Құрбан ата ауылы

«№8 Н.Оңдасынов атындағы жалпы орта мектебі» мемлекеттік мекемесінің информатика пәні мұғалімі

Информатика сабағында 7 модульді пайдаланып сабақ өтудің тиімділігіМeн бipiншi бeтпe-бeт кeзe тeopиялық aлғaн бiлiмiмдi, eкiншi бeтпe-бeт кeзeңiндe 8-cыныпқa өтiлeтiн төpт caбaғымa 7 мoдульдi былaй жocпapлaдым. Бұл мoдуль яғни "Бiлiм бepу мeн бiлiм aлудaғы " жaңa тәciлдepiң мaқcaты мeн мiндeтi ұcтaздap үшiн "Қaлaй oқыту кepeктiгiн үйpeту" бoлca, oқушылap үшiн "Қaлaй oқу кepeктiгiн" яғни әлeумeттiк-cындapлылық тұpғыдaн бiлiм aлып, зepттeй oтыpып, caпaлы, құнды бiлiм aлу. Бiлiм aлудaғы жaңa тәciлдepдiң бipi «Диaлoг нeгiзiндe oқыту жәнe oқу». Бұл oқыту aдaмзaт apacындaғы ұлы қapым-қaтынac. Ұcтaз бeн oқушыны бaйлaныcтыpaды. Диaлoгтiк oқытудың өзiнe тән мәдeниeтi бap. Бipiншi мoдуль «Oқыту мeн oқудaғы жaңa тәciлдep». Ic-тәжipибe бapыcындa дaлoгтiк oқыту мeн үшiн қиындaу бoлды. Бұл қиындықтaн өту үшiн ocы ic-тәжipибeдe мaғaн көп жұмыcтap icтeугe туpa кeлдi. Мыcaлы: 8 – cыныптa MS Excel-мeн тaныcу тaқыpыбындa мeн oқулықтaғы мaтepиaлды мeңгepту үшiн «Джикco» әдiciн пaйдaлaндым. Aл 8-cынып oқушылapы «Бacшы», «Бaқылaушы», «Хaтшы», «Тaймep» бoлып бөлiнiп өз қызмeттepiн opындaды. Oқушылap ocы қызмeттi coмдaғaндa өздepi тoлық caбaқты түciндi жәнe oны өз тoбындaғылapғa түciндipiп oтыpғaн oқушылapдa ecтepiндe caқтaп қaлды. Eкiншi мoдуль «Cыни тұpғыдaн oйлaуғa үйpeту». Cыни тұpғыдaн oйлaу «oйлaу туpaлы oйлaу» дeп cипaттaлaды яғни өзiң oйлaнa кeлe өзiң дұpыc дeп тaпқaн oйыңды, eндi дұpыc нe бoлмaca дұpыc eмecтiгiн oйлaну. Cыни тұpғыдaн oйлaу мeн үшiн кeз кeлгeн нәpceнi бip жaқты қapaуғa бoлмaйтындығын түciндiм. Мeн ic-тәжipибeдe жaңa caбaқты түciндipудe 8-cыныпқa cыни тұpғыдaн oйлaудың "Инcepт" нeмece "Түpтiп aлу" cтpaтeгияcын қoлдaндымҮшiншi мoдуль «Oқыту үшiн бaғaлaу жәнe oқуды бaғaлaу». Мұғaлiмдep жaзбaшa нeмece aуызшa түpдe бaғa қoю жoлмeн бaғaлaйды дeп көpceтeдi. Бұл жepдeгi aуызшa бaғaлaу мeнiмшe фopмaтивтi бaғaлaу дeп түciндiм. Caбaқ бapыcындa бұл фapмaтивтiк бaғaлaудың үздiкciз жүpiп oтыpaтынынa көз жeткiздiм. Әpбip oқушы бip cұpaққa жaуaп бepceдe мaқтaу, мaдaқтaу apқылы бaғaлaп oтыpуымыз қaжeт. Мыcaлы; жapaйcыз, өтe жaқcы, ciз жaқcы пiкip aйттыңыз дeгeн cияқты cөздepмeн. Кeлeci бaғaлaудың түpi өзiн-өзi бaғaлaуы. Бұл өзiн-өзi бaғaлaу oқушының өзiн-өзi peттeугe aлып кeлeдi eкeн жәнe әpбip ic-әpeкeтiнe жaуaп бepугe дaғдылaндыpaды. Өзiмнiң ic-тәжipибeмдe жиынтық бaғaлaуды қoлдaндым 8-cыныптa үшiншi caбaғымдa. Мұндa фopмулaлapды eнгiзу жәнe көшipу жaйлы тaқыpыпты өткeнiмдe. Төpтiншi мoдуль «Oқыту мeн oқудa AКТ пaйдaлaну». Бiлiм бepудeгi aқпapaттық кoммуникaциялық тeхнoлoгиялapды пaйдaлaну яғни тeхнoлoгиялық бiлiмдep бoлып тaбылaды. Тeхнoлoгиялық бiлiмдep – инфopмaтикa пәнiн oқытудың нeгiзгi құpaлдap туpaлы бiлiм. (пpoeктop, кoмпьютep, жeлiлiк мaтepиaлдap, caндық бұхapaлық aқпapaт құpaлдapы жәнe т.б.). Бұл бiлiмдep тeхнoлoгиялық құpылғылap caлacындaғы жeткiлiктi хaбapдapлықты дa, oлapды бacқapу үшiн қaжeттi дaғдылapғa иe бoлуды дa мeңзeйдi.

58

Мұғaлiм бiз «Aқпapaттық тeхнoлoгиялap дәуipi» дeп aтaлaтын ХХI ғacыpдa өмip cүpeмiз. Eгep ciз кoмпьютepмeн тaныc бoлмacaңыз, күндeлiктi жұмыcтa oның көмeгiнe жүгiнугe үйpeнбeceңiз, oндa өмipгe бeйiмдeлмeуiңiз әбдeн мүмкiн. Ic-тәжipибeдe 8-cыныпқa MS Excel-гe бepiлгeндepдi eнгiзу жәнe peдaкциялaу тaқыpыбы жaйлы пpoeктopдaн бeйнe poлик көpceтiп, пocтep жacaуғa тaпcыpмa бepдiм. Бip ғaнa көpгeн бeйнe poликтeн oқушылap өздepiнiң пocтepлepiндe Excel-гe бepiлгeндepдi eнгiзу жәнe peдaкциялaу тaқыpыбы жaйлы көп мәлiмeттep көpceтe бiлгeн. Ұлттық oқу зepтхaнaлapының дepeк көзiнe cүйeнep бoлcaқ, көpceтiлiм бoйыншa oқушылap aлғaн aқпapaттың 30% ecтe caқтaй aлaды eкeн. Бiлiм aлу бapыcындa жaңa тeхнoлoгиялapды пpaктикaлық жұмыcтa пaйдaлaнып 75% ecтe caқтaй aлуынa көз жeткiздiм. Бeciншi мoдуль «Тaлaнтты жәнe дapынды бaлaлapды oқыту». Бұл тaлaнтты жәнe дapынды бaлaлapды oқыту cыныптaғы epeкшe бaлaлapмeн жұмыc жacaуды кopceтeдi. Бapлық мұғaлiмдep бaлaлapғa бiлiм бepудe бapыншa жoғapы тыpыcaды. Дapынды жәнe тaлaнтты бaлaлapғa қaтыcты бұл eдәуip күpдeлi мәceлe oйлaуды, тaлқылaуды жәнe жocпapлaуды тaлaп eтeдi. Бұл мoдульдiң мaқcaтынa куpc бapыcындa oқып-бiлудe көз жeткiзгeнiм дapынды жәнe тaлaнтты бaлaлapғa oдaн әpi oқудa жoл көpceту. Өзiнiң бiлiм aлуындa epeкшe қacиeттepiн пaйдaлaнaтын бaлaлap құpдacтapының тaпcыpмaлapынaн өзгeшe тaпcыpмaлapды қaжeт eтeдi. Выгoтcкий: тым күpдeлi жұмыc бaлaлapғa opындaлмaйтын, ынтacын жoятын жұмыc бoлып көpiнeтiндiгiн дәлeлдeйтiн «Жaқын apaдa дaмыту aймaғы» тeopияcы нeгiзiндe бaлaлapдың өзeктi қaбiлeттepiнiң дeңгeйлepiн бaғaлaудың тиiмдi eкeндiгiн бaca aйтaды. Aлтыншы мoдуль «Oқушылapдың жac epeкшeлiктepiнe cәйкec oқыту жәнe oқу».Oқушылapдың жac epeкшeлiктepiнe cәйкec бiлiм бepу жәнe oқытудa кoгнeтивтiк дaму epeкшe opын aлaды. Бaлaның кoгнeтивтi дaмуы – өз бeтiншe oқуы мeн пpoблeмaлapды өздiгiншe шeшe бiлуi. Бaлaғa тaпcыpмa бepудe oның жac epeкшeлiгiн, тaлaнттылығы мeн дapындылығын ecкepe oтыpып бepугe тиic. Eгep тaпcыpмa oқушының дeңгeйiндeй бoлмaca бaлa жaлығaды, тым күpдeлi бoлып кeтce бaлaның күш-жiгepiн яғни ынтacын бacaды. Бұл дeгeнiмiз - Джoн. Б. Уoтcoнның бихeвиopиcтикaлық экcпepимeнтiнe cүйeну дeгeнiмiз. Тaпcыpмaны opындaудa, я бoлмaca бiлiм aлудaғы қopшaғaн opтaмeн бaлaның қapым-қaтынacы пcихoлoгиялық жaғынaн әcep eтуi мүмкiн.Ocы нeгiздepгe cүйeнe oтыpып, жac epeкшeлiктepiн ecкepiп 8-cыныптapғa тaқыpыпқa бaйлaныcты дeңгeйлiк тaпcыpмaлap бepiп, oны кoмпьютepдe opындaй бiлeдi. Тaпcыpмaлapды бepудe oқушының жac epeкшeлiгiнe бaca нaзap aудapуды бacты opынғa қoю кepeктiгiн түciндiм.Жeтiншi мoдуль «Oқытуды бacқapу жәнe көшбacшылық».Мeн тiзбeктeлгeн caбaқтap тoптaмacындaғы caбaқтapымдa бiлiм бepудiң oй қoзғaу, диaлoг apқылы бiлiм бepу, тoптық тәciлдepi apқылы oқушылapды cыни тұpғыдa oйлaу қaбiлeтiн дaмыттым. Oқушылapдың тoптық жұмыcтapы кeзiндe көшбacшы oқушылap бeлгiлi бoлды. Cымбaт, Aқжaн көшбacшылық қacиeттepiн тaнытa бiлдi. Caбaқтa әpбip oқушы көшбacшы бoлуғa лaйықты. Кapл Poджepc үcынғaн «мeн» тұжыpымдaмacын бacшылыққa aлып, қaтe бoлcaдa әpбip oқушының өзiндiк oй-пiкipi бoлу кepeктiгiн түciндiм. Қaтeлiктep apқылы oқушылap өзiн-өзi peттeйдi. Aл, мұғaлiмдep caбaғын бacқapa бiлуi кepeк. Мeн бoлaшaқтa ocы бaғдapлaмaның нeгiзгi идeялapын мeктeптe жүзeгe acыpылуынa бacшылық жacaймын. Бacқaдa әpiптecтepiммeн ынтымaқтacтықтa жұмыc icтeп, мeктeптiң oқу үдepiciнe өз үлeciмдi қocaмын.Aлғaшқыдa кeдepгiлep мeн aлғaн нәтижeлep дe бoлып жaтты . Тoпқa бөлудe көбipeк шудың бacымдылығы бacқa aтмocфepaлapғa әcep eтуi бeлeң aлды. Көш жүpe түзeлeдi дeмeкшi кeйiнгi caбaқтapдa oл кeдepгiлep өз шeшiмiн тaпты. Aлғaн нәтижeлep дe aз eмec, eң бacтыcы oқушылapғa ұнaды. Құpылғaн жocпapлap өз мaқcaтынa жeттi дeп oйлaймын. Пaйдaлaнылғaн әдeбиeттep: Мұaғaлiмдepгe apнaлғaн /Нұcқaулық/

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы. Мақтарал ауданы

№8 Н. Оңдасынов атындағы жалпы орта мектебі биология пән мұғалімі

Жарменова ГүлжаухарСабақтың тақырыбы: Дене сымбатының бұзылуыСабақтың мақсаты:А) Білімділік: Оқушыларға дене сымбатының бұзылу себептерін түсіндіру.Ә) Тәрбиелік: Салауатты өмір салтын қалыптастыруға үйрету.Б) Дамытушылық: Ойлау қабілеттерін дамыту.Сабақтың көрнекілігі: Муляж, АКТ, смайликСабақтың түрі: АраласСабақтың әдісі: Топпен жұмыс, «Өрмекші торы» әдісі, «Тапқырлық» әдісі, шығармашылық жұмысСабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушыларды түгелдеу. Оқушыларды шеңбер бойына шақыру. Сергіту сәті «Ширақ бол». ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.«Өрмекші торы» әдісі.

• Сіңірдің созылуы қалай болады?• Сіңір созылғанда қандай алғашқы жәрдем көрсетіледі?• Буынның шығуын емдейтін дәрігер?• Сүйектің сынуы нешеге бөлінеді?• Морт сынғанды не деп атайды?• Шытынап сыну дегеніміз не?• Сынған сүйектерді орнына келтіріп салушы адам?• Ересек адамдардың сүйегі неге морт сынғыш келеді, себебін түсіндіріңдер?• Морт сынған сүйек қан тамырларға, бұлшық еттерге, теріге қандай зиян келтіреді?• Сүйектің сынуы мен буынның шығуының қандай айырмашылығы бар?

59

• Сүйектің құрамы?• Буын дегеніміз не?• Қаңқаны құрайтын сүйектер қызметіне қарай нешеге бөлінеді?• Қаңқаның толық сүйектенуі?• Аяқ сүйектері?

Смайлик арқылы бағалауТопқа бөлуI топ Омыртқа тобыII топ Қабырға тобыIII топ Бассүйек тобыIV топ Қол сүйектері тобы III. Жаңа сабақ Дене сымбатының бұзылуы (Мұғалімнің түсіндірмесі) Слайд , видеоролик«Ой қозғау сұрақтары»1. Сымбатты денені қалай түсінеміз?2. Дене сымбаты қандай жағдайда бұзылады?Жалпы, адам баласының дене қозғалысының сымбаты да түзу болуы оның денсаулығынбілдіреді. Өз денесін емін-еркін ұстап жүретін адам қашан да көз тартарлық көрікті болып жүреді. Негізінде адам баласы іштен сымбатты болып тумайды. Адам өсіп-жетілу, еңбек ету процестерінде, сондай-ақ, дене шынықтыру жаттығуларымен шұғылдану барысында қалыптасады.Адам денесінің сымбаты жас кезден бастап қалыптаса бастайды. Бұл тек сұлулық жағынан ғана емес, анатомия және физиологиялық тұрғыдан қаралады. Демек, дене құрылысы сұлу да сымбатты келген адамдардың ішкі мүшелері дұрыс жұмыс істейді деген сөз. Әсіресе, жүрек, өкпе, бауыр мүшелері дұрыс, қалыпты жағдайда жұмыс істегенде адамның жүріс-тұрысы, әрбір қозғалыстар артық жүктеме түсірмей еркін орындалады. Ал мүсін келбеті бұзылған кезде, басын салбыратып еңкейіп жүреді. Мұндай адамның жүріс-тұрысы епсіз, қозғалысы сылбыр болады. Бұлай болатын себебі, ішкі органдардың функциялың қызметінің бұзылуынан бала өзінің қозғалысын және аяқ-қолдарының қимылын үйлестіре алмайды.Адамның сымбаттылығы негізінен алғанда омыртқаға байланысты болады, өйткені ол бүкіл қаңқа сүйекті біріктіріп тұрған негізгі буын.4-топқа тапсырмалар беріледі.I топ Омыртқа қисаюына әкелетін факторлар?II топ Қисайған омыртқада пайда болатын аурулар?III топ Омыртқа қисаймас үшін алдын алу шаралары?IV топ Салауатты өмір салты деген не? (Шығармашылық тапсырма)Топқа берілген тапсырма бойынша оқушылар ойын ортаға салады. Постер қорғайды.IV. Жаңа сабақты бекіту. «Тапқырлық» әдісі. V. Үйге тапсырма. Дене сымбатының бұзылуы.VI. Оқушыларды бағалау.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Атырау облысы, Жылыой ауданы, Құлсары қаласы

№ 18 М. Сатыбалдиев атындағы орта мектепӘн сабағының мұғалімі және музыка тәрбиешісі

Жетимекова Саулеш Идирбаевна

Қазақ халық аспаптар оркестрін ұйымдастыру Музыка - өмірдің, адам жанының айнасы. Музыкада адамның асқақ, асыл ойлары, арман –мақсаты, ізгі-тілектері, қуанышы, қайғы-қасіреті мен түрлі сезім иірімдері бейнеленеді. Музыканың адам жан дүниесіне тигізетін әсері орасан, сондықтан оны шынайы ықыласпен қабылдау арқылы ғана түсінуге болады.Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптарын оқушы санасына қалыптастыру бүгінгі күн талабы. Жалпы білім беретін мектептерде қазіргі заманда оқушылар жаңа технологияға бейімделген. Айта кетерлік жағдай оқушылар қазақтың көне ұлттық музыкалық аспаптарының түрлерін жете білмейді. Мысалы: қобыз(шаңқобыз, қылқобыз) , прима, домбыра(тенор), асатаяқ, дабыл, жетіген, шертер, дауылпаз, сазсырнай т.б .Тіпті аспатың түрлері емес олардың ойналуы тұрмақ қалай жасалу, қалай қолдану жолдарын да білмейді. Сондықтан да әрбір үйден табылатын қазақтың негізгі ұлттық аспабы – домбыраны білмейтін бала кемде-кем болар. Тәлім-тәрбиенің басты құралы – домбыра аспабы десек қателеспейміз. Сондықтан да жалпы білім беретін мектептерде домбыра негізінде қалыптасып, жеткен тәрбие көзі эстетикалық әдемілікке жетелейді.Міне сондықтан да жалпы білім беретін мектептерде халық аспаптар оркестрін ұйымдастыруда домбыра аспабына жүктелеміз және соған оқушыларды дайындаймыз.Домбыра аспабының жасалу жолдарын,шығу тарихын, ойналу оны меңгеру және меңгерту оқушыларға жеңілірек деп ойлаймын. Қазақ халық аспаптар оркестірін ұйымдастыру шығармашылық жетілдіру мектебіміздің қазіргі таңдағы алға қойған басты талаптарының бірі. Қазақ халық аспаптар оркестірін ұйымдастыруда оқушылардың білім, білік, эстетикалық талғамын кеңейту басты мақсат болып табылады. Эстетикалық көркемдік тәрбиенің негізгі көзі музыка пәні мен мектептегі үйірмелер жоғарыда аталған талаптарды орындауда ерекше рөл атқарады. Оркестрді ұйымдастырудағы басты проблема – оның құрамының тұрақтылығы.Оркестр құрамының тұрақтылығы әрине жетекшіге байланысты. Оркестрді тұрақтандыру (ондағы оқушылардың құрамын, санын) үшін жетекші не істеуі керек? Ол үшін – жетекшінің тапқырлығы мен шеберлігі қажет. Яғни оркестр жетекшісі-үлкен тұлға.Ол оқушылардың танымдық қабілетін, ынта-ықыласын,зейінін,психологиялық ерекшіліктерін байқап,соған сәйкес түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануы тиіс. Дайындық кезінде оқушылардың салғырттық

60

танытып сабаққа келмей қалуы немесе алғашқы кездері аспаптарды (домдыра, қобыз, прима) ойнауды, келешекте игере алмай қалам-ау деген ой сана-сезімдері әлсіздік танытуы мүмкін. Міне осындай жағдайлар оқушының ынта-ықыласына, қабілетіне, құлшынысына әсер етіп, құштарлығын бәсеңсітеді. Осындай жағдайларда оркестрді ұйымдастыру жұмысында жетекшіге қойылатын басты талап – репертуар таңдау. Репертуар бүгінгі заман деңгейіне сай терең мазмұнда педагогиикалық талапты қанағаттандырарлықтай дәрежеде және оқушылардың жас ерекшеліктеріне , олардың түрлі аспаптарда ойнау мүмкіндіктеріне сәйкес болу керек. Яғни, жетекші оркестрде ойналатын шығарманың идеялық – эстетикалық мәнін, көркемдік ерекшелігін дұрыс таныта білсе ғана оқушылар музыканы терең сезініп, дұрыс түсіне біле қабілетін дамытып,дүниетанымы,музыкаға деген көзқарасы кеңейе түседі. Репертуар таңдауда бір – бірімен тығыз байланысты бірнеше мәселеге көңіл бөле білген жөн. Мысалы: оркестрде ойналатын музыкалық шығарманың мазмұны мен көркемдік ерекшелігі. Онда қазақ халқының ән-күйлерінен бастап, Қазақстан компазиторларының, шетел сазгерлерінің шығармалары, дүние жүзі классиктерінің туындылары жан-жақты қамтылып, тақырыптары,құрылысы, тілі жанрлық ерекшеліктері жан-жақты болып келуі тиіс. Егер дайындық кезінде репертуар қарапайым, қызықсыз болса, эмоциялық әсер етпесе мұндай кезде жетекші оқушыға орынсыз дауыс көтеріп, қасында отырған оқушылардың алдында намысына тиіп, жекіріп сойлесе, дұрыс ойнай алмай отырғандығын бетіне басса әрине оқушы оркестрді тастап кетуі де мүмкін. Мұндай жағдайларда жетекші олармен жеке дайындықтар жүргізіп, қызықты да көңілді шағын ән-күйлер, этюдтер, жаттығулар беріп, олардың музыкаға деген қабілетін оятып, белсенділігі мен құлшынысын арттыруы керек.Сондай - ақ жетекші өзінің ұйымдастыру шеберлігін шыңдап, талмастан ізденіп, озінің білімдарлығымен шәкірттерін өзіне баурап алуы қажет. Оқушы сонда ғана өзін оркестрдің мүшесі екенін сезініп, қызығушылығымен белсенділігін арттыра түседі.Оркестрмен жұмысты одан әрі тереңдете түсуді есте сақтауға тиісті дидактикалық принциптер:1.Жүйелі түрде2.Саналық пен белсенділік3.Ғылыми түрде4.Теория және практикада5.Ой қозғау6.Көрнекілік Оқушының музыкалық аспапты иерудегі ғылыми принциптерді дұрыс сақтауы үшін оркестр жетекшісі аспапты алғашқы үйрену кезеңіндегі жұмыс үрдістеріне байланысты заңдылықтармен теорияларды, ережелерді нақтылы өз мағынасында дәлме-дәл түсіндіруі керек. Мәселен, домбырашының немесе қобызшының орындықта отыра білуі қол мен саусақтарды пернелерге (басқыштарға) қоя білуі, дыбыс әуенінің шыға білуі т.б.Мұндай кезде дене мүшелерінің атқаратын қызметін оқушыға жеткілікті дәрежеде түсіндіру қажет.Ескерілетін ереже түрлері:1. Орындықта тік отыру. Денені тік ұстау. Сол аяқтың үстіне оң аяқты дұрыс қою.2. Екі иықты сірестірмей, бос ұстау керек. Домбыраның басы сол жақ иық деңгейінен жоғары болмауы керек.3. Ішекті жоғары немесе төмен қаққанда білекті бос ұстап,бос, жеңіл қағу керек.4. Домбыраның шанағы оң қолтықтың астында болуы.5. Сол қол саусақтары пернелерді тізбелей басады. Басумен қағу кезінде екі қол дың буындарына күш салмай бос ұстау керек. Аспапты игерудегі теориялық мәселелерді нақты практика жүзіндегі мысалдармен байланыстырып отырған жөн. Мәселен домбыра үшін де, қобыз үшін де қолды дұрыс қоя білу, буынның атқаратын жұмыстары саусақтардың қимыл – қозғалысы, саусақтың перне бойымен орналасуы т. б. Міне осындай талаптар дайындық кезінде оқушыға ескертілмесе қадағаланбаса және де тиянақты қалыптаспаса оқушының аспапты меңгеруі, игеруі екіталай. Оркестрдегі дайындық оқушыларға үлкен эмоциялық әсер қалдырумен қатар ұйымдастыру процесі де жоғары дәрежеде өтуі тиіс. Сондықтан да жетекші аспапты игерудің ғылыми тиімді жолдарын сәт іздестіріп, қалыптасқан теориялық қағидалар мен методикалық тұжырымдарға сүйене отырып істеуі қажет.Үй тапсырмасын белгілеу:

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтарал ауданы

«№25 Г.Титов атындағы жалпы орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі биология пәні мұғалімі Жиеналиева Атыркуль

Орынбековна ізденуші 8 «А» сынып оқушысы Қуанышбай Ақниет

Ғылыми жұмыстың тақырыбы: Сүліктің ерекшеліктері мен емдік қасиеттері

Пікір Жоғарыда аты аталған тақырып бойынша ғылыми жетекші Жиеналиева Әтіркүл ізденуші Қуанышбай Ақниетпен бірлесе отырып, ауқымды жұмыстар жүргізілген. Бұл ғылыми еңбекте, яғни «Сүліктің ерекшеліктері мен емдік қасиеттері» ізденуші ізшілдік , табандылық танытып, шығармашылық ойлау қабілетін , нәтижелерді талдай алу қабілетін алынған деректерді түсінікті баяндай білу шеберлігін көрсете білді. Ғылыми-зерттеу жұмыс оқушыға білімдерін тереңдетіп, молайтуға мүмкіндік берді.Ғылыми-зерттеу жұмыс міндеттері орындалған, ізденуші өзі қосқан үлестерін айқындап көрсете білген.Оқушы Қунышбай Ақниет ғылыми-зерттеу жұмысын орындау барысында қойылған мақсатқа жеткен және жақсы теориялық білім практикалық дағдыларын көрсеткен. Ғылыми-зерттеу жұмыс сапалы әрі өз дәрежесінде жазылған.

Ағажанов ҚуанышбайАннотация

61

Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтарал ауданы «№25 Г.Титов атындағы жалпы орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің биология пәнінің мұғалімі Жиеналива Әтіркүлдің жетекшілігімен ізденуші 8 «А» сынып

оқушысы Қуанышбай Ақниеттің «Сүліктің ерекшеліктері мен емдік қасиеттері» тақырыбында жазған ғылыми жұмысы.

Ғылыми–зерттеу жұмысының нысаны ретінде қазақ халқының дәстүрлі халық еміне айналған сүлікті зерттей отырып, сүліктің емімен тереңірек танысып, халықты пайдалы емге итермелеу.

Ізденіс жұмысының мақсаты: Зерттеудің басты мақсаты-буылтық құрттың бір түрі сүліктің өзге құрттардан ерекшелігі мен адамға деген тигізер

пайдасын анықтап, практикалық түрде көз жеткізу.

Ізденіс жұмысының міндеттері: Сүліктің емдік пайдасымен танысу арқылы оны халық арасына кең тарату. Сүліктің сілекейімен адамдарды ауруынан

айықтырып, халық емін кең көлеммен қолдану және халықты салауатты өмір салтын ұстануға шақыру. «Сүліктей әсем» деп, қызын мақтаған ата-бабаның қалдырған халық емін қайта жаңғырту.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен нәтижесі: Ұмыт қалған халық емінің сырларын қайта ашып, сонау замандағы тәсілдер арқылы адам ағзасына көмек көрсетілді.

Көп кітапты парақтап, сүліктің адамға тигізер негізгі пайдасын практикалық тәжірибе арқылы «адам ағзасын жасартады» деген оймен тұжырымдалды. «Сүлік – тоқсан ауруға ем» деген ата сөзә дәлелденді.

Кіріспе

«Сүлік – бұл денсаулықтың, сұлулық пен жастықтың биофабрикасы.»Елбасы Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында: «Өмір бойы білім алу әрбір қазақстандықтың жеке кредосына айналуы тиіс» делінген.Қазіргі таңда денсаулығы сыр бермейтін жан жоқ, тәй-тәй басқан сәбиден бастап, еңкейген шалға дейін бәріміздің де денсаулығымызда ақау бар. Келеңсіз экалогия, салауытты өмір салтын ұстанбау,т.б айта берсең бәрі зиян, бірақ, келеңсіздіктен қалай қашсаңда қаша алмайсың, заман талабы сондай. Дұрыстап тамақтанбаудың өзі үлкен ауруға душар еткізеді,ал ауырғанда бәріміз дәрігердің айтуымен химиялық дәрілермен емделіп, тез жазылу үшін жеңіл оталарға да келісеміз. Бұл ем жолы дұрыс па? Дәрілермен емделіп, өзімізге жаңаша ауру тудырып жатқанымызды біле тұра, неліктен сол химиялық түйіршіктерді көп қолданамыз? Сонау ғасырлардан бері ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып келе жатқан халық емін неге кеңінен қолданбасқа? Оны қолданбауға не кедергі? Халық емі – ежелде ата-бабамыз қолданған табиғи емнің түрі. «Қазақ халқы танылмаған академик»-деп, Әтіркүл апай жиі айтады. Атадан қалған мұра бізге таза табиғи емнің адам баласына пайдасы көп екенін дәлелдейді және қазақ ата-әжеміз сол заманда ол емнің пайдасын біліп, орынды пайдалана білген.Менің атам Ағажанов Қуанышбай өз уақытының білікті де, білімді кордиалог-ревмотологы, қазіргі таңда тыл ардагері және ардақты әке. Атам мені осы медицина саласына кіші кезімнен жетелеп, оның қыр-сырымен таныстырып келеді. Менің негізгі кірпішімді қалаушы – осы кісі. 2012жылы күз мезгілінде қан тамырларының тарылу себебінен әжем Досмағанбетова Сатан инфаркт ауруына шалдықты. 10сағаттық күрделі де, сәтті аяқталған отадан соң әжемнің ағзасы әлсіреп,әрі жиі шаршайтын болды. Көненің бірін көрген білікті екі дәрігер халық емін дұрыс деп санайды. «Таза ауа, таза тағам адам баласын бар аурудан қорғайды» деген ой қалыптасқан атам көктем басталысымен сүлік алдырып, маған сүлік салудың сырын үйретті. Әжем мен атама сүлік салып тәжірибе жинақтадым. Міне, осы бір қара құртпен достасуым осылайша басталды. Менің ойымша,әрбір қазақ баласы ата-баба қалдырған ұлы мұраны біліп қана қоймай, оны қолдана білуі тиіс.

Сүлік (лат. Hirudinea) – буылтық құрттар типінің бір классы. Табиғатта кең тараған 3 отряды, 5 тұқымдасқа бірігетін 400-ден астам түрі белгілі. Теңіздерде, тұщы суларда және топырақта тіршілік етеді. Еркін қозғалатын жыртқыштар не жануарлардың қанымен қоректенетін эктопаразиттер. Денесінің ұзындығы 0,2 – 20 см. Бас және аналь бөлімдері болмайды. Денесі 33 сегменттен түзілген, олардың алдыңғы төртеуі қосылып алдыңғы сорғышты, артқы жетеуі артқы сорғышты құрайды. Денесін тығыз кутикула жапқан, оның астын эпителий астарлап жатады. Онда түрлі түсті түйіршіктелген пигментті клеткалар орналасқан.

Сүліктердің түсі осы жасушаларға байланысты. Ас қорыту жүйесі алдыңғы, ортаңғы, артқы ішектерден тұрады. Алдыңғы сорғышының түбінде орналасқан ауыз тесігі ауыз қуысына, одан жұтқыншаққа жалғасқан. Қоректену кезінде Сүліктер жағымен (тістерімен) иесінің терісін тесіп, қанын сорады. Жүйке жүйесі және бұлшық еттері жақсы дамыған. Денесінің алдыңғы жағында 1 – 5 жұп көздері бар. Тыныс алу органы дамымаған, бүкіл денесімен, ал теңізде тіршілік ететіндері желбезектері арқылы тыныс алады. Зәр шығару жүйесі метанефридиялы. Жынысты жолмен көбейеді, іштей ұрықтанады. Көпшілігі гермафродиттер, тікелей (дернәсілсіз) дамиды. Көпшілігі әр түрлі омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың қанын, сөлін сорады, араларында жемін тұтастай жұтатындары да бар. Сүліктер – кейбір балықтардың жемі. Балықтар, құстар, сүтқоректі жануарларға тигізетін зияны да үлкен, олардың қанын сорса, жануарлардың өлуі де мүмкін. Ал медициналық Сүлік (Hіrudo medіcіnalіs) бірқатар ауруларды емдеуге пайдаланады. Сүліктің бұл түрі сілекей бездерінен гирудин деп аталатын, қанды ұйытпайтын ерекше белоктық зат бөліп шығарады. Гирудин затынан дәрі-дәрмек жасайды.

Дене қуысыІшкі мүшелер аралығы дәнекер ұлпамен жалғасқандықтан, сүліктің денесінде қуыс жоқ, қуыстың қалдығы қантамырлардың қалың торына айналған.

Мүше жүйелері

62

Асқорыту жүйесі ауыздан басталып аналь тесігімен аяқталады. Сүлік бүкіл денесімен газ алмастырады,кейбір сүліктерде бүйір тынысалу көпіршіктері болады. Қантамыр және жүйке жүйелері күшті дамыған. Сүліктер-қосжынысты, яғни гермафродит жәндіктер, іштей ұрықтанып, жұмыртқа салады, жұмыртқалары пілдемен қапталады. Медициналық сүліктің 17 жұп зәршығару түтігі және қуығы бар.

Тері-бұлшықет қапшығыСүліктің тері-бұлшықет қапшығында сақиналы және бірыңғай салалы бұлшықеттен басқа қиғаш және арқасынан құрсағына қарай созылатын бұлшықеттері де дамыған. Сондықтан сүлік сол бұлшықеттерді жиырғанда денесі жалпайып, суда еркін жүзіп, еркін жүре алады.

Сүлік туралы аңызХалқымыздың бағзыдан келе жатқан сөз саптауларында «сүліктей сұлу», «сүліктей жұтынған», «сүліктей қаракөк немесе сүлікқара», «сүліктей сорды», «сүліктей жылтыр» дейтін ауыспалы мағынадағы тіркестер кездеседі. Сүліктің жып-жылтыр, мөлдіреген, қара түсті көркем бейнелері көз алдымызға келе қалады және оның өте жабысқақ екенін, қадалған жерінен қан алмай қоймайтынын да нақты көрсетеді емес пе?! Олай болса ерте заманда-ақ көпшілік қауым сүліктің сыр-сипатын, ерекшеліктерін жақсы тани білгендігіне күмәніміз жоқ.

Медициналық сүлік ретінде қолданылатын арқасында өрнегі бар сүлік туралы аңыз да бар екен. Ертеде Сүлеймен пайғамбар алыс жолдан шаршап-шалдығып, аяғы ісіп келе жатқан соң, жолда кездескен көлшікке аяғын салып демалады. Сол арада мызғып кеткен пайғамбар ояна келе, аяғының ісігінің де кетіп, бойындағы ауырлықтың да жоғалғанын және денесі жеңілдеп қалғанын байқайды. Тек аяғының астында майда құрттар мен кішкене ғана қан ағып жатқанын көреді. Риза болған Сүлеймен пайғамбар құрттардың арқа тұсынан сипап, ризашылығын білдіреді. Бүгінде медициналық сүліктердің арқа тұсындағы өрнектердің пайғамбардың төрт саусағының іздерінен қалған белгі екен деген аңыз бүгінге жеткен екен.

Сүлікпен емдеу ежелден бар әдіс. Египет фараондарының қабірі қабырғаларынан осындай емдердің болғанын растайтын жазулар табылғаны ақиқат. Тағы бір тарихи деректі алға тартып көрелік. Үндістанның көп қолды Дханвантари емші Құдайының бір қолында сүліктің суреті болса, бір қолында шөптің суреті бейнеленген екен. Демек, сүліктің көне заманнан бастап емдік қасиеті болғанына бұлар бірден-бір дәлел емес пе?! Сүлікпен емдеу тарихында өрлеулер де, құлдыраулар да болды. Емдеудің бұл тәсілінің өркендеген кезеңі деп ХVІІІ–ХІХ ғасырларды айтуға болады. Сол кезеңде оларды көптеген ауруларды емдеу және аурудың алдын алу үшін, организмді тазалау мен жасарту үшін қолданғаны белгілі. Би кешіне әзірленген сәнқойлар беттерінің ұшында қызғылт рең пайда болып, жанарлары жарқылдап тұруы үшін құлақтарының сыртына сүлік салдырғаны белгілі, оның үстіне таңға созылған би кешінде олар шаршамайтын болған.

Сүлік салу ғылымда «гирудотерапия» деп аталады. Тері бетіне жабысып алып, қан соратын бұл жәндікті көргенде, денең түршігеді. Алайда медицина саласындағы сүліктің дәл осы қасиетінің пайдасын санамалай бастасаңыз, оның пайдалылығына еріксіз сүйсінесіз. Латын тілінен аударғанда «gerudis» сөзі сүлік дегенді білдіреді.

Гирудотерапия қазіргі таңда кардиологияда, офтальмологияда, дерматологияда, хирургияда, гинекологияда, урологияда, неврологияда, герентологияда кеңінен қолданылып, күретамыр және қан тамыр ауруларына, тері ауруларына, өкпе, бас сақинасы, инфаркт, инсульт, глаукома секілді ауруларға таптырмас емге айналды. Тіпті соңғы кездері адамдар сүліктің көмегімен арықтап, адам жасын жасартатын «сиқырлы емші» ретінде де пайдалануда. Бала көтере алмай жүрген әйелдердегі қабыну процестерін емдеп, бітеліп қалған түтікшені ашады. Ер адамдардың ұрығының төмендеуіне, белсіздікті емдеуге көмегі көп. Сүліктің ағзаға кері әсері жоқ. Сүлікті қажет деген жерге тек арнайы маман ғана салады. Бұл жәндіктің емдік қасиетінің сыры адамның артық арам қанын сорып алып, қан айналысын жақсартатын артықшылығына қоса, тағы бір кереметтілігі оның биологиялық белсенді заттарға бай, түрлі ферменттерден тұратын сілекейінде. Түрлі ферменттермен қатар қанның ұюына тосқауыл қоятын гирудин және 100-ге жуық биологиялық пайдалы заттар сүлік сілекейінің басты артықшылығы болып саналады. Ол бір сағат ішінде адамның 15 мл-дей қанын сорып алады, одан соң өзі ажырайды.

Сүліктің сілекейі қабынуға қарсы күресу, иммундық жүйені қоздыру, қан тамырларының склероздық үдерісін азайту, қан ұю үрдісін болдырмау және ұйыған қанның түйіршіктерін езу қасиеттеріне ие. Ғалымдар сүліктің сілекейінен дестабилаза деген фермент жасалып шығатынын анықтап отыр. Бұл фермент фибриндік қоюланған заттарды жою дәрежесіне жеткізе алады. Сүліктің сілекейіндегі осындай қасиеттерді анықтаған дәрігерлер оны адам қанын азайтуға және қанды ұйымайтын жағдайға жеткізу үшін пайдаланып келеді

Халық қазір сүліктің пайдасы оның дәрісінде екенін біледі. Қабынуға қарсы дәрілері бар. Мұның құрамында табиғи антибиотиктер бар. Әйел адамдар гинекеологиялық қиындықтармен келеді. Ер адамдар урологиялық мәселелерімен сүліктің көмегіне жүгініп жатады. Сүлік ағзадағы қанды сұйылта отырып, іштегі бітеліп тұрған, тамырлардағы қақты түсіреді. Қант диабетімен ауыратын адамдарда қандағы қант мөлшері төмендейді. Қан сұйылу арқылы ағзада қан жүру процесі жақсарады. Жүріп жақсарған қан әр түрлі органдарға барады да, ол енді пайдалы заттарды жақсы тасымалдайды. Басы жиі ауыратын адамдар сүлікті басқа қою керек деп есептейді. Ол дұрыс емес. Ағзаның бүкіл мүшелері бір-бірімен тығыз байланысты. Негізінде қытай медицинасына көп сүйенеді. Белсенді нүктелерге инемен салады. Бауыр мен құйымшақ нағыз маңызды жерлер. Бұлар әмбебап нүкте. Сүлік салдырғанда адам түгелдей жеңілдеп қалады. Зат алмасу реттеліп, қан қысымын жақсартады. Сүліктен кейін толық адамдар арықтап, арық адамдар толықтайды. Біздің тәжірибеде сүлік салдырғаннан кейін операциядан қалған тігістің кетіп қалған кездер болды.Бір адамға толық ем курсынан өту үшін 10 күнде 50 сүлік қойылады. Ем адамның қан құрамына байланысты жүргізіледі. Қанды аз алу керек болса, сүлік те аз қойылады. Емді күнбе-күн үзбестен қабылдауға болады. Бірақ пациенттің көңіл-

63

күйіне және емді қалай көтеруіне байланыс-ты, арасына уақыт салып үзіліс те жасауға болады. Себебі, сүліктің дәрісі адам денесінде 1,5 айға дейін сақталалады. Сондай-ақ, сүлікті гемофилия кезінде, яғни қан ұйымайтын адамдарға салмайды. Бұл абсолютті қарсы көрсеткіш. Жүкті әйелдерге, қан қысымы төмендерге, сондай-ақ обыр ауыруымен ауыратын сырқаттарға болмайды. Қан аз немесе өте жоғары кезде, есеңгіреп, талықсып кететін адамдарға қоюға болмайды.

Қызық дерек

Гирудотерапевт маманның айтуынша, дүниежүзіндегі сүлікпен айналысатын, ұдайы өздері де сүлік қолданып жүрген мамандардың барлығының дерлік жастары 80-нен асқан көрінеді. Бұл бәлкім сүліктің адам жасын жасартатынының анық дәлелі болса керек. Мәселен, сүлік саласын зерттейтін, көптеген ғалым-профессорлар: израйльдік профессор Рэгби, ресейлік ғалым Баскова, германиялық профессор Фриц, қытайлық профессор Ой секілді сүлікші ғалымдардың барлығының дерлік жастары 70-80-нен асып кеткен көрінеді. Ал Нәзігүл Нұрахметқызының осы саланы таңдауына себеп болған, талай жылдар сүлікті өзі де пайдаланған емші Бәкетай атасы 90 жасқа келген. Бұл жай сәйкестік пе әлде сүліктің сиқыры ма?!

Сондай-ақ бүгінгі таңда ауырмай-ақ сүліктің көмегіне жүгінгісі келетін азаматтардың қатары да көбеюде. Себебі сүлік салу емінен кейін адамның дене қызуы қалпына келіп, қан қысымы, қандағы қант мөлшері төмендеп, ұсақ қан қатпалары жойылады, ісікке қарсы, ауырсыздандыру механизмдері іске қосылады екен. Негізінен, емге белсенді аш сүлікті пайдаланады. Егер қанды аздап алу қажет болса, кішкентай сүліктерді аз уақытқа ғана қояды. Гирудотерапияны гинекологиялық ауруларға қолдану кезінде әйелдер ауруларынан айығып қана қоймай, гормондық-зат алмасу процестері жылдам қалпына келетіні байқалған. Екінші, бедеулік, эндометрит, эндометриоз тәрізді жатыр мен созылмалы аурулардың алдын алумен қатар, сүлік кейбір жағдайларда негізгі ем ретінде де қолданылады. Әсіресе сүлік операциялардан кейін тез жазылуға мүмкіндік береді. Сондықтан қазіргі таңда дәрігерлер операциядан соң, сүлік салдыруға кеңес береді. Сүлікті қолданғанда науқастың жасына, қосалқы ауруына, денесінің салмағына, қан мен қан қысымының көрсеткіштеріне және сүліктің жағдайына да көңіл бөлінеді. Жалпы, елімізде сүліктің 600 түрі белгілі болса, соның бір ғана түрі медициналық сүлік ретінде қолданылады. Емге бір рет қолданылған сүлікті екінші рет қолдануға болмайды, медициналық орталықтарда қолданылған сүліктер іле-шала жойылып отырады. Айта кетер жайт, сүлік емінің ең арзаны біздің елімізде екен. Мәселен, Ресейде бір сүліктің емі 5-10 доллар аралығында болса, Еуропада – 10-15 доллар, Америкада 20 долларға дейін баратын көрінеді. Ал бізде бар болғаны екі-үш доллар көлемінде екен.«1991 жылы Украинаның Донецк қаласында дүниежүзінің дәрігерлері бас қосқан үлкен жиын өтті. Сочи, Киев, Мурманск, Тюмень, Ленинград, Хабаровск, тағы басқа Одақ көлеміндегі қалалардан келген дәрігерлер алдында К.В.Селезнев, Г.А.Никонов, И.А.Баскова секілді Мәскеу медицина университетінің биохимия кафедрасының ғылыми қызметкерлері баяндама жасады. Ресейдің сол кездің өзінде-ақ биофабрикалары бар екен. Сөйтіп, Бірінші Бүкіләлемдік конгреске келген 70-тен астам тәжірибелі дәрігерлер сүлікті алдағы уақытта моллюск, жәндік немесе құрт деп қарамай, ем-шара мақсатында қолдану керектігі жайлы әңгіме өрбітті. Гирудотерапия саласының мамандарын оқыту ісі осылайша басталды. Өзбекстан, Қырғызстаннан келген ешкім болмады. Осылайша Орта Азиядан келген жалғыз дәрігер ретінде мен сүліктің бірқатар емдік қасиеттеріне қанықтым. Инемен емдеу, суджок, балшықпен, шөппен, арамен емдеу секілді дәстүрлі емес медицинаға енді сүлік те етене араласып, науқастың сауығуына тікелей ықпал тигізе алатындығын дәлелдеп берді. Сертификат алып елге оралған соң менің гирудотерапияға қызығушылығым артты. Өйткені инемен емдеу сияқты сүлік те биологиялық белсенді нүктелердің терісіне қадалады. Сонымен қоса қан құрамындағы қабынуға қарсы қасиеттері бар және шлактар мен токсиндерден тазарта алады. Сөйтіп, сол кездегі №6-шы аурухананың (қазіргі №12-ші емхана) бас дәрігері Мамаев Асылхан Мұхамедиярұлы сырқаттарды сүлікпен емдеп көру туралы айтқан менің ұсынысыма қолдау көрсетті. Бір аптаның ішінде Әзірбайжаннан 3 мың сүлік алып, ем-шараларды бастап жібердік. Нәтижесі ойдағыдай болды. Алайда Кеңестік империя тарап, әр республика өз көрпесін өзіне тартқан елде ауыр кезеңнің орнауына байланысты 1995 жылға дейін жұмысымыз жүрмей қойды. «Аққайың» санаторийінде жұмыс істейтін Әліп Шалабайұлы дейтін дәрігер жеке клиника ашқан екен, сол жерде бір жыл аянбай еңбек еттім. Еңбек өтілім және тәжірибем жеткілікті әрі жоғары санатты дәрігерлік категорияларым болғандықтан, менің де жеке өзім жұмыс жасағым келді. Әлі есімде қалалық денсаулық сақтау ісін басқаратын Носкова дейтін әйелге барып өтініш-тілегімді жеткіздім. Ол кісі қабағын шытты. Өз ісімді жүргізе алатынымды дәлелдеу үшін ақыры Денсаулық сақтау министрлігіне бардым. Бүкіл құжаттарымды байыппен қарап шыққан министрдің орынбасары Жанабаев дейтін азамат маған бірден 5 жылға (тәртіп бойынша лицензия 3 жылға ғана берілетін-ді) лицензия берді. Осыдан кейін Абай мен Желтоқсан көшелерінің қиылысындағы үйді жалға алып, 1997-2002 жылдар аралығында науқастарды сүлікпен емдей бастадым. Кейін ол үйді иелері ақшаға сатып жіберді. Мен болсам несиеге қаражат алып осы Тимирязев көшесіндегі пәтерді сатып алып жекеменшік клиникаға айналдырдым. Жалпы еңбек өтілімім 40 жыл десем, соның 21 жылын сүлікпен ем-шара жасауға қолданыппын». Дәл осы тілдесуді оқыған соң мендегі потриоттық от одан қатты жалындады. Менің ойымша, зерттеушіде, дәрігерде бір істі қолға алған кезде тек қызығушылық қана емес, өз халқына көмек көрсетемін, елімді дамытамын деген патриоттық сезім болуы тиіс.

Сүлік салудың кезеңдеріҚазіргі таңда сүлік сырларының барлығы да мәлім болды. Оның медицинадағы қызметі мен биологиялық құрылысы зерттеліп, пайдасы мен емдік қасиеті ғылыми дәлелденген. Гирудотерапиямен емдеу бірнеше факторлардан тұрады:-Рефлекторлық-Механикалық-БиологиялықРефлекторлық іс-әрекетте сүліктің адам денесіндегі белгілі бір биологиялық нүктеге ғана тоқталатынын дәлелдейді. Механика-рефлекторлық кезеңі ине-рефлексотерапиямен ұқсас. Механикалық іс-әрекетте сүліктің қан соруы айқын білінеді. Биологиялық кезеңді медициналық сүліктің өзге сүліктерден ерекше биологиялық нәруызға бай сілекеймен емдеуі қамтылады.

64

Медициналық сүліктің адам ағзасына тигізер пайдасы орасан зор. Әрбір қабылдауда сүлік адамның ағзасын 15 түрлі аурудан сақтайды:-коагуаляцияның алдын алады(қанның ұюының алдын алады)-тромбаларды ыдырату(ұйыған қанды ыдыратады)-ишемияға қарсы(жүрек ауруларына қарсы)-гипертензия(қан қысымын орнына келтіру)-ісікке қарсы-дренаж(бітеуге қарсы)-микроцеркуляцияны орнына келтіреді-майды ерітеді-жүйке жүйесін қалпына келтіреді-жалпы рефлексторлық-зат алмасуды жиілетеді-зақымдалған микроағзаларды өлтіреді-иммунитетті көтереді-ауырсынуға қарсы(обезболивающее)Бірінші – рефлекторлық іс-әрекет: сүлік адам терісіндегі белгілі бір биологиялық нүктені тістейді. Дәл сол нүктеге ине-рефлексотерапевттер өзінің ине салатын кезінде адам ағзасындағы аурулардың алдын алу және жүйке-жүйесін тыныштандыру үшін салады. Осы керемет дарыны үшін сүлікті «Тірі ине» деп те атайды.Екінші – биологиялық іс-әрекет: сүлік тістеп болған соң оның биологиялық сырға ие сілекейі ауырсынуды басады,сілекейі 20 түрлі адам ағзасына пайдалы нәруыздардан тұрады. Осы ферменттер тромболарды ыдыратады, қандағы холестирин мен қантты азайтады, суықтау кезеңінде асқынудан сақтайды, ағзаны қайта қалпына келтіреді.Үшінші – механикалық іс-әрекет: сүлік адам ағзасындағы «жаман» қанды сорады. Мұндай механикалық кезеңнен соң қан айналымы теріде және адам ағзасында жақсы білінеді. Медициналық сүліктің сілекейінің негізгі сыры коагулияцияның алдын алатын нәруыз, ол қанды сұйылтады және тағы бір фермент – қандағы холестеринді азайтады және көңіл-күйді көтереді, микрацеркуляцияны жақсартады, иммунитетті қорғайды.Сүліктің өте үлкен емге ие 3 іс-әрекеті бір уақытта жасалынады. Бірақ, бір ғана қабылдаудан соң толық ем алу мүмкін емес. Орташа курс - аз деген де 10 қабылдау. Бірден бірінші қабылдаудан соң ем қабылдаушыда жақсы көңіл-күй қалыптасып, реңі өзгеріп, өзін еркін сезінеді. Үшінші-төртінші қабылдаулардан соң адам ағзасындағы қайта қалпына келтіру процессі толық орындалады. Емге ие нәруыздар күштерін толықтырып, екі айдан соң жасушаларда өз жұмыстарын атқарады және де қабылдаушы сегіз-он ай герудотерапияның емдік әсерін сезіне алады.Сүлік салу тәртібі:Сүлікті қарақұсқа салғанда құлақтың шеміршегінен 1 сантиметр артқа қояды.Сираққа тамырдан 1 сантиметр қашықтыққа шахмат тәрізді етіп сүлік салады.Миокард инфаркті кезінде немесе осы ауруға шалдығады-ау дегенде сүлкті жүрек үстіндегі кеуде терісіне, 3-ші және 5-ші қабырға аралығына, төс сүйектен солға қарай 1 сантиметр өлшеп барып салады.

Тромбофлебит ауруында тромбымен бітеліп қалған вена қан тамырларынан бір сантиметр өлшеп, осы тамырдың екі жағынан да сүліктерді қояды.

Жүрек ауруларының салдарынан ұлғайған бауырға арнап сүлікті кеуденің оң жағындағы қабырғалардың астындағы теріге жабыстырады.

Есте болатын жағдайлар:

Тұщы суға салынған сүлікті ұстап, денеге салар алдында пинцеттің көмегімен оны пробирка ішіне енгізу қажет. Пробиркаға құйрық жағымен ен-гізгенде сүлік бас жағымен өзі шығуына жеңіл болады. Салатын жерге жақындатып әкелген пробирканың түбін көтер-се болды, сүлік глюкозамен сүртілген тәтті денеге өзі ұмтылып, теріні тістеп, жабыса бастайды.

Бір қолданылған сүлікті екінші рет пайдаланбайды. Оны формалинге, мүсәтір спиртіне немесе тұзды суға салып, су құбырымен ағызып жібереді

Сүлікті сақтау

Сүлікті сулы ыдысқа салып қояды. Сырқатты емдеу үшін аш сүліктер қолданылатындықтан, олар 2-3 ай суда қалқып жүруге тиіс. 3-5 литрлік банкіде 300-ге дейін сүлік ұстайды.

Сүлік сақталған судың құрамында хлордың болмауы керек.Және де оның жылылығы бөлме жылылығындай болмау керек. Ыдыстағы суды 24 сағат сайын ауыстырып отырады. Ыдыстың бетін темір тормен немесе дәкемен жауып қояды. Мамандардың айтуынша, сүлікті тұндырып қайнатылған температурасы 18 градус су құйылған таза ыдыста – банкіде сақтап, сүліктердің ауырып қалмауын және бөлмеде тыныштық болуын қадағалап отырады. Бөлмеде қатты шу болса, сүліктер бұралып қалады, аш болса да қан сора алмайды.Сүлікті сақтап қою үшін сиым-дылығы 50-100 мл. ыдыс қажет. Банкіден қысқашпен емес, қолмен 8-12 сүлікті таңдап алып, адам денесіне салады. Үлкен сүліктер артық арам қанды жақсы сорады. Емдеуге сау сүліктер қолданылады. Дені сау сүлікті түрткілесе қозғалып, жылан сияқты қимылдап, қысқарып, жуандайды.

Зертханалық жұмыс

65

1. 2014жылы сәуір айында бірінші рет сүлікті салдым. Көктемде салынған сүлік басқа мезгілдерде салынған сүліктен ерекше, емі көп болады. Алғашқы қабылдауымда өзімнің әжем Сатан болды. Әжемнің аяғы көп ауыратын, соның салдарынан кейде тізе тұсы ісіп, жүруі қиындайтын. Баста айтқанымдай отадан соң әжем тез шаршайтын болды. Қан айналымының ақауларының себебінен басы да жиі мазалайтын. Әжеме ем жасау үшін және де өзіме тәжірибе жинақтау үшін әкеме сүлік алып келуін өтініш жасадым. Әкелген сүліктерді филтірленген суға салып қойдым.

Сүлік салар алдында, әжемнің аяғын жуып, арнайы жамылғы жабылған кереуетке жатқыздық. Сүлік салуға керекті құралдарды (стақан,мақта,қысқыш,зеленка,тұзды су құйылған банка) дайындап, жылу суға қантты ерітіп, аяғына жақтым. Атамның көмегімен сүлікті қысқышпен алып стақанға салып, тізесіне қойдық(стақанға бір-екі сүліктен салдық). 30-45 сек. сүлік теріні тістеді. Әрбір аяққа он сүліктен қойдық. 10-15минут өткен соң сүліктер семіріп, теріден түсіп қалды. Сүлікті жылдам тұзды су құйылған банкаға салып(сүлікті қолмен ұстау керек), тістелген орынды зеленкаға малынған мақтамен жауып қойдық(жай мақтамен қан тоқтамайды,жылдамырақ тоқтатпаса, керекті нәруыздар да ағып кетеді). Тұзды суға салған кезде төменге түсіп, жұтқан қандарды түгелдей құсады(керемет көрініс, бірақ, осыдан соң көптеген сүліктер өліп кетеді). Сүліктердің барлығы түскеннен соң әжем бөлмесіне барып дем алды, ал мен банкадағы сүліктерді сыртқа шығарып, үлкен табаққа төктім. Өкінішке орай, сүліктің барлығы өліп қалды. 1-2 сағат өткен соң әжемнен қал-жағдайын сұрап, көңіл-күйіне қатты мән бердім, аз уақыттың ішінде өзін жақсы сезініп, денесінің жеңілдеп қалғанын білгенімде ғана оқығандарымның барлығы рас екендігіне көзім жетті. Сол күні екінші қабылдау жасаймыз деген ой болған, бірақ, бұл қабылдау ағзаны әлсірететін болғандықтан ертеңгі күнге қалдырдық.Алғашқы сүліктерім өліп қалды. Сол уақытқа дейін өзімді «сүліктер жайлы көп нәрсе білемін, барлығы жақсы болады» деп ойлағанмын. Бірақ, осылай болып қалды, мен қатты қынжылған жоқпын, бір ғана практикадан өтіп, білмейтін, оқымаған дүниелерді үйрендім. Тағы да ғаламтордан керекті білім алып, ертеңгі күнгі қабылдауымның жақсы боларына сендім.Келесі күні тек әжеме ғана емес, атама да сүлік салатын болдым. Өзім салатын болған соң ба, көңіл-күйім көтеріліп, жауапкершілікті сезіндім. Бүгін әжемнің жағдайы кешегі күнге қарағанда керемет. Сүлік салудың алдын ала жасау керек ережелерін бұзбай, әжемнің оң жақ маңдайына, ал атамның оң жақ жамбасына салдым салдым. Дәл алғашқы рет салғандай барлығын рет-ретімен жасадым. Бұл жолы қателіктерге бой бермей сүліктердің көпшілігін сақтап қалдым.Дәл сол жылы атама сүлік салғызуға науқастар жиілеп келді(олар сүлікті өздері алып келетін). Қабылдау кезінде атама жәрдем беріп, көп тәжірибе жинақтадым.Әр қабылдаудан соң, өзім түрлі жаңалықтармен танысып(науқастар сүлікті ежелде ата-бабаларымыз қалай қолданғаны жайлы ,т.б айтып беретін), денесі кішкентай ғана бойында мың сантүрлі сыр сақтаған сүлікті зерттеуге қызығушылығым арта түсті.2. Сүлікті өсіру, бағу өте қиын дейді. Осы сөздің рас – өтірігін білгім келіп, сүлікті өз үйімде өсірдім. Жаңадан әкелінген сүліктерді филтірленген суға салып, банканың аузын марлімен жауып қойдым. Әр екі күн сайын суды ауыстырып тұрдым(кішкентай банка немесе сүліктер 10-15тен көп болса күніне де ауыстыру қажет). Қоректенбеседе сүліктер апталап, айлап өсіп жатты. Кішкентай сүліктер әр дайым судың беткі қабатында, ал ортаншылар ортаңғы қабатта, үлкендері төменгі бөлігінде жататын.Сүлікті салынған банканы қара матамен жауып немесе қараңғы бөлмеге қою керек. Сүлік салынған удың температурасы бөлме температурасымен тең болмауы тиіс. Міне, сол себепті оны матамен немесе суық бөлмеге қою керек. Сүліктің суын ауыстырғанда сүліктің денесін де тазартып, қолменен жуып(сабынсыз) таза суға салу керек. Міндетті түрде сүлік салынған банканы сабындап, далада кептіріп(иісі кету үшін), таза ұстау қажет.

Сүліктің өсу кестесі:№ Сүліктер Бастапқы ұзындығы 2 аптадан соң 1 айдан соң 2 айдан соң Қорытынды 2

айда_ өсті1 1 айлық 1,3см 1,4см 1,6см 2см 0,7см2 3 айлық 2см 2,2см 2,5см 3см 1см3 7 айлық 4-5см 4,1-5,1см 4,3-5,4см 4,8-6см 0,8-1см

Алғаш қолыма ұстағанда сүліктер жылдам қимылдап, қолымнан түсіп кетіп, байыз таппай қашатын. Кейіннен маған үйреніп қалып, қолыма жасбысып та қалатын кездер болды. Барлық жәндіктер, жануарлар, құстар секілді сүлік те адам баласына тез үйреніп кетеді. Тек өзіңіз сүліктен қорықпасаңыз болды. Қорытынды. Өсімдіктерге жақсы-жақсы сөз айтып, жаныңа жақын тұтсаң, ол өседі гүлдейді, ажарланады; Жануарлармен сыр бөлісіп, жақын досың ретінде қарасаң, олар да сізді қуантады, сізге көмегін береді; Адаммен де дәл солай ,тек, жақсы қарым-қатынас болу керек. Тіпті, көзіңізге қорқынышты, жейіркенішті сүлікті бағып-баптап көрсеңіз, жаныңызға серік етсеңіз, сол бір қара құрт сізге сүп-сүйкімді, көңіліңізге қуаныш сыйлайтын жақын досыңызға айналады.

Тілдесу Сүліктің медицинада алар орны бірегей. Адамдар бұл тәсілмен 30 ғасырдан бері емделіп келеді. Соңғы жылдары жүргізілген зерттеулер нәтижесінде бұл жәндіктің құрамында 150-ге тарта биологиялық белсенді қоспалардың бары анықталған. Бір мезгілде бірнеше аурудан айықтыратын құдіреті де бар. Бүгінгі таңда зор сұранысқа ие болып отырған әулие құрттың қыр-сыры туралы сыр тартпақ болдық. Менің бұл сұрақтарыма хирург-врач Агажанов Қуанышбай ата толықтай жауап берді.-Қуанышбай Ағажанұлы, сүлікпен емдеуді кімдер жүргізуі керек? -Сүлікпен тек арнайы сертификаты бар адамдар ғана ем жасай алады. Қалада мұндай дәрігерлер саусақпен санарлық. Бір сүлікті тек бір-ақ рет салу керек. Оны салған кезде адам ағзасына дәрі-дәрмек жіберіледі. Яғни, сүлік қан сорып қана қоймайды. Бас-тысы, өзінің құрамындағы биологиялық белсенді заттарды ағзаға жібереді. Сүліктің құрамында қанды сұйылтатын, иммунитетті күшейтетін, көңіл-күйді көтеретін түрлі құрамдар болады.

66

-Сүліктің қандай түрлерін қолданған жөн? -Сүліктің медициналық үш түрі бар. Табиғатта оның 600-ден астам түрі кездеседі. Кейбір адамдар сүлікті тек қан шығару үшін ғана пайдаланады. Бір сүлікті құстыру арқылы бірнеше рет қолданатындар бар. Ол өте қауіпті. Біріншіден, әр түрлі жұқпалы аурулар тасымалданады. Адамдар жаз айларында өзен, көлдің суларынан әкеліп салып жатады. Олардан тек зиян келмесе, пайда жоқ. Өйткені, олар жан-жануарларға жабысады. Брюцелезбен ауыратын малға жабысса, оның сырқатын адамға тасымалдайды. Екіншіден, мұндай сүліктердің дәрілік қасиеті қалмайды. -Сүлікпен қандай ауруларды емдеуге болады? -Халық қазір сүліктің пайдасы оның дәрісінде екенін біледі. Қабынуға қарсы дәрілері бар. Мұның құрамында табиғи антибиотиктер бар. Әйел адамдар гинекеологиялық қиындықтармен келеді. Ер адамдар урологиялық мәселелерімен сүліктің көмегіне жүгініп жатады. Сүлік ағзадағы қанды сұйылта отырып, іштегі бітеліп тұрған, тамырлардағы қақты түсіреді. Қант диабетімен ауыратын адамдарда қандағы қант мөлшері төмендейді. Қан сұйылу арқылы ағзада қан жүру процесі жақсарады. Жүріп жақсарған қан әр түрлі органдарға барады да, ол енді пайдалы заттарды жақсы тасымалдайды. Басы жиі ауыратын адамдар сүлікті басқа қою керек деп есептейді. Ол дұрыс емес. Ағзаның бүкіл мүшелері бір-бірімен тығыз байланысты. Біз, негізінде қытай медицинасына көп сүйенеміз. Белсенді нүктелерге инемен саламыз. Бауыр мен құйымшақ нағыз маңызды жерлер. Бұлар әмбебап нүкте. Сүлік салдырғанда адам түгелдей жеңілдеп қалады. Зат алмасу реттеліп, қан қысымын жақсартады. Сүліктен кейін толық адамдар арықтап, арық адамдар толықтайды. Бідің тәжірибеде сүлік салдырғаннан кейін операциядан қалған тігістің кетіп қалған кездер болды. -Сүлікті қандай мөлшерде салдыру керек?-Бір адамға толық ем курсынан өту үшін 10 күнде 50 сүлік қойылады. Ем адамның қан құрамына байланысты жүргізіледі. Қанды аз алу керек болса, сүлік те аз қойылады. Емді күнбе-күн үзбестен қабылдауға болады. Бірақ пациенттің көңіл-күйіне және емді қалай көтеруіне байланыс-ты, арасына уақыт салып үзіліс те жасауға болады. Себебі, сүліктің дәрісі адам денесінде 1,5 айға дейін сақталалады. -Сүлікпен емделудің құны қанша?Сүлікпен емделу адамдарға экономикалық жағынан тиімді. Өйткені, ол бүкіл ағзаға қойылатындықтан, бір ғана ауруды емдемейді. Барлық сырқаттан айығып, әрі қаражат жағынан ұтады. Тиімді. Сүліктің құрамында теңіз балықтарынан алынатын гиалуранидаза қышқылы болады. Ол қышқыл алплутоп деген дәріде бар. Бұл дәрімен тек бір ғана сырқатты емдеуге болады. Ал сүліктің бұдан өзге 150 шақты биологиялық белсенді қоспалары бар. Сүлік әлі зерттеліп жатыр. 1988 жылға дейін ол бір ғана герудин делініп келген еді. Соңғы жылдары медицинада сүлікпен емделуге оң көзқарас қалыптасып келеді. Бүгінде денсаулық сақтау саласында сүлік кардиологияда, офтальмологияда, дерматологияда, хирургияда, гинекологияда, урологияда, неврологияда, герентологияда кеңінен қолданылып, күретамыр жөне қан тамыр ауруларына, тері ауруларына, өкпе, бас сақинасы, инфаркт, инсульт, глаукома секілді ауруларға таптырмас ем болып отыр. Тіпті, адамдар сүлікті жасартатын қасиетіне байланысты да кеңінен қолдануда. Қанның ұюына тосқауыл қоятын гирудин және көптеген биологиялық пайдалы заттар сүлік сілекейінің негізгі құндылығы. Бала көтере алмай жүрген әйелдердегі қабыну процестерін емдеп, бітеліп қалған түтікшені ашады. Ер адамдардың ұрығының төмендеуіне, белсіздікті емдеуге көмегі көп. Сүліктің ағзаға кері әсері жоқ. -Бұл емнің қарсы көрсетілімдері бар ма?-Сүлікті гемофилия кезінде, яғни қан ұйымайтын адамдарға салмайды. Бұл абсолютті қарсы көрсеткіш. Жүкті әйелдерге, қан қысымы төмендерге, сондай-ақ обыр ауыруымен ауыратын сырқаттарға болмайды. Қан аз немесе өте жоғары кезде, есеңгіреп, талықсып кететін адамдарға қоюға болмайды. -Сүлік салғаннан кейін қандай да бір шектеулер бола ма?-Монша мен саунаға баруға, бассейнге түсуге болмайды. Жылы гигиеналық душ қабылдау керек. Ағзаға аса қатты күш түспейтін болса, спорттың жеңіл түрлерімен, күнделікті гимнастикалық жаттығулармен айналыса беруге болады. Сүлікпен ем алуға келгенде, иіссудан аулақ болу керек. Иісі бар сусабынның өзімен жуынуға болмайды. Себебі, сүлік иісшіл, өте сезімтал болып келеді. Кейбір науқастарға ол салынбай да қалатын кездер болады.-Кішкентай балаларға салуға бола ма? -Болады. Бірақ, балалар одан қорқады. Сондықтан, сәбилермен жұмыс жасау қиын. -Медициналық сүлікті қалай сақтаған дұрыс? - Олар + 8, +10 градус температурада мұздатқышта, суда сақталуы керек. Теория бойынша, сүліктер тамақсыз екі жылға дейін өмір сүре алады. Емге тек аш сүліктер пайдаланылады. Суды күн сайын ауыстырып тұру керек. Сүлік өте сезімтал, әрі таза. Белсендендірілген көмір (активированный уголь) дәрісін ерітіп салып сол суда ғана күтіп ұсталуы тиіс.

Қорытынды Қорыта айтқанда, қазақ халқының көптеген жасы 60-70жастан асқан халқы түгел дерлік халық емін қолдануда. Адамның ауруын емдеп қана қоймай денеңізді шынықтырып, күш-қуат беретін халық емін дұрыс деп ойлайтын адам саны арта түсті.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Жолдасова Баян

№28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі ОҚО Сайрам ауданы

Қазақ тілі пәнінен қысқа мерзімді сабақ жоспары

Сабақтың тақырыбы Мен (бен, пен), және шылауларыСабақтың жалпы мақсаты

Мен (бен, пен), және шылауларының сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстыратындығы туралы оқушылардың түсініктерін қалыптастыру, бұл шылауларды орынды қолдана білуге жаттықтыру, оқушылардың ойлау және талдау, бірін-бірі, өзін-өзі дұрыс бағалау қабілеттерін жетілдіруге ықпал ету, топта жұмыс істей білуге, ұйымшылдыққа, ізденімпаздыққа баулу.

Оқытуда қолданылатын әдіс-

«Миға шабуыл» әдісі, «Сәйкесін тап» ойыны, диалогтық әдіс, «Фишбоун» әдісі, «Пирамида» әдісі, «Сиқырлы әріптер» әдісі, топтық зерттеу, «Көбелектерге көмектес» ойыны, тест.

67

тәсілдерОқытуда күтілетін нәтиже

Оқушылардың мен (бен, пен), және шылауларының сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстыратындығы туралы түсініктері, ойлау және талдау қабілеттері қалыптасады, шылауларды орынды қолдана білуге үйренеді, бірін-бірі, өзін-өзі дұрыс бағалау дағдыларын қалыптастырады, топта жұмыс істеуге, ұйымшыл болуға үйренеді.

Көрнекі құралдар, дереккөздер

Үш түрлі конфет, бағалау парағы, сөзжұмбақ, сызба сызылған плакаттар, тест парағы, ноутбук, «Даму» ағашы, плакат, маркерлер, стикер

Қазақ тілі 4 сынып Атамұра 2011 ж. Қазақ тілінен 55 сабақ, ғаламтор көзі, көмекші құралдар, тест жинағы

Түйінді идея Нақты ойлау арқылы ой қорыту

№ Уақыты

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

1 мин.

1 мин.

1 мин.

5 мин.

12 мин.

12 мин.

Сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыруТопқа бөлу1-топ «Өнер» тобы (қызыл)2-топ «Білім» тобы (жасыл)3-топ «Еңбек» тобы (сары)Сабақтың бағалау критерийімен таныстыру.Бағалау парақтарын әр топқа тарату.

Атыжөні

Білу

Түсіну

Қолдану

Талдау

Жи нақтау

Бағалау

2 4 4 3 2

І. Білу «Миға шабуыл» әдісі- Балалар, шылау туралы не білеміз?

«Сәйкесін тап» ойыныӘр сөз табы бойынша мысал сөздерін сәйкестендіріп сызу.

ІІ.ТүсінуОқулықпен жұмыс7- жаттығуМақалдарды оқып, көшіріп жаз. Мағынасын түсіндір. Шылауларды тауып, астын сыз. Олардың сөйлемде қандай қызмет атқарып тұрғанын айт.

8- жаттығуӨлеңді оқып, шылауларды тап. Олардың не үшін қолданылып тұрғанын түсіндір.Өлеңнің аты қандай? Авторы кім?

Ережемен таныстыруМен (бен, пен), және шылаулары сөз бен сөзді байланыстырады. Мысалы: атам мен әжем, сен және мен.

ІІІ. ҚолдануСөзжұмбақ шешуҚалың сызықпен сызылған торкөздегі сөзді табу. Ол сөздің сөйлемдегі қызметін айту.Жасырынған сөз: және

Топтық жұмыс• «Фишбоун» әдісі• «Пирамида» әдісі• «Сиқырлы әріптер»

Сергіту сәті

ІV. ТалдауТоптық зерттеуШылау сөздері бар мақал-мәтелдердің мағынасын ашу.

Үлкенге де сіз, Кішіге де сіз.Сәлем бердік сіздерге, Құрметпенен біз!

Оқушылар конфеттерді түсіне қарай таңдап, топқа бөлінеді.

Оқушылар бағалау критерийімен танысады.

«5» - 12-15«4» - 9-11«3» - 5-8

Жеке жұмысОқушылар шылау туралы ізденгендері бойынша жауап береді.

Оқушылар сызба бойынша сәйкесін көрсетеді.

Жеке жұмысОқушылар мақалды оқып, көшіріп жазады. Шылауларды тауып, сөйлемде қандай қызмет атқарып тұрғанын айтады.

Жеке жұмысОқушылар өлеңді оқып, жатқа жазады. Шылауларды табады, олардың қандай қызмет атқарып тұрғанын айтады. Сұрақтарға жауап береді.

Оқушылар ережемен танысады.

Жұптық жұмысОқушылар сөзжұмбақтағы жасырынған сөзді табады. Бұл шылаудың сөйлемдегі қызметін айтады, мысалдар келтіреді.

Топтық жұмысТоп мүшелері өздеріне тапсырылғантапсырманы орындайды.

Оқушылар бейнероликтегі қимылдарды қайталайды.

Оқушылар шылау сөздері бар

68

9.

10.11.

2 мин.

5 мин.

2 мин.

2 мин.

2 мин.

«Көбелектерге көмектес» ойыны

V. Жинақтау«Нақты жауап айдары»Шылау сөздер туралы түйінді идеяТест сұрақтарына жауап алу

VІ. БағалауФормативті бағалауЖиынтық бағалауРефлексияНе үйрендім? Не үйренгім келеді?

Үйге: 12-жаттығу 166-бетКелесі тақырыпқа дайындалу

мақал-мәтелдер айтады, мағынасын ашады. Шылау сөздердің не үшін қолданылып тұрғанын айтады.

Оқушылар шылау сөздердің сөздермен дұрыс тіркесін сызба арқылы көрсетеді.

Топтық жұмысОқушылар тест сұрақтарына жауап беру арқылы өз ойларын жинақтайды.

Әр топ басшылары өз топ мүшелерін бағалау критерйиі бойынша ұпай санымен бағалайды.Оқушылар өз ойларын стикерге жазып, «Даму» ағашына жапсырады

Тапсырманы күнделіктеріне жазады.

Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтарал ауданы

«№25 Г.Титов атындағы жалпы орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі тарих пәні мұғалімі Жұманова Дина Азимхановна ізденуші 8 «Ә» сынып оқушысы Қалмет Ақмарал

Тақырыбы: «Оңтүстік Қазақстан облысындағы орта ғасырлық қалаларды туризм бағытында зерттеу» № 25 Г.Титов атындағы жалпы орта мектебі

мемлекеттік мекемесінің тарих пәні мұғалімі Жұманова Динаның жетекшілігімен ізденуші 8 «Ә» сынып оқушысы Қалмет Ақмаралдың

«Оңтүстік Қазақстан облысындағы орта ғасырлардағы көне қалаларды туризм

бағытында зерттеу» тақырыбында жазған ғылыми зерттеу жұмысына

Пікір

Жоғарыда аты аталған тақырып бойынша ғылыми жетекші Жұманова Дина ізденуші Қалмет Ақмаралмен бірлесе отырып, ауқымды жұмыстар жүргізілген бұл ғылыми еңбекке яғни «Оңтүстік Қазақстан облысындағы орта ғасырлардағы көне қалаларды туризм бағытында зерттеу» ізденуші ізшілдік, табандылық танытып, шығармашылық ойлау қабілетін, нәтижелерді талдай алу қабілетінен алынған деректерді түсінікті баяндай білу шеберлігін көрсете білді. Ғылыми- зерттеу жұмыс оқушыға білімдерін тереңдетіп, молайтуға мүмкіндік береді. Ғылыми- зерттеу жұмыс міндеттері орындалған, ізденуші өзі қосқан үлестерін айқындап көрсете берген. Оқушы Қалмет Ақмарал ғылыми-зерттеу жұмысын орындау барысында қойылған мақсатқа жеткен және жақсы теориялық білім практикалық дағдыларын көрсеткен. Ғылыми- зерттеу жұмыс саналы әрі өз дәрежесінде жазылған. «Сырдария –университетінің тарих және

география кафедрасының меңгерушісі: Т.Ғ.К. доцент Ғ.ИскаковАннотация

Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтарал ауданы Абай ауыл әкімшілігінің № 25 Г.Титов атындағы жалпы орта мектебі мемлекеттік мекемесінің тарих пәнінің мұғалімі Жұманова Динаның жетекшілігімен ізденуші 8 «Ә» сынып оқушысы Қалмет Ақмаралдың «Оңтүстік Қазақстан облысындағы» орта ғасырлардағы көне қалаларды туризм бағытында зерттеу» тақырыбына жазған ғылыми-зерттеу жұмысы.Ғылыми-зерттеу нысаны ретінде Оңтүстік Қазақстан облысындағы орта ғасырдағы көне қалаларымыздың туризм бағытында келешегін ашып зерттеу.

Ізденіс жұмысының мақсаты: зерттеудің басты мақсаты- «Оңтүстік Қазақстан облысындағы» орта ғасырлардағы көне қалаларды туризм бағытында зерттеу» жайлы өзекті болған мәселелеріне сипаттама беру,орындалу картографиялық статистикалық талдау, салыстырма, баяндама әдістері қолданылды. Жұмысты орындау үшін ең маңызды статистикалық-талдау әдіс болды. Себебі туризм еліміздің ең негізгі мәселесі болып табылады, тарихи көне ескерткіштер біздің негізгі байлығымыз.

Ізденіс жұмысының міндеттері:

69

Ғылыми –зерттеу жұмысының нәтижелерін ескі тарихи көне қалаларды туризмді дамыту үшін жоспарлауда, құруда, мектеп тарихы мен географиясына қосымша материалдары ретінде, арнайы курстар оқытуда пайдалануға болады. Оңтүстік Қазақстан облысындағы тарихи көне қалалардың көп болуы және туристік нысаналар салу облыс үшін маңызды мәселенің бірі. Осы мәселені шешуде туризм маңызды орын алады.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен нәтижесі: «Оңтүстік Қазақстан облысындағы орта ғасырлардағы көне қалаларды туризм бағытында зерттеу» тақырыбына жазылған ғылыми –зерттеу жұмысының ерекшеліктерін зерттеу жұмысының басты нысаны еткендіктен, бұл тақырыпта көне қалалардың туризм бағытында даму келешегі жайында оқушының өзіндік пікірлерінің ерекшелігін ғылыми жаңалығы деп түсінеміз.

Ізденіс жұмысының әдістемелік және практикалық құндылығы: Ғылыми –зерттеу жұмысының теориялық құндылығы Қалмет Ақмаралдың «Оңтүстік Қазақстан облысындағы орта

ғасырлардағы көне қалаларда туризм бағытында зерттеу» ғылыми жұмысында сан түрлі мәселелерді көрсеткенін айтуға болады.

Аннотация Научно –иссиедовательская работа на тему:«Исследование средневековых городов Южно-Казахстанской области в сфере туризма» ученицы 8 «Ә» класса Калмет Акмарал под руководством учительницы истории Жумановой Дины Государственного учреждения общей средней школы №25 имени Г.Титова с/о Абая Мактаральского района Южно –Казахстанской области. Основа научно –исследовательской работы: исследовать будущее средневековых городов Южно –Казахстанской области в сфере туризма.

