1. DiN HiZMETLERi · SEMPOZYUMU

(3-4 KASIM 2007)

C iL T 1 ·

Diyanet Işleri Başkanlığı Yayınları: 763 Ilmi Eserler: 124

• /. Din Hizmetleri Sempozyumu

• Editör: Dr. Mehmet BULUT

• Grafik-Tasarım: Cevdet DOGAN

• Baskı: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret Işletmesi

Ostim Örnek Sanayi Sitesi 1. Cad. 358. Sk. No: 11 06370 Yenimahalle/ANKARA

• Kasım 2008, ANKARA

• 2008-06-y -0003-763

ISBN ~78-975-19-4374-3 (tk. No) 978-975-19-4376-7 (1. c)

• © Diyanet Işleri Başkanlığı

• Iletişim Adresi

EskişehirYolu 9. Km. Çankaya/ANKARA Tel: 0312 295 72 94- Faks: 0312 284 72 88

diniyayinlar@diyanet.gov. tr

34 lı. Din Hizmetleri Sempozyumu

Din Görevlilerinde Yaşamdan Memnuniyet ve Mesleki Doyum -Adana Örneği-

~ Doç. Dr. Hasan KA YIKLIK*

Giriş

Bilindiği gibi, Diyanet ·İşleri Başkanlığı "İslam dininin inançlan, ibadet ve ahlak esaslan ile ilgili işleri yürütmek, din konusunda toplumu aydınlatmak ve ibadet yerle­rini yönetmek üzere" kurulmuştur. Diyanet İşleri Başkanlığı'nın bu görevleri yerine getirmesinde cami görevlileri ve Kur'an kursu öğreticilerinin büyük payı vardır.

İmam-hatip (57 456), müezzin-kayyım (9 933) ve Kuran kursu öğreticisi (3816) (http:/lwww.diyanetgov.tr/turkish/defaultasp# 01.10.2007) olarak sayılan yaklaşık yetmiş bir bin (71 205) olan bu personelin verimlilik düzeyini yükseltmek için onlann yaşam ve mesleki doyumlannın belirlenerek gerekli adırnlann atılması büyük önem taşımaktadır. Zira insan, gününün önemli bir losmını işinde geçirir ve bu da en az 25-30 yıl sürer. Böyle olunca insan için iş vazgeçilemez bir olgudur ve onun iş hayatından memnun olup olmaması hayatının diğer alanlannı da etkilemektedir. Bundan dolayı iş doyumu, insanın genel anlamda hayatına ilişkin memnuniyet düzeyini ifade eden yaşam doyumu ile birlikte ele alınıp değerlendirilmektedir. Çalışanın işe devamsızlığı, tatminsizliği, çalışma performansındaki düşüş gibi pek çok neden onun çalışma ya­şamındaki doyum eksikliği ile ilgilidir.

Söz konusu personelin işlerine ve hayata yönelik duygu, düşünce ve tutumlannın bilinmesi, hem din hizmetlerinin daha sağlıklı ve verimli yürütülmesi hem de çalışan­Iann iş ve hayat memnuniyetlerinin sağlanması açısından önemli bir konudur. Bu öneme binaen Adana'da çalışan din görevlilerinin iş doyumu vi yaşam memnuniyeti düzeylerinin tespiti bu çalışmada temel amaç olarak belirlenmiştir. Ayrıca iş doyumu ve yaşam doyumunun mesleki kıdem, cinsiyet, öğrenim durumu ve çalışılan yer gibi çeşitli değişkenlerle ilişkisi de gözden geçirilmektedir.

• Çukurova Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi.

Din Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimil 35

Iş Doyumu

İş, bağımsız ya da bir kuruma bağlı olarak belirli bir sürede gerçekleşen, aynı za­manda çeşitli ilişkileri gerektiren ve belirli bir ücret karşılığı yapılan mal ve hizmet üretme eylemi olarak tanımlanabilir (Sevimli ve İşcan 2005: 56). Doyum ise istekleri giderme ve ihtiyaçlan tatmin bakımından mevcut koşullarda yetinme ve hoşnut olma durumu .diye ifade edilebilir. Buna göre iş doyumu, bireyin belirli bir sürede gerçekleş­tfrdiği, çeşitli ilişkilere girdiği, mal ve hizmet üretme eyleminden isteklerini karşılama ve ihtiyaçlannı giderme açısından hoşnut olma durumunu ifade eder. İş doyumunu din görevlileri açısından kısaca ifade etmek gerekirse, görevlinin din hizmetleri ala­nında yaptığı işten istek ve ihtiyaçlan bakımından hoşnut olmasıdır.

Bir başka ifadeyle iş doyumu, "çalışanların işlerinden duyduklan hoşnutluk veya hoşnutsuzluk ve işin özellikleri ile çalışanların beklenti ve istekleri kesiştiği zaman gerçekleşir" (Keser 2005: 78).

İş doyumu konusu, genellikle "ücret", "işin niteliği", ''bireyin çalışma koşullan", "yönetim politikalan'' ve "çalışma arkadaşlan" bağlamında ele alınır (Keser 2005: 79).

