SADRŽAJ DOKUMENTA

VIZIJA OPŠTINE GRADIŠKA ............................................................................................. 3

1. UVOD ............................................................................................................................. 4

2. SVRHA I PROCES IZRADE LEAP-A ZA OPŠTINU GRADIŠKA ................................. 4

3. POLOŽAJ, RESURSI I INSTITUCIONALNA ORGANIZOVANOST OPŠTINE............. 10

3.1. Geografski položaj .............................................................................................................................................10

3.2. Glavni prirodni i razvojni resursi Opštine ........................................................................................................10

3.4. Elementi vizije razvoja Opštine ........................................................................................................................13

4.1. Upravljanje kvalitetom vazduha .......................................................................................................................14

4.2 Buka ....................................................................................................................................................................14

4.2. Upravljanje vodnim resursima ..........................................................................................................................14

4.3. Upravljanje šumskim bogatstvima ....................................................................................................................15

4.5. Tlo, mineralni i energetski resursi .....................................................................................................................16

4.6. Biodiverzitet .......................................................................................................................................................18

4.7. Upravljanje otpadom .........................................................................................................................................20

4.8. Upravljanje zelenim površinama ......................................................................................................................23

5. OPIS POSTOJEĆEG STANJA PO SEKTORIMA SA IDENTIFIKACIJOM I PRIORITIZACIJOM PROBLEMA ...................................................................................... 24

5.1. Privredna struktura Opštine .............................................................................................................................24

5.3. Poljoprivreda .....................................................................................................................................................25

5.4. Saobraćajna infrastruktura...............................................................................................................................27

5.5. Turizam .............................................................................................................................................................27

5.6. Kulturna baština................................................................................................................................................28

5.7. Zdravstvo ...........................................................................................................................................................29

5.8. Socijalni sektor ..................................................................................................................................................30

5.9. Obrazovanje ......................................................................................................................................................30

5.10. Civilna zaštita ..................................................................................................................................................31

5.11. Mediji i javnost ................................................................................................................................................33

5.12. Opština kao privredni subjekt .........................................................................................................................35

6. ANALIZA PROBLEMA, UZROKA, PRITISAKA, STANJA I UTICAJA, TE IDENTIFIKACIJA AKTIVNOSTI ..................................................................................................................... 37

2

7. IDENTIFIKOVANI PRIORITETI PO SEKTORIMA ....................................................... 44

7.1. Prioriteti u sektoru upravljanje kvalitetom vazduha ........................................................................................44

7.2. Prioriteti u sektoru upravljanja vodnim resursima ..........................................................................................44

7.3. Prioriteti u sektoru upravljanja šumskim resursima ........................................................................................44

7.4. Prioriteti u sektoru upravljanja poljoprivrednim i ostalim zemljištem ...........................................................44

7.5. Prioriteti u sektoru upravljanja zelenim površinama .......................................................................................44

7.6. Prioriteti u sektoru biodiverziteta .....................................................................................................................45

7.7. Prioriteti u sektoru upravljanja komunalnim otpadom ...................................................................................45

7.8. Prioriteti u sektoru poljoprivrede .....................................................................................................................45

7.9. Prioriteti u sektoru zdravstvene zaštite .............................................................................................................46

7.10. Prioriteti u sektoru omladine...........................................................................................................................46

7.11. Prioriteti u sektoru javnosti i medija...............................................................................................................46

7.12. Prioriteti u sektoru turizma i kulturno –istorijske baštine .............................................................................47

7.13. Prioriteti u sektoru školstva ............................................................................................................................47

8. ZNAČAJNIJI PROJEKTI ZA REALIZACIJU U OPŠTINI GRADIŠKA.......................... 48

9. KAKO SE PROCES NASTAVLJA? .............................................................................. 56

10. KOMPLETAN AKCIONI EKOLOŠKI PLAN OPŠTINE GRADIŠKA ........................... 57

11. SASTAVI GRUPA UČESNIKA U IZRADI LEAP DOKUMENTA................................ 70

3

VIZIJA OPŠTINE GRADIŠKA "Mi nemamo rezervnu Gradišku. Takva je kakva je. Želimo je ljepšu i bolju. Naš je cilj Gradiška kao normalan prosperitetan grad gdje će dostojanstvo življenja biti vraćeno ljudima na poslu, u njihovim domovima i društvenom okruženju, bez obzira koliko su stari ili mladi, kojeg su pola i obrazovanja, koje vjere i nacije, bez obzira da li su starosjedeoci ili ih život naveo na put u Gradišku. Ako želimo ostvariti naš san moramo stvoriti strategiju oporavka kako bismo razvili grad i regiju Lijevče polja. Naša strategija mora biti kompatibilna ulogama gradova u modernom svijetu, a naš je cilj:

Gradiška – mjesto dostojno življenja i Lijevče – velika nada za budućnost!"

“Ako misliš da možeš, možeš.

Ako misliš da ne možeš, u pravu si.” Henry Ford

4

1. UVOD

LEAP1 predstavlja dugoročni plan djelovanja na polju zaštite i unapređenja životne sredine u okvirima razvoja Opštine, koji će se temeljiti na principima partnerstva, prava građana na odlučivanje, donošenje odluka i dosljedno sprovođenje politike zaštite životne sredine. LEAP nije samostojeći dokument koji počinje od nule već proces koji se nastavlja na izrađenu strategiju razvoja opštine Gradiška za period 2005. do 2012. godine, i koji mora biti povezan sa ostalim dosadašnjim ali i budućim strategijama, planovima i procesima.

Izrada i implementacija LEAP-a zasniva se na načelima/principima održivog razvoja. To podrazumijeva razvoj koji zadovoljava potrebe sadašnjih generacija, a da se pri tome ne ugrožavaju potrebe budućih generacija.

Ideja održivog razvoja nastoji standarde života ljudi u određenoj lokalnoj zajednici zasnivati na racionalnom korištenju dostupnih lokalnih prirodnih resursa. Na taj način se neće budućim generacijama onemogućiti udovoljavanje svojih potreba. Takav pristup se zasniva na ideji, da ovaj svijet nismo naslijedili od predaka, već ga posuđujemo od svoje djece.

LEAP je vlasništvo cjelokupne lokalne zajednice na koju se njegova izrada odnosi. U njegovoj izradi i

sprovođenju trebaju da učestvuju svi stanovnici zajednice, bez obzira na pol, vjeru, rasu, nacionalnost, mjesto stanovanja, starosnu dob, stepen obrazovanja i socijalni status.

Iako je vlasništvo svih, u LEAP-u su posebno navedeni oni koji zbog položaja, zakonskih obaveza ili stručnosti moraju obaviti pojedine zadatke.

LEAP je važan razvojni dokument zbog toga što:

- podstiče lokalnu zajednicu da preuzme dio odgovornosti za kvalitet životne sredine, a koja je u njenoj

nadležnosti, - racionalno koristi dostupne lokalne prirodne resurse u cilju dugoročnog održivog ekonomskog razvoja, - utvrđuje lokalne prioritete u zaštiti životne sredine prvenstveno one koji imaju značajan uticaj na ljudsko

zdravlje i na očuvanje ekoloških sistema, te one koji ugrožavaju ukupan društveni razvoj, - stvara organizacione, kadrovske i finansijske preduslove za očuvanje životne sredine.

2. SVRHA I PROCES IZRADE LEAP-a ZA OPŠTINU GRADIŠKA

LEAP proces u opštini Gradiška je počeo potpisivanjem memoranduma razumijevanja sa predstavnicima POLI projekta i donošenjem odluke o izradi, a nastavljen je sa informisanjem javnosti, utvrđivanjem partnera, opisom postojeće situacije uz identifikaciju i ocjenu problema okoline, izborom kriterijuma za odabirom prioriteta, odabirom prioriteta, izradom projektnih zadataka, pripremom za izvođenje/realizaciju, realizacijom, izvještavanjem, i monitoringom.

LEAP je promovisao saradnju između građana i predstavnika lokalne vlasti i pojedinaca i različitih grupa koje su pogođene problematikom onečišćenja okoline.

Ova raznovrsnost sastava obezbijeđena je formiranjem nekoliko grupa koje svaka na svoj način doprinose izradi i implementaciji procesa LEAP-a. Odlukom načelnika Opštine Gradiška formiran je savjetodavni odbor za praćenje procesa LEAP-a.

Imenovanje Savjetodavnog odbora u kojem su najugledniji predstavnici naše sredine uključujući i predstavnike svih političkih partija (pozicije i opozicije), je jedan od važnih koraka za LEAP proces zajednice. Formirano je 5 radnih grupa za 5 tema koje su obuhvaćene procesom izrade LEAP-a i to:

Upravljanje vodnim resursima

1 Izrada LEAP-a za Opštinu Gradiška dio je CARDS projekta Evropske Unije koji se odnosi na podršku inspektorima zaštite životne sredine na teritoriji Bosne i Hercegovine (POLI projekt) Support to Environmantal Field Inspections – EuropeAid/119166/C/SV/BA. Pored Gradiške,u izradu LEAP-a u okviru ovog projekta uključene su i opštine Tuzla, Ugljevik i Konjic.

5

Upravljanje otpadom Razvoj poljoprivrede i šumarstva Industrija, zanatstvo i ekoturizam Školstvo, obrazovanje, medije i eko promotivne aktivnosti (promoviranje ekološki ispravnog

ponašanja). Imenovanje radnih grupa je predviđeno za pojedina specifična područja u kojim će raditi prije svega stručnjaci (predstavnici javnih i komunalnih poduzeća, predstavnici upravnih tijela, predstavnici iz privrede, drugi stručnjaci, predstavnici NGO,...

Tokom izrade LEAP dokumenta iskristalisao se građanski odbor sastavljen od aktivnih pojedinaca koji nisu

besciljno „trčali u krug“ već su dali veliki doprinos u procesu izrade dokumenta postavši vođe promjena u svojim sredinama –slika 1..

Slika 1. Prikaz odnosa građana prema promjenama u njihovim sredinama

Oni već samim svojim angažovanjem uključuju prvom prilikom 20%, a u nekim slučajevima i veći procenat svojih sugrađana u akcije koje njihovim sredinama donose pozitivne promjene (primjer Orahova, Rovine, Brestovčina...). Počeli su se izrađivati i prvi LEAP-i u mjesnim zajednicama, po istom pristupu kao što je rađen LEAP za Opštinu.

Uvođenje procesa LEAP-a u održivi razvoj Opštine Gradiška „uskovitlao je vjetar promjena“. Najvažnije je bilo pronaći ovih prvih 5% vođa promjena u svakoj zajednici koji su spremni, imaju znanja, snage i volje da provode promjene u svom okruženju. Mora se priznati da je naročito na samom početku bilo jako puno nezaintersovanih, onih koji trče u krug i čekaju da vide šta će se desiti i onih koji se suprostavljaju promjenama.

Važno: Ukoliko imamo aktera, nosioca prepoznavanja problema koji je voljan raditi na rješavanju prepoznatog problema –problem ODMAH počinjemo i rješavati-otvaramo proces izrade projekta i njegove implementacije, kako ne bismo čekali završetak usvajanja dokumenta Cilj je pomoći onima koji to hoće, pomoći najboljima – a time se “proizvodi značaj” i stvara se šansa da i drugi slijede one koje su već riješili svoje probleme.

nikada ne žele

promjene

samo kada nema dru- gih opcija

čekaju da vide šta će se

desiti

uključuju se prvom prilikom

vođe promjena

AKTIVNO SE SUPROTSTAVLJAJU

PROMJENAMA

AKTIVNO PODRŽAVAJU

PROMJENE

ČEKAJU DA VIDE ŠTA ĆE SE

DESITI

Vjetar promjena

6

Sistematskim i sveobuhvatnim pristupom vršene su aktivnosti prikupljanja podataka o stanju okoline na području opštine Gradiška. Aktivnosti prikupljanja podataka i izvještaja vršene su preko organa mjesnih zajednica (dalje u tekstu MZ), javnih ustanova i privrednih preduzeća, u pisanoj formi, kao i organizovanih javnih rasprava i radnih sastanaka. Dio aktivnosti na prikupljanju podataka vršile su ekološke sekcije pri školama načinom pismenog i usmenog anketiranja građana, a svoj doprinos dali su i lokalni mediji emitovanjem afirmativnih priloga i anketa.

Korištena je dokumentacija i stručna literatura iz opštinskih službi, a sve aktivnosti u kontinuitetu su

praćene od strane savjetodavnog odbora LEAP-a. Na osnovu prikupljenih podataka i materijala utvrđena je lista okolinskih problema.

Radne grupe na osnovu prikupljenih podataka izvršile su analizu i dale procjenu stanja okoline kroz prepoznatljiva tematska područja u kojima su sumirane posljedice dosadašnje politike, identifikovani problemi i uzroci njihovog nastanka, te utvrđeni jasno definisani ciljevi i mjere za dalje pravce kroz svaku pojedinu oblast.

LEAP-a se zasnivao na principu da je LEAP vlasništvo svih. Metode učešća javnosti su bili raznoliki, od organizovanja radionica, seminara, rad sa školama, objavljivanje biltena i plakata, javnih poziva, informisanja preko medija, do javnog zastupanja, lobiranja (organizovanje javnih rasprava, konsultacije, okrugli stolovi forumi, uticaj na kreatore politike), i davanje usluga (unapređenje učešća javnosti, formiranje informacionog centra u okviru Agencije za lokalni razvoj - ALORG) i na kraju razvijanje alternativnih procedura učešća kao što su okupljanje volontera ili formiranje građanskih odbora za kontrolu dozvoljenih procesa.

Proces izrade lokalnog plana zaštite životne sredine iskorišten je za animiranje javnosti i školovanje vlastitih kadrova na rješavanju problema životne sredine i održivog razvoja, ali i kadrova izvan lokalne sredine koji rade u tim sredinama i vide mogućnost vlastitog napretka.

Opština Gradiška je već ranije prepoznala potrebu da mora definisati svoje strateške ciljeve, što je učinila donošenjem Strategije razvoja opštine Gradiška za period od 2005. do 2012. godine, koji u jednom od svojih najvažnijih ciljeva i zadataka uvrštava održivi razvoj i unapređenje životne sredine. LEAP je pomogao da se ti ciljevi operacionaliziraju, a istovremeno i pokušao jasnije usmjeriti u pojedina strateška opredjeljenja.

Opština Gradiška je u cilju realizacije svoje strategije razvoja osnovala Agenciju za lokalni razvoj - ALORG2, koja je dobila osnovni zadatak da shodno strateškim ciljevima definisanim u samoj strategiji, zajedno sa drugim akterima kontinuirano stvara ambijent moderne i perspektivne Gradiške sa visokim nivoom kvaliteta življenja njenih građana.

ALORG je dobila zadatak od opštine Gradiška da koordinira izradu LEAP dokumenta i radi na realizaciji svih LEAP procesa koje se odvijaju. Kada se govori o dugoročnim koracima koji se trebaju preduzeti, mora se imati na umu da se svaka aktivnost mora gledati kroz prizmu procesa približavanja Evropskoj Uniji i strateškim ciljevima koji proizlaze prije svega iz Petog, ali i Šestog akcionog plana za životnu sredinu EU kako bi se lakše uklapali u njihove programe i postizali određene standarde, koje će se svakako jednoga dana morati ispuniti da bi BiH postala punopravna članica EU.

Ovdje sigurno treba napomenuti očekivanje budućih većih nadležnosti lokalne vlasti, koje će znatno poboljšati njene mogućnosti da sa većim kapacitetima rješava svoje probleme održivog razvoja i zaštite životne sredine.

Osim pomoći koja je dobijena od Evropske komisije na izradi LEAP –a, mora se istaći da je u opštini Gradiška prisutan i jedan broj projekata koji zajedno sa LEAP-om čini sinergiju ka održivom razvoju zajednice. To se prije svega odnosi na projekte EURED-a, USAID-a, SIDA, GTZ-a, DRC-a i druge.

Strategija ekonomskog razvoja regije Sjeverozapadna BiH izrađena je u toku 2004. godine uz tehničku asistenciju projekta Regionalnog ekonomskog razvoja (EU RED) finansiranog od strane Evropske Unije i javno je prezentovana u decembru iste godine. Sam proces pripreme ove Strategije uključivao je princip partnerstva animirajući velik broj lokalnih i regionalnih aktera ekonomskog razvoja da aktivno učestvuju u njenoj izradi. ALORG i opština Gradiška su aktivno učestvovali u izradi strategije U skladu sa planiranim aktivnostima i obavezama preuzetim prema delegaciji Evropske komisije, akreditirana regionalna razvojna

2Imajući u vidu svoje iskustvo na sličnim projektima, Agencija je otvarala procese za rješavanje problema u onim sredinama gdje je bilo interesa i aktera koji su htjeli da rješavaju svoj problem. Proces usvajanja LEAP dokumenta dočekat će nekoliko desetina otvrorenih procesa za izradu pojednih projekata .

7

agencija Severozapadne BiH – ARDA, uz tehničku podršku EURED II projekta, otpočela je proces pripreme novog regionalnog pregleda projekata za ovu ekonomsku regiju. Prepoznajući značaj regionalnih strategija razvoja u ostvarivanju pristupa fondovima Evropske Unije i drugih donatora, ALORG učestvuje u ažuriranju operativnog dijela Strategije. Pri tome se koriste projektni prijedlozi dobiveni kroz LEAP proces.

