1

1. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

1.1. Κατηγορίες στερεών αποβλήτων

«Στερεά Απόβλητα νοούνται ουσίες ή αντικείµενα που εµφανίζονται κυρίως σε στερεά φυσική κατάσταση, από τις οποίες ο κάτοχος τους θέλει ή υποχρεούται να απαλλαγεί, και δεν περιλαµβάνεται στον κατάλογο επικινδύνων αποβλήτων της Ευρωπαϊκή Ένωσης»

Ο παραπάνω όρος είναι γενικός και περιλαµβάνει την ετερογενή µάζα των ΣΑ από τις αστικές κοινότητες, όπως επίσης και την πιο οµοιογενή µάζα γεωργικών και βιοµηχανικών αποβλήτων, όπως και µπαζών. Στην Εικόνα 2 παρουσιάζεται διαγραµµατικά µια γενικευµένη διάκριση των αποβλήτων.

Ο χαρακτηρισµός µιας ουσίας ως «απόβλητο» δεν εξαρτάται µόνο από τις ιδιότητες της αλλά και από:

Τις ισχύουσες οικονοµικές συνθήκες (η αξία των υλικών µεταβάλλεται χωρικά και χρονικά).

Το κόστος της απόρριψης (µπορεί να αυξηθεί µε την επιβολή τελών).

Την ισχύουσα νοµοθεσία (πρόστιµο πληµµελούς ή παράνοµης απόρριψης).

Συγκεκριµένα στήν κατηγορία των ΣΑ περιλαµβάνονται όλα τα απόβλητα µε εξαίρεση:

i. Απόβλητα σε υγρή φάση χωρίς αξιόλογο ποσοστό αιωρούµενων ρύπων (υγρά απόβλητα).

ii. Αέριους ρύπους.

Τα ΣΑ οµαδοποιούνται γενικά σε δύο µεγάλες κατηγορίες:

α. Αστικά απόβλητα (απορρίµµατα). β. Ειδικά απόβλητα:

β1. Επικίνδυνα απόβλητα.

β2. Μη επικίνδυνα ειδικά.

β3. Ιατρικά απόβλητα.

Αναλυτικότερα τα ΣΑ περιλαµβάνουν:

Αστικά απορρίµµατα (οικιακά, βιοτεχνικά, εµπορικά, οδοκαθαρισµού κλπ.) Στερεά ή υδαρή (µε αξιόλογο ποσοστό αιωρούµενων ουσιών) απόβλητα που δε

µπορούν να διατεθούν µαζί µε τα οικιακά (ορισµένα βιοµηχανικά, τοξικά ή αδρανή, και απόβλητα της βιοµηχανίας παραγωγής ενέργειας).

Πετρελαιοειδή απόβλητα (προέρχονται από την επεξεργασία του πετρελαίου, διυλιστήρια, χηµικά εργοστάσια, ναυπηγεία, κλπ.).

Απόβλητα γεωργικών και κτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων. Απόβλητα ορυχείων και µεταλλείων. Απόβλητα εκσκαφών (από ξηρά και θάλασσα).

2

Εικόνα 2. Γενική ∆ιάκριση ΣΑ.

Αστικά

Υγρά

ΣΑ

Απόβλητα

- οικιακά απορρίµµατα

- βιοτεχνικά, κ λπ

Ιατρικά Επικίνδυνα

Νοσοκοµειακά

Ειδικά

Λοιπά ιατρικά

- χηµικά

- βιοµηχανικά

Λοιµογόνα Οικιακού τύπου

Ειδικά νοσ/µειακά Αιχµηρά

Μη επικίνδυνα ειδικά

3

Απόβλητα οικοδοµικών κατεδαφίσεων. Ιλείς από την επεξεργασία αστικών λυµάτων και τη βιοµηχανία. Απόβλητα εµπορικών δραστηριοτήτων. Ιατρικά απόβλητα. Ελαστικά. Σκράπ (π.χ. αποσυρθέντων αυτοκινήτων, παλαιών ηλεκτρονικών υπολογιστών, κ.λπ.).

1.1.1. Αστικά (δηµοτικά) απόβλητα

Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν τα οικιακά απορρίµµατα και όλα εκείνα που προσοµοιάζουν µε αυτά και παράγονται από τα εµπορικά καταστήµατα, τα ιδρύµατα και τις βιοτεχνίες. Εξαίρεση αποτελούν τα απόβλητα εκσκαφών και οικοδοµικών κατεδαφίσεων, όπως επίσης και τα κατεστραµµένα αυτοκίνητα.

Τα οικιακά απορρίµµατα αποτελούν ένα ιδιαιτέρως ανοµοιογενές συνοθύλευµα υλικών. Η ποιοτική ανάλυση των οικιακών απορριµµάτων αποσκοπεί στο να προσδιορίσει βασικές ποσοστιαίες κατηγορίες υλικών σε αυτά, προκειµένου να προσδιορισθεί πληροφορία απαραίτητη για την κατάρτιση σχεδίων διαχείρισης, επεξεργασίας και αξιοποίησής τους (ανακύκλωση, ανάκτηση ενέργειας, κ.λπ.). Η πιο δόκιµη κατηγοριοποίηση των απορριµµάτων, όπως προκύπτει από σειρά δειγµατοληψιών και αναλύσεων, περιλαµβάνει τις εξής οµάδες (κλάσµατα) υλικών:

Ζυµώσιµα. Περιλαµβάνονται τα υπολείµµατα κουζίνας και κήπου.

Χαρτί. Περιλαµβάνονται τα πάσης φύσεως χαρτιά και χαρτόνια που προέρχονται κυρίως από έντυπο υλικό και συσκευασίες προϊόντων.

Μέταλλα. Περιλαµβάνεται το σύνολο των µεταλλικών υλικών που απαντώνται στα απορρίµµατα. Είναι δόκιµος ένας διαχωρισµός σε σιδηρούχα και µη σιδηρούχα µέταλλα (κυρίως λόγω της µαγνητικής ιδιότητας των πρώτων), µε τα τελευταία να έχουν ως κυριότερο αντιπρόσωπο το αλουµίνιο. Σε ορισµένες αναλύσεις έχουν εξετασθεί ως ξεχωριστή υποκατηγορία και οι µπαταρίες λόγω της σχετικά υψηλότερης επικινδυνότητάς τους.

Γυαλί. Η διαχείριση αποβλήτου γυαλιού στη χώρα µας πάσχει κυρίως από την έλλειψη υαλουργιών, κυρίως σε περιοχές µακριά από την Αττική. Είναι δόκιµος ο διαχωρισµός σε λευκό, καφέ και πράσινο γυαλί, όσον αφορά την ανακύκλωση, καθώς η παραγωγή καφέ και λευκού γυαλιού απαιτεί υαλότριµµα µόνο του ίδιου χρώµατος.

Πλαστικό. Περιλαµβάνεται το σύνολο των πολυµερών απορριµµάτων. Η κατηγορία αυτή γίνεται διαρκώς µεγαλύτερη κατά τα τελευταία χρόνια και στη χώρα µας ως συνέπεια της αλλαγής των καταναλωτικών συνηθειών (στροφή σε συσκευασµένα προϊόντα, κ.λπ.). Χαρακτηριστικό της κατηγορίας αυτής είναι η έντονη ανοµοιογένειά της, λόγω των πολλών χρησιµοποιούµενων πολυµερών (π.χ. PVC, PE, PP, PS, PET, ABS, κ.λπ.).

∆έρµα-Ξύλο-Λάστιχο-Ύφασµα. Χαρακτηρίζονται ως λοιπά καύσιµα (∆ΞΛΥ).

Αδρανή. Εδώ περιλαµβάνονται χηµικά ανενεργά υλικά που καταλήγουν στα οικιακά απορρίµµατα (π.χ. χώµατα, πέτρες, κ.λπ.).

Λοιπά. Στο κλάσµα αυτό καταλήγουν τα υλικά εκείνα που δε µπορούν να κατανεµηθούν σε καµία από τις άλλες κατηγορίες.

4

1.1.2. Ειδικά απόβλητα

α. Επικίνδυνα απόβλητα

Ως επικίνδυνο απόβλητο ορίζεται κάθε ΣΑ ή συνδυασµός ΣΑ, τα οποία λόγω της ποιότητας τους, της συγκέντρωσης των συστατικών τους ή και των φυσικών, χηµικών ή µεταδοτικών χαρακτηριστικών τους, έχουν την ιδιότητα να:

Προκαλούν ασθένειες που µπορούν να οδηγήσουν έως και το θάνατο. Μολύνουν ανεπανόρθωτα το περιβάλλον (έδαφος, νερό και ατµόσφαιρα) µε αποτέλεσµα την καταστροφή της χλωρίδας και της πανίδας.

β. Μη επικίνδυνα απόβλητα

Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν όλα τα ειδικά απόβλητα που δεν είναι επικίνδυνα (περιγράφονται αναλυτικά παρακάτω).

γ. Ιατρικά απόβλητα

∆ιακρίνονται σε:

• Νοσοκοµειακά.

• Λοιπά ιατρικά και φαρµακευτικά απόβλητα. Ο όρος «νοσοκοµειακά απόβλητα» αναφέρεται στα απόβλητα που προέρχονται (παράγονται) από κάθε οργανισµό ή υπηρεσία που ασχολείται µε την υγεία των έµβιων όντων, όπως τα νοσοκοµεία, τα ιατρικά κέντρα, οι κλινικές και τα ιατρικά και βιολογικά εργαστήρια. Επεκτείνοντας τον όρο σε «ιατρικά απόβλητα» περιλαµβάνουµε τα απόβλητα φαρµακευτικών βιοµηχανιών και εκείνα που προέρχονται από την περίθαλψη των ασθενών εντός της οικίας τους. Γενικά, στα ιατρικά απόβλητα περιλαµβάνονται ανατοµικά, παθολογικά, µολυσµατικά, επικίνδυνα και άλλα µη επικίνδυνα απόβλητα. Η κοινή γνώµη, εξαιτίας του διλήµµατος που προκάλεσε τις τελευταίες δεκαετίες η νόσος του AIDS και των υπολοίπων µεταδοτικών ασθενειών όπως η ηπατίτιδα Β, ανησυχεί διαρκώς και περισσότερο για τη διαχείριση των ιατρικών αποβλήτων. Για το λόγο αυτό είναι αναγκαία και επιτακτική η σωστή διαχείρισή τους, ώστε να προστατευθεί το περιβάλλον, η υγεία των πολιτών και η ποιότητα ζωής τους.

Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται οι παραγόµενες ποσότητες ΣΑ για την Ελλάδα, ανάλογα µε την κατηγορία που ανήκουν.

Ειδικά - βιοµηχανικά στερεά απόβλητα

Η βασική κατηγορία των ειδικών - βιοµηχανικών ΣΑ περιλαµβάνει τις εξής επιµέρους κατηγορίες:

Αδρανή απόβλητα κατασκευαστικών δραστηριοτήτων. Προέρχονται από δραστηριότητες όπως ανεγέρσεις οικοδοµών, κατεδαφίσεις και εκσκαφές, τόσο στις πόλεις όσο και στο ύπαιθρο. Τα παραγόµενα απόβλητα είναι σε µεγάλο βαθµό αδρανή και ογκώδη όπως χώµα, άµµος, χαλίκι, σκυρόδεµα, πέτρες και τούβλα, αλλά ακόµη και υλικά όπως ξύλο, µέταλλα, γυαλί, πλαστικά, χαρτί και ύφασµα. Τα απόβλητα που παράγονται στην κατασκευή ή καταστροφή ενός κτιρίου ή ακόµα και µιας οδού διαφέρουν όχι µόνο ανάλογα από τον τύπο κατασκευής, αλλά ανάλογα και µε την τοποθεσία. Η ποσότητα των αδρανών αποβλήτων που παράγονται παρουσιάζει εν γένει µία αυξητική τάση κατά την διάρκεια των τελευταίων ετών που φυσικά είναι συνδεδεµένη άµεσα µε την οικοδοµική δραστηριότητα. Είναι αξιοσηµείωτο ότι οι παραγόµενες ποσότητες αδρανών αποβλήτων είναι γενικά πολλαπλάσιες των οικιακών στην χώρα µας.

5

Πίνακας 1. Παραγόµενες ποσότητες διαφόρων τύπων ΣΑ στην Ελλάδα.

Τύπος απορριµµάτων Παραγόµενη ποσότητα - έτος Μη επικίνδυνα βιοµηχανικά 18.505.000 ton/year - 1997 Ερυθρά ιλύς 1.100.000 m3/year - 1997 Επικίνδυνα βιοµηχανικά 280.000 tons/year - 1998 Σκραπ αυτοκινήτων 3.279.330 οχήµατα/year - 1997 Χρησιµοποιηµένα ελαστικά 41.170 ton/year - 1997 (από όλους τους

τύπους οχηµάτων) Υλικά οικοδοµών 1.800.000 ton/year - 1996 Μπαταρίες Pb: 17.000 ton/year - 1997

MnO2: 3.500 ton/year - 1997 Ni-Cd: 400 ton/year - 1997 Others: 20 ton/year - 1997

Ιατρικά 14.590 ton/year - 1998

Σε γενικές γραµµές τα απόβλητα που παράγονται από τη οικοδόµηση ή την καταστροφή ενός κτιρίου είναι κυρίως χώµα, άµµος, χαλίκι, σκυρόδεµα, πέτρες, τούβλα, ξύλο, µέταλλα, γυαλί, πλαστικά, χαρτί, και ύφασµα.

Στερεά απόβλητα οχηµάτων. Στην κατηγορία αυτή µπορούν να ενταχθούν τα ελαστικά επίσωτρα, οι χρησιµοποιηµένοι καταλύτες αλλά και τα ίδια τα οχήµατα όταν παύσουν να χρησιµοποιούνται. Τα ελαστικά επίσωτρα συσσωρεύονται συνήθως στα βουλκανιζατέρ, και έχουν υψηλή θερµογόνο δύναµη, καθώς αποτελούνται κυρίως από λάστιχο (πέραν του µεταλλικού πλέγµατος).

Ελαστικά επίσωτρα. Η διαχείριση των ελαστικών αποτελεί εδώ και αρκετά χρόνια ένα δυσεπίλυτο πρόβληµα στη χώρα µας. Η προβληµατικότητα τους έγκειται τόσο στο µεγάλο όγκο τους – εξαιτίας του διαρκώς αυξανόµενου στόλου οχηµάτων - όσο και στην επικινδυνότητα τους για την δηµόσια υγεία. Οι ποσότητες ελαστικών που έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής τους παρουσιάζουν σηµαντική αύξηση κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας στον Ελληνικό χώρο. Ειδικότερα παρατηρείται ότι κατά την διάρκεια της δεκαετίας 1987-1997 τα ελαστικά αυξήθηκαν κατά 70%. Το γεγονός αυτό οφείλεται όχι µόνο στην αύξηση των αυτοκινήτων που κυκλοφορούν αλλά και στην απόσυρση µεγάλου αριθµού τους. Σήµερα αποσύρονται 43000 τόνοι ελαστικών, από τα οποία το 55% προέρχεται από την ευρύτερη περιοχή της Αθήνας (ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΕ, 1999). Οι αιτίες φθοράς και συνεπώς απόσυρσης των ελαστικών είναι:

Η κακή κατάσταση του οδικού δικτύου (κακή κατασκευή, παλιά οδοστρώµατα που δεν έχουν επισκευαστεί, τρύπες στο οδόστρωµα κ.ά.),

Η κακή οδική συµπεριφορά (απότοµα φρεναρίσµατα µε ή χωρίς µπλοκάρισµα των τροχών, υπερβολική ταχύτητα ειδικότερα σε στροφές, πλαγιολίσθηση του οχήµατος, ταχεία επιτάχυνση),

Αναπόφευκτες φθορές (αεροδυναµικές φθορές, τριβή µε το οδόστρωµα φορτίσεις στην επαφή µε τον άξονα, καιρικές συνθήκες, κ.ά.).

Αυτοκίνητα. Το σύνολο των οχηµάτων στο Ελληνικό χώρο το 1997 ανήλθε περίπου σε 3.280.000. Κατά το διάστηµα 1988-1997 υπήρξε αύξηση των επιβατικών οχηµάτων της τάξης του 67%. Η µέση ηλικία των καταλυτικών επιβατικών αυτοκινήτων εκτιµάται σε 4,5 έτη ενώ για τα συµβατικά η µέση ηλικία ανέρχεται σε 13,2 έτη. Ο αριθµός αυτοκινήτων που αποσύρονται κάθε έτος λόγω παλαιότητας τους καθώς και λόγω ατυχηµάτων κυµαίνεται σε ποσοστό 0,6% έως 0,8%. επί του συνολικού αριθµού των εν κυκλοφορία οχηµάτων. Κατά τα έτη 1991 και 1992 η εφαρµογή του µέτρου της απόσυρσης των παλαιών

6

αυτοκινήτων οδήγησε στην αποµάκρυνση από την κυκλοφορία 284.550 επιβατικών αυτοκινήτων και 47.220 ελαφρών φορτηγών (ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΕ, 1999).

Καταλύτες. Οι καταλύτες έχουν όριο ζωής περίπου 100.000 χιλιοµέτρων. Οι εξαντληµένοι καταλύτες είναι τοξικοί και επικίνδυνοι για την δηµόσια υγεία και απαιτούν ειδική µεταχείριση. Περιέχουν όµως πολύτιµα µέταλλα (πλατίνα) και µπορούν να επαν-ενεργοποιηθούν µε µια (ή ακόµα και συνδυασµό) από διάφορες µεθόδους. Η διαδικασία της επαν-ενεργοποίησης µπορεί να γίνει από τα συνεργεία ή και στις παραγωγικές µονάδες (µε µεγαλύτερο κόστος φυσικά). Τελικά ο καταλύτης θα χάσει την ικανότητα του για επαν-ενεργοποίηση και θα πρέπει να ανακτηθούν τα πολύτιµα και ηµί-πολύτιµα µέταλλα που περιέχει. Μέχρι στιγµής στην Ελλάδα έχουν τεθεί σε κυκλοφορία πλέον των 500.000 καταλυτικών αυτοκινήτων και ο αριθµός τους θα φτάσει 4.000.000 περίπου σε δέκα χρόνια. Συνεπώς (µε χρόνο αντικατάστασης των καταλυτών ανά τετραετία) θα δηµιουργηθεί σύντοµα ένα τεράστιο πρόβληµα περισυλλογής, διάθεσης και ανακύκλωσης των καταλυτών (ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΕ, 1999).

