Ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñÝð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñ

Утаа

Àæ òºðºõ ¸ñ - Ýð¿¿ë ìýíäèéí Àæ òºðºõ ¸ñ - Ýð¿¿ë ìýíäèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éëãîë õ¿÷èí ç¿éë

È.Ï.Ïàâëîâ “Õýçýý ºâчíèé á¿õ øàëãààí íºõöëèéã ìýäñýí òýð öàãòàà àíàãààõ óõààí èðýýä¿é óõààíä áóþó ºðãºí óòãààðàà ýð¿¿ë àõóéä øèëæèíý” ãýæ ºã¿¿ëñýí áàéäàã.

Ýð¿¿ë ìýíäèéã íºõöºëä¿¿ëäýã Ýð¿¿ë ìýíäèéã íºõöºëä¿¿ëäýã õ¿õ¿ччèí ç¿éëñ:èí ç¿éëñ:

• Àæ òºðºõ ¸ñíûÀæ òºðºõ ¸ñíû – ñýòãýëèéí äàðàìò, áàëàíñëàãäààã¿é õîîë, õºäºëãººíºº õîðèõ, ãýð á¿ëèéí òîãòâîðã¿é áàéäàë, ãàíöààðäàë, ñî¸ë áîëîâñðîëûí ò¿âøèí,õîòæèëò. Ýì áóðóó õýðýãëýõ, àðõè òàìõè ìýò õîðò çóðøèë –/49-53%/

• ÁèîëîãèéÁèîëîãèéнн óäàìøëûí ç¿éëñ óäàìøëûí ç¿éëñ :1. Óäàìøëûí – îâîã óäàì äàìæñàí ºâчèí, óã

ºâчíèé óðüäàë áàéäàëä îðîõ ã.ì. - /18-20%/2. Ãàäààä îðчíû íºëºº - àãààð, óñ, õºðñ,

áîõèðäîõ, öàã àãààðûí ýðñ òýñ ¿çýãäë¿¿ä, ñàíñðûí öàöðàã /ðàäèàöè/, ñîðîíçîí îðíû áà áóñàä òóÿàíû íºëºº - /17-20%/

• Ýð¿¿ëèéã õàìãààëàõûí ¿éë Ýð¿¿ëèéã õàìãààëàõûí ¿éë àæèëëàãàààæèëëàãàà – óðüäчèëàí ñýðãèéëýõ àæëûí ò¿âøèí ñóë, ýìíýëãèéí òóñëàìæèéí чàíàð ìóó áàéõ, öàã àëäàæ òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ ã.ì. Ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàðíèóëæ ºâчèí ¿¿ñýõýä íºëººëæ áàéíà – 8-10% /Þ.Í.Ëèñèöûí, 1987/

• Àæ òºðºõ ¸ñ áîë õóâü, õ¿í õàìò îëíû àæ áàéäëàà çîõèöóóëæ áàéãàà äàäàë çàíøëûí îáüåêòèâ òóñãàë þì.

• Íèéãìèéí ýð¿¿ë àõóéчèä äàäàë çàíøëûã ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñûã òºëºâø¿¿ëýõ íýã ¿íäýñ ãýæ èõýä ¿íýëæ ¿çäýã.

• “Õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãàà, Õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãàà, äàäàë çàíøèë íü ýð¿¿ë ìýíääýý äàäàë çàíøèë íü ýð¿¿ë ìýíääýý ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëäýãýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëäýã ” ãýæ õóðààíãóéëæ òîìü¸îëæ áîëíî.

ª.õ. õ¿ì¿¿ñèéí õºäºëìºðèéí, íèéãìèéí, îþóí ñàíààíû, áîëîâñðîëûí, áèå áÿëäðûí áàéäàë, ýìíýëãèéí èäýâõ íü òýäíèé ýð¿¿ë ìýíäýä ãýæ íºëººëäºã ãýñýí ¿ã þì.

• Ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñÝð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñ ãýäýã îéëãîëòîíä õàìò îëîí, íèéãìýýñ ýð¿¿ë ìýíäèéí õàëãààò õ¿чèí ç¿éë¿¿äèéã ÿàæ äàâàí òóóëæ áàéãàà áàéäàë, ýð¿¿ë ÿâàõûí òóëä õóâèéí áîëîí íèéãìèéí ÿìàð àÿòàé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà, òýä ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëàõ òàëààð þó ìýäýæ, ýð¿¿ë àõóéí ÿìàð äàäàë çàíøëûã ñàõèæ áàéãààã õàìðóóëæ ¿çíý. Ýíä õàìãèéí ãîë õºø¿¿ðýã áîë õ¿í àì ýð¿¿ëÿâàõ ýðõýý òºäèéã¿é ¿¿ðãýý ìýäðýí ýìíýëãèéí èäýâõýý äýýøë¿¿ëýõ ÿâäàë þì.

Ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñ òºëºâøèõÝð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñ òºëºâøèõÝð¿¿ë ÿâàõ õ¿Ýð¿¿ë ÿâàõ õ¿ччèí ç¿éëèí ç¿éë Õàëãààò õ¿Õàëãààò õ¿ччèí ç¿éëèí ç¿éë

Õºäºëìºðèéí èäýâõ ºíäºð, àæëûã áàÿð áàÿñãàëàí áîëãîõ

Õºäºëìºðèéí èäýâõ ñóë, àæëûã çîâëîí ãóíèã áîëãîõ

Áèå áÿëäàð, îþóí ñàíààíû èäýâõòýé áàéäàë

Àëèâààä áýðõøýýæ, ñóë ñóõûã õ¿ñýõ

Àìüäðàëûí èäýâõòýé áàéð ñóóðü ñî¸ë áîëîâñðîëûí ºíäºð ò¿âøèí

Íèéãìèéí èäýâõã¿é áàéäàë, ñî¸ëûí äîðîé áàéäàë

Îðчíûã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõýä îðîëöîõ îðîëöîî áîëîí ýêîëãèéí èäýâõ ñàéí

Ýêîëîãèéí èäýâõ ñóë áàéõ

Áèå áÿëäðûí èäýâõò áàéäàë Õºäºëãººíºº õîðèõ

Áàëàíñëàãäñàí õîîë õ¿íñèéã çºâ õýðýãëýõ

Áóðóó õîîëëîõ

Ãýð îðíû ñýòãýë ç¿éí óóð àìüñãàë, òàâ òóõò áàéäàë

Ãýð á¿ëèéí áóäëèàí, àæ àìüäðàëàà áóðóó çîõèöóóëàõ

Ýð¿¿ë óäàìòàé áàéõ Óäàìøëûí ºâчèí

ÝÀÒ ¸ñíû áóñàä ýåðýã õ¿чèí ç¿éë¿¿ä òóõàéëáàë àðõè, òàìõè õýðýãëýõã¿é

ÀÒ ¸ñíû ñºðºã õ¿чèí ç¿éë¿¿ä¿èéã õýðýãëýõ

Àæ òºðºõ ¸ñíû ýëåìåíò¿¿äÀæ òºðºõ ¸ñíû ýëåìåíò¿¿ä

1. Òóõàéí õóâü õ¿í, íèéãýì,áàéãàëü îðчíûã ººðчëºõºä чèãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà

2. Ýä àãóóðñûí áîëîí îþóíû õýðýãöýýãýý õàíãàõàä чèãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà

3. Íèéãìèéã óäèðäàõ, íéèãìèéí óëñ òºðèéí ¿éë àæèëëàãààíä õ¿ì¿¿ñèéí îðîëöîõ îðîëöîî

4. Ñóóðü áîëîâñðîë, ìýðãýæèë îëæ àâàõ ¿éë àæèëëàãàà

5. Àðä ò¿ìýí,àíãè á¿ëýã, ãýð á¿ë ãýõ ìýò íèéãýì õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí õàðèëöààíä îðîëöîõ

6. Õ¿í áèå áÿëäàð, îþóíàà õºãæ¿¿ëýõ,¿ð õ¿¿õäýý ºñãºæ õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõèéí òºëººõ ¿éë ¿éë àæèëëàãàà

/Þ.Ï.Ëèñèöûí,Å.Í.Ñàâåëüåâà,1977//Þ.Ï.Ëèñèöûí,Å.Í.Ñàâåëüåâà,1977/

Íèéãýì ñî¸ëûí áîëîí àõóéí ¿éë Íèéãýì ñî¸ëûí áîëîí àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òºðë¿¿äàæèëëàãààíû òºðë¿¿ä

Àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Áàéð

Íèéãýì, ñî¸ëûã ¿éë àæèëëàãààíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Ýõíýð íºõðèéí õàðüöàà I Áîëîâñðîëûí áàéäàë

Ãýð á¿ëèéí îðëîãî II ¯ðãýëæëýí ñóðàëöàæ áàéãàà áàéäàë

Ãýð á¿ë äýõ õ¿¿õäèéí òîî III Óðëàã, ñî¸ëûí àðãà õýìæýýíä îðîëöîõ îðîëöîî

Áàéðíû òîõèæèëò IV Òýäãýýðò çàðàõ çàðäàë

Óíàà, íèéòèéí àõóéí ¿éëчèëãýýíèé õàíãàìæ

Y Ñîíèðõîæ îðîëääîã /àîááè/

Ãýð îðíû àæèëä çàðàõ öàã YI Ãýð îðíû íîìûí ñàí

ªðõèéí îðëîãûí õóâààðèëàëò

YII Ñî¸ëûí áàðààíû õàíãàìæ

Ãýð îðíû õºäºëìºð õºíãºâчèëñºí òåõíèêèéí õàíãàìæ

YIII Çàõèàëñàí õýâëýë, ¿çâýðò îчäîã òîî

Àæ òºðºõ ¸ñíû êàòåãîðèóä• Õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí íºõöºëÕ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí íºõöºë

Àæ òºðºõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëæ òîäîðõîéëæ áàéãàà íºõöºë þì. Àìüäðàëûí íºõöºëèéã íèéãýì-óëñ òºðèéí, ýä àãóóðñûí, îþóí ñàíààíû, áàéãàëèéí, ñî¸ë, áîëîâñðîëûí ã.ì. àíãèëàõ áà ýõíèé õýä íü òîäîðîéëîõ õ/ç¿éë, õàðèí áàéãàëèéí íºõöºë áîë àæ òºðºõ ¸ñîíä íºëººëºõ õ/ç¿éë þì.

