Ftit ilu kont qed nitkellem rna' wielied tifel fuq il-kacca, u qalli li zijuh qatel salt sturnell. "Iss, kemm hu gliaref!" gl'ledtlu, "t=lazin gl'lamel!" "l'fa:zin gl'laliex?" staqsieni t-tifel fil-pront "L-isturnell tista' tisparalhom bil-ligi." Mid-dehra dat-tifel kien jaf x'tghid il-ligi, u fil-fatt kellu ragun minn daqshekk, ghax veru

li 1-ligi tl'lallik tispara fuq 1-isturnell. lmma min qal li 1-ligijiet kollha jagl'lmlu sens? Meqq, li tpejjep mhux kontra 1-ligi, imma kull'ladd

jaf li t-tipjip nazin. Bil-ligi ta' Malta kif inhi bhalissa, kaccatur jista' jispara fuq 32 speci ta' gl'lasafar (fosthom 1-isturnell) u joqtol minnhom kemm irid.

lmma b'daqshekk rna jfissirx li qed jagl'lmel sew. Wara kollox, u kif jaf kull'ladd, il-ligijiet qegl'ldin 1-iktar gl'lall-kumdita tan-nies, uta' l'ladd iktar. U l'lafna nies ma jimpurtahomx nitfa mill-bzonnijiet u mid­drittijiet ta' 1-annimali. t=lafna nies jidl'lqu jekk issemmilhom id-drittijiet ta' 1-annimali.

Anna tai-Birdlife mhux hekk nirragunaw! Alina jimpurtana hafna mill-annimaiL Anzi 1-Birdlife te:Zisti proprju biex tiddefendi 1-bzonnijiet ta' 1-gl'lasafar. Gl'lalhekk rna naqblux rna' ligijiet li jl'lalluk toqtoll-gflasafar gfiall-gost. Fih gost!

11-fenek salvagg (wild rabbit Oryctolagus cuniculus) huwa 1-ikbar mammiferu ta' 1-art li jgfiix fl-ambjent naturali ta' Malta. l=!afna nies 'qas biss jafu !i f'pajjizna ghandna dan I-anni mal grazzjuz jigri fil-berafi. Per ezempju fuq Kemmuna hemm nafna.

Sakemm mhux spe6ifikat mod ienor, 1-isem Birdlife f'dal-magazin jirreferi gnal Birdlife Malta. Materjal mill-magazin jista' jigi kkupjat sakemm mhux gflal skopijiet kummercjali, sakemm jissemma' Hsem 11-i'luttafa u sakemm tintbagnat liii-Birdlife kopja tal-materjal fejn gie kkupjat Publikazzjoni: BirdLile Malta Disinn u produzzjoni: Victor Falzon Faccata ta' quddiem: fenek salvagg (ritratt ta' Denis Cachia) Faccata ta' wara: rigi godda (disinn ta' Victor Falzon) Stampat: Poulton's Print Shop, Jannar 2003

karta 0 riCik!ata

1/-Fiuttafa 54 • Jannar- Frar 2003

II· tr 1111

J Tal-genn, tal-veru genn!

Smajna li Hukanda mostru li hemm Gnajn Tuffiena u ii ilha s-snin tkerrah dawk 1-innawi fi-AHHAR se jwaqqgnuha! Yeeeeesss!

Naturalment minflokha se jibnu lukanda onra - xi nsibtu, gejja xi riserva naturali jew?!! Kieku tajjeb!

3

Fis-sena 2001 il­websajt ta' Birdlife Malta kienet rebflet il-kategorija Gnaqdiet Vo!ontarji tad­DataStream Web Awards. !s-sena 1-ohra (2002) ma rbafmiex, imma xorta

lmma gna!Hnqas QALU li 1-gdida se tkun tkangi ma' l-ambjent tal­madwar etc etc. lssa naraw x'jifhmu 1-periti meta jgnidu "tkangi ma' 1-ambjent"! Diffic!i jibnu gerna iktar kerha minn dik li hemm bnalissa, imma ma tafx kif jivvintaw xi dinoi:awru gdid!

I spiccajna mal-finalisti. Klabb rluttaf jgnid

L-akbar bejta li qatt instabet kien bejta tal-bald eagle, ajklaAmerikana. Din il-bejta kienet wiesgha 2.9m u fonda 6m. Stmaw li dil-mostrozita kienet tizen iktar minn 3000kg (daqs 40 persuna) u kienet ilha tintuza iktar minn 30 sena.

/Ill

I Norman (Donald Duck) Chetcuti

Tallsbuhom 1-istess, imma mhumiex. Minn dawn iz-zewg sta.mpi tridu ssibu 8 differenzi, imbagllad nudu fotokopja tal-pagna (bid-differenzi mmarkati) u ibagntuhielna fl-ind (pag2), jew skenjawha u ibagntuhielna jpeg bi-imejl (pag2), Cans ghandkom sa 10 Marzu 2003, U tqasqsux il-magazin ghax tirvinawh! jirban bil-posta 1-

bomba tai-Birdlife.