Projekat upravne odgovornosti –Governance Accountability Project - GAP finansiran od strane Američke agencije za međunarodni razvoj USAID i Švedske agencije za koordinaciju međunarodnog razvoja (SIDA) implementira se i u opštini Gradiška. U okviru GAP-ove komponente direktnih investicija u opštini, jedan od strateških ciljeva GAP-a jeste povećanje stepena uključenosti zajednice u proces planiranje i odlučivanja u opštinama. Proces izrade plana kapitalnih investicija se umnogome poklapa sa procesom izrade LEAP-a. Koordinirajući rad ili učestvujući na tim projektima ALORG je vršio njihovo usaglašavanje i dopunjavanje, izbjegavajući na taj način preklapanja aktivnosti, do kojih bi sigurno moralo dolaziti s obzirom da su svi oni usmjereni na razvoj zajednice i imaju razvojnih i ekoloških komponenata.

U partnerstvu GTZ/DEZA i DRC i u sklopu sa LEAP procesom radi se na formiranju određenih kapaciteta održivog razvoja, kao što su udruženja drvoprerade i tekstila, zadruge u Rogoljima, Turjaku, Orahovi i Dubravama, ali i razvijanje kapaciteta Omladinskog inkubacionog biznis centra Gradiške i Dnevnog centra za stare osobe u MZ Dubrave.

UČEŠĆE JAVNOSTI U cilju edukacije, informisanja i podizanja javne svijesti građana poduzete su slijedeće planske aktivnosti:

Kreiran je plakat za provođenje medijske kampanje projekta na osnovu objavljenog konkursa na zadanu temu iz oblasti očuvanja životne sredine u čijoj izradi su učestvovale sve osnovne i srednje škole sa područja opštine

Organizovana je izložba dječijih likovnih radova (slika 2.), na osnovu završenog konkursa za najbolji plakat i slogan projekta LEAP u okviru održavanja manifestacije Dani Evrope u Gradskom muzeju u Gradišci. Štampan je promotivni letak i plakat koji je sadržavao prvu informaciju „Šta je leap?“ u cilju upoznavanja građana sa projektom i podizanja javne svijesti, kao priprema za održavanje EKO Foruma

Održana su dva foruma za građane sa ciljem upoznavanja javnosti o mogućnostima rješavanja ekoloških problema kroz izradu LEAP-a

Slika 2. –Izbor najboljih dečjih crteža Slika3.-Ekološki znak Gradiške

Objavljen je javni poziv građanima (u formi plakata) sa ciljem aktivnog uključivanja u proces izrade LEAP-a, radi identifikovanja ekoloških probleme u okolini i davanja prijedloga i sugestija. Sve prijedloge i sugestije građani i drugi zaintersovani subjekti su dostavljali ALORG-u koji su pretočeni u liste problema a kasnije u vidu projekata se pristupa njihovom rješavanju.

U Agenciji za lokalni razvoj je dizajniran zaštitni znak LEAP procesa koji će biti logotip za sve procese koje se provode u okviru održivog razvoja i zaštite životne sredine u Gradišci. On se nalazi na pozivnicama, plaketama, diplomama, memorandumu i sl. Dodjeljivaće se kao zaštitni znak zdrave hrane, organske proizvodnje i ekološki ispravnog načina privređivanja i življenja. Kroz proces implementacije LEAP-a definisaće se pravila korišćenja logotipa.

Osnova logotipa (slika 3) je plava pozadina koja asocira na postojeći grb Gradiške sa ekološkim elementima vode, zelenila i sunca - što su široj javnosti prepoznatljivi simboli životne sredine Gradiške i njenog održivog razvoja. Tu je i simbol oka, koje budno prati korišćenje raspoloživih resursa i onečišćenje životne sredine.

8

Provedena je anketa za građane o stanju i problemima životne sredine na području opštine Gradiška. Anketom je obuhvaćeno 120 ispitanika različite starosne i spolne strukture, izabranih metodom slučajnog uzorka na području svih mjesnih zajednica Opštine. Anketni list je sadržavao pitanja koja su kreirana od strane Agencije za lokalni razvoj Gradiška a anketiranje su izvršili zaposleni u Agenciji.

Kao perspektivu za razvoj Gradiške i okolnih sela 41% ispitanika navodi poljoprivredu a 45% ravnomjeran razvoj svih privrednih grana dok ostatak otpada na drvopreradu, turizam i ostalo. Kao najdirektnije opasnosti za zdravlje građani navode:

Na slijedećem dijagramu na slici 4 je prikazana ocjena stanja životne sredine i uslova života u opštini Gradiška.

Legenda:

1. Mogućnosti zapošljavanja 2. Problem zapošljavanja mladih 3. Zdravstvena zaštita 4. Briga o starim osobama 5. Briga o predškolskoj djeci 6. Uslovi za školovanje djece i omladine 7. Rekreativni sadržaji u slobodno vrijeme 8. Uslovi za bavljenje sportom 9. Kulturni život 10. Bezbjednost građana u kućama i stanovima 11. Bezbjednost građana na javnim površinama 12. Čistoća vazduha 13. Zbrinjavanje čvrstog otpada 14. Zelene površine i njihovo uređenje 15. Uređenost obale i kvaliteta rijeke Save 16. Kanalizacijski sistem 17. Snabdjevanje pitkom vodom 18. Snabdjevanje električnom energijom 19.Snabdjevenje prehrambenim proizvodima 20. Ponuda kućnih potrepština 21. Čišćenje prometnica i javnih površina 22. Javni prevoz 23. Završavanje poslova vezanih za opštinsku administraciju 24. Troškovi života 25. Kvaliteta životne sredine 26. Mogućnosti otvaranja privatnog biznisa 27. Mogućnosti rješavanja stambenih problema 28. Centralno grijanje 29. Lokalni mediji javnog informisanja

Slika 4: Rezultati ocjene stanja životne sredine i uslova života u opštini Gradiška

Posebno uspješan forum je bio organizovan sa predstavnicima mjesnih zajednica (MZ) . Od 54 MZ koliko ih ima u opštini Gradiška forumu je prisustvovalo 42 a ostali su bili kontaktirani u lično. Kroz rad foruma, popunjavanje ankete i lični kontakt evidentirano je preko 520 problema u tim sredinama. Lista problema evidentiranih u MZ je uzeta u obzir prilikom definisanja ukupne liste problema i akcionog plana i predstavlja najobuhvatniju akciju koja je sprovedena. Rezultati ove akcije korišteni su i u projektima GAP i EURED .

Provedena je anketa za škole preko eko sekcija među učenicima 6 osnovnih i 3 srednje škole, a ukupno je

anketirano 163 ispitanika. Osnovni cilj istraživanja je bio utvrditi stepen informisanosti učenika o stanju životne sredine u školama i široj lokalnoj zajednici, te potaknuti svijest o važnosti rješavanja ekoloških problema u školi uz aktivno uključivanje svih sudionika u školi u rješavanje ekoloških problema.

O problemima poljoprivrede anketirano 182 poljoprivrednika je u 2 MZ (Dubrave i Orahova) koje su iskazale interes za formiranje zadruga . Ovo istraživanje je rađeno u okviru projekta sa DRC vezano za jačanje kapaciteta u biznis okruženju opštine Gradiška sa posebnim ciljem da se pomogne ugroženim kategorijama stanovništva, povratnicima, izbjeglicama i dr. Rezultat tih aktivnosti je formiranje 3 zadruge (Dubrave, Turjak i Orahova) sa 62 člana zadruge i 2 privredna udruženja (u oblasti prerade drveta i tekstila) sa 41 članicom .Ti novi kapaciteti otvaraju perspektivu rješavanja egzistencijalnih problema 248 članova domaćinstva zadrugara, kao i mogućnost zapošljavanja u preuzećima drvne i tekstilne industrije jednog broja nezaposlenih.

Ocjena stanja životne sredine i uslova života u opštini Gradiška

1.612.52

2.771.94

1.7

2.372.67

1.982.55

1.86

33.14

3.88

2.722.89

1.931.41

2.081.92

1.51.97

2.18

2.06

1.93

2.42

4

2.15

1.141.12

0 1 2 3 4 5

123456789

1011121314151617181920212223242526272829

Prob

lem

i

Ocjene problema

9

U okviru radionice sa preduzetnicima predstavljen nacrt programa razvoja malog i srednjeg preduzetništva za srednjeročni period. Usporedi li se kako je koncipiran LEAP i kako izgleda Program razvoja malih i srednjih preduzeća vidi se da imaju isti pristup i to onakav kakav je prepoznatljiv za međunarodnu zajednicu i moguće inostrane partnere. Glavni zaključak je slijedeći: investicije u privredu smatraju se jednim od ključnih prioriteta – otuda i prijedlozi za agroindustrijsku zonu, akcioni plan zapošljavanja, omladinski inkubator, centar domaće radinosti u okviru ženskog preduzetništva, zantski centar i drugi instrumenti lokalnog održivog razvoja, kao ključne pretpostavke za rješavanje svih problema opštine Gradiška. Ova pretpostavka uspostavlja koheziju između socijalnog blagostanja i očuvanja životne sredine.

Osnovni problem održivog razvoja Gradiške je mala iskorištenost poljoprivrednih ali i šumskih i vodnih resursa. Nekadašnji privredni kapaciteti koji su pretvarali resurse u finalne proizvode i time stvarali značajan bruto domaći proizvod (GDP), veći standard i bili generator sveukupnog razvoja (Gradiška je bila na 6-do 10 mjestu opština po razvijenosti u BIH u periodu prije 1990 godine) nestali su tranzicionom kolapsu. Kroz evidentirane instrumente lokalnog održivog razvoja potrebno je stvoriti njihovu zamjenu –nove generatore za lokomotivu koja će vući opštinu Gradiška i njene građane ka boljem životu.

Za aktivno djelovanje na unapređenju i očuvanju kvaliteta životne sredine, kao važnoj komponenti održivog razvoja, svaka sredina mora:

Da identifikuje, procijeni i rangira probleme u oblasti zaštite životne sredine bazirano na rizicima vezanim za ljudsko zdravlje, ekološke sisteme i sveukupan kvalitet života,

Da identifikuje, ocijeni i rangira resurse koji joj stoje na raspolaganju, čije korišćenje predstavlja razvojni potencijal za sveukupno blagostanje zajednice i ostvarenje njene dugoročne vizije,

Da napravi plan aktivnosti u oblasti zaštite životne sredine na lokalnom nivou radi smanjenja ili otklanjanja najčešćih rizika ili nedostataka,

Da napravi plan aktivnosti u oblasti korištenja resursa Da osigura bolje uslove u oblasti zaštite životne sredine u zajednici i pronalazi realne mogućnosti za realizaciju pojedinih aktivnosti, Da promoviše i podiže javnu svijest i odgovornost za zaštitu životne sredine i javnog zdravlstva i da poveća javnu podršku

investicijama u oblasti zaštite životne sredine, Da ojača sposobnost lokalne vlasti, privrednika i nevladinih organizacija da naprave i implementiraju projekte u oblasti zaštite životne

sredine, uključujući i njihovu sposobnost i obavezu da obezbjede finansiranje, Da se povezuje sa sličnim programima većih ili manjih administrativno političkih zajednica, naročito nacionalnim akcionim planom za

životnu sredinu (NEAP), Da koristi mogućnost da prilikom donošenja odluka lokalna zajednica mora obavezati sva nova postrojenja koja se projektuju na

njenoj teritoriji, da su izvedena po standardima koji onemogućuju prekomjerno onečišćavanje i doprinose poboljšanju kvaliteta životne sredine,

Da obezbjeđuje, a na neki način i obavezuje lokalne inspekcije (ekološku, komunalnu...) na njen pojačan rad kada je u pitanju kvalitet životne sredine,

Da povezuje rad svih službi, javnih preduzeća i drugih institucija na lokalnom nivou koje imaju određene ingerencije u zaštiti životne sredine i razvoju.

10

3. POLOŽAJ, RESURSI I INSTITUCIONALNA ORGANIZOVANOST OPŠTINE

3.1. Geografski položaj

Opština Gradiška nalazi se u zapadnom dijelu entiteta Republike Srpske u Bosni i Hercegovini i zahvata njen sjeverni i centralni dio. Sastoji se od nizijskog dijela Lijevča polja i sa južne strane ogranična je pobrđem sjevernog dijela Potkozarja i manjim dijelom planinskog kraja Kozare i Prosare. Ima veoma značajan geopolitički i saobraćajno-geografski položaj. Svojim sjevernim dijelom opština Gradiška se naslanja na obalu rijeke Save dužinom od 58,78 km, koja je i državna granica sa Republikom Hrvatskom.

Slika 5: Položaj opštine Gradiška sa glavnim saobraćajnim pravcima i infrastrukturom

3.2. Glavni prirodni i razvojni resursi Opštine

Opština Gradiška spada u red razvijenih opština u okvirima entiteta Republike Srpske, ali i na nivou Bosne i Hercegovine.

Slika 6. Potencijali i barijere u razvoju zajednice

PRIRODATEHNIKA

ECONOMIJATRŽIŠTE

DRUŠTVO

prepreke

potencijali

11

Na osnovu dijagrama na slici 6 može se vidjeti da su najveći potencijali koje jedna lokalna sredina ima –prirodni potencijali a najslabiji su društveni resursi. U slučaju opštine Gradiška prirodni potencijali predstavljaju poljoprivredne, šumske i vodne resurse i prepreke za njihove korištenje su male, za razliku od društvenih potencijala koji su ophrvani čitavim nizom, tranzicionih i drugih prepreka.

Opština Gradiška ima ukupnu površinu od 76.174 ha, od čega poljoprivredne površine zauzimaju 50.547 ha ili 66.36%, a šumsko zemljište 20.877 ha ili 27.40 % i neplodno zemljište 4750 ha ili 6,24%.

Poljoprivredno zemljište je glavni prirodni resurs opštine a poljoprivreda glavna šansa za razvoj u svim

svojim sektorima. Nekadašnja poljoprivredna infratsruktura se prestrojila u tranzicionim dešavanjima. PK „Mladen Stojanović“ jedan od najvećih poljoprivrednih kombinata u BIH se počinje ispočetka kroz nove rasparčane privatizacione dijelove. Induvidualni poljoprivredni proizvođači i nove zemljoradničke zadruge traže nove puteve za svoj razvoj.

Značajan prirodni ali i razvojni resurs je geostrateški položaj opštine Gradiška. Opština Gradiška predstavlja jednu od dvije «ulazne kapije» Bosne i Hercegovine i glavnu «ulaznu kapiju» Republike Srpske iz pravca Zapadne Evrope. To se prije svega odnosi na drumski saobraćaj, gdje je preko teritorije opštine Gradiška planirana drumska saobraćajnica autoput Okučani-Gradiška-Banja Luka, koja se ubraja u kategoriju «prijedlozi VISION projekta u zemljama koje pristupaju EU i ostalim zemljama». Prostornim planom entiteta predviđena je izgradnja luke Gradiška kao željezničke pruge sa željezničkom stanicom. Time opština dobija sa pravom epitet intermodalnog saobraćajnog čvorišta BiH.

U pograničnom području s Republikom Hrvatskom planira se izgradnja nekoliko infrastrukturnih objekata i

to: mosta na autoputu i željezničkog mosta prema unutrašnjosti RS i FBiH, četiri značajna sidrišta na potezu Stara Gradiška – Orubica i riječne županijske luke i pristaništa između Mačkovca i Doline.

Od mineralnih sirovina na ovom prostoru postoji ugalj, ciglarske gline, tehnički građevinski kamen, zatim pojave kvarca, bakarnih, živinih, mineralizacija, zatim arhitektonski ukrasni kamen, i dr.

Drvo predstavlja važan prirodni resurs ali i najznačajniji energetski izvor na području opštine Gradiška. Šume i šumska zemljišta po katastru čine oko 28.5 % teritorije obuhvata, a prosječni godišnji prirast drvne mase iznosi oko 150.000 m³ drvne mase. Na ogrijevno drvo otpada jedan dio te drvne mase. Veliki dio drvne mase je pogodan za preradu u drvnoj industriji koja je bila nekad izrazito razvijena („Inga“; „Podgraci“)i ima potencijale za novi razvoj.

Vodni resursi su prisutni u jakim podzemnim vodama na niskim dubinama–Vrabaško vrelo, ali i u rijeci Savi i njenim pritokama na teritorji opštine Jablanica, Vrbaška, Lubine kao i na preko 400 km hidromeliracionih kanala.

Opština Gradiška vrši servis prema građanima i institucijama kroz rad sledećih odjeljenja (detaljnije o aktivnostima i nadležnostima moguće je dobiti u administrativnoj službi lokalne uprave):

odjeljenje za opštu upravu odjeljenje za privredu i društvene djelatnosti odjeljenje za urbanizam, građenje, komunalne i stambene poslove odjeljenje za finansije odjeljenje za boračko-invalidsku zaštitu

Budžet opštine za 2006. godinu je oko 13.000.000 KM. Opština na dan 14.09.2006. ima 146 zaposlenih.

Inspekcija

Na području opštine Gradiška rade republičke i opštinske inspekcije, koje su fizički smještene pri opštinskoj upravi, iako su im nadležnosti i sistem izvještavanja različiti. Opštinske inspekcije su tržišna, poljoprivredna, sanitarna, građevinska, saobraćajna, ekološka i veterinarska inspekcija kao i komunalna policija. Republičke inspekcije su: inspekcija rada, tržišna i šumarska inspekcija. Ostala tijela državne uprave u Opštini

U Opštini se nalazi isturena odjeljenja republičkih i državnih institucija: Carinska služba, katastar, uprava prihoda i republički inspektori rada i prosvjete.

