02. levha hareketleriimg.eba.gov.tr/858/1cf/d2b/386/49e/c24/367/99d/4d0/8a0/... · 2018-03-04 ·...

31

YER’ÝN YAPISI

Geosferler

Dünya, iç içe farklý yoðunluk ve kalýnlýklardan olu-þan geosferlerden oluþmuþtur.

Geosferlerden yer kabuðunun ortalama kalýnlýðý 33kilometre kadardýr. Yer kabuðu bileþim ve yoðunluk baký-mýndan granitik kabul (SÝAL) ve bazaltik kabuk (SÝMA) ol-mak üzere 2 kýsýma ayrýlýr.

Yer’in derinlikleri hakkýnda elde edilen bilgiler

• Volkanizmayla yeryüzüne ulaþan üst mantodan ge-len materyallerin incelenmesiyle

• Bilimsel amaçlý ya da madencilik amaçlý yapýlansondajlarla

• Yeryüzüne ulaþan meteoritlerin yapý ve bileþimleri-nin incelenmesiyle

• Deprem dalgalarýnýn ya da yapay sismik dalgalarýnincelenmesiyle elde edilir.

Sismik dalgalar yerküre içinde bulunduklarý ortamýniletim özelliklerine baðlý olarak deðiþik yayýlma hýzlarýgöstererek bulunduklarý ortam hakkýnda bilgi verebilmek-tedir.

Geçmiþten günümüze bazý jeolojik devirlerde levhalarýn tahmini

konumlarý

Levha (Plaka)Karalarý oluþturan ve ayný zamanda okyanuslarýn ve

denizlerin altýnda devam eden yer kabuðu tek parça deðil-dir. Yer kabuðu levha adý verilen parçalardan oluþmuþtur.

Çekirdekteki ýsýnýn etkisiyle ýsýnan magma kütlelerin-de konveksiyonel akýntýlar oluþur. Bu akýntýlarýn etkisiylelevhalar, magmanýn akýcý olan üst kýsmýnda hareket eder.

Mantoda gerçekleþen konveksiyonel akýntýlar, Yer’iniç kýsýmlarýnda radyoaktif bozunum sonucunda oluþan ýsý-nýn yüzeye aktarýlmasý zorunluluðundan kaynaklanýr.

Levha TektoniðiYerküre’deki bölgesel yapýlarýn oluþumuna yol açan

ve tektonik hareketlere neden olan dinamik olaylarýn ne-den-sonuç iliþkisi dahilinde açýklanmasýný saðlayan, Yer-küre’nin iç yapýsýnýn bir sonucu olarak ortaya çýkan bir hi-potezdir.

Günümüzde yer kabuðunu oluþturan levhalarýn ha-reket ettiðine dair birçok uydu gözlemleri ve ölçümlerivardýr. Ayrýca depremlerin ve volkanlarýn yeryüzündekidaðýlýmlarý, dünya ölçeðinde kýrýk hatlarý boyunca kýtala-rýn hareketliliðini hiçbir þüpheye yer býrakmayacak þekil-de göstermektedir.

LEVHA HAREKETLERÝNÝN ETKÝLERÝ

32

• Güney Amerika ve Afrika kýtalarýnda olduðu gibi ký-ta kenarlarýnýn birbirine uyumluluðu

• Ayný jeolojik yaþlý sürüngen ve bitki türlerinin farklýkýtalarda bulunmasý

• Benzer yaþlý kaya gruplarýnýn, bugün farklý konum-larda olan kýtalarda bir bütünün parçalarý þeklindeyer almasý

• Benzer tortul kaya gruplarý, günümüzde farklý ko-numlardaki kýtalarda bulunmaktadýr. Bu ise kýtalarýnPermiyen-Triyas döneminde birlikte olduðunu kanýt-lamaktadýr.

• Farklý kýtalarda bulunan benzer yaþlý volkanik kaya-larda gerçekleþen paleomanyetik çalýþmalar, bu vol-kanik kayalarda farklý manyetik kutuplarýn varlýðýnýortaya çýkarmýþtýr. Her kýta için ayrý bir manyetik ku-tup olamayacaðýna göre, günümüzde ayrýlmýþ olanbu kýtalar geçmiþ jeolojik devirde bir arada bulunu-yorlardý.

Yakýnlaþan Levha Sýnýrlarý

Yakýnlaþan levha sýnýrlarýnda levhalar birbirine yak-laþacak þekilde hareket eder. Bu durumda yoðunluðufazla olan levha diðerinin altýna doðru ilerler. Ýki levhaarasýnda oluþan deformasyon zonuna yitim zonu denir.

Yakýnlaþanlevha

sýnýrlarý

Uzaklaþanlevha

sýnýrlarý

Doðrultu atýmlýfay levhasýnýrlarý

Levha Sýnýrlarý

Siluriyen yaþlý buzul kayalarý günümüzde farklý ko-numlarda bulunmaktadýr.Kýtalarýn bugünkü konumlarýsiluriyen yaþlý bu buzul kayalarýný açýklayamamak-tadýr.

