1. erzurum ulusal müzik bilimleri sempozyumu
TRANSCRIPT
1. Erzurum UlusalMüzik BilimleriSempozyumu28-29 Nisan 2016www.mbsempozyum.com
BİLDİRİLER
CİLT 2
2016 Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü
Bu eserin tüm yayın hakları,Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü’ne aittir.Yayıncının yazılı izni olmadan kısmen veyatamamen basılamaz, çoğaltılamaz veelektronik ortama taşınamaz.Kaynak görserilerek alıntı yapılabilir.
Eser Adı:1. ERZURUM ULUSALMÜZİK BİLİMLERİ SEMPOZYUMUBİLDİRİ KİTABICİLT 2
Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 1209
ISBN No: 978-975-442-945-9 (Tk) 978-975-442-948-0 (2.c)
Editörler: Yrd. Doç. Dr. Emrah Lehimler Yrd. Doç. Dr. Koray Çelenk
Bu kitapta yer alan tüm yazıların dil, bilim vehukuk açısından sorumluluğu yazarlarına aittir.
“Tanıtım nüshasıdır. Para ile satılmaz.”
Kapak Tasarımı: Zafer Lehimler
Baskı: Rana MedyaVani Efendi İş Merkezi,Kat: 3, No:28, Yakutiye / Erzurum0442 235 81 13
Aralık 2016
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
4
719
731
755
771
789
815
829
845
873
887
915
Nevin ŞAHİN, Cenk GÜRAYSON DÖNEM TÜRK MUSİKİSİ BESTEKÂRLARININ USÛLANLAYIŞLARINDAKİ DÖNÜŞÜMÜN EZGİ VE GÜFTE ÜZERİNDENİNCELEMESİ: LENK FAHTE ÖRNEĞİ ................................................Oğuzcan KALIVERIOS İŞLETİM SİSTEMİNDE YER ALAN MÜZİKSEL İŞİTMEĞİTİMİNE YÖNELİK YAZILIMLARIN İNCELENMESİ .........................Oluş ALKAN, Ayten KAPLANBARIŞ MANÇO’NUN MÜZİĞİNDE ROCK VETÜRK MÜZİĞİ UNSURLARI ................................................................Özge CESURREKLAM SEKTÖRÜNDE MÜZİĞİN TUTUNDURMAPOLİTİKALARINA KATKISI .................................................................Semih PELENTÜRKİYE’DE MÜZİK TEKNOLOJİSİ EĞİTİMİ: ÜNİVERSİTELERİN EĞİTİM PROGRAMLARI VE STÜDYO OLANAKLARI BAKIMINDANKARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ ..............................................................Serap YÜKRÜKÜLKEMİZDE GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİNE GENEL BAKIŞ ÇERÇEVESİNDE MÜZİK EĞİTİMCİLERİNİN YETİŞME VE ATANMA DURUMLARINA GENEL BİR BAKIŞ ...................................................Sıtkı AKARSU, Hüseyin YILMAZGELENEKSEL MÜZİK VE POPÜLER MÜZİĞİN SÖZLERİNDEKİ DEĞER VURGULARININ KARŞILAŞTIRILMASI .................................Şevki Özer AKÇAYSEÇİM ÇALIŞMALARINDA MÜZİK KULLANIMININ SEÇMENLERİN OY TERCİHLERİNE ETKİLERİ ............................................................Togay ŞENALPGELENEK VE YENİ BULUŞ: MAKAMSAL VETONAL MÜZİK EĞİTİMİNDE YARI PERDESİZ GİTAR ..........................Tuncay ARAS, Okan YUNGULKLASİK GİTAR İÇİN DÜZENLENMİŞ VE BESTELENMİŞ ÜLKEMİZE ÖZGÜ MAKAMSAL NİTELİKLİ ÇALIŞMALARIN GÜZEL SANATLAR LİSELERİ GİTAR DERSİNDE KULLANIMINA YÖNELİK ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ............................................Uğur ASLANBİR MÜZİKSEL ARACILIK TEKNİĞİ OLARAK HİNDİSTAN‘KONNAKOL’ PRATİĞİNİN CAZ MÜZİĞİNE UYARLANMASI:HALİL ÇAĞLAR SERİN ÖRNEK OLAYI ................................................
