1. İlk türk devletlerinde toplum yapısı ve dinî...

..II. Dönem Lozan Barış Konferansı’nın Toplanmas

Özet

TARİH İlk Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık II

1 / 6

1. İlk Türk Devletlerinde Toplum Yapısı ve Dinî Hayat

Toplum Yapısı

Türk toplumunu oluşturan, en küçük birim olan aileye oguş denir. Ailelerin birleşmesi ile

oluşan aileler birliğine urug, aileler birliğinin birleşmesiyle oluşan topluluğu da boy denir.

Bu birleşmeler sonucunda da budun ortaya çıkmıştır. Budunlar da devleti oluşturmuştur.

Tüz: Türklerde yöneticilerle yönetilenler arasında karşılıklı görev ve sorumlulukların yer

aldığı yazılı olmayan anlaşmadır.

Orun: Saraylarda, törenlerde ve ziyafetlerde her boyun oturacağı yerdir.

Yurt - Keregü: Türklerde ailelerin yaşadıkları çadırlara yurt veya keregü denir.

Ok: Boylara dahil olan diğer topluluklardır.

Yaşayış

Türkler, zor doğa koşullarına sahip olan Orta Asya coğrafyasında yaşamışlardır. Oldukça

yüksek dağların ve büyük çöküntülerin bulunduğu Orta Asya coğrafyası aynı zamanda

çok sert bir iklime sahiptir. Su kenarları dışında kalan bölgelerde tarım yapılması

neredeyse imkânsızdır. Bu koşullar Türkleri öncelikle göçebe yaşama zorlamıştır. Yazın

daha serin kışın daha sıcak yerler arasında gidip gelen Türkler, yarı göçebe olarak da

nitelendirebileceğimiz bir şekilde yaşamışlar ve geçimlerini de hayvancılıkla

sağlamışlardır.

Türklerin göçebe yaşam sürdürmesi, atın onların yaşamında önemli bir rol oynamasına

da sebep olmuştur. Göçebe yaşam süren Türklerin gelişigüzel ve plansız bir şekilde yer

değiştirdikleri söylenemez. Kurdukları düzen ve disiplin sayesinde teşkilatçılık özellikleri

gelişmiştir.


Özet


2 / 6

Yaşadıkları coğrafyada düşmanın ne zaman nereden çıkacağının belli olmaması,

mallarını ve ailelerini koruma çabası Türklerde savaşçılık özelliğinin artmasına sebep

olmuştur. Ayrıca Türklerin zor koşullarda mücadele etmek zorunda kalmaları ve

yaşadıkları bu hayat bağımsızlık duygularının da gelişmesine sebep olmuş, başka bir

devletin egemenliği altında yaşamayı tercih etmemişlerdir.

Uyarı: Uygurlar yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. Yerleşik hayata geçen

Uygarlarda vasiyetname, borç alıp verme, kira ve alım satım vesikaları ve yazı

kullanılmış; özel mülkiyet kavramı gelişmiştir.

Göçebe Yaşamın Özellikleri

Geçim kaynakları hayvancılık, avcılık, toplayıcık ve yağmacılıktır.

Özel mülkiyet, sınıf ayrımcılığı ve kölelik yoktur.

Mimari yapılar yoktur, çadır kültürü gelişmiştir.

Savaşçı bir toplum yapısı mevcuttur.

Uzun süreli hapis cezaları yoktur.

Kolay ve hızla teşkilatlanma vardır.

Yazılı hukuk kuralları yoktur.

Dinî Hayat

Eski Türklerin temel inançları Gök Tanrı inancıdır. Bu inanca göre öldükten sonra

iyilerin uçmağa (cennete), kötülerin tamuya (cehenneme) gideceğine inanılmıştır.

Ayrıca hükümdarlar ve kahramanlar mezarlarına değerli eşyalarıyla gömülmüş;

ölen kişilerin atı da öldürülerek gömüldüğü görülmüştür. Bu durumlar ilk Türk

devletlerinde ölümden sonra yaşam inancının olduğunun kanıtıdır.

