НОРУОТТАН ТУТУҺУҤ, НОРУОККА ТУҺАЛААҤ ИЛ...

Сэтинньи ыйа – Байанай ыйаЫЙ БИЛГЭТЭ 22 – ый туолуута. Былытырдаҕына, ахсынньы 4-гэр диэри ичигэс. Дьүкээбил уоттаннаҕына, былыт (ичигэс) кэлэр. 28 — сис былыттаах буоллаҕына, халлаан итийэр, от-мас кырыаран ылыа. 29 — үчүгэй күн – үтүө кыһыҥҥа, куһаҕан күн — куһаҕан кыһыҥҥа. Сэтинньи – айан суола туруута. Хаар халыҥнык түстэҕинэ, сылаас кыһын буолар. Куобах этэ сыалаах буоллаҕына – кыһына тымныы. Илинтэн тыалырдаҕына - былыт кэлэр, халлаан сылыйар.

БЭЛИЭ КҮННЭР

25.11— Олоҥхо күнэ.25.11 — Россияҕа ийэ күнэ 30.11— Хомус күнэ

ПАРЛАМЕНТ ХАҺЫАТА

ИЛ ТYМЭНСэтинньи 23 күнэ, 2018 сыл

NEWS.ILTUMEN.RU

Тыа сирэ, хайдах олороҕун?

Аҕам алааһа Сокуону сурастахха

№46 (1998)

Т У О Х Х А Д А Т О Й О Н Н О Р У О Т, Н О Р У О Т !НОРУОТТАН ТУТУҺУҤ, НОРУОККА ТУҺАЛААҤ!

Суррогатнай ийэлэргэ сокуон суруллуоҕа

Парламент сонуннараИл Түмэн делегацията – Нерюнгри оройуонугар 18

стр.

Суотабай сибээс оҕоҕо содула

Оҕо аймах уон сыла

20-21стр.

6-7стр.

3стр.

ПОЛИТИКА ЭКОНОМИКА ТЫА СИРЭ СЭТТЭ КҮН ПАРЛАМЕНТ СОНУННАРА ТВ ПРОГРАММА РЕКЛАМА

Анемподист Иванович Софронов Алампа

16+

БЭЭТИНСЭСэтинньи 23 күнэ

| Күн-дьыл туруга |

| Саха халандаара |

СУБУОТАСэтинньи 24 күнэ

БАСКЫҺЫАННЬАСэтинньи 25 күнэ

4-5, 8 стр.

Пленарнай мунньахха кө рүл лүбүт боппуруостартан саамай сүрүннэринэн, биллэн турар, өрөспүүбүлүкэ кэлэр үс сыллааҕы бюджетын дьүүллэһии буолла. Депутаттар «2019 сылга уонна былааннаммыт 2020-2021 сс. Саха

Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын туһунан» сокуон барылын тула үгүс кэпсэтии кэнниттэн докумуону бастакы ааҕыыга ылыннылар.

@iltumengazeta iltumengazeta iltumen_gazeta

Кириисиһи этэҥҥэ аһарыахпыт

2019 сылдохуоттаах чааһа 180 млрд 241 мөл. солк., ороскуоттаах чааһа 181 млрд. 376 мөл. солк.

2020 сылдохуоттаах чааһа 166 млрд 643 мөл. солк. ороскуоттаах чааһа 167 млрд 643 мөл. солк.

2021 сылдохуоттаах чааһа 169 млрд 251 мөл. солк. ороскуоттаах чааһа 170 млрд 251 мөл. солк.

WWW.NEWS.ILTUMEN.RU№46 (1998) //СЭТИННЬИ 23 КҮНЭ, 2018 СЫЛ

2 ПАРЛАМЕНТ ХАҺЫАТА

ИЛ ТYМЭН

Федеральнай бюджеттан салгын тырааныспарын тэрилтэлэригэр субсидиялары биэрии быраабы-

лаларыгар кэккэ уларытыылар киллэри-линнилэр. Туһааннаах уураах РФ Бырабы-ыталыстыбатын сайтыгар таһаарылынна.

«Чуолаан, субсидияланар маршруттар кэ-рискэлэрин кэҥэтии, ити маршруттарынан сылы эргиччи субсидиялааһын (уруккута кулун тутар 1 күнүттэн ахсынньы 1 күнүгэр диэри тиэйиилэр субсидияланаллара), субсидияланар маршрут-тарынан тиэйии өҥөтүнэн туһанар кыахтаах гражданнар категорияларыгар элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэри киллэрии көрүллэллэр», — диэн федеральнай бырабыыталыстыба сай-тыгар бэлиэтэнэр.

Нэһилиэнньэҕэ салгынынан тиэйии тииһимньилээх буолуутун хааччыйыыга анаан федеральнай бюджеттан салгын тырааны-спарын тэрилтэлэригэр субсидиялары биэрии Быраабылаларыгар уларытыыларынан Уһук Илинтэн уонна онтон төттөрү туһаайыыга ави-ациянан тиэйии субсидияланар маршруттарын кэрискэтин 73тэн 152 маршрукка диэри кэҥэтии олохтонор.

“Якутия” авиахампаанньа – Уһук Илин олохтоохторун субсидияланар тиэйиигэ суда-арыстыбаннай социальнай бырагыраама биир саамай актыыбынай кыттааччыта. 2017 сылга «Якутия» хампаанньа авиациянан тиэйии суб-сидияланар бырагырааматын 14 туһаайыыга толорбута, субсидияламмыт тарифтарынан 59 486 киһи туһаммыта, быйылгы сыл 10 ыйыгар – 64 799 киһи.

Уһук Илинтэн пассажирдарга салгынынан

тиэйии тииһимньилээх буолуутун хааччый-ар сыалтан, ити бырагыраама чэрчитинэн, «Якутия» авиахампаанньа анал чэпчэтиилээх тарифтарынан РФ гражданнарын маннык кате-горияларын тиэйэр:

— 23 сааһыгар диэри ыччат;— 55-тэн үөһэ саастаах дьахталлар;— 60-тан үөһэ саастаах эр дьон;— 1-кы группалаах инбэлииттэр,

сааһыттан тутулуга суох;— 2-с уонна 3-с группалаах оҕо саастарыт-

тан инбэлиит дьон;— 1-кы группалаах инбэлииттэри арыал-

лыыр гражданнар;— инбэлиит-оҕолору арыаллыыр граж-

даннар;— Бүтүн Россиятааҕы “Океан” Оҕо кии-

нигэр путевкалаах 18-гар диэри саастаах оҕолор.

Ити саҥаны киллэрии олохтоммут көрүҥнээх туһааннаах докумуоннардаах элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр чилиэннэригэр сыһыаннаах.

Пассажиры кытта айанныыр оҕолору салгынынан тиэйии:

2гэр диэри саастаах оҕолор – босхо (туспа миэстэ бэриллибэт);

2тэн 12гэр диэри саастаах оҕолор – чэпчэтиилээх тарифтан 25% түһэрии (туспа миэстэ бэриллэр).

2018 уонна 2019 сылларга «Якутия» авиахампаанньа 19 туһаайыынан субсидия-лаах көтүүлэри оҥоруоҕа, ол иһигэр 8 саҥа маршруту киллэрэн туран, маннык тарифтар олохтоноллор (биир өттүгэр):

Дьокуускай – Владивосток – Дьокуускай

– 7 400 солк.*Дьокуускай – Москва – Дьокуускай – 8

000 солк.*Дьокуускай – СанктПетербург – Дьокуу-

скай – 8 000 солк.*Дьокуускай – Сочи – Дьокуускай – 8 800

солк.*Дьокуускай – Красноярскай – Дьокуускай

– 6 500 солк.*Дьокуускай – Новосибирскай – Дьокуускай

– 6 500 солк.*Дьокуускай – Екатеринбург – Дьокуускай

– 7 000 солк.*NEW! Дьокуускай – Благовещенскай – Дьо-

куускай – 3 000 солк.*NEW! Дьокуускай – Иркутскай – Дьокуускай

– 3 500 солк.*NEW! Дьокуускай – Магадан Дьокуускай

– 2 500 солк. NEW! Дьокуускай – Хабаровскай Дьоку-

ускай – 3 500 солк.NEW! Дьокуускай ЮжноСахалинскай

Дьокуускай – 3 500 солк.*Нерюнгри – Новосибирскай – Нерюнгри

– 7 000 солк.*Нерюнгри – Москва – Нерюнгри – 8100

солк.*Анадырь – Хабаровскай – Анадырь – 7000

солк.*Певек – Москва – Певек – 10 000 солк.*NEW! Хабаровскай ЮжноСахалинскай

– Хабаровскай – 2 000 солк.*NEW! Владивосток – Магадан – Владиво-

сток – 4 000 солк.*NEW! Иркутскай – Өлүөхүмэ Иркутскай

– 3 000 солк.** сыана биир туһаайыыга

көтүүгэ ыйылынна

Субсидиялааһын үлэлиир болдьохторун уларытыы Уһук Илин олохтоохторугар ордук суолталаах (үөрэнээччилэр, пенсионердар, доруобуйаларын туругунан хааччахтаах дьон, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр), кинилэр Рос-сия киин өттүгэр, кини хотугулууарҕаа уонна соҕуруу регионнарыгар улахан ороскуота суох сылы эргиччи авиациянан тиэйиинэн туһаныахтарын сөп. Маныаха биир гражданин атыылаһар чэпчэтиилээх айан докумуоннарын ахсаана хааччахтаммат.

«Якутия» авиахампаанньа бары рейстэри Sukhoi Superjet 100 уонна Boeing 737 табыга-стаах сөмөлүөттэринэн оҥорор.

"ГАВС" АУо матырыйаалынан.

СЭТТЭ КҮН

С аха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэ нин аатыттан эһигини барыгытын

Россияҕа бэлиэ тэнэр Ийэ күнүнэн итии тик-ис тиҥник эҕэрдэлиибин!

Ийэ иэримэ дьиэни ара-ҥаччылыыр, чугас дьонун көрөр-истэр, дьиэ кэргэн дьоллоох олоҕун түстүүр аналлаах. Кини оҕону иити-игэ болҕомтолоох сы һыаныттан, тапталыттан, бар дьоҥҥо эйэҕэс сыһыаныттан, кө мө-ама буолар амарах сүрэҕиттэн бүтүн уопсастыба кэскилэ түстэнэр. Билиҥҥитэ тэтимнээхтик сайдар олоххо бэйэ-бэйэҕэ истиҥ сыһыаны, өйөбүлү, сомоҕолоһууну, өйдөһүүнү ийэ иилиир-саҕалыыр, сириэдитэр. Оҕо дэгиттэр сайдыылаах, но-руотугар, дойдутугар туһалаах, үтүөҕэ тардыһар үрдүк ыралаах буоларын туһугар ийэ барахсан кыһамньытын, иитиитин-такай-ыытын олук уурар. Күн сирин сыр-дыгын көрдөрөр баар-суох саамай чугас киһибитигэр олохпут тухары махтанар ытык иэстээхпит.

Российскай Федерацияҕа, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр дьиэ кэргэн, ийэ, оҕо боппуруостарыгар, сокуону-нан көмүскэллээх буолууларыгар ула-хан болҕомто ууруллар. «Ийэ хапы-таала» бырагырааманан үбүлээһин көрүллэр, элбэх оҕолоохтор сир учаастагынан, олорор дьиэнэн хааччыллалларын ситиһэргэ ула-хан үлэ ыытыллар. Дойду прези-денин ыйааҕар олоҕурдахха, 2024 сылга диэри оҕо төрөөһүнүн эл-бэтэр, итиннэ сыһыаннаан демо-графия көрдөрүүлэрин тупсарар сыал-сорук турар. Маныаха ийэ-лэр уонна оҕолор доруобуйаларын харыстааһыҥҥа, элбэх оҕолоох уон-на оҕо иитэр ыаллары өйөөһүҥҥэ, уһуйааннарынан хааччыйыыны туп-сарыыга билиҥҥитэ туһааннаах үлэ тэтимнээхтик барар. Саха сирин парламена бу хайысхаҕа сөптөөх дьаһаллары ылыныыга салгыы туруорсуоҕа.

Сахабыт сирин ийэлэригэр ах-саабат кыһамньыгыт, уҕараабат тапталгыт, бэриниигит, сылаас сыһыаҥҥыт иһин махтанабыт. Күндү ийэлэргэ чэгиэн-чэбдик туру-гу, сир үрдүгэр баар саамай сырды-гы, ырааһы, кэрэни баҕарабыт!

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин бэрэссэдээтэлэ

П.В.ГОГОЛЕВ.

Быйыл Мииринэй оройуону-гар баһылык Ришат Юзму-хаметов көҕүлээһининэн,

дьиэ кэргэни өйүүр саҥа дьаһал – оройуон баһылыгын “Ийэҕэ Албан аат” бириэмийэ олоххо киллэрилиннэ.

Балаһыанньа быһыытынан, бу бириэ-мийэнэн 56 сокуоннай саастарын туола илик оҕолорун (сэттэ уонна онтон элбэх оҕону иитэр төрөппүттэр өрөспүүбүлүкэтээҕи “Ийэ Албан аата” бириэмийэнэн наҕараадаланаллар) үчүгэйдик иитэр, Мииринэй оройуонугар 10тан итэҕэһэ суох сыл олорор уонна бастайааннай регистрациялаах ийэлэр наҕараадаланаллар. Оҕолор ахсааннарыгар иитиэххэ ылыллыбыт

оҕолор, ону сэргэ 23гэр диэри сааста-ах күнүскү үөрэххэ сылдьар итиэннэ аармыйаҕа сулууспалыыр оҕолоро учуоттаналлар.

Быйыл наҕараадаҕа 10 ийэ түһэриллибит. Кинилэртэн 9һа 5 оҕону иитэллэр, хас биирдиилэригэр 40 тыһ. солк. кээмэйинэн бириэмийэ туттарыллыаҕа. Ийэлэртэн биирдэстэрэ 6 оҕону улаатыннарар, киниэхэ 50 тыһ. солк. кээмэйдээх бириэмийэ ананна.

Оройуон баһылыгын “Слава Ма-тери” бириэмийэтин сэтинньи 23 күнүгэр оройуон дьаһалтата “АЛРОСА” АХ культураспорт комплексын кытта бииргэ тэрийэр бырааһынньыктааҕы кэнсиэригэр үөрүүлээх быһыыгамайгыга туттарыахтара. Бириэ-мийэни таһынан ийэлэр Мииринэй куоракка

соторутааҕыта аһыллыбыт оҕо технопаркатын иитиллээччилэрэ толкуйдаан оҥорбут “Слава Матери” анал бэлиэлэрин ылыахтара. Ити туһунан СИАҕа оройуон дьаһалтатын пресссулууспата иһитиннэрдэ.

СИА.

АЛМААСТААХ ТҮӨЛБЭҔЭ

“Ийэҕэ Албан аат” бириэмийэ

САЛГЫН ТЫРААНЫСПАРА

Күндү Сахабыт сирин күн күбэй ийэлэрэ!

Уһук Илинтэн сылы эргиччи — субсидиянан

Балаһаны Елена БАИШЕВА бэлэмнээтэ.

WWW.NEWS.ILTUMEN.RU №46 (1998) //СЭТИННЬИ 23 КҮНЭ, 2018 СЫЛ

3ПАРЛАМЕНТ ХАҺЫАТА

ИЛ ТYМЭН

Ил Түмэн пресс сулууспатын матырыйаалларынан Елена БАИШЕВА бэлэмнээтэ.

Сэтинньи 22 к. парламент спикерэ Петр Гоголев салайаач-чылаах Ил Түмэн делегацията Нерюнгри оройуонугар үлэлиир сырыытын кэмигэр олохтоохтор Чульман бөһүөлэгин уунан ха-аччыйыыны кытта сибээстээх проблемалары иһитиннэрдилэр.

Бөһүөлэги ыраас иһэр уунан хааччыйыы боппуруоһа бэҕэһээ эрэ үөскээбэтэҕэ. Чульман дьаһалтатын баһылыга Сталик Деря-гин эмиэ маннык кыһалҕа Серебрянай Бор бөһүөлэгэр баарын эттэ.

«Биһиги бөһүөлэкпит сааһа 90, урут тутуллубут олорор дьиэ ахсаанын учуоттаан, артезианскай скважиналар үүттэммиттэрэ ыраатта. Онтон БАМ тутааччылара кэлэн, эмиэ дьиэлэри туппут-тара, скважиналары үүттээбиттэрэ. Барыта 10 скважина баар, ол эрээри онтон ылыллар уу хаачыстыбата балайда мөлтөөтө», — диэтэ баһылык.

Нерюнгритааҕы ГРЭС сэрэппитинэн, ууга тимир састааба элбээбит. Олохтоох гидрогеологтар санааларынан, уу састааба уларыйыыта айылҕаҕа тахсар көстүүлэри кытта сибээстээх. Тимир састааба үрдүгүттэн уу болоорхой өҥнөөх, киһи иһэригэр тимир амтана кэлэр. Күн аайы боруобалары ылан Нерюнгритааҕы эпиде-миология уонна гигиена киинигэр баар лабораторияҕа чинчийиигэ анаан ыыталлар.

«Хомойуох иһин, Чульмаҥҥа кыраантан түһэр уу хаачысты-бата САНПИН нуормаларыгар сөп түбэспэт – тимиргэ ПДК 2 төгүл кэриҥэ улахан. Онуоха үлэ профильнайа суох көрүҥэ диэн ааттаан, Нерюнгритааҕы ГРЭС Чульмаҥҥа ууну бэлэмнээһининэн дьа-рыктаныа суоҕа, станция салалтата ситимнэри уонна носуостары муниципалитекка биэрэр», — диир Сталик Дерягин.

Депутаттарга кэпсээбиттэринэн, Чульмаҥҥа баар скважиналар бары бөһүөлэк туһааннаах микрооройуонугар сыһыарыллыбыттар. “Бүгүн биһиги иннибитигэр уунан хааччыйар тустуһунан объектары барыларын биир системаҕа холбуур сорук турар. Өрөспүүбүлүкэ народнай депутаттарын көмөлөрүнэн биһиги үтүө түмүктэри ситиһиэхпит диэн олус эрэнэбит, муниципалитеттар бары кыһалҕаларын кытта соҕотох туран хаалаллара табыллыбат», — диэтэ бөһүөлэк баһылыга.

Парламент спикерэ Петр Гоголев баһылыктаах Ил Түмэн офици-альнай делегацията сэтинньи 22-

23 күннэригэр Нерюнгри оройуонугар үлэлиэҕэ.

Делегация сырыытын бырагырааматыгар – Чуль-ман, Серебрянай Бор, Беркакит, Золотинка, Иенгра нэһилиэнньэлээх пууннарыгар объектарга сылдьыы, муниципальнай оройуон администрациятын салайа-аччыларын, поселениелар баһылыктарын уонна де-путаттарын, бырамыысыланнаас уо.д.а. тэрилтэлэрин салайааччыларын кытта көрсүһүүлэр.

Чульман бөһүөлэгэр Петр Гоголев уонна норуот депутаттара Кошевой уонна Свердлов уулуссаларын тиксиһиитигэр тутуллубут дьиэлэри көрүөхтэрэ, “Колмар” таас чох хостуур хампаанньа өрөмүөннүүр-механическай собуотун үлэтин кытта билсиэхтэрэ. «Ключ Еловый» объекка сылдьан баран, парламентарийдар Серебрянай Бор бөһүөлэгэр баһаартан эмсэҕэлээбит дьиэлэри, дьону көһөрбүт дьиэлэри, бөһүөлэк иһинээҕи суоллары көрүөхтэрэ.

Беркакитка депутаттарга канализация-ыраастыыр тутуу станциятын, Золотинкаҕа – саахалланар туруктаах муостаны көрдөрүөхтэрэ. Золотинка бөһүөлэгин актыы-бын кытта көрсүһүү тэриллиэҕэ. Иенгра национальнай эбэҥки нэһилиэгэр делегация иннигэр хаарбах туруктаах дьиэлэри кытта сибээстээх кыһалҕалары туруоруохтара.

Нерюнгрига Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев муниципальнай оройуон салалтатын, поселениелар

баһылыктарын, бырамыысыланнас предприятиеларын уо.д.а. тэрилтэлэр салайааччыларын кытта көрсүөҕэ. Нерюнгри оройуонун социальнай-экономическай балаһыанньатын туһунан иһитиннэриини муниципа-литет баһылыга Виктор Станиловскай оҥоруоҕа, оттон миэстэлэринэн балаһыанньа хайдаҕын поселениелар баһылыктара кэпсиэхтэрэ.

Салгыы парламент спикерэ Нерюнгри оройуонун де-путаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Валерий Селины, оройуон уонна куорат депутаттарын кытта көрсүһүүтэ былааннанар.

Ити курдук Ил Түмэн экономика, инвестиция уонна бырамыысыланнас политикатыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Павел Петров, предпринимательствоҕа, туризмҥа уонна инфраструктура сайдыытыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Игорь Григорьев, тутууга, ДьУоКХ уонна энергетикаҕа сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Яков Ефимов, доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэми-тиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Чичигинаров, бюджекка, үпкэ, түһээн уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэт бэрэс-сэдээтэлин солбуйааччы Гаврил Алексеев тэрилтэлэр салайааччыларын кытта көрсүһүүлэри ыытыахтара.

Итини тэҥэ официальнай делегация састаабыгар өрөспүүбүлүкэ норуотун депутаттара Павел Ксено-фонтов, Иван Слепцов, Александр Кошуков, Андрей Дорогань, Иван Данилов, Олег Пустовой киирдилэр..

Ил Түмэн пресс-сулууспата.

ПАРЛАМЕНТ СОНУННАРА

ОЛОХТООХ САЛАЙЫНЫЫ

Ил Түмэн делегацията – Нерюнгри оройуонугар

ОЛОХ ХААЧЫСТЫБАТА

Чульман бөһүөлэгин уунан хааччыйыы долгутар

Сэтинньи 22 к. Ил Түмэн деле-гацията Серебрянай Борга үлэлии тиийэн, депутаттар саахалланар туруктаах дьиэлэртэн олохтоох-тору көһөрүү боппуруостарын дьүүллэстилэр.

Ил Түмэн спикерэ Петр Гоголев

баһылыктаах парламент делегацията Серебрянай Бор бөһүөлэгэр элбэх квартиралаах саҥа дьиэлэри тутуу хаамыытын билистэ.

Саха сирин тутууга миниистирин бастакы солбуйааччыта Галина Но-викова бэлиэтээбитинэн, билигин Се-ребрянай Борга элбэх квартиралаах 5 дьиэ ситэриллибэккэ турар, олор 2017 с. ахсынньытыгар туттарыллыахтаах-тар этэ. Бэйэтин эбэһээтэлистибэлэрин толорботох “Созвездие” тутар хампа-анньаны кытта муниципальнай кон-тракт көтүрүллүбүт.

Ити дуогабар 2016 сыл балаҕан ыйын 16 к. түһэрсиллибит. Тутуллар дьиэлэргэ 243 квартираҕа саахалла-нар туруктаах дьиэлэргэ олорор дьону көһөрүөхтээхтэр эбит. Ити квартиралар иһин бөһүөлэк 767 мөл. тахса солкуо-байы номнуо төлөөбүт. Барыта 11 970

кв. м олорор дьиэ тутуллуохтааҕа. Оттон тутар хампаанньа 2017 с. ах-сынньы 25 к. үлэҕэ киллэриэхтээҕин толорботох.

Бөһүөлэк баһылыга Станислав Будуев эппитинэн, ити тутааччы дьайыыларыттан эмсэҕэлээбит дьо-

ну көһөрөр туһугар 20132017 сс. гражданнары саахалланар туруктаах олорор дьиэ фондатыттан көһөрүү бырагырааматыгар уларытыылар киллэриллибиттэр.

«Тутааччы ситэрбэтэх дьиэлэри-гэр көһөн киириэхтээх дьону биһиги иккис ырыынакка атыылаһыллыбыт квартираларга көһөрөбүт. 81 квартираҕа уопсайа 103 мөл. солк. суумаҕа контрактар номнуо түһэрсиллибиттэрэ, төлөбүрдэр барал-лар, дьон көһөр. Квартиралары бөһүөлэккэ бэйэтигэр да, куоракка да атыылаһабыт. Серебрянай Борга дьиэ иккис ырыынага кыра, онон квартира-лар сорохторун Нерюнгрига булабыт», — диэтэ бөһүөлэк баһылыга.

Бу иннинэ Станислав Будуев бэлиэтээбитинэн, дьону иккис ырыы-накка көһөрүү кэнниттэн, икки босхо-ломмут дьиэҕэ 7 мас дьиэттэн олох-тоохтор киириэхтэрэ. Кинилэр көһөрүү

бырагырааматыгар хапсыбатахтар. Тутууну ситэрэр туһугар куонкурус

түмүгэр саҥа бэдэрээтчит талыллыаҕа. Кини дьиэлэри ситэриэҕэ, кыратык бы-лааннарын уларытыаҕа.

Парламент делегациятыгар бө һүөлэк көтүрүллэр дьиэлэрдээх эргэ оройуонун көрдөрдүлэр. Спикер Петр Гоголев ыйытыытыгар хоруй-даан, бөһүөлэк баһылыга үгүс дьиэлэр 1975 сыл кэнниттэн тутуллубуттарын быһаарда. «Манна Нерюнгритааҕы ГРЭС тутааччылара олорбуттара. Дьиэлэр быстах кэмҥэ анаан хомуллу-буттара, биллэн турар, хаарбах турук-таахтар. Дьону саахалланыан сөптөөх дьиэлэртэн көһөрүүгэ бырагыраама үлэлээбитигэр үгүстэр үөрбүттэрэ», — диэтэ Станислав Будуев.

Кини салгыы иһитиннэрбитинэн, бу микрооройуоҥҥа биирдиилээн олорор дьиэлэр тутуллаллара была-аннанар.

ДЕПУТАТ ТҮБҮГЭ

Саахалланар туруктаах дьиэлэртэн дьону көһөрүү



ИЛ ТYМЭНПЛЕНАРНАЙ МУННЬАХ

ҮӨРҮҮЛЭЭХ ТҮГЭНТЭН

О л к у рд у к , п а р л а м е н т наукаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ, кул-туураҕа, иһитиннэрэр-көрдөрөр средстволарга уонна уопсасты-баннай тэрилтэлэр дьыалала-рыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээ-тэлигэр Феодосия Габышеваҕа Ил Дархан Айсен Николаев судаарыстыбаннай сулууспаҕа, үөрэх уонна наука эйгэтигэр өр сыллаах сыралаах үлэтин, өрөспүүбүлүкэ социальнай-эко-номическай сайдыытыгар кыла-атын иһин «Гражданскай килби-эн» бэлиэни туттарда.

Биллэрин курдук, сэтинньи 11 күнүгэр өрөспүүбүлүкэбит судаарыстыбаннаһын олох-тоспут, саха литературатын т ө р ү т т э э б и т ч ул у у д ь о м -мутуттан биирдэстэрэ, суда-арыстыбаннай, обществен-най-политическай деятель, учуонай Платон Алексеевич Ойуунускай төрөөбүтэ 125 сыл-лаах үбүлүөйүн өрөспүүбүлүкэ үрдүк таһымнаахтык бэлиэтээ-битэ. Бу тэрээһиҥҥэ Былатыан Ойуунускай аатынан Саха ака-демическай театра үгүс үлэни ыыппытын билэбит. Спикер Петр Гоголев Театр кылаабынай режиссеругар Руслан Тараховс-кайга Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин Махтал суругун туттарда.

ЕВГЕНИЯ ГРИГОРЬЕВА ХАТТААН ТАЛЫЛЫННА

И л Т ү м э н у о ч а р а т т а -ах үһүс пленарнай мунньаҕар

өрөспүүбүлүкэ баайга-дуолга уонна сир сыһыаннаһыыларыгар миниистирин дуоһунаһыгар Евгения Григорьева кандидату-ратын көрдүлэр.

Күндү ааҕааччыларым, бу иннинэ Евгения Григорье-ва ити үрдүк дуоһунаска бэрт таһаарыылаахтык үлэлээбитин билэҕит. Пленарнай мунньахха кини үлэтин-хамнаһын кытта

өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Ай-сен Николаев билиһиннэрдэ. Ол курдук, Евгения Васильев-на өрөспүүбүлүкэ судаарысты-баннай бас билиитин салайыы ситимигэр сүүрбэттэн тахса сыл үлэлээбит. Кини быһаччы кыттыытынан 2020 сылга диэри өрөспүүбүлүкэ сиргэ политика-тын судаарыстыбаннай Концеп-цията, Сир кодекса оҥоһуллан, үлэлии турарын бэлиэтиибин.

Маны таһынан Евгения Гри-горьева 119 №-дээх Уһук Илиҥҥи гектар туһунан федеральнай со-куон ылыллыытыгар парламен-тарийдары кытта өрөспүүбүлүкэ интэриэһин көмүскүүр улары-тыылары, эбиилэри киллэриигэ күүскэ үлэлээбитин туһунан үгүстэр билэр буолуохтааххыт.

Кини «АЛРОСА» хампа -а н н ь а к э т и и р с э б и э т и г э р өрөспүүбүлүкэ интэриэһигэр сыралаахтык үлэлиирин бэлиэ-тиибин.

Д е п у т а т т а р б а һ ы й а р үгүстэрэ Евгения Григорьева кан-

дидатуратыгар сөбүлэҥнэрин биэрдилэр. Онон кини саҥа хамаандаҕа киирэн, тустаах үрдүк дуоһунаска хаттаан та-лыллан үлэлиэҕэ-хамсыаҕа.

ҮП-ХАРЧЫ ТӨҺӨ ДА КЫРЫЫМЧЫК БУОЛЛАР

Пленарнай мунньахха кө-рүл лүбүт боппуруостартан са-амай сүрүннэринэн, биллэн ту-рар, өрөспүүбүлүкэ кэлэр үс сыллааҕы бюджетын дьүүллэһии буолла. Депутаттар «2019 сылга уонна былааннаммыт 2020-2021 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын туһунан» сокуон барылын тула үгүс кэпсэтии кэнниттэн доку-муону бастакы ааҕыыга ылын-нылар. Ааҕааччыларбар тустаах сокуон барыла ылыллыан ин-нинэ парламеҥҥа араас форма-нан үгүстүк ырытыы ааспытын санатабын. Сүрүн дакылааты үп

миниистирэ Валерий Жондоров оҥордо.

Биһиги эрэ өрөспүүбүл ү-кэбитигэр буолбакка, бүттүүн дойдуга үпкэ-харчыга ыктарыы-лаах кэм кэлбитин билэн-көрөн олоробут. Кэлэр сылы этэҥҥэ аһардар сүрүн сокуоммут дойду, регион экономическай уонна политическай балаһыанньата кытааппыт, тыҥаабыт кэмигэр ылыллан эрэрин бэлиэтиибин.

2016 сылтан саҕалаан, санк-циялартан, нефть сыанатыттан, доллар, евро курстарыттан, ба-рыстан киирэр нолуок ситимигэр уларыйыылар киирэннэр, үпкэ-харчыга кытаанах, ыктарыылаах кэмнэр иһэллэрэ биллибитэ.

Дьэ, кэлэр үс сыллааҕы өрөспүүбүлүкэбит бюджетын сыыппаралара хайдах буо-луохтарай? 2019 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджетын до-хуоттаах чааһа 180 млрд 241 мөл. солк., оттон ороскуотта-ах чааһа 181 млрд. 376 мөл. солк., дефицитэ 1 млрд. 135 мөл. солк., тэҥнэһиэҕэ. Былааннам-мыт 2020 сылга ити сыыппара-лар туһааннааҕынан 166 млрд 643 мөл. солк. уонна 167 млрд 643 мөл. солк., 1 млрд. солк. бу-олаллара күүтүллэр. Оттон 2021 сылга бюджет дохуоттаах чааһа — 169 млрд 251 мөл. солк., ороскуоттаах чааһа — 170 млрд 251 мөл. солк., дефицитэ — 1 млрд солк.

Кириисис бэйэтин усулуо-буйатын олохтуура баар суол. Бюджет сүрүн чааһа, биллэн турар, дохуота буолар. Онон ааҕааччыларга ааһан эрэр сыл бюджетын дохуоттаах чааһа 210 млрд солк. тэҥнэһэрин саната-бын. Оттон кэлэр 2019 сыллааҕы бюджет дохуоттаах чааһа, үөһэ этэн ааспытым курдук, 180 млрд 241 мөл. солкуобай. Тустаах чаас үгүс өттө өрөспүүбүлүкэҕэ үлэлиир бөдөҥ промышленнай предприятиелар, физическэй си-

ПАРЛАМЕҤҤА

Ил Түмэн уочаратта-ах үһүс пленарнай мунньаҕар депутат-

тар барыта 35 боппуруоһу дьүүллэстилэр. Мун-ньах үөрүүлээх түгэнтэн, наҕараадалааһынтан саҕаланна.

Кириисиһи этэҥҥэ аһарыахпытДепутаттар кэлэр үс сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджетын бастакы ааҕыыга ылыннылар

2016 сылтан саҕалаан, санкциялартан, нефть сыанатыттан, доллар, евро курстарыттан,

барыстан киирэр но-луок ситимигэр ула-

рыйыылар киирэннэр, үпкэ-харчыга кытаанах,

ыктарыылаах кэмнэр иһэллэрэ биллибитэ.

____________________2019 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюд-жетын дохуоттаах чааһа 180 млрд 241 мөл. солк., оттон ороскуоттаах чааһа 181 млрд. 376 мөл. солк., дефицитэ 1 млрд. 135 мөл. солк., тэҥнэһиэҕэ.______________________



ИЛ ТYМЭН

рэйдэр, ол иһигэр аччыгый уонна орто бизнес киллэрэр нолуокта-рыттан таҥылларын бэлиэти-ибин. Туох барыта тэҥнэбилгэ ырылыччы көстөн кэлэр. Доху-оттаах чаас уонна судаарысты-баннай бырагыраамалар аччаа-быттарыттан да, экономическай кириисис кытааппыта көстөр.

Биллэрин курдук, өрөспүү-бүлүкэбит 2012 сылга дойдуга биир бастакынан судаарысты-баннай бырагыраамалартан турар бюджеты таҥан оҥорбута. 2011 сылга тус сыаллаах бы-рагыраамалар өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан 16% үбүлэммит эбит буоллахтарына, 2012 сылга ити сыыппара 95% тиийбитэ. Ол курдук, 2013 сыллаах бюд-жеппыт барыта 37 судаары-стыбаннай бырагырааматтан таҥыллыбыта. 2014 сылтан саҕалаан сорох судаарыстыбан-най тус сыаллаах бырагыраама-лары холбооһун түмүгэр, 35 бы-рагыраама баар буолбута. Оттон 2017 сылга өрөспүүбүлүкэҕэ ман-нык 36 судаарыстыбаннай быра-гыраама үлэлээн кэлбитэ. Ити курдук хайысхалаах үбүлэнии экономика салааларыгар, соци-альнай эйгэҕэ судаарыстыбат-тан өйөбүлү оҥорууга хайы-үйэ көдьүүстээҕин көрдөрбүтэ.

Үөһэ бэлиэтээн ааспытым курдук, экономикаҕа уустук быһыы-майгы судаарыстыбан-най бырагыраамаларбытыгар эмиэ улахан охсууну оҥордо. Биллэрин курдук, билигин 23 бырагыраама эрэ үлэлии турар. Кэлэр сылга эмиэ итиччэ тус сыаллаах судаарыстыбаннай бырагыраама хаалыаҕа.

Экономическай кириисис усулуобуйатыгар социальнай хайысхаҕа ураты болҕомто ууруллар. Өрөспүүбүлүкэбит кэлэр сыллардааҕы бюджета социальнай хайысхалааҕын бэ-лиэтиибин. Ол курдук, бюд-жет ороскуоттаах чааһын 80% аҥаардас хамнас төлөөһүнүгэр ыытыллар. Онон, биллэн турар, инвестиционнай бюджет аччаан биэрэр. Өрөспүүбүлүкэ салал-тата эбии үбү-харчыны булууга федеральнай киини кытта үлэни ыытан эрэрэ көстөр. Манна, биллэн турар, өрөспүүбүлүкэ б ү т т ү ү н ү н и н т э р и э һ и г э р уһулуччу наадалаах объектар ойуччу тутуллуохтара. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэтээҕи онкологиче-скай балыыһа, Өлүөнэни туоруур муоста, төгүрүк тулаайахтарга олорор дьиэлэри тутуу, о.д.а.

