1 nulti 2004 · 2012-08-31 · nakon toga ponovo su obi|ene neke od pozicija da bi se usaglasila...

Du{an Mrkobrad, Filozofski fakultet, Beograd

Radivoje Arsi}, Zavod za za{titu spomenika kulture, Vaqevo

BRANGOVI] – PRELIMINARNA ARHEOLO[KA

ISTRA@IVAWA RANOSREDWOVEKOVNOG UTVR\EWA

(VI-X vek)

Zanimawe za pro{lost utvr|ewa Brangovi}, direktno ili u sklopudrugih tema (problem lokacije, putna mreà, rudonosne zone i drugo),po~elo je da privla~i pa`wu istraìva~a (istori~ari, lingvisti,putopisci i drugi) u pro{lom veku1 a to jo{ traje.2

79

UDK = 902.3 (497.11 Brangovi})

^LANCIARTICLES

1 V. Stefanovi} Karaxi}, Srpski rje~nik, Be~ 1852, 80; F. Kanic, Srbija, zemqa istanovni{tvo od rimskog doba do kraja XIX veka, SKZ, Beograd 1985, 497. M. \.Mili}evi}, Kneèvina Srbija, Beograd 1876, 366-367; Q. Erdeqanovi}, R. Niko-li}, Trgova~ki centri i putevi po srpskoj zemqi, Beograd 1899, 217; Q. Pavlo-vi}, Kolubara i Podgorina, Srpski etnografski zbornik VIII, Beograd 1907.

2 A. Deroko, Sredwovekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji, Beograd1950, 109; Isti, Sredwovekovni gradovi, Arheolo{ki spomenici i nalazi{ta uSrbiji I, (Zapadna Srbija), Beograd 1952, 35 - 37; D. Jovanovi}, Brangovi} - osta-ci grada, srez vaqevski, Zapadna Srbija, Beograd 1953, 52, sl. 32: G. [krivani},Putevi u sredwovekovnoj Srbiji, Beograd 1974, 110 -114; M. Dini}, ZapadnaSrbija u sredwem veku, Arheolo{ki spomenici i nalazi{ta u Srbiji I, Beograd1953, 23 - 30; Isti, Zapadna Srbija u sredwem veku, Srpske zemqe u sredwem veku,Beograd 1978, 44-45; A. Hrabak, Trg Vaqevo u sredwem veku, Istorijski glasnik3-4, Beograd 1953 91-103; A. Loma, Iz sredwovekovne toponimije vaqevskog kraja,Onomatolo{ki prilozi 5, Beograd 1984, 197-199 M. Isailovi}, Vaqevo i okolneoblasti u sredwem veku, Narodni muzej, Vaqevo 1989, Isti, Kada je i gde nastaloVaqevo, Vaqevac - Veliki narodni kalendar za prostu 1993, 33-45; A. Loma, Se-dam Vaqeva, Vaqevac - Veliki narodni kalendar za prostu 1993, Vaqevo - 47-48; J.Kali}, „Gradac“ u Vaqevu, Postanak i uspon gradskog sredi{ta, Vaqevo 1994,11-22; B. Ferjan~i}, Problem vizantijskog nasle|a u severozapadnoj Srbiji,Vaqevo - Postanak i uspon gradskog sredi{ta, Vaqevo 1994, 49 -58; @. Romano-

• Unutra{wost utvr|ewa prostire se na povr{ini od oko 3 hekta-ra, s tim {to je unutra{wost podeqena na tri relativno zaravwe-na platoa.

• Na potesu doweg s/z bedema konstatovane su, na spoju sa s/i i j/z be-demom, osipine 2 pretpostavqene kule, kao i kapija flankiranakulama.

• Uz unutra{wa lica bedema bilo je i nalaza14 (ulomci grn~arije,stakla, ‘ivotiwskih kostiju, delova opeke i kre~nog maltera) ko-ji verovatno pripadaju ranosredwovekovnoj produkciji.

