Δικαι/0ατα!και! Μεταν)στευση!–!Παλινν8στηση! …7" " " " " " " "!...
TRANSCRIPT
-
1
Μαρίία Βλαχάάδη
Δικαιώώµματα και Μετανάάστευση – Παλιννόόστηση
στην Ευρωπαϊκήή ΈΈνωση
ΗΡΟΔΟΤΟΣ
-
2
-
3
Μαρίία Βλαχάάδη
Δικαιώώµματα και Μετανάάστευση – Παλιννόόστηση
στην Ευρωπαϊκήή ΈΈνωση
Αθήήνα 2010
-
4
«Δικαιώώµματα και Μετανάάστευση – Παλιννόόστηση στην
Ευρωπαϊκήή ΈΈνωση »
Α’ ΈΈκδοση, Αθήήνα, 2010
ISBN 978-‐‑960-‐‑8256-‐‑74-‐‑3
© 2010 Μαρίία Βλαχάάδη – All rights reserved
Εκδόόσεις Ηρόόδοτος – Δηµμήήτριος Κ. Σταµμούύλης
Οµμήήρου 34
GR 10672
Tηλ. 21.03.62.63.48
Email: [email protected]
Web site: www. herodotos.net
-
5
Περιεχόόµμενα
Πρόόλογος ................................................................................................... 7 Ορισµμοίί ..................................................................................................... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Παράάγοντες που προκαλούύν τη µμετανάάστευση 1.1.Αποτελέέσµματα της µμετανάάστευσης .............................................. 25
1.1.1.Επιπτώώσεις στη χώώρα αποστολήής ....................................... 26 1.1.2.Επιπτώώσεις στη χώώρα υποδοχήής .......................................... 28
1.2.Η µμετανάάστευση προς την Ελλάάδα .............................................................................. 33 1.3.Το προφίίλ των µμεταναστώών ........................................................................................... 34 1.4.Συνθήήκες που αντιµμετωπίίζουν οι µμετανάάστες στις χώώρες
υποδοχήής .......................................................................................................................... 37 1.5.Αίίτια εισόόδου µμεταναστώών στην Ελλάάδα ................................................................... 41 1.6.Αποτελέέσµματα της µμεταναστευτικήής κίίνησης προς την
Ελλάάδα .............................................................................................................................. 47 1.7.Επιπτώώσεις της µμετανάάστευσης για τους ίίδιους τους
µμετανάάστες ....................................................................................................................... 50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Παλιννόόστηση 2.1.Λόόγοι που οδηγούύν σε παλιννόόστηση ........................................................................ 57 2.2.Παράάγοντες προσέέλκυσης παλιννοστούύντων στην
Ελλάάδα .............................................................................................................................. 58 2.3.Χαρακτηριστικάά των παλιννοστούύντων .................................................................... 65 2.4.Προβλήήµματα που αντιµμετωπίίζουν οι παλιννοστούύντες ......................................... 71 2.5.Επιπτώώσεις-‐‑πλεονεκτήήµματα παλιννόόστησης στις χώώρες
επιστροφήής-‐‑προέέλευσης .............................................................................................. 80
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Μετανάάστευση και εγκληµματικόότητα 3.1.Το φαινόόµμενο της εγκληµματικόότητας-‐‑ερµμηνείίες της
εγκληµματικήής συµμπεριφοράάς ....................................................................................... 83 3.2.Βιολογικήή ερµμηνείία της εγκληµματικόότητας ............................................................... 84
-
6
3.3.Ψυχολογικήή ερµμηνείία της εγκληµματικόότητας .......................................................... 85 3.4.Κοινωνιολογικέές ερµμηνείίες της εγκληµματικόότητας ................................................. 86 3.5.Η εγκληµματικόότητα των µμεταναστώών στην Ελλάάδα ............................................... 88 3.6.Η εγκληµματοποίίηση των µμεταναστώών ........................................................................ 89 3.7.Η συµμµμετοχήή των µμεταναστώών στην εγκληµματικόότητα ......................................... 92 3.8. Παράάγοντες που αυξάάνουν την εγκληµματικόότητα των
µμεταναστώών ..................................................................................................................... 94 3.9.Κρατούύµμενοι αλλοδαποίί ................................................................................................. 97
3.9.1.Συνθήήκες κράάτησης αλλοδαπώών ...................................................................................................... 97 3.9.2.Μετανάάστες και Φυλακέές ................................................................................................................... 98 3.9.3.Η πρόόληψη της εγκληµματικόότητας των µμεταναστώών .................................................................. 99 3.9.4. Η πρόόληψη της εγκληµματικόότητας µμέέσω πολιτικήής ................................................................... 100 3.9.5. Η πρόόληψη της εγκληµματικόότητας µμέέσω της
εργασίίας ................................................................................................................................................... 101 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η Μεταναστευτικήή Νοµμοθεσίία και Πολιτικήή σε Ευρώώπη και Ελλάάδα 4.1.Στοιχείία διεθνούύς µμεταναστευτικούύ δικαίίου ............................................................. 103 4.2.Δίίκαιο ανθρωπίίνων δικαιωµμάάτων ................................................................................ 104 4.3.Είίσοδος και παραµμονήή ..................................................................................................... 104 4.4.Επαναπροώώθηση αλλοδαπούύ ........................................................................................ 107 4.5.Δικαιώώµματα και ελευθερίίες αλλοδαπούύ ..................................................................... 108 4.6.Το νοµμικόό καθεστώώς στην Ευρώώπη ............................................................................... 111 4.7.Διεθνείίς συµμβάάσεις-‐‑προστασίία των αλλοδαπώών ..................................................... 113 4.8.Διακυβερνητικέές οµμάάδες και επιτροπέές ...................................................................... 115 4.9.Το νοµμικόό καθεστώώς στην Ελλάάδα ............................................................................... 119 4.10.Πρώώτο πρόόγραµμµμα νοµμιµμοποίίησης αλλοδαπώών ..................................................... 121 4.11.Δεύύτερο πρόόγραµμµμα νοµμιµμοποίίησης αλλοδαπώών .................................................. 126 4.12.Τα κοινωνικάά δικαιώώµματα των παράάνοµμων αλλοδαπώών ...................................... 130 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Συµμπεράάσµματα ....................................................................................... 135 Προτάάσεις ................................................................................................. 141 Βιβλιογραφίία ............................................................................................ 145
-
7
Πρόόλογος
Η θέέση της Ευρωπαϊκήής ΈΈνωσης καθώώς και της Ελλάάδας, ως κράάτος -‐‑µμέέλος, είίναι σηµμαντικήή στα νέέα δεδοµμέένα του φαινοµμέένου της µμετανάάστευσης. Με την Ευρωπαϊκήή ενοποίίηση διευκολύύνεται η ευρωπαϊκήή µμετανάάστευση. Λόόγω της κατάάρρευσης όόµμως των καθεστώώτων της Ανατολικήής Ευρώώπης και µμε τη δύύσκολη πολιτικήή και οικονοµμικήή κατάάσταση που επικρατείί στην Ασίία και Αφρικήή αρχίίζει έένα νέέο κύύµμα µμετανάάστευσης προς την Ευρωπαϊκήή κοινόότητα.
Η µμετανάάστευση αυτήή γίίνεται κάάτω απόό διαφορετικούύς όόρους, οι οποίίοι διαµμορφώώνουν µμια νέέα πραγµματικόότητα: ΈΈτσι οι χώώρες εξαγωγήής εργατικούύ δυναµμικούύ (χώώρες αποστολήής) µμετατρέέπονται σε χώώρες εισαγωγήής εργατικήής δύύναµμης (χώώρες υποδοχήής), όόπως στην προκειµμέένη περίίπτωση την Ελλάάδα.
Η αλλαγήή αυτήή βρίίσκει απροετοίίµμαστο το ελληνικόό κράάτος σε ζητήήµματα µμεταναστευτικήής πολιτικήής σε τέέτοιο βαθµμόό που να µμην υφίίστανται οι βασικέές δοµμέές υποδοχήής ενόός µμεγάάλου ρεύύµματος µμετανάάστευσης·∙ το οποίίο ξεκινάά απόό τη δεκαετίία του 'ʹ90 και συνεχίίζεται µμέέχρι και σήήµμερα µμε µμειωµμέένη έένταση.