Цель исследовательской работы. Задача исследований: выяснить актуальные проблемы будущего средневековых городов Южно –Казахстанской области в сфере туризма. При выполнении были картографические, статистические, данные и сопостовительные методы. Сделать туризм в нашей стране актуальной проблемой, так как он представляет наши исторические ценности.

Задача исследовательской работы:Результат научно –исследовательской работы –обучение специальных курсов по истории дополнительного материала в школах при планировании развития туризма в средневековых городах Южно –Казахстанской области. В Южно –Казахстанской области много средневековых городов, которые могут являться основной целью развития туризма.

Результат и научное открытие исследователькой работы. Особенность исследовательской работы «Исследование средневековых городов Южно –Казахстанской области в сфере туризма» Ученица вскрывает разные проблемы в сфере развития туризма средневековых городов. Ученица представляет свое особое мнение о будущем старых городов Южно –Казахстанской области.

Методика и практическая ценность исследовательской работы. Научно – исследовательская работа Калмет Акмарал на тему: «Исследование средневековых городов Южно –Казахстанской области в сфере туризма» поднимает различные актуальные вопросы.

Annotation The South of Kazakhstan oblast Maktaral region Abai village of secondary school №25 by G.Titov The teacher of history is Zhumanjva Dina and her investigator 8 «Ә» form pupil is Khalmet Akhmaral with the theme «To research mediaeval cities in the South of Kazakhstan oblast into tourism». The base of the science research work is to research future of mediaeval cities in the south of Kazakhstan oblast in to tourism.The aim of research work: The main is to find out the topical problems future of mediaeval cities the South of Kazakhstan s oblasts in to tourism.In fulfillment were cartographical, statistical,facts and comparison of methods.To make the topical problems of tourism in our country as it show our historical value.

The task of research work: The result of science research work is to learn special course of history in addition materials in school in order to develop tourism in mediaeval cities in South of Kazakhstan s oblasts.

The result and news the science of research work: Peculiarity to research work is «To research mediaeval cities in the South of Kazakhstan oblast in to tourism» We understand brat the pupil s imagined your opinion about future old cities in the South of Kazakhstan s oblasts.

The method and practical value of research work. The science of research nork of Khalmet Akhmaral with the theme «Toresearch mediaeval cities in the South of Kazakhstan oblast in to tourism» to raised various of topical guestions.

Мазмұны КіріспеІ. Оңтүстік Қазақстан облысы 1.1 Шымкент қаласы 1.2 Сайрам ауданы.

70

1.3 «Қазығұртта кеме қалған» ІІ. Түркістан экскурсия 2.1 Отырар мекені 2.2 Арыстан баб кесенесі 2.3 Қожа Ахмет Иасауи кесенесі 2.4 Арыс қаласы Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе

Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Халқына жолдауында: «Тұтастай ел бойынша туризм өсімінің нүктелерін зерттеу қажет, олар аз емес». деп көрсетілген. Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша ескі тарихи-географиялық қалалардың туризм бағытында дамуын және келешекте даму жолдарын анықтау, Шымкен қаласы, Сайрам ауданы, Қазығұртта кеме қалған, Отырар мекені, Арыстан баб кесенесі, Қожа Ахмет Иасауи кесенесі, Арыс қалаларының еліміздегі орны осы елді мекендерді әлемге паш ету үшін заманауи құрылыстар салу. Осы аталған қалалардың архитектуралық құрылыстарының бірнеше ғасырлар бойы қасиетінің жойылмауының және де тарихи жәдігерлерді сақтау, жөндеу жұмыстарын жетілдіре отырып, елімізді әлемге таныту үшін этножарнамаларды бұхаралық ақпарат құралдарын дамыту. «Қазақстан –газо» бағдарламасындағы басты міндеттердің бірі-халақтың денсаулығын сақтау ол-қоғамның игілігінің басты көрсеткіші; оның сәтті дамуының кепілі болып табылады. Рекреацияның негізгі мақсаты –еңбек ету процесінде жұмсалған күні қалпына келтіру. Рекреация үшін 3 негізгі жағдай қажет. 1.«Өркениетті» демалыс қымбатқа түсетіндіктен, адамдардың жеткілікті кірісі болуы керек; 2. рекреациялық ресурс және; 3. рекреациялық шаруашылық болуы шарт халықтың кіріс деңгейі өсіп келеді бұның өзі елімізде нағыз туризм дүрбелеуін туғызады. Рекреациялық ресустардың екі түрі бар: табиғи-рекреациялық және мәдени –тарихи ресурстар адамдардың, яғни біздің арғы ата-бабаларымыздың өз қолдарымен жасап кеткен ғажайыптары. Ежелгі қалалар, кесенелер, қамалдар мен храмдар тасқа қошалған суреттер, сәулет құрылыстары, мұражайлар –бұлардың бәрі Отанымыздың мәдени мұрасын құрайды. Рекреациялық байлықтың шоғырланған жері-елдің Оңтүстігі. Көптеген туристер Отырар мұражай –қорықтарына « Кіші түрік Меккесі» Түркістанға келеді. Оның нысандарының бірін алғаш рет ЮНЕСКО әлемдік мәдениеттің жетістігі деп бағалайды. Ата-бабаларымыз айтқандай Сайрамда сансыз баб, Түркістанда Арыстан баб демекші тарихи ескерткіштердің бәрі біздің еліміздегі рекреациялық байлықтың тек бір кішкене бөлігі. Олар –Қазақстандықтар емес, сонымен бірге саны 2010 г. жылы 6 млн-нан асқан туристтердің де тамашалайтын түрі.

Оңтүстік Қазақстан облысы.1. Шымкент аласы қОңтүстік Қазақстан облысы әкімшілік –аумақтың бірлік ретінде 1932 жылы 10 наурызда құрылған, республиканың оңтүстігінде, Сырдария алыбында орналасқан. Жер көлемін 117,3 мың км2, бұл Қазақстан аумағының 4,3% бөлігін құрайды. Халқының саны 2282,5 мың, Терістігінде Қарағанды, батысында Қызылорда, шығысында Жамбыл облыстарымен, ал оңтүстігінде Өзбекстан Республикасымен шектеседі. Облыста 11 аудан, 8 қала, 13 кент және 932 ауылдық елді мекен бар. Облыс аумағы 171 ауылдық округтерге және 13 кенттік округтерге бөлінген. Орталығы –Шымкент қаласы. Құрылған уақыты: ХІV ғ. ортасына дейін Көлемі: 300 шаршы км. Орталығы: Шымкент қаласы.Аудандардың саны: 3Халқының саны: 572,8 мың адам.Ұлттық құрамы: қазақтар -57,5%, орыстар -18,9 %,өзбектер -14,8%, зірбайжандар -2,0%, басқа ұлттар -4,8%.Осы уақытқа дейін ғалымдардың көпшілігі қазіргі Шымкент қаласының аумағындағы қоныс мекендер ХІ-ХІІ ғ.ғ. болған деген тұжырымда болатын. Сонымен қатар Шымкенттің бұдан да ертеректе пайда болғаны жөнінде болжам бар. Бұған дәлел-археологиялық қазбалар мен құрылыс барысында табылған қабырлардың жерлеуші, мамандардың болжамы бойынша, біздің дәуірімізге дейін V –VІ ғасырларға тән. Өткен ғасырдың басындағы қала қамалы болған жерде жаында бір еркек пен әйелдің мәйіті табылды, және ол зороастрлық салтпен жерленгендігі анықталып отыр, олай болса бұл мәйітке 1500 жыл. Бірқатар археолог-ғалымдардың пікірлері бойынша , бұл жерде үлкен қорым болған, егер бұл расталса, онда қаланың пайда болған мерзімі қайта қаралуы мүмкін. Біздің заманымызға жеткен жазба деректерде Шымкент алғаш рет елді мекен ретінде парсы тарихшы Шараф ад-дин Али Йе (а) здидің (1425 ж) біздің жыл санауымыз бойынша 1365 -1366 жылдардағы Әмір -Темірдің әскери жорықтары туралы жазған «Зафар Наме» атты («Жеңіс кітабы») кітабында кездеседі. Ғалымдар Шымкент туралы кездесетін әр түрлі тарихи деректерді атай отырып, қала атауының мағынасын «бау-бақшалы қала», «Жасыл қала», «Шыммен қоршалған қала» -деп түсіндіреді. Мысалы, шымға қатысты қала атауы былай деп түсіндіріледі: Шымкент түркінің «Шым» және иранның «Кент» -қала, мекен деген сөздерден құралған. Ал басқа түсіндірмеде қала атауы соғдының (иранның) (чиминь –чимень» яғни, көгалды, гүлденген алқап, ал бұған «Кент» сөзінің жалғауымен, «жасыл (гүлденген) қала деген мағынаны береді.

Шымкент қаласының аймағы жүздеген жылдар бойы көптеген тарихи оқиғалардың куәсі болған. Қала бірнеше рет басқыншылардың жойқын шабулдарына ұшырған. Шыңғысхан жорықтарға жасақтарымен қала арқылы өтіп, ақырында Шымкент Шыңғысхан ұрпақтарының қол астында өткен. Ақ Орда және Алтын Орда хандары жүргізілгенсоғыстардың нәтижесінде қала Әмір-Темірдің қол астына кіреді. ХV ғасырдың басынан Шымкент ХVІІІ ғасырдың жартысында дейін Жоңғар шапқыншыларының тонауына ұшырайды. Сансыз соғыстар мен өзара тартыстар жергілікті халықтардың өміріне қайғы-қасірет әкелгенмен, Сайрам оазисі –жер өңдеу мен бау-бақша және қол өнері өркендеген аймақ болып қала берді.

71

ХVІІ ғасырда және ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Шымкентті билеп алу мақсатында Қоқан және Бұхар хандықтары күрес жүргізді, 1810-1864 ж.ж Шымкент Қоқан хандығының билігіне өтіп, хан өкілінің резиденциясы болды. Мұнда Қоқан әскерлерінің саны жағынан үлкен горнизоны тұрақтап, қала негізінен әскери қамал ретінде пайдаланылады. 1864 жылы қала орыс әскерлерінің тіке шабуылымен алынды. Қазақстан мен Орта Азияның Ресейге қосылуы аяқталған соң, Шымкент Жаңақоқан бағытының құрамында болып, соңынан Түркістан облысының, ал 1867 жылдан Түркістан генерал-губернаторлығына қарасты Сырдария облысының уездік қаласы болды. Осы кезден бастап Шымкент Европалық Ресей мен БатысСібірді Орта Азиямен жалғайтын, маңызды транзиттік мекенге айналды. ХІХ ғасырдың соңында қалада сауда –саттық дамыған: -19 мануфактуралық, 70 ұсақ түйек дүкені, 50 шайхана, 10 керуенсарай, 9 тамақтандыру орны,27 ұн дүкені, ал ХХ ғасырдың басында -3 май шайқататын, 5 тері илейтін, 15 кірпіш шығаратын, 26 диірмен, 4 мақта тазалайтын, ұсақ өнеркәсіп, 15 ұстахана және 15 сабын қайнататын өндіріс орындары бар үлкен өнеркәсіп қалаға айналды. Ұлы Отан соғысы жылдары Шымкент қаласы КСРО-дағы маңызды қалаладың біріне айналды. Соғыс жүріп жатқан аймақтардан бұл жерге елдегі бірқатар өндіріс орындары, 17 зауыт пен фабрикалар көшіріліп әкелінді. Қала танктерге қажетті қосалқы бөлшектер, снарядтар, металл, қорғасын, оптикалық құралдар және басқа да өнімдерді өндірді. Шымкентке өсімдіктер ғылыми-зерттеу институты және Харьковтегі авиация училищесі көшірілді. Ұлы Отан соғысы жылдары майдан даласында ондаған мың Шымкенттіктержаумен шайқасып, 7 жерлесімізге Кеңес Одағының батыры атағы берілді. Соғыстан кейінгі 50-80-інші жылдары экономика дами бастады. Қалада жаңадан ірі кәсіпорындар құрылды. Олардың ішінен мақта-қағаз комбинаты, қаракөл, цемент, гидролиз зауыттары, «Восход» тігін фабрикасы, металлқұрастыру және тұрғын үй құрылысына қажетті матералдарды өндіретін кәсіпорынды, «Электроаппарат» зауыты, ал, тамақ өнеркәсібінен ет, сүт, сыра, салқындатылған сусындарды шығаратын кәсіпорындарды атауға болады. Химия өнеркәсібі жедел дамыды. Шымкентте фосфор, шина және мұнай өңдеу сияқты алып зауыттар салынып, Омбы-Павлодар-Шымкент мұнай құбыры тартылды. Тұрғын үй салу саябақтар, скверлер пайда болды. Білім беру, медицина және мәдениет мекемелердің саны өсіп, спорттық сауықтыру кешендері салынды. Теңдесі жоқ жаңадан салынған демалыс кешені құрамында дендробақ, зообақ, жасанды көл және ипподром бар. Сонымен қатар, ҚР Туризм және спорт министрлігі ұйымдастырумен өткен этномұражай бар. Ағайынды Қарабдоловтар ұйымдастырылуымен. Этномұражай –Қылует. Алғашқы ХХІ ғасыр хильветі. Онда ерекше жанның тыныштығын сезінуге болады. 7 метр тереңдікте, 4 бөлмелі. Ол Шымкент қаласы, Тұрлан микрорайоны, Қазақстан көшесі, 41 орналасқан. 1.2.Сайрам ауданы.Құрылған уақыты:1928 жылыКөлемі: 17000 шаршы км. Орталығы: Шымкент қаласы Құрамы: 17 ауыл, 73 елді мекенХалқының саны: 241,5 мың адам. Ұлттық құрамы: қазақтар -9,3%, өзбектер -90%, басқа ұлттар -1,7% Сайрам ауылы Оңтүстік Қазақстан жерінің ежелгі қоныстарының бірі. Шымкент қаласының шығысқа қарай 10 км қашықтықта Сайрам –Су өзенінің баурайында орналасқан. (ІХ-ХІІ ғасырдың) ерте ортағасыр дәірінде жерінде Сайрам қаласының орнында Мауренахр құрамына енген бір атаулы орталық Испиджаб қаласы орналасқан болатын. Оның аймағына Шымкент қаласы енген болатын. 629 жылғы алғашқы Испибжаб туралы мәлімет қытай авторы Сюнь-Цзянь географиялық жұмысында көрінді. ХІІІ ғасырдан бастап Сайрам қаласы ретінде белгілі болған. Сайрам атауы 1221 жылы алғашқы рет қытай саяхатшысы Чань-Чунь Шыңғыс ханның жиынтығымен сипатталатын болған. Сайрам-«Ақ өзеннің бойындағы қала». Орыс тарихи құжаттарда Сайрам туралы мәлімет ХVІІ ғасырдың аяғында ашыла бастайды. Оңтүстік Қазақстаноблыстық тарихи-өлкетану мұражайы 1920 жылы құрылған. 1977 жылы музей арнайы салынған жаңа ғимаратқа қоныс аударды. Облыстық мұражайдың 3 бөлімшесі: Түркістан қаласында С.Ерубаев атындағы әдеби-мәдени мұражай; Сайрам ауданында Сайрам тарихи-өлкетану мұражайы; Түлкібас ауданында Тұрар Рысқұлов атындағы тарихи өлкетану мұражайы және 1 секторы: Ескі Икан ауылындағы Міртемір әдеби –мемориалдық мұражайы бар.

арашаш –ана кесенесіҚҚарашаш Ананың шын есімі Айша бибі сайрамдық атақты Мұса шейхтың қызы болған. Айша бибі өмір сүрген ХІ ғасырда өлкемізде ғылым мен өнердің, мәдениеттің дамыған кезі еді. Ұлы ғұлама Қожа Ахметтің анасы өз дәуірінің көзі ашық, әдепті, білімді әйелдерінің бірі болды. Қарашаш Ананы бүкіл түрік әлемі ардақ тұтады. Ол ізгі аналықтың символы іспеттес. Қарашаш ананың қабірстанында ол кісіге қатысты Ибраһим қожа, Сүлеймен қожа, Сәлім қожа және Дәуіт қожа сынды жандардың да қабірлері қойылған. Сайрам орталығында орналасқан бұл табиғи ескеріткіш ХІХ ғасырда жатады. Алғашқы кезде кесене ХІІІ ғасырда салынған болатын.

М р т бе ә өБұдан 2600-2700 жылдар бұрын бұл төңіректі мекендеген тайпалар, негізінен отқа, күнге табынған. Олардың ішінде әртүрлі тайпалардың өкілдері жылына бір мәрте Мәр төбеге жиналып, діни рәсімдер өткізген. Қытайдың түркі халықтарының тарихына арналған «Вәйшу» кітабына оларды қалай өткізгендігі тиянақты жазылған. Оған қоса Қытай саяхатшысы Тауға табыну рәсімінің болғандығын баяндады. Бұл рәсім мамыр айының екінші онкүндігінде өтеді екен. Соған қарағанда Мәртөбенің қасиетті орын аталуы ерте замандарда болса керек. «Мамырда Мәр төбеге кел» деген сөздің төркіні ерте дәуірде жатыр. Кейіннен отқа, Тауға, Көкке табыну дәуірі ықпалын жойып. Ислам діні ресми түрде енгеннен кейін де Мәр төбенің қасиетті саналып келгенін көреміз. Ол арада мал жаюға, жол салуға немесе мал айдауға тыйым салынған. Бертін келе Мәр төбе Оңтүстік тайпаларының уәждесу орны болды. Яғни, тайпалар мен рулар Мәр төбеде бас қосып, өзара соттасып, дау жанжалдарды шешкен.

Испиджаб

72

Испиджаб ірі қалалық орталық болған. Алғаш ол 629 жылы Сюань-Цзяннің сапарнамасында «Ақ өзен бойындағы қала» ретінде аталады. Кейінірек Махмұд Қашқари былай дейді: «Сайрам – Испиджаб деп аталатын ақ қаланың (әл-Мәдина әл –Байда) атауы. Оны Сайрам деп те атайды». Зерттеушілер Испиджаб топонимінің этимологиясына байланысты соғды тілінен алынған «ақ су» деген мағынасын ұсынды. Сайрам атты қала әлі күнге дейін бар, сондықтан оның территориясындағы қалашықтың ортағасырлық Испиджаб екеніне күмән жоқ. Сайрам б.з. бірінші ғасырлары мен ХІХ ғасыр аралығында өмір сүрген. Ол тарихи –археологиялық нысандардың бірі ретінде «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасына еніп отыр. Туризм . Туризм табыс түсірудің көзі ғана емес, елімізді тарихи, мәдени ескерткіштерімен әлемге танытудың, әлемді мойындатудың, бірден-бір жолы. Сол үшін де ауданымызда 2007 жылы «Сайрамда бар сансыз бап» тақырыбында үлкен семинар өтті. Семинарға Түркия Республикасының Сивас қаласынан делегация келсе, көршілес Түлкібас, Төле би, Бәйдібек, Отырар, Түркістан аудандарынан қолөнер шеберлері, туристік агенттіктердің басшылары келді. Семинар барысында Оңтүстік өңірінде ішкі туризмді дамыту, туристер тамашалайтын тарихи орындары бар қалалар мен аудандар бірлесе жұмыс атқаруды ұйғарылды. Мысалы, Нұх пайғамбардың кемесі қалған киелі Қазғұрт жері, сансыз баб жатқан Сайрам елі, бабтардың бабы Арыстан баб пен түркі дүниесінің рухани астанасы атанған Түркістан қаласы, басқа да жерлер ерекше аталады. Арнайы бағдарлама дайындалатын болды. 1.3 «Қазығұртта кеме қалған» Асан қайғы бабамыз жырлағандай «Қазығұрт Алланың мейірімі түсіп, шапағатын шашқан тау екен. Нұх пайғамбардың кемесі қалып, бар қасиет бойыңнан табылғандай тау екнсің... Жемісі көп, жері көп, жер төресі мұнда екен, жігіті көп, ері көп, ел төресі мұнда екен»,-деп сүйсінгендей тау. Наурыз біздің нағыз төл мерекеміз. Оған дәлел 1970 –ші жылдары Мәскеудегі В.И.Ленин атындағы кітапханадан А.Байтұрсынов емлесімен жазылған «Наурыз» қолжазба жыры. Онда Нұқ пайғамбардың кемесі Қазығұртқа келіп тоқтаған мезгіл дәл күн мен түннің теңескен күні, осы күні үлкен той жасалған, сол ұлы мерекеге адам мен аң құс түгел қатысқан, Нұқ ғ.с. шашу шашқан. Адам да, аң да өз-өзінің өнерін көрсеткен. Сөйтіп, бұл жаңа жылдың басы ретінде мирас болған. Аңыздан қашқанда ақиқат туындайды. ІІ. Түркістанға экскурсия.2. 1. Отырар мекені Отырар ауданы облыстық батысында орналасқан әкімшілік аумақтық бөлік. 1935 жылы құрылған. Жерінің аумағы 18,1 мың км2 (облыстық 15,4%-н қамтиды) Тұрғыны 56,4 мың адам. Аудандағы 43 елді мекен 11 ауылдық округке біріктірілген. Аудан орталығы Шәуілдір ауылы.Осы аудан аймағында Орталық мұражай орналасқан. Мұражай 2 қабатты ғимарат болып табылады.Отырар -9 ғ. ірі қаласы. Ол тарихта Тұрарбанд, Тұрар, Тарбанд деп те аталып келген. Отырар 5-15 ғғ. Арал бойындағы көшпелі тайпалармен сауда жасайтын орталық болған. Иран мен Орта Азиядан Сібірге, Монғолияға және Қытайға қатынайтын сауда жолындағы маңызды қала болды. 1218 ж. Отырардың билеушісі Қйыр ханның әмірімен Шыңғыс ханның керуеніндегі көпестерді өлтіріледі. Бұл моңғолдардың Орта Азияға шапқыншылық жасауына себеп болады.Тарихи әдебиеттерде бұл қырғын «Отырар апаты» деген атпен белгілі. Моңғол шапқыншылығынан Отырар қиратылып, қала тұрғындары қырылады. Тірі қалғандары Монғолияға айдалады. Бірақ 1218 жылғы апаттан кейін Отырар қайта жанданады. Жоюшы ұлысы құлағаннан кейін Отырар Әмір-Темір мемлекеті құрамына енеді. Темір мұнда бірнеше рет болып, 1405 ж. Осында қайтыс болады. 16 ғ. екінші жартысынан кейін қала қазақтардың билігіне біржола көшеді. Отырар -18 ғасырдың басына дейін толыққанды өмір сүрген қала. Кейін құлдырауға ұшыраған. 2.2. Арыстан баб кесенесі. Бұл кесене ХХІ ғасырда өмір сүрген діни көріпкел Арыстан баб мазарының үстіне салынған. Кесененің бірінші құрылысы ХІV-ХVғасырға жатады. Сол құрылыстан кесілген айван тізбектері қалған. ХVІІІ ғасырда көне мазардың орнына жер сілкінісінен кейін екі кесілген ағаш тізбекке тірелген айванмен салынған екі күмбезді құрылыс орнатылады. ХVІІІ ғасырда құрылыс қиратылып, фриз жазбалары бойынша 1909 жылы қайта салынды. 1971 жылы жоғары деңгейдегі грунт сулары салдарынан мешіт құлатылып, қайта орнатылды. Құрылыс алебастр ерітіндісінде күйдірілген кірпіштен қабырғаның сырт жағына салынды. Қазіргі кезде бұл кесене Орталық Азиядағы қажылық міндетті өтейтін мұсылман киелі жерлерінің бірі болып саналады. Аңыз бойынша Арыстан баб Мұхаммед пайғамбардың елшісі болған. Бір күні Мұхаммед пайғамбар өзінің шәкірттерімен құрма жеп отырған еді. Бір құрма қайта-қайта ыдыстан құлай беріп, пайғамбар ішкі дауысты естіді: «Бұл құрма сізден кейін 400 жыл алдағы уақытта туылатын мұсылман бала Ахметке арналған» Сонда пайғамбар шәкірттері ішінен бұл құрманы кім иесіне жеткізетінін сұрайды. Ешкім сұранған жоқ.. 2.3. Қожа Ахмет Иасауи кесенесі. Өткен дәуірлерде құрылыс саласында қол жеткен табыстардың көпшілігін өз бойына жинақтаған ғимараттардың бірі Түркістан қаласындағы күні бүгінге дейін жақсы сақталып келген Ахмет Иасауисәулет ғимараты. Ғимараттың салыну тарихына кіріспес бұрын Ахмет Иасауидіңөз өміріне қысқаша түсінік берейік. Ахмет Иасауи шамамен ХІ ғ. Соңында –ХІІ ғ. Басында Сайрам қаласында дүниеге келді. Тегі жергілікті түркі тайпаларының бірі көсіннен күнелткен Ахметтің әкесі Ифтихар баласы Махмудтың ұлы Ибрагим және анасы Қарашаш, бұл кісілердің бейіті Сайрам қаласында Ахметтің тұңғыш рухани ұстазы әрі тәрбиешісі атақты шайхы Арыстанбаб болған. Ол дүние салғаннан кейін Ахмет Бұхараға келіп, атақты шайқы Қожа Жүсіп Хамаданидан софылық ілім жайлы дәріс алады. Сөйтіп, «Ақиқатты хақ жолдарын» түсіндіру құқына ие болады. Біраз уақыт бойы ол Бұхарадағы софылық қоғамын басқарып жүреді. Бірақ көп ұзамай өзінің рухани дүниесін қанағаттандырмаған осынау құзырлы орыннан бас тартып, Түркістан қаласына қайта оралды. КЕСЕНЕНІҢ ҚҰРЫЛЫС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ: Табан топырағы ылғалды жерге салынған Ахмет Иасауи комплексі ХІУғ. Құрылыс инженерлерінің сөзсіз озық шешімі болып табылады. Пропорциялық қатынастардың бірлігі, құрылыс тәжірибелері ортағасырлық шеберлердің сәулет өнерінің күрделі теорияларын меңгергендігі көрсетеді. Ахмет Иасауи құрылысының тағы бір ерекшелігі оның құрылысына және Көне түркі ақынының алғашқы қабырының қалдығы қамтылған. Асхана. Бөлменің тарихымен таныспас бұрын сіздерді осы асхана бөлмесінің архитектуралық ерекшеліктерімен таныстыра кетейік. Бұл бөлме қазандық пен дәліз арқылы байланысқан. Асхананың сәулет құрылымдық әдісі ұщбұрышты күмбездермен көмкерілген сегіз арқалы композиция. Бұл Қазақстан мен Орта Азия сәулет өнерінде ситек кездесетін нәрсе болғанымен мұнда өте көп пайдаланылған. Асхана мезгіл тауқымымен жаугершілік зардабын қой

73

шеккен қайта қалпына келтіргенде оның күмбездерімен батыс қабырғасы жаңадан қаланып, сылақтан өткізілген. Бұрын мұнда осындай қазандарда туралған ет бидайдан ботқа «Әлім» дайындалатын болған.КІТАПХАНА –төбесі алты қырлыкүмбезбен көмкерілген, шұңғыл ойықтарының әсерінен, созылыңқы болып көрінетіні шарпал бөлме, екінші қабаттың деңгейіндегі айналма арқылы көрші бөлмелерге шығатын есіктер бар. МЕШІТ.Мешіт бөлмесі Оңтүстік Батысқа қарай созылыңқы келетін дәліздер арқылы қабырқана мен қазандықпен, кітапханамен жалғасады. Мінажат үшін пайдалынған. Солтүстік Батыс жағында шағын бөлмеде құран жайнамаздар, шырақдандар сақталған. Төбеге көтерілетін баспалдақтары бар. Бөлменің он алты терезесі бар, терезелер бөлмеге ерекше жарық беріп тұрады. Қабырғаның төменгі жағы көкшіл қышпен өріліп, майолкалы белдеу бағаналарымен көмкерілген панельмен қапталған. ҚАБЫРХАНА.Қабырхана орта ғасырда қалыптасқан бейіт тұрғыз-тәсілмен салынған. Сыр бойында Исламды уағыздаумен белгілі болған көне түркі ақыны Ахмет Иасауидің мүрдесі қойылған жай. Бұл ойық ақын айтыс болған екі ғасыр кейін қойылғандығына шара байсалды болуы мүмкін. Есім хан бейіті Ахмет Иасауи кесенесінің оңтүстік батыс мұнарасынан 12 м. Қашықтықта орналасқан ортағасырлық архитек- туралық ескерткіш.Кейінгі орта ғасырдағы Қазақстанның ірі саяси қайраткері 1628 жылы қайтыс болған Есім ханның бейіті деп жергілікті ақсақалдардың айтуы мен кейбір тарихи мағлұматтардың сәйкес келуіне байланысты анықталған. Қорған қақпасы ХVІІІ –ХІХ ғасырдағы Түркістан қаласындағы архитектуралық ескерткіштің бірі 1980 –ші жылдары толығымен қайта қалпына келтірілген. Қақпа қала қорғанының шығыс бетінде кейінгі ортағасырлық құрылыс мәнерінде салынған, оның өзі ежелгі порталды құрылыс, екі жанай айналма басқыштары бар мұналары жалпы қорған дуалымен жалшысын жағалы. Қорған дуалы ХVІ-ХІХ ғ. Архитектуралық ескерткіш, көне сақталып бойынша мет Иасауи кесенесінің шығыс жақ бөлігін қоршай 1980 –ші жылдары қайта қалпына келтірілген. Қыш кесектен тұрғызылған, биіктігі 10 м. Оңтүстік Шығыс және Солтүстік Шығыс бөлігінде мұнараларымен қоса 150 метрдей қорған. 2.4. Арыс қаласының қысқаша тарихы.Арыс қаласының алып өлкесінің көне тарихы, тарих қойнауының тереңінде жатыр. Археологтардың қазба жұмыстарына сүйенсек, біздің эрамызға дейінгі ІV-ІІІ ғасырларда Арыс өзенінінің сағасында оғыз, қыпшақ, қаңлы, дулат, найман, қоңырат және басқа да тайпалар мекендеген. Олар мал өсіруімен, қолөнармен, сауда-саттықпен айналысқан. Өлкенің бай тарихына сүйенетін болсақ, аумақта 3000 –ға жуық қорғандар орналасқан. Біздің эрамыздағы І-VІІІ ғасырларда жергілікті жерлерде қалалар мен қалышықтар салынған, шапқыншылық кезінде қалашықтар бұзылып қайта жаңғыртып салынып отырған. Қазіргі таңда қалашықтардың қалдығы археологтардың жүргізген қазба жұмыстарына сәйкес тарихи архитектуралық ескерткіштер ретінде қаралады.

орытынды. Қ Оңтүстік Қазақстан жерінде өмір сүрген ежелгі қалаларды зерттеу соңыда таяды. Мұндағы деректердің бәрі ерте және кейінгі ортағасырлардағы қытай, латын, араб, парсы, ежелгі түркі, орыс тілдерінде жазылған географиялық және тарихи шығармалардағы, дипломаттар мен саяхатшылардың, саудагерлердің қалдырып кеткен естеліктертері мен сапарнамаларындағы материалдарға сүйенеді. Түркістан –Қазақстанның діни және идиологиялық орталығы болған қала. Базғы заманнан бері Түркістан жерін халқымыз киелі мекен деп есептеген. Өйткені оның топырағына көптеген ұлы адамдарымыздың сүйегі жерленген. Мұнда ұлылардың ұлысы Қожа Ахмет Иасауи өмір сүрді. Қожа Ахметтің беделі ақыл -кеңес пен жұбаныш іздеген адамдарды өзіне тартты. Ол өз өмірін үлгі ете отырып, халықты жақсылыққа, әділдік пен әділеттікке шақырды. Ұлы ақын әрі философ көшпелілер мен қалалықтардың әулие, пір тұтатын адамына айналды. Ал ол өмір сүрген және уағыз жүргізген Түркістан қаласы әлі күнге дейін әлемдік сәулет өнерінің тамаша туындысы ретінде танылған кесенеде жерленген Адам туралы естеліктің куәгері іспеттес. «Қазақ жерінің шежіресі қандай?» деген сауалдың халықтың тарихи сана-сезімі үшін маңызы бар. Мәдени мұраларды зерттеу, сақтау және оны қолданудағы бетбұрыс Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бүгінгі Қазақстанның алдында тұрған маңызды міндеттерімен қатар мәдени мұрамызды дамыту мәселесі жайлы айтқан Үндеуімен тығыз байланысты. Осыған орай 2004-2006 жылдарға арналған «Мәдени мұра» атты мемлекеттік бағдарлама жасалды. Архиологиялық деректер негізінде Қазақстанның ежелгі және ортағасырлардағы тарихи жазылуда, біздің туған тарихымыз осылайша тірнектеп жинақталуда. Ежелгі қалалар жергілікті және халықаралық туристік орындардың тізіміне де енгізілуде.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Карагандинская область, Каркаралинский район

Шарыктинский сельский округсело Теректы, СОШ №30

учитель русского языка и литературыСмайыл Карлыгаш Жахиякызы

Занимательный часКВН «Блистательная краткость языка»

по пословицам и поговоркам русского народа(Материал подготовлен из опыта работы учителя)

Цели:• содействовать усвоению школьниками лексического своеобразия языка, обогащению словарного запаса

пословицами и поговорками;• продолжить развитие творческих способностей учащихся, содействовать развитию памяти, логического

мышления;• содействовать нравственному, эстетическому воспитанию, воспитанию любви к родине, уважительному

отношению к труду, доброжелательному отношению друг к другу.• Задачи:

74

• содействовать развитию речи, умению высказываться по заданной теме;• обратить внимание учащихся на богатство русского языка, помочь увидеть в пословицах и поговорках

богатство смысла и живость разговорных интонаций;• содействовать развитию умения работать сообща, поддерживать и развивать активность.

Наглядность: красиво оформленная сцена для трёх команд, стенд с названием «Клуб Весёлых и Находчивых», «Блистательная краткость языка», на экране пословицы и поговорки: На всякого Егорку есть поговорка. Пословица недаром молвится. На всякую спесь пословица есть. От пословицы и на коне не уйти. Поговорка – цветочек, пословица – ягодка.Оборудование: интерактивная доска

Ход занятия:Вступительная часть

Слово ведущего «Блистательная краткость языка»:– В повседневной речи, чтобы убедить собеседника в чём-либо, мы прибегаем к помощи пословиц – народных изречений. Мнение народа много значит, с ним мы сверяем наше поведение, мысли, поступки. Пословицы похожи на мудрые изречения писателей и общественных деятелей. Пословица применяется к разным житейским случаям. В их краткости содержится смысл более значительный, чем тот, который в них прямо выражен. Поговорка – это меткое выражение. Например, после дождичка в четверг, как снег на голову. Поговорка – не полное суждение, а только часть его, она передаёт чувства говорящего. Ведь одно дело сказать, что такое-то событие произойдёт или нет, и совсем иное дело, когда скажут, что оно произойдёт после дождичка в четверг: здесь к сомнению присоединяется насмешка. Пословицы и поговорки заключают в себе богатство смысла, являют блистательную краткость народного языка, живость народных интонаций и давно снискали себе заслуженную славу.

Основная частьI тур Презентация Участники представляют себя как команды, представляют жюри подготовленные сборники пословиц по темам: о мире, родине, труде, счастье, лени (при оценивании жюри учитывает эстетическое оформление и количество пословиц).II тур Разминка Каждая команда в порядке очерёдности называет пословицы. Какая команда назовёт больше пословиц, та и выигрывает тур.III тур «Знаешь ли ты пословицы»Игра 1 Продолжи пословицу Для каждой команды приготовлен пакет с пятью пословицами, в которых есть начало. Надо закончить пословицы.Пакет АГлупа та птица, которой гнездо своё (не мило). Дома стены (помогают). Родимая сторона – мать, а чужая – (мачеха). Своя земля и в горсти (мила). С родной земли – умри, (не сходи).Пакет ВБереги платье снову, а честь - (смолоду). Правда в огне не горит и в воде (не тонет). Храброму смерть (не страшна). Правда светлее (солнца). Кривдой свет пройдёшь, да назад (не воротишься).Игра 2 Скажи начало Каждая команда должна назвать двум другим по одной пословице, но только её конец. Отвечающие команды должны назвать начало. Н-р, (Любишь кататься) – люби и саночки возить.Игра 3 Раз, два, три Конкурс пословиц и поговорок, в которых есть числительные. Команды записывают их на листке за определённое время и подают ведущему. Подсчитав количество пословиц, жюри предоставляет возможность командам прочитать их вслух. Н-р: Один в поле – не воин. Два сапога – пара. Дважды два – четыре. Конь и о четырёх ногах спотыкается. Иди на все четыре стороны. Как телеге пятое колесо. Ищет пятый угол. За двумя зайцами погонишься – ни одного не поймаешь. Семь раз отмерь, один раз отрежь. Семеро одного не ждут. Три года помнят, на четвёртый - забывают. Обещанного три года ждут.

Игра 4 Кто быстрее Конкурс скороговорок (подготовленное домашнее задание)Команды предлагают скороговорки, другие должны повторить.Н-р: Топ, топ, топ, копытце, под копытцем пыль клубится.

IV тур Творческое задание Игра 1 Подготовленное домашнее задание По заданным пословицам участник каждой команды подготовил рассказ.А. «Ум за морем не купишь, коли его дома нет»В. «В умной беседе быть – ума прикупить, а в глупой – свой растерять»С. «Видит око далеко, а ум – ещё дальше»

Игра 2 Конструирование пословиц 1 вариант Переделать пословицу или заменить в ней некоторые слова так, чтобы в ней увидеть современный смысл. Сначала ведущий озвучивает пословицу, и команды за определённое время конструируют её новый вариант. 2 вариант Команды предлагают свою пословицу, имея свой подготовленный изменённый вариант.Хочешь жить – умей вертеться. (Хочешь есть – умей вертеться.)

75

Не имей сто рублей, а имей сто друзей. (Будешь иметь сто рублей – заимеешь сто друзей.)Москва слезам не верит. (Наш город словам не верит, а только делам.)Два вора воровали, да оба попали. (Два вора воровали, а пятеро попали.)Богатый носит что хочет, а убогий – что может. (Богатый носит что может, а вор – что хочет.)Выше головы не прыгнешь. (Выше головы не прыгнешь, так прыгай через головы.)За одного учёного двух неучёных дают. (За одного учёного и трёх неучёных не надо.)

Игра 3 Пословица на памятьСегодня каждый из вас унесёт с собой ещё по одной пословице на память. Участники из пакета выбирают пословицы. Даётся одна минута на запоминание. Пословицы собираются. Участники каждой команды поочерёдно по памяти рассказывают пословицы на тему «Ученье – свет, а неученье - тьма»Читает – летает, а ничего не понимает.Верёвка крепка повивкой, а человек – знанием.Незнайка лежит, а Знайка далеко бежит.Кто грамоте горазд, тому не пропасть.Гость часто за шапку берётся – не скоро уйдёт.Держи голову в холоде, живот в голоде, а ноги в тепле.Неразумного учить – в бездонную кадку воду лить.Чему смолоду не научился, того и под старость не будешь знать.За одного учёного двух неучёных дают.От умного научишься, от глупого разучишься.Корень учения горек, да плод его сладок.Не на пользу читать, коли так вершки хватать.Красна птица перьем, а человек – ученьем.Кто хочет много знать, тому надо мало спать.Знания никому не в тягость.Жизнь прожить – не поле перейти.Всякому мила своя сторона.

ИтогиЖюри подводит итоги, определяется команда-победитель, поощряются отдельные участники.

ПожеланияКаждая команда называет пословицы – пожелания другим командам (обязательно), и по желанию – отдельным её игрокам. (Можно пользоваться сборниками или заранее подготовленными пословицами.)

Н-р: Умел начать – умей и закончить.Задним умом дела не поправишь.Первый блин всегда комом.Маленькое дело лучше большого безделья. Умел ошибиться, умей и поправиться.Собирай по ягодке, соберётся кузовок.Будет и на нашей улице праздник.Согласного стада и волк не берёт.Худой мир лучше доброй ссоры.«Ах, ах!» - а пособить нечем.За правое дело стой смело.

Обратная связь• О чём заставили задуматься пословицы?• Что нового вы для себя открыли на сегодняшнем уроке?• Какая пословица стала для вас открытием?• Чему новому вы сегодня научились?• Оцените себя, своих одноклассников: знание лексического материала, личные качества.

Ожидаемый результатОбогащается словарный запас языка, расширяется понимание жизненных ситуаций, формируется представление о лексическом богатстве русского языка, развивается навык самопрезентации.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы, Ақбай ауылы

№28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Абдугаппарова Зухра

Мавзу: «Бола кунгилнинг гули, кузнинг нури»Мақсад: 1. Ота-оналар билан мактаб уқивчилар уртасидаги алоқани мустахкамлаш.2. Ота- оналарнинг бола тарбиясига доир педогоглик билимларини тулдириш3. Оилага, жамиятга хурмат, иззат курсатиш рухида тарбиялашЖихози: Шарлар, байроқлар, мақол сузлар,техник фоситалар.Тури: БеллашувМашғулотнинг боришиЖарчи: Одамлару, одамлар!Боғда пишган бадамлар

76

Туйга тезроқ келингларЮгуринглар елингларКенгроқ олинг давраниТавриклайлик хаммани Болалик давр- одамзод умридаги қайталанмайдиган даврдир. Болага деган муносабатимиз шу бошдан қандай булса, боланинг дуниеқараши шундай булади. Бола қалби шундай касрки, уни шовкин- сурон солиб,зурлик билан забт этолмайсан. Унинг хаёлини6 дилидаги орзуистакларини билиб, якиндан мулоқатда булсанг, бул қаср эшиги сенга осон очилади. Бахор уйгона қол, уйғонгил бахор, Дастала гулларнинг сархилларини. Барча эзгу ният бахшида бугун, Ёритсин аёллар кунгилларини. Хурматли мехмонлар, мехри дарё ота-оналар, азиз устозлар. Бугун биз келажагимиз нури болган болаларини тартибли, интизомли қилиб тарбиялаш, она – Ватан халқимиз үшунмуносиб чин инсонийлик фазилатларини синдириш мақсадида ота- оналар билан мактаб уртасидаги алоқани мустақамлаган холда «Бола кунгилнинг гули, кузнинг нури» деб номланган байрам беллашувига сиз азизларни таклиф этиб утирибмиз. Фарзанд учун куз нурин аямаган онажонлар Йиқилганда суянчиғу, таянч булган онажанларМехнат қилиб чарчамаган, фарзанд учун толмаган Онажонлар бор булинг, булинг омон, соғ омон Даврамизга кечамизнинг иштирокчиларини хаятимиз қури, қалбимиз тури булган жажжи уқувчиларимни ва уларни мехрибон онаханлори билан биргиликда таклиф этамиз. Беллашув шартлари1. Таништириш2. Сиз уз болангизни биласизми?3. Болани қандай сузлар билан эркалатасиз. Ёзиш(1 минут)4. Боланинг тили ширин5. Савол- жавоб6.Эркин мавзуАсосий қисм1. ТаништиришХар бир оан ва бола чиқиб узини таништиради2. Тарбия боши- оиладаСиз уз болангизни биласизми?Саволлар1. Болангизнияхчи курган тамошаси2.Қайси рангни яхши куради?3. Қизиқиб уқийдиган фани4. Буш вақтларини қандай утказишини яхши куради?5. Уртоги ким?6. Болани қандай сузлар билан эркалатасиз? Ёзиш(1 мин)7. «Болани – тили ширин» Болани эсда қолган қилиқлари ва сузларинин айтинг Саволлар – жавоб Педогогик-психологик саволлар1. Ахборт қуролларини бола тарбиясига тасьсири.2. Нима учун уқувчиларининг уқишга хавсаласи йуқ.6. Эркин мавзуБолани озода, ораста булиб юриши зебо фазилатларни узига чорлавчиоханграбо одатдир. Боладаги чақимчиликка мойиллик ининг келгусида иғвогар булиб етушувидан нишонадир. Икки ноииттифоқ оила уртасида усган бола қупроқ гап ташувчи ва иккиюзламачи булиб қолади . Саёх боланинг бахонаси куп булади. Жахолатга берилиб болани «Кузимдан йуқол» деп хайдашдан кура, кузни қаттароқ очиб унингахволини-рухиятини билиш ва қалибига қулоқ солиш ижобий самара беради. Буладиган бола бошидан.....1. Ибн Сино 4 ёшида «Қурьонни» ёд олган2. Алексей Толстой 6 ёшида француз, немис ва инглиз тилларини билган ва бемалол гаплаша олган.3. Гёта 9 ёшида немис, лотин ва грек тилларида шеьр ёзган.4. Бобур 12 ёшида давлатни бошқарган.5.Чингиз Айтматов 5ёшида таржимонлик қилган ва хак олган.6. Паскаль 15 ёшида биринчи илмий ишини химоя қилган

Ота- оналарга куйидаги наминациялар билан тақдирланди1. Ижодкор оила2.Мехнатсевар оила3.Тарбияли оила.

77

ОҚУ МЕН ОҚЫТУДАҒЫ ЖАҢА ТӘСІЛДЕРДІҢ ТИІМДІЛІГІОңтүстік Қазақстан облысы. Шымкент қаласы

№84 Циолковский атындағы жалпы орта мектебі I cанатты бастауыш сынып мұғалімі

Исраилова Флора Асанбаевна Орта білім беру жүйесіндегі әлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген анағұрлым танымал оқыту әдістемелері арасында сындарлы оқыту теориясына негізделген тәсіл кең тараған(Hattie 2009). Бұл бағдарламаның басым бөлігі түрлі тәсілдер қарастырылғанына қарамастан, сындарлы оқыту теориясы негіздерін қамтыған.Оқытудың сындарлы теориясы туралы түсінік оқушыға нақты білім беруді мақсат тұтқан мұғалімнің өз сабақтарын оқушының идеясы мен білім-біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ұйымдастыруын талап етеді.Бұндай міндеттер оқушыллардың оқыған тақырып бойынша білімдерін өз деңгейінде көрсетіп,кейбір болжамдар бойынша күмәнді ойларын білдіре алатындай, қөзқарасын нақтылап,жаңа түсініктерін өрістетуге орайластырып құрылады(МАН 4-бет). Болашaқта тәрбиелеп отырған шәкірттерімнің жан-жақты білімді болуына өз үлесімді қосу үшін, жаңаша оқыту үлгісін қaлыптастыруда оқу, үйрену мaқсатында және де қазіргі замaн талабына сай нағыз білікті мұғaлім болу үшін Кембридж бағдарламасының 7 модулі бойынша білім – біліктілігімді арттырғым келді. Білім берудегі сындарлы оқытуда теориялық негізін оқып, таныса отырып, жеті модулдің жaңаша әдіс-тәсілдерін мектептегі іс-тәжірибе кезінде практикалық түрде қолдану арқылы оның артықшылықтарына көз жеткіздім. Сонымен қатар Бағдарлама модулдері бойынша теория жүзінде меңгере отырып, оқушылармен қалай жұмыс жүргізу керектігін үйрендім. Теория кезінде 7 модулдің әдіс-тәсілдеріне тоқталдық. Осы кезде көп нәрсені түсінбей, бұрынғы дәстүрлі оқытудың қағидаларымен әр кезде салыстырып отырдым. Бастапқы кезде түсінбеушілік болды. Мен көбіне дайын білім бергенге үйреніп қалған едім.Бірақ мен үйрену мен есте сақтаудың ең тиімді әрекеті басқаларды үйрету қағидасын жақсы түсіндім. Бұрынғы қолданылып келген дәстүрлі сабақта мұғaлімдер көп сөйлеп, ал оқушылар тыңдаушы еді. Бірақ мұғалім білімді болуы,жаңаша әдістерді тиімді қолдана алу керек екендігін ұғындым. Мектептегі іс-тәжірибе кезінде теория жүзінде оқып- үйренген білімімді іс-тәжірибе кезінде жүзеге асыруда жаңаша оқыту тәсілдерінің тиімді екенін түсіндім. Директордың орынбасары бір айда оқып келген үйренген біліміңді әріптестерге сабақ ретінде айтып өтесің деді.Әріптестеріме ең алдымен ынтымақтастық атмосферасын құрып,сабаққа қажетті тиімді әдіс-тәсілдерді әріптестеріме айтып өттім. «ДЖИГСО» әдісін, «Кластер» әдісін, . «Венн диаграммасы» әдісі, «Ассосация» әдісі топтық жұмыстың тиімділігі, жаңа әдіс-тәсілді оқушылардың өз бетінше оқуға пайдасы көп екенін түсіндіріп өттім.Себебі өзім бірінші бетпе-бетте өз бетінше білім алудың пайдасын өзге әріптестеріме түсіндіру арқылы өзімнің есімде көп сақталатынын байқадым. Барлығы жақсы мәліметтер алдық,нақтылық бар деп рахметін айтып жатты.Мектептегі іс-тәжірбие кезінде менің алдымда сындарлы оқытуды оқып келген апай бар еді.Сол кісіден кеңес сұрап, сабақты дұрыс өтуге ықпалы тиді.Мектепте барлық мұғалімдер жаңаша әдіс-тәсілдермен сабақ өтуді қолға алған.Тәжірбие кезінде болғанда арнайы курстан барлық мұғалімдер өтіп жатыр екен. Мектептегі оқытуда маған бірінші кезекте ұнағаны «Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер» модулі бойынша оқушыларды топқа бөлу кезі болды.Барлық сабағымда ынтымақтастық атмосферасын қалыптастырып,топқа бөлудің түрлі элементтерін қолдaндым. Осы бағдарламаны үйреніп, жаңа тәсілдерді пайдалану барысында оқушылармен түрлі сергіту сәттерін ұйымдастырғанымда, олар бір-бірін жақын тартуға, өздерін емін- еркін ұстауға, бір-біріне жақсы сөздер айта алуға үйренді. Бұл мен үшін де оқушылар үшін де үлкен өзгеріс болды. «Күн сәулесі»ойыны арқылы оқушылар бір-бірімен сөйлесу арқылы өздеріне жауапкершіліктің артқанын білді және сұрақ қоюды үйрене бастады. «Бүркіт туралы» сабағымда «Бүркіт», «Қарлығаш», «Торғай», «Көгершін» деп алып,оқушыларды шеңбер құрап,барлық оқушыға ат қойдым. Әңгіме арасында «Көгершін» деп аталса орнын ауыстырып отырады.Орнын таба алмай қалғанда бір оқушым би биледі.Келесі оқушы «Атамекен» өлеңін айтты.Сабақ басталар алдында сергіп,үлкен күш-жігермен сабақты бастайтынын ұғындым.Ынтымақтастық атмосферасы оқушыларды өзара татулыққа,тіл табысуға шақырады.Мұғалім тарaпынан қысым көрмей,еркіндікті сезінеді. Топтық жұмыстың тиімділігі:

• Оқушылaр өзарa достық қатынаста болады; Бір-бірінен сұрай отырып білімдерін жетілдіреді• Өзгелерге ойын жеткізу үшін өз ойын дәлелдеп үйренеді;• Менен сұрaп қалады-ау деп қорықпайды, топ болып жaуап береді;• Оқушылардың мектепке деген көзқарaсы өзгереді. Уақыттары қызықты әрі тиімді өтеді.• Топтық жұмыста бос отыратын оқушы болмaйды.

Әлеуметтік - мәдени теориядағы маңызды ұғым - жақын арада даму аймағы. Лев Выготскийдың айтуы бойынша,жақын арада даму аймағы оқушының өз батінше шешкен міндеттерінің көмегімен анықталған өзекті даму деңгейі мен үлкендердің басшылығымен және анағұлым қабілетті жолдастарымен бірігіп шешілген міндеттер арқылы анықталатын болжамды даму деңгейі арасындағы қашықтық (МАН 25-бет).Топтық жұмыстa оқушылар өз ойларын айтады, талқыға салады,бір-бірінен көмек сұрайды, ақылдасады. Оқушылар өзара қарым-қатынaс жасағанда,ойларымен бөліскенде,білімнің алға жылжитындығына көзім жетті. Топтағы оқушыларға бір-біріне сұрақ қойып, оған жауап беруі өздеріне ұнайтындықтарын байқадым. Сабақ барысында сұрақ қою мен жауап беру әдістерін меңгерту кезінде белсенділігі төмен оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттыру үшін төмен деңгейлі сұрақтар дайындап отырдым. Төмен деңгейдегі оқушы өз ойын тұжырымдап айтып беруге қиналды. Сондықтан жұмыс барысында мұндай оқушыларды зерттеуіме тура келді. Оларды қайтсемде топ алдында сөйлетіп өз ойларын еркін айтуға үйретемін деп алдыма мақсат қойдым. Оқушыларға нанға байланысты өлең жаздырдым.С деңгейлі оқушым: Нан ұсағын шашпаңдар,Жерде жатса баспаңдар.Теріп-теріп қастерлеп,Торғайларға тастаңдар.Сабақта бaрлық оқушының айтқан ойын аяғына дейін тыңдап, егер оның айтқан жауабы дұрыс болмағанның өзінде « дұрыс емес, қате », «дұрыс айта алмадың» деген пікір айтпау керек екендігін, «жaқсы тағы кім толықтыра алады», «кім

78

қосып жібере алaр екен» деген сияқты қайта бағыттау сұрақтарын қойып, оқушы өзінің қатесін өзгелердің жауабы арқылы дұрыстап реттелуіне түсінуіне жағдай жасап отыру керектігін түсіндім.Педагогикалық білімдер білім берудің оқыту мақсаты мен міндеттерін білуге негізделетін оқу мен оқыту үдерісі, тәжірбие мен әдістері туралы терең білім. Адам бірінші кезекте өз қолымен жасаған кезде ғана жадында сақтайды.Осы әрекеттерінің негізінде туындаған білік пен дағдыларын күнделікті өмірде қолдана алады. «Менің өзіме жасатсаң-үйренемін!»-деп Конфуций айтып өткендей әрекет еткенде ғана оқушы есінде қалады екен. Сондықтан да әр сабақта оқушылар бұрынғыдай тек тыңдап және көшіріп қана қоймай, белсенді әрекеттер aтқаруы керек.Ойлау, оқу, сөйлеу,талқылау, жазу, пікірлесу, пікір таластыру. Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау Оқытуды жaқсарту бес мaңызды фактордан тұратынын көрсетті:1.Оқушылармен тиімді кері бaйланысты қамтамасыз ету.2.Оқушылaрдың өзіндік оқуға белсенді қатысуы.3.Бағалaу нәтижелерін ескере отырып оқытуды өзгерту.4.Бағaлаудың оқушылардың өзін-өзі бағалауы мен қызығушылығына едәуір ықпал ететіндігін мойындау.5.Оқушылaрдың өздерін-өздері бағaлай алуы және өздерінің оқуын жақсартуға болатындығын түсінудің қажеттілігі. Сабақта оқытуды жақсарту үшін жауап беріп,белсенділік көрсеткен оқушыларға стикер беріп отырдым.Постер қорғағанда әр топ бір-бірінің жұмысын стикер арқылы бағалап отырды.Салған суретіне,жасаған жұмысына,ізденушілігіне қарап бағалады.Бағаны әділ беріп отырды «Бағдаршам», «Сенім ағашы», «Смайликтерді» флипчартқа жапсыра отырып, өтілген сабаққа кері байланыс жасату арқылы сабақтан өздеріне қойған бағаны, алдағы уақытта сабақтың қалай өтілу керектігі жайлы мағлұматтарды алып отырдым.Кей оқушылар аз ғана сұрақтарға жауап бергені үшін өзіне жақсы бағалар қойып отырды.Сол кезде сабақтың нақты критерийлерін жасап қоюым керектігін түсіндім.Кейінгі сабаққа табыс критерийін түсіндіріп, осы үлгіге сәйкес келгенде ғана жақсы баға алуға болатынын айтып өттім.Оқушылар табыс критерийін қарап топ лидері әр тапсырмаға баға қойып отырды. Бағалаудың осы түріне тез үйреніп кетті. Топ жұмысын бағалау кестесі

Критерийлер

Топ мүшелері

Үй тапсырмасына жауап беру

Сұрақ қою

Сұрақтарға жауап беру

Белсенділік таныту

Идеяларды ұсыну

Жолдастарын топ жұмысына жұмылдыру

Жалпы балл

Мырзакерим А. + + + + + 5

Алдағы уақытта сабақтарымда оқушылардың сыни ойлауын дамыту мен сындарлы көзқарасын қалыптастыруды басшылыққа аламын. Сыни ойлауды дамыту технологиясының дәстүрлі оқытудан басты айырмашылығы – білімнің дайын күйінде берілмеуі деп ойлаймын. Оқушыларға «мынаны былай жасау керек» деп көрсетпей, оқушының өзінің шығармашылық ойлауын орын алуына мүмкіндік жасап, шешім қабылдауға жетелеп, жауапкершілігін арттыру. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес білім беру және оқытуды көбіне менің ойымша түрлендірілген тапсырмалар арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Сол себепті де интернет жүйелерінен оқушыларға қызықты тапсырмалар іздеп, материал жинауды көздедім. Бұл жаңаша әдіс-тәсілдердің ерекшелігі мұғалім бағыт бере отырып оқушылардың өз бетімен тақырыпты меңгеруіне жағдай жасау. Ал оқушылaр ізденуші, зерттеуші ретінде aқпарат мағынасын өз бетінше жете түсіне біле алып, басқа сабақтармен салыстыра отырып, қорытынды жасай алуына үйрету. Талантты және дарынды балаларды оқыту. Менің ойымша дaрынды бала дегеніміз, қай жағынан да басқа балалардан қaбілеті мен ерекше болып тұратын бала .Алайда кейбір балалардың дaрындылық қабілеті көріне бермейді. Осындай кездерде мұғалім балаға сабақ барысында түрлі тапсырмалар бере отырып зерттеп аша білуі керек. Жұмыс істеген сайын оқушылардың білімділігі арта түседі.Мен мектептегі іс-тәжірибе кезінде тізбектелген сабақтар топтамасында талантты және дарынды балаларды оқыту модулін сабағымда ықпалдастырып кіргізіп отырдым .Ол балаларға қандай сұрақ берсеңде тез жауап береді,үнемі ізденіп,шығармашылық қабілеті білініп басқа балалардан ерекшеленіп тұрады. Тәжірибе кезінде мен нені үйрендім:-Тізбектелген сaбақтар топтамaсына жеті модульді қалай кіріктіруді;-оқушыларды сыни тұрғыдан ойлaуға үйрету үшін түрлі тaпсырмаларды дайындaуды;-ынтымақтастық атмосферасын топқа бөліну кезінде қалыптастыру;-сабақты бағалау кезінде оқушылардың бағалау критерийін білуді;-сабақта АКТ-нің тиімді жерлері көбіне сыни тұрғыдан ойлантуға жағдай жасайды;Тәжірибе кезінде кездескен кедергілер:-Оқушылардың бір-бірімен диалогтық қарым-қатынасқа түсе алмауы;-уақытты үнемді пайдалана алмауым;Менің келешектегі жоспарларым:-Болашақта барлық сабақтарыма жеті модульді ықпалдастыра білу;-ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру арқылы арқылы оқушылардың өзара қарым-қатынасын нығайту;-топтық жұмыстар жүргізе отырып, оқушылардың өз ойларын білдіруіне мүмкіндік беру:-сыни тұрғыдан ойлaуын дамыту мақсатында сабақтарға түрлендірілген тәсілдерді енгізу; Бүгінгі күнгі қоғам әр адамнан өмір бойы оқып үйренуді талап етеді.Сол үшін өзім уақыт талабына сай өзгеріп, жаңа дағдыларды меңгеріп, ақпараттарды дұрыс қолдана білуім керек.

79

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы№28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

Казакбаева Дилора Изатуллаевна

Сабақ тақырыбы: Асқорыту мүшелерінің құрылысыСабақ мақсаты: Білімділік: Мүшелерде астың қорытылу құбылысын, ас қорыту сөлдерін, ферменттердің әсері туралы түсінік бере отырып, асқорытудың адам денсаулығына қажеттілігін ұғындыру;Дамытушылық: Оқушылардың білімдерін жетілдіру мақсатында оқушылардың дүниетанымын ойындар ойнату арқылы дамыту; Тәрбиелілік: Дұрыс және ағзаға пайдалы тағамдармен қоректену арқылы салауатты өмір салтын сақтауға тәрбиелеу; Сабақтың типі: Дәстүрлі емес Сабақтың түрі: Жаңа сабақСабақтың әдісі: Түсіндірмелі көрнекілік, сұрақ – жауап.Сабақтың көрнекілігі: Асқорыту жүйесінің құрылысы суреттері, тірек – сызбалар, электрондық оқулық.Пәнаралық байланыс: медицина, әдебиетСабақ барысы: Ұйымдастыру: Сәлемдесу; Түгендеу; Бейімдеу«Тазалық – денсаулық кепілі, денсаулық – байлық негізі»«Жақсы көңіл күй» тренингі. Сіздерге арналған текшелерСабақ барысында мақал – мәтелдерді қолдана отырып, әр бөлімге көшіп отырамыз.Үй тапсырмасы: мәнжазбаларға шолу жасау «Дені саудың жаны сау» «Миға шабуыл» үй тапсырмасына арналған сұрақтар 1.Ас қорыту сөлі мен ферменттердің рөлі қандай? 2.Тамақ өнімдері дегеніміз не? 3.Қоректік заттар дегніміз не? 4.Ас қорыту дегеніміз не?5.Адам ағзазы үшін тамақтың маңызы қандай? 6.Су мен минералды тұздардың ерекшеліктері мен қызметі қандай?7.Дәрумендердің ағза үшін маңызы «Денсуалық ауадан аумайды, барында кім оны ойлайды» «Сөзжұмбақ»1.Бұл фермент майларды глицерин мен май қышқылдарына дейін ыдыртады 2.Адам организімінің дене салмағының 60% құрайды 3.Бұл қоректік зат жасуша мембранасының құрамына кіретін қандай материал 4.Нәруыздар, майлар, көмірсулар, су, дәрумендер бұлар 5.Организмнің негізгі құрылыс материалы 6.Организімде тамақ өнімдерінің қандай процестері жүреді7. Нәруыз текті заттар 8. Организмдегі негізгі энергия көзі «Шынықсаң – шымыр боларсың» «Білгенге маржан» жаңа сабақ түсіндіруАсқортыу мүшелерінің құрылысы. Асқорыту жолына жеке – жеке тоқталамыз.1.Асқорыту жүйесі.2.Ауыз қуысы 3.Жұтқыншақ4.Өңеш5.Асқазан6.Ашішек7.Тоқішек8.Бауыр9.Ұйқы безі10.Бауыр«Ұйқы – тынықтырады, жұмыс – шынықтырады»«Кім жылдам» 1.Адамда асқорыту жолының ұзындығы:А) 3-5 м ә) 8-10 м б) 15-18 м2.Дәм сезу рецепторлары қайда орналасқан?А) жұмсақ таңдайда ә) ұрттың сілемейлі қабығында б) тілде3.Асқорыту және тыныс жолдары қай жерде қиылысады?а) Ауыз қуысында ә) жұтқыншақта б) өңеште4.Асқорыту жолында асқазаннан кейін не орналасқан?а) ашішек Ә) тоқішек б) ұлтабар

80

5.Тоқішектің бөлімдері А) ашішек, жиекішек, тікішекӘ)соқырішек, ашішек, мықынішекБ) соқырішек, жиекішек, тікішек6.Ашішек бөлімдері А)ұлтабар, тікішек, ашішекӘ)ұлтабар, ашішек, мықынішекБ)Соқырішек, жиекішек ,тікішек«Ауырып ем іздегенше, ауырмауды жолын ізде»ң«Жина тау»қ 1.Сіздерге суреттер беріледі сол суретті ретімен орналастырып, атын тақтаға жазу.2. Сұрақты суретте1.Орналасқан жері ауыз қуысы, өзі тағамды ұнтақтауға көп көмек көрсетеді2.Бұл ішектің бір бөлігі тұйықталып, бүйен деп аталады да,құрт тәрізді өсінді – соқырішек түзеді3.Ас қорыту бездерінің ішіндегі үлкен без.3. Биологиялық диктантАсқорыту жолының қабырғасы ішкі, ортаңғы, сыртқы үш қабаттан тұрады.Жұмсақ таңдайдың артқы бөлігі бөбешік түрінде болады. Жұтқыншақтың төменгі жағы тартылып, өңешке жалғасады.Өңеш көкет арқылы өтіп, ХІ кеуде омыртқасы деңгейінде асқазанға ашылады. Асқазанның ішкі сілемейлі қабығындағы қатпарлар арасында көптеген ұсақ бездер болады. Соқырішекте құрт тәрізді өсінді - ұзындығы 8-15 см аппендиксі болады. Асқорыту қызметінен басқа ұйқы безі ішкі секрециялық қызметін де атқарады. Бауыр – күрделі түтікшелі без.4.Ас қорыту жүйесі кесте толтыру 5. Жолдастарыңды салауатты өмір салтына шақыр........................................жатпаңдар,........................................тастаңдар.........................................жадырап,......................................бастаңдар.

Үйге тапсырма: §43 Асқорыту мүшелерінің құрылысы. Денсаулық туралы мақал – мәтелдер жинақтау.Қорытынды: бағалау

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы . Шымкент қаласы

Циолковский атындағы №84 жалпы орта мектебі бастауыш сынып мұғалімі

Казыбаева Рыскуль Муратовна

Сабақтың тақырыбы: „Ю дыбысы мен әрпі”Мақсаты:

• Ю дыбысы мен әрпін пысықтау, қайталау.• Мәтінді мәнерлеп түсініп оқып меңгерту.• Ю дыбысына қатысты сөздерді оқытып, дыбыстық, буындық талдау жасау, логикалық ойлау қабілеттерін

дамыту, ұқыптылықа тәрбиелеу.Көрнекілігі:бүктемелер, суреттер, әліппе.Сабақ барысы:

• Ұйымдастыру кезеңі.• Өткен сабақты еске түсіру.

Сабақты „Көжектерім” әнімен сергету сәтіндегі жаттығумен бастаймын.Көжектерім тұршыБеттеріңді жушыАйнаға қарашыШашыңды тарашыКиіміңді киші,Мектепке қарай жүршіОрныңа отыршыСабағынды оқышы.

Бұл жаттығу оқушыларды ретке келтіреді.-Балалар! Бүгін біз сендермен саяхатқа шығамыз.Қайда дейсіңдер ғой. Алыс қазақ ауылына қонаққа барамыз. Ол жерде біз көп нәрсені көреміз. Жаяуда жүреміз, судан да өтеміз, қайықпен жүземіз, орманда кездесеміз. Сол қиындықтардың бәрін жеңіп Бөлтірік ауылына жетеміз.3. -Саяхатқа шығуға әзірміз бе?Мына жақта саяхатымыздың жоспары бар. Кәне кім батыл деп бір оқушыны тақтаға шығарамын. Қақпа аузына құлып, оны ашу үшін кілт керек, кілт сиқырлы қалта ішінде. Тақтаға шыққан оқушы кілтті алады.Кілттің сыртында сұрақ тапсырма жазылған:Дыбыс деген не?Әріп деген не? Дұрыс жауап болса Қақпа ашылады.4. Қай дыбыстық әріп таңбасын көріп тұрмыз? Баспа түрі қайда жазылады, ал Юю жазба түрі ше?B) Жасырынған буындар аялдамасы. Қалтадан буындарды алып оқу.C) „Қай буынды жоғалттым” ойыны суретке қарап жоқ буындарды табу.

81

А...., ............ю.7. Көпір аялдамасы:Өзен ағып жатыр одан қалай өтеміз? Қайықпен. Қайық сөзін талдау. Балық аулаймыз. Балықтың сыртындағы сөздерді буынға болу.Аю, ою, қаю, жию, құю.

• Ары қарай жүрейік. Алдымыздан шырша кездеседі. Шырша қай жерде өседі? Орманда. Орманда нелер тұрады?

Аю, қоян, қасқыр.B) Сергету сәті:Ормандағы аюдыңҚұлпынайы көп екен.Теріп – теріп аламызҚалтамызға саламыз.

Оқулықпен жұмыс.Жарыс мәтінін оқу.

Тақтаға шығып оқушылар түсінігі бойынша сахналық көрініс ұйымдастыру.Дәптермен жұмыс.

Ал біз жарысқа да сүренбей жеттік 2 сағат бойы Ю дыбысын меңгердік.Қорытынды:Балалар меңгерген тақырыбын көрініс түрінде көрсетеді.Аю – РусланҚоян – НурайҚасқыр – ЖасұланТүлкі – ЗаринаКірпі – ЖандосАралар – Бақдаулет, Аружан, БалнұрБағалау: Оқушыларға бағаларын айтып қуанту.Үй тапсырмасын беру.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------ЗКО , Казталовский район

школа имени Г. Молдашевауитель начальных классов

Керешова Лунар Калиоллиновна

Способы выявления одаренных детей в начальных классов

Одарённый ребенок… Сколько ожиданий, надежд, сомнений и тревогсвязано с этими словами. Одаренный, т. е. наделенный определенным даром, способный к какой-либо деятельности более,чем другие, и, следовательно, обладающий выдающимися способностямиЗадача учителя - во-первых, увидеть способности у каждого учащегося,благодаря которым у него появляется потребность в их реализации, и, во-вторых, умело их развивать и применять на практике. Опытный педагог уже напервом этапе обучения может заметить у учеников определенные способности,благодаря которым они будут выделяться среди своих сверстников. Так, например, у одного ученика проявляется нестандартность мышления, у другого -отличная долговременная память, у третьего - неординарный подход и оригинальность в решении различных учебных задач.Кто-то обладает большей способностью абстрагироваться, а кто-то не имеет себе равных в воображении и фантазии.Такие ученики, как правило, имеют высокую мотивацию к изучениюпредмета. Учитель, наблюдая за учениками во время урока при выполненииразличного рода учебных задач во всех видах речевой деятельности (монолог,диалог, письмо, чтение), постепенно замечает быстрое осмысление и переосмысление информации у одних; запоминание, удерживание в памяти и вспоминание полученной информации у других; а концентрация внимания и легкость усвоения материала свойственны третьим.Одаренный ребенок-это ребенок, который выделяется яркими, очевидными, иногда выдающимися достижениями (или имеет внутренние предпосылки для таких достижений) в том или иномвиде деятельности.Одаренность может проявляться:1.как одаренность явная (проявленная), которая «у всех на виду». Специалисты утверждают, что число таких явно одаренных детей составляет примерно 1-3%процента от общего числа детей;2.как одаренность возрастная, т. е. в одном возрасте ребенок показывает явную одаренность, а потом, по истечении нескольких лет эта одаренность куда-то исчезает;3.как одаренность скрытая (не проявленная), т. е. одаренность, которая по каким-то причинам не проявила себя в учебной или иной деятельности данного ребенка. Детей со скрытой одаренностью примерно 20-25% от общего числа учащихся.Все маленькие дети наделены с рождения определенными задатками и способностями. Однако не все они развиваются. Нераскрытые возможности постепенно угасают вследствиеневостребованности. Процент одаренных (с точки зрения психологов) с годами резко снижается: если в десятилетнем возрасте их примерно 60-70%, то к четырнадцати годам - 30-40%, а к семнадцати - только 15-20%.Вот почему учителя начальных классов должны создавать развивающую, творческую образовательную среду, способствующую раскрытию природных возможностей каждого ребенка.Кого считают одаренным?Специалисты выделяют несколько категорий детей, называемых обычно одаренными.1.дети с высокими показателями по специальным тестам интеллекта;

82

2.дети с высоким уровнем творческих способностей;3.дети, достигшие успехов в каких-либо областях деятельности4.дети, хорошо обучающиеся в школе5.дети, которые любят спорт, игры, хорошо развиты физически, энергичны.Каждая из этих категорий отражает определенное отношение к пониманию одаренностикак психического явления.Выявление, поддержка, развитие и социализация одаренных детей становятся одной изприоритетных задач современного образования.Проблема одаренности в системе образования на организационном уровне обычно решается путем создания специальных школ для одаренных и талантливых детей илиспециальных классов для одаренных. Но существует возможность и другого решения - неудалять одаренного ребенка из естественной для него среды, обучать и воспитывать, невыводя его из круга обычных сверстников, создав условия для развития и реализации еговыдающихся возможностей.Одаренность бывает:1.академической (способностьучиться): у детей незаурядный интеллект, они обладают хорошей памятью легко и быстро схватывают школьный материал.2.интеллектуальной(умение анализировать, мыслить): задают много необычныхвопросов, рассудительны не по годам, ясно мыслят, остро реагируют на все новое, неизведанное.3.художественной (музыкально-художественной): дети любят музыку, легко запоминают мелодии и ритмы, поют с большим чувством и удовольствием, пытаютсянаучиться играть на музыкальном инструменте, любят рисовать и лепить умеют видеть прекрасное и необычное рядом, с помощью рисунками лепки пытаются выражать своиэмоции и чувства» с удовольствием рассматривают художественные произведения искусства4.творческой (не шаблонное мышление): дети интересуются разными механизмами и машинами, используют испорченные приборы для создания новых поделок, конструируют модели.5.психомоторной (спортивная): дети энергичны и все время хотят двигаться, любятспортивные игры, частов них выигрывают, хорошо развиты физически, координированыв движениях, ловко управляются со скакалками и мячами..Среди основных задач воспитательно-образовательного процесса школы стоит работа с одаренными детьми, имеющих все возможности проявить себя, раскрыться,развивать свои способности в процессе обучения в условиях необязательных занятий,индивидуальной работы с педагогами.Портрет одаренного ребенка1.Проявляет любопытство ко многим вещам, постоянно задает вопросы.2.Предлагает много идей, решений задач, ответов на вопросы.3.Свободно высказывает свое мнение, настойчиво, энергично отстаивает его.4.Склоненк рискованным действиям.5.Обладает богатой фантазией, воображением. Частоозабоченпреобразованием, улучшением общества, предметов.6.Обладает хорошо развитым чувством юмора, видит юмор в ситуациях, которые могут не казаться другим смешными.7.Чувствителенк красоте, внимателен к эстетике вещей.8.Не конфликтен, неприспособленец, не боится отличиться от других.9.Конструктивнокритичен, не принимает авторитарных указаний без критического изучения.10.Стремится к самовыражению, творческому использованию предметов.Без организации развивающей среды, планомерных занятий, индивидуальнойработы, активного участия родителей развития способностей ребенка невозможно.Для поддержки одаренных детей необходимо использовать:•индивидуальный подход на уроках;•дополнительныезанятиясодареннымиучащимися;•участие в школьных, районных, республиканских олимпиадах;•психологические консультации, тренинги, тестирование;•конкурсы, интеллектуальные игры, фестивали, спортивные соревнования:•посещение предметных и творческих кружков по способностям, а также спортивныхсекций по интересам;•использованиесовременныхсредствинформации;•создание детскихпортфолиоЕсли дети – национальноедостояние страны,то одаренные дети – её интеллектуальный творческийпотенциал. Чем раньше учительобнаружит незаурядныеспособности в своих учебниках и сумеет создать для них условия для обучения, тембольшенадеждна то, чтов будущем эти дети составят гордость и славу своего отечества.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------ОҚО, Мақтарал ауданы,

«Қаламқас әже» бөбекжай балабақшасының әдіскері

Кубекбаева ҚұндызайБаланың сөздік қорларын меңгерудегі тәрбиешінің ролі. Пікір алмасу .

Бүгінгі күн талабы – баланың оқыл ойын дамыту, сөздік қорларын жетілдіру, өзіндік іскерлік қасиеттерін қалыптастыру, заман талабына сай ойы жүйрік етіп тәрбиелеу. Сондықтан да баланың танымын алғашқы күннен бастап дамтыудың, бойында оқыту мен тәрбиелеудің негізін қалыптастырудың құралы – ойын әрекеті, яғни, ойын – баланың жетекші әрекеті. Бірақ, ойын тек қана балаларды қызықтырып,уақыт өткізудің құралы бломай, балаға берілетін білім мен тәрбиенің құнды негізі болуы керек. Яғни, оқыту-тәрбиелеу жұмысын бағдарлама талаптарына сәйкес ойын түрінде ұйымдастыра отырып, баланың логикалық ойлау қабілеттін арттыруға жағдай жасау негізгі міндет. Бала ойын барысында айнала құбылыс сырын танып сезінеді, себеп-салдарлық байланысты және тоәуелділікті анықтауға тырысады. Айналадағы өмір құбылыстарын, ерекшеліктерін байқай отырып, білуге қызығушылығы туындайды, осы сезім оны талпыныстарға жетелейді. Ойын негізінде ойлай

83

отырып, тапсырмалары өзінше зерттеп, орындау, өзінше шешім жасау өз ойындағысын айту жағдайларына мүмкіндік туғызылса ғана бала еркін ойлы, өзіне сенімді, ерік-жігерлі, дүние танымы кеңейген, сөйлеу тілі жақсы қалыптасқан, болашаққа қызығушылығы оянған дара тұлға ретінде жан-жақты дами алады. Баланың ақыл-ойының дамуы тек белгілі бір білім көлемін ғана емес, жалпы тәлім-тәрбиелік іс-әрекеттерді игерумен бірге, ойлау, қиялдау, есте сақтау, елестету және т.б. қабілеттерінің; танымдық, іскерлік, шығармашылық қасиеттерінің дамуын қамтиды. «Ойы саяздың, тілі саяз» деген ұлғатты сөз бекер айтылмаған. Ойлау негізі баланың сөйлеу тілін қалыптастырады. Белгілі психолог Л.С. Выготский: «Қандай да бір оқыту үшін тиімді, яғни өте бір қолайлы мерзімдер болады. Олардан жоғары, не төмен талапты ауытқу, яғни тым ерте, не болмаса тым кеш оқыту мерзімдері баланың ақыл-ойының даму барысында қолайсыз әсерін тигізеді» деген. Осы орайда, «Балаларды мектепке дайындау – оларды оқытып, санатып, әйтеуір білім беріп шығару» - деп, білімдік, тәрбиелік үрдістердің дәстүрлі мектеп сабағы түрінде жүргізу ойдағыдай нәтиже бермейтіндігі сөзсіз. Мектепке дейінгі балалардың жасы мен мен психофизилогиялық ерекшеліктерін ескере отырып, оқыту, тәрбиелеу жұмыстарында түрлі әдіс-тәсілдердің тиімді жолдарын қолданып, ойын түрінде ұйыдастыру нәтижелі болмақ. Ал, осы талаптағы жұмысты іске асыру әр тәрбиешінің шығармашылық ізденістері мен шеберлігін қажет етеді. Мектепке дейінгі кезеңдегі балаға алғашқы білім беру, тәрбиелеу жұмыстары барысында түрлі әдіс-тәсілдерді ойын түрінде үйлестіре қолдану, оқыту мен тәрбиелеу мазмұнын жаңарту арқылы баланың логикалық ойлау қабілеттін арттыру. Танымдық, білімдік, іскерлік қасиеттері жан-жақты дамыған еркін ойлы, тілі жетік, ерікті-жігерлі, өзіне сенімді балдырғанды келесі білім сатысына - мектепке дайындау; - баланың логикалық ойлау қабілетін дамыту жұмысының қаншалықты маңызды екенін ата-аналарға түсіндіре, жеткізе отырып, оқыту-тәрбиелеу жұмыстарына ата-аналарды қатыстыру; - баланың логикалық ойлауын дамыту бағытында тәжірибеде жүргізілетін жұмыстар: оқыту мен тәрбиелеу жұмысын баланың жаса ерекшелігі мен өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, мектепке дайындау, мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеудің бағдарламасы мен Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарты талаптары негізіндерінде ұйымдастыру; - балалардың бір орнында ұзақ уақыт отырып қалмауын, жалығып кетпеуін ескеріп сабақтарды ойын түрінде ұйымдастыру (қимылды- әуенді ойын-жаттығулар, қимылды-қозғалыс барысындағы тапсырмалар, шағын топтар жұмысы, тапсырмаларды алма-кезек ауыстырып орындату, эстафеталық ойын барысындағы тапсырмалар және т.б.); - логикалық ойлау қабілеттеріне арналған тапсырмаларды (жұмбақ суреттер, ситуациялық тапсырмалар, тест тапсырмалары, ертегі негізіндегі тапсырмалар және т.б.) түрлендіре қолдану; - балалардың өздерінің талаптануы, өзіндік қалауы еркіндігіне жағдай жасап өзіндік іс-әрекеттерді орындау, бастаған жұмысты аяқтау іскерліктеріне, өз ойларын еркін жеткізуге бейімдеу; - көмекті қажет ететін балалармен жеке жұмыс түрлерін жүргізу; - психологиялық ойындар, жаттығулар қолдану арқылы балаларға жан-жақты жағдай жасау, жағымды микро ахуал туғызу; - ата-аналарды сабақтарға, күн тәртібі бойынша жүргізілетін тәрбиелк шараларға, тестік байқалуарға, ойын сауықтарға, т.с.с. басқа шараларға тек бақылаушы ретінде ғана емес, білімдік, танымдық жұмыстарда үлес қоса отырып, балаларына білікті көмек көрсете алатындай жағдайда қатыстыру; - балаларды мектепке педагогикалық және психологиялық тұрғыдан дайындау мақсатында бастауыш сынып ұстаздарымен қарым-қатынаста болу. Ойымызды қорытындылай келе, баланың логикалық ойлауын дамтыу бағытындағы жұмытсар жүйеленді және оны ұйымдастырудың тиімді жолдары, әдіс-тәсілдері айқындалады, ол өз ретінде, балалардың логикалық ой-қабілеттерін қалыптастыру жұмысының жағдайын бір шама арттырды – деп ой түйіндейміз.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы

№28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің математика пәнінің мұғалімі

Куралов Ботирали• Мавзу: Параллел тўғри чизиқлар.• Илмий мақсад.• Ўқувчиларга параллел тўғри чизиқлар хақида тушунча бериш. • Хаётда қўллай билиш.• Ривожлантирувчи мақсад:• Ўқувчиларни мустақил фикрлашга ўргатиш.• Дарснинг тарбиявий мақсади:• Каттага ҳурматда кичикка иззатда бўлишга тарбиялаш.• Дарснинг услуби: Аралаш дарс.• Дарснинг жихози: геометрик фигуралар, карточкалар ва тест таркатмалари.• Дарснинг бориши: • Дарсни ташкил этиш.• Уқувчиларни дарсга тайёргарлиги.• Уй вазифасини текшириш. (тест орқали).

