03 nilufer erdem

7/25/2019 03 Nilufer Erdem

1/15

63

ada Trkiye Tarihi Aratrmalar DergisiJournal Of Modern Turkish History StudiesXIII/27 (2013-Gz/Autumun), ss.63-77.

* Dr., stanbul niversitesi, Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits, ([email protected]).

MEGAL DEANIN ANADOLUDAK DESTEKLERNDENDOKTOR APOSTOLOS N. PSALTOFFUN1912-1922 DNEMNDEK ETKNLKLER

Nilfer ERDEM*

zYunan Devleti kurulduktan sonra Osmanl Rum cemaatine mensup bir takm

genlerin Atina niversitesi ve Yunan bilim, siyaset ya da i evreleriyle yakn diyaloguolmu, bu genler ayn zamanda Yunanistann siyasi hedeerinin taycs rolnstlenmilerdir. zmirli Rum Doktor Apostolos N. Psaltoff bu durumun iyi bir rneiolarak karmza kmaktadr. Nitekim Yunanistanla bilimsel anlamda diyalogu olmu,ancak bunun yannda sava yllarnda Yunan Devletine hizmetler sunduu gibi, AnadoluRumlarnn Yunanistana balanmas, en azndan Bat Anadolunun zerk bir yapya sahipolmas iin de aba gstermitir.

Balkan Savalar dneminde Yunan askeri salk hizmetlerinde gnll olarak

grev yapmtr. zmir Metropoliti Hrisotomosun grlerini etkileyebilecek kadar yaknevresi iinde yer alm, Rum cemaat ile ilgili kararlar veren meclislerde bulunmutur.Anadolu Harekat dneminde, zellikle Sakarya Sava sonrasnda, Anadolu Rumlarnnhaklarn savunmak adna ne kan isimlerden biridir. Helen Mikrasiatiki Amina (AnadoluSavunma) rgt mensubu olarak Anadolu Rumlar adna Atinaya ve Parise ziyaretlergerekletirmitir.Yunanistan babakanln yrtt dnemde de, sonrasnda daEleftherios Venizelos ile yazm ve Rum cemaat ile ilgili durumlar kendisine aktarmtr.

Anahtar Kelimeler:Psaltoff, Anadolu Savunma rgt, Rum, Yunan, Anadolu Harekat

ACTIVITIES OF DOCTOR APOSTOLOS N. PSALTOFF FROM SUPPORTERSOF MEGALI IDEA AT ANATOLIA, DURING 1912-1922

Abstract

After establishment of Greek State, some young people from Ottoman Greekcommunity started a close dialogue with the University of Athens, Greek politicians, scientistsand businessmen. Meantime they played a role to carry the political targets of Greece. TheGreek Doctor Apostolos N. Psaltoff from Izmir is a good example for this situation. Indeed,he had scientically dialogues with Greece. Also, he offered services to Greek State duringthe war years. He tried to unite the Anatolian Greeks with Greece, at least to establish anautonomous structure to Western Anatolia.


2/15

Nilfer ERDEM

64

TTAD, XIII/27, (2013/Gz)

He served as a volunteer to Greek Military Health Services during the Balkan Wars.He was in close contact with Mitropolit of zmir Hrisostomos and he affected his views.

He was participating at assemblies of Greek community. He is one of the leading namesdefending the rights of Anatolian Greeks, during the Anatolian Operation and especiallyafter the Battle of Sakarya. He visited Athens and Paris as member of Mikrasiatiki Amina(Anatolian Defense) Organization on behalf of Anatolian Greeks. He corresponded withEleftherios Venizelos during his premiership and afterwards related with the status of theGreek community.

Keywords: Psaltoff, Anatolian Defense Organization, Greek, Anatolian Operation

Giri

Trkeye Byk Fikir, Byk Mefkure ya da Byk lk olarakevirebileceimiz Megali dea1 kavram Trk ve Yunan tarih yazmlarndafarkl olarak aklanmtr. Megali dea Trk tarih yazmnda stanbul bakentolmak zere Bizans mparatorluunu en geni snrlaryla diriltmek, YaknDouda byk bir Yunanistan kurmak, bir dier ifadeyle Helen2emperyalizmi3olarak deerlendirilmitir. Bunun yannda Helenlerin btn snrlaryladiriltmek istedikleri, kendini varisi saydklar Bizans ile ne tarih, ne de soy (rk)bakmndan bir ilgilerinin bulunmad ifade edilmitir4. Oysa Yunan tarihive aydnlar ayn konuyu ele aldklarnda Megali deann halka ortak bir Helen

(Yunan) kimlii sunduunu, halk siyasal olarak eitlediini, ulusal bilincinigenilettiini ve devletle uzlatrdn ifade etmilerdir. Buna gre Megalideaclar Helenlerin kendilerine yetebileceklerini ilan etmiler ve Helenlere yenibir milli grev sunmulardr. Bu grev dounun uygarlatrlmas ve ayn andaHelenletirilmesidir (Yunanlatrlmasdr)5.

1 Yunancann Trk Alfabesi kullanlarak yazl konusunda Trkiyede kurum ve kiilerinfarkl uygulamalara gittikleri grlmtr. Suat Sinanolu, Trk Tarih Kurumu, Ankaraniversitesi Dil, Tarih ve Corafya Fakltesi, Milli Ktphane uygulamalar bunarnek olarak gsterilebilir. Biz, kullanlan transliterasyon uygulamalarndan hi birinibenimsemedik. nk bizim kanaatimize gre, bunlarn hi birinde Yunanca okunu tamolarak karlanamamaktayd. Bu esasen, Yunancada i, e ve o gibi seslerin birden fazla harekarlanmasndan ve bunlarn farkl olarak belirtilmesi gerektiinden kaynaklanan birzorluktu. Tm bunlar dnerek almamzda Yunanca kelimelerin okunuunu esas aldkve kelimenin Yunanca olarak en yakn okunu eklini vermeye altk.

2 almamzda Ortodoks olan, Yunanca konuan (Rumca dediimiz dil ok haf ive farkllile Yunancann ayndr) Osmanl ve daha sonra Trk uyruklu olan aznlk mensuplarnRum ifadesiyle andk. Yunanca konuan, Ortodoks Yunanistan vatandalarn anmamzgerektiinde Yunan kelimesini kullandk. Ancak Rumlar ve Yunanlarn i ie getiidurumlarda Helen szcn tercih ettik.

3 Kamran nan, Trk-Yunan likilerinde Dinamikler, Tarih Boyunca Trk Yunan likileri,Genelkurmay Basmevi, Ankara, 1986, s.93.