Саха дьоно биир ураты хаачыстыбалаахтар. Үчүгэйгэ да, куһаҕаҥҥа да түмсэн, саба түһэн дьыаланы үмүрүтэр

үтүө үгэс. Өрөспүүбүлүкэҕэ үп-харчы кырыымчык кэмнэри-гэр тыа сиригэр үтүө дьыала хамсааһынынан үгүс тутуу ыы-тыллыбыт холобура баар. Са-натар эбит буоллахха, «2000 сылга — 2000 үтүө дьыаланы» диэн бүтүн өрөспүүбүлүкэтээҕи хамсааһын 1999 сыл ахсын-ньы 17 күнүгэр төрүттэммитэ. Ити хамсааһын күн бүгүнүгэр диэри салҕанан кэллэ. 2019 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюд-жетыгар «Сахам сирэ ХХI үйэҕэ» өрөспүүбүлүкэтээҕи үтүө дьы-ала хамсааһыныгар 260 мөл.

солк., 2020 сылга 170 мөл. солк. көрүллүөҕэ. Бу сыалга тыырыл-лыбыт үп кыратын бэлиэтиибин.

Ол курдук, ааһан эрэр 2018 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюд-жетыгар аан бастаан ити сыып-пара 150 мөл. солк. тэҥнэһэрэ. Ил Түмэн бэһис ыҥырыытын депутаттара бигэ позицияны ылынаннар, туруорсаннар ити суума 350 мөл. солк. диэри улаа-тыннарыллыбыта. Бу иннинээҕи

үс сылга ити суума 500 мөл. солк. тэҥнэһэрэ.

Тустаах сокуон барылын дьүүллэһиигэ норуот депутат-тара актыыбынай кыттыыны ыллылар. Депутат Михаил Гуля-ев оскуола тутуутун, тыа сирин гаастааһын боппуруостарын таарыйда. Павел Ксенофон-тов экология боппуруоһа бэй-эбититтэн саҕаланыахтааҕын санатта, өрөспүүбүлүкэҕэ 700 сыбаалка баарыттан, биэһигэр эрэ ыраастыыр тутуу баарын, Экологическай фонданы тэрийэр наадатын туһунан эттэ. Маны

таһынан кини гаас ситимнэрэ олус эргэрбиттэрин бэлиэтээтэ. Вице-спикер Виктор Губарев өрөспүүбүлүкэ 2019 сыллааҕы бюджетын дохуоттаах чааһын улаатыннарары туруоруста. Гаврил Парахин аччыгый уон-на орто бизнеһи судаарысты-ба өйүүрэ наадатын туһунан эттэ. Вице-спикер Антонина Григорьева экология кытаа-нах быһыытыгар-майгытыгар

түбэспит Бүлүү бөлөх улуустар оҕолорун доруобуйаларын көннөрүүгэ болҕомто уурулла-ра наадатын бэлиэтээтэ. Депу-таттар Алена Атласова уонна Валерий Лютай этиилэригэр болҕомтолорун элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ бэриллэр сир учаастактарыгар инфраструкту-раны быһаарыыга хатаатылар. Елена Голомарева ыраах сытар хоту сирдэргэ учаастактааҕы балыыһалар уонна телемедици-на ураты улахан суолталаахта-рын бэлиэтээтэ. Депутаттар Ва-силий Местников уонна Андрей

Находкин тыа хаһаайыстыбатын судаарыстыбаннай бырагыра-аматыгар үбү-харчыны эбэр наадалааҕын туруорустулар. Виктор Федоров этиитигэр ач-чыгый авиацияны сайыннарыы боппуруоһун таарыйда. Депутат Феодосия Габышева тыл поли-тикатыгар болҕомто ууруллара наадатын туһунан эттэ. Сулуста-ана Мыраан өрөспүүбүлүкэ орто хамнаһа олус үрдэтиллэн этиллэ-рин туһунан бэлиэтээтэ. Депутат Мария Христофорова бырабыы-талыстыба бэрэссэдээтэлэ Вла-димир Солодов депутат Михаил Гуляев ыйытыытыгар хоруйут-тан астымматаҕын биллэрдэ. Евгений Кожухов албыннаппыт дольщиктар кыһалҕаларын, Нюргуяна Захарова уматык боппуруостарын таарыйдылар.

Б ю д ж е т б о п п у р у о һ у н дьүүллэһиигэ хас даҕаны бо-ротокуол сорудахтара (прото-кольные поручения) киирдилэр. Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев 2020 сылга Улуу Кы-айыы 75 сыллаах өрөгөйдөөх үбүлүөйүн бэлиэтиирбитин туһунан бэлиэтээтэ. Борото-куол сорудаҕын чэрчитинэн Бырабыыталыстыбаҕа Аҕа дой-ду сэриитин кыттыылааҕар, номоххо киирбит снайпер Иван Кульбертиновка пааматынньык туруоруллуутугар үп көрөр наада-тын туһунан эттэ. Маны таһынан 2019 сыл устата депутатскай холбоһуктар тустаах үбүлүөйү бэлэмнээһиҥҥэ тэрээһиннэри хонтуруолга ылалларыгар ыйда. Спикер Бырабыыталыстыбаҕа өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаа-йыстыбатын сайыннарыыга судаарыстыбаннай бырагыра-аматын үбүлээһини ааһан эрэр 2018 сылтан аччаппатыгар со-рудахтаата.

Намыһах дохуоттаах да ыал харчыларын кэмчилээн туруктаахтык олороллорун кур-дук, өрөспүүбүлүкэбит бюд-жетын үбүн сыа-сым курдук тутан, көдьүүстээхтик оро-скуоттаатахпытына, эконо-мическай кириисиһи этэҥҥэ аһарыахпыт. «Көдьүүстээх» диэн тыл манна ураты дириҥ суолталанарын бары өйдүүр б у о л у о х т а а х х ы т. А а ҕ а р -суоттуур палаата бу сыалга күүстээх үлэни ыытыан на-адалаах. Пленарнай мунньахха депутаттар ити боппуруоһу та-арыйбыттарын бэлиэтиибин.

Людмила НОГОВИЦЫНА.

Василий КОНОНОВ хаартыскаҕа түһэриилэрэ.

Намыһах дохуоттаах да ыал харчыларын

кэмчилээн туруктаах-тык олороллорун кур-дук, өрөспүүбүлүкэбит бюджетын үбүн сыа-сым курдук тутан,

көдьүүстээхтик ороску-оттаатахпытына, эко-

номическай кириисиһи этэҥҥэ аһарыахпыт.

____________________2019 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюд-жетыгар «Сахам сирэ ХХI үйэҕэ» өрөспүүбүлүкэтээҕи үтүө дьыала хамсааһыныгар 260 мөл. солк., 2020 сылга 170 мөл. солк. көрүллүөҕэ.______________________



ИЛ ТYМЭН

Солбук суох буолла да, сүөһү эстэр чинчилээх

Галина Устинова, Амма улууһун «Болугур» ТХПК үлэһитэ:

— Мин тыа хаһаайыс тыбатыгар үлэлээ битим 38 сыл буолла. Кэр-гэмминээн бэйэбит эмиэ кэтэх хаһаайыстыбалаахпыт – 20 сүөһүнү кыстыкка киллэрдибит, маны таһынан сибиинньэ,сылгы, куурусса тутабыт. Билиҥҥи уустук кэмҥэ тыа сиригэр бэйэ хаһаайыстыбалаах эрэ киһи тиийинэн олорор. Сайыҥҥы өттүгэр сайылыкка көһөн тиийэн олоробут, оттуубут, сир астыыбыт. Онон оҕолорбутугар, сиэн-нэрбитигэр көмө буолабыт уонна бэйэ аһа-үөлэ, үүтэ-сүөгэйэ диэн чөл, ыраас ас буоллаҕа.

Тыа дьонугар ити «Меркурий» систиэмэтэ киирбитэ үлэбитин уустугурта, ирдэбилэ наһаа элбэх. Электроннай отчуотунаска киирэҕит дииллэр, аны Ин-тернеттээх да ыал аҕыйах, хотонтон тахсыбакка түбүгүрэр дьон көмпүүтэри хаһа олорор бириэмэбит да суох кудук. Холобур, үүт хайаан да аппараатынан ыанар буолуохтаах дииллэр, сүөһүнү анал убойнай пууҥҥа өлөрдөххө бэтэринээр бэчээтин туруораллар, ыспыраапка биэрэллэр. Ону тыа дьоно оннук анал пуун суох буоллаҕына, эттэрин ыраах тиэйэн илдьиигэ эмиэ ороскуот бөҕөҕө түһэллэр. Хата, быйыл син аһардылар, эһиилгиттэн ирдэбил кытаатыа дииллэр. Онон бу систиэмэҕэ көһүөх иннинэ миэстэтигэр убойнай, тутар пууннар арыллаллара буоллар. Кэлии аска ирдэбил улаатара сөп, хантан туох ыарыылаах бородууксуйа кэлэрэ биллибэт. Оттон тыа дьоно харах далыгар олорор буоллахпыт, алааска сүөһүнү тутан, оттоон-мастаан. Онон усулуобуйа тэрийэн баран ирдииллэрэ бу-оллар үчүгэй буолуо этэ. Эбэтэр чааһынай хаһаайыстыбалары кооперациялаан, урукку курдук тутар пууннары миэстэтигэр тэрийэллэрэ буоллар.

Биэнсийэ тыа хаһаайыстыбатыгар 30 сыл үлэлээбиттэргэ үрдүүр үһү диэн үөрдүбүттэрэ да, үлэ ыстааһыгар кыра да арыттаах буоллуҥ да, эбиллибэт диэн хомоттулар. Холобур, оҕолонон ыстаастара арыттаммыт эбэтэр атын үлэҕэ көһө сылдьыбыт дьон элбэх буоллахтара.

«Болугур» ТХПК билигин 500-кэ сүөһүнү тутан туруорар, мантан 200 – ыанар ынах. Билигин да сэбиэскэй кэм саҕаттан биһигиттэн 80-ча км Абаҕаҕа илдьэн эт туттараллар. Билигин сүөһү көрүүтүн үлэтигэр үксүтэ саастаах дьон үлэлии сылдьабыт, эдэрдэр тыа хаһаайыстыбатыгар тахсыбаттар. Үлэтэ ыарахан, хамнаһа кыра диэн билэллэр. Ол да хамнаспыт, үүт харчыта бириэмэтигэр кэлбэт. Бэйэ хаһаайыстыбатыгар сүөһү тэринэн олорор дьон эмиэ бары саастаах ыаллар. Онон солбук дьон суох буоллулар да, сүөһү олох аҕыйыыр чинчилээх.

Тыа сиригэр уруккулуу сопхуостар, коллективнай хаһаайыстыбалар сөргүтүллэн, аһы-таҥаһы оҥорон таһаарааччы хамнаһа үрдүүрэ, араас чэпчэти-илэр бааллара буоллар, ыччат тыа сиригэр олохсуйуо, үлэлиэ этэ дии саныыбын. Уонна сүөһү тутар эдэр ыалларга чопчу өйөбүллэр баар буоллахтарына кинилэр да ылсыа этилэр.

Көмө субсидияны 5 төбөттөн саҕалаан биэрэллэрэ буоллар

Марианна Карпова, Болугур, дьиэ хаһаайката:

— Мин уруккаттан сибиинньэ ииттэр этим, хаһаайыстыбабын улаатыннарыам дии санаабы-тым да аһылыга кыайтарбакка төбөтүн аччатарга күһэллибитим. Бурдугун булар сүрдээх ыарахан, государствоттан көрүллэр субсидия 25 төбөнү тутар буоллаххына биирдэ бэриллэр диэбиттэрэ. Соҕотох киһиэхэ тута 25 төбөнү тутар ыарахана биллэр буоллаҕа. Онон көмө субсидияны 5 төбөттөн саҕалаан дьоҥҥо биэрэллэрэ буоллар

диэн баҕа санаалаахпын, атахтарыгар туралларыгар саҥа саҕалыыр дьон ордук көмөҕө наадыйаллара биллэр.

“Меркурий” дьону аймаатаКлавдия Христофорова, СӨ тыа

хаһаайыстыбатын туйгуна: — Мин үйэм тухары ыанньы-

ыксыттаабытым, доруобуйа мөлтөөн билигин биэнсийэҕэ олоробун, ардыгар солбуурга үлэлиибин. Ити «Меркурий» нөҥүө отчуоттааһыны киллэрэннэр дьону барытын аймаатылар. Сайылык-тарга сибээс олох хаппат. Аналиһы 70 км сиргэ илдьиэххэ наада, киһи барыта массыыналаах буолбатах. Аны ол от-чуоттарын ыыппатаххына, бэйэтэ да кыра харчыларын сыыһа кэлбэт буолар диэн куттууллар. Аҕыйах сүөһүлээх кыра хаһаайыстыбалар оччотугар эһэргэ тиийэбит дэһэллэр. Ордор кыра эттэрин да атыылыыр кыахтара суох буолар. Аны аҕыйах кэтэх сүөһүлээх кыра хаһаайыстыбалар саҥа сокуонунан нолуок төлүүр буолаллар дииллэр, оччоҕо сүөһү букатын да эстэр. Онто да суох нэһиилэ тиийинэн олороллор. Бүгүҥҥү тыа сирин кыһалҕаларын билбэт дьон итинник сокуоннары ылыналлара буолуо дии саныыбын.

Аҕам алааһаНОРУОТ ТРИБУНАТА

Бюджет сүүйтэрэр, оҥорон таһаарыы өнүйбэт

Николай Иванович Петров, Эдьигээн эбэҥки национальнай эбэҥки улууһун “Дюктэ” община салайааччыта:

— Биһиги “Дюктэ” общинабыт сүрүннээн балык-тааһынынан дьарыктанар, балыгы сайыҥҥы, кыһыҥҥы кэмҥэ соҕотуопкаҕа туттарар. Онон сүрүн дохуоппутун балыктааһынтан киллэринэн олоробут. Былыр-былыргыттан өбүгэлэрбититтэн кэлбит дьарыкпыт буоллаҕа.

Тыа сирин сарсыҥҥытын мин олохтоохтор дохуоттара үрдүүрүгэр уонна хас биирдии нэһилиэккэ олох хаачысты-бата тупсарыгар көрөбүн. Балыктааһынынан дьарыктанар улуустарга, бастатан туран, балыгы соҕотуопкалыыр, астыыр кыахтаах бөҕө базалаах кооперативтары тэрийэр наада. Аны өрөспүүбүлүкэҕэ балыктааһыны сөптөөхтүк сүрүннүүр, ырыынагы учуоттаан, имигэс схеманы туттар кыахтаах тэрил-тэни тэрийэн, бу боппуруоһу оннун булларар сөп буолла. Якутрыбвод, Дьокуускайдааҕы балык собуота диэн тэриллэн үлэлииллэр да, тыа сирин, дьиҥнээх балыгы туттарыынан дьа-

рыктанар хаһаайыстыбалар уонна промысловай балыктааһынынан дьарыктанар балыксыттар ин-тэриэстэригэр туһалара кыра. Дьиҥэр, өрөспүүбүлүкэ өттүттэн үлэ саҕаламмыта быданнаата да, ити боппуруос оннуттан хамсаабат.

Онно биир сүрүн биричиинэ — манна миэстэтигэр Россияттан хантан баҕарар тэрилтэ кэлэн балыгы соҕотуопкалыан, тутуон сөп. До-хуотун ханна гынарын бэйэтэ билэр, статистика суох, эбэтэр олох кыраны көрдөрөллөр. Аны кумааҕынан саптынан кимтэн баҕарар туталлар, кимиэхэ да биллэрбэттэр. Онно өрөспүүбүлүкэ бюджета, тыа сирин

дьиҥнээх балыктааһынынан дьарыктанар хаһаайыстыбата сүүйтэрэр, балыктааһын производствота өнүйбэт.

Аны общиналар сокуонунан ылбыт учаастактарыгар баар күөллэргэ промысловайынан балыктыыр бырааптара, онтон дохуоттанар кыахтара суох. Сиригэр, тыатыгар бырааптаах курдуккун, күөлүгэр тиийэн суох. Ким баҕарар кэлэн күүлэйдиир, любительскай диэн балыктыан сөп, докумуоннаах буоллаҕына. Онон сирдээх общиналарга күөллэригэр, күөл туругуттан көрөн, кыра квота бэриллэрин уонна ол күөлгэ любительскайы бобор сөп этэ.

Балыктааһын уустук салаа, барыта сокуонунан-быраабы-ланан салайтарыахтаах.

1 солк. бородууксуйаҕа — 4 солк. көмөнү

Олег Петров, Горнай улууһун Мунньаҕын депутата, улуус кыла-

абынай агронома:— Улууска тыа хаһаайыс

тыбатын сайдыытыгар көрдөрүү намыһах. Урукку сопхуос саҕанааҕыга ырааҕынан тиийэ иликпит. Мин санаа

бар, кооперациялааһын нэһилиэк үрдүнэн киирдэҕинэ, дьонсэргэ

бары түмсэн ылыстахтарына эрэ, сайдыы баар буолуо. Онно уопуттаах тыа хаһаайыстыбатын специалистара, экономистар, финансистар ылсыахтарын наада. Бу саҥа тэриллэр нэһилиэк кооперацията тустуспа салаанан барыахтаах: сүөһү көрүүтэ, сири оҥоруу, сүөһү аһылыгын бэлэмнээһин, племенной үлэ, тиэйиитаһыы, өрөмүөннээһин. Манна судаарыстыба өттүттэн үтүмэн үпхарчы көрүллүөхтээх. Холобура, урут сопхуос саҕана биир солкуобайдаах бородууксуйаны оҥорорго, 4 солк. дифференцированнай эбии төлөөһүн олохтоноро. Уһук Илин региоҥҥа тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыаҕы баҕарар буоллахтарына, бастатан туран, итинник көмөнү оҥорору быһаарыахтаахтар.

Биэнсийэҕэ хотугу надбавканы эбиини туруорсуохха

Олег Марков, Горнай улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, урукку «Атамай» сопхуос дириэктэрэ:

— Уһук Хоту дойдуга олохтоох Саха сиригэр үлэлээбиттэргэ, биэнсийэлэригэр хайаан да хотугу надбавка эбиллэрин ситиһиэххэ, Уһук Илин сайдыытын быһаарыыга, дьону олохсутууга, саҥа производствоны тэрийиигэ бу ураты суолталаах буолуо. Бюджеттан үбүлэнэр, сабыылаах тэрилтэлэргэ миэстэтигэр оҥоһуллубут тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын атыылаһалларын эрэ олохтуур, модьуйар усулуобуйаны тэрийиэххэ. Тендер диэнинэн сигэнэн тугаханныга биллибэт, чэпчэки сыаналааҕа эрэ күөн тутуллубуту, коммерсаннар нөҥүө ылары тохтотор сөп буолла. Үсүһүнэн, нэһилиэктэргэ үлэ миэстэтин тэрийэргэ, капитальнай угуу суотугар производствоны биллэ кэҥэтэр наада. Оччоҕо үлэ миэстэтэ таҕыстаҕына, ыччат олохсуйуо, сайдыы барыа. Оҕону үлэнэн иитиигэ төннүөххэ. Тыа сирин ыарахан, бүппэт үлэтин билэ улааппыт оҕо, төрөөбүт омугар, ийэ тылыгар бэриниилээх буола улаатар. Улуустарга үлэ баар буоллаҕына — омукпут кэскилэ түстэниэ.




ИЛ ТYМЭН

Сүөһү ииттэр дьоҥҥо болҕомто күүһүрэрэ буоллар

Дьулустаан Потапов, Үөһээ Дьааҥы улууһун, Табалаах нэһилиэгин дьокутаата, оскуола хаһаайыстыбаннай чааһын сэбиэдиссэйэ:

— Биһиги нэһилиэк сүрүн кыһалҕата — суол. Сайынын суолбут суох, кыһыҥҥы суол эмиэ оҥоһуллубата. Бу ас, табаар кэлэ-ригэр үгүс күчүмэҕэйдэри үөскэтэр. Холобур, болдьоҕо ааспыт астары атыылыыллара баар суол. Кыһынын кэлбит табаар сороҕо, биллэн турар, болдьоҕо ааһар. Дьон кыһалҕаттан атыылаһарыгар тиийэр. Сыанабыт намырыыр кыаҕа суох, ким хайдах сатыырынан эргинэр буоллаҕа дии. Сүөһү ииттэр дьон кыһалҕата эмиэ олус элбэх. Үүт харчытын от ыйыттан ыла иликтэр. Бу үлэтэ суох дьон ииттинэр сүрүн дохуота. Кыра-кырала-ан сүөһүлэрин көҕүрэтэн, сүөһү иитиитэ эстэн эрэр. Манна болҕомто үөһэттэн көрүллэрэ уолдьаста. Мин, холобура, быйыл биир ынах, биир ньирэй, биир сылгы ылынным. Бэйэм кыахпынан ииттэр, элбэтэр былаан-наахпын. Эһиил өссө атыылаһыам. Билигин үлэтэ суохтары хамнастаары, дьоҥҥо көрдөрөбүн. Нэһилиэк салалтата өйөөн, хотон, сылгы далын оҥосторбор уһаайба биэрбитэ. Бу да миэхэ улахан көмө буолар.

Быйыл администрация саҥа дьиэтэ толору тутуллан үлэҕэ киирдэ, маны таһынан, саҥа тутуллуохтаах култуура дьиэтин акылаатын тутарга таас кутулунна. Эһиил тутуута саҕаланар. Быйыл уу турбата тардыллан үлэҕэ киирдэ. Онон нэһилиэкпитигэр үлэ күүстээхтик барар. Ол гы-нан баран аҥардас баһылык хас биирдии киһиэхэ көмөлөһөр кыаҕа суох. Судаарыстыба көмөтө, өйөбүлэ хайаан да наада. Тыа дьоно, тыа хаһаайыстыбата баар буолан, Саха сирэ, бүтүн Арассыыйа аһаан, таҥнан олорор.

Бородууксуйабытын учууталларбытыгар атыылаан өйөнсөбүт

Степан Жендринскэй, Үөһээ Бүлүү Балаҕаннаах оскуолатын дириэктэрэ:

— Биһиги 9 кылаастаах оскуола буо-лабыт. 30 оҕо үөрэнэр, оҕо саадын кытта холбоһон биир систиэмэнэн үлэлиибит. Биһиги оскуолабыт сүрүннээн сылгынан дьарыктанар. Саха төрүт дьарыгын сөргүтэр, оҕону сыһыарар соруктаахпыт. Оскуола хаһаайыстыбатыгар уопсайа 20 төбө сылгылаахпыт. Онтон иккитэ — мии-ниллэр, көлүллэр ат, хас да ыанар биэ. Сайын аайы оҕолорго анаан лааҕыр тэрийэн үлэлэтэбит. Быйыл эмиэ Үөһээ Бүлүү улууһуттан 20-чэ оҕо сынньанан, үөрэн-көтөн барда. Лааҕырбыт уратыта диэн, оҕону сылгыга сыһыарыы, өбүгэбит

төрүт үгэһин — кымыс көөнньөрүүтүн сөргүтүү буолар. Ол курдук, уо-латтар аты ыҥыырдыы, сыарҕаҕа көлүйэ, миинэ, кыргыттар сиэли хата, иис тэнэ үөрэнэллэр, араас оҥоһугу оҥороллор. Аны туран, биэбитин ыан, үүтүттэн кымыс көөнньөрөн, лааҕыр оҕолорун олус туһалаах, иҥэмтэлээх бородууксуйанан хааччыйабыт.

Оскуола сүрүн кыһалҕата — дьоҕус оскуола буоларын быһыытынан, өрөспүүбүлүкэттэн агрооскуолаҕа көрүллэр 40% хамнаска тиксибэт. «Онон сүрүн үлэһиттэрбин эрэ хамнастыыр кыахтаахпын. Сылгы көрөөччүбүн, оҥорон таһаарыыга специалиһы тутар кыахпыт суох. Аҥаардас баҕа өттүнэн үлэлииллэр, көмөлөһөллөр. Аны туран, урут бүтүн улуустан оҕо бөҕө кэлэн сынньанан, сылгы иитиитин туһунан үгүһү билэн барара. Билигин материальнай-техническэй базабыт мөлтөөн итиэннэ лааҕыр үлэтигэр ирдэбил үрдээн, хонуктаах лааҕыры тэрийэр кыахпыт суох. Онон атын улуустартан сынньана

кэлэр оҕо ахсаана биллэ аччаата. Бэйэбит бэйэбитин хааччынарбыт диэн сылгы иитиитэ уонна сайынын оҕуруот аһын ыһыы, эмтээх оту хомуйуу буолар. Оҥорон таһаарбыт бородууксуйабытын учууталлар-бытыгар чэпчэки сыанаҕа атыылаан, икки өттүттэн өйөнсөн олоробут.

Киэҥ хабааннаах олохтоох оҥорон таһаарыы наада

Иван Николаев, Өлөөн улууһун "Суглан" оройуон сэбиэтин дьокутаата:

— Биһиэхэ уматык, табаар сыаната олус ыарахан. Сүрүннээн таба иитиитинэн дьарыктанабыт. Ол гынан баран бу эйгэҕэ эмиэ туспа күчүмэҕэйдэр бааллар. Таба ахсаанын элбэтэргэ турунабыт. Ынах сүөһү, сылгы олох аҕыйах. Биирдиилээн чааһынай дьон тутар. Холобур, сылгы биирдиилээн общинаҕа баара-суоҕа 20-30 төбөҕө тиийэр. Сирбит-уоппут таас буолан, мэччирэҥ, оттуур сир кырыымчык. Мин санаабар, киэҥ хабааннаах олохтоох оҥорон таһаарыы наада. Бултааһын, балыктааһын бырамыысыланнай таһымҥа суох -- эмиэ биирдиилээн дьон сезонуттан көрөн дьарыктанар. Кэлин ыччаттарбыт олохсуйа сатыыллара үөрдэр. Кийиит, күтүөт кэлэр буолла. Ити чугастыы Верхне-Мунскай алмаас хостуур сир арыллыбытынан эмиэ буолуон сөп. Дьон, биллэн турар, үчүгэй хамнастаах үлэҕэ тардыһара сөп.

Олох-дьаһах тупсаҕай усулуобуйатын тэрийдэххэ

Михаил Птицын, МэҥэХаҥалас улууһа, Тумул нэһилиэгин ОДьКХ үлэһитэ:

— Сайдыы төрдө — экономика сайдыы-та. Хас биирдии тыа сирин нэһилиэгэр бэйэ

оҥорон таһаарыыта күүһүрүөн наада. Оччоҕо тыа сирин олоҕо тупсуо, үлэ да миэстэтэ тахсыа, дьон-сэргэ хамнастаныа этэ. Ону кытта дьон олорор усулуобуйатын тупсарыахха наада. Ол туһугар Бырабыыта-лыстыба хас биирдии ыал дьиэтин хааччыллыылаах оҥороругар, уһуннук умайар оһохтору атыылаһарыгар уһун кэмнээх кредит нөҥүө көмөлөһүөн сөп. Биһиги усулуобуйабытын учуоттаан, бастатан туран, итиинэн хааччыйыы буолар. Ол онно гааһынан умайар буол-бакка, уһуннук умайар (маһынан, таас чоҕунан) оһохтору киэҥник тарҕатыахха сөп. Хас биирдии нэһилиэккэ, улууска мастан-оттон брикеттэри оҥорор кыра сыахтары тэрийиэххэ. Ити эмиэ туспа үлэ ми-эстэтэ. Маны таһынан, тиһигэ быстыбат уунан хааччыйыы систиэмэтин тардар буоллар, дьон тыа сиригэр олохсуйуо этэ. Ол онно хас биирдии нэһилиэккэ итии, тымныы уу ситимин тардыы, хаачыстыбалаах иһэр ууну тарҕатыы киирэр. Мин санаабар, тыа сирин сайдарыгар төһүү буолар хамсааһыннар итинтэн саҕаланыахтаахтар. Олорорго сөптөөх усулуобуйаны тэрийдэххэ эрэ, ыччат тыа сиригэр тардыһыа этэ.

Ветеринар – саамай наадалаах үлэһит

Иван Тырахинов, Томпо улууһун ыччата:

— Тыа сирэ сүөһүтэ-аһа суох сатам-мат, бу ииттинэн олорор сүрүн дьарыкпыт буоллаҕа. Тыа сиригэр ветеринар – биир саа-май наадалаах үлэһит. Маны таһынан, олус ыара-хан, үгүс сыраны эрэйэр дии саныыбын. Этэргэ дылы, тура тэбинэн, дэриэбинэни уһаты-туора кэрийэ сылдьар киһи буолар. Сүөһү дэҥнэнэрин, араас моһуокка түбэһэрин аахпакка, сааскы, күһүҥҥү обработка үлэтэ, ыалы кэрийэ сылдьан укуоллааһын, анализ ылыыта, ты-ыннаах вакцинаны кытта үлэ. Олус буортулаах састааптары, эмтэри кытта куруук алтыһар. Киһи доруобуйатын, бириэмэтин биэрэр. Фермалары кэрийэргэ тырааныспар эҥин көрүллүбэт, бэйэ кыаҕынан оттон-мастан тардыһан, онно-манна аара олорсон көстөөх сиргэ тиийэллэрэ баар суол. Онон манна чахчы бэриниилээх, идэтин таптыыр киһи үлэлиир. Хамнас кыра. Бу өттүгэр хамсааһын тахсара буоллар, өйөбүл наада.

НОРУОТ ТРИБУНАТА


Кэпсэттилэр Наталья ПОПОВА, Алексей Матвеев, Ирина Ханды, Василий АЛЕКСЕЕВ, «Үлэ күүһэ» хаһыат кылаабынай эрэдээктэрэ, Горнай улууһа.



ИЛ ТYМЭНПЛЕНАРНАЙ МУННЬАХ: ИККИС КҮН

СҮҮЙСҮҮЛЭЭХ ООННЬУУГА НОЛУОК ҮРДҮӨ

Өрөспүүбүлүкэ парламена “Нолуок политикатын туһунан” өрөспүүбүлүкэ сокуонугар киир-бит уларыйыылары ылынна. Бу сокуонунан Арассыыйа Нолугун кодексынан көрүллүбүт быраап-тарга уонна боломуочуйаларга олоҕуран, тэрилтэ бас билиитин, тырааныспар нолуогун уонна сүүйсүүлээх оонньууга түһээни таарыйар.

Сүрүн дакылааты үп уонна экэниэмикэ миниистирэ Майя Данилова иһитиннэрдэ. Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, нолуок уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруо-старыгар сис кэмитиэтин бэрэссэ-дээтэлэ Юрий Николаев тустаах боппуруостарга быһаарыы биэрдэ.

Бастатан туран, бу «Арассы-ыйа гражданнарын сөбүгэр сыа-налаах уонна тупсаҕай дьиэнэн хааччыйыы уонна дьиэ-уот хому-наалынай өҥөтүн хаачыстыбатын тупсарыы» бэдэрээлинэй судаа-рыстыбаннай бырагыраама чэр-читинэн коммерческайа суох дьиэ пуондатын сайыннарар сыалтан, итиэннэ кыра дохуоттаах дьоҥҥо өйөбүл буоллун диэн куортамҥа бэриллэр 1 тыһ. кв. м кырата суох иэннээх дьиэни нолуоктан босхолуур миэрэ буолар. Бу миэрэ олорор сир куортамын сыанатын 30 % чэпчэтэр.

Санатар буоллахха, 2017 сыл-лаахтан, Арассыыйа бырабыыта-лыстыбата «Ипотека уонна куор-тамныыр дьиэ» диэн национальнай бырайыактаах. Бу бырайыак сүрүн соруга – кыра дохуоттаах дьон дьиэ куортамныырыгар көмө буолар. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр бу соругу Архитектура уонна тутуу комплексын министиэристибэ-тэ ылыммыта. Бырагырааманы «Өрөспүүбүлүкэтээҕи ипотека агентствота» акционернай уоп-састыбата толорорго турумму-та. Тэрилтэ 2017 сыллаахха Ка-ландаришвили уулуссатын 25 А нүөмэригэр саҥа тутуллубут

дьиэҕэ 25 кыбартыыраны аты-ыласпыта. Министиэристибэ сүүмэрдээһинин кэнниттэн бу дьиэҕэ 9 ыал чэпчэтиилээх сыа-нанан, 19 ыал – коммерческай сы-анатыгар көһөн киирбитэ. Иккис эбийиэк Богдан Чижик, 31 аады-рыска баар олорор дьиэ буолар. Манна куортамҥа 37 кыбартыыра бэриллэр.

Билиҥҥи туругунан «РИА» АУо 65 кыбартыыраны куортамҥа биэрэр. Ол эрээри нолуок үрдүгэ бэрт буолан, 24 эрэ кыбартыыра чэпчэтиилээх бэриллэр. Бу со-куон киириэҕиттэн кыбартыыра-лар бары чэпчэтиилээх сыанаҕа куортамҥа бэриллэр кыахтанал-лар.

Минстрой ааҕыытынан, били-гин ыйга 1 хостоох кыбартыыра куортама — 15600 тыһ.солк., 2 хостоох кыбартыыра — 25 300 тыһ. солк., 3 хостоох кыбартыыра — 33 300 тыһ. солк. тэҥнэһэр. От-тон чэпчэтиилээх сыана маннык: 1 хостоох кыбартыыра куортама — 14 тыһ.солк., 2 хостоох кыбар-тыыра — 16 тыһ. солк., 3 хостоох кыбартыыра — 20 тыһ. солк.

Иккиһинэн, сүүйсүүлээх оон-ньууга нолуок үрдүөҕэ. Бу нолуок

регионнааҕы буолан, субъект бэйэтэ түһээн кээмэйин быһар кыахтаах.

Ол курдук, 2017 сыл сэтинньи 27 күнүгэр Арассыыйа Нолуогун кодексыгар сүүйсүүлээх оонньууга быһыллыбыт нолуок саамай үрдүк кээмэйин икки төгүл улаатынна-рарга диэн көннөрүүлэр киирбит-тэрэ. Ол аата биир букмекерскай хонтуора процессинговай кии-нигэр 125-250 тыһ.солк. тиийэ, оттон аҥардас биир уксар пууҥҥа 7-14 тыһ. солк. нолуок тутуллар. Бу этиллибит суума иһинэн түһээн кээмэйин регион бэйэтэ быһар кыахтанар.

Үсүһүнэн, халаан уутуттан эмсэҕэлээбит дьоҥҥо өйөбүл быһыытынан тырааныспар но-луогуттан босхолонуу буолар. Бу миэрэ Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 2018 сыллаахха ыксаллаах быһыы-майгы тахсыбыт муниципальнай тэриллиилэргэ көрүллэр. Бу көмө МТ баһылыга бигэргэппит биир кэмнээх көмө бэриллибит дьон испииһэгиттэн көрөн оҥоһуллар. Онон эбии докумуон хомуйсар ирдэммэт диэн экэниэмикэ минии-стирэ Майя Данилова бигэргэттэ.

Бу сокуону Парламент бүтэ-һиктээх ааҕыыга ылынна.

СЭЛЛИГИ УТАРЫ

Норуот дьокутааттара “Саха Өрөспүүбүлүкэтин нэһи лиэн-ньэтин сэллик ыарыыттан кө-мүскүүр уонна сэллиги утары көмө оҥорор туһунан” диэн со-куоҥҥа көннөрүүнү киллэрэри көрдүлэр.

Сокуон барылын Ил Түмэн доруобуйа харыстабылыгар, со-циальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэмити-этин бэрэссэдээтэлэ Владимир Чичигинаров билиһиннэрдэ.

«Доруобуйа харыстабылын бүтүн аан дойдутааҕы тэрилтэ-тэ сэлликтэн өлүүнү аччатарга диэн соругу туруорбута. Дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Пу-

тин бу ыарыыны кыайыы бүтүн Арассыыйаҕа инники күөҥҥэ ту-рар диэн этэн турардаах. Былаан быһыытынан, 2035 сыллаахха бу ыарыыттан өлүү 95% кыччыахта-ах», — диэн кэмитиэт бэрэссэдээ-тэлэ иһитиннэрдэ.