Бир текисликда ётган икки тў ри чизи кесишиши ёки кесишмаслиги мумкин. Икки тў ри чизи кесишиши учун уларғ қ ғ қ битта умумий ну тага эга бўлиши кераклиги бизга маълум. қ Техника ва турмушда умумий нуқтага эга бўлмаган тўғри чизиқлар ҳам учрайди. Масалан, тўғри йулдаги автомобиль ғилдиракларининг қолдирган излари, тўғри йулдаги темир йўл рельслари, кубнинг қирралари ва хокозалар.

84

Бир текисликда ётиб, ўзаро кесишмайдиган тўғри чизиқлар параллел тўғри чизиқлар деб аталади. “Параллел” сўзи грекча parallelos – “қатор юрувчи” деган сўзидан олинган. Тўғри чизиқларнинг паралеллиги ІІ белги билан белгиланади. а ІІ b ёзув бундай ўқилади: а тўғри чизиқ b тўғри чизиққа параллель. а ІІ b, c ІІ d.

ТЕСТ САВОЛЛАРИ1. Перпендикуляр белгисини топинг?А) В) С) 2. Перпендикуляр тў ри чизи лар текисликни андай бурчакларга бўлади? ғ қ қ А) ўткир бурчак В) ўтмас бурчак С) тў ри бурчакғ 3. Тў ри чизи а берилган ну тадан нечта перпендикуляр тў ри чизи ўтказиш мумкин? ғ ққ қ ғ қ А) 1 В) 4 С) 2 4. икки тў ри чизи кесишишидан нечта бурчак хосил бўлади? ғ қА) 3 В) 4 С) 25) ўзаро тў ри бурчак ясаб кесишувчи иккита тў ри чизи андай аталади?ғ ғ қ қ А) перпендикуляр В) кесишувчи С) параллел6) Бурчак белгисини топинг? А)< В) > С)

ТЕСТ САВОЛЛАРИ• Перпендикуляр белгисини топинг?А) В) С) 2. Перпендикуляр тў ри чизи лар текисликни андай бурчакларга бўлади? ғ қ қ А) ўткир бурчак В) ўтмас бурчак С) тў ри бурчакғ 3. Тў ри чизи а берилган ну тадан нечта перпендикуляр тў ри чизи ўтказиш мумкин? ғ ққ қ ғ қ А) 1 В) 4 С) 2 4. икки тў ри чизи кесишишидан нечта бурчак хосил бўлади? ғ қА) 3 В) 4 С) 25) ўзаро тў ри бурчак ясаб кесишувчи иккита тў ри чизи андай аталади?ғ ғ қ қ А) перпендикуляр В) кесишувчи С) параллел6) Бурчак белгисини топинг?

--------------------------------------------------------------------------------------------------------- Ақмола облысы. Бұланды ауданы

Қараөзек орта мектебініңбастауыш сынып мұғалімі

Бабай АманжолТақырыбы: «Сауысқан мен көкек»Мақсаты:Ертегі мазмұнымен тан ыса отырып негізгі идеясын ұғынуларына жағдай жасау.Кейіпкерлерге сипаттама беру арқылы оқиғаны өмірмен байланыстыра білуге үйрену.

Күтілетін нәтиже:Ертегі мазмұнының негізгі идеясын түсінеді. Кейіпкерлерлерге сипаттама бере аладыСабақтың көрнекілігі:құстардың суреттері,бағалау парақтары,Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі 5 минҚызығушылықты оятуа)Құстар жайлы слайд(құстар үні естіліп тұрады) 2минә)Суреттер тарату арқылы 3 топқа бөлу (су құстары, жыртқыш құстар, ұшпайтын құстар) 2мин

ІІ.Жаңа сабақӘр топ оқушылары өздігінен ертегіні түсініп оқиды. 3мин«Кубизм» әдісі 15мин1-топ-Әңгімелеңіз: Ертегіні рөлге бөліп ойнау2-топ-Талқылаңыз: Флипчартпен жұмыс (кластер)

ІІІ Сергіту с ті 1минәТор ай, тор ай , тор айсығ ғ ғ ңТаяу келіп он айсы .қ ғ ңЖем шашайын, тойып ал.Сонда аяз а то байсы .ғ ң ң

І Ж ппен ж мыс 5минҮ ұ ұТірек с здер бойынша « с ясы» та ырыбына гіме растыруө Құ ұ қ әң құ( с, к ктем,балапан, я, адам а пайдасы бар)құ ө ұ ғ

Жеке ж мысҮ ұСуретті с йлету 8минө( арлы аш, а аш, я,шелек,к кек,сауыс ан)қ ғ ғ ұ ө қ

орытындыҮ Қ : Ойтол ау топты ж мыс 8 минғ қ ұБасты кейіпкерлер Мекендейді Пайдасы асиеттері андай ?Қ қ

85

Сауыс анқКөкек

ҮІ Үйге тапсырма1мин1.Еңбек туралы мақал - мәтелдер жазу (5)2.Дәптеріңе «Емші еңбек» атты мысал жазуҮІ Бағалау2минБағалау парақшалары арқылы оқушылардың жиынтық бағасын қою Кері байланыс. (стикерлерге не ұнады, не ұнамады ).

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Драгалинова В.В.

Учительница школа искуствоЖамбулский обл. р/н Шу,пос.Толеби

Сабақтың тақырыбы:Бояу түстері, негізгі түстерСабақтың мақсаты:білімділігі:Жаңа сабақты түсіндіре отырып, түстер, жылы және суық түстер жайлы білімдерін жетілдіру.дамытушылығы:Көркем ойлау, көркем өнерді қабылдау сезімдерін дамыту, шығармашылыққа баулу.тәрбиелілігі:Еңбек сүйгіштікке, ұқыпты таза жұмыс жасай білуге тәрбиелеу.Сабақтың түрі: Жаңа сабақСабақтың әдісі: араласСабақтың көрнекілігі: Сабақ тақырыбы жазылған қағаз, түстік шеңбер суреті, жылы және суық түстерге арналған натюрморттың кезеңдерге бөлінген суреті,«Ғажайып кемпірқосақты боя» атты сұрақтар, жылы және суық түстерге арнап салынған бірнеше суреттер, акварель, гуашь, қылқаламдар,плакат қағаздары, тағы басқалар.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: ІІ.Жаңа сабаққа даярлық.ІІІ.Жаңа сабақ. ІV.Жаңа сабақты қорыту.V.Бағалау.І.Сәлеметсіздер ме, балалар! Сыныпта кезекші кім?Сыныпта жоқ оқушы бар ма?Сабақты бастамас бұрын сабаққа қажетті құрал жабдықтарымызды алып сабаққа әзір отырайық.ІІ.Жаңа сабаққа даярлық.Ертегіге барар жолда Бақыт құсын табарсың.Суретіңнің бояулары-Мың құбылған жарасым.

Бізде одан көріп тұрмызЖаңбыр да да бір барын.Бізде одан көріп тұрмыз,Желде де бір түс барын.

Бізде одан сезіп тұрмызТүсін бүкіл әлемнің.Бізде одан сезіп тұрмыз,Тыныштығын бар елдің. Міне, балалар мен оқыған бұл өлеңнен нені аңғардыңдар? Бұл өлеңде табиғаттағы кездесетін бояу түстері, желде де, суда, бүкіл әлемде бояу түстерінсіз ештеңе білінбейді де сезілмейді де екен. Олай болса бүгін біз сабағымыздың түстер, жылы және суық түстер жайлы өтетінімізді ескертемін. Жылы және суық түстер жайлы кеңінен мәлімет ала отырып, жылы түсте натюрморт орындауымыз керек.ІІІ.Жаңа сабақ. Табиғат қоршаған ортадағы сұлулық бояу нақышымен қымбат. Олардың көркі ең алдымен түрлі-түстің реңіне байланысты айқындалады. Табиғатта кездесетін түстер негізінен негізгі үш түске бөлінетінін білеміз.Осы үш түсті араластыру арқылы қосымша түстер алынады. Ал қосымша түстердің өзі жылы түстер және суық түстер болып бөлінеді. Жылы түстерге қызыл, сары, қызыл сары түстер жатады. Ал суық түстерге көк, көгілдір, жасыл түстер кіреді. Түстер ерекшелігін, қасиеттерін жақсы білу үшін кескіндемеде, сәндік өнерде көбірек суреттер салып үйренуіміз керек. Табиғатта жылы және суық түстер ғажайып үйлесім тапқан. Шөлдің сары құмы мен көгілдір аспан және Антрактида мұзы, көлдер мен теңіздердің көк суы және күн батқан сәттегі қызғылт түсті тау шыңдары. Жануарлар мен өсімдіктер әлемі де жылы және суық түстерден тұрады. Осы жылы және суық түстердің өзі реңктерге бөлінеді. Балалар, мен сіздерге жаңа сабақты түсіндіре отырып, жылы түске натюрморт орындауға тапсырма бердім. Сабақ таңдай отырып натюрморт салуға кірісейік. Бұл, жылы түске натюрморт орындай отырып«Ғажайып кемпірқосақты боя» атты кемпірқосақ түрлерін, түсін анықтап бояуды үйренейік.Кемпірқосақтың түстері қалай орналасқан? Бұл сұраққа жауап ретінде кемпірқосақты бояп қөрейік. Кемпірқосақ түсінен жеті түрлі түсті көруге болады. Олардың үшеуі-негізгі түс, ал қалған төртеуі-солардың қоспасынан алынған түстер.

86

Міне біз табиғаттағы жылы және суық түстерді жайлы біршама мәлімет алдық деп ойлаймын.ІV.Қорытындылау.Жаңа сабақты қорытындылау мақсатында «Өз біліміңді тексер» атты сұрақтарға жауап берейік.1.Кескіндеме деген не?2.Қатені түзет: Кескіндеменің басты әсерлегіш құралы-штрих, бояу дақтары.3.Артық сөздерді алып таста:«Негізгі түстер: қызыл, сары, көк, жасыл».4.Негізгі түстерді анықта:V.Сабақты бағалау.Оқушылардың білімі бағаланып, жұмыстары талқыланып, сәтті шыққан жұмыстарды бағалау.VІ.Сабақты бекіту.-Сабақ аяқталды, Сау болыңыздар

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Астана қаласы № 53 мектеп-лицей

қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі: Қабыл Динара Төлендіқызы

Сабақтың тақырыбы: Ұлттық спорт түрлері. Ортақ етіс. Сабақтың мақсаты : « БиС» технологиясы бойынша «Алгоритм» картасы арқылы жаңа сабақты түсіндіру, практикалық жолдармен меңгерту.2.Оқушылардың сөздік қорларын молайту,есте сақтау қабілеттерін дамыту,ойлау жылдамдығын дамыту, зейіндерін бір жерге жинақтау.3.Ұйымшылдыққа, тиянақты болуға, достыққа жетелеу, тілге деген құрметін арттыру.Сабақтың түрі: түсіндіру, сұрақ – жауап, баяндау.Сабақтың көрнекілігі : суреттер, плакат.Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі.2. Жаңа сабақ: Сабақты түсіндіру. Үйымдастыру кезеңі.Ұлттық ойындарға тоқталу. Ортақ етісті түсіндіру, етістерді қайталау. Көшбасшы сөзі.I кезең. Байқау. 1 шапалақ. ТКШ Берілген сөйлемдегі етіс түрін табыңдар. Бапкерлер ақылдасты.(ортақ етіс) АКШБерілген сипаттама бойынша көкпардың түрлерін ажыратыңдар. 1 – 2 (жаппай көкпар) 2 – 4 (дода көкпар) 3 – 1 (айналма көкпар) 4 –3(мәре көкпар) ЖКШ Суретке қарап 3 сөйлем құрастыр. «Асық» ойыны. 5б.+30 сек.Қаламды қойып, дәптер алмастырылады. Тақтаға дұрыс жауаптары жазылады.II кезең. Бекіту. 2 шапалақ. ТКШЕтіс түрлерін тап.Сөйлесті –Жазғызды – Жуынды – Оқылды – АКШМақал – мәтелді аяқтаңдар. Дені саудың – жаны....(сау) Денсаулық – зор....(байлық)ЖКШСөйлемді дұрыс құраңдар.1.мектепте,жарыс,біздің,спорттық,өтті.2.қатысты,оқушылар,барлық,оған3.команданы,сыныптастарымыз,жеңді,барлық,футболдан,бізді.4.баскетболдан,жеңіп,орын,қыздарымыз,бірінші,алды.5б.+30 сек.Қаламды қойып, дәптер алмастырылады. Тақтаға дұрыс жауаптары жазылады.III кезең. Есте сақтау 3 шапалақ.Суретке қарап ойын түрлерің табыңдар. ТКШҰлттық ойын түрлерін табу.АКШ Сөз тіркестерін құрастыру.«Қыз қуу» ойыны, тоғызқұмалақ ЖКШСөйлемдер құрастыру (3 сөйлем)Мысалы, наурызда сыныбымызбен «қыз қуу» ойынын ұйымдастырдық.Жұмысты аяқтауБағалау

87

ара ия ауданы, М найшы селосы Қ қ ұ№7 орта мектебіні бастауыш сынып м алімі ң ұғ

Исембаева амаш Қ Бейнелеу неріө

Саба ты атауық ң Бояу т сі не туралы сыр шертеді?ү Сілтеме

Электронды о улы , кеспе ріптер, буындар,магнитті ріптер мен магнитті планшеттерқ қ ә ә

Жалпы ма саттарқАКТ, СТО технологиясыны стратегияларын ы палдастыраң қотырып, бояу т стері жайлы тере ма л мат беру, о ушыларды білімдерінү ң ғ ұ қ ң алыптастыру.Т стерді бір-бірінен ажырата білуге жатты тыру. Сурет сал анда бояудық ү қ ғ

д рыс олдана білуге йрету.Сурет салдыру ар ылы о ушыларды тазалы а, ыптылы аұ қ ү қ қ ққ ұқ ққ йрету.ү

О ыту н тиежесіқ ә Бейнелеу неріндегі т стерді гаммасын т сінеді . Оларды жылы ж не суы т стергеө ү ң ү ң ә қ ү б лінетінін, оларды адамны к іл к йіне сер ететінін ескереді ж не бояулармен ж мысө ң ң өң ү ә ә ұ жасау жа дайларын ме гереді. Белгілі бір за дылы тар а с йене отырып, бейнелеу нерініғ ң ң қ ғ ү ө ң сырларын ынады.ұғ

Негізгі идеяларБейнелеу нерінде т стерді гаммасы са тал ан . Олар жылы ж не сал ын т стер болыпө ү ң қ ғ ә қ ү екіге б лінеді . Олар адамны к іл к йіне сер етедіө ң өң ү ә

Тапсырмалар1- тапсырмаКемпір оса спектрін салуқ қ

2- тапсырма:Жылы т стермен ж мысыү ұ

3- тапсырма:Сал ын т стермен ж мысқ ү ұ

4- тапсырма:Постер . « Мені жа сы к ретін т сім» рң қ ө ү Ә топ з т стерін ор айдыө ү қ ғ

Кейінгі тапсырмалар Кері байланыс

Саба ты ту барысы:қ ң ө• йымдастыру кезе і.Ұ ң• йге берілген тапсырманы тексеру.Ү• Жа а та ырыпты т сіндіру.ң қ ү• Тапсырмаларды орындау.• Саба ты бекіту.қ• йге тапсырма. Ү

Т сіндірме ж мысыү ұ Е алдымен бояу т стері жайлы жалпы ма л мат беруден бастаймын. орша ан таби атымыз т рлі т сті семң ү ғ ұ Қ ғ ғ ү ү ә бояу а бай. К з мезгілінде лпыр ан а аштарды жапыра ы р т рлі т ске боялады, м ны біз з к зімізбен к ріпғ ү құ ғ ғ ң ғ ә ү ү ұ ө ө ө тамашалайы .қ Жалпы бояу т стерін екі топ а б леміз: т сті бояулар ж не т ссіз бояулар.ү қ ө ү ә ү Жылы т стер мен суы т стерді бір-біріне йлесімді болып келуі затты ін, пішінін, к лемін ке істіктеү қ ү ң ү ң өң ө ң к рсетуге ы палын тигізеді. Бояу т сіні жарасымды болып келуі живописьті басты ралы болып табылады.ө қ ү ң ң құ «Кемпір оса ты суретін салып, жеті спектрлік т стерді ретімен бояп к рейік. Балалар, б л тапсырма сендердіқ қ ң ү ө ұ ң о улы тары да к рсетілген. Кітап а арап д рыс ж мыс істейік. рбір берілген тапсырманы ыпты орындау ақ қ ң ө қ қ ұ ұ Ә ұқ ғ йренейік». ү

аза хал ыны т р-т сті танып білуде зіндік таным-т сініктері бол ан. Мысалы: а – адалды , а ниет; ызыл –Қ қ қ ң ү ү ө ү ғ қ қ қ қ отты ж не к нні белгісі; жасыл – к ктем ж не жасты белгісі; сары – парасат ж не байлы ты белгісі; ара –ң ә ү ң ө ә қ ә қ ң қ жерді , берекені нышаны; к к - аспанны белгісі.ң ң ө ң Тапсырмаларды орындау:1тапсырма: Кемпір оса спектрін салу ж мысы топтарды есте са тауын алыптастыру ма сатында ж ргізіліпқ қ ұ ң қ қ қ ұ ж мыс н тижесі сол бойда салыстырмалы т рде талданады.ұ ә ү2 тапсырма:Жылы т стермен ж мыс. Б л ж мыс барысында топта ы балалар жылы т стерді пайдалана отырыпү ұ ұ ұ ғ ү сурет салып, ж мыстарын ор айды.ұ қ ғ3 тапсырма:Суы т стермен ж мыс. Б л ж мыс барысында топта ы балалар суы т стерді пайдалана отырыпқ ү ұ ұ ұ ғ қ ү сурет салып, ж мыстарын ор айды.ұ қ ғ4 тапсырма:Постер . « Мені жа сы к ретін т сім» р топ з т стерін ор айды.ң қ ө ү Ә ө ү қ ғСаба ты орытындылау.қ қКері байланыс.Формативті ба алау.ғ

88

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы №28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің

бастауыш сынып мұғалімі Динара Момынова

Сабақтың тақырыбы

Мен (бен, пен), және шылаулары

Сабақтың жалпы мақсаты

Мен (бен, пен), және шылауларының сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстыратындығы туралы оқушылардың түсініктерін қалыптастыру, бұл шылауларды орынды қолдана білуге жаттықтыру, оқушылардың ойлау және талдау қабілеттерін жетілдіруге ықпал ету, ізденімпаздыққа баулу.

Оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер

«Миға шабуыл» әдісі, «Сәйкесін тап» ойыны, диалогтық әдіс, «Фишбоун» әдісі, «Пирамида» әдісі, «Сиқырлы сөзтізбек» әдісі, топтық зерттеу, «Көбелектерге көмектес» ойыны, тест.

Оқытуда күтілетін нәтиже

Оқушылардың мен (бен, пен), және шылауларының сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстыратындығы туралы түсініктері, ойлау және талдау қабілеттері қалыптасады, шылауларды орынды қолдана білуге үйренеді.

Түйінді идея Нақты ойлау арқылы ой қорыту

№ Уақыт Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Дерек көздер, көрнекі құралдар

1.

2.

3.

4.

5.

6.

1 мин.

1 мин.

1 мин.

5 мин.

12 мин.

11 мин.

Сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру

Топқа бөлу1-топ «Өнер» тобы2-топ «Білім» тобы3-топ «Еңбек» тобы

Сабақтың бағалау критерийімен таныстыру.Бағалау парақтарын әр топқа тарату.

Жаңа сабақтың ашылуыІ. Білу «Миға шабуыл» әдісі- Балалар, шылау туралы не білеміз?

«Сәйкесін тап» ойыныӘр сөз табы бойынша мысал сөздерін сәйкестендіріп сызу.

ІІ.ТүсінуОқулықпен жұмыс7- жаттығуМақалдарды оқып, көшіріп жаз. Мағынасын түсіндір. Шылауларды тауып, астын сыз. Олардың сөйлемде қандай қызмет атқарып тұрғанын айт.

8- жаттығуӨлеңді оқып, шылауларды тап. Олардың не үшін қолданылып тұрғанын түсіндір.Өлеңнің аты қандай? Авторы кім?

Ережемен таныстыруМен (бен, пен), және шылаулары сөз бен сөзді байланыстырады. Мысалы: атам мен әжем, сен және мен.

ІІІ. ҚолдануСөзжұмбақ шешуҚалың сызықпен сызылған торкөздегі сөзді табу. Ол сөздің сөйлемдегі қызметін айту.Жасырынған сөз: және

Үлкенге де сіз, Кішіге де сіз.Сәлем бердік сіздерге, Құрметпенен біз.

Оқушылар конфеттерді түсіне қарай таңдап, топқа бөлінеді.

Оқушылар бағалау критерийімен танысады.

Жеке жұмысОқушылар шылау туралы ізденгендері бойынша жауап береді.

Оқушылар сызба бойынша сәйкесін көрсетеді.

Жеке жұмысОқушылар мақалды оқып, көшіріп жазады. Шылауларды тауып, сөйлемде қандай қызмет атқарып тұрғанын айтады.

Жеке жұмысОқушылар өлеңді оқып, жатқа жазады. Шылауларды табады, олардың қандай қызмет атқарып тұрғанын айтады. Сұрақтарға жауап береді.

Оқушылар ережемен танысады.

Оқушылар сөзжұмбақтағы жасырынған сөзді табады. Бұл шылаудың сөйлемдегі қызметін айтады, мысалдар келтіреді.

Слайд

Слайд,түрлі түсті конфеттер

Слайд, бағалау парағы

Слайд

Слайд, плакат, маркер

Қазақ тілі 4 сыныпАтамұра 2011 ж.Слайд

Слайд, оқулық

Слайд, оқулық

Слайд, плакат, маркер

Слайд, плакаттар, маркер, стикер

Бейнеролик

89

7.

8.

9.

10.

11.

2 мин.

5 мин.

3 мин.

2 мин.

2 мин.

Топтық жұмыс• «Фишбоун» әдісі• «Пирамида» әдісі• «Сиқырлы фигуралар»

Сергіту сәті

ІV. ТалдауТоптық зерттеуШылау сөздері бар мақал-мәтелдердің мағынасын ашу.

«Көбелектерге көмектес» ойыны

V. Жинақтау«Нақты жауап айдары»Шылау сөздер туралы түйінді идеяТест сұрақтарына жауап алуVІ. БағалауФормативті бағалауЖиынтық бағалауРефлексияНе үйрендім? Не үйренгім келеді?

Үйге: 12-жаттығуСурет бойынша әңгіме құрау.

Топтық жұмысТоп мүшелері өздеріне тапсырылған тапсырманы орындайды.

Оқушылар бейнероликтегі қимылдарды қайталайды.

Жеке жұмысОқушылар мақал-мәтелдер айтады, мағынасын ашады. Шылау сөздердің не үшін қолданылып тұрғанын айтады.

Оқушылар шылау сөздердің сөздермен дұрыс тіркесін сызба арқылы көрсетеді.

Оқушылар тест сұрақтарына жауап беру арқылы өз ойларын жинақтайды.

Әр топ басшылары өз топ мүшелерін ұпай санымен бағалайды.Оқушылар өз ойларын стикерге жазып, «Даму» ағашына жапсырады

Слайд, плакат, маркер

Тест сұрақтары жазылған парақтар

А 4 бағалау парақтары

«Даму» ағашы, стикер

Ақтөбе қаласы

№ 50 орта мектеп музыка пәні мұғалімі:

Мектепова Жайнагул Ермековна «Музыка пәні – талғамды дамытудың негізі»

(Музыка пәні мұғалімі Ж.Е. Мектепованың бастауыш класс оқушыларымен жұмыс жүргізу іс-тәжірибесінен) Жас мамандарға арналған семинар

Музыка эстетикалық тәрбиенің маңызды бір бөлігі бола отырып жеке тұлғаның ақыл ойы мен дене бітімін жетілдіріп, жан-жақты өмір тәжірибесін кеңейтуге, қызығушылық біліктілігін және ойлау қабілетін дамытуға , шығармашылық іскерлікке тәрбиелеуге мүмкіндік туғызады. Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сыныптарында музыка сабақтары білім беру мен тәрбие берудің маңызды бір саласы болып табылады. Музыка пәнінің маңызы қоғамның әлеуметтік сұранысына жауап бере отырып, оқушыларды халықтық ( ұлттық) музыкаға баулиды. Музыка пәнінде жаңа әдістерді пайдалану арқылы мектептегі сабақтарды жаңаша ұйымдастыру, мұғалімнің рөлі мен қызметінің артуына жағдай жасау, теориялық, ғылыми – педагогикалық және психологиялық зерттеулерге сүйене отырып, оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру, ақпараттық технологиялар мен инновациялық оқыту әдістері арқылы оқушыларды ізгілікке, елжандылыққа, саналыққа, адамгершілікке, имандылыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Инновациялық әдістерді баланың білім деңгейіне және жас ерекшелігіне қарай оқу үрдісінде пайдалану негізгі міндет болып табылады. Теориялық білімді игерту мен жаңғырту және жаңа жағдайға іс жүзінде лайықтап қолдануға үйреткенде ғана оқушылардың алған білімімен біліктілігі шынайы да нақтылы қалыптасады. Осындай жолмен қалыптасқан білім мен біліктіліктің танымдық маңызы да зор болады. Мен осы бағыттарда сабақты түрлендіруде ақпараттық технологияларды пайдалана отырып сабақты жаңаша түрде ұйымдастыруды жүзеге асырып келемін. Мысалы: Интерактивтік тақтамен жұмыс , электрондық оқулық, жаңаша тапсырмалар арқылы сабақты түрлендіре отырып өткізуді дәстүрге айналдырдым. Балалардың музыка туралы түсінігін кеңейту үшін музыкалық ойын түрлерінің атқаратын ролі ерекше. Қарапайым ойындардың өзі баланың танымын, түсінігін жетілдіреді, көңілін өсіріп, ойын сергітеді. Ойын балалардың бойындағы тапқырлық, жауапкершілік, ұйымшылдық сияқты қасиеттерін шыңдап, қалыптастырады. Әуенді – дидактикалық, ойындар – балалардың музыканы түсініп, қабылдауына көмекші құрал болып табылады. “Ой – ойыннан басталады” десек, баланың ойын жетілдіріп, сабаққа қызығушылығын арттыратын – ойын. Осыған орай бастауыш класс оқушыларымен жұмыс жүргізу іс –тәжірибемнен өткізген сабақ жоспарыммен бөліскім келеді.Сабақтың тақырыбы: Музыка біздің өміріміздеСабақтың мақсаты: Әннің адам өмірінде алатын орны мен міндеттері жайында әңгімелеу.Сабақтың міндеттері:Білімділік: Балалардың музыкалық әсерін кеңейту, шығармашылық белсенділіген арттыру. Музыка өнері мен адам өмірінің байланысын түсіне білуге үйрету . Музыка өнері жайлы өз пікірлерін жеткізе білуге дағдыландыру.Дамытушылық: Оқушылардың ақпараттық – технология арқылы музыкалық қабілеттерін дамыту. Ән айту дағдысын қалыптастыру..Тәрбиелік: : Оқушыларды музыка өнеріне, мәдениетіне деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.Күтілетін нәтиже:

90

Оқушыларды топтық жұмыста өзара ынтымақтастыққа:топ ішінде бірлесіп жұмыс жасау арқылы, бір - бірінен үйренеді;ортада ойларын саралап жеткізуіне мүмкіндік болады;жұмыс әрекетінде бір - бірін тыңдау, қолдау арқылы білім мазмұнын игеруге қол жеткізеді;музыка тыңдау және ән айту ережелерін еске түсіреді;Оқыту технологиясы:1. Ақпараттық технология2. Ұжымдық оқыту технологиясы.3. Ойын технологиясы.4. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясы.Сабақтың типі: жаңа білімді игертуСабақтың түрі: Саяхат сабақСабақтың әдістері: Сұрақ-жауап, үлестірмелі парақ, бағалау сұрақтары, музыкалық - дидактикалық ойындар;Техникалық құралдар:1. Құралдар: интерактивті тақта, электронды оқулық, компьютер, ән - күй таспа, маркерлік тақта, маркер, музыкалық аспаптар;2. Көрнекіліктер: Суреттер, слайдтар, тапсырмалар кестесі, түрлі-түсті қағаздар, стикерлер;Пәнаралық байланыс: ана тілі жаратылыс тану, тарих, бейнелеу өнері;Сабақ барысы: І.Қызығушылығын ояту.1.Әндетіп амандасу2.Психологиялық тренингҚайырлы күн достым!Қайырлы күн болсын !Күлші кәне достым,Күлші кәне достым.Бүгінгі күн міне,Сәттілікке толсын,Біздің алар бағамызКіл бестіктер болсын.- Балалардың көңіл – күйін көтеру үшін мынадай сергіту сәті тренингін ойнаймыз.- Алақан алақанға- Арқа арқаға- Иық иыққа- Аяқ аяққа- Бас басқа - Құлақ құлаққаМұрын мұрынғаМұғалім: - Балалар, мен өнер әлемінің патшасымын. Әр періштенің өз аты болады. Мысалы мен Мектепова Жайнагул Ермековна музыка пәні мұғалімі. Бүгінгі сабағымызда баспалдақ тәрізді шеберлік шыңына көтерілеміз.- Мен сіздерге ғажайып музыка әлемінен келдім. - Балалар, музыканы біз қай жерлерде кездесеміз? 1. «Адасқан әріптер» ойыны - Сіздердің алдарыңызда ақ қағазға жазылған тапсырмалар бар. Ондағы әріптер адасқан, сіздер сол әріптерді дұрыс орналастыру арқылы музыкамен қай жерде кездестіретінімізді айтып көрейік. Берілетін сөздер (кино, театр, көше, мектеп, үй, мереке, мультфильм т.б.)- Балалар, дұрыс таптыңдар. Музыка әр кезде тыныштықтан туады. - Қане, бәріміз тыныштық сәтін тыңдайық. (Осы кезде мұғалім бірнеше дыбыстар береді. Есік ашылады, судың кранын ашу, домбыра аспабында ойнау, тырсылдату, шапалақ, балалайкада ойнау.)- Балалар, қандай дыбыстар естідіңдер? (Оқушылар жауабы)- Демек, балалар, дыбыстар шулы және музыкалық болады екен.2. Электрондық оқулықтағы тапсырмалар беріледі. - Балалар, мен музыка әлеміндегі ең әдемі сарайда тұрамын. Ол сарайды көргілерің келе ме? Олай болса көзімізді жұмайық, мен сіздерді ғажайып музыка әлеміне апарамын.(Тақтадан музыка сарайы ашылады.)- Балалар, мен сіздермен жақынырақ танысу үшін мынадай сұрақтар қойғым келіп отыр. Бұл сұрақтар жәй сұрақтар емес, музыкалық сұрақтар. Яғни мен сіздерге сұрақтарды әндетіп қоямын, ал сендер әндетіп жауап бересіңдер. Жарайма?.3.Музыкалық сұрақтар- Сенің атың кім?-Жасың нешеде?-Музыканы жақсы көресің бе?- Билегенді ұнатасың ба?- Ән айтқың келе ме?- Көңілді ән ұнамай ма ?- Рахмет балалар өте керемет. - Балалар мына сарайдың терезелері ашылу үшін сіздерге бірнеше тапсырмалар дайындалған.ІІ. Мағынаны тану.

91

1- тапсырма: Музыкалық аспаптар туралы жұмбақтар.Тиіп кетсе жылаған,Даусы көпке ұнаған. (домбыра)

Созылған үні,Сүйкімді тілі.Үрлесең ойнайтын,Аспаптың бірі. (сыбызғы)

Бір нәрсе қараңғыда қаймалайды,Азынаса көмейінде мал жылайды.Құйрығын қара жерге тіреп алып,Келеді баяғының әнін салып. (қобыз)

Ел қорғайтын ерлікке,Батылдыққа ерлікке.Әуенімен шақырған,Қандай аспап балалар. (дабыл)

Қос қазақ екі жерден шынжыр арқан,Сылдырап әр буыны үнін қосқан.Он адам жолдас болып еңбек етсе,Аралап он екі үйге қонақ болған. (домбыра)

Жеті шектен жеті түрлі үн шығар,Әуезінен жеті тарау мұң шығар.Ойнап кетсең, түрлі - түрлі жыр шығар,Бұл қандай аспап? (жетіген)

Қос желі, үш жерінен қазығы бар,Құбылған қоңыр желден азығы бар.Желіні сабалайды дыңылдатып,Байғұстың соншама не жазығы бар. (домбыра) (2 терезені ашу Уәрпі) 2- тапсырма: «Аспапты тап» ойыны Мен әр түрлі музыкалық аспаптарда ойнаймын, ал сендер көздеріңді жұмып отырып бұл қай аспап екенін табуларың керек. (домбыра, балалайка, гармонь, ағаш қасық, барабан, труба ) (4 әріп Ы)3-тапсырма: «Кім неде ойнайды» Сөйлемді жалғастыру. - Домбырада – домбырашы, сырнайда – сырнайшы, скрипкада – скрипкашы, сыбызғыда-сыбызғышы, қобызда – қобызшы, гитарада – гитарашы, қылқобызда – қылқобызшы, дабылда-дабылшы. (6әріп А)4-тапсырма: «Шулайды, әндетеді, ойнайды» Мысалы: Орман?- Не істейді? – шулайды (аяқпен тырсылдату)Оркестр? – Не істейді? – ойнайды (шапалақтау) Хор? – Не істейді? - әндетеді (А дыбысына әндету)Ойын кезінде берілетін сөздер: Поезд, қала, бұлбұл, жел, саксафон, найзағай, вокалдық ансамбль, жаңбыр, машина, әнші. (1әріп М)5-тапсырма: Функционалдық сауаттылықЭлектрондық оқулықтағы тапсырмаларды орындау. (5әріп К)6-тапсырма: «Дауысын тап» Тақтаға бір оқушы шығып теріс қарап тұрады. Отырған оқушылардың біреуі әндетеді. Тақтаға шыққан бала әндеткен адамның дауысын табу керек. ( 3 әріпті ашу)- Балалар, біздер барлық тапсырмаларды орындап Музыка деген сөзді таптық.- Міне мен осы ғажайып сарайда тұрамын. Бүгін сабақта сіздермен ән салып, би билеуге, аспаптарда ойнауға атсалысамыз.- Балалар, музыканы кім жазады? (композитор)- Оркестр дегеніміз не?- Оркестрді кім басқарады?Сергіту сәті «Оркестр ойнайық»- Олай болса, біз қазір оркестр құрамыз. (Балалардың қолдарына түрлі музыкалық аспаптар беріледі, бір оқушы дирижердің ролін атқарады.) - Кәне, бәріміз бірігіп «Домбырасыз сән қайда» әнінің әуенін ойнайық. Рахмет.- Әндету үшін ең алдымен даусымызға жаттығулар жасау керек. Ән айту ережелерімен танысайық. Ән айтқанда әдемі тік, түзу отыру керек. Тыныс алу жаттығуларын орындау. - Мұрынмен терең ішке тыныс алып, аз уақытқа тынысты ұстап тұрамыз, сосын жай ғана сыртқа шығарамыз. (2-3 рет қайталау)- Мұрынмен тынысты шапшаң алып, жай ғана аузыңмен сыртқа шығару.Артикуляциялық жаттығулар: - Аузымызды жауып «Футбол» сөзін алма кезек ұртыңмен айту.- «Аспан» «жұлдыз» «Ат»- Ле, ли, ле, ли,ле, ли, ле, ли, леДауыс жаттығуларын орындау. - Енді міне ән айтуға дайынбыз. - Балалар, әннің сөзін жазу үшін не қажет? - Әріптер - Ал музыка жазу үшін нота қажет екен. Қандай ноталарды білеміз? (Жауаптар)- Ноталар нешеу?- Ия 7 саны киелі сан. - Бір аптада неше күн?- Кемпірқосақта неше түс? - Әлемде неше керемет бар?Ендеше міне ноталар До, ре, ми, фа, соль, ля, си доДо, си, ля, соль, фа, ми, ре, до- Олай болса 7 дыбысты әндетейік.Ән айту. Олай болса «Қошақаным қайда екен» әнін орындайық.

92

- Балалар, музыка әрқашан да бізбен бірге. - Міне, балалар бүгінгі сабағымыз да аяқталып қалды. ІІІ. Ой толғанысЕнді сіздер менің мына сарайымды әдемі гүлдермен безендіріңдер.- Балалар, бүгінгі сабақта не ұнады, соны стикерлерге жазып жапсырыңдар.(Сабақтан алған әсерлерін жазып жапсырады)ІІІ. Бағалау «Бас бармақ» әдісімен.Маған бүгінгі сабаққа атсалысқандарың ұнады. Сондықтан да сіздерді былай деп бағалаймын.– Сабағымыздың соңында бәріміз хормен «Көңілді күн» әнін орындайық

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы

№28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі

Мурадова Умида Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында жаңа технологиялық әдістерді тиімді пайдалану.

Елбасы Н.Ә. Назарбаев өз жолдауында «Білім беру реформасы Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттерін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардың бірі. Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманға білім беру жүйесі қажет»,-деп айқын атап көрсетті. Еліміздің мәртебесі биік болуы қоғам мүшелерінің , келешек ел болашағы жас ұрпақтың барлық дәстүріне де, әлем мәдениетіне де, қанық ел тізгінін ұстай білетін ұрпақ тәрбиелеу бізге сеніп тапсырып отыр. Қазіргі заманға білім беруге қойылатын талап оның сапасын арттыру. Мұғалім үшін оқыту мен тәрбиелеудің тұлғалық бағдарлық мәселелері оқушы деңгейіндегі ғылыми жобаларды жасақтап, оны жүзеге асыру әдістері, оқушының жеке тұлғасын дамытуға бағытталған жаңа педагогикалық технологияларды таңдау тәсілдері – оқытудың негізгі бөлімдері ретінде қарастырылуда. Білім берудің мақсаты –терең білімнің кәсібі дағдылары негізінде, өз бағытын еркін анықтайтын өз мүмкіндіктерін іске асыра алатын, өзін-өзі дамыта алатын және өз еркімен жауапкершілікті дербес келісім қабылдайтын жеке тұлғаны қалыптастыру. Жеке тұлғаны қалыптасуын дамыту және оған жан-жақты терең білім беру мақсатында баланы оқыта отырып оның еркіндігін, белсендігін қалыптастыра отырып, өз бетінше шешім қабылдауға дағдыландыру жолында неғұрлым тиімді шараларын енгізу- бүгінгі ұстаздардың жауапты міндеті. Мұндай бағыттағы шараларды жүзеге асыру үшін бүгінгі күн талабы –оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру , халықаралық ғылыми коммуникациялық желілерге шығу екендігі Қазақстан Республикасының білім туралы» заңында белгіленген . Жаңа технология дегеніміз – «техно» өнер, шеберлік, ой «логос» -ғылым . Өндіріс саласында өнімнің шығару тәсілін білдіре , педагогика саласында шеберліктің мәнін білдіреді. Қазіргі кезде қолданылып жүрген жаңа педагогикалық технологияның негізіне мыналар жатады : әрбір оқушының жеке және дара ерекшеліктерін ескеру; оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттыру; оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу , іздену дағдыларын қалыптастыру. Оқу-тәрбие үрдісінде қолданылып нәтиже беріп жүрген жаңа технологиялар: дамыта отырып оқыту технологиясы (Л.Занков, Д.Элконин, В.Давыдов, В.Репин, В.Левин); оза отырып оқыту((Л.Лысенкова); іс-әрекетті бағалау(Ш.Аманашвили, И.Волков); тірек конспектілері арқылы оқыту (В.Шаталов); бағдарлап оқыту, дифференциалдап оқыту, топтық және ұжымдық оқыту, ақпараттық технологиялар (Н.К.Гузик,Ж.Караев); модульдік оқыту(М.Жанпейісова); оқу және жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы т.б. Бұл технологиялардың негізгі қағидалары ізгілік тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің бірлігі оқушының танымдық , шыгармашылық қабілетін дамыту, әр оқушының қабілеті мен деңгейіне орай оқыту, оқушылардың жан-жақты дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу, оқу үрдісін оқушының сезінуі болып табылады.Мен өз сабақтарымда сыни тұлрұсынан ойлау технологиясын ассоциация әдісін, Венн диограмасын басшылыққа ала отырып өткіземін. Сабақ басталар алдында оқушылармен мына таблицаны таныстырып өтемін: 1.Ұсынылған ой талқыланбайды. 2. Әр ұсынылған ойды қозғауға, дамытуға болады3.Барлық ойларды белгілеп отыру.4.Ойлары ұқсас оқушыларды біріктіру.5.Уақыттың шектелуі.«Сын тұлғасынан ойлау» технологиясы негізінде өткен сабақтар оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға жұптық және ұжымдық бірлесіп жұмыс жасауға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал етеді, ең бастысы оқушы білімінің теңділігі мен тиянақтылығын арттырады.Сонымен қатар тақырып бойынша жасалған деңгейлік тапсырмалар жүйесі дамыта оқыту идеясын жүзеге асыруға мүмкіндік береді . Деңгейлік тапсырмалармен жұмыс жасау арқылы оқушының өзіндік жеке жолы, даму динамикасы , ынтасы, ойлауы, есте сақтауы , оқу сапасы арта түседі. Әр оқушының ой-өрісі кеңейеді және білім сапасының дамуын қамтамасыз етеді. Деңгейлеп оқыту технологиясы 4-деңгейден тұрады.1-деңгей. Оқушылық деңгей –оқушылар жаңа тақырыптан алған білімдерін бекіту, практикада қолдана білуге жаттықтыру.2-деңгей. Алгоритмдік деңгей- үйренушілік леңгейдегі білімін толықтыру күрделі материалдарды жүйелей алуы, алған білімдерін басқа тапсырмаларды орындағанда пайдалана алуы сол тақырыпта , сол тақырыпты еркін меңгергені байқалады.3-деңгей. Эвристикалық деңгей-материалды саналы түрде меңгеру. Бұл деңгейде оқушылардың меңгерген білімдерін тереңдету үшін танымдық ізденіс,әр түрлі логикалық тапсырмаларды талдап, жинақтай алуы және салыстыра білуді қажет етеді.

93

4-деңгей.Шығармашылық деңгей- өз бетімен оқу материалдарын меңгеру.Деңгейлік тапсырмалардың өзі дамытпалы түрде болады.Барлық оқушы өз қызметіне төменгі деңгейдегі тапсырмаларды орындаудан бастайды да, оларды міндетті түрде толық орындап болғаннан кейін ғана келесі деңгейге көшіп отырады.Бұл оқушылар арасында жарыса оқу жағдайын туғызады және әр оқушының мемлекеттік стандарт деңгейінде білім алуына кепілдік береді. Деңгеймен оқытудың тиімділігі :класс оқушыларын жаппай жұмыс істеуге үйретеді, қиындықтарды жеңе білуге дағдыландыруға пәнге деген қызығушылығын арттырады, ізденіс дағдысы қалыптасады. Қорыта келе , жаңа технологиялық әдіс-тәсілдерді пайдалану білім сапасын арттырудың бірден-бір тиімді жолы, әрі оқыту үрдісінде оқушылардың білім қорын молайтуға, белсенділігін арттыруға, шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге маңызы зор.

Қолданылған әдебиеттер:1.Қ.Өстеміров, А.Айтбаева. Қазіргі білім беру технологиялары. Алматы , 2006ж, 220 б.2.М. Байжанов. Педагогикалық инновация және оқытудың қазіргі технологиялары. Қызылорда 2000 ж.«Қазақстан мектебі» журналы №9, 2007 жыл.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ

МАҚТАРАЛ АУДАНЫ№8 Н. ОҢДАСЫНОВ АТЫНДАҒЫ

ЖАЛПЫ ОРТА МЕКТЕБІНІҢ ОҚУ-ІСІ ЖӨНІНДЕГІ ОРЫНБАСАРЫ

МУТАЛИЕВА МӨЛДІР АЗИМХАНҚЫЗЫ

Білім сапасы - м аліміні к сіби шеберлігіні негізгі кепіліұғ ң ә ң Болашақтың бүгінгіден де нұрлы болуына ықпал етіп,адамзат қоғамын алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай

елдің болмасын өсіп-өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. Балаларға ғылым негізін үйретіп,адамгершілікке тәрбиелейтін мектеп ішіндегі негізгі тұлға-мұғалім. Өйткені ол мектеп есігін ашқан жеткіншекті мәдениетті, идеялы, қажырлы және табанды етіп қалыптастырады.

Қазіргі заманғы білім беру жүйесі,оқытудың инновациялық нысандары мен әдістерін енгізу педагог кызметкерлердің тұлғасына және кәсіби құзыреттілігіне жоғары талаптар қоюда.

Мұндағы негізгі мақсат-жаһандану заманында білімнің бүкіләлемдік кеңістігіне енуі. Сондықтан жаңашылдық, яғни инновациялық жүйе негізінде оқушылардың белсенділігін арттыру және терең білім беру. Заман талабына сай әрбір ұстаз сабақтарында оқушылардың біліктілігін арттыру үшін оқытудың жаңа әдіс - тәсілдерін кеңінен пайдалану керек деп ойлаймын. Өз біліктілігін көтеру мақсатында әрбір мұғалім кәсіби шеберлігін шыңдап, білімін жетілдіріп отыруы керек.Сондықтан мұғалім жаңашыл, жан-жақты болу керек. К. Д. Ушинский: «Қызығушылығын туғызбайтын оқу бірте - бірте оқушының білімге деген құмарлығын жояды, ал тек қызығушылыққа негізделген оқу оқушының еркін, күш - жігерін тәрбиелемесе мәнін жояды» деген екен.Олай болса мұғалім өз сабағының жоғарғы мәнінде оқушының қызығушылығын оятатын, әсерлі болуын қадағалап отыруды қажет етеді.

Білім сапасын көтеруде мектебімізде пән мұғалімдерінің сапалық құрылымы мен әлеуметтік жағдайларын білу мен зерттеуді және қолдауды алдымыздағы бірінші кезекті мәселе етіп қойдық.Алынған мәліметтер бойынша туындаған проблемаларды зерттей келе ұстаздарымызға :- мұғалімдердің жоғары білім алуына және ғылыми ізденіспен шұғылдануына жағдай жасау;- білім, біліктілігін арттыру;- еңбектерін әділ бағалай отырып, құрметтеу;- мұғалімнің әлеуметтік жағдайына көңіл бөлу, көмек көрсету шараларын қолға алып мұғалімдердің шығармашылықпен жұмыс жасауына жағдай жасадық.

Мұғалім сынып оқушыларының толық үлгерімі жолында күш-жігерін салып еңбек еткендеғана, бұл міндеттерді орындай алады.

Сонда ғана өзін - өзі дамыта алатын, өзін - өзі жетілдіре алатын қоғамның белсенді, білімді жеке тұлғасын қалыптастыра алады.

Бәсекеге қабілетті ұрпақ дайындау білім бағдарламасының негізгі мәселесі болып отыр. Ең басты нәрсе - жеке тұлғаның қабілетін ашу. Жеке тұлғаны жан - жақты дамыту арқылы олардың бойынан:- адамгершілікті, ізгілікті, дүние танымды- белсенділікті, қабілетті тұлғаны- жоғары мәдениеттілікті көре аламыз.Қазіргі күні мектебіміздегі мұғалімідердің сабақтарда жиі қолданылып жүрген әдістердің бірі – стратегиялар. Оларды атап өтетін болсақ:-«Түртіп алу» әдісі-«Ұжымдық оқыту» әдісі-«Ой толғау» әдісі-«Кубизм» әдісі-«Топтастыру» әдісі- Өз ойын білдіреді- Білмегенін сұрақ - жауап арқылы біледі- Түсінгендерін өз сөздерімен жеткізіп, өз ойларын нақтылайды.Осы әдістерді пайдалана отырып ұстаздарымыз жақсы нәжижелерге қол жеткізуде.

94

Әрине, сапалы білімді қамтамасыз етуде қазіргі қолданылып жатқан әдіс-амалдар өте мол, оқушылардың қызығушылығын арттыруда жаңа технологиялар да артуда, тек әр ұстаз, өз оқушыларына ыңғайлысын қолдана білуден ұтады.Мектебіміздегі әр бір ұстаздың оқушыға қойған талабы:- қоршаған ортаны сезе білу, құбылыс себептерін іздене білу;- ақыл парасатты игеріп, ойлау, сезім қабілеттерін арттыру;- алдына мақсат қоя білу және жетуге ұмтылу;- өзін — өзі талдауды, өзін — өзі бағалай білуді меңгеру;- басқа адамдармен қарым-қатынас жасай білу, осы заманға сай технологияларды пайдалана білу (интернет, электронды пошта);- қоршаған ортада өз орныңды, жеке рөліңді анықтай білу, демек басты назар оқушыға білімді түсіндіру арқылы беруге емес, оның өзінің жаңа тақырыпты игеруіне әдістемелік қолдау көрсетуге аударылуы тиіс. Әрине, артқарылған істер аз емес. Дегенмен, әлі де болса бізді ойландыратын, толғандыратын істер жетерлік. Атап айтқанда, олар – білім сапасын арттыру, оқушылардың біліміне, ойлау қабілетіне сай деңгейлеп оқыту, ғылыми-ізденіс қабілеттерін қалыптастыру, т.с.с. Өйткені, ХХІ ғасыр- білімділер ғасыры. Ендеше бізге ой өрісі жоғары дамыған, зерделі, жан-жақты парасатты ұрпақ керек екенін бір сәтте естен шығармағанымыз жөн.«Қанша білсең, ізден тағы, тағы да, білікті адам жетер тілек, бағына» деген ғұлама Баласағұнның сөздері менің өмірлік қағидам. Мектебіміздің мұғалімдерінің әрқайсысы өз пәні бойынша білім стандартында жоспарланған бағдарламаны бере алады. Мектепте озық тәжірибелерімен көзге түсіп, оны баспасөз беттерінде жариялап жүрген мұғалімдер де баршылық. Еліміздің маңдайалды жоғары оқу орындарына түскен түлектеріміздің үлгерімдері жақсы, Қазақ Ұлттық университеті, Еуразиялық Ұлттық университеті, Астана медициналық академиясы ректорларынан Алғыс хаттар да аламыз. Бұл – бізден барған балалардың білім деңгейлерінің жақсы екендігінің дәлелі. Мемлекет тарапынан қолдау бар. Біздің мектепті терең білім беретін заманға сай жұмыс істейтін білім ошағы деп ұялмай айта аламын. ҰБТ-ның нәтижесі мұғалімнің білім деңгейін көрсетеді. Бір пәннен екі мұғалім болса, олардың арасында бәсекелестік болуы керек. Олардың әрқайсысы бәсекеге қабілетті болуы тиіс. Сонда ғана білім сапасын жақсарта аламыз, бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіретін шәкірт тәрбиелеу – біздің міндетіміз. Ұлы ойшыл Плутарх кезінде былай депті: “…Көптеген табиғи талант дарынсыз ұстаздардың кесірінен жойылып кетеді. Олар дарынның табиғи құбылысына терең бойлай алмай, тұлпарды есекке айналдырып құртып тынады”. Міне, ұстаз осындай келеңсіздікке жол бермеуі керек.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------А тау аласы мектепке дейінгі ша ын орталы ы мен гимназия сыныптары бар қ қ ғ ғ

№9 жалпы білім беру орта мектебіні бастауыш сынып м алімі ң ұғДжанбирова То жанны ана тілі п ніне арнал ан жоспарығ ң ә ғ

Саба ты атауық ң Наурыз к же. Затты атын білдіретін с здер. 112-113ө ң ө жатты уғ

Сілтеме Электронды о улы , кеспе ріптер, буындар,магнитті ріптер мен магниттіқ қ ә ә планшеттер

Жалпы ма саттарқ АКТ, СТО технологиясыны стратегияларын ы палдастыра отырып,ң қ о ушылар ақ ғ затты имылын білдіретін с здер туралы ма л маттар беру,оң қ ө ғ ұ лар а наурызғ мейрамыны ерекшелігі туралы ма л мат беру, наурыз к жені ма ызын т сіндіру.ң ғ ұ ө ң ң ү Наурыз к жені жасалу жолын йрету.ө ң ү Тілдік былыстарды талдап, оларды м нінқұ ң ә ажырата білу да дыларын алыптастыру. О ушыларды сауатты, к ркем жазуғ қ қ ң ө да дыларын жетілдіру. ле мазм нында ы м селені т сініп, о ан зіндік ба а беруге,ғ Ө ң ұ ғ ә ү ғ ө ғ шы арманы ндылы ы мен негізгі ойы туралы пікір білдіруге жа дай ту ызу: зіндікғ ң құ ғ ғ ғ ө пікірлерін алыптастыру; с йлеу тілдерін жетілдіру.қ ө Адамгершілікке, йымшылды а ,ұ ққ салт- д ст рді д ріптеуге т рбиелеуә ү ә ә

О ыту н тиежесіқ ә ле ді т сініп о и отырып, мазм нын з с здерімен т сіндіру да дыларыӨ ң ү қ ұ ө ө ү ғ алыптастырады.қ

2. Салыстыру, ортынды жасау, пікір айту ар ылы с здік орлары мен ойлауқ қ ө қ абілеттерін дамиды. ле дегі негізгі идеяны т сінеді3. Салт- д ст рді д ріптейді..қ Ө ң ү ә ү ә

Негізгі идеялар Наурыз мерекесі – аза ша жа а жыл мерекесі.Наурыз к жеге 7 т рлі д м салыныпқ қ ң ө ү ә пісіріледі. Затты имылын білдіретін с здер не істеді, не ылды?, айтті ?дегенң қ ө қ қ с ра тар а жауап береді.ұ қ ғ

Тапсырмалар 1- тапсырмай тапсырмасын тексеру.Блиц-Ү

с ра тар.ұ қ

2- тапсырма:Топтастыру «Наурыз к же»өБейне зік: «Наурыз к же»ү ө

3-тапсырма:Шы армашылы ж мыс: «Жал асынғ қ ұ ғ тап»(жазбаша)

4-тапсырма:«Мейірімділік» бейне зікүЖазба ж мысы ұ112-жатты уғ

5-тапсырма:орытындылау :ДиаграммаҚ

6-тапсырма: Наурыз тілек

95

Кейінгі тапсырмалар Кері байланыс: Тренинг. рмекӨй тапсырмасыҮ 113-жатты у , ғ

Ба алауғ Формативті ба алауғ С А Б А Б А Р Ы С Ы Қ

М алімні жазбаларыұғ ң О ушыны іс рекетіқ ң әІ. йымдастыру кезе іҰ ңІІ. Психологиялы дайынды :қ қБасы барлы ырысты ,қ ңБасы барлы лы істі .қ ұ ң

тты болсын Наурыз,Құлы к ні лысты !Ұ ү ұ ң

1- тапсырмай тапсырмасын тексеру. лысты лы к нінде.Ү Ұ ң ұ ү

М нерлеп о у,Жат а айтуә қ қБлиц- с ра тар мен тапсырмалар:ұ қ1.Іс имылды білдіретін с здерге андайқ ө қс ра тар ойылады?ұ қ қ2.Планшетпен ж мыс. Іұ с- имылды білдіретінқс здерге мысал келтіру.ө3.Наурыз с зі андай ма ынаны білдіреді?ө қ ғ4.Наурыз мейрамы неліктен 22- наурыздааталып теді?ө5.Наурыз мейрамына адамдар алайқдайындалады?6. Наурыз мерекесінде андай тілектеқайылады?7.Наурыз мерекесінде р йде пісірілетін асә үалай аталады?қ

ІІІ. Жа а сабаң қ2- тапсырма:1.Топтастыру «Наурыз к же»ө2.Бейне зік: «Наурыз к же».ү ө3.О улы пен ж мыс. ле ді м нерлеп о у.қ қ ұ Ө ң ә қ3-тапсырма: Д птермен ж мыс. ә ұ Шы армашылы ж мыс: ғ қ ұК ктем ........ . К н ........ . стар ..... . Жа быр .... «Жал асынө ү Құ ң ғ тап»(жазбаша).ІV .Сергіту с ті. « оша аным»ә Қ қV. Жа а саба ты пысы тау:ң қ қ4-тапсырма:«Мейірімділік» бейне зікүЖазба ж мысы .ұ112-жатты уғVІ. Жа а саба ты орытындылауң қ қ5-тапсырма:С йкестендіру: Таби ат пен та ам арасында ы байланысты ашу ар ылыә ғ ғ ғ қ Наурыз к жені асиеттерін к рсету шін, хал ымыз даналы пен та амө ң қ ө ү қ қ ғ т рлерін топтап, белгілі бір т стерге балап айтады екен. Олар:ү үСу-к к –ө к ктемде тасы ан су жер-д ниені к к тол ын етеді.ө ғ ү ө қЕт- ызылҚ – арындары той анда азы- арта а да арамай алатынқ ғ қ қ ғ қ қ хал ымыз 3 к н ет жемесе тістері ышып, ызылсырайтыны та ы бар.қ ү қ қ ғ Ендеше барлы ет та амын ызыл а балайды.қ ғ қ ғЖасыл-б ршаұ қА – с т, ртқ ү құСары – май зіні т сіні сарылы ымен бірге е асылын «сары майдай»ө ң ү ң ғ ң са та ан.қ ғ

о ыр Қ ң – бидай,тары.ара – т з. Т здыҚ ұ ұ асиетті ара д м, ара бас т з дейді.қ қ ә қ ұорытындылау :Диаграмма. «Мен нататын наурыз к же»Қ ұ ө

6-тапсырма: Наурыз тілекй тапсырмасыҮ

Кері байланыс:- Біз не білдік?- Біз нені біліп, йрендік?ү- Нені білуіміз керек?Ба алау: Формативті ба алауғ ғ

Г лдер ар ылы топ а б ліну.ү қ қ ө

Психолгиялы дайынды қ қ

Наурыза ы к рісу. Рольдік ойынғ ө к рсетуө

М нерлеп о у ж не жат а айтуә қ ә қ

Саба барысында диалогдық қ ж мыстар а атысып отырады.ұ ғ қ

Наурыз к жені 7 т рлі д мненө ң ү ә пісірілетінмен танысып,топтастырады.

Бейне зіктен наурыз к жені алайү ө ң қ жасалатынымен танысады.

О улы пен ж мысқ қ ұ

Затты имылын білдіретін с здерді зң қ ө ө бетінше жазу.

имыл оз алыс жасау ар ылы сергу.Қ қ ғ қ Бейне зікү

Саба бойынша з ойларын білдіреді,қ ө орытынды жасайды.қ

Наурыз к жедегі ас т рлерін т спенө ү ү с йкестендіру.ә

Диаграмма руқұНаурыз тілек айту.

йге:113-жатты у, Наурыз к же .Ү ғ ө м нерлеп о уә қКері байланыс ж ргізедіү

мырада жинал ан г лдер ар ылыҚұ ғ ү қ ба алауғ

96

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы №28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Омарова Гулжамал Оразовна Құстар – біздің досымыз

Мақсаты: 1.Оқушыларға жалпы құстардың пайдасы туралы, олар жөнінде мағлұмат беру. Көктемде құстардың оралуын, олардың азайып кетуі қаупінен хабардар ету.2. Тіл байлықтарын, ойлау қабілеттерін, есте сақтау қабілеттерін дамыта түсіп, өз ойларын дұрыс байланыстырып жеткізе білуге дағдыландыру.3. Отанын, жерін, орманын, көлін, табиғатын сүюге баулу. Құстарға қамқор болуға, аялауға бейімдеу.Көрнекілігі: ребус, құстардың мозайкасы, суреті т.бСабақтың түрі: сайыс сабақ Сабақ барысы:І. Ұйымдастыру.- Армысыздар, құрметті қонақтар, жиналған көпшілік!Табиғатты құрайтын бөліктердің бірі – құстар. Халық ежелден аң, құстарға әуес, оларға деген сүйіспеншілігін шексіз дәріптеп, ең жақсы көретін адамды құсқа теңеу арқылы ол ықыласын көпке аян етеді. Сондықтан да халық өзінің арасынан шыққан саңлақ ұлдарын сұңқарға теңесе, төгілте ән шырқайтын әншісін – бұлбұлға, ел үшін, Отан үшін жанын қиятын батырларын қыранға, елден асқан сұлуды аққуға теңегені белгілі. Осыған байланысты 3 класс оқушыларының қатысуымен «Құстар – біздің досымыз» атты сайысымызды бастаймыз.Бұл сайысқа «Көгершін» және «Аққу» топтары қатысып отыр.Сайысымыздың бағдарламасымен таныстырып өтейік:1. Таныстыру2. Құстарға арналған тақпақтар оқу.3. Құстарға мінездеме беру.4. Капитандар сайысы.5. Ребус шешу.6. Өнер.7. Мақал-мәтел сайысы.8. Жұмбақтар шешу. «Бұл қай құс?» Өту барысы:І. Таныстыру.І топ: Біздің тобымыздың аты – «А у»ққБіздің ұранымыз – «А уды атпа,ққ Досы ды сатпа».ң- оқушы: Құс патшасы аққуды Атпаңдар, атпаңдар. Ей, адамдар, әрқашан Аққуларды сақтаңдар.- оқушы: Көлдің көркі, сәні екен, Ұшқанда сазды ән екен. Ақындар оны мақтағанАдамдар қорғап сақтаған.Біз киелі аққумыз, сондықтан да аққу атын алғанбыз.3 - оқушы: - Біз, құс төресі – аққулар, сендермен өткір сөзбен шайқасуға келдік. Біз тапқырмыз ба, әлде сендер тапқырсыңдар ма, оны қазылар алқасы шешсін.4-оқушы: - Біз эмблемамызға қамысты көлдің бетінде сылана жүзген қос аққудың суретін салдық. Өйткені халқымыз аққуды айдын көлдің еркесі, құс патшасы, құстың төресі деп санаған. Сондықтан құстың басына тәж салдық. Қазақ халқы аққуды сұлулықтың символы деп санап, сүйікті қыздарын аққуға теңеген. Оған мылтық кезеп, оқ атпаған. ІІ топ: Біздің тобымыздың аты – «К гершін»өБіздің ұранымыз – «К гершін биікте сам асын,ө ғ лемде бейбітшілік орнасын!»Ә1-оқушы: - Біз «Көгершін» командасы қарсыласымыз сендерге жер шарының түкпір-түкпірінен бір ауыздан біздің қанатты сәлемімізді жолдаймыз. Сендермен білім сынасуға әзірміз.2-оқушы: Біз көгершін деген атауды Бейбітшілік құсы - көгершін Жер жүзінде бейбіт еңбек көгерсін Аспан тұнық, шат көңілді болайық, Ақ ниетті, адал жандар көбейсін,- деген мақсатта алып отырмыз.3-оқушы: - Біз эмблемамызға жер бетінде бейбітшілік болсын деп шуағын шаша күлімдеген күн мен жер шарын айнала ұшқан ақ көгершіннің суретін салдық. Өйткені барлық адамзат баласы үшін ақ көгершін – бейбітшіліктің символы, әділет құсы, тыныштықтың белгісі. Сонымен қатар ол аузына хат тістеп ұшып барады. Яғни көгершін адамдарға қиын-қыстау кезеңде хат тасуға да көмектескен.ІІ. Құстарға арналған тақпақтар оқу. (Әр топтан үш оқушыдан шығып құстар туралы тақпақтар оқиды.)ІІІ. Құстарға мінездеме беру. Бір топқа бүркіттің, екінші топқа үкінің суреті беріледі. Әр топ өзіне берілген құс туралы толық сипаттама беруі керек.ІV. Капитандар сайысы.- Топ басшыларын ортаға шақырамыз. Әр топ басшысына 10 сұрақ қойылады, сол сұраққа көп ойланбай жылдам жауап берулерің керек. Әр сұраққа 1 ұпай қосылады. Дайын болсақ бастаймыз. «Көгершін» тобына:

97

1.Көктем айларын ата.2.Киелі құсты ата.3.Қандай жыртқыш құстарды білесің?4.Қай құс жұмыртқасын басқа ұяға салады?5.Дүниедегі ең кішкене құс қайсы?6.Қарлығаш ұя жасау үшін не іздейді?7.Қыстап қалатын құстарды ата.8.Сөйлейтін қай құс?9.Адам қай құсты аң аулауға пайдаланады?10.Әнші құс деп қай құсты айтады?«Аққу» тобына:1.Наурыз, сәуір, мамыр қай мезгілдің айларына жатады?2.Ең алғаш қай құс ұшып келеді?3.Қай құс өсекші атанған?4.Хат тасушы қай құс?5.Ұя жасау үшін құстарға қандай материалдар керек?6.Түнде ұшатын құсты ата.7.Жыл құстарына қандай құстар жатады?8.Қай құстың балапандары өз анасын білмейді?9.Қай құстың құйрығы айыр?10.Өз атын өзі шақыратын қай құс?

V. Ребус шешу. Екі топқа құстар жайында екі ребус беріледі.VІ. Өнер. (Суретшілер конкурсы)- Әр командадан бір адамнан қатысады. Кім қағазға кез келген құсты дұрыс және тез салып шықса, сол жеңіске жетеді.VІІ. Мақал-мәтел сайысы. Екі команда бір-бірден кезекпен құстар жайлы мақал айтып жарысады.VІІІ. «Бұл қай құс?» Жұмбақ шешуден сайыс.Оқушыларға суреттер көрсетіледі, олар қандай құс екенін табуы тиіс. Одан соң жұмбақтар оқылады.1.Тұмсығында суы бар, Бұл қай құс, тауып ал. (Бірқазан)2.Қашаудай мықты тұмсығым, Бәсеке тігем, Бұл шыным – Құрт, қоңыз аулап жарысам, Орман дәрігері болып табылам. (Тоқылдақ)3.Бір құс бар, үлпілдеген жүні жұмсақ, Тұяғы бейне болат алмас пышақ. Тұмсығы имек, көрмейді күндіз көзі, Шарықтап көкті кезіп, түнде ұшады. (Үкі)4.Дүниеде бір молда, Уағында азан оқиды. Мезгілінде айқайлап, Қайтып кеп жер шоқиды. (Қораз)Қорытынды. «Ақ көгершін» әні.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы

№28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі Омарова Сабира

7-сынып. Орта ғасырлардағы дүние жүзі тарихыСабақтың тақырыбы:. 5-10 ғасырлардағы арабтарМақсаты: 1. Білімділік: 5-10 ғасырларда өмір сүрген араб феодалдық мемлекетінің құрылуы, саяси жүйесі, шаруашылығы және арабтардың бірігуі мен ислам дінінің таралуы туралы толық мағлұмат беру.2. Дамытушылық: Жаңа сабақты өткен сабақпен байланыстыра отырып, оқушылардың білімділігін арттыру, дүниетанымын кеңейту, ойландыратын сұрақтар қою арқылы оқушының ойлау қабілетін дамыту.3. Тәрбиелік: Осы тақырыпты өте отырып, оқушыларды адамгершілікке, өткенге сыни тұрғыда талдау жасай алатын иманды, білімді, мәдениетті азамат тәрбиелеу. Сабақтың типі: Жаңа сабақ Сабақтың түрі: араласӘдісі: ИнтерактивтіСабақтан күтілетін болжам: Оқушылар топтық әрекетте болжау, ой шақыру, семантикалық кесте, джиксо, ойын, тапсырмалары барысында бір-бірінің шығармашылық танымын арттыруға әрекеттесіп, жаңа білімді меңгереді, дүниетанымы кеңейеді.Сабақтың көрнекілігі: 1. 5-10 ғғ. Арабтардың саяси картасы, 2. Слайд көріністері

• Әулие София храмының бейнесі• 5-10 ғғ. Арабтардың саяси картасы

98

• Қағбаның бейнесі• Жаңа терминдар

3. Бейнематериал • Бәдір соғысы• Қажылық

Сабақтың барысы: І Кіріспе бөлім• Ұйымдастыру кезеңі• Оқушыларды түгелдеу• Топқа бөлу

Ғасырлардағы Византия империясы/семантикалық кесте/

Жылдар 1453жыл

527-565ж

443-448ж

395жыл

324жыл

1 Константин астананы Рим қаласынан Византияға қашан ауыстырды.

2 Рим империясы қай жылы ресми түрде екіге бөлінді

3 Юстинианның билік құрған кезеңін тап

4 Византияға қай жылдары Ғұндар жорық жасады

5 Константинопольді осман түріктері қашан басып алды.

Жаңа сабаққа көшуБалалар слайдқа назар аударыңыздар. Сіздерге ұсынылып отырған мына терминдерді болжап көрелік? 1. Мекке 2. Халиф 3. Құм бұл сөздерді неліктен ұсынып отырмын.1 Әңгіме төркіні не туралы болмақ2 Қандай мағыналар береді. Сіздердің бірінші болжауларыңыз ақталды. Бүгінгі жаңа сабағымыздың тақырыбы. «5-10 ғасырлардағы арабтар»Жаңа сабақтың жоспарымен танысыңыздар: Жоспарды таныстырмас бұрын үш топқа ат қойып алайық.Мекке, Халиф, Кордова1. Ежелгі арабтардың қоныстанған жері мен шаруашылығы, 6-7 ғасырлардағы арабтардың бірігуі және ислам дінінің таралуы. /МЕККЕ/2. Араб халифатының құрылуы және феодалдық қатынастар./ХАЛИФ/3. Араб халифатының саяси басқару жүйесі. /КОРДОВА/ Сіздерге белгіленіп берілген материалды нақты түсіну үшін берілген бейнематериалға назар аударыңыздар. • Берілген бейнематериал сіздердің тақырыптарыңызға қатысы бар ма, жоқ па оны кейін пайымдай жатарсыздар Араб халифатының басқару жүйесі.Барлық бағындырылған жерлер мемлекет меншігіне айналдырылды және де ислам дінін қабылдады. Пайғамбарымыздың билігінен кейінгі 4 халифаттан кейін арабия әлемінде үлкен-үлкен екі ОМЕЙЯ және АББАС деген әуеттер билік етті.3. Араб халифатының саяси басқару жүйесіОмейя әулеті.1. 661-750 жылдары өмір сүрді.2. Жері жағынан ең көбі, үлкені болды.3. О.әулеті 5 жергілікті басқару аймағына бөлінді.4. Әр аймақты әмір басқарды 5. Әмірдің 2 орынбасары. Бірі салық жинау мен қаржы мәселесімен айналысса, екіншісі діни істермен айналысатын болды.6. О.әулеті қоғамдық мекемелер мен мешіттер салуға көптеп көңіл бөлді. Сауда мен қолөнер дамыды.7. Ұзаққа созылған бақталастықтан Омейя әулеті 750 жылы Әбу Мүслім бастаған көтерілісшілердің кесірінен құлап оның орнына Аббас әулеті билігін оргнатты.Аббас әулеті1. 750-1258 жж. 2. Мұхаммед пайғамбардың немере ағасы Аббастан тарадық дейтін әулет үстемдік еткен 100 жылда халифаттағы феодалдық қатынастар күшейіп, сауда өрістеді.

99

3. Халифат Азия, Африка, Еуропа құрлықтарын қамтыған әлемдік державаға айналды.4. Бұл құрлықтағы халықтардың өздеріне тән тарихи, мәдени, діни ерекшеліктері болды.5. Әртүрлі тілде сөйлеп, өз салт-дәстүрлерін ұстанды. 8-10 ғғ. Халифат бірнеше тәуелсіз мемлекеттерге ыдырап кетті. Олардың ішінде ірілері1. Бағдат халифаты 750-1258,2. Фатимилер халифаты 909-1071,3. Кордова халифаты 756-1031,4. Саманилер мемлекеті 875-999 Дін бүгінге дейін әрбір адамның бойындағы адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға қалай әсер етсе, бұдан былай да дәл солай әсер ететін болады.Дүние жүзіндегі беделді біндерді бірі, жер шарындағы халықтардың бестен бірі ( 5/1) сенетін ислам дінінің үлкен тарихы бар Сабақты бекіту.1. Бүгін біз 5-10 ғасырлардағы арабтардың тарихын таныдық.2. Жалпы алғанда арабтар ислам әлемінің орталығы екендігімен, мұнайымен, мәдениеттілігімен, өркениеттілігімен дүниежүзінде ерекшеленеді.Мыс: араб елдерінің көбісінде түрме жоқ, ғалам проблемасына айналып отырған арақ, наркотик, СПИД, дегенді мүлдем білмейді. Пайғамбарымыздан кейін 4 халиф /сахаба/өмір сүргендігін, одан кейін үлкен-үлкен Омейя және Аббас әулеттерінің билігі туралы, 1258 жылы бұл әулеттің де билігі Шыңғыс ханның әскерлеріҮйге тапсырма: §4. Оқулықтағы карта бойынша контурлық картаға Араб халифатының жерін және жаулап алған жерлерін түсті бояулар арқылы түсіріп келу. Араб мемлекетінің дамуына үлес қосқан халифтардың тізімін жасау. Мұхаммед пайғамбардың өмірі, Мекке қаласы туралы әңгіме жазып келу.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы. Ордабасы ауданы

«Достық»бастауыш мектебі коммуналдық мемлекеттік мекемесі бастауыш сынып мұғалімі

Құдайберген Гүлзипа Еркінбекқызы

Cаба ты та ырыбық ң қ :Өтілген материалдарды бекітуСаба ты ма саты:қ ң қ1.Оқушылардың өткен сабақтан алған білімдерін пысықтауға арналған қайталау есептерін шығару. Олардың білімдерін тиянақтау.2.Оқушылардың ақыл–ойын,ой–өрісі дамыту.3.Тапқырлыққа,ізденімпаздыққа,алғырлыққы,ұқыптылыққа баулу.Пәнге қызығушылығын ,белсенділігін арттыру.Т рі: ү қайталау,пысықтау сабағы.

дісі: Ә сұрақ–жауап,ойын.Көрнекілігі: кестелер,үлестірмелі қағаз.Саба ты барысы:қ ңІ.Ұйымдастыру кезеңі1.Амандасу,оқушылар зейінін сабаққа аудару.2.Психологиялық дайындықМатематика керек әр күнге,Математиканы оқимыз.Математика қажет өмірдеМиымызға тоқимыз.ІІ. й тапсырмасын тексеруҮ №17(Дәптерден оқыту арқылы тексеру)–Балалар бүгінгі сабағымыз өтілген сабақты пысықтауға арналған,сондықтан біз бүгін бірнеше бөлімдерге байланысты тапсырмалар орындаймыз.Біліміңді байқа,1–мысал. Тура теңдіктер мен теңсіздік құрастыр.(Ауызша есептеу)–Балалар алдымызда үлкен ел болып ел болып тойлайтын мерекеміз келе жатыр.-Ол қандай мереке?-Тәуелсіздік күні.-Жарайсыңдар.2–мысал. Теңдеу шешуҚызығушылықты ояту.3–мысал. Өрнектер .Сергіту сәті.Орнымыздан тұрамыз,Қос бүйiрдi сығамызОңға, солға бұрылып,Бiр айналып шығамыз.Бiр,екi, үш, төрт, бесҚолды қолға ұрамыз.

100

4- мысал Есеп шартын оқып,шығару жолдарын талдауа)Шарты: Жинақта–24б. Сурет салуға- 1 6 Нұржан неше бояу алды? Шешуі: 24: 1 =4 6 Жауабы: 4 бояу алды.

ә)Т 1 Ш: 1 6 5 см–ге тең 6*5cм==30cмЖалпы ұзындығы қанша? Жауабы:Таспаның ұзындығы 30см5-есеп. 1а)Көк–12 Ш:(12+18+15): 5 =9 Жасыл–18 Ж:Қалды 9 текше Қызыл–15Ойын үшін 1 пайдаланды. 5 Неше текше қалды?ә)Шарты:8тг 6 шар Ш:8тг*6 +9тг+45тг= 99 тг 5 шар қанша ақша төленді? Ж:Төленді 93 тгСабақты қорытындылау білем? Не білдім? білгім келеді?

Оқушы білімі мен белсенділігін бағалау.Үйге тапсырма: №6Есептеуге жүйрік болсаң жасыңнан,Математикаға орын берсең басыңнан.Барлық ғылым саған үйір болады,Досың солар табылатын қасыңнан.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Западно Казахстанская область .Теректинский район

Подстепновская № 1 ОСОШ учитель музыки Сахарнова Л.Т.

Тема урока: «Профессиональные композиторы Казахстана». Пояснительная записка. Урок обобщающий, позволяет закрепить знания, полученные ранее. Традиционная музыкальная культура Казахстана – явление сложное по своему составу. Его важнейшая составляющая – фольклор, к которому исследователи относят: песни, Кюи, эпосы. Профессиональная музыкальная культура новый виток, который не стоит на месте, совершенствуется с каждым поколением... Для учащихся основой образования и воспитания является: песенный жанр, различные формы исполнения (канон, капелла, сольное, хоровое пение), слушание, знания творческого пути композиторов, формирование и развития музыкальной культуры нового типа. Цель урока:Формирование у школьников осознанного представления роста и развития музыкальной культуры Казахстана. Задачи Закрепить знания, полученные на прошлых уроках. Развитие музыкальных способностей учащихся. Воспитание патриотизма, бережного отношения к историческому музыкальному наследию. План урока.Продолжительность:45минутТип урока:закрепляющий, обобщающий. Урок-концерт. Наглядные пособия: портреты композиторов, кюйши, артистов. Казахские музыкальные инструменты (домбра, ассатаяк, кобыз), национальная казахская одежда, репродукция картин художников Казахстана. Музыкальное оформление: фонограмма кюя «Косалка», «Казак валсi» Л.Хамди Межпредметные связи: изобразительное искусство, литература, история. Ход занятия

Структурные элементы урока

Время прохождения

этапа

Методические особенности, краткие указания по проведению урока.

Музыкальный материал.

1. Организацион-ный момент.

2 мин. Приветствие, проверка готовности учащихся к уроку.

2. Настрой учащихся.