4 M. Sreyya ahin, Fener Patrikhanesi ve Trkiye, tken Yay., stanbul, 1996, s.164.

5 Thanos Veremis, Apo To Ethniko Kratos Sto Ethnos Dihos Kratos To Pirama Tis OrganosisKonstantinupoleos [Milli Devletten Devletsiz Millete stanbul rgt Deneyimi], EthnikiTaftotita Ke Ethnikismos Sti Neoteri Ellada [ada Yunanistanda Ulusal Kimlik ve Ulusalclk],Ekdosis Morfotiko drima Ethnikis Trapezis, Athina, 1997, ss.29-30.


3/15

Megali deann Anadoludaki Destekilerinden Doktor Apostolos...

65


Megali dea konusunu ele alm olan Pashalis M. Kitromilidis ulusal birlikve beraberlik iin ulusalc sylemin yaygn bir ara olarak kullanldn ifade

etmektedir. Topraklar geniletmek her ne kadar Megali deann ideolojik veretorik temellerini oluturmusa da Yunanistandaki yerli ve gmen vatandalararasndaki ekime ile yzleilmesi erevesinde olmutur. Megali dea doumyerlerine baklmakszn siyasal haklarn eitliini desteklemek amacyla kkkralln snrlarnn ok tesine yaylmtr. Kitromilidis Megali dea kavramerevesinde kimin hangi kritere gre Helen (Yunan) saylacann ve bunu talepedebileceinin yantn aram ve Megali dea kavramnn ortaya atld 19.yzylda var olan karmak tabloya dikkat ekmitir. Eer dil ulusal bir simgeise, Helen ulusuluu ciddi bir problemle kar karyadr. Zira Yunanistandadillerinin Yunanlatrlmas gereken Arnavuta, Ulaha, Makedonca, Srpave Bulgarca konuan Ortodokslar vardr. Anadoluda da durum benzerkarmakl gstermekte ve Anadolulu Ortodokslar arasnda Trke, Ermenice,Arapa, hatta Krte konuanlara rastlanmaktadr. Bu noktada KitromilidisCemaat alanmal, ilenmeli ve de uyarlmalyd. Bu ise ancak ulusal bir eitimaraclyla baarlabilirdi. Yunan Devletinin snrlarnn tesinde ulusal eitiminilevi, Helen ulusunun sembolik snrlarn geniletmekti demektedir6. te bu amaiin Yunan Devleti, Atina niversitesi, Anadoluda kurulan Rum cemiyetlerive okullar, kilisenin de salad destekle ibirlii halinde almlardr7.Bize gre bu durum, 1919da Anadoluya gerekletirdii askeri harekatn ok

ncesinde balayan, Yunanistann Osmanl topraklarndaki eitim seferberliikampanyasn da aklamaktadr. Bu, Megali deann baka bir boyutudur veYunanistan iin en az topraklar geniletmek kadar nemli olmutur.

Helen ulusunun sembolik snrlarnn geniletilmesi ilemini, birbirinitamamlayan iki kurumsal a olabilir klmtr. Bu alardan birincisi 1836danitibaren gerek Balkanlarda, gerekse Anadoluda ehirden ehre yaylankonsolosluk ve viskonsillerin oluturduu adr. Dieriyse Rum okullar adrve her iki ada da Atinada eitim grm kiiler yer almlardr. Kald ki YunanDevleti kurulduktan sonra, Osmanl mparatorluundaki Rumlarn eitiminde

byk bir deiim meydana gelmitir. Yunan htilali ncesinde Rumlarn ortarenimindeki retmenler ya dini eitimin en nemli merkezlerinde, ya daAvrupa niversitelerinde eitim alrlarken, Atina niversitesi kurulduktansonra Anadolu orta renimine en ok retmen salayan kurum halinegelmitir. Rum genlerinin Atina niversitesine ynlenmeleri phesiz kikonsolosluk faaliyetlerine bal olarak gelimitir. Atina niversitesindeyetimi retmenler, srasyla temel eitimdeki rencileri yetitirmilerdir.

6 Pashalis M. Kitromilidis, Noeres Kinotites Ke Aparhes Tu Ethniku Zitimatos StaValkania [Akll Cemaatler ve Balkanlarda Ulusal Meselenin Balangc], Ethniki Taftotita

Ke Ethnikismos Sti Neoteri Ellada [ada Yunanistanda Ulusal Kimlik ve Ulusalclk] , EkdosisMorfotiko drima Ethnikis Trapezis, Athina, 1997, ss.81-90.

7 Nilfer Erdem, Yunan Tarihiliinin Gzyle Anadolu Harekat (1919-1923), Derlem Yay.,stanbul, 2010, s.40.


4/15

Nilfer ERDEM

66


retmenleri, Yunanistann sunduu yksek retim olanaklarndanyararlanan dier gruplar takip etmitir. Her geen gn talya, Fransa, ya da

Almanya yerine Atinada eitim grm avukat, doktor ve gazeteci saysartm ve 19. yzyl sonlarnda bunlar doduklar yerlere geri dnmlerdir.Bulunduklar blgede Osmanl Devletinin Hristiyan uyruklar arasnda YunanDevletinin siyasal geleneini yaygnlatrmakta nclk etmiler, doktorluk,avukatlk ve retmenlik gibi meslekleri Osmanl Devleti snrlar iindeherhangi bir zorlukla karlamakszn icra etmilerdir8.

lgintir ki Atina Tp Fakltesi rencilerini be ve yllk olmak zereiki farkl programla yetitirmitir. yllk programa girenler, Trkiyedehekimlik yapmak ve ayn zamanda siyasi bir misyonla almak zere

eitilmilerdir. Bu sistem uzun sre devam etmi, yzlerce Yunan genci yldarenebildikleriyle Trkiyeye gelerek Tp Fakltesinde zayf bir snavdangemek suretiyle doktorluk yapma yetkisini kazanmlar, bu imkan da o zamanTp Fakltesinde grev yapan Rum hocalar sayesinde elde etmilerdir. Aynsistem Yunanistan tarafndan Msrda da uygulanmtr9. Bu eitimli grup YunanDevletinin ulusal merkez olarak ortaya kmasnda tayc rol stlenmiler,bizim niversitemiz, bizim ulusumuz, Trkiye Helenizmi gibi konulardansz eder olmulardr10. zmirli Rum Doktor Apostolos N. Psaltoff gerek BalkanSavalar, gerekse Yunanistann Anadolu Harekat dnemindeki etkinlikleriyleyukarda izmi olduumuz tabloya ilikin son derece iyi bir rnek olarakkarmza kmaktadr ve bu sebeple makalemizde ele alnacaktr. Zira icraettii hekimlik meslei dnda Bat Anadolu Rumlarnn nderleri arasnda yeralmtr. smi Yunancaya tek f ile girmesine ramen, yazmalarnda kullandantetli katta Psaltoff olarak grlmektedir11. Bu sebeple makalemizde zmirlidoktor, Psaltoff olarak anlacaktr. Ancak unu da vurgulamalyz ki, ayndnemde zmirde Psaltoff soyadn tayan bir baka doktor daha faal olmutur.Bu ahsn ilk ismi Konstantinostur12. Dolaysyla belgeler ya da gazete haberleriokunurken sz konusu iki zmirli doktorun kartrlmamasna zen gstermekgerekmektedir.