BÖLÜM: 2 LEVHA HAREKETLERÝNÝN ETKÝLERÝ

Levha Tektoniðinin Kanýtlarý

33

Uzaklaþan Levha Sýnýrlarý

Uzaklaþan levha hareketleri sýrasýnda levhalar biribi-rinden uzaklaþacak þekilde hareket etmektedir.Levhalarýn uzaklaþmasý sýrasýnda oluþan alana aste-nosferden sokulum yapan magma kütlesi levha sýnýr-larýnda katýlaþarak levhalarýn hareketine neden olur.Okyanus tabanýnda yanardað oluþur. Ýki levha birbi-rinden uzaklaþtýðýnda bu iki levha yerkürenin diðer yü-zünde birbirine doðru hareket eder.Yani Amerika ve Avrasya levhalarý Atlas Okyanu-su’nda birbirinden uzaklaþýrken, Büyük Okyanus’tabirbirine yaklaþýr. Atlas Okyanusu ne kadar büyüyor-sa, Büyük Okyanus’ta o kadar küçülür.

Uzaklaþan levhalar

Yakýnlaþan levha sýnýrlarýna örnek olarak Büyük Okya-nus çevresini içine alan “Ateþ Çemberi” ve ülkemizi veçevresi yakýn bir jeolojik geçmiþte Tetis Okyanusu’nunbulunduðu yakýnlaþan bir levha sýnýrý üzerinde bulunu-yordu. Akdeniz günümüzde önemli ölçüde bu Tetis Ok-yanusu’nun kalýntýsýdýr.

Ýki okyanusal levhanýn birbirine yaklaþtýðý yerde vol-kanik ada yaylarý ve derin okyanus hendekleri oluþur.

Ýki okyanusal levhanýn karþýlaþmasý

Ýki kýtasal levhanýn birbirine yaklaþtýðý yerlerde litosferkalýnlaþýr ve sýradaðlar oluþur. Sýkýþma kuvvetleri et-kisinde kalan levha sýnýrlarýnda oluþan en önemli olayorojenezdir. Orojenez sýrasýnda geniþ alan kaplayansedimentlerin çökelmiþ olduðu su altýndaki alanlarAnd Daðlarý, Himalayar ve Alplerde olduðu gibi faylar,bindirmeler ve kývrýmlarla birlerce metre yükselebil-mektedir.

Ýki kýtasal levhanýn karþýlaþmasý

Okyanusal ve kýtasal levhalarýn karþýlaþtýðý yerde vol-kanizma kýta kabuðunda oluþur.

Okyanusal ve kýtasal levhalarýn karþýlaþmasý


34

Doðrultu Atýmlý Fay Levha Sýnýrý

YERYÜZÜNDE SICAK SULARIN DAÐILIÞIYer kabuðunun çeþitli derinliklerinde birikmiþ ýsýnýn

oluþturduðu sýcaklýklarý sürekli olarak bölgesel atmosferikortalama sýcaklýðýn üstünde olan ve çevresindeki normalyer altý ve yer üstü sularýna göre daha fazla mineral, çe-þitli tuzlar ve gazlar içerebilen sýcak sularýn yeryüzünde-ki daðýlýþý ile aktif volkanlarýn, depremlerin ve genç olu-þumlu alanlarýn daðýlýþý paralellik taþýr.

Ýzlanda, levha sýnýrlarýnda ve aktif volkanlarýn bu-lunduðu bir ülke olduðu için bu ülkede konutlarýn, havaalanlarýnýn, ana yollarýn ýsýtýlmasýnda, elektrik enerji üre-timinde jeotermal enerji önemli ölçüde kullanýlmaktadýr.

• Filipinler, Endonezya, Japonya,Yeni Zelanda, Ýzlan-da, Rusya Federasyonu, ABD .... aktif volkanlarýnbulunduðu ülkelerde gayzerler yaygýndýr.

Avustralya, Ýskandinavya Yarýmadasý gibi eski olu-þumlu arazilerde ise sýcak su kaynaklarý nadiren bu-lunur.

• Sýcak sular genel olarak meteorik kökenli olduðun-dan, yer altýndaki hazneler sürekli olarak beslen-mektedir. Bu nedenle beslenmenin üzerinde kulla-ným yoksa sýcak su kaynaklarýnýn tükenmesi bek-lenmez.

• Bir kaynak suyu ne kadar derinden geliyorsa o ka-dar sýcaktýr. Kaynak suyunun sýcaklýðý arttýkça busuyun içinde bulunan eriyik haldeki madde miktarýartar.

Roturue Gayzeri - Ýzlanda Yellowstone Gayzeri - ABD

Ýzlanda, aktif volkanlarýn ve gayzerlerin yaygýn olduðu bir ülkedir.

Levhalar birbirine göre yanal olarak hareket ettiklerin-de transform fay olarak adlandýrýlýr. Doðrultu atýmlýlevha sýnýrý boyunca yeni litosfer üretimi ya da tüketi-mi söz konusu deðildir.