3 мин. Сообщение темы, цели занятия, плана работы, создание положительной

Фонограмма кюя «Адай» Курмангазы

101

мотивации. Обратить внимание на оформление кабинета.

3. Распевка 3мин. Рапевка исполняется группами, цепочкой, хором..

«Эхо», «До-наш добрый дом»

4.Повторение тем по народноймузыке.

7 мин. Ответы учащихся по предыдущим темам: «Народная, инструментальная музыка», «Инструменты казахского оркестра».

Прослушивание звучания инструментов. Умение отгадать тембр и название инструментов.

5.Повторение тем становления профессиональ-ной музыки.

10мин Первые профессиональные композиторы, артисты, певцы, танцоры.

«На джайлау» Капан Мусин,«Ак когершин» Латыф Хамиди

6. Исполнение песен.

15 мин Краткая характеристика песни, история создания.

«Елим-ай» казахская народная песня. «Отан» Л.Хамиди«Коземнын карасы» Абай«Жайдарман», «Расцветай Казахстан»

7. Итог урока 5мин Анализ урока. Оценки за урок

1. Организационный этап. Учащиеся выстраиваются в круг. Прохлопывают ритмический рисунок приветствия. Обратить внимание на оформление. Сформировать: о чем пойдет речь на уроке.2. Настрой учащихся. Создание положительной мотивации. Сообщение темы, цели занятия, плана работы. Обратить внимание на репродукцию картины «На просторах Жувалы» художника Мамбеева. С каким произведением можно сопоставить. Ответы учащихся. («Коземнын карасы» Абая, «На джайлау» К. Мусина) 3.Распевка.Исполняется распевка «Эхо» (поочередное исполнение мальчики-девочки), «До-наш добрый дом» 4.Повторение тем по народной музыкеЧто такое народная музыка? Как называли народных певцов, исполнителей в Казахстане? (акын, кюйши, жырау) Какие инструменты казахского оркестра вы знаете? Какие особо популярны, почему? Попробуйте отгадать, какой инструмент звучит. Прослушивание звучания инструментов. Умение отгадать тембр и название инструмента.ғ. Исполнение песен.Мы знаем много песен так или иначе связанных с историей развития казахского народа. Одна из них песня скорбная, трагическая «Елим-ай». Какие события, моменты истории отражает эта песня? (Ответы учащихся Набеги джунгаров) Исполнение песни «Елим-ай» казах.народ.песня.Его называл: поэт, акын, просветитель. Его творчество обогатило литературный казахский язык. Им сделано не мало переводов поэзии Гете, Лермонтова, Пушкина.О ком идет речь? (Абай)Песня «Коземнын карасы» сольное исполнение, повторение строк исполняет весь класс.Исполнение хором «Жайдарман» казахская народная песня. Казахской музыке ранее свойственно было сольное, индивидуальное пение. В 20х годах XX столетия песни зазвучали по-новому: их стали исполнять группами, дуэтами, хором. Одним из первых для хора стал писать Латыф Хамиди. Песня «Отан» Латыф Хамиди. Шире океана ты моя страна! Как цветок прекрасна, велика, сильна! Над моей страною, солнца яркий свет, Ярко звезды светят, и числа им нет!Песня «Расцветай Казахстан»7. Итог урока. Анализ урока. Результаты ответов. Оценки за урок.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы

№69 «Бес- кепе» негізгі орта мектебіАсамбаева Күлзира Раманкуловна

Сабақтың тақырыбы: Мезгіл үстеуі.Сабақтың мақсаты: Үстеудің мағыналық түрлерін оқып үйрену. Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру: түрлі әдістерді пайдалана отырып , оқушыларды тапқырлыққа ,жылдамдыққа , есте сақтау қабілеттерін дамыту. Сабақ барысында оқушылардың білімдерін бақылау арқылы сауатты жазуға машықтандыру. Адамгершілікке, әдептілік пен ұжымдылыққа тәрбиелеу.Сабақтың көрнекілігі: Сызбалар, карточкалар, тест сұрақтары.Сабақ барысы: І Ұйымдастыру кезеңі Оқушылармен амандасу, түгелдеу,сыныптың тазалығына көңіл бөлу, оқу құралдарын тексеру,оқушылардың зейіннін сабаққа аудару. ІІ Үй тапсырмасын пысықтау Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен тапсырмалар бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

102

Үстеу нені білдіреді? Үстеудің құрамдық түрлері қандай?1. Қимылдың түрлі белгісін , мекенін, мезгілін,себебін,мақсатын білдіретін сөз табы.2. Үстеулер құрамына қарай негізгі түбір үстеу туынды түбір үстеулер және күрделі үстеулер. ІІІ Жаңа сабақМезгіл үстеуінің сұрақтары қашан? қашаннан?Мысалы: Фариза (қашан)(бүгін) мектепке келді.Кітапханаға(қашан)(ертең ) барады. Мезгіл үстеулер етістікпен тіркесіп қолданылады. Бүгін келді, ертең барады,таңертең тұрады, бұрын жүрді,күні бойы дайындалды, т.б.Мезгіл үстеу құрамы жағынан негізгі я туынды түбір немесе күрделітүбір бола береді. Енді осыдан ереже шығарамыз.Қимылдың іс- әрекеттің мезгілін, мекенін білдіреді де ,қашан? қашаннан? деген сұрақтарға жауап береді. Мезгіл үстеуі етістікпен тіркесіп қолданылады. Мезгіл үстеулері құрамы жағынан негізгі я туынды түбір немесе күрделі түбір бола береді.1. 276- жаттығуОқулықпен жұмыс Мезгіл үстеулерін тауып, сұрақ қою арқылы қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер. Бүгін (қашан?) кешігіп келді? Бүгін кешігіп келді. Бұрын (қашан) келмеген? Бұрын келмеген. Былтырлар (қашан) асып кетті? Былтырлар асып кетті.Бүгін (қашан) сөз қылды.? Бүгін сөз қылды. Қазір(қашан) жалғыз отыр? Қазір жалғыз отыр.2.Адасқан әріптер.а)ы, г, с, ы, ү, н, і, қ, т. қыстыгүніә)д, е, н, т, е, р, е. ертеден б)д, а ,й, з, ж, а, а, л, а. ала жаздай в)ң, е, т, р, е, ң, а, т, таңертең3 Тест сұрақтары.1.Есімдіктер мағынасыны қарай нешеге болінедіа/2 б/6 в/7 ә/4 2.Кім? не? Қандай?есімдіктің қай түріне жатады?а/сұрау б/белгісіздікә/болжалдық в/сілтеу3.Сілтеу есімдіктер тобын көрсет:а/мен, сен б/өзім,өзіңә/бұл, осы в/барша, күллі4.Болымсыздық есімдіктер тобын көрсет:а/ештеңе, ешқандай, ешқашанә/қайбір, бірнешеб/кім?қандай?неше?в/өзі, өзім5.Белгісіздік есімдіктер тобын көрсет: а/бәрі, барлықә/кейбіреу, әлдекімб/ешкім, ешқашанв/мен, сен6.Етістіктер сөйлемдегі қызметіне, мағынасына қарай нешеге бөлінеді?а/негізгі және көмекшіә/салт және сабақты

б/дара және күрделів/болымды және болымсыз7.Үстеу мағынысына қарай нешеге бөлінеді?а/2 ә/ 4б/6 в/78.Негізгі түбір етістіктім тап?а/ойлан ә/сана б/шақыр в/тазала9.Күрделі етістікті белгіле.а) балтала ә) жұлқылады б) жүре бер в) көңілденген10. Мезгіл үстеуін тапа)бүгін, ертеңб) жоғары, ілгерів) бостан- босг) анағұрлым4. тапсырма Адасқан сөздер.а) Жаңыл ертең кетем деген күні таңертең оразасын ашпай тұрып әңгіме бастады.ә) Бүгін дем алмаған тек Жүсіпбек қана б) Кешке жылт етіп есіктен кіріп келе жатқанын бір көреді.в)Жаз биыл жайлы болатын түрі бар.г) Қазір таңертең баласының жылт етіп есіктен шығып бара жатқанын көреді.д) Таңертең күн жарқырап ашылды.

5 тапсырмаСуретке қарап әңгіме құрау. Үй тапсырмасы277- жаттығуҚортынды : оқушының білімін бағалау

------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ара ия ауданы, М найшы селосы Қ қ ұ

№7 орта мектебіні бастауыш сынып м алімі ң ұғ Арызгулова Марфуганы ң математика п ніне арнал ан ә ғ

ыс а мерзімді жоспарқ қ Саба ты атауық ң рнек. осынды Ө Қ 14.10.2014ж

Сілтеме Кесте « лке» баспасы.Ө

Жалпы ма саттарқ АКТ, СТО технологиясыны стратегияларын ы палдастыра отырып,1+1, 2+1 рнектерің қ ө туралы т сінік беру. ,оларды о ылуы мен атауларын ме герту.ү ң қ ң Математика п нінеә ызы ушылы ын арттыру есептеу, логикалы ойлау рекеттерін дамыту, ойларынқ ғ ғ қ ә

д лелдеуге бейімдеу, белсенділік таныту а да дыландыруә ғ ғО ыту н тиежесіқ ә рнек туралы т сінік алыптасады. з бетінше 1,2,3 цифрларын пайдаланып, рнектерӨ ү қ Ө ө

растыру ж не оларды м ндерін табу а , жылдам , д рыс есептеуге да дыланады.құ ә ң ә ғ ұ ғОларды о ылуы мен атауларын ме гереді.ң қ ң Математика п ніне ызы ушылы тары артып,ә қ ғ қ

103

есептеу, логикалы ойлау рекеттері дамиды. з ойларын д лелдеуге бейімделеді, сабақ ә Ө ә қ арысында белсенділік таныту а мтылады.ғ ұ

Негізгі идеялар 1+12+1- б лар рнектер.ұ ө2+1═3-б л те дікұ ң2+1 – осындық3- б л осындыны м ніұ қ ң ә

Тапсырмалар 1- тапсырмаСурет бойынша те дік рң құ 1+1 2+1 1+2 1+1

2- тапсырма:

осындыны о у ж не м нін табу Қ қ ә ә

3- тапсырма:« Кім жылдам?» Шы армашылы ж мысғ қ ұ1,2,3,1 +,═ пайдаланып осындылар руқ құ

4- тапсырма:здік ж мысӨ ұ

«К ршісін» табуө

Кейінгі тапсырмалар Кері байланысй тапсырмасыҮ Ауызша айталауқ

С А Б А Б А Р Ы С Ы ҚМ алімні жазбаларыұғ ң О ушыны іс ректіқ ң әІ. йымдастыру кезе іҰ ңІІ. ткенді айталауӨ қІІІ. Жа а саба .ң қО ушыларды білімді белсенді ме геруге дайындау кезе і..қ ң ң ңЖа а саба . ң қСаба ма сатымен таныстыру. қ қМ алімні т сіндірмесі. ұғ ң үО улы пен ж мыс.қ қ ұ2+1 1+23–1

Б лар – рнектер. рнектерді м нін тапса олар те дік болады.ұ ө Ө ң ә қ ң3–22+1=3 1+2=33–1=2 Б лар – те діктер. Те діктерді де з атаулары бар.ұ ң ң ң ө3–2=1І . Жа а саба ты бекіту.Ү ң қ1- тапсырмаСурет бойынша те дік рң құ 1+1 2+1 1+2 1+12- тапсырма:

осындыны о у ж не м нін табуҚ қ ә әV. Сергіту с тіә3- тапсырма:« Кім жылдам?» Шы армашылы ж мысғ қ ұ1,2,3,1 +,═ пайдаланып осындылар руқ құ4- тапсырма:

здік ж мыс.Ө ұ«К ршісін» табу.өVІ. орытындылау.ҚVІІ. Кері байланыс. Не білемін?Не білдім?Не білгім келеді? VІІІ Саба тық жалпы орытындылауқІХ. Мада тау. Формативті ба алауқ ғ

Топ а б лінуқ өткенді еске т сіруӨ ү

Психолгиялы дайынды қ қ

Саба барысында диалогдық қ ж мыстар а атысып отырады.ұ ғ қ

Сурет бойынша те діктерң растырып, м нін табадықұ ә

О улы пен ж мысқ қ ұ1+1, 2+1, 1+2

з бетінше ж мыс жасайды.Ө ұСаба бойынша з ойларын білдіреді,қ ө орытынды жасайдық

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫМАҚТАРАЛ АУДАНЫ №8 Н. ОҢДАСЫНОВ АТЫНДАҒЫ

ЖАЛПЫ ОРТА МЕКТЕБІНІҢ БАСТАУЫШ СЫНЫП ПӘНІ МҰҒАЛІМІ

САДЫКОВА БОТАКӨЗ АСАНҚЫЗЫ

Сабақтың тақырыбы: «Септіктер ханды ы»ғСабақтың мақсаты:Білімділік: Оқушылардың өткен сабақтарда алған білімдерін қорытындылау. Тақырыпқа байланысты тапсырмалар беру арқылы білімдерін тексеру.

104

Дамытушылық: Жеке тұлғаның бойында талдаусалыстыра білу қабілеттерін дамыту, дұрыс септік жалғауларын жалғап, үйрету.Ауызша, жазбаша жаттығулар жүргізе отырып, оқушылардың сауаттылығын, тілін дамыту, логикалық ойлау және сөздік қорын молайту.Тәрбиелік: Оқушыларды мемлекеттік тілге құрметпен қарап, тіл игеруді саналы да ерікті түрде меңгеруге, қазақ тілінің қазіргі күнделігін түсіндіру арқылы тіл үйренуге тәрбиелеу.Сабақтың көрнекілігі: Әр түрлі суреттер, түрлі тапсырмалар, мақал-мәтелдер, сөзжұмбақ.Сабақтың түрі: Қайталау сабақ.Сабақтың әдісі: Әңгімелеу, сұрақ-жауап, талдау, жұптық ойын.Сабақтың барысы:Ұйымдастыру кезеңі:а) Оқушылармен сәлемдесуә) Оқушыларды сабаққа дайындауСабақтың тақырыбы және мақсатымен таныстыруб) Сабаққа кіріспеМұғалімнің сөзі:Бүгін қазақ тілі сабағында септіктерді қайталаймыз, әр оқушы өз білімінің дәрежесін көрсетуі тиіс.Қазір осы септіктер туралы ертегіні тыңдап көріңдер.Ерте, ерте, ертеде Септік деген хан тұрады екен. Оның жеті ұлы бар екен. Барлығы осы сарайда тұрады. Әр ұлының өз қызметі бар. Септік ханның әр ұлына берген мұрасы бар екен.Септік хан мынадай жарлықтарын жіберіпті, ханның жарлық-тарын дұрыс, шапшаң орындаған оқушыға ханның сыйлық бағасы бар екен.1 – жарлығы: Ұлдарымның атын атап, ретімен қойыңдар дейді.2 – жарлығы: Ұлдарымның қызметін табыңдар, сұрақтарын тауып қойыңдар.3 – жарлығы: Олардың мұраларын атаңдар, жалғауларын тауып қойыңдар.Оқушылар рет-ретімен септік атауларын, сұрақтарын және жалғауларын айтады.2 – тапсырма:Берілген сөздерден септік жалғауларының астын сызу.1 – топ: Хан сөзін септейді; 2 – топ: Мұра сөзін септейді; 3 – топ: Жарлық сөзін септейдіБалалар, қазақ халқында 7 саны қасиетті. 7 санына байланыс-ты көптеген ұғымдар бар. Мысалы: 7 ғаламат, 7 қазына, 7 ата, 7 шелпек, 7 қарақшы, 7 күн. «Наурыз көже» де 7 түрлі дәмнен жасалады. Қазақ тілінде 7 септік, 7 ұяң дауыссыз, 7 үнді дауыссыз бар. Ендеше, келесі біздің тапсырмамыз да осы санмен байланысты. Септіктер хандығы Наурыз мейрамына дайындалып жатыр. Сондықтан хан осындай тапсырма беріп-ті: Наурыз көже қандай 7 түрлі дәмнен жасалатынын айтыңдар деді.Слайд: «Наурыз көже» көрсетіледі.3 – тапсырма: Келесі ханның тапсырмасын орындайық.1 – топ: Септік атауларын жинайды; 2 – топ: Апта күндерін ретімен қояды; 3 – топ: 7 ұрпақты ретімен қояды.Сергіту сәті:Біздер тату баламыз,Гүл-гүл жайнап барамызЖаттығулар жасасақ,Жақсы сергіп қаламыз.Орнымыздан тұрамызҚолды белге қоямызБұрыламыз оңға бір,Бұрыламыз солға бір.Бір, екі, үш, төртЖоғары қолды соғамыз.Балалар, біз «Наурыз көже» 7 тағамнан жасалады деп айтып кеттік. Ал енді айтыңдаршы, Наурыз көже дегенде сөздің ойларыңа не келеді?Дұрыс, мейрам. Ал мейрамда не құрылады?Киіз үй.Ханның келесі тапсырмасы киіз үйді тігу. Сондықтан киіз үйді тігу үшін ханның келесі тапсырмасын орындауға тырысамыз.1 – топ: Берілген диктант мәтінінен септік жалғауары бар сөздерді теріп жазу; 2 – топ: Мәтіннің ішінен тек қана жуан буынды сөздерді теріп жазу; 3 – топ: «Шаңырақ» сөзіне фонетикалық талдау жасау.Киіз үйді тігу оңай емес. Алдымен керегені жаяды. Керегенің биіктігі 2 метрдей болады. Керегенің әр бөлігін «қанат» деп атайды. Киіз үй 4, 6, 8, 12 қанатты болады. Осыдан кейін шаңырақты көтереді. Шаңырақтан кейін ерекше қастерленетін бөлшегі – босаға. Ол табалдырық пен маңдайшадан тұрады.5 – тапсырма: Слайдтар арқылы сөйлемдер көрсетіледі. Оқушы-лар ондағы көп нүктенің орнына жалғауларды жалғап жазулары керек.6 – тапсырма:2) Балалар, кім білім және өнер тралы мақал-мәтелдер біледі? Оқушылар мақал-мәтелдерді айтады3) Қазақ халқында мақал-мәтелдер өте көп. Олардың тақырыпта-ры сан алуан түрлі. Бұгін біз білім мен өнер тақырыбына бе-рілген мақал-мәтелдерді оқып, асты сызылған сөздердің қай септікте тұрғанын айтамыз.4) (Не?) Оқу – білім бұлағы,5) (Не?) Білім – өмір шырағы.

105

(Кімнің?) Білімдінің - алды жарық,(Кімнің?) Білімсіздің күні – кәріп.7 – тапсырма:Жұмбақтар шешу. Оқушылар жұмбақтардың шешуін табады.Сабақты қорытындылау: Хан барлық оқушыларға дән риза болып, қоштасты.Үйге тапсырма: Септіктерді қайталау.Оқушыларды бағалау: 3 – топтағы жақсы жауап берген оқушыларды бағалау.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------О О.Ма тарал ауданы Қ қ

№8 Н.О дасынов атында ы жалпы орта мектебі мемлекеттік мекемесі ң ғХимия п ні м алімі ә ұғ

Асанова Айпаршын

Та ырыбы: "Білімділерді жуйелеу ж не орытындылау."қ ә қСаба ты ма саты:қ ң қ1.О ушыны ал ан білімін на тылап,оны з д режесінде к рсете білу.қ ң ғ қ ө ә ө2.Ма ал-м телдер мен ж мба тарды пайдалану а , ызы ты логикалы с ра тар а жауап бере білуге,ойлауқ ә ұ қ ғ қ қ қ ұ қ ғ абілетін дамыту.қ

3.О ушыны ой- рісін ке іте отырып,т ртіпке , ыптылы а, адамгершілікке, з ойын ашып айту а,досты ақ ң ө ң ә ұқ ққ ө ғ ққ т рбиелеу.әІ. йымдастыру кезе і.Ұ ңЖ ргізуші:үС леметсіздер ме, химиялы сайыс а атысушы,аяулы стаздарымыз,мектеп о ушылары, адірлі она тар,ә қ қ қ ұ қ қ қ қ

рметті к рермендер!құ өХал ымызда жа сы бастама жал асын тапса,с тті бол аны деп жатады ой. Ендеше,б гінгі к н к пшілікқ қ ғ ә ғ ғ ү ү ө атысып отыр ан,интеллектуалды олимпиада сіздерді к ілдері ізден шы ып, уаныш а б лесе,жар ынқ ғ ң өң ң ғ қ қ ө қ

бастама а йт ы бол анына уанарымыз с зсіз.ғ ұ қ ғ қ өАйта берсек мысалдар к п , енді сайысымызды діл- азылар ал асымен танысайы .ө ң ә қ қ қ

1. ыш ылдар тобы: Жетекшісі:-----------------------------Қ қ2.Негіздер тобы:Жетекшісі:-----------------------------------Топ командирлері я ни мені к мекшілерім з топтарында ы о ушыларды таныстырып ,топты аты менғ ң ө ө ғ қ ң ранын айтады.ұ

Сайысты барысы: ңІ. Сырлы сауалдар.(С ра -жауап. )ұ қІІ. Биогенді элементтер. ( р с ра а 1 пай. )Ә ұ ққ ұІІІ. Металдар туралы ма ал-м телдер.қ әІV. Алтын са а .(есептер шы ару )қ ғV. Ел атауында ы элементтер..(С ра -жауап. )ғ ұ қVI. Бекіту с ра тары. (С ра -жауап. )ұ қ ұ қVII. орытынды.Қ

І - б лім. Сырлы сауалдар.(С ра -жауап, р с рак а 1- пай беріледі.)ө ұ қ ә ұ қ ұыш ылдар тобы:Қ қ

1.Суда еритін негіздер алай аталады? (сілтілер)қ2. аны ан к мірсутектерге т н реакция? (орынбасу)Қ ққ ө ә3. О рпімен белгіленетін элемент? ( оттек )ә4.Менделеев ай топ элементтерін типтік деп атады? (ІІ,ІІІ топ)қ5.Ерітіндісі немесе бал ымасы электр тогын ткізетін заттар? қ ө (электролиттер.)2.Негіздер тобы:1.К кірт ангидриді деп аталатын оксид? ( SO3)ү2.Металдарды ж не оны рамаларыны айналада ы ортамен химиялы рекеттесіп,б лінуі? ( коррозия )ң ә ң құ ң ғ қ ә ү3.О заряды бірдей ядросы бар,атомдарды белгілі т рі? ( химиялы элемент )ң ң ү қ4. Сілтілік металдарды неге керосинге салып са тайды? ( керосинде тоты пайды )қ қ5.С йекті аптайтын элемент? ( кальций ).ү қ

ІІ. Биогенді элементтер. ( р с ра а 1 пай. )Ә ұ ққ ұЕкі топ а бірдей атал ан м шелерде кездестіретін элементтерді атаулары ажет.қ ғ ү қ1. кпеде – Li ,NaӨ2. анда- Fe,Na,Li,Ca, KҚ3. ал анша безнде – I,Zn,BrҚ қ4.Тісте – F,Ca,Mg,P5.Гипофизде - Zn,Br,Mn,Cr6.Мида – Na ,Mg, K7.Шашта – Al, As ,Cl8. Ж ректе – ү Ca ,K9. й ы безінде –Ұ қ Mg10.Бауырда – Li , Se , Mo , Zn ,Ca , Mn, K , Cu

106

ІІІ. Металдар туралы ма ал-м телдер.қ ә

1.Алмас ылыш шы а ма?қ ғНегізі жасы темірден.қ

анша жуса кете ме,Қап- ара т с к мірден?Қ қ ү ө

2.Тегі жаман теміртек, анша егесе де тпейді.Қ ң ө

3.Та сы н рсе – к міс те алтын да, ң қ ә үЕ ымбат-ау стамдылы алпында.ң қ ұ қ қ

4.Болат айнауда шыны ады, қ ғБатыр – майданда шыны ады.ғ5.Алтын,к міс тас екен,үАрпа,бидай ас екен.6.Егер на ыз адам болса ,ғ ңБолаттай берік бол.7.А ыл арымас,алтын шірімес.қ8.Темірді ыз ан кезінде со .қ ғ қ9.Темірсіз халы ,т зсыз та ам болмас.қ ұ ғ10.Ел іші – алтын бесік.ІV. Алтын са а .(есептер шы ару ).қ ғРеакцияны толы тырып, к п н ктені орнына тиісті осылысын ойып жаз, ж не де реакцияны типінқ ө ү ң қ қ ә ң аны та ыз.қ ң 2Mg + …………… = 2 MgO

Cu ( OH )2 = H 2 O + …………

2 Al + Fe2O3 = Al2O3 + …………….

CuSO4 + 2KOH = K2 SO4 + ……………………

Жауабы: Cu ( OH )2 , 2 Fe , CuO , O2

Есеп:1. Массасы 16 г мыс оттек пен рекеттесіп 77,5 кДж жылу б лінеді.Осы реакцияны термохимиялы те деуінә ө ң қ ң жазы ыз. Жауабы: 620 кДж. ң16 г 77,5кДж2Си + О2 = 2CuO + Q128г /моль x Mr ( 2Cu ) = 2 X 64 = 128г/ моль

16 г Cu --------------- 77,5 кДж128г/моль Cu ------------- x кДж X = 128 X 77,5 : 16 = 620 кДжЕсеп: 2.Массасы 4 г к кіртті жа анда 37,1 кДж жылу б лінді. Осы реакцияны термохимиялы те деуін жазы ыз.ү ққ ө ң қ ң ң Жауабы: 297 кДж.

4 г 37,1кДжS + О2 = SO2 + Q32г /моль x Mr ( S ) = 32г/ моль4 г S --------------- 37,1 кДж32г/моль S ------------- x кДж X = 32 X 37,1 : 4 = 297 кДж

V. Ел атауында ы элементтер..(С ра -жауап. )ғ ұ қ1. Германияда ы облыс атауымен аталатын элемент? ( Магний )ғ2. Франция еліні атауында ы элемент ? ( Франций )ң ғ3. Германияны Дермитад аласында ы аудан – Гессен жеріне байланысты атал ан элемент ? ( Хасий )ң қ ғ ғ4. Америка рама Штаттарыны біріні атауында ы элемет?Құ ң ң ғ ( Калифорний )5. Арыстан пішінді Скандинавия т бегіні атында ы элемент ? ( Скандий )ү ң ғ6. Д ние б лігіні атымен аталатын элемент ?ү ө ң ( Еуропий ).VI. Бекіту с ра тары. (С ра -жауап. )ұ қ ұ қ

107

9. Адам а засында андай элементтер болады?ғ қ10. Кальций андай роль ат арады ?қ қ11. К зді жа сы к руіне андай элемент керек?ө ң қ ө қ12. ан то тату шін андай элементті пайдаланамыз?Қ қ ү қ

VII. орытынды :Қара жер адамзат а бол ан мекен,Қ қ ғазына іші тол ан р т рлі кен,Қ ғ ә ү

Ішінде ж з мы т рлі асылы бар,ү ң үСоларды е арты ы немене екен?!ң ң ғІV. Алтын са а .(есептер шы ару ).қ ғРеакцияны толы тырып, к п н ктені орнына тиісті осылысын ойып жаз, ж не де реакцияны типінқ ө ү ң қ қ ә ң аны та ыз.қ ң 2Mg + …………… = 2 MgO

Cu ( OH )2 = H 2 O + …………

2 Al + Fe2O3 = Al2O3 + …………….

CuSO4 + 2KOH = K2 SO4 + ……………………

Жауабы: Cu ( OH )2 , 2 Fe , CuO , O2

Есеп:1. Массасы 16 г мыс оттек пен рекеттесіп 77,5 кДж жылу б лінеді.Осы реакцияны термохимиялы те деуінә ө ң қ ң жазы ыз. Жауабы: 620 кДж. ң

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Самалихова Гүлжан Қабдығалиқызы

география пәні мұғалімі№34 лингвистикалық мектеп - гимназиясы

Атырау қаласыҰлттық намыс - адамзаттың мақтанышы

Қазақ елі өз қоғамындағы жас ұрпақ өкілдерінің жан- жақы жетілген, ақыл, парасаты кемелденген, ойлау өрісі ғаламдық талаптарға сай мәдениетті, білімді, еңбекқор ұлттық рухы биік азамат ретінде қалыптасуын басты қағида тұтады.Ұлттық рух қандай ұлықты ұғым? ол отбасынан басталып ата, ру, ұлыс сатыларынан өтіп биік деңгейге жеткенін көрсететін ұғым. Оның бір ерекшелігі - ұлттық намыс. Ол - адамның өзінің ұлт перзентімін деп ұлттың МЕН дегізерлік ұлттық мүддеге табынуы. Ол - адамның ұлт үшін қабырғасы қайысып, ағынан жарылуы. Ол - адамның өз ұлтының жеңісіне сүйеніп, сүрінгеніне күйініп, қуануы мен қамығуы. Ол - ұлт басына күн туғанда намысын қорғауға дайындығы. Замана талқысына көнбейтін, талап пен талантын жегіп, терін төгіп құлашын кең сермейтін батыл да батыр өр адамды айтады. Қате басқан жері болса, қайталап түзеп, өз мінін өзі мінеп,сүрінсе мұқалмай,бір тізерлей тік тұрып, қайта түлеп, озық кеткен қатарына жетіп, одан әрі өтетін ерді айтамыз.Ады тар, арты жар күрес жолында өзі құласада,тіккен туды құлатпай, артын шулатпаған ,тірісінде есімі аңызға айналған біртуар азамат. Ұлттық намыс қара бастың қамы емес, бір рудың зары емес, ұлтымыздың ұлықтығы үшін, теңдігі мен елдігі үшін өтейтін әр пенденің қарызы мен парызы екендігін түсінуі. Ұлттық намыс тек отанды сүйгендердің бойында ғана табылады. «Малым жанымның садағасы, Жаным арымның садағасы», «Ұят-ар сақтайды,арлыны ел мақтайды», «Абырой-ар еңбегі», «Намысы бар жігіттің,нар күшіндей күші бар,Намысы жоқ жігіттің намыспенен несі бар» халық нақылы осының дәлелі. Ұрпақ тәрбиесінің өзіндік ерекшелігіне мән беріп, көз тоқтатып қараған халықтардың қатарында қазақ халқы өзіндік ой ұшқырлығы, болмыс даралығымен ерекше көзге түседі. Ежелден ерлік пен батырлықты, еркіндікті, даналықты, ақындықты өздеріне серік еткен дана бабаларымыз - туған елге, жерге деген шын патриоттық сезімді, оны құрметтеуді алдыңғы орынға қойған. Олай болса, отанды сүю, отаныңа адал болу, ерте заманнан қалыптасып келе жатқан қасиетті ұлы сезім. "Біз Қазақстанның барлық азаматтарының отаншылдық сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін жан-жақты дамытуға тиіспіз" деген елбасымыз Н.Ә.Назарбаев халыққа жолдауында. Қазақстан Республикасы- көп ұлтты іргелі ел. Ұлттық дәстүрге берік, елін, жерін сүйетін азамат тәрбиелеу, оқушылардың бойына отансүйгіштік қасиетті қалыптастыру өскелең өмір талабынан туындап отыр. Әрине, бұл туындаудың негізгі өзегі қоғамдағы түрлі келеңсіздікке әкеліп тірелетіні сөзсіз. Халықтың әдет-ғұрпын, дәстүрін аяқ асты еткен жастарымыз шұбар тілді. 70 жылдан астам уақыт үстемдік еткен үкімет өмірден кеткенде Тәуелсіздікке енді қол жеткенде, жастарымыздың жолында қандай қиыншылықтар кездесіп отыр? Үлкеннің алдынан кесе өтпей, қарттарын қазынасына балаған халқымыз ұлттық болмысты сақтап қала алды ма? Кеңестік кезеңде дәстүрімізді дәріптей алмағанымыздан шығар... Өз ата-анасын қарттар үйіне өткізу, түнгі клубтарға деген құмарлық, түрлі қылмыстарға бой алдыру, діни ағымдарға еліктеу, нашақорлықтың көбеюі, қыздарымыздың темекі тартып, жартылай жалаңаш жүруі т.т. Саны шексіз осындай құбылыстар қатары көбейгендіктен, ұлттық болмысымыздың жоғалатыны айтпаса да түсінікті. Бұлардан құтылатын, тамырын шабатын бір құрал, ол – тәрбие. Тәрбие – халықтың ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған озық тәжірибесі мен ізгі қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңіру, өмірге деген көзқарасын және соған сай мінез – құлқын қалыптастыру үшін мақсатты ықпалда жүзеге асатын іс – әрекет. Мектеп барлық кезде оқушыларға елін, халқын, туған жерін сүю және қорғау сезімдерін дарытып және дамытып келеді. Әсіресе, оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеу мәселесі барлық кезде де қоғам мен мемлекеттің назарынан тыс болмаған. Ал бүгінгі таңда жаңа әлемдегі жаңа Қазақстанға айналу, яғни жаңарту үдерісі қоғамның барлық саласында, соның ішінде

108

білім беру саласында жүргізілуі әлемдік деңгейге сай дамуды талап етеді.Бүгінгі таңда мектеп оқушыларының елжандылық көзқарасын қалыптастыруда жаңа бағыттың қажет екендігі негізгі мәселе болып отыр. Халықтық келбет пен ұлттық ерекшелікті сақтап қалу жолы – жеткіншек жасты отансүйгіштік тәрбиеге жетелеу. Осы орайда, ұлтжандылық пен азаматтылықтың, отансүйгіштік ұғымдардың мәніне тоқталып өтсек, батырлар жырында – ерлікті, батырлықты,отансүйгіштікті марапаттап, ел сүю, жер қорғау тақырыптарына жазылған эпостық туындыларда ел билеген хан мен патшадан халық батырды бірінші орынға қояды.Батыр-елі үшін қадірлі . Бұған қазақтың басын біріктіріп, бір жеңнен қол, бір жеңнен бас шығарып қалмаққа тойтарыс берген Абылай жайындағы деректер куә. Батырлар жырын тудырушылар да, соны аса үлкен махаббатпен жырлаушылар да-қазақ елін ,ұлысын, мемлекетін сүюді ,қорғауды насихаттайды. Алаш ардақтыларының бірі М.Жұмабаевтың "Жалпы педагогика" ғылыми еңбегінің тәрбие бөлімдерінде қиындыққа шыдайтын, жан-жақты ойлап, әділ шешім табатын, сөзді тыңдайтын, бағалайтын, кең ойлайтын, адамдарға жақсылық жасауға ұмтылатын ұрпақты тәрбиелеу мәселесін сөз етеді. Бала тәрбиесіне - ұлт тәрбиесін қолданудың маңызын, "Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтай жол болғандықтан,тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті" - деген пайымдауларынан байқаумызға болады. Демек, ұлттың дәстүрі мен мәдениетінің сапалық қасиеттерін терең біліп, жетік бағалау үшін адам ұлт тәрбиесімен өсу керек екендігі туралы ойды алға тартады. М.Жұмабаевтың бала болмысындағы көру, есту, іскерлік, қиял, ойлауы туралы ой-тұжырымдарындағы рухани астарларды зерделей отырып, "Көру сезімінің күшеюі, ұлғаюы үшін ең пайдалы нәрсе - балаға сурет салғызу. Баланың есту сезімін ілгерлеті үшін біраздан балаға музыка құралдарының үнін естірте беру керек. Баланың есту сезіміне әсер беретін-бесік жыры" - деп ой түйеді. Бала есті сезімін бесік жырымен тәрбиелеу арқылы ұлттық тәрбиенің құнды жақтарынан сараптауымызға болады. Ата-анаға бала тәрбиесіне мәнді де мағыналы кеңестерін беру арқылы, бала жанының "бай" болуы ән, жыр, музыкамен байланыстырады. Баланың қиялын тәрбиелеу жолдары туралы: "Адам неғұрлым білімді, тәжірибелі болса, қиялы да сонша бай болсын десек, оның білімді болуына жағдай қылу керек. Баланың атаға тартуы рас болса, сиқырлы даланың баласы қазақ баласы да қиялқұмар болуға тиісті. Яғни ол әдебиет, тарих сықылды қиялды көп керек қылатын ғылымдарға ұмтылуға тиісті" -деген ой тастайды. Табиғатпен үндестікте, сары даладағы туып өскен қазақ баласының қиялы, жүйрік, өткір терең екендігін дәлелдей отырып, дала өркениетінің дүниетанымдық ерекшеліктерінің ықпалын бағалаған. Баланың қиялын өркендету үшін қазақ ертегісінің қымбат екендігіне де тоқталып өтеді. "Қиял-ғажайып ертегілерінде халқымыздың санмыңдаған жылдар бойғы арман - қиялы да, мақсат-мұраты да, тәлім - тәжірибесі де тұнып тұр"- деп байлам жасалған. Баланың қиялына қанат бітіретін ұлттық тәрбие екендігіне көз жеткіземіз. Қай халықтың болмасын өзге жұртқа ұқсамайтын бөлек болмыс - бітімін даралайтын ұлт үшін қымбат нәрсе - оның тілі."Қазақ тілінде қазақтың сары сайран даласы, біресе желсіз түндей тымық, бересе құйындай екпінді тарихы, сар далада үдере көшкен тұрмысы, асықпайтын, саспайтын сабырлы мінезі - бәрі көрініп тұр". Қазақтың сар даласы кең, тілі де бай. Осы күнгі түрік тілдерінің ішінде қазақ тілінен бай, орамды, терең тіл жок"- деп ұлттық ойлау жүйемізде тілдің алатын орнына жоғары баға берген. Ұрпақ тәрбиесінде тілдің атқаратын маңызын дәлелдей келе "Ал енді баланың тілін шын дұрыс жолға салатын дұрыстайтын, байытатын - мектеп"- деп ой түйіндейді. Ана тілдің мөлдір айдынын ,тоқсан түрлі толғауы мен иірімін жете таныған , сөз құбылтудың сан алуан сырларын меңгерген ,толқыта төккен,икем-бейімін шебер меңгерген халық екендігімізді әлем мойындап отыр.Ұлттық шешендік өнердің ізгі дәстүрлерін Мұхтар Әуезов, Ғабит Мүсірепов пен Ғабиден Мұстафин өз туындыларында жетік қолданады. Айталық, Ғ.Мұстафин шығармаларында кестелі ақыл-нақыл, қанатты сөздер мен оралымдар молынан кездеседі.Мысалы :1. Ысылмаған ауыздан кедір-бұдыр сөз шығады, кедір-бұдыр сұр тастан асыл қазына-алтын шығады.2. Қымбаттым да , қызығым да сен жастық. Жастық деген не десе, жарқыраған нұр деуші ем, нұр дегенің не десе, екі шырақ көз деуші ем. Көзсіз өмір не десе, тас қараңғы көр деуші ем.3. Айламен алыпты жығуға, ақылмен ғайыпты болжауға болады.4.Дүниеде көбірек тұрғың келсе,өзіңді-өзің бапта, кеткің келсе ,былапытта. Ғажап айтылған емес пе? Атақты Жанқұтты шешен Абайды бозбала шағында көріп, ақыл -ойын, білім-білігін ,таным өрісін тексереді. -Шырағым, дүние неге сүйенеді?-деп сұрайды Жанқұтты шешенАбай: -Дүние үмітке сүйенеді. - Көздің көрмесі бола ма? -Көз қабағын көрмейді. -Шам жарығының түспесі бола ма? -Шам жарығы табағына түспейді. -Болат пышақтың кеспесі бола ма? -Болат пышақ өз сабын өзі кеспейді,-дейді Абай. Жанқұтты шешен осы ойларыңды өлеңмен кестелеші дейді.Сонда Абай:Сіз сұңқар самғай ұшқан қиядағы,Талпынған мен балапан ұядағы,Өрнекті өлең сөзбен жауап берсем,Дүниенің жалғыз үміт тиянағы,Көз көруі жетпейді қабағына,Шам жарығы түспейді табағына,Өз сабын болат пышақ өзі кеспесМақлұқат тартпай қоймас тамағына,-депті. -Ата, арзан не, қымбат не, дауасыз не? – деп тосыннан сауал қойыпт ы Абай. Оқыста Жанқұтты: - Шырағым, арзан – өтірік, қымбат- шындық, дауасыз-кәрілік емес пе, жанарыңның оты бар екен – ақындығың шығар, маңдайың жарық екен-елің сусағанда шөлін қандырар бұлағы боларсың – деп батасын беріпті. Қазақтың маңдайына біткен алтын діңгегі Абайды М.Әуезов: «Ол халық тарихының биік шыңына жалғыз -дара шыққан тау ағаш сияқты » десе, жыр жұлдызы С.Торайғұров «Ақындықтың қуаты есіңді алар, Абайды оқы,таңырқа, басыңды шайқа» дегенінде ұлы ойшылға махаббатының шексіз екендігі айтылады. Ғайыпты болжаған айыр тілді аруақты

109

шешен,ана тілінің негізгі сөздік қорын сарқа пайдаланған, соның ну орманына еркін шүйгіген ,мерует толқындарын туындатқан ерен дарынды дүниеге әкелген қазақ топырағына таңданбай қарашы!? Ұлттық тәрбие мәселесіндегі идеялары келесі ұрпаққа жаңғыртып жеткізудің жаңаша жолдарымен жүзеге асырылуы керек. Жаңаша даму уақыты мен жаңа білім мазмұнында ұлттық тәрбие мәселесін қалай жүзеге асырамыз? - деген мәселелер төңірегінде ойлар ойланарлық мәселе. 12 жылдық жалпы орта білім беруде ұлттық тәрбие арқылы ұрпақты өрелі етіп шығару, ел алдындағы жауапкершілігін ұғындыруға жол ашады. Қазіргі замандағы қоғамның құндылығ жан-жақтылығымен көзге түсетін байланысқа дайын, елінің тағдырына жауапкершілікпен қарайтын адамды тәрбиелеу жаңа білім жүйесіндегі өзекті мәселелердің бірі болмақ . Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан - 2030» Жолдауында: «Оқушыларды Қазақстандық патриотизмге, шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу қажет. Бүгіннен бастап ұлттық мінез – құлық, биік талғампаздық, тәкаппарлық, тектілік, біліміділік, биік талғам, ұлттық намыс қасиеттерін сіңіріп, қалыптастыруымыз керек»,- делінген. Азаматтарының ұлттық намысы жоғары ел – бүкіл адамзаттың мақтанышы. Білім мен тәрбие бір арнаға құйылғанда өз халқының асыл дәстүрі мен өнерін қаны мен жанына сіңірген ұрпақтың бойында ұлттық сана қалыптасады. Ұлттық санасы қалыптасқан адамның ұлттық намысы жоғары – ұлтжанды. Ал, ұлтжанды азаматтармен Тәуелсіз еліміздің абыройы асқақ, мәртебесі биік, мерейі үстем, аспаны ашық болмақ. Ұлтжанды адам басқаға жау көзімен емес, дос көзімен қарайды. Оның осал болуға хақысы жоқ, себебі ол өз ұлтының абыройы үшін жауапты.

Пайдаланған әдебиеттер:С. Негимов Шешендік өнер Алматы 1997 ж 85-86 бет12 жылдық білім журналы №5,2007 ж

аза стан мектебі №9,2010 жҚ қ-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Южно- Казакстанский облласть , Сайрамский район , с. Карабулак ОСШ им.Улугбека №81

Учитель русского языка и литературы Исрайлова Сайёра Абдивалиевна

Тема урока: Имя Пушкина в душе народаЦели урока:

Повторить с учащимися отдельные этапы жизненного пути поэта; Пробудить интерес к творчеству поэта; Нравственное воспитание учащихся; Воспитывать умение видеть красоту родной природы.Тип урока: комбинированный.Наглядные пособия: слайды

Ход урока:І.Организационный момент.ІІ.Страницы биографии Это были особые, поэтические глаза, в которых отражалась вся бездна дум и ощущений, переживаемых душою великого поэта… В.А. Нащокина, жена близкого друга поэта

Александр Сергеевич Пушкин Величайший русский поэт и писатель, родоначальник новой русской литературы, создатель русского литературного языка. Пушкин родился в Москве 26 мая 1799 г. Отец, Сергей Львович, происходил от старинного дворянского рода. Мать Пушкина – Надежда Осиповна – была внучкой Ибрагима, «арапа Петра Великого». Сергей Львович Пушкин (1770-1838г.) В 1796г. капитан-поручик лейб-гвардейского Егерского полка, с 1800г. - в Комиссариатском штате в Москве, в 1811г. - военный советник, в 1824г. - начальник Комиссариатской комиссии резервной армии в Варшаве, с 1817г. в отставке, статский советник. Сергей Львович был тесно связан с литературными кругами, знаком с Д.И. Фонвизиным, К.Н. Батюшковым, П.А. Вяземским, В.А. Жуковским, Н.М. Карамзиным и многими другими литераторами. Пушкин-отец писал стихи и даже целые поэмы, оставил краткие воспоминания о сыне.

Надежда Осиповна Пушкина (1775-1836 г.) Урожденная Ганнибал, в 1796г. вышла замуж за С.Л. Пушкина, в 1814г. вместе с детьми, Ольгой и Львом, переезжает из Москвы в Петербург, постоянно навещает сына Александра в Лицее. Принимает участие в судьбе ссыльного поэта, с одобрения В.А. Жуковского и Н.М. Карамзина, но без ведома сына.

Евгений Онегин Роман "Евгений Онегин" занимает центральное место в творчестве Пушкина. Это его самое крупное художественное произведение, самое богатое содержанием, самое популярное, оказавшее наиболее сильное влияние на судьбу всей русской литературы.

110

Письмо Татьяны к ОнегинуЯ к вам пишу – чего же боле?Что я могу еще сказать?Теперь, я знаю, в вашей волеМеня презреньем наказать.Но вы, к моей несчастной долеХоть каплю жалости храня,Вы не оставите меня.Сначала я молчать хотела;Поверьте: моего стыдаВы не узнали б никогда,

Когда б надежду я имелаХоть редко, хоть в неделю разВ деревне нашей видеть вас,Чтоб только слышать ваши речи,Вам слово молвить, и потомВсе думать, думать об одномИ день и ночь до новой встречи.Но, говорят, вы нелюдим;А мы... ничем мы не блестим,Хоть рады вам и рады простодушно…

ІV.Гибель поэта.Погиб поэт!- невольник чести -Пал, оклеветанный молвой,С свинцом в груди и жаждой мести,Поникнув гордой головой!.. М.Ю. Лермонтов Дуэль Пушкин дрался с Дантесом 27 января вечером, на окраине Петербурга. Секундантом поэта был его товарищ по лицею.Нашли уединенную поляну. Секунданты протоптали в глубоком снегу дорожку. Противников расставили на дистанции в 20 шагов. Начали сходиться. Дантес выстрелил первым. Пушкин упал, смертельно раненный в живот. Александр Сергеевич умер 29 января 1837 г.

V.Викторина.А.С.Пушкин и его творчество.Вопросы:1. Когда и где родился А.С. Пушкин?2. Где учился А.С. Пушкин?3. Какова основная тематика стихотворения «К Чаадаеву»?4. В каких стихотворениях дается описание природы?5. Какое время года Пушкин любил больше, чем остальные?6. Когда было написано стихотворение «К***», кому оно посвящалось?7. Из какого стихотворения эти строки?Хвалу и клевету приемли равнодушноИ не оспаривай глупца.8. Какие прозаические произведения А.С. Пушкина вам известны?9. Кем был переведен на казахский язык отрывок из романа «Евгений Онегин» «Письмо Татьяны к Онегину»?10. Где и когда состоялась дуэль А.С. Пушкина с Дантесом?

VІ.Игра. «Кто помнит и дополнит»1. Любви, надежды, тихой славы Недолго нежил нас …

2. Шли годы… Рассеял прежние мечты3. …: В душе моей угасла не совсем4. … Он уважать… … выдумать не мог5. Теперь, я знаю, в вашей воли

VІІ.Итог урока.

VІІІ.Задание на дом

Написать сочинение на тему: “Пушкин в моей жизни”.

Батыс Қазақстан облысыКазталов ауданы, Казталов ауылы

Казталов аудандық білім беру бөлімініңжоғары санатты бастауыш сынып әдіскері

Темиргалиева Шынар Бактыгереевна

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңының 8-тарауында көрсетілгендей, білім беру жүйесіндегі маңызды мәселелердің бірі оқытудың жаңа технологияларын енгізу, халықаралық ғалами коммуникациялық байланысқа шығу, білім беруді ақпараттандыру болып табылады. Ал қазір таңда жаңа білім беру технологиялары кең тарала бастады, олар уақыт пен қоғамның сұраныстарына жоғары деңгейде қанағаттандыруға бағытталған.Соңғы жылдардағы білім берудің мазмұнына енгізіп жатқан өзгерістер мен жаңалықтардың барлығы да ғылым негіздері бойынша білімді меңгертумен қатар оқытуды дараландыруға жағдай жасау арқылы оқушылардың жеке және жас ерекшеліктерін ескере отырып, қажеттіліктері мен қызығуларына сай білім беруге бағытталып отыр.Қазақстан «инновация» ұғымын соңғы жылдары ғана пайдалана бастады. Ең алғаш «инновация ұғымын» қазақ тілінде ғалым Н.Нұрахметов «Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз –білім беруде мемлекеттің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызымет» деп анықтады. «Инновациялық технологиялар» тіркесі бүгінгі күні педагогикада, оқу-тәрбие үрдісінде ең жиі қолданылатын ұғым болып отыр. Белгілі ғалым М. Поташник «Инновация – оқу бағдарламасын меңгертуде мұғалімнің оқытудың жаңа әдістеремелері мен технологияларын тиімді игеру» деген анықтама берсе, Н.Талызина «Инновациялық технологияларды қолданудағы негізгі міндет: сабақ үрдісінде белгіленген мақсатқа жетуде ең тиімді әдістерді таңдай білу» деп анықтайды. Дамыта отырып оқыту әдістемесін ұсынған Л. Занков, Д.Эльконин, В.Давыдовтардың пікірне сүйенсек, бұл жүйенің негізі-

111

мұғалімнің оқушыларға нақты материалды тірек – сигналдар арқылы жылдам меңгерте отырып, олардың өз білімдерін одан әрі дамытуына қолайлы жағдай туғызу.Жаңа технологияларды меңгеру мұғалімнің зияткерлік, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген адами келбеттің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Елімізде болып жатқан жаңаша түрлі бағыттағы өзгерістер білім беру жүйесіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, оқушылардың шығармашылық әлеуетін дамытуды, мұғлім іс - әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстанның болашағы – бүгінгі жастар. Сіздер оларға қалай білім бересіздер, Қазақстан сол деңгейде болады» деген сөзі бүгінгі мектеп оқушыларының оқу-тәрбие үрдісінде жаңа педагогикалық технологияларды тиімді қолдану арқылы білім мен біліктілігін арттырудың өзектілігін көрсетеді.Бастауыш мектепте инновациялық технология – педагогикалық іскерліктердің жетістігіне жеткізетін ғылыми жобалау және нақты өндіру. Сонымен педагогикалық үрдіс белгілі жүйе ұстанымдарында құрылатын болғандықтан, педагогикалық технология сыртқы және ішкі болып бөлінеді. Педагогикалық жаңалық – жаңа идеялар, технологиялар ғана емес, педагогикалық үрдіс элементтерінің бірлігін немесе жеке элементтередің білім беру мен тәрбиелеудегі белгілі міндеттерді тиімді шешу жолы. Жаңа технология әдістері әрбір оқушының өз бетімен оқып үйренуіне сенімін ұялатып шығармашылықпен жұмыс істеуіне, қорытынды жасай білуіне, сөйлеу мәдениетінің өсуіне ықпал етеді, яғни білім сапасын артырады.Оқыту технологияларын сабақта тиімді қолдану оқушылардың білім сапасын арттырып қана қоймайды, оларды жеке тұлға ретінде қалыптастыруға әсерін тигізеді. Жаңа әдіс-тәсілдерді мән-мағыналарына, ерекшеліктеріне қарай таңдап қолдана білсек, балаға білім беруде ұтарымыз анық.Математика пәнін оқытуда инновациялық технологияны негізгі мақсаты арнайы педагогикалық әдістермен мақсатты жүйелі түрде пайдаланып оқушылардың интелектін, шығармашылық ойлауын, ғылыми көзқарасы мен белсенділігін қалыптастыру, өз бетімен білім алу дағдыларын дамыту болып табылады. Жаңа технологияның даму деңгейі әрбір оқушы сапалы және терең білім мен іскерліктің болуын, ойлауға қабілетті болуын талап етеді. Математиканы оқытуда оқу тапсырмалары түрлі міндеттерді атқарады. Оқушылардың математикалық түсініктерін қалыптастырудың, ойлаудың дамытудың, практикалық іс-әрекет, білік, дағдыларын жетілдірудің құралы болып табылады. Математиканы оқытудың әрбір кезеңінде оқушылардың программалық материалды оқып үйренуі олардың алдыңғы оқып үйренгендерін қабылдап терең де білік білімдеріне, іскерліктеріне және дағдыларына, сонымен бірге, математиканы оқытудағы қызығушылығын дамытуға байланысты болады. Сынып оқушылары бірдей емес, сондықтан олардың ішіндегі математиканы сүйіп оқитын, оған деген ынтасы зор оқушылар да бар. Оларды жеңіл, біріңғай жаттығулар орындау жалықтырады. Оларға белгілі бір ережені меңгертетін жаттығуларды орындағанда оларға қиынырақ тапсырмалар, міндетті емес тапсырмалар берілуі қажет.Бүгінгі таңда жас ұрпаққа пәнді тиімді ұғындырудың бірі- жаңа технология негіздері болып табылады. Ұстаз – бұл қай кезде де ең алдымен кәсіби деңгейі жоғары, интеллектуалдық, шығармашылық қабілеті мол тұлға. Ол оқытудың жаңа технологияларын өмірге енгізуге дайын, оқу-тәрбие ісіне шынайы жанашырлық танытатын қоғамның ең озық бөлігінің бірі деп есептеледі. Оқыту әдістерін түсіндіру сабаққа қойылатын негізгі басты шарттардың мақсаты мен мазмұнына орай туады, сабақты оқыту процесінде мұғалім қолданған әр түрлі жаңа технологиялық әдістер баланың ақыл ойын, ынтасын, зейін дамытады. Бүгінгі күн талабының бірі математика сабағында танымдық қызығушылықты ояту жолдарын оқу тәрбие ісіне енгізе отырып,оны жүйелі жолға қою. Осы негізде логикалық ойындарды үйретіп,қалыптастыруды тиімді түрлерін қолданып келеді.Мұғалімдердің әріптестермен бірге жұмыс істеуіне және оқушылар мен ата-аналармен қарым-қатынас жасауына байланысты «жеке тұлғалық» параметрді күшейтеді. Мұғалімдердің өзін –өзі бағалауы дәстүр педагогикалық және жаңа технологияны ұштастырып сыни тұрғыдан қарап талдайды.Қазіргі заман талабына сай білімнің күші күн санап асып келеді. Педагогикалық жаңа технологиялар оқыту мақсатына жетудің тиімді нақты жолдарын көрсетеді. Олар аз емес: мәселелік технология, дебат, ойын әдістері, сыни тұрғыдан ойлауды дамыту технологиясы.Осылардың ішінде «Сын тұрғысынан ойлау» технологиясына тоқталайық. Сын тұрғысы дегеніміз не? «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасы бойынша ол мынадай құрылым:шыңдалған ойлау, кез келген даму деңгейіне байланысты мәселеллеріне сыни көзбен қарау;күрделі мәселелерді шешуге, аса маңызды, жауапты шешімдер қабылдауға құштарлық;үйрету мен үйрену бірлігінен, үйренудің қызығуынан тұратын, үйренушінің сеніміне негізделген құрылым.«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясы үш кезең бойынша қолданылады.1. Қызығушылық ояту.2.Мағынаны тану.3. Ой-толғаныс.Осы кезеңдердің ұтымды өткізілуі төмендегідей нәтиже береді.Оқушылар басқалармен қарым-қатынас жасайбіледі;Басқаларды тыңдап кез келген жауапқа сыйластық, түсіністікпен қарайды.өз ойын топ алдында ашық айтып, қорғай біледі;керек кезде өз көзқарасын өзгертуге үйретеді, дамуын қамтамасыз етеді;оқушының оқу мотивациясы өзгереді;өз бетінше ізденуге үйретеді;ең бастысы сабаққа қызығуы артып, балалардың белсенділігі өте жоғары болады.Оқытудың үрдісіндегі оқушылардың әрқайсысына жеке тұлға ретінде қарап, өздеріне деген сенімен арттырып, оқушының білімге ынтасын көтере білудің маңызы ерекше. Осы бағытта жаңа технологияның үрдістерін өз сабақтарында кеңінен қолданады. Атап айтқанда, олар- сын тұрғысынан ойлау технологиясы. математика сабағында ойын технологиясын оқыту арқылы оқушылардың шығармашылығын дамытуды қалыптастыруда мұғалімінің жүргізетін жұмысы ғылыми теориялық тұрғыдан әдістемесін жасау.

112

Математика сабағында дамыта оқыту шығармашылығын дамытуды қалыптастыруда инновациялық жаңа технологиясын оқыту арқылы оқушылардың мұғалімінің оқушылармен жоспарланған жұмыстары артады. Жаңаша оқытудың негізгі түрлері оқытудың дербес және ұжымдық түрлері болып табылады. Оқытудың бұл түрлерінің ең бастысы оқушыға деген сенім, оның өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйене отырып жауап алу, қадір қасиетін түсіну. Оқытудың түрі көбінесе бағыт беру, талқылау, түзетуге ғана пайдаланылады. Жаңа технологияның жаңа мақсаты бойынша оқытуды ізгілендіру қажет. Оқушыларда дамыта оқыту технологиясын оқыту арқылы шығармашылық қасиеттерді қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштері, деңгейлерін көрсетеді. Осындай мақсат міндеттерді орындау үшін жаңаша әдіс-тәсілдерін,яғни дамыму технологиясын ұтымды тұстарын көреміз.Оқушының сөздік қорын, жазба шығармашылық қабілетін дамытады;Өз бетінше білім алуға ізденуге, өздерін жеке тұлға ертінде сезіне білуге үйретеді.Қазіргі білім беру саласында оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты,жан-жақты, кез-келген уақытта шұғыл шешім қабылдай алатын шәкірт тәрбиелеп шығу мүмкін емес.Жаңа технологияны меңгере отырып, мұғалім өз бойындағы адамгершілік, рухани қабілеттерді қалыптастырып қана қоймайды, өзін-өзі дамытып, мектептің оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға үлесін қосады. Сабақ үстінде мұғалім мүмкіншілігінше барлық оқушының жауап беруін қамтамасыз етуі керек. Сұрақ қоюдың қарапайым түрінен терең ойлауға дейінгі түрлері бар екені белгілі. Ал мұғалімнің мақсаты – оқушының ойлау сатысын ең төменгі деңгейден жоғары терең ойлау деңгейіне дейін көтеру. Осы талдаудан түйгенім: оқушының білім деңгейін түсінуден басталады. Одан кейін қолдану, анализ, синтезге дейін жоғарылайды.Оқушылардың математикалық ойлау қабілетін дамыту, теориялық білімін тереңдету практикалық есептеу дағдыларын жетілдіру, пәнге деген қызығушылығын арттыруда жаңа технологиялардың біршама жұмыстары жоғары деңгейде жүргізіледі. Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке бейімдеп, ақыл-ойын дамытып логикалық қызықты есептерді шешуге дағдыландырып, жаңалық ашуға жетектеу керек. Инновациялық технологияларды пайдалану арқасында оқушыларды есептер шешу жолдарынан бірнеше жолдарды шешуге және өз бетінше орындауға бейімделеді. Оқушылардың қабілеттілігін логикалық ойын пайдалану үшін шығармашылық қызметін жандандыруда және жаңалық ашуға жетелейтін жолдың бірі өздігінен есеп құрастыру. Есеп құрастыруда оңайдан бастап біртіндеп күрделендіре түскен пайдалы. Мысалы: математиклық ойындар, сандарға байланысты есептер, жұмбақтар, ребустар, сөзжұмбақтар, проценке өлшем бірліктеріне байланысты, жалпы оқу бағдарламасындағы кез-келген тақырыптарға есептер құрастырады.Қорыта келгенде жаңашыл, педагогтердің инновациялық тәжірибесі тұлғаны дамытуда ізгілік және шығармашылық көз қарасқа негізделген әдістер мен тәсілдер жүйесін құрайды.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы

Казталов ауданы, Казталов ауылыКазталов аудандық білім беру бөлімінің

педагог-психолог бойынша әдіскеріМукашева Жарқынай Меңдіғұлқызы

Та ырып: Педагогты к сіби психологиялы денсаулы ық ң ә қ ғМақсаты: педагогтарға кәсіби психологиялық денсаулығын сақтау тәсілдерін үйретуҚатысушылар: мектеп мұғалімдері.Құралдар: ақ парақтар, қылқалам, желім, пиктограммалар, шарлар,түрлі-түсті қағаздардан жасалған күн шуақтары1 Құрметті әріптестер, қазіргі жұмысымызды сауалнамадан бастайық деген ұсыныс жасаймын. Алдарыңызда сауалнама парақтарына таңдаған жауаптарыңызды белгілеулеріңізді сұраймын (1 минут уақыт беріледі) Сауалнама- Маманды ты та дау барысында ы мотиві:қ ң ғ-балалар а с йіспеншілікғ ү-к сіптік жетістіктерге жету м мкіншілікә ү-кездейсоқ-балалы кезден м алім болуды а сауқ ұғ ң- з м мкіншілік де гейін к рсетуө ү ң ө-отбасылы саба тастық қ қ-бас ақ

- Маманды ты аса жа ымды жа тары:қ ң ғ қ-к сіптік арым- атынасә қ қ- з ж мысы ны н тижесін к ру м мкіншілігіө ұ ң ң ә ө ү- мір бойы з білімі ді жетілдіру м мкіншілікө ө ң ү-е бек демалысыны за тылы ың ң ұ қ ғ-бас ақ- Маманды ты аса иын жа тары:қ ң қ қ-ж мысты н тижесі тек ана ма ан байланысты емесұ ң ә қ ғ-жеке уа ытым к п кетедіқ ө- немі эмоционалды тежеуү қ-бас ақ Сіздердің таңдауларыңызға байланысты мұғалімнің портреті шығады (тақтада слайдпен мұғалімнің портреті көрсетіледі)2 «Түрлі түсті шарлар» - аяқталмаған сөйлемдер

113

-Бір айдың ішінде сізді егерде куантқан нәрселер көбірек болса жасыл шарды алып «Жұмыста соңғы кезде мені қуантқан...» деген сөйлемді аяқтау керек, ал егерде ренжіген сәттеріңіз басым болса «Жұмыста соңғы кезде мені ренжіткен...» қызыл шарды алып осы сөйлемді аяқтау керек.

Түйін сөз : мұғалімдердің таңдауларына қарай психолог қорытынды сөз айтады

3 Келесі жаттығуды ойдағыдай жасап көрсек сіздің позитивті бейнеңіз «мұғалім таңбасынан» байқалады. Әр топқа ақ парақ және пиктограммалар таратылады (күн, кемпірқосақ, «жедел жәрдем»,жүрек, қолшатыр, магнитофон). Осылардың ішінде тек қана үш пиктограмманы пайдалана отырып ақ параққа «мұғалім таңбасын» жасап шығу қажет. Үш топ үш таңба жасап шығады және де әр топ өз таңбасын ұсынады. Кері байланыс сұрақтары : -жұмыс барысында қандай сезімде болдыңыз? -жұмысыңызға көңіліңіз толды ма? -таңбаңызға қарап тұрғанда қандай ой туады? 4 Жаттығу «Сыйлық» деп аталады. Тұлға аралық қарым- қатынасты дамыту және де ұжымдық ауызбіршілікті қалыптастыру мақсатында жүргізіледі. Әр топ мүшелері тек қана қимыл мен ым арқылы қасында отырған әріптесіне сыйлаған затты көрсету керек, ал көршісі заттың атын атап сыйлықты алғыс білдіре отырып қабылдайды.Жақсы – бір қалыпты адамӨте жақсы – барлық істі жақсылыққа жоритын адамБілім – іздемпазТамаша - әсерлі адамКеремет – жан дүниесі молОрташа – қанағатшылКөңілді – көпшілӘсем – талғампазШебер – идея, фантазиясы жоғарыЖұлдыз – жаңалыққа жаны құмар адамТәтті – балажан, бауырмалҰстаз – баланаң инженеріҚамқор – қамқорлыққа дайынӨнер – сегіз қырлы,бір сырлыҚарамен жазылған сөздер тақтада жазылып тұрады. Семинарға қатысушыларға күннің шуақтары таратылады, тақтадағы сөздерден біреуін таңдап, алдарындағы параққа жазып беру қажет.Содан кейін шуақтар жиналады, күннің бейнесі құрастырылады. Тақтаға келесі слайдта әр адамның таңдауы бойынша қандай қасиеті бар екені шығып тұрады. Жүргізуші оқып шығуына болады.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы

Казталов ауданы, Беспішен ауылыБеспішен бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің бастауыш сынып мұғаліміСұлтангереев Рүстем Бейбітұлы

Cабақтың тақырыбы: Жеңіс күніСабақтың мақсаты:

Тұманбай Молдағалиев әлеміне шолу жасай отырып,ақын шығармашылығымен таныстыру.Өлеңнің мағынасын ашып түсіндіру.

Сабақтың міндеті:1.Өлеңнің авторы туралы мәлімет алады,өлең мағынасын түсіну арқылы Ұлы Отан соғысы туралы, жеңіс күні туралы

мағұлмат алады.2.Оқушылардың ой – өрісін дамиды, сөздік қорын молаяды, өз ойларын ашық айтуға үйренеді.

3. Бейбітшілік үшін күрескен батырлардың ерлігін, еңбегін үлгі ете отырып, есімдерін құрметтеуге, отансүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа сабақ.Сабақтың әдісі: Баяндау, ой қозғау, сұрақ – жауап.

Сабақтың көрнектілігі: Бауыржан Момышұлының портреті, бейнефильмдер,слайдтар, интербелсенді тақта.Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.Сабаққа психологиялық дайындық

Қайырымды жүрекпен,Мейірімді тілекпен,

Ізгілікті ниетпенБатыл болып өсемін.

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау-Балалар, үйге қандай тапсырма беріліп еді.

1. Ә. Бөриевтің «Бауыржан» мәтінін түсініп оқу.2.Б.Момышұлы туралы мәліметтер жинақтап әкелу.3. «Ер есімі – ел есінде» тақырыбына шығарма жазу.

114

- Бауыржан Момышұлы кім? Ол қай жылы қай жерде дүниеге келген?- Қарақұл баласының атын Бауыржан деп қандай мақсатпен қойды?

- Б. Момышұлы соғыста қандай ерлік көрсетті?- Соғыстан кейін немен айналысты?

• Енді жазып келген әңгімесін кім оқып береді екен? (3 оқушыға оқыту)Жарайсыңдар, балалар, өткен сабақты өте жақсы меңгерген екенсіңдер.

ІІ.Жаңа сабақҚызығушылығын ояту.

Балалар, сендер тақтадан көріп отырған сандарды өсу ретімен орналастырсаңдар, біз жасырынған сөзді оқитын боламыз.-«Жеңіс» сөзі шықты. Енді «Жеңіс» деген сөзді естігенде біздің ойымызға не келеді, не елестейді сол сөздерді сызбаға

топтастырайық. Ассосациялық карта толтыру.Біз бүгін сендермен Т.Молдағалиевтің «Жеңіс күні» өлеңімен танысамыз.

Тұманбай Молдағалиев 1935 жылы 20 наурызда Алматы облысы «Жарсу» ауылында дүниеге келген.Ол Қазақстанның халық жазушысы Т.Молдағалиевтің өлең,поэмалары 40-тан астам жинақ болып шықты.Ақынның шығармашылығының

ең басты ерекшелігі – оның өлеңдері сезімге толы. «Қош көктем», «Жүрек ояу қашанда», «Жаңа дәптер», «Мен де жиырма жаста едім», «Жүрегім менің сапарда» және басқа да көптеген шығармалары бар.Жазушы өмірінің аяғына

«Балдырған»балалар журналында бас редактор болып жұмыс істеді.2011 жылы 10 қазанда сырқаттанып қайтыс болды.Оқулықпен жұмыс.Өлеңді мәнерлеп оқу.Оқушыларға оқыту.

-Ақын өлеңінде не туралы айтылған?-Қуаныш, мереке, бақыт.

Бейнетаспадан қаламыздағы Жеңіс күнінің тойлануынан үзінді көрсету, «День Победы» әнін тыңдату.-Жеңіс күні қай күн?

Оны қала халқы қалай тойлапты?-Олар не үшін қуанышты деп ойлайсыңдар?

Ұлы Отан соғысы 1941 жылы 22 маусым күні таң алдында басталды. Фашистік Германия Совет үкіметінің жерін басып алу мақсатында соғыс жариялады. Сол кезде біздің қазақтың балалары үйлерінде бейқам ұйықтап жатқан болатын. Олар

алдында не тұрғанын білмеді. Сол жылдары біздің халқымыз көп қиын күндерді бастарынан өткізді. Бұл соғысқа көптеген ұлттан адамдар қатысты. Барлық соғысқа жарамды ер азаматтар соғысқа аттанды. Ал әйел азаматтар соғысқа аттанған азаматтардың тамағы мен киімдерін жеткізіп тұрды, балаларға қарады, ерлердің істейтін ауыр жұмыстарын

істеді . Слайд

Осы сұрапыл соғыс 1945 жылдың 9 мамырына дейін жалғасты. Елін, жерін, халқын қорғаған ержүрек батырлардың арқасында біз бейбітшілік заманға жеттік. Біздер олардың ерлігін ешқашан есімізден шығармаймыз.

Сергіту сәті.-Сендер бақытты ұрпақсыңдар. Батыр аталарыңның арқасында соғысты, қиыншылықты көрген жоқсыңдар.Қазір экранға

назар аударайық, соғыс кезінен үзінді көресіңдер. Бейнетаспадан соғыс кезі туралы фильмнен үзінді көрсету.- Бейбіт күн мен соғыс кезі туралы не ойлайсыңдар? Кестеге толтырыңдар. Тақтамен жұмыс.

Біздерге бейбіт өмір сыйлаған батырлар кімдер?

Бейбіт өмірде де батырлар болады.Еліміздегі 18 жасқа толған әр азамат Қарулы күштер қатарына шақырылып , Отан алдындағы борышын өтейді.Ел басына күн туса, елін қорғайды. 7-мамыр- Отан қорғаушылар күні.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы

Казталов ауданы, Беспішен ауылыБеспішен бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің бастауыш сынып мұғаліміҒалымжанова Майра Қадемқызы

Сабақтың тақырыбы: Мысық мүсініСабақтың мақсаты: 1) Бейнелеу өнері пәнімен байланыстыра отырып, ермексаздан дөңгелек жасау, оны жалпайту, «шұжық тәрізді» созу әдістерін меңгерту. Жұмыс орнында материал мен құралдарды дұрыс орналастырып, қолдана білуге үйрету.2) Оқушылардың іске деген икемділігін, шығармашылық қабілеттерін, қиялын дамыту.3) Мысық мүсінін жасау барысында адамгершілік тәрбие беру.Сабаққа қажетті материалдар: ермексаз, кескіш, қалың қатырма қағаз немесе тақтайша, су құйылған ыдыс, қол сүртетін сүлгі.Пәнаралық байланыс: бейнелеу өнері (сурет салу тәсілдері), ана тілі (өлең оқу), тіл дамыту (ой шақыру).

Сабақтың барысы:I. Ұйымдастыру кезеңіСәлемдесуБалалар біз өткен сабақта қандай жұмыс жасадық?- Көлдегі аққу мүсінін жасадық.- Аққу қандай құс?– Балалар, бүгін біз ермексазбен жұмыс жасауды жалғастырамыз. Гном бізге ермексаздан «Мысықтың» мүсінін жасауға көмектеседі.Қауіпсіздік ережесі– Ермексазбен жұмыс істеу кезінде қолыңды сулап отыруды ұмытпа. Сонда ермексаз қолыңа жұқпайды. Қолыңды жұмыс кезінде аузыңа салма. Айналаңды ұқыпты ұста.

115

II. Жаңа сабақ1. Ой ашарБіз мысықты күнделікті көріп жүрміз. Олар ойынқұмар. Әжеміздің жібімен ойнағанды ұнатады. Одан қалса, пырылдап ұйықтағанды ұнатады. Біз бүгін мысық мүсінін жасаймыз.- Мысық қандай хайуанат екен?–...– Мысық туралы не білеміз? Ойланайық. (оқушылардың мүмкін жауаптарын толық тыңдау).1. Жұмысқа қажетті материалдарды түгендеу– Сонымен, біз ермексаздан мысық мүсінін жасаймыз. Ол үшін ермексаздан дөңгелек жасау, оны жалпайту, «шұжық тәрізді» созу әдістерін үйренеміз. Қажетті материалдарды тыңдайық.Қажетті құралдар: ермексаз, ермексазды бөлетін кескіш,, тақтайша немесе қатырма қағаз., су құйылған ыдыс, қол сүртетін сүлгі.– Балалар, құрал - жабдықтарымыз түгел ме? Тағы бір түгендеп жіберейік: ермексаз, кескіш, қалың қатырма қағаз немесе тақтайша, су құйылған ыдыс, қол сүртетін сүлгі.Құрал - жабдықтарымызды парта бетіне реттеп қоямыз. Ұқыпты бол!

2. ТүсіндіруМысық мүсінін жасау үшін ермексаздың үш түрін біріктіреміз.Үш түрлі ермексазды жұмсартып, илеп, үш бөлікке бөлеміз.1 - ші бөлігі үлкен болсын. Ол денесі болады.2 - ші бөлігі орташа, ол басы мен құйрығына кетеді.3 - ші бөлігі төрт аяғына кетеді.Мүсіндеуді денесінен бастаймыз.- Алдымен дөңгелектеп шар жасаймыз- Содан кейін сұқ саусақпен шардың ортасынан басамыз.- Міне денесі дайын болды.- Екінші бөліктен бас болатындай бөліп алып, дөңгелетіп бас пішінін шығарамыз.Үш саусақтың көмегімен тұмсығын шымшып созамыз.Екі құлағын да осы әдіспен шығарамыз.Басы да дайын болды.Үшінші бөліктен мысықтың аяқтарын созамыз. Аяғы төртеу. Сондықтан бөлікті тең төртке бөліп созып, жарты доға етіп иеміз.Аяқтары да дайын. Қалған кесек ермексаздан құйрығын созамызЖасалған мүшелерді бір - бірімен біріктіреміз.- Алдымен денесі мен басын- содан кейін аяқтарын, құйрығын біріктіреміз. Біріккен жерлерді саусақ ұшымен тегістейміз. Саусақтарыңды сулап отыруды ұмытпа. Енді мысығымызды әрлеу ғана қалды. Оған көз және мұртша жапсырамыз.Сергіту сәті: Мысық әніIV. Оқушылардың сарамандық жұмысыОқушылар түсіндіру негізінде жұмыс жасайды. Мұғалім жұмыс жасауда қиналған балаларға барып көмек көрсетіп, нұсқау беріп отырады. Ермексазбен жұмыс істеу кезінде қолды сулап отыру ескертіледі.Жұмыс аяқталған соң, балалар кімнің жұмысы әдемі болды, кімде кемшілік бар, оны қалай түзетуге болатынын айтады. Басқа жұмыстармен салыстырады. Қиялыңдағы мысық шықты - ау деймін.Мен де қуаныштымын. Жарайсыңдар.

V. Жаңа түсінікті сабақта қолдану– Мысық туралы өлең білесіңдер ме? Қазір мен сендерге өлең оқып беремін. Мұқият тыңдайық. Өлең қандай көңіл күйде жазылғанына назар салыңдар.(Өлең оқылып біткен соң, балалардың мысықтың пайдасы туралы, оны қорғауы керектігі айтылады).- Олай болса, өз мысықтарыңның бейнесін салып көріңдер. (Мұғалім балаларды мадақтап отырады).

VI. Қорытындылау– Балалар, біз бүгін не үйрендік?–...– Не білдік?–...– Ермексаздан мүсінді қалай жасауға болады екен? Ермексазды созудың қандай тәсілдерін үйрендік?VIІ. БағалауБалалар өз жолдастарының еңбегіне баға береді. Әдемі жасалған жұмыстардан көрме ұйымдастыру.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Беспішен ауылы

Беспішен бастауыш жалпы білім беретінмектебінің мектепалды даярлық тәрбиешісі

Бердіғалиева Гүлзада Жігерқызы

Ойын технологияларын мектепалды даярлық топтары мен бастауыш сыныпта қолдану.Мақсаты: Білімділігі: Оқушыларға дидактикалық ойын элементтерін үйрету арқылы, ой - өрісін дамыту.Дамытушылы ы:ғ Жаңа технология элементтерін пайдалана отырып, оқушыларды адамгершілікке, инабаттылыққа тәрбиелеу.