H εργασίία αυτήή είίναι µμια βιβλιογραφικήή µμελέέτη µμε σκοπόό την προσέέγγιση του ζητήήµματος της µμετανάάστευσης προς την Ελλάάδα.
Για τον λόόγο όότι το φαινόόµμενο της µμετανάάστευσης αποτελείί έένα ευρύύ πεδίίο µμελέέτης και συζητήήσεων, θεωρήήσαµμε σκόόπιµμο να επικεντρώώσουµμε αυτήή την εργασίία σε ορισµμέένες παραµμέέτρους της που κρίίναµμε όότι παρουσιάάζουν αυξηµμέένο ενδιαφέέρον.
Σκοπόός της παρούύσας εργασίίας είίναι η προσπάάθεια µμιας γενικήής θεωρητικήής προσέέγγισης του φαινοµμέένου της µμετανάάστευσης, όόπως αυτόό παρατηρείίται στην Ελλάάδα, εστιάάζοντας κυρίίως σε κάάποιες σηµμαντικέές πτυχέές που καθορίίζουν τη συµμπεριφοράά του ελληνικούύ
-
8
κράάτους και της ελληνικήής νοµμοθεσίίας απέέναντι στο φαινόόµμενο αυτό.
Πιο συγκεκριµμέένα, στόόχος µμας είίναι η κατανόόηση σε πρώώτο επίίπεδο του φαινοµμέένου της µμετανάάστευσης καθώώς και οι απαντήήσεις σε κάάποια ερωτηµματικάά που έέχουν δηµμιουργηθείί µμε την εισροήή µμεγάάλου πληθυσµμούύ αλλοδαπώών που σχετίίζονται κυρίίως µμε τον βαθµμόό που οι µμετανάάστες ευθύύνονται για την αύύξηση της εγκληµματικόότητας στη χώώρα µμας .
Επιπλέέον στόόχος µμας, είίναι να εξετάάσουµμε τη λειτουργίία του ελληνικούύ νοµμοθετικούύ πλαισίίου αναφορικάά µμε τους µμετανάάστες θέέλοντας µμε αυτόόν τον τρόόπο να αναδείίξουµμε την νοµμικήή κατάάσταση. την οποίία βρίίσκονται σήήµμερα οι µμετανάάστες στην Ελλάάδα. Θεωρούύµμε όότι αυτόό είίναι η αρχήή οποιασδήήποτε κοινωνικήής µμελέέτης για τους µμετανάάστες διόότι ορίίζει και τον τρόόπο µμε τον οποίίο οι τελευταίίοι δρουν στην χώώρα την οποίία µμεταναστεύύουν..
Για την επίίτευξη των παραπάάνω συγκεντρώώθηκε θεωρητικόό υλικόό επεξεργασµμέένο µμε βάάση τις απαιτήήσεις του θέέµματος, καθώώς επίίσης και στατιστικάά στοιχείία απόό έέρευνες οι οποίίες έέχουν διεκπεραιωθείί κυρίίως στην Ελλάάδα αλλάά και σε άάλλες Ευρωπαϊκέές χώώρες.
-
9
Ορισµμοίί Πολλοίί επιστήήµμονες έέχουν δώώσει κατάά καιρούύς
διαφορετικούύς ορισµμούύς του φαινοµμέένου της µμετανάάστευσης.
Σύύµμφωνα µμε τον Τσαούύση (1991), µμετανάάστευση είίναι η µμόόνιµμη ήή προσωρινήή µμεταβολήή του τόόπου εγκατάάστασης ενόός ατόόµμου, µμιας οµμάάδας ήή ενόός κοινωνικούύ συνόόλου. Ως συνεχήή ροήή προσώώπων απόό και προς µμίία περιοχήή η µμετανάάστευση είίναι µμίία απόό τις τρεις βασικέές δηµμογραφικέές διαδικασίίες. (Τσαούύσης, 1991: 238)
Κατάά τον διάάσηµμο Γάάλλο Sanvy, µμετανάάστευση σηµμαίίνει κάάθε µμετακίίνηση µμεγάάλου αριθµμούύ ατόόµμων, εκτόός βέέβαια των στρατιωτικώών µμονάάδων, ανεξάάρτητα απόό τους λόόγους και τα κίίνητρα που την προκάάλεσαν.
O κοινωνιολόόγος Eisenstadt ορίίζει τη µμετανάάστευση ως φυσικήή µμετάάβαση ενόός ατόόµμου ήή µμιας οµμάάδας απόό µμίία κοινωνίία σε µμίία άάλλη. H µμετάάβαση αυτήή συνήήθως συνεπάάγεται την εγκατάάλειψη ενόός κοινωνικούύ περιβάάλλοντος και την εγκατάάσταση σε έένα διαφορετικόό.
Οικονοµμικόό ορισµμόό της µμετανάάστευσης δίίνει ο οικονοµμολόόγος Bohning λέέγοντας όότι ήή µμετανάάστευση συνεπάάγεται µμετακίίνηση του συντελεστήή παραγωγήής εργασίίας απόό την περιοχήή αναχώώρησης στην περιοχήή αύύξησης.
Ο Καβουριάάδης επηρεαζόόµμενος απόό τη µμαρξιστικήή σκέέψη, ορίίζει ως µμετανάάστευση τη µμετακίίνηση του προλεταριάάτου απόό τη µμια περιοχήή σε µμια άάλλη, µμε σκοπόό τη διάάθεση του µμόόνου εµμπορεύύµματος που κατέέχει, της εργατικήής δύύναµμης
Οι κοινωνιολόόγοι Castles και Kosack αναφέέρουν όότι ο όόρος µμετανάάστευση σηµμαίίνει κυρίίως µμεταφοράά ενόός πολύύτιµμου οικονοµμικούύ µμέέσου, της ανθρώώπινης εργατικήής δύύναµμης απόό τις φτωχιέές στις πλούύσιες χώώρες. (Πουλοπούύλου ΉΉρα ΄Εµμκε, 1986: 20)
H Εθνικήή Στατιστικήή Υπηρεσίία της Ελλάάδας ορίίζει ως µμετανάάστευση κάάθε µμετακίίνηση µμιας ορισµμέένης
-
10
διάάρκειας στο εξωτερικόό, εκτόός βέέβαια των τουριστικώών ταξιδιώών, και κάάνει τη διάάκριση ανάάµμεσα σε µμονίίµμως και προσωρινώώς µμεταναστεύύοντες. Μόόνιµμοι µμετανάάστες χαρακτηρίίζονται εκείίνοι, που ενώώ έέχουν µμόόνιµμη διανοµμήή στην Ελλάάδα, µμεταβαίίνουν για να εγκατασταθούύν στο εξωτερικόό για χρονικόό διάάστηµμα τουλάάχιστον ενόός έέτους. Οι προσωρινοίί µμετανάάστες έέχουν µμόόνιµμη διαµμονήή στην Ελλάάδα και µμεταβαίίνουν στο εξωτερικόό είίτε για να εργασθούύν, είίτε ως ναυτικοίί και για χρονικόό διάάστηµμα µμικρόότερο του έέτους.