5
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
Yılmaz Anıl BASKIMÜZİKTE ONTOLOJİK ANALİZ METODU VEONTOLOJİK PARADOKSLAR ..............................................................Zafer LEHİMLERAFİŞ TASARIMINDA MÜZİĞİN GÖRSEL RİTMİ ...................................Zülüf ÖZTUTGANMÜZİK ESERLERİNE YÖNELİK HUKUKİ KORUMANIN NİTELİĞİ, KAPSAMI VE BOYUTLARI ...................................................................
POSTER BİLDİRİLER ...........................................................................
Arif MÖHSÜNOĞLUBİLKENT SENFONİ ORKESTRASI’NIN KURULUŞ SÜRECİ,HEDEF VE AMAÇLARI ........................................................................Büşra DEMİRBAŞFLÜT ÖĞRENCİLERİNİN BİREYSEL ÇALGI DERSİ EĞİTİMİDERSİ İLE İLGİLİ TUTUMLARININ ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİDOĞRULTUSUNDA İNCELENMESİ ....................................................Ezgi İMERCİTRT REPERTUARI’NDA BELİRTİLEN TÜRK SANAT MÜZİĞİ MAKAM ÇEŞİTLİLİĞİNİN, KLASİK TÜRK MUSİKÎSİ MAKAM ÇEŞİTLİLİĞİNİ YANSITMA DÜZEYİNİN İNCELENMESİ .............................................Fatma Dilanur KÖSE, Dilek BAYTAKJAMES ABBOTT McNEIL WHISLERRENK, FORM ve MÜZİK İLİŞKİSİ .......................................................Ferdi AYAZHENRI MATISSE’İN ESERLERİNDEMÜZİK OLGUSUNUN KULLANIMI .....................................................Hatice DOĞAN, Alpaslan AKPINARADNAN ÇOKER’İN SANATINDA MÜZİKSEL ETKİLEŞİM ....................Leyla BEKENSİR, Cemil RÜŞENOĞLU, Gülara HÜSEYİNOVAKLARNET VE ÇELLO SESLERİNİN ETKİSİYLE SİNİR SİSTEMİNDE ULTRASTRÜKTÜREL DEĞİŞİKLİKLERİNİN İNCELENMESİ(MÜZİKAL - TIBBI - DENEYSEL ÇALIŞMA) ........................................
SONUÇ BİLDİRGESİ .........................................................................
FOTOLAR ..........................................................................................
933
941
959
989 - 1044
989
997
1013
1019
1025
1031
1037
1045
1048
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
613
AHMED ADNAN SAYGUN’UN İNSAN ÜZERİNE DEYİŞLER’İNDE CYCLIQUE YAZI ANLAYIŞI VE ŞİİR-MÜZİK UYUMU
İsmet KARADENİZ*
İnsan Üzerine Deyişler Albümleri
Ahmed Adnan Saygun’un, şiirlerini de kendisinin kaleme aldığı ve üç
defterde topladığı İnsan Üzerine Deyişler başlıklı on iki parçadan oluşan
albümleri, ses ve piyano için yazılmış ve bu parçalar besteci tarafından daha
sonra orkestra için de düzenlenmiştir.
Op. 60 eser numarasıyla 21 Mart 1977’de tamamlanan Birinci Defter,
piyano ve soprano için yazılmıştır ve sırasıyla; Ağıt, Üç Kuş, Dönsem, Hasret
ve Dilek başlıklarını taşıyan beş parçadan oluşmaktadır (Saygun, 1977: 1-37).
Op. 61 eser numarasıyla yine 1977 yılında tamamlanan İkinci Defter de
soprano ve piyano için yazılmış olup Arayış1, Alan Kuşlar, Enginler, Taş ve
Özendiriş başlıklı beş parçadan oluşmaktadır (Saygun, 1977: 1-26).
Op. 63, Üçüncü Defter ise bas ve piyano için yazılmıştır. Bir Zenci
Hikâyesi2 ve Kurban başlıklı iki parçadan oluşan albümün yalnızca ilk
parçasında 20 Ekim 1983 tarihi yer almaktadır (Saygun, 1983: 1-20).
* Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Müzik Teorileri Anabilim Dalı. 1 Bu parçanın bas için düzenlenmiş bir versiyonu, Bir Ev Yaptım Kerpiçten başlığıyla, Mesut İktu koleksiyonundan alınan 1987 tarihli bir kopyada “İnsan Üzerine Deyişler Dizisi’nden ayrı bir çalışma” ibaresiyle yer almaktadır (Saygun, t.y.: 1-6). İktu, bu parçayı ayrı tutmuş olsa da çalışmadaki istatistiklerde dikkate alınmıştır. 2 Bu parçanın birtakım değişikliklerle kaleme alınmış iki ayrı yazması bulunmaktadır. Çalışmadaki istatistiklerde her ikisi de dikkate alınmıştır.