116

Т рбиелігі:ә Оқушылардың сөздік қорларын молайту ойынға деген қызығушылығын арттыруМіндеттері:- оқушының дидактикалық материалдарды қалыптастыруда математикалық ұғымдарды, заңдылықтарды негізгі тірек ретінде пайдалана білу;- математикалық дидактикалық материалды түсіндіру кезінде күнделікті өмірмен байланыстыра отырып, тақырыпқа сай тәрбиелеу;- шығармашылықпен байланысты практикалық біліктер мен дағдыларды қалыптастыру, есептеу мәдениетін дамытуКүтілетін нәтижелер:Бағдарламаның ерекшелігі оқу нәтижесінде оқушылар өтілген материал мен дидактикалық ойындар шеңберінде мұғалімнің басшылығымен білім, білік икемділік дағдыларын қалыптастыру.Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптасытрады.Логикалық ойлау және дидактикалық материал қолдану барысында оқушының ойлау қабілеттерін арттырып, ақыл – ойын дамытады.Оқушылар дидактикалық материалдар орындау барысында оқушыларды бақылайды, салыстырады, зеректік танытадыІ. Түсінік хат. Қазақстан Республикасы мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының негізгі ережелеріне сәйкес еліміздің жалпы білім беретін мектептерінің бастауыш сыныпқа енгізілді. Оқушылардың белгілі білім саласына тұрақты қызығуын қалыптастыру үшін, оқушылардың жас ерекшелігімен байланысты таным мүмкіндігіне сай жүзеге асырылады. Негізгі оқу материалдарын басшылыққа ала отырып, бұл бағдарлама оқушылардың математикадан алған білім, білік, дағдылары, танымдық қабілеттерін және пәнге деген қызығушылықтарын арттырады. Тереңдетілген бағытта алынған бағдарлама құрылымында оқушылардың жас ерекшеліктері мен даму деңгейі ескеріледі. Балалардың танымдық қабілеттерін дамытып пәнге деген қызығушылықтарын арттырудың негізгі бір жолы - дидактикалық материалдар мен қызықты тапсырмалар. Есеп зерделікке, қиялдауға, тапқырлыққа, шапшаң есептеу қабілеттерін дамытуға тәрбиелейді. Математикалық викториналар, ребустар, логикалық есептер, математикалық эстафеталар, сөзжұмбақтар шешу, қызықты тапсырмалар құрастыру баланың ойын ұштай түсіп, ұстамдылыққа, еңбектене білуге тәрбиелейдіАннотацияЖаңа заман талабы жеке тұлғаны дамыту мен танымдық ауқымын кеңейту деңгейінде әр түрлі технологияларды және әдістерді қолдануды қажет етеді. Мектепалды даярлық топтарында, бастауыш сыныптарда дидактикалық ойын технологиясы тиімді қолданыладыІ.Ойын – ойды өсіреді.Ойын балалардың негізгі іс - әрекеті ретінде психологиялық , анатомиялық - физиологиялық, педагогикалық маңызы зор қызметер атқарады. Ойын баланың даму құралы, таным көзі, тәрбиелік дамытушылық мәнге ие бола отырып, адамның жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етеді. Ойынның тәрбиелік маңызын жоғары бағалай келіп, А.С.Макаренко былай деп жазды: «Бала өмірінде ойынның маңызы зор, ересек адам үшін еңбектің, жұмыстың, қызметтің қандай маңызы болса, нақ сондай маңызы бар. Бала ойында қандай болса, өскен соң жұмыста да көп жағынан сондай болады». Сондықтан келешек қайраткерді тәрбиелеу ең алдымен ойыннан басталады. Ойын – баланың қажетті әрекетінің бірі ойынды кіші жастағы балалардың табиғаты керек етеді. Балалардың еңбегі, оқуы ойыннан басталды. Ойын арқылы оқушы білім алуға, оқуға қызықтыра отырып, тұлғалы дамуын қалыптастыруға болады. Жалпы, математика сабағында қолданылатын ойын түрлері оқушылардың математикалық ұғымдарын кеңейтіп. Ойлау қабілеттерін арттырып, есептеу дағдыларын шыңдай түсетіні белгілі.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы

Казталов ауданы, Беспішен ауылыБеспішен бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің мектепалды даярлық тәрбиешісі Нугманова Гүлжанат Жардемалиевна

Мектепалды даярлық тобы жеткіншектерінің жас ерекшелігіне байланысты психологиялық даму жолдары

Білім беру және ғылым саласына елеулі өзгерістер енгізіп жатқан қазіргі кезеңде мектепке дейінгі ұйымдар мен бастауыш білім беру ісін жаңа сапалық деңгейге көтеру міндеті бүгінгі күннің көкейкесті мәселесі. Осы өзгерістер білім саласының алғашқы сатысы болып саналатын мектепке дейінгі ұйымдарда болашақ ұрпақтың дүниетанымын дамытуға, жеке тұлға ретінде қалыптастыруға, сәбилік шақтан бастап толық жағдай жасауды, тәрбиелеумен білім беруге аса жауапты қарауды басты міндет етіп қойып отыр. Аталған міндетті шешуде кезек күттірмейтін мәселелердің бірі ретінде мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш білім берудің сабақтастығын қамтамасыз етудің жолдарын айқындаудың маңызы зор. Сондықтан балабақша мен бастауыш буын сабақтастығын айқындауда біріншіден:• аталған сатыдағы білім берудің өзіндік мақсаттарының айқындалуы, білім мазмұнының бірыңғай, жүйелі құрылуы, баланың белсенді дамуы арқылы білім берудің келесі сатысына көшудің тиімділігінің қамтамасыз етілуіне;• екіншіден: білім беру жүйесінің әрбір әдістемелік компоненттерінің байланысы мен үйлесімділігінің болуына назар аудару керек (мақсаты, міндеттері, мазмұны, әдістемесі, ұйымдастыру түрлері).Сонымен қатар аталған сабақтастық сақталу үшін мектепке дейінгі кезеңде — жас ерекшелігіне сәйкес баланың өзін-өзі бағалауының сақталуы, танымдық және тұлғалық дамуы, қоршаған ортамен байланыс жасауға дайындығы қарастырылады. Бастауыш сатыда — мектепке дейінгі шақтағы жетістіктерінің барлық деңгейіне тірек болуды,

117

қарқынды даму жағдайында жеке жұмыстарды, мектепке дейінгі қалыптасып болмаған қасиеттерін жетілдіруге арнайы өзара қарым-қатынас жасау формаларын дамытуды қамтамасыз етеді.Сабақтастық даму кезеңдері мен сатылардың арасындағы ортақ мақсат-міндеттер, ортақ мазмұнды байланыс, бұл байланыс олардың толық және жеке жақтарының кейбір элементтерін сақтайтын тұтас жүйе. Жеке тұлғаның даму кезеңінің үздіксіз білім беру деңгейлері мен сатылары нақты мақсаттарды іске асыру жағдайлары мен талаптарының іске асырылуымен анықталады. Осының барлығы бір ғана түпкі мақсатқа — баланы жүйелі сатылы дамыту, бір буыннан екінші буынға неғұрлым сәтті өтуге бағытталуы тиіс.Сондықтан алты жасар балаларға жағдай туғызудың негізгі жолдарын алдын —ала жан-жақты талдап, нақты шешімдер қабылдауды қажет ететін талаптар бар. Олардың ең бастылары арнайы білім беру кеңістігін құратын орта:• оқу, ойын, жатын бөлмелері;• жас ерекшеліктеріне сай оқуға, жазу-сызуға арналған парталар;• гигиеналық талапқа сай асхана;• сынып бөлмесінде әр баланың оқу-ойын құралдары сақталатын арнайы орын;• баланың бойына ескеріліп құрылған сынып тақтасы.Мектепке дейінгі білім беру мекемесі мен бастауыш мектеп сатысында мынадай жағдайлар туындайды: Бастауыш мектеп мектепалды дайындық тобында берілетін тәрбиелену, білім беру және дамыту моделінен оқытудың мектептік моделіне үздіксіз байланыста өтуін қамтамасыз ету керек. Бұл жерде білім, білік, дағдылардың сабақтастығынан да балалармен жұмыс істеудегі әдіс-тәсілдердің сабақтастығы жоғары рөл атқарады. Басты мақсат мектепалды дайындық тобынан бастауыш мектепке көшудегі балалармен жұмыс түрлерінің тығыз сабақтастығы.Көбіне бастауыш мектепте мектепалды дайындық тобының әдіс-тәсілдерін, жұмыс түрлерін қолданғысы келмейді, ал даярлық тобы тәрбиешілері көбіне бастауыш мектеп моделін пайдалануға мәжбүр болады. Балаларды оқытудағы бастауыш мектеп моделі даярлық тобындағы балалардың мектеп талаптарына сай білім, білік, дағдылары қалыптасқан, ұйымдастырылған оқушыны алғысы келеді. Мұндай сабақтастықтың нәтижесінде мектепке дейінгі балалықты бағалау түсіністігі жоғалады және баланың даярлық тобына баруы мектепке дайындық ретінде ғана қарастырылады. Мектепалды дайындық тобының мұғалімдері мен тәрбиешілері «Баланы мектепке даярлау» мақсатында балаларды партаға отырғызып, мектептік типте сабақтар жүргізеді.Мұндай жерде көбіне балалардың негізгі қызметі ойын екені естен шығарылады. Тек танымдық, дамытушылық ойындардың көмегімен білім негізі қалыптаса бастайды. Осылайша, қазіргі заманда сабақтастықтың құрылымы табиғи жолмен емес, жасанды түрде жүзеге асады,себебі бастауыш мектептегі әдіс-тәсілдер, балалармен жұмыс түрлері мектепалды дайындық топтарында кең қолданылады. Сондықтан да бұл мәселені бірден 2 жақты қарастырған жөн. Ал, ұйымдастыру жоспарында мәселені шешудің мынадай жолдары қарастыруға болады:Біріншіден,балалардың мектепалды дайындық тобында қалыптасқан білім, білік, дағдыларын бағалау қажет емес, олардың даму деңгейін бағалау қажет деп ойлаймын.Қиындықтар:• кіші жастағы балалармен жұмыс жүргізудегі дидактикалық-әдістемелік базаның толық дайындалмауы;• мектептегі бастауыш сынып мұғалімдерінің ересек жастағы балалармен жұмыс жүргізу дайындығының жеткіліксіз болуы;• мектепалды дайындық тобында психологиялық қызмет көмегінің аз көрсетілуі.Сонымен қатар сабақтастық мәселесін шешуде ата-аналармен жұмыс жүргізу бала дамуының бірыңғай кеңістігін жасаудың белсенді бағыты ретінде де қаралуы тиіс. Өйткені, ата-аналардың көпшілігі бала тәрбиесіндегі педагогикалық талаптардан бейхабар болуы мүмкін. Сондай-ақ баланың физиологиялық-психологиялық даму ерекшелігінен де назардан тыс қалатын жағдайлар да болып жатады. Сондықтан педагог қауымның алдына қойған қосымша — ата-аналармен жұмысты одан әрі жетілдірудің тың жолдарын қарастыра отырып, ортақ мақсатқа жетудің ұтымды сәттерін жіберіп алмау.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Беспішен ауылы

Қаракөл бастауыш жалпы білім беретінмектебінің бастауыш сынып мұғаліміКушкинбаева Балжан Сейфуллақызы

Тақырыбы: Менің тұңғыш Президентім!

Мақсаты:а) Жас ұрпаққа Нұр ағамыздың сан қырлы талант иесі, құдіретті тұлға екенін таныту.ә) Елбасының жүргізіп отырған саясатының дұрыстығын,еліміздің ертеңіне деген сенімін,Елбасыға деген құрмет сезімдерін тереңдету. б) Елін сүйген, елі сүйген Елбасынан үлгі алуға тәрбиелеу.Көрнекілігі: Елбасы суреттері, сөзжұмбақ, “Астана-жаңа қала” атты слайдтар, ҚР рәміздері,картасы т.б.Түрі: тәрбие сағатыӘнұран-Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаев Әбішұлы сияқты талантты тұлғаның, халқын сүйетін ұлтжанды азаматтың тұрғанын көрмеу, оны сезінбеу мүмкінг емес еді.Мемлекет басшысы бұл тұрғыдағы тұжырымдарын биік мінбелерден сөйлеген сөздерінде қалың елі қазағына тебірене тұрып – «Мен үшін елімді дамыған елдердің сапына тұрғызып, санатына қосудан үлкен мақсат жоқ» десе «Қазақтың өзінің ұлттық қасиеттерінің қайта қалыптасуына қамқорлық жасау Президенттік те, перзенттік парызым» деген болатын.I бастаушы: АриназМемлекет басқару ісі – машақатты да, мәртебелі міндет. Басшы басқарған ел – ең бай мемлекет, халқы ең бақытты халық.

118

2 бастаушы: СағындықҚазір тәуелсіздігімізді алдық, біз – бақытты елміз. Елбасымыздың «2030 бағдарламасы » бойынша көптеген істер атқарылып келеді. Қалалар көркейіп келе жатыр.Ән: «Елім менің»Сөзжұмбақ: «Тәуелсіздік»1.Мемлекетіміздің аты?2.Елбасының әкесінің аты?

1 оқушы: Зарина

Тәуелсіздік – рухы күшті ғажап күнАртта қалды бодан болған азап күнЕлім, жерім қазағым деп тебіренемӨйткені мен – тәуелсізбін, азатпын.

Мұғалім:Мемлекеттің жарқырар күні алыс емес.Бекназ: Қазақ елі желбіреп көк байрағыңГүлге оранды ауылың мен аймағыңНұрсұлтаның биіктерге бастадыОл көрсеткен нұрлы жолдан таймағынСанжар: Нұрсұлтанды тудырған, заманаларЖелтоқсан жел. Ұл мен қызАжал құшқан сондағыТәуелсіздік байрағын көкке тікті қазағыЕр Қарасай, Райымбек бабалары қолдады.Олжас: Нұрсылтанға рух берген кәрі тарих парағы

Дара шыңы қазақтыңДана басып тудың халық – алыптанТопырағы ол туған жердің киеліИнтерактивті тақтамен жұмысҚолмен жазылған хаттарӘлихан: Тұратұғын болашақтың үні кепТ артылар күй айтылатын жыры көпЕрекше бір еркіндиік, бауырларБасшымыздың бүгін туған күні депАбдунасир: Әнге толсын барлық қала ауыл барҚағылсын бір барабандар, дабылдарЕлбасының туған күнін ардақтауБәріміздің борышымыз, бауырларАстанаға саяхат(Астана туралы слайдтар көрсету)Ошақтың аяғы үшеуі болғанымен ұлт біреуҰлт тағдырын ойлауымыз керекҰлттық теңгеміз өз бабында

Сағындық:Осы бағытпен өркендей берсе жағдаймыз бұдан да жақсаратынымызға күмән жоқ.Нұр аға – қазақ халқының маңдайына біткен бақ. Өз бағымызда бастан теппейік ағайынХор: Қазақстан - Ақ Ордасының іші халқына құт болсын, ынтымақ, бейбітшілік ордасына айналсын.Қорытынды:1. Тәуелсіз елдің бір мүшесі ретінде сіздер қандай үлес қосып жүрсіздер?2. Басшы адам қандай болу керек?

Нұраға! Далаңыз егісті, Ордаңыз кеңесті болсын. Отырған орныңыз келісті болсын. Жұмысыңыз жемісті болсын. Халықтың бағы баянды болсын.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы

Казталов ауданы, Беспішен ауылыҚаракөл бастауыш жалпы білім беретінмектебі жанындағы "Балбөбек" шағын

орталығының аға тәрбиешісіГильманова Маншук Сарсенгалиевна

Тақырыбы: «Ана біздің гүліміз» Мақсаты: Балаларға көктем туралы, 8-наурыз туралы түсінік беру, отбасындағы ананың орнын, анаға деген құрметті ұғындыру, ана мен баланың арасындағы байланысты көрсету. Зал іші әдемі безендірілген, балалар әдемі киінген Тәрбиеші: Ана десем, сезім билер тым ыстық Жарасымды адамдарға туыстық Бар адамға берсе ананың мейірін Орнар еді бар әлемде тыныштықТәрбиеші: Бәріміз аналарды мерекелерімізбен құттықтаймыз. Көктем мезгілі аналардың мейрамын алып келді. Балалар, көктем мезгілінің қандай ерекшеліктерін білесіңдер? Балалар: Күн жылына бастайды, қар ериді, сай-салаға ағады, құстар ұшып келеді, ағаштар бүршік атады, гүлдер көп болып өседі. Тәрбиеші: Көктеп туралы қандай тақпақ білесіңдер? Гүлсезім: Бар табиғат нәр алып Шыға келер нәр алып Қызғалдақ болып құлпырған Көктем біздің балалық Тәрбиеші: Балалар, сендер барлығың аналарыңды жақсы көретіндеріңді білемін, ал сол аналарыңа сендер қалай көмектесесіңдер? Мен ыдыс жуамынМен үй жинаймынМен дүкенге барамын

119

Мен гүлге су құямын Тәрбиеші: Өте тамаша, балалар. «Ата – бәйтерек, ана – бұлақ, бала – жапырақ» - деп тегін айтылмаса керек. Аналар жапырақтарыңыз жайқала берсін! Енді балалар өздері білетін мақалдарды айтып берсін.Ата көрген оқ жонар, ана көрген тон пішерАнаның сүті бал, баланың тілі балҚыз өссе елдің көркі, гүл өссе жердің көркіТабағын көріп асын іш, анасын көріп қызын алШешеге қарап қыз өсер, әкеге қарап ұл өсер Тәрбиеші: Енді өз балаларын мәпелеп өсірген ешкі туралы ертегіні тамашалайық.«Жеті лақ» ертегісінің қойылымы.Дидактикалық ойын «Гүлдерді түсімен жинаймыз»Қасқыр жинаған гүл шоғын ешкіге сыйлайды, екеуі дос болып татуласады.Ән «Құттықтаймын, мама» Тәрбиеші: Әже дейміз бәрімізде аңқылдап Әже дейді жас сәбиде жарқылдап Әже – деген бәйтерегі өмірдің Әже - деген алтын қазық, алтын бақБалалар өз қолдарымен жасаған гүлдерді аналарымен әжелеріне сыйлайды. Тәрбиеші: Өнерлі бүлдіршіндер көбейсін бақшамызда, таусылмасын бименен тақпағымыз.Би «Вальс» орындайтын бір топ бала. Тәрбиеші: Аналар, әжелер, ұстаздар мейрамдарыныз құтты болсын. Сәбилердің күлкісі әрбір шаңыраққа қуаныш бақыт әкелсін. Ана мен баланың мерейі үстем болсын!

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы, Бөкей Орда ауданы

Үйялы ауылы Кеной бастауыш жалпы білімберетін мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Дукеева Уадиға Қапиетқызы

Тақырыбы: «Әкем, шешем және мен доспыз кітаппен»Мақсаты: Бастауыш класс оқушыларын және олардың ата-аналарын кітапты сүюге тәрбиелеу. Оқулықты құрметтей білуге, таза ұстауға баулу. Дүниетанымын кеңейту.Қатысушылар: 3 класс оқушылары және олардың ата-аналары.Көрнекілігі: «Кітаптар көрмесі», плакаттар, ертегілерден иллюстрациялар, кітаптар және оқулықтар мұқабалары.Сабақ түрі: сайыс сабақ.Өту барысы:Ата-аналар мен оқушылар 6 топқа бөлініп отырады.М алімні кіріспе с зі:ұғ ң өКітаптар – бейне жапырақ,Жырлайтын сырын өмірдің.Оқисың күнде жаттап,Көтеріп күйін көңілдің.Кітап – таптырмас рухани қазына. Кітап оқу салауатты адамның саналы тіршілігінің жемісі.Баланың кітапқа құмарлығын ең алдымен ата-анасы қалыптастыруы тиіс, яғни ең алдымен өзінің жеке басымен, іс-әрекетімен үлгі болуы керек. Өз баласының жылдам және мәнерлі оқып, кітапқа әуес болғанын қаламайтын ата-ана жоқ шығар. Себебі кітаптың адам өміріндегі маңызы үлкен. Жақсы кітап – жан азығың, ол сенің әрі ұстазың, тәрбиешің, әрі сырлас досың. Ұлы адамдардың қай-қайсысы да жас ұрпақты кітап оқуға шақыруы да сондықтан. Біздің де мақсатымыз осы. Ендеше 3 класс оқушылары және ата-аналарының қатысуымен өтетін «Әкем, шешем және менДоспыз кітаппен» атты сайыс сабағымызды бастаймыз.

діл азылар ал асыменӘ қ қ таныстыру.Сайыс а атысушы командалар:қ қІ топ – «Бірлік» командасы және ата-аналарынан құралған «Ақыл-парасат» тобы.ІІ топ – «Достық» командасы және ата-аналардан құралған «Алтын ұя» тобы.ІІІ топ – «Жұлдыз» командасы және ата-аналарынан құралған «Маржан сөз» командасы.

Сайыс шарттары:Ата-аналар а арнал ан сайыс кезе дері:ғ ғ ң1. Таныстыру.2. «Мақалды жалғастыр».3. «Авторын тап».4. Бұл кімнің сөзі? «Қанатты сөздер»О ушылар а арнал ан сайыс кезе дері:қ ғ ғ ң1. Таныстыру.2. «Бұл қай ертегі?»3. «Кейіпкерді тап».

120

4. «Ол кім? Бұл не?»5. Сахналық көріністер.І кезең. Командалар өз командасының атын, эмблемасын, девизін таныстырады.ІІ кезең. «Ақ сүтіндей ұрпағына жағызған, Ел мұрасын көрші ертек-аңыздан!» дегендей ата-бабамыздың ұрпағына қалдырған тамаша ертегілері аз емес. Бұл кезеңде қазақ халқының ертегілерінен үзінділер оқылады. Команда оның қай ертегіден алынғанын анықтайды.1. Ерте-ерте-ертеде, ешкі құйрығы келтеде, Қарасудың бойында, Қаратаудың ойында Қазанғап деген бір кедей болыпты. Қазанғап құс атып, балық аулап күн көреді екен, әйелі ау тоқып, жамау жамайды. Осылай өз күндерін өздері көріп жүре беріпті. Күндерде бір күн Қазанғаптың әйелі жүкті болып, тоғыз ай, тоғыз күн дегенде торсық шеке, аппақ ұл туыпты. (Кер ла атты Кендебай)құ2. Өткен заманда бір бай болыпты, ол бір перзентке зар болыпты, зарыға жүріп перзентті болыпты. Бай бір күні жылқысын суара көлге келсе, көлдің ішінде бір қып-қызыл өкпе жүр екен. Байдың айдап келген жылқылары өкпеден үркіп суға жуымайды. (Алтын са а)қ3. Баяғы өткен заманда бір шал мен кемпір өмір сүріпті. Балалары болмапты. Мал дегенде бес ешкі, бір қартайған қара нары ғана бар екен. Бес ешкінің біреуі қашаған болыпты. Бір күні шал оны сауғызайын деп қуаласа, оңайлықпен ұстатпайды. Діңкесі құрып, ыза болған шал:- Әй, шешек келгір! – деп құйрығынан шап беріп ұстап алыпты. ( йыршы )Құ қ2. Бұл ұлы ғалым Отырарда дүниеге келген. Бастауыш білімді туған жерінде алып, кейіннен ғылымды өз бетінше оқып үйренген. Оны Аристотельден кейінгі «екінші ұстаз» деп атайды. Оның Аристотельдің «Жан туралы» дейтін еңбегін 100 рет, «Физикасын» 40 рет, «Риторикасын» 200 рет оқығандығы айтылады. (Әбу Насыр әл-Фараби)«Достық» тобына:1. Қазақтың аса көрнекті ақыны. Кішкентайынан зерек болғандықтан, 4 жасында ауыл мектебінің есігін ашқан. Өз ұлтын өте жақсы көрген. Өлеңдерінде туған елінің болашағына сенген. Жастарға үміт артқан. Балаларға арналған «Қарағым», «Аққала» сынды өлеңдері бар. Ол жалған жаламен ұсталып, жазықсыз құрбан болды. (М. Жұмабаев)2. Оқиға кейіпкерін ата. Жылы жаз жоқ, тамақ жоқ, Өкінгеннен не пайда? Суыққа тоңған қарны ашқан, Ойын қайда, ән қайда? Оныменен тұрмады, Қар көрінді, қыс болды. Сауықшыл сорлы бүкшиді, Тым-ақ қиын іс болды. (Шегіртке)«Жұлдыз» тобына:1. Бұл кісі қазақтың аса көрнекті ақыны, ірі қоғам қайраткері, өте білімдар ғалым. Араб әрпі негізінде балаларға арнап тұңғыш қазақ «Әліппесін» жазған. Сондықтан ол кісіні «Әліппенің атасы» деп атайды. «Қазақ» деген атпен газет шығарды. Халықтың көзін ашу мақсатында «Маса» атты өлеңдер жинағын шығарды. Ол жалған жаламен ұсталып, жазықсыз қазаға ұшырады. (А.Байтұрсынов)VІІ кезең. Ата-аналарға арналған.«Білімдіден ақыл шығар, Ақылды қарттан нақыл шығар» - демекші, ақын-жазушылардың халық санасында жатталып нақылға айналған ұлағатты сөздері аз емес. Бұл кезеңде қанатты сөздердің кімдікі екенін анықтауымыз керек.«А ыл-парасат» тобына:қ1. Сен де бір кірпіш дүниеге, Кетігін тап та, бар қалан. /Абай/2. Отан үшін отқа түс, күймейсің, Арың үшін алыссаң, өлмейсің. /Б.Момышұлы/«Алтын я» тобына:ұ1. Ана тілің – арың бұл, Ұятың боп тұр бетте. Өзге тілдің бәрін біл, Өз тіліңді құрметте! /Қ.Мырзалиев/2. Еңбек етсең, ерінбей, Тояды қарның тіленбей. /Абай/«Маржан с з» тобына:ө1. Жұмысы жоқтық, Тамағы тоқтық, Аздырар адам баласын. /Абай/2. Ереуіл атқа ер салмай. Егеулі найза қолға алмай, Еңку-еңку жер шалмай, Ерлердің ісі бітер ме?

VІІІ кезең. Оқушылар сахналық көріністер көрсетеді.«Бірлік» тобы – Оқушы мен кітаптың диалогы. А. Асылбеков

Оқушы:Асыл ойдың иесі, бар ғылымның жүйесі,Қуанышы көңілдің, баспалдағы өмірдің.Жан азығым, серігім, ардақтамас сані кім?Кітап:Күнде өсіп көңілім, көріктеніп келемін,Көптің тауып керегін, кезінде айтып келемін,Бірақ білмес парқымды, байқап жүрмін әркімді.Оқушы:Әсерлемей, асырмай, айтып берші жасырмай,Жан азығым, серігім, ренжіткім сені кім?Кітап:Кейбіреулер ерігіп, бос жүруден зерігіп,Бетімді менің ашады, әңгімеге басады.Жолдарымды сызады, шырқымды да бұзады.Онымен іс бітпейді, беттерімді бүктейді.Көп жерімді жазады, қайшыменен қияды,Налымайын неге мен, бұл секілді пендеге.Оқушы:Сені сүймес адам аз,Ақылды көп, надан аз.Ондайлардан түңілме,Сені сыйлар түбінде.

Қорытынды.Әділ қазылар алқасы сайысты қорытындылап, жүлдегерлерді марапаттайды. Ата-аналарға алғыс хаттар тапсырылады.

121

Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Никонор бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің бастауыш сынып мұғаліміКөшекенова Алтынай Талапқызы

Тақырыбы: Лепті сөйлемМақсаты: - сөйлем түрлерін қайталау;- лепті сөйлеммен танысу;- сөйлемдерді бір - бірінен ажырата алуы;- қатесіз жазуға дағдыландыру.Сабақтың түрі: жаңа сабақ.Көрнекілік: суреттер.ОТҚ: интерактивті тақтаСабақтың барысыI. Ұйымдастыру кезеңі.II. Сабақтың тақырыбы мен мақсатын хабарлау.III. Үй тапсырмасын тексеру, дәптер ауыстыру, ескертулер айту.IV. Дәптердегі жұмыс: күнді, тақырыпты жазу, көркем жазу: Лл қала.V. Өткен тақырыпты қайталау: сөйлем, хабарлы сөйлем, мысалдар келтіру.

Тамаша ғой қыс деген!Аяз бетті тістеген!Келе жатыр қасқыр,Тұр, қасқырды басқа ұр!

– Қандай көңіл - күймен оқыдым? Қандай тыныс белгісін қойдым? Ендеше, бұл – сөйлемнің үшінші түрі, ол лепті сөйлем деп аталады. Адамның көтеріңкі көңіл күйімен айтылған сөйлемді лепті сөйлем дейді. Лепті сөйлемнің соңына леп (!) белгісі қойылады.

VI. Кітаппен жұмыс.Ережені оқу: Адамның көңіл күйін, сезімін білдіретін сөйлемді лепті сөйлем дейміз. Олар көтеріңкі дауыспен айтылады. Лепті сөйлемнен соң леп белгісі(!) қойылады.Ауызша 240 жаттығуды орындау, мұғалім бастайды, оқушылар жалғастырады.241 жаттығуды орындау.242 жаттығу. Алақай, ура, жасасын сөздерін қатыстырып сөйлемдер құра.VI. Мына сөйлемдердің соңына тыныс белгісін қойЖасасын тәуелсіз ҚазақстанОн алтыншы желтоқсанда Қазақстанымыздың тәуелсіздігіне жиырма бір жыл толадыСен осы мерекеге не дайындадыңVII Төмендегі сөйлемді аяқтаңдаңдар:Сөйлемнің неше түрін...?Ауа қандай...!Біздің сыныпта он сегіз бала....VIII. Кітаппен жұмыс.244 жаттығу.IX. Үйге тапсырма: № 246, ережені оқуX. Бағалау, қорытындылауСаған бүгінгі сабақ ұнады ма?Алақай, бізге қонақтар келді!Сабақ аяқталды, сау болыңыздар.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Жұлдыз ауылы

А.Хұсайынов ат.жалпы білім беретінмектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Ахметкалиева Жанна Тасқалиқызы Сабақтың тақырыбы: СөйлемСабақтың мақсаты: Оқушылар сөйлем, сөйлем түрлерімен танысады. Сөйлемдерді тыныс белгілеріне қарай ажырата алады.

Міндеті: 1. Мазмұнына байланысты міндет:Тапсырмаларды орындату арқылы сөйлем түрлерін табады.2. Сыни ойлауды дамытуға байланысты міндет:Оқушылардың ой-өрісі артады, өзара пікір алмасады.3. Топтық міндет:Оқушылар өз ойларын қорғай білуге үйренеді.Сабақтың түрі: Жаңа оқу - материалдарын оқып –үйрену сабағы.Сабақтың әдісі: Тірек сызба, деңгейлік тапсырма,топтастыру, еркін жазу, түсіндіру, ойын, кезекпен қайталау т.бСабақтың көрнекілігі: Тірек сызба, топтық тапсырмалар, суреттер,адасқан сөздер, суреттер топтамасы.

122

Бағалау: Ойды еркін жеткізе білдіру қабілеттеріне қарайСабақтың құрылымыІ Қызығушылықты ояту1.Оқушыларды 3топқа бөлуШаттық шеңберін құрып, топ оқушылары бір-біріне тілек айтады.2. Ой ашар.21-жаттығу тексеру

Жоспар:1. Күзгі дала көрінісі2. Құстардың жылы жаққа қайтуы3. Күзгі еңбекТапсырма: Берілген жоспар бойынша әңгіме құра.3. Өткен сабақта қандай тақырыпты өттік?-Мәтін«Топтастыру» стратегиясыМәтін түрлеріОй қозғауРебусІІ. Мағынаны тану.СөйлемАйтылу мақсатына қарайХабарлы сөйлемЛепті сөйлемСұраулы сөйлем

Аяқталған ойды білдіредіЖазылуына қарайСөйлем сөздерден құраладыБірінші сөзі бас әріппен жазыладыБірінші сөзі бас әріппен жазыладыСөздер бір-бірінен бөлек жазылады

Толықтыру сынамасы:

1.Сөйлем аяқталған ойды білдіреді.2.Сөйлем сөздерден құралады.3.Сөйлемдегі сөздер бөлек жазылады4.Сөйлемнің бірінші сөзі бас әріптен басталып жазылады5.Сөйлемнің соңынан тыныс белгісі қойыладыНүкте(.) , сұрау(?) , Леп белгісі (!)

6.Сөйлемдегі сөздер бір-бірімен байланысып тұрады. Олардың байланысын сұрақ қою арқылы табамыз7.Бірдеңе жайында хабарлау мақсатында айтылған сөйлемді хабарлы сөйлем дейміз. Хабарлы сөйлемнің соңына нүкте (.) қойылады8.Жауап алу мақсатымен айтылған сөйлемді сұраулы сөйлем дейміз. Сұраулы сөйлемнің соңына сұрау белгісі (?) қойылады.9.Лепті сөйлем адамның көңіл күйін, сезімін білдіреді . Олар көтеріңкі дауыспен айтылады. Лепті сөйлемнен соң леп белгісі (!) қойылады.

Кітаппен жұмыс1-жаттығу.1. Білім, кітап, бұлақ2. Кітап - білім бұлағы

*Деңгейлік тапсырмаI деңгей:• Сөйлемдердің айтылу мақсатына қарай түрлерін анықтаII деңгей• Қарамен жазылған сөйлемдерді көшіріп жазып, тыныс белгілерінің қойылуын түсіндірIII деңгей• Өзің бір сөйлем ойлап жаз (хабарлы, сұраулы, лепті)

III Ой толғаныс “Жылдам құрастыр” ойыны Сөздер беріледі, соларды қатыстырып сөйлем ойлап, тыныс белгісін қояды.Әже, наурыз, кебеже, Астана, Атырау , Туған жер.IV Үйге тапсырма беру: 7-жаттығуV Бағалау

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Жұлдыз ауылы

А.Хұсайынов ат.жалпы білім беретінмектебінің бастауыш сынып мұғаліміГумарова Айымжан Сүйеуғалиқызы

Сабақтың тақырыбы: Суды ма ызың ңСабақтың мақсаты: 1. Білімділік. Оқушыларға су қоймаларын ластанудан сақтандыру шаралары туралы әңгімені жалғастыру. Суды үнемдеп пайдалану және оны босқа шығындауға болмайтындығын түсіндіру.2.Дамытушылық. Оқушылардың ой–өрісін, танымдық белсенділіктерін арттыру, сөйлеу тілін дамыту. 3. Тәрбиелік. Алған білімдерін тәжірибе жүзінде қолдана білуге баулу, экологиялық тәрбие беру.Сабақтың түрі: пысықтау сабақҚолданылатын құрал – жабдықтар: суреттер, слайд, плакат тар. Сабақтың жоспары: І Ұйымдастыру кезеңі ІІ Үй тапсырмасын тексеру ІІІ Қайталау ІV Қорытынды Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру Сынып оқушыларының сабақ алды даярлықтарын тексеру.

123

Оқушылардың назарын сабаққа аудару; ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:Су туралы мақал – мәтелдер айтып жарысу;Су туралы өлеңдер, әңгіме, ертегі айту;Сұрақ – жауап: Су табиғатта қандай күйде кездеседі?(оқушылардың жауаптары тыңдалады)Кесте толтыру: судың күйітүрлі күйде болуының себептеріатты / қ температура 0 градустан төмен болған кезде

с йы / ұ қ температура 0 градустан жоғары болған кездегаз т різді / ә Температура, 100 градуста қайнайды. Буға айналады.ІІІ. Қайталау Пікірталас ұйымдастыру:«Су – тіршілік көзі» деген пікірді дәлелдеңдер.Су жер бетінен жойылып кетсе не болады?Сұрақ – жауап:- Мемлекет тарапынан суды қорғауға қандай шаралар жасалынады?- Әрбір оқушы, әрбір адам суды сақтауы және қорғауы үшін не істеу керек? Оқулықпен жұмыс: Мәтінмен жұмыс ІV Қорытынды: Сұрақ – жауап:- «Суға қауіп төніп тұр» дегенді қалай түсінесіңдер?Оқушылар «Суға қауіп төніп тұр» тақырыбында сурет салып, қорғайды. Үйге тапсырма: Мәтінді оқу, мәтіннің соңындағы сұрақтарға жауап беру.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы

Казталов ауданы, Бестерек ауылыБестерек бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің бастауыш сынып мұғаліміСүндетова Нұргүл Айтқалиқызы

Тақырыбы: Күзде жапырақтар неге сарғаяды?Мақсаты: Жыл мезгілдеріндегі өсімдіктер өмірінде болатын өзгерістер жөнінде түсінік беру. Міндеті: 1. Оқушылар жапырақтардың негізгі қызметін атайды. 2. Оқушылар «Күзгі жапырақтың түсуі» суреті арқылы табиғи құбылысты түсіндіреді.Топтық жұмысқа байланысты міндеттер:• Оқушылар өзара бірін – бірі оқытады;• Өзіндік ой – пікірлерін ортаға салады;• Топта ұйымдастырған жұмыс нәтижесін көрсете алады.Сабақтың түрі: интерактивті сабақ.Сабақтың әдісі: СТО бағдарламасы бойынша топтық жұмыстар.Қолданатын стратегиялар: «Топтастыру», «Кең ауқымды лекция», «Алма – кезек оқыту».Қызығушылықты ояту.1. Психологиялық икем. Алтын, сары, қызыл, көк... Алуан-алуан жапырақ, Күзгі бақта күлімдеп, Көз тартады атырап. Ағаштардан жамырап, Ұшты кенет жапырақ.

2. Топтарға бөлу. 4 түрлі жапырақтарды балалар өздері таңдап алады да сол бойынша топқа бөлінеді.1. Балалар, бүгінгі сабақты мынадай мақалмен бастаймыз.Жеке жүріп жол тапқанша, Көппен жүріп адас.2. Балалар, біздің сынып қандай?«Біздің сынып» өлеңін жатқа айту.3. Топтастыру. Слайд №1.1. _____________ 1. _______________ 1. ________________2. _____________ 2. _______________ 2. ________________3. _____________ 3. _______________ 3. ________________4. _____________ 4. _______________ 4. ________________5. _____________ 5. _______________ 5. ________________

4. Өсімдік тіршілігі үшін қандай жағдай қажет? Слайд №2. 55-бет5. Сұрақ-жауап. Күз аяқталды. Күз қандай болғанын талқылау. Слайд №3Күздің қай айы ең суық, қай айы ең жаңбырлы (қай айы ең) екенін анықтау.3. Ең алғашқы қар қашан түсті?

124

6. Сергіту сәті. Көзге арналған жаттығулар.1- Мағынаны тану.1. Сұрақ – жауап.a. Еске түсірейік жапырақ – бұл жер үсті немесе жер асты мүшесі ме?b. Жапырақ өсімдікке не үшін қажет?2. Күзгі орманға саяхат.a. Сонымен күзде жапырақтар неге сарғаяды екен?3. Оқулықпен жұмыс. «Алма – кезек оқыту».4. «Кең ауқымды лекция».a. Қазір балалар, оқығанымызды қорытындылайық. Әр топ бір – біріне сұрақ қойып, жауаптар беріледі.b. Қандай ағаштардың жапырақтарын көрдіңдер?c. Қалай ойлайсыңдар, жапырақтар неге өз түсін өзгертеді, олар неге түседі?Ағаш жапырақтарына жазылған сөздерді сұраққа байланысты өздері табады. Слайд №5.2- Ойтолғаныс. 1. Орны ауысқан сөздерден өлең құрастыру. Слайд №6. Ағады, аулаққа, бұлт, Бау-баққа, келіпті, күз Жаңғақ та, піскен, жаздай, Жан-жаққа шашылады.2. Қатесін табу. Слайд №7.

Қыста - жапырақтар түседі; Күзде - өсімдіктер көктеп шығады; Көктемде - өсімдіктер пісіп жетіледі; Жазда - өсімдіктердің өсу мерзімі тоқтайды.

3. Рефлексия. Түскен жапырақтардың пайдасы бар ма?4. Үйге тапсырма: Кесте толтыру. 60,65-беттерді оқу.5. Бағалау. Балалар бір-бірін өздері бағалайды. Күзде бау-бақшадағы жапырақтарды сыпырып, жинауға көмектесесіңдер. Оларды жиған соң жерге көметінін білесіңдер. Неге көміп, сыпыру керектігін үлкендерден сұрап біліңдер

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Қайшақұдық ауылы

Қайшақұдық бастауыш жалпы білім беретінмектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Атауова Жұмагүл КенжеғалиқызыТақырыбы: «Ю» дыбысы мен әрпіМақсаты: «Ю» дыбысын меңгертіп, әрпін таныту.Міндеттері:1. Сөздер оқыту, сөйлемдер құрату.2. Сөздік қорын, тіл байлығын, ой - өрісін дамыту.Сауатты көркем жазуға төселдіру.3. Еңбексүйгіштікке, шабыттылыққа тәрбиелеу.Көрнекілігі: кеспе әріптер, ю дыбысы бар суреттер, жұмбақ.

Сабақ түрі: аралас сабақӘдістері: оқу мен жазуды сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегиялары, сұрақ-жауап.Сабақтың барысы:1. Ұйымдастыру кезеңіПсихологиялық даярлық жасау.Сабақтың ұранын еске түсіру.Әнімізге ұласарӘннің аты Әліппе.Бәрімізге тілашарКітабымыз Әліппе.Балалар, бүгінгі сабағымызға «Сиқырлы әріптер» бізге тапсырмалар дайындапты. Біз сол тапсырмалардың жауабын дұрыс тапқанда сабағымызды ары қарай жалғастыра аламыз. Тақтадағы жасырынған заттың атын табу үшін мына берілген қима әріптерден сөз құрап, ол сөзге дыбыстық талдау жасаймыз. Сонда тақтадағы жасырын заттың аты табылады.Қима әріптерден құрастырған сөз (қоян)2. Үй тапсырмасын тексеру.2.1«Сұр қоян» өлеңін жатқа айту.- Балалар, байқайсыңдар ма, «Сиқырлы әріптердің» бізге берген тапсырмасы да қоянға байланысты екен, ендеше осы өлеңді қимылмен, хормен жатқа айтайық.2.2 Ендігі тапсырма «Бес сөз» ойыны.« Я» дыбысы бар сөздерді ойлап табу1- қатар – Бес қыздың аты;2- қатар – Бес ұлдың аты;

125

3- қатар – Жер - су аттары.

Сонымен, балалар, өткен сабақта біз қандай дыбысты оқып үйрендік?Я дыбысы қандай дыбысқа жатады?Қандай дыбыстардың қосылуы арқылы жасалады?И + У әрпінің қосындысы.- Балалар, бұл қандай дыбыс?(Дауысты дыбыс, қосарлы дыбыс).3. Жаңа сабақ.- Балалар, тақтаға қараңдаршы «Сиқырлы әріптер» бізге тағы да тапсырма дайындапты.Суреттен нені көріп тұрсыңдар?- Ою.- Астындағы тапсырманың сырын табалық, мұнда бір дыбыс белгілі,ол – О, ал белгісіз дыбыс қандай дыбыс?- Белгісіз дыбыс – Ю. Ендеше, балалар бүгінгі өтетін, танысатын дыбысымыз – Ю. (Оқушылармен Ю дыбысын хормен айтып, дыбыстық мінездеме жасаймыз).Дауысты дыбысты айтқанда өкпедегі ауа ауыз қуысында еш кедергіге ұшырамай шығады, яғни Ю – дауысты дыбыс.Ю дыбысы тағы қандай сөздерде кездесуі мүмкін?Мынау ненің суреті ? (Аю)Қанша дыбыс естіліп тұр? (Яғни бұл дыбыс қосарлы дыбыс)

3.1. Ю дыбысының әріп таңбасымен таныстыру.Ю – Й + У3.2. Сергіту сәті.

3.3. Балалар, тағы да «Сиқырлы әріптердің» тапсырмасы. Қима буын арқылы сөз жазу.1 – қатар 2 – қатар 3 – қатарСо То Ба3.4 «Мағынаны тану»

Оқулықпен жұмыс:• Сөздерді оқыту• Мәтінді оқыту• Жазба сөйлемді оқыту.

4. Жаңа сабақты бекіту.«Ой толғаныс»4.1. Суретпен жұмыс. «Әжемнің оюы».4.2. «Әжеме көмек» ойыны.Әжеміздің оюы сияқты біз де дәптерімізге әдемілеп, Ю ю әрпін,және Ю әрпі бар сөз жазайық.

5. Сабақты қорытындылау.Бұл «Сиқырлы әріптердің» соңғы тапсырмасы.«Топтастыру»5.1. Сызбамен жұмыс.5.2. Жұмбақ шешу.Ұстап әкеп шеңберді,Байлап қойдым бағанға (Ю)6. Мадақтау.«Сиқырлы әріптер» ұлтымыздың ою - өрнектерін сыйға тартады.7. Үйге тапсырма.Ю дыбысы бар жұмбақ жаттап келу.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы

Казталов ауданы, Қайшақұдық ауылыҚайшақұдық бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің бастауыш сынып мұғаліміТапалова Алия Алиханқызы

Сабақтың тақырыбы: 2 санын қосу және азайтуСабақтың мақсаты:1) 10 көлеміндегі санға 2-ні қосу және азайту тәсілімен таныстыру2) Оқушылардың есте сақтау, логикалық ойлау қабілет, математикалық тілін дамыту3)Оқушыларды тапқырлыққа, жылдам ойлауға, ойын қорыта білуге тәрбиелеу.Сабақтың әдісі: Аралас сабақ Сабақтың түрі: түсіндіру,ойын сабақСабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта (слайд), жеке суреттер, ойыншықтар.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі1.Сабаққа әзірлену

126

Біздер тату баламызӨсіп алға барамызЕсептерді шығарып,Біз білімді боламыз.2. Қызығушылықты ояту.- Балалар терезеге қарайықшы, қазір жылдың қай мезгілі?- Қандай ай?- Қыс мезгілінде балалардың асыға күтетін қандай мерекесі бар?- «Қазақстан Тәуелсіздік» күні және «Жаңа жыл» мерекесі- Қане балалар тақтаға қарайықшы, кімнің суретін және нелерді көріп тұрсыңдар?- ҚР -сын кім басқарды?- ҚР рәміздерін кім атап береді?- Қазақстанның астанасы қай қала?- Ендеше балалар, биыл 2011 жылы ҚР Тәуелсіздігіне неше жыл толады?- 20 жыл толады екен?- Өте жақсы- Балалар тағы қыс мезгілінде қандай мереке бар?- Жаңа жыл мерекесінде ортаға не құрамыз?- Ендеше бүгін бізде ортаға жасыл шырша құрамызІІ. Өткен сабақты пысықтау.Шырша құрастыру арқылы, кестелік қосу және азайту ( +1, -1) есептеу.

7 + 1 =9 – 1 =10 – 1 =8 + 1 =2 + 1 =5 – 1 =9 + 1 =4 – 1 =III. Жаңа сабаққа дайындық кезеңі.Математикалық жұмбақ

ІV. Жаңа сабақ.1.Ой қозғау

2 + 4 = 62 + 3 =2 + 2 =6 – 2 = 45 – 2 =4 – 2 =

- Енді шыршаны безендірейік. Шыршаға ойыншықтар ілу. Ойыншықтардағы тапсырмалар жасырын тұрады, соны өздері орындап шығады.- Балалар, шыршаны безендірдік, енді «баспалдақ» ойыны арқылы шыршаға жұлдызды ілу керек.Ережені қорытындылап айтқан балаға жұлдыз беріледі, ол жұлдызды шыршаның басына іледіV. Оқулықпен жұмыс.- Балалар, біздің әсем шыршамызға аяз ата мен ақшалар келуге асығуда, ендеше ортаға аяз атамыз бен ақшақарды шақырайық.- Аяз ата мен ақшақар келіп, қонақтар мен оқушылармен амандасып, жаңа жыл мерекесімен құттықтай отырып, оқушыларға тапсырма ала келгені туралы айтады. Тапсырмасын орындаған оқушыларға өз сыйлығын береді.VІ. Сергіту сәті Ән айтылады, оқушылар билейді.VІІ. Дәптермен жұмыс1-тапсырма.Қосылғыштардың бірі 2 болатын қосындыларды кесте арқылы жазу.2-тапсырма.Азайтқышы 2 болатын айырмаларды жаз.3 – тапсырма.Сурет бойынша өрнек құрастыр.4 –тапсырма.«Қар жауар» оны арқылы математикалық диктант жазу.Логикалық тапсырмаларды орындату.VІІІ. Қорытынды- Балалар, бүгінгі сабақта нені үйрендік? Нені білдік?- Қандай мерекені есімізге түсірдік?- Сонымен бүгін не құрастырып шығардық?- Шыршамызға кімдерді шақырдық?- Аяз ата қандай тақырыпқа байланысты тапсырмалар берді?ІV. Бекіту.- Балалар, осы шыршамызға келген аяз аталарының сыйлықтары бар екен, сол сыйлықтарды аяз - ата сабаққа қатысқан оқушыларға үлестіреді.- Балалар сабақ ұнады ма?- Сендер шаршадыңдар ма?- Қандай көңіл-күй сендерге көмек береді?- Бір күліп сергіп алайық

Х. Мадақтау.Қонақтарды жаңа жыл мерекесімен құттықтап, ашық хат беріледі.Сабағымыз аяқталды. Рахмет! Сау болыңыздар!

127

Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Қайшақұдық ауылыҚайшақұдық бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Нуктыгалиева Раушан Бекқабылқызы

Сабақтың тақырыбы: 7 санының құрамыСабақтың мақсаты:Білімділік: Балаларды 7 санымен таныстыру 7 санының пайда болуы, оның құрамымен, 7 көлеміндегіесептер құрастыру.Тәрбиелік: Балалардың партада түзу отыруға, өздігінен ізденуге тәрбиелеу, ептілікке, төзімділікке,шапшандыққа үйрету.Дамытушылық: Балалардың партада түзу отыруға, өздігімен ізденуге үйрету.Сабақтың түрі: аралас сабақСабақтың көрнекілігі: плакаттар, суреттер таяқшалар.Сабақта қолданылатын методикалық әдіс тәсілдер: түсіндіру, сұрақ – жауап, ойын.Сабақтың барысы:I – Ұйымдастыру кезеңі:Балалардың зейінін сабаққа аудару.- Балалар, қазір математика сабағы, бүгін бізде ерекше сабақ, біздің сабаққа қонақтар келіп отыр.Психологиялық кезеңі:Үлкенге де сізКішіге де сізБар адамды ардақтапБас иеміз біз.Тура, кері санау 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 1010, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1Балалар біздің сабаққа орманнан аңдар келіпті.Аңдар: Балалар аң патшасы арыстан ормандағы алаңқайдан мектеп ашқалы жатыр. Бізде білім алғымыз келеді. Мектепке қабылдану үшін мына тапсырмаларды білу керек, деп арыстан бізді мектепке алмады, балалар бізге көмектесіңдер.Қана тапсырмаларды көрсетіңдерші:(Аңдар конверт береді)Конвертттің ішіндегі тапсырмаларды ашу. Балалар тапсырмаларды сендер, білесіңдер (өтілген сабақты еске түсіру)1. Жылдың қай мезгілі? (қыс)2. Жылдың төрт мезгілін ата?3. Қазір қай ай? (ақпан)4. Сандар туралы санамақ айту5. Геометриялық фигураларды атаңдар? (геометриялық фигураларды бейнелеу жасау)6. 1 – ден 6 – ға дайін тура және кері санауЖаңа сабақ: 7 саны және 7 санының құрамы.6 балапанға 1 балапанды қос6 + 1 = 1 + 6 =5 сәбізге 2 сәбізді қос.5 + 2 = 2 + 5 =4 қоянға 3 қоянды қос.4 + 3 = 3 + 4 =Балалар тапсырмаларды орындау барысында қандай санды көбірек естідік.7 санынАптаның 7 күнін атаДүйсенбі Сейсенбі Сәрсенбі БейсенбіЖұма Сенбі Жексенбі

«Балапанды құтқару» ойыныКіші көршім оң жақтаҮлкен көршім сол жақтаТұрушы еді қасымдаҚайда кеткен жан жаққа5, 4, 2, 6, 1, 3, 7.Сергіту сәтіАл санайық санамақСаусақтарға қарап апҚана, қана санайықСанын біліп алайықБіреу, екеу, үшеу, төртеу, бесеуҚолындағы саусағын нешеу

Санамақ1 дегенім білім2 дегенім елім3 дегенім үкі4 дегенім тақия5 дегенім бесік6 дегенім асық7 дегенім жейдеКөйлек дейді кейдеСабақты қорытындылауӨткір болсақ ұғарсыңТапқыр болсақ табарсыңОқысыз өрге басарсыңЖауабын жылдам табарсың

Үйге тапсырмаБағалау

128

Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Қайшақұдық ауылыҚайшақұдық бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің шағын орталық тәрбиешісіБарасова Армангүл Абылаевна

Тақырыбы: «1 - 10 - ға дейінгі сандарды қайталау»Мақсаты: Сандарды білуге, кері санай алуға, заттың санын білуге, математикалық тапсырмаларды дербес шеше білуге, логикалық ойлау қабілетін дамытуға дағдыландыру.Көрнекілігі: слайдтар, кеспе сандар, суреттерБарысы: Балалар бүгін біз « Математика патшалығына саяхатжасайық. Қане, дайынбыз ба?1 - кезең. « Санды тап» ойыныСлайд 1 көрсетіледі.(балалар сандарды атайды.)Қолдарындағы кеспе сандарды көрсетеді. Балалар осы сандар туралы санамақ білеміз бе? Кім айтады?1 - дегенім – бесік, Шықтым содан өсіп,2 - дегенім – елім, Далам, тауым, көгім,3 - дегенім – үміт, Үміт артар жігіт.4 - дегенім – төзім, Төзе білем өзім.5 - дегенім – бақыт, Бағалайтын уақыт.6 - деген – ақыл, Тыңдағаның мақұл.7 - деген – жалау, Жүректегі алау.8 - деген – сөзің, Серт беретін кезің.9 - деген – тоқтау, Елдің жоғын жоқтау.10 - дегенім – Отан, Қорға соны, ботам!Суретпен жұмыс.(заттардың санын санау )Ал енді кері санайық. 10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1, 02 - кезең. «Кім жылдам?» ойыны Слайд 2 көрсетіледі (балалар артық затты табады.)Енді мен сендерге жұмбақтар жасырайын, шешуін табыңдар.Алты қырлы,Алтын сырлы.(қарындаш )Екі ағайынды,Екеуі де бір үйде.Бірін - бірі көрмейді.(көз)3 - кезең. «Ойлан тап.Слайд 5. ( сандарды қосып, теңдіктің шешуін дәлелдеу.)4 - кезең. Адасқан сандарды тауып, сұрақтарға жауап беру.1. Көп саннан азға қарай сана2. Қайталанған санды тап3. 7 - ден үлкен санды тап4. 7 - ден кіші санды ата5. 3 - тен кіші санды тап.5 - кезең. Тиісті таңбаны қой, есепті шығар.Жауабын тексер.Міне, балалар өз білімімізді тексердік. Жарайсыңдар!

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы

Казталов ауданы, Көпкүтір ауылыКөпкүтір бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің шағын орталық тәрбиешісіБайбалина Айнур Сериковна

Тақырыбы: Ұлыстың ұлы күні.Мақсаты: 1.Балаларды Наурыз мерекесімен, қазақтың салт-дәстүрімен таныстыру.

2.Өлеңдер, ертегілер, ойындар арқылы балаларға қазақтың салт-дәстүрін таныту. 3. Өз салт-дәстүрлерін құрметтеуге тәрбиелеу.

Көрнекілік: интерактивті тақта, тақырыпқа сай кабинет жабдықталған, нақыл сөздер, ұлттық бұйымдар, ұлттық тағамдар,Барысы:Кіріспе: Наурыз жыл басы, көктем мейрамы, яғни Ұлыстың ұлы күні. Наурыз мерекесінде наурыз көже дайындалады, дастархан жайылады. Халық бір-бірін мерекемен құттықтайды. Наурызда алтыбақан құрылады, ән салынып, би биленеді. Әр түрлі ойындар ойналады.

Халық түсінігі бойынша Наурыздың 21-нен 22-не қараған түні даланы Қыдыр аралайды. Бұл түні «Қыдыр түні» деп аталады. Қыдыр адамдарға дәулет дарытып, бақ қондырады.Би: ҚаражорғаТақпақтар: Ұлыс күні қар еріп, Сай саланы сындырар Дүние біткен гүлденер Жыл басы Наурыз мереке

129

Наурыз келді Құт болып Мына бізге сүт болып, Аққа аузымыз толады Бір жақсылық болады Ойын: Арқан тартуАрқан тарту- халық арасында ертеден келе жатқан танымал оындардың бірі. Көп күш жұмсалатындықтан арқан тартуға көбіне ер адамдар қатысады. Ойын өтетін жер тегіс болуы шарт.Тақпақ: Наурыз тойын әдемі Наурыз күні күлімдепӘжем еске түсірді Шықты бүгін шығыстанБіздерге арнап әдемі Қарға қалған тұншығыпНаурыз көже пісірді Жанданады тіршілік

Салт-дәстүрӘр ұлттың өзінің салт- дәстүрлері болады. Мысалы қазақтың салт- дәстүрлері: шілдехана, тұсау кесу, сүндет той, қырқынан шығару, келін түсіру, бесікке салу т,б.Бүгінгі көрсетілетін салт-дәстүр бесікке салу.Бесікке салу— нәрестені алғаш бесікке бөлеу рәсімі. Бесікке саларға шақырылған ауыл-үйдің әйелдерішашуын,жол-жоралғысынала келеді. Баланы алғашқы бөлеу үлгіліұрпақөсірген қадірменді әйелге тапсырылады. Ол өзінен басқа тағы бір-екікеліншектіңкөмегімен бесікті жабдықтайды, сәбидің әжесі не шешесітүбектіңтесігінен балаларға тәтті үлестіреді. Осыдан кейін бесікті отпен аластап, баланы бөлейді. Бесікке салған әйелдергекөйлек,жаулықсияқтысыйтартылады. Үлкендер батасын беріп, баланың ер жетуіне, ананың үбірлі-шүбірлі болуына тілектестік білдіреді. ЖәнеБесік жырыайтылады:Айыр қалпақ киісіп,Ақырып жауға тиісіп,Батыр болар ма екенсің?Бармақтарың майысып,Түрлі ою ойысып,Шебер болар ма екенсің?Таңдайларың тақылдап,Сөзіңді жұрт мақұлдап,Шешен болар ма екенсің?Тағы бір нұсқасы:Әлди-әлди ақ бөпем,Ақ бесікке жат бөпемЖылама, бөпем, жылама,

Жілік шағып берейін.Байқұтанның құйрығынЖіпке тағып берейін. Тақпақ: Наурыз дала гүлімен Қасиеті көп дейдіЖүрек әні қосылды Татып көрдім мен өзімЖас қайыңның берілген Әлі аузымнан кетпейдіӨмір күні қосылды Дәмі Наурыз көженің

Ойын: Күш сынасу.Бұл ойын стол үстінде екі баланың білек сынасуымен орындалады.2 бала шынтақтарын столға тірек қол бастарын айқстырады.Кім білекті столға жықса сол бала жеңіске жетеді. Ағаш аттың үстінде аттың басын ұстап тұрып 2-ші қашан білектен тартысып сынасуға да болады.Бірақ баланың қауіпсіздігі қатаң бақыланады.Ән: Дастархан

Наурыз көже- Ұлыстың ұлы күні әзірленетін ас. Наурыз көже аса қасиетті ас болып саналады. Наурыз көже жеті түрлі дәмнен дайындалады:1.Тұз2.Су3.Ақ құрт, қатық, айран4. Ет5.Кеспе6. Бидай7. Күріш не тарыҚазанға су құйып, ет, қазы-қартаны салып, қайнатамыз. Алғаш қайнағанда сорпаның көбігін алуды ұмытпаңыз. 1,5-2 сағаттай қайнатып, етті сүзіп алыңыз. Енді дәндерді жақсылап жуып, бірінші бидайды салып, 5 минут қайнатыңыз. Екінші жарманы және күрішті салып,. 5 минут қайнаған соң, тарыны салыңыз. Талғамыңызға қарай тұздаңыз. Дәндер пісіп болды-ау дегенде оттан түсіріп, салқын жерге қойыңыз. Қазаннан түсірілген еттерді ұсақтап турап, барлығын сорпаға айранмен қосып араластырамыз.Қорытынды:Жаңартып сана, салтымды,Қуантқан барша халқымды.Наурыз тойы – ел тойы,Ғасырдан асыр даңқыңды.Ән болып асыл,Даңқыңды асырҒасырдан ғасыр - дегендейҚұрметті қонақтар, балалар көктемнің тамаша мерекесі, Ұлыстың ұлы күні Наурыз құтты болсын, әр шаңыраққа береке, бірлік, мәртебе әкелсін.Ұлыс оң болсын, ақ мол болсын!

130

Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Казталов ауылыА.Оразбаева ат. орта жалпы білім беретін

мектебінің музыка пәнінің мұғаліміМолдағалиева Камшат Ізғалиқызы

Сабақтың тақырыбы: Көгершін- бейбітшілік құсы.Мақсаты: Қазақ сазгерлерінің шығармашылығын басқа халықтардың шығармашылығы- мен байланыстыра отырып, тақырып бойынша әндерді үйрену, орындау, салыстыру, талдау. Көгершін- бейбітшілік құсы екенін музыка тілімен жеткізу.Тәрбиелік мәні: Бейбітшілік, береке, тыныштық, киелі сөздерінің мән- мағынасын сабақ барысында ұғындыра отырып, музыка арқылы өз бойына сіңіре білуге және өмірмен байланыстыру арқылы өз қажетіне жарата білуге тәрбиелеу.Дамытушылық мәні: Сабақ барысында музыкалық талдаулар жасай отырып, оқушылардың музыкалық сауаттарын дамыту. Хормен ән айту дағдыларын одан әрі жетілдіру және есту, есте сақтау қабілеттерін дамыту.Сабақтың түрі: жаңа сабақСабақтың әдіс- тәсілдері: венн диаграммасы, талдау, баяндау, салыстыруКөрнекілігі: слайдтар, сырнай аспабы, үнтаспалар, қосымша кеспелер т.б

С а б а қ т ы ң ө т у б а р ы с ы :Ұйымдастыру бөлімі: (музыка ойналып тұрады)Мұғалім: - Саламатсыздар ма, оқушылар? Орнымыздан тұрайық. Көзімізді жұмамыз.(Көздерін ашқанда тақтадан 1-ші слайд шығады.)- Тақтадағы суретке қарайықшы. Керемет көрініс бейнеленген. Біз ойша осы жерде жүрміз. Көңіліміз көтеріңкі. Енді бір- бірімізге шын жүрегімізге жылы сөздер мен тілектер айтайық.( Алақандарына журек бейнесін ұстаған оқушылар бір- біріне құстардың теңеуіне байланысты жылы сөздер айтады)Мұғалім: - рахмет, оқушылар! Отыра қойыңыздар! «Жақсы сөз- жарым ырыс»- дегендей бұл айтқандарыңыздың бәрі орындалсын!Олай болса, бүгінгі сабағымызды құстардан бастайық. (2- ші слайд)- Құстар туралы не білесіңдер?- Қандай киелі құстарды білесіңдер?- Қай ел қандай құсты киелі санайды?(Оқушылардың жауаптарын тыңдау)Мұғалім:-"Көк құрақ – көлдің сәулеті, құс пен аң – ердің дәулеті" дегендей, халықтың хайуанаттар ішіндегі ең жақсы көретіні - құстар. Пайдасы болмаса, зияны жоқ осы бір тіршілік иелерін құрметтеген адамзат баласы бағзы замандардан-ақ құстарды жақсылықтың нышанына балаған. Мәселен, дана қазақ аққуды – махаббаттың, қарлығашты – мейірімнің, бүркітті – ер жүректіктің нышаны ретінде қараған. Осындай құстардың бірі әрі бірегейі, бейбітшілік құсы – көгершін.(3- ші слайд. кітаппен жұмыс)Көгершін- көп халықтарда бейбітшіліктің белгісі, ол жер бетіне тыныштық пен береке әкелетін құс деп саналады.(4-ші слайд. дәптермен жұмыс)Мұғалім: -дәптерімізге бүгінгі сабақтың тақырыбын жазып қояйық. Көгершін- бейбітшілік құсы.Музыка тыңдау: Летите, голуби. Сөзін жазған: М. Матусовский Әнін жазған: И. Дунаевский(5- ші слайд «Летите, голуби» әніне талдау жасау)1. Өлшемі қандай? ¾ өлшемді2. Екпіні қандай? орташа3. Құрылымы қандай? шумақтық4. Әнді кім орындады? хор5. “Несите, голуби, несите, Народам мира наш привет!” сөзін қалай түсінесің? (2-3 оқушы жауабын тыңдау) (6- шы слайд. А. Жұбанов шығармашылығы)(7- ші слайд. «Ақ көгершін» әніне талдау жасау)Дауыс жаттығуын жасау: дыбыс қатарын бірнеше тоналдықта қайталау.(8-ші слайд. «Ақ көгершін» әнінің сөзі жазылған)Ән үйрету: Ақ көгершін Сөзін жазған: Н. Баймұхамедов Әнін жазған: А. Жұбанов1. Ақ көгершін, көгершін, Қолғанат құс сен едің. Бар, кезіп кайт ел үшін, Кең дүниенің көлемін. Әділеттің құсы деп, Көз алмастан жолыңнан, Бақыт болып қоншы деп, Ұшырамын қолымнан. Қайырмасы: Ел тілегін алып ұш, Адамзаттың бағына. Қара бұлтты жарып ұш,

131

Мұхиттың арғы жағына. Сенен көзін алмайды, Ақ нитетті бар адам, Ақ қанатың талмайды Әділеттен жаралған. Тыныш бейбіт өмірдің, Белгісі боп қанат қақ. Әлемге ортақ көңілдің Қайт шыңына қонақтап. Қайырмасы.

Әнді үйретудегі орындалатын іс- әрекеттер:- Сөзін оқып талдау- Әнді өзім орындап беремін- Әуенімен үйретемін- Топпен орындау- Қатармен орындау- Тізбектеп орындау(9- шы слайд. Сергіту сәті)Сергіту сәті: Ал, балалар тұрайық, Бір тынығып алайық. Әсем қимыл біз жасап, Құстай қанат қағайық! Бойымызға күш жинап, Бір демалып алайық! (10-шы слайд. Н. Тілендиевтің «Аққу» күйінің ырғағына би қимылдарын жасау)Мұғалім: - Оқушылар, сіздер би қимылдарын жасаған музыканы естіп көрдіңдер ма?Бұл музыкада ненің бейнесі бар?(оқушы жауабын тыңдау)Мұғалім: (11- ші слайд)- Оқушылар, бұл күй Н. Тілендиевтің «Аққу» күйі болатын. Қазақ халқы аққу құсты киелі санайды. Оларды әсемдіктің, сұлулықтың, шынайылықтың, бақыттың белгісі деп атаған. Олардың мүсіндері домбыра және қобыз аспаптарына ұқсас.Жапондықтар- ақ тырналарды бейбітшілік белгісі десе, үнді халықтары тауыс құсын бейбітшілік белгісі деп атайды.(12 слайд. Қортынды сұрақтары)

• Бүгінгі сабақтан не білдің?• Сабақтың қай бөлімдері ұнады?• Қандай музыкалық шығармалармен таныстың?• Егер де көгершін сенін қасыңа келсе не айтар едің?

(13- ші слайд. Бағалау Оқушылардың жауабына қарай бағалау.(14- ші слайд. Үй тапсырмасы)“Бейбітшілік” тақырыбына ой толғау жазу;“Ақ көгершін” әнін жаттау; 1-тапсырманы және 2- тапсырманы дәптерге жазып орындау; Мұғалім:- Сабақ аяқталды, сау болыңыздар!

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Көктерек ауылы

Көктерек орта жалпы білім беретінмектебінің өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі

Бақтығалиева Аягүл Нохатқызы

Баяндаманың тақырыбы: Өзін – өзі тану пәні мен халықтық педагогиканың өзара үйлесімділігі .Өзін – өзі тану пәні мен халықтық педагогиканың өзара үйлесімділігі . Қазіргі таңда білім беру жүйесін қоғам сұраныстарына сәйкес жаңарту мен дамыту мәселелері өзекті болып отыр. Сондықтан рухани - адамгершілік тұрғысынан білім беру-әр тұлғаның азаматтық қабілетінің жоғары болып, кез келген ортада белсенділік көрсете алатын қабілеттерін жетілдіру. “Өзін өзі тану-өмірді тану” деп грек философы Сократ айтқандай, басты мақсат-әр адамның өмірден өз орнын табуына ықпал ету. Ұлттық құндылықтарды меңгерте отырып, баланы халқының адал ұлы мен қызы болуға, нағыз адам деген ардақты атқа лайық болуға үйрету-біздің міндетіміз. 12 жылдық білім тұжырымдамасында “тәрбиенің мақсаты-өзінің және қоғамның мүддесінде өзін-өзі белсенді етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі орташа өмір сүруге бейім, бәсекеге қабілетті және құзіретті, шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру”-делінген. Халықта “Ағаш түзу өсу үшін оны шыбық кезінде баптау және түзеу керек, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың” деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық сияқты адамгершіліктің құндылықтарын сіңіріп, өзіне-өзі сенімді болуға, өзіндік таңдау жасауына ықпал етуде отбасы мен педагогтар шешуші рөл атқарады. Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаев “Адамның адамшылығы-жақсы ұстаздан” деп ұстаз рөлін жоғары бағалаған. Өзін-өзі тану пәні мұғалімдеріне қойылар талап жоғары. Өзін-өзі тану бағыты-жалпыадамзаттық рухани құндылықтарды өз бастауы деп білетінін айтсақ, ол ұлтымыздың салт-санасымен, дәстүр-қалпымен сабақтасып жатыр.

132

Қазақта әр маусымның өзі табиғи қалпына сай халықтық дәстүрлермен ерекшеленеді. Ұлыстың ұлы күні саналатын Наурыз мерекесіне қатысты “Самарқанның көк тасы еріген күн...” деген тіркес ежелден бар. Жастарды кішіпейілділікке, достыққа, кешірімге баулу арқылы “Самарқанның көк тасы ерігенде, біздер неге татуласпаймыз?” дей отырып, өзара достыққа, кешірімге баулудың маңызы зор. Мектепте өтетін Наурыз мерекесінің түрлендіріліп, жаңаша заманауи бағдарламалармен айшықталып жүргізілуі әр балаға қуаныш сыйлап, қазақ халқының ұлттық мерекелерінің мәртебесін көтереді. Халықтың денсаулығы-ел дамуының аса маңызды тұтқасы, болашағымыздың кепілі. Қазақ халқы “Бірінші байлық-денсаулық”, “Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде” деп жан саулығы мен тән саулығын, қоршаған ортаның тазалығын сақтауға, нығайтуға мән берген. Салауатты өмір сүру, адам денсаулығына зиян заттардан аулақ болуды балалар бойына қалыптастыруда “Денім сау болсың десең...”, “Менің денсаулығым-менің болашағым” тақырыбы бойынша өткен сабақтарда эссе- толғаулар жазып, нақыл сөздердің мағынасын ашты. Экологиялық мәдениетті қалыптастыру, табиғатты қорғау, аялау туралы тақырыптарда оқушылар табиғат-тіршіліктің бастауы, адам табиғаттың бір бөлшегі екендігін түсініп, табиғат заңдылықтарын сақтау туралы білімдерін кеңейтті. “Табиғат- тал бесігің , аялай біл!” тақырыбына эссе-толғау жазып, пікірталас өткізді. “Табиғатты қорғау-дәстүріміз” атты тәрбие сағатында оқушылар табиғатпен үйлесімділік таба біліп, табиғатты аялау туралы түсініктерін кеңейтті, табиғатқа жауапкершілікпен қарап, ұқыпты болу-әр азаматтың міндеті екенін түсінді. “Көгалдандыру-көптің ісі” атты мектеп маңын көгалдандыру жұмысына белсене араласып, әр оқушы өз үлесін қосып, әр тіккен шыбықтың еңбекпен отырғызылуына мән берді. Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі-жас ұрпаққа адамгершілік-рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру. “Адамгершілікке тәрбиелеу құралы-еңбек пен ата-ана үлгісі” деп ұлы педагог Ыбырай Алтынсарин айтқандай, баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты-ата-ана мен мұғалімдер арқылы қалыптасады. Жас жеткіншекті жақсы адамгершілік қасиеттерге, мәдениетке тәрбиелеуде тәрбиелі адаммен жолдас болудың әсері күшті екенін халқымыз ежелден бағалай білген. “Жақсымен жолдас болсаң-жетерсің мұратқа, жаманмен жолдас болсаң-қаларсың ұятқа”, “Жаман дос жолдасын қалдырар жолға” деген мақалдардың мағынасы терең. Адамгершілік тақырыбы-мәңгілік, ешқашан ескірмек емес. Адамгершіліктің қайнар бұлағы-халқында, отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрінде. “Әлдилеген әлемді бесігімен...” тақырыбында өткен сабақта оқушылар ана туралы жазылған тамаша ғибратты сөздер мен өлеңдердің мағынасын ашып, аналарының балаға мейірімін, махаббаты мен үлкен еңбектерін ақтауға, балалық сүйіспеншілікпен жауап беріп, құрметтеуге тәрбиеленді. Көрнекті педагог В.Сухомлинский “Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай қалыптасады” дегеніндей, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат-жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз. Өз халқының мәдениетін, тарихын, өнерін сүю арқылы басқа халықтардың да тілі мен мәдениетіне, салт-дәстүріне құрметпен қарайтын нағыз мәдениетті адам қалыптасады. “Ынтымағы жарасқан қазақ елі” тақырыбында өткен сабақта оқушылар Қазақстан Республикасында мекендеп, бақытты өмір сүріп отырған 131 ұлт пен ұлыстың өзара достық қарым-қатынасы және еліміздегі тыныштық пен бейбітшіліктің маңызы туралы түсінді. Әр ұлттың әнін айтып, биін билеп, достық көңілмен, ынтымақты өмір сүруге, отанын сүюге тәрбиеленді. Қазақ халқының әлеуметтік өмірінде үлкенді сыйлау-ұлттық дәстүрге айналған. Отбасында, қоғамдық орындарда үлкенді сыйлау дәстүрін бұзбау және оны қастерлеу әрбір адамнан талап етіледі. “Үлкенді сыйла”, “Сәлем бер, жолын кесіп өтпе” деген ұлағатты сөздердің мәні өте зор. “Ата-анаң-алтын тұғырың”, “Ата-ананың қадірін білмеген-халық қадірін білмес” деген мақал-мәтелдің мағынасына терең бойлап, “Ата-анам-берік қорғаным” тақырыбына эссе жазды. “Ата салты-асыл қазына” атты тәрбие сағатында оқушылар ата салтының ұлттық құндылық ретіндегі мәнін ашып, салт-дәстүрдің, ата салтының ұрпаққа мұра ретіндегі маңызын түсінді. Қазақ намысшыл халық “Ерді намыс өлтіреді, қоянды қамыс өлтіреді” дегендей, отанын сүюдің негізі-ұлттық намыс. “Басқа елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол!” деген сөздің мағынасы өте кең, оқушылармен осы тақырыпта өткен пікірталас қызу талқылауға түсіп, әр оқушы өз ойын нақты дәлелдермен түсіндірді. Мектепте “Ұланымын елімнің” тақырыбында жоғарғы сынып ұлдары арасында өткен сайыстың мақсаты XXI ғасырда, білім мен ғылым дамыған замандағы қазақ жігіттерінің бойындағы асыл қасиеттер мен ер азаматтың қоғамдағы рөлі туралы білім-білік дағдыларын қалыптастыра отырып, оқушылардың бойындағы іскерлік, тапқырлық қасиеттері мен өнерлерін шыңдау арқылы отансүйгіштікке, имандылыққа, патриоттыққа тәрбиелеу негізінде елге деген сүйіспеншілігін арттырып, әскери борышын өтеуге дағдыландыру. Сайыста балалар өздерін отанның жас ұландары екенін көрсетіп, дәлелдеді. Ел Президенті Н.Ә.Назарбаев “Қазақстан-2030” стратегиялық бағдарламасында: “Біздің жас мемлекетіміз өсіп-жетіліп, кемелденеді. Біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз заманының жауапты да жігерлі, білім өресі биік, денсаулығы мықты өкілдері болмақ, олар бабаларының игі дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр болады...”деп атап көрсетті. Қ.Р Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясында ананы қорғау, әйелдерге үндеу жасалған. “Мемлекет үшін және менің жеке өзім үшін де ананы қорғау-ерекше мәселе. Сіздер-отбасының, демек мемлекеттің тірегісіздер. Еліміздің болашақта қандай болатыны балаларымыздың бойына өзіміз қандай тәрбиені сіңіретінімізге байланысты. Ең алдымен, біз қыздарымыздың тәрбиесіне көп көңіл бөлуіміз керек. Олар-болашақ жар, болашақ ана, шаңырақтың шырақшылары” деп атап айтты. Демек, біздер ұлттық өнегенің бай өресі арқылы жас буынға, қыз балаларға дұрыс тәрбие беріп бағыттауымыз керек. Әр мұғалім осыны есте сақтау керек деп ойлаймын. 9-10 сынып қыздары арасында «Қазақтың қызымын мен елін сүйген, Бойыма әдептілік нәрін түйген» тақырыбы бойынша сайыс өтті. Кеште қазақ қыздарының бойындағы дәстүрімізге сай әдептілік, көріктілік, инабаттылық сияқты қыздардың жан-жақты ұлттық қасиеттері танылып, есте сақтау мен танымдық қабілеттерін дамытып, рухани-адамгершілігі мол, өнерлі, білімді қыздар танылды. Кештің тәрбиелік мақсаты толық орындалып, қызықты әрі мазмұны жоғары деңгейде ұйымдастырылды.

133

Кеш соңында әр қыз өзінің қазақтың қызы екеніне қуанып, шаттыққа бөленді, мақтаныш сезімі кеудесін кернеп, үкілеген үміттерімен бүгіннен бастап ертеңгі күнге өзіне деген үлкен сенімін туғызып, шаттанғанын жүздерінен, жәудіреген жанарларынан байқадық. Қазіргі кезде ұлттық тәрбие мәселесінің қоғамда белсенді талданып, ұйымдастырылуына, іске асырылуына жағдай жасалынып жатыр. Тәрбие беру процесі оқумен тығыз байланысты. Қай кезең болмасын адамзат алдында тұратын ұлы міндет-өзінің өмірін жалғастырушы саналы ұрпақ тәрбиелеу. Тәуелсіздікке қол жеткізген осы заманда жас ұрпаққа ұлттық тәрбие беру міндеті- уақыт талабымен бірге келген игілікті іс. Жастарымыз қоғамға қажетті және отанымыздың қарыштап дамуына, елінің мәдени, тұрмыстық жағынан гүлденуіне тек өзі таңдаған білікті маман иесі болуы жеткіліксіз. Туған халқының асыл мұраларын, діни-рухани, тарихи-мәдени құндылықтарын қастерлеу, терең оқып-танумен ғана емес, қолдан келгенше жеке үлесін қосуға ұлттық сезімін қалыптастырудың маңызы зор. Жас ұрпақ тәрбиесі-адамзаттың мәңгілік тақырыбы. Ұлттың бүгіні де, болашағы да тәрбиелі ұрпаққа байланысты. Ұлттық тәрбие-біздің кемел болашағымыздың кепілі. Сондықтан жастарымыз ұлттық тәрбиеден сусындап өсуі керек.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Жұлдыз ауылы

А.Хұсайынов ат. орта жалпы білім беретінмектебінің өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі

Бекманов Салауат Амангелдиевич« зін- зі тану»- ндылы тарды зерделеуді бір т сіліӨ ө құ қ ң әТәрбие мәселесі адамзат баласын ежелгі дәуірден бастап бүгінгі күнге дейін қатты ойландырып келеді. Қоғам дамып, өзгерген сайын тәрбиенің де мақсаты өзгеріп, жаңарып отыратыны мәлім.

Қазіргі өмірде басты мақсаттардың бірі ғылым негізін игерумен қатар жастардың бойына адами құндылықтарды, қайырымдылықты, әділдікті, махаббатты, зорлық-зомбылық жасамауды, бақытты бағалай білуді сіңіріп, тәрбиелеуді талап етеді. Осы орайда білім беру саласындағы «Өзін-өзі тану» пәні бүгінгі күні ұрпақтың жан-жақты үйлесімді дамуын қамтамасыз етуге бағытталған.Сонымен қатар жеке тұлға ретінде өзін-өзі тануы және өмірлік ұстанымын, дүниетанымдық деңгейін анықтайтын құндылықтар сапасына ие болуға бағыт-бағдар береді.

«Өзін-өзі тануы» сабақтарында жастар өзінің ішкі әлеміне терең бойлау арқылы рухани-адамгершілік тұрғысынан кемелденуін, жалпыадамзаттық құндылықтар кеңістігіне қатыстылығын түйсініп, өмірден орындарын табуға және өз күштеріне сенетін, жан-жақты, жаны мен тәні үйлесім тапқан жандар ретінде қалыптасады. Адамгершілік-рухани тұрғыдан тәрбиеленген бала өмірлік маңызды құндылықтар жүйесін зерделейді, рухани және материалдық арақатынас мәселесін пайымдай отырып, өзіндік көзқарастарын шыңдай түседі. Осы сабақтарда тәрбиеленушілердің іштей және сырттай дамуына, жетілуіне жағдай жасалады, өзара түсінісу, өзара қарым-қатынастары нығаяды, адамға жақсылық жасау ниеті артады. «Өзін-өзі тану» сабақтарында тәрбиеленушілер руханият әлемінен жан-жақты толық танысады, ақиқатты анықтайды, философиялық ой-өрістері кеңейіп, өмірдің мәніне қатысты құндылықтарды, махаббат пен жанашырлықты, адамның бас бостандығы мен жеке бақыты мәселесін, қиянат жасамау, имандылықты, инабаттылықты игеріп, жаңаша бет-бұрыс жасауға әрекеттенеді.

Осыған орай пәннің мақсаты мен міндеттерінің аясы кеңейіп, маңызы арта түскен.Өйткені жалпыадамзаттық құндылықтарды айқындау, тәрбиеленушілердің жеке басынның дүниетанымдық көзқарастарын дамыту, кәсіби жетілуін қамтамасыз ету, өмірлік жолын анықтауда бағыт-бағдар беруді «өзін-өзі тану» курсы өзіне мақсат тұтқан. Оның міндеттері де айқын: тұлға ретіндегі қалыптасудың міндеттерін айқындау, қиындығы мол күнделікті өмірге араласуға дайын, достаса, қуана, сүйе білетін, яғни кез-келген өмірлік ахуалда өзін бақытты сезіне алатын бала тұлғасын қалыптастыру, «толық адам», «жетілген адам» бейнелерін қалыптастырып және әрі қарай дамуға ұмтылдыру.