Σύύµμφωνα µμε την Αγγελικήή Κοιλιάάρη (1997), «µμε τον όόρο µμετανάάστευση δεν εννοούύµμε µμόόνο την αλλαγήή του τόόπου κατοικίίας και εργασίίας αλλάά µμίία πολυσύύνθετη διαδικασίία η οποίία συνδέέεται µμε παραµμέέτρους που επηρεάάζουν: • τα ίίδια τα άάτοµμα, τους
προσανατολισµμούύς τους, τον τρόόπο συµμπεριφοράάς τους και τον κοινωνικόό τους περίίγυρο,
• τις οµμάάδες, στις οποίίες ανήήκαν ήή ανήήκουν ήή αισθάάνονται όότι ανήήκουν οι µμετακινούύµμενοι και τις οµμάάδες τις οποίίες συναντούύν και µμε τις οποίίες θα συναλλαγούύν στη χώώρα υποδοχήής,
• την κοινωνίία υποδοχήής, • τις κοινωνικέές και οικονοµμικέές δοµμέές της κοινωνίίας
προέέλευσης. (Κοιλιάάρη, 1997:8-‐‑9) Συχνάά, ταυτίίζονται οι πρόόσφυγες µμε τους µμετανάάστες,
ωστόόσο, πρόόκειται για δύύο διαφορετικέές έέννοιες. Ως µμετανάάστης (νόόµμιµμος ήή µμη), νοείίται το άάτοµμο το οποίίο εγκαταλείίπει εθελοντικάά τη χώώρα του για οικονοµμικούύς λόόγους, προς αναζήήτηση καλύύτερων συνθηκώών διαβίίωσης. (Παπαθανασοπούύλου ΈΈλενα, 2123/09/2001) Αντίίθετα, η Σύύµμβαση της Γενεύύης της 28ης Ιουλίίου
1951, για το καθεστώώς των προσφύύγων, το οποίίο συµμπληρώώθηκε απόό το Πρωτόόκολλο της Νέέας Υόόρκης της 31ης Ιανουαρίίου 1967, κείίµμενα που έέχουν κυρωθείί
-
11
και απόό την Ελλάάδα, ορίίζει όότι πρόόσφυγας είίναι «...κάάθε πρόόσωπο, το οποίίο έέχει δικαιολογηµμέένο φόόβο διωγµμούύ λόόγω φυλήής, θρησκείίας, εθνικόότητας, πολιτικώών πεποιθήήσεων ήή συµμµμετοχήής σε ορισµμέένη κοινωνικήή οµμάάδα, βρίίσκεται έέξω απόό τη χώώρα της υπηκοόότητάάς του, και δεν µμπορείί, ήή εξαιτίίας αυτούύ του φόόβου, δεν θέέλει να προσφύύγει στην προστασίία της χώώρας αυτήής».
Ο µμετανάάστης, λοιπόόν, διαφέέρει απόό τον πρόόσφυγα στο όότι αυτόός εγκαταλείίπει τη χώώρα του για άάλλους απόό τους παραπάάνω λόόγους, (όόταν την εγκαταλείίπει για οικονοµμικούύς λόόγους ονοµμάάζεται οικονοµμικόός µμετανάάστης) και σε κάάθε περίίπτωση εγκαταλείίπει οικειοθελώώς τη χώώρα του και πάάντα έέχει την επιλογήή της επιστροφήής, οποιαδήήποτε στιγµμήή, αφούύ συνεχίίζει ν'ʹ απολαµμβάάνει της προστασίίας της χώώρας του. (Βγενόόπουλος, 1998: 103)
-
12
Η Μετανάάστευση και ο Διεθνήής ρόόλος της Ευρωπαϊκήής
ΈΈνωσης Καθώώς όόλο και περισσόότεροι άάνθρωποι έέρχονται στην
Ευρώώπη απόό το εξωτερικόό, είίτε για να αναζητήήσουν έένα καλύύτερο µμέέλλον, είίτε για να ξεφύύγουν απόό τον πόόλεµμο, την καταδίίωξη και τις φυσικέές καταστροφέές, η µμετανάάστευση αποτελείί πλέέον κορυφαίίο ζήήτηµμα στην πολιτικήή ατζέέντα των περισσόότερων κρατώών µμελώών της Ευρωπαϊκήής ΈΈνωσης.
Τα φορτωµμέένα πλοιάάρια των παράάνοµμων µμεταναστώών που φθάάνουν στις όόχθες της Ισπανίίας, της Ιταλίίας και της Ελλάάδας κατάά τη διάάρκεια του καλοκαιριούύ, αποτελούύν µμια ανάάγλυφη εικόόνα της κλίίµμακας του προβλήήµματος και των προκλήήσεων που αυτόό επιφέέρει στα κράάτη µμέέλη της ΈΈνωσης.
Αυτήή η κατάάσταση εγείίρει άάµμεσα δύύο βασικάά ερωτήήµματα: • Πώώς µμπορείί η Ευρωπαϊκήή ΈΈνωση
να εµμποδίίσει τους ανθρώώπους να περνούύν παράάνοµμα απόό τα σύύνοράά της και στη συνέέχεια να µμέένουν ασύύλληπτοι εκµμεταλλευόόµμενοι την έέλλειψη διασυνοριακώών ελέέγχων µμεταξύύ των χωρώών µμελώών της Ε.Ε.;
• Τι µμπορείί να κάάνει η Ευρωπαϊκήή ΈΈνωση για να βοηθήήσει τις χώώρες προέέλευσης των µμεταναστώών να συγκρατήήσουν τους πολίίτες τους στις χώώρες τους;
H γήήρανση του πληθυσµμούύ της Ευρώώπης έέχει επίίσης
προκαλέέσει έέντονη συζήήτηση για το πώώς θα πρέέπει να χειριστείί η ΈΈνωση τη νόόµμιµμη µμετανάάστευση: πώώς δηλαδήή µμπορούύν τα κράάτη µμέέλη να προσελκύύσουν τους ανθρώώπους που χρειάάζονται για να καλύύψουν τα κενάά του εργατικούύ δυναµμικούύ τους, χωρίίς να ανοίίγουν την πόόρτα στην ανεξέέλεγκτη ροήή των µμεταναστώών, οι οποίίοι θα µμπορούύσαν να γίίνουν βάάρος για το κάάθε κράάτος-‐‑µμέέλος;
Τελικάά, τίίθεται η εξήής ερώώτηση: «ποιος θα κάάνει τι»: σε ποιο βαθµμόό η µμεταναστευτικήή πολιτικήή πρέέπει να παραµμείίνει ζήήτηµμα των κρατώών µμελώών της Ε.Ε. και σε ποιο
-
13
βαθµμόό πρέέπει να αντιµμετωπισθείί απόό την Ε.Ε. ήή απόό κάάποιο παγκόόσµμιο φορέέα στον µμεταβαλλόόµμενο κόόσµμο που ζούύµμε; Η Ευρωπαϊκήή προσέέγγιση Περίίπου τα 2/3 των µμεταναστώών παγκοσµμίίως
προέέρχονται απόό τις λιγόότερο αναπτυγµμέένες χώώρες, µμε τους µμισούύς απόό αυτούύς να µμεταναστεύύουν σε αναπτυγµμέένες χώώρες. Καθώώς ο αριθµμόός των µμεταναστώών αυξάάνεται, οι ευρωπαϊκέές κυβερνήήσεις εργάάζονται για την εφαρµμογήή κοινώών λύύσεων στις προκλήήσεις που προκύύπτουν.
Το 1999, οι Ευρωπαίίοι ηγέέτες συµμφώώνησαν να δηµμιουργήήσουν αυτόό που οι ίίδιοι περιέέγραψαν ως περιοχήή «Ελευθερίίας, Ασφάάλειας και Δικαιοσύύνης», προσδίίδοντας έέτσι νέέες εξουσίίες στην Ε.Ε. σε µμια σειράά πολιτικώών συµμπεριλαµμβανοµμέένης της µμετανάάστευσης, του πολιτικούύ ασύύλου και των συνοριακώών ελέέγχων (τρίία µμέέλη κράάτη της Ευρωπαϊκήής ΈΈνωσης, το Ηνωµμέένο Βασίίλειο, η Ιρλανδίία και η Δανίία, διατήήρησαν το δικαίίωµμα του «επιλέέγω να µμη συµμµμετέέχω σε καµμίία νοµμοθεσίία» σχετικάά µμε τα θέέµματα αυτάά). Μετανάάστευση Σχεδόόν το 4% του Ευρωπαϊκούύ πληθυσµμούύ είίναι
µμετανάάστες προερχόόµμενοι απόό χώώρες εκτόός της Ευρωπαϊκήής ΈΈνωσης. Οι νόόµμιµμοι µμετανάάστες µμετακινούύνται στην Ευρωπαϊκήή ΈΈνωση για ποικίίλους λόόγους, συµμπεριλαµμβανόόµμενης της εργασίίας, των σπουδώών, της επιθυµμίίας να συναντήήσουν µμέέλη της οικογέένειας τους ήή να ζητήήσουν προστασίία των ανθρώώπινων δικαιωµμάάτων τους.