Psaltoffun Yunanistann Anadolu Harekat ncesi Etkinlikleri

zmir Rum Hastanesi cerrahlarndan Apostolos N. Psaltoff ile ilgilirastladmz ilk bilgi, 6-11 Mays 1901de Atinada dzenlenmi olan BirinciPanhelenik Tp Kongresine katldyla ilgilidir. Sz konusu kongre Atina

8 Kitromilidis, a.g.m., ss.90-93.9 Meslek Gazetesinin Gzyle Cumhuriyetin lk Yllarnda Trk Doktorluu ve Tp

Fakltesi, ev. Sabahattin zel, Yakn Dnem Trkiye Aratrmalar Dergisi, Yl: 5, Say: 10,2006, ss.254-255.

10 Sia Anagnostopulu, Mikra Asia 19os e. -1919 [Anadolu 19. y.y. - 1919],2i Ekdosi [2. bask],Ekdosis Ellinika Grammata [Ellinika Grammata Yay.], Athina, 1998, ss.317-318.

11 Atina Venizelos Arivi,Dosya No: 173-312-040.12 Atina Venizelos Arivi,Dosya No: 173-020-120;Atina Venizelos Arivi,Dosya No: 173-310-11.


5/15


67


Tp irketinin nclnde gerekletirilmi ve kongrede Helen doktorlarnHelenizmin bakentinde bir araya gelerek bilimin ilerlemesine katkda

bulunduklar ifade edilmitir. Yunanistan snrlar iinde yaayan ve dndakiRum cemaatlerine mensup olan toplam 4000 Helen doktora davetiye gnderilmi,bunlardan 537si davete olumlu yant vermilerdir. Kongrede Atinadan 214 veYunanistann dier ehirlerinden 197 doktor yer almtr. Yunanistan dndakicemaatlerden ise ounluu stanbul, zmir ve Anadolu ehirlerinden olmak zere126 doktor katlmc olmutur. lk kez iki bayan doktorun da hazr bulunduukongrenin toplanmas, Helen Tp camiasnn asrlk ryasnn hayat bulmas olarakyorumlanmtr. Psaltoff kongrede apandisit ameliyat ile cerrahide anestezikonularnda sz alrken, bir baka zmirli cerrah Hristos Daskalakis srt blgesinegerekletirilecek cerrahi mdahaleden sz etmitir. Atina niversitesinin byktren salonunda gerekletirilen kongrenin ilk gn akamnda kongrecilereZappiyon Saraynda13, Atina Belediye Bakan Spiros Merkuris tarafndan yemekverilmitir. Sonraki gn gazetelerde kongreye katlan doktorlar adna sz alanGerasimos Fokasn Helen doktorlar olarak, Helenizmin bakentinde bir araya geldik.Grlerimizi beyan ederek ada Helen biliminin ilerlemesini istiyoruz. Atinallarnanl ehri yaasn cmleleri yer almtr14.

Balkan Savalarnn ayak seslerinin duyulmasyla birlikte Yunanistan17 Eyll 1912de seferberlik ilan etmi, ancak bu ilan Yunan askeri salkhizmetlerine ilk balarda beklenen katky sunmamtr. Bunun sebebi,yedekteki salk subaylarn yurt dnda bulunmalar ve zamanndahizmete balayamamalardr. Dolaysyla Balkan Savalarnn ilk gnlerindeYunan askeri salk hizmetlerinde personel eksiklii yaanmtr15. lerleyensrete Amerika Birleik Devletleri, Msr ve Osmanl Devleti gibi Yunanistansnrlar dndaki Helenlerin gnll olmalaryla birlikte Yunan askeri salkhizmetlerindeki personel says artmtr. Yunan askeri salk hizmetlerineYunanistan dndaki Rum cemaatlerine mensup 84 doktor da katk sunmutur.Gnll olan doktorlarn en nlleri arasnda Msrdan Rum Kzlha Hastanesiile gelen Stefanos Kartulisin, Osmanl Ordusunda grev icra ederken istifa edip

Yunanlarn saarna geen cerrah Nikos Hasapisin ve zmirli cerrah ApostolosN. Psaltoffun isimleri saylmaktadr16. Nitekim Atinadaki Venizelos Arivinde

13 Atinann en nemli merkezlerinden olan Zappiyon Saray (Zappiyon Megaro), UlusalBahenin (Ethnikos Kipos) iinde yer almaktadr. Resmi al 1888de gerekletirilmiolan 25 odal bu Neoklasik usluptaki yap, ada Yunanistan tarihi ile yakndan ilgilidir.Zira pek ok resmi ya da zel etkinlie ev sahiplii yapmtr. evrimii http://el.wikipedia.org [14.10.2013]

14 L. Vladimiros H. Frangkidis, To Panelliniyon atrikon Sinedriyon Tu 1901 [1901Panhelenik Tp Kongresi], Arhiya Ellinikis atrikis, Tomos: 19, Tevhos: 6, Noemvriyos-Dekemvriyos [Kasm-Aralk] 2002, ss.700-707.

15 Dr. yoannis Kuseris, gionomiki piresia Tu Elliniku Stratu Ke Sinisfora Tis Kata Tin

Diyarkiya Ton Valkanikon Polemon 1912-1913 [Yunan Ordusunun Salk Hizmetleri ve1912-1913 Balkan Savalarna Katks] evrimii http://www.holargosmed.gr [21.06.2013]

16 Akoluthontas To 11o Pedino Hirurgiyo Stus Valkanikus Polemus [Balkan Savalarnda 11.Sahra Hastanesini Takip Ederken], evrimii http://www.servou.gr [21.06.2013]


6/15

Nilfer ERDEM

68


Psaltoffun Venizelosa hitaben kaleme ald ve sava dneminde sunduuhizmetlere karlk cret istemediini beyan ettii bir mektubu yer almaktadr.

10 ubat 191317

tarihli ksa mektubunda Psaltoff kendini, Orduya askeri doktorolarak katldm ilk gnden savan ihtiyalar iin hizmet sunduum son gnekadar olan tm maalarmdan feragat ediyorum cmlesi ile ifade etmi, Venizelosakar byk saygsnn ve ballnn altn izmitir18.