Ал пәннің негізгі құзырларына келсек:• Тәрбиеленушінің тұлғааралық және топтық қарым-қатынас туралы білімдерін молайтады.• Құндылық танымның түрлі ұғымдарын тануға үйренеді.• Жанжалсыз келісті қарым-қатынас жасауға машықтанады.• Өмірде кездесетін әр түрлі жағдайларды жобалау• Өзіндік тұлға ретіндегі дамуына қажетті көп нұсқалық бағдарламаларды таңдау және іске асыру.• Тұлғааралық және іскерлік қарым-қатынастарды өзара сыйластық, келісімділік және шыдамдылық негізінде

құру.• Мәдениетті әлеуметтік ортада тіршілік кеше отырып, өмірде кездесетін жағдайларға бейімделу.

«Өзін-өзі тану» пәні қорытындылай келгенде, адам бойындағы жағымды қуаттың оянуы ғана жеке тұлғаның өрістеуіне, рухани нұрлануына, шабыттануына, шаттануына мүмкіндік туғызады.

Сондықтан күнделікті өмірде қоршаған әлеуметтік ортамен қарым-қатынаста бола отырып, адамдар бүкіл шексіз әлемге тек қана ләззат пен сүйіспеншілік, мейірімділік пен үйлесімділік, әділдік пен адалдық қуаты бар жан-тәнімен, санасымен қабылдап, сыйлауға әдеттенуі қажет.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Қайыңды ауылы

Қайыңды орта жалпы білім беретін мектебініңпедагог-психологы Мурзасенова Светлана Мансуровна

«Ата-ана махаббаты» Мектеп өміріндегі ең маңызды, жауапкершілікті талап ететін жұмыстардың бірі-ата-аналар жиналысын өткізу.Жиналысты қалай қызықты, әрі пайдалы өткізуге болады? Осының барлығы жаңадан класс жетекші болған мұғалімге пайдалы болуы мүмкін. Ма саты:қ Ата-ана мен баланың арасындағы қарым-қатынастың ерекшеліктерін психологиялық жаттығулар арқылы көрсету.К рнекіліктері:ө Тақырып, қағаздар, шам, теледидар, сиқырлы таяқша,альбом, газет, шар.

134

Тренинг ба дарламасы:ғ1.Есімдер аллитерациясы.2.Баяндама. «Ата-ана махаббаты».3. «Біз біргеміз!» жатты улар.ғ4. « тінемін!» ойыны.Ө5. «Си ырлы тая ша» жатты уқ қ ғ6. «Тілек шамы».7. Ой- тол аныс.ғТренинг барысы:І. Ата-аналарды тіркеу. Ба дарламамен танысу.ғІІ. Есімдер аллитерациясы.Мақсаты: Ата-аналарды бір-бірімен таныстыру.Шарты: Әр отбасынан бір адам осы жерде отырған отбасы мүшелерінің есімдерін айтып және де есімдерінің бірінші әрпінен басталатын жағымды қасиетін айту керек.Әр отбасының сөзінен кейін қалғандары үш рет қол соғып қошеметтеп қояды.

• Сіздің есіміңізді, жақсы қасиетіңізді айтып жатқанда қандай сезімде болдыңыз?

• Өзіңіз қазіргі кезде қандай көңіл-күйде отырсыз?ІІІ. Баяндама. «Ата-ана махаббаты». Адамдар арасындағы қарым-қатынаста адамгершілік, әдеп-инабат үрдістерінің қаншалық кең жайылып, терең тамырлануы, ең алдымен, олардың жекелеген отбасында өркен жаюына, яғни баланың ата-анасын жан-жүрек қалауымен, саналы түрде ардақтап, құрметтеуіне, инабат тағылымын үлкендерден үйрене отырып, олардың өздеріне деген қарым-қатынстарында мүлтіксіз жүзеге асырып отыруларына байланысты.

Адам өмірінің мәне мен сұлулығы, адамның келешегіне сенімділігі - баланың ата-анасын ардақ тұтып, өзінің перзенттік қарызын бір сәтке де есінен шығармауында. Бұл – жас ұрпақтың мәдениеттілігін, әдептілігінің ғана емес, ең алдымен, адамшылығының белгісі.

Бала – ата- ана өмірінің жалғасы. «Баламның табанына кірген шөңге менің маңдайыма кірсін,» деп әлпештеп өсірген перзенті ауырып не басқа бір қатер төнгенде мойындарына бұршағын салып, «Өзімді алып, баламды аман қалдыр!» деп құдайға жалбарынған.

Бала тәрбиесі – қызығы мен қиыншылығы қатар жүретін күрделі процесс.Ата-аналардың жастығы мен бала тәрбиесіндегі тәжірибенің жоқтығы, болмаса тәрбие жұмыстарында тек қана

өз ойлары мен көзқарастарына ғана жүгінуі немесе қажетті педагогикалық білімдерінің жетіспеушілігі салдарынан тәрбие процестері көптеген қателіктерге ұшырап отырады.

Сондықтан да мектеп өміріндегі ата-аналардың педагогикалық білімін жетілдіру, мәдениетін арттыру, бала тәрбиесіне белсене араластыру, соның нәтижесінде ата-ананы баланың алғашқы ұстазына айналдыру мақсатында ұйымдастырылатын семинар тренингтердің маңызы орасан зор.ІІІ. « Біз біргеміз!» жатты уларғМақсаты: Отбасындағы қарым –қатынасты нығайтуға өзара түсінушілікте ата-аналар мен балаларға қолдау көмек көрсету. « олынан танып біл!» Қ Көздері байлаулы әкелері балаларын тауып алулары керек.Талдау: 1.Сізге балаңызды табуға не көмектесті?2.Балаңыздың қолынан ұстағанда не сезіндіңіз?

«Біз ба ытты жан ямыз!»қ ұАлдын-ала салынған суреттер арқылы өз балаларыңыздың салған суреттерін тауып алыңыздар.Талдау:1. Өз отбасыңыздың суретін қалай таптыңыз?2. Өз отбасыңызды табу қиын болды ма?3.Суреттерден отбасыңыздың суретін тапқаннан кейін қандай сезімде болдыңыз?

ІV. « тінемін» ойыны.ӨМақсаты: Ата-ана мен балалар арасындағы қарым-қатынасты жақсарту, бір-біріне көңіл бөлу, бір-бірін тыңдай білуге үйрету.Қатысушылар ортаға жартылау шеңбер жасап тұрады.-Құрметті ата-аналар, балалар! Сіздер қандай «сиқырлы» күші бар сөздерді білесіздер?-Рахмет, өтінемін, т,б-Мен әр түрлі өтініштер жасаймын, егер мен «өтінемін» деген сөзді айтсам сіздер оны орындауларыңыз қажет. «Өтінемін» деген сөзді айтпасам, сіздер ол өтінішті орындамайсыздар.-секіріңдер-оң аяқтарын көтеріңдер-өтінемін, алақанмен қол шапалақтаңдар-өтінемін, бір-біріңді құшақтаңдар.- оң қолдарыңмен сол құлақтарыңды уқалаңдарV. «Си ырлы тая ша» жатты у.қ қ ғСиқырлы таяқшаны бір-біріңе ұсына отырып, адам бойындағы жағымды және жағымсыз қасиеттерді айтып шығайық

Жағымды ЖағымсызМейірімділік өтірік айтуЖан ашу өшпенділікСыпайылық Кек сақтау

135

даналық Тіл алмау

• Әр жағымсыз қасиеттің өзінің жақсы жағы болады. Мысалы: сараң адам ол – үнемшіл. Төбелесу – біреуге қол ұшын бері. Енді осы жағымсыз қасиеттердің де өзіндік жақсы жақтары болады, соны айтайық.VІ. «Тілек шамы».Мақсаты: тренинг туралы пікірлерін ортаға салу.-Құрметті ата-аналар, балалар. Біз сіздермен жанұядағы ата-ана мен балалар арасындағы қарым-қатынастың түрлі жақтарын тануға, жан-жақты талқылауға тырыстық. Отбасы, ұшқан ұя – жылылықтың, жылулықтың мекені. «Отбасы» атауының мәніне терең үңілер болсақ, оттың да үлкен маңызы бар екенін сеземіз. Сондықтан оттың басы, ошағымыздың түтіні түзу болуы үшін «Тілек шамы» жаттығуын бір-бірімізге тілек айта отырып жүргізейік. Бір-бірімізге мына шамды бере отырып бүгінгі кездесуден алған әсерлеріңізбен бөлісіп, тренинг барысында айта алмай қалған ойларыңыз болса барлығыңыз да осы жерде айтуларыңызды сұраймын.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Жалпақтал ауылы

К.Мендалиев ат. орта жалпы білім беретін мектебінің педагог-психологыЕсениязова Ирина Мизановна

Та ырыбы: «Ата-ананы бала т рбиелеудегі психологиялы ерекшеліктері»қ ң ә қ Мақсаты:Ата-ананың бала тәрбиелеудегі мектепке деген психологиялық көзқарасын, балаға деген жауапкершілік сезімін машықтаут арқылы қалыптастыру. Міндеті: -өзінің және өзгенің даралығын бағалау,өзін құрметтеу; -көңіл-күйді көтеру,сезім мен эмоцияны реттеу; - ата-ананың балаға деген сүйіспеншілігін байқау. Көрнекі құрал: плакат,түрлі,түсті қағаз,желім,қайшы, слайд. Тренинг барысы: А) сәлемдесу рәсімі Б)Тренинг ережесін бекіту Кіріспе: Дәріс: «Ата-ананың балаға деген махабаты» Сәлемдесу рәсімі: Әр елдің өзіндік сәлемдесу рәсімдері болады екен, әуеннің ырғағымен билей жүріп, иықтарымен, құлақтарымен, маңдайларымен, қолдарымен, тізелерімен, амандасып шығу. Талдау: қандай әсер алғандығы жөнінде. «Танысу» жаттығуы Нұсқау: Өз есімдеріміздің алдына адамның бойында бар жақсы қасиеттің біреуін айтып,өзіңіз туралы қысқаша мәлімет беруіңіз керек. «Мен қандаймын?» жаттығу Нұсқау: Ақ парақты екіге бөліп,бір жағына өзіңіздің жағымды жақтарыңызды,парақтың екінші жағына жағымсыз мінез-құлығыңызды жазасыздар. Талдау: Сіздерге жағымды жағын жазу ұнадыма,әлде жағымсыз жағын жазуға қиналдыңыздар ма? «Қол көмек» жаттығуы Нұсқау: Ақ параққа оң қолыңызды басып саласыз.Содан кейін «балаңызға қандай көмек бере аласыз?»деген сауалға әр ата-ана баласына,сыныбына қандай көмек бере алатыны жазылады. Жазған жауаптары тыңдалады. Шығармашылық жұмыс Нұсқау: Ата- аналарды үш топқа бөліп, түрлі түсті қағаздарды , керекті құралдарды пайдалану арқылы бейнелеп беру және жария ету. І топ:Мектепке деген махаббатыңыз… ІІ топ: Балаға деген махабатыңыз…. ІІІ топ Ата-ананың бір-біріне деген махабаты… «Сиқырлы жүрек» Нұсқау:Бала тәрбиелеуде ата-ана жүрек жылуын жақсы сөздер арқылы білдіріп,мейірімді жүрекке айналдыруы қажет. Психологтың сөзі:Сіздердің бала тәрбиелеуде аналық мейірімдеріңіз әрқашан балаңызға жылулық нұрын төгілтіп мейірімді жүрекке айналдырдыңыздар. Қорытынды: Әр түрлі смайликтер бойынша қатысушылар тренингтерден қандай әсер алғанына байланысты өз көңіл-күйлерін көрсету керек

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Әбіш ауылы

Әбіш негізгі жалпы білім беретін мектебінің педагог-психологы

Жапакова Лиза АккайраковнаПсихологиялы тренинг: «Адамгершілік иірімдері»қМақсаты: Өз бойымызға рухани –адамгершілік қасиеттерді ұялату үшін мейірман, ақылды, шыншыл қайырымды т/б адал қасиеттерді игеруге ықпал ету мақсаты көздеді. Көрнекілігі: Күлімдеген күн, түнерген бұлт, кемпірқосақ суреттері, нақыл сөздер.Нақыл сөздер:

136

1.Дос кешірім сұрағанда илікпеген адамның күнәсі- ысырапшылдық күнәсәмен бірдей. 2.Адамның адамшылығы- ақыл- ғылым, жақсы ата -жақсы ана, адал дос, ұлағатты ұстаздан болады.Баяу музыка ойнап тұрады. -Адамгершілік иірімдері деген не? Деген сұраққа жауап беру үшін «Рухани бай адам» деген қандай адам, «Рух» деген не? деген сұраққа бірігіп жауап іздеп көрейік.. Жауап: «Рух»- деген адам бойындағы бір қуат.Ол қуат адам бойындағы кездесетін барлық жақсы қасиеттермен жасайтын барлық игі ісіміздің қайнар көзі. Жаратылыстың барлығы екі қарама-қарсы нәрседен тұрады.Ақ-қара, күн-түн, ыстық-суық, жақсы-жаман, тәтті-ащы. Міне, ендеше адам бойындағы жақсы қасиеттердің бәрі рухтан туындайды деген шешімге келдік.Ал жаман қасиеттер нәпсінің көрінісі болып табылады.Адам денесі бір болғандықтан оның ішінде билік үшін үнемі осы екі қуаттың- «рух пен нәпсі» күресі жүріп жатады.Рухтың мекені не деп ойлайсыңдар? Жауап: Рухтың мекені –адамның жүрегі. Жүрек жылуы, махаббат, ар –ұят, қайрат, мейірімділік, жақсылық адамшылық осы жүректен туындайды. Күн адамның рухы болса, күн сәулесі- ақыл дейік. «Рухани бай адам» деген қандай адам? Түсінік беріңіздер. Жауап: «Рухани бай адам» - ең алдымен әділ, шышшыл, мейірімді, кешірімді, қанағатшыл, ақылды болады.Бойында осындай қасиеті бар адамды адамгершілігі мол рухани бай адам дейді.Адамгершілік ұғымында осы аталған қасиеттермен бірге аяушылық сүйіспеншілік, жан аямай еңбек етушілік, т.б көптеген сапалар кездеседі. Бүгінгі отырыста адам бойында болатын осы сапалардың біразы туралы пікірлескенді жөн көріп отырмын.Ойымызды одан әрі өрбіту мақсатында адамгершілік нәрін бойымызға алу үшін мына Күннің суретіне қарайықшы. «Жарық күн»- көлегейленіп тұр. Күнді біз мейірман, жан-шуағын төгетін құдіретті ананың біріне теңесек, біз оның көлеңке сезімін сейілтейік.Ол үшін бетіндегі түнерген бұлттарды ашайық. 1 бұлт. Кәне, бірінші бұлт.Сенің шешуің не? неге түнере қалғансың?(әуен ойнап тұру) Бұлттағы тапсырма: баяу ән әуенімен бәріміз жағымды ойларға берілеміз.Рухани жан азығын бесік жырымен бастаған адам әуен ырғағында тамаша ойға беріледі. «Жағымды ой, арман, мақсат туралы ойлану» 1 минут беріледі.Әркім өз ойын айтып шығады. Осындай жағымды ойларың сендердің бойларыңа қайырымдылық, өмірге деген сенімділік , мейірімділік әкелді.Енді мен сіздерге Сухомлинскийдің «Ата-ана педагогикасы» кітабынан мына бір оқиғаны айтып берейін. Бір жігіт қартайып жасы жетіп дүниеден озған анасына табыт жасау үшін ағаш таба алмай қиналады.Оған мейірімді жандар кездесіп, ағаш қоймасынан ағаш кесіп береді.Енді тақтайын үйіне апарайын десе көлік жоқ.Бұл жолы да қайырымды адам кездеседі.Жолға жүрейін деп тұрған жүргізуші жігіт барар жеріне көп болса жарты сағат кешігетінін білсе де апарып тастауға келісіп, ағашты тиеп алып қоймадан шыға бергенде, автокалонна бастығы кездесіп қалады.Тақтай тиеп алған өз көлігін көрген соң ашуға басып, жағдайды тыңдамай, ағашты түсіртіп, жігітті жұмысқа қоя береді.Көзінің жасы көл болған жігіт ағаштың қасында егіліп тұрғанын көрген ат арбалы адам бұрылып келіп, қайырымдылық жасап көмек қылады. Бұлт ашылды. Қандай қасиет байқадық? Қайырымдылық қасиетін білдік. 2.Бұлтты сейілтейік.Үлгі аларлықтай нақыл сөз, мақал –мәтел, өлең, қара сөздер айту. Енді мына бір көрініске назар аударайық. Суреттен нені көріп тұрмыз? Жауап:Қара дақ ноқат т.б Шын жауап: Қара дағы бар үлкен ақ кеңістік.Иә, біз адамдар өмірдің көптеген көріністерінен ақты аңғармай көбіне дақты аңғаратынымыз ақиқат. Былай айтқанда әр адамның бойынан жақсы жақтарын ғана көрсек, неге оның кемшілігіне көңіл аударамыз екен.? Жақсыны айтудың орынына дау-даламай, өтірік-өсек т.б рахаттана әңгімелейміз емеспе? .Солай. Ол шындық. Ал енді сұқ саусағымызды шошайтып көрейікші. Не байқадыңдар? Жауаптарын береді.Сұқ саусақпен басқаны көрсеткенде қалған үш саусақтың өзімізге қарағанын байқамаймыз. Сондықтан жаңағы өздерің айтқан жақсы сөздерден ғибрат алып, тек қана тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін түйе білейік дегім келеді. Данышпан ұлы Абай атамыз: «Адамның адамшылығы –ақыл-ғылым, жақсы ата-ана, ұлағатты ұсаз» - деген екен. 3. Бұлтты сейілтсек. Ата-ана, бала, махаббат ,достық, сүйіспеншілікке 4 жол өлең құрау.(баяу әуенмен 5 минут уақыт беріледі) Өлеңдерін оқып береді.4.Бұлтқа таяп қалдық. Тест тапсырмасы.

1. Жұмыстас бір адаммен арада кикілжің болды.Қасыңдағы құрбыларың, әріптестерің ол туралы не бір жағымсыз әңгімелер айтты. Сен не істер едің?а) ештеңе білмегендей боламын. ә) Солардың сөзіне ылығасың ғой.б)Олардың табалауынан қорықпай онымен қатынасымды үзбеймін.2.Сабақ өтіп жатыр. Саған бір танысың келіп, асығып тұрғанын біреу хабарлады.Не істер едің?а) төменге түсіп сөйлесемін. ә) бастық жоқ па екен деп қарап аламын.б) күте тұрсын деймін.5. Бұлт «Таңғажайып алаң» Рухани –адамгершілік қасиеттеріне жататын адамның бір тамаша қасиеті жасырынып тұр-соны табамыз. Ол «әдептілік» деген сөз болды. (адасқан әріптер ойыны)6.Бұлтты сейілтсек :Күн күлімдеп шығады. Қымбатты әріптестер! (әуен ойнап тұру).

Қазір барлықтарың жақсы бір әсем сезім әсеріне бөленесіңдер!Тыныштық сақтап отырайық.Бойларыңа жаңа шуақ орынады.Ол- адамгершілік шуағы.Ол жылу аяқтарыңнан бастап, жоғарылап барады.Қызу мен шуақты, ыстық жылулықты сездіңдер.Жүрекке келді.Жүректеріңе жан шуағы орнады.Ән: Жан шуағым мерекем

137

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Көпкүтір ауылы

Көпкүтір бастауыш жалпы білім беретін мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Утешова Светлана Мажитовна

Сабақтың тақырыбы: Ауа және ауа райы.Сабақтың мақсаты: Білімділік: ауаны сезінуге болатындығын дәлелдей отырып, жер бетін ауа қоршағанын, оның тірі табиғат үшін пайдасын ашу. Ауаның орын алатындығын, серпімді, сығымды екенін дәлелдеу.Дамытушылық: Оқушылардың өмір тәжірибесін орынды қолдануын сабақ барысында одан әрі дамыту.Тәрбиелік: Ауаны таза сақтауға тәрбиелеу. Оқушылардың қызығушылығын оятуСабақтың типі: Жаңа сабақты меңгеру.Сабақтың әдісі: сұрақ - жауап, түсіндіру, ой қозғау.Сабақтың көрнекілігі: Суреттер, приборлар, шар, доп.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезең (Слайд – 2)Жер байлығы көп екенМеңгеруді қалайдыОсының бәрін білдіргенДүниетану сабағы.Адам өміріне қажетті 5 жағдайды топтастыру.(ауа, су, қорек, жарық, жылу) (Слайд - 3)

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:1. Су тасқыны деген не?2. Су тасқыны кезінде қандай ережелерді сақтау керек?

ІІІ. Жаңа сабақ: (Слайд - 4.)Сөзұмбақ жасыру арқылы жаңа сабақтың тақырыбын ашу.1. Түсі бар көрінбейдіБіртұтас бөлінбейдіТынысы ол тіршіліктіңЕшқашан желінбейтін.(ауа)2. Адам өміріне қажетті бір жағдай?(су)3. Жерасты суының жер бетіне шыққан жерін не дейді? (бұлақ)4. Құрамында минералды тұздар бар су? (минералды)5. Каспий теңізінің суы қандай?(ащы)6. Минералды бұлақтар маңына не салынады? (шипажай)7. Каспий теңізіне қай өзен құяды?(Жайық)- Ерекше тор көзден қандай сөз көріп тұрсыңдар?- Ауа райы.Мұғалімнің түсіндірмесі.Біздің планетамыз жер - мөлдір ауа қабатымен қоршалған. Ауа - жер бетіндегі тіршіліктің көзі. Өзіміз оны әдетте байқамаймыз. Алайда ол кенет жоқ болып кетсе біз бірнеше секундта тіршілік ете алмас едік. Адам өміріне ең қажетті ауа дедік.Сондай – ақ ауа физикалық дене. Сондықтан ол құбылыста болып отырады. Сол себепті оны арнайы мамандар күнделікті алдын ала бақылап зерттеп отыратын орталық бар. Оны метеорологиялық орталық дейміз Ал климат – бұл ауа қысымының құбылысы. Біздің еліміздің ауа райы континентті деп аталады. Оның себебі оңтүстік тропиктен жылы ауа келеді, солтүстіктен мұзды мұхиттың суық ауасы әсер етеді. Сондықтан құбылмалы болып келеді.Ауаның температурасын өлшейтін құрал – термометр.Ауаның қысымын өлшейтін құралы – барометр.- Балалар «Ауа» деген ұғымды естідіңдер.- Ол қандай?- Оны қалай сезесіңдер?Тәжірибе жасау:- Мұрныңды қысып, демалмай тұр. Қанша уақыт шыдай аласыңдар, ішіңнен сана. (тәжірибе жасалды)- Біз сыныпта тақтаны, партаны, терезені көреміз. Ал, ауаны көре алмаймыз. Ендеше біз доппен, шармен тәжірибе жасалық. (тәжірибе жасалады)- Шарды үрлеп, бүйірінен қысу - бұл ауаның сығылуы.- Допты еденге ұру, қайтара ыршуы - бұл серпілуі.- Шырағдан жағып оны банкамен жабу - ауа тұншығады, жануды қолдауы.- Стаканға су құйып, бірер минут қойсақ, оны қабырғасынан бүршіктер пайда болғанын көреміз, бұл ауа.- Не байқадыңдар?(Шарды ауамен толтырдық. Доп серпілді, сығылады, кішірейеді.)- Сонда серпіп тұрған не?(Ауа)- Біз сусыз тіршілік жоқ десек те, судан да маңызды ауа тұр екен. Сусыз адам бірер апта тіршілік ете алса, ауасыз бірнеше минут қана тіршілік ете алады екенбіз.Біз ауамен демаламыз. Ауа бізді қоршап тұр. Ауасыз өмір сүру мүмкін емес.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

138

Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Аққурай ауылыАққурай бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің бастауыш сынып мұғаліміКереева Тоқжан Табылдықызы

Сабақтың тақырыбы: Өзендер. Көлдер және тоғандарБілімділік міндеті: өзендер, көлдер және тоғандар, олардың айырмашылығы, шаруашылықтағы пайдасы туралы түсінік беру, еліміздегі өзендер және көлдермен таныстыру.Дамытушылық міндеті: оқушылардың сана-сезімін, ойлау қабілетін дамыту, салыстыра білуге үйрету.Тәрбиелік міндеті: айнала қоршаған табиғаттың қыр-сырын танып білуге, есте сақтауға, өмірде пайдалана білуге баулуСабақтың типі: аралас сабақСабақтың әдісі: тест тапсырмалары, ауызша баяндау, сұрақ-жауап әдісі, картамен саяхатқа шығу, Венн диаграммасы, мәтелдің мағынасын ашуСабақтың көрнекілігі: интерактивті тақтаСабақтың өту барысы:І.Ұйымдастыру бөлімі:- Оқушылармен амандасу;- оқу құралдарын дайындауы;2. Үй тапсырмасын сұрау:- Жауын-шашын.Жер асты суы.Құдық- Тест тапсырмалары арқылы тексеру:1. Судың 3 түрлі күйі:А) мөлдір, сұйық, түссіз;Ә) сұйық, қатты, бу;Б) ерігіш, қатты, жылы2. Су өткізбейтін жер асты қабаты:А) құмӘ) қиыршықтасБ) саз4. Жаңбыр бұлтына айналатын бұлт түрі:А) шарбы бұлтӘ)будақ бұлтБ)қабат бұлт5.Құдықтың тереңдігі:А)Жер бедеріне байланысты;Ә)Жануарлар қажетіне байланысты;Б)Су қабатының орналасуына байланысты- Оқушылардың бірін-бірі тексеріп, бағалауы- Жауын-шашын бұлт өзен, көлдердің булануыІІІ.Жаңа материал:А)Жұмбақтар шешу:Келеді алыстан Ауыл сыртында сайда,Ашулы арыстан.(Өзен)Жатыр үлкен айна. (Көл)Ә) Өзендер (слайдтан көрсету)- Өзендердің негізгі бөліктері: жылға, бастау, сала, саға;- Жазық жердегі өзендер;- Таулы жердегі өзендер;- Өзендердің шаруашылықтағы пайдасы.Б)Көлдер және тоғандар (слайдтан көрсету)- Көлдердің көлеміне қарай түрлері;- Көлдің анықтамасы;- Көлдің тұщы және тұзды болуы, шаруашылықтағы пайдасы;- Жасанды көлдер;В)Қазақстанның физикалық картасы арқылы өзендер мен көлдерге саяхатқа шығу.- Картада өзен, көлдер қандай түспен берілетіндігін еске түсіру.- Теңіз және көлдер: Каспий, Арал, Балқаш, Жайсан көлі. Балқаш көлінің басқа көлдерден ерекшелігі.- Өзендер: Жайық, Сырдария, Есіл, Ертіс, Іле.Г) –Ал, енді өзіміздің облыс орталығы Ақтөбе қаласының ортасынан қандай өзен ағып жатыр?- Елек өзені туралы жазған мәліметін оқыту.- Ал, Шалқар қаласында қандай көл бар?- Шалқар көлі туралы жазған мәліметін оқыту.ІV.Сабақты қорытындылау: - Өзен мен көлді салыстыру: айырмашылығы және ұқсастығы.- «Су анасы - бұлақ» мәтелінің мағынасын аштыру.V.Оқушылардың білімін бағалау.VІ.Үйге тапсырма: Өзендер.Көлдер және тоғандар.VII. Үйге тапсырма

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

139

Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Саралжын ауылыСаралжын бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің бастауыш сынып мұғаліміҚуаншаева Райхан Сейсенбайқызы

Сабақтың тақырыбы: "Жануарлар қалай өсіп - өнеді?"Сабақтың мақсаты:1. Жануарлардың өсіп - өнуі туралы білімдерін қалыптастыру;2. Сызба бойынша салыстыру, қорытындылау, білімдері мен біліктерін дамыту;3. Жануарларға ұқыпты қарым – қатынас жасауға тәрбиелеу;Сабақтың түрі: аралас сабақ.Жұмыс түрлері: жұппен жұмыс, концептуалды сызба, оза оқыту тапсырмасы, шығармашылық тапсырма, өзіндік жұмыс.Қажетті құралдар: жұмыс жасауға арналған карточкалар, концептуалды тапсырманы орындауға арналған сызбаға керекті қағаз, түрлі түсті қағаз, қайшы, желім, ермексаз, бояулар.Пәнаралық байланыс: еңбекке баулу, бейнелеу өнеріПроблемалық сұрақ: Көктемде неге аң, балық аулауға тыйым салынады?Сабақтың барысы:І. Психологиялық дайындық.- Бүгін біз өте құпияға толы тақырыпты зерттейміз. Алдымен өздеріңнің әп - әдемі бала кездеріңді еске түсіріңдер. Ғ дүниеге келген сәбилер әр уақытта өздерінің ата - аналарына ұқсай ма?Адамдарда – балаТүлкіде – түлкішекМысықта – марғауҮйректе – балапанАл көлбақаның баласы не? Дельфинде ше? Жыланда ше?ІІ. Тірек білім арқылы топпен жұмыс істеу.Оқушылары бірнеше топқа бөлінеді? Әр топқа жануарлардың даму ретін тауып құрастыруды керек ететін үлестірмелі карточкалары бар хатқалта беріледі.

шабақ уылдырық құсбалапан түлкі түлкішеккөбелек дернәсіл құртжұмыртқа балық жұмыртқа

уылдырық - шабақ - балықжұмыртқа - балапан - құсжұмыртқа - құрт - дернәсіл - көбелектүлкішек - түлкі- Бұл тізбені сабақ соңында қайталаймыз.ІІІ. Жаңа материалды оқу.Оқулықпен жұмыс:- Жануарлардың баласы қай кезде дүниеге келеді?- Жануарлар балаларына қандай қамқорлық жасайды?Проблемалық сұрақ: Көктемде неге аң, балық аулауға тыйым салынады?

Тұжырымдамалық сызба.Оқулықпен жұмыс істеу және талқылау барысында сызба толтырылады.Жануарлар тобы Өсіп - өнуі ДамуыЖәндіктер Жұмыртқа салады Жұмыртқа - құрт - дернәсіл - жәндіктерСүтқоректілер Балалайды Баласы - жануарҚұстар Жұмыртқа салады Жұмыртқа - балапан - құсҚосмекенділер Уылдырық шашады Уылдырық - итшабақ - бақаБалық Уылдырық шашады Уылдырық - шабақ - балықЖорғалаушылар Жұмыртқа салады Жұмыртқа - жорғалаушы

Оза оқыту тапсырмасы: Оқушыға тапсырма беріледі. Б өздігінен немесе мұғалімнің көмегімен сөйлеуге дайындалады.Табиғатта қызықтар аз емес. Қазір оқушылар қызықты жануарлар туралы айтып береді.1 - оқушы: Сендер мына жануарды білесіңдер ме? ( Үйректұмсықтың суретін көрсетеді.) Бұл – үйректұмсық. Үлкендігі көжектей ғана, тұмсығы үйректің тұмсығына ұқсайды. Еуропа ғалымдары алғаш рет оны көргенде, біреу басқа бір жануарға үйректің тұмсығын жапсырған екен деп ойлапты. А үйректұмсықтың жұмыртқа салып, оны басып шығаратынын көргенде, тіпті таң – тамаша қалыпты.- Бұл үйректұмсық, құс па, әлде сүтқоректі ме?Үйректұмсық сүтқоректі, себебі: баласы жұмыртқаны жарып шыққаннан кейін оны сүтпен қоректендіреді.2 - оқушы. Мынау тікенекті кішкентай ғана балық, ұзындығы 11 - 12 см. Қызығы, осы балықтың аталығы балдырдан ұя жасайды. Аналық ұяға уылдырығын салғаннан кейін шабақтарды қорғайды.Топпен жұмыс: Ермексазбен жұмыс. Қағаздарды жапсырмалау.Бояумен сурет салу. Ертегі, әңгіме ( өлең) құрастыруЖұмыстарын қорғау.Дәптермен жұмыс: Алдымен үй жануарларының суреттерін олардың балаларының суреттерімен сәйкестендіреді. Сонан

140

соң жануарлардың балаларының аттарын жазады.ІҮ. Білімді бекіту. Тест тапсырмалары.1. Балаларын тірі туып, сүтпен қоректендіретін қандай жануарлар?а) құстар ә) сүтқоректілер б) балықтар2. Түсіп қалған сөзді орнына қой: уылдырық -.....- балықа) құрт ә) итшабақ б) шабақ3. Түсіп қалған сөзді орнына қой: жұмыртқа – құрт -.... - көбелека) дернәсіл ә) шабақ б) балапан4. Жылдың қай мезгілінде аң, балық аулауға тыйым салынады?а) қыста ә) көктемде б) жаздаҮ. Сабақты қорытындылау.Рефлексия1. Мен үйрендім:.....2. Мені таңқалдырды:....3. Мен білгім және үйренгім келеді:.....- Сабақта маған.... ұнады.- Маған.... қызықты болды.ҮІ. Үйге тапсырма беру.Сабақта жасаған жұмы қайталап қарап, тиянақты түсіну.ҮІІ. Бағалау.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Хайруш ауылы

Хайруш бастауыш жалпы білім беретін мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Мұқанова Жазира СерікқызыСабақтың тақырыбы: Аңдар мен малдар немесе сүтқоректілерСабақтың мақсаты: Жануарлар топтарын ажырату және олардың өзіндік ерекшеліктерін ажырату.Міндеттері: - Жануарлардың мекен ететін ортасы туралы түсініктер алу;- Қоректену жолдарын анықтау;- Ұқсастықтары мен айырмашылықтарын ажырата білу.Сабақтың түрі: жаңа білім беруСабақтың барысы 1. Ұйымдастыру кезеңінде психологиялық дайындық жасау. Ол үшін мына қанатты сөзді оқыту және талдату:«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,Мұны айтуға табиғаттың тілі жоқ».Табиғаттың адам өміріндегі маңызына қысқаша тоқталып өту.2. Жаңа сабақ жоспары • Миға шабуыл. «Табиғат» (Ой шақыру)- Табиғат нешеге бөлінеді? (2 - ге)- Өлі табиғатқа нелер жатады? (тау, тас, су, т. б.)- Тірі табиғатқа нелер жатады? (адам, жануар, өсімдіктер)- Ендеше, тірі табиғаттың бір тобы жануарлар әлемі жөнінде әңгімелесейік. Балалар, сіздер қандай жануарларды білесіңдер? Олар туралы қай сабақта өткен болатынбыз? (Әліппеде)- Жақсы, ендеше, бізге көмекке сүйікті «Әліппеміз» келсін. (Әліппедегі жануарлар суреттерін қарап, еске түсіру)3. «Жануарлар әлеміне» қысқаша шолу жасау:Жануарлар әлеміТабиғат жағдайы жер шарының барлық бөлігінде бірдей емес. Осыған байланысты жан – жануарлар тіршілік етуге бейімделіп отырады. Олар жер бетінде, суда, ауада, топырақ арасында, өсімдіктер мен жануарлар организмінде тіршілік ете береді. Олар бір - бірінен ұқсастығына, түрлеріне, ерекшеліктеріне қарай бірнеше топқа бөлінеді.4. Мәтінмен жұмыс.- Электронды оқулық арқылы мәтінді таныстыру;- Іштей оқыту;- Тізбектей оқыту;5. Мәтіннің мазмұны бойынша талдау - жинақтау жұмысын жүргізу:1) Дала жануарларын неге «жабайы аңдар» дейміз. өзің білетін жабайы аңдарды ата.2) Жабайы аңдардың пайдасы туралы айт.3) Үй жануарлары туралы әңгімеле.4) Олардың пайдасы туралы өлең - тақпақтар оқып беру:

СүтМай алады сүттен,Қүрт алады сүттен.Сүт алады молырақ,Малын баптап күткен.ІрімшікАтамның да тісі жоқ,Апамның да тісі жоқ.Тәтті ірімшік жинаймын,Екеуіне сыйлаймын.

ҚымызЖеңгем бие сауады,Ағам саба піседі.«Денсаулыққа дауалы»,Деп үлкендер ішеді.ШұбатІркіт түстес түрі,Дәмі сүттің бірі.Бойға қуат,Ішкенге ем шұбат.

141

ҚазыЕт төресі қазыны,Апам тұздап баптайды.Ұнға илеп жаз күні,Күзге дейін сақтайды.

ЕтМайлы ет,Майсыз ет.Жесең көп,Зиян тек.

5) – Бұлар малдан алынатын тағам өнімдері. Ал, «жабайы аңдардан» осындай өнімдер ала аламыз ба? Неліктен?

6. *Бүгінгі өткен тақырып бойынша жануарларды топтау:- жабайы аңдар- дала жануарлары- үй жануарлары* Олар қайда мекендейді және немен қоректенеді?*Олардың қандай ортақ белгілері бар, сен соны байқадың ба?(Ойлануға уақыт беру)*Олар «сүтқоректілер» деген қорытынды жасау.7. Дәптермен жұмыс. «Сүтқоректі жануарлар» ұғымын жаздыру.Қосымша мәліметтер беру. Сүтқоректі жануарларБаласын тірі туып, сүтпен асырайтын жануарларды сүтқоректілер дейді. Қазір дүние жүзінде 4500 – жуық, ал Қазақстанда 150 – ден астам сүтқоректі жануарлардың түрлері тіршілік етеді. Әр түрлі тышқандардан бастап маймылға дейін сүтқоректілер қатарына жатады. Сүтқоректілердің еті, сүті, күші, терісі, жүні, түбіті адам үшін пайдалы. Оларға үй малдары және жабайы аңдар: піл, құлан, түлкі. Қоян т. б. жатады. Зиянды сүтқоректілер де бар. Саршұнақ, суыр, тышқан тұқымдас жануарлар түрлі аурулар таратады.

8. Жаңа сабақты бекіту үшін жұмбақтар жасыру. Жұмбақтың шешімін суреттерден табу.Ит сияқты пішіні,Ұнатпайды кісіні.Жазда сұрғылт.Қыста аппақ.Басына өскен тарбиып,Жапырақсыз бұтағы.Алады одан қан құйып,Емге шипа бұл дағы.

Қайда болсын баратын,Мінсең – ұшқыр қанатың.Көзін жұмады,Көзін ашады.Сыбысын білдірмей,Ақырын басады.Адамға серік,Күзетке берік.

9. Қорытындылау.-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Хайруш ауылыХайруш бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің бастауыш сынып мұғаліміСисенгалиев Дамир Темірұлы

Сабақтың тақырыбы: Г дыбысы мен әрпіСабақтың мақсаты: Білімділігі: Г дыбысы мен әрпін таныстыру; г әрпі бар сөздерді дұрыс оқыту, сөздерге дыбыстық талдау жасауға үйрету.Дамытушылығы: Г дыбысын білдіру арқылы оқушылардың тіл байлығын, ой - өрісін, есте сақтау қабілеттерін дамыту.Тәрбиелілігі: Ұқыптылыққа, жинақтылыққа, тиянақтылыққа тәрбиелеу.Сабақтың түрі: Жаңа сабақ.Әдіс - тәсілдері: әңгімелеу, түсіндіру, сұрақ - жауап.Көрнекілігі: суреттер, буындар, сөздер, көгершін макеті, үнтаспа, кеспе әріптер.Сабақтың барысы:1. Ұйымдастыру.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.Сабаққа зейіндерін аударту.Психологиялық дайындықАспан түрді түндігін,Жерге сәуле жайылды.Неткен ашық күн бүгін.Қайырлы күн, қайырлы!2. Үй тапсырмасын пысықтау.«Кім кінәлі» өлеңін жатқа сұрау( 2 - 3 оқушы)1. Өткен сабақта қандай әріппен таныстық?2. Баспа түрінен және жазба түрінен кім көрсетеді?3. Ү дыбысының жазба түріндегі бас әрпін, кіші әрпін кім көрсетеді?4. Үкі деген сөзді кім жазып көрсетеді?5. Үкі деген сөзде неше дыбыс бар?6. Үкі деген сөз бе, сөйлем бе?7. Ү қандай дыбыс?- Балалар, сұрақ - жауап арқылы нені құрастырдық?- Гүл құрастырдық.

142

- Барлығың гүл деп айтып көрейікші. Гүл деген сөз бе, сөйлем бе?- Гүл сөзінде неше дыбыс бар?- Гүл деген сөзде бірінші қандай дыбыс естіліп тұр?3. Жаңа сабақБалалар, олай болса біз бүгін «Гүл» дегенде келетін Г дыбысымен танысамыз. «Г» дыбысы мен әрпін көрсету. «Г» әрпінің баспа және жазба түрімен таныстыру.Бағандағы сөздердің мағыналарын түсіндіре отырып, хормен буынға бөліп оқыту. Слайд арқылы суреттерін көрсету.Сергіту сәті: Шаршағанда ырғалып,Гүлге ұқсап демалам.Қанатымды бір қағып,Гүлдей болып жайқалам.Оқулықпен жұмыс кезеңі«Г» дыбысына берілген бағандағы сөздерді оқушыларға буындатып оқыту.- Г дыбысы бар буындарды теріп оқыту.«Ақ көгершін»өлеңін бір оқушыға мәнерлеп оқыту. Мағынасына тоқталып өту.Дәптермен жұмыс кезеңі- Г әрпінің элементтерімен таныстыру.- Ауада жазып көрсету. - Тақтаға үлгі көрсету.4. Сабақты қорыту 1 - қатар «Жоқ буынды тап» ойыны Ше..., өшір..., іл..., ір..., бәй.... 2 - қатар «Сөздерде неше буын бар» ойыны Шегіртке, бәйге, Құлагер, ілгіш, гүл.3 - қатар «Буындардан сөз құра» ойыныӘң, гі, ір, ге, ме, жі, гер, шін, кө.«Ақ көгершін» әнін айтып сабақты қорытуОқушыларды мадақтау. Үйге тапсырма: «Г дыбысы мен әрпін оқу».

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Никонор бастауыш жалпы білім беретін

мектебінің шағын орталық тәрбиешісіБекенгалиева Ұлболсын Бақтыгерейқызы

Тақырыбы: Қыстап қалатын құстар.Мақсаты: Балалардың құстар туралы түсініктерін кеңейтуге, табиғат байлығын қорғау сезімдерін дамыту.Амандасу рәсімі:«Қуаныш шеңберінде» тұрып, жіпті лақтырып, тілек айту. «Мен өз сүйіспеншілігімді саған білдіремін. Бүкіл әлемдегі барлық балаларға жақсылық тілеймін». Жіпті бір-біріне лақтырып, шетін әр бала алып, тор пайда болады, ең соңында қайшымен қию керек. Әр баланың қолында жіп қалады.Кіріспе бөлім:Қыс туралы әңгімелеу.- Балалр, қазір жылдың қай мезгілі?- Қыс екенін қайдан білдіңдер?Қар жауды, адамдар жылы киінді, күн суытты. Адамдар, аңдар, құстар барлығы да қысқа дайындалады.Кейбір құстар жылы жаққа ұшып кетті, ал кейбіреулері қыстап қалады.- Балалар, енді мен сендерге М. Солтағазинаның «Құстар қалай қыстайды»? ертегісін айтып берейін.Ертегіні талдау.- Балалар , ертегі не туралы? -Құстардың қысқы тіршілігі туралы.-Құстар қалай қыстайды екен? -Балалар жемшарға жем шашады,орманда Тоқылдақ ағаштың діңін тұмсығымен ұрып құрттарды жерге түсіреді.(Осы кезде есік қағылады)- Балалар, біреу есік қағып тұр, тыңдаңдаршы. Көрейік, кім келді екен? Балалар, бізге Ақшақар қонаққа келіпті.Ақшақар:- Мен орманнан келдім. Қыс апаларың сендерге құстарым орманнан ұшып кетті, соларды ұстауға көмектесіңдер деп сәлем айтып жіберді.- Балалар, біз Қыс апамызға көмектесейік. Апамыздың орманында қандай құстар қыстап қалатынын біліп алайық.- Ол үшін ойын ойнайық.Ал, балалар, ойнайық,Ойнайық та, ойлайық.Қандай жұмбақ болса да,Шешпей оны қоймайық.ЖұмбақтарҚонып алып жарға,Қарқылдайды (қарға)Өзі сақ, өзі ұзын,Шықылықтап тұрмайды.

Құйрығы ұзын, өзі бұтақтан бұтаққа ауысқан,Бұл қандай құс (сауысқан)Енді, келесі құстар туралы білу үшін тақпақтар айтамыз (Торғай, үкі, тоқылдақ туралы)Айтылған құстар суреттерін «жемсауыт» артына жапсырылған магнитті тақтаға қондыру.Сергіту сәті.Қарға біздің қар, қар,Сауысқаным саңқ, саңқ.Торғайларым шиқ, шиқ,Жапалағым ух, ух.Көкек көкек, көкек деп,Ұшады екен желпілдеп.- Балалар, қалай ойлайсыңдар, құстар орманнан біздерге неге ұшып келді?- Олар жем іздеп келді.- Олай болса, балалар, біз құстарға қамқорлық жасауымыз керек. Оларға жем берейік. Ол үшін мына кітаптағы суреттерге қарап, қыстап қалатын құстың атын қай бала дұрыс айтса, сол бала құстарға келіп жем шашады.Табиғат тілашарынан«Қыс ұясын қарайла, бұзылмасын абайла» тіркесін жаттайық.- Балалар, біреу есік қағып тұр ғой. Мүмкін ол біздің

143

құстарға келген Қыс апамыз шығар.Есік ашылып, Қыс кіреді.

- Сәлеметсіздер ме, балалар! Мен сонау орманнан келдім, құстарымды іздеп келдім.- Біз сіздің құстарыңызға қамқорлық жасадық.- Жақсы, балалар, сендер құстар туралы өте жақсы біледі екенсіңдер. Менің сендерге орманнан алып келген сыйлығым бар.(Қарағайдың жаңғақтарын алып балаларға таратады)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Қарасу ауылы

Қарасу орта жалпы білім беретін мектебінің педагог-психологіДаулеталиева Әсел Иманалиевна

«Бала міріні ауіпсіздігі ма ызды»ө ң қ ң Отбасы тәрбиесінің негізгі мақсаты – дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, білімді азаматты тәрбиелеу. Бала да жас терек сияқты, қалай тәрбиелесең, жастан қандай тәрбие берсең, ертең есейгенде жас кезіндегі алған тәрбиесі өміріне негіз болмақ. Ата-ана бала қауіпсіздігін сақтауды ең бірінші орынға қою керек. Күн сайын еліміздің қалаларында, ауылдарында автокөліктер саны өскен сайын жол апаттары да арта түсуде. Жол көлік оқиғалары жөніндегі деректерге зер салсақ, қалалық жерлерде жаяу жүргіншілердің кінәсінен болатын оқыс оқиғалар саны едәуір көп. Оның ішіндегі жас балалардың апатқа жиі ұшырайтыны: жастай өмірмен қоштасып, орны толмас өкінішке әкелетіні немесе ауыр жарақат алып, кейбірі өмірлік мүгедек болып қалуы мүмкін. Оның себептері: көптеген оқушылар жолда жүру ережесін сақтай білмеуінде. Олар көбіне ереже талабын бұзып, асығыстық жасап, жүгіріп өтуге ұмтылады. Асыға жолға жүгіріп шыққан баланың қауіпке ұшырайтыны, өзіне ғана емес, өзгенің де өміріне қатер төндіретіні баршаңызға мәлім. Осындай оқиғаларды болдырмас үшін мектепте мұғалім, үйде ата-ана балаға үнемі жолда жүру ережесін ескертіп отыруы міндетті. Әдетте кез келген ата-ана балаларды мектепке шығарып саларда «жолдан жүгіріп өтуші болма, машина қағып кетеді» деген ескертуден аса алмайды. Бұл - әрине, жеткіліксіз. Бастауыш сынып оқушысы үшін үйден мектепке дейінгі жол қиындықтарын білуі тиіс. Сол үшін ата-анасы баласына жол-жөнекей кездесетін қиындықтарға, жол белгілеріне көңіл бөліп, үйреткені дұрыс. Жол көлікпен қатынасатын оқушыға ата-анасы жол қиылыстарынан өтуді, көлік толық тоқтағанда түсіп, мінуіне болатынын, өз аялдамасын дұрыс білуін, бөтен көлікке отырмауын ескеріп отырғаны жөн. Бастауыш сынып оқушыларының күнделігінің алғашқы беттері, яғни баланың аты-жөні, мектебі, сыныбы, мекен-жайы, үй телефоны, әке-шешесінің ұялы телефондары, мектеп телефоны толық жазылып, баланың фотосы жапсырылуы тиіс. «Менің мектепке барар жолым» кестесі анық сызылып, қандай көшелерден, қандай қиылыстан, қай үйлердің арасынан жүретіні қызыл бағытпен сызылып көрсетілуі тиіс. Бастауыш сынып оқушыларының әсіресе 1-2 сынып оқушыларының мектепке әке-шешелері міндетті түрде өздері әкеліп-әкетуі керек. Ата-ана баласына мектепке, көшеге, дүкенге барада үнемі мынаны ескеріп отыруы керек: - Таныс емес, бөтен адаммен сөйлеспе; - Мас және қауіпті адамнан алыс жүр; - Бөтен адаммен подъезге, подвалға, лифтіге кірме; - Сені артыңнан қуса, көп адамдар арасына жүгір. Жалпы ата-ана баласының қайда және кіммен ойнап жүргенін білуі керек. Мектепке кешікпей баруын, үйге уақытысында келуін қадағалағаны абзал. Баланың жарақат алуы көбінесе мектеп пен үй арасында болады. Көшеде ұзақ ойнап жүріп қалған бала міндетті түрде қиын жағдайға тап болуы мүмкін (балалармен ойнап жүріп ерегісіп, төбелесіп қалуы, бір-бірінің заттарын тартып алуы, бөтен бұзақы балалардың көзіне түсуі және олардың ақша талап етуі, дүкеннен жарылғыш заттарды сатып алып ойнауы, т.с.с.). Ата-ана балаға артық ақша бермеуі керек. Үшкір заттар мен газды балондар алып жүрмеуін қадағалауы қажет. Көбінесе ата-ана жұмыста болып, бала үйде жалғыз қалатын кездер болады. Балаға техника қауіпсіздік ережелерін және мынаны ескертіп отыруы керек: үйде жалғыз қалғанда электр жүйесіне жақындамау, газ плитасына тиіспеу, терезені ашпау, бөтен кісіге есік ашпау, т.с.с. Ата-анасының әрбір ескертуін ұмытпай, ереже талабын бұлжытпай орындаған балалардың әр түрлі сәтсіздіктен аулақ болатыны шындық. Құрметті ата-ана, балаларыңызды жолда қараусыз қалдырмаңыз, жолда жүру ережесін сақтауда балаларыңызға үлгі болыңыздар. Егеменді еліміздің болашағы – балалар. Сондықтан бала өмірінің қауіпсіздігіне немқұрайлы қарамайық.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Бостандық ауылы

Бостандық орта жалпы білім беретінмектебінің педагог-психологі

Ахметова Жұлдыз БекболқызыТа ырыбы:қ "Мен ажайыппын"ғ Мақсаты: Педагогтардың эмоцияналды және көңіл-күйлерін көтеруге,кәсіби жанудың алдын алу,топтасып жұмыс істеу жүйесін әрі қарай дамыту.Эпиграф: "Біз қартайғандықтан ойын ойнауды тоқтатып тұрған жоқпыз, ойын ойнамағандықтан қартаямыз." Бернард шоуҚатысушылар: мұғалімдерЖұмыс түрі: топтық жұмысКөрнекілік құралдар: тақта,бор,доп,ватман,фламастерлер. Жоспар:

144

1.Жаттығу "Хор"2.Мен ғажайыппын (Мұғалімдердің әр түрлі көзқарасын анықтау)3.Оқушы көзімен4.Арт-терапиялық жаттығу."Кезекпен сурет"5.Жаттығу "Комплимент"6.Жүргізілген жұмысты қорытындылау. Жүргізуші:Саламатсыздар ма қымбатты ұстаздар! Біздің көбіміз яғни барлығымыз биікте ғажайып болғымыз келеді. Ал енді осы "ғажайып" дегеніміз не? Біздің бүгінгі кездесуімізде осы ғажайып сөзінің педагогикалық тұрғыдан талдап көрейік. Енді барлығымыз "Ғажайып" сөзіне ұқсас бір-бір сөзден сөз айтып көрейік. Қатысушылар, мысалы мына сөздерді айтуы мүмкін:идеал, үлгі, нәзікке ұқсас,бір бағыттағы, ескерткіш, сондай бір өте жақсы, т.б.Жүргізуші: Ожеговтың сөздігінде «ғажайып» сөзіне анықтама бар - бұл "барлық жақсы қасиеттердің қамтылған, ең жоғарғы дәрежедегі қасиет". Енді осы қасиетті өз бойымыздан іздеп көрелік,ғажайып болмаса да, бойымызда таң қаларлық мінез болуы мүмкін.Жұмысымызды бастамас бұрын, танысып алайық, әрбір қатысушы өз атын айта отырып, бойындағы жақсы қасиетін айта кетеді. Келесі қатысушы алдыңғы қатысушының атын, жақсы мінезін айта кетеді. Келесі жаттығуымыз "Хор"деп аталады. Залдан бір қатысушының сыртқа шыға тұрғанын өтінемін,залда қалған қатысушылар бір төрт жол тақпақтың сөздерін бөліп-бөліп алады. Сыртқа шыққан адам келген кезде бір, екі, үш деген нұсқаудан кейін әрбір қатысушы өз сөздерін айтады. Сырттан кірген адам қандай тақпақ екенін табу керек.Бұл біздің сергіту жаттығуымыз болатын. Келесі жұмысымызға көшелік. Бірінші бөлім бойынша біз қандай ғажайып не екенін айқындауға тырыстық. Тақырыбымызды одан әрі ашу үшін, балалардың көзімен,яғни оқушы көзімен ғажайып деген ұғымды түсүнуге тырысып көреміз. Екі топ қатысушылары: бірінші топ - бастауыш оқушылары, екінші топ - жоғары класс оқушылары. Жайлы, жақсы отырып алыңыздар, екі қолдарыңызды тізеге қойып, орындыққа арқаларыңызды тигізіп орнықты отырып,көз алдыңызға бастауыш және жоғары класс мұғалімдерінің қандай болатындығын елестетіңіздер. Енді әр бір топ өзара келісіп, шешімге келіп мұғалімнің төрт жақсы қасиетін қағазға жазып орталарыңыздан біреу шығып қорғап шықсын.Қорытынды: "бастауыш оқушылары" тобының пікірі : мұғалім мейірімді, әдемі, көңілді, шыншыл болу керек."жоғары класс оқушылары" тобының пікірі: өз мамандығының кәсіби шебері, ұйымшыл, қатаң, қазіргі талапқа сай болу керек.

Жүргізуші: Ал енді сіздер үлкен адам кейпіне еніп, тәжірибелі ұстаз болуға тырысыңыз. Екі топ бірігіп, мұғалімдерге берген оқушылардың сапаларын талқылап ашып көрелік. Тақтаға жазамыз. Біздің мысалда болған төрт сапа шыншыл,қатаң, кәсіби шебер, ұйымшыл,осы сапалар біздің бойымыздан табылады деп ойлаймыз. Енді келесі жұмысымызға көшелік ол - арттерапиялық жаттығу "Шеңбер бойынша сурет». Біз қазір ақылдаспай біртіндеп шығып мұғалімнің суретін саламыз.

Сурет бойынша қорытынды: идеялды мұғалімнің суретін саламын деп кім пайда болды... «әрдайым көріп жүрген мұғалімнің бейнесі». В.Вишневскийдің афоризмін еске түсіретін болсақ."Мені ғажайыпқа дейін жеткізбе!" дегендей, «ғажайыптылық» өзіміздің жүрегімізде болады. Біздің кездесуіміз таяп келе жатқан секілді. Бүгінгі шыққан нәтиже жемісіне оралатын болсақ педагогтардың мықты жақтарын тағы да бір еске түсіре отырып, бір-бірімізге "Комплимент"айтайық. Жүргізуші: Кездесуіміз аяқталды.Егер тақырыпқа келетін болсақ,"ғажайып"деген түсінік бір нәрсенің біткенін, болғанын білдіреді. Бірақ біздің жолымыз біткен жоқ, біз сіздермен әрдайым қозғалыстамыз. Кез келген мақсатқа жеткенде біздің алдымыздан жаңалықтар ашылады, жаңалықтың шеті жоқ. Мен сіздерге шығармашылық табыстар тілеймін!

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Жаңатаң ауылы

Мирон орта жалпы білім беретінмектебінің өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі

Нугманова Гулнара Ғалиматқызы «Өзін-өзі тану»-бағдарламасы-тәрбие көзі. Қай ғасырда болсын тәрбие негізгі мәселе болып саналады. «бала тәрбиесі-мемлекеттің маңызды міндеті» деген сөзді Платонның өзі де бекер айтпаған болар.Әр қоғамның дамуына байланысты бұл мәселе әрқалай шешіліп отыр. Қазіргі таңдағы ағым да оңай болып отырған жоқ.Біз қайда бара жатырмыз, қандай ұрпақты тәрбиелеп жатырмыз, алдымызда не күтіп тұр деген сұрақтарға жауап беру қиындап барады. Қазіргі заманда қылмыстың асқынып, аурудың көбеюі, адамгершілік қасиетіміздің жүдеу тартуы, кісі өлтіру, маскүнемдік пен нашақорлық сияқты жат қылықтармен қатар мейірімсіз, қатыгез адамдар көбейді. Қазіргі жастардың арасында мұндай жағымсыз іс-әрекеттердің жаппай етек алуының себебі мынада:Біріншіден, батыс мәдениетінің бізді жаулап алуы тұтастай алғанда жалпы қоғамға, әсіресе, жастарға теріс ықпал етеді. Екіншіден, жастар бойындағы ұлттық рухани байлығымызды жоғалтып алғандығымыз. Себебі, рухани бай адам елікпейді де, желікпейді, бәрін ақылмен ойлап, жүз толғанып өзіне қажеттісін ғана бойына дарытады. Жастарымыздың көпшілігі осындай кері жағдайлардың әсерінен өз мүмкіндіктерін заман талабына сай толық көрсете алмауда. Жастар арасында араққа үйірлік басым. Уақытша сыйлау, әйелді, ананы құрметтеуде олқылықтар көп.Ұрпақ тағдыры дегеніміз- ұлт тағдыры. Әрбір ұлттың болашағы- оның білімді де іскер, талантты да мәдениетті, адамгершілік асыл қасиеттерді бойына сіңірген тәрбиелі ұрпақтардың қолында. Біреулер жастардың жағымсыз әрекеттермен айналысуын жұмыстың жоқтығынан, күн көрудің қиындығынан, тұрмыстың нашарлығынан деп ойлайды. Қиындықтар мен қайшылықтарды жеңу әр адамның дүниетанымдық мүмкіндігіне, мұратына, рухани деңгейіне байланысты. Рухы күшті ұлт озады. Бұл тұрғыдан алғанда жас ұрпақтың рухани мәдениетін арттырып, көркемдік әлемін байытуда, дүниетанымын қалыптастырып, салауаттылыққа тәрбиелеуде «Өзін-өзі тану» курсының орны ерекше. Өйткені «өзін-өзі тану» бағдарламасының негізгі мақсаты-адамның қоршаған ортаны біліп, өзінің ішкі жандүниесіне үңіліп, өзін-өзі басқару негізінде адамгершілік-рухани әулетін көтеру. Сол себепті қазіргі ұрпақ тәрбиесіндегі басты

145

мәселе тұлғаны адамгершілік-рухани тұрғыдан дамыту, ар-ұятымызды молайтып, адамгершілік қасиетімізді жетілдіру арқылы ізгілікке, шабыттылыққа, парасаттылыққа үйрету. Жалпы адамзаттық құндылықтар болып саналатын адамгершілік мұраларды, рухани ағартушылық қасиеттерді бүгінгі ұрапқтың меншігіне айналдыру, ата-бабаларымыздың дәстүрлері мен тәжірибелерін үйрену аса маңызды.Ендеше әлемдік өркениетке өзіміздің төл құндылығымызбен олжа салуға мүмкіндігіміз мол екендігін, ұлттық рухымыздың сыбағалы үлесі бар екендігін ескеру керек. Олай болса адамгершілік рухани тәрбие беру кілтін-имандылық деуге болады. Адамгершілік-рухани тәрбиелеудің қажеттілігін қазірден-ақ байқауға болады. Бүгінгі құдылықтар бойынша жаңа білім беру бағдарламаларын іздеу үстінде. 2002 жылы Сара Алпысқызы Назарбаева өсіп келе жатқан ұрпақты адамгершілік-рухани тұрғыда дамыту бойынша «Өзін-өзі тану» атты кең ауқымды білім беру бағдарламасын ұсындаы. Автордың ойынша даналықтың шыңы,ол-махаббат, ал бақыт құпиясы, ол-адамның өзін-өзі тануы. «Өзін-өзі тану» бағдарламасы аясында біздің балалар үйінде 2009 жылдан бастап «Өзін-өзі тану» клубы жұмыс жасайды. Клубтың президенті, көмекшісі сайланады балалар арасынан. Жетекші болып мен, тәрбиеші А.Оракбаева, жұмыс атқарамын. Балалар үйінің барлық балалары клуб мүшелері. Жас ерекшеліктеріне қарай балалар үш буынға бөлінген. Биыл 2012-2013 оқу жылын біз қуанышты хабардан бастадық. «Өзін-өзі тану» клубы және «Тіл-тірегім» үйірмесі өз бөлмесін ашты. Бұл біздің балалар үшін қуанышты хабар болды.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Жаңатаң ауылы

Мирон орта жалпы білім беретінмектебінің педагог-психологі

Хафизова Меңсұлу Кумаргалиевна « зі та да ан мір»Ө ң ң ғ өҰсынылып отырған сабақ 7-9 сынып оқушыларымен жұмыс істеуге арналады. Бұл жұмыстың бағыты осы жас аралығындағы балалардың тұлғалық өсіп жетілуі мен денсаулығын жақсартуды қамтамасыз етеді. Бұл жұмыс балаларды түзету мақсатында ғана қолданылмайды, сондай-ақ, барлық балалармен жұмыс істеуге тиімді. Жұмыс барысында алғашқы күннен бастап, қатысушылардың қызығушы-лығын қанағаттандыратын топ ережелері қабылданады. Сабақта қолданылған диагностикалық жұмыстар оқушының өзін-өзі тануына зор ықпалын тигізеді:Сабақтың негізгі тапсырмалары:

• қатысушының жеке тұлғалық ерекшеліктері мен мінез-құлқын анықтау;• оқушыларды шиеленіс жағдайдан шыға білуге үйрету;• өзін-өзі іштей бақылауға және тежеуге үйрету;• негативті импульсті шығару, жою.

Мақсаты: Жеткіншектердің өзін-өзі тануын қалыптастыру.Керекті заттар: түрлі-түсті қарындаш, гуаш, әр қатысушыға А4 қағазы. Сабақ алдында қатысушыларға өз есімдерін жазуға бейдж таратылады. Сабақ барысы:Жүргізуші: Бүгінгі біздің кездесуіміз әрбіреуіңе қызықты әрі қажет болады деген сенімдемін. Бүгін біз бір-бірімізді тыңдауға, өз-өзімізге сенімді болуға, әрі өзімізді қорғай білуге үйренеміз. 1. Сергіту-жаттығуы «Мейірімді жануар»Жүргізуші: Балалар, біз сендермен топ ұйымдастырып отырмыз. Өзімізді бір бүтін топ ретінде сезіну үшін «Мейірімді жануар» жаттығуын ұсынамын. Шеңбер жасап бір-біріңе иық тіресіп, қолдарыңнан ұстаңдар. Жануарлар дем алады. Бір қадам алға аттап, дем аламыз, бір қатар артқа аттап, дем шығарамыз. Жануарлар-дың жүрегі соғады. Екі қадам алға, екі қадам артқа қадымда. Рахмет. 2. Жаттығу. «Ойлануға арналған балықтар»Біз бір-бірімізді жақын тану үшін әрбіреуіңе «балық аулауды» ұсынамын. Топтың әр қатысушысы «балық аулайды», себеттен аяқталмаған сөйлемі бар карточканы алады да, өз сөздерімен аяқтайды.Карточкадағы сөйлемдер:Ең үлкен қорқыныш – бұл...Мен мынадай адамдарға сенбеймін...Мен ренжимін, егер...Мен ұмытпаймын, егер...Маған көңілсіз, егер...Егер маған дауыс көтерсе, мен...Мен қарсыласқанда...Егер мен сенімсіз болсам, онда...Жүргізуші: Сөйлемді аяқтағанда, сіз қандай сезімде болдыңыз? Әрине, әрқайсымыз қорқыныш, сенімсіздік, сәтсіздік сезімдерінен өттік. Ренжіген, нашар көңіл-күй немесе көңілсіздік болған шығар. Бұл сәтте қолдау мен сүйенішті қажет етеміз. Ежелгі кезде адамдар өздеріне талисмандар ойлап табатын. Бүгін біз өзімізге қолдау ойлап табамыз.ІІІ. Коллаж «Менің таңбам»Жүргізуші: 15 ғасырдың екінші жартысында Еуропалықтар қоғамдағы өз орындарын білдіру үшін арнайы эмблемалар пайдаланған. Атақты адамдар өз таңбаларын мақтан тұтқан. Бұл таңбадан адамның жеке ерекшеліктерін, отбасы жетістіктерін, мінезін білуге болған. Таңба – негізгі қалқан болып табылған. Қалқан – қиын кезде қорғаныш, көмекші. Қазір әрқайсысымыз өзімізге таңба жасаймыз. Ол үшін сендер таңба бейнесі бар парақтар аласыңдар, ол бес бөлікке бөлінген. Сендер ең бірінші нені істей аласыңдар, соны бейнелеу керек. Екіншіден - өздеріңді жақсы сезінетін жер (отбасы, мектеп, достарыңның ортасы, т.б.). Үшіншіден – ең үлкен жетістігім. Төртіншіден – сенімді үш адам. Осының бәрін сөз, сурет, символ арқылы көрсетіңдер. Бесіншісінде - өзің туралы естігің келетін үш сөз. 15 минут уақыт беріледі.

146

Қатысушылар қалаулары бойын-ша өз жұмыстарын көрсетеді.Жүргізуші: Біз дайындаған жұ-мыс өзімізге көмектеседі. Осыны әр-қайсысымыз есімізде сақтауымыз керек:- ішің пысқан кезде өзің істей алатын жұмысты еске түсіру;жалғыздықты сезгенде өзіңнің ойларыңды бөлісе алатын адамдарды еске түсіру;- өз жетістіктеріңді еске түсіріп, сенімді түрде тағы қандай жетістікке жете алатының туралы ойлан;- өзіңе жайлы, демалатын жерді ойла;- Өзіңді нашар сезінгенде, ренжіп, қорыққанда, қапаланған кезде рухыңды көтеру үшін өзі туралы естігің келетін үш сөзді дауыстап айт. IV. Жаттығу: «Әрі қарай не?»Жүргізуші: Қазір сендерге өзің туралы сөздерді дауыстап, әрі сенімді айтуды ұсынамын. Ал, басқалар айтқанда бұл сөздер қалай естіледі?Бұл сөздерді әрбіреуің айтуларың керек. Әркім кімге айтқысы келсе, соған айтады. Бұл сөзді әрқайсыларың естулерің керек. Рахмет.Қатысушылар шеңбер бойымен өз ойларын айтады. бұл сөздерді өзің айтқанда не сездің?Бұл сөздерді өзің біреуге айтқанда және басқа адам саған айтқанда қандай айырмашылық болды?осы айтылған сөздерге лайық болу үшін не істеу керек?Жүргізуші: Шынымен, бұл сөзді өзің туралы естігің келсе, өзіңді түсініп, жұмыс істеуің қажет. Мысалы, денсаулық туралы ойлауға болады. Тағы бір ұсыныс, массаж. Бір-біріңнің артыңнан шеңберге тұрыңдар. Алдында тұрған адамның басына қолыңды жайлап қойып, массаж жаса, иығын уқала. Енді арқаны шымшып, алақанмен сыйпа. Мен сендердің жақсы көңіл-күйде екендеріңді көріп тұрмын. Өз ойыңмен бөлісу өзіңді жақсы түсінуге көмектеседі. Қолдарыңнан ұстап, ақырын сөйлесіп көріңдер, көздеріңді жұмыңдар, қол ұстасыңдар. Енді естіген дауыстарды тануға тырысыңдар. Көздеріңді ашпай, оң және сол жақтағы алақанға көңіл бөліңдер. Ал, енді денелеріңде бір кішкентай өте мейірімді бөлік бар деп елестетіңдер. Ол бөлік өте бақытты. Бұл бөлікті өздерің деп елестетіңдер. Тағы да қол ұстасыңдар. Бір-бірлеріңнің сезімдеріңді түсінуге тырысыңдар. Көздеріңді ашпаңдар. Рахмет.V. Рефлекция.1. Біздің сабақтан өздеріңе қандай жаңа нәрсе алдыңдар?2. Сендерге не ұнады, не ұнамады?3. Қалай ойлайсыңдар, таңба нашар көңіл-күйді жеңе білуге, өз күшіңе сенімді болуға көмектесе ме?VІ. Қоштасу «Шеңбер бойымен қол соғу»Жүргізуші: Сендердің таңбаларыңның екінші жағы таза, сондықтан қоштаспас бұрын мен сендерге бүгінгі күннің ұранын сыйлағым келеді. Оны таңбаның екінші жағына жазуға болады. Кімге қандай ұран бұйыратынын білмеймін, бірақ бір сөз өмірді өзгертеді немесе өмірлік серік болады. Ұран түрлі-түсті кішкентай таңбалар сыртында орналасқан. Қатысқандарыңа рахмет, барлығыңа жақсылық тілеймін.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ МАҚТАРАЛ АУДАНЫ

№8 Н. ОҢДАСЫНОВ АТЫНДАҒЫ ЖАЛПЫ ОРТА МЕКТЕБІНІҢ

ҚАЗА ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ ПӘНІ МҰҒАЛІМІ СЕЙТІМ ГҮЛЖАНТақырыбы: Қосарлама қос сөздерМақсаты: оқушылардың қосарлама қос сөздердің анықтамасын, мысал арқылы өздеріне таптырып, жатқа айтуын қалыптастыру.Міндеттері:Білімділік-қосарлама қос сөздер туралы білімін тереңдету.Дамытушылық-ой өрісін, танымын арттыру, өздігінен талдауға, ой қорытуға жаттықтыру. Тәрбиелігі-аңғарымпаздыққа, өз-өзіне деген сенімін арттыруға тәрбиелеу.Сабақтың түрі: оқыта үйрету.Әдіс-тәсілі: топпен жұмыс, талдау, ойын (Кембридж тәсілдерінің элементтері), дәлелдеу.Көрнекілігі:кесте, кеспе сөздер, жұмбақ, тапсырма парақтары, сурет.Пәнаралық байланыс: әдебиет, тарих, география.Сабақтың барысы:І. ҰйымдастыруАмандасу. Түгелдеу.Сабаққа назарын аудару.Топ ережесін құру.13. Достық14. Татулық15. Бірлік16. СыйластықСынып оқушыларын геометриялық пішіндер арқылы 4 топқа бөлу. ІІ. Үй тапсырмасын пысықтау«Доп беру» ойыныӘр топ мүшелері бір-біріне допты кезектесіп беру арқылы үй тапсырмасына байланысты сұрақтар қояды. Мысалы: 1-топ 2-топқа:

3 Күрделі сөз дегеніміз не?4 Жұрнақтың түрлерін ата?5 Біріккен сөз дегеніміз не?Жаттығу жұмысын тексеруІІІ. Жаңа сабақБлум таксономиясыБілу Түсіну Ұғу1-тапсырма:Қосарлама қос сөздерді оқушылар өз бетімен оқып, меңгереді. Әр топ қос сөздердің ережесін айтып, мысалдармен дәлелдейді.

2 - тапсырма «Кубик» ойыныОқушылардың әр топтағы түсінігін, қосарлама қос сөз туралы пікірін білу мақсатында сұрақ парақшаларын үлестіру.

147

4. Мағынасы бір-біріне жақын сөздер және қарама-қарсы сөздер қосар5. лана ма?6. Ырың-жырың, дел-сал, тасыр-тұсыр сөздерінің мағынасы бар ма?7. Ғылыми-әдістемелік, үгіт-насихат, қазақша-ағылшынша қай кезде қалыптасқан сөздерге жатады?8. Кіп-кішкентай, сап-сары, жып-жылы сөздері қос сөздердің қай түріне жатады?3-тапсырмаЖаттығу жұмысы 82-жаттығу. Сыңарларын тауып жазыңдар. 1-топ 2-топ 3-топ 4-топМысалы: дос- жігіт- қора- әмпей- сана- қыз- тым- апалы-

4-тапсырма1-топ 2-топ 3-топ 4-топ83-жаттығу 84-жаттығу 85-жаттығу 86-жаттығу5-тапсырмаТапсырмаларды топ болып орындау, орындаған тапсырманы қорғау.Жақсы орындаған топ жұлдызшаға ие боладыІV.Сергіту сәті «Мақта теру»6-тапсырмаЖұмбақтар шешу• Екі бала қатар тұрса да, Бірін-бірі көрмейді. (көз)

• Таудан керуен құлап келеді, Ағыл-тегіл жылап келеді. (Бұлт)

• Қатар-қатар тас қойдым, Жирен атты бос қойдым. (Тіс пен тіл)• Аяғы жоқ жүреді, Сылқ-сылқ күледі. (Су) V. Сабақты қорыту Әр топтан бір-бір оқушы ортаға шығады. Әр түрлі сұрақтар қойылады.«Ыстық орындық» ойыны

VІ. Бағалау критериіОқушылар бірін-бірі өздері бағалайды.Кері байланысСабақ қалай өтті?Не ұнады? Не ұнамады?Үйге тапсырма: 82-жаттығу

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Казақстан облысы Мақтарал ауданы

«№8 Н.Оңдасынов атындағы жалпы орта мектебі» мемлекеттік мекемесіИнформатика пәні мұғалімі

Сламбекова Динара АйнамовнаПәні: Информатика

Сыныбы: 7 сынып.Сабақтың тақырыбы: Сызықтық алгоритмді программалауСабақтың мақсаты:оқушыларды сызықтық бағдарламаның құрылымымен таныстыру, өткен тақырыптарды қайталай отырып, сызықтық алгоритмді, блок-схемасын, программасын құру машығын қалыптастыру;Міндеттері:17. Оқушыларды Pascal программалау тіліндегі енгізу және шығару операторларытуралы мағлұматтар қалыптастыру.18. Жаңа ақпараттық технологиялық құралдар мен бағдарламалық жабдықтардықолданып пәнге қызығушылығын арттыру, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.Күтілетін нәтиже;6 Сызықтық программалаудың мағынасын түсінеді.7 Енгізу-шығару операторларын салыстырып талдайды.8 Сызықтық алгоритмдерді программалау тілінде жазады.Қолданылатын модульдер;Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, Оқыту үшін бағалаужәне оқуды бағалау, Оқыту мен оқуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану.Әдіс-тәсілдер: «Ақ тілек»,Топтастыру, «Венн диаграммасы» , «Топтық жұмыс», Сергіту сәті, «Жұбыңды тексер, бағала», «Білемін, білдім, білгім келеді...»

Сабақ уақыты

Кезең, оның мазмұны

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Оқыту үшін бағалау, оқу үшін бағалау

Ресурстар

148

5 мин КіріспеҰйымдастыру сәтіПсихологиялық дайындау «Ақтілек»Топқа бөлінуГүлдер арқылы оқушыларды топқа бөлу. Топқа ат қою және топ басшыларын сайлау.Алтын ережені еске түсіру

- Көңіл - күйлеріңіз қалай ?

- Сабаққа дайынсыңдар ма ?

- Ендеше бастайық.Біз бүгін екі топқа бөлініп, жарысамыз.Оқушылардың топтарға орналасуын қадағалап отырады.

Алтын ережені еске алу

Керемет (қолдарын көтеру)Тамаша (шапалақ)

О – о – о (бас бармақтарын көрсету)Топқа ат қойып , топ басшыларын сайлайды.

Алтын ережені еске түсіру, қорытынды жасау. Бірлесе жұмыс атқару.

Жарайсыңдар!

Тамаша!

Әр түрлі гүлдер

«Алтын ереже»

10 мин ТұсаукесерМиға шабуыл.«Венн диаграммасы»(Үй тапсырмасы)

Енгізу және шығару операторларының ұқсастығы мен айырмашылығын Венн диаграммасы арқылы салыстыру.«Математикалық өрнектерді аудару» презентацияда берілген тапсырманы орындауды ұсынады«Есептің мәнін тап» тапсырмасын орындайықСабақтың бағалау критериясымен таныстыру.Бағалау критерийі:1. Тақырыпты толық аша білуі2. Өз ойын анық жеткізуі3.Топ жұмысында белсенділігі4. Уақытпен жұмыс жасауы

Венн диаграммасын толтырадыматематикалық өрнектерді Паскаль програмалау тіліне аударадыоқушылар сандардың бүтін және бөлшек бөлімдерінің мәнін табу арқылы білімдерін шыңдайды.Бағалау критерийі бойынша белгілеп отырады.

Смайликпен бағалау

Интербелсенді тақтаСмайликтер

20 мин Негізгі бөлімСабақтың тақырыбы мен мақсатымен таныстыру

Сергіту сәтіЖаттығуды орындарында отырып орындау

«Жұбыңды тексер, бағала» әдісіМақсаты: Бағалау өлшемдерін негізге ала отырып, бірін-бірі бағалау іс әрекетін жүзеге асыру.Бекіту тапсырмасы

Мағынаны тануЖаңа тақырыпты меңгерудеекі топқа ортақ тапсырма беріледі: Сызықтақ алгоритмді программалауІ топ: АлгоритмІІ топ: Блок-схема

Тапсырма:1. y=a*x , бір айнымалысы бар теңдеу. Осы теңдеудің алгоритмін I топ, алгоритмін II топ, блок-схемасын орындау керек.«Ретін тап» программаны құру үшін әр топ оқушылары ретін табуы керек .2. Оқулықпен жұмыс. П.ж. №10 (1, 2,).

Көз жаттығуын орындайық. (презентация көрсетіледі)

Оқушыларға тест тапсырмаларын беру

Сабақтың тақырыбын дәптерлеріне жазып аладыКөздеріне жаттығу жасайдыТақтадан дұрыс жауап көрсетілгенде, бағалау өлшемдерін негізге ала отырып, жұптар бірін- бірі бағалау әрекетін жүзеге асырады. «5»-қатесіз орындалған жұмысқа«4»-1 қатеге«3»-2,3 қатеге«2»-4 қатеге

Формативті бағалау

«2жұлдыз, 1 тілек»

«Епті екенсіңдер!»

Тамаша

Фигуралар арқылы бағалау

Интербелсенді тақта, маркер, постер.

Стикерлер

АКТ ,Информатика оқулығы

Таныстырылым көрсету

149

10 мин Қорытынды «Білемін, білдім, білгім келеді...» стратегиясыМақсаты; игерген білім жайында кері байланыс жасау.

Бағалау

РефлексияБілемін Білдім

Бағалау парағы бойынша бағалау

Бүгінгі сабақта нені білдіңдер?Тағы не туралы білгілерің келеді?Осы тақырып бойынша не ой түйдіңдер? Сауалдарына жауапты кестеге түсіредіТоп басшысы сабақ барысында топ мүшесі қаншалықты жауап бергенін бағалау парағына белгілеу арқылы бағалайды.

«Өте тамаша»

Бағалау парағы

Таратпа қағаздар

Бағалау парағыСтикерлер,смайлик жапсырылған плакаттар.

Үйге тапсырма Үйге тапсырма.№1. Y=(AX+B)-С өрнегініңалгоритмін, блок-схемасын,программасынқұрып келу.№2. y=x2+1 функциясынесептейтін программа жазыңыз.

Күнделікпен жұмыс

Күнделік Таныстырылым

Сманова Айша Көпесбайқызыағылшын пәні мұғалімі

М.Әуезов атындағы жалпа орта мектебіЖамбыл облысы, Шу ауданы, Төлеби ауданы.