Yaşam Doyumu

Yaşam doyumuyla ilgili tanımlan Keser şöyle sıralar:

Yaşam doyumu, "genel olarak kişinin kendi yaşamından duyduğu memnuniyeti ifade etmektedir", "kişinin, iş, boş zaman ve diğe:ı; iş dışı zaman olarak tanımlanan yaşama gösterdiği duygusal tepki" dir, ''bireyin yaşamında yer alan o lgulara dayanarak, öznel iyi olma (öznel gönenç) ve yaşam kalitesi hakkında ulaştığı yargılan temsil eder" (Keser 2005: 80).

"Yaşam doyumu genel olarak kişinin bütün yaşamını ve bu yaşamın tüm boyutla­rını içerir. Yaşam doyumu, belirli bir duruma ilişkin doyum değil, genel olarak tüm yaşantılarındaki doyumu" (Avşaroğlu ve ark s.ll8) ifade eder.

Bu tanımlardan hareket edildiğinde yaşam doyumunun hayatın her alanıyla ilgili ve çok boyutlu bir özellik taşıdığı görülmektedir. Bu bağlamda bireyin yaşam dayu­munu etkileyen unsurlar günlük yaşamdan mutluluk duymak, yaşarnı anlamlı bul­mak, amaçlara ulaşma konusunda uyum, pozitifbireysel kimlik, fiziksel olarak bireyin kendisini iyi hissetmesi, ekonomik güvenlik ve sosyal ilişkiler şeklinde sıralanabilir (Keser 2005: 80).

iş Doyumu ile Yaşam Doyumu Arasındaki ilişki

İnsanın yaptığı iş onun yaşamında önemli bir yere sahiptir. Kişinin yaptığı işten haz duyması, zevk almaiıı hem işinde daha verimli ve üretken olmasına hem de genel yaşamında daha başarılı, mutlu, huzurlu olmasına zemin hazırlar. Bundan dolayı iş doyumu ile genel yaşam doyumunu birbirinden ayrı düşünmemek gerekir.

Burada iş doyumunun mu yaşam doyumunu, yaksa yaşam doyumunun mu iş doyumunu etkilerliğine ilişkin kesin bir şey söylemek çok zordur. Aynı zamanda bir­birine etkilerinin ne düzeyde olduğunu belirlemek de zor bir iştir. Ancak ink:ar edile-

36 1 1. Din Hizmetleri Sempozyumu

mez bir gerçek vardır ki, o da, iş doyumu ile yaşam doyumunun etkileşim halinde olduğudur.

Çeşitli araştırmalarda, "işten alınan tatininin ya da işten kazarnlan tecrübelerin, bireyin çalışma dışı yaşamını, diğer bir ifade ile yaşamın bütününü olumlu etkilediği sonucu çıkmaktadır. Bireyin iş dışı başarılarının da, işteki başarıları üzerine etkisinin büyük olduğu düşünülmektedir .... Diğer yandan, çalışma yaşamındaki doyumsuzluk, mutsuzluk, hayal kırıklığı ve isteksizlik halleri, bireyin genel yaşamına etki ederken; bireyin yaşamdan da doyum almamaya başlamasına neden olabilmektedir. Bu durum bireyin çevresini, ailesini ve arkadaşlık ilişkilerini olumsuz etkileyerek, fiziksel ve ruh­sal sağlığını bozabilmektedir" (Keser 200S: 8ı).

Kısaca ifade etmek gerekirse "kişinin mutluluğu tüm yaşam alanlarını içeren bir olaydır. Buna göre, çalışanlar genel olarak doyuma ulaşmış ya da yaşamın bütünü içinde doyuma ulaşmamış olacaktır. Böylelikle, işten sağlanan doyumu, yaşam alanla­rının tümünü içeren, yaşam doyumundan ayırmak mümkün değildir (Keser 200S: 82). Bir başka ifadeyle iş doyumu yaşam doyumunun bir alt boyutunu oluşturmakta ve dolayısıyla kaçınılmaz olarak onunla etkileşim halinde bulunmaktadır.

Araştırmanın Amacı

Bu çalışmanın amacı, din görevlilerinin işlerine ve genel yaşama yönelik tutumla­rını öğrenmek için iş doyumu ve yaşam doyumu düzeylerinin belirlenmesidir.

Qmeklem

Araştırmanın evreni, Adana merkez ilçeleri (Seyhan, Yüreğir) ve köylerinde çalı­şan imam-hatip, müezzin-kayyım ve Kur'an kursu öğreticilerinden oluşmaktadır. Sayısal olarak ifade etmek gerekirse Seyhan ve köylerinde 130 imam-hatip, 48 müez­zin-kayyım ve 32 Kur'an kursu öğreticisi bulunurken Yüreğir'de ıs9 imam-hatip, 30 müezzin-kayyım ve ı8 Kur'an kursu öğreticisi bulunmaktadır. Buna göre toplam 4ı7 kişi araştırmanın evrenini oluşturmaktadır.

Örneklem yöntemi olarak olasılığa dayalı olmayan kolay örneklem metodu seçil­miştir. Müftülüklerce yapılan· aylık toplantılara katılan din görevlilerine Seyhan ve Yüreğir' de ayrı ayrı anket uygulanmıştır. Anket formları, toplantı sırasında genel açıklama yapılarak dağıtılmış ve görevlilerin anket formlarını daldurarak müftülükle­re teslim etmeleri istenmiştir. Bu bağlamda ıso Seyhan' da ve ıso Yüreğir' de olmak üzere toplam 300 anket formu dağıtılmış ancak bunlardan 134 adedi geri dönmüştür.