Αγροτικά στερεά απόβλητα. Εδώ περιλαµβάνονται τα απορρίµµατα από κτηνοτροφικές και γεωργικές δραστηριότητες. Ως κτηνοτροφικά χαρακτηρίζονται τα απόβλητα που παράγονται από κτηνοτροφικές και πτηνοτροφικές µονάδες. Γεωργικά ΣΑ θεωρούνται τα φυτικά υπολείµµατα και παραπροϊόντα των διαφόρων καλλιεργειών και διακρίνονται στα ακόλουθα είδη:

α) ό,τι αποµένει µετά τη συγκοµιδή του προϊόντος, π.χ. άχυρο σιτηρών, στελέχη καπνού, αραβοσίτου, βαµβακιού, ηλίανθου και άλλων παρόµοιων ετήσιων καλλιεργειών,

β) κλαδεύµατα οπωροφόρων δέντρων και αµπελώνων, γ) υπολείµµατα γεωργικών βιοµηχανιών όπως κελύφη (αµύγδαλα, φουντούκια, κ.λπ.)

και κουκούτσια (ροδάκινα, δαµάσκηνα κ.λπ.) καρπών. Στην Ελλάδα υπάρχει ένα σηµαντικό δυναµικό σε αγροτικά υπολείµµατα τα οποία όµως αξιοποιούνται κύρια ως τροφή των ζώων ελευθέρας βοσκής ή διατίθενται στη γη για τη βελτίωση του εδάφους. Προβλήµατα περιβαλλοντικών επιπτώσεων δηµιουργούν τα γεωργικά προϊόντα που αποσύρονται (χωµατερές) ή τα υπολείµµατα της πρώτης ύλης των γεωργικών βιοµηχανιών (κονσερβοποιία ντοµάτας κ.α.). Εκτός από την χρησιµοποίηση των γεωργικών υπολειµµάτων στην κτηνοτροφία ή στην γεωργία ως Βελτιωτικό Εδάφους (ΒΕ) σε αρκετές περιπτώσεις παρατηρείται το φαινόµενο της ελεύθερης καύσης ενώ σύνηθες είναι και το φαινόµενο γεωργικά υπολείµµατα (κλαδεύσεις δένδρων και υπολείµµατα δηµοτικών εκµεταλλεύσεων, πάρκα, κλπ.) να καταλήγουν στις χωµατερές καταλαµβάνοντας ωφέλιµο χώρο και σαφώς χωρίς να αξιοποιούνται. Τα γεωργικά υπολείµµατα εξαρτώνται κύρια από το είδος της καλλιέργειας. Όπως αναφέρθηκε τα υπολείµµατα αυτά χρησιµοποιούνται κύρια για τροφή στα ζώα και ως ΒΕ. Θα µπορούσαν όµως σε συνδυασµό µε τα κτηνοτροφικά απόβλητα να αξιοποιηθούν για κοµποστοποίηση ή για την παραγωγή θερµικής ενέργειας.

Κτηνοτροφικά απόβλητα. Η κτηνοτροφία έχει τρεις πηγές παραγωγής αποβλήτων:

1. Μάντρες εκτροφής ζώων. 2. Σφαγεία. 3. Εργοστάσια παραγωγής κρέατος. Οι µεγαλύτερες ποσότητες των στερεών κτηνοτροφικών αποβλήτων αξιοποιούνται στη γεωργία ως ΒΕ. Έτσι στις περιοχές που η κτηνοτροφία δεν είναι ιδιαίτερη αναπτυγµένη σε σχέση µε τη γεωργία και οι κτηνοτροφικές εκµεταλλεύσεις είναι εκτατικής µορφής, δεν υπάρχει πρόβληµα διαχείρισης των κτηνοτροφικών αποβλήτων γιατί αυτά αξιοποιούνται στη γεωργία. Στις περιοχές όµως µε µεγάλη συγκέντρωση κτηνοτροφικών µονάδων υπάρχουν µεγάλες ποσότητες αποβλήτων που δεν αξιοποιούνται και δηµιουργούν

7

δυσοσµία, ρύπανση της ατµόσφαιρας και νιτρορύπανση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων.

Ιλείς. Κατά την επεξεργασία καθαρισµού των αποβλήτων, µαζί µε την τελική απορροή που πρέπει να διατεθεί κατάλληλα, παράγονται ταυτόχρονα και ορισµένα παραπροϊόντα, όπως τα σχαρίσµατα, η άµµος, τα ξαφρίσµατα, και η λάσπη από τις δεξαµενές καθιζήσεως. Από τα παραπροϊόντα αυτά το σηµαντικότερο σε όγκο και δυσκολότερο σε χειρισµό και διάθεση είναι η λάσπη (ιλύς). Η λάσπη είναι ένα παχύρευστο υγρό που περιέχει, σαν νωπή, 40 περίπου φορές περισσότερες στερεές ουσίες από ό,τι τα αστικά λύµατα. Μόνο µετά την επεξεργασία συµπυκνώσεως, χωνεύσεως, αφυδατώσεως η λάσπη παίρνει µία σχετικά στερεή µορφή, και πάντοτε µε αρκετή ακόµα υγρασία (60%). Οι ιλείς παράγονται από τις εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισµού τόσο των αστικών όσο και των βιοµηχανικών λυµάτων. Έχουν µεγάλη περιεκτικότητα σε υγρασία και για αυτό ενδείκνυται να αφυδατώνονται επιτόπου πριν µεταφερθούν. Σηµαντική παράµετρος για τις περαιτέρω δυνατότητες αξιοποίησής τους είναι οι περιεκτικότητά τους σε βαρέα µέταλλα και άλλους ρύπους, η οποία καθορίζεται από την φύση των λυµάτων και το είδος της εγκατάστασης βιολογικού καθαρισµού τους.

Στερεά βιοµηχανικά απόβλητα. Πρόκειται για τα πάσης φύσεως ΣΑ που παράγονται από βιοµηχανικές δραστηριότητες, τόσο από την ίδια την παραγωγική διαδικασία όσο και τα απορρίµµατα εκείνα που οµοιάζουν µε τα οικιακά. Στον όρο “βιοµηχανία” περιλαµβάνονται από περιβαλλοντικής άποψη όλες οι µικρές και µεγάλες σταθερές πηγές ρύπανσης. Στην Ελλάδα δραστηριοποιείται ένας σηµαντικός αριθµός βιοµηχανικών µονάδων από την παραγωγική διαδικασία των οποίων προκύπτουν ΣΑ τα οποία σύµφωνα µε την ταξινόµηση του EWC (Ευρωπαϊκού Κατάλογου Αποβλήτων) δεν είναι επικίνδυνα.

Οι κύριοι βιοµηχανικοί κλάδοι στην Ελλάδα οι οποίοι παράγουν µη επικίνδυνα απόβλητα είναι:

Βιοµηχανίες παραγωγής τροφίµων.

Βιοµηχανίες παραγωγής ποτών και χυµών. Ελαιουργεία. Βιοµηχανίες παραγωγής πολτού και χαρτιού. Μονάδες εκτύπωσης έντυπου υλικού. Βιοµηχανίες πρωτογενούς παραγωγής µετάλλων.

Βιοµηχανίες δευτερογενούς παραγωγής µετάλλων. Βιοµηχανίες πλαστικών. Βιοµηχανίες παραγωγής ανόργανων λιπασµάτων. Βιοµηχανίες παραγωγής γυαλιού. Βιοµηχανίες παραγωγής προϊόντων ξυλείας. Ατµοηλεκτρικοί σταθµοί.

Η συνολική ποσότητα µη επικίνδυνων αποβλήτων που παρήχθησαν το 1988 από βιοµηχανικές µονάδες ανέρχεται σε 4.486.000 τόνους, ενώ το 1997 η αντίστοιχη ποσότητα ανήλθε στους 3.617.000 τόνους. Η µείωση της παραγωγής κατά 19% αποδίδεται στην µείωση της παραγωγικής δυναµικότητας όπως και στην παύση λειτουργίας ορισµένων σηµαντικών µονάδων (ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΕ, 1999).

Επικίνδυνα απόβλητα. Τα επικίνδυνα απόβλητα προέρχονται από βιοµηχανίες όπως βυρσοδεψία, µονάδες επιφανειακής επεξεργασίας µετάλλων, κλωστοϋφαντουργία, βαφεία-φινιριστήρια, µονάδες παραγωγής γεωργικών φαρµάκων, και συσσωρευτών µολύβδου. Στην κατηγορία των επικίνδυνων αποβλήτων εντάσσονται και τα πολυχλωριωµένα διφαινύλια (PCB’s), τα οποία χρησιµοποιούνται ακόµη σε µεγάλο βαθµό ως διηλεκτρικά υγρά σε µετασχηµατιστές της ∆ΕΗ. Η διαχείριση των βιοµηχανικών επικίνδυνων αποβλήτων στην Ελλάδα εµφανίζει µία πλειάδα προβληµάτων που οφείλονται:

α. Στην γενικότερη σχέση της µε την διαχείριση ΣΑ.

8

β. Σε πτυχές σχετικές µε την βιοµηχανία και λοιπές ιδιωτικές δραστηριότητες και λειτουργίες.

Η συνολική ποσότητα για τα έτη 1988 και 1998 ανέρχεται σε 340.000 τόνους και σε 280.000 τόνους αντίστοιχα. Το 1998 υπήρχαν περίπου 20 µεγάλες βιοµηχανίες και περισσότερες από 600 µεσαίες και µικρές µονάδες (βυρσοδεψία, µονάδες επιφανειακής επεξεργασίας µετάλλων, κλωστοϋφαντουργία, βαφεία-φινιριστήρια, µονάδες παραγωγής γεωργικών φαρµάκων, και συσσωρευτών µολύβδου) που παρήγαγαν τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα. Επίσης, εκτός από τους βιοµηχανικούς κλάδους, επικίνδυνα απόβλητα παράγονται και από τα ναυπηγεία, από τα οποία το 1998 παρήχθησαν 850 τόνοι πετρελαιοειδών καταλοίπων ενώ 1000 τόνοι παρήχθησαν το 1998 (κυρίως από επεξεργασία slops και ερµάτων). Βασικά χαρακτηριστικά των επικίνδυνων βιοµηχανικών αποβλήτων, είναι:

1. Αναφλεξιµότητα. 2. ∆ιαβρωτικότητα. 3. ∆ραστικότητα. 4. Τοξικότητα.

Χηµικές ενώσεις που θεωρούνται επικίνδυνα απόβλητα περιέχουν µία ποικιλία από στερεά, πτητικά, και ηµιπτητικά συστατικά, τα οποία σχηµατίζουν ένα στερεό σύνολο. Πολλές από τις ενώσεις, κυρίως όσα απόβλητα περιέχουν οργανικές ουσίες ή είναι εξ ολοκλήρου οργανικά, αυτές είναι κατάλληλες για αποτέφρωση. Μία ειδική κατηγορία επικινδύνων αποβλήτων αποτελούν τα PCB’s, τα οποία χρησιµοποιήθηκαν στο παρελθόν και ακόµη χρησιµοποιούνται σε σηµαντικό αριθµό συσκευών κλειστού κυκλώµατος (µετασχηµατιστές και πυκνωτές) ως διηλεκτρικό υγρό. Κατά εφαρµογή του Νόµου 1310/86 έχει σταµατήσει η προµήθεια – αγορά συσκευών που περιέχουν PCB’s. Το 1991 οι ποσότητες PCB’s σε υφιστάµενες εγκαταστάσεις στην Ελλάδα εκτιµάται ότι ανέρχονταν σε 1400 τόνους περίπου. Στο διάστηµα 1991-1998 µεταφέρθηκαν στο εξωτερικό από τέσσερις εταιρίες µεταφοράς επικίνδυνων αποβλήτων, 794 τόνοι µολυσµένων συσκευών συµπεριλαµβανοµένων των περιεχόµενων PCB’s (ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΕ, 1999).

1.2. Ποσοτική και ποιοτική ανάλυση απορριµµάτων

1.2.1. Ποσοτική ανάλυση

Στην Ελλάδα παράγονται περίπου 3.900.000 (1997) τόνοι αστικών ΣΑ το χρόνο, δηλαδή στον κάθε πολίτη αντιστοιχεί περίπου µία παραγωγή ενός κιλού απορριµµάτων ανά ηµέρα. Στην Εικόνα 3 φαίνονται οι ποσότητες των παραγόµενων αστικών αποβλήτων για τα έτη 1991 και 1997 καθώς και η µέση ηµερήσια παραγωγή αποβλήτων ανά κάτοικο για τα παραπάνω έτη.

Από τη συνολική ετήσια παραγόµενη ποσότητα (στοιχεία 1997) προκύπτει ότι:

• Το 85% συλλέγεται και διατίθεται συστηµατικά, ενώ για το υπόλοιπο 15%, που αφορά κυρίως σε αποµονωµένες ορεινές και νησιωτικές περιοχές, οι επιστήµονες έχουν εντοπίσει σοβαρά προβλήµατα ακόµα και στο σύστηµα συλλογής, πέρα από το σύστηµα διαχείρισής τους.

• Το 20% αφορά απορριπτόµενα υλικά συσκευασίας.

9

Εικόνα 3. Ποσότητες παραγόµενων αστικών απορριµµάτων για τα έτη 1991 και 1997 (ΥΠΕΧΩ∆Ε, 1998).

• Περίπου το 9% των συλλεγόµενων αστικών απορριµµάτων ανακυκλώνεται ενώ το υπόλοιπο διατίθεται σε Χώρους Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων (ΧΥΤΑ) (50.3%) ή χωµατερές (49,7%) (Εικόνα 4).

Στην Εικόνα 5 παρουσιάζεται συγκεντρωτικά η ∆Α στην Ελλάδα για το 1998.

Εικόνα 4. Ποσοστιαία κατά βάρος κατανοµή των παραγόµενων αστικών απορριµµάτων ανά µέθοδο διαχείρισης για το 1997 (ΥΠΕΧΩ∆Ε, 1998).

10

Εικόνα 5. Κατάσταση της ∆Α στην Ελλάδα για το 1998 (ΥΠΕΧΩ∆Ε, 1998).

Μοναδιαία Παραγωγή Απορριµµάτων και Ρυθµός Παραγωγής Απορριµµάτων Το χαρακτηριστικότερα µεγέθη που περιγράφουν την ΠΑ είναι η Μοναδιαία Παραγωγή Απορριµµάτων (ΜΠΑ) και ο αντίστοιχος Ρυθµός Παραγωγής Απορριµµάτων (ΡΠΑ).

Η ΜΠΑ εκφράζεται από το βάρος των απορριµµάτων που παράγει ένα άτοµο σε µια ηµέρα (kg/cap.day). H ποσότητα των απορριµµάτων που παράγονται ανά κάτοικο ποικίλλει πολύ ανάλογα µε τη χώρα και την περιοχή. H ποσότητα, όπως είναι ευνόητο είναι µεγαλύτερη στις πλούσιες χώρες και στις πλούσιες περιοχές της ίδιας χώρας. Aκόµα στις αγροτικές περιοχές η ποσότητα των σκουπιδιών είναι µικρότερη από ότι στις αστικές περιοχές. Στον Πίνακα 2 δίνονται µερικές χαρακτηριστικές τιµές ΠΑ ανά κάτοικο. H τιµή της ΜΠΑ για την Ελλάδα κυµαίνεται από 0,6 kg/cap.day για τις αγροτικές περιοχές ως 1,4 kg/cap.day για τις οικονοµικά ακµαίες αστικές περιοχές.

Ο ΡΠΑ εκτιµάται για µια περιοχή πολλαπλασιάζοντας την ΜΠΑ µε τον εξυπηρετούµενο πληθυσµό της:

(kg/day)

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται παγκοσµίως µία αύξηση των ΜΠΑ και ΡΠΑ.

ΡΠΑ = Πληθυσµός x ΜΠΑ

11

Πίνακας 2. Μεταβολή ΜΠΑ ανάλογα την ανάπτυξη των χωρών.

Περιοχή ΜΠΑ (kg/cap.day)

Xώρες µε πολύ χαµηλό εισόδηµα (π.χ. Aιθιοπία) 0,4

Aναπτυσσόµενα κράτη (π.χ. Aίγυπτος, Bραζιλία) 0,7

Bιοµηχανικά αναπτυγµένα κράτη 1,1

Πλούσια κράτη (π.χ. Kαναδάς, Eλβετία) έως 2,5

Eλλάδα 0,8-1,0

Παράγοντες που επηρεάζουν το ΡΠΑ:

Πληθυσµιακή πυκνότητα (αύξηση της πληθυσµιακής πυκνότητας αντιστοιχεί σε αύξηση της ΠΑ1, Εικόνα 6).

Πληθυσµιακές διακυµάνσεις (ιδιαίτερα για τουριστικές περιοχές). Εποχές χρόνου. Συχνότητα συλλογής (αύξηση συχνότητας συλλογής αντιστοιχεί σε αύξηση της ΠΑ). Οικονοµο-κοινωνικό επίπεδο. Πολιτισµικό επίπεδο. Μορφωτικό επίπεδο. Γεωγραφική περιοχή αναφοράς. Ηλικία καταναλωτών. Εµπορική δραστηριότητα. Βιοµηχανική δραστηριότητα. Ύπαρξη προγραµµάτων ανακύκλωσης και κοµποστοποίησης. Ενηµέρωση καταναλωτών. Όγκος και είδη κάδων. Εφαρµογή και άλλων δυνατοτήτων διάθεσης

Μέθοδοι καθορισµού του ΡΠΑ Υπάρχουν τρεις µέθοδοι καθορισµού του ΡΠΑ µιας περιοχής:

1. Απ’ευθείας ζύγιση των συλλεγοµένων απορριµµάτων για ορισµένη χρονική περίοδο (µέσω ζύγισης των απορριµµατοφόρων πάνω σε γεφυροπλάστιγγα):

1 Μεγάλη πληθυσµιακή πυκνότητα συναντάται στις αστικές περιοχές όπου παρατηρείται αυξηµένη καταναλωτική συµπεριφορά στους κατοίκους µε αποτέλεσµα να παράγονται και απορρίπτονται περισσότερα υλικά συσκευασίας (σε αντίθεση µε τις µη αστικές ή αγροτικές πριοχές).

12

Εικόνα 6. Σχέση ΜΠΑ και πληθυσµιακής πυκνότητας (Westerhoff, 1970).

Τ

ΒΑ−=ΡΠΑ ∑ i)(BZi

όπου:

ΒΖi = Bάρος ζύγισης για κάθε απορριµµατοφόρο (kg).

ΒΑi = Απόβαρο (= βάρος εν κενώ) του απορριµµατοφόρου (kg).

