1

Bài 1: Khái niệm về NCKH và các bước viết một đề cương nghiên cứu

PGS.TS. Lưu Ngọc Hoạt Viện YHDP và YTCC Trường ĐH Y Hà Nội

Nội dung cần trình bày 1.  Nghiên cứu khoa học là gì? 2.  Tại sao cán bộ y tế phải học và làm NCKH? 3.  Nghiên cứu khoa học có những loại hình gì? 4.  Đề cương nghiên cứu khoa học là gì? Tại

sao cần phải biết cách làm đề cương nghiên cứu khoa học?

5.  Các bước cơ bản của một đề cương NCKH là gì?

6.  Đề cương và báo cáo NCKH có điểm gì giống và khác nhau?

1. Nghiên cứu khoa học là gì?

Nghiên cứu khoa học là gì?

• Từ Nghiên cứu trong tiếng Anh là từ gì?

• Research = Re + Search

Tìm kiếm • Study: Nghiên cứu, học tập • Nghiên cứu là tìm hiểu những cái mình và

nhiều người chưa biết. è Học tập (study) cũng là một dạng đặc biệt

của nghiên cứu

2

Cơ sở khoa học của nghiên cứu Lý thuyết “cửa sổ” của Johari (Johari Window)

và mối liên quan tới nghiên cứu khoa học

Vùng mở (public area)

Vùng chưa biết (unknown area)

Vùng bí mật (secret area)

Vùng mù (blind area)

Tôi đứng ở đây

Người khác đứng đây Chia sẻ Lắ

ng n

ghe

Khám phá

Định nghĩa nghiên cứu • Nghiên cứu là tìm kiếm các câu trả lời cho

các câu hỏi nghiên cứu một cách có tổ chức và có hệ thống. ‒  Câu hỏi nghiên cứu: Là vấn đề mấu chốt và là

trung tâm của NC. Nếu không có câu hỏi NC thì không cần câu trả lời và như vậy sẽ không cần làm NC. Tuy nhiên, câu hỏi NC phải thích hợp, hữu ích, có tính giá trị và quan trọng.

‒  Câu trả lời: Khi kết thúc một NC, người NC phải tìm đ-ược câu trả lời cho câu hỏi NC của mình. Tuy nhiên ngay cả khi người NC không tìm được câu trả lời, thì đó vẫn được coi là kết quả NC.

Định nghĩa nghiên cứu • Nghiên cứu là tìm kiếm các câu trả lời cho

các câu hỏi nghiên cứu một cách có tổ chức và có hệ thống.

‒ Có hệ thống: Vì NCKH bắt buộc phải được triển khai theo một quy trình bao gồm các bước khác nhau để đảm bảo thu được các thông tin mong muốn một cách đầy đủ và chính xác.

‒ Có tổ chức: Các bước triển khai NCKH phải được cấu trúc và sắp xếp theo đúng trình tự với những phương pháp thích hợp, trong một phạm vi nhất định.

3

”Nghiên cứu khoa học là hoạt động chủ động, tích cực và có hệ thống của con người nhằm khám phá, giải thích thế

giới xung quanh"

Từ điển bách khoa toàn thư

http://www.wikipedia.org/

2. Tại sao CBYT phải học và làm NCKH?

1.  Hầu hết các CBYT đều cần phải làm NCKH, nhất là loại hình nghiên cứu hành động (action research)

2.  Hiện nay hầu hết học viên SĐH và cả sinh viên đều phải làm luận văn, luận án dựa trên các đề tài NCKH,

3.  CBGD của trường Y còn phải hướng dẫn SV, HV làm NCKH (cho luận văn, luận án), phải ngồi các hội đồng bảo vệ đề cương, luận văn, đề tài.

2. Tại sao CBYT phải học và làm NCKH?

4.  Ngày càng có nhiều kiến thức, phương pháp NCKH mới cần được cập nhật cho CBYT è hội nhập quốc tế.

5.  Khái niệm y học dựa vào bằng chứng đang rất thịnh hành, trong đó NCKH có vai trò rất quan trọng trong việc cung cấp các bằng chứng tốt.

6.  Trong khi đó, y học là môn khoa học phải dựa vào bằng chứng.

Ấn phẩm của VN trên TG (1966-2011)

!

4

Ấn phẩm của VN tại ASEAN (1966-2011)

Tỷ trọng một số lĩnh vực NC của VN (%)

5

3. Nghiên cứu khoa học có những loại hình gì?

Các loại hình nghiên cứu

KH cơ bản

NC ứng dụng

Theo loại hình NC

Theo bản chất NC

Định tính

Định lượng

NC hành động

Theo loại thiết kế NC

Hai phương pháp tiếp cận thường gặp trong nghiên cứu

• Phương pháp suy diễn, ngoại suy (deductive)

• Phương pháp quy

nạp (inductive)

Phương pháp ngoại suy (chủ nghĩa thực chứng - positivistic)

•  Vấn đề NC là hiện hữu (có thật)

•  Mục đích của NC là quan sát và đo lường tầm cỡ của vấn đề NC,

•  NC thường bắt đầu bằng việc hình thành giả thuyết sau đó chứng minh giả thuyết bằng các test TK thích hợp.

