Mogućnosti razvoja organskog pčelarstva

Nebojša Nedić

(kontakt: +381642278520; nedicne@gmail.com)

Univerzitet u Beogradu, Poljoprivredni fakultet

• Povećana briga o sopstvenom zdravlju i potreba da se obezbedi zdravstveno bezbedna hrana, učinila je da u Evropi poslednjih godina raste potreba za hranom iz organske proizvodnje kao i broj specijalizovanih radnji u kojima se ona prodaje.

• U Evropskoj Uniji postoje ograničavajući faktori za organsko pčelarstvo i prema izveštaju European Commission DG Agriculture and Rural Development (2013) oni leže u prisustvu varoe (tj. načinu borbe protiv nje) i nedostatku teritorija koje odgovaraju uslovima za organsko pčelarstvo.

• Zato je proizvodnja organskih pčelinjih proizvoda moguća u regionima koji nisu opterećeni organskim i neorganskim zagađivačima, u saradnji sa pčelarima koji su spremni da sprovode propisanu tehnologiju i zaštitu pčela za organsko pčelarstvo.

• Trend je koristiti funkcionalnu hranu u EU koja ima zdravstveno promotivna svojstva (tzv. »health-promoting properties«) kao što je to na primer prisustvo antioksidanasa u medu ili nekoj drugoj hrani.

Nedić_2015

UVOD

1) Nemačka 6.069.000 40,60% 2) Italija 3.165.000 21,20% 3) Norveška 1.634.000 10,95%

4) Makedonija 888.000 5,95% 5) Crna Gora 796.000 5,33%

6) Francuska 626.000 7) Austrija 415.000 8) Bosna i Hercegovina 408.000 9) Holandija 379.000

10) Švajcarska 110.000 11) Hrvatska 104.000 12 Libijska Ar. Džamahirija 96.000 13) Ruska federacija 85.000 14) SAD 64.000 15) Irak 20.000 16) Slovačka 18.000 17) Švedska 17.000 18) Velika Britanija 14.000 19) Ujedinjeni Ar. Emirati 13.000 20) Kanada 4.000 21) Australija 1.000

Tab. 1. Izvoz meda iz Srbije u 2013. godini: 2967 t

(info sajt SPOS-a, Privredna komora Srbije)

Zemlja uvoznik Vrednost ,$ Udeo, %

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Graf. 1. Proizvodnja meda u svetu u 2011. g. (1000 t), izvor: FAO

Nedić_2015

• Stanje pčelarstva u svetu i Srbiji

• Ukupan promet organske hrane

- u 1999. godini iznosio je 15,2 milijardi dolara

- u 2011. godini ostvren je promet od 63,8 milijardi dolara što je više od 4 puta u samo 12 godina.

• Procenjena veličina tržišta organske proizvodnje zemalja u regionu (Srbija, Hrvatska, Slovenija, BiH, Makedonija, Crna Gora) u 2010. godini iznosila je 120 miliona eura, od čega je u Srbiji ostvaren obrt od oko 40 miliona eura.

• Za kupovinu organske hrane najviše izdvaja potrošač u • Sloveniji (17 €), • Hrvatskoj (9 €), • Srbije (5 €), • BiH i Crne Gore sa 1 € (Jansen B. and Schaer, 2012).

Nedić_2015

Source: Garibay S. (2011): General organic beekeeping data and market trends, Biofach

Nedić_2015

• U Evropskoj Uniji zakonska regulativa (uredbe) u domenu organske poljoprivrede: • Regulativa Saveta (EC) br. 834/2007 o organskoj proizvodnji i obeležavanju organskih proizvoda čijim stupanjem na snagu je prestala da važi regulativa (EC) br. 2092/91 i • Regulativa (EC) br. 889/2008 koja propisuje detaljna pravila za sprovođenje regulative (EC) br. 834/2007.

