‹Ç‹NDEK‹LER‹Ç‹NDEK‹LER

ISSN 1303 – 2585

‹mtiyaz SahibiTürk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar Birli¤i

ad›na Yönetim Kurulu Baflkan›Demir ‹NÖZÜ

Yaz› ‹flleri MüdürüSalih Bilgin AKMAN

Yay›n KuruluSalih Bilgin AKMAN

Munis ÖZEROktay AKAT

Mehmet DÖNMEZMetin DALGIÇ

Pelin ERDO⁄ANSeda ORAL SEYHAN

Grafik-Tasar›mYusuf MEfiE (Ajans-Türk)

Bas›mevi

Ajans-Türk Gazetecilik Matbaac›l›k ‹nflaat Sanayii A.fi.

‹stanbul Yolu 7. Km. ‹nönü Mahallesi Necdet Evliyagil Sk. No: 24 Bat›kent / ANKARA

Tel: 0312 278 08 24 - Fax: 0312 278 18 95www.ajansturk.com.tr - info@ajansturk.com.tr

Bas›m Tarihi30.09. 2012

Bas›m YeriANKARA

Yay›m TürüYerel Süreli

3 ayda bir yay›mlan›r

Türk Müflavir Mühendisler veMimarlar Birli¤i

Ahmet Rasim Sokak No:35/2Çankaya – 06550 Ankara

Tel: (312) 440 89 70Faks: (0312) 440 89 72

e-posta: tmmmb@tmmmb.org.trurl: www.tmmmb.org.tr

“Yaz›lar›n ve reklamlar›n içeri¤inden sahibisorumludur; TürkMMMB veya Yay›n Kurulu

sorumlu tutulamaz.”

“Yay›mlanan yaz›lar›n, her hakk› sakl›d›r.Kaynak belirtmek kofluluyla, yaz›lar›ndan,toplamda çeyrek sayfay› geçmeyen al›nt›

yap›labilir. Bunun d›fl›nda, seri olarakço¤alt›lmas›, çeyrek sayfadan fazla al›nt› veya kopya yap›lmas›, Yay›n Kurulu’nun

yaz›l› iznine ba¤l›d›r”

Dergimiz, 2000 adet bas›l›p da¤›t›lmaktad›r.

Kapak Foto¤raf›:ESPROJE Mühendislik Müflavirlik Ltd. fiti.

Süreyyabey Baraj›

Kati Proje Revizyonu, Tüm Uygulama Projeleri, ‹nflaat

Safhas› Saha Dan›flmanl›k Hizmetleri, ‹fl Sonu Projeleri

Editörden ................................................................................................................................................2

1. Barajlar Kongresi

Başkandan ............................................................................................................................................3

Tasar›mdan Yap›ma

TEMA

Barajlar›n Türkiye Ekonomisine Katk›s›........................................................4

Barajlar ve Hidroelektrik Santrallerin Geliflimi ....................................6

Dolgu Barajlar Komitesi Çal›flmalar› ................................................................8

Beton Barajlar Komitesi Çal›flmalar› ..............................................................10

Baraj Emniyet Rehberi Haz›rlanmas› Çal›flmalar›..........................12

Yap› Tasar›m Komitesi Çal›flmalar›..........................................14

Hidromekanik Tasar›m Komitesi ........................................................................16

Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton (SSB) Barajlar ........................................18

Üyelerimizden

Betonarme Demirinin Korozyonunun Nedenleri................................22

Süreyya Bey Baraj› ve HES Projesi ..........................................................................24

Kültür - Sanat ............................................................................................................................28

Mimarl›¤›n Serüveni -çok k›sa bir tarihçe-

Birliğimizden Haberler ................................................................................................32

2 SAYI26

Salih Bilgin AKMAN

Bu say›m›z›n temas› düzenlenmesi Eylül-2011’dekararlaflt›r›lan “1. Barajlar Kongresi” dir. Organi-zasyonu tamamlanan bu önemli etkinli¤e say›l›günler kala teknik komite çal›flmalar›n›n son du-rumu yaz›lar›m›zla bu say›m›zda sizlerle paylafl›l-maktad›r. TOBB salonlar› tahsisinin iptali nede-niyle, Kongremiz 11-12 Ekim-2012 tarihindeCongresium Ankara, ATO Kongre ve Sergi Sara-y›’nda yap›lacakt›r.

Kongre ‹cra Kurulu afifl haz›rl›klar›n tamamlam›flolup bu say›m›zda dergimiz bas›l›rken afifllerimi-zin bas›m› da tamamlanm›fl olacakt›r. Birli¤imizinetkin kat›l›m› ve deste¤i ile gerçeklefltirlecek 1.Barajlar Kongresi, Teknik Müflavirlik müessesesi-nin önemini bir daha vugulayacak ve etkin kulla-n›m›n›n›n önemini daha da belirgin hale getire-cektir. Ülkemiz Su Mühendisli¤inin ulaflm›fl oldu-¤u seviye yurt içi ve yurt d›fl› ifllerdeki baflar›lar›ile kan›tlanmaktad›r. Toprak kaynaklar›n›n etkinkullan›m›, tar›msal ekonominin toplumsal kalk›n-madaki yeri, mevcut hidrolik enerji potansiyelininharekete geçirilmesi, toprak erozyonunun ve tafl-k›n zararlar›n›n önlenmesi ve bu faaliyetler sonu-cu yarat›lacak sosyal faydalar›n ülke insan›m›z›nhizmetine sunulmas› ancak yerüstü ve yeralt› sukaynaklar›n›n etkin kontrollu kullan›m› ile müm-kün olacakt›r. Geliflmekte olan ekonomimizin ihti-yac› olan enerjinin yerel kaynaklar›m›za dayal›pay›n›n artt›r›lmas› ucuz ve yenilenebilir hidrolikenerji potansiyelimizin aktif hale getirilmesi ilesa¤lanacakt›r.

Teknik Müflavirlik konular›ndaki çal›flmalarla ilgiliolarak “1. Barajlar Kongresi”nin temas› “Baraj Ta-sar›m Kriterleri” olarak seçilmifltir. Kongre komiteçal›flmalar›n›n bir bölümünü bu say›m›zda özetolarak sunmaktay›z. Konu ile ilgili Komite Baflkan-lar›m›z bizler için makalelerini haz›rlad›lar. Bu ma-kalelerde komitelerde oluflturulan tasar›m kriterle-rinin konu bafll›klar› özetle anlat›lmakta olup, insanyaflam›n›n hayati unsuru olan suyun, sürekli vegüvenilir kullan›m›n önemini ve bu ifllerin yap›lma-

s› için gereken mühendislik ve müflavirlik hizmet-lerinin zorlu¤u ve gerektirdi¤i emek, bunun için bi-lim ve teknikle birlikte Teknik Müflavirli¤in ne ka-dar önemli oldu¤u vurgulanmaktad›r.

Teknik Müflavirlik Sektörünün en etkin oldu¤u SuEndüstrisinin temelini teflkil eden Barajlar ve HESyap›m teknolojisi konusunda oluflturulmas› he-deflenen “Tasar›m Kriterleri” meslektafllar›m›z›nçal›flmalar›nda bir rehber olma amac›n› tafl›mak-tad›r. Sizlere sundu¤umuz bu say›m›z› be¤eni ileokuyaca¤›n›z› ümit ediyoruz. Bu say›m›z›n yay›n-lanmas›nda desteklerini daima yan›m›zda hisset-ti¤imiz Yönetim Kurulumuza, reklam vererek kat-k› sa¤layan Müflavir Firmalar›m›za teflekkürleri-mizi sunar›z.

Dergimize katk›da bulunan Devlet Su ‹flleri GenelMüdür Yard›mc›s› Say›n Güven Karaçuha’ya, Ba-rajlar ve HES Dairesi Baflkan› Say›n Ergün Üzü-cek’e, Komite çal›flmalar›n› özetleyen Say›n Fa-ruk Tankut’a, Say›n Adil Bacak’a, Say›n SadettinZorlutuna’ya, Say›n Aldonat Köksal’a ve Say›nHasan Ölçek’e, Kapak sayfas›nda gördü¤ünüzÇekerek-Süreyyabey Baraj›’n›n Müflaviri Es ProjeFirmas›na ve Baraj bilgilerini özetleyen Say›n Al-tu¤ Akman’a, Teknik yaz›lar› ile katk›da bulunanSay›n Fikret Gürdil’e, Say›n Oktay Akat’a ve Sa-y›n Ahmet Özsüt’e teflekkürlerimizi sunar›z.

Devlet Su ‹flleri Genel Müdür Yard›mc›s› Say›nGüven Karaçuha barajlar›n yap›m ve tasar›m› ko-nusundaki tecrübelerini bizlerle paylaflmakta,Kongre çal›fl›malar›na deste¤ini belirterek Kuru-luflunun yapt›¤› yat›r›mlar› ve bugüne kadarki ge-liflimini anlatmaktad›r.

Barajlar ve HES Dairesi ve 1. Barajlar Kongresi‹cra Kurulu Baflkan› Say›n Ergün Üzücek Barajinflaatlar›ndaki mühendislik uygulamalar› ve yeniuygulama tekniklerini anlatt›¤› yaz›s›nda Mühen-disli¤in ve Müflavirli¤in Su Sektöründeki öneminivurgulamaktad›r.

Say›n Faruk Tankut Dolgu Barajlar Komitesininhaz›rlam›fl oldu¤u Kil Çekirdekli Barajlar, Ön Yü-zü Beton Kapl› Barajlar, Geomembranla Geçi-rimsizlik Sa¤lanan Barajlar, Asfalt Çekirdekli Ba-rajlarla ilgili tasar›m esaslar›n› belirtildi¤i yaz›s› ilekomite çal›flmalar›n›n özetini sunmaktad›r.

Say›n Adil Bacak Beton Barajlar Komitesinin ha-z›rlam›fl oldu¤u teknik tasar›m raporunda özetleBaraj tipleri, Malzeme Özellikleri ve Kar›fl›m Ta-sar›m›, Temel Kayas› Kriterleri, Stabilite Analizi,Dinamik ve Termal Analiz konular›n› ele alm›flt›r.

Say›n Saddetin Zorlutuna Baraj Emniyeti Komite-sinin haz›rlam›fl oldu¤u teknik raporda barajlar›nrisk de¤erlendirilmesi ve risk seviyelerinin belir-lenmesi, inflaat ve iflletme aflamalar›nda göz-lemler yap›lmas›n›n önemini, baraj ve yard›mc›yap›lar›n›n ekonomik ömrüleri boyunca yap›saldavran›fllar›n›n de¤erlendirilmesi gerekti¤ine ifla-ret etmektedir.

Say›n Aldonat Köksal Yap›sal Tasar›m Komitesi-nin haz›rlam›fl oldu¤u teknik raporunda özetlehidrolik yap›larda santral, dolusavak, derivas-yon-dipsavak tünelleri ile yard›mc› tesislerin ta-sar›m› için yap›lacak analizler ve güvenlik de¤er-lendirilmesi konular› ile yük faktörlerinin kabulesaslar›n› tan›mlam›flt›r.

Say›n Hasan Ölçek Baraj ve HES TesislerindeDaimi Teçhizat Komitesinin haz›rlam›fl oldu¤uteknik raporunda özetle hidromekanik kapaklar,cebri borular, türbin seçimi, vanalar, kald›rmaekipmanlar›, senkron jeneratörler, koruma kontrolsistemi, ünite trafolar›, santral yard›mc› tesislerive flalt sahas› ile ilgili tasar›m esaslar› ve imalatmetedolojisi konular›nda bilgiler vermifltir.

Say›n Fikret Gürdil Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Barajla-r›n tasar›m›nda ve uygulama safhas›ndaki tecrü-belerini anlatarak ekip çal›flmas›n›n ve mühe-ndislik kararlar›n›n önemini vurgulamakta ve ver-di¤i örneklerle konuyu detayl› olarak bizlere sun-maktad›r.

Say›n Oktay Akat betonarme yap›larda donat›n›nkorozyonu ve yap›sal tasar›mdaki etkilerini belirt-ti¤i yaz›s›nda korozyonun önlenmesinin gereklili-¤ini vurgulamaktad›r.

Say›n Altu¤ Akman Çekerek-Süreyyabey Baraj›ve HES ile ilgili yaz›s›nda baraj›n teknik karakte-ristikleri ve yap›m aflamalar›n› anlatmaktad›r. Kil-çekirdekli kaya dolgu tipinde olan ve dergimizinkapa¤›nda foto¤raf›n› gördü¤ünüz baraj ‹ç Ana-dulu Bölgesinde kendi tipinin en büyü¤ü olmaözelli¤ine sahiptir.

Kültür-Sanat köflemizi büyük bir emek ve derinbilgisi ile donatan Say›n Ahmet Özsüt “SanayiDevriminden Moderne” konulu yaz›s›nda bizleremimarl›k serüveninin yeni aflamalar›n› hat›rlat-maktad›r.

Birli¤imiz ve DS‹ Genel Müdürlü¤ü taraf›ndanbirlikte organize edilen “1. BARAJLAR KONGRE-S‹”nin 11-12 Ekim tarihlerinde Ankara’da yap›la-ca¤›n› hat›rlatarak, Kongre çal›flmalar›m›za spon-sor olan Yüklenici Firmalar’a teflekkürlerimizi su-nar›z. Firmalar›n adlar› ve infla ettikleri barajlar›nfoto¤raflar›n› afifllerimizde göreceksiniz.

Dergimizin yay›na haz›rlanmas›n eme¤i geçenle-re, yay›n kurulu üyelerimize, reklam vererek der-gimizin yay›nlanmas›na sponsorluk yapan üyele-rimize teflekkürlerimizi ve flükranlar›m›z› sunar›z.

Gelecek say›lar›m›zda de¤iflen Türk Ticaret Ka-nunu’nun neler getirdi¤i ve dikkate al›nmas› ge-reken husular konular›nda yaz›lar›m›z› bulacak-s›z. Dergimizin yay›nlanmas› sizlerin katk›lar› ilemümkündür.

Teknik Müflavirlik Hizmetlerinin gelifltirilmesi, tümkarar vericilerin ve hizmet sunucular›n birliktesa¤l›kl› ve güçlü bir endüstri kurmalar› dile¤iyle…

1. Barajlar Kongresi

ED

‹TÖ

RD

EN

...

ED

‹TÖ

RD

EN

...

De¤erli Okurlar,

Barajlar›n çevreyle uyumlu, emniyetli veekonomik tasar›m› ve yap›m› için, baraj ta-sar›m kriterlerinin belirlenmesi büyükönem tafl›maktad›r. Barajlarla ilgili fizibiliteetütleri, kesin projeler, uygulama projelerive teknik flartnamelerin haz›rlanmas›n›nyan› s›ra yap›m çal›flmalar›n›n da temelinioluflturan tasar›m kriterleri, tüm bu çal›fl-malar s›ras›nda gereksinim duyulan hidro-lojik çal›flmalar›n, topografik ölçümler ilejeolojik ve geoteknik araflt›rmalar›n kap-samlar›n› da do¤rudan etkilemektedir.

Mevcut barajlarda ve tünel, dolusavak,dipsavak gibi baraj yard›mc› tesislerindeyap›m, iflletmeye alma ve iflletme dönem-lerinde yaflanan sorunlar ve nedenleriyleilgili deneyimlerin, verilerin ve ölçümlerinsistematik bir flekilde analiz edilerek de-¤erlendirilmesi; barajlar›n analiz ve tasar›-m› için yeni hesap yöntemlerinin ve bilgi-sayar yaz›l›mlar›n›n gelifltirilmesi; barajlar-da do¤al yap› gereçlerinin eksikli¤i ve ye-tersizli¤inden kaynaklanan sorunlar›n çö-zümüne ve temel iyilefltirmesine yönelikyeni yöntemlerin ve tekniklerin gelifltirilme-si, zaman içinde baraj tasar›m kriterlerinindaha gerçekçi flekilde belirlenmesini vebu kriterlerin belli aral›klarla yeniden de-¤erlendirilip güncel flekle getirilmesini zo-runlu k›lmaktad›r.

Barajlar›n tasar›m› ve yap›m›yla ilgili yeniyöntemlerin ve teknolojilerin gelifltirilmesisonucunda yap›m sürelerinin ve maliyetle-rinin azalt›lmas› da sa¤lanabilmektedir,ancak burada dikkat edilmesi gereken enönemli konu baraj ve ilgili yap›lar›n emni-yetinin azalmas›na ve risklerin artmas›nayol açacak yöntem ve uygulamalar›n en-gellenmesidir. Bu noktada Teknik Müflavir’in hem tasar›m, hem de yap›m kontrollü¤üve proje yönetimi aflamalar›ndaki önemiortaya ç›kmaktad›r. Konular›n›n uzman›olan deneyimli mühendislerimiz; mevcutverileri ve koflullar›, çevresel etkileri, böl-genin depremselli¤ini, uygulanabilecekyöntemleri ve karfl›lafl›labilecek riskleri de-¤erlendirerek, geçmiflte yaflanm›fl dene-yimlerden de yararlanarak, uzmanl›klar›n›tasar›m kriterlerine ve yap›m s›ras›ndakimüflavirlik hizmetlerine yans›tabilmelidir.

Ayr›ca teknik flartnamelerin ve tasar›m kri-

terlerinin do¤ru ve eksiksiz haz›rlanmas›-

n›n yan› s›ra yap›m çal›flmalar›n›n bu kriter-

lere ve flartnamelere uygun flekilde yürü-

tülmesinin garanti edilebilmesi için Tasa-

r›mc› ile Yap›mc› ve ‹fl Sahibi aras›nda sü-

rekli bir iletiflim sa¤lanmal›, Tasar›mc› ya-

p›m s›ras›nda karfl›lafl›lan beklenmeyen

koflullar nedeniyle yap›lmas› gerekebile-

cek proje de¤iflikliklerinin karar ve onay

süreçlerine dahil edilmelidir.

11-12 Ekim 2012 tarihlerinde Ankara’da

Congresium Ankara, ATO Uluslararas›

Kongre ve Sergi Saray›’nda düzenleyece-

¤imiz 1. Barajlar Kongresi, baraj tasar›m›

ve yap›m› aç›s›ndan bugün dünyada ön s›-

ralarda yer alan Türkiye’mizde, yukar›da

önemini vurgulad›¤›m›z baraj tasar›m kri-

terlerinin irdelenece¤i ve ülkemiz koflulla-

r›na göre belirlenmesinin sa¤lanaca¤› ulu-

sal bir platform olacakt›r.

Orman ve Su ‹flleri Bakan›m›z Sn. Prof. Dr.

Veysel Ero¤lu’nun himayelerinde düzenle-

nen Kongrenin organizasyon çal›flmalar›n›

yürüten DS‹, TRCOLD, TürkMMMB, TMB

ve ‹NTES temsilcilerinden oluflan ‹cra Ko-

mitesi’ne, Teknik Komitelerde görev alan

DS‹ ve firma temsilcilerine, katk›da bulu-

nan tüm teknik müflavirlik ve müteahhitlik

firmalar›m›za teflekkür eder, 1. Barajlar

Kongresi’nin baraj mühendisli¤imize

önemli katk›larda bulunacak sonuçlara

ulaflmam›z› sa¤lamas›n› dilerim.

Demir ‹NÖZÜ

EK‹M2012 3

Tasar›mdan Yap›ma

BA

fiK

AN

DA

N..

.B

Afi

KA

ND

AN

...

Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar

Birli¤i (TürkMMMB), müflavir mühendislik

ve mimarl›k kavram›n›n önemini ilgili ku-

rumlara ve topluma anlatmak, müflavirlik

hizmetlerinin ilerlemesine ve geliflmesine

çal›flmak, uluslararas› uygulamalar› ülke-

mize tafl›mada öncülük ederek, bu konu-

da en yüksek uluslararas› teknolojik ve ör-

gütsel seviyeye eriflmek amac›yla, 25 Ni-

san 1980 tarihinde kurulmufltur. Birlik, ba-

¤›ms›z müflavirlik hizmeti veren mühendis

ve mimarlar› temsil eden dernek statü-

sünde bir sivil toplum kurulufludur.

TürkMMMB, 1987 y›l›nda Müflavir Mühen-

disler Uluslararas› Federasyonu – FIDIC’e

ve 2001 y›l›nda Avrupa Müflavir Birlikleri

Federasyonu - EFCA’ya üye olmufltur.

Her iki federasyonun Türkiye’deki tek

temsilcisidir.

TürkMMMB, amaçlar› do¤rultusunda; ge-

liflmifl ülkelerde yayg›n ve kurumsallafl-

m›fl olarak kabul gören, ancak ülkemizde

henüz eksiklikleri olan ba¤›ms›z teknik

müflavirlik sektörünün gelifltirilmesi ve

geliflmifl ülkelerdeki uygulamalar›n Türki-

ye’ye kazand›r›lmas› için gerek üyelerine,

gerekse toplumun tüm kesimlerine yöne-

lik yo¤un çal›flmalar yapmaktad›r.

Uluslararas› kabul görmüfl tan›m›yla

FIDIC standartlar›yla ba¤›ms›z müfla-

vir mühendislik yapan firmalar›n bir

araya geldi¤i çat› kuruluflu olan

TürkMMMB’nin, inflaat sektörünün farkl›

alanlar›nda deneyimli 200’e yak›n üyesi

bulunmaktad›r.

