04“ผา” สอกลางระหวางความเชอกบพธกรรม : กรณศกษา ผานาหมนศร อำาเภอนาโยง จงหวดตรง

ชนกมลย คงยก*

Chanakamol Kongyok

* นกวชาการระดบบณฑตศกษา สำานกวชาศลปศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณ

“Textiles” as the Mediums of Belief and Ritual : A Case Study of Na Meun Sri Textiles, Na Yong District, Trang Province

80 80

บ ท ค ด ย อ

ผาและเครองถกทอนบเปนของใชทแสดงถงความคดรเรมและการสรางสรรคของมนษย  โดยเฉพาะผาทอพนเมองทแตละถนแตละภาคมรปแบบของสสน  ลวดลาย  และกรรมวธการผลตทแตกตางกนไป  แมวาจะผลตขนจากวตถดบประเภทเดยวกนคอไหมหรอฝาย  การทอผาจงนบวาเปนงานหตถศลปทนาสนใจแขนงหนง นอกจากหลกฐานการพบชนสวนของผาในสถานทตางๆ ของประเทศไทยจะเปนสงทชวยยนยนถงการเคลอนยายทางวฒนธรรมของกลมคนแลว ผายงชวยสะทอนถงความสมพนธทางสงคม วฒนธรรม การเมอง เศรษฐกจ ของกลมคนในชมชนนนไดอกดวย   

จากการศกษาคนควาในเบองตนพบวา  มผาภาคใตทนาสนใจหลายชน ไดแก  ผาทอราชวตร จงหวดสงขลา, ผานาหมนศร  จงหวดตรง,  ผายกเมองนคร จงหวดนครศรธรรมราช, ผาพมเรยง จงหวดสราษฎรธาน และผาจวนตาน จงหวดปตตาน  ซงการศกษาทผานมาเปนการศกษาเกยวกบการใหความหมายของลวดลายผา  การประดบตกแตงรางกาย  และการแสดงออกถงสถานะทางสงคม หากแตยงขาดในประเดนเชงบทบาทหนาทของผาในบรบทพธกรรมทองถน ความสนใจเรองผาและเครองถกทอของผวจยในครงนไดศกษาผานาหมนศร อำาเภอนาโยง  จงหวดตรง  ซงผวจยพบวาเปนผาทมความเกยวของกบพธกรรมและมความสมพนธกบคนในทองถนเปนอยางมาก ประเดนการศกษาจงใหความสำาคญกบผาในฐานะเปน “สอกลาง” เชอมโยงระหวางโลกเบองหนา โลกแหงความศกดสทธ หรอโลกแหงจตวญญาณ  เขากบโลกแหงความเปนจรงของผคน สงคม ประเพณ และวฒนธรรม ผานการประกอบพธกรรมทองถน

คำาสำาคญ:  ผา, เครองถกทอ, พธกรรมทองถน

81 81

A b s t r a c t

Clothes and textiles are materials which reflect human originality and creativity, especially domestic fabrics representing unique patterns, colors, and the production methods of each region. This is despite the same materials being used in the production of the fabric, which are either silk threads or cotton. Fabric weaving can, then, be regarded as one of the interesting aspects of the craftsmanship.

The discovery of pieces of textiles in various regions of Thailand can indicate the changes and movements of various cultures and groups of people as well as reflecting the social, cultural, political, and economic relationships between those people.

The initial research found that there are many interesting pieces of Southern textiles, which are Ratchawat fabric from Songkhla Province, Nakhon brocade from Nakhon Sri Thammarat, Pumriang fabric from Suratthani, and Juantani fabric from Pattani. While the previous research has covered  the definition of  the  textile patterns,  the decoration of the fabric on the body, and the representation of social status through clothes, there still needs to be more exploration of the issue of the roles of textiles in the context of local rituals.

The author’s interest in textiles and weaving has inspired the research of Na Meun Sri fabric from Nayong District, Trang Province. This type of textile has a connection to the rituals and the local people. The research focuses on the role of textiles as the “medium” connecting the world to the afterlife, the world to the holy, the world of the spirits to the world of earthly people, society, traditions, and culture through local ritual performance.