Venizelos Arivinde yer alan ve 19 Haziran 1914 tarihini tayan birbaka mektup, Psaltoffun ilerleyen srete de Yunan Babakan Venizelos ilediyalogunun srdn ortaya koyar niteliktedir. Sol kesinde Dr. A. N.Psaltoff zmir antetini tayan katlara yazlm olan mektupta, ttihatlarnbelli bir program erevesinde Anadolu Rumlarnn sistemli bir ekilde srgn

edildikleri, krsalda darp, boykotaj ve yamalama gibi bir takm olaylarnyaand, kiliselere ait kutsal gerelerin Yahudiler tarafndan satldklar iddiaedilmektedir. Bat Anadoluda yaananlarn sorumlular olarak Harbiye NazrEnver Paa, Dahiliye Nazr Talat Paa, ttihatlarn nde gelenlerinden DoktorNazm Bey ve zmir Valisi Rahmi Bey gsterilmektedir. Byk devletlere aittercmanlarn durumu fark ettiklerine de deinilmekte ve onlarn yaananlarhkmetlerine nasl yanstacaklarnn bilinemeyecei, zira bunun gttklerisiyasete gre ekillenecei ifade edilmektedir19.

Psaltoffun iddialarn yorumlayabilmek adna unu da ilave etmeliyiz

ki, Rahmi Bey 1913 ylnda zmir Valiliine getirilmitir. Rahmi Beyin zmirValiliine getirilmesindeki en byk etken, ttihat Terakkinin blgeye verdiinemdir. Rahmi Bey bu greve, Bat Anadoluda Rumlarn ve yabanclarnetkinlikleri olmas sebebiyle, ynetimsel ve ekonomik nlemler dorultusundayaplacak olan almalar sebebiyle getirilmitir. Rahmi Beyin bilinen resmigrevi dnda, zel bir siyasi grevi de olmutur. Bu grev, ekonomisiyabanclaan Bat Anadoluda Osmanlnn karlarn ne pahasna olursa olsungzetmek ve birok askeri, politik ve toplumsal etkinliklerin yan sra lkeninulusal glerini gelitirmektir. Sava yllarnn olaanst koullar sebebiylezorlaan ehir gvenlii Rahmi Beyin gayretleriyle dzene konmu, gvenliinsalanmasnda aznlk ve yerli ayrm yaplmakszn hizmet verilmeye allm,bu dorultuda alnan nlemler sonunda Paskalyada silah atlmas yasaklanm,ayinlerde Yaasn (Zito) Venizelos! diyenler hakknda soruturma almtr.Rahmi Bey Birinci Dnya Sava iinde tm imkanszlklara ramen ehre

17 Yunanistan 13 ubat 1923e kadar eski, yani Julius takvimini takip etmitir. Bu tarihtenitibaren Gregorius takvimini kullanmtr. Julius takvimi, Gregorius takviminin 13 gngerisindedir. Trkiye de 1 Ocak 1926 itibariyle Gregorius esasna dayal miladi takvimegemitir. Bu takvim, Gregoryan takvim adn da tamaktadr. Biz almamzda, belgezerindeki tarihi olduu gibi, dier taraftan gazete nshalarndaki tarihi verirken JuliusTakvimine ait verileri parantez iinde vermekte yarar grdk. Yunanistandaki takvim

deiikliiyle ilgili yararlanlan kaynak: Stilianos Ep.Gonatas, Apomnimonevmata [Anlar],Athina, 1958, ss.263-264.

18 Atina Venizelos Arivi,Dosya No: 173-311-017.19 Atina Venizelos Arivi,Dosya No: 173-312-040.


7/15


69


modern bir grnm kazandrmak iin eitli giriimlerde bulunmu, ancakbu almalar srasnda olduka fazla sayda istimlak yaplmas gerekmitir.

zellikle Birinci Dnya Savann etin koullarnda alnan sert tedbirler, RahmiBeye dosttan ok dman kazandrmtr20. Nitekim Psaltoffun Venizelosagnderdii mektubu da bu erevede yorumlamak gerekir.

Psaltoffun Yunanistann Anadolu Harekat Dnemindeki Etkinlikleri

1920 ylndaki zmir hakknda bilgi veren bir rehber,21 ApostolosN. Psaltoffun o dnemdeki mesleki ve sosyal hayat hakknda da ipulariermektedir. Rehberden rendiimize gre bu dnemde Psaltoff, yaklak ikiyz yllk bir gemie sahip olan Mihail saia Hastanesinin Kadn HastalklarServisinin cerrahdr. Rehberde Mihail saia Hastanesi ile ilgili olarak Anadoluluyoksul hastalarn sna olduu, din ve mezhep fark gzetmeksizin ylda3 bin civarnda hastann tedavisiyle ilgilendii ifade edilmektedir. Hastanemasraar sava ncesinde gayrimenkullerden gelen gelirler ve hayrseverlerinkatklarndan karlanmlarsa da, Anadolu Harekat dneminde ihtiyalarartmtr. Sava koullar ve zmire snan mlteciler sebebiyle kurumekonomik krizin eiine gelmi ve bunu atlatabilmek iin bir yandan boralrken, dier yandan da emlak varlklarnn bir blmn sata karmtr.Ancak asl alt izilmesi gereken, Anadolu Harekat dneminde bahekimi

unukas olan Yunan Kzlhann, Mihail saia Hastanesine konulanddr22

.1920li yllarda Psaltoff 1893 ylnda kurulmu olan, 1913te kundaklansa da 1914ylnda yeniden faaliyete gemi olan Sportik [Spoting] Kulp23 ve 300 civaryeye sahip 1902 ylnda kurulmu olan zmir Kulb ynetim kurullarnda dayer almtr24.

1920 ylna ait rehbere dikkatlice bakldnda, Apostolos N. Psaltoffunbu dnemde Ortodoks Rum Cemaatine ait Merkez Meclisi yesi olduu dagrlmektedir. Rum cemaate ait htiyar Meclisi ve Merkez Meclisi Metropolitlikats altnda zmir Metropoliti Hrisostomos25ya da Onun vekili olan piskopos

20 Ahmet Mehmetefendiolu, Rahmi Beyin zmir Valilii, ada Trkiye AratrmalarDergisi,C.1, S.3, 1993, ss.347-370.

21 Sz konusu rehber 1919 ylnda Geo Reklam irketi tarafndan Yunanistan rehberi 1920adyla Atinada yaymlanmtr. Atinada yaynlanmakta olan Pontiki haftalk mizahdergisi, 1992 ylnda rehberi okuyucularna yeniden sunmutur. zmir ve evresini konuedinen rehberin 103 sayfas Engin Berber tarafndan Trkeye evrilmitir. Engin Berber,zmir 1920 Yunanistan Rehberinden gal Altndaki Bir Kentin yks, Akademi Kitabevi,zmir, 1998, s.IV-V.

22 Ag..e.,s.38.23 A.g.e.,ss.32-33.24 zmir Kulb 1886 ylnda kurulmu olan Yeni Kulple, 1859 ylnda kurulmu olan

Avrupa Kulbnn 1902 ylnda birlemesi sonucu ortaya kmtr. ngiliz Merdiveni ile

ona paralel sokak arasnda yer alm olan kulp, yeler ve ailelerinin yemek yiyebilecekleribir lokantay da ihtiva etmitir.A.g.e.,s.37.