35


Bir okyanusal levha ile kýtasal levhanýn karþýlaþtýðý bölgelerde volkanik ada yaylarý oluþur. Volkanik ada yaylarýnýn yay-gýn olduðu alanlar “gayzer” adý verilen yer altý gazlarýnýn basýncý ile fýþkýrarak çýkan sýcak su kaynaklarýnca zengindir.

Buna göre, aþaðýdaki haritada yeryüzünde gayzerlerin bulunduðu baþlýca bölgeleri tarayarak gösteriniz.

0° Ekvator

Okyanusal - kýtasal levha karþýlaþmasý Volkanik bölgelerde sularý düzenli ya dadüzensiz aralýklarla fýþkýran sularý çok sý-cak olan gayzerler bulunur.

ETKÝNLÝK

36


I. Jeolojik zamanda oluþmuþ arazilerde depremsellik derecesi düþüktür. III. ve IV. jeolojik zamanda oluþmuþ genç olu-þumlu alanlarda ise depremsellik yüksektir.

Aþaðýdaki haritada depremsellik derecesi düþük alanlarý tarayarak gösteriniz.

Depremsellik derecesi düþük olan bu alanlarla paralellik taþýyan diðer durumlar nelerdir?

0° Ekvator

ETKÝNLÝK

Levha sýnýrlarýna uzak olan bölgelerle, eski kýta çekirdeði olarak adlandýrýlan arazilerde tektonik depremler, aktif vol-kanlar görülmez. Ayrýca bu araziler sýcak su kaynaklarýna rastlamanýn zor olduðu alanlardýr.

Ders kitabýnýzdan levha sýnýrlarýný gösteren bir haritayý inceleyerek, aktif volkanlarla, tektonik depremlerin en az bulun-duðu alanlarý aþaðýdaki harita üzerinde tarayarak gösteriniz.

0° Ekvator

ETKÝNLÝK

37


KULA VOLKANLARI

Kula volkanlarý, Ege Bölgesi’nde Manisa il sýnýrý içinde 30-35 km uzunlukta ve 10-15 km geniþlikte bir alanda yaklaþýk400 km2’lik bir alana yayýlmýþtýr.

Kula volkanlarý kuvaterner yaþlý genç volkanlardýr. Arazi yüzeyinde lav akýntýlarý kilometrelerce uzanmaktadýr. Bu yöremilattan önceki dönemlerde bile araþtýrýcýlarýn ilgisini çekmiþtir. Örneðin, 2000 yýl kadar önce burayý dolaþan ünlü ta-rihçi Strabon Kula çevresine “Katakekuamena” (yanýk ülke) adýný vermiþtir. Kula çevresinde 68 tane devlit adý verilenküçük volkan konisi vardýr.

Fotoðraflar: V. Boynueðri

Kula’da bazalt kullanýlarak yapýlmýþ bir konutKula’da yol yapýmý için malzeme çýkarýlan taþ ocaðý

Kula’da bazaltik lav akýntýlarýKula’da küçük volkan konileri olan devlitlerden bir tanesi

HABER KÖÞESÝ

38

ÖLÇME ve DEÐERLENDÝRME TESTÝ

Aþaðýda verilen boþluklarý uygun kelimelerle doldu-runuz.

1. Kýrýk yüzeyi boyunca yer deðiþtirme meydana gel-miþ ise, bu özellikteki kýrýða .................. denilir.

2. Magmanýn yeryüzüne doðru yükselmesi þeklindegeliþen sürece ............... denilir.

3. Volkan bacasýnýn üst kýsmý çoðunlukla huni þeklin-de geniþlemiþtir ve .............. adýný alýr.

4. Volkanlarýn çýkardýklarý sývý haldeki maddelere............... denir.

5. Büyük Okyanus’u çevreleyen ve Antarktika’danAlaska’ya Kamçatka’dan Yeni Zelanda’ya kadaruzanan ............. ............... Dünya’daki etkin volkan-larýn yaklaþýk % 75’inin bulunduðu kuþaktýr.

6. Yer kabuðunun doðal etkenlerin etkisi altýnda uðra-dýðý kýsa süreli sarsýntýlara .............. denir.

7. Karstik bölgelerdeki yer altý boþluklarýnýn tavanlarý-nýn çökmesi sonucu oluþan etki alanlarý sýnýrlý dep-remlere .................. depremi denir.

8. ..................... depremler iç kuvvetlerin neden oldu-ðu gerilimlerin boþalmasý ile meydana gelen yer ka-buðu hareketlerinin yol açtýðý sarsýntýlardýr.

9. Bolu, Düzce, Amasya, Tokat, Erzincan .................................. Fay hattý üzerindedir.

10. Kaplýcalarýn yaygýn olduðu yöreler depremselliðin.................... olduðu alanlardýr.

11. ................. ................., litosferin iç kýsmýnda belli birderinlikte, depreme neden olan yer kabuðu hareke-tinin oluþtuðu yeri açýklar.