Örnekleme ilişkin demografik bilgileri şöyle özetleyebiliriz: Örneklemin 30'u (% 22.4) bayan, ı04'ü (% 77.6) ise erkektir. Bayanlar Kur'an kursu öğreticisi iken erkekle­rin tamamı imam-hatip ve müezzin-kayyım olarak görev yapmaktadır. Örneklemin yaş aralığı 22-S4 olup yaş ortalaması 38.74'tür. Mesleki kıdemleri ı ile 30 yıl arasında değişen denekierin ortalama olarak ıs.68 yıl hizmet ettiği tespit edilmiştir.

Medeni durum bakımından ı20'si (% 89.6) evli, 13'ü (% 9.7) belcirdır.

Din Hizmetlerinde Toplam Kame Yönetimi 1 37

Şehirde görev yapaniann sayısı 93 (% 69.4), köyde görev yapaniann sayısı ise 41 (% 30.6)'dir.

Lise mezunu olanlar 37 (% 27.6), yüksek okul mezunu olanlar ise 97 (%72.4) kişi­dir. Bununla birlikte yüksek öğrenim görenlerin 53'ünün (% 39.6) İlalıiyat fakültesi mezunu olduğu, 44'ünün (% 32.8) ise diğer yüksek okullardan mezun oldukları gö­rülmüş$.

Veri Toplama Araçları

Veri toplama ·aracı olarak kişisel bilgiler, yaşam doyum ölçeği, iş doyum ölçeği ve tükenmişlik ölçeği olmak üzere dört bölümden oluşan bir anket formu kullanılmış; ancak çalışma sınırlarının çok genişlernemesi için tükenmişlik ölçeğinden elde edilen sonuçlar bu çalışmada verilmeıııiştir.

Minnesota İş doyum Ölçeği (MİDÖ ): İş doyunıunu ölçmek amacıyla geliştirilmiş­tir (http://www.psych.umn.edu/psylabs/vpr/msqinf.htm). Weiss, David, England ve Lofguist tara:fi.ndan geliştirilen ölçek ilk kez Oran ve daha sonra Deniz ve Güliz Gökçora tara:fi.ndan Türkçe'ye çevrilmiştir (aktaran Şanlı 2006: 49). Ölçek 20 madde­den oluşmaktadır. Her bir madde içinde kişinin işinden duyduğu hoşnutluk derecesi­ni belirleyen dört şık vardır. Bu şıklar, "hiç hoşnut değilim': "hoşnut değilim': ''hoşnu­dum", "çok hoşnudum" şeklinde olup sırasıyla 1, 2, 3 ve 4 puan verilmiştir. Buna göre . ölçekten en yüksek 80, en düşük ise 20 puan alınmaktadır. Puanlann yüksekliği do­yunı düzeyinin yüksekliğini, düşüklüğü ise doyunı düzeyinin düşüklüğünü göster­mektedir. Ölçek, Şanlı tara:fi.ndan 355 kişiye uygulanmış ve Cronbach alfa katsayısının .91 olduğu görülmüştür (Şanlı 2006: 49). Bizim çalışmamızda ise alfa değeri .94 çık­mıştır.

Yaşam Doyumu Ölçeği (YDÖ ): Bireylerin yaşama ilişkin genel bilişsel yargılarını ve doyunı düzeylerini belirlemek amacıyla Diener ve arkadaşları (Diener, Emmons, Larsen & Griffin, 1985 http://www.tbims.org/combi/swls/) tara:fi.ndan geliştirilen

ölçeğin Türkçe'ye uyarlanmış hali Bilgin'den alınmıştır (Bilgin 1995: 160). Ölçek; "Hayatım birçok yönden idealimdekine yakın': "Hayat şartlarym mükemmel", "Haya­tımdan memnunum", "Hayattan şimdiye kadar istediğim önemli şeyleri elde ettim" ve "Eğer hayata yeniden başlasaydım hemen hemen hiçbir şeyi değiştirmezdim" ifadelerini içeren 5 maddeden oluşmaktadır. Her madde için "hiç katılmıyorum': "katılmıyo­rum': "katılıyorum" ve "tamamen katılıyorum" biçiminde 1'den 4'e kadar seçenekler sunulmuştur. Dolayısıyla ölçekten en az 5 ve en fazla 20 puan alınmaktadır. Bu çalış­mada alfa değeri .76 çıkan ölçeğin bu haliyle gÜvenilir olduğu görülmektedir.