25 zmir Metropoliti Hrisostomos Kalafatis (1868-1922) Heybeliada Ruhban Okulumezunu olup, Drama Metropolitlii grevinde de bulunmutur. Drama Metropolitlii


8/15

Nilfer ERDEM

70


bakanlnda haftada iki kez toplanm ve cemaatin sorunlar hakknda kararlarvermitir. Adn verdiimiz meclisler Ortodoks cemaati ile ilgili hkmlerin

uygulanmasnda ve baz kurumlarn maddi ihtiyalarnn giderilmesi iin paratahsis etmede kullanlan cemaat kasasnn idaresinde sz sahibi olmulardr26.

Venizelos Arivinde yukardaki bilgileri destekler nitelikte iki belge yeralmaktadr. Psaltoffun Metropolitin yakn evresi ierisinde yer aldn, hattaonun kararlarn etkileyebileceini gsteren 2 Mart 1922 tarihli belge, zmirdeyaynlanmakta olan Amalthiya Gazetesi27 Mdr Sokratis Solomonidisinkomutan Panayotis Daglise gnderdii bir mektuptur. Solomonidismektubunda Hrisostomosun Patrik Meletiosu ilk balarda tanmak vezikretmek istemediini, oysa zmirli ve genel olarak Anadolulu Rumlarn

fanatik Venizelistler olduklarn, dier taraftan zmir evresindeki dier tmbapapazlarn aylar ncesinden Patrikin ismini zikretmeye baladklarn ifadeetmitir. Hrisostomosun Patrik konusundaki tavr Rum cemaatin tepkisine,hatta Hrisostomosun srgn edilebileceiyle28ilgili kayglara sebep olmutur.Bu sebeple Solomonidis ve Psaltoffun da iinde bulunduu Metropolitin yaknevresi devreye girerek, kendisine cemaatin dncesine sayg gstermesigerektiini telkin etmitir. Bunun zerine Hrisostomos Patrik Meletiosakendisini tandn ve tebrik ettiini ifade ettii bir mesaj gndermitir29. ubilgiyi eklemekte yarar gryoruz ki, 8 Aralk 1921de Patrik seilen Meletios koyubir Venizelisttir ve Yaasn Venizelos! nidalar arasnda patriklii stlenmitir.Bu dnemdeki Antivenizelist Yunan Hkmeti seimin hukuken geersizolduunu ve sonucu tanmadn aklam, ayrca Meletiosun patrikliidneminde Atina Fenere verdii denei kesmitir30. aret ettiimiz belgedenHrisosotomosun bu dnemdeki Yunan Hkmeti ile ilikilerini iyi gtrmekistedii anlalmaktadr31. Aslnda icraatlarna bakldnda Hrisostomos ile

grevinde bulunduu esnada da Trk yetkililerini kayglandran faaliyetlerde bulunmuolan Hrisostomos, zmir Metropolitliini 1910 ylnda stlenmitir. N. Muopulos, K.Vakalopulos, Ap. Kesopulos,Alismonites Patrides Fotodotra Mikrasia [Unutulmaz Vatanlar Ik Kayna Anadolu],Ekdosis Ciambiris Piramida[Ciambiris Piramida Yay.], Thessaloniki[Selanik], ty, ss.149-155.

26 Berber,A.g.e.,s.27.27 1838de yaymlanmaya balam olan gazete, Anadolu Harekat sonras zmirli Rumlarn

Yunanistana g etmesi zerine Atinada da bir sre km, ancak 28 Ekim 1923te kapanmtr.Ali Arslan, Osmanldan Cumhuriyete Rum Basn, Truva Yay., stanbul, 2005, ss.79-80.

28 Hrisosotomos Birinci Dnya Sava sonrasnda men ve zararl hareketlerinden dolay OsmanlHkmeti tarafndan zmirden uzaklatrlmtr. 1919 ylnn Ocak aynda zmire dnm,bu yrede bulunan yerli Rumlarn, bir Yunan igalinde uygulayacaklar tutumun planlanmasbakmndan byk bir gayret sarf etmitir. Selahattin Tansel, Mondrostan Mudanyaya Kadar,C.1, Milli Eitim Bakanl Yay., stanbul, 1991, ss.172-173; Erdem, a.g.e.,s.164.

29 Atina Venizelos Arivi,Dosya No: 173-02-303.30 Elin Macar, Cumhuriyet Dneminde stanbul Rum Patrikhanesi,letiim Yay., stanbul, 2003, ss.80-81.

31 Yunanistan Anadoluda Harekat gerekletirdii bir dnemde, 14 Kasm (1 Kasm) 1920tarihinde seime gitmi ve bu seimleri Venizelos ve partisi kaybetmitir. Antivenizelistcephenin iktidara gelmesiyle beraber devletin idari ve askeri kadrolarnda bir takm grevdeiiklikleri, hatta ihralar sz konusu olmutur. Erdem, a.g.e.,ss.278-301.


9/15


71


Meletiosun ayn parallelde hareket ettikleri ortadadr32. 23 Haziran 1923 tarihlibelge ise, Psaltoff tarafndan Yunan yetkililere Credit Lyonnais Bankasnn

zmir ubesindeki kasalarn Trk yetkililerce zorlandnn ihbar edildiiniortaya koymaktadr. Belge bize Psaltoffun cemaat kasas ve tasarruarylayakn iliki iinde olduunu dndrmtr33.

Apostolos N. Psaltoff ismi zellikle Sakarya Sava sonras dahabir n plana kmaktadr. Yunanistann Anadoluyu terk edeceine dairsylentilerin ortaya kmas zerine tarih sahnesinde yerini alm olan HelenAnadolu Savunma [Mikrasiatiki Amina] rgtnn temelleri, 1921 EkimindePsaltoffun brosunda bir araya gelmi olan Sokratis, Solomonidis, oakimidis,Dulgeridis, Hariatis, Lambru ve zmir Yunan daresi ileri Blmnden

Mfetti Evripeos tarafndan atlmtr34

. zmir Metropoliti Hrisosotomosuntevikiyle kurulmu, amac Anadolu Rumlarnn haklarn savunmak iin birdireni rgtlemek ve Bat Anadoluda otonom bir devlet kurulmasna dnkbir etkinlik ortaya koymak olan rgtn amblemi, atein zerinde kanatlar akbiimde duran bir Anka kuudur35.