Το 1999, τα µμέέλη κράάτη της Ε.Ε. συµμφώώνησαν να συντονίίσουν τις εθνικέές πολιτικέές τους όόσον αφοράά στη νόόµμιµμη µμετανάάστευση σε ευρωπαϊκόό επίίπεδο, µμε απώώτερο στόόχο τη δηµμιουργίία ενόός µμόόνο καθεστώώτος για όόλους τους µμετανάάστες που επιθυµμούύν να εισέέλθουν στην Ε.Ε.
Ο ρόόλος της Ε.Ε. είίναι αυτήή τη στιγµμήή περιορισµμέένος στο να ορίίζει τις ελάάχιστες προϋποθέέσεις. Μεµμονωµμέένα τα
-
14
κράάτη της Ε.Ε. έέχουν ακόόµμη τον πλήήρη έέλεγχο των µμεταναστευτικώών τους πολιτικώών σε θέέµματα που αφορούύν την άάδεια εργασίίας και παραµμονήής, και τους αριθµμητικούύς περιορισµμούύς στους εργαζόόµμενους ανάά κλάάδο που µμπορούύν να µμεταναστεύύσουν.
Η απόόφαση ορισµμέένων ευρωπαϊκώών κυβερνήήσεων να χορηγήήσουν αµμνηστίία σε µμέέχρι πρόότινος παράάνοµμους µμετανάάστες, δίίνοντάάς τους έέτσι το νοµμικόό δικαίίωµμα να ζουν και να εργάάζονται στις χώώρες που τους «φιλοξενούύν», έέχει πυροδοτήήσει ανησυχίίες για την ικανόότητα των κρατώών µμελώών να ελέέγξουν τη ροήή των µμεταναστώών. Ως απάάντηση σε αυτέές τις ανησυχίίες, βρίίσκεται υπόό
διαµμόόρφωση έένα κοινόό πληροφοριακόό σύύστηµμα, το οποίίο απαιτείί απόό τις ευρωπαϊκέές κυβερνήήσεις να πληροφορήήσουν την Επιτροπήή για τις όόποιες αλλαγέές στα θέέµματα της µμετανάάστευσης και του πολιτικούύ ασύύλου (όόπως αµμνηστίία στους παράάνοµμους µμετανάάστες), οι οποίίες είίναι πιθανόό να επιδρούύν σε άάλλα κράάτη µμέέλη της ΈΈνωσης.
Απόό το 2004, η Ευρωπαϊκήή Επιτροπήή έέχει την ευθύύνη για τη θέέσπιση νοµμοθεσίίας στον τοµμέέα αυτόό. Νόόµμοι σχετιζόόµμενοι µμε τη νόόµμιµμη µμετανάάστευση είίναι απαραίίτητο να συµμφωνηθούύν οµμοφώώνως στο Συµμβούύλιο Υπουργώών, έέτσι έένα µμόόνο κράάτος µμέέλος µμπορείί να ασκήήσει βέέτο σε οποιαδήήποτε πρόόταση. ΌΌµμως νόόµμοι που σχετίίζονται µμε την παράάνοµμη µμετανάάστευση αποφασίίζονται µμε Πλειοψηφίία απόό το Συµμβούύλιο και απόό την Ευρωπαϊκήή Βουλήή, η οποίία έέχει την ευθύύνη να παίίρνει αποφάάσεις στον τοµμέέα αυτόό. Μέέχρι τώώρα, η Ε.Ε. έέχει επικεντρωθείί στη δηµμιουργίία κοινώών ελαχίίστων προϋποθέέσεων, όόχι στην αντικατάάσταση των εθνικώών συστηµμάάτων µμετανάάστευσης. ΆΆσυλο Το δικαίίωµμα της αναζήήτησης ασύύλου καθιερώώθηκε µμέέσω
µμιας διεθνούύς συµμφωνίίας, γνωστήής ως ‘Συνθήήκη της Γενεύύης’, περισσόότερο απόό 50 χρόόνια πριν.
-
15
ΌΌσοι αναζητούύν άάσυλο είίναι µμετανάάστες που ψάάχνουν προστασίία απόό ποινικέές διώώξεις στις πατρίίδες τους εξαιτίίας ενόός µμεγάάλου αριθµμούύ πιθανώών αιτιώών στις οποίίες συµμπεριλαµμβάάνονται ο ρατσισµμόός, η θρησκείία και οι πολιτικέές πεποιθήήσεις. Πρόόσφυγας είίναι κάάποιος του οποίίου η αίίτηση για άάσυλο έέχει γίίνει αποδεκτήή απόό τη χώώρα υποδοχήής. Το 2005, τα 25 κράάτη µμέέλη της Ε.Ε. έέλαβαν έένα σύύνολο 237.840 αιτήήσεων για άάσυλο (µμια µμείίωση της τάάξεως του 46% απόό το 2001).
Τα κράάτη µμέέλη της Ε.Ε. έέχουν συµμφωνήήσει να δηµμιουργήήσουν έένα Κοινόό Ευρωπαϊκόό Σύύστηµμα Ασύύλου µμέέχρι το 2010, µμε σκοπόό την υλοποίίηση ενόός ενιαίίου συνόόλου κανόόνων για τη λήήψη αποφάάσεων για όόλες τις αιτήήσεις παροχήής ασύύλου. Οι κυβερνήήσεις διαχειρίίζονται τα δικάά τους συστήήµματα ασύύλου σε εθνικόό επίίπεδο. Πάάντως, η Ε.Ε. έέχει θέέσει τις ελάάχιστες προϋποθέέσεις σε έένα αριθµμόό τοµμέέων. Οι αποφάάσεις στον τοµμέέα αυτόό λαµμβάάνονται απόό κοινούύ απόό το Συµμβούύλιο Υπουργώών και την Ευρωπαϊκήή Βουλήή.
Μια διακρατικήή συµμφωνίία γνωστήή ως ‘Συνθήήκη του Δουβλίίνου’ έέθεσε κανόόνες για να αποφασιστείί ποιο κράάτος µμέέλος θα µμπορούύσε να επεξεργαστείί αυτέές τις αιτήήσεις,-‐‑τυπικάά η πρώώτη χώώρα στην οποίία εισήήλθε το άάτοµμο προς αναζήήτηση ασύύλου. Αυτήή έέχει ως σκοπόό να εµμποδίίσει την «αγοράά ασύύλου» την υποβολήή δηλαδήή πολλαπλώών αιτήήσεων για άάσυλο. Η Συνθήήκη υποστηρίίζεται απόό το EURODAC, έένα σύύστηµμα ταυτοποίίησης όόλων των ατόόµμων που εισήήλθαν απόό τα εξωτερικάά σύύνορα της Ευρώώπης προς αναζήήτηση ασύύλου.
Η Ευρωπαϊκήή Επιτροπήή επίίσης αναπτύύσσει Περιφερειακάά Προγράάµμµματα Προστασίίας για να βοηθήήσει τους µμετανάάστες, οι οποίίοι αναγκάάστηκαν να µμετακινηθούύν εξαιτίίας διαµμαχώών ήή διωγµμώών. ΈΈνα Ευρωπαϊκόό Ταµμείίο για τους Πρόόσφυγες παρέέχει χρήήµματα για να βοηθήήσει τα κράάτη µμέέλη να βελτιώώσουν τις συνθήήκες υποδοχήής των ατόόµμων που ζητούύν άάσυλο, µμέέτρα για την έένταξη των προσφύύγων και βοήήθεια για εκείίνους που θέέλουν να επιστρέέψουν στην πατρίίδα τους.
