สถาปตยกรรมโรมาเนสก (องกฤษ: Romanesque architecture) เปนค าทบรรยายลกษณะสถาปตยกรรมตะวนตกทเรมราวปลายครสตศตวรรษท 10 ไปจนถงสมยสถาปตยกรรมกอธคระหวางครสตศตวรรษท 12 สถาปตยกรรมโรมาเนสกทองกฤษจะเรยกกนวา “สถาปตยกรรมนอรมน”

ลกษณะเดนๆของสถาปตยกรรมยคนคอความเทอะทะ เชนความหนาของก าแพง ประตหรอหลงคา/เพดานโคงประทน เพดานโคงประทนซอน การใชโคงซมอารเคดในระหวางชวงเสาหนง ๆ และในแตละชนทตางขนาดกน[1] เสาทแนนหนา หอใหญหนก และ การตกแตงรอบโคง (เชน ซมประตหรออารเคด (arcade)) ลกษณะตวอาคารกจะมลกษณะเรยบ สมสวนมองแลวจะเปนลกษณะทดขงขงและงายไมซบซอนเชนสถาปตยกรรมกอธคทตามมา สถาปตยกรรมจะพบทวไปในทวปยโรปไมวาจะเปนประเทศใดหรอไมวาจะใชวสดใดในการกอสราง

สถาปตยกรรมโรมาเนสกจะพบในการกอสรางครสตศาสนสถานและมหาวหารเปนสวนใหญ แตจะมบางทใชในการกอสรางปราสาทในสมยนน ครสตศาสนสถานแบบโรมาเนสกยงคงมหลงเหลออย และบางแหงกยงใชเปนสถานทสกการะตราบจนทกวนน

ค าวา “โรมาเนสก” ใชเปนครงแรกโดยนกโบราณคดชารลส-อเลกซส-อาเดรยน ดเอรสซเยร เดอ แชวลลเมอตนปครสตวรรษท 19 เพอบรรยายสถาปตยกรรมตะวนตก ทเรมตงแตครสตวรรษท 5 จนถงครสตวรรษท 13 ในเวลาทสงกอสรางทงหลายยงระบไมไดวาสรางเมอไหร[3] ค านในปจจบนจ ากดเวลาแคบลงจากเดมมาเปนสถาปตยกรรมตงแตปลายครสตวรรษท 10 จนถงครสตวรรษท 12 ค าวา “โรมาเนสก” บรรยายถงลกษณะทเปนแบบบอกไดแนนอนวาเปนยคกลางแตกอนสมยสถาปตยกรรมกอธคแตกยงรกษารปลกษณแบบสงกอสรางโรมนเชนซมโคงฉะนนจงดเหมอนวาเปนศลปะทตอเนองมาจากโรมนซงเปนแบบเรยบงายแตวธการกอสรางไมดเทาสงกอสรางโรมน

ค าวา “สถาปตยกรรมกอนโรมาเนสก” บางครงจะหมายถงสถาปตยกรรมในประเทศเยอรมน สมยคาโรแลงเชยงและแบบออตโตเนยน (Ottonian) ขณะท “สถาปตยกรรมกอนโรมาเนสกตน” กลาวถงสงกอสรางในประเทศอตาล ประเทศสเปน และบางสวนของ ประเทศฝรงเศสทมลกษณะโรมาเนสกแตกอนหนาอทธพลของแอบบคลน

ลกษณะโดยทวไปทเราเขาใจกนของสถาปตยกรรมโรมาเนสกไมวาจะเปนสงกอสรางทางศาสนาหรอทอยอาศยคอจะมลกษณะแนนหนาเทอะทะ และแขงแรง ซงตรงกนขามกบสถาปตยกรรมคลาสสกของกรกและโรมน และสถาปตยกรรมกอธคทจะเพรยวกวาในสมยตอมา โครงสรางทรบน าหนกของสงกอสรางสวนใหญจะเปนเสา เสาอง และซมโคง สถาปตยกรรมโรมาเนสกคลายกบสถาปตยกรรมไบแซนไทนตรงทจะใชกบก าแพง หรอชวงก าแพงทเรยกวาเสาอง หรอเสาสเหลยม (Pier) เปนสงส าคญในการรบน าหนกสงกอสราง[