Τ = Χρονική περίοδος παρακολούθησης και µέτρησης, η οποία πρέπει να είναι µεγάλη για να αποφεύγεται η επίδραση των εποχιακών διακυµάνσεων (ηµέρες). 2. Ανάλυση φορτίων: Καταµέτρηση των φορτίων των απορριµµατοφόρων σε µια δεδοµένη

χρονική περίοδο και ανά τακτά διαστήµατα για λόγους αντιπροσωπευτικότητας. Το φορτίο του απορριµµατοφόρου (βάρος) προκύπτει από ειδικό βάρος2 των απορριµµάτων (kg/m3))

2 Το ειδικό βάρος των απορριµµάτων που συλλέγονται στα απορριµµατοφόρα είναι διαφορετικό από εκείνο εντός σακουλών και κάδων.

13

Τα φορτία είναι περίπου γνωστά από τη χωρητικότητα των απορριµµατοφόρων ή υπολογίζονται βάσει της συνολικής χωρητικότητας των κάδων που εκκενώνονται εντός αυτού:

TEi)(Ci∑ ∗

=ΡΠΑ

όπου:

Ci= Χωρητικότητα απορριµµατοφόρου ή κάδου (m3). Ei=Ειδικό βάρος απορριµµάτων σε κάθε περίπτωση (kg/m3).

Τ= Χρονική περίοδος παρακολούθησης και µέτρησης, οποία πρέπει να είναι µεγάλη για να αποφεύγεται η επίδραση των εποχιακών διακυµάνσεων (ηµέρες).

Απαραίτητη προϋπόθεση για τη χρήση της µεθόδου αυτής είναι η γνώση των παρακάτω στοιχείων:

Χωρητικότητα απορριµµατοφόρων (ή κάδων). Πληρότητα απορριµµατοφόρων στο τέλος του δροµολογίου συλλογής (η πληρότητα κάδων κατά την εκκένωση τους).

Τύπος απορριµµατοφόρου. Ειδικό βάρος απορριµµάτων (Στον Πίνακα 3 δίνονται ενδεικτικές τιµές ειδικού βάρους διαφόρων κατηγοριών απορριµµάτων).

Πίνακας 3. Ενδεικτικές τιµές ειδικού βάρους απορριµµάτων (Tchobanoglous et al., 1977 και Tchobanoglous et al., 1993).

Ειδικό βάρος (kg/m3)

Είδος απορριµµάτων Περιοχή τιµών

Τυπική τιµή

Απόβλητα κηπουρικής (1) 59-148 104

Απόβλητα κηπουρικής (2( 59-224 142

Στάχτες (1) 653-831 742

Στάχτες (2) 646-831 739

Συµπιεστικό απορριµµατοφόρο (1) 178-445 297

Συµπιεστικό απορριµµατοφόρο (2) 178-448 313

Σε χωµατερή µε ισχυρή συµπίεση (1) 593-742 593

Σε χωµατερή µε ισχυρή συµπίεση (2) 587-742 665

Υπολείµµατα τροφής (επεξεργασµένα) (1) 475-949 534

Υπολείµµατα τροφής (επεξεργασµένα) (2) 475-949 712

Η µέθοδος δίνει αποτελέσµατα µικρότερης ακρίβειας από την πρώτη, είναι περισσότερο χρονοβόρα αλλά είναι κατάλληλη στην περίπτωση έλλειψης γεφυροπλάστιγγας που είναι απαραίτητη στην πρώτη µέθοδο.

14

3. Ανάλυση ισοζυγίου υλικών: Η µέθοδος αυτή στηρίζεται στην αρχή του ισοζυγίου µάζας που επικρατεί σε ένα σύστηµα (νοικοκυριό, περιοχή, δήµος, χώρα, κ.λπ.). Τα υλικά που εισέρχονται σε ένα σύστηµα παραµένουν ένα χρονικό διάστηµα (µικρό ή µεγάλο αναλόγως το υλικό, π.χ. τα απορρίµµατα των τροφίµων εξέρχονται αυθηµερόν ενώ τα έπιπλα µετά από χρόνια), και στη συνέχεια εξέρχονται απορριπτόµενα. Με τη µέθοδο αυτή ο υπολογισµός της ΠΑ στηρίζεται στον υπολογισµό των υλικών που καταναλώνονται.

Τα µειονεκτήµατα της µεθόδου επικεντρώνονται στα παρακάτω:

∆ε λαµβάνονται υπόψη οι παράµετροι που επηρεάζουν την καταναλωτική συµπεριφορά των πολιτών, άρα και την παραγωγή των απορριµµάτων ποιοτικά και ποσοτικά (βλ. «Παράγοντες που επηρεάζουν τον ΡΠΑ», σελ. 24).

Πολυπλοκότητα υπολογισµών. Εξάρτηση της µεθόδου από τα στοιχεία κατανάλωσης/παραγωγής που δεν είναι πάντα διαθέσιµα για όλα τα προϊόντα.

Κύρια πλεονεκτήµατα της µεθόδου είναι:

∆υνατότητα µελέτης ενός προϊόντος ή οµάδας προϊόντων. Ακριβής υπολογισµός του ΡΠΑ. ∆υνατότητα πρόβλεψης µελλοντικής ΠΑ.

1.2.2. Ποιοτική ανάλυση

1.2.2.1. Γενικά

Η χάραξη µίας βιώσιµης πολιτικής διάθεσης απορριµµάτων πέρα από την απλή απόθεση (δηλ. η ανάκτηση υλικών ή και ενέργειας µε κάποιο τρόπο από αυτά) για µία περιοχή προϋποθέτει τη γνώση της περιεκτικότητάς τους σε διάφορά υλικά και στοιχεία. Οι παράγοντες που επιδρούν στην παραγόµενη ποσότητα απορριµµάτων επιδρούν ακόµη στην ποιότητα και τη σύσταση (βλ. σελ. 24 και Πίνακας 4).

Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά µπορούν να διαχωριστούν σε τέσσερις κατηγορίες:

1. Φυσικά – ανάλογα την εκατοστιαία φυσική σύσταση κατά βάρος σε ευδιάκριτα υλικά, όπως χαρτί, γυαλί, µέταλλα, κ.ά. (Εικόνα 7, Πίνακες 5 και 6), το ειδικό βάρος, το µέγεθος-κατανοµή µεγεθών και τη διαπερατότητα των απορριµµάτων.

Εικόνα 7. Μέση ποιοτική σύσταση των οικιακών αποβλήτων (1997), (ΥΠΕΧΩ∆Ε, 1998).

15

Πίνακας 4. Εξάρτηση της φυσικής σύστασης των απορριµµάτων από το οικονοµικο-κοινωνικό επίπεδο των πολιτών (Gunnerson et al., 1986).

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ

Μπρούκλιν (ΗΠΑ) 35 9 13 10 - 4 4 22 4

Λονδίνο (Μεγ. Βρετανία) 37 8 8 2 - 2 - 28 15

Ρώµη (Ιταλία) 18 4 3 4 - - - 50 21

ΜΕΣΑΙΟΥ ΕΙΣΟ∆ΗΜΑΤΟΣ Σιγκαπούρη 43 1 3 6 - 9 - 5 32

Χονγκ-Κονγκ (Κίνα) 32 10 2 6 - 10 - 9 31

Μέντελιν (Κολοµβία) 22 2 1 5 - 4 - 56 10

Λάγος (Νιγηρία) 14 3 4 - - - - 60 19

Μανίλα (Φιλιππίνες) 17 5 2 4 4 4 6 43 17

ΧΑΜΗΛΟΥ ΕΙΣΟ∆ΗΜΑΤΟΣ Τζακάρτα (Ινδονησία) 2 1 4 3 - 1 4 82 3

Λαχόρα (Πακιστάν) 4 3 4 2 7 5 2 49 24

Λάνκοβ (Ινδία) 2 6 3 4 - 3 1 80 2

Πίνακας 5. Ποσοστιαία ποιοτική σύσταση απορριµµάτων στο πολεοδοµικό συγκρότηµα Θεσσαλονίκης, όπως µετρήθηκε το 1987 και 1998 στην είσοδο του ΧΥΤΑ και το 1997 στα απορριµµατοφόρα (ANATOΛΙΚΗ, 1999).

1987 1997 1998 Αδρανή υλικά 4.00% 2.40% 4.00%

Μέταλλα 5.90% 3.70% 4.43%

Γυαλί 4.10% 3.50% 3.61%

∆έρµα-Ξύλο-Ύφασµα-Λοιπά* 9.40% 4.50% 9.13%

Χαρτί 17.70% 22.70% 29.21%

Οργανικά 51.70% 43.00% 26.66%

Πλαστικά 7.20% 13.60% 17.90%

Λοιπά 0% 6.60% 5.06%

16

Πίνακας 6. Ποιοτική ανάλυση δηµοτικών απορριµµάτων σε διάφορες περιοχές και δήµους της Ελλάδας (πηγές: ΠΕΡΠΑ, 1980, Σκορδίλης, 1986, Παπαχρήστου κ.ά.,1987, Παπαχρήστου κ.ά., 1989, Λέκκας κ.ά., 1991, Χαλβαδάκης, 1994, Λώλος, 1993, Λώλος κ.ά., 1995 και Γιαννακοπούλου, 1993).

Περιοχή Αττική Θεσσαλο-νίκη

Πάτρα ∆ήµος Ηρακλείου

∆ήµος Pόδου

∆ήµος Κω

Κοινότη-τες Κω

∆ήµος Χανίων

Βόρειος άξονας Νοµού

Χανίων

∆ήµος Νάξου

Κοµο-τινή

Ξάνθη ∆ήµος Καλαµάτας

Περίοδος 1969 1970 1971 1972 6/83-6/84 4/86-3/87 1990 1987 9/87-8/88 1989 1990 1990 1991 1994 92-93 92-93 1992 Πληθυσµός 3,5 εκατ. 1 εκατ. 115.000 45.000 15.000 12.000 50.000 60.000

Ζυµώσιµα (%κ.β.) 55,3 57,2 57,5 60,9 59,8 51,7 52,5 41,6 37,3 39,8 55,2 54,8 48,3 67,1 61,2 47 Χαρτί (% κ.β.) 24,4 23,2 23,3 22,0 19,5 17,7 21,9 17,2 13,6 25,0 23,5 19,1 18,1 21,6 9,1 15,1 25,0 Χαρτί εκτύπωσης 4,8 4,9 5,7 5,3 4,5 3,1 Χαρτόνι 2,9 2,0 2,5 3,1 3,7 8,7 Ασ. Συσκευασία 2,6 2,9 1,5 1,9 2,1 1,7 Άλλα χαρτιά 14,7 13,7 9,4 7,8 11,3 11,5 Μέταλλα (% κ.β.) 4,6 4,4 4,2 3,9 3,8 5,9 2,8 10,5 5,4 5,3 3,7 3,9 3,4 2,8 3,2 3,5 Σιδηρούχα 3,2 3,1 2,8 2,7 2,1 2,8 Αλουµίνιο 0,5 2 2 0,9 1,1 1,1 0,6 Μπαταρίες 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 Γυαλί (% κ.β.) 3,8 3,8 2,6 2,2 2,6 4,1 1,3 1,4 12,6 12,3 9,6 4 3,5 5,8 1,7 2,1 2,6 Πλαστικά (%κ.β.) 7,4 8,0 10,0 9,3 7 7,2 14,3 11,7 10,9 11,4 8,3 8,8 9,4 6,1 7,1 7,4 PE-φύλλο 4,8 4,9 5,6 5,5 4,4 5,1 PVC 1,4 2 0,1 0,2 0,6 0,1 PET 1,2 1,2 0,2 0,4 1,5 0,3 Λοιπά 3,5 3,3 2,4 2,7 2,9 1,9 Λοιπά (% κ.β.) 8,2 13,4 11,7 10,0 9,3 9,8 9,7 9,3 9,8 12,9 11,3 14,4 Λοιπά άκαυστα 4,7 4 11,7 5,8 4,7 4,9 5,9 5,2 7,0 8 Αδρανή 0,7 4 2,6 3,2 2,6 1,9 2,1 3,2 5 Λοιπά 4 0 3,2 1,5 2,3 4 3,1 3,8 3 Λοιπά καύσιµα 4,5 3,4 2,4 1,7 3,5 9,4 4,2 4,6 4,9 3,8 4,1 2,8 6,4 Ύφασµα 1,9 2,1 1,7 1,6 1,8 2,1 ∆έρµα, λάστιχο 0,7 0,8 0,4 0,6 0,8 0,6 Ξύλο 2 2 1,7 1,9 2 3,7

Ειδ.βάρος (kg/m3) 167,2 119,8 113 113,1 137,9 108,7 121,9 80,7 ∆hκατώτερη (kJ/kg) 6.884 6.132 6.324 6.675 7.315 4.381 4.844 7.289 7.089 7.071 7.678 7.327 Καύσιµα (% κ.β.) 28,7 34,5 45,3 45,9 48,1 Υγρασία (% κ.β.) 37,5 30,2 31,4 40,8 37,5 Τέφρα (% κ.β.) 33,8 35,3 23,3 13,3 14,4 >120 mm (% κ.β.) 31,2 38,3 40-120 mm (%κ.β.) 34,1 45,7 <40 mm (% κ.β.) 34,7 16,0 Λόγος C/N (-) 22,5 18,5

17

2. Χηµικά – ανάλογα τη χηµική σύσταση, όπως υγρασία, περιεκτικότητα σε πτητικά

συστατικά, περιεκτικότητα σε ανόργανα, ποσοστιαία σύσταση σε χηµικά στοιχεία (άνθρακας, οξυγόνο, κ.λπ.), κ.ά. Σε αυτή την κατηγορία ανήκει και η θερµογόνος δύναµη των απορριµµάτων καθώς και η περιεκτικότητα τους σε επικίνδυνα συστατικά.

3. Μικροβιολογικά – που ορίζονται από το ποσοστό των µολυσµατικών αποβλήτων στην παραγόµενη ποσότητα.

4. Βιολογικά - ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά του οργανικού κλάσµατος των στερεών απορριµµάτων είναι η δυνατότητα µετασχηµατισµού τους µέσω βιολογικών διεργασιών σε αέρια συστατικά και σχετικά αδρανή οργανικά και αέρια στερεό συστατικά. Η έκλυση οσµών και η προσέλκυση εντόµων έχει άµεση σχέση µε τις διαδικασίες σήψης των οργανικών συστατικών και ιδιαίτερα των υπολειµµάτων τροφών.

1.2.2.2. Φυσικά χαρακτηριστικά

α. Φυσική σύσταση - Προσδιορισµός

Όπως προαναφέρθηκε η φυσική σύσταση αναφέρεται στην ποσοστιαία σύσταση των απορριµµάτων σε ευδιάκριτα υλικά. Ο προσδιορισµός της φυσικής σύστασης των απορριµµάτων αποτελείται (όπως και κάθε διεργασία µέτρησης και ανάλυσης) από τα ακόλουθα τρία βασικά στάδια:

∆ειγµατοληψία. Προεπεξεργασία δείγµατος. Ανάλυση.

Κάθε δειγµατοληψία έχει ως σκοπό το διαχωρισµό ενός κλάσµατος από το προς αξιολόγηση υλικό, το οποίο κλάσµα ανταποκρίνεται στο προς αξιολόγηση υλικό αντιπροσωπευτικά, όσον αφορά στο προς προσδιορισµό µέγεθος.

∆είγµα ανάλυσης είναι το τελικό προϊόν της δειγµατοληψίας, που είναι προετοιµασµένο για τις περαιτέρω αναλύσεις.

Μοναδιαίο δείγµα είναι η ποσότητα υλικού που συλλέγεται στη διάρκεια µίας και µόνης διαδικασίας λήψης δείγµατος.

Τελικό δείγµα είναι το προεπεξεργασµένο σύνολο δειγµάτων (από το άθροισµα όλων των µοναδιαίων δειγµάτων), το οποίο λαµβάνεται από το δείγµα ανάλυσης.

H διεξαγωγή ποιοτικής ανάλυσης περιλαµβάνει τρία στάδια:

i. Προσδιορισµός καταλλήλων περιοχών δειγµατοληψίας: Η δειγµατοληψία πρέπει να διεξαχθεί µε τέτοιον τρόπο, ώστε να µπορέσει να εξαχθεί µία αντιπροσωπευτική σύσταση για την εξεταζόµενη περιοχή, καθώς η όλη έρευνα µπορεί να διενεργηθεί µόνον σε ένα κλάσµα της παραγόµενης ποσότητας απορριµµάτων. Συγκεκριµένα θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη όλοι εκείνοι οι παράγοντες που επηρεάζουν την ΠΑ όπως και οι εποχιακές διακυµάνσεις της.

Ως κριτήριο επιλογής χρησιµοποιείται µεταξύ των άλλων και η οικιστική δοµή. Πόλεις και χωριά διακρίνονται ανάλογα µε τον αριθµό κατοίκων τους. Τα χωριά µπορούν να διακριθούν περαιτέρω ανάλογα µε το εάν βρίσκονται κοντά ή µακριά από πόλη.

ii. Ταξινόµηση των υλικών των δειγµάτων: Προκειµένου να επιτευχθεί µία όσο το δυνατόν υψηλή αντιπροσωπευτικότητα, πρέπει να ταξινοµηθεί περίπου 1 τόννος για κάθε περιοχή δειγµατοληψίας. Κατά τη διάρκεια της δειγµατοληψίας λαµβάνεται επίσης υπόψη η υπάρχουσα κατανοµή των µεγεθών και τύπων των κάδων.

18

Οι δειγµατοληψίες στον κάδο διενεργούνται λίγο πριν την κανονική αποκοµιδή (και πάντως πριν την είσοδο των απορριµµάτων στο απορριµµατοφόρο) και τη στιγµή εκείνη καταγράφεται ο βαθµός πλήρωσης των κάδων όπως και διάφορες παρατηρήσεις ή ιδιαιτερότητες. Η ταξινόµηση λαµβάνει χώρα σε µία τράπεζα κοσκινίσµατος και τα αποτελέσµατά της πρέπει να επιτρέπουν την εξαγωγή συµπερασµάτων γύρω από τα περιεχόµενα στα απορρίµµατα υλικά. Προς αυτήν την κατεύθυνση στρέφεται τόσο η διεξαγωγή της ταξινόµησης όσο και η επιλογή των οµάδων των ταξινοµηθέντων υλικών. Η χρησιµοποιούµενη διεργασία προσοµοιάζει προσεγγιστικά (µέσω της χρήσης κοσκίνου) σε µία εγκατάσταση µηχανικής διαλογής απορριµµάτων.