-
16
Κάάποια κράάτη µμέέλη της Ε.Ε. απόό τον Νόότο έέχουν ζητήήσει απόό την Ε.Ε. να αναπτύύξει τρόόπους πιο οµμοιόόµμορφης κατανοµμήής του οικονοµμικούύ βάάρους της συρροήής των αιτούύντων άάσυλο, µμεταξύύ των µμελώών της Ε.Ε., όόµμως η πρόόοδος στον τοµμέέα αυτόό είίναι περιορισµμέένη. Συνοριακοίί ΈΈλεγχοι Το δικαίίωµμα των πολιτώών να κινούύνται ελεύύθερα στην
Ε.Ε. ήήταν µμίία απόό τις «θεµμελειώώδεις ελευθερίίες» που προστατευόόταν µμε ευλάάβεια απόό την ιδρυτικήή Συνθήήκη του 1957. ΌΌµμως οι πολίίτες υπόόκειντο ακόόµμη σε συνοριακούύς ελέέγχους καθώώς µμετακινούύνταν µμεταξύύ των Ευρωπαϊκώών χωρώών.
Το 1995 ετέέθη σε ισχύύ η Συνθήήκη του Σέένγκεν (Schengen) – µμια συµμφωνίία υπογεγραµμµμέένη απόό τα περισσόότερα κράάτη µμέέλη της Ε.Ε. που αποσκοπούύσε στην κατάάργηση των ελέέγχων στα κοινάά σύύνοράά τους. Κάάποιες Ευρωπαϊκέές χώώρες επέέλεξαν να παραµμείίνουν εκτόός συστήήµματος και εκείίνες οι οποίίες µμπήήκαν στην ΈΈνωση το 2004 και το 2007 δεν έέχουν ακόόµμη γίίνει δεκτέές, γεγονόός που σηµμαίίνει όότι ο έέλεγχος των συνόόρων ισχύύει ακόόµμη µμεταξύύ αυτώών των χωρώών και εκείίνων της περιοχήής του Σέένγκεν).
Επίίσης, ακόόµμα και οι µμετανάάστες οι οποίίοι έέχουν λάάβει το νόόµμιµμο δικαίίωµμα να ζουν σε έένα κράάτος µμέέλος της Ε.Ε. δεν µμπορούύν απαραίίτητα να µμετακινούύνται ελεύύθερα µμέέσα στην ΈΈνωση.
Η νοµμοθεσίία που καθορίίζει την κατάάσταση µμακροπρόόθεσµμης παραµμονήής δίίνει το δικαίίωµμα της ελεύύθερης µμετακίίνησης σε εκείίνους που είίναι νόόµμιµμοι κάάτοικοι σε έένα κράάτος µμέέλος για τουλάάχιστον 5 χρόόνια. Πριν απόό αυτόό, οι µμετανάάστες δεν µμπορούύσαν να ζήήσουν ήή να δουλέέψουν σε άάλλη Ευρωπαϊκήή χώώρα χωρίίς ειδικήή άάδεια απόό το ευρωπαϊκόό κράάτος που αφορούύσε. (Για παράάδειγµμα, εκείίνοι οι µμετανάάστες που έέτυχαν αµμνηστίίας σε
-
17
συγκεκριµμέένο Ευρωπαϊκόό κράάτος δεν έέχουν ελεύύθερη πρόόσβαση σε άάλλες Ευρωπαϊκέές χώώρες).
Η κατάάργηση των συνοριακώών ελέέγχων µμεταξύύ των κρατώών µμελώών της Συνθήήκης του Σέένγκεν έέχει επίίσης συνοδευτείί απόό «αντισταθµμιστικάά µμέέτρα» για να την ενδυνάάµμωση των εξωτερικώών συνόόρων της Ε.Ε..
Ενώώ τα κράάτη µμέέλη ακόόµμη αστυνοµμεύύουν τα δικάά τους σύύνορα, µμε τα µμέέτρα αυτάά µμπορούύν και εφαρµμόόζουν κοινούύς κανόόνες: • στις διαδικασίίες για την έέκδοση
βίίζας • στους διασυνοριακούύς ελέέγχους • στην κατάάρτιση κοινήής λίίστας των
χωρώών εκείίνων που οι πολίίτες τους ζητούύν βίίζα και • στον συντονισµμόό της επιτήήρησης
των συνόόρων. Η Ε.Ε. έέχει αναπτύύξει «µμέέτρα υποστήήριξης» όόπως το
Σύύστηµμα Πληροφόόρησης Σέένγκεν (SIS) για να βοηθήήσει στην ανταλλαγήή πληροφοριώών µμεταξύύ εθνικώών συνοριακώών αρχώών και να χρηµματοδοτήήσει προγράάµμµματα εκπαίίδευσης και διοικητικήής συνεργασίίας.
Τo 2005, ιδρύύθηκε µμια αρχήή διοίίκησης των συνόόρων, το Frontex, για να συντονίίσει τη λειτουργικήή συνεργασίία, να βοηθήήσει στην εκπαίίδευση των συνοριακώών φυλάάκων, να προσφέέρει αρωγήή στα κράάτη µμέέλη σε θέέµματα που απαιτούύσαν αυξηµμέένη τεχνικήή και λειτουργικήή υποστήήριξη, και να αναπτύύξει έέρευνα και ανάάλυση κινδύύνου. ΈΈνταξη Τα κράάτη µμέέλη της Ε.Ε. έέχουν δώώσει µμεγάάλη έέµμφαση, τα
τελευταίία χρόόνια, στην έένταξη των µμεταναστώών στις κοινωνίίες τους–αναγνωρίίζοντας το γεγονόός πως έέχουν να αντιµμετωπίίσουν πολλέές κοινέές προκλήήσεις-‐‑τονίίζοντας σταδιακάά την ανάάγκη ενδυνάάµμωσης της συνεργασίίας µμεταξύύ των χωρώών της Ε.Ε. στις πολιτικέές έένταξης.
Το 2000, υιοθετήήθηκε απόό την Ε.Ε. νοµμοθεσίία κατάά των διακρίίσεων–η Οδηγίία για την Φυλετικήή Ισόότητα και η
-
18
Οδηγίία για την Ισόότητα στην Απασχόόληση-‐‑οι οποίίες σχεδιάάστηκαν για να περιορίίσουν τις ανισόότητες σε µμια σειράά τοµμέέων, όόπως η φυλήή και η εθνικόότητα. Το Συµμβούύλιο Υπουργώών συµμφώώνησε επίίσης σε 11 Κοινέές Βασικέές Αρχέές για την ΈΈνταξη, µμε στόόχο τη δηµμιουργίία ενόός πλαισίίου µμέέσω του οποίίου τα κράάτη µμέέλη θα µμπορούύν να θέέσουν τις αρχέές για την έένταξη των µμεταναστώών. Αυτέές οι αρχέές αναδεικνύύουν µμεταξύύ άάλλων τη σηµμασίία της πρόόσβασης σε µμαθήήµματα εκµμάάθησης της γλώώσσας, στην εργασίία και στις προσφερόόµμενες υπηρεσίίες στη χώώρα υποδοχήής.
Πέέραν αυτώών όόµμως, η δράάση της Ε.Ε. είίναι περιορισµμέένη. Τα κράάτη µμέέλη διαφοροποιούύνται σηµμαντικάά στις προσεγγίίσεις που έέχουν για την σύύγκλιση και η ΈΈνωση δεν έέχει τη νοµμικήή εξουσίία να θεσπίίσει έένα κοινόό µμοντέέλο. Εντούύτοις, επεξεργάάζεται µμια σειράά µμέέτρων για να υποστηρίίξει πολιτικέές σε εθνικόό επίίπεδο και να προωθήήσει την ανταλλαγήή εµμπειριώών και καλώών πρακτικώών (όόπως ενόός εγχειριδίίου για την έένταξη των µμεταναστώών, µμια ιστοσελίίδα, έένα ηλεκτρονικόό φόόρουµμ και έένα ταµμείίο έένταξης που θα βοηθήήσει στην ανάάπτυξη σχεδίίων έένταξης των µμεταναστώών). Διαχείίριση της µμετανάάστευσης: η εξωτερικήή διάάσταση Πολλοίί µμετανάάστες φτάάνουν στα Ευρωπαϊκάά σύύνορα
χωρίίς τα απαραίίτητα έέγγραφα, όόπως είίναι η βίίζα ήή οι άάδειες εργασίίας.