Үгүс дьокутаат Саха сиригэр бу ыарыы сытыытык турар диэн бэлиэтээтэ. Владимир Ильич баар дааннайдарга олоҕуран, ман-нык хоруйдаата: «Сэллик ыары-ыта сибилигин уһулуччу суолта-лаах диир сыыһа. Өрөспүүбүлүкэ көрдөрүүтэ атын регионнартан араастаһыыта суох. Оннооҕор ордук да диэхпин сөп. Бүтүн Арас-сыыйа үрдүнэн биһиги сулуу-спабыт бастыҥнар ахсааннары-гар сылдьар. Биһиэхэ сэлликтэн ураты гепатит, сүрэх ыарыыта, онкология боппуруостара быдан сытыытык тураллар. Сылга сүрэх ыарыытыттан 1800 киһи, онко-логияттан — 1400, оттон сэллик-тэн — 70 киһи өлөр. Ол гынан баран сэллиги утары охсуһарга саҥалыы сыһыан ирдэнэр. Манна былаас уорганнара, аналлаах уон-на уопсастыбаннай тэрилтэлэр бииргэ үлэлэстэхтэринэ, сэллиги кыайар кыахтаахпыт. Хомойуох иһин, бу ыарыыны сүрүннээн хаайыыга сыппыт дьон тарҕатар. Тоҕо диэтэр, бу дьон үгүс биричи-инэнэн диспансеризацияны ааһар кыахтара суох. Салгыы сэллик ыа-рыыны сыһыарбыт киһини холу-обунай эппиэтинэскэ тардар саҥа сокуон барыла оҥоһуллуохтаах», — диэн түмүктээтэ.

2018 с атырдьах ыйын 3 күнүгэр «Арассыыйа Бэдэрээс-сийэ тигэр сэллик тарҕаныытын сэрэтии туһунан” бэдэрээлинэй сокуоҥҥа уларытыы киирбитэ. Бу сокуон термин өттүгэр уларыйда. Ол курдук сэлликкэ уорбала-нар уонна сэллик баар (турбут) сиригэр быһаччы сылдьыбыт, сэллик ыарыылааҕы кытта ал-тыспыт киһи диэн араастаһыыга олоҕурда. Сокуону бүтэһиктээх ааҕыыга ылыннылар.

ТУРИСТАР УРАТЫ ХАРЫСТАНАР СИРГЭ-УОККА ХАРЧЫ ТӨЛӨӨН КИИРЭР БУОЛУОХТАРА

Норуот дьокутааттара Саха си-ригэр ураты харыстанар сиргэ-уок-ка харчы төлөөн киирэр туһунан саҥа сокуон барылын бастакы ааҕыыга ылыннылар.

Бу сокуон эмиэ Арассыыйа сокуонун кытта тэҥнэһэр. «Ол курдук, ураты харыстанар сиргэ-уокка босхо киириэххэ сөп эрээри, бэдэрээлинэй сокуон харчы ирдии-ри эмиэ бопсубат”, — диэн Айылҕа

харыстабылын миниистирэ Саха-мин Афанасьев быһаарда. «Маны таһынан бу сокуон, чуолаан, ман-нык сиргэ олорор нэһилиэнньэни хаарыйбат. Бу сүрүннээн биһиги харыстанар сирдэрбит үлэһиттэрэ экологическай туристартан хар-чы ылалларыгар төрүөт баар буоларын туһугар тахсар сокуон буолар. Бэдэрээлинэй таһымҥа Арассыыйа бырабыыталыстыба-тын уурааҕа тахсыа. Онно кэлии дьонтон төлөбүрү ылыы бэрээ-дэгэ уонна кээмэйэ ыйыллыа», — диэн чопчулаата.

Ил Түмэн сир сыһыан наһыы-ларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Про-копьев бу сокуон барыла өссө да эбии үөрэтиллиэн, сиһилии көрүллүөн наадатын ыйда.

Ирина ХАНДЫ.

ПАРЛАМЕҤҤА

Саха Өрөспүү бүлүкэтин алтыс ыҥы рыылаах Судаарыстыбаннай

Мунньаҕын (Ил Түмэн) үһүс пленарнай мунньаҕар уопсайа 35 боппуруос көрүлүннэ. Икки күннээх үлэ түмүгэр дьокутааттар 13 өрөспүүбүлүкэ сокуонун ылыннылар, хас да сокуон барыла бастакы ааҕыыны ааста, итиэннэ уурахтар ылылыннылар.

Өрөспүүбүлүкэ 13сокуонун ылынныларҮгүс сокуон барыла өрөспүүбүлүкэ сокуоннарын бэдэрээлинэйгэ тэҥниир соруктаах көрүлүннэ

Өскөтүн ХХ үйэ 60-с сылларыгар сэллик

ыарыыга өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 20 тыһ.

киһи ылларар эбит буоллаҕына, билиҥҥи туругунан 2017 сыл-

лаахха 100000 нэһилиэнньэҕэ 58,1

буолбут. Бу 2016 сыллааҕы көрдөрүүттэн

1,7% кыччаабыт. Өрөспүүбүлүкэҕэ сэлликтэн өлүү

Арассыыйатааҕар 1,1%, Уһук Илин

регионнарынааҕар 2,2% намыһах.

____________________Минстрой ааҕыытынан, билигин ыйга 1 хостоох кыбартыыра куортама – 15600 тыһ.солк., 2 хостоох кыбартыыра - 25 300 тыһ. солк., 3 хостоох кыбартыыра — 33 300 тыһ. солк. тэҥнэһэр. Оттон чэпчэ-тиилээх сыана маннык: 1 хостоох кыбартыыра куортама — 14 тыһ.солк., 2 хостоох кы-бартыыра — 16 тыһ. солк., 3 хостоох кы-бартыыра — 20 тыһ. солк. ______________________



ИЛ ТYМЭН ААХ. ТУТУС. ТУҺАНИЛ КЭРЭhИТЭСэтинньи 23 күнэ, 2018 с. №46 (1998)

Саха Өрөспүүбүлүкэтин баай-дуол уонна сир сыһыаннаһыыларын миниистирин солотугар Григорьева Евгения Васильевнаны аныырыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин

Ил Дарханыгар сөбүлэҥи биэрэр туһунанСаха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин

УУРААҔА

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт Сокуонун 56 ыстатыйатын 13 пуунугар, «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сүрүн сокуонун 14 ыстатыйатын 13 пуунугар сөп түбэһиннэрэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ у у р а р:

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин баайдуол уонна сир сыһыаннаһыыларын миниистирин солотугар Григорьева Евгения Васильевнаны аныырыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханыгар сөбүлэҥи биэрэргэ.

2. Уурааҕы «Якутия», «Саха сирэ» уонна «Ил Түмэн» өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттээн таһаарарга.

3. Уураах ылыныллыаҕыттан ыла күүһүгэр киирэр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ

П. ГОГОЛЕВ Дьокуускай к., 2018 сыл сэтинньи 20 күнэИТ 46-VI №-дээх

Салгыыта. Иннин 45 №-гэ көр.

«2018 сылга итиэннэ 2019 уонна 2020 сылларгабылааннаммыт кэмҥэ СӨ судаарыстыбаннай бюджетын туһунан»

СӨ Сокуонугар уларытыы киллэрэр туһунан»СӨ Сокуонугар 2 №-дээх сыһыарыы

«2018 сылга итиэннэ 2019 уонна 2020 сылларгабылааннаммыт кэмҥэ СӨ судаарыстыбаннай бюджетын туһунан»

СӨ Сокуонугар 6 №-дээх сыһыарыы

Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын дохуоттарынкылаабынай администратордарын – Саха Өрөспүүбүлүкэтин толорор былааһын

уорганнарын кэрискэтэ уонна кинилэргэ сыһыарыллар дохуот көрүҥнэрэРоссия Федерациятын бюджетын

классификациятын кода Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын дохуотун администраторын аата уонна дохуот көрүҥэ (хос көрүҥэ)Дохуот

кылаабынай администра-

тора

Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын дохуота

1 2 3165 1 11 05032 02 0000 120 Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уор-

ганнарын уонна кинилэр тэрийбит учреждениеларын быһаарыылаах дьаһайыыларыгар сылдьар баайыдуолу куортамҥа туттарыыттан ылыл-лар дохуот (Россия Федерациятын субъектарын бюджеттаах уонна авто-номнай учреждениеларын баайыттандуолуттан ураты)

165 1 11 05072 02 0000 120 Россия Федерациятын субъегын хааһынатыгар баар баайыдуолу куортамҥа туттарыыттан киирэр дохуот (сир учаастагыттан ураты)

165 1 11 05322 02 0000 120 Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр баар сир учаастакта-рыгар сыһыаннаан Россия Федерациятын субъектарын толорор былааһын уорганнара, судаарыстыбаннай уонна муниципальнай предприятиела-ра эбэтэр судаарыстыбаннай эбэтэр муниципальнай учреждениелара түһэрсибит сервитуттары олохтуур туһунан сөбүлэһиилэринэн төлөбүр

165 1 11 07012 02 0000 120 Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай унитарнай пред-приятиелара түһээни уонна атын булгуччулаах төлөбүрү төлөөбүттэрин кэнниттэн хаалар барыстарын сороҕун көһөрүүттэн киирэр дохуот

165 1 11 08020 02 0000 120 Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр баар малыбаайы солуокка, итэҕэллээх салайыыга биэрииттэн ылыллар үп (Россия Феде-рациятын субъектарын бюджеттаах уонна автономнай учреждениеларын малларыттанбаайдарыттан, итиэннэ Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай унитарнай предприятиеларын малларыттанбаайда-рыттан, ол иһигэр хааһына, ураты)

165 1 11 09042 02 0000 120 Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр баар баайыдуолу туһаныыттан киирэр атын үп (Россия Федерациятын субъектарын бюджет-таах уонна автономнай учреждениеларын баайдарыттандуолларыттан итиэннэ Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай унитарнай предприятиеларын, ол иһигэр хааһына, малыттанбаайыттан ураты)

165 1 13 02062 02 0000 130 Россия Федерациятын субъегын сүрүн үбүн туттуунан сибээстээн оҥоһуллубут ороскуоту толуйуу бэрээдэгинэн киирэр дохуот

165 1 14 01020 02 0000 410 Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр баар квартиралары атыылааһынтан дохуот

165 1 14 02023 02 0000 410 Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр баар атын баайыдуолу атыылааһынтан дохуот (Россия Федерациятын бюджеттаах уонна автономнай учреждениеларын, итиэннэ Россия Федерациятын судаары-стыбаннай унитарнай предприятиеларын баайыттандуолуттан, ол иһигэр хааһына, ураты) ыйыллыбыт баайдуол сүрүн малынбаайын атыылааһын өттүнэн

165 1 14 02023 02 0000 440 Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр баар атын баайыдуолу атыылааһынтан дохуот (Россия Федерациятын бюджеттаах уонна автономнай учреждениеларын, итиэннэ Россия Федерациятын судаа-рыстыбаннай унитарнай предприятиеларын баайыттандуолуттан, ол иһигэр хааһына, ураты) ыйыллыбыт баайдуол материальнай саппааһын атылааһын өттүнэн

165 1 14 03020 02 0000 410 Россия Федерациятын субъектарын дохуоттарыгар киллэриллибит тутан ылыллыбыт уонна атын баайыдуолу дьаһайыыттан уонна атыылааһынтан киирэр үп (ыйыллыбыт баайдуол сүрүн үбүн атыылааһын өттүнэн)

165 1 14 03020 02 0000 440 Россия Федерациятын субъектарын дохуоттарыгар киллэриллибит тутан ылыллыбыт уонна атын баайыдуолу дьаһайыыттан уонна атыылааһынтан киирбит үп (ыйыллыбыт баайдуол материальнай саппааһын атыылааһын өттүнэн)

165 1 14 04020 02 0000 420 Россия Федерациятын субъектарын бас билиилэригэр баар материаль-найа суох активы атыылааһынтан ылыллар дохуот

165 1 14 06022 02 0000 430 Россия Федерациятын субъектарын бас билиилэригэр баар сир учааста-гын атыылааһынтан ылыллар дохуот (Россия Федерациятын субъектарын бюджеттаах уонна автономнай учреждениеларын сир учаастактарыттан ураты)

165 1 14 06322 02 0000 430 Чааһынай бас билиигэ баар сир учаастактарын Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр баар сир учаастактарын уонна итинник сир учаастактарын хаттаан тарҕатыы түмүгэр иэнин улаатыннарыы иһин төлөбүр

Россия Федерациятын бюджетын классификациятын кода Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын дохуотун

администраторын аата уонна дохуот көрүҥэ (хос көрүҥэ)Дохуот кылаабынай администра-

тора


1 2 3165 1 14 06326 02 0000 430 Чааһынай бас билиигэ баар, итинник сир учаастактарын хаттаан үллэрии

түмүгэр сир учаастактарын уонна федеральнай суолталаах куораттар кы-раныыссаларыгар баар, федеральнай бас билиигэ киирсэр уонна олору салайыыга уонна дьаһайыыга Россия Федерациятын боломуочуйаларын толоруу Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уорганнарыгар бэриллибит сир учаастактарын иэнин улаатыннарыы иһин төлөбүр

165 1 16 33020 02 0000 140 Россия Федерациятын субъектарын наадыйыыларыгар анаан судаары-стыбаннай уонна муниципальнай наадыйыыны хааччыйыыга табаары аҕалыыга сакааһы аттаран тарҕатыы, үлэни толоруу, өҥөнү оҥоруу туһунан Россия Федерациятын сокуонун кэһии иһин харчынан ирдэбил (ыстараап)

165 1 16 90020 02 0000 140 Хоромньуну толуйар харчынан ирдэбилтэн (ыстарааптан) уонна атын су-уматтан Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар ааҕыллар атын киириилэр

166 Саха Өрөспүүбүлүкэтин гражданскай уопсастыбатын институттарын сайыннарыыга министиэристи-бэтэ

166 2 02 25515 02 0000 151 Хотугу дойду, Сибиир уонна Уһук Илин төрүт олохтоох аҕыйах ахсаан-наах норуоттарын экэнэмиэкэтин уонна олоҕундьаһаҕын сайдыытын өйөөһүҥҥэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар бэриллэр субсидия

166 2 02 25516 02 0000 151 Россия нациятын биир сомоҕо буолуутун бөҕөргөтүүгэ уонна Россия но-руоттарын этнокултуурунай сайдыыларыгар дьаһаллары ыытыыга Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар бэриллэр субсидия

166 2 02 35120 02 0000 151 Россия Федерациятыгар уопсай юрисдикциялаах федеральнай сууттар би-рисээгэлээх сэтээтэллэригэр хандьытааттар испииһэктэрин оҥорууга (ула-рытыыга) Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субвенция

202 Саха Өрөспүүбүлүкэтин Арктика дьыалаларыгар судаарыстыбаннай кэмитиэтэ251 Саха Өрөспүүбүлүкэтин геологияҕа уонна сир аннын туһаныыга судаарыстыбаннай кэмитиэтэ251 1 08 07082 01 0000 110 Лицензиялааһынынан, аттестациялааһынынан сибээстээн, өскөтүн маннык

аттестация Россия Федерациятын сокуонунан көрүллүбүт түбэлтэтигэр, дьайыылары оҥоруу иһин Россия Федерациятын субъектарын бюджетта-рыгар ааҕыллар судаарыстыбаннай пошлина

251 1 12 02012 01 0000 120 Россия Федерациятын сиригэруотугар олохтоох суолталаах сир аннын учаастактарынан сир аннын туһаныыга лицензиянан көрүллүбүт туста-ах быһыымайгы үөскээтэҕинэ, сир аннын туһаныы иһин биир кэмнээх төлөбүр

251 1 12 02052 01 0000 120 Сиртэн хостонор туһалаах баай саппааһыгар судаарыстыбаннай эксперти-заны, бэриллэр олохтоох суолталаах сир аннын учаастактарын туһаныыга биэрии туһунан геологическай, экономическай уонна экологическай иһитиннэриини оҥоруу иһин төлөбүр

251 1 12 02102 02 0000 120 Олохтоох суолталаах сир аннын учаастактарын туһанар быраапка ыытыл-лар куонкуруска (аукциоҥҥа) кыттыы иһин хомуур

251 1 16 25010 01 0000 140 Сир аннын туһунан сокуоннары кэһии иһин харчынан ирдэбил (ыстараап)253 Саха Өрөспүүбүлүкэтин сыана бэлиитикэтигэр судаарыстыбаннай кэмитиэтэ253 1 16 02020 01 0000 140 Россия Федерациятын субъектарын толорор былааһын уорганнара

түһэрэр, толорор былаас федеральнай уорганнара сүрүннүүр сыананы (та-рыыбы) судаарыстыбаннай сүрүннээһин туһунан сокуоннары кэһии иһин харчынан ирдэбиллэрэ (ыстарааптара)

253 1 16 02030 02 0000 140 Россия Федерациятын субъектарын толорор былааһын уорганнара түһэрэр, РФ субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уорганнара сүрүннүүр сыана (тарыып) өттүнэн сыананы (тарыыбы) судаарыстыбаннай сүрүннээһин туһунан сокуону кэһии иһин харчынан ирдэбиллэрэ (ыстара-аптара)

303 Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай тутуу уонна дьиэуоткэтэбилигэр управлениета

303 1 16 90040 04 0000 140 Хоромньуну толуйан харчынан ирдэбилтэн (ыстарааптан) уонна атын суу-маттан куораттааҕы уокуруктар бюджеттарыгар киирэр атын үп

303 1 16 90050 05 0000 140 Хоромньуну толуйан харчынан ирдэбилтэн (ыстарааптан) уонна атын суу-маттан муниципальнай оройуоннар бюджеттарыгар киирэр атын үп

306 Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр мировой судьуйалар үлэлэрин тэрийиини хааччыйар киин аппараат352 Саха Өрөспүүбүлүкэтин самоходнай массыынаны уонна техника атын көрүҥүн техническэй туругун

кэтэбилигэр управлениета352 1 08 07142 01 0000 110 Россия Федерациятын субъектарын толорор былааһын боломуочуйалаах

уорганнара трактордары, самоходнай суолтутуу уонна атын самоходнай массыыналары уонна олор прицептарын судаарыстыбаннай техническэй көрүү туһунан докумуоннары биэриинэн, мототырааныспары, прицеби, тракторы, самоходнай суолтутуу уонна атын самоходнай массыынаны судаарыстыбаннай регистрациялааһыны, трактористмашинист (тракто-рист) дастабырыанньатын, самоходнай массыынаны ыытыы быраабыгар быстах кэмнээх дастабырыанньаны, ол иһигэр сүтэриллибит эбэтэр туһата суох буолбут оннугар, биэриинэн сибээстээн оҥорор дьайыыларын иһин судаарыстыбаннай пошлина

352 1 08 07160 01 0000 110 Россия Федерациятын субъектарын толорор былааһын боломуочуйалаах уорганнара трактористары уонна самоходнай массыыналары бэлэмниир бырааптаах лицензияны уонна аккредитацияны ыйыллыбыт учреждение-ларга биэрии туһунан боппуруоһу туһааннаах уорганнар көрүүлэригэр ана-ан үөрэх учреждениеларыгар үөрэх хаамыытын тэрийии уонна хааччыйыы ирдэбиллэригэр сөп түбэһэрин туһунан үөрэтии сибидиэтэлистибэтин биэ-рии иһин судаарыстыбаннай пошлина

405 Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституционнай суута413 Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр киһи быраабыгар Боломуочунайа уонна кини аппараата414 Саха Өрөспүүбүлүкэтин Киин быыбар хамыыһыйата501 Хабаровскай куоракка Уһук Илиннээҕи федеральнай уокурукка Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастайааннай

бэрэстэбиитэлэ502 СанктПетербург куоракка Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтэ504 Российскай Федерация Президенин иһинэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастайааннай бэрэстэбиитэли-

стибэтэ601 Саха Өрөспүүбүлүкэтин сибээскэ уонна информационнай технологияларга министиэристибэтэ601 2 02 25028 02 0000 151 Информационнай технология эйгэтигэр регионнааҕы бырайыактары

өйөөһүҥҥэ бюджеттарга субсидия602 Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай сакааһы аттаран тарҕатыыга судаарыстыбаннай кэмити-

этэ719 Саха Өрөспүүбүлүкэтин ойуур сыһыаннаһыыларыгар департамена719 1 12 04013 02 0000 120 Ойуур маһын атыылаһыыатыылааһын дуогабарынан төлөбүр муҥутуур

алын кээмэйин аһарар өттүнэн ойуур фондатын сирдэригэр баар ойууру туһаныы иһин төлөбүр



ИЛ ТYМЭНРоссия Федерациятын бюджетын



тора


1 2 3719 1 12 04014 02 0000 120 Түүлэһии төлөбүрүн муҥутуур алын кээмэйин аһарар өттүнэн ойуур фон-

датын сирдэригэр баар ойууру туһаныы иһин төлөбүр719 1 12 04015 02 0000 120 Бэйэ наадыйыытыгар анаан тыаны атыылаһыыатыылааһын дуогабары-

нан төлөбүр өттүнэн ойуур фондатын сирдэригэр баар ойууру туһаныы иһин төлөбүр

719 1 12 04080 02 0000 120 Ойуур фондатын уонна атын категориялаах тыаны туһаныыттан ылыл-лар атын дохуот (2007 сыл тохсунньу 1 күнүн иннигэр үөскээбит эбэһээтэлистибэлэринэн)

719 1 16 25072 02 0000 140 Россия Федерациятын субъектарын бас билиилэригэр баар ойуур учаа-стактарыгар олохтоммут ойуур сокуонун кэһии иһин харчынан ирдэбил (ыстараап)

719 2 02 25131 02 0000 151 Ойуур баһаарын анал техникатын уонна тэрилин атыылаһыыга Россия Фе-дерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

719 2 02 35129 02 0000 151 Ойуур сыһыаннаһыыларын эйгэтигэр тустаах боломуочуйалары толорууга Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субвенция

723 Саха Өрөспүүбүлүкэтин култуура нэһилиэстибэтин объектарын харыстааһыҥҥа департамена

911 Саха Өрөспүүбүлүкэтин дьонсэргэ олоҕордьаһаҕар куттал суох буолуутун хааччыйыыга судаары-стыбаннай кэмитиэтэ

930 Саха Өрөспүүбүлүкэтин арыгылаах бородууксуйаны бытархай атыылааһыны лицензиялааһыҥҥа уонна лицензионнай хонтуруолу олохтооһуҥҥа управлениета

931 Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын иһинэн коррупцияны утарар уонна атын сокуону кэһиини сэрэ-тиигэ управлениета

932 Саха Өрөспүүбүлүкэтин инновационнай сайдыыга уонна предпринимательствоҕа министиэристибэтэ933 Саха Өрөспүүбүлүкэтин дьонсэргэ дьарыктаах буолуутугар судаарыстыбаннай кэмитиэтэ

933 2 02 25470 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарын үлэ ырыынагар тыҥааһыны аччаты-ыга туһаайыллыбыт дьонсэргэ дьарыктаах буолуутугар эбии дьаһаллары олоххо киллэриигэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

933 2 02 25478 02 0000 151 Дьонсэргэ дьарыктаах буолуутун эйгэтигэр эбии дьаһалы олоххо киллэри-игэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

933 2 02 35290 02 0000 151 Үлэлээбэт гражданнарга социальнай төлөбүрү оҥорууга Россия Федераци-ятын боломуочуйатын олоххо киллэриигэ Россия Федерациятын субъекта-рын бюджеттарыгар субвенция

933 2 18 52900 02 0000 151 «Россия Федерациятыгар дьонсэргэ дьарыктаах буолуутун туһунан» Россия Федерациятын 1991 сыл муус устар 19 күнүнээҕи 10321 №дээх Сокуонугар олоҕуран үлэлээбэт гражданнарга социальнай төлөбүргэ аа-спыт сыллардааҕы бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт тобоҕун төннөрүүттэн Россия Федерациятын Пенсионнай фондатын бюджетыттан Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар дохуот

000 Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын дохуоттарын кылаабынай администратордара бэйэлэрин дьаһайар кыахтарын иһинэн администрациялыахтарын сөптөөх Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын атын дохуота

000 1 08 07082 01 0000 110 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар ааҕыллар, лицензиялааһынынан, аттестациялааһынынан сибээстээн дьайыыны оҥоруу иһин, өскөтүн маннык аттестациялааһын Россия Федерациятын со-куоннарынан көрүллүбүт буоллаҕына, судаарыстыбаннай пошлина

000 1 08 07160 01 0000 110 Россия Федерациятын субъектарын толорор былааһын боломуочуйалаах уорганнара үөрэх учреждениеларыгар бу учреждениеларга трактористары уонна самоходнай массыына машинистарын бэлэмниир быраап лицен-зиятын аккредитациялааһын уонна бу учреждениеларга биэрии туһунан боппуруоһу туһааннаах уорганнар көрүүлэригэр анаан үөрэтии тээбиринин уонна тэриллээһинин ирдэбиллэригэр сөп түбэһиитин туһунан үөрэх сиби-диэтэлистибэтин биэриилэрин иһин судаарыстыбаннай пошлина

000 1 08 07172 01 0000 110 Россия Федерациятын субъектарын толорор былааһын уоргана кутталла-ах, ыарахан ыйааһыннаах уонна (эбэтэр) улахан таһаҕаһы тиэйэртаһар тырааныспар сириэстибэлэрэ массыына суолунан сылдьыыларыгар анал көҥүлү биэриилэрин иһин Россия Федерациятын субъектарын бюджетта-рыгар ааҕыллар судаарыстыбаннай пошлина

000 1 08 07240 01 1000 140 Хамсыыр харамай эйгэтин объектарын бултааһыҥҥа көҥүлү биэрии иһин, ону тэҥэ ыйыллыбыт көҥүл дубликатын биэрии иһин судаарыстыбаннай пошлина

000 1 08 07300 01 0000 110 Атын юридическай суолталаах дьайыылары оҥоруу иһин Россия Федера-циятын субъегын бюджетыгар ааҕыллыахтаах атын судаарыстыбаннай пошлина

000 1 11 05032 02 0000 120 Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уорган-нарын уонна кинилэр тэрийбит учреждениеларын суһал салайыытыгар ки-ирсэр баайыдуолу куортамҥа биэрииттэн дохуот (Россия Федерациятын субъектарын бюджетнай уонна автономнай учреждениеларын баайыттандуолуттан ураты)

000 1 11 05032 02 9000 120 Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр баар баайыдуолу уонна кинилэр тэрийбит учреждениеларын куортамҥа биэрииттэн дохуот (Россия Федерациятын субъектарын бюджеттаах уонна автономнай учреж-дениеларыттан ураты) хааһына учреждениеларын өттүнэн

000 1 11 05091 02 0000 120 Россия Федерациятын субъектарын бас билиилэригэр сыһыаннаах регионнааҕы уонна муниципалитеттар икки ардыларынааҕы суолталаах уопсай туһаныллар массыына суолларыгар баар массыына тохтуур сирдэ-рин (массыына тохтуур сирдэрин миэстэтин) төлөбүргэ биэрииттэн киирэр дохуот

000 1 11 05100 02 0000 120 Суол сервиһин объектарын капитальнай өрөмүөннүүр уонна үлэлэтэр, инженернай коммуникациялары тардар, көһөрөр, уларытан оҥорор уон-на үлэлэтэр, реклама оҥоһуктарын туруорар уонна үлэлэтэр сыалтан регионнааҕы эбэтэр муниципалитеттар икки ардыларынааҕы уопсай туһаныллар массыына суолларын анаммыт балаһаларын кыраныысса-ларыгар баар сир учаастактарыгар сыһыаннаан сервитуттары туруорар туһунан сөбүлэһиилэри толорууттан киирэр төлөбүр

000 1 11 05322 02 0000 120 Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр баар сир учаастакта-рыгар сыһыаннаан Россия Федерациятын субъектарын толорор былааһын уорганнара, судаарыстыбаннай эбэтэр муниципальнай предприятие-лар эбэтэр судаарыстыбаннай эбэтэр муниципальнай учреждениелар түһэрсибит сервитуту олохтуур туһунан сөбүлэһиилэринэн төлөбүр

000 1 11 08020 02 0000 120 Россия Федерациятын субъектарын бас билиилэригэр баар малыбаайы солуокка, итэҕэллээх салайыыга биэрииттэн киирэр үп (Россия Федераци-ятын субъектарын автономнай учреждениеларын малларыттанбаайда-рыттан, итиэннэ Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай унитарнай предприятиеларын, ол иһигэр хааһына, малыттанбаайыттан ураты)

000 1 11 09012 02 0000 120 Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр сылдьар байыаннай, анал уонна икки хос аналлаах интеллектуальнай үлэ түмүгэр быраабы туһаныыттан киирэр дохуот



тора


1 2 3000 1 11 09022 02 0000 120 Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр сылдьар научнайтех-

ническэй үлэ түмүктэригэр быраабы туһаныыттан киирэр дохуот000 1 11 09042 02 0000 120 Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр сылдьар баайыдуолу

туһаныыттан киирэр атын үп (Россия Федерациятын субъектарын авто-номнай учреждениеларын баайдарыттандуолларыттан, итиэннэ Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай унитарнай предприятие-ларын, ол иһигэр хааһына, баайыттандуолуттан ураты)

000 1 13 01072 02 0000 130 Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай уорганнара, Рос-сия Федерациятын субъектарын хааһына учреждениелара иһитиннэрэрбиллэрэрсүбэлиир өҥөнү оҥорууларыттан киирэр дохуот

000 1 13 01410 01 0000 130 Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай уорганнара, Рос-сия Федерациятын субъектарын хааһына учреждениелара оҥорор судаа-рыстыбаннай реестрдарыгар баар сибидиэнньэни, докумуону биэриилэрин иһин оҥоһуллар төлөбүр

000 1 13 01520 02 0000 130 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар ааҕыллар, регионнааҕы уонна муниципалитеттар икки ардыларынааҕы уопсай туһаныллар массыына суолугар суол сервиһин объектарын холбооһун өҥөтүн оҥоруу иһин төлөбүр

000 1 13 01992 02 0000 130 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччылар төлөбүрдээх өҥөнү (үлэни) оҥорууларыттан киирэр дохуот

000 1 13 01992 02 9000 130 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччылар төлөбүрдээх өҥөнү (үлэни) оҥорууларыттан киирэр атын дохуот (хааһына учреждениелара төлөбүрдээх өҥөнү (үлэни) оҥорууларыттан киирэр үп)

000 1 13 01992 02 9100 130 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччылар төлөбүрдээх өҥөнү (үлэни) оҥорууларыттан киирэр атын дохуот (айан биир тэҥ билиэтин атыылааһынтан киирэр үп)

000 1 13 02040 01 0000 130 Процессуальнай хоромньуну сабыыга туһуламмыт ороскуоту Россия Феде-рациятын субъегын бюджетыгар толуйуу бэрээдэгинэн киирэр дохуот

000 1 13 02992 02 0000 130 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын хоромньуларын толуу-руттан киирэр атын дохуот

000 1 13 02992 02 9000 130 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын хоромньуларын толуу-руттан киирэр атын дохуот (хааһына учреждениелара)

000 1 14 01020 02 0000 410 Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр баар квартиралары атыылааһынтан киирэр дохуот

000 1 14 02022 02 0000 410 Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уор-ганнарын дьаһайыыларыгар киирэр учреждениелар быһаарыылаах дьаһайыыларыгар баар баайыдуолу атыылааһынтан ылыллар дохуот (Россия Федерациятын бюджеттаах уонна автономнай учреждениела-рын баайыттандуолуттан ураты), ыйыллыбыт баайдуол сүрүн үбүн атыылааһын өттүнэн

000 1 14 02022 02 0000 440 Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уорганнарын дьаһалларыгар киирэр учреждениелар быһаарыылаах дьаһайыыларыгар баар баайыдуолу атыылааһынтан ылыллар дохуот (Россия Федерациятын бюджеттаах уонна автономнай учреждениела-рын баайыттандуолуттан ураты), ыйыллыбыт малбаай материальнай саппааһын атыылааһын өттүнэн

000 1 14 02023 02 0000 410 Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уор-ганнарын дьаһайыыларыгар киирэр учреждениелар быһаарыылаах дьаһайыыларыгар баар баайыдуолу атыылааһынтан ылыллар дохуот (Россия Федерациятын бюджеттаах уонна автономнай учреждениеларын баайыттандуолуттан ураты, ону тэҥэ Россия Федерациятын судаарысты-баннай унитарнай предприятиеларын баайындуолун, ол иһигэр хааһына), ыйыллыбыт баайдуол сүрүн үбүн атыылааһын өттүнэн

000 1 14 02023 02 0000 440 Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уорганнарын дьаһалларыгар киирэр учреждениелар быһаарыылаах дьаһайыыларыгар баар баайыдуолу атыылааһынтан ылыллар дохуот (Россия Федерациятын бюджеттаах уонна автономнай учреждениеларын баайыттандуолуттан ураты, ону тэҥэ Россия Федерациятын судаарысты-баннай унитарнай предприятиеларын баайындуолун, ол иһигэр хааһына), ыйыллыбыт малбаай материальнай саппааһын атыылааһын өттүнэн

000 1 14 02028 02 0000 410 Россия Федерациятын субъегын бас билиитигэр баар бюджетнай, автоном-най учреждениелар хамсаабат баайдарындуолларын батарыыттан ылыл-лар дохуот, сүрүн үбү батарыы өттүнэн

000 1 14 03020 02 0000 410 Россия Федерациятын субъектарын дохуоттарыгар киллэриллибит тутан ылыллыбыт уонна атын баайыдуолу дьаһайыыттан уонна атыылааһынтан киирэр үп (ыйыллыбыт баайдуол сүрүн сириэстибэтин атыылааһын өттүнэн)

000 1 14 03020 02 0000 440 Россия Федерациятын субъектарын дохуоттарыгар киллэриллибит тутан ылыллыбыт уонна атын баайыдуолу дьаһайыыттан уонна атыылааһынтан киирэр үп (ыйыллыбыт баайдуол материальнай саппааһын атыылааһын өттүнэн)

000 1 14 04020 02 0000 420 Россия Федерациятын субъектарын бас билиилэригэр баар материаль-найа суох активтары атыылааһынтан киирэр дохуот

000 1 14 06042 02 0000 430 Бюджетнай уонна автономнай учреждениелар туһаныыларыгар сылдьар Россия Федерациятын субъектарын бас билиитигэр баар сир учаастакта-рын атыылааһынтан киирэр дохуот

000 1 15 02020 02 0000 140 Туһааннаах үлэни толоруу иһин Россия Федерациятын субъектарын суда-арыстыбаннай тэрилтэлэрэ тутар төлөбүрдэрэ

000 1 15 03020 02 0000 140 Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уорган-нара лицензияны биэриилэрин иһин хомуур

000 1 15 07020 01 0000 140 Судаарыстыбаннай экологическай экспертизаны ыытыы ороскуотун смета-тыгар сөп түбэһиннэрэн ааҕыллыбыт Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уорганнара тэрийэр уонна ыытар судаары-стыбаннай экологическай экспертизаны ааһыахтаах докумуоннары сакаа-стааччылар киллэрэр хомуурдара

000 1 16 02030 02 0000 140 Россия Федерациятын субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уорган-нара сүрүннүүр сыаналарын (тарыыптарын) өттүнэн сыананы (тарыыбы) судаарыстыбаннай сүрүннээһин туһунан сокуону кэһии иһин Россия Феде-рациятын субъектарын толорор былааһын уорганнара түһэрэр харчынан ирдэбиллэрэ (ыстарааптара)

000 1 16 18020 02 0000 140 Бюджет сокуонун кэһии иһин харчынан ирдэбил (ыстараап) (Россия Феде-рациятын субъектарын бюджеттарын өттүнэн)

000 1 16 21020 02 0000 140 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар ааҕыллар, малбаай хоромньутун толуйан, буруйу оҥорууга буруйдаах дьонтон тутуллар харчы-нан ирдэбил (ыстараап) уонна атын суума

000 1 16 23021 02 0000 140 Барыстанааччыларынан Россия Федерациятын субъектарын бюджет-тарын үбүн ылааччылар буолар гражданскай эппиэтинэһи булгуччулаах страховкалааһын страховкатын түбэлтэтэ үөскээтэҕинэ хоромньуну толуй-ууттан киирэр дохуот

000 1 16 23021 02 9000 140 Барыстанааччыларынан Россия Федерациятын субъектарын бюджет-тарын үбүн ылааччылар буолар гражданскай эппиэтинэһи булгуччулаах страховкалааһын страховкатын түбэлтэтэ үөскээтэҕинэ хоромньуну толуй-ууттан киирэр дохуот (хааһына учреждениелара)

ААХ. ТУТУС. ТУҺАН



ИЛ ТYМЭН


БЭНИДИЭННЬИК, СЭТИННЬИ 26 КҮНЭ

ПЕРВЫЙ05.00 Доброе утро09.00, 12.00, 15.00, 03.00 Новости09.15 Сегодня 26 ноября. День начинается 6+09.55, 03.05 Модный приговор 6+10.55 Жить здорово! 16+12.15, 17.00, 18.25 Время покажет 16+15.15, 04.05 Давай поженимся! 16+16.00, 02.05 Мужское / Женское 16+18.00 Вечерние Новости18.50, 01.05 На самом деле 16+19.50 Пусть говорят 16+21.00 Время21.30 Т/с «Желтый глаз тигра» 16+22.30 Большая игра 12+23.30 Вечерний Ургант 16+00.05 Познер 16+

РОССИЯ 105.00, 09.15 Утро России09.00, 11.00, 14.00, 20.00 Вести09.55 О самом главном 12+11.25, 14.35, 17.00, 20.45 Вести. Местное время11.40 Судьба человека с Борисом Корчевниковым 12+12.50, 18.50 60 Минут 12+14.50 Т/с «Тайны следствия» 12+17.25 Андрей Малахов. Прямой эфир 16+21.00 Т/с «Доктор Рихтер. Продолжение» 16+23.15 Т/с «Бригада» 18+01.15 Вечер с Владимиром Соловьёвым 12+

НВК06:00 Клипы 12+06:30 Чэгиэнчэбдик буолуохха! 6+06:45 Готовим вкусно и полезно 12+07:00 Новый день 6+09:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+09:15 Город женщин 12+10:15 В гуще событий 12+ (на як.яз.)