è Nghiên cứu định lượng

•  Tất cả những gì không thể quan sát và đo lường trực tiếp (như- sự xúc cảm) là không thích hợp với phương pháp nghiên cứu này.

6

Phương pháp quy nạp (chủ nghĩa tự nhiên - naturalistic)

•  Sự hiện hữu của vấn đề NC chỉ là tương đối.

•  Mỗi người có thể có cách nhìn nhận khác nhau về sự tồn tại và độ lớn của vấn đề này.

•  Mục đích của NC là phát hiện những nhận thức khác nhau này và lý giải tại sao có sự khác biệt đó.

•  Hình thành kết luận, giả thuyết từ các phát hiện này

è Nghiên cứu định tính

Khác nhau về chọn mẫu

Quần thể

Mẫu

Lựa chọn ngẫu nhiên

Ngoại suy ra quần thể NC thông qua

các tham số mẫU

Quần thể

Mẫu

Lựa

chọn có chủ đích

Kết luận về quần thể

thông qua ý kiến của đối

tượng NC

Định lượng Định tính (Bao nhiêu? Bằng nào?) Cái gì? Như thế nào? Tại sao?

QUẦN THỂ ĐÍCH

Quần thể nghiên cứu

Mẫu

Tham số quần thể (µ, σ, P...)

Mẫu xác suất ü Ngẫu nhiên đơn ü Ngẫu nhiên hệ thống ü Mẫu phân tầng ü Mẫu chùm ü Mẫu nhiều bậc

Mẫu không xác suất ü Mẫu kinh nghiệm ü Mẫu thuận tiện ü Mẫu chỉ tiêu ü Mẫu có mục đích.

Chọn mẫu

Ước lượng •  Điểm •  Khoảng

Kiểm định giả thuyết

Suy luận thống kê(chỉ áp dụng cho mẫu xác suất với cỡ mẫu đủ lớn)

Kết luận ngoại suy

Các test thống kê

Gía trị p

Lựa chọn

Mô tả các tham số mẫu (trình bày kết quả nghiên cứu)

Tham số mẫu ( , s, p...) XBiến số

Thống kê mô tả

Thống kê suy luận Mẫu trong nghiên cứu định tính

Quần thể

Vấn đề

Mẫu 1 Mẫu 4

Mẫu 2 Mẫu 3

Kiểm tra chéo để hiểu sâu sắc về vấn đề và ý kiến của các đối tượng NC

Tại sao?

7

Phương pháp kiểm tra chéo thông tin

Quần thể

Vấn đề

Phỏng vấn Vẽ bản đồ

Quan sát Thảo luận

Kiểm tra tính trung thực của

thông tin

Tại sao?

Đinh nghĩa NC định tính

•  Là sự hiểu biết về thế giới phức tạp thông qua quan điểm của những con người sống trong đó

• Quan tâm đến sự hiểu biết của những đối tượng được nghiên cứu

•  Tôn trọng bản chất tự nhiên của sự vật

(Jones R. Why do qualitative research? BMJ 1995; 311:2)

Các điểm cơ bản về NC định tính •  Nó thừa nhận có các cách lý giải khác nhau về thế

giới, về một hiện tượng. •  Nghiên cứu được dẫn dắt bởi kinh nghiệm của đối

tượng nghiên cứu hơn là của người nghiên cứu, vì vậy câu hỏi nghiên cứu thường dưới dạng mở.

•  Thường kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu thích hợp với từng câu hỏi nghiên cứu

•  Là phương pháp chặt chẽ và có hệ thống •  Kết quả nghiên cứu có thể kết luận cho những tr-ường hợp tương tự như-ng không thể ngoại suy cho quần thể.

Mối liên quan giữa NC Định tính và nghiên cứu định l-ượng

Nghiên cứu Định lượng

Nghiên cứu Định tính

Phê phán Nhận xét

Phân tích Giải thích

Thực chứng Bằng chứng

8

Phân biệt TLN trọng tâm và PV nhóm

? ?

Nghiên cứu định lượng Nghiên cứu định tính

Định nghĩa

-  Đo lường kích thước, độ lớn, sự phân bố, kết hợp của các biến số

-  Xác định, thăm dò một số yếu số giúp ta hiểu sâu sắc về bản chất, nguyên nhân, các yếu tố ảnh hưởng của vấn đề

Câu hỏi -  Bao nhiêu? Bằng nào? -  Cái gì? Tại sao? Như thế nào?