38 lı. Din Hizmetleri Sempozyumu

Bulgular

Yaşam doyumu ile ilgili bulgular

Tablo 1: Yaşam Doyumu Sonuçlannın Branş ve Çinsiyete Göre Dağılıını1

Cinsiyet 1 Branş n X ss s d t p

İmam-Hatip, Müezzin-Kayyım 100 12,29 2,31

/Erkek 124 -2,68 ,008

Kur'an Kursu Öğreticisi 26 13,77 3,14

/Bayan

Çalışmaya katılan Kur'an kursu öğreticilerinin tamamı bayan, imam-hatip ve müezzin-kayyunların tamamı erkek olduğu için branş ve cinsiyet eşdeğer olarak ele alınmaktadır. Buna göre tablo 1 incelendiğinde cinsiyet ve branşa göre farklılaşmanın olduğu görülmektedir. İmam-hatip ve müezzin-kayyunların; yani erkelerin ortalama yaşam doyumu puanı 12,29 olarak görülürken, Kur'an kursu öğreticilerinin; yani bayanların ortalama yaşam doyumu puanı 13,77 olarak görülmektedir. Bu değerlere göre bayanların (Kur'an kursu öğreticileri) yaşam doyumu düzeyinin erkeklerden (imam~hatip ve müezzin-kayyım) daha yüksek olduğu ve aradaki söz konusu yüksek­lik farkının anlamhlık düzeyine ulaştığı tablo 1' den okunabilmektedir. p<.OS

Tablo 2: Yaşam Doyumu Sonuçlannın Medeni duruma Göre Dağılıını ,.

Medeni Durum n X ss sd t p

Evli 113 12,69 2,52 123 ,786 ,433

Belli 12 12,08 2,71

Evillerin ortalama yaşam doyumu puanı (12,69), bekıirların ortalama yaşam do­yumu puanından (12.08) daha yüksek olmakla birlikte yaşam doyumu açısından evli­ler ile bekıirlar arasında anlamlı bir farklılaşma yoktur. (p>.OS)

Tablo 3: Yaşam Doyumu Sonuçlarının Çalışma Yerine Göre Dağılıını

Çalışma Yeri n X ss s d t p

Şehir 87 12,79 2,57 124 1,298 ,197

Köy 39 12,15 2,49

1 Araştırmaya katılan deneklerden kadınların tamamı Kur'an kursu öğreticisi, erkeklerin tamamı da . imaın-hatip ve müezzin-kayyuın olduğundan cinsiyet ve branş dağılımları arasında farklılık bu~ lunmaınaktadır.

Din Hizmetlerinde Toplam Ka!He Yönetimi 1 39

Çalışma yeri dikkate alındığında şehirde çalışaniann ortalama yaşam doyumu pu­anı (12,79), köyde çalışaniann ortalama yaşam doyumu puanından (12,15) daha yük­sek olmakla birlikte bu farklılık anlamlılık düzeyine ulaşmamaktadır. (p>.OS)

Tablo 4: Y ~am Doyumu Sonuçlannın Öğrenim Durumuı:ia Göre Dağılımı

Öğren.üiı Durumu n X ss sd t p

Lise 32 11,69 2,50 124 -2,363 ,020

Yüksek Öğrenim 94 12,90 2,519

Araştırmaya.katılan denekler öğrenim düzeyi açısından karşılaştınldığında yük­sek öğrenim görenlerin yaşam doyumu ortalama puanlarının (12,90) lise düzeyinde öğrenim görenlerin ortalama yaşam doyumu puanlanndan (11,69) daha yüksek oldu­ğu sonucuna ulaşılmaktadır. Aradaki bu farklılık istatistiksel olarak anlamlılık düzeyi­ne ulaşmaktadır. (p<.OS)

Tablo 5: Y~am Doyumu Sonuçlarının Yüksek Öğrenim Alaruna Göre Dağılınu 1

Yüksek Öğrenim n X ss sd t p

ilahiyat Fak. 53 12,83 2,70 93 -,050 ,960

Diğer 42 12,85 2,44

Yüksek öğrenim alanına göre; yani llahiyat Fakültesi mezunlan ile diğer fakülte­lerden mezun olanlar arasında yaşam doyumu açısından herhangi bir faklılık bulun­mamaktadır. (p>.OS)

Tablo 6: Yilşam Doyumu Sonuçlarının TaltifEdilıneye Göre Dağılınu

Takdir ve teşekkür ile taltif n X ss sd t p edilme

Evet, edildim 76 12,99 2,70 123 2,218 ,028

Hayır, edilmeelim 49 11,96 2,22

Tablo 6 incelendiğinde takdir ya da teşekkür ile taltif edilmeye göre farklılaşma olduğu, taltif edilenlerin (12,99), taltif edilmeyenlerden (11,96) daha yüksek yaşam doyumuna ulaştığı görülmektedir. p<.OS

40 lı. Din Hizmetleri Sempozyumu

Tablo 7: Yaşam Doyumu Sonuçlannın Ekonomik Tatmin Algısına Göre Dağılımı

Ekonomik tatmin algısı n X ss

Kötü 16 10,44 2,03

Orta 88 12,43 2,30

İyi 22 14,82 2,28

Toplam 126 12,59 2,56

Tek Yönlü ANOVA F= 17,977 p= .000 p<.05

Post hoc(scheffe) analizine göre her üç grup arasında karşılıklı olarak farklılık vardır.