• Àìüäðàëûí ò¿âøèíÀìüäðàëûí ò¿âøèíÝíý íü ýä àãóóðñûí áîëîí îþóíû õýðýãöýýã õàíãàæ áàéãàà ¿ç¿¿ëýëò áºãººä ýíä íèéãìèéí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿íäýñíèé îðëîãûí íýã õ¿íä íîîãäîõ õýìæýý, õ¿í àìûí öýâýð îðëîãî, îðîí ñóóöíû õàíãàìæ, ñî¸ë áîëîâñðîë, õóäàëäàà, àìðàëò ñóâèëëûí áàéãóóëëàãûí õ¿ðýëöýý, õ¿í àì ç¿éí, õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿ç¿¿ëýëò, õºäºëìºð àìðàëòûí öàã, õºäºëìºðчäèéí îðëîãî, çàðëàãûí áàéäàë çýðýã îëîí ¿ç¿¿ëýëòýýñ á¿ðäýíý.

• Àìüäðàõ õýâ ìàÿã / óêëàä æèçíè /Àìüäðàõ õýâ ìàÿã / óêëàä æèçíè /Ýíý íü íèéãìèéí àìüäðàëûí öàã õóãàöààíû èëíðõèéëýë þì. Àæèë, ãýð îðíûõîî íºõöºëä õºäºëìºð àìðàëòàà õýðõýí çîõèöóóëæ áàéãàà áàéäëààð èëýðíý. Ìºí “life style” ãýäýã îéëãîëòûã õýðýãëýäýã áà ýíý íü ¿éë àæèëëàãààãàà õýðõýí çîõèöóóëæ áàéãàà õóâü õ¿íòýé õîëáîîòîé.

• Àìüäðàëûí Àìüäðàëûí ччàíàðàíàð Àìüäðàëûí ò¿âøíèé ¿ç¿¿ëýëò, àìüäðàõ õýâ ìàÿãàà õàìòàòãàí ¿çäýã.

ÝÀÒ ¸ñíû õýì õýìæýý:1. Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë2. Ñýòãýöèéí ýð¿¿ë àõóé3. Àðõè, òàìõè õýðýãëýõã¿é áàéõ4. Áèå áÿëäðàà õºãæ¿¿ëýõ5. Õºäºë㺺íèé èäýâõòýé áàéõ6. Ǻâ õîîëëîõ7. Äèñïàíñåðчëàëûí çîõèõ

ìýäëýãòýé8. Óã àæèëä èäýâõòýé îðîëöîõ9. ªºðòºº áîëîí íºõºðòºº àíõíû

òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ

Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîë

Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîëÝð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîë íü ýð¿¿ë ìýíä, ºâíü ýð¿¿ë ìýíä, ºâччèí ýìãýãò èí ýìãýãò õàíäàõ ìýäëýã, ¿çýë áîäîë, õàíäàõ ìýäëýã, ¿çýë áîäîë, óõààðàë äàäëûã óõààðàë äàäëûã òºëºâø¿¿ëäýã áºãººä òºëºâø¿¿ëäýã áºãººä ýð¿¿ëèéã õàìãààëàõ ýð¿¿ëèéã õàìãààëàõ òîãòîëöîîíû ñàëøã¿é õýñýã þì.òîãòîëöîîíû ñàëøã¿é õýñýã þì.

¯¿íä äàðààõ ç¿éëñ áàãòàíà :• Õ¿íèé åðºíõèé áîëîâñðîë, äàäàë, çàíøèë,

çóðøèë, ººðèéí õ¿ì¿¿æèë, ñóðãàëò áàãòàíà.

• ÝÌÁ íü áèå õ¿í áîëîã òýäíèé àæ òºðºõ ¸ñíû õºãæèëòýé ñàëøã¿é õîëáîîòîéãîîð õ¿íèé àìüäðàë,ñóðãàëò, õºäºëìºðèéí ýð¿¿ë îðчèíã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãûí ¿¿äíýýñ òýäãýýðèéí çàí çàíøèë, ñýòãýëãýýíä íºëººëæ àðèóí öýâýð, ñî¸ëûí т¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëäýã.

• ÝÌÁ íü ýëäýâ ýìãýãýýñ ñýðãèéëýõ, ºâчòºíèéã àìæèëòòàé ýìчëýõ, õ¿íäðýë äàõèëòààñ ñýðãèéëýõ, íºõºí ñýðãýýõ чóõàë õýðýãë¿¿ð þì. Èéìä ÝÌÁ íü èðãýäèéí ýð¿¿ë, çºâ òýãø õºãæëèéí òºäèéã¿é íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã þì.