Oktobra 1999. g. A. Starovi}, arheolog iz petni~ke Istraìva~kestanice, predloìo je piscu ovog teksta saradwu na budu}im arheolo-{kim istraìvawima Brangovi}a.15

Nakon toga po~eo je rad na sakupqawu mikrotoponimije i to najvi-{e detaqa koji se odnose na istorijsku pro{lost. Samim tim metodo-logija je prilago|ena „sredwovekovnom na~inu razmi{qawa“.16 To jejedini put da se kroz kombinaciju istorije, lingvistike, arheologijei drugih nauka otkrije nedefinisano nalazi{te ili neki drugiopipqivi trag materijalne kulture prethodnih epoha.

Logisti~ke pripreme a nari~ito meteorolo{ke prilike uslovilisu da se tek 12. decembra bude na utvr|ewu.17 Nakon vi{esatnog de-taqnog obilaska unutra{wosti utvr|ewa rezimirani su rezultati:

Utvr|ewe je vrlo ~udnog oblika. Za o~ekivati je bilo da }e se nai}ina delove bedema i objekata razli~itih oblika. No ovde to nije slu~aj.Nekada{wi neimari maksimalno su koristili prirodne stene kaoprepreke i samo su me|uprostore popuwavali bedemima. Sa ju`ne i j/zstrane nalaze se okomite i visoke stene, dok najvi{e bedama nalazimona strmim ali prohodnim padinama sa zapadne i s/z strane. Jednostav-no, bedemi se uglavnom nalaze izme|u pojedinih okomitih stena i takozatvaraju nepoèqnima slobodan prilaz unutra{wosti. Na zapadnoji delovima s/z i mawe j/z padine nalazi se prostranije podgra|e sa mes-

D. Mrkobrad, R. Arsi}

84

14 Bez uvida u nalaze, samo na osnovu crteà i opisa, nije mogu}no precizno dato-vawe.

15 Radila bi zajedni~ka ekipa Arheolo{ke zbirke Odeqewa za arheologiju Filozo-fskog fakulteta u Beogradu i Istraìva~ke stanice u Petnici . Vlasnik „Kom-panije Radovi}“ ima ‘equ da finansira arheolo{ke radove i preventivnukonzervaciju.

16 D. Mrkobrad, J. Borovi}-Dimi}, U potrazi za izgubqenim vremenim, GlasnikSrpskog arheolo{kog dru{tva 12, Beograd 1996, 230.

17 Ekipa (A. Starovi}, Z. @ivanovi}, N. Mr|i}, tada student, sada zaposlen u Arhe-olo{kom institutu i potpisani ) je ve} u oko 8.10 do{la na Brangovi} i tamo os-tala skoro do mraka.

Nakon toga ponovo su obi|ene neke od pozicija da bi se usaglasilami{qewa o nameni pojedinih arhitektonskih detaqa i celina, kao idoradila foto-dokumentacija.

Po povratku u Petni~ku stanicu dogovoreno je da se dokumentacijai nalazi sa rekognoscirawa polaznika iz 1994. donesu na Fakultet,kako bi se na osnovu toga i dana{wih zapaàwa mogao na~initi kva-litetan elaborat za budu}a istraìvawa.18

Po~etkom februara 2004. na zehtev V. Krivo{ejeva, direktora Na-rodnog muzeja u Vaqevu, zvani~no je poslat elaborat o Brangovi}u zakonkurisawe kod privatne {vajcarske fondacije, koja finansira ar-heolo{ka istraìvawa po Evropi. U{li smo u uì izbor, ali za nekuod narednih godina.

Elaborat se dugo {etao izme|u Beograda i Vaqeva i na kraju dos-peo do vaqevskog Zavoda za za{titu spomenika kulture. Po~etkom no-vembra okupqena je ekipa i sonda`ni radovi su mogli po~eti.19

Osnovi ciq ovogodi{wih radova bio je definisati gabariteutvr|ewa, predpostavqene kule, kapiju na dowem s/z bedemu i po mo-gu}stvu neku od gra|evina u unutra{wosti uz odgovaraju}i tehni~kudokumentaciju. Skromna sredstva uvek diktiraju opesg istraì-va~kih radova.