12

Škole

Postoji 7 osnovnih škola sa 28 područnih škola i 1 muzička osnovna škola sa oko 5000 đaka, i 3 srednje škole sa 2000 đaka. Zdravstvene ustanove

Sistem zdravstvene zaštite na području opštine čine javne zdravstvene ustanove (3) iz oblasti primarne i sekundarne zdravstvene zaštite i zdravstveni preduzetnici (22). Dom zdravlja zdravstvene usluge obavlja u osam objekata u Gradišci i 16 ambulanti sa 40 ljekara od kojih je 20 specijalista. Opšta bolnica pokriva područje opština Gradiške i Srbac i 60% područja Kozarska Dubica (ukupno oko 100.000 stanovnika). U opštoj bolnici postoje 235 kreveta. Apotekarsku ustanovu čine Proizvodna galenska laboratorija, tri apoteke u Gradišci i devet apotekarskih jedinica. Na području opštine radi 14 privatnih ambulanti i laboratorija. Privatni sektor u zdravstvu nije u sklopu opštinskog zdravstvenog sistema, ali sa druge strane je dobro da privatna praksa u Gradišci nije, kao u nekim drugim mjestima, marginalizirala ulogu javnog zdravstvenog sektora. Veterinarske stanice

Postoji organizirana veterinarska služba koja je smještena u gradu i nekim selima. Postoji poljoprivredna savjetodavna i selekcijska služba u okviru lokalne uprave. Postoji 5 veterinarskih stanica od čega su 3 smještene u gradu jedna u Novoj Topoli, jedna u Dušanovu sa 10 veterinara. Kapaciteti socijalnih usluga

Centar za socijalni rad Gradiška obavlja socijalne intervencije, smještaj u ustanove socijalne zaštite ili porodice, aktivnosti dječije i porodične zaštite kao i savjetodavne usluge. Centri i agencije za zapošljavanje

Zavod za zapošljavanje Banja Luka, Filijala Banja Luka, Biro Gradiška. Sportska infrastruktura

Na području opštine postoji 88 sportskih objekata od čega su 74 objekta otvorenog tipa, a 14 zatvorenog tipa (11 školskih sportskih sala, sportska sala Stanice javne bezbjednosti, Sokolski dom i Kuglana). Postoji Sportsko ribolovna staza (rijeka Sava) kao i Planinarska staza (Kozara). Klubovi: 22 fudbalska kluba i 21 dvoranska i drugi klubovi. Osobe i tijela zadužena za pitanja okoline ili srodne aktivnosti

Samo u opštini postoji dvije osobe zadužena za pitanje zaštite životne sredine. To je ekološki inspektor i stručni saradnik za pitanja zaštite životne sredine. Većinu ekoloških problema rješava novoimenovana komunalna policija. Ne postoje nikakve druge službe .

13

3.4. Elementi vizije razvoja Opštine

Prema SWOT3 analizi, razvoj opštine Gradiška ima odlične mogućnosti koje se odražavaju kroz prednosti Gradiške kao lokacije, niske troškove radne snage, agroklimatskih uslova i postojeće agroindustrije, očuvane životne sredine pa i kroz pripremljenost Opštine na smanjivanje birokratskih prepreka i pružanje podrške investitorima. Sa druge strane razvojne mogućnosti pružaju se i kroz učvršćivanje koalicije privatnog i javnog sektora, kroz mogućnosti razvoja jake preduzetničke infrastrukture s Razvojnom agencijom kao središtem aktivnosti, kroz iskorištavanje slobodnih zemljišta, prostora i drugih postojećih nekorištenih resursa, kroz iskorištavanje potencijala povezivanja preduzetnika, kroz reformu školstva (u mjeri u kojoj je to moguće), kroz iskorištavanje neiskorištenog neobrađenog zemljišta, a i kroz stvaranje organizovanog tržišta poljoprivrednih proizvoda kao i klastera primarne i prerađivačke industrije.

Načela Vizije održivog razvoja

Ekološka održivost Vizija uviđa da je zdrav okoliš temelj na kojem počivaju zdrava privreda i društvo. Vizija zagovara nastojanje da se sačuva sposobnost zemlje, vazduha, vode i ekosistema da održavaju život i očuvaju biološku raznolikost. Vizija naglašava važnost načela predostrožnosti, čime se podrazumijeva da društvo mora pokušati predvidjeti i preduhitriti nepovoljne učinke po okoliš.

Teritorijalni razvoj Vizija uviđa da opština Gradiška mora razviti i održati diversificiranu i konkurentnu privredu koje će ublažiti postojeću tranzicionu neravnotežu. Vizija zagovara policentrični privredni razvoj opštine Gradiška usklađujući korištenje prostora Lijevče polja, padina Kozare i Prosare, obale rijeke Save s kapacitetima resursa.

Društvena kohezija i pravda Vizija priznaje da je uspostavljanje održivog društva odgovornost sviju: pojedinaca, preduzetnika, nevladinih organizacija kao i svih nivoa vlasti. Nadalje, Vizija priznaje da je nužno poštivati interese i vrijednosti pojedinaca i lokalnih zajednica i da troškovi i prednosti korištenja i zaštite resursa moraju biti pravedno raspoređeni. Vizija zagovara sudjelovanje što širih i raznovrsnijih struktura civilnog društva u procesu donošenja odluka.

Dobro upravljanje Vizija zagovara donošenje odluka zasnovano na načelu sudjelovanja putem izgradnje konsenzusa između različitih pristupa i aktera. Proces donošenja odluka mora biti pravedan i jamčiti dostupnost informacija, učinkovitost i odgovornost na svim razinama vlasti. Vizija zagovara poticanje nezavisnih, zajedničkih inicijativa svih razvojnih aktera s ciljem postizanja održivog razvoja opštine Gradiška.

Realizacijom razvojnih mogućnosti Gradiška će smanjiti ili ukloniti veći broj slabosti a i prijetnji, čime će Opština imati još više šansi da ostvari ukupno blagostanje i napredak svojih građana.

3SWOT analiza -Analiza prednosti, slabosti, mogućnosti i prijetnji, detaljno je prikazana u Strategiji razvoja opštine Gradiška

14

4. POSTOJEĆE STANJE PO MEDIJIMA I SEKTORIMA

4.1Upravljanje kvalitetom vazduha Neki posebni uslovi rada i življenja bitno su uticali na kvalitet vazduha Gradiške :

Industrija opštine, a posebno potencijalno najveći zagađivači, u proteklom periodu radili su sa

smanjenim kapacitetom («Levita», «Inga», «Standard» itd.). Zastarelost i neadekvatnost proizvodnih tehnologija i nedostatak tehnologija za smanjenje zagađenja

vazduha u industriji i energetskom sektoru. Lokalni i tranzitni saobraćaj je intenzivan, a vozni park je star uz korištenje goriva promjenljivog

kvaliteta. Snabdijevanje energentima svih vrsta bilo je neujednačeno i u kvalitativnom i u kvantitativnom smislu. Javne zelene površine i saobraćajnice nisu bile održavane u dovoljnoj mjeri. Sagorevanje goriva lošeg kvaliteta za grijanje individualnih objekata u gradskim oblastima. Neadekvatna mreža za monitoring kvaliteta ambijentalnog vazduha. Nepostojanje katastra zagađivača vazduha.

U poslovnoj zgradi Profesionalne vatrogasne jedinice je smještena ekološka stanica za mjerenje kvaliteta vazduha "imisija" odnosno UNIVERZALNI AUTOMATSKI UZORKIVAČ VAZDUHA UV8-M3/1 Podaci na osnovu pregleda stanja ukazuju da aerozagađenje na teritoriji Gradiška nije relativno visoko. U cilju smanjenja aerozagađenja mogu biti sprovedene i kratkoročne akcije, uz aktivno uključivanje stanovništva, lokalne uprave i inspekcijskih organa:

Izvršiti praćenje rada gradske Toplane. Potrebno je nastaviti započete aktivnosti na toplifikaciji grada i što skoriju realizaciju. kontrola emisije izduvnih gasova i tehničke ispravnosti vozila, kontrola kvaliteta goriva, kontrola ispravnog funkcionisanja sistema sagorijevanja (ložišta i dimnjaci), kontrola zatvorenosti kontejnera, kontrola deponije u cilju sprečavanja nekontrolisanog paljenja otpada, njegovanje i proširivanje zelenih površina, sadnja zaštitnog zelenog pojasa pored saobraćajnica, akcije čišćenja i pranja ulica, organizovano rješavanje problema zelenog otpada, kontrola sprovođenja odluke o zabrani paljenja guma, itd.

4.2 Buka Postoje indikacije da je dio područja grada Gradiška izloženo stepenu buke koji nije prijatan. Povišen nivo

buke izražen je i u toku noćnog perioda. No, na teritoriji Opštine Gradiška, u cilju utvrđivanja opterečenja bukom do sada nisu vršena nikakva ispitivanja. Potrebno je obaviti osnovna mjerenja nivoa buke i izraditi kartu buke. Na osnovi toga treba identificirati glavne izvore buke i pristupiti izradi planova sanacije.

4.2. Upravljanje vodnim resursima

Područje Opštine ispresijecano ja gustom mrežom kratkih i slabijih vodnih tokova u brežuljkasto-brdskim područjima, a rijetkom vodnom mrežom kratkih i manjih tokova u ravničarskom području. Svi tokovi sa svojim pritokama pripadaju neposrednom slivu rijeke Save4 koja ima veliki plovni potencijal.

4Tok rijeke Save na teritoriji opštine Gradiška proteže se u dužini od 53,3 km.

15

Veoma važan prirodni resurs Opštine su ogromne količine podzemne vode u aluvionu5 Lijevče polja koja će i dalje predstavljati veliku vrijednost za privredu i šire Regije. A i danas je koncept vodosnabjevanja6 Opštine zasnovan na iskorištenju značajnih rezervi podzemnih voda7 u Lijevče polju.

Grad Gradiška ima funkcionalan vodovod, a ostala naselja Opštine, koja nisu povezana na gradski vodovod imaju zasebne vodovode koji nisu u nadležnosti Komunalnog preduzeća iz Gradiške već njima upravljaju mjesne zajednice. Takvih vodovoda8 ima 38 na području opštine i opslužuju oko 3900 stanovnika. Snabdijevanje vodom iz individualnih vodovodnih objekata u najvećem broju slučajeva je problematičan, a naročito u područjima uz rijeku Savu, te u podgradačkom i topolskom području. .

Ostalu vodnu infrastruktru čine sistem odbrane od poplava, hidromelioracioni sistemi i sistemi za navodnjavanje.

Vodoprivredni sistem brani od vanjskih voda rijeka Save i Vrbasa, od brdskih voda i od unutrašnjih voda kompletnu urbanu i drugu infrastrukturu grada i drugih naselja, kao i 20.000 ha obradivog zemljišta. Ovaj sistem omogućuje razvijanje sistema drenaže za finu regulaciju vodnog režima na poljoprivrednim površinama. Poseban problem predstavlja finansiranje održavanja vodoprivrednih objekata u funkcionalnom stanju. Crpne stanice, glavne odbrambene nasipe i obodne kanale finansira Republika. Crpne stanice su u funkcionalnom stanju, ali bez neophodne rezerve pumpi, sklopova i dijelova za vrijeme odbrane od poplava. Na glavnim odbrambenim nasipima nalazi se oko 20 klizišta koja nisu sanirana i mogu biti veliki problem za vrijeme odbrane od poplava.

Do sada je na području opštine navodnjavanjem obuhvaćeno 1600 ha, od ukupno 2000 ha na cijelom području Lijevče polja. Na cijelom području Lijevče polja, ukupne površine od 38350 ha, moguće je navodnjavati 16000 ha površine.

Ostala hidrotehnička problematika i djelatnost na području opštine Gradiška se može vezati za aktivnosti vezane za tretiranje prostora nakon završetka eksploatacije šljunka na više lokaliteta u Lijevče polju. Na ovim lokalitetima je moguća izgradnja manjih individualnih ribnjaka, zatim preuređenje lokaliteta za sportsko – rekreacione djelatnosti (podvodno ronjenje, kupanje, sportski ribolov i slično). Nažalost, na većem broju «napuštenih šljunkara» sada se odlaže smeće, što predstavlja veliku opasnost za zagađivanje podzemnih voda koje su glavno izvorište pitke vode. Revitalizaciji ovih lokaliteta, u budućnosti se mora posvetiti daleko veća pažnja.

Odvođenje otpadnih voda naselja i industrije za sada nije riješeno na zadovoljavajućem nivou. Kanalizacioni sistem je izgrađen samo u centralnom gradskom dijelu. Sistem prikupljanja i odvođenja otpadnih voda je skupni (mješoviti), gdje se zajedničkim kolektorima odvode sanitarne i oborinske vode. Priključeno je oko 25% stanovništva. Ostala područja imaju septičke jame koje se (ne)redovno (ne)prazne. Gradiška nema stanicu za prečišćavanje komunalnih i industrijskih otpadnih voda. Seoska domaćinstva dispoziciju otpadnih voda rješavaju individualno preko septičkih jama, a nije rijedak slučaj da se grade obične poljske jame gdje se sva otpadna voda ispušta direktno u teren ili u najbliže lokalne vodotoke. Ovakvo stanje naravno ne zadovoljava potrebe stanovništva te je potrebno koncipirati kvalitetno dugoročno rješenje.

4.3. Upravljanje šumskim bogatstvima Realna šumska vegetacija Gradiške jasno je izdiferencirana na 2 grupe: ravničarske sastojine i brdsko – planinske sastojine. Ravničarske šume uglavnom su predstavljene preostalim lugovima lužnjaka i graba i čistog lužnjaka . U istočnom dijelu opštine (Laminci), gdje nije izvršeno masovnije komasiranje i uređenje poljoprivrednog zemljišta zadržale su se visokovrijedne sastojine lučkog jasena. Na prostoru između Save i nasipa razvile su se sastojine bijele vrbe i sastojine bijelih i crnih topola. Na zamočvarenim mjestima, i veoma često uz kanale, razvile su se sastojine crne johe.

Poznato je da ima velikih prohtjeva za sječu i preprodaju oblovine u lancu vlasnik šume-nakupac-vlasnik pilane-izvoznik drvnih sortimenata,što je nastalo uslijed dugogodišnje ekonomske krize na ovim prostorima. Neophodno je da svi nadležni povećaju kontrolu prometa drvnih sortimenata radi zaštite šuma.

5Unutar aluvijalnih šljunkova i pijeskova formirana je akumulacija slobodnih podzemnih voda (oko 4.500 l/s) 6Sa izvorišta Žeravica moguće je snadbijevanje opštine Gradiška, Srbac, Laktaši, te sa dijelom opštine Nova Gradiška u Republici Hrvatskoj. 7Sistem vodosnabdjevanja opštinskog centra Gradiške je dakle koncipiran na zahvatanju vode iz četiri, trenutno aktivna, eksplataciona bunara. Voda se iz bunara, na izvorištu Urija-Žeravica, pumpa u vodotoranj, iz kojeg se gravitacionim transportnim vodovima upućuje ka potrošačima. 8 Ovi vodovodi su uglavnom rađeni po osnovu samoorganizovanja stanovnika. 6 ih je izvedeno po projektnoj dokumentaciji, građevinska dozvola i tehnički prijem obavljen je za jedan a upotrebna dozvola je izdata za samo dva vodovoda. Kvalitet voda sa ovih vodovoda se djelomično kontroliše. Bakteriološke analize uzoraka se obavljaju kod 8 vodovoda a hemijske kod 18, i to dva puta godišnje.

16

Shodno usvojenoj strategiji o gazdovanju šumama na području opštine Gradiška predviđeni su specifični planovi, koji se odnose na obim sječe, šumsko-uzgojne radove, zaštitu šuma, iskorištavanje šuma kao i plan izgradnje šumskih komunikacija.

U dosadašnjem korištenju šumskih resursa šumarstva, dominantnu ulogu ima proizvodnja i korištenje drveta. Ostalim mogućnostima korištenja se nije poklanjala skoro nikakva pažnja. Savremena farmaceutska, kozmetička i prehrambena industrija sve više koriste samoniklo ljekovito bilje, gljive i druge šumske plodove u svom tehnološkom procesu. Ovdje se kriju značajni resursi samozapošljavanju stanovništva u šumsko ruralnim područjima Kozare i Prosare, prije svega na sakupljanju, sušenju, doradi kao i distribuciji bogate lepeze šumskih proizvoda. U tom smislu predlaže se izrada investicionog programa za racionalno iskorištavanje ostalih šumskih proizvoda u okviru šumskog gazdinstva, zemljoradničkih zadruga ili u privatnoj inicijativi.

4.5. Tlo, mineralni i energetski resursi Plodno zemljište

Opština Gradiška ima ukupnu površinu od 76.174 ha, od čega poljoprivredne površine zauzimaju 50.547 ha ili 66.36%, a šumsko zemljište 20.877 ha ili 27.40 % i neplodno zemljište 4750 ha ili 6,24%.Privatni sektor raspolaže sa 77 % ukupnog obradivog zemljišta, dok na državni sektor otpada 23%.