Όταν διενεργούνται συγκρίσεις µε αποτελέσµατα άλλων αναλύσεων, πρέπει να λαµβάνεται πάντοτε υπόψη η κατά περίπτωση χρησιµοποιηθείσα µέθοδος ταξινόµησης. Οι εξαχθείσες περιεκτικότητες σε διάφορα επανακτήσιµα υλικά από τις διάφορες διεργασίες ταξινόµησης προκύπτουν κατά κανόνα υπερβολικές, καθώς λαµβάνονται υπόψη και µικρότερα µεγέθη κόκκων όπως και ρυπασµένα εξαρτήµατα και κοµµάτια από τα υλικά αυτά. Το πλεονέκτηµα αυτής της µεθόδου είναι ότι τα ποσοστά των ταξινοµηθέντων υλικών, εξαιτίας του τρόπου ταξινόµησής τους, αντικατοπτρίζουν το τεχνικώς επιτεύξιµο δυναµικό ανακύκλωσης.

Για να διερευνηθούν οι επιπτώσεις στην εξαχθείσα σύσταση των απορριµµάτων από τις δύο παραπάνω διαφορετικές µεθόδους ταξινόµησης, τα απορρίµµατα µίας περιοχής δειγµατοληψίας υφίστανται µία διπλή ταξινόµηση:

• Αρχικά λαµβάνει χώρα µία ταξινόµηση των επανακτήσιµων υλικών. • Σε δεύτερο στάδιο επαναταξινοµείται το υπόλοιπο τoυ πρώτου σταδίου.

Επίσης είναι δυνατή µία επαναταξινόµηση των απορριµµάτων µετά την πρώτη ταξινόµηση, µε τη βοήθεια ενός πολυγωνικού κόσκινου-τύµπανου. Η επαναταξινόµηση αυτή προκαλεί έναν διαχωρισµό της ολικής αρχικής ροής µάζας στο χονδρόκοκκο κλάσµα, το οποίο είναι πλούσιο σε ξηρά συστατικά και σε ζυµώσιµα, και στο λεπτόκοκκο κλάσµα, το οποίο περιέχει λεπτότερα συστατικά και µικρότερα κοµµάτια από ζυµώσιµα υλικά.

β. Ειδικό βάρος

Το ειδικό βάρος ή η πυκνότητα των στερεών απορριµµάτων προσδιορίζεται είτε στη µορφή που αυτά συναντιόνται µέσα στα δοχεία συλλογής τους, είτε σε συµπιεσµένη µορφή. Τυπικές τιµές ειδικού βάρους είναι παρακινδυνευµένο να αναφερθούν, αφού αυτό εξαρτάται τόσο από τη γεωγραφική θέση της εξεταζόµενης περιοχής και την εποχή του έτους, όσο και από το χρόνο παραµονής των απορριµµάτων στα δοχεία συλλογής. Στη µορφή που τα απορρίµµατα παραλαµβάνονται από τα απορριµµατοφόρα οχήµατα, το ειδικό βάρος τους κυµαίνεται µεταξύ 200 - 400 kg/m3. Ενδεικτικές τιµές ειδικού βάρους των επιµέρους συστατικών που περιέχονται στα οικιακά απορρίµµατα φαίνονται στον Πίνακα 7.

γ. Μέγεθος και καταvοµή µεγεθώv

Το µέγεθος των στερεών απορριµµάτων έχει ιδιαίτερη σηµασία όταν πρόκειται να εφαρµοστεί κάποιο πρόγραµµα ανάκτησης υλικών, ειδικά αν η ανάκτηση αυτή πραγµατοποιηθεί µε µηχανικά µέσα, όπως οι εσχάρες ή οι µαγνητικοί διαχωριστές. Το µέγεθος των απορριµµάτων εκφράζεται σε συνάρτηση µιας, δύο ή τριών διαστάσεων, εφαρµόζοντας µια σειρά από εξισώσεις, µερικές από τις οποίες παρουσιάζονται παρακάτω:

L Sc διάσταση Μια =→

2WL Sc διαστάσεις ∆ύο +

=→

Τρεις διαστάσεις -> Sc = (L x W x H)1/3

όπου L, W, Η, το µήκος, το πλάτος και το ύψος, αντίστοιχα ενός απορριπτόµενου υλικού.

19

Πίνακας 7. Ειδικό βάρος διαφόρων συστατικών απορριµµάτων.

Συστατικό Ειδικό βάρος [kg/m3]

Υπολείµµατα τροφών 130-490

Χαρτί 40-130

Χαρτόνι 40-80

Πλαστικά 40-130

Υφάσµατα 40-100

Ελαστικά 100-200

∆έρµατα 100-265

Απορρίµµατα κήπων 60-230

Ξύλο 130-325

Γυαλί 160-485

Αλουµίνιο 65-240

Σιδηρούχα κράµατα 50-160

Σκόνη, τέφρες 325-1000

∆ιαπερατότητα. Η ειδική διαπερατότητα ή υδατοπερατότητα ή υδραυλική αγωγιµότητα των στερεών απορριµµάτων είναι η ιδιότητα που δίνει ένα µέτρο της ευκολίας κίνησης του νερού και των άλλων ρευστών µέσα από τα απορρίµµατα. Η ειδική διαπερατότητα εξαρτάται αποκλειστικά από τα χαρακτηριστικά των απορριµµάτων και συγκεκριµένα το πορώδες, την κατανοµή των πόρων, την κατανοµή µεγεθών και την ειδική επιφάνεια.

Η ειδική διαπερατότητα δίνεται από τον ακόλουθο τύπο:

Κ = C*d2 (γ/µ) = k (γ/µ)

όπου

Κ = Συντελεστής διαπερατότητας. C = Αδιάστατη σταθερά d = Mέσο µέγεθος πόρων. γ = Eιδικό βάρος του διερχόµενου ρευστού. µ = ∆υναµικό ιξώδες του ρευστού. k = Πραγµατική (intrinsic) διαπερατότητα, (η οποία µέσα σε ένα ΧΥΤΑ λαµβάνει τιµές περίπου 10-11-10-12 m2 στην κατακόρυφη διεύθυνση, και 10-10 m2 στην οριζόντια διεύθυνση.

1.2.2.3. Χηµικά χαρακτηριστικά

α. Υγρασία

Η υγρασία των απορριµµάτων υπολογίζεται εργαστηριακά µε ξήρανση δείγµατος (είτε του συνόλου των απορριµµάτων είτε του κάθε συστατικού ξεχωριστά) σε φούρνο στους 105οC για µία ώρα. Επειδή τα δείγµατα δε µπορούν να είναι µεγάλα, προτιµάται ο υπολογισµός της υγρασίας στα διάφορα επιµέρους συστατικά και, βάσει αυτής ο υπολογισµός της συνολικής.

20

H περιεχόµενη υγρασία των στερεών απορριµµάτων εκφράζεται συνήθως σαν το βάρος υγρασίας που περιέχεται στη µονάδα του βάρους του υγρού ή ξηρού υλικού. Kατά τη µέτρηση της υγρασίας µε αναφορά στο υγρό υλικό, η υγρασία αυτή σ'ένα δείγµα εκφράζεται ως ποσοστό του βάρους του υγρού υλικού. Aντίστοιχα, κατά την ξηρή µέθοδο, εκφράζεται σαν ποσοστό του βάρους του ξηρού υλικού. Σε µια σχέση ισότητας το υγρό βάρος της περιεχόµενης υγρασίας εκφράζεται ως εξής:

ΑΒ−Α

=ΠΥ 100(%)

όπου:

ΠΥ = Περιεχόµενη υγρασία A = Αρχικό βάρος του δείγµατος.

B = Βάρος του δείγµατος κατά την ξήρανση.

Mερικές τυπικές τιµές της περιεχόµενης υγρασίας των πιο συνηθισµένων τύπων απορριµµάτων δίνονται στον Πίνακα 8. Για τα περισσότερα αστικά απορρίµµατα η περιεχόµενη υγρασία κυµαίνεται µεταξύ 15 και 40%, εξαρτώµενη από τη σύσταση των απορριµµάτων, την εποχή του έτους, τις καιρικές συνθήκες και ιδιαίτερα τη βροχή. Aπό έρευνα που έγινε στο Παρίσι παρατηρήθηκε στα απορρίµµατα αύξηση της υγρασίας το καλοκαίρι και ελάττωση το χειµώνα, ενώ και στην Ελλάδα εκτιµούνται ανάλογα φαινόµενα.

Πίνακας 8. Tυπικές τιµές υγρασίας απορριµµάτων (% κ.β.).

Συστατικά Yγρασία [%]

Yπολείµµατα τροφών 70 Xαρτιά 6 Xαρτόνια 5 Πλαστικά 2 Γυαλιά 2 Mέταλλα 3 Kονσέρβες 3 Aπορρίµµατα κήπων (κλαδιά φύλλα κ.λπ.) 60 Στάχτη, σκόνη, τούβλα κ.λπ. 8 ∆έρµα 10 Yφάσµατα 10 Aδρανή άνω των 20 mm 10 Aδρανή κάτω των 20 mm 8

β. Χωρητικότητα υγρασίας. Η χωρητικότητα υγρασίας (field capacity) των στερεών απορριµµάτων εκφράζει την ποσότητα νερού που µπορεί να συγκρατήσει ο όγκος των απορριµµάτων που υπόκειται στις δυνάµεις της βαρύτητας. Το µέγεθος αυτό παίζει καθοριστικό ρόλο για τον προσδιορισµό της ποσότητας εκχυλισµάτων που µπορούν να παραχθούν από ένα ΧΥΤΑ. Νερό σε περίσσεια της χωρητικότητας υγρασίας είναι δυνατό να κινηθεί εντός του όγκου των αποτιθεµένων απορριµµάτων. Η χωρητικότητα υγρασίας

21

µεταβάλλεται σε συνάρτηση της πίεσης και του βαθµού αποσύνθεσης των απορριµµάτων. Οι συνήθεις τιµές που λαµβάνει για µη συµπιεσµένα απορρίµµατα από οικιστικές και εµπορικές πηγές προέλευσης, κυµαίνονται µεταξύ 50-60%.

γ. Πτητικά στερεά

Η περιεκτικότητα σε πτητικά στερεά υπολογίζεται εργαστηριακά µε καύση δείγµατος στους 950οC, στην οποία καίγονται όλα τα οργανικά. Ο υπολογισµός µπορεί να γίνει είτε για το σύνολο των απορριµµάτων είτε για κάθε συστατικό ξεχωριστά. Η περιεκτικότητα σε ανόργανα υπολογίζεται από το υπόλειµµα µετά την καύση.

δ. Στοιχειακή ανάλυση

Η στοιχειακή ανάλυση των απορριµµάτων γίνεται επίσης εργαστηριακά µε καύση των δειγµάτων σε υψηλή θερµοκρασία ώστε να κατακρατηθούν τα παραγόµενα οξείδια (άνθρακα, υδρογόνου, αζώτου και θείου) σε ειδικές στήλες όπου και θα αναλυθούν και θα καθορισθούν τα χηµικά στοιχεία. Ο υπολογισµός µπορεί να γίνει είτε για το σύνολο των απορριµµάτων είτε για κάθε συστατικό ξεχωριστά.

ε. Θερµογόνος δύναµη

Θερµογόνος δύναµη των οικιακών απορριµµάτων είναι η ποσότητα θερµότητας που απελευθερώνεται κατά την καύση της µονάδας βάρους και εκφράζεται σε χιλιοθερµίδες ανά κιλό απορριµµάτων. Συνήθως έχει τιµές από 1200 έως 2000 kcal/kg. Η θερµογόνος δύναµη του συνόλου των απορριµµάτων ή των συστατικών τους υπολογίζεται εργαστηριακά µε τη βοήθεια θερµιδόµετρου. Ο υπολογισµός της γίνεται στην περίπτωση ανάκτησης ενέργειας από τα απορρίµµατα. Ενδεικτικές τιµές της θερµογόνου δύναµης ανάλογα µε τον τύπο των απορριµµάτων δίνονται στον Πίνακα 9.

Πίνακας 9. Θερµογόνος δύναµη απορριµµάτων.

Συστατικό Θερµιδικό περιεχόµενο

[kJ/kg]

Υπολείµµατα τροφών 4000-37000

Χαρτί 11500-25300

Χαρτόνι 16000

Πλαστικά 23000-44000

Υφάσµατα 18500

Ελαστικά 25500

∆έρµατα 17400

Απορρίµµατα κήπων 4800-17000

Ξύλο 6000-17000

στ. Θερµοκρασία τήξης της τέφρας

Η θερµοκρασία τήξης και συσσωµάτωσης της τέφρας που παράγεται µετά την καύση των απορριµµάτων κυµαίνεται µεταξύ 1100 –1200°C.

22

Προσδιορισµός χηµικής σύστασης

Tα απορρίµµατα µπορούν να θεωρηθούν ως µείγµα καυσίµων και µη καυσίµων υλικών. Σε περίπτωση που τα απορρίµµατα πρόκειται να χρησιµοποιηθούν σαν καύσιµη ύλη, οι σηµαντικότερες ιδιότητες που πρέπει να είναι γνωστές είναι οι εξής:

1. Προσεγγιστική ανάλυση.

α. Yγρασία (απώλεια στους 105οC σε µια ώρα. β. Πτητικές ουσίες (πρόσθετη απώλεια στους 950οC ). γ. Στάχτη (υπόλειµµα µετά την καύση). δ. Mόνιµος άνθρακας.

2. Σηµείο τήξης της στάχτης.

3. Xηµική ανάλυση των καυσίµων συστατικών, δηλαδή των ποσοστών άνθρακα (C), αζώτου (N), θείου (S), και στάχτης. Λόγω του αυξηµένου ενδιαφέροντος σχετικά µε την εκποµπή χλωριωµένων ενώσεων κατά την καύση απορριµµάτων, πολλές φορές η στοιχειακή ανάλυση περιλαµβάνει και προσδιορισµούς περιεκτικοτήτων σε αλογόνα.

1.2.2.4. Πυκνότητα H γνώση της πυκνότητας των απορριµµάτων είναι απαραίτητη για να µπορεί να προσδιορισθεί η συνολική µάζα των απορριµµάτων και ο όγκος του νερού που περιέχουν και που πρέπει να αντιµετωπιστεί κατά τη διαχείριση τους. Συνήθως δεν υπάρχει οµοιοµορφία στον τρόπο µε τον οποίο µπορεί να περιγράφεται η πυκνότητα των στερεών απορριµµάτων. Mερικές τυπικές πυκνότητες διαφόρων απορριµµάτων όπως αυτά βρίσκονται µέσα στα κοντέινερς δίνονται στον Πίνακα 10. Ως µέση τιµή της πυκνότητας των αστικών απορριµµάτων µπορούν να λαµβάνονται µέσα στο απορριµµατοφόρο τα 250-350 kg/m3 και στη σακούλα προσυλλογής τα 150-200 kg/m3.

Πίνακας 10. Tυπικές πυκνότητες απορριµµάτων.

Συστατικά Πυκνότητα

(kg/m3) Yπολείµµατα τροφών 290 Xαρτιά 85 Xαρτόνια 50 Πλαστικά 65 Γυαλιά 195 Mέταλλα 210 Kονσέρβες 90 Aπορρίµµατα κήπων (κλαδιά φύλλα κ.λπ.) 105 Στάχτη, σκόνη, τούβλα κ.λπ. 480 ∆έρµα 160 Yφάσµατα 240 Aδρανή άνω των 20 mm 250 Aδρανή κάτω των 20 mm 480

23

Άσκηση

Nα υπολογιστεί η πυκνότητα και η υγρασία του παρακάτω δείγµατος απορριµµάτων. ∆εδοµένα οι στήλες (1), (2) και (4).

Συστατικά

Ποσοστό µάζας(%) (1)

Πυκνότητα (kg/m3) (2)

‘Oγκος (m3) (3)

Yγρασία (%) (4)

Ξηρή µάζα (kg) (5)

Yπολείµµατα τροφών

18 290 0.62 70 54

Xαρτιά 22 85 2.58 6 206.8 Xαρτόνια 15 50 3 5 142.5 Πλαστικά 8 65 1.23 2 78.4 Γυαλιά 12 195 0.61 2 117.6 Mέταλλα 5 210 0.23 3 48.5 Kονσέρβες 9 90 1 3 87.3 Aπορρίµµατα κήπων

5 105 0.47 60 20

Στάχτη, σκόνη κ.λπ.

6 480 0.125 8 55.2

ΣYNOΛO

100 9.865 810.3

Λύση Στον πίνακα υπολογίζεται ο όγκος και η ξηρή µάζα (στήλες 3 και 5) απορριµµάτων, για ένα τυπικό δείγµα βάρους 1000 kg. Π.χ. στην πρώτη γραµµή του πίνακα έχουµε (1000 χ 0.18)/290=0.62 m3 και 1000 χ 0.18 χ (0.3)=54 kg

H πυκνότητα του παραπάνω δείγµατος είναι: ρ = 1000/9.865 (kg/m3)=101.36 kg/m3 και η υγρασία του: ΠΥ = (1000-810.3) χ 100/1000 = 18.97%

1.3. ∆ιαχείριση απορριµµάτων

1.3.1. Γενικά

H ∆Α έχει προαχθεί σήµερα στις πρώτες θέσεις της ατζέντας για το περιβάλλον, καθώς οι δραστηριότητες και το ενδιαφέρον πολιτών και κυβερνήσεων σε ολόκληρο τον κόσµο έχουν φτάσει σε επίπεδα άνευ προηγουµένου. H ∆Α, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε τοπικό επίπεδο, περιλαµβάνει προβλήµατα σχεδιασµού εντελώς διαφορετικά από αυτά του απώτερου αλλά και του σχετικά πρόσφατου παρελθόντος. Η αυξανόµενη συνειδητοποίηση για τα περιβαλλοντικά προβλήµατα έχει αναγκάσει τις εθνικές κυβερνήσεις αλλά και τις τοπικές αρχές στην αναζήτηση νέων τεχνικών και οργανωτικών λύσεων για µελλοντικά συστήµατα ∆Α. Tα παρόντα προβλήµατα ∆Α έχουν οξυνθεί σε πολλές περιοχές, καθώς οι υπάρχοντες ΧΥΤΑ γεµίζουν µε ταχείς ρυθµούς, ενώ οι Μονάδες Θερµικής Επεξεργασίας (ΜΘΕ) -όπου αυτές υφίστανται- είτε χρησιµοποιούνται στο όριο της δυναµικότητάς τους, είτε αντιµετωπίζουν προβλήµατα τροφοδοσίας και αποδοχής. Οι πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις έχουν καταστήσει σχεδόν αδύνατη την εξασφάλιση νέας δυναµικότητας (δηλαδή θέσεις που είναι ταυτοχρόνως προσεγγίσιµες και τεχνολογικά κατάλληλες για ΧΥΤΑ, όπως επίσης εγκρίσεις για ΜΘΕ). Επιπλέον, σε πολλές περιοχές παρατηρείται αύξηση των παραγόµενων ποσοτήτων απορριµµάτων παρά την εκτεταµένη προδιαλογή και ανακύκλωση υλικών. Στην Εικόνα 8 δείχνονται οι πιο σηµαντικοί παράγοντες στο περιβάλλον ενός συστήµατος ∆Α.