12. Yeryüzünün depremsellik derecesi en ..................bölgeleri, genç kývrýmlý daðlar, levha sýnýrlarý ve ok-yanus kenarlarýndaki çukurlardýr.

Levha hareketlerinin etkileri ile ilgili olarak verilmiþaþaðýdaki durumlarý “doðru” (☺) ve “yanlýþ”( )þeklinde gruplandýrýnýz.

13. Volkanizma sonucu oluþmuþ maar, krater ve kalde-ra denilen çukurlarda göl oluþabilir.☺

14. Büyük Okyanus’un doðu ve batý sahillerini içinealan Pasifik Ateþ Çemberi yeryüzündeki aktif vol-kanlarýn yaklaþýk % 75’ini içine alýr.☺

15. Bir depremin yýkýcý etkisi deprem sýrasýnda boþalanenerjiye, deprem odaðýna yakýnlýða, kayaç yapýsýnave yapýlarýn niteliðine baðlýdýr.☺

16. Deniz tabanlarýnda oluþan deprem veya büyük vol-kanik patlamalarýn etkisiyle oluþan çok kuvvetli dal-galara tsunami denir.☺

17. Volkanik bölgelerde, sularý çoðunlukla kaynamanoktasýnda olduðu için belli aralýklarla fokurdayan,ayrýca basýncýn etkisiyle zaman zaman fýþkýran kay-naklara artezyen denir.☺

18. Levha tektoniði kuramýna göre yer kabuðu yükselti-leri, yoðunluklarý, kimyasal bileþimleri ve kütleleribirbirinden farklý krater adý verilen parçalardan oluþ-muþtur.☺

19. Bazaltik kabuðun (okyanusal kabuk) yoðunluðu,granitik kabuða (kýtasal kabuk) göre fazladýr.☺

20. Derinlik volkanizmasý sonucu oluþan unsurlar, bun-larý örten katmanlar þiddetli aþýnmalar sonucu orta-dan kalkarsa yeryüzüne çýkabilir.☺

21. Yer kabuðunda genç tektonik alanlar ile volkanikalanlar paralellik taþýr.

☺

39

BÖLÜM2 LEVHA HAREKETLERÝNÝN ETKÝLERÝ

TEST1

1. Bir Dünya jeoloji haritasýnda aþaðýdakilerdenhangisiyle ilgili bilgi edinilemez?

A) Tektonik deprem riski yüksek alanlarlaB) Sýcak su kaynaklarýylaC) Fay hatlarýylaD) Volkanik alanlarlaE) Yýllýk sýcaklýk farklarýyla

4. Genç volkanik alanlarýn yaygýn olarak bulundu-ðu bir ülkede aþaðýdakilerden hangisini görmekdaha zordur?

A) Palezoik yaþlý arazileriB) Maar gölleriniC) Tüf platolarýnýD) Kaynaç kaynaklarýnýE) Fay hatlarýný

3. Yer kabuðu ve özellikleriyle ilgili aþaðýdakiler-den hangisi söylenemez?

A) Ortalama kalýnlýðý 33 km’dir.B) Kabuðun üst kýsmýný granitik kabuk oluþturur.C) Yer kabuðunun derin kýsýmlarýna bazaltik kabuk

denir.D) Yer kabuðu levha denilen parçalardan oluþmuþ-

tur.E) Sial tabakasý okyanus tabanlarýnda kalýn, kara-

larda incedir.

2. Bir ülkenin batýsýnda genç faylar, doðusunda ölüfaylar vardýr.

Buna göre, bu ülkenin batýsýnda doðusuna göreaþaðýdakilerden hangisi kesin olarak fazladýr?

A) Depremsellik B) Nüfus yoðunluðuC) Buzullaþma D) Karstlaþma

E) Orman varlýðý

5. Kaynaðýný Yer’in iç ýsýsýndan alan ve yapýcý kuvvet-ler olarak nitelenen kuvvetlere iç kuvvetler denir.

Aþaðýda verilenlerden hangisi yapýcý kuvvetlerarasýnda deðildir?

A) Orojenez B) Epirojenez C) DepremlerD) Buzullar E) Volkanizma

6. Aþaðýda geçmiþten günümüze bazý jeolojik devirler-de levhalarýn yaklaþýk konumlarý verilmiþtir.

Jeolojik devirler boyunca oluþan ve günümüzdede devam eden levha hareketlerinde aþaðýdaki-lerden hangisi etkili olmamýþtýr?

A) Jeolojik devirler boyunca gerçekleþen iklim deði-þiklikleri

B) Karalarýn kalýn buzul örtüleriyle kaplanmasýC) Karalarýn kalýn buzul örtülerinden kurtulmasýD) Karalarýn kuvvetli aþýnmalar sonucu hafiflemesiE) Karalar üzerindeki orman örtüsünün tahrip edil-

mesi

40


7. Aþaðýdaki ülkelerden hangisinde aktif volkanlarbulunmasýna raðmen Pasifik Ateþ Çemberi üze-rinde bulunan ülkeler arasýnda deðildir?