2012 – 2014 Dönemi

Yönetim Kurulu

Demir ‹NÖZÜ, Baflkan

Hamdi AYDIN, Baflkan Yrd.

Salih Bilgin AKMAN, Baflkan Yrd.

Sedef ODABAfiI ERDO⁄AN, Baflkan Yrd.

M. Sinan AKER, Baflkan Yrd.

Munis ÖZER, Sekreter Üye

‹smail Hakk› BAYDUR, Sayman Üye

A.Süreyya URAL, Üye

Orhan ULUDA⁄, Üye

Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤übir kamu kuruluflu olarak kendineverilen; taflk›n koruma, sulu ziraat›

yayg›nlaflt›rma, hidroelektrik enerji üret-me ve büyük flehirlere içme suyu teminiyan› s›ra Belediye Teflkilat› olan yerleflimyerlerine de içme suyu teminini etkin birflekilde yerine getirebilmesi bak›m›ndan,söz konusu dört maksad›n ortak noktas›olan baraj çal›flmalar› konusunda önce-likli faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu se-beple DS‹ Genel Müdürlü¤ü ülkemizdebarajlar yapan bir kurulufl olarak bilinir.Atatürk, Keban, Karakaya gibi dev ba-rajlar infla eden, GAP, KOP, DAP gibientegre projeler üreten DS‹, bütçedekendisine ayr›lan pay›n 3-4 mislinin ülkeekonomisine gelir olarak geri dönmesinisa¤lam›fl ve bu anlamda yaratt›¤› gelirve istihdamla ekonomimizin lokomotifkurulufllar›ndan biri olmufltur.

2012 y›l›nda 58. y›l›n› kutlayan DS‹ GenelMüdürlü¤ü kuruldu¤u günden bu yana733 adet baraj ve gölet infla etmifltir.2003-2011 y›llar› aras›nda yani son 9 y›l-da ise 206 adet baraj, 24 adet gölet, 179adet sulama tesisi, 49 adet içmesuyu te-sisi, 643 adet çevre ve taflk›n koruma te-sisi ve 27 adet de ulafl›m ve sosyal mak-satl› tesisler olmak üzere toplamda 1128adet tesis iflletmeye al›nm›flt›r. 1128 adettesisin milli ekonomiye katk›s› y›lda yak-lafl›k 10 milyar TL’dir. Ayr›ca baraj ve gö-let havzalar›nda erozyon ve rüsubat›kontrol etmek maksad›yla, Kuruluflumuz-ca yine 2003-2011 y›llar› aras›ndaki 9 y›l-l›k süreçte 275 000 dekar sahada a¤aç-land›rma çal›flmas› yap›lm›fl ve yaklafl›k37.300.000 adet fidan dikilmifltir.

Güneydo¤u Anadolu Projeleri (GAP)

9 ili kapsayan ve 22 baraj ile 19 adet hid-roelektrik santrali projesinden meydanagelen GAP 35 milyar dolarl›k maliyeti ileCumhuriyet tarihimizin en önemli enteg-re kalk›nma projelerinden biridir.

2008 y›l› bu dev proje için bir dönümnoktas› olmufltur. Baflbakan›m›z Say›n

Recep Tayyip Erdo¤an taraf›ndan aç›k-lanan Eylem Plan› ile proje ivme kazan-m›flt›r. GAP Eylem Plan›n›n aç›kland›¤›May›s 2008 tarihine kadar toplam 272697 hektar alan sulamaya aç›lm›fl, 99793 hektar alanda ise inflaat çal›flmalar›devam etmekteydi. GAP Eylem Plan›n›naç›klanmas›ndan sonra ödeneklerin art-mas› ile eylem plan›nda yer alan ifllerdeplanlama, proje ve inflaat çal›flmalar›,eylem plan›nda yer almayan ifllerde iseproje çal›flmalar› büyük oranda artm›flt›r.GAP Eylem Plan›n›n aç›klanmas›yla ilkolarak projesi haz›r olan ana kanal infla-atlar›na bafllanm›fl, söz konusu ana ka-nallar›n flebekelerine ait proje yap›mlar›ise ihale edilmifltir. fiebeke proje yap›m-lar›n›n tamamlanmas› ile flebeke inflaat-lar›na bafllanacak ve iflletmeye aç›lacakflebekelerde k›sa sürede h›zl› bir art›flmeydana gelecektir. Bugün itibariyleGAP’ta toplam 313 165 hektar sulamaalan› iflletmeye aç›lm›flt›r. 99 939 hektarsahada ise flebeke inflaatlar› devam et-mektedir.

GAP Eylem Plan› tamamland›¤›nda y›l-da; 2,2 milyar dolar› sulama, 4 milyardolar› enerji, 410 milyon dolar› içme su-yu olmak üzere Milli Ekonomiye y›ll›k kat-k›s› toplam 6,61 milyar $ olacakt›r. Ayr›-ca; Proje ile 3.800.000 kifliye do¤rudanistihdam imkan› sa¤lanacakt›r.

Il›su Baraj› ve HES

GAP Projesi kapsam›nda yap›m› devameden Il›su Baraj› ve HES Projesi, Mardinve fi›rnak ‹l s›n›rlar› aras›nda Dargeçit ‹l-çesinin 15 km do¤usunda Dicle nehriüzerinde yer almaktad›r.

Il›su Baraj› ön yüzü beton kapl› kaya dol-gu tipinde tasarlanm›flt›r. Temelden yük-sekli¤i 141 m’dir. Il›su Baraj›n›n Kurulugücü 1.200 MW olup, y›lda ortalama3,883 milyar KWh enerji üretecektir.

Dolgu hacmi bak›m›ndan Türkiye’nin 2.büyük, Kurulu güç bak›m›ndan 4. büyük,Dicle Nehri üzerindeki en büyük Baraj veHES’tir. Tamamland›¤›nda sadece elek-

trik enerjisi üretiminden ekonomiye y›lda

1 milyar TL katma de¤er sa¤layacakt›r.

Temmuz 2014 tarihinde gövde dolgusu

bitirilmesi planlanan baraj inflaat›nda,

Temmuz 2012 itibariyle % 43 fiziki ger-

çekleflme sa¤lanm›flt›r.

Konya Ovas› Projeleri (KOP)

GAP’tan sonra en büyük sulama yat›r›m›

olma özelli¤ini tafl›yan ve Konya’n›n su

rüyas›n› gerçeklefltirmek için DS‹ taraf›n-

dan uygulanmaya bafllanan Konya Ova-

lar› Projeleri (KOP), 61.909 km2 alanda

16 adet büyük projeyi kapsamaktad›r.

Bir k›sm› iflletmede, bir k›sm› infla halin-

de, bir k›sm›n›n da planlama ve projeleri

tamamlanm›fl olup, peyder pey yat›r›m

program›na al›nacak olan bu projeler

KOP Eylem Plan› çerçevesinde 2023 y›-

l›na kadar tamamlanacakt›r.

KOP tamamland›¤›nda; Sulama faydas›

olarak 800 milyon Dolar, Enerji faydas›

olarak 210 milyon Dolar olmak üzere,

Ulusal Ekonomi’ye y›lda toplam 1,010

milyar Dolar katk› sa¤layacakt›r. Ayr›ca

temin edilecek 164 milyon m3 su ile böl-

gede yaflayan 3 milyon kiflinin içme-kul-

lanma ve endüstri suyu ihtiyac› karfl›la-

nacak, 100.000 kifliye do¤rudan istih-

dam imkan›, binlerce kifliye de dolayl› ifl

imkan› sa¤lanm›fl olacak ve y›lda 3,06

milyar kilovatsaat enerji üretilerek,

1.100.000 hektar tar›m alan› suya kavufl-

turulacakt›r.

Do¤u Anadolu Projesi (DAP)

Toplam 28 adet Büyük Su Projesinden

(24 adet Sulama Drenaj ve Islah projesi,

2 adet Hizmet, 2 adet Enerji) oluflan ve

16 ili kapsayan DAP diye adland›rd›¤›-

m›z projede flu an itibariyle sulama pro-

jelerinin % 35’i iflletmeye al›nm›flt›r. Ener-

ji sektöründe; Ki¤› Baraj› ve HES Projesi,

ZAP (Hakkari Baraj› ve HES) Projesi ile

Alparslan Baraj› ve HES Projesi yer al-

makta olup Alparslan-I Baraj› tamamla-

narak deneme üretimine bafllanm›flt›r.

4 SAYI26

Güven KARAÇUHA, DS‹ Genel Müdür Yard›mc›s›

Barajlar›n Türkiye Ekonomisine Katk›s›

Hizmet Sektörü kapsam›nda; A¤r› ‹ç-mesuyu Projesi tamamlanm›fl, Elaz›¤,Mufl ve Kars ‹çmesuyu Projelerinin ça-l›flmalar› h›zla devam etmektedir.

DAP tamamland›¤›nda Milli Ekonomi’yey›ll›k katk›s› 1,418 milyar dolar mertebe-sinde olacakt›r.

Deriner Baraj› ve HES

249 metre yüksekli¤iyle kendi s›n›f›ndaTürkiye’nin 1 inci, Avrupa’n›n 3 üncü,Dünyan›n 6 nc› yüksekbaraj› olan Deri-ner Baraj› ve HES’te yaklafl›k 2 milyarm3 su birikecek ve 2 milyar 118 milyonKWh hidroelektrik enerji üretilecektir.2012 y›l› fiubat ay›nda su tutulmayabafllayan Deriner Baraj› ve HES’te, buy›l sonunda enerji üretimine geçilmesihedeflenmektedir.

1000 Günde 1000 Gölet GÖL-SU Projesi

1 ocak 2012 tarihi itibariyle hayata geçi-rilmeye bafllanan proje ile 1000 günde1000 gölet infla edilecektir. Büyük Sula-ma Projeleri alanlar› d›fl›nda kalan k›rsalkesimlerde k›sa sürede sulu tar›ma ge-çilmesi hedeflenen proje ile 1,6 milyarm3 depolama sa¤lanacak ve 415.000hektar alanda sulama yap›lacakt›r.

‹çme Suyu Çal›flmalar›

‹flletmeye ald›¤›m›z 49 adet proje ileyaklafl›k 34 milyon kifliye y›lda 3,31 mil-yar m3 içme suyu sa¤lanmaktad›r. 26 il-de yap›m› tamamlanm›fl olan 34 adetar›tma tesisinden günde toplam 5 804 488 m3 AB standartlar›nda ar›t›l-m›fl su üretilerek halka sunulmaktad›r.

Ayr›ca 13 ilde (‹stanbul-Melen, Kars,Ünye, ‹skenderun, Sinop, Ayd›n, Kara-bük, fiereflikoçhisar, Yozgat, Ordu, Ka-raman, fianl›urfa 2. Kademe, TrabzonRehabilitasyon) inflaat ihale sürecive/veya inflaatlar› devam etmekte olanar›tma tesisleri tamamland›¤›nda gündeilave 1 755 168 m3 ar›t›lm›fl su sa¤lanm›flolacakt›r.

‹nflaatlar› devam eden 22 adet proje ta-mamland›¤›nda yaklafl›k olarak 15 mil-yon kifliye daha y›lda yaklafl›k 1,1 milyarm3 içmesuyu sa¤lanm›fl olacakt›r. Ayr›-ca, planlama ve proje aflamas›ndaki ifl-lerin inflaatlar› tamamland›¤›nda 1,9milyar m3 ilave su sa¤lanm›fl olacakt›r.

‹stanbul ‹çmesuyu Projesi – Melen, ‹z-mir ‹çmesuyu Projesi; Ankara ‹çmesu-yu-Gerede Sistemi; KKTC ‹çmesuyuTemini Projesi çal›flmalar› devam edenbu projelere bakt›¤›m›zda öne ç›kanprojelerdir.

2023 YILINA KADAR

• 25 adet Akarsu Havzas›n›n tamam›n›nmaster plan› güncellenecektir.

• Depolama tesislerinin tamam› bitiril-mifl olacakt›r.

• Yukar› havza tedbirleri al›nm›fl dere›slahlar›, taflk›n koruma tesisleri vebenzeri taflk›n önleyici ve düzenleyicitüm su yap›lar› tamamlanacakt›r.

• 1053 Say›l› Kanun kapsam›ndaki bü-tün yerleflim yerlerinin 2040 y›l›na ka-dar ihtiyac› olan içme kullanma ve sa-nayi suyu temin edilecektir.

• Kamu ve Özel sektör taraf›ndan yap›-lan bütün hidroelektrik potansiyel (46 000 MW) iflletmeye al›nm›fl ola-cakt›r. (Teknik ve ekonomik de¤erlen-dirilebilir 160 milyar kilovatsaat hidro-lik potansiyelin tamam› 2023 y›l›ndatamamlanacakt›r. 2023 y›l›ndan sonraise teknik de¤erlendirilebilir potansi-yelin 56 milyar kilovatsaatlik k›sm›n›nçal›flmalar›na devam edilecektir.)Ekonomik olarak sulanabilir 8,5 mil-yon ha alan sulu tar›ma kavuflturula-rak halk›m›z›n hizmetine sunulacakt›r.

• Tüm sulama sistemleri modern kapal›sulama sistemine dönüfltürülerek,(ya¤murlama, damla) Salma Sulama-ya son verilmifl olacakt›r.

DS‹ faaliyetlerinin ve hedeflerinin yuka-r›da özetlendi¤i ana bafll›klar›n›n ger-

çekleflmesinde, "Barajlar›n Rolü"nün nekad ar önemli oldu¤u aflikard›r.Buönemli yap›lar›n›n planlanmas›, proje-lendirilmesi ve infla edilmesi büyükönem tafl›maktad›r. Gelinen noktada,Baraj ve Gölet projeleri ve ‹nflaatlar›n›n%100üne yak›n gerçekleflmelerindeDS‹ mühendisleri, Türk mühendisleri vemüflavirleri ve Türk müteahhitlerinin kat-k›lar› gurur vericidir.

Bu sektörde eme¤i geçen tüm mühen-disleri, teknikerleri ve çal›flanlar› tebrikeder, baflar›l› çal›flmalar›n›n devam›n›dilerim.

EK‹M2012 5

TE

MA

Güven KARAÇUHA

1965 y›l›nda Ankara’da do¤an GüvenKARAÇUHA 1986 y›l›nda ‹stanbul Tek-nik Üniversitesi ‹nflaat Fakültesi’nden me-zun olmufl, 1986-1989 y›llar› aras›nda ‹s-tanbul Teknik Üniversitesi Fen BilimleriEnstitüsü Yap› Analizi ve Boyutland›rmadal›nda yüksek lisans e¤itimini tamamla-m›flt›r.

1987-1989 y›llar› aras›nda ‹stanbul Metro-sunda fiantiye Mühendisli¤i, 1989-2003y›llar› aras›nda DS‹ Barajlar ve HES Da-iresinde Yüksek Mühendis, 2003-2005y›llar› aras›nda Barajlar ve HES DairesiBaflkan Yard›mc›l›¤›, 2005-2007 y›llar›aras›nda DS‹ 23.Bölge Müdürlü¤ü (Kasta-monu) görevlerinde bulunmufltur.

2007 y›l› May›s ay› itibariyle Devlet Su ‹fl-leri Genel Müdür Yard›mc›l›¤›n› yürüt-mekte olan Güven KARAÇUHA iyi dere-cede ‹ngilizce bilmektedir. Evli ve 3 çocukbabas›d›r.

Ergün ÜZÜCEK, Barajlar ve HES Dairesi Baflkan›

6 SAYI26

Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü-¤ü ülkemizin en önemli yat›r›mkurumlar›ndan biri olup, her y›l

bütçeden önemli bir pay alarak ülke-mizin refah›na katk› sa¤lamak içinönemli yat›r›mlara imza atmaktad›r.

Devlet Su ‹flleri bu hizmetlerini Anka-ra’daki Merkez teflkilat›n›n yan›nda,yurt içindeki 26 Bölge Müdürlüklerive yurtd›fl›ndaki KKTC Proje Müdür-lü¤ü marifeti ile yerine getirmektedir.

Barajlar ve Hidroelektrik SantrallarDairesi Baflkanl›¤›, Devlet Su ‹flleriGenel Müdürlü¤ü bünyesindeki 15Daire Baflkanl›¤›ndan biri olup anagörevleri barajlar ve hidroelektriksantrallere ait kati projelerinin haz›r-lanmas› inflaat ifllerinin ihalesi ve yü-rütülmesi ile geçici ve kesin kabul ifl-lemlerinin yap›larak iflletmeye haz›rhale getirilmesidir.

Eylül 2012 tarihi itibariyle Barajlar veHidroelektrik Santrallar Dairesi Bafl-kanl›¤›nda çal›flmakta olan 94 adetteknik eleman ve 38 adet idari ele-mandan oluflan 132 kiflilik ço¤unlu¤ugenç elemanlardan oluflan dinamikbir kadrosu bulunmaktad›r. Daireninyönetim kadrosu 1 Daire Baflkan›, 6Daire Baflkan Yard›mc›s›, 16 fiubeMüdürü ve 1 ‹dari ‹fller fiefinden olufl-makta olup bünyesinde ‹nflaat ihale,Baraj ‹nflaat Tatbikat I-II, Baraj TemelMühendisli¤i, Baraj Uygulama Proje-leri, Nehir ve Kanal Santral ‹nflaatProjeleri, Baraj Hidrolik ve Yol Mü-hendisli¤i, Baraj Emniyeti ve ÖlçümTesisleri, Il›su Baraj› ve Kredili ‹fllerProje, Elektrik-Makine Tatbikat, Elek-trik Proje, Makine Proje, Çoruh Proje-leri Elektromekanik Teçhizat, GAP Il›-su Elektromekanik Teçhizat StratejiGelifltirme, Hesap ‹flleri ve Maliyetfiube Müdürlükleri ile ‹dari ‹fller fiefli-¤i bulunmaktad›r.

Ülkemizde devlet taraf›ndan infla etti-rilen tüm baraj ve hidroelektrik san-trallar›n ihale safhas›ndan, geçici vekesin kabullerin yap›lmas› ve ticari ifl-letmeye al›m›na kadarki süreçten so-rumlu olan Barajlar ve HidroelektrikSantrallar Dairesi Baflkanl›¤›n›n gö-revleri aras›na son zamanlarda göletinflaatlar›n›n koordine edilmesi de ek-lenmifltir.

DS‹ taraf›ndan bugüne kadar 741adet baraj ve gölet tamamlanm›flolup, 133 adet baraj ve göletin ise in-flaat› devam etmektedir (Su Dünyas›,Nisan 2012, Sayfa 12).

Tüm bu hizmetler ifa edilirken, en sonteknoloji, teknik gereksinimler, inflaatmetotlar› ve ekonomik çözümler üze-rinde azami gayret ve itina sarf edil-mektedir. fiu an için ülkemizde tümbaraj tiplerinde infla edilmifl veya in-fla edilmekte olan projelere rastlamakmümkündür. Barajlar›m›z rezervuarhacmi, yükseklik ve/veya dolgu hac-mi yönünden de¤erlendirildi¤indekendi s›n›flar› aras›nda dünya s›rala-mas›nda çok önemli yerlerde bulun-maktad›r.

Özellikle daha düflük maliyeti ve h›zl›inflaat yap›m› sayesinde dünyada dauygulanmas› önemli oranda artmaktaolan Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton Ba-rajlar (SSB) say›s› DS‹ öncülü¤ündeh›zl› bir flekilde ço¤almaktad›r. GerekDS‹ gerekse özel sektör taraf›ndan

yap›lm›fl ve yap›lmakta olan SBB sa-y›s› Çin ve Brezilya’n›n ard›ndan 3 ün-cü s›rada olmas› günümüz baraj tek-nolojisinin ne kadar yak›ndan takipedildi¤inin aç›k bir göstergesidir. Bu-nun en güzel örne¤i olan 120m yük-sekli¤i ile Avrupa’n›n en yüksek SSBolan Çine Adnan Menderes Baraj›2010 tarihinde tamamlanm›flt›r.

Ayr›ca ‹stanbul’un içme suyu ihtiyac›-n› büyük oranda karfl›lamakta olanMelen Projesinin en önemli ayaklar›n-dan biri olan Melen Baraj› inflaat›na2012 tarihinde bafllanacakt›r. SSB ti-pinde yap›lacak olan Melen Baraj›n›nyüksekli¤i 124 m olup tamamland›-¤›nda kendi kategorisinde Avru-pa’n›n ve ülkemizin en yüksek baraj›olacakt›r.

Hidroelektrik santrallar aç›s›ndan ise,ülkemizin en yüksek kurulu güce sa-hip hidroelektrik santrallar›, Atatürk(2400 MW), Karakaya (1800 MW),Keban (1340 MW) ve Il›su (1200MW), Barajlar ve Hidroelektrik San-trallar Dairesi Baflkanl›¤›nca infla etti-rilmifl ve ettirilmektedir. Bu projelerdekurulu güç yönünden Avrupa’da ön-de gelen hidroelektrik santrallar ara-s›nda yer almaktad›r.