สถาปตยกรรมโรมาเนสกแบงเปนสองสมย, “โรมาเนสกสมยตน” และ “โรมาเนสกสมยสอง” ความแตกตางของสองสมยอยทความช านาญในการกอสราง “โรมาเนสกสมยตน” จะใช “ก าแพงวสด,” หนาตางแคบ, และหลงคาทยงไมโคง “โรมาเนสกสมยสอง” ตอมาฝมอจะดขนและมใชเพดานโคงทโคงขนรวมทงมการตกแตงหนาหนเพมขน

ก าแพงก าแพงของสงกอสรางแบบโรมาเนสก

มกจะหนามากและมหนาตางหรอประตแคบๆ เพยงไมกชอง ก าแพงจะเปนสองชนภายในจดวยขยะสงกอสรางทเรยกวา “ก าแพงวสด”

วสดการกอสรางจะแตกตางกนแลวแตละทองถน ในประเทศอตาล โปแลนด เยอรมน และบางสวนของเนเธอรแลนดมกจะสรางดวยอฐ บรเวณอนๆ จะใช หนแกรนต หนปน หรอ หนเหลกไฟ[1] หนทใชจะตดเปนกอนไมเทากนเชอมตอกนดวยปน การตกแตงหนาหนยงไมใชลกษณะเดนของสงกอสรางแบบโรมาเนสกโดยเฉพาะสมยโรมาเนสกตน แตมาปรากฏภายหลงเมอมการใชหนปนเปนสงกอสราง

เสาเสาสเหลยม เสาสเหลยม หรอ

เสาอง (Pier) ในสถาปตยกรรมแบบโรมาเนสกใชส าหรบรบซมโคง จะท าจากปนเปนสเหลยมบางสวนและมบวหวเสาตรงบรเวณทเรมโคง บางครงเสากจะมเสาแนบ (Shaft) ประกบและมบวทฐาน แมวาจะเปนสเหลยมแตบางครงจะเปนโครงสรางทซบซอนโดยการใชตวเสาหลกทกลวงเปนตวรบซมโคง หรอใชกลมเสาแนบประกบกนจนไปถงซมโคง บางครงเสาองกใชส าหรบรบซมโคงสองซมใหญตดกนเชนภายใตจดตดระหวางทางเดนกลางและแขนกางเขน และมกจะเปนลกษณะไขวเปนฉากตอกน

เสากลมเสาใชแลว ในสมยนในอตาลจะมการไปน าเอาเสาโรมนโบราณมาใช

ภายในสงกอสรางโรมาเนสก เสาทชนดททนทานทสดกจะเปนเสาหนออนเนอขนาน แตสวนใหญทมจะเปนเนอตงและมหลายส บางครงกจะน าเอาหวเสาแบบโรมนของเดมมาใชดวยโดยเฉพาะหวเสาแบบโครนเธยน หรอแบบ “โรมนผสม”[ สงกอสรางบางแหงเชนเอเทรยมทบาซลกาซานเคลเมนเตทกรงโรมจะประกอบดวยเสาหลายชนด บนหวเสาเตยกตงหวเสาใหญ บนหวเสาสงกตงหวเสาเลกลงหนอยเพอปรบระดบใหเทากนความยดหยนในการกอสรางเชนนจะไมเปนทยอมรบกนโดยสถาปนกโรมนหรอกอธค การเอาเสาโรมนมาใชในประเทศฝรงเศสกมบางแตนอย สวนในเยอรมนและประเทศอนๆ การสรางเสาใหญกจะตดจากหนกอนเดยวทงเสา และวางสลบกบเสาองใหญ

เสากลอง การใชเสาในสมยนจะเปนเสาใหญหนกเพราะใชรบน าหนกก าแพงหนาและหลงคาทหนกในบางครง วธกอสรางเสาขนาดใหญเชนนมกจะตดหนเปนแวนๆทเรยกวา “กลอง” แลววางซอนกน เชนเสาในหองใตดนทมหาวหารสเปเยอรในประเทศเยอรมน วธสรางเดยวกนนใชในการกอสรางสถาปตยกรรมแบบคลาสสกเชนทตกแพนธอนทกรงโรม

เสากลวง ถาตองใชเสาใหญมากๆ เชนทมหาวหารเดอแรมทองกฤษกสรางโดยใชปนกอกลวงภายในเสากอดดวยเศษวสดกอสราง เสาลกษณะนบางทกจะมการตกแตง