11:00 «Якутия 24» информационная программа 12+11:15 Живой звук 6+ (на як.яз.)12:00 «Якутия 24» информационная программа 12+12:15 Актуальное интервью 12+12:30 Город женщин 12+13:30 Саха СирэЯкутия 12+14:00 Телесериал 12+15:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+15:15 Колыбелька 0+ (на як.яз.)15:30 Эмчит 12+16:30 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+16:45 Ааллуук мас 6+17:15 Территория мужчин 12+ (на як.яз.)18:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+18:15 Ферма2 12+19:00 «Якутия 24» информационная программа 12+19:15 Один из нас 12+20:15 Колыбелька 0+ (на як.яз.)20:30 Саха СирэЯкутия 12+20:45 Телесериал 12+21:30 Lectorium. саха 12+22:15 Итоги дня 12+22:45 Клипы 12+

ЯКУТИЯ 2406:00 Новости «Якутия 24» 12+06:15 Отмороженная 6+06:30 Новости «Якутия 24» 12+06:35 Актуальное интервью 12+07:00 Утро событий 12+07:45 Актуальное интервью 12+08:00 Утро событий 12+09:00 Новости «Якутия 24» 12+09:15 Репортаж 12+09:30 Документальный фильм 12+10:00 Новости «Якутия 24» 12+10:15 Совет Федерации 12+10:45 Репортаж 12+ 11:00 Новости «Якутия 24» 12+11:15 Актуальное интервью 12+11:30 Документальный фильм 12+12:00 Новости «Якутия 24» 12+12:40 Репортаж 12+13:00 Новости «Якутия 24» 12+13:30 Актуальное интервью 12+13:45 Новости «Якутия 24» 12+14:00 Другие новости 12+

14:15 Документальный фильм 12+14:45 Совет Федерации 12+15:00 Новости «Якутия 24» 12+15:15 Актуальное интервью 12+15:30 Документальный фильм 12+16:00 Новости «Якутия 24» 12+16:15 Репортаж 12+16:30 Документальный фильм 12+17:00 Новости «Якутия 24» 12+17:15 Репортаж 6+17:30 Другие новости 12+17:45 Репортаж 6+18:00 Новости «Якутия 24» 12+18:15 Документальный фильм 12+18:45 Актуальное интервью 12+19:00 Новости 12+20:00 Итоги дня 12+20:30 Актуальное интервью 12+21:00 Документальный фильм 12+21:30 Документальный фильм 12+22:00 Итоги дня 12+22:30 Актуальное интервью 12+23:00 Итоги дня 12+23:30 Документальный фильм 12+00:00 Новости «Якутия 24» 12+00:15 Документальный фильм 12+00:45 Актуальное интервью 12+01:00 Итоги дня 12+01:30 Новости 12+02:00 Документальные фильмы 12+02:30 Актуальное интервью 12+03:00 Итоги дня 12+03:30 Документальный фильм 12+04:00 Новости 12+04:30 Актуальное интервью 12+05:00 Итоги дня 12+05:30 Документальный фильм 12+

НТВ04.00 Т/с «Агент особого назначения» 16+05.00 Деловое утро НТВ 12+07.25 Мальцева 12+08.10 Т/с «Мухтар. Новый след» 16+

09.00, 12.00, 15.00, 18.00, 22.45 Сегодня09.20 Т/с «Литейный» 16+12.25 Чрезвычайное происшествие13.00, 15.30, 01.15 Место встречи 16+16.15 ДНК 16+17.15, 18.40 Т/с «Другой майор Соколов» 16+20.00 Х/ф «Медное солнце» 16+22.55 Поздняков 16+23.10 Х/ф «Непобедимая» 12+00.15 Живая легенда 12+02.55 Поедем, поедим! 0+03.15 Т/с «Москва. Три вокзала» 16+

ТНТ06.00, 07.00, 20.00 Где логика? 16+08.00 Дом2. Lite 16+09.15 Дом2. Остров любви 16+10.30 Бородина против Бузовой 16+11.30, 00.05 Т/с «Улица» 16+12.00 Танцы 16+14.00, 14.30, 15.00, 15.30, 16.00, 16.30, 17.00, 17.30, 18.00, 18.30 Т/с «Интерны» 16+19.00, 19.30 Т/с «Ольга» 16+21.00 Однажды в России 16+22.00 Дом2. Город любви 16+23.00 Дом2. После заката 16+00.35 Комик в городе 16+01.05, 01.55, 02.45, 03.35 STAND UP 16+04.10, 05.00 Импровизация 16+

ЗВЕЗДА06.00 Сегодня утром08.00 Политический детектив 12+08.25, 09.15 Д/ф «Андропов. Хроника тайной войны» 16+09.00, 13.00 Новости дня10.00, 13.10, 17.05 Т/с «Звездочет» 12+17.00 Военные новости18.15 Д/с «Оружие ХХ века» 12+18.40 Д/с «ПВО. Стражи неба» 12+19.35 Скрытые угрозы 12+20.20 Д/с «Загадки века с Сергеем Медведевым» 12+

21.10 Специальный репортаж 12+21.35 Открытый эфир 12+23.15 Между тем 12+23.45 Т/с «Вечный зов» 12+05.15 Главный день 12+

РОССИЯ К05.30, 06.00, 06.30, 07.20, 09.00, 14.00, 18.30, 22.40 Новости культуры05.35 Пешком... 0+06.05 Человеческий фактор 0+06.35, 21.20 Т/с «Сита и Рама» 0+07.30, 00.25 Мировые сокровища 0+07.50, 15.35 Т/с «И это всё о нём» 0+09.15 Наблюдатель 0+10.10, 00.40 ХХ век 0+11.15, 01.45 Цвет времени 0+11.30, 17.45, 23.40 Власть факта 0+12.10 Линия жизни 0+13.05, 19.45 Д/ф «Почему исчезли неандертальцы?» 0+14.10 На этой неделе... 100 лет назад 0+14.35 Агора 0+16.45 Легендарные скрипачи ХХ века 0+18.45 Главная роль 0+19.05 Правила жизни 0+19.30 Спокойной ночи, малыши! 0+20.40 Сати. Нескучная классика... 0+22.10 Исторические путешествия Ивана Толстого 0+23.00 Д/с «Российские хирурги» 0+

ТВЦ05.00 Настроение07.00 Х/ф «Расследование» 12+08.20 Х/ф «Ультиматум» 16+09.55 Городское собрание 12+10.30, 13.30, 18.40, 21.00, 23.00 События10.50 Т/с «Чисто английское убийство» 12+12.40 Мой герой 12+13.50 Город новостей14.05, 00.05 Т/с «Пуаро Агаты Кристи» 12+

16.00 Естественный отбор 12+16.50 Т/с «Детективы Анны Малышевой» 12+19.00, 04.50 Петровка, 38 16+19.20 Право голоса 16+21.30 Центробежное ускорение 16+22.05 Знак качества 16+23.30 Обложка 16+01.35 Х/ф «Дом с чёрными котами» 12+

СТС06.00 Ералаш06.30 Х/ф «Новые приключения Аладдина» 12+08.30 М/с «Драконы. Гонки по краю» 6+10.00 М/с «Том и Джерри» 0+10.10 М/ф «В поисках Дори» 6+12.05 Х/ф «Малефисента» 12+14.00 Т/с «Кухня» 12+17.00 Т/с «СеняФедя» 16+20.00 Т/с «ИвановыИвановы» 16+21.00 Х/ф «Белоснежка. Месть гномов» 12+23.10, 00.30 Уральские пельмени. Любимое 16+23.30 Кино в деталях 18+01.00 Т/с «Девочки не сдаются» 16+02.00 Т/с «Принц Сибири» 12+03.00 Т/с «Геймеры» 16+04.00 Т/с «Амазонки» 16+04.55 Т/с «Два отца и два сына» 16+05.45 Музыка на СТС 16+

ПЯТЫЙ04.00, 08.00, 12.00, 21.00, 02.15 Известия04.25, 05.15, 06.05, 07.05, 12.25, 13.20, 03.15, 14.10, 15.05, 16.00, 16.55 Т/с «Глухарь» 16+08.25, 09.20, 10.10, 11.05 Т/с «Петрович» 16+17.50, 18.40, 19.20, 20.10, 21.25, 22.15 Т/с «След» 16+23.00 Известия. Итоговый выпуск23.25, 00.25, 01.20, 02.25 Т/с «Личное пространство» 16+

ТВпрограмма«РЕСПУБЛИКА» киинэ саалатын

РЕПЕРТУАРАсэтинньи 26 күнүттэн

1000 «Тойон кыыл» Драма/80 мин. от 6 лет

150 солк.

1140 «Чээкэ» Комедия /80 мин. от 12 лет

150 солк.


150 солк.

1500 «Тойон кыыл» Драма/80 мин. от 6 лет

150 руб.


200 солк.


200 солк.

Билсэр төл. 700-481



ИЛ ТYМЭН

ПЕРВЫЙ05.00 Доброе утро09.00, 12.00, 15.00, 03.00 Новости09.15 Сегодня 27 ноября. День начинается 6+09.55, 02.50, 03.05 Модный приговор 6+10.55 Жить здорово! 16+12.15, 17.00, 18.25, 01.05 Время покажет 16+15.15, 03.55 Давай поженимся! 16+16.00, 01.55 Мужское / Женское 16+18.00 Вечерние Новости18.50, 00.05 На самом деле 16+19.50 Пусть говорят 16+21.00 Время21.30 Т/с «Желтый глаз тигра» 16+22.30 Большая игра 12+23.30 Вечерний Ургант 16+


НВК06:00 Клипы 12+06:30 Чэгиэнчэбдик буолуохха! 6+06:45 Готовим вкусно и полезно 12+07:00 Новый день 6+09:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+09:15 Город женщин 12+10:15 Телесериал 12+11:00 «Якутия 24» информационная программа 12+

11:15 Lectorium. саха 12+12:00 «Якутия 24» информационная программа 12+12:15 Актуальное интервью 12+12:30 Город женщин 12+ (на як.яз.)13:30 Саха СирэЯкутия 12+14:00 Телесериал 12+15:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+15:15 Колыбелька 0+ (на як.яз.)15:30 Т.О.К 12+16:30 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+16:45 Родной мой край 0+17:15 Территория мужчин 12+ (на як.яз.)18:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+18:15 Ферма2 12+19:00 «Якутия 24» информационная программа 12+19:15 В гуще событий 12+ (на як.яз.)20:15 Колыбелька 0+ (на як.яз.)20:30 Саха СирэЯкутия 12+20:45 Телесериал 12+21:30 От всей души 6+ (Белоусов)22:15 Итоги дня 12+22:45 Клипы 12+

ЯКУТИЯ 2406:00 Новости «Якутия 24» 12+06:15 Отмороженная 6+06:30 Новости «Якутия 24» 12+06:35 Актуальное интервью 12+07:00 Утро событий 12+07:45 Актуальное интервью 12+08:00 Утро событий 12+09:00 Новости «Якутия 24» 12+09:15 Репортаж 12+09:30 Документальный фильм 12+10:00 Новости «Якутия 24» 12+10:15 Совет Федерации 12+10:45 Репортаж 12+ 11:00 Новости «Якутия 24» 12+11:15 Актуальное интервью 12+11:30 Документальный фильм 12+12:00 Новости «Якутия 24» 12+12:40 Репортаж 12+13:00 Новости «Якутия 24» 12+13:30 Актуальное интервью

12+13:45 Новости «Якутия 24» 12+14:00 Другие новости 12+14:15 Документальный фильм 12+14:45 Совет Федерации 12+15:00 Новости «Якутия 24» 12+15:15 Актуальное интервью 12+15:30 Документальный фильм 12+16:00 Новости «Якутия 24» 12+16:15 Репортаж 12+16:30 Документальный фильм 12+17:00 Новости «Якутия 24» 12+17:15 Репортаж 6+17:30 Другие новости 12+17:45 Репортаж 6+18:00 Новости «Якутия 24» 12+18:15 Документальный фильм 12+18:45 Актуальное интервью 12+19:00 Новости 12+20:00 Итоги дня 12+20:30 Актуальное интервью 12+21:00 Документальный фильм 12+21:30 Документальный фильм 12+22:00 Итоги дня 12+22:30 Актуальное интервью 12+23:00 Итоги дня 12+23:30 Документальный фильм 12+00:00 Новости «Якутия 24» 12+00:15 Документальный фильм 12+00:45 Актуальное интервью 12+01:00 Итоги дня 12+01:30 Новости 12+02:00 Документальные фильмы 12+02:30 Актуальное интервью 12+03:00 Итоги дня 12+03:30 Документальный фильм 12+04:00 Новости 12+04:30 Актуальное интервью 12+05:00 Итоги дня 12+05:30 Документальный фильм 12+

НТВ04.00 Т/с «Агент особого

назначения» 16+05.00 Деловое утро НТВ 12+07.25 Мальцева 12+08.10 Т/с «Мухтар. Новый след» 16+09.00, 12.00, 15.00, 18.00, 23.10 Сегодня09.20 Т/с «Литейный» 16+12.25 Чрезвычайное происшествие13.00, 15.30, 00.50 Место встречи 16+16.15 ДНК 16+17.15, 18.40 Т/с «Другой майор Соколов» 16+20.00 Х/ф «Медное солнце» 16+22.30, 23.20 Т/с «Вдова» 16+02.30 Поедем, поедим! 0+03.15 Т/с «Москва. Три вокзала» 16+

ТНТ06.00, 07.00 Где логика? 16+08.00 Дом2. Lite 16+09.15 Дом2. Остров любви 16+10.30 Бородина против Бузовой 16+11.30, 00.05 Т/с «Улица» 16+12.00 Битва экстрасенсов 16+13.30, 14.00, 14.30, 15.00, 15.30, 16.00, 16.30, 17.00, 17.30, 18.00, 18.30 Т/с «Интерны» 16+19.00, 19.30 Т/с «Ольга» 16+20.00, 04.10, 05.00 Импровизация 16+21.00 Шоу «Студия Союз» 16+22.00 Дом2. Город любви 16+23.00 Дом2. После заката 16+00.35 Комик в городе 16+01.05, 01.55, 02.45, 03.35 STAND UP 16+

ЗВЕЗДА06.00 Сегодня утром08.00, 21.10 Специальный репортаж 12+08.25, 09.15 Д/ф «Андропов. Хроника тайной войны» 16+09.00, 13.00 Новости дня10.00, 13.10 Т/с «Звездочет» 12+14.05, 17.05 Т/с «Курьерский особой важности» 16+17.00 Военные новости18.15 Д/с «Оружие ХХ века» 12+18.40 Д/с «ПВО. Стражи неба» 12+19.35 Легенды армии с Александром Маршалом 12+20.20 Улика из прошлого 12+

21.35 Открытый эфир 12+23.15 Между тем 12+23.45 Т/с «Вечный зов» 12+05.15 Д/с «Легендарные самолеты» 6+

РОССИЯ К05.30, 06.00, 06.30, 07.20, 09.00, 14.00, 18.30, 22.40 Новости культуры05.35 Пешком... 0+06.05, 19.05 Правила жизни 0+06.35, 21.20 Т/с «Сита и Рама» 0+07.30, 11.10 Мировые сокровища 0+07.50, 15.25 Т/с «И это всё о нём» 0+09.15 Наблюдатель 0+10.10, 00.25 ХХ век 0+11.30, 17.40, 23.40 Тем временем. Смыслы 0+12.15 Мы грамотеи! 0+12.55, 01.45 Цвет времени 0+13.15 Academia 0+14.10 Эрмитаж 0+14.40 Белая студия 0+16.35 Легендарные скрипачи ХХ века 0+18.45 Главная роль 0+19.30 Спокойной ночи, малыши! 0+19.45 Д/ф «Исчезнувшие люди драматическая история эволюции человека» 0+20.40 Искусственный отбор 0+22.10 Исторические путешествия Ивана Толстого 0+23.00 Д/ф «Игнатий Стеллецкий. Тайна подземных палат» 0+01.20 Д/ф «Антарктида без романтики» 0+

ТВЦ05.00 Настроение07.05 Доктор И... 16+07.40 Х/ф «Над Тиссой» 12+09.20 Д/ф «Георгий Юматов. О герое былых времён» 12+10.30, 13.30, 18.40, 21.00, 23.00 События10.50 Т/с «Чисто английское убийство» 12+12.40 Мой герой 12+13.50 Город новостей14.05, 00.15 Т/с «Пуаро Агаты Кристи» 12+16.00 Естественный отбор 12+16.50 Т/с «Детективы Анны Малышевой» 12+

19.00, 04.45 Петровка, 38 16+19.20 Право голоса 16+21.30 Осторожно, мошенники! 16+22.05 Д/ф «Космос. Подвиги и ложь» 16+23.30 Свадьба и развод 16+01.45 Х/ф «Сводные судьбы» 12+

СТС06.00 Ералаш06.35 М/с «Шоу мистера Пибоди и Шермана» 0+07.00 М/с «Тролли. Праздник продолжается!» 6+07.25 М/с «Три кота» 0+07.40 М/с «Семейка Крудс. Начало» 6+08.05 М/с «Да здравствует король Джулиан!» 6+08.30 М/с «Драконы. Гонки по краю» 6+09.30 Х/ф «Кадры» 12+11.55 Х/ф «Белоснежка. Месть гномов» 12+14.00 Т/с «Кухня» 12+19.00 Т/с «СеняФедя» 16+20.00 Т/с «ИвановыИвановы» 16+21.00 Х/ф «Братья Гримм» 12+23.25 Шоу «Уральских пельменей» 16+00.30 Уральские пельмени. Любимое 16+01.00 Т/с «Девочки не сдаются» 16+02.00 Т/с «Принц Сибири» 12+03.00 Т/с «Геймеры» 16+04.00 Т/с «Амазонки» 16+04.55 Т/с «Два отца и два сына» 16+05.45 Музыка на СТС 16+

ПЯТЫЙ04.00, 08.00, 12.00, 21.00, 02.50 Известия04.25, 05.15, 06.05, 07.05, 12.25, 13.20, 14.10, 15.05, 16.00, 16.55 Т/с «Глухарь» 16+08.25, 09.20, 10.10, 11.05 Т/с «Петрович» 16+17.50, 18.35, 19.20, 20.10, 21.25, 22.15 Т/с «След» 16+23.00 Известия. Итоговый выпуск23.25, 01.10 Т/с «Когда зацветет багульник» 16+02.55 Д/ф «Страх в твоем доме. Призрак прошлого» 16+



НВК06:00 Клипы 12+06:30 Чэгиэнчэбдик буолуохха! 6+06:45 Готовим вкусно и полезно 12+07:00 Новый день 6+09:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+09:15 Город женщин 12+ (на як.яз.)10:15 Телесериал 12+11:00 «Якутия 24»

информационная программа 12+11:15 От всей души 6+ (Белоусов)12:00 «Якутия 24» информационная программа 12+12:15 Актуальное интервью 12+12:30 Город женщин 12+13:30 Саха СирэЯкутия 12+14:00 Телесериал 12+15:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+15:15 Колыбелька 0+ (на як.яз.)15:30 Посидим, поговорим 6+ (на як.яз.)16:30 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+16:45 Хранители времени 12+17:15 Территория мужчин 12+ (на як.яз.)18:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+18:15 Декада олонхо 6+ (на як.яз.)18:30 Охота и рыбалка в Якутии 12+19:00 «Якутия 24» информационная программа 12+19:15 Сэргээ 12+20:15 Колыбелька 0+ (на як.яз.)20:30 Саха СирэЯкутия 12+20:45 Телесериал 12+21:30 От всей души 6+ (Сайа)22:15 Итоги дня 12+22:45 Клипы 12+

ЯКУТИЯ 2406:00 Новости «Якутия 24» 12+06:15 Отмороженная 6+06:30 Новости «Якутия 24» 12+06:35 Актуальное интервью 12+07:00 Утро событий 12+07:45 Актуальное интервью 12+08:00 Утро событий 12+09:00 Новости «Якутия 24» 12+09:15 Репортаж 12+09:30 Документальный фильм 12+10:00 Новости «Якутия 24» 12+10:15 Совет Федерации 12+10:45 Репортаж 12+ 11:00 Новости «Якутия 24» 12+11:15 Актуальное интервью 12+11:30 Документальный фильм 12+12:00 Новости «Якутия 24» 12+12:40 Репортаж 12+13:00 Новости «Якутия 24» 12+13:30 Актуальное интервью 12+

13:45 Новости «Якутия 24» 12+14:00 Другие новости 12+14:15 Документальный фильм 12+14:45 Совет Федерации 12+15:00 Новости «Якутия 24» 12+15:15 Актуальное интервью 12+15:30 Документальный фильм 12+16:00 Новости «Якутия 24» 12+16:15 Репортаж 12+16:30 Документальный фильм 12+17:00 Новости «Якутия 24» 12+17:15 Репортаж 6+17:30 Другие новости 12+17:45 Репортаж 6+18:00 Новости «Якутия 24» 12+18:15 Документальный фильм 12+18:45 Актуальное интервью 12+19:00 Новости 12+20:00 Итоги дня 12+20:30 Актуальное интервью 12+21:00 Документальный фильм 12+21:30 Документальный фильм 12+22:00 Итоги дня 12+22:30 Актуальное интервью 12+23:00 Итоги дня 12+23:30 Документальный фильм 12+00:00 Новости «Якутия 24» 12+00:15 Документальный фильм 12+00:45 Актуальное интервью 12+01:00 Итоги дня 12+01:30 Новости 12+02:00 Документальные фильмы 12+02:30 Актуальное интервью 12+03:00 Итоги дня 12+03:30 Документальный фильм 12+04:00 Новости 12+04:30 Актуальное интервью 12+05:00 Итоги дня 12+05:30 Документальный фильм 12+

НТВ04.00 Т/с «Агент особого назначения» 16+05.00 Деловое утро НТВ 12+07.25 Мальцева 12+08.10 Т/с «Мухтар. Новый след» 16+

09.00, 12.00, 15.00, 18.00, 23.10 Сегодня09.20 Т/с «Литейный» 16+12.25 Чрезвычайное происшествие13.00, 15.30, 00.30 Место встречи 16+16.15 ДНК 16+17.15, 18.40 Т/с «Другой майор Соколов» 16+20.00 Х/ф «Пёс» 16+23.20 Т/с «Вдова» 16+02.20 Квартирный вопрос 0+03.10 Т/с «Москва. Три вокзала» 16+

ТНТ06.00, 07.00, 21.00 Где логика? 16+08.00 Дом2. Lite 16+09.15 Дом2. Остров любви 16+10.30 Бородина против Бузовой 16+11.30, 00.05 Т/с «Улица» 16+12.00 Большой завтрак 16+12.30 Битва экстрасенсов 16+14.00, 14.30, 15.00, 15.30, 16.00, 16.30, 17.00, 17.30, 18.00, 18.30 Т/с «Интерны» 16+19.00, 19.30 Т/с «Ольга» 16+20.00 Однажды в России 16+22.00 Дом2. Город любви 16+23.00 Дом2. После заката 16+00.35 Комик в городе 16+01.05, 01.55, 02.45, 03.35 STAND UP 16+04.10, 05.00 Импровизация 16+

ЗВЕЗДА06.00 Сегодня утром08.00 Д/с «Освобождение» 12+08.35 Д/с «Москва фронту» 12+09.00, 13.00 Новости дня09.15, 13.10, 17.05 Т/с «Литейный, 4» 16+17.00 Военные новости18.15 Д/с «Оружие ХХ века» 12+18.40 Д/с «ПВО. Стражи неба» 12+19.35 Последний день 12+20.20 Д/с «Секретная папка» 12+21.10 Специальный репортаж 12+21.35 Открытый эфир 12+23.15 Между тем 12+23.45 Т/с «Вечный зов» 12+05.15 Д/с «Легендарные

самолеты» 6+

РОССИЯ К05.30, 06.00, 06.30, 07.20, 09.00, 14.00, 18.30, 22.40 Новости культуры05.35 Пешком... 0+06.05, 19.05 Правила жизни 0+06.35, 21.20 Т/с «Сита и Рама» 0+07.30 Мировые сокровища 0+07.50, 15.25 Т/с «И это всё о нём» 0+09.15 Наблюдатель 0+10.10, 00.35 ХХ век 0+11.30, 17.40, 23.45 Что делать? 0+12.15 Провинциальные музеи России 0+12.45 Д/с «Рассекреченная история» 0+13.15 Д/ф «Игнатий Стеллецкий. Тайна подземных палат» 0+14.10 Библейский сюжет 0+14.40 Сати. Нескучная классика... 0+16.35 Легендарные скрипачи ХХ века 0+17.30, 01.50 Цвет времени 0+18.45 Главная роль 0+19.30 Спокойной ночи, малыши! 0+19.45 Д/ф «Исчезнувшие люди драматическая история эволюции человека» 0+20.40 Д/ф «Мимино». Сдачи не надо!» 0+22.10 Исторические путешествия Ивана Толстого 0+23.00 Д/ф «Минин и Гафт» 0+

ТВЦ05.00 Настроение07.05 Доктор И... 16+07.40 Х/ф «Молодая жена» 12+09.35 Д/ф «Александра Завьялова. Затворница» 12+10.30, 13.30, 18.40, 21.00, 23.00 События10.50 Т/с «Чисто английское убийство» 12+12.40 Мой герой 12+13.50 Город новостей14.05, 00.20 Т/с «Пуаро Агаты Кристи» 12+16.00 Естественный отбор 12+16.50, 01.50 Т/с «Детективы

Анны Малышевой» 12+19.00 Петровка, 38 16+19.20 Право голоса 16+21.30 Линия защиты 16+22.05 Приговор 16+23.30 Прощание 16+

СТС

06.00 Ералаш06.35 М/с «Шоу мистера Пибоди и Шермана» 0+07.00 М/с «Тролли. Праздник продолжается!» 6+07.25 М/с «Три кота» 0+07.40 М/с «Семейка Крудс. Начало» 6+08.05 М/с «Да здравствует король Джулиан!» 6+08.30 М/с «Драконы. Гонки по краю» 6+09.30 Х/ф «Сколько у тебя?» 16+11.40 Х/ф «Братья Гримм» 12+14.00 Т/с «Кухня» 12+19.00 Т/с «СеняФедя» 16+20.00 Т/с «ИвановыИвановы» 16+21.00 Х/ф «Эван всемогущий» 12+22.55 Шоу «Уральских пельменей» 16+00.30 Уральские пельмени. Любимое 16+01.00 Т/с «Девочки не сдаются» 16+02.00 Т/с «Принц Сибири» 12+03.00 Т/с «Геймеры» 16+04.00 Т/с «Амазонки» 16+04.55 Т/с «Два отца и два сына» 16+05.45 Музыка на СТС 16+

ПЯТЫЙ

04.00, 08.00, 12.00, 21.00, 02.35 Известия04.25, 05.15, 06.05, 07.05, 12.25, 13.20, 14.10, 03.35, 15.05, 16.00, 16.55 Т/с «Глухарь» 16+08.25, 09.20, 10.10, 11.05 Т/с «Петрович» 16+17.50, 18.35, 19.20, 20.10, 21.25, 22.15, 23.25 Т/с «След» 16+23.00 Известия. Итоговый выпуск00.15, 00.55, 01.30, 02.00, 02.40, 03.10 Т/с «Детективы» 16+

ТВ ПРОГРАММА

ОПТУОРУННЬУК, СЭТИННЬИ 27 КҮНЭ

СЭРЭДЭ, СЭТИННЬИ 28 КҮНЭ



ИЛ ТYМЭН



НВК06:00 Клипы 12+06:30 Чэгиэнчэбдик буолуохха! 6+06:45 Готовим вкусно и полезно 12+07:00 Новый день 6+09:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+09:15 Город женщин 12+10:15 Телесериал 12+11:00 «Якутия 24» информационная программа 12+11:15 От всей души 6+ (Сайа)12:00 «Якутия 24»

информационная программа 12+12:15 Актуальное интервью 12+12:30 Город женщин 12+ (на як.яз.)13:30 Саха СирэЯкутия 12+14:00 Телесериал 12+15:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+15:15 Колыбелька 0+ (на як.яз.)15:30 ТВспорт 6+16:30 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+16:45 Новости парламента 12+17:15 Территория мужчин 12+ (на як.яз.)18:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+18:15 Декада олонхо 6+18:30 Охота и рыбалка в Якутии 12+19:00 «Якутия 24» информационная программа 12+19:15 В гуще событий 12+ (на як.яз.)20:15 Колыбелька 0+ (на як.яз.)20:30 Саха СирэЯкутия 12+20:45 Телесериал 12+21:30 От всей души 6+ (Сардаана)22:15 Итоги дня 12+22:45 Клипы 12+

ЯКУТИЯ 2406:00 Новости «Якутия 24» 12+06:15 Отмороженная 6+06:30 Новости «Якутия 24» 12+06:35 Актуальное интервью 12+07:00 Утро событий 12+07:45 Актуальное интервью 12+08:00 Утро событий 12+09:00 Новости «Якутия 24» 12+09:15 Репортаж 12+09:30 Документальный фильм 12+10:00 Новости «Якутия 24» 12+10:15 Совет Федерации 12+10:45 Репортаж 12+ 11:00 Новости «Якутия 24» 12+11:15 Актуальное интервью 12+11:30 Документальный фильм 12+12:00 Новости «Якутия 24» 12+12:40 Репортаж 12+13:00 Новости «Якутия 24» 12+13:30 Актуальное интервью 12+13:45 Новости «Якутия 24» 12+14:00 Другие новости 12+14:15 Документальный фильм 12+14:45 Совет Федерации 12+15:00 Новости «Якутия 24» 12+

15:15 Актуальное интервью 12+15:30 Документальный фильм 12+16:00 Новости «Якутия 24» 12+16:15 Репортаж 12+16:30 Документальный фильм 12+17:00 Новости «Якутия 24» 12+17:15 Репортаж 6+17:30 Другие новости 12+17:45 Репортаж 6+18:00 Новости «Якутия 24» 12+18:15 Документальный фильм 12+18:45 Актуальное интервью 12+19:00 Новости 12+20:00 Итоги дня 12+20:30 Актуальное интервью 12+21:00 Документальный фильм 12+21:30 Документальный фильм 12+22:00 Итоги дня 12+22:30 Актуальное интервью 12+23:00 Итоги дня 12+23:30 Документальный фильм 12+00:00 Новости «Якутия 24» 12+00:15 Документальный фильм 12+00:45 Актуальное интервью 12+01:00 Итоги дня 12+01:30 Новости 12+02:00 Документальные фильмы 12+02:30 Актуальное интервью 12+03:00 Итоги дня 12+03:30 Документальный фильм 12+04:00 Новости 12+04:30 Актуальное интервью 12+05:00 Итоги дня 12+05:30 Документальный фильм 12+

НТВ04.00 Т/с «Агент особого назначения» 16+05.00 Деловое утро НТВ 12+07.25 Мальцева 12+08.10 Т/с «Мухтар. Новый след» 16+09.00, 12.00, 15.00, 18.00, 23.10 Сегодня09.20 Т/с «Литейный» 16+12.25 Чрезвычайное происшествие13.00, 15.30, 00.30 Место встречи 16+16.15 ДНК 16+17.15, 18.40 Т/с «Другой майор

Соколов» 16+20.00 Х/ф «Пёс» 16+23.20 Т/с «Вдова» 16+02.20 Дачный ответ 0+03.15 Т/с «Москва. Три вокзала» 16+

ТНТ06.00, 07.00 Где логика? 16+08.00 Дом2. Lite 16+09.15 Дом2. Остров любви 16+10.30 Бородина против Бузовой 16+11.30, 00.05 Т/с «Улица» 16+12.00 Битва экстрасенсов 16+13.30, 14.00, 14.30, 15.00, 15.30, 16.00, 16.30, 17.00, 17.30, 18.00, 18.30 Т/с «Интерны» 16+19.00, 19.30 Т/с «Ольга» 16+20.00 Ольга3. За кадром 16+20.30 Шоу «Студия Союз» 16+21.30, 05.00 Импровизация 16+22.00 Дом2. Город любви 16+23.00 Дом2. После заката 16+00.35 Комик в городе 16+01.05 THTCLUB 16+01.10 Х/ф «На расстоянии любви» 16+02.50, 03.40, 04.25 STAND UP 16+

ЗВЕЗДА06.00 Сегодня утром08.00 Д/с «Освобождение» 12+08.35 Д/с «Москва фронту» 12+09.00, 13.00 Новости дня09.15, 13.10, 17.05 Т/с «Литейный, 4» 16+17.00 Военные новости18.15 Д/с «Оружие ХХ века» 12+18.40 Д/с «ПВО. Стражи неба» 12+19.35 Легенды кино 6+20.20 Код доступа 12+21.10 Специальный репортаж 12+21.35 Открытый эфир 12+23.15 Между тем 12+23.45 Т/с «Вечный зов» 12+

РОССИЯ К05.30, 06.00, 06.30, 07.20, 09.00, 14.00, 18.30, 22.40 Новости культуры

05.35 Пешком... 0+06.05, 19.05 Правила жизни 0+06.35, 21.20 Т/с «Сита и Рама» 0+07.30, 11.15 Мировые сокровища 0+07.50, 15.25 Т/с «И это всё о нём» 0+09.15 Наблюдатель 0+10.10, 00.20 Д/ф «Илья Гутман. Человек войны и мира» 0+11.30, 17.45, 23.40 Игра в бисер 0+12.15 Провинциальные музеи России 0+12.45 Д/с «Рассекреченная история» 0+13.15, 01.15 Д/ф «Формула невероятности академика Колмогорова» 0+14.10 Моя любовь Россия! 0+14.40 2 Верник 2 0+16.35 Легендарные скрипачи ХХ века 0+17.30 Д/с «Первые в мире» 0+18.45 Главная роль 0+19.30 Спокойной ночи, малыши! 0+19.45 Д/ф «Дмитрий Менделеев. Заветные мысли» 0+20.40 Энигма 0+22.10 Исторические путешествия Ивана Толстого 0+23.00 Черные дыры, белые пятна 0+

ТВЦ05.00 Настроение07.05 Доктор И... 16+07.40 Х/ф «В добрый час!» 0+09.35 Д/ф «Всеволод Сафонов. В двух шагах от славы» 12+10.30, 13.30, 18.40, 21.00, 23.00 События10.50 Т/с «Чисто английское убийство» 12+12.35 Мой герой 12+13.50 Город новостей14.05, 00.15 Т/с «Пуаро Агаты Кристи» 12+16.00 Естественный отбор 12+16.50, 01.50 Т/с «Детективы Анны Малышевой» 12+19.00 Петровка, 38 16+19.20 Право голоса 16+21.30 10 самых... 16+22.05 Д/ф «Пропавшие