А ылшын тілі саба ында ойын элементтерін ж не проблемалы ситуацияларды олдану.ғ ғ ә қ қ1.Ағылшын тілі сабағында ойын элементтерін қолдану.Елбасы жолдауында кез – келген орта санатты мектептің балаларының ең жоғарғы деңгейдегі шет тілін оқып үйренуіне жағдай жасайтындай дәрежеге қол жеткізуіміз керек делінген. Жалпы орта білім беретін мектептерде қазіргі таңда шет тілін меңгертуге аса мән беріліп отыр. Қазақстан Республикасындағы ең бірінші кезекте тұрған тіл саясаты туралы басты мақсат білім алушылардың сапасын халықаралық стандартқа сай көтеру. Бұл үшін жетілдірілген әдіс шетел ғалымдарының іс – тәжірибелерімен танысу қажет екендігі ешбір дау туғызбайтыны белгілі.Бүгінгі күні елімізде 12 жылдық білім беруге көшу қызу пікірталас туғызуда, оқытудың жаңа жүйесіне көшу-әлемдік білім кеңістігіне енуді көздейтін заман талабынан туындаған мәселе. 12 жылдық оқу мерзімінде оқутуда жалпы орта білім беру мазмұнына қазіргі білім беру салалары сақталады: тіл мен әдебиет.Қазақстанның білім беру жүйесінің әлемдік білім кеңістігіне біртіндеп өтуі жағдайында шетел тілдерін оқытудың ролі артады. Әрине 12 жылдық білім беру жағдайында ағылшын тілін оқыту әдістемесінің бірі ойын элементтерімен іс – әрекеттер арқылы оқыту. Ойын элементтері оқытудың бір түрі болып табылады. Оқушылар жан – жақты даму үшін ойын ең маңызды құрал ретінде қарастырылады. Педагогика ғылымының негізін қалаушы А.С Макаренко былай деген: «Ересек адамдардың ісі, жұмысы, қызметі сияқты ойын да бала өмірінде маңызды болып саналады. Бала ойында қандай болса, ол өскенде жұмыста да сондай адам болады.» Ойын бұл сыртқы қабық сияқты оның мазмұны, түрі, бағыты оқыту – сөйлеу іс – әрекетті түрлерін меңгеру, сөйлеу құралы сияқты болу керек.Бұл әдістің тиімділігі оқушылардың белсенділігін, пәнге деген қызығушылығын, ынтасын арттыруында болып табылады.Оқудың алғашқы кезінде оқушының тілдік материалдарды жеңіл меңгеріп кетуіне көмектеседі. Ойын түрлерін дұрыс өткізілген сабақта оқушылардың тілді үйренуіне ынтасы артып, сол тілді білуге қызығады.Оқушының шаршауын сейілтіп, қызығушылығын арттыратын тек ойын элементтері болып саналады. Ойын оқушыны бірігіп жұмыс істеуге бағыт береді, іздендіруге дағдысына қалыптастыруына мүмкіндік туғызады.

Ағылшын тілін оқытуда ойын түрлерін мынадай мақсатта қолдану тиімді.1. Алфавитті дұрыс меңгерту.2. Орфографияны дұрыс оқыту.3. Дұрыс оқу дағдысын қалыптастыру.4 Лексиканы меңгерту.5. Оқушылардың ойын дамыту, дұрыс жазу, дұрыс айту, дұрыс білу дағдысын қалыптастыру.Оқушыларды шетел тілінде сөйлеуге, қарым – қатынас жасауға шет тілін әрбір мұғалім өз сабақтарында жаттығудың бір түрі ретінде ойындарды қолданылып, сабақты қызықты өтуге, оқушылардың тілге деген қызығушылығын арттыруға білім деңгейін тексеру құралы ретінде пайдалануға болады.Таңдап алынған ойындар оқушылардың сөз байлығына, тіл қорына сай болу керек. Мұғалім кез – келген ойынды өткізу үшін алдын – ала жоспар құрып алуы керек. Сонымен бірге мұғалім ойынға қойылатын төмендегі әдістемелік талаптарын біліп орындауы тиіс.Ол әдістемелік тұрғыдан алғанда мынадай бөліктерден тұрады.1. Ойынның өтілетін сабақтарының мазмұны мен тақырыбына сай болуы.2. Ойынға берілген уақытты нақты белгілеу.3. Ойынның ойналу түрі – топ болып ойнау.4. Ойынға қажетті материалдардың түгел дайындалып қойылуы.5. Қолданылған сөздер, сөз тіркестері өлең таңдау.

150

6. Ойындардың өту барысының жоспарын жасау.Мұғалім алдымен оқушының оқуға қызығушылығын ояту қажет. Оқушының қызығу жәрдемімен оқып үйрену барысында қабілеті ашылып, дарыны ұшталады, өз күшіне мүмкіндігіне сенімі артады, кісілігі қалыптасып, дара тұлғалық сипаттарға ие бола бастайды.Қызығуды туғызу үшін ойын түрлерін пайдаланудың орны бөлек. Тиімді пайдаланылған ойын түрлері мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың зор ынтамен тыңдап берік меңгеруіне көмектеседі. Өйткені төменгі сыныптағы оқушылардың аңсары сабақтан гөрі ойынға ауыңқырап отырады. Қызықты ойын түрінен кейін олар тез серігіп, тапсырманы ықыласпен әрі сапалы орындайтын болады. Мысалы, сабақ үстінде жаңа сөздерді қайталау үшін, өтілген жаңа сабақты еске түсіру үшін қолданған жөн.«Blackboard Bingo», «Fortuneteller», «Jumbled words» т.т ойындарды қолдануға болады. Бұл ойындар оқушылардың танымын кеңейтіп, білім мен білік шеберлерінің жан – жақты дамуына, қалыптасуына, тілдік материалдарды жақсы біліп, сөз іскерліктерінмеңгеруіне көп көмектеседі.Ойындар оқушылардың танымын, ақыл – ой белсенділігін, қалыптастырудың маңызды құралы бола отырып, олардың бағдарлама материалының негізгі тақырыптары бойынша алған білімдерін тереңдете түсуді, әрі пысықтауды көздейді. Бұл ойындар балалардың сабақ үстіндегі жұмысын түрлендіре түсуі, олардың пәнге қызығушылығын оятып, ынта – ықылас қоюына баулиды және оқушылардың зейінін, ойлау қабілеттерін дамытады. Ойындар арнайы мақсатты көздейді және нақты міндеттерді шешеді.Ойынның мақсаты: бағдарламада анықталған білім, білік дағдылар жайында түсінік беру, оларды қалыптастыру, тиянақтау және пысықтау немесе тексеру сипатында болып келеді.Ойынның міндеті: баланың қызығушылығын оятып, белсенділігін арттыру мақсатында іріктеліп алынған нақты мазмұнымен анықталады. Ойын ұғымына түсінік берсек, бұл баланың мінез – құлқына өзі басқарумен қатар топпен жұмыс жүргізе білу әрекеті, ол баланың бір – біріне көмектесу, тез ойлау қабілетін, алға ұмтылу ісін дамытады. Сондықтан бағдарлама бойынша бекітілген оқыту үрдісінде ойын түрлерін сабақ үрдісінде үнемі пайдаланып отыру керек.Ойынның өзіне тән мотивтері болады. Мысалы: мазмұндық, рөлдік ойындар баланың зейінін есін, ойлауын, қиялын қалыптастыруда зор маңыз атқарады. Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра алатындығын қандай қабілеті бар екенін байқап көреді. Ал, ақыл – ой ойындарында белгілі бір ережелерді сақтап ойнайды. Ол ойындар баланың тапқырлығын, байқағыштығын, зейінділігін арттырумен қатар, ерік сезім түрлерін дамытады. Ойын түрлері өте көп. Соның ішінде сабақта пайдаланылатын танымдық ойындар, сөздік ойындар жан – жақты дамытып, білімді толық игеруіне көмектеседі.

2. Ағылшын тілі сабақтарында проблемалық ситуациялардың тиімділігі.

Қоғам талабына сәйкес мұғалімнің негізгі мақсаты – оқушының білім сапасын көтеру. Ол үшін мұғалімнің алдында сабақтың сапасын көтеру, түрін жетілдіру, оқушының сабаққа деген ынтасын, қызығушылығын арттыру, қабілетін дамыту міндеттері тұр. Сондықтан әр мұғалім өзінің шығармашылығын таңдап, бір ғана әдіспен шектелмей, озық іс – тәжірибелерді пайдалана білуі тиіс. Оқушының жеке тұлғасының дамуына ықпал жасауда сабақ процесінде мұғалімдерге жаңаша оқытуда, тәрбиелеуде төмендегідей міндеттер жүктелген:1. Оқушылардың базалық білік – білім дағдыларын жетілдіру.2. Танымдық қабілеттерді дамыту.3. Оқуға деген қызығушылы мен ынтасын арттыру.4. Белгілі бір проблеманы шешуде оқушылардың ынтымақтастығын ұйымдастыру.5. Жұмыстың топтық түрлерін қолдану.6. Оқушылардың өзіндік жұмыстарының ізденісті зерттеу түрлерін ұйымдастыру. Шетел тілі мұғалімдері қызметінің түпкі нәтижесі оқушылардың ойлау, сөйлеу, пікірлесу қабілеттерін дамыту, сондықтан мен өз сабақтарымда осы мәселені шешу жолдарын қарастыруға тырысамын. Жұмысымда оқытудың жаңа технологиясы жобалау әдістемесін жүйелі түрде қолданудамын. Бұл технологиямен жұмыс жасаудың маңызды моменті проблемалық ситуациялар туғызу. Осы орайда проблемалық ситуациялар қолданудың тиімділігінің неде екеніне тоқталып өткім келеді.Ең алдымен ситуациялар қолдану жоғарыда аталған жаңаша оқытуда мұғалімдерге жүктелген міндеттерді іске асыруға ықпал жасайды. Оқушылар ситуациялық тапсырмалар орындаған кезде пән бойынша алған білімдерін күнделікті өмірлерінде әр түрлі жағдайда қолдана алатынын сезеді.Проблемалық ситуациялар сабақты өткізуге, оқушылардың логикалық қабілеттерін, өз бетімен жұмыс істеу дағдыларын дамытуға да пайдасын тигізеді. Тапсырмаларды іріктеген кезде мұғалім сабақтың тақырыбын, мақсатын, оқушылардың дайындығын, қабілетін ескереді. Мұндай жұмысты жекелей, жұппен, топпен ұйымдастыруға болады. Тапсырмаларды орындау барысында оқушылардың сөйлеу дағдылары, өзара пікірлесу, ойларын дәлелдеу қабілеттері де дамиды. Бастапқыда жеңіл, кейін біртіндеп берілген ситуациялық күрделі тапсырмаларды орындау барысында оқушылар түрлі жағдайда салыстыру, қорытынды жасау процестерінен өтеді. Проблемалық ситуациялармен жүйелі түрде жұмыс жүргізудің нәтижесінде ғана оқушылардың білім сапасын көтеру бағытында жақсы жетістіктерге жетуге болады. Мысалыға ситуациялар келтіретін болсақ:

19. What you should do to be healthy?20. You are in London. Decide where you would like to go and what you would like to do to make the day enjoyable for you.21. You are on a desert island Make a list of sings, which you think are necessary for you survival.22. Nadya, a very polite young woman, is at a wedding. A very handsome man asks her to dance. She realizes that he doesn’t know how to dance and he steps on her feet. He looks foolish and Nadya is in extreme pain. What can she do?23. Rashida goes to a school party. She checks her coat. When she goes to peek up her coat, she is given a beautiful leather coat instead of the old coat she checked. She is the last guest to leave and she is cold. What should she do?24. Anna has a big appointment for are job interview. She overslept and is an hour late. If she tells the employer the truth, she may not get the job. If she lies, the employer may find out she overslept. What should she do?25. Dana is in a large supermarket. She has packed her groceries and realizes she has forgotten her money. She remembers seeing it last in her kitchen. What should she do?

151

26. Zula is on a train in a four-person compartment. One of the other passengers has brought spoiled meat on the train. The odor is making Zula very sick. She has covered her mouth and nose with a scarf , but it is not enough to cover the smell. What should Zula do?27. Juliette asks a friend to meet her at a cafe. She goes to the café ,but the friend is not there. He arrives an hour later completely drunk. What should Juliette do?28. Leila,50, has been working at her company for 10 years. Cora, 29 , has worked there for two months. A new position opened with a lot of responsibility and a large salary. Leila asks for the job, but is told the job was given to Cora. What should Leila do?Қорыта келгенде, проблемалық ситуациялар туғызу мақсаты мен мұғалім төмендегідей жұмыс түрлерін қолданылады:29. Қарама – қарсылық тудыратын проблемаларды анықтап, оқушыларды оның шешу жолдары табуға бағыттайды.30. Бір проблемаға әр түрлі пікірлер тудырып, дәлелдеуге көмектеседі. 31. Оқушылар әр проблеманы әр түрлі көзқараспен шешуге үйренеді (мысалы: журналист, дәрігер рөльдерін ойнаған кезде олар талдау, салыстыру, дәлелдеу, проблемаларды шешу әдістерін іздестіріп үйренеді.) Жұмыстың барлық кезеңінде мұғалім шәкірттерінің іс – әрекеттерін қолдап, мадақтай келе, олардың ынтасын, жұмысты іздеуге бағытталған ниетін көтерген жағдайда ғана жақсы нәтижеге жетуге болады.

Пайдаланған әдебиеттер.1. Мектептегі шет тілі № 7 2004ж. 2. Мектептегі шет тілі № 6 2011ж.3. Верещагина И.Н., Рогова Г.В «Методика обучения англисскому языку на начальным этапе в

общеобразовательных учреждениях». 4. Концепция развития образования Республики Казахстан 2015г

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Тоғанақов Сағидолла Наротович

Ақтөбе медициналық колледжінің арнайы пәндер оқытушысы

Тақырыбы: Штампталған жасанды сауыт дайындау әдісіМақсаты: Сауыттарды дайындаудың зертханалық кезеңдері, түрлері мен басқа да құрылымдарын атқару функцияларын біліп игеру Сабақ барысы I.Ұйымдастыру кезеңі II.Үй тапсырмасын тексеру1.Ғаныштың сипаттамасы. 2.Медиалді беткейдін тістің қай жаққа бұрылғаны деп атайды?3.Дисталді жақ деп қай жаққа бұрылғанын айтады? 4.Ғаныштың жағымды қасиеттері.5.Қалып алу қандай кезеңге жатады? 6.Мүсін құю қандай кезеңге жатады ? 7.Сауыттардың жылтыратуды өткізіледі?8.Алынбайтын протез туралы не білесіз? ІІІ. Жаңа сабақ Жасанды сауыттар -бұзылған тістерді пішінін пломбылау немесе қондырғылар қоюға келмейтін жағдайда қалыпқа келтіру мақсатында пайдаланатын протез. Жасанды сауыттардың басқа мақсаттарға арналған түрлері бар. Қазіргі уақытта сауыттардың қолданыста кең таралған түрлері:1) штампталған сауыт2) толық құймалы металды3) пластмассалы4) фарфорлы 5) комбинерленген. Жасанды сауыттар дайындауда пайдаланатын материалдар: алтын 900 сынамасы, күміс-палладиі, кобальто-хромды балқымасы, тоттанбайтын болат, пластмасса, керамика. Тағайындалуы бойынша сауыттар: а)қалыптастырушы, ә) қорғаушы пішінді, б)тіректік, в)ортодонтиялық. Косметикалық талаптарға сай, шынайы тістерден ерекшеленбейтін тістер пластмассалы, фарфорлы және комбинерлеген болып есептелінеді. Жасанды сауыт болуы керек:1)қалыптастыратын тіске пішіні сәйкес болуы, 2)эковатор жақсы білінуі, 3)барлық жағынан тіс мойнымен қабысып қызыл иек қалтасына 0,3мм енуі, 4)көрші тұрған тістермен жанасуды қалыптастыру, 5) тіс қатарлары жымдасқанда төменгі жақтың әртүрлі қозғалыстарында кедергі келтірмеу. IV.Өзіндік жұмысМеталл штампты дайындау1. Ғанышты штампты 5-10 мин. салқын суға салыңыз.2. Ғанышты араластырып рамкіге толтырыңыз, ылғал шпательмен бетін тегістеңіз.3.Штампиктерді апроксимальды жағымен жартысына деін ғанышқа батырыңыз. Штамптарды бір-бірімен 1 см. аралықта орналастырыңыз. Ғаныш кепкеннен соң, оны рамкіден босатып алып, екі шетінен ойық жасап, салқын суға салыңыз ( 5-10 мин.). Ғанышты пішіннің екінші жартысын құйыңыз. 4.Ғаныштың екінші жартысы кепкеннен кейін балғашықпен жеңіл ұрғылап, бір-бірінен ажыратып алыңыз. Ғаныш тістерді алып, пішінге кіретін әрбір тіс тесікшелерін дұрыстаңыз.

152

5.Екі жақ пішінді сәйкес жымдастырып, қасықта ерітілген жеңіл балқығыш металлды құйыңыз. Металл суығаннан соң, пішіндерді ашып, құйылған металл штамптарды шығарыңыз.6. Егер бір тістен ғанышты пішін алатын болсаңыз, онда ғаныш пен толтырылған резенке сақинаға (диаметрі 3-4 см., биіктігі 4 см.) ғанышты штампикті батырыңыз. Ғаныш кепкеннен кейін ойық жасап, пішінді айырып, ғанышты тісті шығарып алыңыз.Металлды штамп дайындау кезеңдері.Гильзаны нығыздауға дайындау, гильзаны алдын-ала өңдеу.1. Керекті диаметрге сәйкес келетін болат гильзаларды таңдаңыз. Егер гильзалар үлкен диаметрлі болса, онда «самсон» аппаратының матрица тесіктерінен пуансон арқылы өткізіп, кішірейтіп, керекті мөлшерге дейін тартып алыңыз.2. Гильзаларды дайындау әрекеті кезінде термиялық өңдеуден өткізіп отыру қажет (қыздырылмаған гильза нығыздап енгізгенде қиындықтар туғызады ).3. Дұрыс тартылған гильза металл штампикке қиындықпен кіргізіледі. 4. Арнайы төске гильзаны еркін енгізіп, балғашықтың көмегімен гильзаны сауыттық тіске ұқсатып соғыңыз. Балғашық пен гильзаның түбінен бүйіріне және шетіне қарай ұрғылаңыздар.5. Алғашқы ұру әрекетінен кейін қайта термиялық өңдеуден өткізіңіз. Қорғасын көпшікте штампиктің көмегімен шайнау беткейі немесе кесу жақтарының пішініне ұқсайтын кішкене шұңқыр жасаңыз. Гильзаны штампқа кигізіп қорғасын көпшіктегі ұқсайтын шұңқырға енгізіп, тістің алғашқы белгілері білінгенше балғашықпен ұрғылаңыз. 6. Нығыздалған шайнау бетінен немесе кесу жағынан штампиктің экваторына қарай қыртыс түспес үшін балғашықпен соққылауды жалғастырыңыз.7. Балғашықпен шайнау беткейін және тістің мойын тұсын ұруға болмайды, себебі сауыт деформацияға ұшырауы мүмкін. 8. Ақырғы нығыздауға әзір болуы үшін саутты қайтадан қыздырасыз. V.БекітуА)Қалып алу және мүсін құюға қолданылатын заттардың атын атау.Ә) Жасанды сауыттар дегеніміз не? Б)Сауыт түрлері В)Сауыттардың тағайындалуы бойынша аталуы.Г)Ақырғы нығыздау үшін қолданылатын құралдар. VI. Қорытынды.VIІ. Үйге тапсырма.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Джанбирова Санжан діл ызыӘ қ

Ма ыстау облысы , А тау аласы ңғ қ қ№17 орта мектепті бастауыш сынып м алімің ұғ

ТренингТа ырыбы: Жа ашылды а талпыныс- орта ісқ ң ққ қМа саты:қ А) М алімдерді жа а технология туралы ойы ж не о ыту мен т рбиелеуді жа а жетілдірілген діс –ұғ ң ң ә қ ә ң ң ә т сілдерін аншалы ты олданатынын бай ау, та ырып аясында з пікірлерін орта а салу а ша ыру.ә қ қ қ қ қ ө ғ ғ қ ) азіргі о амда білім беру ж йесіндегі жа а педагогикалы технологияларды тиімділігі туралыӘ Қ қ ғ ү ң қ ң пікіралысу. Б) Топпен ж мыс жасай отырып, бірауыздылы а , т жірибе алмасу а ша ыру.ұ ққ ә ғ қ

ажетті к рнекіліктер: лы адамдарды анатты с здеріҚ ө Ұ ң қ ө Microsoft Office PowerPoin ба дарламасы ж не анализ ғ ә жасау б йтерегіә ту барысы:ӨІ. йымдастыру б ліміҰ өІІ.Танысу.

стаз- Ұ ол з к сібін , з п нін, барлы ш кіртін , мектебін с йетін адам. азіргі та да стазды жетістігіө ә ө ә қ ә ү Қ ң Ұ ң ш кіртті білімімен к рінеді. Олай болатын болса, б гінгі танысуымызды ш кірттерімізбен байланыстырайыә ң ө ү ә қ.ІІІ. Психологиялы жатты у:қ ғБарлы м алімдерге бір- бірден а аз сулы таратылып беріледі. Олар олдарында ы сулы тарын ашады. М алімніқ ұғ қ ғ қ қ ғ қ ұғ ң баяндауымен сулы ты ортасынан бір б ктеп, о жа б рышын жыртып алып тастайды. Та ы да б ктеп сол жақ ң ү ң қ ұ ғ ү қ б рышын жыртып алып тастайды. Осы процесс сулы б ктеліп,жыртылмайтындай д режеге жеткенге дейінұ қ ү ә айталанады. Со ында сулы толы ашылады. Жатты у а атыс ан м алімдерді сулы тары р т рлі болыпқ ң қ қ ғ ғ қ қ ұғ ң қ ә ү

шы ады.ғЖатты уды орытындылау:ғ қ

аза та ма ал бар «Бес сауса бірдей емес» деген. Осы жатты у а атыс ан барлы м алімге бірдей т сіндірілді,Қ қ қ қ ғ ғ қ қ қ ұғ ү біра р м алім р т рлі абылдады. Ал егер біз бірігіп, топ болып, а ылдасып бірге істесек , онда н тиеже бірдейқ ә ұғ ә ү қ қ ә бол ан болар еді. Сонды тан ендігі тапсырмаларды топтасып шешуге ша ырамын ғ қ қІ- Б лім : « Ж мыла к терген ж к же іл»ө ұ ө ү ң1-топ с ра ы :ұ ғ .“Жа а адам” немесе “жа а т л а” дегенді ң ң ұ ғ2- топ с ра ы:ұ ғ «Жа ашыл стаз» андай болу керең ұ қ к?

орытындылауҚ :азіргі та да білім беру ж йесі- о амны леуметтік – экономикалы дамуында жетекші роль ат арады.АлҚ ң ү қ ғ ң ә қ қ

болаша ты б секесіне абілетті ХХІ асыр ш кіртін –жа а т л аны білікті, намысты, рухты , ал ыр, жан- жа тық ң ә қ ғ ә ң ұ ғ ғ қ жетілген, интелектуалды ж не эрудициялы адамдарды шы ару -ә ғ жа а формация м аліміні олынан келеді.ң ұғ ң қ

153

Жа ашыл м алім –рефлекция а абілетті, зін- зі ілгері мтылдыратын діснамалы , зерттеушілік,ң ұғ ғ қ ө ө ұ ә қ коммуникативтілік, а паратты рухани- адамгершілікті, азаматты жауапты, белсенді , сауатты, шы армашылқ қ қ ғ т л а.ұ ғІІ- Б лім:ө “Саба беру йреншікті н рсе емес, ол немі жа адан жа аны табатын нер”.қ ү ә ү ң ң ө Ж.Аймауытов1 топ: “ Жа а адамды тек жа ашыл стаз т рбиелейді” дегенді алай т сінесіз?ң ң ұ ә қ ү2- топ: О ыту мен т рбиелеуге жа а технологиялар, жа а қ ә ң ң дістемелер ажет деп ойлайсыз ба?ә қ

орытындылауҚ : о ам бір орнында т рмайды . о ам а жа а адам керек. Оны о ыту мен т рбиелеу шін жа ашыл стаздардыҚ ғ ұ Қ ғ ғ ң қ ә ү ң ұ ң е бектері ар ылы іске асатын жа а заман талабына сай инновациялы технологиялар, жа а дістемелер ажет.ң қ ң қ ң ә қ Елбасымыз зіні жолдауында «Болаша та ркениетті елдерді атарына ену шін заман талабына сай білімө ң қ ө ң қ ү ажет. аза станды дамы ан 50 елді атарына жеткізетін, терезесін те ететін – білім» деген екен. Б л істіқ Қ қ ғ ң қ ң ұ

ат ару- қ з к сібін жа сы ме герген ізденімпаз, зін- зі жетілдіруге мтыл ан рухани дамы ан, жа ашыл стаздыө ә қ ң ө ө ұ ғ ғ ң ұ ң олынан келеді деп ойлаймын.қ

ІІІ- Б лім:ө ««С улелі ойды шуа ы» Сергіту с ті:ә ң ғ әОрта тапсырма:қ“Білім- ылым а “ байланысты бір шума ле шы ару.ғ ғ қ ө ң ғVІ- Б лім:ө “Болаша ты басшысын да, данасын да, алымын қ ң ғ да, е бек ор егіншісін де, кеншісін де стаз сіреді”. ң қ ұ ө Б. Момыш лы.ұОрта тапсырма:қСіз з ш кірті ізді болша ын алай суреттеген болар еді із?ө ә ң ң ғ қ ңБерілген суреттерді пайдалана отырып, з ш кірттеріні болаша ын болжау ж не з ісіні н тиежесін к ру, сезіну.ө ә ң ғ ә ө ң ә ө орытынды :ҚБ. Момышы лы айт андай,болаша ты басшысын да, данасын да, алымын да, е бек ор егіншісін де , кеншісін деұ қ қ ң ғ ң қ

сіретін стаз. Сонды тан б рімізді ойла ан ма сатымыз, ат арар ісіміз біреу, ол- б секеге абілетті ,жан-ө ұ қ ә ң ғ қ қ ә қ жа ты дамы ан т л а т рбиелеу. Біз р айсымыз ізденімпаз алымбыз, н зік психологпыз, тынымсыз е бек ормыз,қ ғ ұ ғ ә ә қ ғ ә ң қ

з ортамызды йыт ысымыз,жан-жа ты шеберміз,білімдіміз, жалпы айт анда сегіз ырлы, бір сырлымыз.Олайө ң ұ қ қ қ қ болса бізді олымыздан б рі келеді.Бізді рбір саба ымыз ызы ты теді. Сонды тан саба тарымыздаң қ ә ң ә ғ қ қ ө қ қ пайдаланып ж рген технологияларымыз бен діс- т сілдерімізді, ж мыс т рлерін арнайы берілген жапыра тар аү ә ә ұ ү қ ғ жазамыз.Саба ты жалпы орытындылау:қ қАлдымызда т р ан алып б йтерекке м н беріп арайтын болса , ұ ғ ә ә қ қ7 б та ы бар.Б йтеректі 7 б та ы-облысымызды 2 аласы мен ұ ғ ә ң ұ ғ ң қ5 ауданы.Облысымызда жа ашыл м алімдерді саны к бейіп, осындай бас осуларда т жірибе алмасып, лкеміздің ұғ ң ө қ ә ө ң білім сапасыны жа саруына з лесімізді осса , онда біз жас рпа ты о ыту мен т рбиелеуде з ма сатымыз аң қ ө ү қ қ ұ қ қ ә ө қ ғ жетіп, тамыры тере ге кеткен мына б йтеректей желкілдеп скен білімді рпа ымызды ма тан т тамыз.ң ә ө ұ ғ қ ұ «Ж мыла к терген ж к же іл» дегендей бірлесіп ж мыс жасау а ша ырамын.ұ ө ү ң ұ ғ қ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Заманова Сапура Диханбаевна

Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы№132 жалпы орта білім беретін мектебінің

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғаліміСабақтың тақырыбы: Тұрлаусыз мүшелерді қайталау /8-сынып/Сабақтың мақсаты: 1. Сөйлем мүшелерінен өткенді қайталау, еске түсіру, білімдерін пысықтау2. Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, алған білімдерін өмірге кіріктіру дағдыларын дамыту.3. Ата-бабаларымыздың төрт түліктің ішіндегі «пір» тұтатын жылқы малын қастерлей білуге тәрбиелеу.Сабақтың түрі: Сайыс сабақСабақтың барысы

І.ҰйымдастыруОқушылар «Құлагер», «Тайбурыл» атты екі топқа бөлінеді Сабақтың эпиграфы: «Жылқы – малдың патшасы» .

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.1. Ата-бабаларымыз «пір» тұтатын малы жылқы туралы не білесіңдер?2. Жылқының пайдасы туралы не білесіңдер.

ІІІ. Талдау – табыс кілті«Құлагер» тобына1. Сырын білмеген аттың сыртынан жүрме2. Жүйрікті кекіл қағысынан байқайды3. Арық атқа қамшы ауыр«Тайбурыл» тобына1. Тұлпардың тұяғы бара-бара қызады2. Жүйрік ат аяғынан ақсайды3. Атының сыры иесіне мәлімӘр топ өздері айтқан сөйлемдерге синтаксистік талдау жасайды.

IV. ЛездемеӘр топ бір-біріне тапсырма ұсынады. Тірек сөздерді қолданып, тез арада әңгіме құрап жазу.

154

«Құлагер» тобынаСәйгүлік, аламан бәйге, Ақан сері, Күреңбай сыншы, қанаты бар, қасиетті, дүлдүл, шырқалған ән.«Тайбурыл» тобынаҚұртқа қыз, Тайбурыл шабысы, Қазанды алу, қорамсаққа қол салды, құбылып Бурыл гуледі, күтіп, баптады.

V. Жұмбақ сөзӘр топқа жеке-жеке мақал-мәтел айтылады. Жасырылған сөзді тауып, оны орыс, ағылшын тілдеріне аударып, қандай сөйлем мүшесі екендігін сұрақ қою арқылы табу керек.«Құлагер» тобына1. Ер қанаты – (ат) (ат-лощадь horse)2. Ат баспайтын жерін (үш) басады(үш- три tree)«Тайбуры» тобына1. (Жақсы) ат жанға серік(жақсы-хороший good)2. Ат сүрінбей (жер) танымас(жер-земля earth)

VI. Оқулықпен жұмыс56-бет, 69-бет

VII. Тест1. Нем, нең деген сұрақтарға жауап беретін сөйлем мүшесі?а. баяндауышә. анықтауышб. толықтауыш в. пысықтауыш2. Табыс септігінің жасырын тұрған жалғауын табыңыз.а. ала таяқә. епте тұру б. жүк көтерув. таза ауа3. Ілік септігінің дұрыс қолданылуын табыңыз.а. бізбенә. оқуыңб. оныңв. бердің4. Зат есім сөйлемнің қай мүшесі? Ол бұндағы хабарға қанықтұғын.а. бастауышә. анықтауышб. толықтауыш

в. пысықтауыш5. Толықтауыш болып тұрған сөздерді тап.а. жуырда келмекшіә. жазда келдімб. Асанда кітап барв. тез адымда6. Анықтауыш қызметінде тұрған белгісіздік есімдікті көрсетіңіз.а. ананың ісіә. өзінің тілегіб. қайсібір адамв. барлық оқушы 7. Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін. Есімдік сөйлемде қай мүшенің қызметін атқарып тұр?а. анықтауышә. пысықтауышб. баяндауышв. ТолықтауышСабақ М.Өтешановтың:Бір сыр ежелден-ақ далам білген,

Қазаққа ат мінбесе алаң кірген.Алтыннан мен ескерткіш қояр едім,Даланың тұлпарына бабам мінген, - деген өлең жолдарымен қортындыланады

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңт үст ік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы

№28 «Ақбай» жалпы орт а мект ебінің баст ауыш сынып мұғалімі

Турдыбекова Ф атима Абдашимовна Сынып 0-»ә» Білім беру аясы: - Қат ынас ҰҚІӘ: сауат ашу Тақырыбы: Вв дыбысы және әрпі Мақсаты:1. Балаларды В дыбысы мен әрпімен таныстырсөз ішіндегідыбыстың дауыссыз екенін ұғындыру. В дыбысы бар сөзге дыбыстық талдау жасай білуге үйрету. 2. Балалардың бойында табиғатты аялап, оған қамқорлық таныту қабілетін дамыту. 3. Оқушыларды ұқыптылыққа, әдептілікке, тазалыққа, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.Көрнекілігі –Электронды тақта,кеспе әріптер, текшелер, плакаттар,суреттер.

Іс – әрекет бөлімдері

Педагогтің іс – әрекеті Балалардың іс- әрекеті

Ынталандыру.Сезімді ояту.

о ырау си ырыҚ ң қЕстіледі сы ыры.ңғ

олы ды бер дейді,Қ ңШе берге кел дейді.ң-Балалар, бәріміз шеңбер құрайық. Бір-бірімізге жақсы сөздер айтып амандасайық.Сабағымыз сәтті болсын. Деніміз сау болсын. Бүгінгі сабағымыздың мақсатына жетейік

Кел балалар к лейік ,үК лкі менен т лейік.ү ү

аба т йген не керек,Қ қ үК іл ді боп ж рейікөң ү Сен -сенсүйкімдісің.сен -қайырымдысың.сен -ақылдысың.сен -сабырлысың.сен -мейірімдісің.сен батылсың.

155

Ізденістер.Ұйымдастыру

1.Өткен сабақты қайталау. Д/о “Көп ойла , тез ойла.”Шарты: балаларға суреттер,беріледі сол суреттің атын айтып қай дыбыстан басталғанын табады.Сөзге сөйлем құрайды.2.Жаңа сабақ а) “Миға шабуыл”. ЖұмбақБір атым бар-Құлын болып тумағанҚұнан болып өспеген. (Велосипед) ә) Вв дыбыс әрпімен таныстыру б)“Ой толғау” В дыбысынан келетін сөздер айту в) Оқулықпен жұмыс дыбыстарды буындап оқу Сергіту сәті 3.Ертегілер еліне саяхат «Бауырсақ»ертегісі (Балалардан қысқаша ертегі және оның кейіпкерлері жайында сұрау)1.Қоянның тапсырмасы а.Суреттердің атын ата , дыбыстық талдау жаса. ә.Қазір қай мезгіл? Көктем айларын ата Көктемде қандай өзгерістер болады? Көктемде қандай мерекелер болады?

2.Қасқырдың тапсырмасы. Анаграмма .Текшелермен жұмыс.(Сандарды ретімен орнына қойып шықса М Е К Т Е П, О Қ У Ш Ы деген сөз шығады)

3.Аюдың тапсырмасы Ребусты шеш (АЙНА,АЛМАС) Дыбыс дегеніміз не? Әріп дегеніміз не? Дыбыстар нешеге бөлінеді?

4.Түлкінің тапсырмасы. а. Пирамида әдісі . Әріптерден сөз құра. ә. Суреттер қай дыбыстан басталады?

4. Дәптермен жұмыс.Ввәрпін жазылу улгісімен таныстыруДәптердегі үздік сызықтарды бастырып жазу

Балаларды тыңдайды.Суреттердің атын айтып,қай дыбыстан басталғанын табады. Дыбыстық талдау жасайды.

Жұмбақ шешеді. Қай дыбыстан басталғанын айтады.

Вв дыбыс әрпімен танысады,в дыбысынан басталатын сөздер табады. Дыбыстық талдау жасайды.

Дыбыстарды буындап оқиды. Сергіту сәтіЖаттығу жасайды.

Бауырсақ ертегісі туралы білгендерін айтады.

Қоян, қасқыр, аю, түлкінің тапсырмаларын орындайды.

Вв әрпінің жазылуын балалар алдымен ауада жазып уйренеді, соң дәптерде жазады

Қорытындылау.Өзін – өзі бағалау

Сұрақ-жуап арқылы сабақты қорытындылайды. Сұрақтар:9 Бүгінгі сабақ сендерге ұнадыма?10 Несімен ұнады?Балаларды мадақтау

Балалар сұрақтарға жауап береді.Мысалы: 9. Ертегілер еліне саяхат10. Текшелер мен сөз жазу. Т.б

Күтілетін нәтиже: Вв дыбысы және әрпі туралы түсінік қалптастыру.

Білуі тиіс: Өтілген әріптерді көрсетуі тиіс.Түсінігі: Вв дауыссыз дыбыс екенін ,Сөздің басында , ортасында ,соңында келетінін түсіну.Көрсете білуі: сұрақтарға жауап беру, сурет бойынша әңгіме құрастыру.

Хайрушева Талшын МаруанқызыБҚО, Казталов ауданы, Қайңды ауылы,

Қайыңды орта жалпы білім беретін мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Қысқа мерзімді жоспар. Дүниетану 4 сынып. Сабақтың тақырыбы

«Ауыл»

Сабақтың мақсаты

Оқушылардың ауыл туралы түсініктерін кеңейту, ежелгі қазақ ауылы мен қазіргі ауыл арасындағы айырмашылықтарды салыстыра отырып, сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамыту.Әнгімені талдап, өздіктерінен ізденуге жетелеу.

Нәтижесі Ауыл туралы кеңірек түсінік алады.Ауылдағы мәдени – тұрмыстық құрылыстарды және ауыл адамдарының жұмыс түрлерін зерделей біледі.Ежелгі және казіргі ауыл арасындағы айырмашылықтарды салыстыра біледі.Сыни тұргысынан ойлауға дағдыланады.

Сабақтың әдіс-тәсілі

СТО, диалогтық оқыту, топтық жұмыс, жеке жұмыс.

Сілтеме 1.Мұғалімге арналған нұсқаулық 41 бет,98 бет.

156

2.Дүниетануды оқыту әдістемесі3.4 сыныпқа арналған дүниетану оқулығы. Авторлары:Қ.А. Аймағанбетова, Т.С. Идилова, Б.Л. Хаджиева.

Сабақтың корнекілігі

Интерактивті тақта, маркерлер,қағаздар, стикер, оқулық.

Пәнаралық байланысы

Өмірмен байланыс, әдебиеттік оқу, бейнелеу өнері.

Кезең Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

Білу Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу (3-5 минСабақ алдында өзімізге сәттілік тілейік.Топқа бөлу.Қызығушылықты ояту.Жүргізуші шенберде тұрган адамдардын құлағына сыбырлап, ешкімге естіртпей төрт түлік түрлерінін атауларын айтады.4 оқушыға «сиыр», 4 оқушыға «қой», 4 оқушыға «ешкі», 4 оқушыға «жылқы».Жүргізуші барлығына айтып болған соң, сол жануардың дыбысын шығаруды өтінеді. Дыбыс бойынша әр оқушы өздері сияқтыларын тауып алып топ құрады.ТапсырмаБарлық топ мүшелері орындайды.«Фермерлік шаруашылық» тақырыбы бойынша сұрақтар.Шаруа қожалықтарын кім басқарады?Шаруашылықтар елімізге, тұрғындарға қандай пайда әкеледі?Мемлекет фермерлік шаруашылықтарға қандай көмек корсетеді?Фермерлік шаруашылықтар не үшін қажет?Ой шақырту.Сабақтың тақырыбын айқындап алып, мәтін не туралы екенін болжау.....

Бәрі орындарынан турып өздеріне сәттілік тілейді.Күн сәулесін.... шашады.

Төрт түлік түрлеріне қарай топқа бөлінеді.

Топ атауларына байланысты ерекшеліктерін айтады.

Оқушылар сұрақтарға байланысты өз ойларын ортаға салады.

Түсіну Әр бөлімді оқыта отырып, сұрақтар қою арқылы әнгімені талдату.

Әр топ мүшелері өзіне берілген мәтін бөліктерін оқиды, одан кейін келесі топқа топтасады. Соңынан бастапқы топқа жиналады, әр топ өз мәтін бөлігінің мазмұнын айтады.Бағалау.

Топтық жұмыс

Қолдану «Ауыл» тақырыбына постер қорғау.Сергіту сәті.

Топ мүшелері осы әнгіме бойынша топ ішінде өзара талқылайды. Постер қорғайды. Бағалау.

Топтық жұмыс.

Талдау «Ауылым – әнім» эссе жазу. Топ мүшелері тақырып бойынша эссе жазып топ ішінде өзара талқылайды.

Топтық жұмыс

Жинақтау 5 сұрақ стратегиясы.Сен қайда тұрасын?Ауылдағы мәдени –тұрмыстық құрылыстарға не жатады?Ауыл адамдары қандай жұмыс түрлерімен айналысады?Неліктен әр адамға өз туған жері ыстық?Өзіннің туған өлкең көркейе түсуі үшін сен не істей аласын?

Оқушылар сұрақтарға жауап жазады.

Жеке жұмыс

Бағалау 1.Өзін-өзі бағалау2.Критерийлер арқылы бағалау.

Қорыту,өз жұмыстарына баға беру.«Екі жұлдыз, бір тілек»

Момышева Гульдаурен АдилбековнаАқтөбе қаласы, №10 жалпы білім беретін орта мектебінің

қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің мұғаліміМенің тәрбиеге көзқарасым

(Эссе)«Ұстаздық- ұлы құрмет. Себебі ұрпақтарды ұстаз тәрбиелейді. Болашақтың басшысын да, данасын да, ғалымын

да, еңбекқор егіншісін де, кеншісін де ұстаз өсіреді. Өмірге ұрпақ берген аналарды қандай ардақтасақ, сол ұрпақты тәрбиелейтін ұстаздарды да сондай ардақтауға міндеттіміз»-деп Бауыржан Момышұлы айтқандай, біздің

157

мамандығымыздың өзі — алдағы атар таң үшін, болашақ үшін қызмет ету. Бала өз өміріне қажетті тәрбиені алдымен отбасынан, сосын мектептен алатыны сөзсіз.

«Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі», бала өз отбасында әкеден-ақыл, анадан-мейірім алады. Әке-тірек, ана-жүрек, бала-тілек. Осы бір ғажап тұжырым-әке, ана, бала отбасы ошағының үш тағаны іспеттес.

Ертеде бір кісі балалы болып, баласы алты ай толғанда бір данышпаннан баласын тәрбиелеуді қашан, қалай бастайтынын сұрапты. Сонда әлгі данышпан: «Егер балаң алты айлық болса, онда сен тәрбиелеуді бастауға алты айға кешігіпсің»-деген екен.

Кейде кейбір ата-аналар баласы кішкентай кезінде дегенін беріп, айтқанына көніп, «Өскенде өзі-ақ біледіге» салынып, кейіннен тәрбиеде жіберген қателігін кеш түсініп, опық жеп жатады.

Адамды үш нәрсе қайғыға салады екен:Біріншісі-кәрілік, оны өзгерте алмайсың, ол-табиғи құбылыс.Екіншісі-өлім, оны да өзгерте алмайсың, ол –Алланың бұйрығы.Үшіншісі-жаман бала, оны өзгертуге болады, тек жақсы тәрбиенің арқасында ғана.Сондықтанда бала тәрбиесінде сынып жетекшісінің орны үлкен. Ұстаз тәрбиесімен ата-ана тәрбиесі ұштасып

жатуы керек. Класс жетекші мен ата-ана арасында ынтымақтастық жұмыс жүргізілсе, балаларға тиісті көңіл бөліне білсе, олармен санаса білсе, келешектің шын жанашыры, елдің арқа сүйер азаматтары тәрбиеленіп шығары сөзсіз.

Менің ойымша, әрбір жас толқын қай жағынан болсын, тамаша, жан-жақты, келісті азамат болып қалыптасуы қажет. Ол еңбекқор, адал, білімді, көп оқыған ақылды болып қана қоймай, тәрбиелі де көркем, ибалы болуы керек. Балаларды сүйетін және өзінің ісіне берілген сынып жетекшісі ғана мейірбан жеке тұлғаның қалыптасуына көмек көрсетуге қабілетті. Жемісті тәрбиенің сыры-шәкіртке құрметпен қарауда деп ойлаймын.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ақтөбе қаласы № 29 орта мектебінің

бастауыш класс мұғалімі Жумекенова Шынар Шуреновна

Тақырыбы: Халық ауыз әдебиетіМақсаты. Оқушы бойына халқымыздың рухани байлығын сіңіру. Ұлттықсалт – дәстүр үлгісінде тәрбиелеу.Көрнекілігі. Слайд, сызбалар Сабақ барысыI - Ұйымдыстыру.II Сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстыруIII Жаңа сабақ- -слайдБеріп тай, лақты, Алдым тайлақты. Беріп тайлақтыАлдым тай ,лақты -Балалар бұл оқығанымыз не? – Жаңылтпаш– -Қане, қандай жаңылтпаштар білеміз ( Оқушыларға өздері білетін жаңылтпаштарын айтқызу.)2- слайд Аяғы біреу, қолы жоқ, Шиыр- шиыр жолы көп. Өзі сөйлей білмейді, Салған ізі сөйлейді. ( қалам) Бұл не? Жұмбақ. Қане бір- бірімізге жұмбақтар жасырайық( оқушылар жұмбақтар жасырып шешеді)3 слайд Батыр туса ел ырыс, Жаңбыр жауса жер ырысы. Батыр қол бастайды,Шешен сөз бастайды. Бұл мақалдар. « Жалғасын тап » ойыны арқылы мақал – мәтелдерді айтудан жарысып көрелік. ( оқушылар екі- екіден мақалдарды айтып жарысады)4- Слайд бұл қай еретегіОқушылар ертегініңқалай аталатынын табады. Ертегініңмазмұнын әңгімелеп айтады.Қорытынды:Ауыз әдебиетінің салалары Бұл жанрлардың белгілі авторлары жоқ , Бірден бірге ауызша тарап бүгінгі күнге дейін жетіп отырған халқымыздың асыл қазыналары

158

Корпебаева Шынар КаликаримовнаБастауыш сынып мұғалімі

ШҚО Үржар ауданы, Мақаншы ауылы"Мақаншы орта мектеп-бақша" КММ

Сабақтың тақырыбы: «Жақсыдан үйрен» Сабақтың мақсаты: а) балалардың «жақсылық» құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту. Жақсылықтың адам өміріндегі маңыздылығын түсіндіру. ә) жақсылық жасай білу іскерліктерін дамыту, бірлесіп еңбек етуге қызығушылығын арттыру, шығармашылық тұрғыдан сөйлеу тілдерін дамыту. б) өзара сыйластыққа, өзара көмекке, бірлікке жаманнан жиреніп, жақсыдан үйренуге достыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі: Тренинг сабақ Сабақтың өдісі:Тренингтер, топтастыру, «жан ана» сахналық көрініс, жағдаяттан шығу, мағынасын ашу Пәнаралық байланыс: ана тілі, орыс тілі, музыка, өзін-өзі тану Сабақтың көрнекілігі:тірек-сызбалар, интерактивті тақта, слайдтар Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі Психологиялық дайындық; Қайырлы күн балалар! Бүгін бізде сыныптан тыс сабақ. Жақсыдан үйрен: сендердің жүздеріңнен қуанғаннан бал-бұл жанып тұр. Сендердің әсем күлкілеріңсынып ішін нұрлы шуаққа толтыратыны анық. Сондықтан бүгінгі сабағымызды бір-бірімізге жымиып, күлімсіреп бастасақ қайтеді. Кел, балалар күлейік! Күлкіменен түлейік Күлкі көңіл ашады! Күліп өмір сүрейік!2. Сұрақ-жауап Балалар, бүгін біз жақсылық туралы әңгімелесетін боламыз. а) адамның бойындағы қандай жақсы қасиеттерді білесіңдер?ә) жақсылық деген не?б) «жақсы бала» деп қандай баланы айтамыз?в) өздеріңнің жақсылық істеген істерің бар ма, естеріңе түсіріп көріңдер?г) жақсылықты риясыз жасау дегенді қалай түсінесіңдер? 3. Әдеби монтаж.4. Суретпен жұмыс -Суреттен не көріп тұрмыз? - Ана тілінен қандай тарауды оқып жатырмыз?5. Бес нәрсеге асық бол! Рөлдерде:(Рақым, Қанағат, Терең ой, Талап, Еңбек)6. Ән «Мен әдепті баламын»Олжас , Мөлдір, Нұрбол7. Мағынасын аш:1. Жақсы болсаң-жақын көп2. Жақсы дос үшін жан пида. 3. Жақсы келді дегенше Жарық келді десейші жақсылықтың нышаны Алып келді десейші8.Көрініс «Жан ана»(Мөлдір, Эльвира, Аружан, Дана)«Біреуге жақсылық етсең, ол жақсылығыңды міндет етпе»-деген Ы. Алтынсарин Осы әңгімеден қандай ой қорытуға болады? Ауылдағылардың жасаған іс-әрекеттеріне көзқарастарың қандай? Адамға жақсылық жасағанда риясыз жасау керек. Өйткені ол жанашырлықпен, шын көңілмен адал ниетпен жасалған іс, оған ақы сұраудың, жақсылығымды қайтар деудің қажеті жоқ. Жасаған жақсылық бәрібір алдыңнан шығады. 9.«Жақсылық тамшылары» -Балалар, адамның жақсы деп қандай қасиеттерін айттық (адамгершілік, мейірімділік, ұқыптылық т.б) -Балалар, әрқайсымыздың жасаған жақсылықтарыңды қосқанда үлкен дарияға айналады. Яғни, әр адамның жаны жақсылыққа толы болса, жер бетінде бейбітшілік орнап, адамдар жақсы өмір сүреді.Шығармашылық тапсырма: 10. Тыныштық сәті Әрқайсымыз оң қолымызды жүрегімізге ұстап көрейікші. Өз жүрегіміздің жылылығын сезініп, жүрек жылуымызды адамдарға, достарымызға, айналамызға жеткізу үшін іштей оларға жылы сөз тілейік. 11. Ситуациялық жағдаят. 1. Көшеде бір адамның жүгі ауыр болып жүре алмай келе жатқанын байқадың. Көмектесейін десең үйірме жұмысына асығып барасың, не істейсің?2. Жұмбақ кейіпкермен ой бөлісу. Мен үйдегі жалғыз қызбын, еркемін. Ата-анам менің айтқанымды істеп үнемі дегенімді бұлжытпай орындайтын. Енді міне мен 3-сыныпта оқимын. Ата-анама күнде: «қымбат ұялы телефон алып беріңдер»-деп өтініш етудемін. Бірақ маған анам: «өлі к»шкентайсың, өскен соң аласың»-деп рұқсат етпей қойды. Қанша айтсам да көнер емес. Мен ұялы телефоным болғанын қатты қалаймын. Маған қандай ақыл айтасыңдар? (балалардың жауабын тыңдау)

159

а) өлеңді жалғастыр! 12. «алтын ақыл» балалар, өмірімізге қажетті мына ақыл кеңестерге назар салайық: 1. бір нәрсені істей білсең, оны жолдасыңа үйрет, егер досың қиналса көмектес. 2. Досың жамандық істесе, оны тоқтат, жақсы дос болу-өте жақсы қасиет. 3. Тек шындықты айтуды үйрен. 4. Сыныптастарыңмен тату бол, болымсыз нәрсеге таласпа. 5. Ойын ережелерін сақта, арамдық жолмен ұтып, алға шығуға ұмтылма. 6. Тек қана адал күресе біл. Онсыз жеңіс те қызық емес. 7. Басқалар жеңіліп жатса табалама. Жақсылық жасау-адам бойындағы асыл қасиеттердің бірі. Жақсы адам қол ұшын беруге, жәрдем (беруге) етуге, жанашырлық танытуға, көмек көрсетуге, қолдау жасауға әрдайым дайын тұрады. Жақсылық жасау-биік адамгершіліктің белгісі. «Жақсылық» сөзіне талдау: Ж- жылы жүректіА-ақылды, ар намысты Қ-қамқор, қайырымдыС- сабырлы, сыпайыЫ-ыстық қайраттыЛ-лайықты елімніңЫ-ынсапты, ымырашылҚ-қасиеттер бойымызда көп болсын Сабақты қорытындылау: 1. Айналадағы адамдарға қандай жақсы тілектер айтып жүресіңдер?2.өз бойыңдағы жақсы қасиеттеріңді санамалап айт. 3. Қандай жағымсыз қылықтардан аулақ болу керек? Топтастыру Жақсыдан Ән. Прекрасное далёкоБалалар, мына үйге назар салайық . әр бала өз бойындағы жақсы қасиеттерін айтып, үйді гүлдендірейік. Жаманнан жиреніп, жақсыдан үйренейік

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Халикназарова Зебо Абдукахаровна

ағылшын тілі пәні мұғалімі№28 «Ақбай» жалпы орта мектебі

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы

Ағылшын тілі сабағында интерактивті әдісті қолдану Ағылшын тілі пәні сабақтарында интерактивті әдістердің қолданылуы және оның тиімділігі туралы. Пути использования интерактивного метода обучения при изучении английского языка. This article considers using interactive methods of learning in English lessons. Қазіргі замандағы мектептерде уақыт талабына сай оқытудың жаңа әдістерін, ғылыми тілмен айтқанда, инновациялық технологияларды қолдану басты назарда болып отыр. Бұл әдістер жалпыға ортақ қолданылып келеді. Өйткені осы жаңа инновациялық технологияларды қолдану арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен тілге деген қызығушылықтарын арттырып, білім сапасын көтеруде. Негізгі әдістемелік инновациялар бүгінгі таңда оқытудың интерактивті әдістерін қолданумен байланысты. «Интерактив» сөзі бізге ағылшын тілінің «interact» деген сөзінен келген. «Іnter»- бұл «өзара», «act» - әрекет ету дегенді білдіреді. Интерактивті оқыту өзара түсінікті, өзара әрекеттестікті, өзара байытуды қамтамасыз етеді. Менің ойымша, интерактивті оқытудың мәні мынада, оқу процесі іс жүзінде барлық оқушы таным үрдісіне тартылатындай болып ұйымдастырылуы тиіс, олардың осыған байланысты не біледі, нені ойлайды түсінуге және рефлекстеуге мүмкіндігі болуы тиіс. Интерактивті әдістердің мәндік ерекшелігі, сипаттамасы – бұл субъектілердің өзара әрекеттестігінің бір бағыттағы белсенділігінің жоғарылығы, қатысушылардың өзара әрекеттестігі, эмоционалдық, рухани бірігуі болады деп есептеймін.Қытайдың бір нақыл сөзінде: «Маған айтшы – мен ұмытып қаламын; маған көрсетші – менің есімде қалады; өзіме істетші – мен сонда түсінемін» делінген. Осы сөздерден интерактивті оқытудың мәні өз көрінісін табады.Бұл әдістерді игеру және қолдану үшін ағылшын тілі сабағында оқытушыға топтық өзара әрекеттердің әр түрлі әдістемелерін білу қажет. Сонымен интерактивті оқыту – бұл таным іс-әрекетін ұйымдастырудың арнайы нысаны болып табылады. Ол толық нақтылықты және болжамды мақсаттарды көрсетеді. Осындай мақсаттың бірі оқушылар өзінің сәттіліктерін, интеллектуалдық жағдайларын, оқу процесінің өзінде қандай өнімді іс істеу керектігін сезінетін, оқудың қолайлы жағдайын жасаудан тұрады.Мен өзімнің тәжірибемде интерактивті оқуды ұйымдастырудың міндетті шарттарын анықтадым.Олар төмендегілер:- оқушылар мен оқытушылардың арасында сенімділік, жоқ дегенде позитивті қатынастардың болуы;- демократиялық стиль;- оқушылар мен оқытушылардың арасында қарым қатынас жасау процесінде өзара ынтымақтастық болуы;- ақпарат беретін нысандар мен әдістердің көптүрлілігі, оқитындардың іс-әрекет нысандары, олардың ұтқырлығы;- іс-әрекеттің сыртқы және ішкі уәждерін қосу, сондай-ақ оқитындардың өзара уәждері.Демек, интерактивті оқыту – бұл, ең алдымен, сұхбаттасып оқыту, оның барысында мұғаліммен оқушының өзара әрекет етуі жүзеге асырылады. Бұл өзара әрекеттестіктің ерекшелігі мыналардан тұрады:- білім субъектілерінің бір мағыналық кеңістікке келуі;

160

- күрделі мәселелер өрісінде шешілетін тапсырмаларды бірігіп көтеру, яғни бірыңғай шығармашылық кеңістікке қосылу;- тапсырмаларды шешуді жүзеге асыратын әдістер мен құралдарды таңдауда келісушілік;- жақын эмоциялық жағдайларда онсол күйге бірге түсуі, тапсырмаларды қабылдау мен жүзеге асыруда бойда болатын үндес сезімдерді бастан кешуі.Бұл оқушы мен оқытушының арасындағы өзара байланыс көбірек интерактивті әдісінің ойын элементтерінде байқалады.Мен өзімнің тәжірибемде ойын элементтерін қолданып өте жақсы жетістіктерге жеттім.Оқушылардың тілге деген қызығушылығы артты, лексиканы жақсы меңгере бастады,сөйлеу мәдениеті дамыды. Бұл әдісті қолданған кезімде оқушылардың түсіну процессіне толық қанды қатысушыларға айналады. Біз дайын білімді бермейміз, бірақ оқушыларды өз бетімен ізденуге үйретеміз. Мысалы, сабақ уақытысында оқушыларға интерактивті әдісіндегі ойын элементтерін қолданып әр түрлі тақырыпқа сай топтық, ұжымдық немесе жұптық ойындар ұйымдастыруға болады.«Postman» (Хат тасушы) ойыныОйын түрі: Ұжымдық ойын.Мақсаты: Ағылшын тілінде қызметтік немесе хат жазуға, жазба сауаттылығын дамытуға дағдыландыру.Ойын шарты: Бір оқушы хат тасушы болып сайланады. Қалған оқушылар бір-біріне 5-6 сөйлемнен туратын анық бір тақырыпта хат жазады. Әркім өзіне келген хаттағы сөйлемдерді қазақ және орыс тіліне аударады. Оқушылардың сөйлеу тілін дамытуда диалогтың да берері мол. Диалог – сөйлесудің ең негізгі түрі болып саналады. Адамдар арасындағы қарым-қатынас амандасудан басталады. Мұғалім сабаққа кіргеннен оқушылармен диалогта болады. Оқушыларға белгілі бір тақырыпта тапсырмалар беру арқылы сұхбаттар құрылады. Қорытындылай айта кетсек, ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың білім –біліктілік, танымдық, коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойын элементтерін қолданудың маңызы зор деп есептеймін. Сабақ үрдісінде оқушыларға ойынның мақсаты мен талаптары, ережесі толық түсінікті болуы өте маңызды рөл атқарады. Ойын әдісі арқылы оқыту олардың пәнге деген қызығушылығын арттырады, өз ойын, пікірін, көзқарасын білдіруге, екінші бір адамның жауабын тыңдап, оны толықтыруға, жетістіктері мен кемшіліктерін айта білуге жаттықтырады. Жақсы құрастырылған және де үздік әдіспен ұйымдастырылған ойын практикалық, тәрбиелік және дамытушылық жағынан оқыту тәсілі болып табылады.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------О т стік аза стан облысы. Ма тарал ауданы. Н рлыбаев а/ . « німкер» ауылы ң ү Қ қ қ ұ ә Ө

Ж.Н рлыбаев атында ы жалпы орта мектебі ІІ санатты ұ ға ылшын тілі п ніні м алімі ғ ә ң ұғ

Момынова Меруерт ОралбаевнаThe Theme : ‘Memory’ The objectives: Will be able to tell about memory and to check student’s abilities. To develop pupils communicative skills and abilities through different communicative activities. To develop critical thinking, solving the problems. To give some information how to improve their memory. The type of the lesson: seminar lesson 1.Pupils information about memory 2.Practical work 3.Relaxation4.ConclusionLook at the blackboard. Here you can see some coloures. Who likes red colour? You will be the 1st group. Who likes green colour, you will be the 3rd group. In each colour you see numbers. Now remember please, which letter number 8? Yes, you are right. Number 8 letter ‘H’. Tell us a word which begins with this letter. The word is ‘health’ . Number 2 is ‘B’ . word : ‘beautiful’. Number 3 is ‘C’ . word ‘clever’ So, we have 3 groups. Today we have a competation about abilities. Let’s begin checking up the home work. What was your home task? 1st group give general information 1We acquire 10% of information when we read. We acquire 20% of information when we listen . We acquire 30% when we see. We acquire 90% when we teach others. 2. It is necessary to repeat the material you’ve learnt. Every three days. If you do not repeat the material . Within three days most of the information vanishes as if you never learnt it. 3. It is best to memorize material before you go to bed. You’l memorise it more quickly. 4. It is very useful to listen to the material you are learning. There are a lot of words in English which are not pronounced according to the rules of reading. 2nd group about memory in physiology points of view. 3rd group about memory in physiology points of view. Our second part is practical work. We have just heart that there are some abilities. I want to know who has the best some abilities. I want to know who has the best memory. Task 1. Now look at these numbers and objects for 30 seconds and try to memorize them. (Pupils draw remembered object and explain the reason of remembering objects and numbers) Task 2 I use the recoder to listen the music. Pupils must listen and remember the words of the song. Task 3 I will give sentences which pupils must put them correctly. First sentence: One of the problem is that many complanies have for fewer employees. Second sentence: Many of us are finding it more and more difficult to remember everything. Third sentence: At the beginning of every day, write yourself a list of things you have to do. Pupils make up sentences.

161

Giving marks. Home task: to write what do you remember from your childhood. Thank you for your attention! Теst 1. Did you watch TV yesterday ? a/ I watch TV . b/ I watched TV yesterday. . c/ Yes , I did . I watched TV yesterday. 2. What did you do yesterday ? a/ I play computer games. b/ I played computer games. c/ Yes , I did. 3. Did you write a story last week ? a/ No, didn’t I . b/ No , I didn’t , c/ I didn’t write a story last week. 4. Did he help his mother yesterday ? a/ He didn’t help. b/ He helpad his mother . c/ Yes, he did. 5. Mancherster is a city ------------- of England. a/ in the west . b/ in the south . c/ in the north. 6. Childrin’s favourite place in London. a/ St. Paul’s Catherdral . b/ Big Ben c/ Hamleys. 7. Astana is famous for its ---------- buildings . a/ tall. b/ modern . c/ old 8. -------------- is a big problem in big cities. a/ building b/ pollution c/ traffic lights 9. Physical education , Biology , Geography are ------------ a/ subjects b/ food . c/ clothes 10. Judo, tennis, chess are -----------

Semantic map Schools Subjects Prepositions Time

History Infant Between English 8.00

О т стік аза стан облысы. Ма тарал ауданы. Н рлыбаев а/ « німкер» ауылы ң ү Қ қ қ ұ ә ӨЖ.Н рлыбаев атында ы жалпы орта мектебі ІІ санатты бастауыш сынып м алімі ұ ғ ұғ

Тансы баева Гулчехра Дж мабаевнақ ұСабақ тақырыбы: «Төл теңгеміз-мақтанышымыз!»Сабақ мақсаты: Қазақстанның ұлттық ақшасына көшу тарихы, оның маңызын түсіндіру.Білімділік: Ақшаның пайда болу тарихы, өз ұлттық теңгеміздің айналымға кіруі, қалай, кімдер жасағаны туралы мағлұмат беру. Жаңадан айналымға енген ұлттық валюта,оны енгізудің қажеттілігі, безендірілуі туралы кеңірек таныстыру.Дамытушылық: оқушылардың ақша туралы түсініктерін кеңейту, белсенділіктерін дамыту.Тәрбиелік: оқушылардың Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде кол жеткізген жетістіктеріне мақтаныш сөзімдерін ояту.Көрнектілігі: Теңгелер бейнеленген плакаттар

Сабақ барысы:

1-жүргізуші:Қайырлы күн,құрметті ұстаздармен оқушылар!” Қазақ тәуелсіздігінің айбары мен айбатына айналған төл теңге ” атты танымдық сынып сағатымызды бастаймыз.Әр мемлекеттің өзіне тән белгілері болады.Бүгінгі басты белгілердің бірі Қазақстанның ұлттық валютасы теңге туралы әңгімелейміз.Қазақстан Республикасының «Ән ұраны» айтылады.Ақша-Қазақстан Республикасы көлемінде пайдаланылатынзаңды төлем құралы.Ақша-асыл қазына,халық байлығы.Халқымыз теңгені бұрын да пайдаланған.Теңге атауы орта ғасырлардан бастауалады. VIII-IX ғасырларда әр билеушінің өз руының рәмізде бейнеленген теңгелері айналымда жүрді.XIV аяғында Қазақстан аумағында Әмір Темірдің монеті айналыста болды.XVI-XVIII ғасырларда мыс тиындар қолданыста жүріп,Қазақстанның Орта Азия мемлекеттерімен және Ресеймен сауда-саттық байланыста болғанын айғақтайды.Қазақтың « тәнге» деген ақша атауынын орыстың «деньги» деген сөзі шыққан.Ерте замандарда теңгелердің Түркістан, Тараз қалаларындағы арналуы шеберханаларда жасаған. Құрметті оқушылар,енді теңгенің айналымға келу тарихымен танысайық.1991жылы 1 желтоқсанда Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті болып Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев сайланды. Теңге өмірге оңайлықпен келген жоқ.Елбасымыз өз теңгемізді шығаруға қаржыгерлерге арнайы тапсырма берді.Ұлттық валютамыздың өз дизайні,өз идеясы болуы керектігін қатаң тапсырылды.Қазақстан аймағында ерте1994 жылы қағаз тиындардың орнына жезден жасалынған 2,5,10,20 және 50 номиналды монеталар шықты.ҚР 1995 жылғы 30 наурызда №2155 Заңына сәйкес ҚР Ұоттық Банкі 2006 жылғы үлгідегі номиналы 200, 500, 1000, 2000, 5000, 10000 теңгелік банкноттары айналысқа шықты.Алдыңғы шыққан ақша мен қазіргі шыққан ақшаның арасында айырмашылықтар бар.Теңгенің орталық бөлігінде «Астана-Бәйтерек»монументі бейнеленген.Қазақстан Республикасы Мемлекеттік әеұраны ноталарының фрагменті ақ туспен безендірілген. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы жасыл туспен

162

бейнеленген.Жоғары оң жақ бөлігінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік туы бейнеленген. Банкноттаның төменгі жағында ашық алқан бейнеленген. Бұл бейбітшіліктің белгісін білдіреді. Негізгі бейнесі: Қазақстан картасының контуры,алдыңғы жағында ҚР көлік және коммуникаңия министірлігінің үйі және Астанада Есіл өзені арқылы көпірде орнатылған қанатты барыстың суреті салынған.

200 теңгеНегізгі бейнесі: Қазақстан қартасының контуры,алдыңғы жағында ҚР Көлік және коммуникация министрлігінің үйі және Астанада Есіл өзені арқылы көпірде орнатылған қанатты барыстың біреуі,артқы жағында ҚР Қорғаныс министрлігі және жайлау. Сол жақ төменде оң жақ үстінде банкнота номиналының сандық белгісі,ал орта жақ төменде-орыс тіліндегі әріппен белгісі орналасқан. Ортасында жоғары жағында «ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ»жазуы және эмитент банктің логотипі басылған. Жалған ақша жасау жауапкершілігін ескеретін «Подделка банкнот преследуются по закону« деген орыс тіліндегі жазу ашық жердің жоғары сол жақ бұрышында орналасқан.

500 теңгеНегізгі бейнесі: Қазақстан қартасының контуры,алдыңғы жағында ҚР Қаржы министрлігінің үйі,Астана қаласы әкімшілігінің үйі, артқы жағында теңіз үстіндегі шағала. Сол жақ төменде және оң жақ үстінде банкнота номиналының сандық белгісі,ал орта жақ төменде-орыс тіліндегі әріппен белгісі орналасқан. Ортасында жоғары «ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ» жазуы және эмитент банктің логотипі орыс тіліндегі жазу ашық жердің жоғары сол жақ бұрышында орналасқан. 1000 теңгеНегізі бейнесі: Қазақстан қартасының контуры, алдыңғы жағында Президент мәдени орталығының үйі,артқы жағында таулар. Сол жақ төменде және оң жақ үстінде банкнота номиналының сандық белгісі,ал орта жақ төменде – орыс тіліндегі әріппен белгісі орналасқан. Ортасында жоғары жағында «ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ» жазуы және эмитент банктің логотипі басылған. Жоғарыда ортасында «Подделка банкнот преследуется по закону« деген орыс тіліндегі жазу ашық жердің жоғарғы сол жақ бұрышында орналасқан. 2000 теңгеНегізі бейнесі: Қазақстан қартасының контуры, алдыңғы жағында Алматы қаласындағы Абай атындағы опера театры,артқы жағында тау өзені. Төменгі сол жақ бөлігінде және жоғарғы оң жақ бөлігінде банкнота номиналының сандық белгісі,ал төменде ортада орыс тіліндегі әріптік белгі орналасқан. Жоғарыда ортасында «ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ« жазуы және эмитент банктің логотипі басылған. Жалған ақша жасау жауапкершілігін ескертетін «Подделка банкнот преследуется по закону« деген орыс тіліндегі жазу ашық жердің жоғары сол жақ бұрышында орналасқан. 5000 теңгеНегізі бейнесі: Қазақстан қартасының контуры, алдыңғы жағында Қазақстан Республикасының Президентінің Ақорда резиденциясы,артқы жағында каньондар. Төменгі сол жақ бөлігінде және жоғарғы оң жақ бөлігінде банкнота номиналының сандық белгісі,ал төменде ортада орыс тіліндегі әріптік белгі орналасқан. Жоғарыда ортасында «ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ« жазуы және эмитент банктің логотипі басылған. Жалған ақша жасағаны үшін жауапкершілікті ескертетін «Подделка банкнот преследуется по закону« деген орыс тіліндегі жазу ашық жердің жоғары сол жақ бұрышында орналасқан.Ел президентінің жарлығымен 1997 жылдан бері 15қараша төл валютамыздың туған күні болып белгіленді.Түні нұрлы,ақ таңы,Жері гүлдей бақтағы.Ел ырысы-тайқазан,Төл теңгеміз қақпағы.Қазынамыз толығып,Болсын дәйім жолы құт!«Т л те ге-елтірегі!»деп рметтер оны ж рт деп б гінгі т рбие са атымызды ая таймыз.ө ң құ ұ ү ә ғ қ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы. Мақтарал ауданы. Нұрлыбаев а/ә «Өнімкер» ауылы

Ж.Нұрлыбаев атындағы жалпы орта мектебі ІІ санатты бастауыш сынып мұғалімі

Есенқараева Зауре КуралбаевнаСабақтың тақырыбы: 7 санын қосу және азайтуСабақтың мақсаты:Оқушыларға 7 санының құрамын еске түсіре отырып, 7 санын қосу, азайту тәсілдерін түсіндіру, ұшқыр ойлап, тез жауап беруге тәрбиелеу.Сабақтың міндеттер:1.Оқушылардың білім-білік дағдысын арттыру.2. Ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту үшін ауызша және жазбаша есептеу дағдыларын қалыптастыру.3.Оқушыларды шапшаң,сауатты есептеуге баулу.Сабақтың көрнекілігі: түрлі геометриялық фигуралар,суреттерСабақтың түрі :аралас сабақСабақтың әдіс-тәсілдері: талдау-жинақтау, қызығушылығын ояту.Пәнаралық байланыс: ана тілі, еңбек, дүниетану. Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру бөлімі: Балалар түзу отырамыз, зейінімізді сабаққа аударып, қажетті құрал-жабдықтарымызды түгендейміз. Сабаққа бейімдеу (көңілді фигуралардығ атын атайды)ІІ.Үй тапсырмасын тексеру. №4 тапсырма оқушылардың дәптерінен тексеріледі.2+3+1= 6 1+2+3= 63+1+2= 6 3+2+1= 6Қызығушылығын ояту.Алма бағы жайнаған,

163

Қызыл алма айналам.Алдым үзіп бесеуінТағы да алдым екеуінАлдым сонда нешеуін (7) Табақта бар 5 алма, қолымда бар 2 алма. Қосып едім барлығы,болып шықты неше алма? (7 алма)ІІІ. Жаңа сабақты хабарлауБалалар, біз осыған дейін 1,2,3,4,5,6 сандарын қосу және азайтуды өттік. Бүгінгі тақырыбымыз 7 санын қосу және азайту. Қане ойланайықшы 7 қандай сандардың қосындысы?1+6 2+5 3+4 6+1 4+3 5+2Ендеше дәптерімізді ашайық, күннің жадын жазамыз. Осы7 санына байланысты ой шақырайықМ: 7 саны қазақта киелі, қасиетті сан. 7 санына байланысты не білеміз кане ортаға салайық. О:7 күн, 7 ата, 7 қазына, 7 нан, 7 бірліктен тұрады, 7-тақ сан. 7 саны қасиетті сан болып саналады.7 саны келсе жақсылыққа балаған.Сергіту сәті: «Кім тез есептейді?» Логикалық есепОн асықтың үшеуінДосың сұрап аладыАйтшы сонда нешеуіӨз қолыңда қалады? 7

Берікте бар бес ініЕрікте бар екі ініҚоссаң бес пен екініНеше болар шешуі? 7№ 4 Ойын.«Көкөніс жинау» Қызанақтарды себетке салу арқылы тапсырмаларды орындау.3+7 10-5 9-7 9-810-0 9-9 8+0 2+73+6 2+7 5-0 1+6№ 5- Балалар, алдарыңда тұрған не?Қалай аталады ? Осы затты мұқият қарап алып, қандай фигуралардан құрастырылғанын айтып берейікші?.(үшбұрыштар және төртбұрыштардан, шеңберден) «Миға шабуыл» деп аталатын ойынға қатысайық.Шарты бойынша сұрақтарға шапшаң әрі дұрыс жауап берулерің керек.Ендеше іске сәт!1.Бір аптада неше күн бар ? 2.Бүгін аптаның нешінші күні ? 3.Сандарды немен белгілейміз ? (Цифрмен) 4.Кесіндіні ненің көмегімен өлшейміз?5.Оның өлшем бірлігі қалай аталады ? Ү.Бағалау.Сабаққа белсене араласқан оқушылар бағаланады.5-өте жақсы(бесжұлдыз) 4-жа сы (жа сы)3-орташа ( ана аттанарлы )қ қ қ ғ қ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы. Мақтарал ауданы. Нұрлыбаев а/ә «Өнімкер» ауылы

Ж.Нұрлыбаев атындағы жалпы орта мектебі ІІ санатты математика және информатика пәнінің мұғалімі

Жиенбаева Гүлмира АязбековнаСаба ты та ырыбы: Деректер орын бас ару ж йесі.қ ң қ қ қ үСаба ты ма саты:қ ң қБілімділік: Деректер қорын басқару жүйесін түсіндіруДамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін және есте сақтау қабілетін дамытуТәрбиелік: Оқушыларды алғырлыққ, ұқыптылыққа тәрбиелеу Сабақтың типі: аралас сабақСаба ты т рі: қ ң ү д ст рліә ү Саба ты к рнекілігі: қ ң ө компьютерлер,тест с ра тары, т.б.ұ қО ыту дістері: қ ә баяндау, лекция О ыту формалары: қ жалпысыныптықСаба ты барысы: қ ң

І йымдастыруҰ ІІ й тапсырмасын с рауҮ ұ ІІІ Актуалдау IV Жа а сабаң қ МS Ассеss реляциялы деректер оймасын бас ару ж йесі болып табылады. Реляциялы деректер оймасын –қ қ қ ү қ қ азіргі уа ытта ед уір ке тара ан ж не а и ат нерк сіптік стандарт. Реляциялы деректер оймасында барлық қ ә ң ғ ә қ қ ө ә қ қ қ

деректер тікб рышты кесте т рінде са талады рі деректер оймасымен орындалатын барлы операцияларұ ү қ ә қ қ кестелерде олмен жасалып беріледі.қМS Ассеssте деректер оймасы а паратты е гізу, са тау, арау, та дау ж не бас ару шін арнал ан ралдарқ қ ң қ қ ң ә қ ү ғ құ жиынынан т рады. Б л ралдар а кестелер, пішімдер, есеп берулер, с ратулар жатады.ұ ұ құ ғ ұ

164

МS Ассеssті іске ос анда диалог терезесі ашылады, м нда жа а деректер оймасын ру немесе б рыннан барынқ қ ұ ң қ құ ұ ашу сынылады. Жа а деректер оймасын та дандар ж не ОК батырмасын шертіндер.ұ ң қ ң ә МS Ассеssті іске осу шін келесі т сілдерді бірін олданасыз: қ ү ә ң қo Ассеssті іске осуды бастау шін Windows ж йесіндегі Запуск батырмасын олданы ызқ ү ү қ ңАссеss-ті баптау ая тал ан со , атты дискідегі С:\ Windows\Start-menu\Programs апшы ында Ассеss шін іске осуқ ғ ң қ қ ғ ү қ файлы рылады. Б л апшы та ылар бастау менюінен ша ырылатын Ба дарламалар(Programs) ба ыны ы менюініқұ ұ қ қ ғ қ ғ ғ ңқ ң элементтері болып табылады, сонымен атар онда Ассеss-ті іске осу командасы к рінеді.қ қ өЗапуск (Start) батырмасын басы ыз ж не Microsoft Ассеss ша ыратын командасы бар Ба дарламаларды ба ыны ың ә қ ғ ң ғ ңқ менюін ашы ыз. Ба дарламаны іске осу шін осы командада батырманы басы ыз.ң ғ қ ү ңЕкі рет ар ылы іске осу олайсыз болса, онда ба дарламаны ж ктеу шін екі рет басу т сіліне к ші із.қ қ қ ғ ү ү ә ө ңWindows Explorer ба дарламасын іске осы ыз ж не Ассеss орнатыл ан апшы а к ші із.ғ қ ң ә ғ қ ққ ө ң МS Ассеss-те саймандар панелі к птеген рт рлі батырмалар жиынынан т рады, оларды рамы на тыө ә ү ұ ң құ қ саймандар панеліндегі ызметіне байланысты . МS Ассеss-ке бірінші рет кіргенде экранда «Деректер оймасы депқ қ ң аталатын саймандар панелі бар болады. Батырмаларды к пшілігі к бінесе меню командаларын та дау немесең ө ө ң пернелер комбинацияларын басу ар ылы ж ргізілетін операцияларды орындау а арнал ан. МS Ассеss экрандақ ү ғ ғ саймандар панелін бас ару а, баптау а м мкіндік береді.қ ғ ғ ү

алып-к й жолы басты менюді т менгі жа ында орналас ан. Жолды сол жа ында кесте немесе пішін рістерініҚ ү ң ө ғ қ ң ғ ө ң сипаттамасы, ж мыс режиміні индикаторы ж не т.б. ажетті а параттар бейнеленуі м мкін.ұ ң ә қ қ үo МS Ассеss саймандар МS панелі.

Аты Ат аратын ызметіқ қСоздать Жа а деректер оймасын радың қ құОткрыть Бар деректер оймасын ашадықСохранить А ымда ы объекті са тайдығ ғ қПечать жатты баспа а жібередіҚұ ғПредварительный просмотр

жатты алдын ала к ру терезесін ашадыҚұ ө

Орфография Орфографияны тексередіВырезать Ерекшеленген м тінді немесе ерекшкленген объектілерді жояды ж не оларды буфергеә ә

орналастырадыКопировать Буферге ерекшеленген м тінні немесе ерекшеленген объектілерді к шірмесін анаә ң ң ө ғ

апарып саладыВставить Буферді мазм нын ояды. Б л батырманы на ты іс- рекеті ж мыс істеліп жат анң ұ қ ұ ң қ ә ұ қ

режимге байланыстыФормат по образцу Та далын ан объект шін а ымда ы пішімді к шіредің ғ ү ғ ғ өОтменить Со ы іс- рекетті болдырмайдыңғ әСвязи с Оffice Microsoft Оffice-ні бас а осымшаларымен байланысты ж зеге асырадың қ қ үАнализ Деректер оймасыны кестелері рылымын ж не та далын ан объектілердіқ ң құ ә ң ғ ң

шапша ды ын талдайды.ң ғПрограмма Модульді терезесін ашадыңСвойства Та далын ан объектіні асиеттер терезесін ашады/жабадың ғ ң қСхема данных Кестелер арасында ы байланысты рады ж не т зетедіғ құ ә үНовый объект Деректер оймасыны жа а объектісін радық ң ң құПомощник К мекшіні ша ырадыө қ

V Бекіту• Деректер қоры деген не?• ДҚБЖ деген не?• ДҚБЖ – не программа тиімді?• MS Access 2000 деген қандай программа?• Бұл терезеге қалай кіре аламыз? • Басқа программалардан айырмашылығы неде? VI) Қорытынды VII) Үйге тапсырма: Деректер қорын басқару жүйесі.VIIІ Бағалау

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан облысы. Шымкент қаласы

№127 жалпы орта мектебі бастауыш сынып мұғалімі Байназарова Светлана Елубаевна

Сабақтың тақырыбы : Ғарыш туралы түсінік . Адамның ғарышты зерттеуі . Сабақтың мақсаты: Күн жүйесі, оның ғаламшарлары, ғарыштық денелер туралы түсініктерін қалыптастыру . Сабақтың міндеттері :1. Оқушыларды ғарыш әлемін зерттейтін ғылым - астрономиямен таныстыру.2. Танымдық қызығушылықтарын, бақылау білу, талдау, қорытынды жасай білу дағдыларын дамыту . 3. Ғарыштық әлемге қызығушылықтарын ояту. Көрнекілігі: Күн жүйесі салынған сурет, сызба, слайд.