A) Japonya B) Filipinler C) EndonezyaD) Malezya E) Ýzlanda

8. Aþaðýdaki yer altý zenginliklerinden hangisininoluþumunda volkanizmanýn etkisi yoktur?

A) Kurþun B) Krom C) ManganezD) Pirit E) Fosfat

9. I. Mantoda sýcaklýk ve basýncýn etkisiyle oluþankonveksiyonel akýntýlar vardýr.

II. Karalarý meydana getiren ve ayný zamanda ok-yanuslarýn altýnda da devam eden yer kabuðutek parça deðildir, levha adý verilen parçalara bö-lünmüþtür.

III. Konveksiyonel akýntýlarýn etkisiyle levhalar mag-manýn akýcý olan üst kýsmýnda hareket eder.

IV. Dünyayý oluþturan geosferlerden sýcaklýðý vehacmi en fazla olan çekirdektir.

Levha hareketleri ve geosferlerle ilgili olarak yu-karýdaki ifadelerden hangileri doðru deðildir?

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz IVD) I ve II E) III ve IV

11. I. Volkanik alanlar

II. Jeotermal bölgeler

III. Tortul kayaçlar

IV. Karstik araziler

Yukarýda verilenlerden hangilerinin fay hatlarýy-la paralellik göstermesi beklenir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IIID) III ve IV E) II, III ve IV

13. I. Dünya sýcak su kaynaklarý haritasý

II. Dünya iklim tipleri haritasý

III. Dünya fay hatlarý haritasý

IV. Dünya sanayi bölgeleri haritasý

Yukarýda verilen haritalardan hangileri paralelliktaþýr?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IIID) II ve IV E) III ve IV

14. I. Jeolojik devirler boyunca gerçekleþen iklim de-ðiþmeleri

II. Jeolojik devirlerde yaþanmýþ buzul devirlerininetkisiyle karalarýn kalýn örtü buzullarýyla kaplan-masý

III. Ýç denizlere dökülen akarsu aðýzlarýnda büyükdeltalarýn oluþmasý

Jeolojik devirler boyunca gerçekleþen ve halendevam eden levha hareketlerinin oluþmasýndayukarýdakilerden hangileri etkilidir?

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz IIID) I ve II E) II ve III

10. Büyük Okyanus’un doðu ve batý sahillerini kapsa-yan Pasifik Ateþ Çemberi yeryüzündeki aktif volkan-larýn yaklaþýk % 75’inin bulunduðu alandýr.

Buna göre, haritada numaralanmýþ alanlardanhangisi Pasifik Ateþ Çemberi kuþaðýnda deðil-dir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

��

��

�

��

��

�

12.

Haritada numaralanmýþ alanlardan hangilerindearazi eski oluþuma sahip olduðu için tektonikdepremler daha az görülür?

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve IID) II ve III E) III ve IV

0°

II

IV

III

I

41


TEST2

1. Ýki kýtasal levhanýn birbirine yaklaþtýðý yerlerde litos-fer kalýnlaþýr ve sýra daðlar oluþur.

Buna göre, haritada numaralandýrýlmýþ bölgeler-den hangisinde iki kýtasal levha birbirine yaklaþ-mýþtýr?


0°

II

V

IVIII

I

2. Karalarý meydana getiren ve ayný zamanda okya-nuslarýn altýnda devam eden yer kabuðu bütün de-ðildir.

Aþaðýdaki levhalardan hangisinin yüz ölçümüdaha küçüktür?

A) Avrasya LevhasýB) Arabistan LevhasýC) Antarktika LevhasýD) Pasifik LevhasýE) Afrika Levhasý

3. I. Deprem kuþaklarý

II. Jeotermal bölgeler

III. Karstik araziler

IV. Sýcak su kaynaklarý

Levha sýnýrlarý ile yukarýdakilerden hangileri pa-ralellik taþýr?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IVD) I, II ve III E) I, II ve IV

6. I. Çekirdekten mantoya ýsý transferi manto katma-ný içinde konveksiyon akýmlarýna neden olur.

II. Levha sýnýrlarýnýn deðiþmesi okyanuslarýn dahafazla olduðu Güney Yarýmküre’de belirgindir.

III. Levhalar,manto katmaný içinde oluþan konveksi-yon hareketleri nedeni ile sürüklenirler.

IV. Levhalarýn hareket hýzý geçmiþte günümüze gö-re daha fazlaydý.

Konveksiyonel ve levha hareketleriyle ilgili yu-karýdakilerden hangileri söylenebilir?

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz IVD) I ve II E) I, III ve IV

4. Aþaðýdaki ülkelerden hangisinde aktif volkanlaryoktur?

A) Endonezya B) Filipinler C) JaponyaD) Kolombiya E) Norveç

5. Yeryüzünde volkanik alanlarýn daðýlýþý ile ilgiliaþaðýdakilerden hangisi söylenemez?

A) Volkanlar yeryüzüne rastlantýsal olarak daðýlma-mýþtýr.