с радаров. Тайны авиакатастроф» 12+23.30 Хроники московского быта 12+

СТС06.00 Ералаш06.35 М/с «Шоу мистера Пибоди и Шермана» 0+07.00 М/с «Тролли. Праздник продолжается!» 6+07.25 М/с «Три кота» 0+07.40 М/с «Семейка Крудс. Начало» 6+08.05 М/с «Да здравствует король Джулиан!» 6+08.30 М/с «Драконы. Гонки по краю» 6+10.00 Х/ф «Соседка» 16+12.05 Х/ф «Эван всемогущий» 12+14.00 Т/с «Кухня» 16+19.00 Т/с «СеняФедя» 16+20.00 Т/с «ИвановыИвановы» 16+21.00 Х/ф «Повелитель стихий» 0+23.00 Шоу «Уральских пельменей» 16+00.30 Уральские пельмени. Любимое 16+01.00 Т/с «Девочки не сдаются» 16+02.00 Т/с «Принц Сибири» 12+03.00 Т/с «Геймеры» 16+04.00 Т/с «Амазонки» 16+04.55 Т/с «Два отца и два сына» 16+05.45 Музыка на СТС 16+

ПЯТЫЙ04.00, 08.00, 12.00, 21.00, 02.35 Известия04.25, 04.50, 05.40, 06.35, 12.25, 13.20, 14.10, 15.05, 16.00, 16.55 Т/с «Глухарь» 16+07.35 День ангела 0+08.25, 09.20, 10.10, 11.05 Т/с «Петрович» 16+17.50, 18.35, 19.20, 20.10, 21.25, 22.15, 23.25 Т/с «След» 16+23.00 Известия. Итоговый выпуск00.10, 00.50, 01.30, 02.10, 02.40, 03.10 Т/с «Детективы» 16+

ПЕРВЫЙ05.00 Доброе утро09.00, 12.00, 15.00 Новости09.15 Сегодня 30 ноября. День начинается 6+09.55, 03.55 Модный приговор 6+10.55 Жить здорово! 16+12.15, 17.00, 18.25, 02.00 Время покажет 16+15.15, 04.55 Давай поженимся! 16+16.00, 03.00 Мужское / Женское 16+18.00 Вечерние Новости18.50 Человек и закон 16+19.55 Поле чудес 12+21.00 Время21.30 Голос. Перезагрузка 16+23.40 Вечерний Ургант 16+00.35 К юбилею Бориса Гребенщикова. Концерт «Огонь Вавилона» 16+

РОССИЯ 105.00, 09.15 Утро России09.00, 11.00, 14.00, 20.00 Вести09.55 О самом главном 12+11.25, 14.35, 17.00, 20.45 Вести. Местное время11.40 Судьба человека с Борисом Корчевниковым 12+12.50, 18.50 60 Минут 12+14.50 Т/с «Тайны следствия» 12+17.25 Андрей Малахов. Прямой эфир 16+21.00 Юбилейный вечер Владимира Винокура 16+01.10 Х/ф «Моя мама против» 12+

НВК06:00 Клипы 12+06:30 Чэгиэнчэбдик буолуохха! 6+06:45 Готовим вкусно и полезно 12+07:00 Новый день 6+09:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+09:15 Город женщин 12+ (на як.яз.)10:15 Телесериал 12+11:00 «Якутия 24» информационная программа 12+

11:15 От всей души 6+ (Сардаана)12:00 «Якутия 24» информационная программа 12+12:15 Актуальное интервью 12+12:30 Город женщин 12+13:30 Саха СирэЯкутия 12+14:00 Телесериал 12+15:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+15:15 Колыбелька 0+ (на як.яз.)15:30 ТВспорт 6+16:30 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+16:45 Хранители времени 12+17:15 Территория мужчин 12+ (на як.яз.)18:00 «Саха Сирэ» информационнай биэрии 12+18:15 Дойдум дьоно 12+18:30 Охота и рыбалка в Якутии 12+19:00 «Якутия 24» информационная программа 12+19:15 Спортклуб 6+20:15 Колыбелька 0+ (на як.яз.)20:30 Саха СирэЯкутия 12+20:45 Живой звук 6+ (на як.яз.)21:30 Ферма2 12+22:15 Итоги дня 12+22:45 Клипы 12+

ЯКУТИЯ 2406:00 Новости «Якутия 24» 12+06:15 Отмороженная 6+06:30 Новости «Якутия 24» 12+06:35 Актуальное интервью 12+07:00 Утро событий 12+07:45 Актуальное интервью 12+08:00 Утро событий 12+09:00 Новости «Якутия 24» 12+09:15 Репортаж 12+09:30 Документальный фильм 12+10:00 Новости «Якутия 24» 12+10:15 Совет Федерации 12+10:45 Репортаж 12+ 11:00 Новости «Якутия 24» 12+11:15 Актуальное интервью 12+11:30 Документальный фильм 12+12:00 Новости «Якутия 24» 12+12:40 Репортаж 12+13:00 Новости «Якутия 24» 12+13:30 Актуальное интервью 12+13:45 Новости «Якутия 24» 12+14:00 Другие новости 12+

14:15 Документальный фильм 12+14:45 Совет Федерации 12+15:00 Новости «Якутия 24» 12+15:15 Актуальное интервью 12+15:30 Документальный фильм 12+16:00 Новости «Якутия 24» 12+16:15 Репортаж 12+16:30 Документальный фильм 12+17:00 Новости «Якутия 24» 12+17:15 Репортаж 6+17:30 Другие новости 12+17:45 Репортаж 6+18:00 Новости «Якутия 24» 12+18:15 Документальный фильм 12+18:45 Актуальное интервью 12+19:00 Новости 12+20:00 Итоги дня 12+20:30 Актуальное интервью 12+21:00 Документальный фильм 12+21:30 Документальный фильм 12+22:00 Итоги дня 12+22:30 Актуальное интервью 12+23:00 Итоги дня 12+23:30 Документальный фильм 12+00:00 Новости «Якутия 24» 12+00:15 Документальный фильм 12+00:45 Актуальное интервью 12+01:00 Итоги дня 12+01:30 Новости 12+02:00 Документальные фильмы 12+02:30 Актуальное интервью 12+03:00 Итоги дня 12+03:30 Документальный фильм 12+04:00 Новости 12+04:30 Актуальное интервью 12+05:00 Итоги дня 12+05:30 Документальный фильм 12+

НТВ04.00 Т/с «Агент особого назначения» 16+05.00 Деловое утро НТВ 12+07.25 Т/с «Мухтар. Новый след» 16+09.00, 12.00, 15.00, 18.00 Сегодня

09.20 Т/с «Литейный» 16+12.25 Чрезвычайное происшествие13.00, 15.30, 00.45 Место встречи 16+16.10 ДНК 16+17.10 Жди меня 12+18.35 ЧП. Расследование 16+19.00 Т/с «Другой майор Соколов» 16+20.00 Х/ф «Пёс» 16+23.20 Захар прилепин. Уроки русского 12+23.45 Мы и наука. Наука и мы 12+02.30 Таинственная Россия 16+03.15 Т/с «Москва. Три вокзала» 16+

ТНТ06.00, 07.00 Где логика? 16+08.00 Дом2. Lite 16+09.15 Дом2. Остров любви 16+10.30 Бородина против Бузовой 16+11.30, 00.40 Т/с «Улица» 16+12.00 Битва экстрасенсов 16+13.30, 14.00, 14.30, 15.00, 15.30, 16.00, 16.30, 17.00, 17.30, 18.00, 18.30 Т/с «Интерны» 16+19.00 Comedy Woman 16+20.00 Комеди Клаб 16+21.00 Открытый микрофон 16+22.00 Дом2. Город любви 16+23.00 Дом2. После заката 16+00.05 Такое кино! 16+01.10 Х/ф «В пролёте» 16+02.55, 03.45 STAND UP 16+04.35, 05.00 Импровизация 16+

ЗВЕЗДА05.15 Х/ф «Забудьте слово смерть» 6+06.50 Х/ф «Мерседес» уходит от погони» 12+08.35 Д/с «Москва фронту» 12+09.00, 13.00 Новости дня09.15, 13.10, 17.05 Т/с «Литейный, 4» 16+17.00 Военные новости18.15 Д/с «Оружие ХХ века» 12+18.40 Х/ф «Большая семья» 0+20.50 Х/ф «Свадьба с приданым» 6+23.15 Х/ф «Постарайся остаться

живым» 12+00.40 Т/с «Вечный зов» 12+05.15 Мультфильмы 0+

РОССИЯ К05.30, 06.00, 06.30, 07.20, 09.00, 14.00, 18.30, 22.00 Новости культуры05.35 Пешком... 0+06.05 Правила жизни 0+06.35, 21.35 Т/с «Сита и Рама» 0+07.00 Мировые сокровища 0+07.30, 15.20 Х/ф «Когда мне будет 54 года» 0+09.15 Х/ф «Аршин мал алан» 0+10.50 Д/ф «Художник мира» 0+11.30 Черные дыры, белые пятна 0+12.10 Провинциальные музеи России 0+12.35 Д/с «Рассекреченная история» 0+13.05 Д/ф «Дмитрий Менделеев. Заветные мысли» 0+14.10 Письма из провинции 0+14.40 Энигма 0+16.45 Легендарные скрипачи ХХ века 0+17.45 Царская ложа 0+18.45 Всероссийский открытый телевизионный конкурс юных талантов «Синяя птица» 0+19.50 Искатели 0+20.35 Линия жизни 0+22.20 Клуб «Шаболовка, 37» 0+23.30 Х/ф «Объятия змея» 0+01.45 Мультфильм для взрослых 18+

ТВЦ05.00 Настроение07.05 Д/ф «Людмила Хитяева. Командую парадом я!» 12+08.00, 10.50 Х/ф «Подъём с глубины» 12+10.30, 13.30, 18.40 События12.25, 14.05 Х/ф «Синичка» 12+13.50 Город новостей16.45 Х/ф «Беглецы» 16+19.00 Х/ф «Колдовское озеро» 12+21.00 В центре событий 16+22.10 Приют комедиантов 12+00.05 Д/ф «Олег и Лев

Борисовы. В тени родного брата» 12+00.55 Х/ф «Не послать ли нам... гонца?» 12+02.35 Петровка, 38 16+02.50 Х/ф «Любовь в квадрате» 16+

СТС06.00 Ералаш06.35 М/с «Команда Турбо» 0+07.00 М/с «Тролли. Праздник продолжается!» 6+07.25 М/с «Три кота» 0+07.40 М/с «Семейка Крудс. Начало» 6+08.05 М/с «Да здравствует король Джулиан!» 6+08.30 М/с «Драконы. Гонки по краю» 6+09.30, 03.25 Х/ф «Блондинка в эфире» 16+11.25 Х/ф «Повелитель стихий» 0+13.30 Уральские пельмени. Любимое 16+14.00 Шоу «Уральских пельменей» 16+19.20 Х/ф «Пираты Карибского моря. На странных берегах» 12+22.00 Слава Богу, ты пришёл! 16+00.00 Х/ф «Мужчина по вызову. Европейский жиголо» 16+01.30 Х/ф «С глаз долой, из чарта вон!» 16+04.55 6 кадров 16+05.45 Музыка на СТС 16+

ПЯТЫЙ

04.00, 08.00, 12.00 Известия04.25, 05.15, 06.05, 07.00, 08.25, 09.20 Т/с «Глухарь» 16+10.10, 11.05, 12.25, 13.20, 14.20, 15.10, 16.05, 17.00 Т/с «Нина» 16+17.55, 18.45, 19.30, 20.15, 21.05, 21.55, 22.45, 23.30 Т/с «След» 16+00.15, 00.50, 01.30, 02.10, 02.35, 03.05, 03.35 Т/с «Детективы» 16+


ЧЭППИЭР, СЭТИННЬИ 29 КҮНЭ

БЭЭТИНСЭ, СЭТИННЬИ 30 КҮНЭ



ИЛ ТYМЭН

ПЕРВЫЙ06.00, 10.00, 12.00 Новости06.10 Х/ф «Максим Перепелица» 0+07.55 Играй, гармонь любимая! 12+08.45 Смешарики. Новые приключения 0+09.00 Умницы и умники 12+09.45 Слово пастыря 0+10.10 Владимир Машков. Один по лезвию ножа 16+11.10 Теория заговора 16+12.15 На 10 лет моложе 16+13.00 Идеальный ремонт 6+14.00 Юбилейный концерт Ильи Резника 0+16.20 Кто хочет стать миллионером? 12+18.00 Эксклюзив 16+19.35, 21.20 Сегодня вечером 16+21.00 Время23.00 Валерий Сюткин. «То, что надо» 12+01.00 Х/ф «От имени моей дочери» 16+02.40 Мужское / Женское 16+03.30 Модный приговор 6+04.30 Давай поженимся! 16+05.20 Контрольная закупка 6+

РОССИЯ 105.00 Утро России. Суббота08.40 Местное время. Суббота 12+09.20 Сто к одному 12+10.10 Пятеро на одного 12+11.00 Вести11.20 Вести. Местное время11.40 Смеяться разрешается 12+12.50 Х/ф «Любовь по ошибке» 12+15.00 Выход в люди 12+16.15 Субботний вечер 12+17.50 Привет, Андрей! 12+20.00 Вести в субботу21.00 Х/ф «Никто кроме нас» 12+01.05 Х/ф «Осколки хрустальной туфельки» 12+03.10 Т/с «Личное дело» 16+

НВК06:00 Геван 6+06:30 Спортклуб 6+07:30 Новый день 6+

08:30 Хранители времени 12+09:00 «Якутия 24» информационная программа 12+09:15 Актуальное интервью 12+09:30 Простые истины 12+10:00 Посидим, поговорим 12+ (на як.яз.)11:00 Медик 12+ (на як.яз.)12:00 Маша и Медведь 0+ (на як.яз.)12:45 Канал поздравлений 6+13:30 Саха Сирэ. День за днем 12+ (на як.яз.)14:30 Маша и Медведь 0+ (на як.яз.)15:00 Ааллуук мас 12+15:30 Хранители времени 12+16:00 Телесериал 12+19:00 Итоги недели 12+20:00 Канал поздравлений 6+20:45 Т.О.К. 12+21:45 Ферма2 12+22:30 Кэнсиэр 6+

ЯКУТИЯ 2406:00 Новости «Якутия 24» 12+06:15 Актуальное интервью 12+06:30 Документальные фильмы 12+07:00 Новости 12+08:30 Актуальное интервью 12+09:00 Новости «Якутия 24» 12+09:15 Будем вместе 6+09:30 Документальный фильм 12+10:00 Новости соцсетей 12+10:15 Proдвижение 6+10:30 Документальные фильмы 12+11:00 Новости «Якутия 24» 12+11:15 Репортаж 12+11:30 Документальный фильм 12+12:00 Новости «Якутия 24» 12+12:15 Репортаж 12+12:30 Документальный фильм 12+13:00 Неделя в городе 12+13:30 Будем вместе 12+13:45 Вестник Харысхал 12+14:00 Неделя в городе 12+

14:30 Новости соцсетей 12+14:45 Акцент 12+15:00 Новости «Якутия 24» 12+15:15 Актуальное интервью 12+15:30 Документальный фильм 12+16:00 Неделя в городе 12+16:30 Документальный фильм 12+17:00 Документальный фильм 12+ 17:30 Документальный фильм 12+18:00 Новости «Якутия 24» 12+18:15 Документальный фильм 12+18:45 Будем вместе 6+ 19:00 Итоги недели 12+20:00 Репортаж 12+20:30 Proдвижение 12+20:45 Вестник «Харысхал» 12+21:00 Новости 12+21:15 Один из нас 12+22:15 Итоги недели 12+23:15 Наш университет 12+ 23:30 Документальный фильм 12+00:00 Неделя в городе 12+00:30 Документальный фильм 12+01:00 Неделя в городе 12+01:30 Документальные фильмы 12+02:00 Новости «Якутия 24» 12+02:15 Документальный фильм 12+02:45 Репортаж 12+ 03:00 Итоги недели 12+04:00 Репортаж 12+04:30 Proдвижение 12+04:45 Вестник «Харысхал» 12+05:00 Один из нас 12+

НТВ04.00 ЧП. Расследование 16+04.40 Звезды сошлись 16+06.25 Смотр 0+07.00, 09.00, 15.00 Сегодня07.20 Зарядись удачей! 12+08.25 Готовим с Алексеем Зиминым 0+09.20 Главная дорога 16+10.05 Еда живая и мёртвая 12+11.00 Квартирный вопрос 0+

12.05 Поедем, поедим! 0+13.00 Крутая история 12+14.05 Своя игра 0+15.20 Однажды... 16+16.00 Секрет на миллион 16+18.00 Центральное телевидение19.40 Х/ф «Пёс» 16+22.55 Международная пилорама 18+23.50 Квартирник НТВ у Маргулиса 16+01.00 Х/ф «Домовой» 16+03.10 Т/с «Москва. Три вокзала» 16+

ТНТ06.00 Где логика? 16+07.00, 02.20 ТНТ MUSIC 16+07.30, 05.00 Импровизация 16+08.00 Дом2. Lite 16+09.00 Дом2. Остров любви 16+10.00, 18.30 Битва экстрасенсов 16+11.30, 12.30 Comedy Woman 16+13.35, 00.05 Х/ф «Перси Джексон и похититель молний» 12+15.55 Х/ф «Перси Джексон и Море чудовищ» 12+18.00 Экстрасенсы. Битва сильнейших 16+20.00 Танцы 16+22.00 Дом2. Город любви 16+23.00 Дом2. После заката 16+02.45, 03.30, 04.20 STAND UP 16+

ЗВЕЗДА05.35 Х/ф «Стрелы Робин Гуда» 6+07.05 Х/ф «Баллада о доблестном рыцаре Айвенго» 12+09.00, 13.00, 18.00 Новости дня09.15 Легенды музыки 6+09.40 Последний день 12+10.30 НЕ ФАКТ! 6+11.00 Улика из прошлого 16+11.50 Д/с «Загадки века с Сергеем Медведевым» 12+12.35, 14.55 Специальный репортаж 12+13.15 Д/с «Секретная папка» 12+

14.00 Десять фотографий 6+15.55, 18.25 Т/с «Государственная граница» 12+18.10 Задело! 12+22.15 Т/с «Отряд специального назначения» 6+05.25 Д/с «Перелом. Хроника Победы» 12+

РОССИЯ К05.30 Библейский сюжет 0+06.05 Х/ф «Адмирал Нахимов» 0+07.40 М/ф «Шайбу! Шайбу!». «Матчреванш».»Метеор» на ринге» 0+08.45 Передвижники. Михаил Нестеров 0+09.15 Телескоп 0+09.45 Х/ф «Любовь и Сакс» 0+11.15 Человеческий фактор 0+11.45 Д/ф «Шпион в дикой природе» 0+12.40 Д/ф «Минин и Гафт» 0+13.30 Д/ф «Мимино». Сдачи не надо!» 0+14.15 Д/с «Первые в мире» 0+14.30 Х/ф «Подкидыш» 0+15.40 Большой балет 0+18.05 Д/ф «Мария до Каллас» 0+20.00 Агора 0+21.00 Д/ф «Миллионный год» 0+21.45 2 Верник 2 0+22.35 Безумный день рождения Сергея Безрукова 0+00.10 Х/ф «Бравый солдат Швейк» 0+

ТВЦ04.25 Маршбросок 12+04.50 АБВГДейка 0+05.20 Смех с доставкой на дом 12+06.25 Православная энциклопедия 6+06.55 Выходные на колёсах 6+07.35 Х/ф «Сказка о потерянном времени» 0+08.55 Д/ф «Александр Балуев. В меня заложен этот шифр» 12+09.40, 10.45 Х/ф «Благословите женщину» 12+10.30, 13.30, 22.40 События12.15, 13.45 Х/ф «Я выбираю

тебя» 12+16.20 Х/ф «Синичка» 16+20.00 Постскриптум21.10 Право знать! 16+22.55 Право голоса 16+01.40 Центробежное ускорение 16+02.10 Приговор 16+02.50 Д/ф «Космос. Подвиги и ложь» 16+03.30 90е 16+04.10 Удар властью 16+04.50 Петровка, 38 16+

СТС06.00 Ералаш06.20 М/с «Команда Турбо» 0+06.45 М/с «Семейка Крудс. Начало» 6+07.10 М/с «Да здравствует король Джулиан!» 6+07.35 М/с «Новаторы» 6+07.50 М/с «Три кота» 0+08.05 М/с «Драконы. Гонки по краю» 6+08.30 Шоу «Уральских пельменей» 16+09.30 Просто кухня 12+10.30 Рогов. Студия 24 16+11.30, 01.10 Х/ф «Отец невесты» 0+13.40, 03.10 Х/ф «Отец невесты. Часть вторая» 0+15.40 Уральские пельмени. Любимое 16+16.40 Х/ф «Три Икс» 16+19.05 Х/ф «Три Икса2. Новый уровень» 16+21.00 Х/ф «Три Икса. Мировое господство» 16+23.00 Х/ф «Заложница3» 16+05.10 6 кадров 16+05.50 Музыка на СТС 16+

ПЯТЫЙ04.00, 04.35, 05.00, 05.35, 06.05, 06.35, 07.15 Т/с «Детективы» 16+07.55, 08.40, 09.25, 10.10, 10.55, 11.40, 12.25, 13.15, 13.55, 14.45, 15.30, 16.15, 17.00, 17.50, 18.35, 19.10, 19.55, 20.40, 21.25, 22.10 Т/с «След» 16+23.00 Известия. Главное23.50 Х/ф «Майор и магия» 16+

ПЕРВЫЙ05.50, 06.10 Х/ф «Улица полна неожиданностей» 0+06.00, 10.00, 12.00 Новости07.30 Смешарики. ПИНкод 0+07.45 Часовой 12+08.15 Здоровье 16+09.20 Непутевые заметки 12+10.10 Строгановы. Елена последняя 12+11.10 Теория заговора 16+12.15 Вокруг смеха 12+13.20 Наедине со всеми 16+15.15 Х/ф «Приходите завтра...» 0+17.10 Андрей Дементьев. Концертпосвящение «Виражи времени»19.30 Лучше всех! 0+21.00 Толстой. Воскресенье 12+22.30 Что? Где? Когда?23.40 Х/ф «За пропастью во ржи» 16+01.45 Х/ф «Неукротимый» 16+04.05 Мужское / Женское 16+

РОССИЯ 105.05 Субботний вечер 12+06.45 Сам себе режиссёр 12+07.30 Смехопанорама 12+08.00 Утренняя почта 12+08.40 Местное время. Воскресенье09.20 Сто к одному 12+10.10 Когда все дома с Тимуром Кизяковым 12+11.00 Вести11.20 Измайловский парк 16+13.40, 03.20 Далёкие близкие 12+14.55 Х/ф «Качели» 12+18.50 Всероссийский открытый телевизионный конкурс юных талантов «Синяя Птица» 12+20.00 Вести недели22.00 Москва. Кремль. Путин 12+23.00 Воскресный вечер с Владимиром Соловьёвым 12+00.30 Дежурный по стране 12+01.30 Т/с «Пыльная работа» 12+

НВК06:00 Геван 6+06:30 Кэнсиэр 6+08:30 Lectorium. саха 12+09:15 Будем вместе 6+

09:30 О религии народа саха 12+ (на як.яз.)10:00 «Полярная звезда» телевизионный конкурс 0+11:00 Родной мой край 0+11:30 14 club 0+12:00 Маша и Медведь 0+ (на як.яз.)12:45 Канал поздравлений 6+13:30 Итоги недели 12+14:30 Маша и Медведь 0+ (на як.яз.)15:15 Чемпионат РС(Я) по настольному теннису. Прямая трансляция 6+19:00 Саха Сирэ. День за днем 12+ (на як.яз.)20:00 Канал поздравлений 6+ 20:45 Национальная премия «Урдэл» 12+21:45 Охота и рыбалка в Якутии 12+22:15 Кэнсиэр 6+

ЯКУТИЯ 2406:00 Новости «Якутия 24» 12+06:15 Документальные фильмы 12+06:45 Репортаж 12+ 07:00 Итоги недели 12+08:00 Репортаж 12+08:30 Proдвижение 12+08:45 Вестник «Харысхал» 12+09:00 Новости «Якутия 24» 12+09:15 Один из нас 12+10:15 Другие новости 12+10:30 Документальный фильм 12+11:00 Новости «Якутия 24» 12+11:15 Репортаж 12+11:30 Документальные фильмы 12+12:00 Новости «Якутия 24» 12+12:15 Репортаж 12+12:30 Документальный фильм 12+13:00 Итоги недели 12+14:00 Новости «Якутия 24» 12+14:15 Совет Федерации 12+14:30 Новости соцсетей 12+14:45 Акцент 12+15:00 Новости «Якутия 24» 12+15:15 Актуальное интервью 12+15:30 Документальный фильм 12+16:00 Репортаж 12+16:15 Новости соцсетей 12+16:30 Документальный фильм 12+

17:00 Новости «Якутия 24» 12+17:15 Будем вместе 6+17:30 Документальный фильм 12+18:00 Новости «Якутия 24» 12+18:15 Документальный фильм 12+18:45 Актуальное интервью 12+19:00 Репортаж 12+ 19:15 Документальный фильм 12+19:45 Новости соцсетей 12+20:00 Новости «Якутия 24» 12+20:15 Proдвижение 12+20:30 Актуальное интервью 12+20:45 Другие новости 12+21:00 Итоги недели 12+22:00 Новости «Якутия 24» 12+22:15 Совет Федерации 12+22:30 Отмороженная 12+ 22:45 Акцент 12+23:00 Новости «Якутия 24» 12+23:15 Наш университет 12+ 23:30 Документальный фильм 12+00:00 Репортаж 12+00:15 Новости соцсетей 12+00:30 Документальный фильм 12+01:00 Новости «Якутия 24» 12+01:15 Будем вместе 12+01:30 Документальные фильмы 12+02:00 Новости «Якутия 24» 12+02:15 Документальный фильм 12+02:45 Репортаж 12+03:00 Наш университет 12+ 03:15 Документальный фильм 12+03:45 Новости соцсетей 12+04:00 Новости «Якутия 24» 12+04:15 Proдвижение 12+04:30 Актуальное интервью 12+04:45 Другие новости 12+05:00 Итоги недели 12+

НТВ04.10 ЧП. Расследование 16+04.35 Центральное телевидение 16+06.20 Устами младенца 0+07.00, 09.00, 15.00 Сегодня07.20 Их нравы 0+07.35 Кто в доме хозяин 16+08.25 Едим дома 0+09.20 Первая +10.00 Чудо техники 12+10.55 Дачный ответ 0+

12.00 Нашпотребнадзор 16+13.00 У нас выигрывают! 12+14.05 Своя игра 0+15.20 Следствие вели... 16+17.00 Новые русские сенсации 16+18.00 Итоги недели19.10 Звезды сошлись 16+21.00 Ты не поверишь! 16+22.00 Яна Рудковская. Моя исповедь 16+22.55 Х/ф «... По прозвищу «Зверь» 16+00.45 Х/ф «Ограбление поамерикански» 18+02.35 Поедем, поедим! 0+03.05 Т/с «Москва. Три вокзала» 16+

ТНТ06.00 Х/ф «Перси Джексон и Море чудовищ» 12+08.00 Дом2. Lite 16+09.00 Дом2. Остров любви 16+10.00 Перезагрузка 16+11.00 Большой завтрак 16+11.30, 12.00, 12.30, 13.00, 13.30, 14.00, 14.30, 15.00, 15.30, 16.00, 16.30, 17.00, 17.30, 18.00, 18.30, 19.00, 19.30, 20.00, 20.30 Т/с «Ольга» 16+21.00 Концерт Нурлана Сабурова 16+ 16+22.00 Дом2. Город любви 16+23.00 Дом2. После заката 16+00.05 Такое кино! 16+00.40 Х/ф «Убийца» 16+02.30 ТНТ MUSIC 16+02.55, 03.45, 04.30 STAND UP 16+05.00 Импровизация 16+

ЗВЕЗДА05.50 Х/ф «Под каменным небом» 12+07.35 Х/ф «Постарайся остаться живым» 12+09.00 Новости недели с Юрием Подкопаевым 12+09.25 Служу России! 12+09.55 Военная приемка 6+10.45 Политический детектив 12+11.10 Код доступа 12+12.00 Скрытые угрозы 12+13.00 Новости дня13.25 Д/с «Война в Корее» 12+

18.00 Новости. Главное18.45 Д/с «Легенды советского сыска» 16+23.00 Фетисов 12+23.45 Х/ф «Республика ШКИД» 6+01.50 Х/ф «Инспектор ГАИ» 12+03.30 Х/ф «Говорит Москва» 0+05.05 Д/с «Легендарные самолеты» 6+

РОССИЯ К05.30 Х/ф «Аршин мал алан» 0+07.10 М/ф «Маугли» 0+08.50 Обыкновенный концерт 0+09.20 Мы грамотеи! 0+10.00 Д/ф «Мария до Каллас» 0+11.55, 15.10 Д/с «Первые в мире» 0+12.10 Письма из провинции 0+12.40, 01.15 Диалог 0+13.20 Х/ф «Бравый солдат Швейк» 0+15.25 Пешком... 0+15.55 Д/с «Предки наших предков» 0+16.35 Ближний круг Владимира Бейлиса 0+17.35 Романтика романса 0+18.30 Новости культуры19.10 Х/ф «В круге первом» 0+20.50 Белая студия 0+21.30 Опера Л.Керубини «Медея» 0+23.50 Х/ф «Любовь и Сакс» 0+

ТВЦ05.00 Х/ф «В добрый час!» 0+06.55 Фактор жизни 12+07.30 Петровка, 3807.40 Х/ф «Колдовское озеро» 12+09.40 Спасите, я не умею готовить! 12+10.30, 13.30, 23.05 События10.45 Х/ф «Добровольцы» 0+12.40, 04.05 Смех с доставкой на дом 12+13.45 90е 16+14.35 Хроники московского быта 12+15.25 Прощание 16+16.15 Х/ф «Мама будет против!» 12+20.30, 23.20 Х/ф «Дилетант» 12+00.15 Х/ф «Ивановы» 12+01.50 Х/ф «В стране женщин»

16+03.25 Д/ф «Инна Ульянова. В любви я Эйнштейн» 12+

СТС06.00 Ералаш06.50 М/с «Новаторы» 6+07.50 М/с «Три кота» 0+08.05 М/с «Царевны» 0+09.00 Уральские пельмени. Любимое 16+09.30 Hello! #Звёзды 16+10.00 Шоу «Уральских пельменей» 16+11.00 Туристы 16+12.00 Х/ф «Три Икса2. Новый уровень» 16+13.55 Х/ф «Три Икса. Мировое господство» 16+15.55 Х/ф «Пираты Карибского моря. На странных берегах» 12+18.25 Х/ф «Need for speed. Жажда скорости» 12+21.00 Х/ф «Морской бой» 12+23.35 Слава Богу, ты пришёл! 16+00.35 Х/ф «Три Икс» 16+02.55 Х/ф «Центурион» 16+04.45 6 кадров 16+05.50 Музыка на СТС 16+

ПЯТЫЙ04.00 Х/ф «Майор и магия» 16+04.40, 09.00 Светская хроника 16+05.40 Д/ф «Моя правда. Анатолий Папанов» 12+06.25 Д/ф «Моя правда. Дмитрий Дюжев» 12+07.10 Д/ф «Моя правда. Анастасия Заворотнюк» 12+08.05 Д/ф «Моя правда. Никита Джигурда и Марина Анисина» 16+09.55 Вся правда о... пищевых добавках 16+10.50 Х/ф «Последний герой» 16+12.35, 13.30, 14.25 Т/с «Спецназ» 16+15.25, 16.20, 17.20, 18.10 Т/с «Спецназ 2» 16+19.05, 20.00, 20.45, 21.35 Т/с «Снайпер 2. Тунгус» 16+22.25 Х/ф «Искупление» 16+00.10, 01.10, 02.10, 02.55, 03.45 Т/с «Нина» 16+


СУБУОТА, АХСЫННЬЫ 1 КҮНЭ

БАСКЫҺЫАННЬА, АХСЫННЬЫ 2 КҮНЭ






тора


1 2 3000 1 16 23022 02 0000 140 Барыстанааччыларынан Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын

үбүн ылааччылар буолар страховкалааһын атын түбэлтэтэ үөскээтэҕинэ хоромньуну толуйууттан киирэр дохуот

000 1 16 23022 02 9000 140 Барыстанааччыларынан Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччылар буолар страховкалааһын атын түбэлтэтэ үөскээтэҕинэ хоромньуну толуйууттан киирэр дохуот (хааһына учреждениелара)

000 1 16 25030 01 0000 140 Хамсыыр харамай эйгэтин харыстааһын уонна туһаныы туһунан Россия Федерациятын сокуоннарын кэһии иһин харчынан ирдэбил (ыстыраап)

000 1 16 27000 01 0000 140 Баһаартан куттал суох буолуутун туһунан Россия Федерациятын сокуонна-рын кэһии иһин тутуллар харчы (ыстараап)

000 1 16 30012 01 0000 140 Регионнааҕы уонна муниципалитеттар икки ардыларынааҕы уопсай туһаныллар суолунан улахан уонна ыарахан таһаҕаһы тиэйиитаһыы бы-раабылатын кэһии иһин харчынан ирдэбил (ыстараап)

000 1 16 30020 01 0000 140 Суол сырыыта куттала суох буолуутун туһунан Россия Федерациятын со-куонун кэһии иһин харчынан ирдэбил (ыстараап)

000 1 16 32000 02 0000 140 Бюджет үбүн сокуону кэһэн эбэтэр тус сыала суох туһаныы түмүгэр оҥоһуллубут хоромньуну толуйан түһэриллэр харчынан ирдэбил (Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын чааһыгар)

000 1 16 33020 02 0000 140 Россия Федерациятын субъектарын наадыйыыларыгар анаан табаары аҕалыы сакааһын аттаран тарҕатыы, үлэни толоруу, өҥөнү оҥоруу туһунан Россия Федерациятын сокуонун кэһии иһин харчынан ирдэбил (ыстараап)

000 1 16 37020 02 0000 140 Регионнааҕы уонна муниципалитеттар икки ардыларынааҕы суолталаах суолга улахан уонна ыарахан таһаҕаһы тиэйэртаһар тырааныспар сириэ-стибэтэ оҥорор алдьатыытын толуйан Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар ааҕыллар киириилэр

000 1 16 46000 02 0000 140 Толорооччу (бэдэрээччит) Россия Федерациятын субъектарын суолларын фондаларыттан үбүлэнэр судаарыстыбаннай хантараахтар эбэтэр атын дуогабардар усулуобуйаларын кэспитинэн сибээстээн, эбэтэр маннык хантарааҕы эбэтэр атын дуогабары түһэрсииттэн куотунарынан сибээстээн оҥоһуллубут хоромньуну толуйууттан киирбит суума

000 1 16 49020 02 0000 140 Россия Федерациятын субъегын бюджетыттан муниципальнай тэриллии бюджетыгар субсидияны биэрии туһунан дуогабар (сөбүлэҥ) усулуобуйа-тын кэһии иһин харчынан ирдэбил (ыстараап)

000 1 16 90020 02 0000 140 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар ааҕыллар хоромньуну толуйууттан киирэр харчынан ирдэбилтэн (ыстарааптан) уонна атын суу-маттан киирэр атын үп

000 1 17 01020 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар ааҕыллар ситэ быһаарыллыбатах киириилэр

000 1 17 05020 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын түһээнтэн атын дохуот-тара

000 1 17 05070 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын суолларын фондаларыттан үбүлэнэр судаарыстыбаннай хантарааҕы түһэрсэр сыалтан ыытыллар куонкурус (аукцион) кыттыылааҕын үбэхарчыта киириититтэн Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын түһээнтэн атын дохуоттара, куонкурус (аукци-он) кыттыылааҕа маннык хантарааҕы түһэрсииттэн куотунар түбэлтэтигэр маннык куонкуруска кыттыыга сайаапканы хааччыйыы быһыытынан уонна Россия Федерациятын сокуонунан олохтоммут атын түбэлтэлэргэ

000 2 01 02010 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччыларга ана-ан резиденнарынан буолбатахтар граннары биэриилэрэ

000 2 01 02010 02 9000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччыларга ана-ан резиденнарынан буолбатахтар граннары биэриилэрэ (хааһына учреж-дениелара)

000 2 01 02020 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылаач-чыларга анаан резиденнарынан буолбатахтар биэрэр харчынан сиэртибэлээһиннэриттэн киириилэр