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
614
Adnan Atalay’ın kataloğuna göre İnsan Üzerine Deyişler başlığını
taşıyan, Op. 64, 66 ve 69 eser numaralı üç defter daha bulunmaktadır (Atalay,
1987: 39), ancak bu albümlere ilişkin herhangi bir kayda ulaşılamamıştır3.
Vurgular: Şiir-Müzik Uyumu
Şiirlerinin de başlı başına birer eser olduğu İnsan Üzerine Deyişler’inde,
Saygun, şiirindeki anlamı korumakla kalmayıp güçlendiren detaylara sahip
bir müzik yazısı için ayrıca özen göstermiştir. Bunu sağlayabilmek için de,
sözcüklerin hece ve anlam vurgularını dikkate almış, müzik yazısındaki
karşılıklarını şiirin etkisini artırır nitelikte kullanarak, bazı satırların adeta
altını çizmiştir.
Söz konusu uyumu sağlayan ve fonetik vurgu, semantik vurgu, dramatik
vurgu ve deyiş vurgusu şeklinde sıralanabilecek olan bu detaylar, albümlerden
seçilerek, şiirlerinde altı çizili olan mısralara ayrıca dikkat çekilmiş olan Ağıt,
Üç Kuş ve Dilek parçalarından örneklerle açıklanacaktır.
Fonetik ve Semantik Vurgular: İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter,
I. Ağıt
Işıl ışıldı gözler, pırıl pırıl...
Hani nerde?
Hani?... Dur!
Şimdi vardı, şimdi yok!...
Mum mu söndü, tükenmiş?
Oy beni oy, oy beni…
3 Atalay; - ses ve piyano için - iki parçadan oluşan Dördüncü Defter ve beş parçadan oluşan Beşinci Defter için 1978, yine beş parçadan meydana gelen Altıncı Defter içinse 1984 tarihini vermektedir.
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
615
Yanmış çölün kumunda,
Döğünür sıla diye,
Bir yudum su düşünde,
Kana kana içmeye,
Şimdi vardı, şimdi yok…
Sun “dolu”yu, sun bana,
Bildim: “Ölüm şerbeti”…
Oy beni oy, oy beni...
Dar odanın içini bir dumandır bürümüş,
Anam gider, atam gider,
Bacım gider, eş gider,
Gözler dalmış gözlere,
Söner gider, söner gider,
Şimdi vardı, şimdi yok…
Çukur kazmış girmeye,
Toprağı örtünmeye,
Oy beni oy, vay beni,
Oy beni oy, oy beni…
Yükseklerde kuş mudur?
Yüreciği taş mıdır?
Som mavi gök farıdı,
Bir değil, bin bir değil
On bin değil, bin bin değil!...
Şimdi vardı, gayri yok…
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
616
Göçtüğümü bilemedim,
Sevdiğimi bulamadım,
Bulup da ağlayamadım…
Şiirin ilk mısraında “Işıl ışıldı gözler, pırıl pırıl…” sözcüklerinde
Saygun, fonetik ve semantik vurgulara bu albüm özelindeki ilk örneklerini
vermektedir.
Türkçede, ikileme kullanımlarında “ilk sözcüğün ikinci hecesi”nde yer
alan vurguyu, (ışıl ışıl, pırıl pırıl), besteci, müziğinde de kullanmış ve 3 step
tizleşme (fa4-la♭4) ile konuşma tonlamasına benzer bir vurgu yaratmıştır.
Bunun yanı sıra “pırıl pırıl…” sözlerinde yer alan piyano yazısında, yine ilk
sözcüğün ikinci hecesinde görülen kırık akor kullanımı, bu sözlerde, önceki
ikilemenin vurgusundan daha farklı ve yumuşak bir pırıltı sağlamaktadır.