Tablica 1: Kategorije zemljišta u opštini Gradiška 2004. godine R. Kategorija zemljišta Državni sektor Privatni sektor Ukupno

Površ. ha

% Površ. % Površ. % 1. Poljoprivredne površine 12.358 24.4 38.189 75.6 50.547 100.0 2. Šume 13.870 66.4 7.007 33.6 20.877 100.0 3. Neplodno zemljište 3.880 81.7 870 18.3 4.750 100.0

Ukupno 30.108 39.5 46.066 60.5 76.174 100.0 U strukturi poljoprivrednih površina najveće učešće imaju oranice 37.496 ha, pašnjaci 3472 ha, livade 3082 ha, voćnjaci 2186 ha i

vinogradi 5 ha. Osnovno mjerilo kategorizacije je stepen ograničenja za intenzivnu proizvodnju. Tako, zemljišta I kategorije upotrebne vrijednosti nemaju ograničenja ili su ona neznatna, u II kategoriji su površine sa manjim ograničenjima, u III kategoriji sa srednjim ograničenjima, a u IV kategoriji sa većim ograničenjima. U V-VIII kategoriji su zamljišta koja se prvenstveno mogu koristiti kao travnjaci, s tim da VIII kategorija praktično nema vrijednosti za poljoprivrednu proizvodnju, ali može biti pod šumskom vegetacijom ili upotrijebljena za neke druge namjene.

U opštini Gradiška su najzastupljenije II i III kategorija (zajedno sa I kategorijiom tri četvrtine ukupnih poljoprivrednih površina). To su tereni Lijevča polja, dio uz Savu oko Orahove i doline većih rječica, kao i zaravnjeni i blago nagnuti položaji pobrežja. Na osnovu ovih podataka, opština Gradiška je druga na rang-listi u RS po osnovu ovako korištene kategorizacije poljoprivrednog zemljišta. Rude i drugi mineralni resursi

Dosadašnja istraživanja pokazala su da na ovom prostoru postoji ugalj, ciglarske gline, tehnički građevinski kamen, zatim pojave kvarca, bakarnih, živinih, mineralizacija, zatim arhitektonski ukrasni kamen, i dr. Bakarne, i živine mineralizacije registrovane su na više lokaliteta u dolini Crne Rijeke (Kozara).

Ciglarske gline nalaze se u dijelu aluvijalnih naslaga na lokalitetu Bok Jankovac, gdje su se sve do nedavno organizovano eksploatisali- Preduzeće „Ciglana“ je prestalo sa radom.

Tehnički građevinski kamen – dijabaz nalazi se na više lokaliteta na području Kozare. Najveći masiv u

reonu Trnova – Vučijak eksploatiše se organizovano.

Pjesak i šljunak nalaze se u riječnim koritima. Značajne količine su u koritu rijeke Save, gdje se organizovano eksploatiše. Pored toga na dijelu Lijevča polja postoji niz manjih majdana, te napuštenih šljunčara koji su puni otpada.

Arhitektonsko-građevinski kamen (ukrasni kamen) nalazi se na više lokaliteta u području planine Prosare unutar zone «TRAKASTIH» kvarcita. Njegovo pojavljivanje je dosta nepravilno što otežava eksploataciju, pa se ista vrši povremeno i nedovoljno intenzivno.

17

Energetski potencijali

Na području opštine Gradiška nema značajnih količina fosilnih goriva osim nekih pojava uglja u okviru neogenih naslaga jugozapadno od grada. Drvo

Drvo predstavlja sigurno najznačajniji energetski izvor na području opštine Gradiška. Šume i šumska zemljišta po katastru čine oko 28.5 % teritorije obuhvata, a prosječni godišnji prirast drvne mase iznosi oko 150000 m³ drvne mase, dok je prosječnim godišnji etat oko 100000 m³. Na ogrjevno drvo otpada jedan dio te drvne mase. Hidroenergija

Generalno, rijeke na području opštine Gradiška ne posjeduju veće padove, tako da ovaj potencijal nije

izražen u takvoj mjeri kao što slučaj sa drugim područjima RS Određeni potencijal za izgradnju mini hidroelektrana prisutan je u gornjim tokovima Jablanice, Vrbaške i Lubine. Ministarstvo privrede, energetike i razvoja Republike Srpske na području opštine Gradiška je dalo jednu koncesiju za izgradnju mini hidroelektrane i to na gornjem toku Jablanice. Alternativni izvori energije

Generalno gledajući, alternativni izvori energije na području opštine Gradiška imaju potencijal koji se

nedovoljno koristi. To se naročito odnosi na biomasu i sunčevu energiju. Biomasa Na području opštine Gradiška najznačajniji vidovi biomase su drvni otpad (18 preduzeća iz oblasti drvne industrije 2003. god. sa 50000 m³ proreza) i otpad iz poljoprivredne proizvodnje.

Veoma mali dio drvnog otpada se iskorišćava za energetske svrhe u domaćinstvima i pogonima za preradu drveta a većina otpada završava na nenamjenskim lokacijama i predstavlja bitan ekološki problem. Također se ne iskorištava niti bio masa iz poljoprivrede. Sunčeva energija

Korišćenje sunčeve ili solarne energije na području opštine Gradiška je svedeno na pojedinačne

slučajeve. Ona se prevashodno koristi za pripremu tople vode. Energija vjetra

Osnovni meteorološki podaci govore da na područja opštine Gradiška ne postoji potencijal za korišćenje

energije vjetra zbog malih brzina vjetra i čestih tišina. Tlo – problemi i rizici

Intenzivna urbanizacija, saobraćaj, razvoj industrije i poljoprivredne djelatnosti dovode do prekomjernog zagađivanja životne sredine uključujući i zemljište.

Izvori zagađenja zemljišta su dominantna posljedica ljudskih aktivnosti i mogu se svrstati u tri grupe:

1. Otpadne vode kao zagađivači zemljišta: Industrijske otpadne vode – DIPO Gornji Podgradci (otpadne vode od pranja trupaca,

otpadne vode nastale od izmuljavanja kotlova, otpadne vode iz lakirnice), ŠG Gradiška (otpadne vode nastale eksploatacijom drveta), ODP Jedinstvo, pogon Trnava (otpadne vode nastale eksploatacijom kamena), pilane u privatnom vlasništvu, A.D. Metal, Gradška deponija – Bok Jankovac, MP Levita i ODP Standard.

Vode zagađene poljoprivrednim aktivnostima (vještačka đubriva, pesticidi, organske materije različitog porijekla)

Otpadne vode iz domaćinstava i od održavanja higijene naselja Emisija iz industrijskih tehnoloških procesa Emisija uslijed sagorijevanja fosilnih goriva (industrija, energetska postrojenja, individualna

ložišta),

18

Emisija porijeklom od motornih vozila Emisija porijeklom od sagorijevanja različitog organskog materijala

2. Čvrsti otpad različitog porijekla

Osnovna namjena površina, kao i korištenje zemljišnih resursa na prostoru opštine pretežno se odvija kroz intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju (ratarstvo, stočarstvo, voćarstvo) a istovremeno je definisana kroz geografske i klimatske uslove. Navedene aktivnosti koje se odvijaju na većim površinama u okviru većih privrednih subjekata u oblasti poljoprivrede (veće površine zasijane različitim kulturama, stočarske i peradarske farme, industrijski voćnjaci) kao i aktivnosti koje se odvijaju na manjim površinama, pokazuju određen stepen uticaja na životnu sredinu.

Primjena mineralnih đubriva i pesticida, neadekvatno uklanjanje ambalaže sredstava za zaštitu bilja,

neriješeni sistemi za odvođenje otpadnih voda sa farmi i klaonica neposredno utiču na kvalitet zemljišta, a zajedno sa drugim faktorima (atmosferske padavine, geološki sastav) na kvalitet podzemnih voda, biološku vrijednost proizvoda za prehrambenu industriju (proizvodnja hrane) i druge činioce životne sredine.

Devastacija tla se uglavnom ogleda u djelovanju direktnih i indirektnih antropogenih uticaja. Nekontrolisana eksploatacija šljunka, neadekvatno i nedozvoljeno deponovanje otpada različitog porijekla su pojedinačni efekti takvog djelovanja.

Uslijed nekontrolisane eksploatacije šljunka, nastale su površinske depresije djelomično ili potpuno

ispunjene vodom koja potiče iz podzemnih voda (majdani), a nastali krateri nakon eksploatacije pretvoreni su u divlje deponije. Stoga potrebno je sprovođenje programa sanacije zemljišta u skladu sa zakonskim regulativama koje se odnose na uređenje, sanaciju i prenamjenu zemljišta.

Budući da na području opštine Gradiška nisu vršena sistematska ispitivanja zemljišta u pogledu

zagađivanja, potrebno je pristupiti izradi programa kojim bi obuhvaćena procjena stanja zemljišta u zoni sanitarne zaštite oko vodoizvorišta, monitoring efekat eventualnog zagađenja voda koje su od značaja za snabdijevanje grada vodom, monitoring efekat zagađivanja zemljišta na kojima se odvija poljoprivredna proizvodnja i izraditi bazu podataka o stepenu i karakteristikama zagađenja zemljišta. Jedna od važnih faktora na koje bi trebalo obratiti pažnju prilikom izrade programa, jeste izgradnja modernog autoputa Gradiška – Banja Luka a čiji će se uticaj na životnu sredinu odnositi i na zemljište. Zagađivenje zemljišta komponentama goriva i/ ili motornih ulja i teškim metalima može se očekivati u neposrednoj blizini autoputa, u zoni Lijevča polja i u blizini poljoprivrednih površina lociranih neposredno uz budući autoput.

4.6. Biodiverzitet Na području brežuljkastih terena Potkozarja nalaze se šume hrasta kitnjaka, lužnjaka običnog graba, jasike, breze i ive, kao i prelazni stadijumi zajednice kitnjaka i bukve i običnog graba i zajednice običnog graba. Ovo područje karakteriše i prisustvo slijedećih biljaka: pitomi kesten, vrijesak, srebrna lipa, cer, breza i kupina. Nizinski dijelovi Lijevča polja su staništa šuma hrasta lužnjaka, običnog graba, jasena, močvarnih šuma crne jove, higrofilnih šuma lužnjaka sa žutilovkom, a na priobalnim područjima Vrbasa, šuma vrba i topola. Većih kompleksa ovih zajednica na ovom poljoprivrednom području nema. Na ovom području nema endemskih vrsta, ali je kao posljedica ljudskih aktivnosti, došlo do promjena u arealu pojedinih vrsta ili biljnih zajednica, zatim u građi i sastavu. Na području Nacionalnog parka „ Kozara“ koji pripada opštinama Gradiška i Prijedor biljni svijet je raznolik i bogat zahvaljujući mnogobrojnim faktorima: prje svega klimatskim, edafskim, orografski i mnogim drugim. Kao jedan od važnih prirodnih resursa Nacionalnog parka je ljekovito i aromatično bilje. Tabela 2 : Ljekovito i aromatično bilje na području Nacionalnog parka Kozara Nacionalni park „Kozara“

jagoda divlja (Fragaria vesca), maslačak (Taraxacum officinale), bokvica (Plantago media), hajdučka trava (Achillea millefolium), borovnica (Vaccinium myrtillus), velebilje (Atropa belladona), majčina dušica (Thymus serpyllum), lipa bijela (Tilia cordata), kopriva (Urtica dioica), breza (Betula verucoso), kleka (Juniperus communis), kamilica (Matricaria chamomila), nana (Mentha piperita), jagorčevina (Primula vulgaris), kupina (Rubus fruticosus), zova (Sambucus nigra), trešnja (Prunus avium), žalfija (Salvia officinalis), lijeska (Corylus avellana), oskoruša (Sorbus domestica), plućnjak (Pulmonaria officinalis), bijeli glog (Crataegus monogyna), lincura (Gentiana lutea), crni trn (Prunus spinosa), šipak, divlja ruža (Rosa canina), imela bijela (Viscum album) i crijemoš (Allium Ursinom)

19

U dolini rijeke Save nalazi se kompleks higrofilnih ekosistema, počev od poplavnih šuma johe, poplavnih šuma vrbe, vegetacije trstika i šaševa, vegetacije stajaćih voda, bara i močvara do vegetacije higrofilnih livada. Jedan od indikatora potencijala ova staništa predstavljaju prirodne rezervate migratornih vrsta ptica pa bi uništavanjem istih bio onemogućen prirodni koridor prema jugu.

Prostor opštine Gradiška naseljen je različitim životinjskim vrstama, među kojima je i lovna divljač, što predstavlja jednu od mogućnosti za razvoj lovnog turizma. Od lovne divljači, na analiziranom području se mogu naći srneća divljač, zec, jarebice, fazan i rijetko divlje svinje. Divljač prvenstveno naseljava šume ali i pašnjake, livade i poljoprivredne površine. Na području Bereka, Romanovaca i Cerovljana nalaze se gnjezdilišta mnogih vrsta ptica. Među autohtonim životinjskim vrstama na području planine Kozare zastupljena je divlja svinja, srndać, divlji zec, divlja mačka, lisica, vjeverica, jazavac, kuna zlatica, kuna bjelica, lasica i druge. Prolazna divljač, koja dolazi sa drugih lokaliteta su vuk i jelen a dešava se da u područje planine Kozare zaluta i medvjed kojem je prirodno stanište na susjednoj planini Grmeč. Kozara je stanište i velikog broja ptičjih vrsta i to jastrebova, kobaca, sova. Među negrabljivcima ističu se jarebice, golub grivaš, golub dupljaš, grlica, svraka, slavuj veliki, veliki djetlić, sjenica i vrabac. Od reptila prisutni su: zmija bjelouška, kockasta bjelouška, planinski gušteri i smukovi. Među vodozemcima zastupljene su žabe i daždevnjaci, a u tokovima planinskih rijeka i rječica pastrmka i rak. Prirodne vrijednosti

Zaštićena prirodna područja na teritoriji opštine Gradiška obuhvataju određene prirodne predjele i objekte (planirani spomenik oblikovane prirode, dendrološki spomenici), tako da se područje Potkozarja planira kao park prirode što implicira blaži režim zaštite u odnosu na kategoriju nacionalnog parka. Planirano područje regionalnog parka obuhvata čitav jugozapadni dio opštine Gradiška, uključujući prostor omeđen Gligić brodom, Šmitranskim stranama, Šiničkim brodom vrhom Goveđak i dolinom Bukovice a isključuje planirani kamenolom « Vučijak ». Pored teritorije opštine Gradiške ovaj park prirode obuhvata i dijelove opštine Banja Luka, Kozarska Dubica i Prijedor. U tabeli 3 prikazana su planirana zaštićena prirodna područja Tabela 3 : Planirana zaštićena prirodna područja na području opštine Gradiška KATEGORIJA ZAŠTIČENOG PODRUČJA

POTKATEGORIJA ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

NAZIV ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

PLANIRANA POVRŠINA (ha)

NACIONALNI PARK Kozara 664.16 PARK PRIRODE (REGIONALNI PARK)

Potkozarje 7050.67

REKREACIONI, KULTURNI, NAUČNI, OBRAZOVNI, PEJZAŽNI I DRUGI ZAŠTIČENI PREDIO

Močvare Posavine- Gradiška

2170.92

Prosara 2585.92 Makića Gaj 2.05

SPOMENIK OBLIKOVANE PRIRODE

Stari park u Gradišci 2.30

UKUPNO 12647.72

U kategoriji „rekreacioni, kulturni, naučni, obrazovni, pejzažni i drugi zaštićeni prirodni predio“ planiraju se dva zaštićena predjela : Močvare Posavine- Gradiška i Prosara. Oba predjela se nalaze u sjeverozapadnom dijelu opštine. Predio « Močvare Posavine» zauzima inundaciju rijeke Save od granice sa opštinom Kozarska Dubica pa do rijeke Jablanice, dok zaštićeni predio Prosara obuhvata šumski kompleks ove planine.

20

4.7. Upravljanje otpadom Sadašnje stanje u upravljanju komunalnim čvrstim otpadom je sljedeće: Organizaciona i kadrovska struktura komunalnog preduzeća „Gradska čistoća", koje se bavi prikupljanjem,

transportom i odlaganjem komunalnog otpada je neodgovarajuća. Tehnička opremljenost administrativnog dijela preduzeća također nije na odgovarajućem nivou. Pokrivenost obuhvata prikupljanja (kontejneri 1,1 m³ i kontejneri 5-7 m³) je nezadovoljavajuća i moguće

prioritetno najurgentniji problem. Nepostojanje specijaliziranih vozila takozvani autosmećari. U krugu preduzeća se, bez jasnih razloga, vrši privremeno odlaganje dijela otpada koji se povremeno odvozi

na regionalnu deponiju „Ramići" u Banjaluci, koja je udaljena oko 55 km, od gradske jezgre. Gradska deponija, na koju je u posljednjih 20 godina uglavnom odlagan otpad nalazi se neposredno uz rijeku

Savu.Lokacija, odnosno lokacije su stari napušteni kopovi gline (ilovače) i nalaze se u poplavnom području ( slika 7 ).Prostor je veoma razuđen, nije ograđen i bez nadzora je.

Deponija je popunjena i u dobroj mjeri zarasla.Otpad je u pretežnom dijelu prekriven inertnim materijalom, ali kako je pristup smetlištu slobodan primjećuje se da se otpad dovozi i odlaže nekontrolisano od strane trećih lica.U neposrednoj blizini postoje i novi nepopunjeni kopovi ali je opredjeljenje da se otpad ne odlaže na ovim lokacijama.I sve ostale stare lokacije su popunjene i napuštene, bez mogućnosti daljnjeg korištenja.