11az-Zabbar. Prosit

karta ritiklata

prosit Iii senibna Denis Cachia li jienu hsieb il­websajt tagfma, u Iii kull min jghin biex din tkun websajt hajja, aggornata, interessanti u informattiva.

Jr-r1uttara 54 ~ Jannar-- Frar 2003

bi u minn tant abjad. Gnajnejh f1omor, u jingnaraf minn glalez minn munqaru, li

u ahrnar. sfortunatament dawn il­

kuluri ma tantx ingawduhom gnax il-gallozz tax-xitwa huwa espert biex jistanba. Gnandu gismu dejjaq biex jirnxi qalb il-qasab u 1-i~trixxi fllCl oi~m!J iSP.rV!l ti'l' ·--- ------ ·--~ v------- ;----- ---

kamUflaX gnax ikissru 1-forma ta' 1-gnasfur biex predaturi (u berdwocers!) rna jarawhx!

B'naqra pacenzja, perc, jirnexxielna narawh. 11-gallozz tax­xitwa jgnajjat spiss; gnandu diversi tipi ta' agnjat, fosthom wanda li qisha qed Bis-sanna ta' dan 1-agnjat gnal!­inqas nindunaw ii fii-qrib dan 1-gnasfur, jekk torsi ma narawhx! jixref xi ftit biex inaqqar xi dud jew insetti li jsib xifer 1-ilma, u gieli jtir distanzi qosra, 1-iktar jekk jinhasad. Meta jimxi spiss jippoppa denbu, li

peress !i abjad minn

I Mark Anthony

tant. Nistgnu nitfixkluh rna' glalez onrajn bnall-gallozz (moorhen) u 1-gallozz (spotted crake) irnma dawn

l .A S

katia 0 ritlklata

5

1· ingliz water r~n Lxjentifiku Rallus aquaticw:; J

qasir, filwaqt li tal­gallozz tax-xitwa huwa

Fil-giejjer IVlaitin il-gallozz tax­xitwa huwa pjuttost skars. X'aktarx ipassi bil-lejl u izomm fil-widien folti bil-qasab. Minn mindu 1-Birdlife f10lqot ir­riservi ta' 1-Gnadira u tas-Simar kull sena numru zgnir ta' glalez tax-xitwa (madwar 10, ii:jed) iqattgflU x-xitwa magfma. 11-gwardjani ta' dawn ir-riservi kuljum jiktbu fir-registru li jkunu "rawhom", gnalkemm llafna drabi ma jkunux proprjament rawhom b'gnajnejhom imma semgnuhom biss!

lmma kif dejjem nghidu, berdwocing il-widna h importanti kwazi 1-ghajn.

6

karta riCikiata

!1-rtutta,a · Frar200J , Stt. Jannar

5

11-t=/uttafa 54 • Jannar Frar 2003

lnnutaw il-marki tar-rix mas-saqajn tal-fossila.

7

Timmaginak tqatta' najtek fl~istess post? U zgur li le! !mma madwarnajezistu hafna hlejjaq li najjithom jgnadduha appuntu hekk. 11-qroll huwa wiened m . 11-qroll huwa polipa li tgnix f'kolonji, jigifieri gruppi kbar. Polipa zgnir gllam!a ta' umbrella. li (bllall-bram) u polipi li f'post wiehed, bna!l-qroll.

tai-qroll 1-aktar li wara jmutu. il-kolonja

partikolari skond 1-ispeci. isiru q trieghi tas-sigar (ara 1-

anke qishom monn bniedem! Fii-Mediterran insi diversi ta' qroll,

gf1alkemm dawn majiffurmawx skollijiet bnalma fir-regjuni tropikali. SpeCi li tgnix madwar Malta

1-qroli anmar. Sfortunatament nafna q jintuza biex isiru

gojjellerija u statwetti. 11-kolonji tal-qroll snin biex jiffurmaw u meta jitnarbtu mhux !akemm

'

kana 0 riCiklata

t-tniggis, il-global li 1-bniedem i!-qroil

Jason

lnnutaw mas­saqajn. Bis-sal1na ta' dar-rix 1-annimal seta'

minn 3km

-ILLEGALII ii-Belt Valletta

u Tas-Siiema, u tat-turisti denlin u flergin u gfladdejjin minn fldejhom.