Zakonska regulativa i podrška ideji razvoja organskog pčelarstva

• U Srbiji se radilo na usaglašavanju u oblasti organske poljoprivredne proizvodnje sa zakonodavstvom Evropske Unije. - Zakon o organskoj proizvodnji (Sl. glasnik RS 30/10) 7.05.2010. godine , a na osnovu ovog Zakona sledeće godine objavljen je i počeo je da se primenjuje - Pravilnik o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organske proizvodnje (Sl. glasnik RS br. 48/11). - Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju (2013) i Pravilnik o korišćenju podsticaja u organskoj stočarskoj proizvodnji po košnici pčela - podsticaj od 700 RSD/košnici u organskom pčelarstvu. - Pravilnik o podsticajima za unapređenje ruralne ekonomije kroz uvođenje i sertifikaciju sistema bezbednosti i kvaliteta Hrane, organskih proizvoda i proizvoda sa oznakom geografskog porekla.

Nedić_2015

IZBOR RASE PČELA I BIOLOŠKI MATERIJAL ZA FORMIRANJE PČELINJAKA

- Prvi preduslov za bavljenje organskim pčelarenjem je izbor rase medonosne pčele.

- Prilagodjenost lokalnim uslovima životne sredine, njihova vitalnost i otpornost na bolesti.

- Nekontrolisano unošenje različitih podvrsta pčela može usloviti promenu genofonda lokalne pčele.

- Hibridizacija u zonama gde se geografski susreću različite podvrste pčela;

antropogeni faktor.

- Metode organske proizvodnje mogu se primenjivati samo na pčele rase Apis mellifera carnica (Kranjska rasa pčela).

• U organskoj proizvodnji, po pravilu, koriste se životinje koje se rađaju i uzgajaju na poljoprivrednom gazdinstvu koje primenjuje metode organske proizvodnje.

• Kada pčele iz organske proizvodnje nisu dostupne usled visoke smrtnosti koja je izazvana zdravstvenim razlozima ili vanrednim okolnostima, kao i u vanrednim situacijama, može se ponovo formirati ili obnoviti pčelinjak pčelama iz konvencionalne proizvodnje, a u cilju održavanja ili ponovnog uspostavljanja organske proizvodnje.

• U organskom uzgajanju pčela može se 10% matica i rojeva godišnje zameniti maticama i rojevima iz konvencionalne proizvodnje, radi obnavljanja pčelinjaka, pod uslovom da matice i rojevi iz konvencionalne proizvodnje budu smešteni u košnice sa saćem ili satnim osnovama koje potiču iz organskih proizvodnih jedinica.

• U organskom uzgajanju pčela, dužina trajanja konverzije iznosi najmanje godinu dana.

U organskoj proizvodnji upotrebljava se organski proizveden pčelinji vosak. Tokom perioda konverzije vosak se mora

zameniti organski proizvedenim pčelinjim voskom.

Izuzetno od ovog zahteva u odredjenim slučajevima može se koristiti pčelinji vosak iz konvencionalne proizvodnje i to:

1) ako na tržištu nema pčelinjeg voska iz organske proizvodnje;

2) ako je dokazano da nije kontaminiran supstancama koje nisu odobrene za organsku proizvodnju;

3) pod uslovom da potiče od voštano mednih poklopaca na saću;

Poreklo voska u košnicama u

organskom pčelarstvu

• Izgradnja saća na organskim osnovama u toku prve godine predstavlja primarni zadatak .

• Zbog klimatskih i pašnih uslova veliki izazov za pčelara.

• Izbor košnice u organskom pčelarstvu

Košnice treba da budu

napravljene od prirodnih

materijala koji ne mogu da

dovedu do zagađenja

životne sredine ili pčelinjih

proizvoda.

U njima se mogu koristiti

samo prirodni proizvodi,

kao što su propolis, vosak i

biljna ulja, osim kada je

upotreba drugih proizvoda

neophodna radi

sprečavanja bolesti i

veterinarskog lečenja, u

skladu sa pravilnikom o

kontroli.

Različiti tipovi košnica

?