Araştırmaya katılan din görevlilerinin ekonomik tatminleri dikkate alındığında, ekonomik açıdan kendilerini iyi hissedenlerin daha yüksek yaşam doyumu düzeyine sahip olduklan görülmektedir. Tablo 7 incelendiğinde ekonomik durumunun kötü olduğunu düşünenierin ortalama yaşam doyumu puanı (10,44), orta hissedenlerin ortalama yaşam doyumu puanı 12,43 ve kendilerini iyi hissedenlerin ortalama yaşam doyumu puanlannın (14,82) olduğu görülmektedir. Post hocanalizine göre ise her üç grup arasında anlamlı (p<.05) bir farklılaşma olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

iş Doyumu ile ilgili Bulgular

Tablo 8: İş Doyumu Sonuçlannın Branş ve Cinsiyete Göre Dağılımı

Branş 1 Cinsiyet n X ss sd t p

İmam-Hatip, Müezzin-Kayyım 93 55,80 9,79

/Erkek 107 -5,077 ,000

Kur'an Kursu Öğreticisi 16 68,88 7,63

/Bayan

Tablo 8'de görülen değerlere göre iş doyumu açısından erkeklerle bayanların; di­ğer bir ifadeyle imam-hatip ve müezzin-kayyımlarla Kur'an kursu öğreticilerinin farklılaştığı görülmektedir. İmam-hatip ve müezzin-kayyımların (erkekler) iş doyumu puanı 55.80 olarak görülürken Kur'an kursu öğreticilerinin (bayanlar) iş doyumu ortalama puanı 68,88 olarak görülmekte ve bu farklılık istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmadır. p<.05

Din HIZmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi 141

Tablo 9: İş Doyumu Sonuçlarının Medeni Duruma Göre Dağılımı

Medeni Durum n X ss s d t p

Evli 101 57,54 10,80 107 -,599 ,550

Bekar 8 59,88 6,74

Din görevlileri, iş doyumu açısından medeni duruma göre farklılaşmamaktadır. Evlilerin ortalama puanı (57,54), belliların ortalama iş doyumu puanı (59,88) olarak görülmekle birlikte bu farklılık istatistiksel olarak anlamlılık düzeyine ulaşmamakta­dır. (p>.05)

Tablo 10: İş Doyumu Sonuçlarının Çalışma Yerine Göre Dağılımı

Çalışma Yeri n X ss s d t p

Şehir 74 58,30 11,16 107 ,836 ,405

Köy 35 56,49 9,15

Tablo 10 incelendiğinde köyde çalışanların iş doyumu ortalama puanlarının (56,49), şehirde çalışanların ortalama iş doyumu puanlarından (58,30) daha düşük olduğu görülmekle birlikte bu farklılık anlamlı bir farklılık değildir. (p>.05)

Tablo ı 1: İş Doyumu Sonuçlarının Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı

Öğrenim Durumu n X ss s d t p

Lise 28 57,14 14,63 107 -,332 ,741

Yüksek Öğrenim 81 57,91 8,82

Öğrenim düzeyleri dikkate alındığında orta öğrenimlilerle yüksek öğrenimliler arasında iş doyumu açısından istatistiksel bir farklılık görülmemektedir. (p> .05)

Tablo 12: İş Doyumu Sonuçlarının Öğrenim Alaruna Göre Dağılımı

Yüksek Öğrenim n X ss s d t p

İlahiyat Fak. 44 58,59 8,50 79 ,751 ,455

Diğer 37 57,10 9,25

Din görevlilerinin yüksek öğrenim görenleri, öğrenim alanları bakımından ince­lendiğinde ilahiyat öğrenimi görenlerle (58,60) diğer alanlarda öğrenim görenler

42 11. Din Hizmetleri Sempozyumu

(57,10) arasında iş doyumu açısından anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Ancak İlahiyat Fakültesi mezunlarının diğer alanlarda öğrenim görenlerden daha yüksek

ortalama iş doyumu puanınasahip olduğu görülmektedir. p>.05

Tablo 13: İş Doyumu Sonuçlannın Takdir ve Teşekkür ile TaltifEdilıneye Göre Dağılımı

Takdir ve teşekkür ile taltif n X ss . sd t p edilme

Evet, edildim 65 58,80 10,80 107 1,308 ,194

Hayır, edilınedim 44 56,11 10,07

Tablo 13 incelendiğinde takdir ya da teşekkürle taltif edilen din görevlilerinin or­talama iş doyumu puanlarının (58,80) taltif edilmeyenierin ortalama iş doyumu puan­larından (56,11) daha yüksek olduğu görülmekle beraber bu yükseklik anlamlılık

düzeyinde bir farklılaşma oluşturmamaktadır. (p>.05)

Tablo 14: İş Doyumu Sonuçlannın Ekonomik Tatmin Algısına Göre Dağılımı

Ekonomik tatmin algısı n X ss

Kötü 14 51,43 8,31

Orta 76 56,66 10,13

İyi 19 66,58 8,50

Toplam 109 57,72 10,55

Tek Yönlü ANOV AF= 11,412 p= .000 p<.05

Post hoc(scheffe) analizine göre bir ve ikinci grup arasında farklılaşma olmayıp birinci ve ikinci gruplar üçüncü grupla farklılaşmaktadır ..

Din görevlilerinin ekonomik tatmin algısı dikkate alındığında, ekonoriıik bakım­dan kendilerini kötü görenlerin ortalama iş doyumu puanı (51,43), orta görenlerin puanı (56,66) ve ekonomik bakımdan durumlarının iyi olduğunu düşünenierin orta­

lama iş doyumu puanı ise (66,58) olarak ortaya çıkmaktadır. Buna göre ekonomik tatmin algısı yükseldikçe iş doyum düzeyi de yükselmektedir. Ancak post hoc analizi yapıldığında anlamlı düzeyde farklılaşma ekonomik durumunun iyi olduğunu düşü­nenlerle diğer iki grup arasında gerçekleşmektedir.