Slika7. Napušteni kopovi gline korišteni i kao lokacije za odlaganje otpada

Prikupljanjem i odvozom čvrstog otpada upravlja ODJKP „GRADSKA ČISTOĆA“ Gradiška. Prikupljanje se

vrši kontejnerima otvorenog i zatvorenog tipa, te direktnim utovarom u specijalna vozila, vreća ili kanti za smeće. Ovi kontejneri su smješteni na javnim površinama i na području grada Gradiške i ima ih 35. Pozitivan opšti utisak o urednosti grada i njegove okoline. Gotovo nigdje nisu primijećena mjesta na kojima je otpad razasut. Ispred trgovina i radnji nema ambalaže. Zelene površine (prije svega parkovi) u centru grada su održavane i primjerno estetski uređene. Okućnice su kultivisane bez otpada bilo koje vrste.

Gradiška „proizvede“ 42 t/dan kućnog otpada i 37 m³/dan industrijskog otpada. Industrijski i kućni otpad se sa 6 vozila gradskog komunalnog preduzeća odvodi na regionalnu deponiji Ramiće koja se nalazi na 53 km od Gradiške vrijeme putovanja vozila je 90 minuta u jednom pravcu.

Preduzeće ODJKP "Gradska čistoća" Gradiška se bavi prikupljanjem i odvozom čvrstog otpada sa područja opštine. Usluga prikupljanja otpada obuhvata oko 50% stanovništva (8200 domaćinstava i 1200 trgovačkih i zanatskih radnji, te drugih pravnih lica). U potpunosti je pokriveno područje grada i predgrađa, mjesne zajednice: Nova Topola, Dubrave, Liskovac i Orahova, a djelimično: Gornji Podgraci, Čatrnja, Laminci, Rogolji i Elezagići. Odlaganje otpada se vrši na regionalnoj deponiji Ramići u Banjaluci po cijeni od 20 KM/t.

Poljoprivredni otpad- Pošto se radi o poljoprivrednom kraju ovaj otpad se javlja u znatnijim količinama i podrazumijeva čvrste materije koje nastaju u toku poljoprivredne proizvodnje, a dalje se ne upotrebljavaju i nepoželjni su. U ovaj otpad spadaju: izmet životinja, uginule životinje, otpad sa ratarskih površina. Posebno treba naglasiti da su prisutni i otpaci pesticida (koji spadaju u opasni otpad) kao i njihova ambalaža.

Medicinski otpad potiče iz Zdravstvenog centra Gradiška, a nastaje pri laboratorijskim uslugama i uslugama dijalize. Količina medicinskog otpada za opština u Gradiška je 350 l/god, pakovan je u kutije, ampule i flaše. Iako je količina ovog otpada mala u odnosu na ukupnu količinu otpada treba se naglasiti njegovo prisustvo, s obzirom da se ne smije odlagati na deponiji komunalnog otpada. U cijeloj BiH su trenutni sistemi a upravljanje medicinskim otpadom loši, posebno ako se usporede sa trenutnom praksom u zemljama EU.

Građevinski otpad potiče od ruševina, rekonstrukcije i izgradnje novih objekata. Procjene o količini ovog otpada ne postoje. Ovaj otpadni materijal bi se mogao u velikoj mjeri sortirati na mjestu nastajanja i procesirati da bi se dobile zamjene za agregatne materijale, što bi očuvalo sirovinske resurse i budući kapacitet deponija. Troškovi za procesiranje ovog otpada su znatni u najvećoj mjeri zbog uvođenja postrojenja za presovanje i

21

granulaciju. Tek istraživanjem potencijalnih količina ovog otpada moguće je procijeniti potencijalna tehnička pitanja i stvarnu ekonomsku izvodljivost uvođenja postrojenja za recikliranje.

Na području opštine Gradiška postoje proizvodna preduzeća koja danas rade i generiraju otpad. Pošto su proizvodne aktivnosti smanjene, količina proizvodnog bezopasnog otpada je mala u odnosu na ukupnu prikupljenu količinu otpada. U nekim preduzećima, npr. benzinske pumpe, zdravstvene ustanove i slično javljaju se i manje količine opasnog otpada koji se ne smije odlagati na deponiju komunalnog otpada.

Sa područja opštine Gradiška klaonički otpad se odvozi kao posebna kategorija za šest klaonica. Procjenjuje se da se radi o samo 1/3 ukupnog klaoničkog otpada koji nastaje na području opštine, jer veliki broj lokala vrši klanje u vlastitoj režiji, a i veliki je broj improviziranih klaonica peradi koje otpad daju farmama svinja kao hranu.

U narednom periodu se treba vršiti proširenje područja koje je pokriveno uslugom prikupljanja i odvoženja otpada do konačnog cilja da cijela opština bude pokrivena ovom uslugom. Proširenje se treba vršiti fazno kako bi se lakše obezbijedila potrebna finansijska sredstva i sam proces bio jednostavniji.

U kratkoročnom periodu (do 2 godine) bi se trebala provesti prva faza koja podrazumijeva proširenje usluge na mjesne zajednice koje su sada djelomično pokrivene uslugom (Gornji Podgraci, Čatrnja, Laminci, Rogolji i Elezagići), te na mjesne zajednice koje se nalaze duž postojećih puteva prikupljanja a nisu pokrivene uslugom (Gašnica, Bistrica i Vrbaška). Ova faza bi obuhvatila prikupljanje otpada za oko 3500 stanovnika. Količina otpada za ovaj broj stanovnika iznosi oko 2.5 t/dan.

Kada je u pitanju opština a Gradiška, sve prethodno korištene deponije su popunjene i nije moguće računati na njihovo daljnje korištenje. U ovakvim uslovima jedino moguće rješenje je izbor lokacije za pretovarnu stanicu, odnosno sanitarnu deponiju ograničenog vremena korištenja, iz koje bi se otpad prebacivao na regionalnu deponiju u Ramićima.

Aktivnosti na izboru potencijalne lokacije za pretovarnu stanicu, odnosno sanitarne deponije sa ograničenim vremenom korištenja u opštini Gradiška su otpočele i rezultirale su prijedlogom koji je po mnogim elementima prihvatljiv. Lokacija treba biti odobrena prema procedurama za dobivanje urbanističke saglasnosti i za izdavanje dozvole za lokaciju.

Održivo upravljanje otpadom podrazumijeva izgradnju objekata koji će na najmanju mjeru svesti negativne uticaje na životnu sredinu. Sprečavanje stvaranja otpada i njegova minimizacija uvijek moraju biti najviši prioriteti u društvu koja stremi ka održivom razvoju. Međutim za otpad koji se ne može izbjeći recikliranje/izdvajanje korisnih komponenti otpada koje se mogu valorizirati se načelno prihvaća kao prioritet.

U opštini Gradiška uvođenje reciklažnih šema u kratkoročnom periodu je onemogućeno zbog nedostatka infrastrukture, tržišta i sredstava koji su potrebni za pokrivanje troškova koje donosi recikliranje otpada..

Trenutno je u Gradišci znatno smanjena zapremina industrijskog otpada, jer mnoge fabrike ne rade ili rade sa smanjenim kapacitetom. Podaci kojima se raspolaže o količinama otpada koji se produkuje na raznim izvorima su nepouzdani.

Na području opštine Gradiška komunalno preduzeće „Gradska čistoća" se bavi prikupljanjem i prodajom starog kartona, po principu svakodnevnog obilaska trgovačkih i drugih radnji koje imaju ovakvog otpada. Sav prikupljeni otpad se dovozi u krug preduzeća i presa u blok. Presani blokovi se isporučuj tvornici papira "Natron" Maglaj na preradu.

Od 01.06.2005. Komunalno preduzeće je počelo otkupljivati stari karton po cijeni od 0,06 KM/kg, ali nisu uspjeli zainteresirati javnost za ovaj posao.

Sanacija deponija

Dosadašnja iskustva u opštini Gradiška su da se sav otpad odlagao na deponijama koje nisu imale

karakter sanitarnih deponija, ali također nisu ni pripadale kategoriji kontrolisanih smetlišta.

Sve deponiju su popunjene, bez mogućnosti da se prevedu u sanitarne deponije. Zbog toga je neophodno da se na prostoru opštine utvrde lokacije svih deponija te da se po utvrđenoj metodologiji a u kratkoročnom periodu, izvrši njihovo saniranje uz minimum standarda koji se baziraju na riziku po životnu sredinu i ljudsko zdravlje. Nakon provedenih osnovnih poboljšanja potpuna sanacija do standarda primjenjivih u EU bi se provodila postupno u dužem vremenskom periodu kako finansijske prilike budu dozvoljavale.

22

Slika 8 Privremena deponija kabastog otpada u naselju Krošnja na početku zelenog pojasa do rijeke Save u neposrednoj blizini centra grada - izvor(8)

U 2003. godini Odjeljenje za prostorno uređenje opštine Gradiška je napravilo „Plan sanacije divljih deponija" u kome su identificirane sve divlje deponije na prostoru opštine. Na žalost jako malo se u proteklom periodu uradilo na sanaciji deponija po ovom planu. Iz tog plana su preuzete lokacije i podaci o stanju divljih deponija s tim što je još izvršena i gruba procjena količina otpada koji je odložen na pojedinim deponijama (izvor 8) . Struktura otpada na divljim deponijama uz manje razlike je slična i u sebi sadrži: metalni otpad, plastični otpad, staklenu ambalažu, poljoprivredne proizvode, klaonički otpad i građevinski otpad. Najveći dio devastiranih površina uz vodotoke Vrbaška, Bukovica, Jablanica i Lubina je saniran u proteklom periodu uz angažovanje mještana mjesnih zajednica, koje gravitiraju ovim rijekama i ODJKP "Gradska čistoća". Šljunkare su nastale na poljoprivrednom zemljištu, kada su zbog intenzivne izgradnje bile potrebne velike količine šljunka. Nakon zatvaranja majdana, oni nikad nisu potpuno sanirani, već su postali mjesta za odlaganje otpada. Zbog karakteristika tla u kome se nalaze ove deponije predstavljaju najveću opasnost po životnu sredinu, pogotovo zbog velike vjerovatnoće kontaminacije podzemne vode. Sanacija ovih deponija treba biti prioritetan zadatak ekološkog uređenja ovog prostora. Treba napomenuti da postoji i određeni broj neregistriranih divljih deponija na području opštine Gradiška kao i određeni broj povremenih divljih deponija koje se nalaze uglavnom uz putne komunikacije i koje preduzeće ODJKP "Gradska čistoća" uklanja. Da bi se procijenile sve postojeće lokacije deponovanja bit će neophodno pored identifikacije mjesta odlaganja utvrditi kategoriju deponije i rizik po životnu sredinu i zdravlje. Ovo uključivanje rizika je važno pošto pomaže u određivanju osnovnih sanacionih zahvata i daje indicije o zahtjevima i mjerama koje će biti potrebne u dugoročnom periodu, za svaku lokaciju posebno. Primarni rizici koji idu uz neuređene deponije su: filtrat gas zarazne bolesti nestabilnost tijela deponije, požari

23

4.8. Upravljanje zelenim površinama Zelene površine u urbanoj sredini predstavljaju neodvojiv dio svih strukturno funkcionalnih zona naselja. Stvoriti dovoljan broj zelenih površina za građane, i održavati postojeće u vremenu kada urbanizacija uzima maha, nimalo nije lagan posao. Zelene površine trebale bi služiti prije svega za rekreaciju i odmor građana od gradske vreve, ali i kao koridori povezivanja sa zelenilom rubnih gradskih zona. .

Zelene površine urbanih naselja Opštine ne zadovoljavaju potrebe stanovništva. Zelena površine obuhvaćaju samo dva parka, i to Centralni park kod zgrade Opštine i park kod autobuske stanice koji je već godinama u zapuštenom stanju.

Ulično zelenilo, gdje se prije svega misli na drvorede, je skromno. Na svega nekoliko ulica u užem gradskom jezgru postoje drvoredi. Zelenilo oko objekata javnog karaktera je isto tako skromno i kvalitetom i kvantitetom. Glavni razlog za takvo stanje je loše projektovanje putnih pravaca, parkinga i javnog zelenila, ali i sistematsko neodržavanje tih istih površina od nadležnih institucija. Moglo bi se reći i da stanovništvo nije odigralo konstruktivnu ulogu u očuvanju javnih zelenih površina.

Postoji jedan broj zelenih površina u zaštitnom pojasu duž starog korita rijeke Jurkovice, koji predstavlja ekološke ugrožene prostore sa velikim izdanskim vodenim površinama, velikom količinom otpada i podivljalom neartikulisanom šumom u svakom slučaju velike ekološke bombe. Potrebno je uraditi njihov katastar i plan pretvaranje u zelene zaštitne pojaseve namijenjene budućim rezervnim zahtjevima u urbanoj nadgradnji užeg dijela grada.

Zajednička karakteristika svih zelenih površina koje posjeduje Opština Gradiška je nedovoljna briga o zelenim površinama što dovodi do degradacije i gubljenja funkcionalnosti. Postoji veći broj „eko rupa” (oko petlje, u naselju Krošnja, Žeravica) koje liče na male prašume, pune otpada, izdanskih voda i legla su komaraca i potencijalna žarišta zaraze.

Problem je, takođe, što se u važećim zakonskim regulativama zelene površine pominju samo kao komunalna djelatnost, dok ih na nivou planiranja i urbanističkih planova vrlo malo ima.

U cilju sanacije i unapređenja stanja zelenih površina potrebno je ustanoviti sistem zelenila Gradiške koji bi bio inkorporiran u novi Prostorni i urbanistički plan (koji su u toku izrade) i izraditi Regulativu za zelene površine naselja na nivou opštine, dokument koji će dati okvir za njihovu izgradnju, zaštitu i održavanje.

24

5. OPIS POSTOJEĆEG STANJA PO SEKTORIMA SA IDENTIFIKACIJOM I PRIORITIZACIJOM PROBLEMA

5.1. Privredna struktura Opštine9 U privrednoj strukturi opštine Gradiška dominantnu ulogu imali su industrija, poljoprivreda i trgovina. Ove

tri privredne grane su do 1990. godine zapošljavale preko 70% ukupno zaposlenih radnika i ostvarivale 83.1% ukupnog prihoda opštine.

Ubrzan razvoj poljoprivrede bazirao se na prirodnim resursima, uz primjenu savremenih sredstava i agro-

tehničkih mjera u zemljoradnji, te kroz izgradnju savremenih farmi i izmjenu pasminskog sastava u stočarstvu, kao i podizanje savremenih plantaža u oblasti voćarstva. Savremen razvoj poljoprivrede počinje u državnom sektoru, prije svega u PIK Mladen Stojanovići preduzeću Plantaže, da bi se kasnije proširio i na individualna poljoprivredna gazdinstva

Industrija u opštini Gradiška razvijala se u nekoliko industrijskih grana: prehrambena (Levita), drvoprerađivačka (INGA i DIP Podgradci), metaloprerada (Jelšingrad i Metal), tekstilna (Triko), prerada plastike (Standard) i industrija građevinskog materijala (Ciglana). Značajan dio privredne aktivnosti odvijao se i u drugim oblastima: šumarstvo (Šumarija), građevinarstvo (GP Jedinstvo GP Visokogradnja), vodoprivreda (VP Sava), trgovina (Veletrgovina i Potkozarje), ugostiteljstvo (UTP Sava), saobraćaj (Autoprevoz).

Opština Gradiška se u periodu prije tranzicije brzo razvijala u odnosu na okruženje, tako da je od 106 opština u BiH zauzimala 14. mjesto mjereno nacionalnim dohotkom po stanovniku.

Prema podacima iznesenom u socio ekonomskoj analizi opštine Gradiška vidi se da je u 2000. godini RS imala bruto društveni proizvod po stanovniku 1.914 KM ili 75,3% u odnosu na BiH. Opština Gradiška je imala 1.175 KM po stanovniku ili 46,2% u odnosu na BiH. Dok su BiH i RS imale rast bruto društvenog proizvoda po stanovniku 8,5% odnosno 7,4%, bruto društveni proizvod opštine Gradiška naglo pao. Razmatrajući uzroke ovako velikog pada došlo se do podataka da su u 2001. godini potpuno prestala da rade neka važna preduzeća koja su imala veliki doprinos u stvaranju bruto društvenog proizvoda, a to su: PIK Mladen Stojanović, INGA, Levita i Triko.

Pod pritiskom sve veće nezaposlenosti u državnom sektoru, dio radnika koji su ostajali bez posla tražili su svoju šansu u osnivanju vlastitih malih preduzeća u oblastima trgovine, uslužnih djelatnosti, a rijetko proizvodnje. Mala i mikro preduzeća, koja se osnivaju u raznim granama privrede, i čiji se broj brzo povećava, zapošljavaju značajan broj radnika i ostvaruju značajan obim proizvodnje i usluga.