Keywords: Textiles, Fabrics weaving, Local ritual

82 82

บทนำาผาไดเขามามบทบาทในการดำารงชวตของมนษย ตลอดจนถงบทบาท

ในดานการเมอง เศรษฐกจ และสงคม โดยผามความสำาคญหลก 3 ประการ ไดแก  ประการแรกเพอสนองตอความจำาเปนขนพนฐานของการดำารงชวต เพราะผาหรอเครองนงหมเปนหนงในปจจยสทถอวาเปนสงจำาเปนทตองมตองใชในชวตประจำาวนของมนษย  ประการทสองเปนเครองแสดงถงสถานะทางสงคม  กลาวคอ  การแตงกายเปนสงทแสดงใหเหนอยางเดนชดถงฐานะของผคนในสงคม  โดยทวไปชาวบานจะใชผาฝายเพราะมขนตอนและกรรมวธในการผลตตงแตการปลกฝายจนกระทงทอเปนผนไมสลบซบซอน  สวนเจานายและชนชนสงจะแตงกายดวยผาไหมมการทอทมสสนลวดลายสวยงาม  และการทอใหมลวดลายวจตรบรรจงนนตองอาศยชางทอทมทกษะและความชำานาญในการทอผาเปนพเศษ ประการสดทายเพอแสดงถงการแบงหนาทระหวางหญงและชาย  ชาวชนบทโดยสวนใหญมอาชพเกษตรกรรมมาตงแตโบราณ  ในยามวางผหญงกมกจะทอผา  ผชายกจะจดหาและเตรยมเครองมอเครองใชในการทำาไรทำานาและในครวเรอน ดงคำากลาวทวา  “เมอเสรจหนานา ผหญงทอผา ผชายตเหลก”  (วรรณา  วฒฑะกล และยรารตน พนธยรา 2537: 18-22) การทอผาจงแสดงใหเหนถงความเปนหญงอยางเดนชด เพราะการทอผาตองใชความขยน ความอดทน 

“ผา” สอกลางระหวางความเชอกบพธกรรม : กรณศกษา ผานาหมนศร อำาเภอนาโยง จงหวดตรง

83 83

ช น ก ม ล ย ค ง ย ก

ความพยายาม ความประณต และความละเอยดออนในทกกระบวนการทอ ดงทกลาวไวแลวขางตนวาผามความสำาคญตอความจำาเปนขนพนฐาน

ของการดำารงชวต การกระทำาพธกรรมใดๆ ของคนไทยสมยกอนแมกระทงปจจบนกจะตองมผาเขามาเกยวของ โดยใชผาประกอบพธกรรมตงแตเกดไปจนกระทงตาย ผาจงเปนสวนหนงของวถชวตชาวไทย กลาวคอ “พธเกด” ผเปนแมจะตองเตรยมทอผาไวสำาหรบเปนผาออม ผาหมเมอเดกคลอดออกมา และเมอถงชวงชวตทเหมาะสมในวยหนม ลกผชายไทยสวนใหญกเขาส “พธบวช” เนองจากสงคมไทยเปนสงคมพทธศาสนา คนไทยจงถอวาการบวชจะไดบญกศลมาก เปนโอกาสทลกชายจะตอบแทนพระคณบดามารดา โดยมความเชอกนวา “ลกชายทบวชเรยนสามารถชวยใหบดามารดาไดเกาะชายผาเหลองขนสวรรค” นอกจากนผายงมสวนเกยวของกบพธบวช เรมตงแตผาทใชในการแตงตวนาค รวมไปถงผาทใชในพธ อนไดแก ผาสบง ผาองสะ และผาจวร อกดวย 

จากนนผชายทบวชเรยนแลวกจะเขาส “พธแตงงาน” เปนลำาดบตอมา เพราะเชอวาเปนผทผานการฝกอบรมบมนสยทดงาม ไดรบการขดเกลาอารมณและความคดใหสขมรอบคอบ มแนวทางในการครองตนและสามารถเปนผนำาของครอบครว อกทงเปนชวงชวตทไดกาวสการเปนผใหญอยางเตมตว ผาจงเขามาเกยวของในพธน มกเรยกกนวา ผาไหว เปนผาทคบาวสาวจะใชไหวแสดงความเคารพญาตผใหญของทงสองฝาย และเมอถงวยชราซงเปน

84 84

วยทผานประสบการณชวตตางๆ มามากมาย สงขารจงยอมรวงโรยไปตามกาลเวลา ทำาใหเกดการพลดพรากจากบคคลอนเปนทรก “พธศพ” จงเกดขนตามมาโดยไมมการคาดการณลวงหนาไวกอนได ผาทเกยวของกบพธศพ นนคอ ผาขาวหอศพ เปนผาททกคนตางหลกหนไมพน (วรรณา วฒฑะกล และยรารตน พนธยรา 2537:  23-28) นอกจากนในพธศพมบางทองถนนยมเอาผาขดหรอผาไหมมาคลมโลงศพไว เพอแสดงสถานะทางสงคมของผตายหรอใหบตรหลานหรอคนทไปรวมทำาบญไดระลกถงความดทผตายประกอบไวในชวงทยงมชวตอย  