Ưu điểm

-  Độ chính xác có thể cao hơn do có các công cụ đo lường chuẩn xác

-  Có các phương pháp phân tích chuẩn, do đó có vẻ thuyết phục hơn

-  Thường áp dụng cho các nghiên cứu, đánh giá có sự tham gia của cộng đồng, do vậy nghiên cứu thường sát thực tế hơn.

-  Thường là bước thăm dò cho nghiên cứu định lượng, hoặc kết hợp với nghiên cứu định lượng.

Nhược điểm

-  Phức tạp cần phải chọn mẫu ngẫu nhiên, cỡ mẫu đại diện

-  Chọn mẫu và cỡ mẫu không quan trọng lắm nếu là NC thăm dò, tuy nhiên phải chọn đúng đối tượng.

Nghiên cứu định lượng và định tính

Nghiên cứu định lượng Nghiên cứu định tính

Loại kỹ thuật thu thập SL

-  Đo lường, thăm khám, xét nghiệm, số liệu có sẵn, dùng bộ câu hỏi...

-  Phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm, vẽ bản đồ, quan sát, chụp ảnh, ghi nhật ký...

Công cụ cần thiết

-  Phương tiện kỹ thuật, Bệnh án, bộ câu hỏi...

-  Được thiết kế chuẩn, thường có cấu trúc sẵn

-  Phiếu hỏi, bảng hướng dẫn thảo luận, máy ảnh, máy ghi âm.....

-  Chỉ thiết kế ý chính, người thu thập số liệu dựa vào đó để khai thác số liệu

Người thu thập số liệu

-  Có thể sử dụng người ít có kinh nghiệm nghiên cứu sau đó tập huấn và giám sát tốt.

-  Phải là người có kinh nghiệm thu thập số liệu định tính do phải có khả năng điều hành thảo luận, phỏng vấn và khai thác thông tin.

Nghiên cứu định lượng và định tính Đề tài nào dưới đây nên áp dụng phương pháp nghiên cứu định tính?

• Thực trạng và một số yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ em dưới 5 tuổi tại huyện A năm 2009.

• Nạo phá thai của trẻ em vị thành niên: thực trạng và giải pháp.

• Đánh giá hiệu quả của một phác đồ điều trị lao mới trên bệnh nhân mắc lao.

• Đánh giá tình trạng ô nhiễm môi trường tại khu vực dân cư xung quanh nhà máy X.

9

Các loại hình nghiên cứu

KH cơ bản

NC ứng dụng

Theo loại hình NC

Theo bản chất NC

Định tính

Định lượng

NC hành động

Theo loại thiết kế NC

Dọc Ngang

Quan sát Can thiệp

Bệnh chứng

Thuần tập

Mô tả

Phân tích

Lâm sàng

Cộng đồng

Giá trị test chẩn đoán

Giá trị của các thiết kế NCKH Phân tích gộp

(Meta-Analysis)

Nghiên cứu thuần tập

Tổng quan có hệ thống (Systematic Review)

Thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng (RCT)

Nghiên cứu bệnh chứng

Nghiên cứu chùm bệnh, báo cáo trường hợp bệnh

Nghiên cứu thực nghiệm trên động vật

Sử dụng số liệu từ Internet

Nghiên cứu cắt ngang

Nghiên cứu ban đầu

Làm thế nào để làm được NCKH?

Cách viết đề cương nghiên cứu khoa học

Cách phân tích số liệu và viết báo cáo nghiên cứu

Cách viết bài báo NCKH để đăng tải

các tạp chí trong và ngoài nước

Vấn đề đạo đức trong NCKH

Tham khảo tài liệu (trên mạng)

Thu thập số liệu

Cách viết đề cương nghiên cứu khoa học

Vấn đề đạo đức trong NCKH

Đề cương nghiên cứu là gì?

• Đề cương NCKH là một bản kế hoạch chi tiết mô tả: ‒ Mục đích, tầm quan trọng của nghiên cứu (đặt

vấn đề) ‒ Các câu hỏi, mục tiêu, giả thuyết nghiên cứu ‒ Quy trình triển khai nghiên cứu (phương pháp,

công cụ, kế hoạch triển khai, phân tích, trình bày số liệu) ‒ Tính khả thi của nghiên cứu

10

Tại sao phải viết đề cương nghiên cứu?