Tablo 15: Yaşam Doyumu İle İş Doyumu Arasındaki ilişki

r p

Yaşam doyumu & İş doyumu .649 .000

Din Hizmetlerinde Toplam Kaltle Yönetimi 1 43

. Din görevlilerinin yaşam doyumu ile iş doyumu arasındaki ilişkiye bakıldığında ild alan arasında anlamlı bir iliŞki olduğu (p<.OS) yani yaşam doyumu yükseldikçe iş doyumunun da yükseldiği, yaşam doyumu düştükçe iş doyumunun da düştüğü gö­rülmektedir. Ancak bunların hangisinin neden, hangisinin sonuç olduğu konusunda bu çalışmanın verileriyle bir karara vanlamaz.

Tartışma

Yaşam Doyumu Sonuçlannın Tartışması

Çalışmada yaşam doyumu ve iş doyumu balamından din görevlilerinin durumu­nu değerlendirme girişiminde bulunduk.

Araştırmaya katılan 134 görevlinin cinsiyet, branş, öğrenim düzeyi, takdir ve te­şekkürle taltif edilme ve ekonomik tatmin algısı balamından anlamlı biçimde farklı­laştığı görülmektedir.

Bayanların 1 Kur'an kursu öğreticilerinin, erkeklerden 1 imam-hatip ve müezzin kayyımlardan daha yüksek bir yaşam doyumuna sahip olmaları, cinsiyetleriyle açıkla­nabileceği gibi icra ettikleri meslekleri ile de açıklanabilir. Bayanların fİtratları gereği hayata daha olumlu baktıkları söylenebilir; ama bu çok tutarlı bir tez olmayabilir. Çünkü yapılan bir başka araştırmada, bizim araştırmamızdakinin tam tersi bir sonuç­la karşılaşmaktayız. Avşaroğlu ve arkadaşlan öğretınenler üzerinde yaptığı bir araş­tırmada erkek öğretınenlerin yaşam doyumu puan ortalamasını 22.62 olarak tespit ederken, kadın öğretınenlerin puan ortalamasını 21.64 olarak hesaplanmıştır

(Avşaroğlu ve ark. 2005). Diğer taraftan hekimler üzerinde yapılan bir araştırmada kadınların erkeklerden daha yüksek yaşam doyumu puanı aldıkları belirlenmiştir. Bu · farklı sonuçlar dikkate alındığında kadınlarla erkeklerin yaşam doyumu düzeyindeki farklılığın cinsiyetten daha çok yapılan işle ilgili olduğu anlaşılmaktadır. Hafta sonu tatili, yaz tatili, bayram tatili olan bir Kur'an kursu öğreticisi bayan, söz konusu tatille­rin hepsinde sıkıntıları olan imam-hatip ve müezzin-kayyımlarla kıyaslandığında hayata daha olumlu duygu ve düşüncelerle yaklaşabilir ve doğal olarak daha yüksek yaşam doyumuna ulaşabilir. Bu durum onların ruh sağlığını ve sosyal ilişkilerini de etkileyecektir.

Evlilerle bellilar arasındaki yaşam doyumu düzeyi farklılaşmarnakla beraber, ev­illerin az da olsa daha yüksek yaşam doyumuna sahip olduğunu görmekteyiz. Ünal ve ar~daşları tarafindan yapılan bir araştırmada (Ünal ve ark. 2001) evillerin yaşam doyumunun belliların yaşam doyumundan daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmış­tır. Bizim çalışmamızda bu durum aiılamlılık düzeyine ulaşmamakla birlikte bu so­nuçlar, evliliğin yaşam doyumunu olumlu yönde etkilediğini göstermektedir. Çükü evliler için hayat daha düzenlidir ve belirli amaçlan vardır. İnsan evlenerek hayatına yeni bir anlam katmıştır ve bunlar da yaşam doyumunun daha da yükselmesine kat­lada bulunabilir.

Çalışma yerinin şehir ya da köy olması balamından yaşam doyumu düzeyinde an-

44 1 1. Din Hizmetleri Sempozyumu

lamlı bir farklılık yoktur. Bu, şehirde ya da köyde yaşamanın din görevlileri açısında hayab. çok fazla etkilemediği anlamına gelebilir. Günümüzde ulaşım araçlarının yay­gınlaşması, köyde yaşayanların şehir irokılıılarını daha rahat kullanabilmeleri gibi nedenler, farklılığı ortadan kaldırabilir.

Din görevlileri öğrenim düzeyine göre değerlendirildiğinde, yüksek öğrenim gö­renlerin orta öğrenim görenlerden daha yüksek yaşam doyumu düzeyine sahip olduk­lan ortaya çıkmaktadır. Bu sonuç, yüksek öğrenirnin yaşarnı daha iyi anlamaya ve onunla barışık hale gelmeye katkı sağladığı şeklinde yorumlanabilir.