Gök Tanrı inancı dışında Türkler arasında ölmüş ataları kutsal sayma, ataların

ruhlarının kendilerini koruduğuna inanıldığı Atalar Kültü adlı bir inanç vardır.

Tabiatta gizli güçlerin olduğuna da inanan Türkler dağ, tepe, ırmak, gök gürültüsü

gibi durumları kutsal saymışlardır.

Türk toplulukları arasında Maniheizm, Budizm, Hristiyanlık, Musevilik ve İslamiyet

gibi dinler de görülmüştür.

Şaman - Kam - Baksı: Gök Tanrı inancına göre gizli güçleri olduğuna inanılan din

adamıdır.

Yuğ: Ölülerin arkasından düzenlenen cenaze törenleridir.

Kurgan: Eski Türklerde ölülerin kendi eşyalarıyla birlikte gömüldüğü büyük mezar

anlamına gelmektedir.


Özet


3 / 6

Balbal: Türklerde hükümdarların ya da kahramanların öldüklerinde mezarlarının başına

dikilen taşlardır.

Balbal örneği

2. İlk Türk Devletlerinde Ekonomi, Eğitim Anlayışı ve Bilim

Ekonomik Hayat

Hayvancılık, göçebe bir yaşam tarzını benimsemiş olan Türklerin temel geçim

kaynağıdır. Orta Asya’nın zor doğa koşulları karşısında yazın daha serin kışın

daha sıcak yerlere giden Türkler, geçimlerini büyük ölçüde hayvancılıkla

sağlamışlardır.

Hunların ve Kök Türklerin, göçebe olmalarına rağmen su kenarlarında kurulu

şehirlerinde tarım yaptıkları bilinmektedir. Yerleşik hayata geçen Uygarlar ise

tarımsal faaliyetleri diğer Türk devletlerine göre daha yoğun bir şekilde

yapmışlardır.

Uyarı: Hunlar, Altay ve Selenga bölgelerinde “Tötö Kanalı” olarak bilinen ve

günümüzde de varlığını koruyan sulama kanalları açmışlardır. Bu kanalların

etrafında tarım yapmışlardır.

İlk Türk devletleri ticaret ile de geçimlerini sağlamışlardır. İpek Yolu ve Kürk Yolu

üzerinde yapılan ticari faaliyetler yaşamlarında çok önemli olmuştur. Uygurlar çav

adı verilen bir kâğıt parayı ticarette kullanmış, Kök Türkler İpek Yolu ticaretini ele

geçirmek için siyasi ve ekonomik ittifaklarda bulunmuş, Hazarlar ise bulunduğu

coğrafyada ticaret yollarını güvenlik altına alarak Rus, Bizans, Arap ve diğer Türk

toplulukları ile ticaret yapmıştır.

Türklerin gelir kaynaklarından birisi de demirden ve madenden yaptıkları

silahların ticaretini yapmalarıdır.

Toplanan vergiler de Türklerin geçim kaynakları arasında yer almıştır.


Özet


4 / 6

Eğitim Anlayışı

İlk Türk devletlerinde göçebe yaşam tarzına bağlı olarak eğitim aile tarafından

verilmiştir.

Eski Türkler tecrübe üzerine dayalı yeni kuşaklara aktarılan bir eğitim anlayışını

benimsemişlerdir.

İlk örgün eğitim kurumları Uygurlarda görülmüştür.

Bilimsel Faaliyetler

Türklerin yerleşik hayata geçmesi ile birlikte uğradıkları en büyük değişimlerden

biri tarımla uğraşmaya başlamalarıdır. Türklerin tarımsal faaliyetleri

gerçekleştirmeleri için mevsimleri hesaplayabilecekleri bir düzenek oluşturmaları

gerekiyordu. Bu süreçte de güneş yılına dayalı 12 yıldan ve her yılın bir hayvan

adıyla anıldığı On İki Hayvanlı Türk Takvimini oluşturmuşlardır. Türklerin bu

takvimi oluşturmaları gök bilimi yani astronomi alanında gelişme gösterdiklerinin

kanıtıdır.