GABARITI UTVR\EWA

Osnovni zadatak ovih istraìvawa bio je da se defini{e trasa bede-ma celog utvr|ewa, poloàj pretpostavqenih kula, kapija i drugih sa-dràja. Op{te je poznato da je utvr|ewe podignuto na padini ka kawonureke Gradac, tako da se do wega dolazi silaze}i, {to nije ba{ uobi~ajnoza utvr|ewa ovakve vrste. Najvi{a kota kod gorwe kule je 441 m.


86

18 Po~etkom aprila bio je sastanak sa g. Radovi}em, ~ak smo bili na Brangovi}u,koji je na wega ostavio znatan utisak. U dogovoreno vreme predata mu je prvo ra-dna a potom i kona~na verzija elaborata o budu}im arheolo{kim i istorijskim(prof. S. Mi{i} sa Odeqewa za istoriju Filozofskog fakulteta prihvatio seda obavi kabinetska istraìvawa i terenske radove) istraìvawima. Bilo je ne-koliko radnih susreta sa g. Radovi}em, dogovorene su me|usobne obaveze i od ok-tobra po~etak radova. Iz ekipi nepoznatih razloga istraìvawa Brangovi}a suvi{e puta pomerana i na kraju otkazana.

19 Sonda`na arheolo{ka istraìvawa Brangovi}a obavqena su od 04. novembra do07. decembra 2004. Istraìva~ki tim sa~iwavali su M. Mari}, M. Vasiqevi}, B.Radi}, D. Jeli}, studenti arheologije, i potpisani, a po potrebi zavodski arhi-tekti V. Aleksi} i T. Draì}, fotograF M. Markovi}, kao i @. Je`, arheolog igeometar S. Kova~evi}.

Od gorwe kule na oko 37,60 m nalazi se pravougaona kula a daqe ses/i bedem spu{ta ka Gradcu prate}i konfiguraciju terena (cik-caklinijom) sa mestimi~no definisanim kra}im ili duìm delovima be-dema (ponegde i do 30 m u celini) sve do ugaone kule na severu (spoj s/ii s/z bedema). Trasa s/i bedema od kule 1 do severne kule iznosi 293,10 m(ili ukupno 206,80 bedema20).

Od severne do zapadne kule (spoj s/z i j/z bedema) prostire se s/z be-dem, gde je u relativno pravoj liniji, sa dve kaskade na Gracu, konsta-tovana trasa bedema, a na nekoliko pozicija definisano i spoqno li-ce. Rastojawe izme|u dve pomenute kule iznosi novih oko 213,10 m tra-se bedema, odnosno novih spoqnih lica 132 m bedema21).

Od zapadnog ugla zapadne kule do podzida iznad apside crkve {tobi bio j/z bedem izmerena trasa bedema duìne 16 m ili zidovi duìne23,20 m.

Ako saberemo rastojawa tri bedema dobijamo uklupnu duìnu tra-se od 522,20 m ili 370,60 m delom definisanog spoqnih lica bedemauru{enog utvr|ewa Brangovi}. Obzirom da se znalo za oko 130 m ovo jeveliki istraìva~ki pomak.

KULA 1

Ova kula dimenzija 5,00 sa 7,00 m nalazi se na najvi{oj kotiutvr|ewa (441 m) gde je branila pristup sa gorwe, isto~ne strane. Sa-zidana je oko prirodnog kre~wa~kog visa, tako da je unutra{wost prenivelacije bila prili~no neravna. Svi zidovi su podignuti na pri-rodnoj stenovitoj podlozi. Zidovi okrenuti ka spoqa{woj straniimali su {irinu od oko 2 m, a oni okrenuti ka unutra{wosti oko 1 m.Maksimalna o~uvanost zidova je oko 2 m, dok je na pojedinim zidinamasa~uvan samo prvi red kamena. Uz zapadni zid (ka unutra{woj strani)dozidan je podzid sa neobra|enim kamenom u tankom malteru. Na ovajzid direktno se nastavqao bedem utvr|ewa koji vodi niz padinu.