Atinada yaynlanm olan Skrip gazetesinin 5 Mart (20 ubat) 1922 tarihlinshasnda yer alan bir yazda, Anadolu Rumlarnn bir kongre topladklarnaiaret edilmekte ve kongreye zmirliler haricinde taradan da temsilcilerkatldndan, Alaehir ve eme metropolitlerinin de hazr bulunduundan

sz edilmektedir. lk konumalar taradan ka kii bulunmas gerektii zerindeyounlam, her blgenin nfusuna gre temsilci saysn belirlemektezgr braklmas, halk aydnlatmak ve ba kurabilmek amacyla i blgekurulularndan da kongreye temsilci arlmas gerektii konusunda kararklnmtr. Kongrecilerden biri olan Psaltoff sz aldnda Anadolu Rumlarnnderhal mcadeleye gemesi gerektiini, etkinlik programn, hazirun cetvelinive miting gerekletirilmesini belirlemek zere iki komisyon tekil edilmesinisavunmutur. Gizli oyla yn haritasn belirleyecek komisyona Psaltoff bataolmak zere Evfraimidis, Marsellos, Tenekidis ve Apostolu seilmilerdir.Miting tertip edecek komisyonun yeleri de ayrca belirlenmitir36.

Selanikte yaymlanm olan Makedonia gazetesinin 19 Mart (6 Mart) 1922tarihli nshasnda, Anadolu Rumlarnn byk bir dikkatle Yunanistandakigelimeleri izlediklerine temas edilmitir. Bugn 62 bin Anadolulu Yunan bayra

32 Macar, a.g.e.,ss.81-82.33 Sz konusu belge dnemin Yunanistan Babakan Gonatas tarafndan Lozandaki Yunan

heyetine gnderilmi bir mesajdr ve burada Psaltoffun yapt ihbar dile getirilmitir.Atina Venizelos Arivi 173-040-14 Nolu Dosya

34 Hr. Em. Aggelomatis, To Hroniko Megalis Tragodias [Byk Trajedinin Tarihi], Ekdosis Estia[Estia Yay.], Athina, 1971, s.128.

35 Berber, Bat Anadolu Rumlarnn Son Fedakarl, Ya Da 9 Eyll 1922yi nleyemeyen

Bir Askeri Yaplanma: Kk Asya Savunma rgt,Cumhuriyet Gazetesi 9 Eyll zmirinKurtuluu zel Eki, 9 Eyll 2006, s.64.

36 Organosis Ton Mikrasiaton [Anadolulularn rgtlenmesi], Skrip Gazetesi, 5 Mart (20ubat) 1922, s.4.


10/15

Nilfer ERDEM

72


altnda hizmet vermektedir. Yunanistandaki siyasi gelimelere bakarak Anadolulular,kendi kaderlerini elllerine almaya karar vermilerdir denilmitir. Helen Anadolu

Savunma rgtnn Anadolu Rumlarnn hkmeti gibi olduundan, 18Mart (5 Mart) gn kapal kaplar ardnda toplant gerekletirerek, bykneme sahip kararlar aldndan sz edilmitir. Alnan kararlar iinde YunanOrdusunun her ekilde glendirilmesi iin ciddi ve aktif bir etkinlik ortayakonulmas da vardr. Ayrca Avrupadaki merkezlerle olduu gibi, stanbuldakiulusal ve dini merkezlerle de diyaloga geilecektir. Ayn ama uruna alantm kurulular ezamanl ve uyumlu olacaklardr37.

Nitekim Anadolu Savunma rgtne mensup bir heyet, 1922 Nisan ayiinde Atinay ziyaret etmi, sz konusu ziyaret gerek Atina, gerekse Selanik

gazetelerinde geni yank bulmutur38

. Psaltoffun liderliinde ve Psaltoff dndaArgiropulos ve Haciapostoludan oluan rgt heyeti 28 Nisan (15 Nisan) 1922tarihinde Atinaya ulamtr. Heyet Atinaya ular ulamaz Dileri BakanBaltacisi ve Babakan Gunarisi ziyaret etmi, Yunan basnyla temasa gemi vehemen hemen tm gazetelere uramtr. Gerekletirdii ziyaretlerde amacnnzgrl konusunda heyecan iinde olan Anadolu Rum halknn taleplerinidile getirmek olduunu ifade eden heyet, Anadolulu Hristiyanlarn kanlarnnson damlasna kadar mcadele etmeye hazr olduklarna dikkat ekmitir39.Heyettekiler Atinada bulunduklar sre iinde Skuludis, Eftaksias, Busios veStratos gibi eitli siyasi liderler, ayrca Yksek Komiser Steryadis40, YunanMeclisi Bakan Lomvardos41, Liberal Parti lideri Daglis, eski babakanlardanKalogeropulos, Midillinin ileri gelenleri ve Dou [Anatoli] Cemiyeti42YnetimKurulu ile grmeler gerekletirmilerdir43. Atinada bulunduklar dnemiinde ngiltere, Fransa ve talya elilikleriyle de temas kurmulardr44.

Heyetin en nemli gn 3 Mays (20 Nisan) 1922 olmutur. ylekiheyet 11:00den 13:30a kadar Babakan Gunaris ile gr alveriindebulunmutur. Grmede Gunaris ile birlikte Harbiye Bakan Theotokis veDileri Bakan Baltacis de hazr bulunmulardr. Heyet yeleri babakana,

37 Apofasis Tis Aminis Sinergasia Ton Patriyarhiyon [Aminann Karar Patrikhane lebirlii],Makedonia Gazetesi, 19 Mart (6 Mart) 1922, s.3.

38 Apofasis Tis Aminis [Aminann (rgtn) Karar], Makedonia Gazetesi, 25 Nisan (12Nisan) 1922, s.4.

39 Epitropi Tis Smirnis s Athinas [zmir Heyeti Atinada], Embros Gazetesi, 29 Nisan (16Nisan) 1922, s.4.

40 Epitropi Tis Mikrasiatikis Aminis [Anadolu Savunma Heyeti], Embros Gazetesi, 30 Nisan(17 Nisan) 1922, s.4.

41 Makra Siskepsis Dia To Mikrasiatikon Zitima [Anadolu Meselesiyle lgili Uzun Toplant],Skrip Gazetesi, 1 Mays (18 Nisan) 1922, s. 4.

42 Dou [Anatoli] Cemiyeti, 1895te Anadolulu Rumlar tarafndan Atinada kurulmutur.Kitromilidis, a.g.m.,s.94

43 Mikrasiatiki Organosis En Athines [Anadolu rgt Atinada], Embros Gazetesi, 1 Mays(18 Nisan) 1922, s.4.

44 Epitropi Tis Mikrasiatikis Organosis Episkefthi Htes Tus Presveftas [Anadolu rgtHeyeti Dn Elilikleri Ziyaret Etmitir], Embros Gazetesi, 2 Mays (19 Nisan) 1922, s.4.