000 2 01 02020 02 9000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылаач-чыларга анаан резиденнарынан буолбатахтар биэрэр харчынан сиэртибэлээһиннэриттэн киириилэр (хааһына учреждениелара)

000 2 01 02099 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар резиденнарынан буол-батахтартан атын босхо киириилэр

000 2 01 02099 02 9000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар резиденнарынан буол-батахтартан атын босхо киириилэр (хааһына учреждениелара)

000 2 02 20051 02 0000 151 Федеральнай тус сыаллаах тосхоллору олоххо киллэриигэ Россия Федера-циятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 20077 02 0000 151 Судаарыстыбаннай (муниципальнай) бас билии объектарыгар капиталь-най угууну хос үбүлээһиҥҥэ Россия Федерациятын субъектарын бюджет-тарыгар субсидия

000 2 02 25084 02 0000 151 Үһүс оҕо эбэтэр онтон кэлэр оҕолор төрөөтөхтөрүнэ оҕо үс сааһын туолуор диэри ананар ыйдааҕы харчынан төлөбүрү олохтооһуҥҥа Россия Федера-циятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25082 02 0000 151 Тулаайах оҕолорго уонна төрөппүт көрүүтэистиитэ суох хаалбыт оҕолорго, кинилэр ахсааннарыгар киирэр дьоҥҥо анал олорор дьиэ наймытын дуо-габарынан олорор дьиэни биэриини хааччыйыыга Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25027 02 0000 151 2011–2020 сс. “Табыгастаах эйгэ” Россия Федерациятын судаарыстыбан-най тосхолун олоххо киллэриигэ Россия Федерациятын субъектарын бюд-жеттарыгар субсидия

000 2 02 25238 02 0000 151 Үлэһиттэри түмэ тардыыга аналлаах регионнааҕы тосхоллору хос үбүлээһиҥҥэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субси-дия

000 2 02 25382 02 0000 151 «Доруобуйа харыстабылын сайдыыта» Россия Федерациятын судаары-стыбаннай тосхолун тустаах дьаһалларын олоххо киллэриигэ Россия Фе-дерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25389 02 0000 151 Инновационнай сирдээҕиуоттааҕы кластердары сайыннарыыга холбоһуктаах инвестиционнай бырайыактары олоххо киллэриигэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25396 02 0000 151 Аквакултуураны (балыгы үөскэтиини) сайыннарыыга тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччуларга Россия кредит тэрилтэлэриттэн ылбыт кредит-тэригэр бырыһыаны төлөөһүҥҥэ хоромньу сорҕотун толуйууга Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25420 02 0000 151 Суол хаһаайыстыбатыгар регионнааҕы тосхоллор дьаһалларын, судаарыстыбаннайчааһынай бииргэ үлэлээһини туһанан туран, олоххо киллэриллэр бырайыактары киллэрэн туран, толорууга уонна Россия Фе-дерациятын Бырабыыталыстыбатын быһаарыытынан ураты искусствен-най суол тутууларын тутууга, саҥардан оҥорууга уонна өрөмүөннээһиҥҥэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25445 02 0000 151 Ыччат предпринимательствотын судаарыстыбаннай өйөөһүҥҥэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия



тора


1 2 3000 2 02 25470 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарын үлэ ырыынагар үөскээбит тыҥааһыны

намтатыыга туһаайыллыбыт нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар эбии дьаһаллары олохтооһуҥҥа Россия Федерациятын субъектарын бюджет-тарыгар субсидия

000 2 02 25488 02 0000 151 Уһук Илин федеральнай уокурук састаабыгар киирэр Россия Федерация-тын субъектарын экэниэмикэни үрдэтэр кииннэрин кэлим сайыннарыыга аналлаах дьаһаллары олоххо киллэриигэ Россия Федерациятын субъек-тарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25507 02 0000 151 Тобоҕу кытта үлэҕэ уонна мунньуллубут экологияҕа хоромньуну суох оҥорууга регионнааҕы бырайыактары өйөөһүҥҥэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25509 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарын бэлиэ күннэрин федеральнай таһымҥа бырааһынньыктааһыны бэлэмнээһиҥҥэ уонна ыытыыга Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25514 02 0000 151 Инбэлииттэри доруобуйаларын чөлүгэр түһэрии уонна реабилитациялааһын эйгэтигэр дьаһаллары толорууга Россия Федераци-ятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25515 02 0000 151 Хоту дойду, Сибиир уонна Уһук Илин төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарын экэниэмикэтин уонна олохторундьаһахтарын сайдыыларын өйөөһүҥҥэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25516 02 0000 151 Россия нациятын сомоҕо буолуутун бөҕөргөтүүгэ уонна Россия норуотта-рын этнокултуурунай сайыннарыыга дьаһаллары олохтуурга Российскай Федерация субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25519 02 0000 151 Култуура салаатын өйүүргэ Российскай Федерация субъектарын бюджет-тарыгар субсидия

000 2 02 25527 02 0000 151 Дьоҕус уонна орто предпринимательствоны, бааһынай (фермерскэй) хаһаайыстыбатын киллэрэн туран, судаарыстыбаннай өйөөһүҥҥэ, ону тэҥэ ыччат предпринимательствотын өйөөһүҥҥэ дьаһаллары олоххо кил-лэриигэ Российскай Федерация субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25532 02 0000 151 Нуучча тылын үөрэтии боппуруостарыгар педагог үлэлиир кыаҕын сайын-нарыыга ороскуоту хос үбүлээһиҥҥэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25533 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарыгар идэлээх орто үөрэхтээһин уонна үрдүк үөрэхтээһин тиһиктэригэр үөрэх процеһын тэрийэр халыыбы уонна саҥа үөрэтии технологияларын оҥорууга уонна тарҕатыыга Россия Феде-рациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25534 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарыгар көҕүлүүр барыллары өйөөһүн уонна нуормалыырметодическай ырытан оҥоруу көмөтүнэн доруобуйаларынан хааччахтаммыт дьон идэлээх орто уонна үрдүк үөрэҕи ылалларыгар усу-луобуйаны тэрийиигэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25535 02 0000 151 Үөрэх хаачыстыбатын тутулуга суох сыаналыыр дойдутааҕырегионнааҕы тиһиги сайыннарыыга Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25536 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарыгар үөрэнэр дьоҥҥо айылҕаҕа сыһыаннаах уонна техническай хайысхалаах уопсай үөрэхтээһин эбии ту-скулларын тоҕоостоох буолууларын хааччыйыыга усулуобуйаны оҥорууга Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25537 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарыгар оҕону эбии үөрэхтээһин тиһигэр аны-гылыы салайыы уонна тэрийэрэкэнэмиичэскэй тутуллары олохтооһуҥҥа Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25538 02 0000 151 Регионнааҕы барыллары олоххо киллэрии уонна кинилэр түмүктэрин Россия Федерациятын субъектарыгар тарҕатыы көмөтүнэн үөрэтээһиҥҥэ намыһах көрдөрүүлээх оскуолаларга уонна табыгаһа суох социальнай усулуобуйаҕа үлэлиир оскуолаларга үөрэх хаачыстыбатын үөрдэтиигэ Рос-сия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25539 02 0000 151 Үөрэх саҥа федеральнай судаарыстыбаннай халыыбыгар сөп түбэһиннэрэн чопчу хайысхалары саҥатытыыга торумнары ырытан оҥоруу, үөрэх сайдыытын регионнааҕы тускулларын өйөөһүн уонна Россия Феде-рациятын субъектарыгар методическай холбоһук ситимнэрин өйөөһүн көмөтүнэн технологияны саҥатытыыга уонна үөрэҕи хааччыйыыга Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25540 02 0000 151 Россия Федерациятын сир хамсыыр оройуоннарыгар олорор дьиэлэр, сүрүн объектар уонна олоҕудьаһаҕы хааччыйыы тиһигин туруктаах буо-лууларын үөрдэтиигэ дьаһалы олоххо киллэриигэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25566 02 0000 151 Тобохтору туттуу эйгэтигэр дьаһалы толорууга Россия Федерациятын субъ-ектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25567 02 0000 151 Тыа сиринуотун олохтоох сайыннарыыга дьаһалы олоххо киллэриигэ Рос-сия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25568 02 0000 151 Тыа хаһаайыстыбатын сирдэрин туспарыы эйгэтигэр дьаһалы олоххо кил-лэриигэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 25569 02 0000 151 Дьарыктаах буолууну өйөөһүн эйгэтигэр дьаһалы олоххо киллэриигэ Рос-сия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 29998 02 0000 151 Тустаах боломуочуйаны үбүнэн хааччыйарга анаан Российскай Федерация субъектарын бюджеттарыгар субсидия

000 2 02 29999 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар атын субсидия000 2 02 35176 02 0000 151 1995 сыл сэтинньи ыйын 24 күнүнээҕи 181ФС №дээх «Россия Федера-

циятыгар инбэлииттэри социальнай харыстааһын туһунан» федеральнай сокуонунан олохтоммут гражданнар тустаах категорияларын дьиэнэнуо-тунан хааччыйыыга боломуочуйалары толорууга Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар атын субсидия

000 2 02 35194 02 0000 151 Гражданнар тустаах категорияларыгар санаторнайкурортнай эмтэниини, ону тэҥэ эмтэнэр сиргэ куораттар икки ардыларынааҕы тырааныспарынан барыытөннөн кэлии төлөбүрүн чааһыгар судаарыстыбаннай социальнай көмөнү оҥорууга Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар суб-венция

000 2 02 35900 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар уонна Байконур к. бюджетыгар биир уопсай субвенция

000 2 02 39999 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар атын субвенция000 2 02 45155 02 0000 151 «Төрөппүккэ Албан аат» орденынан наҕараадалааһыҥҥа биир кэмнээх-

харчынан төлөбүргэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар бэриллэр бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт

000 2 02 45160 02 0000 151 Атын таһымнаах былаас уорганна ылыммыт быһаарыыларын түмүгэр үөскээбит эбии ороскуоту толуйууга анаан Россия Федерациятын субъекта-рын бюджеттарыгар бэриллэр бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт

000 2 02 45151 02 0000 151 Литература уонна искусство, үөрэх, сонуннары киэҥник тарҕатар ситим-нэр, наука уонна тиэхиникэ эйгэтигэр бириэмийэни төлөөһүҥҥэ ороскуоту үбүнэн хааччыйыы туһугар Россия Федерациятын субъектарын бюджетта-рыгар бэриллэр бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт







тора


1 2 3000 2 02 45149 02 0000 151 Инновационнай култуура кииннэрин тэрийиигэ дьаһаллары олоххо киллэ-

риигэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар бэриллэр бюд-жеттар икки ардыларынааҕы трансферт

000 2 02 43046 02 0000 151 Россия экэниэмикэтин саҥардыы бастааҥҥы хайысхаларынан кэскиллэ-эх научнай чинчийиилэри оҥорбут эдэр учуонайдарга уонна аспираннар-га Россия Федерациятын Президенин стипендиятын төлөөһүҥҥэ Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар бэриллэр бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт

000 2 02 45457 02 0000 151 Олох уустук быһыытыгармайгытыгар түбэспит оҕолор сынньалаҥнарын уонна доруобуйаларын тупсарыыны кытта сибээстээх дьаһаллары үбүнэн хааччыйыыга төлөөһүҥҥэ Россия Федерациятын субъектарын бюджетта-рыгар бэриллэр бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт

000 2 02 45477 02 0000 151 Индустриальнай паарка эбэтэр бырамыысыланнай технопаарка инфра-структуратын объектарын оҥорууга, саҥалыы оҥорууга уонна (эбэтэр) уларытан оҥорууга ночооту толуйууга Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар бэриллэр бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт

000 2 02 49999 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар бэриллэр бюджеттар икки ардыларынааҕы атын трансферт

000 2 02 90011 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар федеральнай бюджет-тан босхо киирэр атын үп

000 2 02 90042 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар куораттааҕы уокурук-тар бюджеттарыттан босхо киирэр атын үп

000 2 02 90052 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар муниципальнай орой-уоннар бюджеттарыттан босхо киирэр атын үп

000 2 02 90062 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар тыа сиринээҕи посе-лениелар бюджеттарыттан босхо киирэр атын үп

000 2 02 90071 02 0000 151 Россия Федерациятын Пенсионнай фондатын бюджетыттан Российскай Федерация субъектарын бюджеттарыгар босхо киирэр атын үп

000 2 02 90072 02 0000 151 Россия Федерациятын социальнай страховкалааһын Фондатын бюдже-тыттан Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар босхо киирэр атын үп

000 2 02 90073 02 0000 151 Булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын федеральнай фондатын бюджетыттан Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар босхо киирэр атын үп

000 2 02 90074 02 0000 151 Булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын федеральнай фондатын бюджетыттан Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар босхо киирэр атын үп

000 2 02 90102 02 0000 151 Куораттааҕы поселениелар бюджеттарыттан Россия Федерациятын субъ-ектарын бюджеттарыгар босхо киирэр атын үп

000 2 03 02010 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччыларга ана-ан судаарыстыбаннай (муниципальнай) тэрилтэлэр граннары биэриилэрэ

000 2 03 02010 02 9000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччыларга ана-ан судаарыстыбаннай (муниципальнай) тэрилтэлэр граннары биэриилэрэ (хааһына учреждениелара)

000 2 03 02020 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын үбүн ылааччыларга судаарыстыбаннай (муниципальнай) тэрилтэлэр биэрэр харчынан сиэртибэлээһиннэриттэн киирэр үп

000 2 03 02020 02 9000 180 Россия Федерациятын субъектарын үбүн ылааччыларга судаарыстыбаннай (муниципальнай) тэрилтэлэр биэрэр харчынан сиэртибэлээһиннэриттэн киирэр үп (хааһына учреждениелара)

000 2 03 02099 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар судаарыстыбаннай (муниципальнай) тэрилтэлэртэн босхо киирэр атын үп

000 2 03 02099 02 9000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар судаарыстыбаннай (муниципальнай) тэрилтэлэртэн босхо киирэр атын үп (хааһына учрежде-ниелара)

000 2 04 02010 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччыларга су-даарыстыбаннайа суох тэрилтэлэр граннары биэриилэрэ

000 2 04 02010 02 9000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччыларга су-даарыстыбаннайа суох тэрилтэлэр граннары биэриилэрэ (хааһына учреж-дениелара)

000 2 04 02020 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччыларга суда-арыстыбаннайа суох тэрилтэлэр биэрэр харчынан сиэртибэлээһиннэриттэн киирэр үп

000 2 04 02020 02 9000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччыларга суда-арыстыбаннайа суох тэрилтэлэр биэрэр харчынан сиэртибэлээһиннэриттэн киирэр үп (хааһына учреждениелара)

000 2 04 02099 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар судаарыстыбаннайа суох тэрилтэлэртэн босхо киирэр атын үп

000 2 04 02099 02 9000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар судаарыстыбаннайа суох тэрилтэлэртэн босхо киирэр атын үп (хааһына учреждениелара)

000 2 07 02010 02 0000 180 Регионнааҕы эбэтэр муниципалитеттар икки ардыларынааҕы суолталаах бүттүүн туһаныллар массыына суолугар сыһыаннаан суол үлэтин үбүнэн хааччыйыыга биирдиилээн дьонтон уонна юридическай тэрилтэлэртэн, ол иһигэр баҕа өттүнэн сиэртибэлээһинтэн, босхо киирэр үп

000 2 07 02020 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарын үбүн ылааччыларга би-ирдиилээн дьон биэрэр харчынан сиэртибэлээһиннэриттэн киирэр үп

000 2 07 02030 02 0000 180 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыгар атын босхо киирэр үп000 2 18 00000 02 0000 151 Россия Федерациятын бюджетын тиһигин бюджеттарыттан ааспыт

сыллардааҕы тус сыаллаах субсидия, субвенция уонна атын бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт ордугун төннөрүүлэриттэн Россия Феде-рациятын субъектарын бюджеттарын дохуота <2>

000 2 19 00000 02 0000 151 Россия Федерациятын субъектарын бюджеттарыттан ааспыт сыллардааҕы тус сыаллаах субсидия, субвенция уонна атын бюджеттар икки ардыларынаааҕы трансфер тобохторун төннөрүү <2>

«2018 сылга итиэннэ 2019 уонна 2020 сылларга былааннаммыт кэмҥэСӨ судаарыстыбаннай бюджетын туһунан»

СӨ Сокуонугар уларытыылары киллэрии туһунан»СӨ Сокуонугар 3 №-дээх сыһыарыы

«2018 сылга итиэннэ 2019 уонна 2020 сылларга былааннаммыт кэмҥэСӨ судаарыстыбаннай бюджетын туһунан»

СӨ Сокуонугар 8 №-дээх сыһыарыы

2018 сылга итиэннэ 2019 уонна 2020 сылларга былааннаммыт кэмҥэ бюджет ассигнованиетын бюджеттар судаарыстыбаннай тосхоллорун тус сыаллаах

ыстатыйаларынан уонна ороскуот көрүҥнэрин бөлөхтөрүнэн, ороскуот классификациятын түһүмэхтэринэн уонна хос түһүмэхтэринэн үллэрии

тыһ.солк.

Аата ЦСР Рз Пр ВР 2018 сылга суумата

2019 сылга суумата

2020 сылга суумата

1 2 3 4 5 6 7 8БАРЫТА 177 125 202 121 418 024 116 771 64520182022 сылларга уонна былааннанар 2026 сыл-га диэри Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр култуура сай-дыыта

1000000000 2 317 903 2 429 423 2 226 552

Хааччыйар хос тосхол 1010000000 193 042 193 545 193 561

Уопсай судаарыстыбаннай боппуруос

1010000000 01 97 404 97 404 97 404

Атын уопсай судаарысты-баннай боппуруос

1010000000 01 13 97 404 97 404 97 404

Судаарыстыбаннай (му-ниципальнай) уорганнар, хааһына учреждениелара, судаарыстыбаннай бюд-жеты таһынан фондалары салайар уорганнар анал үлэни толорууларын хаач-чыйар сыалтан персонал-га төлөбүр ороскуота

1010000000 01 13 100 52 813 52 813 52 813

Судаарыстыбаннай (муници пальнай) наадыйыыга табаары, үлэни уонна өҥөнү атыылаһыы

1010000000 01 13 200 17 143 17 143 17 143

Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт

1010000000 01 13 500 27 305 27 305 27 305

Бюджет атын ассигнова-ниета

1010000000 01 13 800 143 143 143

Култуура, кинематография 1010000000 08 95 638 96 141 96 157Култуура уонна кинема-тография эйгэтигэр атын боппуруос

1010000000 08 04 95 638 96 141 96 157


1010000000 08 04 100 57 683 57 702 57 718

Судаарыстыбаннай (му-ниципальнай) наадыйыы-га табаары, үлэни уонна өҥөнү атыылаһыы

1010000000 08 04 200 4 167 4 652 4 652

Бюджеттан үбүлэнэр, ав-тономнай учреждениелар-га уонна атын коммерче-скайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

1010000000 08 04 600 33 743 33 743 33 743


1010000000 08 04 800 44 44 44

Өрөспүүбүлүкэ култууру-най олоҕор кыттарыгар гражданнар бырааптарын хааччыйыы

1020000000 61 151 76 951 76 951

Култуура, кинематография 1020000000 08 61 151 76 951 76 951Култуура 1020000000 08 01 61 151 76 951 76 951Бюджеттан үбүлэнэр, ав-тономнай учреждениелар-га уонна атын коммерче-скайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

1020000000 08 01 600 61 151 76 951 76 951

Култуурунай уонна исто-рическай нэһилиэстибэни харыстааһын, дьонсэргэ култуура сыаннастарыгар уонна иһитиннэриигэ кии-рэр кыахтарын кэҥэтии

1030000000 558 510 520 286 520 286

Култуура, кинематография 1030000000 08 558 510 520 286 520 286Култуура 1030000000 08 01 557 520 518 620 518 620Судаарыстыбаннай (му-ниципальнай) уорганнар, хааһына учреждениелара, судаарыстыбаннай бюд-жеты таһынан фондалары салайар уорганнар анал үлэни толорууларын хаач-чыйар сыалтан персонал-га төлөбүр ороскуота

1030000000 08 01 100 183 777 183 507 183 507


1030000000 08 01 200 46 560 49 330 49 330

Бюджеттар икки ардыларынааҕы транс-ферт

1030000000 08 01 500 1 842 1 842 1 842


1030000000 08 01 600 320 381 278 981 278 981


1030000000 08 01 800 4 960 4 960 4 960

Култуура уонна кинема-тография эйгэтигэр атын боппуруос

1030000000 08 04 990 1 666 1 666


1030000000 08 04 200 990 1 666 1 666

Идэлээх айар үлэни өйөөһүн

1040000000 1 212 705 1 228 674 1 228 674




ИЛ ТYМЭНКултуура, кинематография 1040000000 08 1 198 455 1 221 549 1 221 549Култуура 1040000000 08 01 1 160 314 1 181 408 1 181 408Бюджеттан үбүлэнэр, ав-тономнай учреждениелар-га уонна атын коммерче-скайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

1040000000 08 01 600 1 160 314 1 181 408 1 181 408

Кинематография 1040000000 08 02 38 141 40 141 40 141Бюджеттан үбүлэнэр, ав-тономнай учреждениелар-га уонна атын коммерче-скайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

1040000000 08 02 600 38 141 40 141 40 141

Сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэр

1040000000 12 14 250 7 125 7 125

Бэчээт таһаарыылара уон-на издательстволар

1040000000 12 02 14 250 7 125 7 125


1040000000 12 02 800 14 250 7 125 7 125

Саха сирин норуоттарын уусуран оҥоһуктарын уон-на идэлэрин өйөөһүн уон-на сайыннарыы

1050000000 300 2 004 2 004

Култуура, кинематография 1050000000 08 300 2 004 2 004Култуура 1050000000 08 01 300 2 004 2 004Бюджеттан үбүлэнэр, ав-тономнай учреждениелар-га уонна атын коммерче-скайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

1050000000 08 01 600 300 2 004 2 004

Култуура эйгэтин уонна айар көҕүлээһини сай-ыннарыы кадр кыаҕын бөҕөргөтүүгэ усулуобуйа-ны тэрийии

1060000000 164 626 164 001 164 001

Үөрэх 1060000000 07 146 680 147 180 147 180Уопсай үөрэх 1060000000 07 02 146 680 146 680 146 680Бюджеттан үбүлэнэр, ав-тономнай учреждениелар-га уонна атын коммерче-скайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

1060000000 07 02 600 146 680 146 680 146 680

Үөрэх эйгэтигэр атын боп-пуруос

1060000000 07 09 500 500


1060000000 07 09 600 500 500

Култуура, кинематография 1060000000 08 17 946 16 821 16 821Култуура 1060000000 08 01 1 365 240 240Социальнай хааччыйыы уонна нэһилиэнньэҕэ атын төлөбүр

1060000000 08 01 300 240 240 240


1060000000 08 01 600 1 125

Култуура уонна кинема-тография эйгэтигэр атын боппуруос

1060000000 08 04 16 581 16 581 16 581


1060000000 08 04 600 16 581 16 581 16 581

Саха Өрөспүүбүлүкэтин култуура уонна искусство учреждениеларын ресур-саларын бөҕөргөтүү

1070000000 127 569 243 963 41 076

Уопсай судаарыстыбаннай боппуруос

1070000000 01 500

Атын уопсай судаарысты-баннай боппуруос

1070000000 01 13 500


1070000000 01 13 200 500

Үөрэх 1070000000 07 9 137 1 000 1 000Уопсай үөрэх 1070000000 07 02 8 000Бюджеттан үбүлэнэр, ав-тономнай учреждениелар-га уонна атын коммерче-скайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

1070000000 07 02 600 8 000

Оҕону эбии үөрэтии 1070000000 07 03 1 137 1 000 1 000Бюджеттар икки ардыларынааҕы транс-ферт

1070000000 07 03 500 1 137 1 000 1 000

Култуура, кинематография 1070000000 08 117 933 242 963 40 076Култуура 1070000000 08 01 117 286 242 963 40 076Судаарыстыбаннай (му-ниципальнай) наадыйыы-га табаары, үлэни уонна өҥөнү атыылаһыы

1070000000 08 01 200 500

Судаарыстыбаннай (му-ниципальнай) бас билии объектарыгар капиталь-най угуу

1070000000 08 01 400 38 755 166 043 3 000


1070000000 08 01 500 47 724 47 861 21 061


1070000000 08 01 600 30 307 29 059 16 015

Кинематография 1070000000 08 02 646Бюджеттан үбүлэнэр, ав-тономнай учреждениелар-га уонна атын коммерче-скайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

1070000000 08 02 600 646

20182022 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр ыч-чат, дьиэ кэргэн бэлиити-кэтин уонна гражданнары патриоттуу иитиини олох-хо киллэрии

1100000000 241 177 238 335 238 335

Хааччыйар хос тосхол 1110000000 33 170 33 170 33 170Үөрэх 1110000000 07 33 170 33 170 33 170Үөрэх эйгэтигэр атын боп-пуруос

1110000000 07 09 33 170 33 170 33 170


1110000000 07 09 100 28 185 28 526 28 526


1110000000 07 09 200 4 868 4 625 4 625


1110000000 07 09 800 117 19 19

Саха Өрөспүүбүлүкэтин үүнэр көлүөнэтэ, ыччата сайдар усулуобуйатын тэ-рийии

1120000000 154 904 148 369 148 369

Үөрэх 1120000000 07 154 904 148 369 148 369Ыччат бэлиитикэтэ 1120000000 07 07 154 904 148 369 148 369Судаарыстыбаннай (му-ниципальнай) наадыйыы-га табаары, үлэни уонна өҥөнү атыылаһыы

1120000000 07 07 200 19 270 13 187 13 187

Социальнай хааччыйыы уонна нэһилиэнньэҕэ атын төлөбүр

1120000000 07 07 300 345 345 345


1120000000 07 07 500 22 983 26 376 26 376


1120000000 07 07 600 111 307 107 462 107 462


1120000000 07 07 800 1 000 1 000 1 000

Гражданнары патриоттуу иитии – судаарыстыба на-циональнай идеята

1130000000 30 646 39 177 39 177

Үөрэх 1130000000 07 30 646 39 177 39 177Ыччат бэлиитикэтэ 1130000000 07 07 30 646 39 177 39 177Судаарыстыбаннай (му-ниципальнай) наадыйыы-га табаары, үлэни уонна өҥөнү атыылаһыы

1130000000 07 07 200 7 946 11 477 11 477


1130000000 07 07 500 10 000 15 000 15 000


1130000000 07 07 600 12 700 12 700 12 700

Демографическай бэли-итикэ

1140000000 622 1 212 1 212

Социальнай бэлиитикэ 1140000000 10 622 1 212 1 212Дьиэ кэргэн уонна оҕо ха-рыстабыла

1140000000 10 04 622 1 212 1 212


1140000000 10 04 200 622 712 712


1140000000 10 04 500 500 500

Дьиэ кэргэн бэлиитикэтэ 1150000000 18 343 12 016 12 016Социальнай бэлиитикэ 1150000000 10 18 343 12 016 12 016Дьиэ кэргэн уонна оҕо ха-рыстабыла

1150000000 10 04 18 343 12 016 12 016


1150000000 10 04 200 8 231 8 499 8 499

Социальнай хааччыйыы уонна нэһилиэнньэҕэ атын төлөбүр

1150000000 10 04 300 10 112 3 517 3 517

Арыгыны иһиини аччатыы, алкоголизмы сэрэтии уон-на арыгынан эргинии эй-гэтигэр сокуон туолуутун хонтуруоллааһын

1160000000 3 491 4 391 4 391

Үөрэх 1160000000 07 3 491 4 391 4 391

Ыччат бэлиитикэтэ 1160000000 07 07 3 491 4 391 4 391

Салгыыта бэчээттэниэ.




ИЛ ТYМЭН

О ч ч о ҕ у н а с у р р о г а т н а й ийэ уонна оҕо биологическай төрөппүттэрэ бэйэ-бэйэлэрин иннилэригэр эбээһинэстэрин кытаанахтык сүрүннүөхтэрэ, оттон кинилэр түһэрсибит ду-огабардарыгар үһүс өрүт – хат буолбут дьахтары көрөр-истэр медицинскэй тэрилтэ баар буолуоҕа. Гос-дума доруобуйа ха-рыстабылыгар кэ-митиэтин бэрэссэ-дээтэлэ Дмитрий Морозов бу эйгэҕэ баар итэҕэстэри са-бар сокуон барылын оҥорууну түмүктээн эрэр. Сыл бүтүөр д и э р и д о к у м уо н парламеҥҥа киирэ-рэ сабаҕаланар.

ОҔОҔО КИМ БЫРААПТААҔЫЙ?

“15 сыллааҕыта суррогатнай ийэ буолуу биһиги дойдубутугар олус сэдэх көстүүнэн ааҕыллара, билигин Волгоград биир соҕотох перинатальнай киинигэр (мин Госдумаҕа Волгоград уобалаһын бэрэстэбиитэлинэн буолабын) сыллата итинник 10-12 хат дьах-тар баар буолар”, – диэн кэпсээтэ Госдума доруобуйа харыста-былыгар кэмитиэтин чилиэнэ Татьяна Цыбизова.

"Билигин сокуон итиннэ сыһыаннааҕы бэрт дуона суоҕу этэр, ол курдук оҕону иһигэр бүөбэйдээбит дьахтар кинини биологическай төрөппүттэригэр биэрэр эбээһинэһэ да суруллу-бат (оҕо төрөөбүтүн туһунан сибидиэтэлистибэҕэ генетиче-скэй ийэтин, аҕатын суруйалла-рыгар оҕону төрөппүт дьахтар суругунан сөбүлэҥэ ирдэнэр). “Суррогатнай ийэ саҥа төрөөбүт оҕоттон аккаастаныан баҕарбат буоллаҕына, бу түгэҥҥэ үөскүүр боппуруос биһиэхэ билиҥҥэ

диэри аһаҕас, оттон атын дой-дуларга сокуоннар оҕоҕо ким бырааптааҕын чуолкайдык быһаараллар, — диэтэ Татьяна Цыбизова. – Салгыы атын түгэн:

дьахтар бэйэтин бюджетын толорор туһугар суррогатнай ийэ буолар, ол кэннэ хат буо-ларын тухары оҕо доруобуй-атыгар кэһиилээҕин туһунан биологическай төрөппүттэригэр эппэт”. Дьиҥэр, ити туһунан хат дьахтары көрөр медиктэр иһитиннэриэхтээхтэр, ол эрээри кинилэр суррогатнай ийэ уонна генетическэй төрөппүттэр икки ардыларыгар дуогабарга олох да суохтар, онон ити “саҥата суох ха-алыыга” ханнык да эппиэтинэһи сүкпэттэр. Депутат бэлиэтии-ринэн, суррогатнай ийэ буолуу туһунан дуогабар икки өрүттээх буолуо суохтаах, итиннэ ону таһынан медицинскэй тэрилтэ

эбээһинэстэрэ, эппиэтинэһэ булгуччу суруллуох тустаахтар.

Депутат Татьяна Касаева генетическэй төрөппүттэр уонна суррогатнай ийэлэр быраап-тара, эбээһинэстэрэ сокуоҥҥа быһаарыллыбатахтарын, дуога-барга эрэ ахтыллалларын эттэ. “Ити ситэтэ суох. Хас биирдии өрүт араас мөлтөх содуллартан страховкаланыахтаах”, – диэн ааҕар кини. Оттон маннык со-куонунан быһаарыллыбатах балаһыанньаҕа оҕо генетическэй төрөппүттэринээҕэр суррогат-най ийэ оҕоҕо юридическай өттүнэн ордук бырааптаах, ити да иһин суррогатнай ийэ барыһы баһан ылар туһугар соруйан “оҕону биэрэр бириэмэтин тар-дыан” сөп.

Кырачаан оҕо атын түгэҥҥэ эмиэ сиэртибэ быһыытынан буолуон сөп. “Эмбрион ханнык төрөппүт киэнэ буоларын эр-дэттэн быһаарар наадалаах, – диэтэ Татьяна Касаева. – Маннык балаһыанньаны өйгө оҥорон көрүҥ – суррогатнай ийэ хат буолбут, оттон эр киһи уонна дьахтар арахсан эрэллэр. Оҕо кимиэхэ тиксэрий?”

Итини таһынан, кини этэри-нэн, суррогатнай ийэ оҕону биэ-рэртэн аккаастаныытын түмүгэр үөскүүр түгэннэр сокуоҥҥа ончу көрүллүбэттэр. “Дьахтар оҕону бэйэтигэр хаалларарга быһаарар, маныаха оҕо биологическай аҕата биллэр. Оттон биһиги дойдуга аҕа буолуу – бу оҕону иитиигэ, улаатыннарыыга эбээһинэстэр”, – диэн санатта Татьяна Касаева. Онон дуогабар усулуобуйатын толорортон аккаастанар дьахтар ити эбээһинэстэри эр киһиттэн ирдиир бырааптаах.

СУРРОГАТНАЙ ИЙЭҔЭ СЫҺЫАН ТОСТУ УЛАРЫЙЫАХТААХ

Госдума доруобуйа хары-стабылыгар кэмитиэтигэр бэ-лэмнэммит сокуон барыла ый-ыллыбыт итэҕэстэри сокуоҥҥа

сабар аналлаах. Итини сэргэ парламентарийдар суррогат-най ийэҕэ уопсастыба өттүттэн соччото суох сыһыан баарыттан дьиксинэллэр. “Оннооҕор аата бэйэтэ – суррогатнай – мөлтөх өйдөбүлү биэрэр: холобур, ары-гы суррогатыттан дьон тыын-нара быстар, – диэн бэлиэтээтэ Татьяна Цыбизова. – Биһиги санаабытыгар, сокуоҥҥа маны атыннык ааттыахтаахпыт. Холо-бур, донор ийэ диэн, ол эбэтэр бу донордааһынтан атын буолба-тах. Маныаха ити донордааһын түгэннэрин 99,9 бырыһыаныгар донор этигэр-хааныгар ханнык да хоромньу оҥоһуллубат”.

Уопсастыбаннай тэрилтэлэр бэйэлэрин өттүлэриттэн сурро-гатнай ийэ буолууну бизнескэ кубулутууну таһаарбат туһугар, ымпыктаан-чымпыктаан толкуй-дуурга көрдөһөллөр. “Бу процесс индустрия буоларын уонна олох-торун ханнык эрэ кэрдииһигэр харчыга наадыйар дьахталларбы-тын, ордук омук дойдуларын дьо-нугар “инкубаторга” кубулута са-тыыр клиникалар үөскүүллэрин таһаарыа суохтаахпыт”, – диэн бэлиэтээтэ элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр Ассоциацияларын пре-зиденэ Елена Фоминых.

Эксперт санаатынан, бу процесс аһаҕас буолуутун хаач-чахтааһыны толкуйдуур наа-далаах. “Холобур, сорох дойду-ларга бэйэни суррогатнай ийэ быһыытынан эбэтэр суррогатнай ийэни көрдүүр туһунан аһаҕастык биллэрии бобуллар”, — диэн быһаарда кини. Ону таһынан, Елена Фоминых ааҕарынан, сур-рогатнай ийэ буолуу рекламата сокуонунан хааччахтанара суол-талаах.

Суррогатнай ийэлэргэ сокуон суруллуоҕаБилигин суррогатнай ийэ баарын туһунан кии-

нэттэн, телевидениенэн көрөн билэбит. Ордук, эстрада “сулустарын” ити чааһыгар элбэхтик

сырдаталлар. Ол эрээри төрөппүт дьахтар уонна оҕоҕо төрөппүт буолуохтаах дьон икки ардылары-гар криминальнайга тиийэ араас сыһыан, мөккүөр үөскүүрэ эмиэ кэпсэнэр. Аныаха диэри итинник уустук сыһыаннары быһаарар чуолкай сокуон суох. Мантан инньэ бу эйгэҕэ хамсааһын тахсаарай?

Интернет матырыйаалларыгар олоҕуран Елена БАИШЕВА бэлэмнээтэ.