จะเหนไดวาแมพธกรรมทสำาคญตางๆ  ของไทยในแตละทองถนจะมรปแบบทแตกตางกนไปตามความเชอและประเพณของตน  แตพธกรรมสวนใหญเหลานนลวนแลวแตจะมผาเขามาเกยวของสมพนธกบวถชวตและเปนสวนหนงของการประกอบพธกรรมเกอบทงสน  จากการคนควาขอมลสถานภาพองคความรการวจยวฒนธรรมในทองถนภาคใตในกลมความเชอและวฒนธรรมประเพณ พบวา ชาวภาคใตมความเชอในสงทมอำานาจเหนอมนษย  หรอความเชอเกยวกบสงศกดสทธและวญญาณ  โดยมการสบทอดมาหลายชวคน  มกถอเปนเงอนไขในการอยรวมกนและยดถอปฏบตอยางเครงครด (ชวน เพชรแกว 2558: 265-267) การศกษาในครงนจงพยายามสะทอนใหเหนถงความเชอดงกลาวในพธกรรมของชาวนาหมนศรผานผาทอทเรยกวา “ผานาหมนศร” 

บรบทของชมชนนาหมนศร พนทสวนใหญของตำาบลนาหมนศร  อำาเภอนาโยง  จงหวดตรง  ม

ลกษณะภมประเทศเปนปาละเมาะ  เปนทราบเอยง  มภเขาสง  และมแหลงนำาทอดมสมบรณ  เนองจากพนทแหงนมความอดมสมบรณทางทรพยากรธรรมชาต  ทำาใหผคนอพยพเดนทางมาจากพนทใกลเคยงมาบกเบกพนททำากนในตำาบลนาหมนศร ผคนในชมชนนาหมนศรมกประกอบอาชพเกษตรกรรม ไดแก ทำานา ทำาไร ทำาสวนยางพารา และนยมปลกฝาย

85 85

เพอนำามาทอเปนเสอผาเครองนงหมเพอใชในครวเรอน  ดงนน  สงทเหนไดเดนชดคอแทบทกบานของชมชนนาหมนศรในอดตจะมหกหรอกพนบานสำาหรบทอผาวางอยใตถนบาน (สนทร สงขอยทธ 2548: 53-54) แมกระทงในปจจบนนชมชนนาหมนศรกยงคงการทอผาดวยกพนบาน  ซงถอเปนเอกลกษณอยางหนงของชมชนทไดสบตอกนมา 

นอกจากน รากฐานวถชวตชมชนในอดตของนาหมนศรมความชดเจนอยางยงในการดำารงอยของผคน  ทตองอาศยความสมพนธกบสรรพสงในการดำารงชวตเพอความอยรอด อนไดแก ความสมพนธของคนในชมชนกบสงเหนอธรรมชาต  เปนความสมพนธทเชอมโยงกบความคดและความเชอในการเคารพบชาสงศกดสทธหรอสงเหนอธรรมชาต  อนเปนเสมอนศนยรวมจตใจของคนในชมชนทยอมรบนบถอในสงเดยวกน  ดงเหนไดจากการประกอบพธกรรมหรองานรนเรงตางๆ  ของชมชน  ตอมาคอความสมพนธของคนในชมชนกบธรรมชาต  ความสมพนธในลกษณะนเหนไดจากการประกอบอาชพทตองพงพงธรรมชาตในชมชน  ไมวาจะเปนผนปา  ผนดน และผนนำา สดทายคอความสมพนธระหวางคนในชมชน เปนความสมพนธในลกษณะสงคมเครอญาต ซงไมไดหมายความเฉพาะความเปนพนองรวมสายเลอดเดยวกน  แตหมายรวมถงความสมพนธในฐานะเปนคนพนเพเดยวกน กอใหเกดการพงพาอาศยกนทงดานการแลกเปลยนอาหารหรอผลผลตทหามาได  รวมไปถงการแลกเปลยนแรงงานหรอทเรยกวา  “การออกปาก” เปนการระดมกำาลงมาชวยกนประกอบกจกรรมใดกจกรรมหนงในชมชน หรอเปนการชวยเหลอในยามทสมาชกในชมชนไดรบความเดอดรอน (อญชล ทองคง 2553: 43-49) 

จากทกลาวมาขางตนสะทอนใหเหนวาผคนไมสามารถดำารงชวตในชมชนไดอยางโดดเดยวโดยไมมความสมพนธกบสรรพสงอนใดในชมชน เนองจากในอดตแตละชมชนกลวนแตประสบปญหาและความยากลำาบากมากมายในการดำารงชวต  ไมวาจะเปนภยธรรมชาต  โรคภยไขเจบ  การหาแหลงทำามาหากน  การสรางอาคารบานเรอน  ซงในสภาวะเหลานผคนตาง

86 86

กตองถอยทถอยอาศยซงกนและกน  การดำารงอยในชมชนจงเกดจากการสรางระบบความสมพนธลกษณะใดลกษณะหนงอยเสมอ  