Nota 1. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, I. Ağıt, ö1-34
Şiirde, farklı ölüm sahnelerinin varlığı göze çarpmaktadır. Örneğin;
“Yanmış çölün kumunda” sözleri ile başlayan bölüm, bir askerin, çölde, sıla
4 ö: Ölçü numarası
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
617
özlemiyle ve susuzluk çekerek can vermesini; “Dar odanın içini bir dumandır
bürümüş” cümlesiyle başlayan ve “Çukur kazmış girmeye” sözlerini içeren
bölüm, II. Dünya Savaşı’nda soykırıma uğrayan Yahudilerin, gaz odalarında
katledilmelerini ve Naziler tarafından kendi mezarlarını kazmak zorunda
bırakılmalarını tasvir etmektedir. “Yükseklerde kuş mudur” sorusu, atom
bombasını bırakacak olan uçak için sorulmaktadır ve “Som mavi gök farıdı”
ile “On bin değil, bin bin değil” cümlelerinde de, Hiroşima ve Nagazaki’ye
atılan atom bombalarının patlama anıyla büyük bir kitlenin yok oluşu
canlandırılmaktadır.
Şiirde, her bir ölüm sahnesinin sonunda toplam dört kez yinelenen “Şimdi
vardı, şimdi yok” cümlesi son kez geldiğinde, şiir ve müziğindeki küçük bir
farklılık dikkat çekmektedir.
Nota 2. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, I. Ağıt, ö9
Nota 3. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, I. Ağıt, ö32-33
Nota 4. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, I. Ağıt, ö77-78
Nota 5. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, I. Ağıt, ö115-117
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
618
Görüldüğü üzere, Saygun, söz konusu motifin son tekrarında, ilk
üçünden farklı olarak, “şimdi” yerine “gayri” sözcüğünü getirmiş ve “yok”
hecesinde de, çıkıcı değil, inici bir ezgi hareketi kullanmıştır. Önceki
tasvirlerinde, insanın zulmüne bir anlam veremeyip ölümü
kabullenememesine bağlı bir soru işareti gibi kullandığı çıkıcı hareket, son
kullanımında eserin başlangıç sesine (fa4) inmektedir.
Bu farklılık, son kez gelişinden sonra, şiirin, yeni bir ölüm tasvirinden
uzak bir durgunluğa ve bir tür içsel değerlendirmeye erişmesinden de
anlaşılacağı üzere, ölümü kabullenişin simgesidir. Son kez “Şimdi vardı, gayri
yok” derken Saygun, artık bir daha, herhangi bir soruya karşılık gelebilecek
çıkıcı ezgi hareketini kullanmayacaktır. Kaldı ki, bu parça, Ağıt, tasavvufî bir
göndermesi olan ve çaresizliğe, her şeyin geçiciliğine yakılan bir ağıttır.
Dramatik Vurgu: İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, II. Üç Kuş
Üç kuş idik, uçardık,
Göklere ağdı birimiz,
Bir bulut olmuş boz mu boz,
Yağmura durmuş.
Toprağa düştü birimiz
Bir ağaç olmuş, yemyeşil,
Meyveye durmuş,
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
619
Ya öteki birimiz?...
O bir avcı!
Canları almaya durmuş...
Neyleyim, hey neyleyim...
Can alınmaz verilir,
Can verelim seslere,
Can verelim renklere,
Işığa can,
Güne can,
Karakurşun gecelere!
Yağmur yağar inceden
Deniz demez göl demez
Ağaç demez, ot demez,
İçmedin mi? Kanmadın mı?
Şimdi daha bir başka ağacımın yeşili...
Gülen yeşil, çağlayan yeşil...
Ya öteki birimiz?
O bir avcı, canları almaya durmuş
Gönüller darmadağın,
Gönüller paramparça,
Yağmura hasret yeşile!
Ay, öteki birimiz,
Su varmadı, yandırdı...
İlk defterin ikinci parçası olan Üç Kuş’ta sözü edilen ilk iki kuş, doğanın,
can vericiliğinin eril ve dişil öğelerini, üçüncü kuş ise can alıcılığını temsil
etmektedir. Burada ilk başlıktaki vurgulara ek olarak bir dramatik vurgu da
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
620
yaratılmıştır. Saygun, ilk iki kuşun, göklere yükselerek yağmura ve toprağa
düşerek meyveye can vermesini anlattıktan sonra, “Ya öteki birimiz?” mısraı
ile, gerek ses, gerekse piyano yazısında daha önce kullanmadığı kadar şiddetli
bir atmosfer yaratarak, söz konusu üçüncü kuşun can alıcılığının altını
çizmektedir. “O bir avcı!” cümlesinin son hecesinde kullandığı büyük bir
nüansın yanı sıra, 13 steplik ses sıçramasıyla da (sol4-la♭5) güçlü bir dramatik
vurgu sağlamıştır.