•  Để trình bày tư duy của người nghiên cứu 1 cách logic, có khoa học, dễ thuyết phục

•  Có cơ sở để hội đồng khoa học phê duyệt và xin kinh phí

•  Tham khảo và xin ý kiến đóng góp của đồng nghiệp, chuyên gia

•  Chọn được đề tài, cỡ mẫu, loại thiết kế NC thích hợp •  Dự trù được các nguồn lực cần thiết, lường trước

các tình huống có thể xảy ra, •  Dễ triển khai NC do có kế hoạch và khung thời gian

và sự phân bổ của các nguồn lực

1. Chọn chủ đề NC

2. Tham khảo tài liệu

5. Kế hoạch triển khai NC

4. Đối tượng, phương pháp

3. Đề xuất mục tiêu NC

7. Dự kiến kết quả NC

6. Dù trù các nguồn lực

8. Dự kiến kết luận, kiến nghị

Các bước viết một đề cương

nghiên cứu

Các bước xây dựng đề cương NC

Các bước Câu hỏi? Sản phẩm

Lựa chọn chủ đề NC

•  Vấn đề nghiên cứu là gì?

•  Tại sao?

•  Vấn đề nghiên cứu •  Tên đề tài •  Đặt vấn đề

Tham khảo tài liệu

•  Đã có những thông tin gì về vấn đề NC?

•  Thông tin nào cần bổ sung?

•  Tổng quan tài liệu

Hình thành mục tiêu nghiên cứu

•  Kết quả mong đợi từ NC là gì?

•  Câu hỏi NC •  Mục tiêu NC •  Giả thuyết NC

Các bước xây dựng đề cương NC

Các bước Câu hỏi? Sản phẩm

Xây dựng phương pháp nghiên cứu

•  Loại NC nào? •  Cần thu thập

những thông tin gì? •  Bằng phương pháp

nào? •  Trên đối tượng

nào? •  Bao nhiêu? •  Ở đâu? •  Khi nào?

•  Thiết kế nghiên cứu •  Đối tượng nghiên cứu •  Địa điểm nghiên cứu •  Mẫu và cách chọn

mẫu •  Biến số, chỉ số •  Kỹ thuật và công cụ •  Khống chế sai số NC •  Vấn đề đạo đức NC

11

Các bước xây dựng đề cương NC

Các bước Câu hỏi? Sản phẩm

Xây dựng kế hoạch nghiên cứu

Cần nguồn lực gì? Ai làm? Ở đâu? Khi nào? Kinh phí là bao nhiêu? Phân bổ? Lấy từ đâu?

•  Lập kế hoạch về nhân lực, thời gian, tổ chức và dự trù kinh phí

Xây dựng dự kiến kết quả nghiên cứu

Mong đợi kết quả nghiên cứu được trình bày như thế nào?

•  Các bảng trống, biểu đồ

•  Các test TK

Xây dựng dự kiến bàn luận, kết luận và kiến nghị?

Những phát hiện chính từ nghiên cứu? Giải thích? Kết luận như thế nào? Kiến nghị như thế nào?

•  Dự kiến bàn luận •  Dự kiến kết luận •  Dự kiến kiến nghị

Thành phần cơ bản của đề cương NC 1.  Tên đề tài 2.  Đặt vấn đề 3.  Mục tiêu nghiên cứu 4.  Tổng quan tài liệu 5.  Phương pháp nghiên cứu: ‒  Thiết kế và qui trình nghiên cứu ‒  Đối tượng nghiên cứu ‒  Địa điểm nghiên cứu ‒  Mẫu và cách chọn mẫu ‒  Biến số, chỉ số ‒  Kỹ thuật và công cụ ‒  Quản lý và phân tích số liệu, khống chế sai số NC ‒  Vấn đề đạo đức NC

Thành phần cơ bản của đề cương NC

6.  Dự kiến kết quả 7.  Dự kiến bàn luận 8.  Dự kiến kết luận 9.  Dự kiến khuyến nghị 10.  Kế hoạch nghiên cứu ( nhân lực, vật lực,

thời gian và dự toán kinh phí) 11.  Danh mục tài liệu tham khảo 12.  Phụ lục (nếu có)

Đề cương và báo cáo NCKH có điểm gì giống và khác nhau?

12

So sánh đề cương và báo cáo NCKH

Các phần giống nhau: Tên đề tài; Đặt vấn đề; Mục tiêu chung, cụ thể; Tổng quan (Báo cáo chi tiết, đầy đủ hơn) Phần khác nhau Đề cương Báo cáo Đối tượng và phương pháp

Viết ở thì tương lai

Viết ở thì quá khứ và điều chỉnh, bổ sung (nếu có)

Kết quả nghiên cứu Dự kiến các bảng, biểu, đồ thị trống

Bảng, biểu cụ thể, chi tiết, đầy đủ thông tin

Bàn luận Dự kiến các phần sẽ bàn luận

So sánh và khái quát hóa kết quả NC

Kết luận Dự kiến kết luận theo mục tiêu

Kết luận theo mục tiêu

Kiến nghị Chưa có Kiến nghị dựa trên KQ NC Tài liệu tham khảo Chưa đầy đủ Đầy đủ và chuẩn theo mẫu

Phần khác Phụ lục nếu có Lời cám ơn, phụ lục chi tiết