ชวตคนทอผานาหมนศร ในอดตศกดศรของหญงสาวนาหมนศรอยทการทำานาและทขาดไมได 

คอ การทอผา ลานใตถนเรอนไมแทบทกหลงจงมหกหรอกพนบาน พรอมอปกรณสำาหรบทอผาแขวนไวบนเพดานใตถนบาน ยามวางจากไรนาแมบานมกนงทอผา สวนพอบานกชวยกรอดาย ปนดาย หรอยอมสผา การทอผาจะทอไวใชในครอบครวเปนหลก และทอเพอใชในพธกรรมทางประเพณ หรอแลกเปลยนกบเพอนบานเพอใหไดสลวดลายทแตกตางหลากหลาย เมอเหลอใชจะนำาไปขายในหมบานใกลเคยง ขายทตลาด หรอแจกจายญาตมตรทสนทรกใครกน (วบลย ลสวรรณ 2550: 134-135) การทอผาจงเปนอาชพหนงททางการสงเสรมใหแกราษฎรชาวตรงตงแตสมยพระยารษฎานประดษฐมหศรภกด  (คอซมบ ณ ระนอง)  เปนผวาราชการเมองตรง และเมอมการสงเสรมการทอผา ผลผลตผาทอจงมขายในตลาดและยงนำาไปขายแขกบานแขกเมอง  ดงพระราชนพนธของสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว  (รชกาลท  6)  เมอครงเสดจประพาสหวเมองปกษใตและไดเสดจเยยมบานพระยารษฎาฯ กลาวไวตอนหนงวา 

“ใตถนเรอนใชเปนทหดทอผา มผหญงมานงหดทอผาอยมาก เวลาบายมผหญงนำาผาขนมาขายทพลบพลา ไดซอไวคนละหลายผน และทำาของฝากดกวาไมมอะไรเลยทเดยว”

(สนทร สงขอยทธ 2548: 101-102)  

หญงสาวทฝกหดการทอผาสวนใหญจะเรมฝกหดจากผเปนแม กลาวคอ  หากครอบครวใดมลกสาว  เมอลกสาวยางเขาสวยแรกรน  แมจะเปน ผสอนลกใหรจกกระบวนการสรางผนผา  โดยเรมหดตงแตการปนดาย 

87 87

กรอดาย คนหก จนกระทงลงมอทอ นอกจากจะทอผาไวใชเองแลว ผหญงยงทอผาใหคนทตนรกอกดวย  เรมจากหญงสาวทเขาสพธหมนหมายและเตรยมตวแตงงานจะลงมอทอผาผนสวยสำาหรบวนสำาคญในชวตคอ  ผาชดเจาสาว  และทตองบรรจงยงกวานนคอ  ผาสำาหรบชายทจะครองคอยดวยกน  อนไดแกผาทใชเปนผาตงในวนแตงงาน  ตอมาหญงผเปนแมจะทอผาเบยงสำาหรบลกชายใชวนบวชตอนเปนเจานาค  หรออาจจะนำาผาตงในวนแตงงานทเกบไวอยางดมาใหลกหลานใชในวนบวช นอกจากนผหญงยงทอผาไวใชในพธสำาคญอนๆ อกดวย เชน ผาเชดหนาหรอลกผา ใชสำาหรบหอขนหมาก ปกราบพระ และยงใชเปนผากราบขอขมาพอตาแมยายเมอหนมลกพาลกสาวเขาหนไป  สดทายผหญงทผานความเปนแมสวยกลางหรอวยปลายจะเรมทอผาผนทสำาคญทสดในชวตใหกบตนเองและคชวตทรวมทกขรวมสขกนมา เพอเตรยมไวเปนบนไดกาวไปสโลกเบองหนา ซงชาวนาหมนศรเรยกผาทอพเศษผนนวา “ผาพานชาง”  

จะเหนไดวาผาทอกบชวตคนชาวนาหมนศรอยคกนมาตลอดการดำาเนนชวต  โดยผานาหมนศรจะเขามามบทบาทกบผชายเรมจากพธกรรมงานบวชจนกระทงถงพธกรรมงานศพ ซงผหญงจะเปนผถกทอผาไวสำาหรบผชายทตนรก อนไดแก ลกชายและผเปนสาม สวนผหญงกจะมความผกพนกบผานาหมนศรตงแตเรมฝกหดการทอจนกระทงวาระสดทายของชวตเชนกน ดวยเหตนอาจกลาวไดวา  งานทอผาถอเปนงานฝมอจากหวใจและจตวญญาณของผหญงอยางแทจรง  โดยผชายจะชวยจดหาวตถดบในการทอและยงเปนผสรางแรงกำาลงใจในการทอผาของผหญง  หากพจารณาในบรบทความสมพนธระหวางหญงชายระดบแนวราบหรอแนวนอน  จะพบวา  กจกรรมการทอผาเปนกจกรรมทเอออำานวยใหผหญงมบทบาทและสถานภาพทางสงคมทเกอหนนกบผชาย ไมใชถกกดขเอารดเอาเปรยบหรอตำาตอยกวาผชายแตอยางใด ทงสองเพศตางเตมเตมใหกนและกนในฐานะทเปนสมาชกของครอบครวเดยวกน สงกดกลมเครอญาตเดยวกน และอาศยอยในชมชนเดยวกน (สรยา สมทคปต และคณะ 2537: 80-83) 