Gorwi sloj, od povr{ine do oko 0,40 m ~ini {ut (kamen, zdrobqenimalter, crna rastresita zemqa), i prili~no je o{te}en divqim isko-pavawima. Ispod toga je sloj paqevine debqine oko 0,35 m, koga ~inegare` i ugqenisane grede, odnosno tragovi velikog poàra i uru{a-vawa pomenute kule.

Brangovi} – preliminarna arheolo{ka istraìvawa...

87

20 Definisani delovi s/i bedema iznose: 37,30 + 7,00 + 10,50 + 11,90 + 3,10 + 34 + 3,90+ 24,30 + 33,10 + 5,50 + 17 + 8,80 + 15,60 = 224,40 m

21 Definisani delovi s/z bedema iznose: 6,60 + 14,70 + 23,50 + 10,20 + 28,50 + 10,30 +38,20 = 132 m.

Tabla I - Tipologija lonaca (crte`: D. Milanovi})

Ovogodi{wim radovima konstatovana su dva kulturna sloja i to:

Sloj paqevine direktno le`i na sloju rastresite zemqe braon bojesa dosta peska debqine oko 0,40 m sa nalazima karakteristi~nih ulo-maka lonaca (sl. 1, 3, 6, 7), zdela (sl. 12 - 14) i poklopaca (sl. 15 - 16) ra-novizantijske produkcije VI veka. Verovatno predstavqa sloj iznadnivelacije poda kule nakon wenog obnavqawa. Ispod ovog sloja nala-zi se nova zona paqevine sli~na prethodnom, debqine oko 0,20 m. Onale`i direktno na podu kule koga ~ine zdrobqeni malter i siga. Ovde


89

su na|eni karakteristi~ni ulomci grn~arije kasno anti~ke produk-cije IV veka.22

Tabla II - Tipologija lonaca (crte`: D. Milanovi})

Vrlo je zanimqiv lonac (spojen iz 19 ulomaka) ravnog dna, blagoloptastog trbuha, koni~nog ramena i nedostaju}eg vrata i oboda, gru-be fakture, ravnomernog pe~ewa, tamnosive boje sa tragovima gorewa,na|en u sloju paqevine. Od sitnih nalaza: dvostrani ko{tani ~e{aqi oplata za rukohvat bode`a dekorisana okcima u nizu.


90

22 Produkcija kasnoati~kog perioda nije zastupqena u tipologiji, ve} samo u stu-dijskoj zbirci i ona }e biti zasebno obra|ena.

Prilog tome su i vrlo primetni tragovi paqevine na oba unutra{walica zida, kao i mestimi~ne zone gareì u odgovaraju}em sloju. Na~inzidawa se bitno ne razlikuje u odnosu na druge pozicije delova bedemai drugih kula.

Iskopani pokretni materijal se sastoji od ulomaka grn~arije, ne-{to metala, stakla i ‘ivotiwskih kostiju. Na osnovu nalaza nekoli-ko karakteristi~nih oblika lonaca (sl. 5, 8, 9, 10) ranovizantijskeprodukcije kao i arhitektonskih odlika, moglo bi se zakqu~iti da jekula jednofazna i da je istovremena sa mla|im horizontom kule 1. Za-nimqiva je deformisana mawa bronzana kutija sa poklopcem.