Analiza poslovanja preduzeća, koja su privatizovana ili su u postupku privatizacije, ukazuje na loše stanje u većini istih. Posebne teškoće se javljaju u strateškim preduzećima kod kojih privatizacija nije obavljena. Kod privatizovanih preduzeća postoji dosta razuđena vlasnička struktura, a većinski vlasnici nisu pokazali spremnost za investiranje. Nakon privatizacije nema tendencija značajnijeg povećanja obima poslovanja, tehnološkog unapređenja niti novog zapošljavanja.Negativni razvojni trendovi se nastavljaju. Neophodno je uraditi sektorske strategije razvoja trgovine, građevinarstva, drvoprerađivačke industrije sa podsticajnim mjerama njihovog daljeg razvoja. Stopa nezaposlenosti U opštini je cca. 5 000 registrovanih nezaposlenih. Opština Gradiška sa 58 zaposlenih u industriji na 1000 stanovnika je nešto iznad prosjeka Banjalučke regije (52) i Republike Srpske (53). Broj stanovnika koji prima socijalnu pomoć je oko 1500. Mogućnosti za nova radna mjesta Glavni plan razvoja je usmjeren na poljoprivredu i prehrambenu industriju, kao i sve njima komplementarne djelatnosti. Posebno vrijednu mogućnost čini buduća izgradnja autoputa koja je izvjesna, luke na Savi, željeznice. 9 Detaljniji podaci dati su Socio ekonomskoj analiziopštine Gradiška radjenoj kao sastavni dio Startegije razvoja

25

Planirana agroindustrijska zona u Novoj Topoli treba da omogući zapošljavanje oko 4.000 novih radnika . Ostale razvojne aktivnosti moraju obezbjediti u slijedećem periodu predratni nivo zaposlenosti. U tom smislu se predlaže izrada Lokalnog akcionog plana zapošljavanja Opštine Gradiška, gdje bi se razradili svi segmenti zapošljavanja na lokalnom nivou.

5.3. Poljoprivreda

Od privrednih djelatnosti na području opštine Gradiška najrazvijenija je pojoprivreda koja obezbjeđuje egzistenciju najvećeg dijela rurarnog stanovništva. Istovremeno ostvaruje najveći prihod, ima najveći broj zaposlenih i najveću vrijednost kapitala na području Republike Srpske.

U prijeratnom periodu savremeni razvoj poljoprivrede počinje u državnom sektoru prije svega u PIK «Mladen Stojanović» i preduzeću «Plantaže» da bi se kasnije proširio i na individualna domaćinstva. Na području opštine djelovale su i dvije zemljoradničke zadruge (ZZ Gradiška i ZZ Romanovci) koje su imale ulogu povezivanja sitnih robnih proizvođača i njihovom nastupu na tržištu.

Loše stanje u poljoprivredi je posljedica i oružanih sukoba na ovom području i dugogodišnje nebrige o

poljoprivredi. Republika Srpska nema usvojenu agrarnu strategiju i poseban agrarni budžet, putem koga bi se sistematski djelovalo na provođenje agrarne strategije i politike razvoja u oblasti poljoprivrede. Nepostojanje brojnih i korisnih mjera podrške poljoprivredi (garantovanih cijena, subvencija, premija, carinskih i poreskih olakšica i sl.) koje su uobičajene u okviru Evropske Unije, stavlja domaće poljoprivredne proizvođače u nekonkurentan položaj. U posljednje vrijeme se čine određeni napori na uspostavljanju agrarnog budžeta i uvođenja dugoročnog sistema podsticajnih mjera u poljoprivredi, ali su i dalje neizvjesni izvori i obim sredstava za sprovođenje planirane podrške proizvođačima i prerađivaćima.

U Gradišci se mogu razlikovati dvije poljoprivredne zone: Lijevče polje i planinski obronci. Između te dvije poljoprivredne zone postoje znatne razlike u odnosu na uslove za poljoprivrednu proizvodnju i to u pogledu reljefa, tipova tla i plodnosti zemljišta.

U osnovi zastupljena su dva međusobno prostorno različita poljoprivredna područja – ravničarsko i bregovito, sa različitom zastupljenošću u pogledu tipova zemljišta.

Ravničarsko područje zahvata Lijevče polje, doline većih riječica – Jablanice, Vrbaške, Lubine i drugih, te

Posavine prema Orahovoj. Ovo područje pokriva oko 40% ukupnih površina opštine, tj. cca 30 000 ha. Centralni dio Lijevča polja obuhvata područje s obje srane puta kroz Topolu, od granice sa Laktašima pa

do Rovina, u dužini od 12-3 km i širini oko 3-7 km, sa ukupnom površinom od 6 000 ha. Zemljišta su po tipu smeđa na šljunkovitoj podlozi – plitka, srednje duboka a mjestimično duboka do šljunka. Na oko 5000 ha potrebno je navodnjavanje.

Sjeverni i sjeverozapadni dio Lijevča polja obuhvata područja do Save, Posavinu prema Orahovoj, kao i

doline Jablanice, Vrbaške, Lubine, Jurkovice gdje su zastupljena zemljišta na glinama i ilovinama (dolinska pseudoglejna i mineralno močvarna tla). Ovo područje (61 000 ha) je djelimično poplavno ali zbog postojanja zemljišta koja se zbog nepropusnosti terena i drugih uzroka zabaruju, potrebno je odvodnjavanje.

Ostala dublja produktivna zemljišta između navedene dvije grupe pokrivaju preostalih 8000 ha i na njima

nije potrebno navodnjavanje niti hidromelioracije. Bregovito područje obuhvata obronke Kozare i Prosare, sa zaravnjenim i blago nagnutim terenima do

cca 20% nagiba, (gdje je još moguća poljoprivredna proizvodnja) i površine na nagibima većim od 20% (gdje poljoprivredna proizvodnja nije preporučena), uz mogućnost korištenja livada i pašnjaka u stočarstvu. Na obroncima planina zastupljena su bregovita tla u koja spadaju pseudoglejna terasna i obrončana tla tzv. « pahulje» (Trebovljanji, Podgradci ...), smeđa degradirana tla na glinama (bregoviti tereni Potkozarja) i smeđa tla na trošnim krečnjacima (mjestimično kod Grbavaca, Dragelja Trebovljana).

Ukupne zemljišne površine iznose 76.174ha ili 762 kvadratna kilometra. Postoje značajne razlike u ukupnoj veličini poljoprivrednog zemljišta zavisno od izvora podataka. Po podacima 6, ukupna veličina poljoprivrednog zemljišta iznosi 50 547 ha. Na obradivo zemljište otpada 46 769 ha od čega je 37 496 ha oranica, voćnjaka 2 186 ha a ostalo su vinogradi, livade, pašnjaci, ribnjaci, trstici i 20 877 ha šume te 4 750 ha neplodnog zemljišta. Na poljoprivrednim površinama razvila se savremena ratarska, povrtarska, voćarska i stočarska proizvodnja. Obzirom da osnovu poljoprivrednog kompleksa čini proizvodnja hrane, koja je isključivo vezana za biljnu proizvodnju odnosno ratarstvo. To istovremeno znači da su stočarska proizvodnja i pretežan dio prehrambene industrije direktno ili indirektno zavisni o obimu proizvodnje u ratarstvu. Prema podacima (državni i

26

privatni sektor) iz 2000. godine10 u ratarskoj proizvodnji najzastupljeniji je kukuruz, kako po zasijanim površinama (10 903 ha) tako i po prinosu ( 37 538 t), zatim slijedi pšenica (5 095 ha) i prinosom 15 777 t, a manje su zastupljeni ječam i ovas. U proizvodnji povrća22 najzastupljeniji je krompir na površinama od 2200 ha i ukupnim prinosom od 22 000 t, a zatim slijede pasulj (420 ha), paprika (300 ha), paradajz (290 ha) te kupus, kelj, krastavci i crni luk. Potrebno je naglasiti da u pogledu prinosa na zasijanim površinama dominira krompir, potom kupus, kelj (2500 t), paradajz (1450 t), krastavci (476t), a zatim slijede paprika, crni luk i pasulj. Proizvodnja industrijskog bilja22 je zastupljena u manjem obimu što pokazuju i zasijane površine koje iznose 1147 ha, od čega u strukturi sjetve dominira soja sa 992 ha i ukupnim prinosom od 874 t, a manje je zastupljena uljana repica. U proizvodnji krmnog bilja22 koja se odvija na površinama od 6057 ha najzastupljenija je djetelina na površini od 3270 ha, zatim slijedi kukuruz za silažu ( (1256 ha), lucerka (1011 ha), te mješavine trava i legumiza, grahorica i stočna repa.

Na području opštine Gradiška ostvaruje se značajna proizvodnja voća. Prema podacima iz 2000.god. (društveni i privatni sektor) u voćarskoj proizvodnji dominira proizvodnja jabuka sa ukupnim prinosom od 7157 t, zatim slijede kruške (1837 t), šljive (1547 t) a manje su zastupljene trešnje, višnje, orasi, breskve i kajsije. Pored 7 voćnjaka koji se nalaze u okviru preduzeća A.D. Plantaže na kojima se može ostvariti proizvodnja preko1000 t voća, u posljednjim godinama intenzivno se razvija voćarstvo na imanjima potkozarskih poljoprivrednika. Na opštinskom području postoji oko 300 plantažnih voćnjaka u privatnom vlasništvu, a najzastupljeniji su zasadi jabuke, kruške, šljive i breskve. Voćarska proizvodnja zastupljena je na području Turijaka, Jurkovice, Jelića Jablanice, Grbavcima, Sovijaku, Bistrici, Gornjim Podgradcima, Jazovcu, Mičijama i Vrbaškoj. U cilju boljeg organizovanja i unapređenja voćarske proizvodnje, te zajedničkog plasmana na tržište, formirane su voćarske zadruge u Turijaku, Jelićima i Jablanici. Iako u manjem obimu zastupljena je i rasadničarska proizvodnja, tako da na pomenutom području postoji nekoliko privatnih rasadnika jabuka, krušaka, šljiva a razvijena je i u okviru A.D. Plantaže.

U lijevčanskim selima više stotina domaćinstava se bavi plasteničkom proizvodnjom rasada povrća i cvijeća, kojom su obuhvaćena područja Karajzovaca, Mašića, Vilusa, Romanovaca, Rogolja, Elezagića, Koćićeva a domaćinstva posjeduju vlastite sisteme navodnjavanja u cilju postizanja većih prinosa.

Radi zajedničkog i bolje organizovanog izlaska na tržište sve više individualnih proizvođača se odlučuje na formiranje udruženja i zadruga. Na teritoriji opštine, do sad postoji 11 udruženja (Udruženje poljoprivrednih proizvođača, Udruženje poljoprivrednika RS, Udruženje vinogradara, Udruženje pčelara, Udruženje « Zdrava hrana», Udruženje proizvođača i prerađivača ljekovitog bilja, Udruženje proizvođača svinja « Povratak selu», Udruženje građana « Pčela bilje», Udruženje zakupaca poljoprivrednog zemljišta, Udruženje građana « Lijevčanski poljoprivrednici « i Udruženje poljoprivrednih proizvođača « Govedar») i 7 zadruga (ZZ Prodeks, ZZ Fons, ZZ Gradiška, ZZ Romanovci, SVZ Turjak, SVZ Jelići i SVZ Jablanica).

Stočarstvo predstavlja veoma važan faktor u strukturi poljoprivredne proizvodnje. Prema podacima 6 su

natupule posljedice rata i u ovoj grani proizvodnje. Fond goveda je prepolovljen a u tome i priplodne i muzne krave. Kod ostalih vrsta stoke (svinje, ovce, živina) došlo je do naglog rasta. Uočava se i promjena strukture stočnog fonda u korist onih vrsta gdje su kraći reprodukcioni ciklusi i brži prirast. Svinjogojska farma koja je poslovala u okviru PIK Mladen Stojanović u prijeratnom periodu proizvodila je i do 80 000 tovljenika a sa raspadom istog dovedena je u težak materijalni položaj a trenutno je u postupku privatizacije. Govedarska farma je privatizovana i uspješno posluje kao A.D. Farmaland. Proizvodnja mlijeka ima tendenciju porasta zahvaljujući otkupnim centrima u Kozarskoj Dubici i Banjalučkoj mljekari, a samim tim raste i broj farmi muznih krava. Pojedini proizvođači,koji su specijalizovani za neku stočarsku proizvodnju npr. proizvodnju mlijeka, u Vrbaškoj, Donjim Podgradcima Dubravama i drugim selima imaju 20-40 muznih krava. Pored toga, najveći broj seoskih domaćinstava na području opštine nisu usko opredijeljena za jednu granu stočarske proizvodnje, a takvih je najviše.

Najveće prijetnje i rizici u očuvanju postojećeg agroekosistema ogledaju se u zagađenju zemljišta i podzemnih voda kao posljedica nekontrolisane i prekomjerne upotrebe agrohemikalija (sredstava za zaštitu bilja, mineralnih đubriva, stimulatora rasta itd.), narušavanju strukture zemljišta primjenom teške mehanizacije, narušavanju prirodnih procesa (poremećaj prirodne ravnoteže i smanjenje biološke raznolikosti) i smanjenja poljoprivrednog zemljišta, tako da će jedna od najvažnijih funkcija LEAP-a biti korištenja, zaštita i očuvanje poljoprivrednog zemljišta.

10 Republički zavod za statistiku RS

27

5.4. Saobraćajna infrastruktura

Geoprometni položaj Gradiške je veoma povoljan u odnosu na glavne drumske i riječne saobraćajnice, a i u odnosu na aviosaobraćaj. Putnu mrežu čine magistralni putni pravci: M 16. (E 661) Gradiška -Romanovci (19 kt), M 14.1. Kočićevo - Nova Topola i Čatrnja - Orahova (32 kt), regionalni putevi: R 477. Nova Topola - Cerovljani - Čatrnja i Vrbaška - Gornji Podgradci - Mrakovica (49,8 kt), R 478. Čatrnja - Turjak - Ivanjska (15,5 kt), s napomenom da putni pravac Donji Podgradci - Jablanica - Kozarska Dubica nije proglašen za regionalni putni pravac.

Izgradnja autoputa Banja Luka - Okučani (Hrvatska) za Gradišku ima veliki značaj obzirom na preopterećenost magistralnog puta Gradiška - Banja Luka. Ostali magistralni putni pravci ne ispunjavaju osnovne zahtjeve modernog međuopštinskog i republičkog saobraćaja.

Lokalni i nekategorisani putevi ne zadovoljavaju potrebe savremene privrede i građana, jer je asfaltirano svega oko 30% lokalnih i nekategorisanih puteva na području opštine (oko 1/4 1991. godine).Oko 40% ukupne putne mreže na području opštine je asfaltirano (oko 1/3 1991. godine).

Glavni prometni problem predstavlja činjenica da je prekogranični promet usmjeren direktno kroz grad, a da praktički prigradska ulica danas predstavlja glavnu povezanost sa Banja Lukom.

Ono što je karakteristično za Gradišku je da je ona doživjela blagi porast intenziteta saobraćaja. Porast intenziteta saobraćaja između 2002. i 2003.godine je za 0.21% a između 2003. i 2004. godine je za 1.65%. Granični prijelaz Gradiška je postao za cijeli sjevero-zapadni dio jedan, a ako ne i glavni granični prijelaz za putnički i robni transport. Ova tvrdnja i činjenica nam govori da ozbiljno treba razmisliti o alternativnim načinima odvijanja saobraćaja uslovljenim trenutnim stanjem. Vrlo bitan razlog za to je da su promijenjeni uslovi odvijanja saobraćaja i veliki je broj teretnih motornih vozila (kamioni sa i bez prikolica, autobusi i sl.) koji dolaze i prelaze na ovom mjestu i uzrokuju već vidljive komplikacije a to su:

Promjena vozno-dinamičkih K-Ka puta (znači nije više ista nosivost puta T/m2) Neriješeno pitanje stacionarnog saobraćaja za vozila u tranzitu kao i samom gradu i sl. Stoga je potrebno razdvajanje putničkog od teretnog saobraćaja, ukoliko je to moguće.

Održavanje prometnica je u nadležnosti grada za većinu saobraćajnica i preduzeća za puteve RS za magistarlne saobraćajnice. Javni gradski promet ne postoji. Prigradska naselja su dobro povezana sa pigradskim javnim prijevozom.

5.5. Turizam Osnovna prirodna bogatstva opštne Gradiška su zemljište, vode i šumska bogatstva. Najznačajnije hidrološke odlike posjeduje rijeka Sava na čijoj se desnoj obali nalazi opština Gradiška, u dužini oko 56 km.

Ribolov na ovoj rijeci je veoma aktivan, ali kvalitetni uslovi još nisu obezbijeđeni. Postoji veliki prostor duž obale, na kojem bi trebalo izvesti adekvatne melioracione radove, da bi obala Save bila privlačna, kako za domaće, tako i za inostrane ribolovce. Uticaj ribolovačkih i lovačkih društava, bio bi od izuzetnog značaja kada bi se njihov rad iskoristio za održavanje manifestacija vezanih za lov i ribolov (Gradiški kotlić, Kozarski paprikaš). Na rijeci Savi bi se mogli izvesti radovi koji bi omogućili razvoj sportova na vodi (skijanje na vodi). Obala rijeke na prostoru kod gradskog keja, pogodna je za formiranje plaže. Ti radovi bi zahtijevali veću odgovornost (kontrolu vodostaja, postavljanje mreža za prečišćavanje u gornjem toku, sigurnosnih mreža u donjem toku, sa prostorom za plovidbu brodova). Sve ugostiteljske objekte u blizini, koji bi bili značajni za potencijalne turiste (brod-restoran Onazis, hotel Kozara sa svojom atraktivnom terasom), treba pravovremeno angažovati, kako bi cijeli spektar navedenih potencijala dobio jednu kvalitetnu turističku ponudu.

Postoji i veliki broj pritoka Save: Jablanica, Jurkovica, Borna, Osorna, Gašnica. Ove pritoke zbog svojih nepropusnih osnova u blizini izvorišta imaju uslove za razvoj manjih akumulacionih jezera i eventualno podizanje hidro-elektrana. Sve se to može realizovati uz maksimalno očuvanje ekosistema, te bi ovi resursi bili iskorišteni i u energetske i turustičke svrhe. Izvorišta i majdani (ukupno njih 59) mogli bi ostvariti dobar efekat kod potencijalnih turista, kada bi se njihov prostor uredio.