88 88

อกนยหนงเมอพจารณาการทอผานาหมนศรในบรบททางสงคมกจะพบวา  ผาทอพนเมองคอวฒนธรรมทางวตถอยางหนงทเกดจากความสามารถในการเลอกสรรหาทรพยากรธรรมชาตมาปรงแตงใหเอออำานวยตอการดำาเนนชวต การสรางทำาปจจย 4 ทกอยางรวมทงเสอผาเครองนงหมจะตอบสนองความตองการเบองตนเพอความอยรอด แตเพราะเหตทมนษยอยรวมกนเปนสงคมจงทำาใหการสรางสรรคสรรพสงทงปวงตองมบคคลหลายฝายเขามาเกยวของ  การจดหาสงจำาเปนตอชวตเชนนจงมนยทางสงคมอยดวย เสอผาเครองนงหมกเชนเดยวกน กลาวคอ เสอผาไมไดเปนเพยงสงทใหความอบอนแกรางกายเทานน เรองราวเกยวกบเสอผาทกอยางนบตงแตการจดหาวตถดบทจะนำามาเปนเสนใย การทำาอปกรณเครองใชในการทอผา การตระเตรยมเสนใยใหพรอมทจะถกทอใหเปนผน ลวนแตเปนผลงานทสำาเรจไดดวยความรวมมอของบคคลทงหญงชาย (ชนญ วงษวภาค 2540: 101) 

การทอผานาหมนศรตงแตอดตถงปจจบนมความเกยวของกบแงมมตางๆ  ของชวต  และจากคำาบอกเลาทถกบนทกหรอจากการสมภาษณสะทอนใหเหนวาคนเฒาคนแกบานนาหมนศรมความรสกหวงแหนการทอผาเปนอยางมาก เพราะการทอผาเปนเสมอนการทอใจ ทอสายใย ทอชมชนไวเปนอนหนงอนเดยวกน  ชาวนาหมนศรจงพยายามปลกฝงและถายทอดวชาความรดานการทอใหลกหลานไดสบสานรนสรน  เพอใหลกหลานของนาหมนศรไดซมซบ  รบร  และเปนพลงสรางสรรคสบทอดมรดกวฒนธรรมลายผานาหมนศรตอไป 

“ผา” สอกลางระหวางความเชอกบพธกรรม การทอผาบานนาหมนศรเรมทำามาแตเมอไหรนนยงไมมใครทราบ

แนชด  แตคนเฒาคนแกยนยนวา  มการทอผากนมานานนบรอยปแลว  ทอกนมาแลวประมาณสามชวอายคน โดยเอกลกษณของผาทอนาหมนศร คอ การทอยกดอกบนผาพนแดงดอกเหลอง โครงสรางของผนผาและลวดลายมลกษณะการทอบางประการทตางจากผาทอทองถนอนๆ นนคอ การถกทอ

89 89

สวนประกอบของผนผาใชวธการทอเรยงลำาดบตามแนวเสนยนและตามแนวเสนพง สวนลวดลายผาบางลวดลายตองอาศยการทอโดยใชกโบราณ จากขอมลการศกษาคนควาพบวา  ผานาหมนศรแบงออกเปน  4  ประเภทตามลกษณะการใชงาน (ขนษฐา จลบล 2547: 36-37) ไดแก  

1)  ผาเชดหนา มกเรยกวา ลกผาหรอผานย (นย ในภาษาทองถนภาคใต  แปลวา  เลก)  มกทอเปนผาผนเลก  เปนผาทใชตดตวทหญงชายนยมเหนบเอวอวดกน  โดยทวไปใชเชดปาก  (เชดนำาหมาก) ปกราบพระ กราบขอขมา และหอขนหมาก  

2)  ผาหม ความหมาย ณ ทนหมายถง ผาพาดเฉยง ผาพาดบา ผาเบยง และผาสไบ 

3)  ผานง มกใชในชวตประจำาวน ผชายจะโจงกระเบนสำาหรบไปงานพธการ นงโสรง นงหยกรง นงเลอยชาย นงเควดจอน สวนผหญงจะนงโจงกระเบนตลอด แตบางครงกใชหางโจงกระเบนเหนบไวขางๆ เอวแบบเควดจอน 

4)  ผาทอดวยวตถประสงคพเศษ  เทาทพบไดแก  ผาถวายพระ  ผาตง และผาพานชาง  

การทอผาของชาวบานนาหมนศรนอกจากเปนการผลตปจจยเพอการดำารงชวตแลว ยงเปนการบอกความประสงค อดมคต ความเชอ และความศรทธาไวในผนผาอกดวย ดงจะเหนไดจากผาทอดวยวตถประสงคพเศษซงจะมการทอบนทกขอความตางๆ  ของผทอไวอยางนาสนใจ  อยางไรกตาม การศกษาในครงนจะขอกลาวถงผาในฐานะเปนสอกลางระหวางความเชอกบพธกรรม โดยพบวาผานาหมนศรมลกษณะดงกลาว อนไดแก ผาเบยง ผาถวายพระ ผาตง และผาพานชาง ดงจะกลาวถงรายละเอยดตอไปตามลำาดบ  