KULA 4

Zapadna kula je na najniòj koti utvr|ewa. Nalazi se na na spoju s/zi j/z bedema. Prilikom definisawa zapadnih delova s/z i j/z bedema is-traèna su, u gorwoj zoni, spoqna lica s/i, s/z i j/z zidova kule;spoqni i unutra{wi isto~ni, severni i zapadni ugao. [irine, odno-sno debqine, severnog i zapadnog zida su po 2,20 m, dok se kod isto~nogzida nazire oko 1,30 m. O~uvane visine kod spoqnih lica zidova su0,35 - 1,10 m. Spoqne dimenzije dowe kula su 7,10 sa 6,60 m, osnosno 4,20sa 2,90 m iznutra.24 Za pretpostaviti je da su i ostale kule tako velikesa prostarnom unutra{wo{}u. To je istraìva~ki zadatak za nasta-vak radova. Nalaza nije bilo.

CRKVA

Na prostoru doweg grada utvr|ewa Brangovi} otkrivena je, nepo-sredno iznad kule 3, na samo 1,30 m od j/z litice iznad kawona Graca,velika crkva.25 Mesto na kome se nalazi sigurno je na najboqem po-loàju unutar celog utvr|ewa. Kada su uhva}ene bitne ta~ke gabaritaobjekta definisanog kao bogomoqa, postavilo se pitawe da li ga tre-ba istraìti u celosti ili ga samo sondirati.26 Odlu~eno je da secrkva istraì u celini.


93

24 Nedostatak vremena uslovio je da se kod ove kule uhvate samo gabariti a prava is-traìvawa tek slede.

25 Ovde su radovi po~eli jer se smatralo da je u pitawu ve}a kula. Ali, {irina zido-va (0,67 m) i veli~ina objekta (oko 12 sa vi{e od 8 m) ukazivali su da nije u pitawu„gorwa kula“ ve} ne{to drugo.

26 Od nadle`nog Ministarstva kulture Srbije nije dobijena dozvola sa sistematskeradove, ali prilike na terenu ukazuju da }e, ako crkva ne bude iskopana do poda,posle na{eg odlaska sa terena to }e uraditi „detektora{i“i svakako je ve}im de-lom o{tetiti. Zavodski stru~waci koji ovde dobro poznaju situaciju su za opci-ju da se u crkvi do|e do poda pa }e „qudi ne dobre voqe“ sigurno odustati oddivqih radova. Tako se i postupilo.

ZAKQUÂK

Preliminarna sonda`na arheolo{ka iskopavawa, ograni~enogobima, uru{enog utvr|ewa Brangovi} kod istoimenog sela, na 7 km j/zod Vaqeva dala su nove materijalne podatke o nastanku, ‘ivotu u naj-mawe tri faze (IV, VI, IX-X vek) i kona~nom zapusteniju.27

Pripremni rad se odvijao u nekoliko faza. Po{lo se od pri-kupqawa i prou~avawa istorijske gra|e i izvora, i prethodnih teren-skih istraìvawa. Dobijeni podaci su proveravani i upore|ivani sapodacima novih rekognoscirawa kompleksa Brangovi} kako {iregistorijskog ambijenta tako i klasi~nog arheolo{kog. Tek tada smobili spremni za arheolo{ka iskopavawa.

Ve}im delom definisani su gabariti tvr|ave. Od poznatih oko 130m bedema do{lo se do definisanih 370 m ili 522 m postoje}e wegovetrase. Ranije se znalo za poloàj 2 kule na s/i bedemu, a sada postoje 3,delom arheolo{ki istraène, i jo{ 2 precizno locirane. Unutar s/zbedema naziru se delovi vi{e gra|evina, od kojih }e se bar jedna radi-ti. Na dowem najnièm platou, na litici iznad Gradca iskopana jecrkva 13 sa 9 m, na najboqem poloàju unutar celog utvr|ewa. Nepo-sredno uz wu je zasada najve}a kula.

Arheolo{ki materijal (karakteristi~na grn~arija, metalni pre-dmeti, obra|ena kost, delovi prozorskih okulusa i drugo) potvrdilisu faze ‘ivota u utvr|ewu Brangovi}.