Anna kernrn-il darba, imma fix-xaharejn !i ilhom isiru dal­i.l"'"''aLal il-pulizija QATT rna dehru hergin gnalihom.

ghalfejn mhux johorgu mhux ser niddiskutiha hawnhekk ghax mhix lok. lmrna jien xorta nixtieq nara 1-gawwi jtir nieles. Nixtieq narah jinqata' minn wicc 1-ilma qawwi u shin. Tghid xi darba dil-holma ssir realta?

Jien nemmem li IVA. U intom tistghu tgninu, billi tirrappurtaw kacca illegali lill­pulizija fuq 112 (ma tnailasx meta ccempel dan in-numru, lanqas minn fuq mowbajl). lmportanti li tkunu cari meta 6cemplu, u tgnidu ezatt fejn, fuq xhiex qed jisparaw u 1-ilbies ta' min qed jikser il-ligi.

Tgniduii: Mhux gnalxejn, ia i-pulizija ma joliorgux gnalihom? Le mhux gnalxejn, irridu nibqgnu nhabbtu fuq il-bieb sakemm fl-anhar tant indejquhom bit-tahbit li jibdew jiftnulna, u jiftnulna malajr!

lnhalli f'idejkom ...

fejn inkunu nammiraw il-borok, !i jllobbu jieqfu fil-fliegu.

Data ls-Sibt 15 Marzu 2003 11-fladd 16 Marzu 2003 Niltaqgfm 6.15am i!-Belt fldejn tal-ha!ib jew 7.15am ic-Cirkewwa fldejn il-lukanda Paradise Bay lndumu sa xi 1 Oam

FALKO 13yr+

Mhux Gfiawdex, imma ... 1-ltalja! ii-kamp ta' 1-ahhar tas~sena f'Ghawdex

m'gflamilniehx. imma flokughamilna wiefled fi-ltalja! lrcivejna imejl urgenti minghand sh<;lbna tai-UPU

(ii-Birdlife ta' 1-ltalja} li fiha sted.nuna nibagl'itu malajr malajr tmien zghazagli. minn Bird life Malta biex ngflinuhom fix~xoghol·f'foresta f'Salemo. Minhabba ii l~istedina waslet tard, rna lhaqniex flrignieha fil­i=iuttafa, u ghalhekk kellna malajr malajr bit~telefon nghaqqdu grupp membri attivi tai-Falko, u moma! Aktar dwar kemm fladna gost fii-flarga li jmiss ...

karta ritiklata

karla rlCik1ata

jigifieri jkollhom qoxra metallika waflda. Ligijiet ta' 1-UE issa jitolbu li sas-sena 2015, il-vapuri kollha jkunu double-hulled, jigifieri jkollhom zewg qoxriet metallici. Dan biex ""'"'"'uc•u il-qoxra ta' barra, iz-z.ejt (jew x'ikun) ma jixxerridx ikun

onra.

Gna:tiz Editur, ls-sajf li gnadda kelli x-xorti l'!azina nara ta' iewg gl'lasafar H ni:Ziu

fil-bajja tax-Xwejni f'Gnawdex, fejn kont qiegflda vaganza. l!naqna nadna anke bicca film tagnhom ifittxu 1-ikel qaib i!-blat Ftit wara waqaf k:acl:atur, l'lan~g mill-karozza, sparalhom avolja kien hemm in-nies, u teiaq bihom. B'xorti l'!a:Zina konna lnaqna dal'lflalna 1-kamera.

Darb'oflra smajt 1-isparar gej bil-lejl mir-riserva ta' 1-Gnadira waqt li kont rieqda f'dawk 1-inhawi. 'l gnada rajna tajra sewda i1:ir mir-riserva. Naflseb li xi kaccatur kien imexxieh.1 jidnol fir-riserva biex jispara fuq 1-gflasafar.

lnnossni ali jar li qed ngl'lid!ek: b'dan kollu, forsi nqajmu ftit aktar kuxjenza

Gliaii:Z Editur, Jiena membru ta' Klabb l'futtaf 1.1

jien se nagflme! l'iiiti biex ngflin in­natura u 1-gl'lasafar. U jien nispera li kul! rnembw fii-Kiabb jagnmel bliali. Nispera li xi darba jkun hawn xi l'ladd li jko!lu 1-kuragg !i jwaqqaf ii-kacca. Dejjem tiegnek,

Luca Cacciattolo Mad-Ding!i

Michelle Drago Gf1aziz Luca, San Gwann Sewwa qed tgnid dwar il-kuragg. 11-

fost in-nies. (Din 1-ittra maqluba mill-Ing/it)