Hidroelektrik enerji alan›nda iflletme-deki kurulu güç 17 570 MW olup, bu-nun 11 135 MW’› DS‹ taraf›ndan dev-reye al›nm›flt›r.

(Su Dünyas›, Nisan 2012, sayfa 11).

Barajlar ve Hidroelektrik Santrallerin Geliflimi

TE

MA

EK‹M2012 7

Hidroelektrik enerji konusunda sony›llarda gerçeklefltirilen at›l›mlar iley›ll›k enerji üretim kapasitesi 60 mil-yar kWh’n›n üzerine ç›k›lm›fl, projelerh›zl› bir flekilde tamamlanarak milliekonomiye önemli oranda katk›dabulunulmaya devam edilmifltir.

2003 y›l›ndan 2011 y›l› sonuna kadarDS‹ taraf›ndan aç›lan hidroelektriksantrallar tabloda verilmifltir.

(Su Dünyas› Dergisi, Ekim 2011, Sayfa 35)

Halen devam etmekte olan en önem-li projelerimizden; dolgu hacmi bak›-m›ndan Türkiye’nin 2 inci büyük, ku-rulu güç bak›m›ndan ülkemizin 4 ün-cü büyük ve Dicle nehri üzerindeki enbüyük baraj› ve hidroelektrik santral›olan Il›su Baraj› ve HES Projesi ta-mamland›¤›nda sadece elektrik ener-ji üretimden ekonomimiz y›lda 1 mil-yar TL katma de¤er sa¤layacakt›r.Deriner Baraj› ve Hidroelektrik San-trali Projesinde su tutma ifllemi Ocak

2012 tarihinde bafllanm›fl olup, yak›nbir gelecekte enerji üretimine baflla-yacakt›r. Deriner Baraj› temelden249 m yükseklik ile dünyada betonbarajlar aras›nda 6 ›nc› s›rada yer al-maktad›r.

‹nflaat Yap›m ihalesi A¤ustos 2012tarihinde yap›lan Yusufeli Baraj› veHidroelektrik Santrali Projesi ise ta-mamland›¤›nda temelden 270 m iledünyada ve Avrupa’da 3 üncü ülke-mizin ise en yüksek baraj› olma özel-li¤ini kazanacakt›r.

Ayr›ca 218 m yüksekli¤i kemer baraj-lar s›n›f›nda Avrupa’n›n 6 ›nc› ve dün-yan›n 18 inci baraj› olan Ermenek Ba-raj› 6 sene gibi k›sa sürede tamam-lanm›flt›r.

Bu barajlar yap›l›rken, Devlet Su ‹flle-ri Genel Müdürlü¤ü ile Karayollar›Genel Müdürlü¤ü aras›nda imzala-nan bir protokole istinaden barajlar›ninflas›n›n tamamlanmas› ve su tutma

nedeni ile su alt›nda kalacak yollar›nrelokasyon iflleri de yap›lmaktad›r.

Tüm baraj ve hidroelektrik santral in-flaatlar›nda Çevresel Etki mevzuat›-n›n gereksinimlerinin yerine getirilme-si ve yeniden yerleflim konular› içinbüyük bir özen ve hassasiyet göste-rilmektedir. Netice itibariyle, projeleri-mizin hayata geçirilmesi s›ras›ndaçevreye olacak zarar›n minimize edil-mesi için azami çaba harcanmaktave ülkemizin sürdürülebilir kalk›nma-s›na katk› sa¤lanmaktad›r.

Ergün ÜZÜCEK

1966 y›l›nda Kayseri’de do¤du. ‹lk orta ve

lise e¤itimini Kayseri’de tamamlad›. 1989

y›l›nda Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mi-

marl›k Fakültesi ‹nflaat Mühendisli¤i bölü-

münden mezun oldu. 1992 y›l›nda ayn› üni-

versitenin Hidrolik Anabilim Dal›nda Mast›-

r›n› tamamlad›. 1990-1997 y›llar› aras›nda

Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü Teknik

Araflt›rma ve Kalite Kontrol Dairesi Bafl-

kanl›¤› Hidrolik Model Laboratuvar›nda ça-

l›flt›. 1997 y›l›nda DS‹ Genel Müdürlü¤ü

Barajlar ve HES Dairesi Baflkanl›¤›na emri-

ne atanm›fl olup; s›ras›yla 1997-2005 y›llar›

aras›nda Proje mühendis, 2005-2007 y›llar›

aras›nda Proje fiube Müdürü, 2007–2008

Daire Baflkan Yard›mc›l›¤› görevlerinde bu-

lunmufltur. Temmuz 2008 de Barajlar ve

HES Daire Baflkanl›¤›na atanm›fl ve halen

bu görevini sürdürmektedir. Evli ve iki ço-

cuk babas› olup iyi derecede ‹ngilizce bil-

mektedir.

Ad› Aç›l›fl Kurulu Güç Enerji Üretim

Tarihi (MW) Miktar› (Milyon kWh)

• Karaman-Ermenek Baraj› ve HES 2009 309 1187

• Artvin Borçka Baraj› ve HES 2007 300 1039

• Çorum Obruk Baraj› ve HES 2009 202 473

• Batman Baraj› ve HES 2004 198 483

• Mufl Alparslan Baraj› ve HES 2008 160 488

• Bursa Ç›narc›k Baraj› 2008 120 548

• Mu¤la Akköprü Baraj› ve HES 2011 118 343

• Artvin Muratl› TBMM 85. Y›l

Milli Egemenlik Baraj› ve HES 2005 115 444

• Gümüflhane Torul Baraj› ve HES 2008 103 322

• Gümüflhane Kürtün Baraj› ve HES 2003 85 198

• Tunceli-Uzunçay›r Baraj› 2009 84 322

• Ordu Topçam Baraj› ve HES 2008 60 200

• fianl›urfa Hidroelektrik Santral› 2005 52 124

• Trabzon Atasu Baraj› ve HES 2011 45 150

• Antalya Dim Baraj› ve HES 2008 38 123

• Denizli Cindere Baraj› 2009 29 88

• Tunceli Mercan HES 2003 19 78

• Bal›kesir Manyas Baraj› 2011 19 46

• Bursa Bo¤azköy Baraj› 2011 10 20

• fi›rnak Baraj› 2010 5 18

8 SAYI26

Tahir Faruk TANKUT

Birinci Ulusal Barajlar Kongresi DolguBarajlar Komitesi, çeflitli mühendislikve müflavirlik firmalar›ndan konu uz-

manlar›n›n oluflturdu¤u 20 kiflinin kat›l›m›ylafiubat – May›s 2012 tarihleri aras›nda muh-telif günlerde 5 toplant› yapm›fl olup, butoplant›larda alt komitelerin yapt›¤› toplant›ve çal›flmalar irdelenmifl ve meydana geti-rilmifl olan metinlerin gelifltirilmesi için öne-riler getirilmifltir.

Dolgu Barajlar dört ayr› kategoride incelen-mifltir. Bunlar:

- Kil Çekirdekli Barajlar,- Ön Yüzü Beton Kapl› Barajlar,- Geomembranla Geçirimsizlik

Sa¤lanan Barajlar- Asfalt Çekirdekli Barajlar

Haz›rlanmakta olan dokümanda 5 bölümbulunmakta olup birinci bölümde tüm dol-gu baraj tipleri için genelde uygulanacakolan tasar›m analizleri anlat›lm›fl, di¤er dörtbölümde ise yukar›da kategorilere ayr›lm›flolan barajlar ayr› ayr› incelenmifltir.

1. Girifl (Tasar›m Analizleri):

Bu bölüm alt›nda, fiev Stabilitesi, Gerilme-Deformasyon Analizleri, S›k›flt›r›lm›fl KayaDolgunun Kesme Dayan›m›, Kret Oturmas›-n›n Analitik Yöntemlerle Tahmini ve S›zmaAnalizi izah edilmifltir.

2. Kil Çekirdekli Barajlar:

Bu bölümde Kil Çekirdekli dolgu barajlar›ntipleri, malzeme özellikleri, temel tasar›mla-

r› ve ölçü aletlerinin belirlenmesi ve amaç-lar› anlat›lmaktad›r. Ana bafll›klar flöyledir:

2A) Kil Çekirdekli Dolgu Baraj Tipleri2A.1 Homojen Dolgu Barajlar2A.2 Kum Çak›l (Yar› Geçirimli veyaGeçirimli) Dolgu Barajlar2A.3 Kil Çekirdekli Kaya Dolgu Barajlar

2B) Gövde Dolgu Zonlar›nda Kullan›lacakMalzeme Özellikleri2B.1 Geçirimsiz Dolgu Malzemesi2B.2 Yar› Geçirimli-Geçirimli Kum Ça-k›l Kabuk Dolgu Malzemesi2B.3 Kaya Kabuk Dolgu Malzemesi2B.4 Filtre Dolgular›2B.5 Memba fiev Korumas›-Riprap2B.6 Mansap fievi Koruma Örtüsü

2C) Temel Tasar›m›

2D) Gerekli Ölçüm Aletlerinin Belirlenmesive Amaçlar›

3. Ön Yüzü Beton Kapl› Dolgu Barajlar

(ÖBKB):

Bu bölümde Ön Yüzü Beton Kaplamal› Dol-gu barajlar›n kendine özgü analizleri, temelkaz›lar› ve iyilefltirmeler, topuk pla¤›, çevre-sel derz ve su tutucular, ön yüz betonu, pa-rapet duvar›, ön yüzü beton kapl› kaya dol-gu baraj zonlar›, ölçüm aletleri ve yard›mc›yap›lar anlat›lmaktad›r.

3A Analizler

Analizler bölümünde ÖBKB tasar›mprensipleri, ÖBKB tasar›m analizleri,basitlefltirilmifl elastisite modülü tah-

mini, koruyucu tasar›m kavramlar›,gövde, flev e¤imi seçimi, plaka kal›nl›-¤› ve plaka donat›s›, el hesaplar› iledavran›fl tahminleri, tahmini inflaatoturmas›, tahmini inflaat s›k›flmas›, önyüz betonu deformasyon tahmini, te-melden ve ön yüz betonundan geçens›zman›n tahmini ve çatlaklardan ge-çen debi konular› izah edilmektedir.

3B Temel Kaz›lar› ve ‹yilefltirmeler

Bu maddede temel kaz›lar› ve iyilefltir-meler, topuk pla¤›n›n temel iyilefltir-meleri, dolgu temeli iyilefltirmesi, ka-pak ve perde enjeksiyonu incelen-mektedir.

3C Topuk Pla¤›

Bu madde alt›nda topuk pla¤› boyut-landirilmasi, topuk pla¤› geniflli¤ininbelirlenmesi, topuk pla¤› mansabiningeometrisi, topuk pla¤› geometrisi, to-puk pla¤› stabilitesi, topuk pla¤›ndadonati, su tutucu ve ankrajlar anlat›l-maktad›r.

3D Çevresel Derz ve Su Tutucular

Tabandaki metal su tutucular, kesit or-tas›ndaki pvc su tutucular ve üst su tu-tucular›n projelendirilmesi bu madde-nin konular›d›r.

3E Ön Yüz Betonu

Bu maddede ön yüz betonunun dav-ran›fl›, ön yüz betonunun boyutlar›,derzler ve genleflme derzlerinde kul-lan›lacak malzemeler, inflaat aflama-s›nda ön yüz kaplama arkas›n›n dre-naj›, ön yüz betonunun çatlak davran›-fl› (çatlaklar›n s›n›fland›r›lmas› ve çat-laklar›n kontrolu), beton özellikleri (ka-r›fl›m ve agrega), donat› (donat› oran›,donat› aral›¤› ve paspay›, yüzey çatla-mas›na karfl› donat›) konular› anlat›l-maktad›r.

Daha sonraki bölümlerde ise Parapet Du-var›, Ön Yüzü Beton Kapl› Kaya Dolgu Ba-raj Zonlar›, Ölçüm Aletleri ve Yard›mc› Yap›-lar anlat›lmaktad›r.

4. Geomembran Uygulamal› Barajlar

Geomembran S›zd›rmazl›k Sistemi (GSS)ile infla edilmifl 183 adet dolgu barajdan el-de edilen bilgiler ›fl›¤›nda bu bölüm haz›r-lanm›flt›r. Bunlardan 150 adedi hakk›nda

Dolgu Barajlar Komitesi Çal›flmalar›

TE

MA

EK‹M2012 9

detayl› bilgiler mevcuttur. Bu bölümde ta-sar›m ilkeleri çok benzeyen hem yeni inflaedilecek hem de rehabilite edilecek proje-ler için memba yüzünde kullan›lan geo-membran sistemi anlat›lm›flt›r.

4A Genel

Geomembranlar, geokompositler gibiyapay geçirimsizlik malzemeleri göre-celi olarak yeni ve alternatif bir çözümolup sadece do¤al geçirimsiz malze-menin bulunmad›¤›, uygun olmad›¤›,temininin ekonomik olmad›¤› veya kul-lan›lmas›n›n zor oldu¤u durumlarda al-ternatif olarak de¤erlendirilmektedir.

Geomembran, geçirimsizlik eleman›n›oluflturur ve bu sistemin tasar›m›ndas›zma, alttan kald›rma, stabilite vb. ko-nularla ilgili tüm projelendirme kriterle-ri geomembran ile teflkil edilen gövde-ler için de geçerlidir.

Geomembran s›zd›rmazl›k sistemiafla¤›daki tekniklerle uygulanabilir:

• Geçirimsiz membran tabakas›n›nbaraj›n membas›nda yer ald›¤›,memba sistemi,

• Geçirimsiz membran tabakas›n›nbaraj›n merkezinde yer ald›¤›, içsistem

4B Memba Sistemi

Geomembran ya aç›k veya kapal›, ola-rak dolgu baraj›n memba yüzüne yer-lefltirildi¤i "memba sistemi" en yayg›nuygulanan sistemdir.

Memba sisteminde dolgunun tamam›-n›n zati a¤›rl›¤› hidrolik itkiye karfl› des-tek teflkil eder. Rezervuar su yükü dol-gunun memba k›sm›nda flev stabilite-sini art›r›r. Baraj kesitinin hiçbir bölge-sinde boflluk suyu veya s›z›nt› suyubas›nçlar›n›n oluflmad›¤› kabul edil-mektedir. Dolay›s› ile memba sistemiboflluk suyu bas›nc› olmad›¤›ndan sta-biliteyi art›r›r.

Memba sistemine baz› örnekler flu fle-kilde s›ralanabilir; Bovilla (Arnavutluk),Figari (Fransa), Jibiya (Nijerya), LaGalaube (Fransa), Ospedale (Fran-sa), Contrada Sabetta (‹talya).

4C ‹ç Sistem

Yeni infla edilecek barajlar geomem-

bran s›zd›rmazl›k sisteminin gövdeiçinde inflas›na imkân verir. Geomem-bran sisteminin dâhili olarak kullan›l-mas› sadece dolgunun yar› geçirimliveya çok az geçirimli oldu¤u durum-larda uygulanabilir.

Dâhili (iç) geomembran sistemi s›n›rl›say›da uygulamada kullan›lm›flt›r(geomembran›n konumu bilinen 174uygulaman›n 20 tanesi, toplam geo-membran uygulama say›s› ise 183).

4D Yükleme

Geomembran sistemin yerleflimi vesistemdeki malzemelerin seçimi, busistemlere has, baraj memba yüzün-deki veya dolgu içindeki yükler ve ge-reklilikler dikkate al›narak yap›lmal›d›r.

4E Geomembran›n Serilmesi

Baraj yüzeyi ile geomembran aras›n-da iyi ba¤lant›n›n sa¤lanmas› ve ka-barma, y›rt›k ve gerilmelerden kaç›n›l-mas› için geomembran›n +35 C üze-rinde ve +5 C alt›nda serilmesindenkaç›n›lmas› gerekmektedir. Serme s›-cakl›¤› geomembran›n cinsi ile yak›n-dan alakal›d›r.

Farkl› geomembranlar›n farkl› kaynaks›cakl›klar› vard›r. Çok kat› kaynak s›-cakl›¤› s›n›rlamalar› olan bir geomem-bran›n serme program› üzerinde ciddietkileri olabilir.

5. Asfalt Geçirimsizlik Uygulamal› Barajlar

5A Girifl

Asfalt çekirdekli kaya dolgu barajlar,geçirimsizli¤in kil çekirdekli barajlardaoldu¤u gibi merkezde temin edildi¤ibarajlard›r. Geçirimsizli¤i sa¤layacakmalzemenin hem nitelik hem de nice-lik olarak uygun olmad›¤› veya tafl›mamesafesinin kabul edilebilir s›n›rlar d›-fl›nda kald›¤› durumlarda seçilebile-cek en uygun baraj tipleri aras›ndad›r.Kayan›n yüksek geçirgenli¤i s›zmameydana gelse bile borulanma tehli-kesi yaflanmas›n› engeller.

5B Tasar›ma Yönelik Analizler

Tasar›ma yönelik analizler toplam de-formasyonun, flev stabilitesinin ve fleve¤imlerinin ve baraj›n temelinde mey-dana gelecek olas› oturmalar›n belir-lenmesine yöneliktir. Di¤er taraftan as-

falt çekirdekte imalat nedeniyle veya

deprem nedeniyle meydana gelebile-

cek aksakl›klar›n de¤erlendirilmesi

amac›yla s›zma tahkiklerinin yap›lmas›

da tasar›m aç›s›ndan gereklidir.

5C Asfalt Çekirdek

Asfalt çekirdek, geçifl zonu ve filtre

zonu genel olarak 0.20 m’lik kademe-

ler halinde birlikte s›k›flt›r›larak imal

edilmektedir. 0.20 m’den daha yüksek

uygulamalar son y›llarda geliflen ser-

me – s›k›flt›rma teknolojisi ile artmakta-

d›r. 30 m’den daha yüksek barajlarda

asfalt çekirdek kal›nl›¤› 50 cm ile 150

cm aras›nda olmal›d›r.

Tahir Faruk TANKUT

1947 do¤umlu Tahir Faruk TANKUT 1970 y›l›n-da O.D.T.Ü. ‹nflaat Mühendisli¤i bölümündenmezun olmufltur. Daha sonra 1973 y›l›nda ayn›bölümden master derecesini alm›flt›r. Mezun ol-du¤u y›ldan beri baraj, içmesuyu ve kanalizasyonprojelerinin yap›m›nda ve müflavirlik hizmetle-rinde görev alm›flt›r.

1970-1974 y›llar› aras›nda bir müflavirlik firma-s›nda çal›flt›ktan ve askerlik görevini tamamla-d›ktan sonra kurucu orta¤› oldu¤u ‹NTEK Mü-hendislik, Müflavirlik, ‹nflaat Ltd fiirketinde ça-l›flmalar›n› sürdürmüfl ve 1981 de kurucu orta¤›oldu¤u SETAN Mühendislik Ltd fiirketinde ha-len görev yapmaktad›r.

Proje Müdürü veya Proje Yöneticisi birçok pro-jede çal›flm›fl olup bunlar içinde “Büyük ‹stanbul‹çmesuyu II. Merhale Projesi Yeflilçay SistemiMüflavirlik Hizmetleri”, “Silvan Baraj› ve HESKati Proje Yap›m›”, “‹zmir ‹çmesuyu ProjesiTahtal› Sistemi Müflavirlik Hizmetleri”, “Kralk›-z› Baraj› ve HES Uygulama Projeleri ve Müfla-virlik Hizmetleri” ve “Cheliff Baraj› ve Tesisleri(Cezayir) Kati ve Uygulama Projeleri” ve “Mar-din-Ceylanp›nar Ovalar› Sulama Projesi Fizibili-te Etütleri Revizyonu ve Kati Projeleri” de bu-lunmaktad›r.

Adil BACAK

10 SAYI26

11-12 Ekim 2012 tarihlerinde Or-

man ve Su ‹flleri Bakanl›¤›, DS‹,

TRCOLD ve TMMMB’ nin birlik-

te düzenleyece¤i “1. Barajlar Kongresi”

kapsam›nda, ülkemizin baraj mühendisli-

¤ine katk› sa¤lamak amac› ile tasar›m kri-

terlerinin ülkemiz flartlar›na göre belirlen-

mesi konulu bir doküman haz›rlanmas›na

karar verilmifl ve bu çal›flma için 7 ana

bafll›kta komite oluflturulmufltur.

Bu komitelerden biri olan Beton Barajlar

Komitesi, DS‹ Genel Müdürlü¤ü yetkilileri,

Akademisyenler ve ALTU⁄ JEOLOJ‹,

COYNE VE BELLIER, DOLSAR, ESER, ES

PROJE, H‹DRO D‹ZAYN, H‹DROMARK

ile TEMELSU firmalar›n›n uzmanlar›ndan

oluflmufl ve çal›flmalar›na 9 fiubat 2012

tarihinde yapm›fl oldu¤u ilk toplant› ile

bafllam›flt›r.

‹lk toplant›da konu bafll›klar› ve bu bafll›k

alt›nda yap›lacak çal›flmalar› hangi komi-

te üyelerinin yapaca¤› belirlenmifltir. Ha-

z›rlanacak doküman›n konu bafll›klar›

afla¤›da verilmifltir.