Prvi podaci o ovom utvr|ewu poznati jo{ od polovine XIX vekazahvaquju}i radovima V. Karaxi}a, F. Kanica, Q. Pavlovi}a i dru-gih potvrdila su i arheolo{ka istraìvawa Brangovi}a. To je dokazda je, na neki na~in, jezik najboqi arhiv svakog, pa i na{eg naroda.

U prilogu je data tipologija na|ene grn~arije (lonci, zdele i po-klopci).28


97

27 Bliske analogije Brangovi} ima sa sku~enim utvr|ewima na prostoru zapadneSrbije (lok Gradi{tina kod s. Beqin na Savi, Kowu{a kod s. Dvori{te naobroncima Cera, Vidojevica na zapadnim obroncima Cera, Dowa Bukovica naobroncima brda Nemi} 6 km od Qubovije).

28 I - lonac, tip 1 - 4 + 4 varijante; II - zdele, tip 1 - 2 + varijante; III - poklopac - va-rijanta tipa (rimski broj = grupa posuda; arapski broj = tip posude u grupi; pov-laka, arapski broj = varijanta tipa). Autori veliku zahvalnost za rad na obradugrn~arije sa Brangovi}a duguju S. Crnobrawi i D. Milanovi}u, postapsolventi-ma arheologije i A. Premk, arheologu na korisnim savetima oko statisti~keobrade grn~arije i tipologije. T. Rajkovi}, postdiplomac na Katedri za anti~kuarheologiju iscrtala je table sa nalazima.

LONCI

TIP: I/1 Sl. 1

OPIS: Lonac koso razgrnutog i u`qebqenog oboda, nagla{enog vrata,loptastog trbuha i ravnog dna, tawih zidova. U gorwem delu trbuha je ukra-{en plitkim, {irokim ‘qebovima. Ra|en je od crno pe~ene zemqe peskovitefakture.

DATOVAWE: Rana Vizantija (VI vek)

MESTO NALAZA:

• S 19 f, Sonda 1, kv. 43, sloj paqevine 2 (kesa 47/2004)

TIP: I/2 Sl. 2

OPIS: Lonac skoro horizontalno razgrnutog oboda, bez vrata, debqihzidova. Ra|en od zemqe sa sitnijim zrnima peska, mrke boje pe~ewa, neobra|e-ne povr{ine.


MESTO NALAZA:

• S 29 h, Crkva 1, spoqna ivica zapadnog zida (kesa 6/2004)

TIP: I/3 Sl. 3 - 10

OPIS: Lonac koso razgrnutog oboda sa vi{e ili mawe nagla{enim`qebom sa unutra{we strane oboda, vrat retko nagla{en, naj~e{}e bez vra-ta, loptastog trbuha, tankih zidova. Peskovite fakture, crne, sive ili mrkeboje pe~ewa. Povr{ina moè biti neobra|ena ili ukra{ena urezanim hori-zontalnim paralelnim linijama ili plitkim `qebovima.

Varijanta 1: Fragment sadrì izuzetno mnogo sitnog peska koji je u deko-rativnoj funkciji, s obzirom da je crno pe~ena a sadrì skoro 50% peska ko-ji ~ini da posuda „svetluca“. Ima ‘qeb sa unutra{we strane oboda, bez vra-ta. (sl. 3). Ukra{en horizontalnim paralelnim linijama i blago nagla{e-nim vratom sa obodom sa `qebom na unutra{woj strani (sl. 4). Blago nagla-{en vrat i tako|e ‘qeb na obodu ali nenagla{en. (sl. 5)

Varijanta 2: ‘qeb sa unutra{we strane oboda, bez vrata.

Varijanta 3: Obod sa `qebom, mawe razgrnut, bez vrata sa ne{to o{tri-jim linijama profilacije tj. sa vertikalnijom linijom trbuha.