28

Na području Gradiške postoje izuzetni potencijali za razvoj seoskog turizma. Imamo i odlične uslove za

razvoj domaće kuhinje, na čemu bi trebalo bazirati našu restoransku uslugu.

U šumovitom dijelu Kozare nalazi se istoimeno selo, bogato raznovrsnom florom i faunom i odličnim uslovima za formiranje planinskog, izletišnog i lovnog turizma. U pomenutom selu nalazi se stara škola, čiji je objekat napušten i ne služi svojoj namjeni. Postoji inicijativa osnivanja planinskog doma adaptacijom stare škole.

Otkriveni su tragovi naseljenosti iz 4-og milenijuma p.n.e. prof. Milan Đurđević je u Lamincima 1988. godine otkrio neolitsko naselje. Na području Donje doline pronađeni su ostatci naselja iz gvozdenog doba. Poznati su ostatci iz vladavine rimskog i turskog perioda. S obzirom na činjenice, grad ima uslove za otvaranje etnografskog i historijskog muzeja.

Veliki je broj domova mesnih zajednica, koji su jako zapušteni. Svaki od njih trebao bi imati odgovarajući materijal (pisani i štampani) koji bi potencijalnim turistima prezentirao historijat sela, i stradanje stanovništva kroz historiju. Iz perioda 11. i 12. vijeka pronađeni su tragovi naseljenosti u obliku kružnih utvrđenja, izrađenih od zemlje. Ovi prostori bi trebali biti označeni i izdvojeni uz aktivnost katastarske službe. Nalaze se na prostoru Cimirota, Laminaca, Seferovaca. Poznati su ostaci vladavine Osmanlijskog carstva, Austrougarske vladavine.

Da bi se ovi prijedlozi realizovali potrebna je detaljnija razrada po stavkama (lista prioriteta, procjene šteta, potrebnih sredstava za sanaciju i gradnju, konsultacije stručnjaka iz određenih oblasti). Najzastupljeniji su pravoslavni i islamski vjerski objekti. O njima su do sada vodile brigu vjerske institucije i lokalno stanovništvo. Njihovo očuvanje, zaštita i uključenje u turističke tokove je neophodno, zbog njihovog kulturnog i poučnog učenja. Sve savremene putne mreže omogućuju nesmetan promet turista, uključenje aerodroma Mahovljani u saradnju sa turističkim agencijama omogućio bi brži i sigurniji transport turista. Za potrebe stranih turista neophodno je otvaranje mjenjačnica na više lokaliteta u gradu. Uticaj stanovništva može biti značajan ako se stanovništvo motiviše da daje svoj udio turizmu kroz brojne manifestacije: domaća radinost (izbor najljepše narodne nošnje, fotografije, najstarije alatke, posuđe)… Turizam bi trebalo da postane jedan od generatora razvoja opštine i rasta ukupnih ekonomskih aktivnosti. U našem regionu posebno se ističe onaj vid turizma u kojem je već u određenoj mjeri formiran turistički proizvod a to je turizam na selu. U razvoju seoskog turizma trebalo bi maksimalno izgrađivati ekološke elemente (razvoj eko-sela sa različitim formama zdravog života, kao što su zdrava hrana, pješačenja i druge).

Područje Gradiške ima izuzetno povoljne uslove za razvoj turizma na selu. Prije svega, to su posebno

povoljni uslovi očuvane prirode, uz blagu klimu, čist vazduh, nezagađene reke i jezera, bogatu floru i faunu. Selo bi trebalo afirmirati kroz sajamske manifestacije (npr,,Plodovi zemlje,,), Dani otvorenih vrata na određenim ekološkim imanjima-praznik plodova zemlje. Eko manifestacija koja se može održati npr. u jesenjim danima. Potrebno je uraditi odgovarajući projekat, koji bi okupio i afirmisao naše bogato ali još uvek nedovoljno poznato eko i etno bogatstvo. Neophodno je identifikovati sva porodična imanja koja mogu ponuditi sve one proizvode i sadržaje koji bi bili korisni i zanimljivi za turističku ponudu.

5.6. Kulturna baština

Današnje područje opštine Gradiška je, zbog svog geostrateškog položaja u svim epohama razvoja

ljudskog društva bilo interesantno za naseljavanje ljudi. Prema dostupnim podacima Panonsko naselje je postojalo u počecima metalnog doba.

Predistorijska naselja nalazila su se na više lokaliteta opštine : Turjak, Gradiška, Kijevci, Dragelji, Mašići, Gašnica, Cimiroti, Berek, Bistrica ,Gornji Karajzovci, Seferovci, Vakuf, Sovjak, Trebovljani, Dolina...Rimljani su na ovim prostorima bili oko četiri vijeka kada se razvilo naselje Servitium, raskrsnica važnih puteva. Sloveni su na ovo područje došli u sedmom vijeku. Tokom srednjeg i novijeg vijeka Gradiška je imala veliki značaj kao mjesto prelaska preko rijeke Save, a oko 1330.godine pominje se kao slobodna varoš. Pod vlast Turaka grad sa okolinom je pao u 16.vijeku.Okupacija Turske zamjenjena je okupacijom Austrougarske 1878.godine, od kada počinje dinamičniji ukupni razvoj i pozitivne promjene u ekonomskom smislu.

29

Drugi svjetski rat (1941-1945) dovodi do velikog demografskog i materijalnog pustošenja, posebno u potkozarskom dijelu opštine. Ekonomska kriza i borba za popravku porušenog trajala je do kraja pedesetih godina. Poslije šezdesetih godina 20.vijeka cijelo područje poprima nove dimenzije u svom ekonomskom, socijalnom i geografskom obliku. Područje opštine od čistog agrarnog, prerasta u industrijsko-agrarnu cjelinu sa sve izražajnijim razvojem tranzita i vidljivom funkcijom urbanizacije. Duga historijska prošlost i arheološki lokaliteti su dokaz da gradiško područje ima bogatu kulturnu tradiciju. Ovdje se živjelo i radilo još u prahistorijsko doba. Svaka naredna društvena epoha ostavila je neizbrisiv trag u kulturnom naslijeđu ovoga kraja.

Danas je kulturni život u opštini manje dinamičan i manje raznovrstan. Osnovni razlog je taj što je nosilac kulturnog dešavanja Dom kulture ''Veljko Čubrilović'' izgorio u kastrofalnom požaru 2005 godine. Ugroženo je postojanje i rad čitavog niza kulturno umjetničkih društava i udruženja, koji čekaju da se izgradi novi Dom kulture, što se odnosi prije svega na gradsku biblioteku čiji je fond od preko 35.000 knjiga stradao u požaru., Kulturno umjetničkog društva '' Kolovit', Ženskoi hora ''Lire'', Amaterskog pozorišta mladih '' Anastasija''. Ovdje su bila i sjedišta Udruženja likovnih umjetnika, Udruženja književnika, Udruženja Roma, koje ima i svoje Kulturno umjetničko društvo.-su samo neke od institucija Gradiške koje su posebno pogođene nedostatkom prostora za svoj rad.

5.7. Zdravstvo11

Evidentno je da zdravstveni uslovi u Opštini nisu u potpunosti zadovoljavajući. Veliki broj stanovništva nije zdravstveno osiguran što je glavni preduslov dobre i kvalitetne zdravstvene zaštite stanovništva. Na osnovu podataka kojima raspolaže Filijala javnog Fonda za zdravstveno osiguranje Banja Luka – Poslovna jedinica Gradiška, u 2005. godini osnovno osiguranje od ukupnog broja stanovnika imalo je cca. 45 500 lica. Od navedenog broja doprinos za zdravstveno osiguranje uplaćuje se za cca. 50% osiguranika (prethodne godine cca 72%). Na osnovu navedenih podataka cijeni se da cca 50% stanovništva na području opštine nije u mogućnosti da koristi zdravstvenu zaštitu po osnovu zdravstvenog osiguranja. Morbiditet – oboljevanje stanovništva

U globalnim razmjerama stopa opšteg morbiditeta stanovništva opštine je za oko 6% niža od prosječne stope u RS, što je odraz relativno dobrog rada zdravstvene službe; ali i ostalih faktora koji utiču na ukupnu sliku zdravstvenog stanja stanovništva.

Analizirajući odnose pojedinih grupa oboljenja, vidljivo je da su stope morbiditeta stanovništva opštine

Gradiška, za oko 7% veće kod tumora i bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem. S druge strane niže stope morbiditeta u odnosu na RS su zabilježene kod bolesti sistema za varenje, bolesti nervnog sistema, bolesti koštano- mišićnog sistema, duševnih poremećaja, bolesti mokraćnog- polnog sistema itd.

Oko 2/3 bolesti čine bolesti gornjih dišnih puteva (upale ždrijela i dušnika, te bronhitisi, infektivne i alergijske etiologije). Bolesti dišnih puteva imaju sličnu distribuciju u RS. Konačno i u drugim zemljama, javljanje ovih bolesti je nekolio puta veće od ostalih. Na drugom mjestu su bolesti sistema za varenje sa 14%, a na trećem mjestu bolesti mokraćno- polnog sistema sa oko 8% ukupnog oboljevanja. Polovinu ove grupe bolesti čine upale mokraćnog mjehura i mokraćnih puteva.

Napominje se, da je broj zaraznih oboljenja, realno, znatno veći od prikazanog, jer neki slučajevi zaraznih oboljenja sa lakšim i kraćim tokom (npr. Razne virusne upale, neke parazitoze itd.), ostaju neregistrovane ili ne podliježu obaveznom prijavljivanju. Posebnu pažnju također zahtjevaju crijevne zarazne bolesti, onosno trovanja hranom, koja su se u prošloj godini javljala pojedinačnim slučajevima. Isto tako je prisutna mogućnost pojave većeg broja slučajeva oboljenja od polnih bolesti, naročito AIDS-a, te nekih antipozoonoza, zatim novonastala situacija oko ptičije gripe i sve prisutniji problem vezan za sve rasprostranjenije pojave alergija na ambroziju.

U toku 2005. godine Dom Zdravlja Gradiška je sa još dva doma zdravlja u RS uključen u pilot projekt za elektronsko praćenje i prijavljivanje zaraznih bolesti.

Najveći maortalitet stanovništva na regiji opštine Gradiška se registruje u slučajevima zloćudnih tumora ostale bolesti odnose prosječan broj života.

11 Za ocjenu stanja u zdrvastvu korišćeni podaci zdrvstvenih ustanova opštine Gradiška

30

Ispravnost vode za piće

Snabjevanje stanovništva vodom na području opštine Gradiška je iz godine u godinu sve bolje. Tako je u toku 2005 godine na gradski vodovod priključeno još 579 novih domaćinstava, nastaru postojeću mrežu (Kozinci, Kruškik, Žeravica, Topola) 179, kao i 400 domaćinstava na novu mrežu (D. Podgradci, Lužani, Dragelji, Trebovljani, Vrbaška i dio Čatrnje) što predstavlja značajan korak u snabjevanju stanovništva higijenski ispravnom vodom.

Kada je riječ o lokalnim vodovodima podaci pokazuju da je od 38 ukupno obrađenih vodovoda uglavnom gravitacionih većina neadekvatno obezbjeđena u fizičkom i tehničkom smislu, zbog čega je stalno prisutna opasnost od ekcesnih zagađenja vode. Što se tiče kvaliteta vode analize pokazuju da je u 17 lokalnih vodovoda voda bakteriološki neispravna a u 27 hemijski. Samo kod 11 lokalnih vodovoda, voda je ispravna u bakteriološkom i hemijskom pogledu.

Ističe se i važnost riješavanja projekta vodovoda Gradiška – Vrbaška - Podgradci kojim bi se definitivno i trajno riješili dugogodišnji problemi čitavog područja na kome je zbog geološkog sastava tla i slabe izdašnosti podzemnih voda individualno vodosnabdjevanje problematično u kvantitativnom i higijenskom smislu.

Neispravnost vode u individualnim vodnim objektima (bunari, pumpe) najčešće je registrovana u ugroženom području duž desne obale rijeke Save, te podgradačkom i djelimično topolskom dijelu.

Što se tiče hemijske i mikrobiološke ispravnosti vode iz gradskog vodovoda bitno je naglasiti da se kontrola vrši kontinuirano i da je voda higijenski ispravna. Kontrola zdravstvene ispravnosti hrane

Kontrola ispravnosti hrane u 2005. godini vršena je od strane epidemiološke službe u skladu sa propisima. Uslovi u objektima za javnu proizvodnju i promet su također uglavnom zadovoljavajući ali i dalje je prisutna pojava nelegalne proizvodnje i prometa namirnica koja ima karakter javne proizvodnje i prometa.

5.8. Socijalni sektor12

Na području opštine Gradiška je već dugi niz godina teška ekonomska i socijalna situacija. Stvarna slika ovog stanja može se sagledati iz slijedećih podataka: 50% registrovanih zaposlenih je van radnog procesa, 16% radno sposobnog stanovništva traži zaposlenje (populacija od 18 – 65 godina), 14,6 % ukupnog stanovništva čine izbjegla i raseljena lica, 10% ukupnog stanovništva čine penzioneri, 5% ukupnog stanovništva su korisnici lične i porodične invalidnine, preko 50% ukupnog stanovništva opštine realno se nalaze u situaciji socijalne potrebe.

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku prosječna plata u RS u martu 2006 godine iznosila je 494,00 KM i nije mogla da pokrije troškove minimuma količina mjesečnih potreba u prehrambenim proizvodima / bez sredstava za higijenu i ostalih potrebnih sredstava / jedno četvoročleno domaćinstvo tzv. “korpu proizvoda” u istom mjesecu koja je iznosila 496,34 KM.

5.9. Obrazovanje

Mrežu osnovnih škola na području Opštine čini 7 centralnih devetorazrednih osnovnih škola sa svojim područnim školama i jedna šestorazredna osnovna muzička škola. Mada je ocjenjeno da je kapacitet centralnih škola nedovoljan, u nekim područnim školama poslednjih godina upisuje se manji broj učenika, a neke su i zatvorene. Od početka školske 2003/2004. godine sve osnovne škole rade po novom obrazovnom sistemu

U okviru redovne nastave učenici nižih razreda osnovnih škola (od 1-3) upoznaju se sa osnovnim elementima zaštite životne sredine u okviru nastavnog predmeta Poznavanje prirode i društva koji se izvodi 4 časa nedjeljno, dok se u četvrtom razredu predmet dijeli, te se u okviru Poznavanja prirode izučava 2 časa. U rasporedu viših razreda ekologija se razmatra u okviru predmeta biologija u devetom razredu tokom cijele školske godine. U srednjim školama ekologija se razmatra takođe u okviru predmeta biologija u trogodišnjim i četverogodišnjim školama. Najveći dio planiranih praktičnih aktivnosti vezanih za zaštitu životne sredine se ostvaruje kroz rad eko sekcija koje su zastupljene u 7 osnovnih i jednoj srednjoj školi. Sa ciljem sagledavanja stanja i problema u oblasti ekologije te informisanosti učenika o stanju životne sredine u okviru pripremnih aktivnosti za izradu LEAP dokumenta, izvršen je obilazak svih škola sa područja Opštine i evidentirani su problemi u školama, sprovedena je anketa među učenicima osnovnih i srednjih škola.

12 Za ocjenu stanja u socijalnom sektoru korišteni pdaci Centra za socijalni rad opštine Gradiška

31

Objavljen je konkurs za najbolji plakat, slogan i logo u okviru kampanje za LEAP i organizovana je

izložba odabranih radova u Zavičajnom muzeju u okviru projekta Dani Evrope. Formiran je Ekološki školski aktiv (EŠA) putem kojeg će se razmjenjivati ideje o eko obrazovanju na nivou škola i definirati programi za planirane zajedničke i pojedinačne aktivnosti koje bi se u početku provodile putem eko sekcija sa mogućnošću uključivanja u redovne nastavne planove i programe. Na taj način bi se pristupilo procesu stvaranja eko mreže škola, kojom bi se omogućila kvalitetnija razmjena informacija između škola na lokalnom i širem regionalnom području.

U okviru edukativnog rada predložen je međunarodni program Eko škola koji se uspješno primjenjuje u 38 zemalja Evrope, Sjeverne i Južne Amerike, Afrike i Okeanije, a koji je pokrenula Fondacija za ekološku edukaciju koju je utemeljilo Vijeće Evrope, čijom primjenom bi se ostvarila višestruka korist a koja se odnosi na povećanu ekološku svijest, unapređenu školsku životnu sredinu, uključenost lokalne zajednice, jačanje uticaja učenika nad upravljanjem životnom sredinom, ostvarena finansijska dobit kroz aktivnosti poduzete kroz program kao i povezivanje sa drugim školama. Eko škole se sastoje od programa koji se izvode i sistema nagrađivanja, čije osnovne elemente treba prihvatiti u kreiranju budućeg modela za ekološko obrazovanje.

Ovakav pristup omogućava da svaka škola izvrši procjenu stanja okoline svoje škole, evidentira

ekološke probleme i na osnovu njih napravi projekat za čiju realizaciju bi se obezbjedila sredstava od međunarodnih donatora. U okviru rada EŠA predložen je niz aktivnosti (formiranje Edukativnog centra za školovanje mladih za poljoprivredna zanimanja pri Srednjoj stručnoj i tehničkoj školi, uspostavljanje računarsko – komunikacionog centra između škola, izrada programa rada eko sekcija, obilježavanje ekološki važnih datuma ...) Za realizaciju navedenih projekata potrebna je podrška lokalnih vlasti, institucija i organizacija koja će omogućiti permanentan pristup u rješavanju problema životne sredine.