ลำาดบแรกคอ ผาเบยงเปนผาทใชในพธกรรมการบวชนาค กลาวคอ ชาวบานนาหมนศรมความเชอในโลกแหงสวรรคผานการทอผา ผาเบยงจะ

90 90

ถกทอยกดอกดวยผาสเหลองแดง  โดยผเปนแมเตรยมทอไวอยางสดฝมอเพอแตงตวใหลกชายเมอเขาสวยบวชเรยน ดวยมความรสกเสมอนวาจะไดเกาะชายผาเหลองไปสสวรรค การบวชนาคนอกจากจะเปนพธกรรมทแสดงถงความกตญญกตเวทของผทบวชแลว  ยงถอเปนการสรางบญกศลใหแกบพการอกดวย และเมอผเปนแมในอดตยางเขาสความเปนยายาย ผาผนทเคยใชกบลกชายกไดถกสงตอไปยงรนหลานเหลนใหสบทอดวถดงามแบบฉบบของคนนาหมนศร 

ลำาดบตอมาคอ  ผาถวายพระเปนผาทใชในพธกรรมงานบญทวไปของชาวนาหมนศร  เทาทพบเปนผาทอถวายพระ  2  ลกษณะ คอ  ทอเปนผาเชดหนาและทอเปนอาสนะ ผทอมกจะใชลายตวหนงสอถกทอลงบนผนผาโดยมความเชอวาขอความทถกทอบนทกนนจะเปนเสมอนการสงสาสนบอกโลกเบองหนาใหรบรถงการประกอบกรรมดของผทอทมารวมงานบญ ซงขอความทพบไดถกทอบนทกบนผาถวายพระททอเปนผาเชดหนาและทอเปนอาสนะตามลำาดบไววา  

“แมตายพลดพรากจากไปไกลชาตหนา ขอใหพบประสบกน นางฝายไดจดทำา”

(อบลศร อรรถพนธ และซลมา วงศศภรานนต 2540: 105)                                 

“หลงคดสงสยมบญมากพากายไคลวนตายไปพวกพรองรองยำาย เวลาเกดไมไดสงใดหนา พากายาอยางเยองไป เมองผฝายบานใสโพเมองตรง”

(อบลศร อรรถพนธ และซลมา วงศศภรานนต 2540: 109) 

ดงนน  ผาถวายพระของชาวนาหมนศรจงไมใชเปนเพยงเครอง สกการะบชาแกพระสงฆเทานน  แตการบนทกขอความในผนผายงเปนสงทสะทอนถงการระลกถงความตายอนจะชวยใหดำารงตนอยในความ

91 91

ไมประมาท ลำาดบทสามคอ ผาตงเปนผาทใชในพธกรรมแตงงาน เรมจากเมอฝาย

ชายไปเจรจาขอหมน ฝายหญงจะเรยกสนสอดเปนเงน ในสมยกอนเรยกเปนจำานวนบาท เชน 9 บาท, 19 บาท และ 29 บาท ฝายหญงเรยกสนสอดไปเทาไหรกตองเตรยมทอผาไวใหฝายชายใหเหมาะสมกบทตกลงกนไว  เชน เรยก 9 บาท ผา 1 สำารบ, เรยก 19 บาท ผา 2 สำารบ และเรยก 29 บาท ผา 3 สำารบ โดยใน 1 สำารบนนประกอบดวย ผานง 1 ผน และผาหม 1 ผน เมอเจาบาวยกขนหมากมาถงบานเจาสาวกจะเปลยนผาสำารบใหมทเจาสาวทอเตรยมไวให ทงน การทผเปนเจาสาวเตรยมทอผาใหกบผเปนเจาบาวในพธแตงงานนนเพราะมความเชอในสงทมอำานาจเหนอมนษย กลาวคอ ผหญงเชอวาบรรพบรษของฝายชายจะรบรและใหความเอนดในการเขามาเปนลกสะใภ เปนหลานสะใภ ผานการตงใจทอผาตง ความเชอดงกลาวนสอดคลองกบการใชผาไหวในพธแตงงานของชาวมอญทเชอวาผบรรพบรษขางฝายชายจะรบรการเขามาเปนสมาชกใหมโดยผานผาไหวกอนทจะทำาพธลมตาเพอแปลงผอยางเปนทางการ (ชนญ วงษวภาค 2540: 133-134) สำาหรบผาชนดนปจจบนยงปรากฏไมแนชดถงการหลงเหลออยของผาตงในบานนาหมนศร 