11/15


73


eitli siyasi ahsiyetler ve elilik yetkilileri ile gerekletirdikleri grmelerleilgili izlenimlerini nakletmiler ve bu grmelerden cesaret aldklarn ifade

etmilerdir. Gunaris de heyetle cesaret verici bir ekilde konumu ve Anadoluile ilgili korkularn yersiz olduklarn, Yunanistann Anadoluyu terk etmesininsz konusu olmadn vurgulamtr. Akam saat 22:30da rgt heyeti, YunanBabakan Gunaris, Dileri Bakan Baltacis ve Ekonomi Bakan Protopapadakisile syleilerine devam etmitir. Grme Baltacisin evinde gereklemive Babakan bir kez daha heyete Anadolunun Yunan Ordusu tarafndanterk edilmeyeceinin gvencesini vermitir. Ayrca hkmetin grlerinin,Anadolu Rum halknn grleriyle rtt de aklanmtr. rgt heyeti 3Mays (20 Nisan) gn Atinada bulunan Papulas ile de bir araya gelmi45ve butoplantda rgtle ilgili bir takm detaylar ele alnmtr46.

Psaltoff, Argiropulos ve Haciapostolu 4 Mays (21 Nisan) sabah 11:00sularnda Yunan Kral Konstantinin huzuruna kmlardr. fade edildiinegre Konstantine Anadolu Rum halknn bir daha Trk boyunduruunagirmek istemediini de beyan ederek, Anadoludaki rgtlenme hakknda bilgivermilerdir. Kraln huzuruna kabul edilmelerinin ardndan Veliaht Georgiosile de grmlerdir. Veliaht heyettekilere tm Helenlerin Anadoludayaananlar dikkatle izlediklerini syleyerek, davaya inan ve sabr telkinetmitir47.

Psaltoff liderliindeki heyet Atinadan ayrlmazdan nce gerekletirdiitemaslarla ilgili Basn Dairesi araclyla bir aklamada bulunmu, Anadoluhalknn zgrlnn korunmasyla ilgili maddi ve manevi tm gcn ortayakoyacayla ilgili kararlln ilan etmitir. Anadolu Rumlarnn mcadelesinegsterdikleri duyarllktan dolay Yunan Hkmetine, basnna, meclistekigrup liderlerine, eitli yetkililere ve Yunan halkna teekkr etmitir48. Embrosgazetesi heyetin zmire dndnde Atina notlaryla ilgili yapt aklamalarda stunlarna tamtr. Heyet Anadolu Rumlarna, Yunan Hkmetininrgtn stlendii rol kabul ettiini, Yunanistann bar gerekletirmedenAnadolu topraklarndan asker ekemeyeceini, Yunan Hkmetiningrleriyle Anadolu Rumlarnn grlerinin rttn duyurmutur49.

45 E Energiye Ton Mikrasiaton [Anadolulularn Faaliyetleri], Skrip Gazetesi, 4 Mays (21Nisan) 1922, s.4.

46 Htesini Kinisis Tis Mikrasiatikis Epitropis [Anadolu Heyetinin Dnk Faaliyeti], EmbrosGazetesi,4 Mays (21 Nisan) 1922, s.1.

47 Mikra Asia Tha Mini Elefthera [Anadolu zgr Olarak Kalacaktr],Makedonia Gazetesi,5 Mays (22 Nisan) 1922, s.2.

48 Epitropi Ton Mikrasiaton Parusiasthi Htes Enopion Tu Vasileos [Anadolu Heyeti DnKraln Huzuruna kmtr], Skrip Gazetesi, 5 Mays (22 Nisan) 1922, s. 4; Mikrasiatiki

Epitropi Para Tu Vasilia [Anadolu Heyeti Kraln Huzurunda], Embros Gazetesi, 5 Mays (22Nisan) 1922, s.4.

49 Anakinosis Tis Mikrasiatikis Organoseos Pros To Mikrasiatikon Laon [Anadolu HalknaHitaben rgtn Aklamalar], Embros Gazetesi, 7 Mays (24 Nisan) 1922, s.4.


12/15

Nilfer ERDEM

74


Anadolu Savunma rgt Yunanistanda gerekletirdii etkinlikleryannda yabanc devletler nezdinde de bir takm giriimlerde bulunmu ve

eitli merkezlere muhtralar sunmutur. Gerek Avrupaya, gerekse Amerikayaheyetler de gndermitir. Yunanistanda yaynlanan gazeteler zaman zamanbu heyetlerle ilgili bilgilere yer vermilerdir. rnein Embros gazetesinin 22Mays (9 Mays) 1922 tarihli nshasnda Avrupaya gidecek rgt heyeti iindePsaltoff ile birlikte Argiropulos, Lambru, Tenekidis, Papamihalis, Marsellosve Evstathiadunun isimleri saylmtr50. lerleyen sreteyse PsaltoffunParise yalnz gittii51, eitli basn temsilcileri ve siyasetilerle bir araya geldiiyazlmtr.52 Yunan basn organlarndan rendiimiz kadaryla Psaltoff bugrmelerinde Bat Anadolunun otonom bir yapya sahip olabileceini dedillendirmitir53.

Psaltoff 21 Aralk 1922 tarihli mesajyla Lozandaki VenizelostanAnadolu Rumlar lehine mdahalesini istemitir54. Ayrca Psaltof ile birlikteAnadolulu bir takm ileri gelenler 22 Ocak 1923 tarihli mesajlaryla yineVenizelosa, nfus mbadelesine kar olduklarn bildirmilerdir55.

Sonu

Yunanistan kurulduktan sonra Osmanl Rum Cemaatine mensup

baz gruplar Atinadaki bilim, siyaset ve i evreleriyle temas kurmulardr.Bu ahslar Yunanistann siyasi hedeerinin tayclar da olmular ve herdnemde Atina ve Yunan liderlerle iletiimlerini srdrmlerdir. zmirliDoktor Apostolos N. Psaltoff bu durumun iyi bir rneidir. Zira zmirdekibir Rum hastanesinde mesleini icra ederken, ayn zamanda Rum cemaatineait dernek ve kurulularda da roller stlenmitir. yle ki Metropolitlik atsaltnda toplananan ve cemaatle ilgili son derece nemli konular hakknda kararveren meclislerinden birinin yesi olmutur. Birinci Panhelenik Tp Kongresinekatlmnn ortaya koyduu gibi Atina ile bilimsel anlamda temasn srdrm,ancak sava yllarnda Yunanistana farkl katklar sunmutur.

50 E Epitrope Tis Mikrasiatikis Organoseos s Tin Evropin Ke Amerikin [Anadolu rgtnnAvrupa ve Amerikadaki Heyetleri], Embros Gazetesi, 22 Mays (9 Mays) 1922, s.4.

51 Mikrasiatiki Organosis s Evropin Ke Amerikin [Anadolu rgt Avrupa veAmerikada], Embros Gazetesi, 16 Haziran (3 Haziran) 1922, s.4.

52 Diavimata Tu Psaltoff [Psaltoffun Giriimleri] Makedonia Gazetesi, 17 Temmuz (4Temmuz) 1922, s.2; Aftonomia Tis Mikras Asias [Anadolunun Otonomisi], MakedoniaGazetesi, 25 Temmuz (12 Temmuz) 1922, s.3.