Nedić_2015

OPREMA

P Č E L A R i DOBRA PČELARSKA PRAKSA

Nedić_2015

PODRUČJE GDE JE MOGUĆE POSTAVITI PČELINJAK U ORGANSKOJ PROIZVODNJI

• Postavljanje pčelinjaka: osim u periodima kada nema cvetanja ili kada su pčelinja društva u fazi mirovanja, u opsegu od 3 km od lokacije pčelinjaka da izvori nektara i polena potiču od biljaka iz organske proizvodnje, od samoniklih biljaka i biljaka iz konvencionalne proizvodnje koje su tretirane sredstvima dozvoljenim u organskoj proizvodnji i na dovoljnoj udaljenosti od izvora koji mogu da dovedu do kontaminacije pčelarskih proizvoda i da ugroze zdravlje pčela.

• Pčelinjak treba da je udaljen od nepoljoprivrednih izvora zagađenja kao što su naseljena mesta, autoputevi, industrijske zone, đubrišta, otpadne vode i drugi zagađivači okoline.

• Proizvođač dostavlja ovlašćenoj kontrolnoj organizaciji mapu u odgovarajućoj razmeri, sa spiskom lokacija na kojima se nalaze košnice, kao i odgovarajuće dokaze, i ako je potrebno, odgovarajuće analize, kojima se dokazuje da su za područje na kome se nalaze rojevi pčela ispunjeni uslovi koji su propisani zakonom kojim se uređuje organska proizvodnja.

Obezbediti kontinuitet u medonosnim biljkama

Upis u evidenciju zone pčelinjaka zajedno sa identifikacijom košnica

Poželjno je da se pčelinjak u organskoj proizvodnji ne premešta na više lokacija. Odgovarajući izbor nove lokacije! Nadležni inspektor mora biti obavešten pre selidbe košnica o novoj lokacij i roku kada će se premeštaj obaviti.

SELIDBA

Ograničenje

ISHRANA PČELA U ORGANSKOJ PROIZVODNJI

• Pčele se mogu hraniti medom, šećernim sirupom ili šećerom iz organske proizvodnje ako je njihov opstanak ugrožen usled vremenskih uslova, i to samo u periodu između poslednje ekstrakcije meda i 15 dana pre početka narednog medobranja.

• u slučaju vanrednih vremenskih nepogoda ili vanrednih okolnosti koje onemogućavaju proizvodnju nektara ili medljike, a u cilju održavanja ili ponovnog uspostavljanja organske proizvodnje

• ostaviti dovoljne rezerve hrane za zimovanje • voditi evidenciju prihrane

Dobrobit pčela

• U organskoj proizvodnji nije dozvoljeno sečenje krila matici. Uništavanje pčela u saću kao način sakupljanja meda i drugih pčelinjih proizvoda nije dozvoljen, kao ni odvajanje meda iz saća ako se u njemu nalazi leglo. • Korišćenje hemijskih sintetičkih sredstava prilikom oduzimanja meda ili saća sa medom nije dozvoljeno.

Uklanjanje medišta unosi se u registar pčelinjaka. Podaci o vremenu uklanjanja medišta, centrifugiranja meda i sakupljanja drugih pčelinjih proizvoda, količini i tipu proizvoda i poreklu medonosne paše, moraju se upisati u registar pčelinjaka . Centrifuge, prateća oprema i posude za čuvanje i ambalažiranje moraju biti od materijala koji ne mogu da dovedu do kontaminacije životne sredine ili pčelinjih proizvoda.

CENTRIFUGIRANJE MEDA PROCES CENTRIFUGIRANJA I AMBALAŽIRANJA MEDA

AMBALAŽA

AMBALAŽA

INOX MATERIJAL SERTIFIKOVAN ZA

KORIŠĆENJE U PREHRAMBENOJ

INDUSTRIJI

NAČIN SKLADIŠTENjA I PREVOZA ORGANSKIH PROIZVODA

Ako se u skladišnim objektima pored organskih proizvoda nalaze i drugi poljoprivredni proizvodi:

1) organski proizvodi čuvaju se zasebno od ostalih poljoprivrednih proizvoda, odnosno hrane ili hrane za životinje; 2) moraju da se preduzimaju potrebne mere kojima se obezbeđuje identifikacija pošiljke organskih proizvoda i onemogućava mešanje ili zamena sa proizvodima iz konvencionalne proizvodnje; 3) moraju da se preduzimaju odgovarajuće higijenske mere, čija se delotvornost proverava pre skladištenja organskih proizvoda. Podaci o preduzetim radnjama moraju da se evidentiraju.