ลำาดบสดทายเปนผาทมความสำาคญยงตอพธกรรมงานศพของชาวนาหมนศรคอ  ผาพานชาง  ซงหญงผผานความเปนแมกาวสวยปลายของชวต ไดผานรอนผานหนาวและตระหนกในธรรมดาโลก เกด แก เจบ ตาย ตามหลกพระพทธศาสนา  จะเตรยมทอผาไว  2  ผน  สำาหรบตนเองและสำาหรบคชวตหรอทอใหแกผทรกใครนบถอกน  โดยมความเชอวาผาจะเปนบนไดกาวไปสโลกเบองหนา ผาพานชางมลกษณะเปนผาทอผนยาว เกดจากการทอผาเชดหนาตอกนหลายผน เดมใช 12 ผน หรอนอยกวาแตเปนจำานวนค พบทบกนเปน 4 ทบ วางบนพานและพาดขนไปบนโลงศพกอนเผา แตละชองของผาเชดหนาทพาดจากโลงศพลงมาเปรยบเสมอนเปนบนไดทอดนำาผตายขนสสรวงสวรรค  หลงจากเสรจพธกรรมเผาศพแลว  เจาภาพจะตดแบงผาเปนชนๆ  ถวายพระเพอใชเปนผาเชดปาก  เชดมอ  ตามแตจะใช

92 92

ใหเปนประโยชน  หรอแจกลกหลานเกบไวเปนทระลก  (สนทร  สงขอยทธ 2548: 105-106)                            

สำาหรบคนทอผานาหมนศรถอวาผาพานชางเปนผนผาทสำาคญทสดในชวต  เปนดงผาศกดสทธททอตวอกษรเรยงเปนบรรทด  รอยถอยคำาเปนคำากลอน เปนคตสอนใจ บางกเปนโคลงประวตของผทอ ทงน การทอบนทกขอความตางๆ กเพอเปนเครองยนยนถงศรทธาความเชอในคณความด ละจากบาปและความชว เพอใหชวตหลงความตายพบเจอสงทดงามยงกวา ดงขอความททอลงบนผาพานชางจำานวน 4 แถวโดยเรยงสลบซำากนไปมาวา  

“ฝายสขคงรกเสมอศลหา พระตรสไวไมใชหกตกนรกเสมอคงไมเรอหววาสรางความดหนความชวบญกบตวจำาตองสรางเมอลางกรรม จำาเอาไวศลหาอยาไปทำาใครถอ ไดกรรมหายไปจากราง ใครลางกรรมหายจะไดสข ใครไดขนชนฟาใชวาหนอยชม นางฟาหารอยสวยใจหาย มนางขบนางรำาประจำากาย กอยไดเพราะเกณฑเวรไมม”

(จดบนทกจากผาพานชางในสถาบนทกษณคดศกษา  จงหวดสงขลา)      

จากขอความทแฝงอยในผาพานชางไดเนนยำาใหเหนวาชาวบานนาหมนศรยดถอหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทเรยกวา “มรณานสต” หรอการระลกถงความตายอยางเหนยวแนน  โดยยงคงถกสบทอดตอกนมาในชมชนรนแลวรนเลา   

จะเหนไดวาผานาหมนศรทง 4 ชนดไดทำาหนาทเปนสอกลางระหวางความเชอกบพธกรรมแตกตางกนออกไป  ซงในแตละพธกรรมกลบมความเชอในเรองเดยวกนคอ การเชอในโลกเบองหนา โลกแหงสวรรค โลกแหงจตวญญาณ ความเชอเหลานจงสงผลใหชาวบานนาหมนศรเชอในการประกอบกรรมดในโลกแหงความเปนจรงทยงคงดำารงชวตอย ดงสะทอนใหเหนไดจาก

93 93

การทอบนทกตวอกษร คตสอนใจ หรอหลกธรรมทางพระพทธศาสนาลงบนผนผาทใชในการประกอบพธกรรม 

บทสรป นอกจากปจจยทจำาเปนในการดำารงชวตของมนษย คอ อาหาร ทอย

อาศย ยารกษาโรคแลว ยงมปจจยเครองนงหมทเปนสงจำาเปนและสำาคญ ดงนน ผาทอกบชวตคนนาหมนศรจงอยคกนมาตลอดบนฐานความสมพนธกบประเพณ คตความเชอและพธกรรมตางๆ ซงเปนสงทมอทธพลในการสรางความมนคงทางจตใจในการทำามาหากน  อกทงยงเปนสงทชวยกลอมเกลาภาวะจตใจของคนในชมชนใหมคณธรรม จรยธรรม  ในการดำารงชวตอยางสงบสขจนเกดเปนจารต  ประเพณ  และพธกรรมตางๆ  อนเปนแนวทางใหคนในชมชนยดถอปฏบต  

แมวาการเรยนรระบบความคด  ความเชอ  และพธกรรมทถกสงสมและบอกตอกนมาใหกลายเปนวถปฏบตของคนในชมชน จะดเปนสงทเหนอธรรมชาต จบตองไมได และอยในโลกทเราไมสามารถดำารงอยได แตสงเหลานกอประโยชนใหเกดขนกบสงคมได เพราะผลทเกดขนจากการสรางระบบความสมพนธของคนในชมชนกบสงเหนอธรรมชาตอาจกลายเปนศนยรวมทยดเหนยวใหชมชนดำารงอยตอไป  โดยอาศยความสามคค  ความเออเฟอ และตงมนอยในระบบคณคาและความดงามในวถการดำารงชวต  (อญชล ทองคง 2553: 45) 