Nota 6. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, II. Üç Kuş, ö23-31
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
621
Deyiş5 Vurgusu: İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, V. Dilek
Hak yolunda buluşalım,
Bir ekmeği bölüşelim,
Gönül gönle bilişelim,
Aşk oduna tutuşalım,
Dost.
Bir ekmeği bölmek gerek,
Göz yaşını silmek gerek,
Gönüller bilişmek gerek,
Hak yolunu bulmak gerek,
Dost.
Yağan balçık gayrı dinsin,
Gece aydın güne dönsün,
Gönüllere ışık sinsin,
Yer sevinsin, gök sevinsin,
Dost.
Aşk odunu söndürme gel,
Ağuya el sundurma gel,
Gönülleri sındırma gel,
Yüreğini yandırma gel,
Dost!
Hak yolunda,
5 Burada kastedilen, “deyiş”in, formu değil, sözü ön planda tutan geleneğidir.
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
622
Bir ekmeği,
Gönül gönle, bölüşelim.
Hak yolunda buluşalım,
Hak yolunda buluşalım…
Hak yolunda buluşalım,
Bir ekmeği bölüşelim,
Gönül gönle bilişelim,
Aşk oduna tutuşalım,
Hak yolunda buluşalım,
Aşk oduna tutuşalım,
Aşk oduna tutuşalım,
Aşk oduna tutuşalım,
Dost.
Sekizli hece ölçüsüyle yazılmış olmasından da anlaşılacağı üzere, Yunus
Emre ilahilerine gönderme yapar nitelikte bir deyiş olan Dilek, müzik
yazısıyla ve şiirinin tasavvufa bu denli dönük olan yüzüyle, diğer deyişler
arasında dikkat çekmektedir6. Müzik yazısıyla da farklı bir konumda olan
Dilek’te yer alan 229 hecenin 161’inde (%70) tek bir ses (sol4) tutulmaktadır.
Parçanın ilk bölümü ve finalinde müziğin ezgisel hareketini sıfıra indiren bu
yazı tercihi sayesinde şiiri tamamen ön plana alan Saygun, tasavvufî konusu
itibariyle de derinliğini hissettirmek istediği bu deyişin bir tür iç ses gibi
seslendirilmesini sağlamıştır. Eserin finalini oluşturan kesit, müzik yazısının,
büyük ölçüde şiiri okunur kıldığını gözler önüne sermektedir.
6 İkinci Defter’in yine son parçası olan ve “Bilebilsen, gülebilsen, elim alsan ne olur? Işık olsan, göğe dolsan, dostu bulsan ne olur?” mısralarıyla başlayan Özendiriş de gerek şiirinin içeriği, gerekse müzik yazısından dolayı, Dilek’le büyük paralellik taşımaktadır.
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
623
Nota 7. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, V. Dilek, ö40-58
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
624
Deyişler’de Yinelenen Yapılar: Cyclique Yazı
İnsan Üzerine Deyişler albümleri dikkatle incelendiğinde, farklı
parçalarda neredeyse aynı şekilde gelen bazı ezgisel yapıların varlığı fark
edilmektedir. Yinelenen bu ezgi hareketleri; 3 steplik hareket, geniş atlamalı
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
625
hareket, durağan hareket ve benzer eşlik hareketleri olmak üzere dört başlık
altında örneklendirilecektir.
3 Steplik Hareket
Albümlerin ilk parçası olan Ağıt örneğinde de - Nota 1 - görüldüğü üzere,
Saygun, Deyişler’ine fa4-la♭4 şeklinde, 3 steplik bir ezgisel hareketle
başlamıştır. Bu hareket, Deyişler’in tümünde şaşırtıcı bir sıklıkla karşımıza
çıkmaktadır. Öyle ki, ezgi hareketlerinin tümü incelendiğinde, 977 ses
hareketinin 295’i (%30,2) yalnızca 3 steplik hareket ile gerçekleştirilmektedir.
Örneklerde, çeşitli deyişlerde farklı şekillerde kullanılan 3 steplik hareket
açıkça görülmektedir.