Gnai:iza Michelle, kacca f'Malta glladha ssir bl-addocc 11asra ma gbidtulux bicca film Iii dak il-kawboj tax-Xwejni, gnax konna nuzawh ghax 1-awtoritajiet tal-pajjiz ghadhom

zgur biex nuru Iii publiku x'jafu jagnmlu dawn in-nies. jibzgnu rnill-kaccaturi, u jflalluhom Dwar it-tieni storja, m'hijiex 1-ewwel darba li dalilu kaccaturi fir-riservi naturali u jagflmlu li jridu. Nispera li sa rna tikber

qatlu 1-gliasafar, glialkemm rna sibniex tracci li s-sajf li gfladda dalilulna 1-Giiadira. inti 1-affarijiet f'Malta jkunu nbidlu gflaii-Dan ukoll juri li lanqas rispett lejn postijiet protetti rn'gflandhorn xi killers. lktar : anjar.

m'gf1andhom, iktar iridu. Taglitihom saba' u jkunu ' lmma rnhux bizzejjed li noqogfldu F'sena wafida, fl-iStati Uniti biss, in-naflal igorr total ta' 80,000 tunnellata polin!

jridu l-id, id-driegn u 1-gisern kollu! nisperaw biss. II-Bird Life sadattant qed l-Editur tagflmel rninn kollox biex ixxerred

li-Kalendarju 2003 tai:.Birdlife issa roflos glial 75c. Ordnaw wiened billi tibaghtu 75c+20c(posta)::::95c (cekk jew 14 bolla tas-7c mhux uzati).

li jinkludi wkoll ii-wirdien. F'Malta ilawn erba' ta' debba tax-xitan.

id-debba tax-xitan tkun kannella

tikkaccja bflall-wirdien li taqbad tistenna f'post wiefled bla rna ticcaqlaq sakemrn xi insett iehor vicin bizzejjed. !rnbaghad tagnti s-salt u tahtfu b'saqajha ta' quddiern. 11-vittma rna tantx ikollha cans tahrab gnax dawn iz-zewg saqajn ilurna b'sannithorn u gflandhom xewk qisu sunnara. ld-debba kwazi dejjern tibda tiekoi 1-insett meta jkun gf1adu u tibda tieklu mill-gnonq biex jieqaf jiccaqlaq rnalajr! Gnandha vista tajba

karla riCiklata

rispett u rnliabba lejn 1-gliasafar u 1-annimali, specjalment qalb it-tfal u studenti fl-iskejjel.

Gllalhekk lladt pjacir naqra dwar ix­xewqa tiegflek li tistinka gflan-natura u 1-ghasafar. lbqa' hekk u taqtax qalbek, xi darb a jirnexxielna!

L-Editur

1-uniku insett li rasu!

11-mara tkun ikbar u ehxen rnir­drawwa ta' dan Hnsett li I·

li

zzid filla nalii u friefl aktar b'saf1flithom!l!

11-rnara tbid il-bajd taht il-gebel. 11-bajd ikun rnagnluq go speti ta' borza fowm li tissejjafl ootheca. I ifaqqas fir-rebbiegfla.

Ha~etl.uoas edizz}oni .UonPublisbihg·•1990

Taf x'jagflmellill-bniedem differenti minn annimal? Taf gnaliex il-bilanc tan­natura huwa importanti?

in-nies tad-dinja kapati jgflixu fi klimi daqshekk differenti? Taf gflaliex id-dinja tagflna gflandha bzonn is-sigar u 1-pjanti? Taf x'tista' tagnmel int biex tipprotegi annimali li waslu biex jinqerdu gflal kollox? Taf x'inhi 1-Fairtrade? ... kif tnaqqas 1-iskart? ... tflawwel sigra? lftafl il-pagni ta' dal-ktieb u ssib it-twegiba gflal dawn u gflal nafna aktar mistoqsijiet li jista' jkollok. Tara kif kull pjanta u kreatura hija importanti gflall­pjaneta tagflna. Flimkien nistgflu nerggflu nirrangaw il-bilanc tan-natura.

Janet Gerardi

Dal-ktieb tista' ssibu fii-Librerija Publika ta!-Furjana

• 3 pitazzi • stiker bil-kulur

~ /!JID \

f f

• 8 punti fil-Huttafa tas-Sena rtajjar Iii shabek u Iii hutek jidn!u fi K!abb rtuttaf, agfltihom kopja ta' dil-formola biex jimlewha, imla isfel nett id-dettalji tiegflek stess, u ibgf1at kollox Iii Birdlife Malta, flimkien mai-Lm2 tal-membru 1-gdid.

----------·

I 'fl diri:z:z

1e(efon

lndirizz

1e!efon

Tqattax il-maga.Zin hu "fotokopja!

karla Q riciklata

--

"""' c.u - ....._, Jekk se tordna bil-posta, tinsiex tinkludi 1-indirizz tiegllek flimkien mai-bolli. Tibgflatx flus bil-posta.

Gllal aktar tagflrif 21347646 Mcm-Fri 9am-1pm . .:_··..;;.;~ lil.lJ A!¥ J'-Jik'mifSf L ~ -- """"""" t'W>~" -8: _.....~