ผลการศกษาในครงนไมเพยงแตจะคนพบผาทเปนสอกลางระหวางความเชอกบพธกรรม  แตเปนการคนพบสายใยสมพนธของคนทอผาผานผาทอแตละผน อนเกดเปนเรองราวความสมพนธระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาต  และคนกบสงเหนอธรรมชาต  กลาวคอ  การทอผาไดชวยสรางความรวมแรงรวมใจในการทำากจกรรมรวมกนของสมาชกในครอบครวรวมไปถงสมาชกในชมชน  โดยผชายจะเปนผจดหาวตถดบและตระเตรยมอปกรณในการทอผาใหแกผหญงผเปนคนถกทอ พรอมกนนคนเฒาคนแก

94 94

กจะคอยใหคำาปรกษาดานการทอและลวดลายตางๆ  สำาหรบความสมพนธในแงของคนกบธรรมชาตในทนหมายถง การรจกนำาทรพยากรธรรมชาตในทองถนมาใชใหเกดประโยชนในการยอมสผา สวนความสมพนธของคนกบสงเหนอธรรมชาตนนจะสมพนธกนในแงของความเชอ ความเคารพ ความศรทธาในสงหนงสงใด โดยสงๆ นนมกมอทธพลตอจตใจและการกระทำาของคน ซงความสมพนธทงสามสวนนตางกมความสมพนธซงกนและกนดวย ดงนน เมอมนษยมพนฐานความเชอทมองสรรพสงตางๆ ในลกษณะระบบความสมพนธทมความเชอมโยงผสานสอดคลอง  มการพงพาอาศยกนระหวางมนษย  ธรรมชาต  และสงเหนอธรรมชาต  กจะทำาใหมนษยเชอมโยงระบบความสมพนธกบการดำารงชวตอยโดยไมเบยดเบยน  ไมทำาลายธรรมชาต และสามารถอยรวมกบธรรมชาตอยางปลอดภย  โดยอาศยความเชอในสงเหนอธรรมชาตชวยกำาหนดระเบยบกตกา  ใหคนในชมชนใชประโยชนจากธรรมชาตอยางสมดล  อนแสดงใหเหนถงอำานาจในการจดการธรรมชาตและวถชวตของคนในชมชน เพอนำาพาคนในชมชนไปสความมชวตทดงาม

95 95

ผาเบยงทใชในงานบวชนาค(ทมา: สนทร สงขอยทธ 2548: 23)

คตสอนใจบนผาพานชาง(ทมา: พพธภณฑผานาหมนศร จงหวดตรง)

96 96

บรรณานกรม

ขนษฐา จลบล, 2547. ผาถกทอคน...ผานคนทอผา “นาหมนศร”. กรงเทพฯ: สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.). 

ชนญ วงษวภาค, 2540. ผาพนเมองมอญ. กรงเทพฯ: หองสมดศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน). 

ชวน เพชรแกว, 2558. สบโยดสาวยาน งานวจยวฒนธรรมภาคใต. เชยงใหม: บลมมงครเอชน. 

วรรณา วฒฑะกล และยรารตน พนธยรา, 2537. “ผาไทย.” ใน คณะอนกรรมการสงเสรมการแตงกายแบบไทย (บรรณาธการ). ผาทอกบวถชวตชาวไทย (หนา 17-29). กรงเทพฯ: สำานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. 

วบลย ลสวรรณ, 2550. สารานกรมผา เครองถกทอ. กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ. 

สนทร สงขอยทธ, 2548. ทอรกถกสายใย ผานลายผานาหมนศร. กรงเทพฯ: สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.). 

สรยา สมทคปต และคณะ, 2537. แมญงตองตำาหก: พฒนาการของกระบวนการทอผาและการเปลยนแปลงบทบาทของผหญงในหมบานอสานปจจบน.  นครราชสมา:  หองไทยศกษานทศน สำานกวชาเทคโนโลยสงคม มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร. 

อญชล  ทองคง,  2553.  การดำารงอยของผาทอนาหมนศรในสงคมทนสมย.  สารนพนธปรญญาศลปศาสตร มหาบณฑต สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา. 

อบลศร อรรถพนธ และซลมา วงศศภรานนต, 2540. ผาทอพนบานภาคใต. สงขลา: สถาบนทกษณคดศกษา มหาวทยาลยทกษณ. 

Conway S., 1992. Thai Textiles. Bangkok: River Book Press.

Sakya  A.M.,  1994. Rites of Passage: A Comparison of Thailand and Nepal. Cambridge: Christ’s College.