165

Сабақтың барысы:1.Ұйымдастыру бөлімі.- Оқушылар назарын сабаққа аудару2.Үй тапсырмасын тексеру.Шөл және дала өсімдіктері мен жануарлары тарауын аяқтағалы отырмыз сондықтан сол өткен тақырыптарды қорытындылап тест тапсырмаларын аламын.Тест тапсырмаларын орындау білеміз. Тест.1.Суы аз топырағы құрғақ,өсімдіктер сирек өсетін жер қалай аталады.?А)дала Ә)шөл Б)орман2.Далада қандай жануарлар тіршілік етеді?А) кірпі, аю ,тиін Ә)Ақбөкен,киік,қасқыр,қоян,борсық Б)саршұнақ3.Шалғын өсімдіктерін көрсет.А)беде,әсел,гүлкекіре Ә)көкнәр Б)боз4. Мал шаруашылығынан алынатын өнімдерді ата?А)Сүт,жүн,тері,май,айран Ә)ағаш,ет Б)кілем,мұнай5.Жануарларға ағаштар мен бұталардың арасында тіршілік етуге не әсер етеді?А) адамның қамқорлығы Ә) табиғи қулығы Б) өң беруі 3.Жаңа тақырыпты меңгеру. Кіріспе әңгіме. - Астрономия деген сөзді естідіңдер ме?(Астрономия) - Түсіндірме сөздікте былай түсінік беріпті : Астрономия - ғарыштық денелерді зерттейтін ғылым . Астроном - астрономия маманы. Алғашқы астрономдарды жұлдыз санағыштар деп атаған .4. Оқулықпен жұмыс . - Астрономдар : « Жұлдызды аспан - табиғаттың ұлы кітабы . Оны Оқи алған адам, бізді қоршаған ғарыштың есепсіз байлығының сырын ашады» дейді . Өз пікірлеріңді « Менің ойымша ...» деген сөзбен бастап, ойларыңды , аспан әлемі туралы естігендеріңді баяндаңдар.Бүгінгі біздің өтетін жаңа сабағымыз « Ғарыш туралы түсінік.Адамның ғарышты зерттеуі»деп аталады.Бүгінгі сабағымыз ғарыш,аспан әлемімен тікелей байланысты болғандықтан сабағымызды Құрманбай Толыбаев атамыздың «Жұлдызды түн »өлеңімен бастайық.Ж лдызды т н.ұ үҚара көк аспан тұп-тұнықЖұлдыздар шоқ-шоқ самсап тұрЖел тынған тыныш түн тымық,Көрінер таудан алшақ қыр.Түртсе көзге көргісізҚараңғы түннің құшағыБасқа құс қайда белгісізЖапалақ қана ұшады.Жұлдыздар алыс жылтылдапШырақтай маздап жанып тұрЖарқанат жүйткіп қутыңдап,Әуеде ойнақ салып жүр.5. Оқулықпен жұмыс. - Жұлдызды аспанды қалай бақылауға болады?(оқушы жауаптары) - Осы туралы мәтіннің бірінші бөлігінде жазылған . Оқып шығайық. - Оқыған бөліктен қандай шоқжұлдыздар туралы айтылған?

Шоқжұлдыздар адамдарға қалай көмектеседі? 1. « Сен білесің бе ?» айдары . - Балалар , біз Құс жолының тұрғындарымыз. Біздің ғаламшарымыз Жер Құс жолында орналасқан . Екінші бөлік оқылады . 2. Сызба құрастырылады . Балалар мен сендерге жұмбақ жасырамын.Бұл жұмбақты шешу арқылы ғарыштық денелерді табамыз.Ендеше іске сәт.1.Үлкен алтын табақтан әлемге нұр таратқан.Бұл не? (Күн)2. Кейде жарты, кейде бүтін дөңгелек Түн болғанда шомылады көлге кеп. (Ай)3.Сатайын десем ауыр кілем, Сатпайын десем тәуір кілем (Жер)

6.Сарамандық жұмыс.Ермексаздан ғаламшарлардың моделін илеп жасайды.7.Сабақты қорытындылау.Мәтін соңындағы сұрақтарға жауап береді,тапсырмалар ды орындайды.Жұлдыздардың артындағы сұрақтарға жауап береді.1.Ғарыштық денелерді ата? Күн,жер,ай2.Аспанда қанша жұлдыз бар? 3 млн жуық.3.Жұлдыздарды немн бақылайды? телескоппен

166

4.Неше планета бар? 95.Қай планетаны алып тастаған?Плутон6.Неліктен?Оның көлемі жұлдызға ұқсайды.7.Тақия толы сөк ерте тұрсам жоқ. Бұл не? Жұлдыз8.Жетіқарақшының неше түрі бар? 29.Жетіқарақшыға қарап нені анықтауға болады?Солтүстік бағытты анықтайды.8.Үйге тапсырма беру. Мәтінді оқу. Қосымша ғарыш туралы оқып келу.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Астана қаласы №53 мектеп-лицей.

Ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Маликова Сандуғаш Рысбайқызы

The theme: «Indefinite pronouns – some, any, much, many,a few, a little»Resources : Student’s book, Language power book, from the Internet, pictures.The type of the lesson: Interacting with the help of group work.The aim of the lesson: To practise using countable and uncountable nouns.

To practise using quantity word and expression: some, any, no; much, many; a lot of, a little, a few.

Visual aids: Blackboard, cards, charts, tape recorderThe results: Students can practise using countable and uncountable nouns.

Students can practise using quantity word and expression: some, any, no; much, many; a lot of, a little, a few.

The lesson plan: 1. Brain storm (Proverb)2. Warm up 3. Checking up the homework (exercise 3, p 58)4. Explaining the new themea) work in pairsb) work in groups(describing pictures)5. Reading (True or false. Exercise 2, p58)6. Writing (Exercise 5, p 59) individual work7. Listening (exercise 3, p 57)8.Conclusion 9.Give a hometask

The procedure of the lesson:

1.-Good morning, dear boys and girls! I’m glad to see you. Let’s begin our lesson. First of all you must guess the theme of our lesson. That’s why I give you a proverb:- Look at this proverb and try to guess the missing word. “It’s better to have many friends, than to have muchmoney”The missing word is money2. – Let’s repeat the key words of the lesson “Money”Borrow, collect, earn, lend, lose, make, need, save, win, spend, salary.3. –Let’s check up your homework. Match the words to make phrases from the article. Answers: 1d – have arguments, 2f – feel lonely, 3e – bring happiness, 4a – get rich, 5b – a normal life, 6c – close relationships. Assessments Now, you must give your woks in a clockwise direction and check up the answers. Then you will put marks and return the copybooks.4. This lesson introduces basic quantifiers typical of countable and uncountable nouns (some, any, no, a few, a little, much, many, a lot of). Some- белгісіздік есімдігі, ол болымды сойлемдерде зат есімнің жекеше және көпше түрлерінің алдында келеді.

• Зат есімнің жекеше түрінің алдында кандай да болса деп аударылады• Мысалы: Give me some book to read• Зат есімнің көпше түрінің алдында “бірнеше” деп аударылады

Мысалы: He showed me some pictures3. Саналмайтын зат есімдердің алдында әдетте аударма жасалмайдыМысалы: There’s some water in the bottleБіреуге ұсыныс жасаганда әлде қандай да бір сұрақ қойғанда, someесімдігі қолданылады.

Would you like some coffee?Could you post some letters for me?

Any-есімдігі әдетте болымсыз және сұраулы сөйлемдерде қолданылады.I haven’t got any moneyHas he got any friends?Any-болымды сөйлемдерде қолданып кез келген деген мағынаны білдіредіAny student can tell you where the library is.Many, muchесімдіктері деген мағынаны білдіреді. Many саналатын, much саналмайтын за т есімдердің алдында қойылады. Әдетте олар сұраулы және болымсыз сөйлемдерде қолданыладыМысалы:

• We didn’t spend much money?

167

• How many eggs do you need?

• Jim always put much salt on his food?

• Did you take manyphotografs when you were on holiday?Many, much есімдіктері too, as, және soсөздерімен де қолданылады.Мысалы: • There are too many cars.• I’ve got so much work• He hasn’t got as much money as youA littleecімдігі саналмайтын зат есіммен қолданылады. A little- “біраз” деген мағынаны білдіреді.

• I know a little about him. (Мен ол туралы біраз білемін)A few есімдігі саналатын зат есімдермен қолданылады. A few-“бірнеше”деген мағынаны білдіреді.

• He has a few friends. (Оның бірнеше досы бар )a)Students will read the rules and one student of each group explain them to others.b) To give students 12 nouns, they must divide them into countable and uncountable nouns5.Reading .To read the article. Are the statements below true(T) or false (F) answers: 1T, 2F, 3T, 4F, 5T, 6F6.Writing.Exercise 5, page 59. Complete the chart. Some words can appear in front of bothExercise 5, page 59. WritingAnswers: uncountable nouns: some, any, no, much, a lot of, a little. Plural countable nouns:some, any, no, many, a lot of, a few7.Listening.Exercise 2, page 57. Listen and match the speakers with the photos(A-D) Answers:1b, 2c, 3a,4d8.Conclusion.Complete the rules with words and phrases from the list above: Answers: a) much, little b) many, a few c)some, any,no, a lot of9. Hometask. Exercise 7,8,9 page 5910.

Ақтөбе қаласы физика- математика бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі

Зарипова.Г.А.

Тарау.Дүниежүзілік экономика Сабақ тақырыбы: Ауыл шаруашылығы типтері

Ақтөбе қаласы физика- математика бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі

Сынып:8А,В Пән мұғалімі: Зарипова.Г.А.Оқушылар саны: Сабаққақатыспағандардың саны:

Оқумақсаты Ауыл шаруашылығы дақылдарының және мал шаруашылығының құрамын, орналасуын, негізгі ерекшеліктерін білу.

Сабақ түрі Жаңа сабақты меңгертуСабақ міндеттері Ауыл шаруашылығының типтері және олардың сипаттамасын білу.

Географиялық орналасуын анықтау.Диаграммалармен және картамен жұмыс

Оқытудыңтілдікмақсаты

Оқушыларорындайалады:Ауыл шаруашылығының типтерін айқындай алады.Суреттерді топтастыра алады:мамандану негізінде (егістік жерлер, жайылым және аралас); экономикалық мәртебесі бойынша (коммерциялық немесе табиғи); жер пайдаланудың қарқындылығы бойынша (қарқыны аз және қарқынды), көшпелі немесе отырықшы өмір салты.Кластер құрастыра алады: Ауыл шаруашылығының типіннің атауы,географиялық орналасуы, даму жағдайлары,ерекшеліктері.Картамен жұмыс жасай алады.Пәнгеқатыстыарнайы лексика мен терминология:Дәстүрлі,көшпелі, отырықшы, өмір салты,мамандану,мәртебе,қарқынды,Диалог құруға /жазылымғақажеттісөздертоптамасы:Мен ... ойлаймын, өйткені ...Меніңкөзқарасымбойынша …Біржағынан …. Екіншіжағынан …

Өткенсабақтардыңматериалдары

халықаралықмаманданусалаларыныңорналасуыныңфакторларытуралыбілімдіпайдаланабілу

Жоспар

168

Уақыттыжоспарлау Жоспарланатыніс-шаралар Ресурстар

Сабақтың бас00-02

03-04

Ұйымдастыру кезеңіСабақтың тақырыбымен және мақсаттарымен таныстыру.Сыныпты 4 топқа бөлу.1. Математикалық бағыт- осы сандарды қалай қойғанда тігінен де көлденеңінен де диагоналынан да 15 саны қосынды болып шығады?1 2 34 5 67 8 9

2.Тарихи бағыт- география ғылымының даму тарихында географиялық ашылулар қай кезеңде көп болды?3.География ғылымындағы биологиялық ырғақ дегенді қалай түсіндіресіз?4.География ғылымының эконмикада қандай маңызы бар?

Презентация

Ортасы05-07

Терминдер және сөздіктермен жұмысИнтенсивтендіру (intensive) – шаруашылықтың өнімділігін арттыру үшін жұмсалатын қаржы мен еңбек ресурстарын пайдалану және ғылыми-техникалық прогресстін жетістіктерін еңгізу. Экстенсивті (лат.extensivis-ұлғайғыш)- еңбекті аз жұмсау, аз механикаландырылған, ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін аз пайдалану.

тереңдетілген диферен.тапсырма08-20

«Галереяда ой шарлау» ойыныТапсырма: Суреттерді топтастыру; Топтастырылған суреттерді сипаттау;Топтастырылған суреттерді талқылау:(өнім түрлері,климатқа бейімділігі, Қазақстан бойынша таралу аймақтары)Топтастырылған суреттегі шаруашылықтың даму болашағына болжам жасау;

ПрезентацияТоптарға ауыл шаруашылығының типтері суреттері таратылады.

21-27

38-40

Топтық жұмыс. Ауыл шаруашылығының типтеріне жоспар бойынша сипаттама беру. Жоспары:1. Ауыл шаруашылығының типіннің атауы.2. Географиялық орналасуын көрсету.3. Даму жағдайлары.4. Ерекшеліктері.Топтар жұмыстарын қорғайды, түсіндіреді.Рефлексия

Постерлер

Күрделенген диферен.тапсырма41-56

57-66

Топтық жұмысАштық пен ауылшаруашылығының байланысының мәні неде?

ҚорғауҮдемелі диференциациялық тапсырма67-77

Асқа жарымау картасы мен дүниежүзінің ауыл шаруашылығы картасын пайдалана отырып, қорытынды шығарыңызСіз өз мәліметтеріңіз арқылы жоғарыдағы карталарға қандай өзгерістер енгізер едіңіз? Оны қалай бағалар едіңіз?Оған қандай факторлар әсер етті?

ПрезентацияАштық картасыАуыл шаруашылығы картасы

Сабақтың соңы 78-80 «Ауызша журнал» рефлексиясы

Кыпшакбаева Нурбибиағылшын тілі пәні мұғалімі

Сәтбаев атындағы жалпа орта мектебіЖамбыл облысы, Шу ауданы, Ақтөбе ауылы

Қысқа мерзімді жоспарКүні:.18.04.2015 Пән: ағылшын тілі Сынып: 6-

сыныпСабақтың тақырыбы: Would you like some more tea?

169

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға жаңа сөздіктерді түсіндіре отырып айтылуына назар аудару,“ I would you like” грамматикасын қолданылуын түсіндіру,оқушылардың сөйлеу,жазу,тыңдауқабілеттерін дамыту, диалог арқылы қарым-қатынасқа үйрету.

Оқыту нәтижелері: Оқушылар берілген кілтті сөздер бойынша әңгіме құрай алады,және сөзжұмбақ шеше алады.

Негізгі дерек көздер Сурет, стикер, ноутбук, маркер, оқулық ,слайд.

Сабақ барысы: Сабақ бөлімдерінің

мақсатыуақыты Мұғалімнің

іс-әрекетіОқушы іс-әрекеті Ресурстар,

көрнекіліктер

Ұйымдастырукезеңдері

2мин Оқушыларды түгелдеп, оқушылармен ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру. Оқушыларды топқа бөлу. Интерактивті әдіс

Смайликтер арқылы топқа бөлінді

Түрлі суреттер

Үй тапсырмасын сұраймын.

10мин «ДЖИКСО» әдісі Оқушылар тапсырмаларға толығымен жауап береді және орындайды.

Ресурстар

Қызығушылықты оятамын.

2мин «Ой қозғау»стратегиясы

Оқушылар сұрақтарға жауап береді.

Интербелсенді тақта

Жаңа материалдың таныстырылымы

15мин «Диалогтік әдіс», «Екі минутты мемо» әдістері, сұрақ-жауап

Оқушылар тапсырмаларға толығымен жауап беріп дәптерлеріне жазады.

Оқулық ағылшын тілі Авторы; Т.Аяпова

Сергіту сәті 2мин Би « Қара жорға » Оқушылар би билеу арқылы серігеді.

Интерактивті тақта

Жаңа материалды қолдану

11мин «Сөзжұмбақ» шешу Оқушылар сөзжұмбақтарды шешу арқылы сөздік қорын дамытады.

Сөзжұмбақ жасалған парақша тарқатылады.

Бағалау. Кері байланыс: «Мадақтау сэндвичі» әдісі

2мин Стикерлерді тарқату Оқушы бүгінгі сабақты қалай қабылдағанын жазады

стикерлер

Үйге тапсырма 1мин Оқушылардың деңгейіне байланысты тапсырмалар беру.

Оқушылар үйге берілген тапсырманы күнделікке жазады

Шербекова Ақжарқын ДосжанқызыӘлеуметтік педагог

Б.Соқпақбаев атындағы жалпы орта мектебіОҚО, Шардара қаласы

Білім беру саласы: Қатынас, әлеуметтік сала.Білім көздері: Қоршаған дүниемен таныстыру.Тақырыбы: Мен және менің отбасым.Мақсаты:

• Отбасы және оның мүшелері туралы әңгімелеу.• Отбасы мүшелерін атай білуге және олармен дұрыс қарым – қатынас жасауға үйрету.• Ұйымшылдыққа және үлкенді сыйлауға, кішіге қамқор болуға тәрбиелеу.Сөздік жұмыс: әке, ана, ата, әже, аға, іні, әпке, сіңлі.

Іс – әрекет бөлімдері

Педагогтің іс-әрекеті Балалардың іс - әрекеті

Ынталандыру.Сезімді ояту

Е. Өтетілеуұлының «Біздің шаңырақ» өлеңін оқу.Атамнан бастлар,Әжемнен қосталарОтбасым мыналар:Ең жақын адамдар-Әкем және анам бар,Бір туған апам бар.Бәрін жаққсы көремін,

Өлең сөздерін бірге қайталайды. Отбасы мүшелерін атайды.

170

Еркелеймін, еремін.Ізденістер.Ұйымдастыру

• Балаларға ат-анасы, ересектерді тыңдап, кішкентайларға қамқорлық жасау керектігін түсіндіреді.• Е. Өтетілеуұлының «Бес саусақ» өлеңі оқылады. «Отбасы дегеніміз – әкесі, анасы, олардың балалары мен ата әжесі» деген бала ұғымына сай анықтамаға түсінік береді. Отбасы мүшелерін бір-біріне деген сыйластық, бауырмалдық біріктіретіндігін, олардың бір үйде тұратындығы, бірге үй шаруасы мен айналысатындығын, бос уақыттарын бірге өткізетіндігін әңгімелейді. Сондай-ақ, отбасындағы мерекелер мен сақталатын дәстүрлер, отбасындағы ересектердің мамндықтары туралы айтылады.• Сергіту сәтін өткізуОрнымыздан тұрайықҚарлығаш боп ұшайық.Бір отырып, бір тұрыпЖақсы сергіп қалайық• Әліппе – дәптермен жұмыс

• Тапсырмалар. 1. Өзің туралы айтып бер.2. Суретте бейнеленген отбасы мүшелерін ата. 3. Отбасы мүшелерінің іс-әрекеті туралы әңгме құрастыру.• «Бізде былай, ал сіздерде ше?» дидактикалық ойыны

Балалар тыңдайды.Өз отбасындағы сыйластық туралы әңгімелейді.

Тәрбиешінің айтқандарын тыңдайды, сұрақтарға жауап береді.

Өлеңін мазмұнына қарай қимыл-қозғалыс жаттығуын жасайды.

Өлең мазмұнына қарай сұрақтарға жауап береді.

Сурет бойынша сұрақтарға жауап береді, әңгімелейді.

Дидактикалық ойынды ынтамен ойнайды.

Қорытындылау.Өзін – өзі бағалау.

Сұрақ – жауап әдіс арқылы сабақта алған білімдерін қорытындылайды.Сұрақтар:1.Өз отбасында кімдермен тұрасың?2.Атай, әжеймен қалай дұрыс амандасуға болады?3.Әкең мен анаң саған риза болып қуану үшін не істеуің керек?

Балалар отбасындағы өздері атқаратын іс-әрекеттерін әңгімелейді.

Күтілетін нәтиже: отбасы мүшелеріне кімдер кретінін білу.Білуі тиіс: отбасы мүшелерін: ата-әжесі, ата-анасын, бауырларын құрметтеу керектігін, есейгеннен кейін ата-

насына қамқорлық жасап, көмек көрсету өзінің парызы екенін білу.Түсінігі:бірлескен еңбек іс-әрекеті ата-ана мен балаларды жақындастыратынынтүсінуу.Көрсете білкуі: сурет бойынша әңгіме құрастыра алады.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Оңтүстік Қазақстан Облысы .Мақтарал ауданы

№8 Н. Оңдасынов атындағы жалпы орта мектебібиология пәнінің мұғалімі

Г.Қ. ШынтаеваСабақ тақырыбы: Бұлшық еттердің жұмысы. Бұлшық ет қозғалысының реттелуі Сабақ мақсаты: Білімділік мақсаты: Бұлшық еттердің жұмысы, қозғалысының реттелуі туралы түсіндіре отырып, білімдерін жетілдіріп, танымдық қабілеттерін дамыту; Дамыту мақсаты: Ой –өрістерін, сабаққа деген қызығушылықтарын, оқушылардың шығармашылық белсенділігінің дамуын, суреттермен, кестелермен жұмыс істеу біліктілігін дамыту; Тәрбиелік мақсаты: Жинақылыққа,зейін қоя білуге өз бетінше ойлануға тәрбиелеу;Сабақ түрі: Жаңа сабақСабақ әдісі: дәріс,сұхбат,ақпараттық.Сабақ көрнекілігі: Кестелер,суреттер, интерактивті тақтаПәнаралық байланыс: медицина, Сабақ барысы: Ұйымдастыру: Сәлемдеу,түгендеу,бейімдеуІ. Үй тапсырмасы 1.Кім жылдам?1.Бұлшық еттердің маңызы? 2.Адамда қанша қаңқа бұлшық еттері бар ? 3.Бұлшық еттің құрылысы қандай?4.Бұлшық еттер сүйекке қалай бекиді?5.Бірыңғай салалы бұлшық еттердің құрылысы қандай?6.Көлденең жолақты бұлшық еттің құрылысы қандай?7.Бұлшық еттің негізгі топтары қандай?8. Қаңқа бұлшық етін қандай топтарға бөлуге болады?9.Бас бұлшық еттері және олардың маңызы

171

10.Тері бұлшық еттері және олардың маңызы?11.Аяқ – қол бұлшық еттері және олардың маңызы 12. Біздің денеміздегі ең ұзын бұлшық ет қайсысы? 2. Топтастыру 3.Кім тапқыр? Мына сурет нені бейнелейді.4. Сәйкесін тап (суреттері көрсетіледі)Таспа бұлшық еті, санның төрт басты бұлшық еті, бөксе бұлшық еті балтыр бұлшық еті , делта тәрізді бұлшық ет, екі басты бұлшық ет Бицепс,үш басты бұлшық ет Трицепс, кеуде, қарын, қарын тік бұлшық еттері, арқа жалпақ бұлшық еті , трапеция тәрізді бұлшық ет, ұзын, қысқа , жалпақ бұлшық еттері , айналма ,сақина бұлшық еттері5. Білгім келедіЖа а саба ң қБұлшық еттердің жұмысы. Бұлшық ет қозғалысының реттелуіДинамикалық жұмыс Статикалық жұмысБүгу және жазу бұлшық еттеріБұлшық ет жұмы сын жүйке жүйесі басқарадыҚажу - бұлшық еттердің қалыпты физиологиялық күйіЕңбек физиологиясын орыс ғалымы И.М.Сеченов зеріттеді 6.Сұрақты суреттеу

• Б л б лшы еттер,екі, ш басты т рлері олды жазып б геді.ұ ұ қ ү ү қ үD) Бетке белгілі бір к рініс береді.өE) К птеген ішкі м шелер, тамырлар абыр асын райды.ө ү қ ғ құ7. Сызықтық диктант Ия – Жо - қБұлшық еттер жиырылғанда қанды қозғалысқа келтіреді.Аяқты бүгу рөлін санның екі басты бұлшық еті мен балтырдың төрт басты бұлшық еті, ал жазу рөлін санның үш басты бұлшық еті атқарады.Бұлшық ет жұмысын жүйке жүйесі басқарады. Дене еңбегі болмасабұлшық еттер дем алып қалады. Бірақ бұлшық еттер ұзақ уақыт дене еңбегін көп атқарса, қажуы мүмкін. Қажу бұлшық еттердің қалыпты физиологиялық күйі. Қажу орталық жүйке жүйесінде жүретін процестермен байланысты емес8. Семантикалы карта (кестемен к рсетіледі)қ ө9. Сәйкестендіру1.Ұзын бұлшық еттер

2. Жалпақ бұлшық еттер

3. Қысқа бұлшық еттер

А) трапеция тәрізді бұлшық етӘ) құрсақтың тура бұлшық етіБ) сыртқы қабырға аралық бұлшық етВ) құрсақтың көлденең бұлшық етіГ) иықтың екі басты бұлшық етіҒ) балтыр бұлшық етіД) ішкі қабырғааралық бұлшық ет

йге тапсырма: Ү Бұлшық еттердің жұмысы. Бұлшық ет қозғалысының реттелуі Бұлшық еттер тақырыбына ребус, жұмбақтар құрастырып келу

орытынды: Қ бағалау-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

О т стік аза стан облысы . Шымкент аласы ң ү Қ қ қ Циолковский атында ы №84 жалпы орта мектебі бастауыш сынып м алімі ғ ұғ

Алимбетова Лаззат Туленовна

Пәні: Ана тілі 3-сабақ № 3 кабинет 28.04.2015ж Алимбетова Л.ТСабақтың тақырыбы Қайталау материалдары.Әскердегі ағама.Мақсаты Тасымал туралы алған білімдерін пысықтау.Есте сақтау қабілеттерін, сөздік

қорларын дамыту.Елжандылыққа тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже Өткен білімді еске түсіреді.Топпен тапсырмаларды орындайды.Өлеңді мәнерлеп оқиды.Хат жазуды үйренеді.

Сабақтың түрі Аралас сабақ.

Көрнекі құралдар АКТ,оқулық, суреттер.

Әдіс-тәсілдер Ойын, карточка,топтық жұмыс,диалог.

172

Психологиялық ахуал Біз балдырған баламыз,Құстай қанат қағамыз.Дүниені аралап,Оқып білім аламыз.

Оқушылар шеңберде тұрып,бүгінгі сабаққа сәттілік тілейді.

Қызығушылықты ояту І.Ұйымдастыру кезеңі. Топқа біріктіру.Сәлемдесу,сабаққа дайындық.ІІ.Өткенге шолу.ІІІ.Өткен материалдар бойынша үйге берілген тапсырманы сұрау. Өтілген материалдарды сұрақ қою арқылы пысықтау.ІV.Мақсат қою кезеңі. Балалар бүгін біз сендермен әскердегі ағама өлеңімен танысамыз. Тапсырмалар орындаймыз.

Оқушылар дыбыстар арқылы үш топқа бірігіп отырады. Жаңа сабаққа деген қызығушылықтары оянып, ерекше ынтамен кіріседі.

Мағынаны тану Балалар, әскер дегеніміз не?Әскерге кімдер барады?Әскерде олар не істейді?Әскерде қандай киімдер киеді?Балалар бізге Оразақын Асқар атамыздың өлеңі беріліпті.

Оқушылар ойланып жауап береді.

V.Әскердегі ағамаСау-саламат жүрмісің,Әскердегі ағажан?Түзеуде ел тұрмысын,Туыстардың бәрі аман.

Үш топтан үш оқушы оқиды.

Ой толғау

Сергіту сәті

Әскердегі ағаларымызбен хабарласу үшін не істейміз?

Енді, әскерде борышын өтеп жүрген ағаларыңа хат жазыңдар.

Балалар, біз қандай мемлекетпіз?Президентіміз кім?Біз қандай елміз?

Ал, енді Отан туралы мақал- мәтел айтайықшы.

Әрқашан күн сөнбесін,Аспаннан бұлт төнбесін.Қасымда болсын анамБолайын мен де аман!Дәптермен жұмыс178-жаттығу. Өлеңді оқыңдар.Қарамен жазылған сөздерді неше түрлі етіп тасымалдауға болатынын бөліп көрсетіңдер.

Оқушылардың жауаптары тыңдалады.Оқушылар жазған хаттарын оқиды.

Оқушылардың жауаптары тыңдалады.

Оқушылардың жауаптары.

Оқушылар орындарынан тұрып, хормен айтады.

І-топ ЛағыменІІ-топ ҚұлағынІІІ-топ Бұлағын Үш топтан үш оқушы шығып тақтаға жазады.Топтағылар дәптерлеріне жазады.

Топтық жұмыс Сөздерді буынға бөліп оқыңдар.Көп нүктенің орнына сөздердің тасымалдану түрлерін көрсетіп жазыңдар.

І-топ ЖұлдызшаІІ-топ ЖұмысшыІІІ-топ ШеберханаТоп басшылары жұмыстарын қорғайды.

Карточкамен жұмыс Сөз бөлігін ң,й,у әріптерінен бастап тасымалдаңдар.

Жазған сөздерін дәптерлеріне көшіріп жазады.

Ойын «Кір жайғыш» Кім? Кімдер? Не? Нелер? Не істеді? Не қылды? Қайтті? Қандай? Қай? Қанша? Неше? Нешінші? Сұрақтары қандай сөздерге қойылады?

Оқушылар жіпке тізілген сұрақтарға кезекпен жауап береді.

Сабақты қорыту VI. Біз бүгін қандай өлеңмен таныстық?Кімдер туралы білдік? Қандай тапсырмаларды орындадық?

Оқушылардың жауабы тыңдалады.

Үйге тапсырма VII.Әскердегі ағама өлеңін мәнерлеп оқу.Хатты аяқтау.

Күнделіктеріне жазады

Бағалау VIII.Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Кері байланыс: Стикерлерді толтырады

173

ОҚО,Мақтарал ауданы, «Қаламқас әже» бөбекжай балабақшасының ортаңғы топ тәрбиешісі

Тасқараева Ләззат Мергенбайқызы

Ашық ұйымдастырылған оқу іс-әрекетіБілім беру саласы: «Таным», «Шығармашылық»Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті: Айналамен таныстыру. Қол еңбегі.Тақырыбы: «Құстар келді өлкеге»Мақсаты: Балаларға құстар туралы, олардың өмір сүру ортасы, құстардың жерде өмір сүретіндігі мен ауада ұша алатындығы жөніндегі ерекшеліктері туралы жалпы түсініктерін қалыптастыру, қол еңбегі арқылы құстарға қамқор болып ұя жасауға үйрету.Керекті құралдар: Құстардың қайда өмір сүретіндіктері туралы кесте. 1)Ауылдың суреті, 2)Қала суреті, 3) Таудың, даланың суреті, құстардың суреттері, шитен, ағаш ұя, сазбалшық, тақтайша.Техникалық құрал: үнтаспа, проекторӘдіс-тәсілдер: түсіндіру, көрсету, жаттау.

Әрекет кезеңдері

Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әрекеті

Мотивациялық қозғаушы

Жылулық шеңберіҚайырлы күн көк аспан,Кайырлы күн жер ана,Кайырлы күн қонақтар,Кайырлы күн достарым!

Балалар жылулық шеңберін құрады.

әрекетімізді бастаймыз.-Балалар бүгін құстар туралы әңгімелесеміз. Таңғажайып сәт. Балаларға тапсырмалар .●Қандай қыстайтын құстарды білесіңдер?Құстардың мекен ететін ортасын тап

ұясын биікке салса жаз жылы, шуақты болады, ал егер де төменге салса онда жаз салқын, жаңбырлы болады деп болжайды.Қараторғай ұясын үй жайдың қасына салады, шегірткемен қоректенеді, егіс алқабының өсуіне көмектеседі.

Сергіту сәті:Біз кішкентай баламыз,Өсіп-өніп толамыз.Көкке қолды созамыз,Құстай қанат қағамыз.Қарлығаш боп ұшамыз,1-2-3 жаттығуды жасаймыз.●Тәжірибе жасауМінекей мынау жұмыртқа, құстар жұмыртқа арқылы көбейеді.

●Құстар туралы кім қандай тақпақ біледі.Құстарға ұя жасап берелікҚұстарды өз ұяларына орналастырады

Қарлығаш кімнің үйіне ұя салса сол үйге бақыт келеді деп, көне көз қариялар киелі құс деп санайды. Олар ұсақ шыбындармен қоректенеді, үнемі ауада ұшып жүреді.Ләйлік биікке ұя салатын ірі құстардың бірі, ұсақ жәндіктермен, өсімдіктермен қоректенеді.Тырна көктемде ұшып келген кезде ауыл қариялары егін егуге уақыт болды деп болжайды, ұзын аяқты біз тұмсықты ірі құстардың бірі, ұсақ жәндіктермен, өсімдіктермен қоректенеді.Торғай кішкентай құстардың бірі, дәнді-дақылдармен қоректенеді.Аққу ірі денелі, суда тіршілік ететін құс, олар үнемі жұптасып өмір сүреді, өсімдіктермен ұсақ балықтармен қоректенеді.

Рефлексивті коррекциялаушы

Балалар құстардың тұмсықтарын тауып сызық арқылы қосады.

Сергіту сәтін орындайды.Балалар жұмыртқаларды салыстырады. Қауырсын қанатта болатындығын ұстап көреді, мамық құстардың денесінде болатындығын меңгереді.1-бала:Торғай, торғай тоқылдақ,Жерден тары шоқып ап.Бөтекесі бұлтиыпШиық,шиық десіп отырады

174

Іздену-ұйымдастырушы

-Құстардың табиғатқа қандай пайдасы бар?-Көрдіңдер ме, балалар жер шарын қаншама құстар мекендейді. Бәрінде қанат бар, денесі қауырсындармен жабылған оларды бір сөзбен «Құстар» деп атайды.Айсулу қуыршақ балаларға сыйлықтар береді.

Құстар табиғаттағы зиянды құрт-құмырсқаларды жояды.

Күтілетін нәтиже.Білуі: ● Құстар туралы, олардың өмір сүру ортасын ажырата білу керек. ● Құстардың жерде өмір сүретіндігі мен ауада ұша алатындығы жөнінде түсінеді.Меңгеруі: ● Суреттердегі құстардың ерекшеліктеріне әңгіме құрастыра білу. ● «Құстар» деген сөздің мағынасын меңгереді.Жасай алуы: ● Берілген тапсырмаларды орындайды. ● Құстардың суреттерін мекен ететін орындарына орналастырады. ● Құстардың суретін бояйды.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Раушан Жақсығұлова

Батыс Қазақстан облысының Орал қаласындағы № 21 жалпы орта білім беретін

мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі.

Сабақтың тақырыбы: Астана – бас қала. Сан есім. Сабақтың мақсаты: 1.Астана туралы түсінік беру. Сан есімдердің түрлерін ажырата білуге үйрету.2. Оқушыларға тақырып бойынша сапалы білім бере отырып, өз ойларын еркін айта алуға жетелеу, шығармашылық қабілеттерін дамыту.3. Туған жерге деген сүйіспеншілігін, өз елінің тарихын құрметтеуге тәрбиелеу.Әдісі: әңгімелеу, түсіндіру, іздендіру, топтастыру, мәнерлеп оқу, сұрақ-жауап.Көрнекілігі: интерактивті тақта, қосымша материалдар.

Сабақ кезеңдері Мұғалім әрекеті Оқушы әрекетіКіріспе Ұйымдастыру .

Амандасу. Шеңберге тұрып, бір-біріне тілек айту. Топқа бөліну.

Топқа бөліну.

Тұсаукесер. Орал қаласы туралы әңгімелей білуі. Сөз құрамы тақырыбын қорғай білуі. Жетелеу сүрақтары:1.Батыс Қазақстан облысының орталығы қай қала?2.Орал қай өзеннің бойында орналасқан?3.Орал қаласында кімдер болған?4. Оралда қандай татар жазушы тұрған?5.Оралда кім дүниеге келген?

Сұрақтарға жауап беру.І топ. Күрделі сөздерді теріп жазу.ІІ топ. Сөздерді сөз құрамына талдау.Облысыны ,ңорталы ы, о и алар а, т р анына,ғ қ ғ ғ ұ ғ бойында, сы а шысы.қ қ

Негізгі бөлім Астана қаласының тарихы туралы әңгімелей алуы. Сан есімдердің түрлерін анықтау.

Сұрақтарға толық жауап беру. Сан есімнің түрлерін дұрыс анықтау.І топ. 1-4 абзац 104 б.ІІ топ. 5-9 абзац 105 б. Мәтіндегі сан есімдердің түрлерін анықтау.

Интернет арқылы қазіргі Астананың іргетасын қалаған ғимараттарды анықтау.А орда, кімет йі, Б йтерек, Пирамида, Хан шатырқ Ү ү ә туралы қандай мәліметтерді білесіңдер?Алғашқы салынған ғимарат қатарына қандай ғимараттар жатады?

Астана қаласының алғашқы ғимараттар туралы ақпараттар жинау және сан есімдерді дұрыс пайдалану.І топ. Ақорда, Үкімет, БәйтерекІІ топ. Пирамида, Хан шатыр.

5- тапсырма. Сөйлемдерге керекті септік жалғауларын қойып жазыңдар. Морфологиялық талдаудың ретін еске түсіру. Сан есімдерге морфологиялық талдау жасау.

Сан есімдерге толық морфологиялық талдау жасау.І топ. 1914 жылы.ІІ топ.15 мың.

Видео көрсету. Болашақ Астана қаласының келбеті туралы өз ойларын ортаға салу.

Зерттеушілік әңгімеБірлескен топ жұмысы.

Қорытындылау Бағалау түрлерін жинақтап, баға қою. Рефлексия жазу. Бүгінгі білім құндылығын бағалау.

Үйге тапсырма «Астана – бас қала» тақырыбына эссе жазу.

175

ара ия ауданы, М найшы селосы Қ қ ұ №7 орта мектебіні бастауыш сынып м алімі ң ұғ

Бисенова Ж милаә Дүниетану

Саба ты атауық ң лаҚұ қ 17.10.2014жСілтеме

Электронды о улы , кеспе ріптер, буындар,магнитті ріптер мен магнитті планшеттерқ қ ә ә

Жалпы ма саттарқАКТ, СТО технологиясыны стратегияларын ы палдастыра отырыпң қ адам а засыны сезімғ ң м шелеріні ішіндегі есту м шесіне т сінік бере отырып, адам а засы туралы ал анү ң ү ү ғ ғ білімдерін тияна тап, та ырыпты мазм нын ме герту.қ қ ң ұ ңБалаларды ой - рісін, с здік орын, т сініктерін жеткізе білуге алыптастыра отырыпң ө ө қ ү қ дамыту. О ушылар а сезім м шелерін к туге, са тау а салауаттылы а, жеке басқ ғ ү ү қ ғ ққ гигиенасын са тау а т рбиелеуқ ғ ә

О ыту н тиежесіқ ә д ниені толы танып білу шін сезім м шелеріні , оны ішіндеү қ ү ү ң ң есту сезім м шесі – лактыү құ ң ма ызды ызметін таниды, адам а засы ж ніндегі білімдерін тияна тап, жеке бас гигиенасынң қ ғ ө қ са тау а да дыланадық ғ ғ

Негізгі идеяларла ар ылы адам адамны с зін,малды дауысын,музыканы,сыбдыр мен сылдырды айыраҚұ қ қ ң ө ң

алады. ла -есту м шесіҚұ қ үТапсырмалар 1- тапсырма

«Тап ыр болса , тауып к р» ойынық ң өсезім м шелерді заттар а с йкестендіру.ү ғ ә

2- тапсырма:«Ойнайы та, ойлайы » ойынқ қСуда т р ан жануарларды дыбыстап суданұ ғ алып шы у а к мектесуғ ғ ө

3- тапсырма:Д рігермен ке ес.ә ң

ла а зиян келтіретін жа дайлар.Құ ққ ғ

4- тапсырма:

«Дыбысты таны»

Кейінгі тапсырмалар Кері байланысй тапсырмасыҮ М нерлеп о у , жазу ж мыстарыә қ ұ

С А Б А Б А Р Ы С Ы ҚМ алімні жазбаларыұғ ң О ушыны іс ректіқ ң ә

І. йымдастыру кезе іҰ ңБалалар 5) Психологиялы дайынды қ қIV. ткен саба ты бекіту.Ө қК ру ар ылы затты несін білеміз?ө қ ңАдам затты олмен стап несін біледі?қ ұК зді к ру м мкіндігін к шейтетін ралдар?.ө ө ү ү құ1.Тап ыр болса , тауып к р» ойынық ң өМ шелерді заттар а с йкестендіру.ү ғ ә4. Сергіту с ті. «С р оян»ә ұ қV Жа а саба а даярлың ққ қ2.«Ойнайы та, ойлайы » ойынқ қМына суда т р ан жануарларды дыбыстап судан алып шы у аұ ғ ғ ғ к мектесейік.өОсы дыбыстарды абылдайтын андай м ше?қ қ ү

лаҚұ қОлай болса ла - есту м шесі. Ол барлы дыбысты, естиді.құ қ ү қ

ла дыбыстарды абылдап, ми а жеткізіп т ратын сезім м шесіҚұ қ қ ғ ұ ү ла ты.құ қ

андай дыбыс т рлерін білесі дер?Қ ү ңО улы пен ж мыс: ла - есту м шесі.қ қ ұ Құ қ үа) М алім о у. Сурет бойынша ж мыс.ұғ қ ұ

) Балалар а тізбектеп о у.ә ғ қб) Серуендеп орман а бара алса нені дыбысын естиміз?ғ қ қ ң

ла ы ды ала анмен жауып к р. Не сезді дер?Құ ғ ң қ ө ңла ты алай к ту керек?Құ қ қ ү

3.Д рігермен ке ес.ә ңла а зиян келтіретін жа дайлар.Құ ққ ғ

VI орытынды.Қ11. Венн диаграммасы.Жа ымды: н, н зік н, к тері кі к лкіғ ә ә ү ө ң үЖа ымсыз: Д рсіл, шу, жел, боран, н сер.ғ ү өОсы дыбыстарды немен естиміз?4.«Дыбыс таны» ойыныVІ. орытындылау.ҚVІІ. Кері байланыс. Не білемін?Не білдім?Не білгім келеді? VІІІ Саба ты жалпы орытындылауқ қ

Топ а б лінуқ өткенді еске т сіруӨ ү

Психолгиялы дайынды қ қ

Саба барысында диалогдық қ ж мыстар а атысып отырады.ұ ғ қ

Сурет бойынша гіме растырып,әң құ м нін табадыәО улы пен ж мысқ қ ұТоппен ж мыс жасайды.ұ

стар, й жануарлары, лі таби атҚұ ү ө ғ былыстарыны дыбыстары.құ ң

- старды дыбысын ата.Құ ң- й жануарларыны дыбысы.Ү ң- лі таби ат (жел, боран, н сер,Ө ғ ө д рсіл шу,)үО улы пен ж мыс: ла - естуқ қ ұ Құ қ м шесі.ү

Т жірибеә

Дыбыстап к рсетедіөСаба бойынша з ойларын білдіреді,қ ө орытынды жасайдық

176

ІХ. Мада тау. Формативті ба алауқ ғ

Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтарал ауданы«Ботақан бөбекжай балабақшасы»

І- кіші топ тәрбиешісі Арқабаева Камила Қантөреқызы

Ашық ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті Білім саласы:Шығармашылық Ұйымдастырылған іс-әрекеті: құрастыру Тақырыбы:«Бағдаршам және біз» Мақсаты:Жолда жүру ережесі туралы түсінік беру. Балаларды жолда жүру ережелеріне сәйкес бағдаршамның атқаратын қызметімен таныстыру. Ойын арқылы балаларға жолда жүру ережелерін үйрету. Көше, жол, жаяу адам жүретін жол мен көліктер туралы түсініктерін жетілдіру.

Іс-әрекет кезеңде

рі

Тәрбиеші әрекеті Балалардың әрекет

Мотиватциялы

қ қозғау

шы

Балармен жылулық шеңберін құру.Топ-топ басайық Көшеге біз барайық.Бағдаршамның түстерінКөріп,біліп алайық.«Көшеге» саяхат. Суреттерден жолдарды, көліктерді, адамдарды көрсетіп, балалармен әңгімелеседі.

Балалар жылулық шеңберін құрады.Балалар көргендерін әңгімелейді.

Ұйымдастыру-іздестір

у

-Тақтадағы суреттерді көрсете отырып, көшедегі жолдар ұзын, қысқа, кең және өте әдемі болатынын түсіндіреді.- Көліктер қайда жүреді?-Жолдар қандай болды?- Көшеде тағы нелер бар?- Қандай көлік түрлерін көріп тұрсыңдар?-Жұмбақ жасыру:Жасыл көзі жүр дейді,Қызыл көзі тұр дейді.Сары көзі дайын бол дейді

-Қимылдық ойын: «Түрлі-түсті автомобильдер»Шарты:балалар үш топқа бөлініп (қызыл,көк,жасыл), оларды түрлі шеңберге орналастырады. Олар машина жүргізушілер. Тәрбиеші қолына қағаздан жасалған бағдаршам көздері сынды картонды алады. Жасыл түсті дөңгелекті көтергенде, балалар бөлме ішінде бірін-бірі қақпай-соқпай машина болып гүрілдеп, әрлі-берлі қозғалады. Ал , қызыл дөңгелекті көтергенде машиналар тоқтайды. Сары түсті көрсеткенде айналасына қарап, жүруге дайындалады

-Тақтада берілген суреттерді ажыратып айтып береді.

• Жолда.• Ұзын,қысқа, тар,кең.• Үлкен әдемі үйлер,

ағаштар,дүкендер.• Жеңіл машиналар, жүк

машиналар.• Жұмбақтың жауабын тауып

«бағдаршам» екендігін айтады

-Балалар үш топқа бөлініп ойын шарты бойынша тәрбиешінің басқарылуымен іс-қимыл арқылы , бағдаршамның түстерін ажырата отырып ойнайды.

• Сергіту сәті:Орнымыздан тұрайық,Біздер жолға шығайық.Ұзын,қысқа жолдардыБіліп біздер алайық.Оң жақта да, сол жақта да,Биік үйлер бар екен.Дидактикалық ойын: «Бағдаршам».«Бағдаршам көздерін ретімен қой»

• Тәрбиешімен бірге қайталап қимылдармен көрсетеді.

Бағдаршам көздерін ретімен қойып береді.

177

Рефлексивті- түзетушілік

-Біздер қайда саяхатта болдық? Нелерді көрдік?-Нелер туралы айттық?Не істедік?Ә. Табылдиевтің «Бағдаршам» өлеңін тыңдатқызу .Қызыл көзін ашқанда, аяғынды баспа алға.Сары көзін ашқанда, қарап қалма аспанға.Жасыл көзін ашқанда, жүре бергін жасқанба.Ұйымдастырған оқу іс-әрекетіне араласқан балаларды мақтап, мадақтау.

Көшеде, үлкен үйлер, дүкендер, т.бКөше, бағдаршамның көздері, жұмбақтың шешуін, ойындар ойнадық Балалар тыңдайды.1. Балалар тәрбиешімен бірге қайталайды.

Күтілетін нәтиже:Нені біледі:Жолда жүру ережелеріне сәйкес бағдаршамның атқаратын қызметі және жолда жүру ережесін біледі.Қандай түсініктерді игереді: Көшеде , жолда, жаяу адам жүретін жол және көліктер туралы түсініктерін қалыптастырады.

Меңгерген дағдыларымен іскерліктері: бағдаршамның түстерін ажырата алады

Атырау облысы Мақат ауданыХ.Санбаев атындағы орта мектептің

Биология пәнінің мұғалімі:Құрманғазиева Нұргүл Тлешқызы

Апта 5 Күні 29.09.2014 ж Сабақ 9 Сыныбы 8,г,д

Сабақ тақырыбы: Адамның негізгі ұлпалары: эпителий, дәнекер, бұлшық ет, жүйке.Жалпы мақсат: Адам өмірінде ұлпаның маңызы зор екенін оқушылар жаңа сабақ

барысында толық түсінік алады.Берілген тапсырмаларды орындай отырып, оқушылардың сабаққа белсенділігін арттыру, қосымша материалдарды пайдалануға дағдыландыру, ойлау қабілеттерін дамыту. Алған білімдерін жетілдіреді.

Сілтеме: Биология 8 сыныпқа арналған оқулықЭлектрондық оқулық

Оқушылар үшін оқу нәтижелері :

Ұлпалар туралы өз ойларын жеткізе алады.

Негізгі идеялар: Ұлпалардың құрылысымен танысады, толығырақ түсінеді.

Сабақта қолданылатын материалдар:

Маркер, стикер кесте, плакаттар

Оқыту әдістері Диалогтік оқыту тәсілі; Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету; Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау. Оқытуда АКТ-ны пайдалану; Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу

Тапсырмалар: Ой қозғау Психоло-гиялықахуал туғызу Топтас-тыру Постер қорғау

Сабақ бойынша мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:Тапсырма Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

178

Оқушыларғапсихологиялық ахуал туғызу

І. Ұйымдастыру кезеңі

Үй тасырмасын сұрау

Жана сабақ

Қорытынды бөлім.

Үй тапсырмасырефлексия

І топ Білімділер ІІ топ Зеректер ІІІ топ ТапқырларОқушыларды сабаққа дайындап, үш топқа бөлемін

Жасушаның құрылысы және қызметі тақырыбы бойынша«Білімділер» тобынан жасушаның тіршілік әрекеті туралы «Зеректер» тобынан жасушаның химиялық құрамы жайлы «Тапқырлар» тобынан жасушаның қасиеттері туралы сұралды.Электрондық оқулықтан жекелеген оқушыларға кестелермен жұмыс жүргізілді.Электрондық оқулықты пайдалана отырып, жаңа сабақта ұлпалардың топтары, маңызы, эпителий ұлпасының құрылысы, дәнекер ұлпасының құрылымдық ерекшелігі, бұлшық ет ұлпасының тобы және олардың атқаратын қызметі, аксон және дендрит, рецептордың қызметтері. Оқушылар электрондық оқулықтан қосымша түсіндірме алады.Жаңа сабақ түсіндірілгенен кейін, 3 топқа тапсырмалар берілді.Интерактивті тақта арқылы әр топ тапсырманы орындайды.І білімділер тобына топтастыру әдісі. Жүйке ұлпасы Эпителий Бұлшық ет Дәнекер ұлпасыВенн диограммасын толтыруІІ зеректер тобына ұлпаларды салыстыру. Дәнекер ұлпасы Бұлшық ет ұлпасыжұмыс кезінде барлық топқа жұйке жасушасы құрылысының сызба нұсқасымен танысу тапсырмасы берілді. Оқулықтағы кестемен жұмысҰлпа тақырыбы бойынша тест құрастыру, берілген сұрақтарға қосымша материалдар қарау.Сабақты бағалауСабаққа толық қатысқан оқушыларды мақтап, мадақтап баға қою.

Оқушылар үш топқа бөлінеді

Топқа бөлініп үй тапсырмасын қортындылайды

Жаңа сабақпен танысып өздеріне берілген тапсырма бойынша жұмыс жасайды.( топтастыру,вендиаграмасы, кестемен жұмыс)Оқушылар жасаған жұмыстары бойынша бағаланадыОқушылар жасаған жұмыстары бойыншабағаланады

179

МАЗМ НЫҰ

1. А т бе аласы физика- математика ба ытында ы Назарбаев Зияткерлік мектебіқ ө қ ғ ғ . Ж гініс Айн рү ұ Самигулла ызық

2. А т бе аласы физика- математика ба ытында ы Назарбаев Зияткерлік мектебі. Дощанова Нуркинжеқ ө қ ғ ғ Таргиновна

3. Т ркістан каласы . Ескі Икан ауылы ү Х.А.Яссауи атында ығ жалпы орта мектеп коммуналдык мемлекеттік мекемесі а ылшын тілі п ні м алімі ғ ә ұғ Э.Бахриддинова

4. ара ия ауданы, М найшы селосы №7 орта мектебіні бірінші санатты бастауыш сынып м аліміҚ қ ұ ң ұғ ожахметова Г лжихан Бек алиевнаҚ ү қ

5. Калиева Бибигуль Каримовна А т бе аласы физика-математикалы ба ытта ы Назарбаев Зияткерлікқ ө қ қ ғ ғ мектебі

6. ызылорда облысы, Арал аласы №64 орта мектебіні математика п ніні м алімі Тасмамбетова ЗауреҚ қ ң ә ң ұғ уанбай ызыҚ қ

7. А т бе облысы, Хромтау ауданы қ ө ызылсу орта мектебіні а ылшын тілі п ніні м алімі Жусупова КундызҚ ң ғ ә ң ұғ Кулымбетовна

8. О О, Ма тарал ауданы «№25 Г.Титов ЖОМ КММ МАД тобыны т рбиешісі Слухан АхимоваҚ қ ң ә9. Батыс аза стан облысы. Казталов ауданы. араоба ауылы . араш атында ы араоба мектеп-Қ қ Қ Ғ Қ ғ Қ

гимназиясыны бастауыш сынып м аліміАхметкалиева Лаура Шакировнаң ұғ10. О т стік аза стан облысы . Т лкібас ауданы . Т.Рыс лов ауылы Ломоносов атында ы мектеп-ң ү Қ қ ү құ ғ

гимназиясыны бастауыш сынып м алімі Расымбекова Назгуль Мекенбековнаң ұғ11. О т стік аза стан облысы . Т лкібас ауданы . Т. Рыс лов ауылы Ломоносов атында ы мектеп-ң ү Қ қ ү құ ғ

гимназиясыны бастауыш сынып м алімі Омарова Галия Амангельдиевнаң ұғ12. О т стік аза стан облысы. Ма тарал ауданы «№ 25 Г.Титов атында ы жалпы орта мектебі»ң ү Қ қ қ ғ

коммуналды мемлекеттік мекемесі тарих п ні м алімі Аширова Майра Т рмаханбет ызы, ізденуші: 6 «Б»қ ә ұғ ұ қ сынып о ушысы Баржа сы лдана Алмасбек ызық қ Ұ қ

13. О О, Ма тарал ауданы «№25 Г.Титов ЖОМ КММ МАД тобыны т рбиешісі Жадыра Байта оваҚ қ ң ә қ14. Атырау аласы Жалпы білім беретін №15 Абай атында ы орта мектепті музыка п ніні м аліміқ ғ ң ә ң ұғ

Аман алиева Шынар Бол анбай ызығ ғ қ15. Атырау аласы №14 А.П.Чехов атында ы орта мектепті бастауыш сынып м алімі Сапарова Г лмирақ ғ ң ұғ ү

Тлеп али ызық қ16. Атырау облысы, Жылыой ауданы, лсары аласы № 18 М. Сатыбалдиев атында ы орта мектепті азаҚұ қ ғ ң қ қ

тілі мен дебиеті п ніні м алімі Бейшева Ментай Идрисовнаә ә ң ұғ17. О О, Ма тарал ауданы « алам ас же» б бекжай балаба шасыны ІІ кіші топ т рбиешісі БекеноваҚ қ Қ қ ә ө қ ң ә

Зульфия18. О О,Ма тарал ауданы, « алам ас же» б бекжай балаба шасыны І кіші топ т рбиешісі БердешеваҚ қ Қ қ ә ө қ ң ә

Елмира19. Бисенова Кумисай Турганбаевна ДО 26 Уміт т рбиешісі А т бе аласы ә қ ө қ20. Ма ыстау облысы. ара ия ауданы. М найшы селосы №7 орта мектепті бірінші санатты бастауышңғ Қ қ ұ ң

сынып м алімі алдыбаева Г лнар ожахметовнаұғ Қ ү Қ21. Зарипова Г.А. А т бе аласында ы физика-математика ба ытында ы Назарбаев Зияткерлік мектебіқ ө қ ғ ғ ғ22. О О, Ма тарал ауданы «Бота ан» б бекжай балаба шасыны ме герушісі Ботабеков М хтар ЕркиновичҚ қ қ ө қ ң ң ұ23. О т стік аза стан облысы. Ма тарал ауданы №21 Ю. Гагарин атында ы жалпы орта мектебі КММң ү Қ қ қ ғ

бастауыш сынып м алімі Ж. Сериковаұғ24. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы №28 «А бай» жалпы орта мектебіні аза тілі мен дебиетң ү Қ қ қ ң қ қ ә

п ніні м алімә ң ұғ і Асилбекова Салима25. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы №28 «А бай» жалпы орта мектебіні бастауыш сыныпң ү Қ қ қ ң

м алімі Ниязметова Барно.ұғ26. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы №28 «А бай» жалпы орта мектебіні бастауыш сыныпң ү Қ қ қ ң

м алімі Бурлибаева Абибиа ұғ27. О т стік аза стан облысы,Сайрам ауданы « азына» балаба шасыны денет рбие н с аушысың ү Қ қ Қ қ ң ә ұ қ

Ж.К.Садирмекова.28. азбек дема А ылшын тілі п ні м алімі Б.Со па баев атында ы жалпы орта мектебі О О, ШардараҚ Ә ғ ә ұғ қ қ ғ Қ

аласық29. С лтанова На има ұ ғ физика п ні м алімі Б.Со па баев атында ы жалпы орта мектебі О О, Шардараә ұғ қ қ ғ Қ

аласы.қ30. Танекова Клара алиас ар ызы осымша білім беру педагогі Б.Со па баев атында ы жалпы орта мектебіҚ қ қ Қ қ қ ғ

О О, Шардара аласыҚ қ31. Т р ынбаева Айжан Абай ызы М ражай ме герушісі Б.Со па баев атында ы жалпы орта мектебі О О ,ұ ғ қ ұ ң қ қ ғ Қ

Шардара аласық32. Т ршекова Мираш М сір лі ызы Технология п ні м алімі Б.Со па баев атында ы жалпы орта мектебіү ү ә қ ә ұғ қ қ ғ

О О, Шардара аласыҚ қ33. Тилеубердиева Забира Макулбековна аза тілі мен дебиеті п ні м алімі Б. Со па баев атында ы жалпыҚ қ ә ә ұғ қ қ ғ

орта мектебі О О, ШАРДАРА аласы Қ қ34. Шербекова А к міс Досан ызы Бастауыш сынып м алімі М. уезов атында ы жалпы орта мектебі Жамбылқ ү қ ұғ Ә ғ

облысы, Шу ауданы, Т леби ауылыө35. Шербекова А жар ын Досжан ызы леуметтік педагог Б.Со па баев атында ы жалпы орта мектебі О О,қ қ қ Ә қ қ ғ Қ

Шардара аласық36. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы №28 «А бай» жалпы орта мектебіні бастауыш п нінің ү Қ қ қ ң ә ң

м алімі Давлетова Мохидаұғ

180

37. Атабаева На има Б кенбай ызы Бастауыш сынып м алімі Б.Со па баев атында ы жалпы орта мектебіғ ө қ ұғ қ қ ғ О О Шардара аласыҚ қ

38. Жамалов анат Куралбай лы О О . Ма тарал ауданы . рбан ата ауылы «№8 Н.О дасынов атында ыҚ ұ Қ қ Құ ң ғ жалпы орта мектебі» мемлекеттік мекемесіні информатика п ні м алімің ә ұғ

39. О т стік аза стан облысы. Ма тарал ауданы №8 Н. О дасынов атында ы жалпы орта мектебің ү Қ қ қ ң ғ биология п н м алімі Жарменова Г лжаухарә ұғ ү

40. Атырау облысы, Жылыой ауданы, лсары аласы № 18 М. Сатыбалдиев атында ы орта мектеп нҚұ қ ғ Ә саба ыны м алімі ж не музыка т рбиешісі Жетимекова Саулеш Идирбаевнағ ң ұғ ә ә

41. О т стік аза стан облысы Ма тарал ауданы «№25 Г.Титов атында ы жалпы орта мектебі»ң ү Қ қ қ ғ коммуналды мемлекеттік мекемесі биология п ні м алімі Жиеналиева Атыркуль Орынбековна ізденуші 8қ ә ұғ «А» сынып о ушысы уанышбай А ниет қ Қ қ

42. Жолдасова Баян №28 «А бай» жалпы орта мектебіні бастауыш сынып м алімі О О Сайрам ауданы қ ң ұғ ҚО т стік аза стан облысы Ма тарал ауданы «№25 Г.Титов атында ы жалпы орта мектебі»ң ү Қ қ қ ғ коммуналды мемлекеттік мекемесі тарих п ні м алімі Ж манова Дина Азимхановна ізденуші 8 « » сыныпқ ә ұғ ұ Ә о ушысы алмет А марал. Та ырыбы: «О т стік аза стан облысында ы орта асырлы алаларды туризмқ Қ қ қ ң ү Қ қ ғ ғ қ қ ба ытында зерттеу»ғ

43. Карагандинская область, Каркаралинский район Шарыктинский сельский округ село Теректы, СОШ №30 учитель русского языка и литературы Смайыл Карлыгаш Жахиякызы

44. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы, А бай ауылы №28 «А бай» жалпы орта мектебіні бастауышң ү Қ қ қ қ ң сынып м алімі Абдугаппарова Зухраұғ

45. О У МЕН О ЫТУДА Ы ЖА А Т СІЛДЕРДІ ТИІМДІЛІГІ. О т стік аза стан облысы. Шымкент аласыҚ Қ Ғ Ң Ә Ң ң ү Қ қ қ №84 Циолковский атында ы жалпы орта мектебі ғ I cанатты бастауыш сынып м алімі ұғ Исраилова Флора Асанбаевна

46. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы №28 «А бай» жалпы орта мектебіні биология п нінің ү Қ қ қ ң ә ң м алімі Казакбаева Дилора Изатуллаевнаұғ

47. О т стік аза стан облысы . Шымкент аласы Циолковский атында ы №84 жалпы орта мектебің ү Қ қ қ ғ бастауыш сынып м алімі Казыбаева Рыскуль Муратовнаұғ

48. О т стік аза стан облысы Ма тарал ауданы «Бота ан б бекжай балаба шасы» І- кіші топ т рбиешісің ү Қ қ қ қ ө қ ә Ар абаева Камила ант ре ызық Қ ө қ

49. ЗКО , Казталовский район школа имени Г. Молдашева уитель начальных классов Керешова Лунар Калиоллиновна

50. О О, Ма тарал ауданы, Қ қ « алам ас же» б бекжай балаба шасыны діскері Кубекбаева ндызайҚ қ ә ө қ ң ә Құ51. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы №28 «А бай» жалпы орта мектебіні математика п нінің ү Қ қ қ ң ә ң

м алімі Куралов Ботиралиұғ52. А мола облысы. Б ланды ауданы ара зек орта мектебіні бастауыш сынып м алімі Бабай Аманжолқ ұ Қ ө ң ұғ . 53. Драгалинова В.В.Учительница школа искуство Жамбулский обл. р/н Шу,пос.Толеби54. Астана аласы № 53 мектеп-лицей аза тілі мен дебиет п ні м алімі абыл Динара Т ленді ызық қ қ ә ә ұғ Қ ө қ55. ара ия ауданы, М найшы селосы №7 орта мектебіні бастауыш сынып м алімі Исембаева амаш Қ қ ұ ң ұғ Қ56. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы №28 «А бай» жалпы орта мектебіні бастауыш сыныпң ү Қ қ қ ң

м алімі Динара Момыноваұғ57. А т бе аласы № 50 орта мектеп музыка п ні м алімі Мектепова Жайнагул Ермековнақ ө қ ә ұғ58. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы №28 «А бай» жалпы орта мектебіні аза тілі мен дебиетң ү Қ қ қ ң қ қ ә

п ніні м алімі Мурадова Умида ә ң ұғ59. О т стік аза стан облысы ң ү қ қ Ма тарал ауданы №8 қ Н. О дасынов атында ы жалпы орта мектебіні о у-ісің ғ ң қ

ж ніндегі орынбасары ө Муталиева М лдір ө Азимхан ызық60. А тау аласы мектепке дейінгі ша ын орталы ы мен гимназия сыныптары бар №9 жалпы білім беру ортақ қ ғ ғ

мектебіні бастауыш сынып м алімі Джанбирова То жанны ана тілі п ніне арнал ан жоспарың ұғ ғ ң ә ғ61. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы №28 «А бай» жалпы орта мектебіні бастауыш сыныпң ү Қ қ қ ң

м алімі Омарова Гулжамал Оразовна ұғ62. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы №28 «А бай» жалпы орта мектебіні тарих п ніні м алімің ү Қ қ қ ң ә ң ұғ

Омарова Сабира63. О т стік аза стан облысы. Ордабасы ауданы «Досты »бастауыш мектебі коммуналды мемлекеттікң ү Қ қ қ қ

мекемесі бастауыш сынып м алімі дайберген Г лзипа Еркінбек ызыұғ Құ ү қ64. Западно Казахстанская область .Теректинский район Подстепновская № 1 ОСОШ учитель музыки

Сахарнова Л.Т.65. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы №69 «Бес- кепе» негізгі орта мектебі Асамбаева К лзираң ү Қ қ ү

Раманкуловна66. ара ия ауданы, М найшы селосы Қ қ ұ №7 орта мектебіні бастауыш сынып м алімі ң ұғ Арызгулова Марфуга67. О т стік аза стан Облысы Ма тарал Ауданы №8 Н. О дасынов Атында ы Жалпы Орта Мектебінің ү Қ қ қ ң ғ ң

Бастауыш Сынып М алімі Садыкова Ботак з Асан ызыұғ ө қ68. О О.Ма тарал ауданы №8 Н.О дасынов атында ы жалпы орта мектебі мемлекеттік мекемесі Химия п ніҚ қ ң ғ ә

м алімі Асанова Айпаршынұғ69. Самалихова Г лжан абды али ызы география п ні м алімі №34 лингвистикалы мектеп — гимназиясыү Қ ғ қ ә ұғ қ

Атырау аласық70. Южно- Казакстанский область, Сайрамский район , с. Карабулак ОСШ им.Улугбека №81 Учитель русского

языка и литературы Исрайлова Сайёра Абдивалиевна71. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Казталов ауылы Казталов ауданды білім беру б лімініҚ қ қ ө ң

жо ары санатты бастауыш сынып діскері Темиргалиева Шынар Бактыгереевнағ ә72. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Казталов ауылы Казталов ауданды білім беру б лімініҚ қ қ ө ң

педагог-психолог бойынша діскері Мукашева Жар ынай Ме ді л ызыә қ ң ғұ қ

181

73. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Беспішен ауылы Беспішен бастауыш жалпы білім беретінҚ қ мектебіні бастауыш сынып м алімі С лтангереев Р стем Бейбіт лың ұғ ұ ү ұ

74. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Беспішен ауылы Беспішен бастауыш жалпы білім беретінҚ қ мектебіні бастауыш сынып м алімі алымжанова Майра адем ызың ұғ Ғ Қ қ

75. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Беспішен ауылы Беспішен бастауыш жалпы білім беретінҚ қ мектебіні мектепалды даярлы т рбиешісі Берді алиева Г лзада Жігер ызың қ ә ғ ү қ

76. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Беспішен ауылы Беспішен бастауыш жалпы білім беретінҚ қ мектебіні мектепалды даярлы т рбиешісі Нугманова Г лжанат Жардемалиевнаң қ ә ү

77. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Беспішен ауылы арак л бастауыш жалпы білім беретінҚ қ Қ ө мектебіні бастауыш сынып м алімі Кушкинбаева Балжан Сейфулла ызың ұғ қ

78. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Беспішен ауылы арак л бастауыш жалпы білім беретінҚ қ Қ ө мектебі жанында ы "Балб бек" ша ын орталы ыны а а т рбиешісі Гильманова Маншук Сарсенгалиевнағ ө ғ ғ ң ғ ә

79. Батыс аза стан облысы, Б кей Орда ауданы йялы ауылы Кеной бастауыш жалпы білім беретінҚ қ ө Ү мектебіні бастауыш сынып м алімі Дукеева Уади а апиет ызың ұғ ғ Қ қ

80. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Никонор бастауыш жалпы білім беретін мектебіні бастауышҚ қ ң сынып м алімі К шекенова Алтынай Талап ызыұғ ө қ

81. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Ж лдыз ауылы А.Х сайынов ат.жалпы білім беретін мектебініҚ қ ұ ұ ң бастауыш сынып м алімі Ахметкалиева Жанна Тас али ызы ұғ қ қ

82. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Ж лдыз ауылы А.Х сайынов ат.жалпы білім беретін мектебініҚ қ ұ ұ ң бастауыш сынып м алімі Гумарова Айымжан С йеу али ызыұғ ү ғ қ

83. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Бестерек ауылы Бестерек бастауыш жалпы білім беретінҚ қ мектебіні бастауыш сынып м алімі С ндетова Н рг л Айт али ызың ұғ ү ұ ү қ қ

84. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, айша ды ауылы айша ды бастауыш жалпы білім беретінҚ қ Қ құ қ Қ құ қ мектебіні бастауыш сынып м алімі Атауова Ж маг л Кенже али ызың ұғ ұ ү ғ қ

85. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, айша ды ауылы айша ды бастауыш жалпы білім беретінҚ қ Қ құ қ Қ құ қ мектебіні бастауыш сынып м алімі Тапалова Алия Алихан ызың ұғ қ

86. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, айша ды ауылы айша ды бастауыш жалпы білім беретінҚ қ Қ құ қ Қ құ қ мектебіні бастауыш сынып м алімі Нуктыгалиева Раушан Бек абыл ызың ұғ қ қ

87. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, айша ды ауылы айша ды бастауыш жалпы білім беретінҚ қ Қ құ қ Қ құ қ мектебіні ша ын орталы т рбиешісі Барасова Арманг л Абылаевнаң ғ қ ә ү

88. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, К пк тір ауылы К пк тір бастауыш жалпы білім беретінҚ қ ө ү ө ү мектебіні ша ын орталы т рбиешісі Байбалина Айнур Сериковнаң ғ қ ә

89. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Казталов ауылы А.Оразбаева ат. орта жалпы білім беретінҚ қ мектебіні музыка п ніні м алімі Молда алиева Камшат Із али ызың ә ң ұғ ғ ғ қ

90. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, К ктерек ауылы К ктерек орта жалпы білім беретінҚ қ ө ө мектебіні зін- зі тану п ніні м алімі Ба ты алиева Аяг л Нохат ызың ө ө ә ң ұғ қ ғ ү қ

91. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Ж лдыз ауылы А.Х сайынов ат. орта жалпы білім беретінҚ қ ұ ұ мектебіні зін- зі тану п ніні м алімі Бекманов Салауат Амангелдиевичң ө ө ә ң ұғ

92. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, айы ды ауылы айы ды орта жалпы білім беретінҚ қ Қ ң Қ ң мектебіні педагог-психологы Мурзасенова Светлана Мансуровнаң

93. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Жалпа тал ауылы К.Мендалиев ат. орта жалпы білім беретінҚ қ қ мектебіні педагог-психологы Есениязова Ирина Мизановнаң

94. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, біш ауылы біш негізгі жалпы білім беретін мектебініҚ қ Ә Ә ң педагог-психологы Жапакова Лиза Аккайраковна

95. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, К пк тір ауылы К пк тір бастауыш жалпы білім беретінҚ қ ө ү ө ү мектебіні бастауыш сынып м алімі Утешова Светлана Мажитовнаң ұғ

96. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, А урай ауылы А урай бастауыш жалпы білім беретінҚ қ ққ ққ мектебіні бастауыш сынып м алімі Кереева То жан Табылды ызың ұғ қ қ

97. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Саралжын ауылы Саралжын бастауыш жалпы білім беретінҚ қ мектебіні бастауыш сынып м алімі уаншаева Райхан Сейсенбай ызың ұғ Қ қ

98. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Хайруш ауылы Хайруш бастауыш жалпы білім беретінҚ қ мектебіні бастауыш сынып м алімі М анова Жазира Серік ызың ұғ ұқ қ

99. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Хайруш ауылы Хайруш бастауыш жалпы білім беретінҚ қ мектебіні бастауыш сынып м алімі Сисенгалиев Дамир Темір лың ұғ ұ

100. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Никонор бастауыш жалпы білім беретін мектебіні ша ынҚ қ ң ғ орталы т рбиешісі Бекенгалиева лболсын Ба тыгерей ызық ә Ұ қ қ

101. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, арасу ауылы арасу орта жалпы білім беретін мектебініҚ қ Қ Қ ң педагог-психологі Даулеталиева сел ИманалиевнаӘ

102. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Бостанды ауылы Бостанды орта жалпы білім беретінҚ қ қ қ мектебіні педагог-психологі Ахметова Ж лдыз Бекбол ызың ұ қ

103. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Жа ата ауылы Мирон орта жалпы білім беретін мектебініҚ қ ң ң ң зін- зі тану п ніні м алімі Нугманова Гулнара алимат ызыө ө ә ң ұғ Ғ қ

104. Батыс аза стан облысы Казталов ауданы, Жа ата ауылы Мирон орта жалпы білім беретін мектебініҚ қ ң ң ң педагог-психологі Хафизова Ме с лу Кумаргалиевнаң ұ

105. О Т СТІК АЗА СТАН ОБЛЫСЫ МА ТАРАЛ АУДАНЫ №8 Н. О ДАСЫНОВ АТЫНДА Ы ЖАЛПЫ ОРТАҢ Ү Қ Қ Қ Ң Ғ МЕКТЕБІНІ АЗА ТІЛІ МЕН ДЕБИЕТІ П НІ М АЛІМІ СЕЙТІМ Г ЛЖАНҢ Қ Ә Ә ҰҒ Ү

106. О т стік Каза стан облысы Ма тарал ауданы «№8 Н.О дасынов атында ы жалпы орта мектебі»ң ү қ қ ң ғ мемлекеттік мекемесі Информатика п ні м алімі Сламбекова Динара Айнамовнаә ұғ

107. Сманова Айша К песбай ызы ө қ а ылшын п ні м алімі М. уезов атында ы жалпа орта мектебі Жамбылғ ә ұғ Ә ғ облысы, Шу ауданы, Т леби ауданы.ө

182

108. То ана ов Са идолла Наротович А т бе медициналы колледжіні арнайы п ндер о ытушысығ қ ғ қ ө қ ң ә қ 109. Джанбирова Санжан діл ызы Ма ыстау облысы , А тау аласы №17 орта мектепті бастауыш сыныпӘ қ ңғ қ қ ң

м аліміұғ110. Заманова Сапура Диханбаевна ара анды облысы, Жа аар а ауданы №132 жалпы орта білім беретінҚ ғ ң қ

мектебіні аза тілі мен дебиеті п ніні м алімің қ қ ә ә ң ұғ111. О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданы №28 «А бай» жалпы орта мектебіні бастауыш сыныпң ү Қ қ қ ң

м алімі Турдыбекова Фатима Абдашимовнаұғ112. Хайрушева Талшын Маруан ызы Б О, Казталов ауданы, ай ды ауылы, айы ды орта жалпы білім беретінқ Қ Қ ң Қ ң

мектебіні бастауыш сынып м алімің ұғ113. Момышева Гульдаурен Адилбековна А т бе аласы, №10 жалпы білім беретін орта мектебіні аза тілі менқ ө қ ң қ қ

дебиеті п ндеріні м аліміә ә ң ұғ114. А т бе аласы № 29 орта мектебіні бастауыш класс м алімі Жумекенова Шынар Шуреновнақ ө қ ң ұғ115. Корпебаева Шынар Каликаримовна Бастауыш сынып м алімі Ш О ржар ауданы, Ма аншы ауылыұғ Қ Ү қ

"Ма аншы орта мектеп-ба ша" КММ қ қ116. Халикназарова Зебо Абдукахаровна а ылшын тілі п ні м алімі №28 «А бай» жалпы орта мектебіғ ә ұғ қ

О т стік аза стан облысы, Сайрам ауданың ү Қ қ117. О т стік аза стан облысы. Ма тарал ауданы. Н рлыбаев а/ . « німкер» ауылы Ж.Н рлыбаев атында ың ү Қ қ қ ұ ә Ө ұ ғ

жалпы орта мектебі ІІ санатты а ылшын тілі п ніні м алімі Момынова Меруерт Оралбаевнағ ә ң ұғ118. О т стік аза стан облысы. Ма тарал ауданы. Н рлыбаев а/ « німкер» ауылы Ж.Н рлыбаев атында ың ү Қ қ қ ұ ә Ө ұ ғ

жалпы орта мектебі ІІ санатты бастауыш сынып м алімі Тансы баева Гулчехра Дж мабаевнаұғ қ ұ119. О т стік аза стан облысы. Ма тарал ауданы. Н рлыбаев а/ « німкер» ауылы Ж.Н рлыбаев атында ың ү Қ қ қ ұ ә Ө ұ ғ

жалпы орта мектебі ІІ санатты бастауыш сынып м алімі Есен араева Зауре Куралбаевнаұғ қ120. О т стік аза стан облысы. Ма тарал ауданы. Н рлыбаев а/ « німкер» ауылы Ж.Н рлыбаев атында ың ү Қ қ қ ұ ә Ө ұ ғ

жалпы орта мектебі ІІ санатты математика ж не информатика п ніні м алімі Жиенбаева Г лмираә ә ң ұғ ү Аязбековна

121. О т стік аза стан облысы. Шымкент аласы №127 жалпы орта мектебі бастауыш сынып м алімің ү Қ қ қ ұғ Байназарова Светлана Елубаевна

122. Астана аласы №53 мектеп-лицей.қ А ылшынғ тілі п нініә ң м аліміұғ Маликова Санду ашғ Рысбай ызық123. А т бе аласы физика- математика ба ытында ы Назарбаев Зияткерлік мектебі Зарипова.Г.А.қ ө қ ғ ғ124. Кыпшакбаева Нурбиби а ылшын тілі п ні м алімі С тбаев атында ы жалпа орта мектебі Жамбылғ ә ұғ ә ғ

облысы, Шу ауданы, А т бе ауылық ө125. О т стік аза стан Обылысы .Ма тарал ауданы №8 Н. О дасынов атында ы жалпы орта мектебің ү Қ қ қ ң ғ

биология п ніні м алімі Г. . Шынтаеваә ң ұғ Қ126. О т стік аза стан облысы . Шымкент аласы Циолковский атында ы №84 жалпы орта мектебің ү Қ қ қ ғ

бастауыш сынып м алімі ұғ Алимбетова Лаззат Туленовна127. О О,Ма тарал ауданы, « алам ас же» б бекжай балаба шасыны орта ы топ т рбиешісі Тас араеваҚ қ Қ қ ә ө қ ң ңғ ә қ

Л ззат Мергенбай ызыә қ128. Раушан Жа сы лова Батыс аза стан облысыны Орал аласында ы № 21 жалпы орта білімқ ғұ Қ қ ң қ ғ

беретінмектебіні аза тілі мен дебиеті п ніні м алімі.ң қ қ ә ә ң ұғ129. ара ия ауданы, М найшы селосы №7 орта мектебіні бастауыш сынып м алімі Бисенова Ж милаҚ қ ұ ң ұғ ә130. Атырау облысы Ма ат ауданы Х.Санбаев атында ы орта мектепті Биология п ніні м аліміқ ғ ң ә ң ұғ

рман азиева Н рг л Тлеш ызыҚұ ғ ұ ү қ

183