หวเสา การแกะหวเสาสมยโรมาเนสกไดรบอทธพลบางสวนมาจากการแกะหวเสาตกแตงดวยไบไมแบบโครนเธยนของโรมน ฝมอการแกะกขนอยกบความใกลชดเทาใดกบตนตอเชนการแกะหวเสาในอตาลทมหาวหารปซาหรอทางใตของฝรงเศสกจะคลายตนต าหรบมากกวางานทพบในองกฤษเปนตน[9][2]

ตรงฐานของหวเสาแบบโครนเธยนจะกลมเพราะใชวางบนเสากลม แตตอนบนจะเปนสเหลยมเพอรบผนงหรอซมโคง หวเสาโรมาเนสกกยงใชลกษณะเดยวกนน ซงท าโดยการตดหนเปนสเหลยมและปาดมมลางสมมออก[5] ฉะนนดานบนจงยงคงเปนสเหลยมแตดานลางจะเปนแปดเหลยมจากการปาดมมออก เชนทพบทวดเซนตไมเคลทฮลเดสไฮม (St. Michael's Hildesheim)[9]

การตดเชนนท าใหงายตอการแกะตกแตงผวหนเชนใบไมหรอรปอนๆ ทางตอนเหนอของยโรปการแกะใบไมบนหวเสาจะคลายกบทเหนในหนงสอวจตรมากวาจะเปนหวเสาแบบคลาสสก การแกะหวเสาในบางสวนของฝรงเศสและอตาลจะไปทางศลปะไบแซนไทน แตการแกะหวเสาเปนรปลกษณตางๆ นอกเหนอไปจากไบไมเปนลกษณะทเปนเอกลกษณทสดอยางหนงของสถาปตยกรรมโรมาเนสก บางหวเสากแกะจากต านานจากคมภรไบเบลหรอแกะเปนรปคนหรอสตวอปลกษณ หรอจากจนตนาการ หรอแกะเปนต านานของนกบญในทองถน[5]บางครงหวเสาทรงสเหลยมปาดอยางทกลาวกจะถกบบลงมาเหลอเปนเพยงแปนโดยเฉพาะเมอใชกบเสาปนใหญๆ หรอ เสาใหญทใชสลบกบเสาองเชนทพบทมหาวหารเดอแรม เปนตน[6]การใชเสาในการแบงชองวางภายในตวอาคารการแบงชองวางภายในอาคารไมวาจะเปนวดหรอสงกอสรางอนๆ โรมาเนสกจะใชซมโคงสลบกบเสาตางๆ เปนเครองแบง ลกษณะทงายทสดคอการใชเสาระหวางชวง ทชเมจส (Jumieges) ใชเสากลองสงระหวางเสาสเหลยม แตละเสาสเหลยมกจะรบดวยเสาทเตยกวา หรอทมหาวหารเดอแรมทใชบวและเสาแนบกบเสาสเหลยมทตกแตงอยางสวยงาม และเสาปนทใหญโต แตละเสากตกแตงดวยลวดลายเรขาคณต[9]บางครงความซบซอนของการแบงชองวางมไดอยทการใชเสาชนดตางๆ แตอยทตวเสาชนดเดยวกนทแตละอนจะกแตกตางจากกนเชนทวดซานอมโบรจโอทมลานทลกษณะเพดานโคงเปนตวก ากบในการบงลกษณะของเสาสเหลยมสลบทตองรองรบน าหนกมากกวาท าใหเสาสเหลยมตองสรางใหใหญกวา[4]

การใชโคงหนาตางและประตโคงในสถาปตยกรรมแบบโรมาเนสกเปนครงวงกลมนอกจากบางแหงทยกเวนเชนทมหาวหารแซงตลาซารแหงโอทงในประเทศ

ฝรงเศส และมหาวหารมอนรอาล ทซซล แตเปนสวนนอย ทงสองแหงใชโคงแหลม เชอกนวาการใชโคงครงวงกลมมอทธพลมาจากสถาปตยกรรมอสลาม การวางหนาตางจะมขอเหนอหนาตาง ถาหนาตางใหญกจะเปนหนาตางโคง ประตกเชนกนจะเปนโคงครงวงกลมดานบน นอกจากประตทมเสยวครงวงกลม หรอเสยวพระจนทร (lunette) ตกแตงเหนอประตทท าใหประตกลายเปนสเหลยม