„Metafory w naszym życiu” wykład dr A. Chrupały 23.03.2007

George Lakoff, Mark Johnson

„System pojęć, którymi się posługujemy, jest w istocie metaforyczny” => większość pojęć to pojęcia metaforyczne

KONCEPTUALIZATOR

doświadczenia

pojęcia (kategorie)

myśli pojęcia językowereferencja

forma znaczenie

„Widzimy rzeczy nie takimi, jakie są w obiektywnej rzeczywistości, ale takimi, jakie jawią się w naszym doświadczeniu.” => tak o nich myślimy

=> tak je rozumiemy=> tak je rozumiemy=> TAK O NICH MÓWIMY

Istotą metafory jest rozumienie i doświadczanie pewnych rzeczy w terminach innych rzeczy (rzecz w sensie filozoficznym)

Przykład metafory: „argumentowanie to wojna” (o argumentowaniu mówimy w terminach wojny)- w świadomości człowieka argumentowanie wygląda tak jak wojna; jest to widoczne w języku- sytuacja wojny: co najmniej 2 przeciwników, bezpośrednie spotkanie, wystąpienie konfliktu, cel: obydwie strony chcą wygrać, obydwie wykonują działania zmierzające do pokonania przeciwnika- sytuacja argumentowania: spotkanie dwóch ludzi, jedna strona próbuje przekonać drugą do swoich racji, wystąpienie konfliktu, są również pewne ofiary- o pewnych rzeczach, które wymykają się z naszego bezpośredniego doświadczenia, myślimy i mówimy w terminach innych rzeczy, np. bronić swoich argumentów, bronić swojej pozycji, atakować kogoś, wygrać z kimś, zbijać argumenty, argumenty nie trafiają, zburzyć argumentację, zewrzeć szeregi, walczyć za wspólną sprawę, itd. – Pokazują to wyrażenia językowe (tak doświadczamy i myślimy o argumentowaniu)- „argumentowanie to wojna” to przykład METAFORY STRUKTURALNEJ (gesztalt jednego pojęcia nakłada się na gesztalt drugiego pojęcia)

Jak wygląda gesztalt dla zdarzeń? (np. zdarzenie: zakupy) zdarzenia mają jakichś uczestników (klient, sprzedawca, produkt, cena) obecność statusu, celu (cel: transakcja, status: sprzedawca dyktuje cenę) stereotypowe etapy zdarzenia, związki przyczynowo-skutkowe między etapami (rozglądanie się, wkładanie do

torby, zapłata)

METAFORA STRUKTURALNA: STRUKTURA JEDNEGO POJĘCIA NAKŁADA SIĘ NA STRUKTURĘ INNEGO POJĘCIA- metafora pozwala jedne elementy uwypuklić, a inne ukrywać (np. ci sami ludzie w sporze są przeciwnikami, ale w innej sytuacji – np. zagrożenia dla rodziny – staną w jednym szeregu) => nakładanie się gesztaltu nie jest dokładne- istnieją metafory mocno i słabo zakorzenione w języku

„teorie to budynki”: obalić teorię, zburzyć teorię, zbudować teorię, umacniać, runąć, chwiejne teorie, fundamenty tezy, mocna tezaObiekty postrzegamy całościowo, ale dostrzegamy cztery wymiary: PERCEPCYJNY – czy postrzegamyMOTORYCZNY – patrząc widzimy, czy się rusza, czy nieFUNKCJONALNY – do czego służy obiektINTENCJONALNY – co można z obiektem zrobić

1

Innym przykładem metafory strukturalnej jest metafora przewodu.

METAFORA PRZEWODU składa się z trzech części:wyobrażenia (znaczenia) to przedmiotywyrażenia językowe to pojemnikikomunikacja to przesyłanieTraktujemy słowa jako pojemniki, w które wkładamy znaczenia, zamykamy i przesyłamy innej osobie.np.: puste słowa, w jednym słowie zawrzeć cały sens, ubrać w słowa, przekazać parę słów, dawać kumuś radę, podsuwać pomysły, podać przykład, pozbierać myśli, poukładać myśli w głowie, itd.

METAFORY ORIENTACYJNE- cały system pojęć nadaje strukturę innemu systemowi- związek z orientacją przestrzenną- np.: „szczęśliwy = w górę, nieszczęśliwy = w dół”o skakać z radości, być w skowronkach, dodać skrzydeł, być w siódmym niebie, być rozanielonym, odnosić

zwycięstwo,o być w dołku, popaść w depresję, otchłań smutku, załamać się, być przybitym, ponosić klęskę- np.: „świadomy = w górę, nieświadomy = w dół”o wpaść w trans, stracić przytomność, zejść- np.: „życie = w górę, śmierć = w dół”o zejście, choroba go powaliła,

inne przykłady:- „Czas to pieniądz”(czas to środek o ograniczonej ilości, to artykuł wartościowy): marnować czyjś cenny czas, stracić czas, zyskać na czasie,, zaoszczędzić trochę czasu, poświęcić komuś czas, odliczać czas, kosztowało mnie to godzinę, zostało Ci jeszcze trochę czasu? (są aspekty, które ta metafora ukrywa), - „Umysł to maszyna”: mieć ograniczony umysł, oczyścić umysł (żeby lepiej działał), sprawny umysł, przegrzać się, paruje z uszu, wyłączyć się na chwilę, włącz myślenie,- „Umysł to coś kruchego”: krucha psychika, ktoś jest zdruzgotany, rozbić kogoś psychicznie, poprzewracało się w głowie,- „Emocje to ciecz w pojemniku”: pękać ze złości, gotować się ze złości, podgrzewanie atmosfery, chłodny nastrój.

2