Varijanta 4: obod tako|e sa `qebom ali je obod ne{to vertikalniji tj.mawe razgrnut, blago zaobqen i sa urezanim horizontalnim paralelnim li-nijama, ne{to debqih zidova u odnosu na ostale primerke.

Varijanta 5: nagla{en vrat sa urezom na wemu, sa `qebom na unutra{wojstrani oboda koji je blago zaobqen.

Varijanta 6: obod tako|e ima ‘qeb sa unutra{we strane ali je zaravwensam rub oboda.



98

MESTO NALAZA:

• S 29 f, Sonda 1, kv. 43, sloj paqevine (kesa 46/2004)

• S 16 h, Sonda 1, kv. 54, sloj paljevine i sivobraon zemlje. (kesa 22/2004)

• S 29 e, Sonda 2, ugao bedema, sloj crnosive z. (kesa 12/2004)

• S 29 e, Sonda 1, kv. 54, sivobraon zemqa (kesa 21/2004)

• S 29 e, Sonda 1, kv. 43, sivobraon z. (kesa 41/2004)

• S 16 h, Sonda 2, ugao bedema, crnosiva z. (kesa 16/2004)

• S 16 e, Sonda 2, ugao bedema, tamnosiva zemlja (kesa 14/2004)

• S 29 f, Sonda 2, ugao bedema, sloj crnosive z. (kesa 13/2004)

TIP: I/4 Sl. 11

OPIS: Lonac ra|en rukom, skoro vertikalnog oboda, nenagla{enog vra-ta i blago zaobqenog trbuha, mrke boje pe~ewa peskovite fakture.

DATOVAWE: VI/VII vek

MESTO NALAZA:

• E 29 h, Crkva, sloj paqevine i crne zemqe (kesa 5/2004)

ZDELE

TIP: II/1 Sl. 12-13

OPIS: Zdela, skoro koni~nih zidova, ravnog dna. Ispod oboda je orna-mentisana plitkim ‘qebovima. Ra|ene od gline sa dodatkom sitnozrnog pes-ka, dobro pe~ene, crne boje pe~ewa

Varijanta 1: blago razgrnutog oboda.

Varijanta 2: horizontalno razgrnut obod. Tawih zidova je.


MESTO NALAZA:

• S 29 f, Sonda 1, sloj crne zemqe 3 (kesa 45/2004)

• S29 f, Sonda 1, kv. 53, sloj sivobraon zemqe (kesa 25/2004)

TIP: II/2 Sl. 14

OPIS: Blago kalotasta zdela, vertikalnog oboda, ornamentisana snopo-vima urezanih paralelnih linija koso ili vertikalno postavqenih (metli-~asti ornament) po spoqnoj povr{ini posude. Mrke boje pe~ewa, peskovitefakture, debqih zidova.


MESTO NALAZA:

• S 20 h, Sonda 1, kv. 43, skidawe profila, sivobraon zemqa i malter (ke-sa 49/ 2004)


99

POKLOPCI

TIP: III/1 Sl. 15 - 16

OPIS: Na fragmentima nisu o~uvani obodi, te su ovo uslovno tipovi jerse po formi prepoznaju uobi~ajeni kupasti poklopci sa dugmetastomdr{kom i rebrima sa unutra{we strane.

Varijanta 1: obi~na, neobra|ivana dugmetasta dr{ka.

Varijanta 2: dugmetasta dr{ka, lepo profilisana pri ~emu se pri izradimislilo i o dekorativnoj ali prakti~noj funkcionalnosti.


MESTO NALAZA:

• S 29 f, Sonda 1, kv. 43, sivobraon zemqa (kesa 40/2004)

• S 29 h, Sonda 1, kv. 54, sivobraon zemqa (kesa 27/2004)

CRTE@I VAN TIPOLOGIJE:

Sl. 17, 18 - Fragmenti trbuha lonca, sa urezanim talasastim i horizon-talnim linijama - IX-X vek. Crkva 1, sloj ru{ewa - crna rastresita z. (kesa2/2004)

Sl. 19 - Spojeni ulomci jednog istog, ve}eg lonca, ali bez oboda - Sonda 1 -braon siva zemqa sa paqevinom (kese 2, 3, 5).