• ÝÌÁ íü øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðûí õóâüä ýð¿¿ëèéã õàìãààëàõ, àíàãààõ óõààíû á¿òöýä õàìààðíà.

ÝÌÁ –ûí çîðèëãî1. Õ¿í àìûí áèå ñýòãýöèéí áàéäëûã

äýýøë¿¿ëýõýä чèãëýñýí èäýâõò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ

2. ªºðèéí áîëîí áóñäûí ýð¿¿ë ìýíäýä õîð óðøèã óчðóóëàõ àæ òºðºõ ¸ñíû çàí çàíøëààñ òàòãàëçàõ

3. Ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿ðýýëýí áàéãàà îðчèíä óðøèã òàðèõ, áóñäûí ýð¿¿ë àõóéч áóñ çàí çàíøèëä ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàõ, öýýðëýõ

4. Õºäºëìºð àõóéí íºõöëèéã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ áîëîí ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëàõàä èäýâõòýé îðîëöîõ

5. ªâчèí ÿëàíãóÿà àðõàã ºâчíèé ¿åä ºâчíºº ýð¿¿ëæ¿¿ëýõýä чèãëýñýí çºâ çàí çàíøèë áàðèìòëàõ

6. Íèéãìèéí õàíãàìæ, ýð¿¿ëèéã õàìãààëàõûí áîëîìæèéã çîõèñòîé àøèãëàæ, ÿëàíãóÿà óðüäчèëàí ñýðãèéëýõ ñàëáàðò òýäíèé õ¿ч îðîëöîîã èäýâõòýé äýìæèõ

7. Ýð¿¿ë àõóéч çàí çàíøèëòàé õîëáîîòîé ìýäëýã ýçýìøèõ

ÝÌÁ-ûí àãóóëãà

1.1. Àìüäðàõ îðÀìüäðàõ îðччíû àðèóí öýâýð-ýð¿¿ë íû àðèóí öýâýð-ýð¿¿ë àõóéí íºõöºëèéã äýýøë¿¿ëýõ òàëààð àõóéí íºõöºëèéã äýýøë¿¿ëýõ òàëààð çîõèîõ ÝÌÁçîõèîõ ÝÌÁ. Õ¿ðýýëýí áàéãàà îðчèí, õîò ñóóðèí, îðîí áàéðíû ýð¿¿ë àõóéí íºõöëèéã äýýøë¿¿ëýõýä чèãëýñýí ÝÌÁ-ûí èæ á¿ðäýë àðãà õýìæýý þì.

• Äóó чèìýýíèé íºëººã àðèëãàõ, àãààðæóóëàëò, õàëààëò, óñàí õàíãàìæ, ãýðýëò¿¿ëýãò òàâèõ ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãûã ñàõèõ

• Îðîí ñóóöíû öýâýðч áàéäëûã ñàõèõ, òóõàé á¿ð îðîí áàéðàà çàñч òîõèæóóëàõ, îðîí áàéðíû àðчèëãààã äýýøë¿¿ëýõ

• Îðîí áàéðíû ÿëàíãóÿà óíòëàãûí áîëîí õ¿¿õäèéí ºðººíèé áèчèë öàã óóðò òàâèãäàõ ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãûã ñàõèõ

• Õ¿í àìûí ÿíç á¿ðèéí íàñíûõàíû õýðýãöýýíä òààðóóëæ çîõèöóóëàõ

2. Õ¿ðýýëýí áàéãàà îðчíû ýð¿¿ë àõóéí àñóóäëààð çîõèîõ ÝÌÁ.

Õàøàà îðîí áàéðíû îðчèí, áèчèë õîðîîëëûí òîõèæèëòûã äýýøë¿¿ëýõýä чèãëýãäñýí ÝÌÁ-ûí á¿ðäýë àðãà õýìæýýí¿¿ä.

• Õîã õàÿãäàëûã öóãëóóëæ, çàéëóóëàõ áîëîíãóäàìæ òàëáàéí ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýõ

• Îðчíîî ç¿ëýãæ¿¿ëæ ìîäæóóëàõ

• Ñïîðòûí òàíõèì, áèåèéí òàìèðûí òàëáàéã òºõººðºìæëºõ

• Òýýâðèéí õºäºë㺺íèé áîëîí äóó чèìýýã áóóðóóëàõ. ÝÌÁ-ûí àæèë íü ìýðãýæèëòí¿¿ä, ñîíèðõñîí áàéãóóëëàãà, õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãààã èäýâõæ¿¿ëæ îðîí ñóóöíû îðчèíã òîõèæóóëàõ àæèëä òýäíèé èäýâõ îðîëöîîã äýýøë¿¿ëíý.

3. Õîò ñóóðèíû ýð¿¿ë àõóéí àñóóäëààð çîõèîõ ÝÌÁ.