24

Εικόνα 8. Παράγοντες που επηρεάζουν τη ∆Α (Καραγιαννίδης, 1996).

Oι βιοµηχανικές χώρες έχουν προχωρήσει κατά τα τελευταία χρόνια σε διάφορες νοµοθετικές πρωτοβουλίες και διαδικασίες, οι οποίες αποσκοπούν στο να ενθαρρύνουν την ελάττωση της ΠΑ και την αύξηση της επαναχρησιµοποίησης και ανακύκλωσης των συστατικών τους. Είναι πάντως αξιοσηµείωτο ότι οι περισσότερες προσπάθειες εστιάσθηκαν στα επικίνδυνα και τοξικά απόβλητα, ενώ τα µεγάλα ρεύµατα απορριµµάτων (αστικά, βιοµηχανικά, µπάζα, ιλείς) αντιµετωπίζονται µε περίπου τον ίδιο τρόπο όπως και παλαιότερα.

Η ανάκτηση οικονοµικής αξίας από τις ποσότητες των απορριµµάτων έχει αναχθεί σε παγκόσµια αναγκαιότητα. Η νοµοθεσία πολλών κρατών επιβάλλει τη διατήρηση των οικονοµικών, υλικών και φυσικών πόρων. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο λαµβάνεται συχνά υπόψη µόνον η ανακύκλωση τη στιγµή που απαιτείται µία περισσότερο ολοκληρωµένη προσέγγιση για έναν αποδοτικό έλεγχο των ροών απορριµµάτων. Για την επανένταξη των ροών αυτών στην οικονοµία προσφέρονται σήµερα διάφορες µέθοδοι, µε την τελικά επιλεγόµενη να πρέπει να συνεκτιµά την οικολογική αποδοτικότητα, οικονοµικές πτυχές αλλά και την πολιτική αποδοχή. Στην Εικόνα 9 αναπαρίσταται η ολοκληρωµένη ανάκτηση πόρων σε ένα δίκτυο διακίνησης, στο οποίο η συγκεκριµένη διαδικασία ανάκτησης καθορίζεται ύστερα από περιβαλλοντική και οικονοµική αξιολόγηση.

To παραπάνω πλαίσιο έχει φέρει στο προσκήνιο την αναγκαιότητα Συστηµάτων Ολοκληρωµένης ∆Α (ΣΟ∆Α). Η βασική αρχή πίσω από την παραπάνω έννοια είναι η εκτροπή (diversion) όσο το δυνατόν µεγαλύτερης ποσότητας απορριµµάτων από την τελική, αναπόφευκτη διάθεση στο έδαφος, σύµφωνα µε µία ποικιλία οικονοµικών, περιβαλλοντικών, τεχνολογικών, πολιτικών και κοινωνικών κριτηρίων. Για το σκοπό αυτό αναπτύσσεται µία ολόκληρη ιεραρχία διαχείρισης. Κάθε ΣΟ∆Α είναι εκ φύσεως σύνθετο καθώς εµπεριέχει διαφορετικά αλληλοσυνδεόµενα προβλήµατα ενώ καλείται να ανταποκριθεί σε συχνά αντικρουόµενους αντικειµενικούς σκοπούς και στόχους (Caruso et al., 1993). Ως εκ τούτου, η αξιολόγηση των διαφόρων εναλλακτικών λύσεων κατά το σχεδιασµό και τη διαχείρισή του καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη.

25

Εικόνα 9. ∆ίκτυο διακίνησης για ολοκληρωµένη ανάκτηση πόρων (EMPA, 1995).

Ως σχεδιασµός στο πεδίο της ∆Α αλλά και γενικότερα ορίζεται η διαδικασία µέσω της οποίας µετρούνται και αξιολογούνται οι σχετικές ανάγκες της κοινωνίας, ενώ αναπτύσσονται υλοποιήσιµες εναλλακτικές λύσεις προς παρουσίαση στους αποφασίζοντες. Σε αυτό το είδος σχεδιασµού έχουν µόνον εν µέρει κατανοηθεί µέχρι σήµερα οι περισσότεροι από τους εµπλεκόµενους τεχνικούς, περιβαλλοντικούς, οικονοµικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες. Επιπλέον, η φύση όλων των παραπάνω παραγόντων και αλληλοσυσχετίσεων είναι τόσο δυναµική, ώστε είναι ιδιαίτερα δύσκολη και χρονοβόρα η συγκέντρωση των σχετικών δεδοµένων. Παρά όµως τις δυσκολίες αυτές, έχουν προσδιορισθεί ορισµένες κατευθυντήριες γραµµές σχεδιασµού και µέθοδοι προσέγγισης του προβλήµατος.

1.3.2. Υφιστάµενη κατάσταση

Η ενασχόληση µε τα ΣΑ εµπεριέχει έναν αριθµό σταδίων, τα οποία εικονίζονται στην Εικόνα 10.

Εικόνα 10. Στάδια ενασχόλησης µε τα ΣΑ.

26

Το στάδιο της προσωρινής αποθήκευσης αναφέρεται στο χρονικό διάστηµα µεταξύ παραγωγής και αποκοµιδής των απορριµµάτων και µπορεί το ίδιο να αναλυθεί σε 2 υποστάδια, αυτά της προσωρινής αποθήκευσης µέσα στο σπίτι και της προσωρινής αποθήκευσης στο σηµείο συλλογής. Η ταύτιση των δύο αυτών υποσταδίων προϋποθέτει την ύπαρξη µονίµου χώρου προσωρινής αποθήκευσης π.χ. σε κάθε πολυκατοικία, κάτι που θα διευκόλυνε σε µεγάλο βαθµό πολλά θέµατα διαχείρισης (π.χ. τοποθέτηση κάδων ανακύκλωσης, διευκόλυνση της διαλογής στην πηγή, κ.λπ.).

Το στάδιο της αποκοµιδής ξεκινά από τη στιγµή που τα απορρίµµατα συλλέγονται από το σηµείο προσωρινής τους αποθήκευσης και περατώνεται τη στιγµή που τα απορρίµµατα εισέρχονται στο χώρο επεξεργασίας και διάθεσής τους. ∆ιαδικασίες αποκοµιδής προκύπτουν και σε άλλα στάδια, καθώς τα µη αξιοποιήσιµα υπολείµµατα διεργασιών αποτέφρωσης ή µηχανικής διαλογής πρέπει κατά περίπτωση να µεταφερθούν από τις διάφορες εγκαταστάσεις όπου προκύπτουν ως υπόλοιπο σε χώρους απόθεσης, οι οποίοι ανάλογα µε την τοξικότητα των υλικών µπορεί να είναι συνήθεις χωµατερές ή χωµατερές ειδικών αποβλήτων.

Όσον αφορά στην επεξεργασία των απορριµµάτων, αυτή µπορεί να είναι µηχανική ή θερµική. Η πρώτη συνεπάγεται διαχωρισµό που στην πράξη γίνεται είτε στο χώρο παραγωγής των απορριµµάτων («διαλογή στην πηγή»), ή σε ειδικές εγκαταστάσεις. Η θερµική επεξεργασία οδηγεί σε αξιοποίηση του ενεργειακού περιεχοµένου των απορριµµάτων. Η διάθεση των απορριµµάτων µπορεί να συνίσταται είτε στην ταφή τους, ή στην εκµετάλλευση κάποιου από τα παράγωγα της επεξεργασίας τους.

1.3.3. ∆ιαχείριση απορριµµάτων στην Ελλάδα

Σε πανελλαδικό επίπεδο, η διάθεση των απορριµµάτων τείνει να εξελιχθεί σε µεγάλο κοινωνικό πρόβληµα, καθώς γίνεται µε τη µέθοδο της (συχνά ανεξέλεγκτης) απόρριψης και κάποτε (σε ορισµένες περιπτώσεις µόνον υγειονοµικής) ταφής. Το όλο θέµα της διαχείρισης των ΣΑ έχει εκχωρηθεί από πολύ παλιά (σε µεγάλο ποσοστό εν'λευκώ) στους Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), εξαιτίας όχι κάποιας πολιτικής αποκέντρωσης αλλά εξαιτίας µίας τάσης απαλλαγής της πολιτικής εξουσίας από τις ευθύνες ενός τέτοιου έργου, το οποίο συνεπάγεται µόνο κόστος από πλευράς πολιτικής. Όσον αφορά στρατηγικές για βελτίωση της ∆Α, γενικές κατευθυντήριες γραµµές πλεύσης αποτελούν προγράµµατα ευρείας κλίµακας για ανακύκλωση χαρτιού/αλουµινίου/γυαλιού/πλαστικών µε διαλογή στην πηγή, σε συνδυασµό µε πιλοτικές µονάδες µηχανικού διαχωρισµού (άλλοι συνώνυµοι δόκιµοι όροι είναι λιπασµατοποίηση, κοµποστοποίηση και βιοσταθεροποίηση) και καύσης.

Στο παρελθόν έχουν λειτουργήσει για σχετικά µικρά χρονικά διαστήµατα µία µονάδα λιπασµατοποίησης (κοµποστοποίησης ή βιοσταθεροποίησης) στο Καλοχώρι Θεσσαλονίκης και µία µονάδα καύσης (Ζάκυνθος), επί του παρόντος λειτουργούν µονάδες µηχανικής διαλογής στην Αττική και την Καλαµάτα (µε συνδιάθεση ιλύος από τη µονάδα βιολογικού καθαρισµού της πόλης), ενώ µεγάλη έµφαση έχει ορθά από καιρό δοθεί στον προσδιορισµό της ποιοτικής σύστασης των στερεών αστικών αποβλήτων. Αυτό πάντως που θεωρείται πρώτιστης σπουδαιότητας και άµεσα εφαρµόσιµο είναι η καταγραφή όλων των χώρων απόρριψης ανά την επικράτεια, η επιτόπου διεξαγωγή υδρογεωλογικών µελετών και η όσο το δυνατόν αριθµητική συρρίκνωσή τους σε ένα σύνολο από λιγότερους χώρους µεγαλύτερου µεγέθους και µε καλύτερα ελεγχόµενη διάθεση, µε ταυτόχρονη εξυγίανση των παλαιών χώρων. H µέχρι σήµερα πρακτική της ∆Α δείχνει ότι µοναδικό µέληµα είναι η αποµάκρυνσή τους από τις πόλεις. Σε πολλούς χώρους απόρριψης τα σκουπίδια (αυτ)αναφλέγονται και καίγονται κάθε τόσο επί τόπου (για αυτό το πράγµα η Ελλάδα έχει καταδικασθεί από το Ευρωπαϊκό ∆ικαστήριο µ.ά. και για το θέµα του φαραγγιού του Κουρουπητού έξω από τα Χανιά).

Η Ελλάδα είναι µία χώρα µε έντονη τουριστική κίνηση και αυτή η παράµετρος εισάγει πρόσθετα προβλήµατα σε θέµατα ∆Α (τα οποία είναι ανύπαρκτα π.χ. σε χώρες της βορείου Ευρώπης), καθώς τόσο η ποσότητα όσο και η σύσταση των παραγοµένων απορριµµάτων

27

παρουσιάζει διακυµάνσεις, χωρικές και εποχιακές. Ιδιαιτερότητα παρουσιάζει εδώ το θέµα των ελληνικών νησιών, όπου αφενός η ετήσια παραγωγή και σύσταση των απορριµµάτων παρουσιάζει µεγάλες εποχιακές διακυµάνσεις εξαιτίας του τουρισµού και αφετέρου τα εδάφη είναι ως επί το πλείστον ασβεστολιθικά δηλαδή περατά (άρα ακατάλληλα για Υγειονοµική Ταφή (ΥΤ)). Εδώ, µονάδες καύσης και µηχανικής διαλογής αποτελούν ιδιαίτερα προσιτές λύσεις, µε µία µονάδα καύσης να µην είναι απαραίτητο να κατασκευασθεί µε πολυδάπανα συστήµατα αντιρρύπανσης, κάτι που θα επιβάλλονταν από τη στιγµή που αυτή κατασκευάζονταν π.χ. στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Αυτό οφείλεται στην πρακτικά ασήµαντη προκύπτουσα ατµοσφαιρική ρύπανση από τη στιγµή που οι ρύποι εκπέµπονται σε περιοχή µε µηδαµινή πρωθύστερη ατµοσφαιρική επιβάρυνση αλλά και διασκορπίζονται εύκολα από τον άνεµο. Το θέµα των αποστάσεων από µονάδες απορρόφησης ενδεχόµενων ανακυκλωµένων υλικών καθιστά επιβεβληµένη την ύπαρξη επιτόπου π.χ. κάποιας πρέσας για µείωση του όγκου τους αλλά και τη διερεύνηση επιµέρους λύσεων που θα καλύψουν αυτό το πρόβληµα (π.χ. φορτηγά που φθάνουν φορτωµένα µε κάποιο εµπόρευµα σε ένα νησί και το αδειάζουν, µπορούν να παραλαµβάνουν τα ανακυκλωµένα υλικά στο ταξίδι επιστροφής αντί να επιστρέφουν άδεια - περίπτωση Ζακύνθου από το 1993 και µετά). Αξίζει να σηµειωθεί ότι σε ολόκληρη την Ευρώπη γίνεται πολύ δηµοφιλής πλέον η έννοια του "οικολογικού τουρισµού" (πρωτοπόρος σε αυτό το πεδίο µπορεί να θεωρηθεί παγκοσµίως η Ελβετία).

1.3.4. ∆ιαχείριση των απορριµµάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Εδώ και είκοσι χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να µειώσει την παραγωγή των απορριµµάτων και να βελτιώσει τις µεθόδους διαχείρισης. Ωστόσο το πρόβληµα είναι πολύπλοκο και η αντιµετώπισή του δύσκολη. Έτσι παρά τα ενθαρρυντικά αποτελέσµατα στον τοµέα της ανακύκλωσης κάποιων υλικών, όπως το χαρτί και το γυαλί, η παραγωγή των απορριµµάτων εξακολουθεί να αυξάνει. Μέχρι το 2000 η ποσότητα των απορριµµάτων που παρήχθησαν στην Ευρώπη είχε αυξηθεί κατά 30% σε σχέση µε το 1985, παρά το στόχο του 5ου Προγράµµατος για το Περιβάλλον να σταθεροποιηθεί η παραγωγή των απορριµµάτων στα επίπεδα του 1985. ∆υστυχώς έχουµε να διανύσουµε πολύ δρόµο ακόµη µέχρι να πετύχουµε αυτό το στόχο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει και προωθεί την αειφόρο και φιλική προς το περιβάλλον ∆Α, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η προστασία της υγείας και του περιβάλλοντος. Η ευρωπαϊκή στρατηγική καθορίζεται από τέσσερις βασικές αρχές:

1. Πρόληψης: πρέπει να µειωθεί η παραγωγή των απορριµµάτων λαµβάνοντας τα κατάλληλα µέτρα στην πηγή τους.

2. «Ο ρυπαίνων πληρώνει»: το κόστος για την ορθή ∆Α πρέπει να το αναλαµβάνει αυτός που τα παράγει.

3. Προφύλαξης: όπου υπάρχει αµφιβολία πρέπει να θεωρούµε ότι είναι πιθανό να προκύψουν προβλήµατα.

4. Εγγύτητας: η αντιµετώπιση των αποβλήτων πρέπει να πραγµατοποιείται όσο το δυνατόν πλησιέστερα προς την πηγή τους.

1.3.5. Σχεδιασµός διαχείρισης απορριµµάτων

1.3.5.1. Σηµαντικοί προβληµατισµοί κατά τη διαδικασία σχεδιασµού

Η ∆Α συµπεριλαµβάνει ένα ευρύ φάσµα επιµέρους δραστηριοτήτων, όπως προαναφέρθηκε στην εισαγωγή των παρόντων σηµειώσεων (σελ. 11):

• Παραγωγή απορριµµάτων.

• Επιτόπου προσωρινή αποθήκευση.

• Συλλογή.

28

• Μεταφορά και µεταφόρτωση.

• Επεξεργασία και ανάκτηση.

• Τελική διάθεση.

Με τον τρόπο αυτό, οι πολιτικοί, αποφασίζοντες και αναλυτές (σχεδιαστές) διευκολύνονται στο να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουν ευκολότερα τις σηµαντικές σχέσεις που θα πρέπει να αξιολογηθούν κατά τη διαδικασία σχεδιασµού. Ένα ΣΟ∆Α αποτελεί συνδυασµό των παραπάνω δραστηριοτήτων. Βασικός σκοπός της διαχείρισης είναι να εξασφαλίσει το «καλύτερο δυνατό» σύστηµα, κάτω από τους περιορισµούς που τίθενται από τους χρήστες του και από αυτούς που επηρεάζονται από τη χρήση του, ή που την ελέγχουν. Σε γενικές γραµµές, η διαδικασία σχεδιασµού περιλαµβάνει τη συλλογή, αξιολόγηση και παρουσίαση δεδοµένων σχετικά µε κάποιο πρόβληµα. Στο πεδίο της ∆Α, το πρόβληµα συνήθως επιβάλλει κάποιο είδος ενέργειας από κάποιον «αποφασίζοντα», ο οποίος είναι πιθανότατα κάποιος αιρετός άρχοντας. Άρα, προκειµένου να κατανοηθεί η φύση της διαδικασίας σχεδιασµού, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη:

• Το πλαίσιο της συνήθους διεξαγωγής δραστηριοτήτων σχεδιασµού.

• Οι επιπτώσεις των χρονικών περιόδων σχεδιασµού.

• Τα επίπεδα δικαιοδοσίας, στα οποία οι µελέτες σχεδιασµού διεξάγονται.

• Οι επιπτώσεις εναλλακτικών δραστηριοτήτων και τεχνολογιών.

• Τα ήδη καθορισµένα προγράµµατα και σχέδια.