B) Okyunas tabanlarýnda levhalarýn birbirindenuzaklaþtýðý yerlerde yüzeye ulaþan magma ok-yanus tabanýnda yanardaðlarý oluþturur.

C) Volkan belli bir jeolojik jeomorfolojik birimdir vebelirli zonlar üzerinde yer alýr.

D) Paleozoik yaþlý arazilerle aktif volkanlarýn görül-düðü alanlar paralellik taþýr.

E) Pasifik Okyanusu’nu çevreleyen Ateþ Çemberiyeryüzündeki etkin volkanlarýn yaklaþýk %75’inibulundurur.

42


8. Aþaðýdaki fotoðrafta aktif volkanik daðlarýn bulundu-ðu bölgelerde yer altý gazlarýnýn etkisiyle fýþkýrarakçýkan sýcak su kaynaðý gösterilmiþtir.

Bu kaynaðýn aþaðýdaki ülkelerden hangisindeyaygýn olduðu söylenebilir?

A) Ýzlanda B) Ýsveç C) ÝngiltereD) Almanya E) Avustralya

10. I. Ýskandinav Yarýmadasý

II. Arap Yarýmadasý

III. Anadolu Yarýmadasý

Yukarýdaki yarýmadalardan hangilerinde sýk sýkdeprem olmaktadýr?

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz IIID) I ve II E) I ve III

12. I. Yeni Zelanda

II. Avustralya

III. Ýzlanda

IV. Japonya

Yukarýdaki ülkelerden hangileri sýcak su kaynak-larý açýsýndan zengindir?

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve IIID) I,II ve III E) I, III ve IV

7. Aþaðýdaki levhalardan hangisi daha çok okyanu-sal kabuk taþýmaz?

A) Pasifik LevhasýB) Arabistan LevhasýB) Filipinler LevhasýD) Nazka LevhasýE) Kokos Levhasý

9.

Yukarýdaki harita aþaðýdakilerden hangisinindaðýlýþýný göstermektedir?

A) Tropikal çöllerinB) Levha sýnýrlarýnýnC) Karstik arazilerinD) Sýcak su kaynaklarýnýnE) Volkanik kuþaklarýn

11.

Haritada numaralandýrýlmýþ alanlardan hangisin-de tektonik deprem olasýlýðý daha fazladýr?


0°II

V

IV

III

I

43


13. Okyanus tabanlarýnda levhalarýn birbirinden uzak-laþtýðý yerlerde yükselmeye baþlayan magma levhasýnýrlarýnda katýlaþarak levhalarýn hareketine nedenolur. Yüzeye ulaþan magma okyanus tabanýnda ya-nardaðlarý oluþturur.

Haritada numaralandýrýlmýþ alanlardan hangisin-de okyanus tabanýnda yanardaðlar oluþmuþtur?


0°II

V

IV

III

I

14. Ýki kýtasal levhanýn birbirine yaklaþtýðý yerlerde dep-remsellik artar.

Buna göre, harita numaralandýrýlmýþ alanlardanhangisinde depremsellik daha fazladýr?


0°II

V

IV

III

I

16. Yer’in derinlikleri çok sýcak olmasýna raðmen, bu sý-caklýk etkisi bugünkü yer kabuðunu geçerek yeryü-züne eriþemez. Bazý bilim adamlarý jeolojik geçmiþ-te Yer’in iç ýsýsýnýn hava sýcaklýðýna etki yapmýþ ola-bileceðini, ancak yer kabuðu oluþup kalýnlaþtýkça buetkinin azaldýðýný ve bugünkü durumun belirdiðiniileri sürmektedirler.

Buna göre, aþaðýdaki jeolojik devirlerden hangi-sinde Yer’in iç sýcaklýðýnýn atmosfer sýcaklýðýnagünümüze göre daha fazla etki yapmýþ olabile-ceði söylenebilir?

A) Paleozoik B) Tersiyer C) KuaternerD) Mezozoik E) Jura

15.

Yukarýdaki fotoðrafta görülen volkanik patlama-larýn günümüzde de yaþandýðý ülkeler arasýndaaþaðýdakilerden hangisi vardýr?

A) Suriye B) Ukrayna C) MýsýrD) Fransa E) Filipinler

44


TEST3

1. I. Karalarý meydana getiren ve ayný zamanda ok-yanuslarýn altýnda da devam eden yer kabuðulevha adý verilen parçalardan oluþmuþtur.

II. Mantoda sýcaklýk ve basýncýn etkisiyle oluþankonveksiyonel akýntýlar sayesinde levhalar mag-manýn akýcý olan üst kýsmýnda hareket eder.

III. Okyanus tabanlarýnda levhalarýn birbirindenuzaklaþtýðý yerlerde yükselmeye baþlayan mag-ma, levha sýnýrlarýnda katýlaþarak levhalarýn ha-reketine neden olur.