KONU BAfiLIKLARI

1. BARAJ T‹PLER‹

1.1 A¤›rl›k Barajlar›

1.2 Kemer Barajlar

2. MALZEME ÖZELL‹KLER‹ VE

KARIfiIM TASARIMI

3. TEMEL KAYASI KR‹TERLER‹

4. STAB‹L‹TE ANAL‹Z‹

4.1 Yükler4.2 Stabilite Kesitleri4.3 Dayan›m Parametreleri ve Güven-lik Say›lar›

5. D‹NAM‹K ANAL‹Z

5.1 Dinamik Analiz Yöntemleri ve Seçimi5.2 Dinamik Malzeme Parametreleri5.3 Do¤rusal ve Do¤rusal OlmayanaAnalizler5.4 Sonuçlar›n Yorumlanmas›

6. TERMAL ANAL‹Z

6.1 Termal Analiz Yöntemleri ve Seçimi6.2 Analiz Sonuçlar›n›n De¤erlendiril-mesi ve Al›nacak Önlemler

‹kinci toplant›dan itibaren, haz›rlanan ça-l›flmalar tart›fl›lmaya bafllanm›fl ve üzerin-de hemfikir olunan konular kapat›lm›flt›r.Çal›flmalar s›ras›nda hem uluslararas› veulusal yay›nlardan hem de komite üyeleri-mizin ve firmalar›n›n birikimlerinden fay-dalan›lm›flt›r. Haz›rlanan doküman›n yerelflartlar› göz önünde bulundurdu¤u kadaruluslararas› düzeyde bir rehber olmas›için de büyük çaba sarf edilmifltir. Bunun

için gerek akademisyen arkadafllar›m›z

gerekse çal›flt›klar› firmalarda ilgili konu-

larda çal›flma yapm›fl arkadafllar›m›z›n

araflt›rmalar›na/görüfllerine/deneyimleri-

ne baflvurulmufltur.

Deriner Baraj›

Çal›flmalar sonunda tasar›ma baz olacak

Yüklerin (Ölü yük, Su yükü, Silt yükü, S›-

cakl›k yükü ve Deprem yükü) belirlenmifl

ve Yük Kombinasyonlar› ile Emniyet Kat-

say›lar› (E.K) afla¤›daki gibi kararlaflt›r›l-

m›flt›r.

Bas›nç ya da çekme gerilmeleri ve ba-

s›nç ya da çekme dayan›mlar› aras›ndaki

iliflkiyi dikkate alan emniyet katsay›lar›,

uluslararas› standartlarda öngörülen tav-

siyelere göre tan›mlan›r.

• Normal Yükleme: Baraj›n iflletilmesi s›-

ras›nda sürekli olarak veya düzenli

zaman aral›klar›nda oluflmalar› statik

yükleme kombinasyonlar›: E.K.= 3.0

• Ola¤an D›fl› Yükleme: Baraj ömrü bo-

yunca seyrek bir fleklide olufltuklar›

tahmin edilen statik veya sismik yükle-

me kombinasyonlar›: E.K.= 2.0, (ifllet-

me esasl› deprem durumu, OBE)

• Afl›r› Yükleme: Maksimum güvenilir

deprem tasar›m› (MDE): E.K. = 1.0

Beton Barajlar Komitesi Çal›flmalar›

Deriner Baraj›

TE

MA

EK‹M2012 11

Ayr›ca, deprem, baraj emniyeti gibi konu-larda di¤er komitelerin çal›flmalar› takipedilmifl ve haz›rlanacak doküman›n di¤erkomiteler taraf›ndan verilecek bilgilerletutarl› olmas› sa¤lanm›flt›r. Baz› kriter-ler/de¤erler için, di¤er ilgili komiteler tara-f›ndan haz›rlanacak dokümanlara at›ftabulunulmas›n›n daha do¤ru olaca¤› ka-rarlaflt›r›lm›flt›r.

Beton barajlar›n malzeme özellikleri ile il-gili detayl› bilgiler ve tasar›mda dikkateal›nmas› gerekli görülen hususlar Malze-me Özellikleri ve Kar›fl›m Tasar›m› bölü-münde ele al›nm›flt›r. Beton barajlar›n rijityap›lar olmalar› dolay›s›yla önem arzeden temel kayas› ile ilgili de¤erlendirme-ler ve önerilere Temel Kayas› Kriterleribölümünde yer verilmifl; temel kayas›özelliklerinin belirlenmesi için yap›lacakaraflt›rmalar, temel kayas›n›n sa¤lamas›gerekli kriterler ve gerek güçlendirme içinuygulanacak konsolidasyon enjeksiyonu,gerekse geçirimsizlik için uygulanacakperde enjeksiyonu çal›flmalar› ile ilgili te-mel prensipler aç›klanm›flt›r.

Stabilite Analizi bölümünde, günümüzdeart›k büyük ço¤unlukla silindirle s›k›flt›r›l-m›fl beton (SSB) olarak infla edilen a¤›rl›kbeton barajlar›n tasar›m›nda dikkate al›-nacak kriterler ve parametreler hakk›nda

ülkemiz flartlar› da göz önüne al›narakönerilerde bulunulmufltur. Stabilite he-saplamalar›nda göz önüne al›nacak yük-leme durumlar› hakk›nda bilgi verilmifl,gerek gövde betonu, gerekse yap›mderzlerinde al›nacak dayan›m parametre-leri ile sa¤lanmas› gerekli güvenlik say›la-r› hakk›nda uluslararas› flartnameler dedikkate al›narak de¤erlendirmeler yap›l-m›flt›r. Stabilite analizlerinde eflde¤er sta-tik yöntem ile gerçeklefltirilecek depremtahkiklerinin ön boyutland›rma aflamas›n-da kullan›labilece¤i konusunda uzlaflmasa¤lanarak, daha ileri aflamalarda dep-rem davran›fl›n›n daha gerçekçi bir flekil-de yap›labilmesi amac› ile kullan›lmas›gerekli görülen yöntemler ve bu yöntem-lerin seçimi ile ilgili bilgiler Dinamik Analizbölümünde verilmeye çal›fl›lm›flt›r.

Ermenek Baraj›

Gerek genel tasar›m, gerekse stabilite-gerilme tahkikleri aç›s›ndan a¤›rl›k baraj-lara göre oldukça farkl› olan kemer baraj-lar ile ilgili, boyutland›rma, malzeme özel-likleri, yükleme durumlar› ve özellikle he-saplamalarda kullan›lacak say›sal model-ler ile ilgili önerilerin yer ald›¤› bilgiler Ke-mer Barajlar bölümünde sunulmufltur.

Özellikle kemer barajlar için önemli ol-makla birlikte, beton a¤›rl›k barajlar› için-de detayl› bir flekilde yap›lmas› gerekli

görülen termal analizler ile ilgili hesap

yöntemleri ve hesap detay› seviyelerini

içeren de¤erlendirmeler Termal Analiz

bölümünde verilmifltir. Burada, termal

analiz girdilerinin büyük bir ço¤unlu¤u-

nun ancak yap›m aflamas›nda belirlene-

bilece¤i konusunda hemfikir kal›narak,

proje aflamas›nda basitlefltirilmifl yöntem-

ler kullan›lmas›n›n, yap›m aflamas›nda ise

yap›m flartlar›na ve malzeme özelliklerine

uygun olarak termal analizlerin gerçek-

lefltirilmesinin gerekli oldu¤u konusunda

fikir birli¤ine var›lm›flt›r.

Adil BACAK

Adil Bacak lisans derecesini OrtaDo¤u Teknik Üniversitesi ‹nflaatMühendisli¤i Bölümü’nden ald›k-tan sonra 2 y›l kadar TemelsuUluslararas› Mühendislik Hizmet-leri A.fi. bünyesinde çeflitli barajprojelerinde çal›flm›flt›r. 1985-1995 y›llar› aras›nda Dolsar Mü-hendislik Ltd. fiti. bünyesinde Ka-rakaya ve Atatürk Barajlar› kon-trollük teflkilatlar›nda görev alm›fl-t›r. 1995 y›l›ndan bu yana DolsarMühendislik Ltd. fiirketinde çeflit-li görevlerde bulunmufl olup halenTeknik Koordinatörlük göreviniyürütmektedir.

Ermenek Baraj›

Sadettin ZORLUTUNA

12 SAYI26

Baraj Emniyet Rehberi haz›r-lanmas› ile ilgili çal›flmalara,DOLSAR, MNG, TEMELSU,

ESER PROJE, YÜKSEL-‹LC‹ OR-TAKLI⁄I, SOLAR‹S, firmalar›n›n uz-manlar›ndan oluflan üyelerin kat›l›-m› ile ilk toplant›s› 14 fiubat 2012tarihinde bafllanm›fl ve raporunmuhteviyat›n›n ne olmas› gerekti¤ikonusunda komite üyelerinin gö-rüflleri al›nm›flt›r. Yap›lan de¤erlen-dirmeler sonucunda daha önce DS‹taraf›ndan taslak olarak haz›rlanm›flolan rehberin baz olarak kabul edil-mesi ve gerekirse bunun üzerinedünyadaki örnekler incelenerek ila-veler yap›lmas› kararlaflt›r›lm›flt›r.Baraj emniyet rehberinin amac› ola-rak; “planlama, projelendirme, in-flaat ve iflletme-bak›m aflamalar›için oluflturulacak bir baraj emniyetprogram› çerçevesinde, potansiyeltehlikelerin tan›mlanmas›, bu unsur-lar›n kabul edilebilir seviyelere ka-dar azalt›lmas› için al›nmas› gere-

ken önlemlerin belirlenmesi vemevcut önlemlerin iyilefltirilmesineiliflkin yap›lacak çal›flmalar›n tespitedilmesi” belirlenmifltir.

Baraj Emniyet Rehberi Kapsam›na:

• Temelden yüksekli¤i 15 m vedaha üzeri

• Temelden yüksekli¤i 10-15 maras›ndakiler için, rezervuarhacmi 3 milyon m3 ve daha üze-ri

• Y›k›lmalar› halinde büyük orandacan ve mal kayb›na yol açabile-cek potansiyele sahip tüm de-polama tesisleri dahil edilmesikararlaflt›r›lm›flt›r. Rehberin içeri-

sinde ayr› komitelerce de¤erlen-

dirmeye al›naca¤› için hidroloji,

risk de¤erlendirmesi ve sismik

risk konular›na detayl› olarak yer

verilmeyecektir.

Yabanc› yay›nlar›n taranmas› ve il-

gili olanlardan örnek al›nmas› göre-

vi komite üyeleri aras›nda paylafl›l-

m›fl ve bir sonraki toplant›da sonuç-

land›r›lm›flt›r.

Baraj Emniyet Rehberi Haz›rlanma-

s› için 2. Komite toplant›s› 4 May›s

2012 günü yap›lm›flt›r. De¤erlendi-

rilen yabanc› yay›nlardan baz›lar›

afla¤›da verilmifltir.

1. ICOLD – BULLETIN No:154:

(DRAFT) ON DAM SAFETY MA-

NAGEMENT

2. ICOLD – BULLETIN No:139: IM-

PROVING TAILINGS DAM SA-

FETY - CRITICAL ASPECTS OF

MANAGEMENT, DESIGN, OPE-

RAT‹ON AND CLOSURE

3. ICOLD – BULLETIN No.59: DAM

SAFETY GUIDELINES

4. ICOLD – BULLETIN No.72: SE-

LECTING SEISMIC PARAME-

TERS FOR LARGE DAMS – GU-

IDELINES

5. DAM SAFETY ACT – MINISTRY

OF AGRICULTURE AND FO-

RESTRY– FINLAND

Yap›lan de¤erlendirmeler sonucun-

da, rehberin eki olan Risk De¤er-

lendirme Tablosunun ICOLD Bulle-

tin No 72 de verilene uygun olarak

düzeltilmesi kararlaflt›r›lm›flt›r.

Baraj Emniyet Rehberi Haz›rlanmas›Çal›flmalar›

TE

MA

EK‹M2012 13

Rehberin ana bafll›klar› olarak:

4 TEKN‹K ÇALIfiMALAR

4.1 Planlama ve ProjelendirmeAflamas› Çal›flmalar›

4.1.1 H‹DROLOJ‹

4.1.2 BOYUTLANDIRMAKR‹TERLER‹

4.1.3 PROJELEND‹RME

4.1.4 JEOTEKN‹K

4.1.5 S‹SM‹K ANAL‹Z

4.2 ‹nflaat Aflamas› Çal›flmalar›

4.2.1 ‹nflaat ‹flleri Sözleflmesi

4.2.2 Proje De¤ifliklikleri

4.2.3 Arazi Kontrol ve Dene-timleri

4.2.4 Ölçüm Aletleri ve Göz-lem

4.3 ‹flletme ve Bak›m Aflamas›Çal›flmalar›

4.3.1 Baraj Göl Gözlemi veAk›m Gözlem ‹stasyonu

4.3.2 Ölçüm SistemlerininModernizasyonu ve Projelen-dirme Verisinin Güncellefltiril-mesi

4.3.3 Rezervuar Sedimantas-yonu

4.3.4 ‹flletme Çal›flmalar›

4.3.5 Bak›m ve Onar›m Çal›fl-malar›

4.3.6 Arazi Denetimleri

4.3.7 De¤erlendirme ve Ana-lizlerin Yap›lmas›

4.3.8 Taflk›n S›ras›nda Yap›-lacak Çal›flmalar

4.3.9 Acil Eylem Plan›

4.3.10 Dokümantasyon

5 YÖNET‹M ORGAN‹ZASYONU

5.1 Planlama Aflamas› Sorum-luluklar›

5.2 Projelendirme Aflamas› So-rumluluklar›

5.3 ‹nflaat Aflamas› Sorumluluk-lar›

5.4 ‹flletme ve Bak›m Aflamas›Sorumluluklar›

5.4.1 Baraj SorumlusununGörevleri

5.4.2 ‹flletme TeknisyenininGörevleri

5.4.3 ‹flletme ve Bak›m Mü-

hendisinin Görevleri

5.5 E¤itim Programlar›

belirlenmifltir. Rehberin sonunda

verilen tablonun her baraj için dol-

durulmas› ve buna göre bir risk de-

¤erlendirmesi yap›lmas› amaçlan-

m›flt›r.

Saadettin ZORLUTUNA

1955 y›l›nda Ankarada do¤du. 1979 y›-l›nda ODTÜ ‹nflaat Bölümünden ‹nflaatMühendisi olarak , 1982 y›l›nda ODTÜSu Kaynaklar› Laboratuvar›ndan ‹nflaatYüksek Mühendisi olarak mezun oldu.Mezuniyetinden sonra bazen proje iflle-rinde bazen de inflaat yap›m›nda çal›flt›.Su yap›lar› konusunda uzmanlaflt›. Projeyap›m›n›n bilgisayarla otomasyonunayönelik çeflitli hidrolik hesap ve çizimprogramlar› yazd›. 1999 y›l›ndan beriDOLSAR’da Bölüm Baflkan› / ProjeMüdürü / K›demli Mühendis olarak pro-je ve kontrollük hizmetlerinde çal›flmala-r›na devam etmektedir. Çeflitli projelerdetoplam 6 y›l› aflk›n süre ile yurtd›fl› tecrü-besi de vard›r ve FIDIC projelerine va-k›ft›r. ‹fl Programlamas›, GIS sistemleri,fotogrametri ve harita yap›m› konular›n-da özel merak› vard›r. Evli ve 1 çocukbabas›d›r.

Aldonat KÖKSAL

14 SAYI26

11-12 Ekim 2012 tarihleri aras›nda ger-çeklefltirilmesi planlanan “1.BarajlarKongresi (BBK)” çal›flmalar›, 2012

y›l›n›n ilk aylar›nda bafllam›flt›r. Söz konusu ça-l›flmalar Devlet Su ‹flleri (DS‹) ve Türk MüflavirMühendisler ve Mimarlar Birli¤i’nin (TMMMB)öncülü¤ünde, ODTÜ ve özel sektör müflavirlikfirmalar›n›n gönüllü katk› ve kat›l›mlar› ile yürü-tülmüfltür. Bu çerçevede oluflturulan SismikDe¤erlendirme, Hidrolik Tasar›m, Hidroloji,Dolgu Barajlar, Beton Barajlar, Baraj Emniyeti,Yap›sal Tasar›m ve Daimi Teçhizat Komiteleriarac›l›¤› ile y›l içerisinde yo¤un bir flekilde de-vam eden ortak çal›flmalar ve periyodik olarakdüzenlenen toplant›lar neticesinde k›lavuz birdoküman niteli¤i tafl›mas› hedeflenen “BarajTasar›m Kriterleri” oluflturulmufltur.

DS‹ Barajlar ve HES Dairesi’nde 3 fiubat 2012tarihinde gerçekleflen toplant›da, yap›lacakçal›flmalarda kaynak olarak öncelik s›ras›yla,ICOLD (International Commission on LargeDams), ACI (American Concrete Institute) veUSACE (United States Army Corps of Engine-ers) yay›nlar›n›n takip edilmesi gerekti¤i konu-sunda görüfl birli¤ine var›lm›flt›r.

ICOLD dokümanlar›n›n onlarca y›ll›k çal›flmave bilgi birikimi ile olufltu¤u düflünüldü¤ünde,k›s›tl› süre ve firmalar›n yo¤un ifl tempolar› ara-s›na s›k›flan ilk BBK çal›flmalar› ile bafllang›çtahedeflenen referans dokümanlar›n tamamla-namayaca¤› bilinmekteydi. Yine de, çal›flmala-r›n ileriki y›llarda da devam ettirilerek tamamla-naca¤› öngörüsü ile eksikli¤i her zaman hisse-dilen referans dokümanlar›n oluflumuna temelteflkil edilmesi hedeflenmifltir.

Hidro Dizayn Mühendislik Müflavirlik ‹nflaat veTicaret A.fi. Genel Merkezi’nde 8 fiubat 2012tarihinde yap›lan ilk YTK toplant›s›na, ES ProjeMühendislik Müflavirlik Ltd., Eser Proje ve Mü-hendislik A.fi., Erges Müflavirlik ve Mühendis-lik A.fi., Bar-Su Proje ve ‹nflaat Ticaret Ltd. fiir-keti, Tabar Mühendislik ‹nflaat ve Ticaret Ltd.,Hidromark Mühendislik Müflavirlik Ltd. fiti. ileCoyne ve Bellier Mühendislik Müflavirlik Ltd.fiti. firmalar›ndan, toplam 16 yönetici ve perso-nel ifltirak etmifltir.

YTK çal›flmalar› 4 ana bafll›k alt›nda toplanm›fl-t›r. Bunlar:

� Santral Binas› Tasar›m›,� Dolusavak Tasar›m›,� Derivasyon – Dipsavak Tasar›mlar›,� Yard›mc› Tesisler olarak s›ralanm›fl ve etkin bir çal›flma yürütüle-bilmesi için bu bafll›klara göre alt komisyonlaroluflturulmufltur. 27 Nisan 2012 tarihine kadar7 ana komite toplant›s› yap›larak, daha küçükölçekteki alt çal›flma gruplar› taraf›ndan haz›r-lanan dokümanlar incelenmifl ve karara ba¤-lanm›flt›r.

Santral Binas› Tasar›m Kriterleri, Hidro Dizayn

A.fi. , ES Proje Mühendislik Müflavirlik Ltd.,

Eser Proje ve Mühendislik A.fi. ve Erges Müfla-

virlik ve Mühendislik A.fi. firmalar›n›n bir araya

gelmesi ile oluflturulan Alt Komite taraf›ndan

haz›rlanm›flt›r. Yer Üstü, Yar› Gömülü ve Gö-

mülü olmak üzere üçe ayr›lan santral binalar›n-

dan, uygulamada çokça tercih edilmesi sebe-

biyle öncelikli olarak yar› gömülü ve yer üstü

santral binalar› ele al›nm›fl, daha genifl araflt›r-

ma ve know-how gerektiren gömülü santral bi-

nalar›n›n ise, bir sonraki aflamaya b›rak›lmas›

uygun bulunmufltur.

Santral binalar›n›n yap›sal performanslar›, sta-

bilite ve yap›sal analizler olmak üzere 2 bafll›k

alt›nda de¤erlendirilmifl ve bu analizlerde kul-

lan›lacak tasar›m kriterleri, 5 ana bafll›k alt›nda

toplanm›flt›r:

� Yükleme Durumlar›,

� Yük Katsay›lar›,

� Malzeme Özellikleri,

� Analiz Yönteminin Seçilmesi,

� Performans Kriterleri.

Dolusavak Tasar›m Kriterleri, Bar-Su Proje ve

‹nflaat Ticaret Ltd. fiirketi, ES Proje Mühendis-

lik Müflavirlik Ltd. fiirketi ve Tabar Mühendislik

‹nflaat ve Ticaret Ltd. fiirketi’nin gönüllü olarak

bir araya geldi¤i Dolusavak Alt Komitesi çal›fl-

malar› sonucunda flekillenmifltir.