• Óñ õàíãàìæèéí ýð¿¿ë àõóé, áîõèð óñûã öýâýðëýõ, õîã õàÿãäëûã çàéëóóëæ óñòãàõ

• Àðèéí öýâýð-ýð¿¿ë àõóéí ìýðãýæëèéí àëáà áèé áîëãîõ

• Àðèóí öýâýð-ýð¿¿ë àõóéí íýãæ¿¿äèéã òºõººðºìæëºõ

• Öýöýðëýãò õ¿ðýýëýí, óñàí ñàí çýðýã õºäºëìºðчäèéí àìðàëòûí òîõèòîé íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ îðîëöîîã äýýøë¿¿ëýõýä îðøèíî.

4. Àæëûí áàéðíû áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí îð÷íû ýð¿¿ë àõóé àñóóäëààð çîõèîõ ÝÌÁ.• Õºäºëìºðºº çºâ çîõèîí áàéãóóëàõ,

õºäºëìºðºº õºíãºâчëºõ áîëîí ÝÌõóâüä àøèãòàé ¿éëäâýðèéí îðчèíã áèé áîëãîõ

• Õºäºëìºð àõóéí øààðäëàãàä òîõèðñîí ýð¿¿ë àõóéí ýåðýã äàäëûã òîãòîîõ

• Ýð¿¿ë ìýíääýý àøèãòàé, á¿òýýëч ñàíààчëàãòàé àæèëëàõàä òîõèðñîí õàìò îëíû ñýòãýë ç¿éí óóð àìüñãàëûã á¿ðä¿¿ëíý.

5. Ãàäààä îð÷íûã õàìãààëàõ òàëààð çîõèîõ ÝÌÁ

• Àãààðûã õàìãààëàõ • Óñûã õàìãààëàõ • Õºðñ õàìãààëàõ

ÝÌÁ íü ¿éëäâýðëýëèéí áà õîã õàÿãäàë, õèìèéí áîðäîî, õîðóóäûã àøèãëàõ ä¿ðýì, á¿õ íèéòèéí àìüäðàëûí àðèóí öýâðèéí íºõöºë áîëîí óðãàìàë àìüòäàä ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëæ áóé õ/ç òàëààð ìýäýýëíý.

6. Ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñíû ÝÌÁ

• Õºäºëìºðèéí ýð¿¿ë àõóéí ñýäýâò ÝÌÁ• Àìðàëòûí äýãëýìèéí òóõàé ÝÌÁ• Õóâèéí ýð¿¿ë àõóéí ñýäýâò ÝÌÁ• Õ¿íñíèé ýð¿¿ë àõóéí ñýäýâò

ÝÌÁ-ûí àæèë íü õ¿í àìûí ÿíç á¿ðèéí á¿ëãèéí íàñíû îíöëîã, óóð àìüñãàë, ãàçàð ç¿é, õºäºëìºðèéí, ¿íäýñíèé çàí çàíøëûí îíöëîãóóäûã õàðãàëçñàí áàéõ ¸ñòîé.

7. Àíõäàãч, 2-ãч ñýðãèéëýëòèéí чèãëýëýýð çîõèîõ ÝÌÁ

• Ç¿ðõ ñóäàñíû ºâчíººñ ñýðãèéëýõ ÝÌÁ• Õîðò õàâäðûí ýñðýã ñóðòàëчèëãàà• Ãýìòëýýñ ñýðãèéëýõ ñýäýâò ñóðãàëò,

ñóðòàëчèëãàà• Ìýäðýë-ñýòãýöèéí ºâчí¿¿äýýñ ñýðãèéëýõ

ñóðòàëчèëãàà• Áîäèñûí ñîëèëöîîíû ºâчí¿¿äýýñ ñýðãèéëýõ• Õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòíèé ºâчíººñ

ñýðãèéëýõ

ÝÌÁ-ûí àðãóóä

1. Õóâüчèëñàí ÿðèà – ìýäýýëýë õ¿ðãýõ, óðàìøóóëàõ, äýìæèõ, çààâàðëàæ çºâëºõ øèíæèéã àãóóëäàã.

2. Çààâàðчèëãàà 3. Ǻâëºãºº4. Òåëåôîíû àëáà5. Óòàñ ñîðîíçîí áèчëýãèéí àëáà6. Óòàñíû çºâºë㺺7. Ñóðâàëæëàãà

ÝÌÁ îëãîõ àæëûí чèãëýë

• Õ¿ì¿¿ñ ºâчèí ýìãýã áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí àëèâàà àñóóäëààð õýäèéä, õààíà õàíäàõàà ìýääýã áàéõ

• Ýð¿¿ë ÿâàõ, ºâчíººñ ñýðãèéëýõèéí òóëä þó õèéõ, ÿàõ ¸ñòîéãîî ìýäýæ, ýð¿¿ë çàí ¿éëèéã ýçýìøñýí áàéõ