Суррогатнай ийэ буолуу рекламата сокуонунан хааччахтанара суолталаах

УУСТУК БОППУРУОС

Бүгүҥҥү күҥҥэ суррогатнай ийэҕэ туруоруллар ирдэбиллэр: ийэ буолар дьахтар сааһа

2035; дьахтар бэйэтин доруобай

оҕотун төрөппүт буолуохтаах; дьахтар доруобуйата меди-

цинскэй экспертизанан бигэргэтил-лэрэ наадалаах; дьахтар кэргэннээх буол

лаҕына, бэйэтин уонна кэргэнин сөбүлэҥэ ирдэнэр.

ЫСПЫРААПКА

АТЫЫЛАНАР

Оҕону төрөтүүгэөҥө төһө сыаналааҕый?

Суррогатнай ийэ уонна генети-ческэй төрөппүттэр икки ардыла-рыгар дуогабар ханнык региоҥҥа түһэрсиллэриттэн өҥө сыаната тутулуктаах.

Регионнар үгүстэригэр оҕону төрөтүүгэ өҥө сыаната

Уустук түгэннэргэ ити өҥө суумата

1,5мөл.солк.

3-4мөл.солк.

2мөл.солк.

+

—



ИЛ ТYМЭН

Кыһалҕалаах, үпкэ-хар чыга ык тарыылаах кэмнэр үүннэх тэ-ринэ, сахалар ордук амарах сана-абыт өссө көбөн, күүһүрэн кэлэрэ, норуот быһыытынан үтүө хаачы-стыбалаахпытын, үгэстээхпитин көрдөрөр. Ону мантан аллараа суруйар түгэннэрбиттэн да би-лиэххитин-көрүөххүтүн сөп.

АЙЫЫ КИҺИТЭ АҺЫНЫГАС

Сунтаар сэлиэнньэтин «Тус ку» түөлбэ олохтоохторо инбэлиит ийэлээх кыммат-түгэммэт ыалга 6х7-лээх олорор дьиэни тутан дьэндэтэн кэбистилэр. Кинилэр көҥдөйүн эрэ буолбакка, дьиэ иһин оһоҕор, муостатыгар тиийэ оҥорон биэрдилэр. Миэбэлигэр тиийэ хомуйдулар.

Сэтинньи 16 күнүгэр түөлбэ олохтоохторо ас бөҕөтүн аста-ан, бу ыалга малааһын тэрий-дилэр. Киһи эрэ үөрэр, санаата көтөҕүллэр түгэнэ буолбатах дуо? Маннык үтүө санаа хайдах кэлби-тин, уһуктубутун туһунан «Туску» түөлбэ салайааччытын солбуйаач-чы Наталья Софроновна Кокаре-ваны кытта кэпсэтэ сырыттыбыт.

— Ааспыт сыллаахха Сунтаар нэһилиэгин баһылыга Эдуард Фи-липповы, нэһилиэк депутата Жан-на Макарованы кытта кыаммат ыалларынан рейдэҕэ сылдьыбып-пыт. Онно Раиса Семеновна уонна Анатолий Антонович Петровтар дьиэ кэргэттэригэр сылдьан ба-ран, ХХI үйэҕэ маннык мөлтөхтүк олорор дьон баар эбит дуу диэн улаханнык соһуйбутум, хараасты-бытым. Эдуард Егоровичка ити ыалы хайдах эмэ гынан дьиэлээбит киһи диэн санаабын эппитим. Оҕо площадката тутулларыгар грант сүүйбүппүт. Нэһилиэк дьаһалтата площадка тутарбытыгар харах балыыһата турар сирин биэрби-тэ. Нэһилиэк дьаһалтата, түөлбэ актыыба сүбэлэһэн бараммыт, көтүрүллэр балыыһа дьиэтин

маһынан ити ыалга дьиэ тутан биэрэргэ быһаарыммыппыт.

Бу боппуруоһунан урбаан-ньыттары ыҥыран дьаһалта мун-ньах оҥорбута. Сунтаар сэлиэн-ньэтин 1 №-дээх ырыынагын салайааччыта Саргылаана Наза-рова икки евро түннүк, предпри-ниматель Владимир Яковлев кырыыһаҕа профлиис, «Викто-рия» маҕаһыын харчы, «Корона» маҕаһыын кырааска биэриэх бу-олбуттара. Дьэ, итинтэн үтүө дьы-алабыт хамсаабытынан барбыта. Ким акылаат, ким муоста маһын, ким муох биэрбиттэрэ. Тугу кы-айалларынан көмөлөһөн киирэн барбыттара.

Дьиэ тутуллуохтаах сиригэр буор куттарбыппыт. Ыччат би-ригээдэтэ олус түргэнник дьиэ көҥдөйүн тутан дьэндэтэн кэби-спитэ. «Туску» түөлбэ олохтооҕо Владимир Тимофеев муостатын оҥорон биэрбитэ. Кэпсээнтэн кэпсээн диэбит курдук, Владимир дьиэтин оҥосто сылдьар буолан, иллэҥэ суоҕун туһунан эппитэ. Онно эмиэ олохтоохтор түмсэн, кини дьиэтин кырааскалаан, сууй-аан-тараан биэрбиппит. Анатолий Семенов оһоҕун оҥорон биэрбитэ. Бэйэм билиитэ атыылаһан биэр-битим. Улуус депутата Ньургун Афанасьев линолеум биэрби-тэ. «Виктория», «Күн чөмчүүк» маҕаһыыннар, ыал ийэтин Раи-са Семеновна бииргэ үөрэммит оҕолоро харчынан көмөлөһөннөр, уотун тартарбыппыт. Депутат Де-нис Егоров ДВП-нан көмөлөспүтэ. Урбаанньыт Александр Федоров аанын оҥорбута. Дмитрий Гри-горьев хаачыстыбалаах француз-скай, электричествонан үлэлиир оһох биэрбитэ. Онон дьиэ элек-тричествонан да, оһоҕунан да сы-лытыллар. «Туймаада» маҕаһыын салайааччыта Анастасия Гера-симова дьиэни сылытар тутуу матырыйаалынан көмөлөстө. Саргылаана Кондакова профли-истэри, тахта орон биэрбитэ.

Дьиэ тутуллан бүппүтүн кэн-ниттэн түөлбэ олохтоохторо ким сервант, ким холодильник, ким олоппос, остуол, орон, телевизор, электрическэй оһох, кириэһилэ,

иһитигэр-хомуоһугар, таҥаһыгар-сабыгар тиийэ аҕалан биэрбит-тэрэ.

Сунтаардааҕы 1 №-дээх орто ос куола үөрэнээччилэрэ дьиэ ту-туутугар улаханнык көмөлөстүлэр. Оҕолор үлэҕэ наһаа көхтөөхтөр, интэриэстээхтэр эбит.

Ити дьиэни тутарбыт та һы-нан, түөлбэбитигэр оҕо площад-катын тутан бүтэрдибит. Үлэбит түмүктэриттэн олохтоохтор сүр -гэбит көтөҕүлүннэ. Ааспыт бээ-тинсэҕэ түөлбэ олохтоохторо ас бөҕөтүн астаан, малааһын тэрий-биппит. «Туску» түөлбэни учуутал идэлээх Валентина Аммосова салайар.

Сунтаар нэһилиэгин ба һы-лыга Эдуард Филиппов бу үтүө дьыалаҕа улахан өйөбүл, күүс-көмө буолбутун бэлиэтиибин. Олус үлэһит, норуоту кытта тэҥҥэ сыл-дьар, үчүгэй салайааччы, — диэн Наталья Софроновна кэпсээтэ.

«Айыы киһитэ аһыныгас, күн киһитэ көмүскэс» диэн өбү-гэлэрбит мээнэҕэ эппэтэхтэрэ, ити сунтаардар оҥорбут үтүө дьыа-лаларыттан ырылыччы көстөн кэлэр. Норуот ылыннаҕына уонна туруннаҕына тугу да тулуппатын бу түгэнтэн көрөбүт.

МЕЦЕНАТ ДЕПУТАТ

Ырыынак сыһыанна һыы-ларыгар киирии түһүүлээх-тах-

сыылаах кэмнэригэр өрөс пүү-бү лүкэбитигэр меценат ство ордук сайдыбыта. Кыах таах дьом мут төрөөбүт-үөскээбит нэ-һи лиэктэригэр, улуустарыгар, өрөспүүбүлүкэлэригэр туох кы-алларынан күүс-көмө буолбутта-ра. Ыктарыылаах кэми төлө кө-төрбүтүгэр кинилэр улахан өйөбүл буол буттара саарбаҕа суох.

Оттон үп-харчы өлгөм кэ ми-гэр ити көстүү умнулла быһыы-тыйбыта.

Соторутааҕыта Ил Түмэн де-путата Руслан Федотов Амма улууһун түөрт оскуолатыгар “УАЗ” массыынаны бэлэхтээбитин туһунан үтүө сонун өрөспүүбү-лүкэни тилийэ көттө. Дьон-сэргэ меценатство сөргүтүллэн эрэрит-тэн үөрдэ, астынна.

Билигин тыа сирин тутан олорооччу тэрилтэнэн оскуола-лар буолаллар. Норуот депутата кэскиллээҕи санаан, үтүө дьыала-ны оҥорбута саарбаҕа суох.

Маны таһынан Руслан Фе-дотович төрөөбүт-үөскээбит Ам-матын улууһугар окко бастыҥ көрдөрүүлээх II Чакыр нэһилиэгэр пресс-подборщигы үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарбыта.

ЫТЫК КЫРДЬАҔАСТАРГА ОЛОҤХОЛООТУЛАР

Кэлэр кэскиллэрбит оҕолор

амарах санааланыыттан туора турбаттарын бэлиэтиибин. Биллэ-рин курдук, өрөспүүбүлүкэбитигэр Олоҥхо декадата ыытылла турар. Уус-Алдан улууһун Лөгөй орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ иккис сылын Кэптэни бөһүөлэгин ытык кырдьаҕастарыгар олорор дьиэ-лэринэн сылдьаннар, олоҥхолоон иһитиннэрэллэр. Түөрт эркиҥҥэ хаайтаран олорор, аҕа саастаах биир дойдулаахтарын сэргэхси-тэллэр.

«Кулуһун» фольк лорнай бөлөҕү талааннаах педагог Зина-ида Лугинова салайар. Быйыл олоҥхоһут оҕолор Прокопий Ядри-хинскай «Дьырыбына Дьырылыат-та» олоҥхотуттан быһа тардан то-лордулар, ытык кырдьаҕастартан алгыстарын ыллылар.

* * *

Биллэрин курдук , «2000 сылга — 2000 үтүө дьыаланы» диэн бүтүн өрөспүүбүлүкэтээҕи хамсааһын 1999 сыл ахсынньы 17 күнүгэр төрүттэммитэ. Бу күн Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Пре-зиденэ Михаил Николаев норуот хамсааһынын тэрийэр туһунан Ыйаахха илии баттаабыта. Ыйаах баттаммыт күнүгэр Михаил Ефи-мович өрөспүүбүлүкэ олохтоохто-ругар анаан араадьыйанан: «Бы-лыр-былыргыттан сахаларга үтүө үгэс баар. Саамай кытаанах кэмҥэ туохтан да иҥнибэккэ-толлубакка, харытын ньыппарынан баран уопсай дьыала, бэйэтин уонна кэнэҕэски көлүөнэ туһугар суда-арыстыбаны кытта тэбис-тэҥҥэ эппиэтинэһи сүксэр, үлэлэһэр үгэс», — диэн этэн турардаах.

Хомойуох иһин, эмиэ үпкэ-ха р ч ы г а ы к т а р ы ы л а а х к э м -н э р ү ү н н ү л э р . Т ү м с ү ү л э э х , сомоҕолоһуулаах буоллахпытына, бу кытаанах кэмнэри этэҥҥэ мүлчү түһүөхпүт. Өрөспүүбүлүкэбитигэр үтүө холобурдары батыһааччылар, салҕааччылар кэккэлэрэ хаҥыаҕар бүк эрэллээх бүгүҥҥү суруйуубун түмүктүүбүн. Норуот күүһэ — көмүөл күүһэ.

Людмила НОГОВИЦЫНА.

ТЫА СИРЭ

АМАРАХ САНААЛАНЫЫ

Кыыдаан кыһыннаах, тыйыс тымны-ылаах дойдуга

олорор дьон олоххо дьулуурдарынан, хан-нык да ыарахаттартан-моһоллортон чаҕыйан-толлон турбаттарынан уратылаахтар. Кытаанах кэмнэр үүннэхтэринэ, өссө түмсэн, сомоҕолоһон биэрэргэ дылылар.

«Айыы киһитэ аһыныгас, күн киһитэ

көмүскэс» диэн өбүгэлэрбит мээнэҕэ

эппэтэхтэрэ, ити сунта-ардар оҥорбут үтүө дьы-алаларыттан ырылыччы

көстөн кэлэр. Норуот ылыннаҕына уонна туруннаҕына тугу да

тулуппатын бу түгэнтэн көрөбүт.

Норуот ылыннаҕына уонна туруннаҕына



ИЛ ТYМЭНОҔО АЙМАХ УОН СЫЛА

«Суотабай сибээс оҕоҕо содула», «Оҕо ааҕар эйгэтин дьиэ кэргэҥҥэ сөптөөхтүк тэрийии» диэн ааттаах ыста-тыйаларбын республикатааҕы «Саха сирэ» уонна «Ил Түмэн» хаһыаттарга бэчээттээбиттэрэ. Хомойуох иһин, билигин биһиги ортобутугар олус балысханнык өтөн киирбит сүрдээх кутталлаах уонна сиэртибэлээх эйгэбит – оборчо оҥхойо Куйаар ситимигэр хам ылларыы – ЫАРЫЫ төрдө буолла.

Ордук оҕолорбутугар сэрэх-тээҕин билэбит, ол эрээри онуоха сөптөөх харыстыыр, харгыстыыр уонна хааччахтары киллэрэр ньымалары сөптөөхтүк тэрийэ иликпит курдук.

ОМУК ДОЙДУТУГАР ХАЙДАҔЫЙ, ЭБЭТЭР НАУКА ДЬОНУН СЭРЭТИИЛЭРЭ

Аан дойду ааттаах бастыҥ сайдыылаах омуктара бу «иэ-дээннээх өстөөх» буоларын өйдөөбүттэрэ быданнаата. Кыра оҕо кытта иэрийэ-иэрийэ ийэтин көрдөөбөккө, хаһан эрэ билбит

уонна алтыспыт эйгэтин, суота-байы көрдөөн ытыыр-ыйылыыр, истиэрикэлиир... Салгыы ийэҕэ да, аҕаҕа да наадыйбат кутталла-нар, оччотугар бу ыччат инники-тин кимҥэ наадыйар, тардыһар, кимиэхэ туһалыыр, үлэлиир-хамсыыр, бу орто дойдуга туох ытык иэстээх киһи буоларый?

Германияҕа оҕолоругар 6 сааһыгар диэри суотабайы уонна араас итиниэхэ сөптөөх тэрили бэлэхтээбэттэр. Утарар кэккэ бобуулардаахтар. Күрэхтэһэ-күрэхтэһэ атыыласпаттар, ордук Саҥа дьылга…

Франция үөрэҕин кыһа-ларыгар араас гаджетынан, су-отабайынан, смартфонунан тут-

тары бобор туһунан сокуону киллэрэн

олороллор.

Татарстаҥҥа. Татаардарга хайдаҕый? Икки сыллааҕыта «Чуораанчык» уонна «Коло-кольчик+» оҕо сурунаалларын үлэһиттэрэ «Многоликая Рос-сия» диэн Бүтүн аан дойдутааҕы куонкуруска кыттан, 3-с миэстэ-ни тутан, Казань куоракка баран кэлбиттэрэ. Төрөөбүт төрүт тыл-ларын «көмүскэлэрин» курдук харыстыыр уонна ити эйгэни сүрүннүүр сүрдээх дириҥ суолта-лаах тыл политиката киэҥник үлэлиирин бэркиһээн кэлбип-пит. «Казан утлары» диэн лите-ратурнай сурунааллара – биһиги «Чолбон», «Полярная звезда» курдук таһаарыыларбыт ханы-ылара, убайдара диэххэ сөп, 200-тэн тахса сыл устата билиҥҥэ ди-эри төрүт тылынан бэчээттэнэр, интеллигенция бука бары ааҕар. Оҕолоругар анаан 4 сурунаалла-ахтар, уйулҕаларын сааһынан аттаран тус-туспа. Олус үчүгэй!

Оскуолаларыгар суотабайы кууһан баран муннукка оло-рор, турар ыччаты биири да көрбөтүбүт, ол оннугар, ийэ ты-лынан бэйэ икки ардыгар кэпсэ-тэр сиэр баарыгар итэҕэйбиппит.

Э м и э р и к э с а й д ы ы т ы н туһунан бэрт соторутааҕыта ити дойдуга баран кэлбит убай-

бын кытта кэпсэтэбит: «Хаһан эрэ муҥур чыпчаалга тиийбит кэмнэригэр аһара үлүһүйэн ыч-чатын сиэртибэҕэ кэлгийэн, хааччаҕа суох куйаар ситимин хабалатыгар хам ыллаттарбыт норуот, билигин төттөрү өй-мэйии үлэтин сайыннарыы кумааҕыттан ааҕыыга эрэ баа-рыгар («Мозг любит бумагу»), кинигэ, хаһыат, сурунаал үрдүк суолталааҕар итэҕэйбиттэр. Бэчээт эйгэтин сайыннарыы-га уонна төрөөбүт тылынан саҥарар үөрүйэҕи, киһи-киһини кытта кэпсэтэр сиэрин, тылы сүтэрбэт туһугар туруулаһар үтүө дьаһаллары, уураахтары, ыйаахтары таһаараллар. Доҕоор, ону чөлүгэр түһэрэргэ бырабыы-талыстыба да, судаарыстыба да миллиардынан сууманы хары-

стаабакка көрөр эбит».

ЧӨЛҮГЭР ТҮҺЭРИИ…

Былыргы бөлүһүөктэр ырааҕы да өтө көрөр

ураты дьон буол-лахтара. Альберт

Эйнштейн бу курдук этиитэ билиҥҥи кэмҥэ оруннаах буо-ларыгар тиийдэ: «Я боюсь, что обязательно наступит день, когда технологии превзойдут простое человечес кое обще-ние. И мир получит поколение идиотов».

К и э һ э э о с т уо л г а б а р ы төгү рүһэн олорон дьиэ кэргэн күннээҕи ситиһиитин, үөрүүтүн бэйэ икки-ардыгар үллэстэн кэп-сэтэр үгэспит кэһиллибитэ ыра-атта. Ол оннугар түргэнник аһыы охсон, төһө кыалларынан суота-байга бүк түһэрбитин, буолар-бу-олбут сонуну ааҕарбытын, араас ситимҥэ киирэн уйулҕабытын үрэйэр информацияны тоҕо эрэ ордоробут. Арай биир эдьиийим сүрдээх маладьыас киһи. Холобур да оҥостуохха сөп. Дьиэ кэргэҥҥэ кэпсэтии сиэрэ намтаабытын ийэ киһи буолан туран бу курдук билинэн дьаһанар. «Хайдах буол-лубут? Бу туох ааттааҕай?» диэн, киирэр ааҥҥа өрүллүбүт мааны корзинаны туруорбут. Хас биир киһи киэһээ дьиэтигэр киирэ-ригэр суотабайын онно быраҕар.

Аны биир чугас киһим – сахалыы эйгэни тэрийэр ыл-лыктаах көрүүлээх салайааччы, бастыҥ аҕа уол оҕону туһунан, кыыс сирдээҕи анала атыҥҥа диэн уратытык көрөн иитэр

уонна үөрэтэр олус ыллыктаах дьыалаҕа буһар-хатар. Кини: «Кэлиэхтээх информация киһи кулгааҕар син биир кэлэр. Хай-аан да суотабай эрэ нөҥүө диэн буолбатах. Телевизор сороҕор суолтата суох уонна кэбирэтэр көстүүлэриттэн оҕолорбутун харыстыахтаахпыт. Биһиги дьиэ кэргэммитигэр телевизор суох».

Онуоха мин норуот улахан педагога Константин Чиряев «Сэрэн: телевизор, видик» диэн суруйуутугар төннөбүн. Акаде-мик Г.Н.Волков «Педагогика жиз-ни» диэн кинигэтигэр: «Киһи ай-махха иэдээннээх өстөөхтөрүнэн буолаллар: ядернай сэрии сэбэ, арыгы уонна телевидение». Ол туохтаный? Кэмэ-кэрдииһэ суох туһаныыттан… Телигинэн ыары-тыйааччылар, бэл теле-ыаллар (теле-семьи) бааллар», – диэн суруйар.

Оҕону иитиигэ режим суол-татын чинчийбит учуонайдар: «Төрөппүттэр оҕо телевизоры төһө уһуннук көрүөхтээҕин кы-таанахтык хонтуруоллууллара ураты наадалаах». Телевизор оҕо айылгытыгар дьайыытын эргиччи чинчийэн баран, учуо-най педагогтар уона эмчиттэр, физиологтар оҕо телевизоры көрүүтүн күннээҕи кээмэйин быһаарбыттара.

Оскуолаҕа киириэн ин-нинээҕи оҕо телевизоры нэдиэлэҕэ балтараа чаастан ордуга суох көрүөхтээх. Кыра кылаас оҕото, өрөбүлү киллэ-рэн туран, баара-суоҕа үс ча-астан ордуга суох көрүөхтээх, от то н о рто к у к ы л а а с т а р үөрэнээччилэрэ – биэс чаастан ордуга суох. Үрдүкү кылаа-стар даҕаны үөрэххэ, ааҕыыга, спордунан, о.д.а. туһалаах суолларынан дьарыктаны-ыларыгар оҕустарбат курдук сэдэхтик көрүөхтээхтэр диэн суруйаллар.

Ити бүтүн нэдиэлэҕэ! Оттон биһиэхэ хайдаҕый? Оҕолор теле-визор иннигэр, өссө онно видик, компьютер эбиликтээх, күнү быһа олорон тахсаллар.

ОҔО ӨЙҮН САЙЫННАРЫЫГА ҮЛЭЛЭҺИЭХТЭЭХПИТ…

Виктор Петрович Ногови-цыны кытта көрсөн кэпсэттим. Кини кимин билиҥҥи кэм ыч-чатыгар билиһиннэрэр, арааһа, наадалаах суол дии санаатым.

1990-2000 сыллардаахха Саха Республикатын Ыччат, ту-ризм, физическэй культура уон-на спорт үрдүкү ситиһиилэрин тэрийэр министиэристибэ, Кэми тиэт салайааччытынан

САҤА ТЕХНОЛОГИЯ МӨЛТӨХ ӨРҮТЭ

Суотабай сибээс оҕоҕо содулаБу күннэргэ Констан-

тин Спиридонович Чиряев «Олох педа-

гогиката» диэн ааттам-мыт 1998 сыллаахха Дьо-куускайга бэчээттэммит кинигэтин суумкабар ук-тан элбэхтэ сирийэн өссө төгүл аахтым. Аҕыйах сылтан бэттэх ыытар анал-тус семинарбар кэп-сээри. Ордук билиҥҥи кэм төрөппүтүгэр.

Билигин биһиги ор-тобутугар олус балыс-ханнык өтөн киирбит

сүрдээх кутталлаах уонна сиэртибэлээх эй-гэбит – оборчо оҥхойо Куйаар ситимигэр хам

ылларыы – ЫАРЫЫ

төрдө буолла.

Билигин биһиги ыччап-пытын ити сиэртибэ-лээх эйгэттэн тэйи тэр туһугар анал хааччах-тары хайдах киллэрэр-бит туһунан толкуйду-

охтаахпыт.

Я боюсь, что обязатель-но наступит день, когда технологии превзойдут простое человечес кое общение. И мир полу-чит поколение идиотов

Харах ыарыыта

Саҥарар уонна аһыыр үгэһэ ула-рыйар

СүһүрүүСиһин уҥуоҕа сөрүөстэр

Куртах буһарыыта мөлтүүр

Хаан эргиирэ кэһил лэр

Уопсай ис туруга уларыйар

Оҕо мо-ториката кэһиллэр



ИЛ ТYМЭН

үлэлээбитэ. Билигин мин кини-ни ордук оҕо аймах, эдэр ыччат, дьиэ кэргэн, иитии, үөрэтии, сайыннарыы уонна сайдыы туһугар бэйэтин кэмигэр олус киэҥ үлэни ыыппыт салайа-аччы быһыытынан сыаналы-ыбын. Инникини сылыктаан, кэтээн, үөрэтэн, чинчийэн көрөр бөлүһүөк курдук арыйдым бэйэбэр.

«Ыччат сайдар аартыктара» диэн олус наадалаах ыстатыйа-лардаах кинигэтин бэлэх уунна уонна: «Таня, киһи эрэ буол-ларгын бэйэҕэр хом санааны хаһан да киллэримэ уонна Ыра санааҕын кимҥэ да ыстарыма», — диэбитэ. Ити тыллар миэхэ дьайыылара олус күүстээхтэр, сүрэхпэр олохтоохтук иҥпиттэр.

Виктор Петровиһы кыт-та кэпсэтиибиттэн, баҕар, билиҥҥи төрөппүккэ наада буолуон сөп диэбиттэрбин бэ-лиэтиим: «Оҕо ийэтин иһигэр үөскүөҕүттэн 7 ыйыгар диэри мэйиитин сайдыыта 60% си-тэр, сайдыы 80% 3 сааһыгар ситэр. Аны оҕо өйүн кэпсэтии , истиҥ сыһыан, иэйии-куойуу эрэ сайыннарар. Ол аата ийэ иһигэр сылдьар оҕотун кытта быыстала суох кэпсэтиэхтээх. Киһи билиитэ-көрүүтэ 80%-на хараҕынан киирэр, 10 %-на кулгааҕынан, 5 %-на амтанынан, сытынан-сымарынан. Ол аата оҕону тулалыы сылдьар дьон бука барыбыт туттарбытынан-хаптарбытынан, кэпсэтэрбити-нэн-ипсэтэрбитинэн, үлэлиир-битинэн-хамсыырбытынан бүүс-бүтүн нүүтүнэн киниэхэ холобур буолуохтаахпыт.

Ол аата биһиги өйүнэн дьоҕуру сайыннарыыга үлэ-лэһиэх тээх пит. Сайдыы син биир инни ки түһэр. Барытыттан акка-астанар диэн эмиэ табыллыбат. Билигин биһиги ыччаппытын ити сиэртибэлээх эйгэттэн тэйи-тэр туһугар анал хааччахтары хайдах киллэрэрбит туһунан толкуйдуохтаахпыт».

"КЫНАТ " УҺУЙАР...

Б а с т а т а н эт т эх х э , Д ь о -куускай куоракка бэйэ баҕа өттүнэн тэриллибит «Кынат» диэн сүрдээх үчүгэй түмсүү баар. Билиҥҥи төрөппүтү кытта үлэлэһэр: дьиэ кэргэҥҥэ оҕону истиҥ доҕор-атас оҥостон ии-тиини, сахалыы эйгэни тэрийи-ини, айылҕа тулалыыр эйгэбит быстыспат ситимэ буоларын төрөппүт өйдүүрүгэр уһуйар аналлаах. Биһигини Гаврил Иннокентьевич Адамов салай-ар. Суруйааччы, салайааччы, иитээччи, үөрэтээччи, «Этэҥҥэ олох түһэ» диэн толкуйдаммыт хоһоон хомуурунньугун ааптара.

Тыл баарын тухары омук инникилээх,

Тыылла хабыллар, сэһэргиир уратылаах,Түөлбэлээх түөрэҕин

кэҥэтэр аналлаах.Төрүт тылын билбэт —

дууһата мунуоҕа,Сирэй-харах анньыллар

кини буолуоҕа,Сол аньыыттан төрөппүт

эрэ быыһыаҕа.

БАТСААП ТУОХХА ТИЭРДЭР?

Төрөөбүт төрүт тылбы-тын сүтэрэр сэрэхтээх кэмҥэ үктэннибит. Ону бары билэ-бит. Куйаар ситимигэр «батса-ап» сыһыарыы түмүгэр хайдах саҥарар уонна суруйар буоллу-бутуй? Киһилии эйэргэһэн саха-лыы кэпсэтэр үгэспит үтүрүллэн эрэр. Ол курдук маннык “тыл-лар” туттуллар буоллулар:

- индиинда;- буотах;- баи;- аюя;- һэптэ;- махталитет-комитет;- ынр…Чэ, ити курдук саҥарабыт

уонна суруйабыт, кэпсэтэбит. Түмүкпэр, уйулҕа үөрэх-

тээхтэрэ дьиксиниилэриттэн таарыйан ылыым: «Олус эл-бэх оҕо виртуальнай олохто-нон соҕотохсуйууга ылларда. Төрөппүттэр көмөҕө наадыйар буолуулара күннэтэ үрдүүр. Ийэ тылбытынан саҥаран кэп-сэтэри, бэйэ-бэйэни кытта са-халыы тыыҥҥа алтыһан эй-гэбитин кэҥэтэ ри, хаҥа тары — САХА ЛЫЫ ЭЙ ГЭНИ ОЛОХТУ-УРУ» күүһүрдэр тоҕоостоох кэмэ тирээ тэ…

Татьяна ЖИРКОВА-БОРИСОВА,

СӨ үөрэҕириитин туйгуна, СӨ бэчээтин туйгуна,

суруналыыс, «Чуораанчык» уонна «Колокольчик+» оҕо суру-

наалларын сүрүн эрэдээктэрэ.

«Ханнык хааччахтары киллэрэбитий?» В.Е.ЛЕВЕРЬЕВА, Горнай улууһа:

— Мин санаабар, оҕоҕо алын сүһүөх кылааһы бүтэриэр диэри төлөпүөнү, планшеты ылан биэри-миэххэ наада. Өйдөтөр үлэни эрдэттэн ыытан туран. Төрөппүт бэйэтин холобуругар иитэр, “хаһыма” диэн хаһыытаан баран, бэйэтэ көрө олорор буоллаҕына — ити иитии буолбатах.

Е.Н.САМСОНОВА, Дьокуускай куорат:

— Каждый запрет в первую очередь зависит от родителей. Если родители начнут и поймут, как мож-но остановить этот беспредел с телефоном (ютуб) — то в обществе тоже начнется порядок. Если говорить о школе, хотелось бы узаконить единый порядок, 1 раз в неделю провести акцию «День без телефона». В этот день никто не должен нести сотовый, или хотя бы оставить на вахте у охранника.

В современном мире невозможно полностью отказаться от гаджетов, можно постепенно привле-кать детей к разным полезным настольным играм. Желательно к интеллектуальным, на родном языке.

Ольга НИКАНОРОВА, Одуну, Горнай улууһа:

— Дьиэ кэргэн түмсэн олорон, оҕолорун кытта тэҥҥэ хамсаныылаах уонна араас остуол оонньу-уларын тэрийиэн сөп. Хас биирдии оҕо бэйэтин эбээһинэһин үрдэтэр суолталаах буолуо этэ, ол эбэтэр «Үлэ муннугун» тэрийии наадалаах. Оҕо дьоҕурунан иистэнэр, уһанар, ас астыыр, дьиэ-уот , тэлгэһэ хомунар үөрүйэҕин күүһүрдэр оруннаах.

Галина СОФРОНЕЕВА, Чурапчы:

— Оскуола оҕолоругар «Суотабайа суох олох!» диэн флешмоб акцияны саҕалыахха сөп.

Республикабытыгар суотабайынан туһаныы 14 сааһыттан көҥүллэнэрин курдук сокуону ылыныахха наада. Холобурга, Франция уонна Германия дойду-ларын уопутун туһанан. Маны сэргэ, ыччат кыра сааһыттан сурунаалга, хаһыакка, кинигэҕэ сыстан улаатарыгар эйгэни тэрийиэххэ. Медицинэ өттүттэн буортулааҕар, радиация дьайыытын, өй-мэйии, харах үлэтигэр мөлтөхтүк сабыдыаллыырын туһунан элбэх өйдөтөр үлэ ыытыллара буоллар..

Людмила ЕРЕМЕЕВА, Дьокуускай:

— Туһаны биэрэр уонна буортулаах диэн икки өрүттээх. Биһиги үс оҕолоохпут. Оҕо оскуолаттан, дьыс-сааттан кэллэр эрэ, гаджеты туттарбат буолары ситисти-бит. «Колокольчик» сурунаалы суруйтарабыт. Кырабыт 5-тээх, аахпатар да ойуутун-бичигин көрөр. Улахаттар, 3-с кылаас үөрэнээччилэрэ, интэриэһиргээн ааҕаллар.

ТӨРӨППҮТТЭР САНААЛАРА

«Үлэ муннугун» тэрийии

наадалаах Төлөпүөнү, планшеты ылан биэри-миэххэ наада

«Суотабайа суох олох!» диэн флеш-моб акцияны саҕалыахха

Эдэр ийэлэр үлэ булаллара хаһан чэпчиэҕэй?

1.5-тан 3-гэр диэри саастаах оҕолоох ийэлэри үлэҕэ ылалла-рыгар үлэ биэрээччилэри көҕүлүүр дьаһаллар 2022 сылга диэри бэлэмнэниэхтээхтэр. 2025 сылга диэри дьиэ кэргэни

өйүүр судаарыстыбаннай политика концепциятын иккис сүһүөҕүн олох-хо киллэрии былаанын барылыгар ити балаһыанньа киллэрилиннэ.

Эдэр ыал олоҕун тупсарыыга“Оҕоломмут дьахтар 8 чаастаах үлэ күнүгэр тута тахсыбата биллэр, ол

эрээри дьадайыыны туоратар туһугар биһиги ыал дохуотун өйүүр саҥа бы-рагыраамалары оҥоруохпутун наада. Ити бырагыраамалартан биирдэстэрэ – эдэр ийэлэр дьарыктаах буолуулара”, — диэн быһаарда Федерация Сэбиэ-тин социальнай политикаҕа кэмитиэтин чилиэнэ Елена Попова “Парламент хаһыатыгар”.

Сенатор эппитинэн, оҕо төрөөбүтүн кэннэ үгүс дьиэ кэргэн олоҕун таһыма биллэрдик намтыыр. Оҕо 1,5 сааһын туоллаҕына, дьиэ кэргэн бюджетыгар икки-стээн охсуу буолар. Ол эбэтэр билигин үлэлиир судаарыстыба өйөбүлүнэн, Со-циальнай страхование фондата эдэр ийэлэргэ орто хамнас 40 бырыһыаныгар диэри ыйдааҕы көмө харчыны декретнэй уоппуска бастакы 1,5 сылыгар эрэ төлүүр. Ити кэнниттэн өссө 1,5 сыл устатыгар дьахталлар үлэ биэрээччилэртэн толуйууну эрэ ылаллар, ол кээмэйэ 1994 сылтан уларыйбатаҕа. Билиҥҥи кэмҥэ ити суума киһи сонньуйуон курдук – ыйга 50 солкуобай.

“Бу түгэҥҥэ дьахталлары үлэҕэ олохтуур пилотнай бырайыактары регион-нарга саҕалыыр тоҕоостоох буолуо этэ, диэн ааҕар Елена Попова. – Маныаха дьиэ кэргэттэри өйөөһүн араас механизмнарын боруобалыыры таһынан, араас саастаах оҕолоох дьиэ кэргэттэри ылар үчүгэй буолуо. Холобур, биир регион 1,5тан 3гэр диэри саастаах ыалларга пилоту ылыан сөп, атын регион – оҕо төрөөтүн кытта 1,5 сааһыгар диэри. Маннык түгэҥҥэ дойдуга бүтүннүүтүгэр тарҕатарга анаан сөптөөх модель булуллуоҕа”.

Дьааһылата суох сатамматБырабыыталыстыба суоттуурунан, ийэлэр квалификацияларын үрдэтэр

анал эбэтэр хаттаан бэлэмнээһин бырагыраамалара эдэр ийэлэр үлэ ырыы-нагар күрэстэһэр кыахтарын үрдэтиэхтэрин сөп. Кинилэр онно оҕолорун көрөн олорор уоппускаларын кэмигэр сылдьыахтаахтар. Ити дьаһаллары олоххо киллэрии туһунан Үлэ министиэристибэтэ уонна Үөрэх министиэристибэтэ 2021 сыл ыам ыйыгар отчуоттуохтаахтар. “Бу да түгэҥҥэ судаарыстыба харчытын халтайга орокуоттуоҕу баҕарыллыбат, — диэн бэлиэтээтэ Елена Попова. — Дьахтар ханнык эмэ саҥа идэни ыллаҕына, кини бу хайысхаҕа үлэлииригэр кыах бэриллиэхтээх”.