Nota 8. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, II. Üç Kuş, ö10-14
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
626
Nota 9. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, II. Üç Kuş, ö23-31
Nota 10. İnsan Üzerine Deyişler, İkinci Defter, Op. 61, I. Arayış, ö18-21
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
627
Nota 11. İnsan Üzerine Deyişler, Üçüncü Defter, Op. 63, I. Bir Zenci
Hikâyesi, ö206-211
Son örnekte görülen ezgisel hareketin sonundaki “kavur kavur”
ikilemesinde, mi♭3’ten la2’ye doğrudan 6 steplik bir hareketle inilmiştir, ancak
bu da iki küçük üçlünün bileşiminden doğan bir aralıktır, dolayısıyla, tüm
örnek, mi♭4-do4-la3-sol♭3-mi♭3-(do2)-la2 şeklinde üçer stepten oluşan bir inici
hareket olarak düşünülebilir.
Geniş Atlamalı Hareket
Bu tür harekette ise, iki hece arasındaki geniş aralık göze çarpmaktadır.
Bu aralık, oktava yakın olan 9-10 stepten, 16 step aralığına kadar
çıkabilmektedir.
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
628
Nota 12. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, IV. Hasret, ö51-60
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
629
Nota 13. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, III. Dönsem, ö23-
25
Durağan Hareket
Bu hareketten kasıt, sesin hareketi değil, her bir heceye aynı sesin
verilmesiyle oluşturulan ve ritmik ve tekdüze bir ezgisel harekettir. Örneğin,
- final bölümü Nota 3‘te verilmiş olan - Dilek başlığını taşıyan deyişin,
neredeyse tamamı, yalnızca sol4 sesinden meydana gelmektedir ve bu yapı da
yine birçok deyişte tekrarlanmaktadır.
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
630
Nota 14. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, III. Dönsem, ö1-8
Nota 15. İnsan Üzerine Deyişler, Üçüncü Defter, Op. 63, II. Kurban, ö1-4
Eşlikteki Benzer Hareketler
Yalnızca sözlerde değil, söz aralarında ön plana çıkan bazı eşlik
hareketleri de farklı deyişlerde karşımıza neredeyse birebir çıkmaktadır.
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
631
Örneğin, Ağıt’ın 92 ve 93. ölçülerinde görülen, birer steplik inici ezgisel
hareketin (la♭4-sol4-fa#4) artarda iki kez gelmesi, Dönsem başlıklı deyişin 30.
ölçüsünde, (si5-si♭5-la5) şeklinde yine iki kez gelmektedir.
Nota 16. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, I. Ağıt, ö89-97
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
632
Nota 17. İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60, III. Dönsem, ö26-
34
Ayrıca yine Nota 16’da Ağıt’ın 95-97 arası ölçülerinde görülen 3 steplik
si4-re5 hareketinin de, daha önce Nota 9’da verilmiş olan, Üç Kuş başlıklı
deyişin 27-29. ölçüleri arasında - yine eşlikte - mi#4-sol#4 ve mi4-sol4
sesleriyle tekrarlandığı görülmektedir.
İkinci Defter’in Alan Kuşlar ve Taş isimlerini taşıyan parçalarının da ilk
ölçülerindeki piyano yazıları aynı şekilde dikkat çekici derecede büyük
benzerlik göstermektedir.
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
633
Nota 18. İnsan Üzerine Deyişler, İkinci Defter, Op. 61, II. Alan Kuşlar,
ö1-9
Nota 19. İnsan Üzerine Deyişler, İkinci Defter, Op. 61, IV. Taş, ö1-7
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
634
“Cyclique Yazı” Anlayışı
Farklı parçalarda benzer şekillerde karşımıza çıkan yinelenen yapılar ne
anlama gelmektedir? Bu çalışmada yalnızca birkaçı ele alınan söz konusu
ezgisel yapıların, gerek tek bir parça içerisinde, gerekse tüm albümü oluşturan
parçaların farklı bölümlerinde tekrarlanıyor olması, bir bestecilik yaklaşımı
olan cyclique yazı stilinin, Saygun’daki yansımasıdır.
Cyclique yazı, “bölümler arası tematik ve motifsel bağlar yoluyla, bir
parça içerisinde mantıksal bütünlük sağlama” olarak tanımlanabilir (Aracı,
2007: 65). Herhangi bir tema, daha sonraki bölümlerde tekrar geldiğinde,
genellikle yeni bölümün atmosfer ve karakterine göre değişmiş ve
dönüşmüştür (Bennett, 1995: 77).