ÝÌÁ îëãîõ òºëºâëºãºº1. Ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ2. Àñóóäëûã îíîøëîõ3. Àñóóäëûã øèéäâýðëýõ, äýñ äàðààã òîäîðõîéëîõ4. Çîðèëòûã òîäîðõîéëîõ5. Çîðèëòîíä õ¿ðýõ ¿éë àæèëëàãààã òîäîðõîéëîõ6. ¯éë àæèëëàãààíä øààðäëàãàòàé íººöèéã

òîäîðõîéëîõ7. ¯éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãºº õèéõ8. Òîõèðîìæòîé àðãûã ñîíãîõ9. ¯ð ä¿íã ¿íýëýõ

ÝÌÁ îëãîõ àðãà ç¿éí àч õîëáîãäîë

ÁîëîâñðîëÁîëîâñðîë áîë õ¿íèé õºãæëèéí áîë õ¿íèé õºãæëèéí ñàëøã¿é á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã ñàëøã¿é á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áºãººä õ¿í ñàéí ñàéõàí àìüäðàõûí, áºãººä õ¿í ñàéí ñàéõàí àìüäðàõûí, ýð¿¿ë ñàðóóë ÿâàõûí ýð¿¿ë ñàðóóë ÿâàõûí ччóõàë óõàë íºõöºë áîëäîãíºõöºë áîëäîã

Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ

Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ òîäîðõîéëîëòòîäîðõîéëîëò

Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ ãýäýã íü õ¿ì¿¿ñ ººðñäèéíõºº ýð¿¿ë ìýíäèéã õÿíàí ýð¿¿ë ìýíäýý ñàéæðóóëàõûí òºëºº ãýð á¿ë, õàìò îëîí, ¿íäýñòýí ò¿ìýíòýéãýý õàìòðàí ººðñ人 õèéæ чàäàõ ç¿éëèéã íýìýãä¿¿ëýõ, ýð¿¿ë àæ òºðºõ çàí ¿éëèéã äýìæèõýä чèãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà þì.

ÝÌÄ ¿éë àæèëëàãààíû ÝÌÄ ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëãîçîðèëãî

• Ýð¿¿ë ìýíäýä ýåðýãýýð íºëººëºõ îðчèíã á¿ðä¿¿äæ, õºãæ¿¿ëæ, ýð¿¿ë ìýíääýý òóñòàé çºâ ñîíãîëò õèéæ, çºâ øèéäâýð ãàðãàäàã áîëîõîä íü õ¿ì¿¿ñò òóñëàõ, ýíýõ¿¿ òóñëàëöàà íü íèéò õ¿í àìä õ¿ðòýýìæòýé áàéõûã áàòàëãààæóóëàõ ÿâäàë þì.

ÝÌÄ ¿éë àæèëëàãàà

• Õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëæ, áýõæ¿¿ëýõýä õóâü õ¿í, õàìò îëíû îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà

• Õóâü õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíääýý õàíäàõ õàíäëàãûã ººðчëºí чàäâàðûã íü äýýøë¿¿ëýõ

• Áàéãàëü îðчíû áîõèðäîëòîîñ õàìãààëàõ• Òºðèéí áîäëîãûã çºâ çîõèöóóëàí

õýðýãëýõ

ÝÌÄ ¿éë àæèëëàãààíû çàð÷èì• ÝÌįÀ íü ºâчèëñºí òîäîðõîé õ¿íä õàíäàõààñàà

èë¿¿ íèéò õ¿í àìûí ºäºð òóòìûí àìüäðàëä чèãëýñýí áàéõ

• ÝÌįÀ íü ÝÌ-ã òîäîðõîéëîãч õ/ç-ä чèãëýñýí áàéõ• ÝÌ-èéí ñàëáàðààñ ãàäíà õ¿íèé ÝÌ, àìüäðàëûí

íºõöºëä íºëºº á¿õèé áóñàä ñàëáàð õîîðîíäûí íÿãò õàìòûí àæèëëàãààíä òóëãóóðëàõ

• ÝÌÄ ÿíç á¿ðèéí àðãà,õàíäëàãóóäûã õîñëóóëàí õýðýãëýäýã áàéõ

• ÝÌįÀ íü õàìò îëíû áîäèòîé áºãººä èäýâõòýé îðîëöîîíä òóëãóóðëàõûí çýðýãöýý àñóóäëûã òîäîðõîéëîõ áà øèéäâýð ãàðãàõ õóâü õ¿íèé áîëîí õàìò îëíû чàäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ, õàìòûí îðîëöîîíä ¿ð ä¿íòýé ìåõàíèçìûã àøèãëàõ

• Õýäèéãýýð ÝÌįÀ-íä ÝÌ-èéí àæèëòíóóä чóõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ áîëîâч ýíý íü ýìíýëãèéí ¿éëчèëãýý áèø, õàðèí íèéãýì, óëñ òºðèéí ìºí чàíàð á¿õèé ¿éë àæèëëàãàà ãýäýã çàðчìààð õàíäàõ

Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ õàíäëàãàõàíäëàãà

1. Ýìíýëãèéí õàíäëàãà

• Õàâäðûã ýðò èëð¿¿ëýõ• Äàðõëààæóóëàëò õèéõ• Õ¿íèé çàí òºëºâèéã ººðчëºõ çýðýã

çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ¿éë àæëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõ çàìààð ºâчíººñ óðüäчèëàí ñýðãèéëýí, ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ

2.Çàí ¿éëèéí õàíäëàãà

• Çîõèñã¿é õîîëëîëò• Õºäºë㺺íèé õîìñäîë• Õîðò çóðøèë• Áýëãèéí àþóëòàé õàðüöàà çýðýã

õàðø çàí ¿éëèéã àðèëãàõàä чèãëýõ áºãººä õèéõ ñòðàòåãè íü ÝÌÁ, ñóðãàëò ñóðòàëчèëãàà, àæëûí áàéðàíä òàìõè òàòàõûã õîðèãëîõ

3.Íèéãýì, îðчíû õàíäëàãà

• Îðчíû ñºðºã íºëºº• Íèéãìèéí õàëãààòàé õ¿чèí ç¿éëä áîëîí

îëîí ò¿ìíèé àæèëëàæ àìüäàðч áàéãàà òóõàéí ¿åèéí íèéãýì,ýäèéí çàñàã, õ¿ðýýëýí áóé îðчíû áàéäëûã ñàéæðóóëàõ çàìààð õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ

ÝÌÄ îðчèí á¿ðä¿¿ëýõ øàëãóóð

1. Íèéãìèéí øàëãóóð – ýíý íü íèéãìèéí ¿éë ÿâö, ¸ñ çàíøèë áà íèéãìèéí õýì õýìæýý

2. Óëñ òºðèéí øàëãóóð – ýíý íü íººö áà ýðõ ìýäëèéã ¿ë òºâëºð¿¿ëýõ áîëîí àðäчèëñàí çàðчìààð øòéäâýð ãàðãàõ áàòàëãààã Çàñãèéí ãàçðààñ øààðääàã

3. Ýäèéí çàñãèéí øàëãóóð – á¿õ íèéòýýð ýð¿¿ë áàéõàä íººöèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëîí òàñðàëòã¿é õºãæòë äýâøëèéí àñóóäëóóä, òåõíîëîãè áà òýýâýðëýëòèéí àþóëã¿é áàéäàë

4. Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæäýã äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõ áà õ¿í àìûí õýðýãöýýã ìýäýõèéí òóëä á¿õ ñàëáàðò ÿëàíãóÿà ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä ýìýãòýé÷¿¿äèéí ìýäëýã áîëîâñðîëûã àøèãëàõ

Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ Îòòàâàãèéí çàðчèì

Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ ìýðãýæëèéí ïðàêòèêò ýð¿¿ë ìýíäèéãäýìæèõ òóõàé îëîí óëñûí àíõíû áàðèìò áèчèã - 1986 îíû Îòòàâàãèéí çàðчèì þì.

1. Ýð¿¿ë íèéãìèéí áîäëîãî ÿâóóëàõ2. Äýìæèõ îðчèí áèé áîëãîõ3. Õàìò îëíû îðîëöîîã õàíãàõ4. Õóâü õ¿íèé чàäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõ5. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éëчèëãýýã øèíýчèëýõ

Óã áàðèìò áèчèãò “ÝÌÄ ãýäýã íü õ¿ì¿¿ñ ººðñäèéíõºº ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéäàëä õÿíàëò òàâüæ, ÝÌ ñàéæðóóëàõûí òºëºº чàäàõ á¿õíýý õèéõ ïðîöåññ” þì. Ýíý íü ¿çýë áàðèìòëàë áóñ, õàðèí ïðàêòèê àðãà çàì þì.Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ ¿éë àæèëëàãààã áîãèíî õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëíý ãýæ áàéäàãã¿é, óðò õóãàöààíû ïðîöåññ þì.

ÝÌÄ îðÝÌÄ îðчíûã áèé áîëãîõ íûã áèé áîëãîõ Ñàíäñâýëëûí ìýäýãäýëÑàíäñâýëëûí ìýäýãäýë /Ñàíäñâýëëûí çºâëºãººíèé èëòãýë, 6 ñàðûí 9-15, Ñàíäñâýëë,

Øâåä 1991/ÝÌÄ îðчíûã áèé áîëãîõîä íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãààã àìüäðàëûí á¿õ õ¿ðýýíä õ¿ëýýí çºâøººðºõ ìºí çàëóó ¿åèéíõýíèé õýðýãöýýã á¿õèé ë òàëààñ õàíãàõàä áàéãàëèéí íººöèéã çºâ óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ ¸ñòîé.