Dolusavak yap›s›n› oluflturan k›s›mlar; Yakla-

fl›m Kanal›, Eflik Yap›s›, Boflalt›m Kanal› ve

Enerji K›r›c› Yap› olarak 4 ana bafll›k alt›nda

toplanm›fl ve her bir yap› için yükleme halleri,

olas› tüm tasar›m yükleri tan›mland›ktan sonra

ayr› ayr› detayland›r›lm›flt›r. Yükleme hallerinin

belirli zaman aral›¤›nda afl›lma olas›l›klar› irde-

lenerek, yap›sal performans, hasar veya y›k›m

risklerinin, sadece yükleme durumunun olas›l›-

¤›na ba¤l› olmad›¤›, ayn› zamanda kullan›lan

güvenlik katsay›lar›na ve güvenlik tedbirlerine

de ba¤l› oldu¤u vurgulanm›flt›r.

Resim-1: Feke-II Baraj› ve HES

Resim-2: Kandil Baraj› ve HES, Dolusavak Yap›s› ‹nflaat›

Yap› Tasar›m Komitesi Çal›flmalar›

TE

MA

EK‹M2012 15

Hidro Dizayn A.fi. , Eser Proje ve MühendislikA.fi., Hidromark Mühendislik Müflavirlik Ltd.fiti. ve Bar-Su Proje ve ‹nflaat Ticaret Ltd. fir-malar›n›n bir araya gelmesi ile oluflturulan De-rivasyon-Dipsavak Alt Komitesi, çal›flmalar›n›seçilen 5 ana bafll›k çerçevesinde yürütmüfl-tür. Bu bafll›klar, aç›k kanall› derivasyon, kon-düvi (aç-kapa tünel), cebri borunun önce deri-vasyon amaçl›, daha sonra dipsavak olarakkullan›lmas›, kademeli derivasyon ve tüneller-dir. Derivasyon-Dipsavak sistemini oluflturanyap›lar ise, alt bafll›klar olarak; Girifl Yap›s›,Dipsavak fiaft› ve Sualma Yap›s›, Tünel, T›kaçBetonu, Cebri Boru, Vana Odas› ve Enerji K›r›-c› Yap›lar olarak s›n›fland›r›lm›flt›r.

Derivasyon-Dipsavak Tasar›m Kriterleri, “Deri-vasyon Sisteminin Seçimi” ile “Genel Tasar›mKriterleri, Boyutland›rma ve Yap›sal Tasar›m”bafll›klar› alt›nda toplanm›fl, her bir derivasyontipi ve derivasyon sistemini oluflturan her biryap› tipi, ayr› ayr› irdelenmifltir.

Baraj tesislerinde göze pek çarpmamakla bir-likte, barajlar için olmazsa-olmaz birçok ifllev-leri yerine getiren Yard›mc› Tesislerin tasar›mkriterlerinin de YTK taraf›ndan belirlenmesi is-tenmifltir. Enjeksiyon Galerileri, Su Alma Yap›-lar›, Kapak fiaftlar›, Tüneller, Denge Bacalar›ve fiaftlar, Vana Odalar›, Cebri Borular ve Kuy-ruk Suyu Yap›lar› olarak 8 ana bafll›k alt›ndatoplanan Yard›mc› Tesislerin tasar›m kriterlerinibelirlemek üzere, Hidro Dizayn A.fi., Eser Pro-

je ve Mühendislik A.fi. ve Hidromark Mühen-dislik Müflavirlik Ltd. fiti firmalar›n›n kat›l›m› biralt komite daha oluflturulmufltur.

Baflta malzeme ve geoteknik dallar› olmaküzere, gün geçtikçe de¤iflen ve geliflen mü-hendislik yaklafl›m ve uygulamalar› sebebiyle,genelde hak ettikleri kadar önem verilmeyenYard›mc› Tesislerin tasar›m kriterleri için olufl-turulan alt komite taraf›ndan detayl› çal›flmalaryürütülmüfl, literatür taramas› ve kat›l›mc› fir-malar›n deneyimleri ›fl›¤›nda haz›rlanan dokü-manlar komitenin dikkatine sunulmufltur.

Baraj ve HES Tesislerinin gerek tasar›m, ge-rekse onay aflamalar›nda çokça tart›fl›lan, be-

tonarme kesitlerde asgari donat› oran›, pas pa-y› ve çatlak geniflli¤i konular›, komitemiz çal›fl-malar›n› oldukça uzun süre meflgul etmifl, sa-dece bu alt bafll›klar kapsam›nda üç toplant›yap›lm›flt›r. Tam bir görüfl birli¤i sa¤lamamak-la birlikte, sonuçlar› komitemizin raporundaözetleNmifl olan bu çal›flmalarda, ülkemizinteknik araflt›rma ve gelifltirme çal›flmalar›ndakieksiklikleri bir kez daha su yüzüne ç›km›flt›r.

Son Söz

1. Barajlar Kongresi kapsam›nda Yap›sal Ta-sar›m Komitesi taraf›ndan yürütülen çal›flma-larda, yukar›da sözü edilen yap›lar›n hem tasa-r›m, hem de onay aflamalar›nda, gerek mevcutulusal standart ve yönetmeliklerin yetersizli¤i,gerekse d›fl kaynakl› dokümanlar›n ülkemizdebire bir uygulanmas›nda yaflanan aksakl›klarve herkesçe kabul edilen bir kayna¤a dayan-mad›¤› halde sektörümüzde yer etmifl olan ba-z› mühendislik yaklafl›mlar› sebebiyle yaflananfarkl› uygulama ve s›k›nt›lara son verecek, tümsektör çal›flan› meslektafllar›m›z taraf›ndan kul-lan›labilecek bir referans doküman oluflturul-mas› hedeflenmifltir.

Yap›lan çal›flmalar s›ras›nda ve sonras›nda gö-rülmüfltür ki, barajlar ve su yap›lar›n›n genelin-de karfl›lafl›ld›¤› gibi, komitemizin ele alm›fl ol-du¤u yap›sal tasar›m konular›nda da birbirin-

den oldukça farkl› tasar›m ve onay kriterleri uy-gulanmaktad›r. Kongre komitelerince yürütü-len çal›flmalar neticesinde, tek ve ortak birpaydada buluflulabilmesi için yürürlükteki flart-name ve yönetmeliklerin de ilgili kurum ve ku-rulufllarca yeniden düzenlenmesi gerekti¤i ko-nusunda görüfl birli¤ine var›lm›flt›r.

Özellikle tasar›m kriterleri ile ilgili, ne resmi, nede özel sektör çal›flanlar› taraf›ndan kararaba¤lanamayan, ancak teknik araflt›rma, de-ney, yorum ve yaklafl›mlarla çözülebilecek de-taylar bulundu¤undan, üniversite ve araflt›rmakurumlar›n›n, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan-l›¤› ve DS‹ arac›l›¤› ile -bir sonraki aflamada-harekete geçirilmesi için, 11-12 Ekim 2012 ta-rihinde gerçekleflecek olan 1. Barajlar Kongre-si’nde karar al›nmal›d›r.

Resim-3: Sar›güzel Baraj› ve HES, Derivasyon veDipsavak Sualma Yap›s›

Resim-4: Sar›güzel Baraj› ve HES, DerivasyonKondüvisi

Resim-5: Sani Bey (Yedigöze) Baraj› ve HES,Enerji Sualma Yap›s›

Aldonat KÖKSAL

Aldonat Köksal, 1998 y›l› Haziran

ay›nda limited flirket olarak kurulan ve

2010 y›l› fiubat ay›ndan bu yana ano-

nim flirket olarak faaliyetlerine devam

eden Hidro Dizayn Mühendislik Mü-

flavirlik ‹nflaat ve Ticaret A.fi.’nin ku-

rucu ortaklar›ndan biridir. Halen,

2011 y›l› fiubat ay›nda Alman Lahme-

yer International GmbH’in da hisseda-

r› oldu¤u flirketin, murahhas üyeli¤i

görevini sürdürmektedir. 1993 y›l›nda

Orta Do¤u Teknik Üniversitesi ‹nflaat

Mühendisli¤i’nden mezun olmufl ve

1995 y›l›nda ayn› üniversitenin Hidro-

lik Ana Bilim Dal›nda yüksek lisans›-

n› tamamlam›flt›r. ‹nflaat Mühendisleri

Odas› Ankara fiubesi’ne kay›tl› olan

Aldonat Köksal, 1969 do¤umlu olup,

evli ve iki çocuk babas›d›r.

Hasan ÖLÇEK

16 SAYI26

1- GENEL

Geliflmiflli¤in harcanan elektrik ile do¤ru-dan iliflkisi oldu¤u düflünüldü¤ünde, dev-letlerin elektrik üretim kapasiteleri ve öne-mi ortaya ç›kmaktad›r. Ülkemizde her ge-çen gün elektrik ihtiyac›, üretim kapasite-miz artmakta ve üretim çeflitlili¤i de ayn›oranda de¤iflim göstermektedir.

Bu çeflitlilik içerisinde ülkemiz için Hidro-elektrik enerji; yenilenebilir, güvenli, ve-rimli, yerli ve ucuz bir kaynakt›r. Bu kap-samda Hidroelektrik Santraller ve Barajla-r›n gerek planlama gerek mühendislik ge-rekse imalat konusunda ciddi mesafe ka-tedilmifltir. Ülkemiz DS‹ katk›lar› ve ÖzelSektör çal›flmalar› ile sa¤lad›¤› bilgi biriki-mi sayesinde Yurt içi ve Yurt d›fl›nda bü-yük çapl› planlamalar ile Baraj, gölet, su-lama projelerini yapabilecek düzeye gel-mifl, takdirle karfl›lanan eserler yaratm›flt›r.

Hidroelektrik Santrallerin ve Barajlar›n ya-p›m› tüm mühendislik disiplinlerini içineald›¤› için bu konuda ciddi bilgi birikimive baflar›l› bir organizasyon gerekmekte-dir. Türkiye’de bu ifli baflar›l› bir flekildeorganize eden DEVLET SU ‹fiLER‹ ile suyap›lar› konusunda engin bilgilere sahipÖZEL SEKTÖR PROJE GRUPLARI biraraya gelerek tecrübelerini gelecek nesi-le aktarmak amac›yla bir taslak çal›flmahaz›rlam›fllard›r.

Hidromekanik komite, DS‹ ve Özel SektörTemsilcilerinin bir araya gelmesiyle çal›fl-ma gruplar› belirlenmifl ENSU, ES PRO-JE, RONA MAK‹NA, SU YAPI, TEMELSU,ESER, TABAR, ZEYRA, KOREL firmalar›-n›n uzmanlar›ndan oluflan üyelerin katk›-lar›yla ile oluflmufltur.

Çal›flmalara esas konu bafll›klar› afla¤›-daki gibi olup bu konuda taslak metinoluflturulup bas›ma verilmifltir.

2- KONU BAfiLIKLARI

Baraj ve HES projelerinde Daimi Teçhizatolarak genellefltirilen ana konu bafll›klar›,Hidromekanik Teçhizatlar, Elektrik veElektromekanik Sistemler olarak düflünü-lerek çal›flma afla¤›daki gibi alt bafll›klaralt›nda toplanm›flt›r. fiöyle ki;

I- H‹DROMEKAN‹K KAPAKLAR

1. KAPAK B‹LEfiENLER‹, UYGULA-MA ALANLARI, T‹P VE SINIFLA-MALAR

2. DE⁄ERLEND‹RME3. TÜRK‹YEDE KULLANILAN KA-

PAK TÜRLER‹

II- CEBR‹ BORU PROJE VE HESAPESASLARI

1. CEBR‹ BORULARIN PROJE TASARIM ESASLARI

2. CEBR‹ BORU HESAP KR‹TERLER‹3. KAYNAK K‹TAPLAR

III- TÜRB‹N SEÇ‹M‹

1. VANA ODASI2. TÜRB‹N SEÇ‹M‹

IV- VANALAR

‹flletme Esnas›nda Radyal Kapak Foto¤raflar›

Jet Flow Gate Foto¤raf› Test Çal›flmalar›

Branflman Yap›s› Montaj Foto¤raf›

Santral binas› girifli Cebri Boru Yerleflimi Foto¤raf›

Flap Kapak Foto¤raf›

Hidromekanik Tasar›m Komitesi

EK‹M2012 17

TE

MA

V- KALDIRMA MAK‹NALARI (V‹NÇLER)

1. GENEL KAPSAM

2. V‹NÇLER VE T‹PLER‹

3. KALDIRMA TERT‹BATLARI

4. REFERANSLAR

VI- SENKRON JENERATÖRLER

1. H‹DROELEKTR‹K JENERATÖR-LER GENEL

2. JENERATÖRLER‹N T‹PLER‹

3. PROJE VE fiARTNAMELER‹N TA-SARIMI VE HAZIRLANMASI

4. REFERANSLAR

VII- KORUMA KONTROL S‹STEM‹

1. GENEL

2. KORUMA S‹STEM‹ GEREKLER‹

3. KONTROL S‹STEM‹

4. PROJELEND‹RME KAPSAMI

5. ÖRNEK KORUMA VE KONTROLS‹STEM‹ Ç‹Z‹MLER‹

VIII- ÜN‹TE TRAFOLARI

1. GENEL

2. TRAFO T‹PLER‹

3. TRAFO DE⁄ERLER‹

4. TRAFONUN TASARIMI

5. TRAFO YERLEfi‹M‹

6. REFERANSLAR

IX- SANTRAL B‹NASI MEKAN‹KYARDIMCI S‹STEMLER

1. HAVALANDIRMA ISITMA VE

KL‹MA S‹STEMLER‹

2. TEM‹Z SU S‹STEM‹

3. P‹S SU S‹STEM‹

4. DRENAJ S‹STEM‹

5. YANGIN SÖNDÜRME S‹STEM‹

6. REFERANSLAR

X- SANTRAL ‹Ç ‹HT‹YAÇ S‹STEM‹

XI- SANTRAL fiALT SAHASI

1. GENEL KAPSAM

2. BARALAR

3. fiALT TECH‹ZAT MALZEMELER‹

XII- AYDINLATMA S‹STEM‹

1. ‹fi‹N KAPSAMI

2. AYDINLATMA SEV‹YELER‹

3. AYDINLATMA ARMATÜR T‹PLER‹

4. MONTAJ fiARTLARI

5. MUAYENE VE TESTLER

XIII- TOPRAKLAMA S‹STEM‹

1. GENEL

2. TOPRAKLAMA MALZEMELER‹

3. TOPRAKLAMA S‹STEM‹N‹N

TASARIM ESASLARI

4. TOPRAKLAMA HESABI

XIV- BARAJ ELEKTR‹K S‹STEM‹

5. GENEL

6. RAPORLAR VE HESAPLAR

7. KEfi‹F ÖZET‹

8. ONAY ‹Ç‹N VER‹LECEK PROJE

PAFTALARI

Santral Vinci Foto¤raf›

Konik Vana Atölye Foto¤raf›Kelebek Vana Atölye Test Foto¤raf

Hasan ÖLÇEK,

1953 y›l›nda Denizli’de do¤du. 1971 y›l›n-

da orta ö¤renimini tamamlad›ktan sonra,

1977 y›l›nda Ortado¤u Teknik Üniversite-

si , Makine Mühendisli¤i bölümünden me-

zun oldu. 1978-1990 y›llar› aras›nda GÜ-

R‹fi Makine bünyesinde tasar›m mühendi-

si olarak çal›flt›. 1991-1995 y›llar› aras›nda

HEMA Diflli firmas›nda ‹malat planlama

departman›nda yöneticilik yapt›ktan sonra

1995 y›l›nda EN-SU Mühendislik Müfla-

virlik’te firma ortaklar› aras›nda yer ala-

rak mekanik tasar›m departman sorumlusu

oldu. Yerli ve Yabanc› birçok firmayla

Baraj, HES, Sulama hatlar›, Göletler,

Pompa ‹stasyonu mekanik projelendiril-

mesi alanlar›na ilave olarak Silo, Rafineri

Petrol Tank› , Bas›nçl› Tank, Esanjör,

Konveyör, Elevatör tasar›mlar› konular›n-

da da önemli projeler gerçeklefltirmifltir.

Evli ve iki çocuk babas›d›r.

Dr. A. Fikret Gürdil

18 SAYI26

Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton (SSB) baraj in-ce ve kaba daneli agrega, çimento, pu-zolanik malzeme ve gerekti¤inde di¤er

katk› malzemelerinin, gerekli hedef dayan›m›-n› karfl›layacak bir kar›fl›m hesab›na göre suile harmanlan›p, toprak iflleri ekipman› ile ba-raj yerine nakledilmesi, serilmesi ve s›k›laflt›r›l-mas› yöntemi ile infla edilen bir a¤›rl›k baraj tü-rüdür. SSB, kütle beton yap›lar›n daha ekono-mik olarak üretilmesini sa¤lamak amac›ylason 30 y›l içinde gelifltirilmifl, a¤›rl›k barajlar›n-da ana yap› malzemesi olarak geleneksel küt-le betonunun yerini alm›fl ve barajlar›n d›fl›n-daki benzer sürekli yap›larda da geçerli alter-natif bir malzeme olmufltur.

SSB barajlar, afla¤›da özetlenen önemli avan-tajlar› nedeni ile, ülkemizde de son 15 y›ldagittikçe yayg›n bir flekilde uygulanmaya bafl-lanm›flt›r. Ülkemizdeki ilk SSB baraj uygula-mas›, 1998 y›l›nda inflaat›na bafllanan ÇineBaraj›d›r. Baraj zengin ba¤lay›c›l› (85 kg/m3 çi-mento + 105 kg/m3 uçucu kül = 190 kg/m3ba¤lay›c› madde) SSB olarak projelendirilmifl-tir. Az ba¤lay›c›l› (50 kg/m3 çimento + 20kg/m3 uçucu kül = 70 kg/m3 ba¤lay›c› madde)ilk SSB baraj ise 2000 y›l›nda TEMELSU Ulus-lararas› Mühendislik Hizmetleri A.fi. taraf›ndanprojelendirilen Cindere Baraj›d›r. Kat› Dolgu(hardfill) olarak da an›lan düflük dozajl› SSBkar›fl›m ile infla edilen baraj›n yüksekli¤i 107m. kret uzunlu¤u 280 m ve gövde beton hac-mi ise 1 500 000 m3 tür.

TEMELSU’nun ilk SSB baraj tasar›m› 1987 y›-l›nda Suudi Arabistan’›n Jizan vilayeti s›n›rlar›içinde yer alan 52 m yüksekli¤inde ve 600 muzunlu¤undaki Damad Baraj›d›r. Baraj›n uy-gulama projeleri 2006 y›l›nda yine TEMELSUtaraf›ndan yap›lm›fl, baraj inflaat› 2010 y›l›ndatamamlanm›flt›r. Suudi Arabistan’da gerek

uçucu kül gerekse do¤al puzolan bulunmad›-¤› için, baraj inflaat›nda puzolan özelli¤i olantafl unu kullan›lm›flt›r.

Ülkemizde ve yurtd›fl›nda 42 y›ld›r baraj ve hid-roelektrik santral projeleri haz›rlayan ve yap›ms›ras›nda kontrollük ve dan›flmanl›k hizmetleriveren TEMELSU firmas›n›n 1987 y›l›ndan günü-müze kadar projelendirdi¤i ve dan›flmanl›¤›n›yapt›¤› 12 adet SSB baraj›n özellikleri Tablo-1 veTablo-2 de özetlenmifltir.

SSB barajlar konusunda 25 y›ll›k uzmanl›¤asahip olan TEMELSU firmas›, uluslararas› bir-çok baraj projelerine de baflar› ile imza atm›flkonusunda lider kurulufllardan biridir.

SSB baraj tasar›m› bir bak›ma “Yap› Malzeme-si Mühendisli¤i” dir. Yöntem, belirli bir beton

s›n›f›na göre baraj kesitinin belirlenmesi yeri-ne, yap›sal tasar›m sonuçlar›na göre projelen-dirilen baraj geometrisi, buna ba¤l› olarak be-lirlenen gerekli “Hedef Dayan›mlar›” ve olabil-di¤ince yerel yap› gereçleri kullan›larak budayan›mlara ulaflabilmek için yap›lan SSB ka-r›fl›m tasar›mlar› ve deneylerini içermektedir.Sertleflmifl SSB’nin özellikleri uzun dönemdegeleneksel kütle betonuna benzer. Uygun ya-p› gereçleri ile ve belirlenmifl tasar›m esaslar›-na göre üretildi¤inde, geleneksel kütle beto-nunun tipik özelliklerini sa¤lamaktad›r.

SSB’nin ifllenebilirli¤i düflüktür. ‹fllenebilirli¤iart›rmak, betonun hidratasyon ›s›s›n› kontroletmek, uzun dönemde beton dayan›m›n› vedayan›kl›l›¤›n› (durability) art›rmak, dolgu mal-zemesi olarak ince agregadaki boflluk oran›n›düflürmek ve böylelikle su geçirgenli¤ini verötreyi azaltmak, ve en önemlisi ba¤lay›c› ge-reç olarak çimento miktar›n› azaltarak SSBmaliyetini düflürmek için kar›fl›ma uçucu kül,do¤al veya kaya unu gibi yapay puzolanlarilâve edilir.