IV. Levha sýnýrlarýnda tektonik hareketlilik ve jeoter-mal potansiyel düþüktür.

Levhalar ve özellikleriyle ilgili yukarýdakilerdenhangileri söylenemez?

A) Yalnýz I B) Yalnýz IV C) I ve IID) I ve III E) II ve III

2. Aþaðýdaki haritada yeryüzündeki baþlýca levhalargösterilmiþtir.

Levha sýnýrlarýyla aþaðýdaki alanlardan hangisiparalellik taþýmaz?

A) Tektonik deprem bölgeleriB) Volkanik bölgelerB) Jeotermal bölgelerD) Tropikal çöllerE) Sýcak su kaynaklarý

3. Yeryüzünde aktif volkanlarýn önemli bölümü, ateþçemberi adý verilen Büyük Okyanus (Pasifik) çevre-sinde görülür.

Aþaðýdaki ülkelerden hangisi ateþ çemberi deni-len kuþakta olmamasýna raðmen aktif volkanla-rýn bulunduðu bir ülkedir?

A) Filipinler B) Ýtalya C) JaponyaD) Þili E) Yeni Zellanda

4.

Yukarýdaki fotoðrafta aktif volkanik bölgelerde volka-nik gazlarýn basýncý ile düzenli ya da düzensiz ara-lýklarla fýþkýran gayzer görülmektedir.

Aktif volkanlarla levha sýnýrlarý arasýndaki iliþkidikkate alýndýðýnda harita numaralanmýþ bölge-lerden hangilerinde gayzerlerin bulunma ihtima-li yoktur?


0°

II

IV

III

I

Gayzer

45


7. I. Taþ kömürü bakýmýndan zengin bölgeler

II. Jeotermal potansiyeli yüksek bölgeler

III. Genç oluþumlu sýradað kuþaklarýnýn bulunduðubölgeler

IV. Gayzerlerin yaygýn olduðu alanlar

Yukarýda verilen alanlardan hangilerinde dep-remsellik daha azdýr?

A) Yalnýz I B) Yalnýz III C) I ve IID) II ve III E) II, III ve IV

6. I. Gayzer

II. Kaplýca

III. Artezyen

Bir ülkede yukarýdaki kaynaklardan hangilerininyaygýn olarak bulunmasý bu ülkede tektonikdeprem olasýlýðýnýn fazla olduðunu kanýtlar?


9. I. Konutlarýn ýsýtýlmasý

II. Elektrik enerjisi elde edilmesi

III. Tarýmsal sulama

IV. Seracýlýk

Jeotermal kaynaklar yukarýdaki faaliyetlerdenhangileri için kullanýlmaz?

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz IIID) I, II ve IV E) II, III ve IV

8.

Yukarýdaki haritada numaralanmýþ yörelerdenhangilerinde jeotermal potansiyel daha düþük-tür?


IV

III

I

II

5. Yer kabuðunda oluþumunu I. jeolojik zamanda ta-mamlamýþ arazilerde depremler nadiren görülür. Ay-rýca bu bölgelerde oluþan depremlerin etkileri deönemsizdir.

Haritada numaralandýrýlmýþ bölgelerden hangi-sinde tektonik deprem riski daha azdýr?


0°

IIIV

III

I

V

10. Sýcak su kaynaklarýnýn yaygýn olarak bulunduðuyerlerde termal turizm potansiyeli yüksektir.

Buna göre, harita numaralandýrýlmýþ yörelerdenhangilerinde termal turizm potansiyeli daha yük-sektir?


IV

III

III

46


12. I. Kaplýca sularý ne kadar derinden geliyorsa sýcak-lýðý o kadar fazla olur.

II. Sýcak su kaynaklarýnýn içinde eriyik halde çeþitliminerallerin bulunmasý hastalýklarýn tedavisindekullanýlmasýný saðlar.

III. Karstik bölgeler sýcak su kaynaklarý bakýmýndanzengindir.

Sýcak su kaynaklarý ve kaplýcalarla ilgili yukarý-dakilerden hangileri kesin olarak söylenemez?


15. I. Volkanlar yeryüzünde raslantýsal olarak daðýlma-mýþtýr.

II. Paleozoik yaþlý araziler aktif volkanlarýn en yay-gýn olduðu alanlardýr.

III. Yeryüzündeki etkin volkanlarýn yaklaþýk 3/4 gibibüyük bir çoðunluðu Pasifik Okyanusu’nu çevre-leyen Ateþ Çemberi üzerindedir.

Volkanik alanlarýn daðýlýþ özellikleriyle ilgili yu-karýdakilerden hangileri söylenemez?


16. I. Yeryüzünden süzülen soðuk sular, yer altýna sý-zar.

II. Magmaya yaklaþan sular ýsýnýr.

III. Yoðunluðu azalan sular, yeryüzüne çýkar.

Sýcak su kaynaklarýnýn oluþum sýrasý ilk önceoluþandan en son oluþana doðru aþaðýdakiler-den hangisinde verilmiþtir?