Για την αντιµμετώώπιση του φαινοµμέένου αυτούύ η Ε.Ε. έέχει αναπτύύξει µμια στρατηγικήή µμε τρίία σκέέλη: • αυξηµμέένους συνοριακούύς ελέέγχους
για τη βραχυπρόόθεσµμη αντιµμετώώπιση του προβλήήµματος • διεξαγωγήή συνοµμιλιώών µμε τις
χώώρες στις οποίίες φτάάνουν οι περισσόότεροι µμετανάάστες ώώστε να ενδυναµμώώσουν τη συνεργασίία για τη διαχείίριση της µμετανάάστευσης και
• ενθάάρρυνση ανάάπτυξης στις χώώρες αποστολήής, για να βοηθηθούύν µμακροπρόόθεσµμα να µμειώώσουν την συρροήή µμεταναστώών.
-
19
Σε ορισµμέένες περιπτώώσεις, στις χώώρες «αποστολήής» έέχουν προσφερθείί κίίνητρα όόπως στοχευµμέένη χρηµματοδόότηση, ευκαιρίίες εκπαίίδευσης και αυξηµμέένοι αριθµμοίί νόόµμιµμης µμετανάάστευσης ως επιβράάβευση και ώώθηση για ακόόµμη καλύύτερες προσπάάθειες αναχαίίτισης της ροήής της µμετανάάστευσης.
Ως µμέέρος της Ευρωπαϊκήής Πολιτικήής Γειτονίίας η οποίία στοχεύύει στην δηµμιουργίία στενόότερων σχέέσεων µμε χώώρες που βρίίσκονται στα Ευρωπαϊκάά σύύνορα, η Ε.Ε. προσφέέρει κίίνητρα όόπως είίναι οι ελαστικοίί κανόόνες για τη χορήήγηση βίίζας στις χώώρες που συµμφωνούύν να δεχθούύν πίίσω παράάνοµμους µμετανάάστες.
Χρησιµμοποιούύνται επίίσης τοπικέές συµμφωνίίες συνεργασίίας µμε οµμάάδες χωρώών για τη διευθέέτηση του ζητήήµματος αυτούύ, που συµμπεριλαµμβάάνουν την προσφοράά ευρωπαϊκήής χρηµματοδόότησης ώώστε να βοηθήήσουν τις χώώρες διέέλευσης να βελτιώώσουν τον έέλεγχο των συνόόρων τους και τα συστήήµματα παροχήής ασύύλου, ως µμέέρος των προσπαθειώών προώώθησης συνεργασιώών που αφορούύν στη διαχείίριση της µμετανάάστευσης και την ενδυνάάµμωση της ανάάπτυξης. Ευρωπαϊκήή Πολιτικήή Εξέέλιξη Η Ευρωπαϊκήή ΈΈνωση χρησιµμοποιείί έένα συνδυασµμόό
πολιτικώών οικονοµμικήής βοήήθειας και εµμπορίίου για να βοηθήήσει την ενδυνάάµμωση της ανάάπτυξης στις φτωχόότερες οικονοµμικάά χώώρες, σε µμια προσπάάθεια να µμειώώσει το κίίνητρο για µμετανάάστευση.
Η ΈΈνωση και τα κράάτη µμέέλη παρέέχουν συνολικήή βοήήθεια πάάνω απόό 30 δισεκατοµμµμύύρια ευρώώ ετησίίως στις αναπτυσσόόµμενες χώώρες–σχεδόόν τα µμισάά απόό το σύύνολο των χρηµμάάτων που ξοδεύύονται για τη βοήήθεια των φτωχώών χωρώών ανάά τον κόόσµμο. Περίίπου 6 δισεκατοµμµμύύρια ευρώώ απόό αυτάά διοχετεύύονται µμέέσω της Ευρωπαϊκήής Επιτροπήής ενώώ τα υπόόλοιπα προέέρχονται απευθείίας απόό τις εθνικέές κυβερνήήσεις.
Τα τελευταίία χρόόνια, η Ευρωπαϊκήή ΈΈνωση έέχει χρηµματοδοτήήσει χιλιάάδες προγράάµμµματα, δίίνοντας έέµμφαση όόχι µμόόνο στην ώώθηση της οικονοµμικήής ανάάπτυξης, στην
-
20
προώώθηση της αυτοβοήήθειας και στην εξάάλειψη της φτώώχειας, αλλάά επίίσης στη βοήήθεια θέέσπισης δηµμοκρατικώών θεσµμώών και στην προαγωγήή της ειρήήνης, της σταθερόότητας και των ανθρώώπινων δικαιωµμάάτων.
Σε µμια προσπάάθεια ώώθησης της οικονοµμικήής ανάάπτυξης στις αναπτυσσόόµμενες χώώρες, η Ε.Ε. έέχει επίίσης ελαττώώσει ήή καταργήήσει το δασµμολόόγιο και έέχει ελαχιστοποιήήσει τους περιορισµμούύς στα ποσοστάά των περισσόότερων εισαγωγώών της απόό τέέτοιες χώώρες. Ωστόόσο, και οι ίίδιες οι Ευρωπαϊκέές χώώρες ωφελούύνται απόό τέέτοιες πρωτοβουλίίες µμέέσω της αύύξησης του εµμπορίίου µμε αυτέές τις χώώρες.
Συχνάά είίναι οι καλύύτερα εκπαιδευµμέένοι, οι νεόότεροι και οι ικανόότεροι αυτοίί που αποφασίίζουν το ταξίίδι της µμετανάάστευσης απόό τις αναπτυσσόόµμενες χώώρες στην Ευρώώπη και πολλοίί στέέλνουν µμέέρος όόσων κερδίίζουν στις οικογέένειέές τους στην πατρίίδα τους. Παγκοσµμίίως, το συνολικόό ποσόό των εµμβασµμάάτων υπολογίίστηκε για το 2005 σε περισσόότερα απόό 182 δισεκατοµμµμύύρια ευρώώ, ξεπερνώώντας το ποσόό της επίίσηµμης βοήήθειας που παρέέχεται απόό τη διεθνήή κοινόότητα σε πολλέές χώώρες. Εξωτερικήή και αµμυντικήή Ευρωπαϊκήή πολιτικήή «Η Ενιαίία Εξωτερικήή Πολιτικήή και Πολιτικήή Ασφάάλειας»
παρουσιάάστηκαν ως µμέέρος των αλλαγώών του κανονισµμούύ της Ε.Ε., όόπως συµμφωνήήθηκε απόό τα κράάτη µμέέλη της στις διαπραγµματεύύσεις της Συνθήήκης του Μάάαστριχτ, το 1992.
Η πολιτικήή αυτήή αποσκοπούύσε στην εναρµμόόνιση της εξωτερικήής πολιτικήής των 27 κρατώών µμελώών, όόπου αυτόό ήήταν δυνατόό.
Οι αποφάάσεις σε αυτόόν τον τοµμέέα λαµμβάάνονται απόό τις κυβερνήήσεις, µμε την Ευρωπαϊκήή Επιτροπήή να έέχει περιορισµμέένο µμόόνο ρόόλο.
Στο πλαίίσιο της πολιτικήής αυτήής η Ε.Ε. έέχει λάάβει πολλέές πρωτοβουλίίες, ξεκινώώντας διπλωµματικέές προσπάάθειες για την επίίτευξη ειρήήνης, αποστέέλλοντας παρατηρητέές σε περιοχέές έέντασης και παρέέχοντας ειρηνευτικέές δυνάάµμεις. Συµμβάάλλοντας στην επίίλυση των διαφορώών και προωθώώντας την ειρήήνη και την σταθερόότητα, οι
-
21
πρωτοβουλίίες αυτέές αποτελούύν το κλειδίί για τον περιορισµμόό του αριθµμούύ των ανθρώώπων που τρέέπονται σε φυγήή απόό τις πατρίίδες τους σε µμια ύύστατη προσπάάθεια να δραπετεύύσουν απόό τους διωγµμούύς και να γλιτώώσουν απόό τη βίία.