SSB inflaat›, normal hafriyat makinelerinin kul-lan›m›ndan olabildi¤ince yararlan›larak koyuk›vamdaki (çökme de¤eri s›f›r olan) betonubirbiri üzerine, genellikle 300 mm kal›nl›kta ta-bakalar halinde, sürekli olarak dökme ve vib-rasyonlu silindirle s›k›flt›r›lma fleklinde uygula-nan h›zl›, pratik ve ekonomik bir inflaat yönte-midir. SSB projeleri için ideal alanlar, donat›-n›n, gömülü metal ifllerinin ve süreksizliklerin

Cindere Baraj›: Cindere Baraj› Bü-yük Menderes Nehri üzerinde infla edi-len sulama ve enerji amaçl› kat› dolgutipinde bir barajd›r.

Kret uzunlu¤u 274 m olup temeldenyüksekli¤i yaklafl›k olarak 107 m dir. 4gözden oluflan dolusavak toplam olarak3620 m3/s boflalt›m kapasitesine sahip-tir. Her göz, 10,00 m geniflli¤inde ve12,90 m yüksekli¤inde radyal kapak iledonat›lm›flt›r. Santral, her biri 9,0 MW’ l›k 3 adet düfley Francis türbin ve 1 adet 1,5 MW’ l›kyatay Francis türbin ile donat›lm›fl olup toplam 28,5 MW’ l›k kurulu güce sahiptir. Y›ll›k üre-tim 88,12 GWh dir.

Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton (SSB)Barajlar

TE

MA

EK‹M2012 19

az bulundu¤u ya da hiç bulunmad›¤› genifldöküm alanlar›d›r. SSB uygulamas›, kütle be-tonlar, kal›n ve büyük temeller, sürekli tabandöflemeleri, batardolar, masif geri dolgular vebarajlarda suyun üstten taflmas›na karfl› flevkorumas› olarak kullan›labilir.

SSB baraj gövdesinin enine kesitinin (geomet-rik flekli) ve beton kar›fl›m›n›n tasar›m›nda afla-¤›daki faktörler rol oynar:

• Baraj›n bulundu¤u iklim kufla¤›, • Baraj bölgesinin depremselli¤i,• Temel kayas›n›n elastisite modülü ve Pois-

son oran›,• Do¤al nehir agregas› ve/veya k›rma suretiy-

le elde edilen agregalar›n niteli¤i,• Kullan›lacak ba¤lay›c›n›n ana bileflenleri, • Yak›n çevredeki do¤al puzolan varl›¤›

ve/veya uçucu külün baraj yerine uzakl›¤›.SSB kullan›larak infla edilen barajlar›n en

önemli avantajlar›:• SSB barajlar›n maliyetleri klâsik beton ba-

rajlardan çok daha düflüktür,• Dolgu tipi barajlardan daha emniyetlidir,

yüksek ivmeli deprem bölgelerinde ve aktiffaylara yak›n yerlerde de ekonomik sismiktasar›mlar mümkündür,

• Göreceli zay›f kaya temelleri üzerine de in-fla edilebilir. Kar›fl›m›n elastisite modulü te-mel kayas›n›n deformasyon özelliklerine gö-re ayarlanabilir,

• Agregadaki 7,5 mikrondan küçük ince danemiktar› % 7’den az ise agregan›n y›kanma-s›na gerek yoktur,

• SSB kar›fl›mlar›ndaki ba¤lay›c› gereç mikta-r› düflüktür. Tasar›ma esas hedef dayan›mgereksinimine ba¤l› olarak ba¤lay›c› maddemiktar› (çimento + puzolan/uçucu kül) ge-nellikle 50-300 kg/m3 aras›nda de¤iflir,

• SSB içerdi¤i ba¤lay›c› gereç (Çimento– Çve puzolan-P) miktar›na ba¤l› olarak:

- Düflük dozlu (Ç+P<100 kg/m3), - Orta dozlu (100<Ç+P<150 kg/m3), - Yüksek dozlu (Ç+P>150 kg/m3)

olarak s›n›fland›r›labilir,• Hidratasyon ›s›s›n› kontrol için bloklar halin-

de dökülmesine veya betonun so¤utulmas›-na gerek yoktur. Geleneksel beton barajda-ki 12-15 m olan genleflme derzi aral›klar›daha genifl tutulabilir,

• Küçük barajlarda termal analiz sonucunagöre derz yap›lmayabilir,

• Kal›p iflçili¤i sadece memba ve mansapyüzlerinde gereklidir,

• Arka arkaya serilip silindirle s›k›flt›rmak su-reti ile inflaat›n süreklili¤i sa¤lan›r,

Damad Baraj›: Baraj SuudiArabistan’›n Jizan vilayetis›n›rlar› içinde yer almak-tad›r. Bafll›ca amac› taflk›nkontrol ve sulama olan ba-raj›n kret uzunlu¤u 600 m,yüksekli¤i ise 52 m’ dir.

Her birinin geniflli¤i 14,0 molan 14 adet gözden oluflankapaks›z dolusava¤›n eflik kotu 270,00 olup bu kotta rezervuar hacmi 55,5 Milyon m3 olmak-tad›r. Gövdenin SSB hacmi yaklafl›k 240 bin m3 dür.

Beyda¤ Baraj›: Beyda¤ Ba-raj› Küçük Menderes Nehriüzerinde infla edilen sulamaamaçl› bir barajd›r. Sulamaalan› 10 910 ha. d›r. Temel-den yüksekli¤i yaklafl›k ola-rak 95 m. olup talvegdenyüksekli¤i ise yaklafl›k 54 m

dir. Baraj›n toplam depolama hacmi 248,3 milyon m3 dür. Derivasyon tüneli 5,0 m iç çapl›daire kesitli olup 584,5 m uzunlu¤undad›r ve 151 m3 / s boflalt›m kapasitesine sahiptir.

Dolusavak karfl›dan al›fll› kontrolsüz tip olup boflalt›m kapasitesi 1275 m3 / s dir. Kret ogeefleklinde, 60 m geniflli¤indedir ve 4,75 m su yükü ile tasar›m debisini geçirebilmektedir. Bo-flalt›m kanal› ise dikdörtgen kesitli olup 60 m genifllikten bafllay›p 40 m geniflli¤e daralmak-tad›r. Boflalt›m kanal›n›n bitiminde de enerji k›r›c› havuz bulunmaktad›r.

Dr. A. Fikret Gürdil

20 SAYI26

Dr A. Fikret Gürdil Dr A. Fikret Gürdil 1955 y›l›nda Trabzon’da

do¤du. ‹lk ve orta ö¤renimlerini Sivas’ta, lise

e¤itimini ise Kabatafl Erkek Lisesi – ‹stanbul’da

tamamlad›. 1978 y›l›nda Orta Do¤u Teknik

Üniversitesi ‹nflaat Mühendisli¤i Bölümü’nü bi-

tirdi. Yüksek lisans derecesini 1980 y›l›nda,

doktora çal›flmalar›n› da 1986 y›l›nda ayn› bölü-

mün Yap› Mekani¤i Anabilim Dal›’nda tamam-

lad›. 1978-1980 y›llar› aras›nda ‹nflaat Mühen-

disli¤i Yap› Malzemeleri Anabilim Dal›nda

araflt›rma asistan›, 1980-1983 y›llar› aras›nda

ö¤retim asistan› ve 1983-1986 y›llar› aras›nda

da ö¤retim görevlisi olarak çal›flt›. A¤ustos

1986’da üniversiteden ayr›larak Temelsu Mü-

hendislik Limited fiirketi’nde, Yap›sal Tasar›m

Bölümü Yöneticisi olarak çal›flmaya bafllad›.

2003 y›l›nda Temelsu Uluslararas› Mühendislik

Hizmetleri A.fi. firmas›na ortak oldu.

‹nflaat mühendisli¤inin yap› malzemeleri, yap›

mekani¤i, deprem mühendisli¤i dallar›nda ve

bunlar›n bilgisayar uygulamalar›nda 34 y›ll›k

deneyime sahip olan Dr. Gürdil, Temelsu Fir-

mas›’nda görev yapt›¤› 26 y›l içinde çok say›da

baraj, hidroelektrik santral ve tünel projelerinin

yap›sal tasar›mlar›nda, barajlar›n dinamik ana-

lizleri va yap›sal tasar›mlar›, ülke çap›nda kulla-

n›lan ‹ller Bankas›na ait prizmatik ve ayakl› su

deposu tip projelerinin haz›rlanmas›, otoyol

köprülü kavflak, köprü, viyadük ve tünellerin

proje yap›m ve inflaat kontrollüklerinde bölüm

yöneticisi ve proje müdürü olarak görev yapt›.

Anadolu Otoyolu üzerindeki köprü, viyadük ve

tünellerin güçlendirilmesi; Azerbaycan, Kaza-

kistan, K›rg›zistan, Tacikistan ve Özbekistan gi-

bi d›fl ülkelerde çok say›da baraj, hidroelektrik

santral ve pompa istasyonlar›n›n iyilefltirilmesi

ve depreme karfl› güçlendirilmesi projelerini yü-

rüttü.

2011 y›l›ndan bu yana Yap›sal Tasar›m Bölümü

yöneticili¤inin yan› s›ra Genel Müdür Yard›m-

c›l›¤› görevini de yürütmekte olan Dr. Gürdil

evli ve bir çocuk babas›d›r.

• Dolusavak baraj gövdesi üzerine al›narak

ak›fl afla¤› yatak koflullar›na göre kapakl›

veya kapaks›z olarak projelendirilebilir,

böylelikle dolgu barajlarda önemli bir mali-

yet oluflturan dolusavak kaz›s› ve inflaat›na

gerek kalmaz,

• Uygun debilerde dolusavak basamakl› ya-

p›larak enerji k›r›c› havuzun boyutlar› küçül-

tülebilir,

• SSB barajlar di¤er tiplere oranla çok daha

k›sa zamanda infla edilebilir,

• Baraj›n inflas› devam ederken su tutulmas›-

na bafllanabilir.

SSB barajlar genellikle yap›n›n servis ömrü

süresince normal flartlar alt›nda çekme geril-

meleri oluflmayacak flekilde projelendirilir. An-

cak, baz› ola¤and›fl› yük koflullar› alt›nda (ör-

ne¤in, deprem yükleri) belirli bir düzeyde çek-

me gerilmesine izin verilebilir. Bu koflullarda,

çekme gerilmelerinin olufltu¤u kritik bölgeler-

de (genellikle gövdenin ak›fl yukar›s› flevlerin-

de ve ak›fl afla¤› topuk bölgelerinde) yüksek

dozlu çimento harc› (YB - yast›k betonu) ile

derz iyilefltirmesi yap›larak tabakalar aras›n-

daki çekme ve kayma dayan›mlar› art›r›l›r.Böylece baraj gövdesi oluflabilecek gerilme-lere göre bölgelere ayr›larak, her bölge içingereken farkl› dayan›mlardaki SSB kar›fl›mlar›ile oldukça ekonomik tasar›mlar yap›labilir.Özellikle anakaya deprem ivmelerinin yüksekoldu¤u sismik bölgelerde ve aktif faylara yak›nbaraj eksenlerinde taban› genifl olan kat› dol-gu tipi barajlar daha ekonomik olmaktad›r. Butür barajlar:• Yüksek sismik yükler alt›ndaki davran›fl›n

klasik a¤›rl›k barajlara k›yasla daha iyi olma-s›, yeterli durayl›l›¤›n sa¤lanabilmesi,

• Taban geniflli¤i art›r›larak gerilmelerin azal-t›labilmesi, böylece zay›f temel koflullar›ndaa¤›rl›k baraj› yapma olana¤›,

• Simetriden dolay› temeldeki gerilmelerinuniformlu¤u,

• Normal servis yükleri alt›nda kesitin her za-man bas›nç alt›nda kalmas›, çekme geril-melerinin oluflmamas›,

• Hedef dayan›m›n düflük olmas›ndan dolay›gerekli ba¤lay›c› gereç miktar›n›n, dolay›s›ile kar›fl›m maliyetinin azalmas›.

gibi önemli nedenlerden dolay› tercih edilirler.

Al Wehdah Baraj›: Al Wehdahbaraj› sulama ve içmesuyuamaçl› olup, Ürdün’ün kuzeyin-de Ürdün ve Suriye aras›nda s›-n›r teflkil ederek akan Yarmuk ›r-ma¤› üzerindedir. Silindirle S›-k›flt›r›lm›fl Beton (SSB-RCC) tip-te olan baraj›n kret kotu 116,0 mve temel kotu 20,0 m olup baraj96 m yüksekliktedir.

Baraj›n SSB (RCC) hacmi 1,43 milyon m3 dür. Kapaks›z dolusavak, kret kotu 110,0 da ve ogee fleklindeolmak üzere baraj›n üzerinde 250 m uzunlukta tasarlanm›flt›r. Mansap flütü, basamakl› olarak projelendi-rilmifltir. Dolusava¤›n olas› en büyük taflk›nda kapasitesi 7600 m3 /s olup bu taflk›n 115,90 m kotunda(5,90 m birim yük ile) geçecektir. Basamakl› flüt kanal› geniflli¤i nehirde 100 m’ye inmekte, enerji barajete¤indeki 100 m genifllikteki 46 m uzunluktaki düflü havuzunda k›r›lmaktad›r.

Menge Baraj›: Menge Baraj› ve HES Adana il s›n›rlar› içinde Göksu Nehri üzerinde yer al-maktad›r. SSB gövde hacmi 380 000 m3, göl hacmi ise 50 797 hm3 dür. Kret uzunlu¤u 304 m.olup temelden yüksekli¤i yaklafl›k olarak 68 m dir. 3 gözden oluflan dolusavak toplam olarak4680 m3/s boflalt›m kapasitesine sahiptir. Her göz, 11,00 m geniflli¤inde ve 15,40 m yüksekli-

¤inde radyal kapak ile dona-t›lm›flt›r.

Santral, her biri 45,43 MW’l›k 2 adet düfley Francis tür-bin ile donat›lm›fl olup top-lam 90,85 MW’ l›k kurulu gü-ce sahiptir. Y›ll›k üretim203,14 GWh dir.

Oktay AKAT

22 SAYI26

1. Beton Karbonasyonu2. Klorür ‹yonlar›n›n Etkisi (Klor Sald›r›s›)

Beton Karbonasyonu:

Daha önceki bölümlerde anlat›ld›¤› üzere be-ton yap›n›n pH de¤eri 13 civar›ndad›r. Bu de-¤er beton yap›n›n alkali özellikte oldu¤unu be-lirtir. Bu alkali ortam, betonarme demirinin be-ton ortam›nda korozyona karfl› siyah bir film ilekaplanmas›na ve pasif halde bulunmas›na ne-den olur. Bu durum Pourbaix diyagram› ince-lendi¤inde de görülebilir.

Beton pH de¤erinin yükselmesinin nedeni; be-ton hücrelerinde ve boflluklar›nda OH iyonlar›-n›n ve H2O moleküllerinin yüksek yo¤unluktaolmas›d›r. Beton yüzeyin geçirgenli¤ine ba¤l›olarak havadaki CO2, yüzeydeki gözenekler-den betonarme yap›n›n içine nüfuz edecektir.Nüfuz etme h›z› yaklafl›k 0,5 mm/y›l olmaktad›r.Demir donat› ile beton kal›p aras›ndaki pas pa-y›n›n 20 mm oldu¤u kabul edilirse, 40 y›l sonrahavadaki serbest CO2 donat› yüzeyine ulafla-cak kadar beton yap›n›n içine nüfuz edecektir.Bu durumda OH iyonlar› ile nüfuz eden CO2molekülleri kimyasal tepkimeye girerek kalsi-yum karbonat tuzunu meydana getirir. Bu tuzpH bak›m›ndan nötr de¤erlilikte olaca¤› içinbetondaki alkali özelli¤inin kaybolmas›na ne-den olacakt›r. Beton ortam›n›n betonarme de-mirini pasif halde bulundurma ve koruma etki-si kaybolunca; demir donat› atmosfer ortam›n-daki gibi korozyona u¤rayacakt›r. Beton ortam›içerisindeki demirinin korozyona u¤ramas› da-ha önceki bölümlerde belirtilen s›k›nt›lara veyap›n›n betonarme özelliklerinin kaybolmas›naneden olacakt›r.

Klorür ‹yonlar›n›n Etkisi

Betonarme yap›lar›n›n özellikle deniz atmosfe-rine veya tuzlu yer alt› sular›na maruz kald›¤›durumlarda yine beton yüzeyinin geçirgenli¤i-ne ba¤l› olarak, klor iyonlar› demir donat›yaeriflti¤inde donat›n›n üzerindeki mevcut pasiftabakaya zarar vererek; donat› üzerinde ano-dik ve katodik özellikteki yüzeylerin oluflmas›-na neden olurlar. Önceki bölümlerde farkl›özelliklerdeki anodik ve katodik yüzeylerinoluflmas›ndan ötürü korozyon hadisesinin ya-flanaca¤› belirtilmifltir. Bu durumun gözle gö-rülebilir en önemli belirtileri betondaki çatlama-lar ve beton yüzeyindeki kahverengi-k›rm›z›ak›nt› izleridir. Beton ortam› içerisindeki demi-rin klorür sald›r›s› nedeniyle korozyona u¤ra-mas› ile korozyon ürünleri meydana gelir vebeton-donat› yap›sal bütünlü¤ü araya koroz-yon ürünleri girmesi nedeniyle bozulur. Bu du-rum yap›n›n betonarme özelliklerinin kay-

bolmas›na neden olacakt›r.

Betonarme Yap›larda Korozyona Karfl›Al›nabilecek Tedbirler:

Önceki bölümlerde betonarme yap›n›n koroz-yondan dolay› özellikle beton-donat› yap›salbütünlü¤ünün zay›flamas›ndan ötürü yaflanans›k›nt›lar ve deprem etkisi ile ne gibi sonuçlar›nortaya ç›kabilece¤i belirtilmifltir. Bu durumuncan kay›plar›na ve ne gibi büyük tahribatlara

mal oldu¤u anlat›lmaya çal›fl›lm›flt›r.

Korozyon ve dolay›s›yla depreme karfl› ne ya-p›labilir;

1. Betonun geçirgenli¤inin azalt›c› tedbirlerinal›nmas›, beton kalitesinin yükseltilmesi

2. Beton yap›lar›n üzerine gerek atmosfer etki-lerinden gerekse yer alt› sular›n›n etkilerin-den oluflabilecek korozyon hadisesine kar-fl› özel kaplamalar, boya veya bohçalamaifllemleri ile beton yap›lar›n bulundu¤u or-tam ile olan fiziksel iliflkisinin s›n›rland›r›lma-s›.

3. Beton katk›lar› özellikler klorürlü katk›larüreticinin talimat›na göre ve çok dikkatli birflekilde kullan›lmal›d›r.

4. Beton pH de¤eri alkali de¤erlerde, yaklafl›kolarak pH 13,5-14 de¤erleri aras›nda, tuta-cak katk›lar kullan›labilir.

5. Beton-donat› yap›sal bütünlü¤ünü (adhe-rans) art›racak katk›lar kullan›labilir.

6. Donat› demirleri, beton-donat› yap›sal bü-tünlü¤ünü azaltmayacak flekilde özelepoxy boyalar ile kaplanabilir.

7. Demir donat›lar›n s›cak dald›rma galvanizyap›lmas› düflünülebilir.

8. Yeni yap›lan betonarme yap›larda koruyucuönlem olarak Katodik Muhafaza uygulama-lar› yap›labilir. (D›fl Ak›m Kaynakl› veya Gal-vanik seçenekleri ile)

9. Eski betonarme yap›larda Katodik Korumauygulamalar yap›labilir. (D›fl Ak›m Kaynakl›veya Galvanik seçenekleri ile)

10.Klor ile kirlenmifl betonarme yap›larda elek-trokimyasal klor sa¤ma (Chlorine Extracti-on) ifllemi ve alkali hale getirme (Re-Alkali-nisation) ifllemleri gerçeklefltirilebilir.

11.‹lkel gerilmeli betonarme yap›larda katodikkoruma tedbirleri al›n›rken katot haline geti-rilen betonarme demirlerinden afl›r› korun-ma nedeniyle hidrojen ç›k›fl› olay›n›n mey-dana gelmemesi için dikkat edilmelidir. Ak-si takdirde afl›r› koruma nedeniyle hidrojenk›r›lganl›¤› meydana gelerek donat› yüze-yinde k›r›lmalar ve malzeme bütünlü¤ününbozulmas› gözlemlenir.

Oktay AKAT

1937 y›l›nda do¤mufl ve yüksek ö¤reni-mini ‹.T.Ü Elektrik Fakültesi’nde 1960y›l›nda tamamlayarak Yüksek Mühendisolarak mezun olmufltur.

Meslek hayat›n›n ilk y›llar›nda elektrifi-kasyon iflleri gerçeklefltirmifl ve ET‹-BANK köy elektrifikasyon ifllerinde bafl-mühendis olarak çal›flm›flt›r. Askerlik hiz-metini müteakip TEKFEN ‹nfl. Ltd. fiti.Elektrik Bölümü Müdürlü¤ü’nde çal›fl-m›flt›r. fiirketin 1967'de ‹stanbul'a nakliile Ankara’da kendi mühendislik firmas›-n› kurmufl ve taahhüt ifllerine bafllam›flt›r.‹fltigal alanlar› santraller, enerji nakil hat-lar›, indirici merkezler ve flehir flebekele-ri, organize sanayi bölgeleri ve endüstritesisleri olmufltur.