Yüksek öğrenim gören din görevlileri, İlahiyat eğitimi görenler ve diğer alanlarda eğitim görenler olarak karşılaşb.nldığında yaşam doyumu düzeyi açısından anlamlı bir farklılık gözükmemektedir. Buna göre din görevlilerinin farklı alanlarda yüksek eğitim almış olsalar da orta eğitim kuiumlarında genellikle İmam-Hatip Lisesi eğitimi aldık­lan için pek farklılaşamadıklan düşünülebilir.

Teşekkür ya da takdir ile taltif edilenlerin, taltif edilmeyenlerden daha yül<Sek ya­şam dayurouna sahip olmaları, taltifin insanı olumlu yönde etkilediği anlamına gele­bilir.

Din görevlileri, ekonomik tatmin algısına göre yaşam doyumu açısından değer­lendirildiğinde, ekonomik durumunu kötü, orta ve iyi olarak algılayanların yaşam doyumu düzeylerinin farklılaşb.ğı görülmektedir. Ünal ve arkadaşlarının hekimler üzerinde yapb.ğı bir çalışmada da bu sonuca paralel bir sonuç elde edilmiştir (Ünal ve ark. 2001). Bu durum insanın ekonomik durumu yükseldikçe yaşam doyum düzeyi­nin de yükseldiği anlamına gelmektedir. Söz konusu düşünce din görevlileri için de geçerli olabilir.

İş Doyumu Sonuçlannın Tartışması

Bayanların 1 Kur'an kursu öğreticilerinin, erkeklerden 1 imam-hatip ve müezzin­kayyımlardan daha yüksek bir iş doyumu düzeyine sahip olduklan görülmektedir. Anlamlı bir farklılığa ulaşan bu durum, daha önce ifade edildiği üzere genel yaşam doyumunda da görülmektedir. Buradan anlaşılmaktadır ki, iş alanındaki şartlar, çalı­şanlar üzerinde etkilidir. Kur'aıi. kursu öğreticilerinin çalışma şartlan imam-hatip ve müezzin-kayyımlardan çok farklıdır. Hafta tatili, yaz tatili, bayram tatili gibi durumlar ve mesai şartları, imam-hatip ve müezzin kayyımlan zorlamaktadır. Örneğin Kur'an kursu öğreticileri, diğer devlet memurlarında olduğu normal mesai yaparken, imam­hatip ve müezzin-kayyımlar mesai saatleri aralığı açısından diğer çalışanların yaklaşık iki kan bir süre mesaiye bağlı kalmaktadır. Kendilerine ayırabildikleri zamanlarının az olması ve bireysel ve allevi ihtiyaçlarını karşılamakta bile zorlanmalan işlerinden çok da memnun olmamalarına yol açmış olabilir. Burada etken olanın cinsiyetten daha çok çalışma alanı olduğu düşünülebilir. Nitekim Şarılı tarafindan polisler üzerinde yapılan bir çalışmada (Şarılı 2005: 56) iş doyumu düzeyinde cinsiyete göre anlamlı bir faklılaşma olmadığı tespit edilmiştir.

Din Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi 1 45

Din görevlilerinin belli ya da evli olmaları, onların iş doyum düzeylerini fazlaca etkilememektedir. Şanlının polisler üzerinde yaptığı çalışmada olduğu (Şanlı 2005: 58) gibi, bizim çalışmamızda da belliların iş doyum düzeyleri, evlilerin iş doyum düzey­lerinden biraz yüksek olmakla birlikte bu yükseklik farklılık oluşturacak büyüklükte değildir. Bu küçük fark, evlilerin ailevi yükümlülüklerinden dolayı işlerine bellilar kadar zaman ayıramadığından ya da evli olarak çalışmanın zorluklarından kaynakla­nabilir: Ancak bu sonucun tersine hekimler üzerinde yapılan bir araştırmada evli hekimlerin belli hekimlerden daha yüksek iş doyumu puanına sahip olduğu tespit edilmiştir (Sevimli ve İşcan 2005: 61).

Çalışma yerinin köy ya da şehir olması, din görevlilerinin iş doyumu düzeyini çok fazla etkilememektedir. Köyde çalışanların iş doyumu ortalama puanı, şehir merke­zinde çalışanların iş doyumu ortalama puanından biraz düşük olmakla birlikte bu farklılık anlamalı bir farklılık değildir. Çünkü köyde çalışan da şehir merkezinde çalı­şan da işin zorluk ve kolaylıklarını aynı şekilde yaşamaktadır.

İş doyumu düzeyi öğrenim düzeyi açısından herhangi bir farklılaşma gösterme­mektedir. Benzer şekilde polislerin de öğrenim düzeyine göre iş doyumu açısından farklılaşmadığı tespit edilmiştir (Şanlı 2005: 61). Öğrenim alanı açısından ilahiyat Fakültesi mezunları ile diğer yüksek öğrenim alanlarında eğitim gören din görevlileri de iş doyumu açısından farklılaşmamak:tadır. Çalışma koşullarının aynı olması, diğer bir ifade ile öğrenim alanı ve düzeyi ne olursa olsun aynı işi yapıyor olmaları, yaklaşık düzeyde iş doyumuna sahip olmalarına neden olabilir.