Rezime

Preliminarna sonda`na arheolo{ka iskopavawa, ograni~enog obima,uru{enog utvr|ewa Brangovi} kod istoimenog sela, na 7 km j/z od Vaqeva da-la su nove materijalne podatke o nastanku, ‘ivotu u najmawe tri faze (IV, VI,IX-X vek) i kona~nom zapusteniju.

Pripremni rad se odvijao u nekoliko faza. Po{lo se od prikupqawa iprou~avawa istorijske gra|e i izvora, i prethodnih terenskih istraì-vawa. Dobijeni podaci su proveravani i upore|ivani sa podacima novih re-kognoscirawa kompleksa Brangovi} kako {ireg istorijskog ambijenta takoi klasi~nog arheolo{kog. Tek tada smo bili spremi za arheolo{ka isko-pavawa.

Ve}im delom definisani su gabariti tvr|ave. Od poznatih oko 130 m be-dema do{lo se do definisanih 370 m ili 522 m postoje}e wegove trase. Ranijese znalo za poloàj 2 kule na s/i bedemu, a sada postoje 3 delom arheolo{kiistraène i jo{ 2 precizno locirane. Unutar s/z bedema naziru se delovi vi-{e gra|evina, od kojih }e se bar jedna raditi. Na dowem najnièm platou, nalitici iznad Gradca iskopana je crkva 13 sa 9 m, na najboqem poloàju unu-tar celog utvr|ewa. Neposredno uz wu je zasada najve}a kula.


100

Arheolo{ki materijal (karakteristi~na grn~arija, metalni predmeti,obra|ena kost, delovi prozorskih okulusa i drugo) potvrdili su faze ‘ivo-ta u utvr|ewu Brangovi}.

Prvi podaci o ovom utvr|ewu poznati jo{ od polovine XIX veka za-hvaquju}i radovima V. Karaxi}a, F. Kanica, Q. Pavlovi}a i drugih po-tvrdila su i arheolo{ka istra`ivawa Brangovi}a. To je dokaz da je, na nekina~in, jezik najboqi arhiv svakog, pa i na{eg naroda.

Summary

Preliminary probe archeological excavations of deteriorated fortificationBrangovi}, located near the village of Brangovi}, 7 km southwest from the town ofValjevo, resulted with new material information about the origin of the fortification,its life through at least three phases, (IV, VI, IX - X century) and its definitive col-lapse.

The preparative work had several stages. It commenced with gathering andstudying of historical material, sources and previous terrain researches, as well.Gathered information were verified and compared to new recognitions related toBrangovi} complex both as ample historical setting and classical archeological spot.After that we were ready for archeological excavations.

Mainly, the proportions of the fortifications were defined. From previouslyknown 130 m of bastion, we progressed to defined 370 m or 522 m of its existentroute. The positions of two towers on the northeast bastion were known, prior to thisresearch. Now, three more towers are partly archeologically explored and two moreare precisely located. Inside northwest bastion, few structures were noticed, and atleast one of them will be reconstructed in the future. On the underlying, lowest pla-teau, on the cliff of the river Gradac, the church, sized 13 with 9 m, was excavated,on the best spot inside the fortress. Momentarily, the biggest tower is in immediatevicinity.

Archeological material (distinctive pottery, metal objects, parts of window panesetc.) confirmed the phases of the manner of living in the Brangovi} fortification.

The first data concerning this fortification have been known since the secondhalf of the XIX century from the works of V. Kardzi}, Lj. Pavlovi} and others. Theirassumptions were confirmed by archeological research of Bregovi}. That proves, ina way, that the language is the best archive of every nation, thus of ours too.


101

1 nulti 2004 · 2012-08-31 · nakon toga ponovo su obi|ene neke od pozicija da bi se usaglasila...

Documents