1.3.5.2. Μεθοδολογία σχεδιασµού

Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο αναλυτής και ο αποφασίζων δεν έχουν την ευκαιρία να εξετάσουν ολόκληρο το ΣΟ∆Α και να αναπτύξουν µία πλήρη επίγνωση της κοινότητας κάτω από όλες τις συνθήκες. Οι χρονικοί και οικονοµικοί περιορισµοί που προκύπτουν από κοινωνικές και πολιτικές ανάγκες οδηγούν συχνά σε αποφάσεις που βασίζονται σε ελλιπή ή και καθόλου πληροφορία (αποφάσεις υπό αβεβαιότητα). Προκειµένου οι αναλυτές και οι αποφασίζοντες να είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτές τις καταστάσεις και να διασφαλίσουν τη βέλτιστη αξιοποίηση του χρόνου και των διαθεσίµων πόρων στην επίλυση προβληµάτων ∆Α, προτείνεται η ακόλουθη βηµατική διαδικασία σχεδιασµού:

Βήµα 1: Ορισµός και εξειδίκευση του προβλήµατος. Το πρώτο και κρισιµότερο βήµα σε οποιαδήποτε µελέτη σχεδιασµού είναι η διασφάλιση µίας σαφούς διατύπωσης του προβλήµατος και των αντιστοίχων προδιαγραφών από τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων στη ∆Α. Οι διατυπώσεις και προδιαγραφές του προβλήµατος εξάγονται συνήθως από τις ανησυχίες του κοινού. Οι συχνά προκύπτουσες δυσκολίες οφείλονται στην ατελή κατανόηση των ΣΟ∆Α στα περισσότερα επίπεδα της λήψης αποφάσεων. Κατά συνέπεια, ο αναλυτής ενδέχεται να βρεθεί στην ανάγκη να επαναπροσδιορίσει ένα πρόβληµα που αρχικά καθορίσθηκε από ένα αποφασίζοντα.

Βήµα 2: Συλλογή και απογραφή δεδοµένων. Στο βήµα αυτό διενεργείται µία απογραφή όλων των αρµόδιων και σχετικών φορέων της κοινότητας, ενώ την ίδια στιγµή συλλέγονται δεδοµένα προκειµένου να καλυφθούν οι προδιαγραφές του προβλήµατος. Ο βασικός σκοπός της απογραφής είναι η όσο το δυνατόν ακριβέστερη περιγραφή του υπάρχοντος ΣΟ∆Α και, επιπλέον, η συγκέντρωση άλλης βασικής πληροφορίας (π.χ. πληθυσµιακά δεδοµένα), κάτι που απαιτεί συχνά αρκετές εκτιµήσεις. Το βήµα αυτό είναι ιδιαίτερα σηµαντικό στο σχεδιασµό, καθώς σε αυτό βασίζονται όλες οι επακόλουθες προτάσεις για ενέργειες. Ως εκ τούτου, είναι βασικό το να συνεκτιµηθούν σε κάθε επίπεδο όλα τα λειτουργικά στοιχεία που απαρτίζουν το ΣΟ∆Α.

Βήµα 3: Αξιολόγηση και σύνθεση εναλλακτικών λύσεων. Περιλαµβάνει τη λεπτοµερειακή αξιολόγηση και ανάλυση των δεδοµένων που συγκεντρώθηκαν κατά το βήµα 2. Εδώ αρχίζουν να διαµορφώνονται τα προγράµµατα του σχεδίου. Σε ορισµένες περιπτώσεις ενδέχεται να είναι απαραίτητη η συλλογή πρόσθετων δεδοµένων και πληροφοριών. Πριν τη

29

διατύπωση των προγραµµάτων είναι πάντως σηµαντική η ανασκόπηση και επανεξέταση του αρχικού προβλήµατος, της διατύπωσης και των προδιαγραφών του. Συχνά διαπιστώνεται ότι πρέπει να γίνουν κάποιες αναθεωρήσεις εν όψει των δεδοµένων που συλλέχθηκαν κατά την απογραφή. Καθώς κάποιο πρόβληµα ενδέχεται να έχει παραπάνω από µία λύση, είναι θετικό για τους σκοπούς της λήψης αποφάσεων το να αναπτύσσονται εναλλακτικές λύσεις (αποτελούµενες από ένα ή και περισσότερα προγράµµατα), οι οποίες και θα πρέπει να παρουσιάζονται τεκµηριωµένες στο σχέδιο. Ένα απλό σχέδιο ενδέχεται να εµπεριέχει ένα ή δύο προγράµµατα, ενώ κάποιο περισσότερο σύνθετο περικλείει περισσότερα λειτουργικά στοιχεία, µε τις εναλλακτικές του λύσεις να περιέχουν ποικίλα προγράµµατα. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να αξιολογηθούν τόσο οι διοικητικές όσο και οι λειτουργικές δραστηριότητες. Κατά την ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων είναι ιδιαίτερα σηµαντικός ο συντονισµός όλων των λειτουργικών στοιχείων, προκειµένου να εξασφαλισθεί η συνέχεια του συστήµατος (από την επιτόπου αποθήκευση µέχρι την Τ∆), ώστε ο αναλυτής να είναι σε θέση να προτείνει βιώσιµες εναλλακτικές λύσεις αξιολογώντας τα συντονισµένα προγράµµατα.

Βήµα 4: Επιλογή προγραµµάτων και σχεδίων. Στο βήµα αυτό επιλέγεται από τον αναλυτή για να περιληφθεί στο σχέδιο ένας περιορισµένος αριθµός εναλλακτικών λύσεων, οι οποίες κατόπιν εξετάζονται από τον ίδιο, από τον αποφασίζοντα όπως επίσης και από άλλους φορείς. Ελέγχεται η λογική των επιµέρους προγραµµάτων που συνθέτουν τις λύσεις αυτές, τα προγράµµατα τροποποιούνται κατά περίπτωση, ενώ προσδιορίζεται και αξιολογείται ο διαχειριστικός έλεγχός τους, κάτι το ιδιαίτερα σηµαντικό καθώς η ∆Α δε µπορεί να λειτουργήσει ικανοποιητικά χωρίς αλληλεπίδραση δηλ. αποκριτικό έλεγχο. Ως εκ τούτου, ο αναλυτής θα πρέπει να αναπτύξει µία λεπτοµερειακή επίγνωση της κοινωνικής και πολιτικής δοµής της κοινότητας. Στο βήµα αυτό, η τελική ενέργεια είναι η επιλογή ενός προτιµούµενου συνόλου προγραµµάτων ώστε να διαµορφωθεί κάποιο σχέδιο, όπου τα προτιµούµενα προγράµµατα θα µπορούν να επιλεγούν από µία µόνο ή και από συνδυασµό εναλλακτικών λύσεων, µε την τελική επιλογή να διενεργείται από τον ίδιο τον αποφασίζοντα.

Βήµα 5: Ανάπτυξη χρονοδιαγράµµατος υλοποίησης. Όταν προκύψουν αστοχίες κατά το σχεδιασµό, ως κύρια αιτία αποδεικνύεται συνήθως ένα ανεπαρκώς ορισµένο χρονοδιάγραµµα υλοποίησης. Ο βαθµός τεκµηρίωσης κάθε χρονοδιαγράµµατος υλοποίησης εξαρτάται από τον τύπο των προγραµµάτων που αναπτύσσονται στο σχέδιο. Εάν είναι δυνατόν, ο βαθµός τεκµηρίωσης που θα απαιτηθεί για την υλοποίηση θα πρέπει να καθορισθεί από τον αναλυτή και τον αποφασίζοντα κατά τη διάρκεια του 1ου βήµατος ανάπτυξης του σχεδίου (προδιαγραφή του προβλήµατος). Οι παρακάτω γενικές παρατηρήσεις µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως οδηγός για τον απαιτούµενο βαθµό τεκµηρίωσης:

• Τοπικά σχέδια που αναπτύσσονται για ένα επιµέρους λειτουργικό στοιχείο απαιτούν συνήθως ένα απλό χρονοδιάγραµµα υλοποίησης, πιθανώς χωρίς κάποια βηµατική ακολουθία για προγραµµατικές αλλαγές:

• Τοπικά και περιφερειακά σχέδια που γίνονται για πάνω από ένα λειτουργικό στοιχείο προαπαιτούν την ανάπτυξη εµπεριστατωµένων χρονοδιαγραµµάτων υλοποίησης, τα οποία θα πρέπει να αναγνωσθούν, ερµηνευθούν και χρησιµοποιηθούν από πολλούς διοικητικούς και λειτουργικούς φορείς.

• Τα εθνικά σχέδια περιλαµβάνουν λίγα σε αριθµό αλλά πολύ συγκεκριµένα χρονοδιαγράµµατα υλοποίησης, λόγω του ότι ασχολούνται κατά κανόνα µε πολλαπλά πολιτικά και δικαιοδοσιακά όρια. Καθώς τα σχέδια αυτά αναπτύσσονται σε απόκριση συγκεκριµένης νοµοθεσίας, περιέχουν επίσης συγκεκριµένες ηµεροµηνίες ολοκλήρωσης, υιοθετώντας συχνά κάποια Ευρωπαϊκή Οδηγία, όπως π.χ. αυτή για τις συσκευασίες και τα απορρίµµατά τους - βλ. Οδηγία 94/62/ΕΚ (1994), Karagiannidis and Moussiopoulos (1995).

Ύστερα από την ολοκλήρωση του βήµατος 5 και µε κατάλληλη τεκµηρίωση, ο αναλυτής έχει πλέον ολοκληρώσει την πιο απαιτητική εργασία. Εξακολουθεί πάντως να παραµένει εµπλεκόµενος στη διαδικασία σχεδιασµού και κατά τη διάρκεια της υλοποίησης, όπως επίσης

30

ακόµη και όταν το σχέδιο απαιτεί ενηµέρωση. To κυρίως έργο της υλοποίησης πλέον

µετατοπίζεται στη µεριά του αποφασίζοντα.

Οργάνωση της πορείας υλοποίησης.

Η οργάνωση της εργασίας σχεδιασµού στις περισσότερες µελέτες ∆Α αποτελεί ευθύνη κάποιου διευθυντή σχεδιασµού που ενδέχεται να είναι σε έναν δηµόσιο φορέα ή σε µία ιδιωτική εταιρία συµβούλων. Το άτοµο αυτό θα πρέπει να ασχολείται και να παρακολουθεί τον υπολειπόµενο χρόνο για την ολοκλήρωση του έργου και τους διαθέσιµους πόρους που έχουν δεσµευθεί για αυτό3. Ως τυπική περίπτωση, τα τοπικά σχέδια είναι απλά και αναπτύσσονται µόνο για ένα λειτουργικό στοιχείο (π.χ. θέµατα προσωπικού, οργάνωση εργασίας, κ.λπ.). Τα περιφερειακά και εθνικά σχέδια είναι, από την άλλη, σύνθετα και συνήθως εµπερικλείουν τα περισσότερα λειτουργικά στοιχεία: Απαιτείται αρκετό προσωπικό για την εκτίµηση των διαφόρων δραστηριοτήτων που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη, ενώ η οργάνωση της εργασίας θα πρέπει να ελέγχεται στενά, ώστε να µην υπάρξει υπέρβαση προθεσµιών και προϋπολογισµού.

Ο έλεγχος της διαδικασίας σχεδιασµού καθίσταται λοιπόν διαχειριστικό θέµα, στο οποίο ένα διάγραµµα δραστηριοτήτων (activity chart) µπορεί να αποδειχθεί πολύτιµη βοήθεια στο διευθυντή σχεδιασµού. Στο διάγραµµα αυτό θα πρέπει να ολοκληρωθούν και παρασταθούν τα βασικά θέµατα εργασίας και οι αλληλοσυσχετίσεις τους, όπως επίσης και οι σχετικές προθεσµίες υλοποίησής τους. O διευθυντής σχεδιασµού χρησιµοποιεί το διάγραµµα αυτό προκειµένου να παραµείνει ενηµερωµένος για την πρόοδο των εργασιών, όπως επίσης και για να αναθέσει στην οµάδα σχεδιασµού τις επιµέρους εργασίες.

1.3.5.3. Η διαδικασία λήψης απόφασης

Ως βασικός σκοπός του σχεδιασµού έχει ορισθεί η συλλογή, αξιολόγηση και παρουσίαση δεδοµένων σχετικών µε κάποιο πρόβληµα που απαιτεί κάποια ενέργεια από κάποιον αποφασίζοντα. Ως εκ τούτου, η διαδικασία σχεδιασµού αποτελεί ιδιαίτερα σηµαντικό τµήµα της διαδικασίας λήψης απόφασης, ενώ η σχέση µεταξύ αναλυτή και αποφασίζοντα είναι κατά κανόνα αρκετά στενή στη διάρκεια της ανάπτυξης του σχεδίου. Στο σηµείο αυτό συζητούνται σε κάποια µεγαλύτερη έκταση ανάγκες και γεγονότα, όπως αυτά σχετίζονται µε την επιλογή και υλοποίηση προγραµµάτων ∆Α.

Προαπαιτούµενα στη λήψη αποφάσεων. Είναι σαφές ότι ένας επαρκής σχεδιασµός αποτελεί ένα από τα θεµελιώδη και ίσως σηµαντικότερα προαπαιτούµενα στη λήψη αποφάσεων. Εξίσου σηµαντικό είναι η κατανόηση των αντικειµενικών σκοπών της υπό εξέταση κοινότητας: Θα πρέπει πρώτα να εξετασθεί ποιες είναι οι ανάγκες και τα προβλήµατα ∆Α σε αυτήν, τα οποία απαιτούν διορθωτικές ενέργειες. Εάν τα προβλήµατα αυτά ενταχθούν στο πλαίσιο της παραπάνω περιγραµµένης µεθοδολογίας σχεδιασµού, θα πρέπει τότε να είναι δυνατή η λήψη κάποιας απόφασης σχετικά µε τη λύση των παραπάνω προβληµάτων, όταν καταστούν διαθέσιµα τα αποτελέσµατα της µελέτης σχεδιασµού. Τα υπεύθυνα άτοµα για την επιλογή και υλοποίηση ΣΟ∆Α θα πρέπει να ενεργήσουν µε ακριβώς τον ίδιο τρόπο. Επιπλέον, ο αποφασίζων θα πρέπει να αξιοποιήσει τα αποτελέσµατα του σχεδιασµού ώστε να αντεπεξέλθει σε θέµατα εξόδων, κατανοµής εργατικού δυναµικού και γενικότερα υλοποίησης του συστήµατος.

Η λήψη αποφάσεων στη ∆Α καθίσταται αρκετά αβέβαιη, εξαιτίας του ερχοµού στο προσκήνιο αρκετών πρόσφατα ανεπτυγµένων εννοιών και τεχνολογιών, όπως επίσης και ως αποτέλεσµα της αύξησης της κοινωνικής ευαισθησίας σχετικά µε την αξία των φυσικών πόρων. Χωρίς κάποιους αποτελεσµατικούς οδηγούς λήψης αποφάσεων (όπως τα προϊόντα ενός καλού

3 Βέβαια, όσο πιο «καινοτόµο» είναι ένα έργο για µία περιοχή, τόσο πιθανότερο είναι να ξεπερασθεί

το χρονοδιάγραµµά του, φαινόµενο ακόµη εντονότερο στην περίπτωση πιλοτικών µονάδων.

31

σχεδιασµού), υπάρχει ο κίνδυνος πολλοί αποφασίζοντες να ανταποκριθούν στην παραπάνω δυναµική φύση του συστήµατος, αναβάλλοντας οποιαδήποτε ενέργεια υλοποίησης µέσω κάποιου «ατελείωτου» κύκλου επιπρόσθετων µελετών. ∆ραστηριότητες αυτού του είδους µπορεί να είναι πολιτικά πρόσφορες αλλά σπάνια αποδεικνύονται αποκριτικές σε ανάγκες της κοινότητας. Περισσότερο πρακτική προσέγγιση θα αποτελούσε η ανάπτυξη ενός δυναµικού σχεδίου ∆Α και µίας κατάλληλης τεχνικής ενηµέρωσης που θα επιτρέψει στα ΣΟ∆Α να µεταβάλλονται ανάλογα µε τις κοινωνικές αξίες, τις έννοιες και τις τεχνολογίες.

Σηµαντικά επακόλουθα µίας απόφασης. Όπως περιγράφηκε και προηγουµένως, ο σχεδιασµός είναι µία διαδικασία που οδηγεί στην ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων διαχείρισης. Η λήψη αποφάσεων είναι µία δραστηριότητα που οδηγεί σε δράσεις υλοποίησης συστηµάτων εξοπλισµού και εργατικού δυναµικού. Αν και υφίσταται κίνδυνος υπεραπλούστευσης της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, στην ολοκλήρωση δράσεων ∆Α θεωρούνται σηµαντικά τα εξής τέσσερα επακόλουθα:

1. Υιοθέτηση ενός σχεδίου ∆Α, συµπεριλαµβανοµένων και ειδικών προγραµµάτων. 2. Υιοθέτηση ενός καταλλήλου χρονοδιαγράµµατος υλοποίησης. 3. Επιλογή ενός φορέα ή φορέων που θα διαχειρισθούν το σχέδιο και θα χειρισθούν το

σύστηµα. 4. Επιλογή προσωπικού, χρηµατοδοτικών πόρων και µέσων.

Είναι αξιοσηµείωτο ότι δεν απαιτούνται όλα τα επακόλουθα της απόφασης για την έναρξη ενός προγράµµατος δράσης. Π.χ., η διοίκηση, λειτουργία και διαχείριση του προσωπικού αποτελεί κατά κανόνα ευθύνη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΤΑ). Ως εκ τούτου, τα επακόλουθα Νο. 1 και 2 είναι σηµαντικότερα στο τοπικό επίπεδο σχεδιασµού. Στην υλοποίηση περιφερειακών σχεδίων είναι συχνά απαραίτητη η διαµόρφωση νέων πηγών προσωπικού και χρηµατοδότησης. Ως εκ τούτου, και τα τέσσερα παραπάνω επακόλουθα είναι σηµαντικά σε αυτά τα επίπεδα.

1.3.5.4. Λειτουργικά στοιχεία και δυνητικές ενέργειες

Oι περιλαµβανόµενες σε ένα ΣΟ∆Α δυνητικές ενέργειες ακολουθούν µία ιεραρχική δοµή, η οποία καταδεικνύεται στην Εικόνα 11 (πρέπει να τονισθεί ότι εξετάζονται µόνο τα µετακαταναλωτικά απορρίµµατα). Στην περίπτωση ενός ΣΟ∆Α η ιεραρχία αυτή χαρακτηρίζεται αρχικά ως διαδοχικά αποκλειστική καθώς:

• Στο επίπεδο 1 (µεταφόρτωση) τα απορρίµµατα συµπιέζονται για µείωση του όγκου τους.

• Στο επίπεδο 2 (επεξεργασία, µετασχηµατισµός και ανάκτηση πόρων σε Μονάδες Ανάκτησης Υλικών ή/και Κοµποστοποίησης (ΜΑΥΚ) και ΜΘΕ) τα απορρίµµατα υπόκεινται σε διεργασίες που αποσκοπούν στην εκτροπή τους από το επίπεδο 3.

• Στο επίπεδο 3 (Τελική ∆ιάθεση (Τ∆) σε ΧΥΤΑ) αποτίθεται στη γη οτιδήποτε δεν κατέστη δυνατόν να ανακτηθεί στο επίπεδο 2.