Din görevlilerinin mesleki alanda takdir ve teşekkür ile taltif edilmeleri dikkate alındığında, taltif edilenlerin iş doyum puanı taltif edilmeyeniere göre daha yüksek olmakla beraber bu yükseklik anlamlı bir farklılaşmaya yol açmamaktadır. Anlamlılık düzeyine ulaşınasa da taltif edilen personelin daha yüksek ortalama iş doyumuna sahip olması, iş doyumunun taltifle ilişkili olduğu anlamına gelebilir.

Ekonomik tatınin algısına göre din görevlilerinin iş doyumu düzeyinde farklılaş­ma vardır. Ekonomik olarak kendilerini iyi hissedenlerle kötü ve orta hissedenler arasında anlamlı bir farklılaşma vardır. Bu sonuç Şanlı'nın polisler üzerinde yaptığı çalışmada ulaştığı sonuçlarla da örtüşmektedir (Şanlı 2005: 77). Yalnız şurası dikkat çekicidir ki, bu maddeyi cevaplayan 109 din görevlisinden sadece 19'u, kendilerini ekonomik açıdan iyi olarak değerlendirmektedir. 76 kişi orta olduğunu düşünürken 14 kişi kötü olduğunu düşünmektedir. Bu duygu ve düşünceler de işe yönelik tutum­ların oluşmasında etkili olmaktadır.

Genel yaşam doyumu ve iş doyumu arasında anlamlı bir ilişki vardır. Yaşam do­yumu puanı yükseldikçe iş doyumu puanı da yükselmektedir. Bunlardan hangisinin neden, hangisinin sonuç olduğuna bu çalışmanın verileriyle karar verilemez. Ama hangisi neden hangisi sonuç olursa olsun hem iş, hem de yaşam doyumunun yüksel­mesi, bireyin ruh sağlığını ve sosyal uyumunu olumlu yönde etkilediğinden sağlıklı elemanlar kazanmak için onların her iki yönden de iyi olmaları için çaba harcanmalı­dır.

46 Jı. Din Hizmetleri Sempozyumu

Teklifler

1. İmam-hatip ve müezzin-kayyımlann yıllık izin, bayram tatili ve haftalık tatiliyle ilgili yeni bir düzenleme yapılarak, "izin ve tatillerini daha düzenli.k:ullanma iın1<anı

sağlanmalı.

2. Personelin yüksek öğrenim mezunu olması, hatta lisansüstü eğitim yapması

özendirilmeli; lisansüstü öğrenim yapanlara kolaylıklar sağlanmalı.

3. Din görevlilerinden işinde daha başarılı olanlar takdir ve teşekkür ile taltif edilmeli, gerekirse maddi olarak ödüllendirilmelidir. Önceden hazırlanan nesnel öl­

çütlerle belirlenen personel, turlarla seyahatlere gönderilmeli, taşra teşkilatında çalı­

şanların, özellikle İstanbul, Edirne, Bursa gibi önemli tarili ve kültür merkezlerini

ziyaret etmesi sağlanmalıdır.

4. Maddi ve özellikle parasal göstergelerin önemli olduğu günümüz modem top­

lumunda, din görevlilerinin ekonomik olarak kendine yeter hale gelmesi sağlanmalı,

personel yardıma muhtaç olmamalıdır.

Kaynaklar

Avşaroğlu, S., Deniz, M. E., Kahraman, A., (2005), "Teknik Öğretmenlerde Yaşam Doyu­mu İş Doyumu ve Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin incelenmesi", Selçuk Oniver~ sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 14, 115-130.

Bilgin, N., (1995), SosyaJ Psikolojide Yöntem ve Pratik Çalışmalar, İstanbul: Sistem Yayın­cılık.

Keser, A., (2005), "İş DoyumuveYaşam Doyumu ilişkisi: Otomotiv Sektöründe Bir Uygu­lama", Çalışma ve Toplum: Birleşik Metal-İş Ekonomi ve Hukuk Dergisi 2005/3, ss. 77-95.

Köker, S., (1991), Normal ve Sorunlu Bayanlarda Yaşam Doyumu Düzeyinin Karşılaştınl­ması, Yayınlanmarnış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens­titüsü, Ankaı:a.

Sevimli, F. ve İşcan Ö. F., (2005), "Bireysel ve İş Ortamına Ait Etkenler Açısından İş Do­yumu", Ege Akademik Bak_ış Dergisi, Cilt: S, Sayı: 1-2, Sayfa: 55-64.

Şanlı, S., (2006), Adana ninde Çalışan Polislerin İş Doyumu ve Tükenmişlik Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi, Yayınlanmarnış Yüksek Lisans Tezi, Çuku-

. rova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.

Pnal, S., Karlıdağ, R, Yoloğlu, S., (2001), "Hekimlerde Tükerimişlik ve İş Doyumu Düzey­lerinin Yaşam Doyumu Düzeyleriyle ilişkisi", Klinik Psikiyatri, Sayı: 14, Sayfa: 113-118. http://www.klinikpsikiyatri.org/pdf/ 4/ 4/113.pdf O 1.1 O. 2007.

http://www.diyanet.gov.tr/turkish/ default.asp# O 1.10.2007

http://www.psych.urnn.edu/psylabs/ypr/msqinf.htm 01.10.2007

http:/ /www.tbirns.org/ combi/ swls/ O 1.10.2007.