On İki Hayvanlı Türk Takvimi örneği

Türkler tıp alanında da çalışmalar yapmıştır.

Uygurlar kâğıt üretimi yapmış ve basit anlamda bir matbaa tasarlamışlardır.

Türkler, madenleri eriterek çeşitli alaşımlar yapmışlardır.


Özet


5 / 6

3. İlk Türk Devletlerinde Sanat, Yazı, Dil ve Edebiyat

Sanat

Türkler, göçebe yaşadıkları için çadırlarda barınmışlardır. Bu anlamda da çadır

sanatını geliştirmişler, çadırlarını kendilerine özgü üsluplarla yapmışlardır.

Göçebe yaşayan Türk toplumlarının sanat örnekleri; at koşumları, süs eşyaları,

minyatürler, dokumacılık, kuyumculuk, maden ve ahşap işlemeciliği şeklinde

olmuştur.

Anıt mezarlar, kubbeli tapınaklar ve balballar da Türklerin sanat örnekleri

arasındadır.

Yerleşik hayata geçen Uygurlarda duvar resimleri (freskolar) görülmüştür.

Uyarı: En eski Türk kültürleri; Anav, Andronova, Karasuk, Tagar ve

Afanesyova’dır.

Müzik

Türkler şölenlerde, törenlerde, toylarda ve dinî merasimlerde müzik kullanımına

önem vermişlerdir.

Kopuz, davul ve def Türklerin başlıca müzik aletleridir.

Kopuz Def Davul

İslamiyetten önceki Türklerde, savaştan dönen yiğitlerin ağırlandığı, yoksulların

donatıldığı, dinî ve millî bakımdan önemli günlerin hep birlikte kutlandığı şölenler

yapılmıştır. Bu durum toplumsal dayanışmaya önem verildiğinin de kanıtıdır.

Yazı, Dil ve Edebiyat

Türkler tarih boyunca; Kök Türk, Uygur, Arap ve Latin Alfabelerini kullanmışlardır.

Türklere ait en eski alfabe 38 harfli Kök Türk Alfabesidir. Daha sonra Uygurlar 18

harften oluşan Uygur Alfabesini hazırlamışlardır.

Uygurların kâğıt üretmesi ve matbaayı kullanması kitap basımı yapmalarını

sağlamıştır.

Uyarı: Fiziki anlamda bir kütüphaneye sahip olan ilk Türk devleti Uygurlardır.


Özet


6 / 6

Sagu: Ölen kişinin ardından yakılan ağıttır.

Sav: Atasözüdür.

Koşuk: Kopuz eşliğinde söylenen şiirlerdir.

Destan: Gelenek, töre, inanç, yaşam tarzı hakkında bilgi verilen manzum şeklindeki

edebî eserlerdir.

En Önemli Türk Destanları

İskit (Saka) Destanları Alp Er Tunga Destanı, Şu Destanı

Hun Destanları Oğuz Kağan Destanı

Kök Türk Destanları Bozkurt Destanı, Ergenekon Destanı

Uygur Destanları Türeyiş Destanı, Göç Destanı

Yazıtlar (Kitabeler)

Yenisey Yazıtları, VI. yüzyılda Kök Türk Devleti döneminde oluşturulmaya

başlanmıştır. Bu yazıtlar belli bir zaman diliminde oluşturulmuştur.

Orhun Yazıtları (Kök Türk Kitabeleri), VIII. yüzyılda II. Kök Türk Devleti

döneminde oluşturulmuştur. Türk dilinin ve tarihinin en eski yazılı

örneklerindendir.

1. İlk türk devletlerinde toplum yapısı ve dinî...

Documents