Saygun, bilindiği gibi, 1928-1931 yılları arasında Paris’te, Schola
Cantorum’da eğitim almıştır ve cyclique yazı prensibini burada
benimsemiştir. Saygun’un burada hocalığını yapmış olan, Schola
Cantorum’un kurucularından Vincent d’Indy, cyclique yazı prensibini ilk
olarak Beethoven’in bazı eserlerinde keşfederek bir akım haline getiren
besteci César Franck’ın Paris Konservatuvarı’nda bir süre öğrencisi olmuştur
ve Schola Cantorum’daki yıllarında da bir Franck hayranı olan d’Indy’nin,
öğrencilerini, cyclique ve anti-cyclique olarak iki gruba ayırdığı
bilinmektedir (Aracı, 2007: 61-67).
Saygun’un öğrencilerinden İlhan Baran, Saygun’un yapıtlarının, biçim
bakımından, cyclique yapı anlayışı içinde olduğunu ve Beethoven ve César
Franck’ta yüceliğe erişen bu anlayışta, birkaç bölümden meydana gelen
yapıtın tümünün bir ana öğe üzerine kurulu olduğundan bahsederek, bu ana
öğenin, - Saygun’da - bir ritim vuruşu ya da bir aralık hareketi olabildiğini
belirtmektedir (Baran, 1962: 16).
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
635
He ne kadar, Saygun, “Benim yazım César Franck’ın cyclique yazı
anlayışından da çok farklıdır.” (Aracı, 2007: 276) demiş olsa da Baran’ın
sözünü ettiği yaklaşımlar, Saygun’un, söz konusu yazı prensibini - edebî
göndermeler içermesi ve şiir-müzik arasında son derece sağlam bir ilişki
arayışında olması bakımından - kendi anlayışıyla kullandığını göstermektedir.
Sonuç
İnsan Üzerine Deyişler başlığını taşıyan defterlerde bulunan toplam on
dört parçada, Saygun’un, müzik yazısının, şiirin anlamını hangi vurgu
yöntemleriyle güçlendirebileceği konusuna özenli yaklaşımının yanı sıra,
albümlerde sıklıkla yinelenen yapılara bakıldığında, 3 steplik ezgi hareketi
başta olmak üzere çeşitli ezgisel hareketleri ve benzer tematik yapıları, farklı
konuları işleyen deyişlerinde, ne amaçla ve biçimle tekrarladığı
anlaşılmaktadır. Bestecinin, bir bütünlük sağlama amacıyla kullandığı
cyclique yazı, bu albümleri oluşturan parçaların, insan üzerine olduğunun altını
çizmektedir.
Saygun’un; atom bombasını bırakan uçaktan, avcı bir kuşa; su içinde
ışıldayan taştan, bir ekmeği bölüşmeyi dileyen bir dervişe; neden uçtuğunu
bilmeyen serçeden, zincirlerle bağlı bir köleye, hangi karakter olursa olsun,
canlandırdığı tüm sahnelerde bir insan ruhunu tasvir eden tüm bu anlatıları
birer “deyiş”tir ve konuları her ne olursa olsun tüm Deyişler, “İnsan”
Üzerine’dir.
Kaynakça Aracı, E. (2007). Ahmed Adnan Saygun / Doğu-Batı Arası Müzik Köprüsü (2.
bs.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
1. Erzurum Müzik Bilimleri Sempozyumu I 28-29 Nisan 2016 I Bildiriler
636
Atalay, A. (1987). Saygun’un Eserleri. T. Göğüş (Haz.). Ahmed Adnan Saygun Semineri Bildirileri: 7-8 Ocak 1987 (s. 37-40). İzmir: İzmir Filarmoni Derneği Yayınları.
Baran, İ. (Mayıs 1962). Saygun’un Müziği Üzerine. Değişim, 7, 16. Bennett, R. (1995). Music Dictionary. New York: Cambridge University
Press. Saygun, A. A. (1977). İnsan Üzerine Deyişler, Birinci Defter, Op. 60. (El
Yazması). Saygun, A. A. (1977). İnsan Üzerine Deyişler, İkinci Defter, Op. 61. (El
Yazması). Saygun, A. A. (1983). İnsan Üzerine Deyişler, Üçüncü Defter, Op. 63. (El
Yazması). Saygun, A. A. (t.y.). Bir Ev Yaptım Kerpiçten. (El Yazması).