Είναι πάντως αξιοσηµείωτο ότι, όλα τα παραπάνω επίπεδα µπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί ότι παρέχουν και την επιπρόσθετη κοινή υπηρεσία της αποδοχής απορριµµάτων, κάτι το όχι αυτονόητο και προφανές αλλά, αντιθέτως κάτι που καθίσταται σήµερα ολοένα και περισσότερο δύσκολο και δαπανηρό. Αυτό σηµαίνει ότι όταν ο φορέας Α δέχεται τα απορρίµµατα από το φορέα Β, τότε ο Α παρέχει στο Β µία υπηρεσία γιατί τον απαλλάσσει από τα απορρίµµατά του. Το κατά πόσο η παραπάνω υπηρεσία έχει και τιµολογιακές συνέπειες (ανταποδοτικό τέλος ή τέλος πύλης, gate fee), έχει να κάνει µ.ά. και µε τη σχέση µεταξύ του φορέα που µεταφέρει τα απορρίµµατα σε µία εγκατάσταση µε το φορέα που διαχειρίζεται την εγκατάσταση αυτή. Εάν οι δύο φορείς ταυτίζονται τότε δεν υπάρχει περίπτωση να εµφανισθεί τέτοιο τέλος στο συγκεκριµένο σηµείο της αλυσίδας, αλλά αυτό µετατοπίζεται στο αµέσως κοντινότερο σηµείο ανάντι της ροής των απορριµµάτων (βλ. Εικόνα 12).

32

Εικόνα 11. Ιεραρχική δοµή ενός ΣΟ∆Α. Με διακεκοµµένα τόξα παρίστανται οι οδοί επανένταξης προ- (ανακύκλωση κατά την παραγωγική διαδικασία) και µετα-καταναλωτικών ανακτηµένων πόρων (πρώτων υλών, ενέργειας) στον οικονοµικό κύκλο (Καραγιαννίδης, 1996).

Τονίζεται ότι (βλ. και Εικόνα 12 - περίπτωση 3) η παραπάνω αναφερθείσα έννοια της υπηρεσίας δεν περιορίζεται στα ανάµικτα απορρίµµατα αλλά επεκτείνεται και στις δευτερογενείς πρώτες ύλες, οι οποίες έχουν προκύψει ως προϊόντα ∆ιαλογής στην Πηγή (∆σΠ) ή ως προϊόντα από ΜΑΥΚ. Στην περίπτωση που αυτή η δραστηριότητα συνεπάγεται πρόσθετο κόστος για τον τελικό ανακυκλωτή, οι παρεχόµενες υπηρεσίες και οι συνεπαγόµενες χρηµατορροές διατηρούν τη φορά τους. Π.χ., εάν µία πετροχηµική βιοµηχανία απορροφήσει πλαστικά ανάµικτα απορρίµµατα ως πρώτη ύλη (feedstock) για διάφορες διεργασίες διυλιστηρίου, τότε θα πρέπει να δικαιούται (µέσω του καταλλήλου θεσµικού πλαισίου) ενός αντίστοιχου τέλους πύλης, το οποίο θα την αποζηµιώνει για οποιαδήποτε πρόσθετα κόστη αναγκασθεί να υποστεί ως συνέπεια της παραπάνω δραστηριότητας της ανακύκλωσης. Στο συγκεκριµένο παράδειγµα, η βιοµηχανία θα εισπράττει το παραπάνω τέλος από το φορέα που της παραδίδει τα ανάµικτα πλαστικά απορρίµµατα. Η ροή των απορριµµάτων είναι αντίρροπη αυτής των υπηρεσιών και άρα της χρηµατορροής που καλύπτει το κόστος των υπηρεσιών αυτών. Στην περίπτωση που το εν λόγω κόστος είναι αρνητικό (όπως σε περιπτώσεις ορισµένων προδιαλεγµένων υλικών - βλ. Εικόνα 12 - περίπτωση 3), αντιστρέφεται και η χρηµατορροή. Επίσης, το εν λόγω τέλος πύλης δεν είναι κατ’ανάγκη πάντοτε χρηµατικό αλλά είναι δυνατόν να εµφανισθεί κατόπιν διαπραγµάτευσης και µε τη µορφή παροχής κάποιας άλλης (ανταποδοτικής) υπηρεσίας (βλ. εικόνα 12 - περίπτωση 2).

33

α) Ανάµικτα απορρίµµατα ∆Θ (Α1.1=Α1.2). Το Τ1.1 είναι το τέλος καθαριότητας που πληρώνεται από το

δηµότη για την υπηρεσία Υ1.1 (καθαριότητα της πόλης) µέσω του λογαριασµού της ∆ΕΗ (από όπου και το εισπράττει ο ∆Θ). Το Τ1.2 είναι το ποσό εκείνο που ο ∆Θ πληρώνει στο ΣΟΤΑΜΘ (ορίζεται ως το 2% του τακτικού προϋπολογισµού του ∆Θ) για την υπηρεσία Υ1.2 (αποδοχή απορριµµάτων ∆Θ στο Χ∆Α Ταγαράδων που διαχειρίζεται ο ΣΟΤΑΜΘ).

β) Ανάµικτα απορρίµµατα ∆ήµου Καλαµαριάς (Α2.1=Α2.2=Α2.3), θεωρώντας διέλευσή τους µέσω του ΣΜΑ του ∆Θ. Η ποσότητα Α.2.3 έχει µεγαλύτερη πυκνότητα από τις Α.2.1 και Α.2.2. Τα Τ2.1, Τ.2.3, Υ2.1 και Υ2.3 είναι ανάλογα των Τ1.1, Τ1.3, Υ1.1 και Υ1.3. Σήµερα (Ιανουάριος 1996) είναι σε εξέλιξη το θέµα ασφαλιστικών µέτρων του ∆ήµου Καλαµαριάς εναντίον του ήδη λειτουργούντος ΣΜΑ του ∆Θ (εφηµ. «Μακεδονία», 1995-α), αντιδικία που θα µπορούσε να αµβλυνθεί στις σχετικές διαπραγµατεύσεις, µέσω συµφωνίας στην οποία θα προβλέπονταν π.χ. δωρεάν αποδοχή των απορριµµάτων του ∆ήµου Καλαµαριάς από τον ΣΜΑ του ∆Θ (δηλ. Τ2.2=0 στην υπηρεσία Υ2.2).

γ) Προδιαλεγµένο παλαιόχαρτο του ΣΟΤΑΜΘ (Α3.1=Α3.2=Α.3.3). Λόγω του ότι σήµερα (φθινόπωρο 1995), η χαρτοβιοµηχανία (τελικός ανακυκλωτής) εµφανίζει αυξηµένη ζήτηση σε παλαιόχαρτο οι φορές των υπηρεσιών (Υ3.3, Υ3.2 και Υ3.1) αντιστρέφονται, µετατρέποντας αυτοµάτως και τα τέλη (Τ3.3, Τ.3.2) σε τιµές αγοράς δευτερογενών πρώτων υλών (εδώ Τ3.1=0, αν και µπορεί και αυτό να πάρει κάποια αρνητική τιµή -ελαττώνοντας το Τ1.1). Πρόκειται για την (απλή) περίπτωση που η ανακύκλωση προωθείται χωρίς παρεµβατικές δράσεις (π.χ. επιδοτήσεις ή νοµοθεσία που να επιβάλλει προδιαγραφές και στόχους, εξαναγκάζοντας τον ιδιωτικό τοµέα σε δραστηριότητες στην κατεύθυνση αυτή).

Εικόνα 12. Ροές ανάµικτων/προδιαλεγµένων απορριµµάτων, ανταποδοτικά τέλη (Τx.y) και παρεχόµενες υπηρεσίες (Υx.y) για τρία παραδείγµατα (x) ∆Α (y: αύξων αριθµός σταδίου ∆Α) (Καραγιαννίδης, 1996).

Οι επιµέρους δυνητικές ενέργειες σε ένα ΣΟ∆Α όσον αφορά εγκαταστάσεις είναι:

• Σταθµός Μεταφόρτωσης Απορριµµάτων (ΣΜΑ).

• Μονάδα Θερµικής Επεξεργασίας απορριµµάτων (ΜΘΕ).

• Μονάδα Ανάκτησης Υλικών ή/και Κοµποστοποίησης απορριµµάτων (ΜΑΥΚ).

• Χώρος υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων (ΧΥΤΑ). Κάθε δυνητική ενέργεια µπορεί να υποδιαιρεθεί σε υπό-ενέργειες (εµβαθύνοντας στα επίπεδα διακριτότητας), ανάλογα µε το βαθµό λεπτοµέρειας (και τα συνεπακόλουθα επίπεδα) που επιθυµεί κανείς να προσάψει εξ αρχής στο σύστηµα.

Ένα άλλο ενδιαφέρον σηµείο έγκειται στον ορισµό και (κυρίως) το ελάχιστο µέγεθος (και συνεπακόλουθο κόστος επένδυσης) µίας εγκατάστασης. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα του ΣΜΑ. Ο µοναδικός του βασικός ρόλος είναι να συµπιέζει τα εισερχόµενα απορρίµµατα, αυξάνοντας την πυκνότητα και άρα µειώνοντας τον όγκο τους. Το µέγεθός του ποικίλλει και µπορεί να εκτείνεται από µία φορητή πρέσα µέχρι µία πλήρη εγκατάσταση βιοµηχανικής κλίµακας. Το παράδειγµα λοιπόν του ΣΜΑ (µοναδικό σε ένα ΣΟ∆Α) είναι χαρακτηριστικό της

34

µετάβασης από την «κλίµακα του κάδου» στην «κλίµακα της εγκατάστασης». Πρακτικά προβλήµατα χωροθέτησης-κατανοµής υφίστανται σαφώς και στις δύο κλίµακες, µε την πρώτη να φέρει το γενικό χαρακτηρισµό της τοπικής και τη δεύτερη της περιφερειακής. Κατά αναλογία µε τα προβλήµατα χωροθέτησης στη ∆Α και τα προβλήµατα διακίνησης εµφανίζουν αµφότερες τις δύο παραπάνω διαστάσεις: Τα δροµολόγια συλλογής των απορριµµατοφόρων εντός των ΟΤΑ λογίζονται ως διακινήσεις τοπικής κλίµακας, καθώς τα οχήµατα αυτά «επισκέπτονται» τους κάδους (σηµεία συλλογής ανάµικτων απορριµµάτων τοπικής κλίµακας) και τους εκκενώνουν, παρέχοντας έτσι το βασικό τµήµα της προβλεπόµενης υπηρεσίας τους. Αντίθετα, τα δροµολόγια µεταφοράς των ανωτέρω συλλεγοµένων απορριµµάτων στα ίδια απορριµµατοφόρα από τους ΟΤΑ προς τις µονάδες επεξεργασίας, µετασχηµατισµού ή και Τ∆, λογίζονται ως διακινήσεις περιφερειακής κλίµακας. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται και µία απεµπλοκή (αν και όχι πάντοτε πλήρης) των δύο σταδίων της αποκοµιδής, κάτι που διευκολύνει και την ξεχωριστή επιµέρους προσοµοίωση του περιφερειακού συστήµατος. Η διάκριση ανάµεσα σε τοπικό και περιφερειακό ΣΟ∆Α είναι γενικά τόσο καλύτερη όσο µικρότερος είναι ο ΟΤΑ. Στην περίπτωση του ΣΜΑ, η τροφοδοσία της µονάδας µπορεί να γίνεται µέσω του τοπικού ή µέσω του περιφερειακού δικτύου διακίνησης (ή και των δύο σε συνδυασµό), ανάλογα µε το κατά πόσο ο σταθµός θεωρείται ως ευρισκόµενος εντός των ορίων του ΟΤΑ που εξυπηρετεί ή όχι (Kirca and Erkip, 1988). Η σκοπιµότητα της απεµπλοκής των συστηµάτων τοπικής και περιφερειακής κλίµακας έγκειται στη δυνατότητα εξέτασης και βελτιστοποίησης του δευτέρου χωρίς να χρειάζεται να εξετασθούν ταυτόχρονα συναφή θέµατα µικροκλίµακας (π.χ. λεπτοµερής καθορισµός δροµολογίων αποκοµιδής εντός κατοικηµένων περιοχών, χωροθέτηση κάδων, οργάνωση προγραµµάτων ∆σΠ, κ.λπ.).

Κάθε µονάδα ∆Α σε κατάσταση λειτουργίας εµφανίζει πάντοτε µία εισροή απορριµµάτων σε αυτήν, ως προφανές αποτέλεσµα του ρόλου της και της υπηρεσίας που παρέχει. Οποιαδήποτε στερεά, µη αξιοποιήσιµα «(παρα-)προϊόντα» της µονάδας θεωρούνται και αυτά ως απορρίµµατα και κατά συνέπεια εµφανίζονται ως ροή εξόδου της µονάδας. Γενικά, η ροή µάζας εξόδου (wεξ) κάθε εγκατάστασης ∆Α εµφανίζεται ως ποσοστό της ροής µάζας εισόδου (wεισ) σε αυτή, συναρτήσει ενός παράγοντα µείωσης (ƒ: 0-1) που δείχνει το πόσο ελαττώνεται η ποσότητα των ΣΑ που «εξέρχονται»4 από την εκάστοτε εγκατάσταση:

wεξ = (1-ƒ).wεισ, όπου ƒ = ƒ(τυπολογία µονάδας, είδος απορριµµάτων)

Ειδικές (ακραίες) περιπτώσεις: (α) ΣΜΑ: ƒ=1, (β) ΧΥΤΑ: ƒ=0. Είναι προφανές ότι στο παραπάνω ισοζύγιο δεν περιλαµβάνονται οι εκποµπές υγρών και αερίων ρύπων κάθε µονάδας, πράγµα που οφείλεται στην κατά τάξεις µεγέθους µικρότερη ποσότητά τους (κάτι που βέβαια δεν υποβαθµίζει διόλου τη σηµασία τους).

Το σύνολο των δυνητικών ενεργειών ανάκτησης πόρων από τα απορρίµµατα απαρτίζεται από (α) ∆σΠ, (β) Μηχανική-Βιολογική Επεξεργασία (ΜΒΕ), (γ) θερµική επεξεργασία (ΘΕ) και (δ) ΥΤ. Η ΘΕ, λαµβάνουσα χώρα σε αντίστοιχες ΜΘΕ, µπορεί περαιτέρω να διαχωριστεί στην «συµβατική» καύση ή αποτέφρωση (πλέον µόνον - σύµφωνα µε Κοινοτικές Οδηγίες- µε ανάκτηση ενέργειας) και σε ορισµένες υπό εξέλιξη ή µεταβατικές τεχνολογίες (βλ. κεφ. 1.2.4). Η ΜΒΕ, διεξαγόµενη σε ΜΑΥΚ µπορεί περαιτέρω να διαχωριστεί ανάλογα µε τα ανακτώµενα υλικά (ΒΕ) -«κοµπόστ», Καύσιµο από Σκουπίδια -ΚαΣ ή RDF-, δευτερογενείς πρώτες ύλες, βλ. και κεφ. 8). Η ΥΤ µπορεί και αυτή να διαχωριστεί ανάλογα µε ορισµένα τεχνολογικά χαρακτηριστικά της (ύπαρξη στεγάνωσης πυθµένα, πρόβλεψη αξιοποίησης βιοαερίου, δυνατότητα επεξεργασίας διασταλλαζόντων, κ.λπ.). Η ∆σΠ περιλαµβάνει επίσης διάφορους συνδυασµούς ανάλογα µε το είδος των προδιαλεγόµενων υλικών και το εφαρµοζόµενο σύστηµα συλλογής.

4 Είτε εξακολουθώντας να χαρακτηρίζονται ως «απορρίµµατα», είτε αποκτώντας τον χαρακτήρα των

«υπολειµµάτων».

35

Ένα βασικό χαρακτηριστικό που διέπει την παρούσα ανάλυση είναι ότι οι παραπάνω δυνητικές δράσεις δεν είναι αµοιβαία αποκλειόµενες, δηλαδή µπορούν (και στα πλαίσια ενός ΣΟ∆Α συχνά ενδείκνυται) να συνδυασθούν µεταξύ τους. Η υπολανθάνουσα ιδέα είναι ότι µία ικανοποιητική λύση ενός προβλήµατος ∆Α θα περιλαµβάνει κανονικά περισσότερες από µία εκ των παραπάνω δυνητικών ενεργειών, υπό την έννοια ότι κάθε µέθοδος εµφανίζει ταυτόχρονα ισχυρά και ασθενή σηµεία (βλ. µ.ά. Diakoulaki et al., 1993):

♦ Η ΥΤ εξακολουθεί να αποτελεί σήµερα (παγκοσµίως, σχεδόν ολοκληρωτικά) την οικονοµικότερη µέθοδο διάθεσης αλλά συνεπάγεται σπατάλη πόρων (µε µοναδική δυνατότητα ανάκτησης αυτή της ενεργειακής µέσω της αξιοποίησης του βιοαερίου), ενώ συναντώνται διαρκώς αυξανόµενα προβλήµατα εξεύρεσης νέων ΧΥΤΑ, λόγω µη διαθεσιµότητας γης αλλά και κοινωνικών αντιδράσεων (σύνδροµο ΝIMBY).

♦ Οι ΜΘΕ εκπέµπουν επικίνδυνους ρύπους και συνοδεύονται από υψηλά κόστη επένδυσης, αλλά η λειτουργία τους αποδεικνύεται συχνά οικονοµικά αποδοτική (µικρές ανάγκες σε γη, χαµηλό κόστος συλλογής απορριµµάτων, ενεργειακή ανάκτηση) και διαχειριστικά επικερδής στο βαθµό που µπορεί να καλύψει τα κόστη διαχείρισης άλλων εγκαταστάσεων ∆Α (Caruso et al., 1993).

♦ Οι ΜΑΥΚ διακρίνονται από µέτρια κόστη επένδυσης, τα οποία ελαττώνονται -λόγω του προδιαγραφόµενου µικρού µεγέθους της εγκατάστασης- ακόµη περισσότερο στην περίπτωση που δίνεται έµφαση στην παραγωγή ΒΕ, εξαιτίας της δυσκολίας απορρόφησης του προϊόντος (Karagiannidis et al., 1996).

♦ Τόσο οι ΜΘΕ όσο και οι ΜΑΥΚ δε µπορούν να λειτουργήσουν χωρίς την παρουσία ΧΥΤΑ, στον οποίο θα οδηγούνται τα (ποσοτικά δραστικά ελαττωµένα) στερεά τους κατάλοιπα.