Η ‘Ευρωπαϊκήή Πολιτικήή Ασφάάλειας και ΆΆµμυνας’ παρουσιάάστηκε το 1999 µμε στόόχο να δώώσει στην Ε.Ε. τη δυνατόότητα να διεξάάγει επιχειρήήσεις αναπτύύσσοντας ακαριαίία δύύναµμη περίίπου 60.000 στρατευµμάάτων, έέτοιµμα να παραταχθούύν σε θέέσεις µμάάχης µμέέσα σε 60 ηµμέέρες και ικανάά να παραµμείίνουν στο πεδίίο µμάάχης για έένα έέτος.
Τα κράάτη µμέέλη της Ε.Ε. δε βρίίσκουν πάάντα εύύκολο να συµμφωνήήσουν σε κοινήή προσέέγγιση σε αυτόόν τον τοµμέέα. Μάάλιστα, σε ορισµμέένες περιπτώώσεις, αυτόό σηµμαίίνει όότι οι προσπάάθειες για ενιαίία πολιτικήή εγκαταλείίπονται. Σε άάλλες, µμικρόότερες οµμάάδες κρατώών µμελώών έέχουν τη δυνατόότητα να αποφασίίσουν να πάάρουν πρωτοβουλίίες για συγκεκριµμέένη εξωτερικήή πολιτικήή ήή πολιτικήή ασφαλείίας, ενώώ άάλλες επιλέέγουν να µμη συνεργαστούύν.
-
22
-
23
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Παράάγοντες που προκαλούύν τη µμετανάάστευση Τα αίίτια της µμετανάάστευσης µμπορείί να ποικίίλουν για
κάάθε άάτοµμο που αποφασίίζει να φύύγει απόό τη χώώρα του και να µμετακινηθείί σε µμίία άάλλη.
Οι λόόγοι για τους οποίίους έένας άάνθρωπος θα µμεταναστεύύσει εξαρτώώνται απόό τις κοινωνικέές, πολιτικέές, οικονοµμικέές και πολιτισµμικέές συνθήήκες που επικρατούύν στη χώώρα του.
Πολλέές είίναι οι περιπτώώσεις όόπου οµμάάδες ατόόµμων εγκαταλείίπουν την πατρίίδα τους λόόγω της πολιτικήής κατάάστασης. Η δικτατορίία ήή οι πολεµμικέές συγκρούύσεις είίναι καταλυτικοίί παράάγοντες για µμια τέέτοια απόόφαση όόπως αυτήή της µμετανάάστευσης. (Ναξάάκης, Χλέέτσος, 2001: 18)
Απόό την άάλλη, η φτώώχεια, η πείίνα, οι φυσικέές καταστροφέές των χωρώών αποστολήής, το µμικρόό εισόόδηµμα και η ανεργίία που αφορούύν έένα αρκετάά µμεγάάλο µμέέρος του εργατικούύ δυναµμικούύ, είίναι βασικοίί παράάγοντες αποδηµμίίας, ιδιαίίτερα απόό τις χώώρες της Ν. Ευρώώπης και του Τρίίτου Κόόσµμου. Επιπλέέον, οι κυβερνήήσεις κάάποιων χωρώών προέέλευσης ενθάάρρυναν τη µμεταναστευτικήή κίίνηση, όόπως σε αρκετέές ασιατικέές χώώρες, απόό τα µμέέσα της δεκαετίίας του 'ʹ70, µμε σκοπόό την απόόκτηση εσόόδων σε συνάάλλαγµμα. (Πουλοπούύλου, 1990: 38)
Ταυτόόχρονα, παρατηρείίται και µμια αλλαγήή τρόόπου ζωήής στις λιγόότερο αναπτυγµμέένες χώώρες όόπου τα άάτοµμα, προκειµμέένου να ικανοποιήήσουν τις καταναλωτικέές τους επιθυµμίίες και γνωρίίζοντας όότι αυτόό δεν είίναι εφικτόό λόόγω των χαµμηλώών µμισθώών που είίχαν, δέέχονταν δουλειέές σε ξέένες χώώρες, ελπίίζοντας σ'ʹ έένα καλύύτερο µμέέλλον όόταν θα επιστρέέψουν στην πατρίίδα τους. (όό.π.)
Σύύµμφωνα µμε τους Smith και Hicks, η µμετανάάστευση εξηγείίται απόό τη συνεχήή προσπάάθεια των ατόόµμων για βελτίίωση του βιοτικούύ τους επιπέέδου.
Δεδοµμέένου όότι ο µμισθόός είίναι εκείίνο το στοιχείίο που κατ'ʹ εξοχήήν προσδιορίίζει το επίίπεδο διαβίίωσης, η τάάση του
-
24
ανθρώώπου για µμεγιστοποίίηση της ικανοποίίησης και βελτίίωσης των συνθηκώών ζωήής, τους οδηγείί σε µμετακινήήσεις πληθυσµμώών απόό χώώρες µμε χαµμηλούύς µμισθούύς, προς χώώρες µμε υψηλούύς µμισθούύς. (Ναξάάκης, Χλέέτσος, 2001: 197)
Επιπλέέον, οι έέντονες δηµμογραφικέές πιέέσεις σε συνδυασµμόό µμε τα πολιτικάά, οικονοµμικάά και κοινωνικάά αίίτια, οδηγούύν στη λύύση της φυγήής.
Αναλυτικόότερα, ο ρυθµμόός ανάάπτυξης στις αναπτυσσόόµμενες χώώρες είίναι πιο αργόός απόό τον ρυθµμόό της δηµμογραφικήής τους αύύξησης. H αύύξηση του πληθυσµμούύ στις χώώρες αυτέές, "ʺεξουδετερώώνει"ʺ την όόποια οικονοµμικήή ανάάπτυξη και οξύύνει το πρόόβληµμα της ανεργίίας. H δηµμογραφικήή, λοιπόόν, αύύξηση συµμβάάλλει στη φτώώχεια και οδηγείί µμεγάάλο αριθµμόό ατόόµμων να αποδηµμήήσει προς χώώρες που επικρατούύν καλύύτερες συνθήήκες οι οποίίες λειτουργούύν ως παράάγοντες έέλξης µμεταναστώών. (Ναξάάκης, Χλέέτσος, 2001: 48)
Πιο συγκεκριµμέένα, η οικονοµμικήή ανάάπτυξη των χωρώών υποδοχήής, σε συνδυασµμόό µμε τον βραδύύτερο ρυθµμόό δηµμογραφικήής αύύξησης, σήήµμανε την ταχύύτατη απορρόόφηση των ανέέργων και τη ζήήτηση εργατικούύ δυναµμικούύ.
Το γηγενέές εργατικόό δυναµμικόό, όόµμως, δεν ήήθελε πάάντα να καλύύψει τις ανάάγκες που υπήήρχαν σε ανειδίίκευτη, κουραστικήή, επικίίνδυνη και κακοπληρωµμέένη εργασίία µμε αποτέέλεσµμα να καλυφθούύν αυτέές απόό τους µμετανάάστες, έέτσι ώώστε να εξασφαλισθείί η παραπέέρα οικονοµμικήή ανάάπτυξη και βελτίίωση του επιπέέδου ζωήής. (Μουσούύρου, 1991: 83-‐‑84)
Πέέρα, όόµμως, απόό τους προαναφερόόµμενους παράάγοντες, υπάάρχουν και άάλλες αιτίίες οι οποίίες ωθούύν τα άάτοµμα να µμεταναστεύύσουν προς κάάποια συγκεκριµμέένη χώώρα. Οι κυριόότερες αιτίίες συνοψίίζονται απόό τον Χάάµμαρ (1985:5) στις ακόόλουθες:
Οι διµμερείίς συµμφωνίίες που οδήήγησαν στη συγκέέντρωση κάάποιων εθνικοτήήτων σε ορισµμέένες χώώρες (π.χ των Ελλήήνων στη Γερµμανίία).