53 Aftonomia Tis Mikras Asias [Anadolunun Otonomisi],Makedonia Gazetesi, 8 Austos(26 Temmuz) 1922, s.3.

54 Atina Venizelos Arivi 173-189-13 Nolu Dosya

55 Venizelosa gnderilmi mesaja Psaltoff ile birlikte imza atm olanlar Sinnefyas,Argiropulos, Damaskinos, Pavlidis, Haciyoannu, Marsellos, Spiridis, Konstantiliyeris,Kiriyakidis, Tenekidis, Said, Hasan ve Sivasldr. Atina Venizelos Arivi 173-320-27 NoluDosya


13/15


75


Psaltoff her hangi bir cret almakszn Balkan Savalar dnemindeYunan askeri salk hizmetlerinde grev yapmtr. Ancak Yunanistann

Anadolu Harekat dndeminde, zellikle de Sakarya Sava sonrasndaRumlarn haklarn savunmak iin kurulan Anadolu Savunma (MikrasiatikiAmina) rgt bnyesinde ortaya koyduu aktivite, kanmzca ok dahabyktr. rgtn kurucular arasnda da yer alan Psaltoff 1922 ylnn ilkyarsnda Atinaya olduu kadar, Avrupaya da ziyaretler gerekletirmi, eitlist dzey yetkililerle grerek Anadolu Rumlarnn szcln yapmtr.

Psaltoff grlerini etkileyecek kadar zmir Metropoliti Hrisostomosunyaknnda yer alan bir isimdir. Megali dea ryacs olarak tannan Venizelos ilede her daim temas halinde olmutur. Kald ki Atinadaki Venizelos Arivinde

yer alan belgelerden de bu aklkla grlmektedir. Gerek Balkan ve BirinciDnya Savalar, gerekse Anadolu Harekatnn srdrld yllarndaVenizelosa hitaben yazlm, Anadolu Rumlar ile ilgili mevzularn dilegetirildii mektuplar vardr. Lozan Grmelerini srdrd dnemde deVenizelos ile olan diyalogunu srdrm ve kendisinden Anadolu Rumlarnnhaklarn savunmasn istemitir. Tm bu yazdklarmzn ortaya koyduuPsaltoffun, Anadolulu Rum nderlerden biri olduudur.


14/15

Nilfer ERDEM

76


KAYNAKAI. Ariv Belgeleri

Atina Venizelos Arivine Ait

173-02-303 Nolu Dosya








II. Gazeteler

Embros Gazetesi(Atinada yaymlanmtr).

Skrip Gazetesi(Atinada yaymlanmtr).

Makedonia Gazetesi(Selanikte yaymlanmtr).

III. Kitaplar

AGGELOMATS, Hr. Em., To Hroniko Megalis Tragodias,Ekdosis Estia, Athina, 1971.

ANAGNOSTOPULU, Sia,Mikra Asia 19os e. -1919,2i Ekdosi, Ellinika Grammata,Athina, 1998.

ARSLAN, Ali, Osmanldan Cumhuriyete Rum Basn,Truva Yaynlar, stanbul, 2005.

BERBER, Engin, zmir 1920 Yunanistan Rehberinden gal Altndaki Bir Kentinyks,Akademi Kitabevi, zmir, 1998.

ERDEM, Nilfer, Yunan Tarihiliinin Gzyle Anadolu Harekat (1919-1923),Derlem Yaynlar, stanbul, 2010.

GONATAS, Ep. Stilianos,Apomnimonevmata,Athina, 1958.

MACAR, Elin, Cumhuriyet Dneminde stanbul Rum Patrikhanesi, letiimYaynlar, stanbul, 2003.


15/15


77


MUOPULOS N., K. Vakalopulos, Ap. Ksopulos, Alismonites Patrides Fotodotra Mikrasia,Ekdosis Cimabiris Piramida, Thessaloniki, t.y.

AHN, M. Sreyya, Fener Patrikhanesi ve Trkiye,tken Yaynlar, stanbul, 1996.

TANSEL, Selahattin, Mondrostan Mudanyaya Kadar, Cilt: 1, Milli EitimBakanl Yaynlar, 1991.

IV. Makaleler ve Bildiriler

BERBER, Engin, Bat Anadolu Rumlarnn Son Fedakarl, Ya Da 9 Eyll1922yi nleyemeyen Bir Askeri Yaplanma: Kk Asya Savunmargt, Cumhuriyet Gazetesi 9 Eyll zmirin Kurtuluu zel Eki,9 Eyll

2006, s.64.NAN, Kamran, Trk-Yunan likilerinde Dinamikler, Tarih Boyunca Trk-

Yunan likileri,Genelkurmay Basmevi, Ankara, 1986, ss.93-98.

KTROMLDS, Pashalis, Noeres Kinotites Ke Aparhes Tu Ethniku ZitimatosSta Valkania, Ethniki Taftotita Ke Ethnikismos Sti Neoteri Ellada,Athina,Ekdosis Morfotiko drima Ethnikis Trapezis, 1997, ss.53-131.

MEHMETEFENDOLU, Ahmet, Rahmi Beyin zmir Valilii, ada TrkiyeAratrmalar Dergisi,Cilt: 1, Say: 3, Yl: 1993, ss.347-370.

Meslek Gazetesinin Gzyle Cumhuriyetin lk Yllarnda Trk Doktorluu veTp Fakltesi, ev. Sabahattin zel, Yakn Dnem Trkiye AratrmalarDergisi,Yl: 5, Say: 10, 2006, ss.253-258.

VEREMS, Thanos, Apo To Ethniko Kratos Sto Ethnos Dihos Kratos To PiramaTis Organosis Konstantinupoleos, Ethniki Taftotita Ke Ethnikismos StiNeoteri Ellada,Athina, Ekdosis Morfotiko drima Ethnikis Trapezis, 1997,ss.27-52.

VLADMROS L., H. Fragkidis, To Panelliniyon atrikon Sinedriyon Tu 1901,

Arhiya Ellinikis atrikis,Tomos: 19, Tevhos: 6, Noemvriyos-Dekemvriyos2002, ss.700-707.

V. nternet Kaynaklar

Dr. yoannis Kuseris, gionomiki piresia Tu Elliniku Stratu Ke SinisforaTis Kata Tin Diyarkiya Ton Valkanikon Polemon 1912-1913, evrimiihttp://www.holargosmed.gr[Eriim Tarihi: 21.06.2013]

Akoluthontas To 11o Pedino Hirurgiyo Stus Valkanikus Polemus, evrimii

http://www.servou.gr[Eriim Tarihi: 21.06.2013]Zappiyon Megara, evrimii http//el.wikipedia.org [Eriim Tarihi: 14.10.2013]

03 nilufer erdem

Documents