¯éë àæèëëàãààíû çîðèëò:

1. Õàìò îëîí, ÿëàíãóÿà ýìãýòýé÷¿¿äèéí ñîíèðõëûí á¿ëã¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãàà, ñóðòàëчèëãààã ýðчèìæ¿¿ëýõ

2. Áîëîëöîîã¿é õàìò îëîí, õóâü õ¿íä áîëîâñðîë îëãîõ áà ýðõ ìýäëèéã øèëæ¿¿ëýõ çàìàà𠺺ðñäèéí ÝÌ-ä õÿíàëò òàâèõ áîëîëöîî îëãîõ

3. Äýìæèõ îðчèí áà ýð¿¿ë ìýíäèéí õîîðîíäûí íÿãò õîëáîî íýãäëèéã áèé áîëãîõ

4. ÝÌÄ îðчèíä á¿õ õ¿í òýãø àìüäðàõ áîëîëöîîã õàíãàõàä íèéãìèéí ÿíç á¿ðèéí ñîíèðõëûí á¿ëã¿¿äèéí ñàíàëûã õàðãàëçàí äóíäûã áàðèìòëàõ õýðýãòýé.

Æàêàðòûí òóíõàãëàë1997 îíä õóðàëäñàí Èíäîíåçèéí Æàêàðòà õîòîä ÝÌÄ áàãà õóðëààñ ÝÌÄ òýðã¿¿ëýõ чèãëýëèéã òîäîðõîéëñîí.

• Ýð¿¿ë ìýíäèéí òºëºº íèéãìèéí õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýõ

• Ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæèëä îðóóëàõ õºðºí㺠îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ

• Õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ• Õàìò îëíû чàäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ• Õ¿í á¿ðò ýðõ ìýäýë îëãîõ• ÝÌÄ äýä á¿òöèéã áèé áîëãîõ

ÝÌÄ ¿éë àæèëëàãàà ÝÌÄ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ àðãà çàìÿâóóëàõ àðãà çàì

• Óõóóëãà ñóðòàëчèëãàà• Ñóðãàëò ñóðòàëчèëãàà• Ñàëáàð õîîðîíäûí õàìòûí

àæèëëàãàà• Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ îðчèí

á¿ðä¿¿ëýõ

Îòòàâàãèéí 5 ñòðàòåãèéã Îòòàâàãèéí 5 ñòðàòåãèéã õýðýãëýí õàìãèéí ñàéí ¿ð ä¿íä õýðýãëýí õàìãèéí ñàéí ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ àðãà çàìóóäõ¿ðýõ àðãà çàìóóä• Ñóðãóóëü,àæëûí áàéð, õîò, îðîí íóòãèéí õàìò

îëíûã ò¿øèãëýí ÝÌÄ íèéãìèéí îðчèí áèé áîëãîõ, ººðººð õýëáýë ÝÌÄ áàéãóóëëàãà áèé áîëãîõ

• ÝÌ-èéí ÿìàð íýãýí àñóóäàëòàé õ¿ì¿¿ñò ÝÌįÀ òóñãàé ìºðèéí õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõ áîäèòîé ¿ð àøèã ºãºõ¿éö øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë àæèëëàãàà õýðýãòýé

• Îéëãîìæòîé õýëýýð, ñîíèðõîëòîé àìüä õýëáýðýýð ìýäýýëýë ñóðãàëò ñóðòàëчèëãààã æèíõýíý ¸ñîîð íü õ¿ì¿¿ñò õ¿ðãýõ

• ÝÌÄ ãýäýã áîë íèéãýì, ýäèéí çàñãèéã õºãæ¿¿ëýõ ýíãèéí õºðºí㺠îðóóëàëò þì.

ÝÌÄ àæëûí áàéðÝÌÄ àæëûí áàéð

1.1. Ýð¿¿ë îðÝð¿¿ë îðччèíèí• Àãààðûí áîõèðäîëã¿é• Òàìõè òàòäàãã¿é• Àðõè óóäàãã¿é• Õîîëíû ãàçàð íü ýð¿¿ë

àõóéí øààðäëàãà õàíãàñàí

• Àæèëчäûí àþóëã¿éí áàéäàëä ñàíàà òàâõ

• Ýð¿¿ë чèéðýã áàéõûã äýìæäýã

• ªºð þó áàéæ áîëîõ âý?

ÝÌÄ àæëûí áàéðÝÌÄ àæëûí áàéð

2. 2. Ýð¿¿ë Ýð¿¿ë áàéãóóëëàãàáàéãóóëëàãà

• Óäèðäàõ àæèëòàí õîîðîíäîî ñàéí õîëáîîòîé

• Èòãýë èõòýé• Ñòðåññ áàãàòàé• Àæîûí ¿ð ä¿í ñàéòàé• Àæëûí чàíàð ñàéí

áàéõ• Áàéãóóëëàãà íü ñàéí

“èðãýí” áàéõ• ªºð þó áàéõ áý?

ÝÌÄ àæëûí áàéðÝÌÄ àæëûí áàéð

3. 3. Ýð¿¿ë àæèë Ýð¿¿ë àæèëччèäèä• Àæèë òàñëàëò áàãà• ªâчëºëò áàãà• Ãýìòýõ íü áàãà• Ãýð á¿ë, àæèëàà

çîõèöóóëäàã• Ãýìòñýí, ºâчèëñºí

àæèëòàí àæèëäàà áóöàæ îðîõîä íü òóñàëäàã

• ªºð þó âý?