Υπάάρχει κάάποιο ποσοστόό του ανθρώώπινου δυναµμικούύ που µμεταναστεύύει, το οποίίο αφοράά ειδικευµμέένους εργαζόόµμενους.
-
25
Αυτόό γίίνεται τα τελευταίία χρόόνια στο πλαίίσιο της διεθνοποίίησης των αγορώών, όόπου έέχουν υπογραφείί πολλέές συµμφωνίίες ελεύύθερων συναλλαγώών µμεταξύύ κρατώών, οι οποίίες, εκτόός απόό ροέές κεφαλαίίων και πληροφοριώών αφορούύν και αυξηµμέένες µμετακινήήσεις ειδικευµμέένου επιστηµμονικούύ δυναµμικούύ. (Ναξάάκης, Χλέέτσος, 2001: 183) • H γεωγραφικήή απόόσταση που όόσο µμικρόότερη είίναι,
καθιστάά ευκολόότερη τη µμετακίίνηση. • Οι ιστορικέές σχέέσεις µμεταξύύ της χώώρας υποδοχήής και της
χώώρας αποστολήής. Πρέέπει να σηµμειωθείί όότι αυτέές οι σχέέσεις είίναι στενόότατες σε περιπτώώσεις µμετανάάστευσης απόό τέέως αποικίία προς την τέέως µμητρόόπολη
• H αλυσιδωτήή µμετανάάστευση, όόπου µμίία οµμάάδα µμεταναστώών εγκαθίίσταται σε µμίία χώώρα και ακολουθούύν προς αυτήή άάλλοι οµμοεθνείίς.
Το µμεταναστευτικόό, λοιπόόν, φαινόόµμενο σε παγκόόσµμιο
επίίπεδο, είίναι συνέέπεια πολλώών παραγόόντων όόπως οι περιφερειακοίί και τοπικοίί πόόλεµμοι, η αύύξηση του παγκόόσµμιου πληθυσµμούύ, η παγκοσµμιοποίίηση, η κυριαρχίία της οικονοµμίίας της αγοράάς, κ.άά.
Εποµμέένως, την απόόφαση του ανθρώώπου να µμετακινηθείί σε άάλλη χώώρα για να προσφέέρει ήή καλύύτερα, για να πουλήήσει σ'ʹ αυτήήν την εργατικήή του δύύναµμη, πρέέπει να τη δει κανείίς σε συνάάρτηση µμε το παγκόόσµμιο οικονοµμικόό σύύστηµμα, που δηµμιουργώώντας ανισοµμερήή ανάάπτυξη, παράάγει και ανατροφοδοτείί τις συνθήήκες εκείίνες που προκαλούύν τη µμετανάάστευση. (Κασιµμάάτη, 1984: 13-‐‑14) 1.1. Αποτελέέσµματα της µμετανάάστευσης Σε άάµμεση συνάάρτηση µμε τα αίίτια της µμετανάάστευσης είίναι
και οι επιπτώώσεις που αυτήή επιφέέρει στους παράάγοντες της µμεταναστευτικήής διαδικασίίας.
Η µμετανάάστευση, σε παγκόόσµμιο επίίπεδο, επιφέέρει θετικέές και αρνητικέές συνέέπειες βραχυχρόόνια και µμακροπρόόθεσµμα,
-
26
τόόσο για τις χώώρες αποστολήής, όόσο και για τη χώώρα υποδοχήής µμεταναστώών. (Κασιµμάάτη, 1984: 36) 1.1.1 Επιπτώώσεις στη χώώρα αποστολήής 'ʹΈΈνας παράάγοντας της µμεταναστευτικήής διαδικασίίας είίναι
η χώώρα προέέλευσης. Μίία απόό της επιπτώώσεις που προκαλείί η µμετανάάστευση σ'ʹ αυτέές τις χώώρες αφοράά την αγοράά εργασίίας.
Δε χωράάει καµμίία αµμφιβολίία όότι « η µμετανάάστευση έέλυσε, έέστω και πρόόσκαιρα το οξύύ πρόόβληµμα της ανεργίίας και της υποαπασχόόλησης». (Κασιµμάάτη, 1984: 36)
Η πρόόσκαιρη αυτήή λύύση, βοήήθησε στο να µμην οδηγηθούύν οι χώώρες αυτέές σε κοινωνικέές αναταραχέές, εξ'ʹ αιτίίας των πιέέσεων των δυσαρεστηµμέένων πολτώών, αλλάά στο να διατηρηθείί η κοινωνικήή ειρήήνη. (Μουσούύρου, 1991: 103)
Επιπλέέον, σηµμαντικόό `κέέρδος'ʹ για τις χώώρες προέέλευσης αποτελείί η αποστολήή εµμβασµμάάτων των µμεταναστώών προς τους συγγενείίς που άάφηναν πίίσω, η οποίία συνέέβαλλε στην τόόνωση της οικονοµμίίας των χωρώών προέέλευσης, αυξάάνοντας τα συναλλαγµματικάά αποθέέµματα και βελτιώώνοντας το εµμπορικόό ισοζύύγιο εξωτερικώών πληρωµμώών. (Κασιµμάάτη, 1984: 36)
Τέέλος, στα οφέέλη των χωρώών αποστολήής εντάάσσεται και η πιθανόότητα της επαγγελµματικήής ειδίίκευσης των µμεταναστώών µμε την οποίία θα µμπορούύν να αναπληρώώσουν τα κενάά της εξειδικευµμέένης εργασίίας που έέχει ανάάγκη η χώώρα. (Κασιµμάάτη, 1984: 37)
Εκτόός όόµμως απόό τα `κέέρδη'ʹ της µμεταναστευτικήής κίίνησης αναφορικάά µμε τις χώώρες αποστολήής, υπάάρχουν και οι ζηµμίίες, όόπως είίναι οι άάµμεσες αλλάά και µμακροπρόόθεσµμες δηµμογραφικέές επιπτώώσεις που προκαλείί η αποδηµμίία ενόός σηµμαντικούύ ποσοστούύ ατόόµμων, που βρίίσκονται, συνήήθως, σε παραγωγικέές ηλικίίες. ΈΈτσι, σηµμειώώνονται µμεταβολέές στη δυναµμικόότητα του πληθυσµμούύ, πτώώση της γεννητικόότητας, γήήρανση, κ.άά. (Μουσούύρου, 1991: 72)
Επίίσης, η αναχώώρηση µμιας εργατικήής δύύναµμης, στην παραγωγήή της οποίίας έέχει επενδυθείί έένα κεφάάλαιο, δηλαδήή
-
27
δαπάάνες της πολιτείίας για τη διατροφήή, την εκπαίίδευση και την υγείία τους, θεωρείίται σηµμαντικήή ζηµμίία για τη χώώρα προέέλευσης. (όό.π.)
Στις απώώλειες της χώώρας αποστολήής, µμπορούύν να συγκαταλεχθούύν και µμερικάά απόό τα βραχυπρόόθεσµμα οφέέλη της µμετανάάστευσης, αφούύ µμακροπρόόθεσµμα αµμφισβητήήθηκαν απόό πολλούύς συγγραφείίς και τα θεώώρησαν ζηµμιέές..
Μίία άάποψη στο ζήήτηµμα αυτόό αναφέέρεται στο γεγονόός όότι πολλοίί µμετανάάστες δεν ήήταν ούύτε άάνεργοι, ούύτε ανειδίίκευτοι και η αναχώώρησήή τους είίχε ως συνέέπεια τη δυσχέέρεια της εκβιοµμηχάάνισης της χώώρας τους. (Μουσούύρου, 1991: 73)
Μίία άάλλη εκδοχήή είίναι όότι η πλειοψηφίία των µμεταναστώών δεν απόόκτησαν ειδίίκευση αφούύ απασχολήήθηκαν σε χειρωνακτικέές εργασίίες αλλάά ακόόµμα και αν απόόκτησαν, δεν µμπορούύσαν