A) I, II, III B) I, III, II C) II, I, IIID) II, III, I E) III, II, I

11. Aþaðýda verilen alanlardan hangisinde aktif fayhatlarýn fazla olmasý depremselliði artýrmýþtýr?

A) Avustralya B) AntarktikaC) Grönland D) Meksika

E) Ýskandinav Yarýmadasý

13. Ýki kýtasal levhanýn birbirine yaklaþtýðý yerlerde litos-fer kalýnlaþýr ve sýradaðlar oluþur.

I. Himalayalar

II. And Daðlarý

III. Kayalýk Daðlar

Buna göre, yukarýdaki dað sýralarýndan hangile-ri iki kýtasal levhanýn karþýlaþmasý sonucu oluþ-muþtur?


14. Levha hareketleri, levhalarýn türlerine ve hareket bi-çimlerine göre farklý sonuçlar doðurur.

Aþaðýdakilerden hangisi levha hareketleri sonu-cu oluþmaz?

A) Yeni okyanuslarB) YanardaðlarC) Derin deniz çukurlarýD) DepremlerE) Artezyenler

47

Aþaðýdaki ifadelerde boþluk býrakýlan yerlere uy-gun kelimeleri yazýnýz.

1. Mantoda sýcaklýk ve basýncýn etkisiyle oluþan....................... akýntýlarýn etkisiyle levhalarüzerindeki kýtalarla birlikte mantonun akýcý olan üstkýsmýnda hareket eder.

2. .Ýki .................... levhanýn birbirine yaklaþtýðý yerdelitosfer kalýnlaþýr ve sýradaðlar oluþur.

3. Okyanus tabanlarýnda levhalar birbirinden uzak-laþtýðý yerlerde yüzeye ulaþan magma okyanustabanýnda ....................... oluþturur.

4. Sýcak su kaynaklarýnýn yaygýn olduðu yerlerde...................... deprem riski yüksektir.

5. ........................... Çemberi yeryüzünde aktif volkan-larýn büyük kýsmýnýn bulunduðu kuþaktýr.

Aþaðýdaki ifadeleri “doðru” (☺☺) ya da “yanlýþ”( ) olarak belirleyiniz.

6. Yer kabuðunda aþaðýya doðru inildikçe her 33metkrede sýcaklýk ortalama 1 °C yükselir.

☺

7. Avrupa ve Asya’nýn tamamý Avrasya Levhasýüzerindedir.

☺

8. Bir ülkede gayzerler yaygýn olarak bulunuyorsa buülkede aktif volkanlar vardýr.

☺

9. Hawai Adalarý, Büyük Okyanus’ta volkanizma sonu-cu oluþmuþ adalardýr.

☺

10. Yeryüzündeki sýcak su kaynaklarý sadece magmatikkökenli sularla beslenir.

☺

11. I. Avustralya

II. Ýtalya

III. Norveç

IV. Suudi Arabistan

Yukarýdaki ülkelerden hangilerinde tektonikdepremler nadiren oluþur?

A) I ve II B) II ve III C) II ve IVD) I, II ve III E) I, III ve IV

12. Aþaðýdaki ülkelerden hangisi levha sýnýrlarýn-dadýr?

A) Endonezya B) Finlandiya C) CezayirD) Ýngiltere E) Brezilya

........................ ANADOLU LÝSESÝ 2010-2011 EÐÝTÝM-ÖÐRETÝM YILI

10. SINIFLAR 1. DÖNEM 1. YAZILI SINAVI SORULARI

ADI SOYADI :...........................................................

SINIF-NO :...........................................................

48

13. Aktif volkanlarýn bulunduðu aþaðýdaki ülkeler-den hangisi Ateþ Çemberi üzerindedir?

A) Japonya B) Þili C) ÝtalyaD) Tanzanya E) Ýzlanda

14. I. Deprem bölgeleri

II. Karstik kaynaklar

III. Volkanik bölgeler

IV. Sýcak su kaynaklarý

Yukarýdakilerden hangileri fay hatlarýyla paralel-lik taþýr?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IIID) I, III ve IV E) II, III ve IV

15. Aþaðýdaki ülkelerden hangisinde sýcak su kay-naklarýnýn yaygýn olmasý bu ülkedeki konutlarýnýsýtýlmasýnda daha çok fayda saðlar?

A) Malezya B) Endonezya C) FilipinlerD) Ýzlanda E) Ýtalya

NOT BAREMÝ

1-10 arasý sorular : 5 puan

11 - 15 arasý sorular : 10 puan

Sýnav süresi 15 dakikadýr.

Coðrafya Öðretmeni

Veysel Boynueðri


02. levha hareketleriimg.eba.gov.tr/858/1cf/d2b/386/49e/c24/367/99d/4d0/8a0/... · 2018-03-04 ·...

Documents