• Prevencija bolesti u organskoj proizvodnji zasniva se na rezistentnciji samih pčela, praćenju i preventivnom delovanju.

PREVENCIJA I LEČENJE PČELA U ORGANSKOM PČELARSTVU

• Kod ulaska u period konverzije izabrati vitalna pčelinja društva.

• U slučaju zaraze Varroa destructor-om koristi se mravlja, mlečna, sirćetna i oksalna kiselina, kao i mentol, timol, eukaliptusovo ulje ili kamfor, i u tom slučaju, a samo radi zaustavljanja ove zaraze, moguće je uništavanje legla trutova.

Izvor: DEFRA

• Ako se za lečenje koriste hemijski sintetizovani alopatski proizvodi, pčelinja društva tokom perioda lečenja treba da budu smeštena u izolovane pčelinjake i sav vosak treba da se zameni voskom koji je dobijen iz organske proizvodnje, posle čega ta pčelinja društva treba uključiti u jednogodišnji period konverzije.

ORGANSKE KISELINE SA POZNATIM POREKLOM

EVIDENCIJA o vrsti proizvoda, aktivnoj farmakološkoj supstanci, dijagnozi, doziranju, načinu primene, trajanju tretmana i periodu karence, kada se koriste veterinarski medicinski proizvodi.

Sertifikacioni proces: • PRIMARNI PROIZVOĐAČ • SERTIFIKACIONE KUĆE • AKREDITACIONO TELO SRBIJE (ATS)

• MINISTARSTVO POLJOPRIVREDE.

ATS DAJE AKREDITACIJU SERTIFIKACIONIM KUĆAMA I NJIHOVA KONTROLA SE OBAVLJA NAJMANJE JEDNOM GODIŠNJE. MINISTARSTVO POLJOPRIVREDE NEMA DEFINISANU UČESTALOST KONTROLE I NJIHOVA KONTROLA MOŽE BITI I REDOVNA ILI PO POTREBI I VANREDNA (U SLUČAJU ŽALBI, SUMNJI, I SL.).

Zemlja Teritorija pod zaštitom (%) Broj nacionalnih parkova

Srbija 6,5 5

Hrvatska 6,49 8

Bugarska 9,53 3

BiH 0,53 2

Makedonija 7,13 3

Tabela 2. Zaštićena područja i brojno stanje nacionalnih parkova u Srbiji i zemljama u okruženju Izvor: http://www.ceecec.net/wp-content/uploads/2010/10/SEE-Report_Serbian.pdf

• Republika Srbija se odlikuje bogatom raznovrsnom i prirodnom baštinom, a visokoplaninska i planinska oblast predstavlja jedan od ukupno šest centara evropskog biodiverziteta.

• Biodiverzitet različitih grupa živih organizama u Srbiji je visok, što se slikovito može prikazati činjenicom da se na području Srbije nalazi:

39% vaskularne flore Evrope; 51% faune riba Evrope; 49% faune gmizavaca i vodozemaca Evrope; 74% faune ptica Evrope i 67% faune sisara Evrope.

(Izvod iz: Ševarlić M., Nedić N., Nikolić M., Aćić S., Spasojević V., Ilić N., Vasiljević Z., Radojević B. (2014): Projekat

„Pčelarstvo kao alternativa nezaposlenosti i stabilna osnova za održivi razvoj u pograničnom bugarsko-srpskom regionu“, IPA)

Nedić_2015

Postoje neophodne prirodne predispozicije za razvoj organskog pčelarstva.

Velike površine pod samoniklom florom i potencijal u medonosnoj pčeli koja odlično koristi pašne uslove treba iskoristiti u sistemu organskog pčelarstva. Treba uzeti u obzir da je ovo zahtevna proizvodnja, jer od pčelara traži izmene u tehnologiji pčelarenja, ali i finansijska ulaganja za sertifikaciju.

Medjutim, na kraju daje prepoznatljiv proizvod sa dodatnom vrednošću i poverenjem od strane potrošača koju garantuje sistem sertifikacije i metode za dobijanje organskih proizvoda.

N. Nedic Nedić_2015