1983 y›l›ndan itibaren firmas› Anonimfiirket fleklinde hizmet vermeye bafllam›fl-t›r. Bu y›llardan itibaren teknik müflavir-lik; özellikle korozyon mühendisli¤i ileu¤raflmaya bafllam›flt›r. ODTÜ'de bulu-nan Korozyon Derne¤i’nin kurucu üyesiolup, halen yönetim kurulunda bulun-maktad›r. ‹TÜ Vakf› denetim kurulu bafl-kanl›¤› yapmaktad›r. TürkMMMB üyesiolup bu y›l içerisinde 30. y›l›n› dolduranüyelere verilen birlik sembolü k›rlang›çheykelini alm›flt›r. Evli ve bir erkek çocuksahibidir.

Betonarme Demirinin KorozyonununNedenleri

Altu¤ AKMAN

24 SAYI26

Afla¤› Çekerek Proje kapsam›nda planla-nan Çekerek (Süreyya Bey) Baraj› veHidrolelektrik Santral› (HES) projesi, Ye-

flil Irma¤›n yan kollar›ndan olan Çekerek Irma-¤› üzerindedir. Y›ld›z Da¤lar›ndan do¤an Çe-kerek Irma¤› bat› yönünde Tokat ve Yozgat il-lerini geçerek baraj aks›na ulafl›r. Baraj aks›n-dan sonra kuzeye ve kuzey do¤uya yönelenÇekerek Irma¤› Amasya ili s›n›r› içinde sol sa-hilden Yeflil›rmak ile birleflir. Baraj yeri Yozgatil merkezine yaklafl›k 83,9 km, Çekerek ‹lçemerkezine ise 7,00 km uzakl›ktad›r. Ya¤›fl hav-zas›n›n en yüksek noktas› Y›ld›z Da¤› 2552m’dir.

Çekerek Baraj› sulama, enerji ve taflk›n koru-ma amaçl›d›r. Sulama alanlar› Tokat, Amasya,Yozgat ve Çorum il s›n›rlar› içinde kalmaktad›r.

DS‹ Samsun Bölgesince haz›rlanan PlanlamaRaporu ile bulunan afla¤›da belirtilen mansapovalar›nda toplam 42869 ha alan›n sulanmas›amaçlanm›flt›r:

Çekerek Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahilde cazibeile 438 ha, sol sahlide cazibe ile 424 ha pom-pajla 634 ha olmak üzere toplam 1496 ha ara-zi sulanacakt›r.

Zile Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahil ana kanal›üzerinde tesis edilecek 2 adet pompa istas-yonu ve Karaa¤aç yazmas› ile su Zile ovas›naaktar›lacak ve pompajla 6332 ha arazi sulana-cakt›r.

Maflat - Refladiye Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahilsulama ana kanal›ndan cazibe ile 2924 ha,pompajla 6081 ha toplam 9005 ha arazi sula-nacakt›r.

Mamure Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahil ana ka-nal› ile tafl›nan su Kalebo¤az› sifonu vas›tas›y-la Çekerek Irma¤› sol sahiline geçirilerek, Ma-

Süreyya Bey Baraj› ve HES Projesi

Baraj ve ‹lgili Tesislerinin Uydu Görüntüsü

ÜY

ELE

R‹M

‹ZD

EN

EK‹M2012 25

mure ovas›nda 2432 ha’› cazibe ile 2648 ha’›pompajla olmak üzere toplam 5080 ha arazisulanacakt›r.

Geldingen Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahil ana ka-nal›ndan al›nan su ile cazibeli 18399 ha, pom-pajl› 2557 ha olamak üzere toplam 20956 haarazi sulanacakt›r.

Bu sulama faydas› ile projenin sa¤layaca¤› y›l-l›k tar›msal net gelir art›fl› 2012 y›l› fiyatlar› ile82.700.000,- TL olacakt›r.

Baraj inflaat› ihalesi 06-01-1998 tarihinde DS‹Genel Müdürlü¤ü Barajlar ve HES Dairesi tara-f›ndan 10.500.000,-TL(1997 birim fiyatlar› ile)keflif bedeli ile yap›lm›fl ve ihale K‹SKA-ECE-TUR-EREN ORTAKLI⁄I taraf›ndan %16,14tenzilat verilerek kazan›lm›flt›r. ‹flin sözleflmesi8.815.800,- TL ihale bedeli ile 24-02-1998 tari-hinde imzalanm›flt›r. Sözleflmenin Say›fltay tes-cilli 06-07-1998 tarihinde, ifl yeri teslimi 14-04-1998 tarihinde yap›lm›fl ve 01-04-1999 tarihin-de ifle fiilen bafllan›lm›flt›r. ‹flin bütün faaliyetle-rinin tamamlanmas› ve iflletmeye al›nmas›n›n2012 y›l› sonunu bulaca¤› öngörülmektedir.

‹flin bafllang›c›ndan itibaren tüm uygulamaprojeleri ES Proje Müflavirlik Mühendislik Ltd.fiti. taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. ‹hale dokümanla-r› ekinde verilen ve 1998 y›l›nda DS‹ Genel Mü-dürlü¤ü Barajlar ve HES Dairesince haz›rlanankati projeler esas al›narak uygulama projeleriEs Proje taraf›ndan düzenlenmifltir. ‹nflaat iflle-ri ifl program›na uygun olarak haz›rlanan proje-ler DS‹ taraf›ndan onayland›ktan sonra uygula-maya geçilmifltir.

Proje teknik karakteristikleri afla¤›da verilmifltir:

HidrolojiYa¤›fl alan› : 5125 km2Y›ll›k ortalama ak›m : 552,80 hm3Regülasyon oran› : %77Katastrofal taflk›n piki : 2459 m3/sDerivasyon taflk›n piki : 345 m3/sGölMaksimum Su Seviyesi : 858,25 mNormal Su Seviyesi : 855,00 mMinimum Su Seviyesi : 820,00 mAktif göl hacmi : 1080,80 hm3

Yollar

Karayolu : 29,41 km

Köy yollar› : 45,00 km

fiantiye içi yollar› : 14,50 km

Derivasyon Tüneli

Yeri : Sol sahil

Kesit tipi : Dairesel

Kesit iç çap› : 6,00 m

Deflarj kapasitesi : 345 m3/s

Boyu : 482,70 m

Dolusavak ve Derivasyon Tüneli Ç›k›fl› Mansap Görüntüsü

Dolusavak ve Enerji Tüneli Kapak fiaft› Memba Görüntüsü

Altu¤ AKMAN

26 SAYI26

GövdeTipi : Kil çekirdekli kaya dolguKret kotu : 861,50 mTalveg kotu : 784,00 mTemel kotu : 759,00 mKret uzunlu¤u : 637,98 mBaraj ekseni cap› : 607,00 mKret geniflli¤i : 12,00 mGövde yüksekli¤i :Talvegden : 77,50 m

Temelden : 102,50 mMemba flevi : 1,0D/2,5YMansap flevi : 1,0D/2,0YToplam dolgu hacmi : 7.495.350 m3Enjeksiyon ve ulafl›m galerileriYeri : Sol ve sa¤ sahilKesit tipi : Atnal›Kesit Çap› : 3,50 mBoyu : 852,53 mKapama seddesi

Yeri : Sol sahilKret kotu . 861,50 mKret uzunlu¤u : 693,04 mDolgu hacmi : 533.009 m3Dolusavak

Yeri : Sol sahilKapak adedi ve boyutlar› : 4 x (7,50m x 12,30) mEflik kotu : 845,95 mEflik uzunlu¤u : 30,00 mDeflarj kapasitesi : 2459 m3/s

Baraj ve ‹lgili Tesislerinin Membadan Görünüflü

Baraj ve ‹lgili Tesislerinin Panoromik Görünüflü

ÜY

ELE

R‹M

‹ZD

EN

EK‹M2012 27

Deflarj kanal› uzunlu¤u : 317,65 mYaklafl›m kanal› uzunlu¤u : 25,00 mEnerji k›r›c› tipi / uzunlu¤u : Tip 3 / 35 mSulama TüneliYeri : Sa¤ sahilKesit tipi : Dairesel, Beton kaplamal›Kesit iç çap› : 4,00 mDeflarj kapasitesi : 13,71 m3/sUzunlu¤u : 317,82 mSantralYeri : Sol sahilEnerji tüneli tipi : Dairesel, Beton kaplamal›Enerji tüneli iç çap› : 4,00 mEnerji tüneli uzunlu¤u : 317,73 mÜnite say›s› : 4 adetTürbin tipi : Düfley eksenli FrancisKurulu güç : 14,4 MWToplam enerji : 50 GWh/y›l

Yukar›da karakteristikleri verilen baraj ve tesis-lerine ilaveten, göl alan›nda kalan Sorgun-Çe-kerek ve Kad›flehri-Çekerek Devlet yollar› ba-raj rezervuar kotunun üzerine relöke edilmifltir.Ayr›ca göl alan›n›n etkiledi¤i köy yollar› da ye-ni güzergahlar›na tafl›nm›flt›r.

Baraj inflaat›nda baz› önemli sorunlarla karfl›la-fl›lm›fl, gerekli önlemler ve proje tadilatlar› yap›-larak bu sorunlar afl›lm›flt›r.

Derivasyon tüneli imalat› aflamas›nda özellikletünelin ç›k›fl kesiminde göçükler oluflmufl vetünel ç›k›fl a¤›z›nda heyelanlar meydana gel-mifltir. Ç›k›fltaki heyelanlar›n durdurulmas› için

topuk dolgular›na ihtiyaç duyulmufl ve tünel 40m uzat›larak üzerine 15,00 m yüksekli¤inde ka-ya dolgu yap›lm›flt›r. Tünel göçükleri için gergi-li çelik iksa ve yüksek mukavemetli betonarmekaplama kullan›lm›flt›r.

Gövde kil çekirde¤i ana kayaya oturtulmufl ol-du¤undan temel kaz›s›n›n kuruda yap›labilme-si için memba ve mansap batardolar›n›n kil çe-kirdekleri alt›nda alüvyonda geçirimsizli¤insa¤lanmas› amac›yla 80 cm kal›nl›¤›nda 34 mderinli¤inde bulamaç hende¤i (Slurry Trench)imal edilmifl ve geçirimsizlik perdesi ana kayaolan ofyolitlere 2,00 m soketlenmifltir. Bu uygu-lama yap›ld›¤› dönemde ülkemizdeki ilklerdenbirini oluflturmaktad›r.

Dolusavak inflaat›nda kaz› aflamalar›nda de-flarj kanal›n› sol ve sa¤ yamaçlar›ndaki kaz›flevlerinde (flistlerde-grafitli fillitlerde) heyelan-lar oluflmufl, heyelenlar›n durdurulmas› içimflev e¤imleri yat›r›lm›fl, kaz› yüzeylerinde yüzeysular›n›n uzaklaflt›r›lmas› için drenaj tedbirleriuygulanm›fl ve heyelanlar kontrol alt›na al›n-m›flt›r. Heyelanlar›n enerji k›r›c› havuz bölge-sinde derin kaz›ya imkan vermemesi sebebiy-le enerji k›r›c› havuz tasar›m debisinin küçültül-mesi ‹dare ile birlikte kabul edilerek havuz ta-ban kotu yukar›ya kald›r›lm›flt›r.

‹nflaat faaliyetlerinin önemli imalat kalemleri afla¤›daverilmifltir:

Gövde dolgu hacmi (batardolar dahil) : 7.495.350 m3

Gövde kaz› miktar›(batardolar dahil) : 1.623.905 m3Kapama seddesi dolgu hacmi : 533.009 m3Kapama seddesi kaz› hacmi : 190.721 m3DolusavakKaz› miktar› : 3.230.000 m3Beton miktar› : 95.000 m3Derivasyon tüneliKaz› miktar› : 74.286 m3Beton miktar› : 18.526 m3Enerji tüneliKaz› miktar› : 95.381 m3Beton miktar› : 10.341 m3Daimi teçhizat : 990.000 kg

Altu¤ AKMAN

Altu¤ Akman 1977 y›l›nda Ankara’da

do¤du. 1998 y›l›nda Ortado¤u Teknik

Üniversitesi ‹nflaat Mühendisli¤i bölü-

münü bitirdi. 2002 y›l›nda Duke Univer-

sity’de yüksek lisans çal›flmalar›n› ta-

mamlad›. 2002 y›l›ndan bu yana ES-

PROJE Mühendislik Müflavirlik

Ltd.fiti.’de görev almaktad›r. ESPRO-

JE’de çal›flt›¤› süre içerisinde çeflitli

köprü, baraj gövdeleri, enerji üretim te-

sisleri, çimento üretim tesisleri, uydu de-

ney tesisleri, uçak hangarlar›, içme suyu

isale hatlar›, ar›tma tesisleri tasar›mlar›

üzerinde çal›flm›flt›r.

Sonlu elemanlar metodu ile yap›sal ana-

liz, topoloji, sonlu elemanlar›n a¤lar›n›n

oluflturulmas›, hidrolik modelleme, hid-

roloji, ve nümerik metodlar ile ilgilen-

mektedir.

Su Tutma Töreni Derivasyon Tüneli Beton Kapaklar›n ‹ndirilifli

28 SAYI26

Ahmet B. ÖZSÜT

Bölüm 9.Sanayi Devriminden Modern’e

Sanayi Devrimi ve Neoklasik

Felsefe ve bilim alan›nda arkaik toplumlarve Neolitik Devrim sonras›nda ilk büyük s›çra-man›n ‹onia’l›larla bafllayan Antik Yunan’la veikinci büyük s›çraman›n Rönesans ve Ayd›nlan-ma ile gerçekleflti¤ini önceki bölümlerde ifadeetmifltik. Üçüncü büyük s›çrama ise Ayd›nlan-ma’n›n açt›¤› yolda modern do¤a görüflününoluflmaya bafllamas›yla gerçekleflecek,18.yüzy›l›n ikinci yar›s›nda bafllayan bilim veteknoloji alan›ndaki bu dönüflüm, bafl›n› ‹ngilte-re’nin çekti¤i Avrupa ülkelerindeki Sanayi Dev-rimi ile koflut olarak geliflecektir (bu geliflmedeBat› Avrupa Ülkelerinin sömürgecilik yoluyla el-de etti¤i ek zenginli¤in katk›s›n› da gözard› et-memek gerekir). Bu bilimsel ve teknolojik gelifl-me sonucunda ça¤›n en büyük icad› olan kö-mürlü buhar makineleri imalat sanayi, ulafl›m,madencilik, tar›m gibi alanlarda kullan›lmayabafllayacakt›r. Buharl› makineler, önceki tümdönemlerde salt el eme¤i ve insan veya hay-van gücüne dayal› basit alet ve makinelerle ya-p›lan üretime göre müthifl bir üretim verimlili¤is›çramas›, dolay›s›yla da ekonomik geliflme ya-ratacakt›r. Sanayi devrimi k›sa zamanda KuzeyAmerika ve Japonya’ya da yay›lacak ve19.yüzy›la do¤ru içten yanmal› motorun ve

elektrik güç üretiminin icad›yla sonradan ‹kinciSanayi Devrimi olarak adland›r›lacak daha dabüyük bir teknolojik ve ekonomik ivmelenmegündeme gelecektir. Baflka bir söyleyiflle Sa-nayi Devrimi, Geç Ortaça¤’da ortaya ç›kan bur-juva s›n›f›n›n ekonomiye ve dolay›s›yla siyaseteart›k hakim oldu¤u, kapitalizm ça¤›n›n bafllad›-¤› ve modern kapitalizme do¤ru evrildi¤i, ulus-laflma süreçlerinin tamamland›¤› ve bu sürecinsiyasal yans›mas› olarak mutlak monarflilerdença¤dafl demokrasilere geçifl dönemini ifadeeder. Öte yandan her yeni oluflumun kendi kar-fl›t›n› yaratmas› da kaç›n›lmazd›r ve 19.yüzy›l-dan bafllayarak ‘emek sömürüsü’ karfl›tl›¤› ilegeliflen sosyalist ve komünist ideoloji takipeden y›llar›n siyasal ve toplumsal yaflam›n›adeta sarsacakt›r.

Ayn› dönem, mimarl›k için de radikal dönü-flüm sanc›lar›n›n yafland›¤› bir dönemdir. Roko-ko’nun fazla yayg›nlaflamamas› ve ömrünün k›-sa sürmesi do¤ald› çünkü bu üslubun görsel vealdat›c› afl›r›l›klar› ça¤›n düflüncesine art›k uy-muyordu. Ayd›nlanma düflüncesi di¤er konu-larda oldu¤u gibi mimaride de safl›¤a, öze ge-ri dönüfle inan›yordu. Bu ba¤lamda klasik mi-marl›k ekolü (ya da anlay›fl›) için öze dönüflaray›fl›nda kolay ulafl›lacak kaynak belliydi. Buanlay›fl strüktürel safl›¤› ve ifllevselli¤i ile antikYunan ve Roma’d›r (dolay›s›yla da k›smen Bi-zans ve Rönesans). Bat› Uygarl›¤›n›n o günekadarki en büyük geliflmelerini ortaya koydu¤u18 ve 19’uncu yüzy›llarda, hatta 20’inci yüzy›l›nbafllar›na kadar etkisini gösterecek olan buak›m, Neoklasik olarak adland›r›lacakt›r. Bafl-lang›çta özellikle Fransa’da ço¤u tasar›m afla-mas›nda kalm›fl (resim 152), pek az› infla edil-mifl (resim 153) daha yal›n ve süslemedenuzak örnekler vard›r ancak bu samimi yal›nl›karay›fl› çok k›sa sürmüfltür (Öte yandan antikmimariye ve türevleri olan üsluplara yönelimintek istisnas› özellikle ‹ngiltere’de geliflecek olanYeni Gotik anlay›fl olacakt›r).

Müzik ve resim sanatlar›n›n, edebiyat›nönemli eserler, sanatç›lar ve dönüflümler yarat-t›¤› bu dönemde mimarl›k profesyonelleri ge-nelde yarat›c›l›¤›n alt s›n›rlar›nda neoklasik ro-mantizmle oyalanacakt›r. 19.yüzy›l ortalar›ndamimarl›k teorisyeni ve Gotik yap›lar›n restoras-yonunda uzmanlaflm›fl bir Frans›z bir mimarolan E.Viollet-le-Duc’un sözleri dönemin çarp›-c› bir özetidir: “Ondokuzuncu yüzy›l kendineözgü bir mimarl›¤› olmadan m› sona ermek zo-runda kalacak? Bulufl bollu¤una, yaflam gü-cündeki art›fla karfl›n bu ça¤ gelecek nesilleresanatta karaktersiz ve s›n›flamas› olanaks›zmelez yap›tlar ve taklitlerden baflka bir fley b›-rakamayacak m›?”. Yine ayn› y›llarda benzerbir elefltiri Amerikal› heykeltrafl H.Greeno-ugh’dan gelecektir: “E¤er Amerikal›lar ifllevindayatt›¤› formu göz önünde tutarak yap›lar›n›da gemilerini yapt›klar› gibi tasarlasalard›, birsüre sonra Pantheon’dan da üstün yap›lar ya-pabilirlerdi”. Özellikle Greenough’un elefltirisiadeta Modernizmin ayak sesleridir.

Neoklasisizm için genel bir niteleme yap-mak gerekirse, bu ak›m›n flu ya da bu klasik sti-li do¤rudan kullanan veya onlara öykünen ek-lektik (seçmeci) bir anlay›fl oldu¤u ifade edil-melidir. Önceleri örne¤in Thomas Jefferson’unFransa Nimes’deki Roma tap›na¤› Maison Car-re’a öykündü¤ü Virginia Meclis Binas›nda oldu-¤u gibi ayn› yap›da sadece tek klasik stil kulla-n›l›rken (resim 154), 18.yüzy›l sonlar›ndan itiba-

Mimarl›¤›n SerüveniÇok K›sa Bir Tarihçe

Resim 152 – E.L.Boullee, Newton An›t› tasar›m›(1784)

Resim 153 – C.N.Ledoux, vergi toplama yap›lar›,Paris çevresi (1784-1789)

Resim 154 – Thomas Jefferson, Virginia Meclis Binas› (1789)

KÜ

LTÜ

R-S

AN

AT

EK‹M2012 29

ren farkl› klasik stillerin birden fazlas›n›n ayn›yap›da kullan›lmas›na bafllanm›flt›r. Paris SaintGenevieve Kilisesi bu anlay›fl›n öncü yap›lar›-n›n en önemlilerinden birisidir (resim 155).

Neoklasik, 19.yüzy›l boyunca da ayn› ek-lektik canland›rmac› anlay›fl› sürdüren say›s›zyap› üretecektir. Bu yap›lardan Prusya kraliyetailesine ait resim ve heykel eserleri kolleksiyo-nunun sergilenmesi amac›yla yap›lm›fl olan Al-tes Müzesi, ana cephesi ‹yonik kolonatl› Yunanstoas›na, heykel kolleksiyonunu sergilemekamac›yla tasarlanan merkezi mekan› Korint ko-lonlar üzerine oturan Roma Pantheon kubbesi-ne öykünen, kendi kategorisi içinde s›kça ör-nek gösterilen bir yap›d›r (resim 156).