♦ Η ∆σΠ δε µπορεί να αποτελέσει αυτάρκη επιλογή, καθώς συνδέεται µε σχετικά χαµηλά ποσοστά µείωσης της συνολικής προκύπτουσας ποσότητας των απορριµµάτων.

Στα επόµενα υποκεφάλαια θα παρουσιασθεί συνοπτικά κάθε µία από τις παραπάνω αναφερθείσες «δυνητικές ενέργειες», στο πλαίσιο του αντιστοίχου της λειτουργικού στοιχείου.

1.4. Νοµικό πλαίσιο ∆Α

Στις πιο πυκνοκατοικηµένες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), η εναπόθεση των απορριµµάτων σε χωµατερές έχει φθάσει στα όριά της. Αν και εξακολουθεί να αποτελεί ενδεχόµενη λύση σε άλλες περιοχές όπου υπάρχουν ακόµη διαθέσιµες εκτάσεις, τα περιθώρια στενεύουν µακροπρόθεσµα λόγω του κινδύνου µόλυνσης των υδάτων και του εδάφους καθώς και των διαµαρτυριών του ντόπιου πληθυσµού. Η χρήση χωµατερών θα εξαρτηθεί από την ύπαρξη χωροταξικώς κατάλληλων και σωστά σχεδιασµένων εκτάσεων και από την προεπεξεργασία ορισµένων απορριµµάτων πριν καταλήξουν σε αυτές.

Η καύση των απορριµµάτων (συµπεριλαµβανοµένων και των καινοτόµων µεθόδων θερµικής επεξεργασίας) αποτελεί ενδεδειγµένη λύση σε πολλές περιπτώσεις, δεδοµένου ότι παρουσιάζει το προτέρηµα της ανάκτησης ενέργειας. Ωστόσο, απαιτούνται επενδύσεις για την αποφυγή των εκποµπών τοξικών ουσιών, καθώς και προσεκτικός σχεδιασµός και διαχείριση της εγκατάστασης και επιλογή των χώρων.

Η καλύτερη λύση για τη µείωση του όγκου των απορριµµάτων είναι η ελάττωση της χρήσης υλικών συσκευασίας και η ανακύκλωση. Η ανακύκλωση προσφέρει σηµαντικές δυνατότητες µείωσης της ρύπανσης. Κάθε τόνος χαρτιού που παρασκευάζεται από χρησιµοποιηµένο χαρτί αντί ξύλου καθιστά δυνατό τον περιορισµό της κατανάλωσης ενέργειας κατά 1/4 έως 3/5 και της ατµοσφαιρικής ρύπανσης κατά 75%. Η ανακύκλωση του χαρτιού, του χαρτονιού και του γυαλιού έχει, ως εκ τούτου, πρωταρχική σηµασία. Στα κράτη µέλη, η αναλογία

36

ανακυκλωµένου χαρτιού και χαρτονιού κυµαίνεται µεταξύ 28% και 53% (µέσος όρος ΕΕ:

49,6%) και του γυαλιού µεταξύ 21% και 70%.

1.4.1. Οι κατευθυντήριες γραµµές της κοινοτικής πολιτικής

Στο πλαίσιο της κοινοτικής πολιτικής έχουν καθοριστεί πέντε βασικοί στόχοι:

• Αποφυγή της δηµιουργίας αποβλήτων µε την προώθηση τεχνολογιών και διαδικασιών που είναι φιλικές προς το περιβάλλον και δηµιουργούν λιγότερα απορρίµµατα, όπως επίσης µε την παραγωγή περιβαλλοντικά ασφαλών και ανακυκλώσιµων προϊόντων.

• Προώθηση της επανεπεξεργασίας, και ιδίως της ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης απορριµµάτων ως πρώτων υλών.

• Βελτίωση της διάθεσης αποβλήτων µε την επιβολή αυστηρών ευρωπαϊκών προδιαγραφών στον τοµέα του περιβάλλοντος, ιδίως υπό τη µορφή νοµοθεσίας.

• Θέσπιση αυστηρότερων διατάξεων για τη µεταφορά επικίνδυνων ουσιών.

• Εξυγίανση των µολυσµένων εκτάσεων.

Οι στόχοι αυτοί θα επιτευχθούν µε τη διάθεση των αποβλήτων στην πλησιέστερη εγκατάσταση του τόπου παραγωγής τους. Κάθε κράτος µέλος οφείλει να χαράξει σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων. Κοινά ερευνητικά προγράµµατα στοχεύουν στη µείωση των ποσοτήτων µη ανακυκλώσιµων αποβλήτων και στη θέσπιση διαδικασιών για την ανακύκλωση των βιοµηχανικών αποβλήτων και των οικιακών απορριµµάτων καθώς και τη χρήση των αποβλήτων στη γεωργία ή στην παραγωγή ενέργειας.

1.4.2. Βασικές νοµοθετικές διατάξεις

α. Βασική οδηγία

Η οδηγία 75/442 ορίζει τις βασικές αρχές για τη συλλογή, τη διάθεση, την ανακύκλωση και την επεξεργασία των αποβλήτων.

β. 'Aκρως επικίνδυνα απόβλητα

Η οδηγία 78/319 συµπληρώνει την οδηγία 75/442 σχετικά µε τη διάθεση των τοξικών και επικινδύνων αποβλήτων. Περιλαµβάνει κατάλογο τοξικών και επικινδύνων ουσιών που υποδιαιρούνται σε 27 οµάδες. Τα κράτη µέλη πρέπει να διασφαλίσουν ότι τα εν λόγω απόβλητα αποθηκεύονται και τυγχάνουν επεξεργασίας µόνο σε εγκεκριµένες εγκαταστάσεις. Το κόστος της διάθεσης των αποβλήτων το οποίο δεν καλύπτεται από την ανακύκλωση πρέπει να καταλογίζεται µε βάση την αρχή "ο ρυπαίνων πληρώνει".

'Aλλες οδηγίες καλύπτουν την επεξεργασία ουσιών που δεν περιλαµβάνονται στον κατάλογο της οδηγίας 78/319:

• Χρησιµοποιηµένα έλαια: οδηγία 75/439 (τελευταία τροποποίηση από την οδηγία 91/692).

• Πολυχλωροδιφαινύλια και πολυχλωροτριφαινύλια: οδηγία 76/403 (91/192).

• Απόβλητα από τη βιοµηχανία διοξειδίου του τιτανίου: οδηγία 78/176 (92/112)

• Χρησιµοποίηση της ιλύος καθαρισµού λυµάτων στη γεωργία: οδηγία 86/278 (91/692) που ορίζει κοινοτικά µέτρα για την προστασία του εδάφους και τον περιορισµό της ανεξέλεγκτης χρήσης ιλύος καθαρισµού λυµάτων.

• Πρόληψη της ατµοσφαιρικής ρύπανσης που προκαλείται από τις νέες εγκαταστάσεις καύσης αστικών απορριµµάτων: οδηγίες 89/369 και 89/429 αυτές οι δύο οδηγίες

37

προβλέπουν την καύση του 25% των απορριµµάτων που παράγονται στο σύνολο της Κοινότητας ορίζουν προδιαγραφές εκποµπών για τα βαρέα µέταλλα, για το υδροχλωρικό οξύ, το υδροφθορικό οξύ, το διοξείδιο του θείου, καθώς και για τον κονιορτό, που ταξινοµούνται ανάλογα µε τις δυνατότητες των εγκαταστάσεων καύσης· αυστηρότερες προδιαγραφές επιβάλλονται στις µεγαλύτερες εγκαταστάσεις· οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις πρέπει να ευθυγραµµιστούν µε τις προδιαγραφές που ισχύουν για τις νέες εγκαταστάσεις σε δύο στάδια.

• Μπαταρίες και συσσωρευτές που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες (οδηγία 91/157)· η εν λόγω οδηγία εγκρίθηκε κατόπιν πρωτοβουλίας του ΕΚ· απαγορεύει την εµπορία ορισµένων µπαταριών και συσσωρευτών που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες· υποχρεώνει τα κράτη µέλη να λάβουν µέτρα για να διασφαλίσουν την κατάλληλη επισήµανση και την ξεχωριστή συλλογή των χρησιµοποιηµένων µπαταριών και συσσωρευτών µε στόχο την ανακύκλωση και την κατάλληλη διάθεσή τους. Η οδηγία 91/157 τροποποιήθηκε από την οδηγία της Επιτροπής 98/101 σύµφωνα µε την οποία τα κράτη µέλη πρέπει να απαγορεύσουν, το αργότερο µέχρι την 1η Ιανουαρίου 2000, την εµπορία µπαταριών και συσσωρευτών που περιέχουν ποσοστό υδραργύρου άνω του 0,0005% του βάρους τους.

γ. ∆ιασυνοριακές µεταφορές επικινδύνων αποβλήτων

Το πρόβληµα αυτό ρυθµίζεται από την οδηγία 84/631 (όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 91/692), η οποία εκπονήθηκε µετά την τραγωδία της διοξίνης στο Σεβέζο, όπου µεταφέρθηκαν εντός της Κοινότητας βαρέλια που περιείχαν απόβλητα χωρίς να ληφθούν ούτε οι πλέον στοιχειώδεις προφυλάξεις ασφαλείας. Η οδηγία θέσπισε διαδικασίες παρακολούθησης και ελέγχου µε στόχο την πρόληψη παρόµοιας αµέλειας στο µέλλον.

δ. Συσκευασίες και απορρίµµατα συσκευασιών

Η Οδηγία 94/62 δίνει προτεραιότητα στην πρόληψη των απορριµµάτων. Προσδίδει ανάλογη σηµασία στην επαναχρησιµοποίηση και τις διάφορες µορφές ανάκτησης των αποβλήτων (είτε µε λιπασµατοποίηση είτε µε καύση). Τα κράτη µέλη καλούνται να θέσουν ως στόχο την ανάκτηση, εντός πέντε ετών, του 50% τουλάχιστον και του 65% κατ' ανώτατο όριο των αποβλήτων (συµπεριλαµβανοµένης της ΘΕ µέσω της καύσης των αποβλήτων) και την ανακύκλωση για επαναχρησιµοποίηση ελάχιστου ορίου 25% και µέγιστου ορίου 45% του συνολικού όγκου των αποβλήτων και τουλάχιστον του 15% κάθε υλικού συσκευασίας. ∆ιαφορετικές διατάξεις προβλέπονται από την Οδηγία για την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία. Η Οδηγία αυτή µετουσιώθηκε σε εθνικό δίκαιο µε τον Νόµο 2939/2001 για την εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων συσκευασιών και άλλων προϊόντων.

ε. Καύση επικινδύνων αποβλήτων

Η οδηγία 94/67 προβλέπει µέτρα για την πρόληψη ή τουλάχιστον τη µείωση των αρνητικών επιπτώσεων που έχει η καύση επικίνδυνων αποβλήτων στο περιβάλλον και τη δηµόσια υγεία. Θέτει προϋποθέσεις για τη λειτουργία των εγκαταστάσεων καύσης αποβλήτων καθώς και οριακές τιµές εκποµπών.

στ. Υγειονοµική ταφή Η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση οδηγίας (COM(91)0102 και COM(93)0275) για τους χώρους εναπόθεσης απορριµµάτων η οποία προβλέπει την ταξινόµηση των χώρων εναπόθεσης και τη θέσπιση εναρµονισµένων διαδικασιών έγκρισης, ελέγχου και παρακολούθησης µε στόχο την ευθυγράµµιση των διατάξεων των κρατών µελών σχετικά µε την ΥΤ. Η Οδηγία 99/31/ΕΚ για την υγειονοµική ταφή των αποβλήτων τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο του 1999 και αναµφισβήτητα αποτελεί για τη χώρα µας ένα σηµαντικό εργαλείο για την προστασία της δηµόσιας υγείας και του περιβάλλοντος από την υγειονοµική ταφή των αποβλήτων .Η σπουδαιότητα της Οδηγίας είναι τέτοια που αναµένεται , σε συνδυασµό µε τον πρόσφατο νόµο για τις συσκευασίες, να επιφέρει ριζικές αλλαγές στο υφιστάµενο τρόπο διαχείρισης των αποβλήτων στην Ελλάδα και να δώσει νέες ευκαιρίες και δυνατότητες στην ελληνική αγορά. Η

38

φιλοσοφία ασφάλειας και προστασίας του περιβάλλοντος από τη διάθεση των αποβλήτων που διαπνέει την εν λόγω Οδηγία , βασίζεται στις γνωστές αρχές διαχείρισης στερεών αποβλήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και περιλαµβάνει τις εξής αξιολογήσεις και βασικές απαιτήσεις (Στοϊλόπουλος και Κουσκούρης, 2002):

- Οι διεργασίες βιοαποδόµησης και οι εκποµπές ρύπων στους ΧΥΤΑ δεν είναι απόλυτα ελεγχόµενες,

- Η λειτουργική ικανότητα του συστήµατος πολλαπλών φραγµών µόνωσης του ΧΥΤΑ δεν διασφαλίζεται επ’αόριστον.

- Απαιτείται προεπεξεργασία των αποβλήτων, µε στόχο αφενός τη µείωση του βιοαποδοµήσιµου κλάσµατος και αφετέρου την αποµάκρυνση του ευδιάλυτου ρυπαντικού φορτίου.

- Απαιτούνται αυστηρά κριτήρια παραλαβής αποβλήτων σε ΧΥΤΑ, έτσι ώστε στη φάση της µετέπειτα φροντίδας να υπάρχουν όσο το δυνατόν λιγότερες απαιτήσεις και κατά συνέπεια µικρότερο κόστος.

- Απαιτούνται" συστήµατα πολλαπλών φραγµών και η λήψη κατάλληλων µέτρων για την ελεγχόµενη διαχείριση του βιοαερίου και των στραγγισµάτων.

1.4.3. ∆ιεθνής δράση

Η Κοινότητα υπέγραψε το 1989 τη Σύµβαση της Βασιλείας για τη διασυνοριακές µεταφορές επικίνδυνων αποβλήτων. Το Συµβούλιο ενέκρινε τον κανονισµό 259/93, που τροποποιήθηκε από τον κανονισµό 120/97, σχετικά µε την παρακολούθηση και τον έλεγχο των µεταφορών αποβλήτων στο εσωτερικό της Κοινότητας καθώς και κατά την είσοδο και έξοδό τους, το περιεχόµενο του οποίου ανταποκρίνεται στη Σύµβαση της Βασιλείας. Κατόπιν πρωτοβουλίας της Κοινότητας, η τρίτη διάσκεψη των µερών της Σύµβασης της Βασιλείας συµφώνησε να τροποποιήσει τη Σύµβαση προκειµένου να απαγορευθούν οι εξαγωγές επικινδύνων αποβλήτων για Τ∆, µε άµεση ισχύ, και οι εξαγωγές επικινδύνων αποβλήτων από τις χώρες του ΟΟΣΑ προς ανακύκλωση, από την 1η Ιανουαρίου 1998.

Η Κοινότητα αποφάσισε επίσης να συµπεριλάβει στη νέα Σύµβαση Λοµέ διάταξη για την απαγόρευση όλων των εξαγωγών αποβλήτων προς τις χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού· από την πλευρά τους, οι χώρες αυτές πρέπει να απαγορεύουν όλες τις εισαγωγές αποβλήτων, ανεξάρτητα από την προέλευσή τους.

1.4.4. Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου

Σε ψήφισµα του 1994 σχετικά µε την ανάγκη περαιτέρω ανάπτυξης της κοινοτικής στρατηγικής για τη διαχείριση των αποβλήτων, το Κοινοβούλιο τάχθηκε υπέρ της ενίσχυσης της εν λόγω στρατηγικής και κάλεσε την Επιτροπή να αναπτύξει κατάλληλες προτάσεις δίνοντας µεγαλύτερη έµφαση στην πρόληψη των αποβλήτων, την εντατικοποίηση της ανακύκλωσης και την καθιέρωση κινήτρων στον τοµέα της αγοράς και της φορολογίας.

Σε άλλο ψήφισµα του Νοεµβρίου 1996, το Κοινοβούλιο επέκρινε την πρόταση της Επιτροπής σχετικά µε την κοινοτική πολιτική διαχείρισης των αποβλήτων ως µη περιέχουσα καµία νέα πρόταση και κάλεσε την Επιτροπή να θέσει σε εφαρµογή πραγµατική στρατηγική διαχείρισης των αποβλήτων βασισµένη στην αρχή της βιώσιµης ανάπτυξης, διασφαλίζοντας ότι η χρήση των πόρων από τη σηµερινή γενεά δε θα πρέπει να αποβαίνει εις βάρος της χρήσης των µελλοντικών γενεών. Ζητούσε επίσης να συνεχισθούν οι προσπάθειες για την εκπλήρωση των στόχων που ορίσθηκαν στο πλαίσιο του πέµπτου προγράµµατος δράσης σχετικά µε το περιβάλλον για το 2000, συγκεκριµένα ποσοστό ανακύκλωσης 50% για το χαρτί, το γυαλί και τις πλαστικές ύλες και σταθεροποίηση του όγκου των αποβλήτων στο επίπεδο του 1985.

Στις 16 Σεπτεµβρίου 1998, αποφαινόµενο σχετικά µε την εφαρµογή των οδηγιών για τη διαχείριση των αποβλήτων κατά την περίοδο 1989-1994, το Κοινοβούλιο καταδίκασε την

39

αµέλεια που επέδειξαν τα κράτη µέλη όσον αφορά την εφαρµογή της κοινοτικής νοµοθεσίας. Εξέφρασε ειδικότερα τη λύπη του για τη µη µεταφορά των οδηγιών σχετικά µε τα τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα στις εθνικές νοµοθεσίες, τη διάθεση των χρησιµοποιηµένων ελαίων και τη χρησιµοποίηση της ιλύος καθαρισµού λυµάτων στη γεωργία. Ζήτησε να θεσπιστεί κοινοτικός κανονισµός σχετικά µε τον ορισµό των αποβλήτων στην Ευρώπη, τη συστηµατική κίνηση διαδικασιών επί παράβαση κατά των κρατών µελών που δεν τηρούν τις οδηγίες και, χάριν διαφάνειας, την κωδικοποίηση του κοινοτικού δικαίου στον τοµέα του περιβάλλοντος.

Στις 9 Φεβρουαρίου 1999, το Κοινοβούλιο ενέκρινε σε δεύτερη ανάγνωση τη σύσταση σχετικά µε την ΥΤ των αποβλήτων, εγκρίνοντας την κοινή θέση του Συµβουλίου και καλώντας επειγόντως την Επιτροπή να υποβάλει οδηγία για τη λιπασµατοποίηση προκειµένου να ενθαρρυνθεί αυτό το είδος βιοµηχανίας και να εναρµονισθούν οι απαιτήσεις ποιότητας.