Оттон үлэ биэрээччилэр эдэр ийэлэри кытта бииргэ үлэлииллэригэр интэриэһи үөскэтэр ньымаларга сыһыаннаан эттэххэ, ити “кымньыылааһын” буолуо суохтаах. “Үгэс курдук маннык түгэннэргэ үлэ биэрээччилэр нолуоктан көҕүрэтии быһыытынан чэпчэтиилэри көрдөһөөччүлэр, итиннэ эмиэ пилотнай бырайыак таһымыгар үлэлэһиэххэ сөп”, — диэтэ сенатор.

Ол эрээри оҕолоох дьахталлар дьарыктаах буолууларыгар баар кыһалҕалары үлэ ырыынагар саҥа сокуону оҥоруунан эрэ быһаарыллыбат. Госдума үлэҕэ, социальнай политикаҕа уонна ветераннар дьыалаларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, РЛДП фракциятын салайааччыны солбуйааччы Ярослав Нилов манныгы бэлиэтиир: эдэр ийэлэр үлэлиир кыахтара суоҕар үлэ биэрээччилэр эдэр ийэлэри кытта “бодьуустаһартан” аккаастаналлара сүрүн төрүөт буолбатах. “Сүрүн проблеманан 1,5тан 3гэр диэри саастаах оҕолоох дьахтар оҕотун кимиэхэ да (ньээнньэҕэ эбэтэр эбэҕэ) хаалларар кыаҕа суох буоллаҕына, кини үлэҕэ хайдах да гынан тахсар кыаҕа суох, — диэтэ депутат “Парламент хаһыатыгар”. — Ол аата биһиги үлэ ырыынагыттан буолбакка, дьааһылаларга миэстэлэри үөскэтииттэн саҕалыахтаахпыт”.

ФОМ (Уопсастыба санаатын үөрэтэр фонда) дааннайдарынан, 2018.В. ПРОКОПЬЕВ инфографиката.

ДЬАРЫКТААХ БУОЛУУ

Үлэ министиэристибэтэ предпринимателлэр оҕолонон олорор ийэлэри үлэҕэ ылалларыгар көҕүлүүр ньымалары көрдүүр

Россия дьоно оҕолоноругар туох мэһэйдиирий?

Дохуот туруктаах көрүҥэ суоҕа 16

Оҕону иитиигэ ороскуот улахан 12

Биһиги оҕолонуох- путун баҕарбаппыт 10

Атын төрүөт 27Оҕону көрүүгэ көмө суох2Оҕо төрөөһүнэ карьераны оҥостууга мэһэйдиэҕэ2Олох быһыытын-майгытын уларытар баҕа суоҕа3

Кэргэн (бииргэ олорооччу) суоҕа 8

Олорор дьиэ кыараҕас 9

Бэйэ олорор дьиэтэ суоҕа11



ИЛ ТYМЭНТҮҺҮЛГЭ

Лоп курдук 80 сыллааҕыта, чоп-чулаан эттэххэ 1937

сыллаахха, «Кыым» хаһыат тохсунньу маҥнайгы күнүнээҕи нүөмэригэр «Би-сээтэллэр» диэн рубрика аннынан саха суруйаач-чыларын интервьюлара бэчээттэммитэ. Онно баста-кынан ааны аһааччынан Платон Алексеевич Ойууну-скай буолбута.

П.А.Ойуунускай бу интер-вьюта нуучча гениальнай поэта А.С.Пушкиҥҥа сыһыаннаах курду-гун иһин, сыныйан аахтахха, айар үлэтин кэнники кэр чигин бары түһүмэхтэрин кэрэһэлиир улахан суолталаах докумуонунан буолар. Ону хайдах баарынан тиэрдэбин: «Мин урукку айымньыларбын мунньаммын, 1937 сылга тахсар кинигэни бэчээттиир суукка 4 томнаах кинигэни биэрдим.

1905 сыллардааҕы өрөбө-лүүссүйэҕэ диэри историяттан ыстатыйа суруй дум.

Саха тылын, суругун исто-рия тын уонна кини сайдан баран иһэрин тустарынан науч най ыста-тыйа суруйар былааннаахпын.

Пушкин айымньыларын, хоһооннорун, остуоруйаларын тылбаастыам», — диэн Платон Алексеевич бэлиэ тылы эппитэ мээнэҕэ буолбатаҕа.

А.С.ПУШКИН ӨЛБҮТЭ 100 СЫЛЫН БЭЛИЭТЭЭҺИНИНЭН СИБЭЭСТЭЭХ ТУОХ ДЬАҺАЛЛАР ОЛОХХО КИЛЛЭРИЛЛИБИТ ЭБИТТЭРИЙ?

Бу туһунан «Социалистическая

Якутия» хаһыат 1937 сыллааҕы олун ньу 4 күнүнээҕи нүөмэригэр Бүтүн Союзтааҕы Пушкин аатынан коми тет ылыммыт «О порядке про-ведения пушкинских юбилейных дней» диэн дьаһала А.Бубков илии баттааһыннаах бэчээттэммитэ. Хаһыат бу нүөмэригэр «В Пуш-кинском комитете ЯАССР» диэн дьоҕус информация баар. Онно: «Пушкинский комитет при ЯЦИКе в ознаменование сто летия со дня смерти великого русского поэта А.С.Пушкина устраивает два вечера с участием правительственных и общественных организаций. Пер-вый вечер состоится 10 февраля в здании Госнацтеатра с докладом председателя Союза советских писателей Якутии П.А.Ойунского и ху дожественной частью. Второй вечер состоится 11 февраля в зда-

нии Го сударственного русского театра с докладом начальника управления ис кусств СНК ЯАССР И.М.Романова. Эти вечера будут передаваться по радио» диэн этил-либит.

Саха сирин Суруйааччыла-рын сойууһун бэрэссэдээтэлэ П.А .Ойуунускай дьаһалынан А .С . П у ш к и н а й ы м н ь ы л а р ы н Москваҕа «Та лыллыбыт суруйуу-лар» диэн аатынан (ред. С.Донской I I , С . К ул а ч и к о в , Н . П а в л о в , С.Потапов) 222 страницалаах кини-гэни уонна «Ырыа-хоһоон» (Талыл-лыбыт хоһооннор) диэн аатынан кинигэни (ред. П.А.Ойуунускай, С.Р.Кулачиков, И.Д.Винокуров) Дьо-куускайга таһаарбыттара. Сахалар улуу поэт өлбүтэ 100 сыла буолуу-тун икки кинигэлээх көрсүбүттэрэ, оччотооҕу кэмҥэ биир киһиэхэ туһуламмыт икки кинигэ сахалыы тылы нан күн сырдыгын көрүүтэ событиенан буолбута чуолкай. Бу эппиэттээх уонна кэскиллээх үлэҕэ П.А.Ойуунускай суруйааччыла ры адьас эрдэттэн, быһа холоон эттэх-хэ, 1934 сылтан бэлэмнээ бит, улуу Пушкины сахалыы тылбаасты-ырга уонна олору кинигэлэринэн бэчээттииргэ өй-санаа укпутугар, үлэни сатабыллаахтык салай-бытыгар сөп эбит диэн санааҕа

кэллим.

ЭПОПЕЯ САҔАЛАНЫЫТА

Ойуунускайдаах Пушкин өлбүтэ 100 сылын бэлиэтээһин чэрчитигэр эрэ хаайтарбатахта-ра, кинилэр бу тэрээһиннэртэн тэтим ылан, Александр Пушкин айымньыларын сүрүн өттүн са-халыы тылга тылбаастааһын эпо пеятын саҕалаабыттара. Ити кэм, биллэрин курдук, 20 сылы ылбыта. Бу кэм усталаах туора-тыгар улахан иэдээннэр буол-буттара. 1937-1938 сс. политиче-скай репрессия тосту тутуулаах күннэрэ-дьыллара үүммүттэрэ. М.К.Аммосов, П.А.Ойуунускай, саха интеллигенциятын чэгиэн күүһэ, бу репрессияларга сэймэктэммитэ.

Фашистскай Германия Аҕа дойдубутугар сэриинэн саба түһүүтэ төһөлөөх өлүүнү-сүтүүнү таһаарда этэй? Саха суруйаач-чылара үгүстэрэ ол өлөр-тиллэр к ү н н э р г э И й э д о й д ул а р ы н көмүскэлигэр өстөөхтүүн хапсыһар фроннар уотунан курбууламмыт кирбиилэригэр тиийбиттэрэ. Төһө даҕаны эрэйи-кыһалҕаны, өлүүнү-сүтүүнү көрсүбүттэрин иһин, саха суруйааччылара тап-таллаах поэттарын Александр Пушкин айымньы ларын сахалыы тылга тылбаастыыр санааларын ыһыктыбатахтара.

1940 сыллаахха поэт Иван Арбита 63 страницалаах «Талыл-лыбыт ли рика» диэн аатынан А.С.Пушкин хоһооннорун кини-гэтин Дьокуускайга бэчээттэп-питэ. Маныаха мин биир суолу сыһыаран этиэхпин баҕарабын. П.А.Ойуунускай, арааһа, А.С.Пушкин поэзиятын уонна прозатын тэҥҥэ тутан тылбаастыырга өй-санаа укпут быһыылаах. Ону Нико-лай Макси мович Заболоцкайга

өйдөп пүтүгэр уонна А.С.Пушкин прозатын тылбаастыырыгар со-руйсубуттарыгар сөп. Биирдэрэ ону сүрэҕинэн-быарынан ылы-нан сүрдээх үчүгэйдик олоххо киллэрдэҕэ, кэлин ити дьары-гын Николай Максимович өссө чиҥэппитэ. Пушкин прозатын с ү р ү н а й ы м н ь ы л а р ы н с а ха -лыы тылбаастаабыта даҕаны дьэҥкэтик көрдөрөр.

СОРУК БЫҺЫЫТЫНАН... Өссө биир хайысханы кө-

рүөҕүҥ А.С.Пушкин айымньыла-рын тылбаастааһыҥҥа. Улуу поэт «Евгений Онегинын» сахалыы тылбаастыыр сорук иннилэригэр турара. Ол туһунан П.А.Ойуунускай тол куйдуура, ону кыайа-хото ту-тан тылбаастыыр киһини булуон баҕарара эбитэ буолуо. Итинник улахан соругу толорууга эйгэ-тин дьонуттан дэ бигис киһини булуу ыараханын кини өйдүүрэ. Эдэр поэттары чинчили ирэ, ки-нилэр тылбааһы оҥороллорун кэтээн көрөрө. Бу хайысхаҕа кини сыһыанын кэрэһэлиир поэт Инно-кентий Илларионович Эртюков: «Мин эт кулгаахпынан истибитим П.А.Ойуунускай эдэр поэт Дьуон Дьаҥылы хоһооннорун уонна нууччалыыттан тылбаастыырын хайҕаабытын», — диэн этиитин 1958 сыллаахха Дьуон Дьаҥылы талыллыбыт хоһооннорун кинигэ-тин түмэн таһаарарыгар суруйбут киирии тылыгар быктарбыта. Бу көннөрү эдэр поэты хайҕааһын буолбатах, бу туох-ханнык иннинэ сыал лаах-соруктаах сэҥээрии буо-лар дии саныыбын.

П.А.Ойуунускай сатирик поэт С.А.Саввиннаахха – Күн Дьириби-нэлээххэ күтүөттэрэ буолар. Оттон Г.И. Макаров — Дьуон Дьаҥылы буоллаҕына, Саввиннар баар-суох балтыларын Мария Афанасьевна-

ны (Аайаны) кэр гэн ыллаҕа дии, онон биллэхтиилэр, күтүөттэр. Оччолорго Чурапчытааҕы педучи-лищеҕа үөрэниэҕиттэн поэт, тыл-баасчыт, эдэркээн Гаврил Ма-каров Пушкин поэзиятын олу-стук биһириирэ. Онон Платон Ойуунускай га сөбүлэппит буолуон сөп. Кинилэр саха литературатын, уус-уран тылбаас тула үгүстүк кэпсэппиттэрэ буолуо дии саныы-бын. Баҕардар, оч чолортон даҕаны Дьуон Дьаҥылы «Евгений Оне-гины» сахалыы тылбаа стыырга баҕатыйарын биирдэ эмэтэ бык-тарыан сөп. Ону биирдэрэ өйүүрэ чуолкай.

Итини мин маннык түгэҥҥэ тирэнэн этэбин: П.А.Ойуунускай ре прессия сорун-муҥун көр-сөн, 1939 сыллаахха өлбүтэ иһиллибитин кэн нэ, 1941 сыл сайыныгар Дьуон Дьаҥылы «Ев-гений Онегин» хоһоонунан роман бастакы баһын сахалыы тылбаа-стаан, онтун тупсаҕай буочарынан кэлим кумааҕыга суруйан, Эллэйгэ көрдөрбүттээх эбит. Ону көрөн ба-ран Эллэй: «Перевод взял правиль-ный тон, но не точен, не игрив, не музыка лен. Желательно, чтобы пе-ревели всю первую главу и послали в сборник «Хотугу сулус». Эллэй», — диэн бэлиэтээһини рукопись хаҥас чанчыгар харандааһынан оҥорбута баар.

Дьуон Дьаҥылы итинник тыл-баастыырга уустук Пушкин «Евге-ний Онегинын» баара эрэ сыл-тан ордук кэмҥэ бастакы баһын киһиэхэ көрдөрөр гына тылбаа-стаабыта буолуо диэхпин туттуна-бын. Онон, арааһа, П.А.Ойуунускай баарыгар бу тылбааһы оҥорууга ылсыбыт буолуон сөп эбит диэн сэрэйэбин. Оччотугар нуучча ге-ниальнай поэтын А.С.Пушкин айымньыларын тылбаастааһын стратегията П.А.Ойуунускайынан оҥоһуллубут диирбитигэр бары өттүнэн төрүөттэр бааллар.

П.А.Ойуунускай уус-уран тыл-баастары оҥорууга хайдахтаах улахан суолтаны биэрэрэй, ол бастакы этаба А.С.Пушкин айым-ньыларын тылбаастааһын этэ буоллаҕа. Платон Алексеевич: «Биһиги бухатыырдары туойар народнай эпоспытыгар чугас улуу эпическай тыллары айбыт Го-мер, Фирдоуси, Руставели курдук аан дойдуга аатырар дьон лите-ратурнай нэһилиэстибэлэрин баһылаатахпытына, Шекспир уонна Пушкин, Гете уонна Бай-рон, Горькай уонна Толстой, Роллан уонна Барбюс курдук ги ганнар нэһилиэстибэлэрин баһылаатахпытына кэнэҕэски кэмҥэ гиган нары биэрэр кыах-таныахпыт», — диэн А.С.Пушкин өлбүтэ 100 сылыгар аналлаах дакылаатыгар эппитэ. Кини ити этиитэ билигин да суолталаах уон-на ырааҕы өтө көрүүгэ ыпсыылаах.

САХА ЛИТЕРАТУРАТА

Ойуунускай саҕалаабыт эпопеята хаһан түмүктэммитэй?Пушкин айымньыларын, хоһооннорун, остуоруйаларын тылбаастааһын

Тураллар: Н. Степанов, В.М. Новиков — Күннүк Уурастыырап. Хаҥастан уҥа олороллор: Г.У. Гермогенов — Эргис, П.А. Слепцов — Ойуунускай, Г.А. Окоемов, Г.В. Ксенофонтов.

I Бүтүн Саха сиринээҕи тыл үөрэхтээхтэрин конференцията. 1935 с.

Ойуунускайдаах Пуш-кин өлбүтэ 100 сылын бэлиэтээһин чэрчи-тигэр эрэ хаайтар-батахтара, кинилэр бу тэрээһиннэртэн тэтим ылан, Алек-сандр Пушкин ай-ымньыларын сүрүн

өттүн сахалыы тылга тылбаастааһын эпо

пеятын саҕалаабыттар



ИЛ ТYМЭН

ЭПОПЕЯ САЛҔАНАР Политическай репрессиялар,

Аҕа дойду Улуу сэриитин сыллара А.С.Пушкин чулууканнаах айымньыла-рын тылбаастааһыны атахтаа быттара эрээри, суруйааччылар Пушкины саха-лыы тылга тылбаастыыр санааларыт-тан аккаастамматахтара. Фроннартан Эллэй, Макар Хара, Күн Дьирибинэ, Дьуон Дьаҥылы, Софрон Данилов кур-дук поэттар быт, суруйааччыларбыт, тылбаасчыттарбыт этэҥҥэ эргиллэн кэлиилэрэ П.А.Ойуунускай олохтообут Пушкины тылбаастааһын эпопеятын сал гыы ыыталларыгар кыаҕы биэр-битэ. Ол түмүгэр 1949 сыллаахха А.С. Пушкин «Талыллыбыт айымньылар» диэн поэтическай айымньыларын кинигэтэ Дьокуускай типография-тыгар бэчээттэнэн тахсыбыта уонна Н.Е.Мординов салайааччылаах ред-коллегия үлэлээбитэ ыйыллыбыта. Ол эрэн бу кинигэҕэ А.С.Пушкин сүрүн айымньыта «Евгений Онегин» тыл-баастанан бүтэ илик буолан кыайан киирбэтэҕэ.

Поэт, тылбаасчыт Г.И.Макаров – Дьуон Дьаҥылы Кыһыл Аар мыйа сэ-билэниилээх күүстэрин кэккэлэригэр 1943 сыл сайыныгар ыҥырыллыбыта. Илиҥҥи кыраныыссаҕа байыаннай үөрэҕи, сулууспаны барбыта. 1945 сыллаахха милитаристскай Япония-ны утары сэриилэһиигэ, Хайлар ку-орат иһин кыргыһыыга кыттыбыта. Ыараханнык бааһыран байыаннай госпитальга эмтэммитэ. Дойдутун Чурапчыны 1946 сыллаахха булбута. Кини фронтан «Кыайдыбыт» диэн хоһоон кинигэтэ рукопистаах уонна «Евгений Онегины» тылбаастыыр бигэ санаалаах эргиллибитэ.

«ЕВГЕНИЙ ОНЕГИН» ТЫЛБААСТАНАР

1952 сыллаахха Дьуон Дьаҥылы

«Евгений Онегин» диэн тылбааһын Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун быра-былыанньатын мунньаҕар дьүүллэһиигэ киллэрбитэ. Суруйааччылар бу үлэ сүһүөҕэр турууту гар көмөлөһөр, тылба-асчыты өйүүр туһуттан С.Р.Кулачиковы – Эл лэйи, И.Д.Винокуровы – Чаҕылҕаны, С.Ф.Софроновы – С.Софроновы, Н.Н.Пав-ловы – Тыаһыты уонна Н.А.Габышевы тылбааһы көрүүгэ-истиигэ рецензен-нэринэн сыһыарбыттара. Ол рецензи-ялары 2013 сыл лаахха «Бичик» кини-гэ кыһатыгар таһаартарбыт «Дьуон Дьаҥылы» диэн монографиябар киллэр-тээбитим. Хайдах курдук суруйааччылар кыһаллан туран Дьуон Дьаҥылыга көмөлөспүттэрин өйдөтөөрү-санатаары. Уонна саныырым испэр: «П.А.Ойуунускай тыыннаах бэйэтэ баара буоллар, улуу

Пушкин «Евгений Онегина» сахалыы тылбаастаммытыттан, саха суруйа-аччылара 1934 сылтан саҕаламмыт дьоһуннаах дьыаланы хайдах курдук дьулуурдаахтык олоххо киллэрэр турук-таммыттарыттан үөрүө эбитэ буолуо», — диэн.

А.С.Пушкин «Евгений Онегинын» сахалыы тылынан тахсыбыт кинигэ тин редакторынан кэлин саха народнай по-эта буолбут Леонид Андреевич Попов анаммыта. Леонид Андреевич: «Кини А.Пушкин «Евгений Онеги нын», икки атах улуу айымньытын тылбаасты-ырга олус сыралаһан, бэрт өр кэмҥэ үлэлээбитэ. Ону мин сирэй билэбин. Өссө ити сүҥкэн үлэни оҥороору даҕаны кини, Москваҕа баран, Горькай аатынан литературнай институту бүтэрбитэ буолуо. Пушкинынан олорбута Дьуон Дьаҥылы. Пушкинынан саныыра олоҕу, кэлэр кэскили», — диэн эппитэ. (көр: Сэмэн Тумат «Дьуон Дьаҥылы» диэн кинигэтин 90-с сирэйин, Бичик, 2013).

ТҮМҮК ОННУГАР

Аны биир суол түгэни өйдөтөн-санатан ааһыахпын баҕарабын. ССРС су руйааччыларын бастакы съеһэ 1934 сыллаахха М.Горькай көҕүлээһининэн, тэрийиитинэн буолбута. Биллэрин курдук, онно П.А.Ойуунускай делегат этэ. ССРС суруйааччыларын сойууһун 2-с съеһэ араас биричиинэлэри нэн тардыллан баран, 1956 сыллаахха буол-бута. Онно сүрүн дакылааты Павел Ан-токольскай оҥорбута. Кини А.С.Пушкин гениальнай айым ньыта «Евгений Оне-гин» национальнай литератураларга ситиһиилээхтик тылбаастаммытын бэлиэтээбитэ уонна Максим Рыльскай, Самед Пургун ааттарын кытары сэргэ ту-тан Дьуон Дьаҥылы аатын ааттаабыта.

Мин санаабар, бу түгэн символи-ческай, П.А.Ойуунускай съезтэн съез кэ бириэмэни куоттарбакка, улуу Пушкин уһулуччулаах айымньыларын саха-лыы тылбаастааһыны тэрийбитин, көҕүлээбитин курдук буолан тах сар. Хор, үтүө санаа, кэскиллээх саҕалааһын ити курдук өлбөт үөстээх буолар эбит.

Түмүктээн эттэхпинэ, саха суруй-ааччылара тапталлаах националь-най поэттарын Александр Сергеевич Пушкин гениальнай айымньыларын тылбаастааһыҥҥа саҕаламмыт эпо-пеяны ити курдук кыайыылаахтык түмүктээбиттэрэ. Тоҕо диэтэххэ, ки-нилэр Платон Алексеевич Ойуунускай кэриэһин толорбуттара, ол саҕалааһын баһыгар кини турара.

Сэмэн ТУМАТ, саха народнай суруйааччыта.

(«Таатта» хаһыат, 13.10.2016 с.)

Олоҥхону ааҕан баран... Мэҥэ-Хаҥалас олоҥхоһуттара Тэ-

лээркэ Киргиэлэй (Чүүйэ) «Дьулу-руйар Ньургун Боотур», Ноорой

(Хара) «Күн Эрили» уонна Тоҥ Суорун (Тараҕай) «Сылгы уола Дыырай бу-хатыыр» олоҥхолорун хос-хос ааҕан мүлүктээн бүтэрбитим хас да сыл буолла. Мүлүктүүрүм диэн – «Бу олоҥхолор кэлэн иһэр кэнчээри ыччакка туох сүбэни-аманы биэриэхтэрэ буолаарай?..» ыйытыкка хоруйу булаары.

Олоҥхону үөрэтээччилэр П.А. Ойуунускайтан саҕалаан Эргис А.М., Емельянов Н.В., Илларионов В.В. уо.д.а. ырытыыларын булан ааҕыталаабытым. Бу ырытыыларга олоҥхо сюжеттарын уратыларын ордук тоһоҕолоон суруйаллар. Холобур, «…бу олоҥхоҕо олох атын сюжет баар…» диэн түмүк оҥоһуллар. Уонна тылөс өттүнэн олонхоһут уратыта бэлиэтэнэр.

Холобура, В.В. Илларионов Тоҥ Суорун (Тараҕай) «Сылгы уола Дыырай бухатыыр» олоҥхотун кинигэтигэр киирии тылыгар суруйбут: «…. Почему богатырь, спущенный на землю, именуется сыном лошади? Разгадка этого необычного момента заключается в сюжете олонхо других сказителей… согрешивших дочерей верховных божеств спускают на землю, обратив в кобылиц. Рожденные от них сыновья наделены могучей силой…» Аҥардас бу быһаарыыга ‒ олонхону аахпыт киһи быһыытынан, атыннык, тус санаабын этиэхпин баҕардым. Олоҥхоҕо этиллэринэн:

4929 «... ийэтин иһигэр баар тоҕус ыйдаах оҕо

Тараһа бүтэй тэбэн (араҥас илгэни )Тоҕо дьалкыппыт эбит…Мэник киһи үөскээбит диэнАҕыс салаалаах Аал Луук Мас төрдүгэрСылгы тиэргэнигэр ийэтин иһиттэнЭмэрийэн-илбийэн түһэрбиттэр….»

(Сылгы уола Дыырай бухатыыр)

Ону биэбэйдээн ииппит Аал Луук Мас иччитэ Оһуор Ойуу, Аан Эскэл, Айҕал Мичил Эмээхсин аат биэрэригэр: «…Сылгы уола Дыырай бухатыыр буол, кукаам!» ‒ диэбит.

Бу олох бытабыай дьыала. Эдэр кыргыттар бастакы сокуоннайа суох оҕоломмут оҕолорун дьон, балыыһа кирилиэһигэр, оннооҕор туалет иһигэр быраҕаллара, хааллараллара билигин да баар. Ийэтэаҕата кимэ биллибэт кирилиэс, туалет оҕото кэллэҕэ ол. Урут да кыыс сылдьан оҕолонор эдэр кыргыттар бааллара саарбахтаммат. Оччотооҕуга ол олус сааттаах быһыы буоллаҕа. Ол иһин кыһыл оҕону быраҕыы, кистээһин баара.

Олоҥхоһут ол оччотооҕу бытабыай дьыаланы олоҥхотун сюжетыгар атыннык ойуулаан, сылгы далыттан көстүбүт уолу «Сылгы уола» диэн хос ааты киллэрэн Аал Луук Мас иччитин тылынан этиппит.

Аны үөһээ дойдуну, олоҥхону ырыта сатыыр үөрэхтээхтэрбит «Үрдүк айыылар» олорор дойдула-рын курдук ахталлар. Үгүс олоҥхоҕо, ол иһигэр бу үс олоҥхоҕо, үөһээ дойдуга барытыгар үчүгэй дьон олороллорун курдук эппэттэр.

Аал Луук Мас үөһээ дойдуга өрө үүнэн тахсы-батын биричиинэтинэн үөһээ дойду оройдорунан көрбүт абааһылара орто дойдуга түспэтинэр диэн буолар. Холобура «Сылгы уола Дыырай бухатыыр» олоҥхоҕо Аал Луук Мас маннык толкуйдаах үөһээ дойду диэки үүнэн иһэн төннөр.

250 …. Өрө көрдөххө‒ Өрөҕөтө көҕөрөн көстөрӨндөл маҕан халлаанҮрүт өттүгэр үөскээбитҮлүскэннээх үс бииһин ууһа обургуларОлороллор эбит ээ….Хааннаах санньылҕа хаан аартыктаах,…Үөрбэ долоҕодоһун олохтоох,… Үҥүү батас үктэллээх,Саа-саадах кымньыылаах,…Бэлэһин төрдүгэр биэстээх сылгыТиэрэ түһэн сытарын курдукИҥсэ төрдө дьиэлэммит…Обот иччитэ олохсуйбут… Идэмэрдээх иҥсэлээх….Уолуйан таалыйан уһуктар280 ..Улуу Хаан Тойон оҕонньор

Улахан уола обургунуКинээс кулуба оҥороору олордохторунаЭмэһэтин үүтүнэн тобулу үүнэн киирэн,Төбөтүн оройунан дьөлө үүнэн тахсаммынСыптараҥ-дьөлгөрөҥ өлүү оҥоруом дуу…Бу санаан баран Тохтоон чугуйанТолкуйдаан турда.«Орт-татай, оҕолоор,Орто дойдуга үүммүт мас буоллаҕым, Өлүскэннээх үс бииһэ обургуларКырыыстаах-таныардаах буолуохтара.Бу кыраатахтарына,Сэбирдэхпиттэн хагдарыйаммын, Үйэбин кылгатаммынОхтон түһүөх бэйэкэм буоллаҕа…

Итинник токуйдаан баран, Аал Луук Мас үөһээ дойдуга тахсыбат, чугуйар.

Олоҥхоҕо ойууламмыт үөһээ дойду таҥара олорор үөһээҥҥи дойдута буолбатах.

«… Үөрбэ долоҕодоһун олохтоох, Үҥүү батас үктэллээх, Саасаадах кымньыылаах…» дойду буо-лан тахсыбыт. Ол аата саалаахсэптээх, иҥсэ төрдө дьиэлэммит, обот иччитэ олохсуйбут Улуу Хаан Тойон аймахтарынаан олохсуйбут дойдута буолан тахсар.

Сурук суолтатын маннык быһаарыахха сөп: Саха сиригэр тойон бииһин ууһа, Дыгын Дархан олохсуйан олорбут Туймаада хочотун олоҥхоһуттар «Улуу Хаан Тойон олохсуйбут Үөһээ дойдута» диэн этиэхтэрин эмиэ сөп.

Дыгын Дархан күһүн өрүс тоҥмутун кэннэ, добдурҕа саҕана, илиҥҥи улуустарга тахсан үтүө дьоннорун хомуйан ыларын, бэриммэт өттүн хаан-нарын тоҕорун суруйааччы Далан «Тыгын Дархан» арамааныттан аахпыт эрэ киһи билэр.

Билиҥҥи кэмҥэ олоҥхоҕо этиллэри илэ аҕаллахха: «…Өрө көрдөххө, Өрөҕөтө көҕөрөн көстөр, Өндөл маҕан халлаан, Үрүт өттүгэр үөскээбит, Үлүскэннээх үс бииһин ууһа обур-гуларынан….» ‒ Америка Холбоһуктаах Штат-тарын (США) тойотторун олоҥхолуу толкуйунан этиэххэ эмиэ сөп. Үөһээ дойду дьоно обургулар «саасаадах кымньыылаах» Средиземнай муораҕа мунду курдук устар «хааннаах санньылҕа хаан аартыктаах...» аалларын мунньан сылдьаллар. Оттон тойонноро Дональд Трамп «...иҥсэ төрдө дьиэлэммит… обот иччитэ олохсуйбут… идэмэр-дээх иҥсэлээх, уолуйан таалыйан уһуктар Улуу Хаан оҕонньортон…» туох да атына суох курдук.

Дьэ, ити курдук олоҥхоҕо ким хайдаҕын, аан дойду улуу худуоһунньуктара кыраасканан харты-ынаны уруһуйдаабыттарын курдук, ойуубичик тыл-ларынан өбүгэлэрбит этэн хаалларбыттар. Олоҥхо суолтата күн бүгүнүгэр дылы, таба толкуйдаатахха, наадалааҕа, туһалааҕа көстөн турар суол.

Үөһээ ахтыллыбыт үс олоҥхону баһыттан атаҕар дылы ырытыыбын, уһуна бэрт буолан, ааҕааччыга билсиһиннэрэр кыаҕым суох.

Арай субу курдук, амтаһыта таарыйа «Сылгы уола Дыырай бухатыыр» олоҥхо аһыллыытын сэгэ-тэн ааҕааччыбар тиэрдэбин.

Федот ХАРИТОНОВ.

ТУС САНАА

Тэрийээччи: Саха Республикатын Государственнай

Мунньаҕа (Ил Түмэн)Таһаарааччы:

«Ил Түмэн» Издательскай дьиэ» АУ(677000, Дьокуускай к.,

Орджоникидзе уул., 36/1, 205, 206 каб.) Приемнай төл.: 40-22-10, 40-22-08

Генеральнай директор,кылаабынай редактор:

Попова Наталья Романовна

«Ил Түмэн» парламент хаһыата (16+)

Сибээс, информационнай технологиялар уонна маассабай коммуникациялар эйгэлэригэр

надзорга Федеральнай сулууспа Саха сиринээҕи управлениетыгар

2010 c. кулун тутар 10 к.ПИ №ТУ 14-0085 регистрацияланна.

Хаһыат тахсар күнэ: 23.11.2018, №46 (1998). Кээмэйэ 6 б. л.

Бэчээккэ илии баттанар кэмэ график быhыытынан 20.00 ч.

Бэчээккэ илии баттанна 21.00 ч. (22.11.2018).Тахсар уопсай ахсаана 750 экз.

(анал таһаарыыны кытта)Атыыга көҥүл сыана.

Нэдиэлэҕэ биирдэ тахсар.

Индекспит 31851

Хаһыат «Якутия «Медиа-холдинг» ААО типографиятыгар бэчээттэннэ.

Аадырыһа: 677008, Дьокуускай к., Бүлүү пер., 20.

Суруктар ырытыллыбаттар уонна төннөрүллүбэттэр. Автор санаата редакция тутуһар позициятыттан

атын буолуон сөп. Реклама ис хоһоонун иһин редакция эппиэти сүкпэт.

Хос бэчээттээһиҥҥэ редакцияҕа сигэнии булгуччулаах.

Суруйуулары электроннай көрүҥүнэн ылабыт.

Таһаарааччы редактор: Е. Баишева

Нүөмэри оҥорууга үлэлээтилэр:

Л. НоговицынаИ. БорисоваА. Матвеев

Таҥааччы:В. Прокопьев

Редакция:

677000, Дьокуускай к., Орджоникидзе уул., 36/1,

205, 206 каб.

Приемнай төл.: 40-22-10, 40-22-08.

[email protected] ® бэлиэлээх матырыйаал лар

рекламнайынан ааҕыллаллар

Бааһынай ырыынагар атыыһыттар дьоҥҥо бэйэлэрин бородууксуйаларын хото тардан, атыы ла һааччылары үөрэ-көтө көрсөллөр, ыйытыыларга кэтэмэҕэйдээбэккэ хоруйдууллар.

Ордук элбэх бородууксуйа Мэҥэ-Хаҥаластан аҕалыллыбыт. Ону сэргэ Уус-Ал-дантан, Тааттаттан эриэ-дэхси көстөр. Таба этэ Анаабыртан эрэ аҕалыллыбыта сытар. Оттон балык чааһыгар эттэххэ, Кэбээйи, Аллайыаха, Усуйаана улуустара көмүс хатырыктаах баай-дара итээбэтин туоһулууллар.

Долбуурдарга алтынньы бүтүүтэ, сэтин-ньи саҕа ланыыта идэһэҕэ анаммыт сүөһү этэ сытарын туһунан атыыһыттар кэпсииллэр. Эт сыаната тоҕо ыараханын туһунан ыйытыыга Мэҥэ-Хаҥаластан сылдьар атыыһыт: “Билигин бензин уонна дизель уматыгын сыаната ыа-рыы тураллар. Аны бэйэбит үлэһиттэрбитигэр хамнас төлүөхпүтүн эмиэ наада. Ол да иһин сыана итинник. Ол эрээри үгүс киһи атыылаһар, хаачыстыбатын сирбэттэр”, — диэн быһаарар.

СИА матырыйаалларынан.

Ынах этэ (кг) солк.Киилэтэ 350600 Мииҥҥэ анаан уҥуохтаах эт 250Буотарак 300350Сыа 250Сүөһү атаҕа 200 Тыҥа 200Фарш 450500Тыл 8501500 Хаан 3501000Быар 350450

Убаһа, сылгы этэ (кг) солк.Сыана араастаһар 450700 Атах эт (24 кг) 12000 Убаһа ойоҕоһо 800 Бүөрэ 350 Фарш 600Харта 8001000 Субай хаан 8001000

Таба этэ (кг) солк.Таба этэ 400600Мииҥҥэ уҥуохтаах эт 250

Балык сыаната солк.Собо (Кэбээйи) 160250Чыыр 2001000 Кижуч 350 Кета 330350Күндүөбэй 150300Муксуун 350800Сордоҥ 100 Селедка 120250Быраҥаатта 150200 Сыалыһар 100Алыһар 150Уомул 350 Минтай 150Мойва 200Кыһыл балык (Горбуша) 250Тууччах 500 Семга (Магадан) 900Форель 750850 Камбала 150 Кальмар 250

ЫРЫЫНАК

Тугуй, хантан, хаска?

Сото рутаа ҕыта СИА кэрэспэ дьиэннэрэ Дьокуускайга

тыа хаһаайыстыбатын саамай сүрүн атыытатутуута тоҕуоруйбут Бааһынай ырыынагар сылдьан, эт сыанатын туоһуластылар, хаартыскаҕа да түһэрдилэр.

В.ПРОКОПЬЕВ бэлэмнээтэ.

НОРУОТТАН ТУТУҺУҤ, НОРУОККА ТУҺАЛААҤ ИЛ...

Documents