Neoklasik mimarinin insanl›k kültürüne enbüyük katk›s› bu dönemde antik yap›lar üzerin-de yap›lan yo¤un inceleme çal›flmalar› nede-niyle bu yap›lar›n ortaya ç›kar›lmas›na ve ko-runmas›na önem verilmesi gerekti¤inin anlafl›l-mas›n› sa¤lam›fl olmas›d›r. Modern arkeolojinintemellerinin bu döneme dayand›¤› söylenebilir.

Mimarl›k tarihçileri taraf›ndan genellikle Ne-oklasik d›fl›nda ayr› bir ak›m olarak de¤erlendi-rilen Yeni Gotik ise, öncelikle ‹ngiltere’de orta-ya ç›kacakt›r. Bunun temel nedeninin 16.yüzy›l-

da, 8.Henry döneminde ‹ngiliz Kilisenin Papal›-¤›n egemenli¤inden kurtularak Anglikan Kilise-si’ne dönüflmesinde yatt›¤› söylenebilir. K›taAvrupas›ndaki, özellikle Katolik dünyas›ndakikültürel geliflmeleri zaten her zaman muhafaza-kar bir tutumla izlemifl olan ‹ngiltere’nin, resmimimarisinin kimli¤ini Gotik mimarinin yenidencanland›r›lmas›nda aram›fl olmas› bu nedenlebir bak›ma do¤ald›r denilebilir. ‹ngiliz Yeni Go-tik üslubunun belki de en önemli örne¤i, büyükbir yang›nda 1834 y›l›nda neredeyse tamamenyanan ‹ngiliz parlemento binas› WestministerHall’un yerinde infla edilen yeni parlamento bi-nalar›d›r (resim 157 - ‹ngiltere’de parlamenta-rizmin bafllang›c›n›n Magna Carta’ya [1215]kadar dayand›¤› bilinir, bu süreç 17.yüzy›ldaavam kamaras›n›n gücünü art›ran ‘Haklar Ya-sas›’na, 18.yüzy›lda da bugünkü ‘bakanlar ku-rulu’nun kökeni olan ‘kabine’ sisteminin olufltu-rulmas›na uzan›r).

Amerika, Kanada gibi ‹ngiliz kültürünün ha-kim oldu¤u ülkelerde de uygulanm›fl olmas›nara¤men Yeni Goti¤in di¤er önemli örnekleri de‹ngiltere’dedir. Bunlardan A.W.N.Pugin’in SaintGiles Kilisesini ve Saint Pancras ‹stasyonununana yap›s› olan Midland Grand Hotel’i (resim158) anmakta yarar var.

Sanayi Devrimi, Mühendisler veMimarlar

Sanayi Devrimine yol açan bilimsel gelifl-menin temelde Ayd›nlanma Dönemi bilim vefelsefesine dayand›¤›n› ifade etmifltik. 19.yüzy›-l›n bilimsel geliflmesine ise öncelikle ba¤›ms›zbir bilim olma yolunda önemli ad›mlar atan bi-yoloji alan›ndaki h›zl› ilerleme damgas›n› vur-mufltu. Böylece, Descartes’c› madde ve ruh iki-li¤i aras›na, üçüncü bir kavram, yaflam kavram›yerleflecek ve klasik ikili¤i y›kacakt›. Eskiça¤ veOrtaça¤ anlay›fl›nda madde, yaflam ve ruhkavramlar› iç içe geçmiflti; dünya mekansal ol-mas› nedeniyle maddi, devimli olmas› aç›s›n-dan canl›, düzenli olmas› bak›m›ndan ise ak›ll›olarak görülüyordu. Rönesans düflüncesi ruhumaddeden kovdu ve modern fizi¤in temelleriniatt›. Descartes canl› varl›klar› otomatlar olarakdüflünecek, biyolojik olgular› fizi¤in kurallar›ylaaç›klamaya çal›flacakt›. Hegel’de bile bu anla-y›fl›n izleri vard›. Bu noktada, ilk kez kendisi ta-raf›ndan ortaya at›lm›fl olmasa da, belki de enönemli katk›y› yapt›¤› için, Darwin’in (1809-1882) ismiyle özdeflleflen ‘evrim kuram›’ olgun-laflacakt›.

Evrim kuram›, canl› türlerinin de¤iflmez birkal›c› tipler toplulu¤u olmad›¤›n›, zaman içindevar olup, de¤iflimlere u¤rad›klar› ve zamanlavarl›ktan çekildiklerini savl›yordu. Asl›nda, biyo-lojide somutlaflan evrim kuram›, ilham›n›18.yüzy›l›n tarihsel hareketinden, baflka bir de-yiflle tarihsel ilerlemenin sonuçlar›n› hakl›laflt›r›-c› tarihselci yaklafl›mdan alm›flt›. Böylece19.yüzy›l ortalar›ndan itibaren olgunlaflan mo-dern do¤a görüflüne göre, her fleyden öncede¤iflim art›k döngüsel de¤il ilerleyiciydi. Mo-dern düflünce arkaik döngüsel zaman anlay›fl›-n› tersine çeviriyor ve t›pk› tarih dünyas› gibido¤a dünyas›n› da içerisinde hiçbir fleyin yine-lenmedi¤i bir olgu olarak görüyor, döngüselmiflgibi görünen olgular›n, gerçekte de¤il yaln›zcagörünüflte döngüsel oldu¤unu savl›yordu. Bun-dan sonra do¤a art›k süreçlerden oluflan birfley olarak anlafl›lacakt›r. ‹kinci olarak, do¤aRönesans’›n öngördü¤ü gibi art›k mekanik dede¤ildi. Ayn› fleyi hem bir makine, hem de de-¤iflen-evrilen bir fley olarak tan›mlamak olanak-s›zd›r, makine özü bak›m›ndan bitmifl bir ürün-dür, dolay›s›yla da geliflemez çünkü geliflmebir fleyin henüz olmad›¤› fley olmaya çal›flmas›demektir. Böylece evrim kuram›n›n kabul gör-mesi mekanik do¤a anlay›fl›n›n rafa kalkmas›anlam›na geliyordu. Bunun sonucunda, Röne-sans’›n mekanik do¤a tasar›m› ile kovdu¤uereksellik Darwin’in ‘do¤al seçim’ kavram› ile

Resim 155 – J.G.Soufflot, Saint Genevieve Kilisesi, Paris (1790)

Resim 156 – K.F.Schinkel, Altes Müzesi, Berlin (1830)

Resim 157 – C.Barry ve A.W.N.Pugin, WestministerHall - Londra (1840- 1870)

Resim 158 – Sir G.G.Scott, Midland Grand Hotel –Londra (1868-1874)

30 SAYI26

geri dönüyordu. Evrimcilerce canl› organizma-lar›n varl›klar›n› sürdürmek ve gelifltirmek içinher zaman daha elveriflli bir biçimi hedefledik-leri öngörülüyordu.

Bir di¤er önemli de¤iflim, ‘en küçük uzay’ve ‘en küçük zaman ilkeleriyle gelecektir. Ev-rimci do¤a bilimine göre herhangi bir do¤al tözancak uygun bir uzay parças›nda varolabilir.Bu uzay parças› sonsuza dek bölünebilir ola-mayaca¤› için, onun olanakl› en küçük bir par-ças› olmas› gerekir, bu miktar bölünürse parça-lar o tözün örne¤i olamaz. 19.yüzy›l bafllar›ndaDalton taraf›ndan ileri sürülen atom kuram›, an-tik Yunan›n atomculu¤undan farkl›d›r. Yunanl›-lar›n atomlar› farkl›laflmam›fl maddenin bölün-mez parçalar›yken, Dalton’un atomlar› (Ruther-ford onlar› bölene dek) belirli bir maddenin, ör-ne¤in oksijenin, karbonun ya da kurflunun bö-lünmez parçac›klar›yd›. Daltoncu atom ö¤retisi-nin ömrü 19.yüzy›l› aflamad›. Yüzy›l›n sonlar›n-da Thomson ve baflkalar›, atom ile molekül ara-s›ndaki ikili¤i kald›r›p, atom ve molekül kuram-lar›n›; t›pk› su moleküllerinin, sudan çok farkl› ikifley olan oksijen ve hidrojenden oluflmas› gibi,oksijen atomunun da çok farkl› fleyler olan elek-triksel parçalardan olufltu¤unu öngörerek, ayn›çizgiye getirdiler.

Evrimci do¤a biliminin bir baflka öngörüsü,do¤al bir tözün varolmas›n›n uygun bir zamandilimi gerektirdi¤idir. Her özgül tözün varolabil-di¤i özgül bir zaman aral›¤› söz konusudur. Ev-rimci fizi¤in en küçük zaman ilkesine göre, tekbir molekül içinde atomlar›n deviniminin kendiritimlerini gerçeklefltirebildi¤i, böylece o tekmolekülü oluflturabildi¤i en küçük bir zamanaral›¤› vard›r. Örne¤in su molekülü için bu ara-l›ktan daha k›sa bir zamanda, oksijen ve hidro-jen atomlar› vard›r ama su molekülü yoktur. Öteyandan, atomlar da kendi içinde devinen par-çac›klardan, elektronlar, proton ve çekirdektenoluflur. Modern bilimin e¤ilimi tözü ifllev içindeçözeltmektir. Tüm do¤al ifllevler devinim biçim-leridir, her devinim de zaman gerektirir. En kü-çük zaman ilkesini Whitehead, ’’bir anda do¤ayoktur’’ önermesi ile özetlemifltir. Bu durumda,do¤adaki devinimin durdu¤unu varsayd›¤›m›z-da, klasik modern fizi¤in buna verece¤i yan›t;‘geride ölü bir do¤a kal›rd›’ olacakken, evrimcimodern fizi¤e göre bu yan›t; ‘geriye hiçbir fleykalmazd›’ olacakt›r. Gözlem ve deneylere da-yal› bilgimiz, do¤al süreçlerin uzay ve zaman-daki bir büyüklük içinde bir tür özelli¤i, farkl›büyüklükler içinde farkl› özellikleri bulundu¤u-nu gösteriyor. Bu da kimi düflünürlerin, ‘’yarat›-c› olan uzay-zamand›r’’ önermesine ve giderekTanr›n›n öncesiz-sonras›z oluflu ve sonsuzlu¤ukavramlar›n› öngörmesine ulafl›yor.

Bilim ve felsefe alan›ndaki bu müthifl de¤i-flimi ve dönüflümü çözemeyen Bat› mimarl›¤›-n›n gelenekçi okullar›n›n Neoklasik bunal›m›

sürmekteyken, nihayet 19’uncu yüzy›l›n ortala-r›ndan itibaren mimaride yeni bir dönüflümünayak sesleri duyulmaya bafllad›. Bu öncülerinbir k›sm› ve belki de en önemlileri mimar de¤il,ço¤unlukla endüstri ça¤›n›n yeni mesle¤ininmensuplar› mühendislerdi. Mimarlar›n büyükço¤unlu¤u klasik inflaat tekniklerini ve esteti¤i-ni hatmetmeye devam ederken mühendislerköprüler, tren garlar›, dev fuar yap›lar› yan› s›raan›tsal binalara bile imza at›yorlard›. ‹lk örnek-ler dönemin gerektirdi¤i yeni ifllevlere mimarla-r›n önerdi¤i çözümlerin yetersiz bulunmas› ileortaya ç›km›flt›. Bunlardan uluslararas› bir sa-nayi sergisi yap›s› olan Chrystal Palace 70 binmetrekare alana oturan devasa bir yap›yd› (re-sim 159). Bir peyzajc› ve sera yap›c›s› olan Jo-seph Paxton taraf›ndan tasarlanan bu yap›,dökme demir konstrüksiyon ve cam örtüdenolufluyordu ve bir y›l gibi o güne kadar hayaledilemeyecek kadar k›sa bir sürede infla edil-miflti (Chyrstal Palace sergi bitti¤inde kuruldu-¤u Hyde Park’dan baflka bir konuma tafl›nacakve 1936’da ç›kan bir yang›nda y›k›lacakt›r).

Ayn› flekilde kentsel büyük tren garlar› gibiyap›larda da mimarlar›n ezberlerindeki üsluplarve yap› teknikleri yetersiz kal›yordu. Mühendis-ler taraf›ndan tasarlanan Saint Pancras Gar›(resim 160) aç›kl›¤› 70 metreyi aflan metalkonstrüksiyonu ile devasa bir iç mekan yarat›-yordu. Yaklafl›k 25 y›l sonra Frans›z Devrimininyüzüncü y›l› kutlamalar› kapsam›nda yine mü-hendisler taraf›ndan tasarlanan Paris DünyaMakine Fuar› Yap›s› ise 115 metre aç›kl›¤a ula-flacakt›.

Devrimin yüzüncü y›l› an›s›na yap›lan birbaflka yap›, tasarland›¤› ve yap›ld›¤› dönemdebüyük tart›flmalara neden olan, bugünse Dün-yan›n en çok bilinen simge yap›lar›ndan birisiolan Eiffel Kulesidir (resim 161). 1889 DünyaFuar› girifl yap›s› olarak tasarlanan 320 metreyükseklikteki bu an›tsal yap›n›n ilk tasar›m› ya-p›mc› Gustave Eiffel’in flirketinde çal›flan ikimühendis taraf›ndan gelifltirilmiflti ve döneminmimarlar› ve sanatç›lar› kulenin infla edilmeme-si için ciddi bir protesto savafl›m› vermiflti.

Öte yandan, 19.yüzy›l›n ikinci yar›s›ndanitibaren Avrupa ve Amerika Birleflik Devletlerin-de öncü sanat ve mimarl›k anlay›fllar› da olufl-maya bafllam›flt›. ‹ngiltere’de Arts and Crafts,Fransa’da Art Nouevau, Almanya’da Jugendstilhareketleri temelde Sanayi Devriminin yaratt›¤›‘sanattan yoksun’ yap›lara ve ürünlere tepkiolarak do¤mufl olsalar da, tarihsel üsluplar›nça¤›n gereklerine yan›t veremedi¤inin de far-k›ndayd›lar. Yaklafl›k 1860 – 1910 tarihleri ara-s›nda etkili olan, bafl›n› toplumcu bir sanatç›,tekstil tasar›mc›s› ve yazar olan William Mor-ris’in çekti¤i Arts and Crafts Hareketi, gelenek-sel sanat ve zanaatlar›n yok olmamas› ve yeni-den yorumlanarak canland›r›lmas› gerekti¤i sa-v›yla ortaya ç›km›fl, esinini tarihsel büyük üslup-larda de¤il daha çok geleneksel halk sanatlar›ve mimarisinde aram›flt›. Zamanla bünyesinde-ki modernist fikirlerin daha da güçlenece¤i buhareketin mimarideki en önemli temsilcisi Glas-gow do¤umlu bir ‹skoç olan Charles RennieMackintosh’dur. Mackintosh’un mimarisininArts and Crafts’›n temel felsefesiyle, ifllevsellikve yal›nl›k gibi modernist fikirleri birlefltirdi¤isöylenebilir (resim 162 - Mackintosh’un yal›nl›kba¤lam›nda geleneksel Japon mimarisindenesinlendi¤i de bilinir).

Ahmet B. ÖZSÜT

Resim 159 – J.Paxton, Chyrstal Palace – Londra (1851)

Resim 161 – M.Koechlin ve E.Nouguier, Eiffel Kulesi – Paris (1889)

Resim 160 – W.H.Barlow ve R.M.Ordish, Saint Pan-cras ‹stasyonu – Londra (1865)

Tarihsel üsluplar ve modernizm aras›ndakigeçifl sürecinde uluslararas› ba¤lamda en yay-g›n ak›m Art Nueveau’dur (yeni sanat). Alman-ya’daki Jugendstil ve Viyana’n›n Secession ha-reketlerini de yerel farkl›l›klara ra¤men Art Nu-eveau kapsam›nda de¤erlendirmek gerekir.Art Nueveau 19.yüzy›l›n akademik sanat anlay›-fl›na reaksiyon olarak do¤mufl ve özellikle 1890– 1910 tarihleri aras›nda etkili olmufltu. Mimari-deki genel tav›r, Mackintosh’a benzer bir flekil-de tarihsel üsluplardan kesin kopufl, halk mi-marisinden esinlenme ve yal›nlaflma yönün-deydi. Almanya Darmstadt Sanatç›lar Koloni-si’ndeki Peter Behrens’in Jugendstil dönemison eseri (resim 163) ve Viyana’da J.M.Ol-brich’in Secession sanatç›lar›n›n sergi evi (re-sim 164) bu anlay›fl› yans›tan önemli yap›lard›r.

Art Nueveau sanatç›lar›, ‘yeni sanat’ anla-y›fllar›n› bilinçli bir sadelefltirme ve içtenliklegenelde k›smen soyutlanm›fl floral do¤al form-lar›n ve k›vr›ml›, dinamik hatlar›n hakim oldu¤ubir stil oluflturarak gerçeklefltirmifllerdi. Bu ak›-m›n yans›malar› resim sanat›nda daha güçlü ol-mufltu. Toulouse Lautrec (resim 165), Alphon-se Mucha ve Gustav Klimt (resim 166) gibi hemça¤›n ruhunu yans›tan hem de gelece¤e ilhamveren sanatç›lar bu dönemin ürünüydü.

Resim sanat›nda oldu¤u kadar olmasa da ArtNueveau, içmimaride de baflka bir deyiflle deko-ratif sanatlarda da belirli bir dönem etkili olacaközgün bir anlay›fl gelifltirmiflti fakat Gaudi’yi tekilörnek sayarsak mimari aç›dan resim ve içmimari-de oldu¤u gibi güçlü bir etki yaratamam›flt›. Buba¤lamda Belçikal› mimar Victor Horta’n›n özellik-le içmimari iflleri ak›m›n ruhunu yans›tmak aç›s›ndan önemli eserlerdi (resim 167)

Ayn› dönemde ‹spanya’da Antoni Gaudi,her ne kadar k›smen Art Nueveau kapsam›ndade¤erlendirilebilirse de bafll› bafl›na tekil say›-labilecek, hiçbir ekole ba¤l› olmayan mimarieserler yaratacakt›r. Gaudi, kariyerinin ilk dö-nemlerinde önce oriyentalist sonra Yeni Gotik

bir anlay›fl benimseyecek, 20.yüzy›l›n bafl-lang›c›ndan itibaren ise Casa Battlo (resim167) ve Casa Mila (resim 168) gibi tümüyle öz-gün, benzeri olmayan eserler verecektir.

Gaudi’nin yaratt›¤›, do¤adaki formlardanesinlenerek al›fl›lagelmifl geometrik kal›plar› bi-linçli olarak de¤ifltiren organik ve romantik mi-mari dilin La Sagrada Familia (Kutsal Aile) Kili-sesinde doru¤una ulaflt›¤› söylenebilir (resim169, 170). Koyu bir Katolik ve Katalan milliyetçi-si olan Gaudi, bu yap›ya Gotik esinlenme döne-mi olan 1883 y›l›nda bafllam›fl, bir tramvay çarp-mas› sonucunda öldü¤ü 1926 y›l›na kadar yap›-n›n tasar›m› ve inflaat› ile birebir ilgilenmiflti. Buyap›n›n inflaat› günümüzde de sürmektedir.

EK‹M2012 31

KÜ

LTÜ

R-S

AN

AT

Resim 162 – C.R.Mackintosh, Sanat Okulu – Glasgow (1909)

Resim 165 – Henri de Toulouse Lautrec, J.Avril Posteri (1893)

Resim 166 – Gustav Klimt, A.B.Bauer’in Portresi (1907)

Resim 167 – V.Horta, Tassel Evi - Brüksel (1893)

Resim 163 – P.Behrens, Behrens Evi - Darmstadt (1901)

Resim 164 – J.M.Olbritch, Secession Evi - Viyana (1896)

Resim 167 – A.Gaudi, Casa Battlo - Barselona (1904-1906)

Resim 168 – A.Gaudi, Casa Mila - Barselona (1906-1910)

Resim 169 – A.Gaudi, La Sagrada Familia - Barselona (1883 – devam ediyor)

Resim 170 – A.Gaudi, La Sagrada Familia tavan detay›

(Devam Edecek)

Birli¤imizden Haberler

32 SAYI26

B ‹ R L ‹ ⁄ ‹ M ‹ Z D E N H A B E R L E RB ‹ R L ‹ ⁄ ‹ M ‹ Z D E N H A B E R L E R

Yeni ÜyelerimizBirli¤imize Ergün AKGÜL, Halil ‹brahim GÖRÜR ve Mehmet KILIÇ flah›s olarak üye olmufllard›r.

FIDIC Seul Konferans›:9-12 Eylül tarihlerinde Güney Kore’nin baflkenti Seul’de düzenlenen FIDIC Konferans›’na birli¤imizi temsilen Baflkan›m›z Demir‹NÖZÜ, Baflkan Yard›mc›m›z Hamdi AYDIN ve Fatma ÇÖLAfiAN kat›lm›fllard›r.Konferansa ait sunumlara FIDIC’in http://www.fidic2012.org/ web sitesinden eriflilebilmektedir.