5.10. Civilna zaštita

Područje Opštine potencijalno ugrožavaju opasnosti od: poplava, zemljotresa, pandemija zaraznih bolesti, urbanih i šumskih požara širih razmjera, suše, grada, snijega, olujnog nevremena, katastrofa u procesu proizvodnje, izlijevanja opasnih materija iz cisterni usled havarija pri tranzitu teritorijom naše opštine, opasnosti od zaostalih minskoeksplozivni sredstava i druge. Poslovima civilne zaštite se bavi odjeljenje za privredu opštine Gradiška, odsjek za civilnu zaštitu. Ugroženost poplavama

U ekstremno nepovoljnim klimatskim uvjetima pri maksimalnom vodostaju popuštanjem i rušenjem Savskog desnog odbrambenog nasipa na određenim mjestima pod vodom bi se našlo 25 naseljenih mjesta, 18.075 ha zemljišta ili 25 % teritorije opštine i preko 24 770 stanovnika (po popisu iz 1991 godine) ili 45 % stanovništva opštine.

Postojeći odbrambeni sistem nasipa je projektovan za odbranu od vodostaja visine 960 cm, mjereno na letvi kod mosta u Gradišci.Pri vodostaju od 900 cm voda bi izbijala iz šahtova, pa bi se šahtovi morali pojedinačno štititi. Odbrana od poplava se sastoji od sistema nasipa za odbranu od visokih voda rijeke Save, crpnih stanica, glavnih obodnih kanala i sekundarne kanalske mreže za odbranu od zaobalnih voda. Nasipima, crpnim stanicama i glavnim obodnim kanalom gazduje i o njihovom održavanju se stara Republička direkcija za vode putem VP“Sava“.

Na nasipima su registrovana klizišta duži niz godina.U protekloj godini je djelimično sanirano najveće

klizište u Donjoj Dolini.Za kompletno saniranje klizišta na nasipima do sada nisu izdvajana adekvatna sredstva od starne nadležnog ministarstva i Republičke direkcije za vode. Za efikasno održavanje nasipa i potrebe intervencija saniranja slabih mjesta na nasipima u toku vanredne odbrane od poplava neophodna je dobra putna komunikacija duž nasipa. Sadašnje stanje:

Putna komunikacija locirana na kruni nasipa na Desnom Jablaničkom nasipu od petnaestog kilometra do šljunčare ugrožava stabilnost nasipa.Transportom tereta sa vozilima većim osovinskim opterećenjem od dozvoljenog stvaraju se nova klizišta. U slučaju visokih voda kad je nasip raskvašen nije moguć pristup i intervencija na nasipu potrebnim materijalom (vreće sa pjeskom, doprema šljunka, sipine, zemlje, građe itd..). Transport ispod nasipa zemljištem prezasićenom vodom nje moguć.

32

Putna komunikacija locirana ispod Desnog Savskog nasipa na potezu od Bok Jankovca do Donje Doline je svojim kraćim dijelom asfaltirana, većim dijelom je to loš slabo održavan makadam.

Zbog lošeg puta lokalno stanovništvo vrši neovlaštene transporte materijala krunom nasipa i time dodatno isti destabilizuje. Oštećenja krune nasipa u obliku duboko usječenog kolovoza i većih mjestimičnih lokvi su evidentna na ovim dionicama nasipa. Oborinske vode se nakupljaju u navedenim udubljenjima, procjeđuju kroz nasip i ispranjem ga oštećuju.U zimskom periodu voda smrzava i još jače oštećuje nasip.

Posledica ovakvog stanja je smanjena stabilnost nasipa, naročito za vrijeme visokih voda kad je nasip raskvašen. Istovremeno je nemoguć pristup nasipu u najvećem djelu potrebnim materijalima za odbranu od poplava zbog loše putne komunikacije ispod nasipa.

Asfaltna podloga putne komunikacije locirane na kruni nasipa od Donje Doline do Bardače je velikim

dijelom uništena. Jedan od mogućih uzroka je transport «busena» trave sa utvaja Orubice transportnim vozilima koja višestruko prevazilaze dozvoljeno osovinsko opterećenje. Pojedina ulegnuća na polomljenom asfaltu su duboka i do 50 cm dužine više metara. Atmosferske padavine pune ova ulegnuća, voda se procjeđuje kroz nasip,a pri niskim temperaturam led rastura nasip i stvara klizišta.

Posledica ovakvog stanja je upitan pristup eventualnim oštećenjima nasipa pri visokim vodama radi opravki. Ne postoji komunikacija ispod nasipa. U slučaju pojave većih oštećenja nasipa na više mjesta i potreba za hitnom intervencijom na istovremeno, pristup narednim oštećenjima nije moguć mehanizacijom dok se prvo oštećenje ne sanira u toj mjeri da se može vršiti transport prema sledećem oštećenju. Inače transport raskvašenim nasipom dodatno destabilizuje nasip.

Crpne stanice su u funkciji . Dugi niz godina nije vršeno ozbiljnije remontovanje usled nedostatka sredstava.

Glavni obodni kanali su u funkciji. Zbog obrastanja zamuljivanja pa i zatrpavanja raznim otpadom usporen je dotok vode do crpnih stanica. Posljedica je da umjesto projektovanih 10 000 sati godišnje rade 14 000 sati godišnje, što dodatno troši i onako nedostatna sredstva. Pročišćavanjem i profilisanjem kanala ova bi se pojava eliminisala. Izvori finansiranja i status sekundarne kanalske mreže u ukupnoj dužini od oko 460 kilometara na području opštine nije adekvatno riješen. Održavanje postojećeg sistema je najbolja i najeftinija zaštita i spašavanje od poplava. Iz navedenih razloga jasno je da glavna opasnost od prirodnih i drugih nepogoda prijeti od poplava usled nedovoljnog finansiranja održavanja već izgrađenih objekata. Ugroženost minskim poljima i ubojitim sredstvima Obala rijeke Save na području opštine u dužini od 52,5 kilometara, računajući sve njene meandre u proteklom ratu je bila minirana. Obzirom da se radi o rijeci koja povremeno plavi inundaciono područje i vrši premještanje mina (koje su podložne plutanju) ni jedna površina podložna plavljenju bez obzira na lokacije minskih polja postavljenih u ratu ne može se smatrati sigurnom. Protokom godina neeksplodirana ubojita sredstva, neadekvatno uskladištena uslijed korozije i izdvajanja nitroglicerina postaju nestabilnija i opasnija za manipulaciju. Uprkos kontinuiranom provođenju akcije «Žetva» nesavjesni imaoci ovih sredstava ugrožavaju bezbjednost odbacivanjem neeksplodiranih ubojitih sredtava u prirodi, u jarkovima pored puteva, vodotocima, majdanima, napuštenim kućama i divljim deponijama smeća.

33

5.11. Mediji i javnost

Kroz postojeće medije i oblike informisanja može se konstatovati da su ekološke teme u slabijoj mjeri zastupljene a uzroke toga treba tražiti nerazvijenoj ekološkoj svijesti kod građana. Uslijed ovakvog stanja ekološke svijesti građani imaju pasivan odnos po pitanju uključivanja u donošenje odluka i učestvovanju u konkretnim akcijama i kampanjama za rješavanje ekoloških problema. Važno je napomenuti da lokalna sredstava javnog informisanja uslovno rečeno ne bježe od objavljivanja informacija iz oblasti ekolologije ali ih ne objavljuju u željenom kontinuitetu i obimu. Zapravo nameće se utisak da je u pitanju nemogućnost pokrivanja ove oblasti zbog nedostatka kadrova, odnosno usljed usmjerenosti novinara na praćenje događaja koje uređivački kolegijumi smatraju prioritetnijim u programskim šemama. Stoga bi LEAP doprinosi značaju rješavanja ekoloških problema u lokalnoj zajednici uz kontinuirano obavještavanje javnosti putem lokalnih medija o ekološkim akcijama, tako da ekologija postane interesantna tema za novinare u Opštini Gradiška. U posljednjoj godini ostvarena je veza sa NVO i školama, te lokalnom upravom na realizaciji manjih ekoloških projekata i akcija (Nedjelja uređenja grada, obilježavanje važnih ekoloških datuma, organizovanje seminara kroz projekat LEAP) u cilju povećanja interesovanja za udruživanje u rješavanju eko problematike. Činjenica je da NVO znaju da koriste usluge koje im pružaju mediji ali zbog nedostatka finansijskih sredstava ne mogu aktivnije djelovati u medijskom prostoru.

Realno je očekivanje da će izrada LEAP-a za opštinu Gradiška potaknuti lokalne medije da ekološke teme budu zastupljenije pri čemu će njihova uloga biti ne samo informativna nego i edukativna.

Ekološka svest Osnova koja određuje ekološku svest građana Gradiške proističe iz karakteristika grada i privrede. Grad se u vrlo kratkom vremenskom periodu od jednog veka razvio iz malog seoskog naselja, u razvijeni urbani centar severozapadne BIH. Grad ima tradiciju, koja je događajima u prošlom razdoblju znatno narušena. Veliki deo stanovništva je je pretrpeo razna migraciona stanje, jedan dio došao iz drugih sredina, jedan dio je bio u izbeglištvu, pa se vratio. Razvijeni su kulturni obrasci karakteristični za jednu visoko urbanizovanu sredinu, koji su novig dešavanjima uzbrukani i relatizovani. Gradska privreda je doživjela taranzicioni kolaps. Nove haotično i stidljivo nastaju . Prethodna privreda je imala pravila ponašanja kojih se držala, nova privredna struktura ima šanse da u tranzicionom međuprostoru prouzrokuje mnogo degradirajućih uticaja, koji mogu da se negativno odraze na resurse, njihovu nekontrolisanu eksploataciju, ali na ukupnu životnu sredinu. Jačanje ekološke svesti može se postići: ekologizacijom čitavog sistema obrazovanja, jačanjem nevladinog sektora i razvojem sistema informisanja. Ekološka svest građana opštine Gradiška je izrazito protivurečna. S jedne strane, postoji visoko izražena svest o razmeri i uzrocima ekološke problematike opštine Gradiška, a s druge strane nema dovoljno saznanja i svesti o posledicama zagađivanja životne sredine po dalji privredni i komunalni razvoj, po zdravlje stanovnika i stanje prirode. Zatim, s jedne strana, postoje saznanja o mnogobrojnim činjenicama ugroženosti životne sredine, ali s druge strane nema dovoljno motovacije i akcija građana ka rešavanju ekoloških problema. Ekološka svest je u velikoj meri ekonomizirana jer je usmerena najviše na ekonomske efekte korišćenja mineralnih resursa, a nedovoljno na održivo korišćenje ostalih prirodnih resursa koji bi bili osnova razvoja manje ekološki agresivnih privrednih grana (proizvodnja zdrave hrane, turizam i dr.). Prevazilaženje ovakvog stanja ekološke svesti građana opštine Gradiška zahteva stvaranje uslova za poboljšanje ekološkog informisanja i ekološke edukacije za veće učešće građana u rešavanju ekoloških i ključnih razvojnih problema. Usled ovakvog stanja ekološke svesti, građani imaju pasivan odnos po pitanju uključivanja u donošenje odluka i učestvovanja u konkretnim akcijama i kampanjama za rešavanje ekoloških problema. Osim povlačenja iz borbe za čistu životnu sredinu, drastičnija posledica je težnja za napuštanje grada. Ona je naročito izražena kod mladih koji se sve više otuđuju usled nedostatka perspektive. S druge strane sve češća je i radikalizacija svesti građana iz najugroženijih gradskih i seoskih naselja. Ona se ogleda u visoko izraženom nezadovoljstvu, samoorganizovanju, zahtevima do elemenata ekološkog bunta. Ovakvo stanje svesti nije omogućavalo da se učini bitniji pomak u dosadašnjem stanju obrazovnog sistema i rada NVO. Tek pokretanje LEAP procesa i reforme obrazovanja omogućuje da se napravi bitniji pomak i kroz edukaciju i informisanje prevaziđe stanje ekološke svesti koje ne motiviše na promenu ponašanja. Aktivno uključivanje građana u rešavanju ekoloških problema može se postići ostvarenjem sledećih ciljeva: 1. Podizanje ekološke svesti, 2. Podizanjem nivoa stručnog znanja i kompetentnosti. Podizanje ekološke svesti može se ostvariti sledećim aktivnostima:

- Formiranje informacionog centra i razvoj ekološkog informacionog sistema,

34

- Uvođenje ekološke edukacije u sve javne medije, pokretanje novih štampanih izdanja i razvoj elektronskih komunikacija,

- Formiranje lokalne ekspertske mreže u okviru Agencije i njenih lokalnih partnera i njeno uključivanje u nacionalne i međunarodne ekspertske mreže,

- Ekologizacija čitavog obrazovnog sistema. Mjesne zajednice i životna sredina Teritorija opštine Gradiška obuhvata 71 naseljeno mjesto i podijeljena je na 54 mjesne zajednice, od čega su 4 gradske, 6 prigradske i 44 pripadaju ruralnim području. Od ukupnog broja mjesnih zajednica 41 je organizovana na području jednog naseljenog mjesta, 5 mjesnih zajednica obuhvata po 3 naseljena mjesta i jedna obuhvata 5 naseljenih mjesta. Među ruralnim naseljima preovladavaju naselja razbijedog tipa sastavljena od više dijelova zaseoka međusobno udaljenih 0.5-2.5 km. Kao prelazni oblik prema slijedećem morfološkom tipu su poluzbijena naselja koja imaju značajne dijelove zbijene uz lokalne saobraćajnice, regionalne i magistralne puteve.Ovaj tip naselja prisutan je u ravničarskom području i prigradskim seoskim naseljima. Zbijeni seoska naselja, zajedno sa zbijenim linearnim (drumskim) seoskim naseljima predstavljaju najmalobrojniju grupu seoskih naselja. Na osnovu istraživanja koja su provedena u okviru izrade LEAP-a za opštinu Gradiška održan je Forum za MZ na kojem su prisustvovali predsjednici 40 mjesnih zajednica, sa ciljem prikupljanja podataka vezanih za ekološke probleme u mjesnim zajednicama.Istovremeno je provedena i anketa za predsjednike MZ. Na anketnom upitniku koji je distribuiran u sve mjesne zajednice odgovor je poslalo 40 mjesnih zajednica što prestavlja dobar pokazatelj zainteresovanosti predstavika MZ i pružanja informacija u smislu sagledavanja stanja životne sredine. Od evidentiranih problema13 vidljivo je da većina problema infrastrukturne prirode a odnosi se na : izgradnju i asfaltiranje putne mreže (lokalni i nekategorisani putevi, 19MZ), izgradnju i proširenje postojeće mreže gradskog vodovoda (16MZ), proširenje kapaciteta lokalnih vodovoda koji obuhvataju 2 ili više mjesnih zajednica (3 MZ), proširenje i rekonstrukcija kanalizacione mreže (sve ruralne i prigradske MZ), divlje deponije KČO (15 MZ), sanacija napuštenih šljunkara (majdana) – 10 MZ, javna rasvjeta u naseljima (sve ruralne i prigradske MZ), sanacija i održavanje kanalske mreže za zaštitu od poplava (obodni i sekundarni kanali) -12 MZ i nasipa (klizišta) - 4 MZ te problemi koji se odnose na rekonstrukciju objekata za obrazovanje (škole – 2MZ) i kulturne sadržaje (društveni domovi – 8 MZ). Kao najveći problem (obzirom da industrijski zagađivači rade smanjenim kapacitetom) predstavljaju divlje deponije otapada, a koji je prisutan u gotovo svim mjesnim zajednicama, čije rješavanje zahtijeva uključivanje svih građana, nadležnih institucija (Komunalna policija) i preduzeća čija je djelatnost odvoženje i deponovanje otpada. Od problema organizacione i funkcionalne prirode a koji se odnose na saradnju i kontakte predsjednika MZ sa lokalnom vlasti konstatujemo da građani nisu zainteresovani za aktivnije učešće u rješavanju problema u MZ, što proističe iz nedovoljne informisanosti građana o mogućnostima i načinima za njihovo rješavanje. Budući da MZ nemaju posebne organe ili komisije koje se bave zaštitom životne sredine (dio ovih poslova je u nadležnosti Komunalne policije) potrebno je pristupiti njihovom formiranju u cilju razmjene informacija o uočenim ekološkim problemima na terenu, i kvalitetnom izvještavanju nadležnih organa koji raspolažu mogućim projektima i programima za njihovo rješavanje.

U početku rada potrebno je u svakoj MZ pristupiti održavanju javnih tribina posvećenih ekologiji uz zajedničko učešće građana, predstavnika vlasti i NVO, da bi se za evidentirane ekološke probleme mogle predviđeti konkretne aktivnosti i sredstava koja bi doprinjela njihovom rješavanju, što bi istovremeno značilo i bolju saradnji sa lokalnom vlasti. Na području edukativnog rada potrebno je angažovanje NVO zajedno sa prestavnicima škola, te planiraniranju i oraganizovanju konkretnih akcija oko uklanjanja divljih deponija otpada i zaštite vodotoka od zagađivanja otpadnim vodama i KČO.

UG „ Forum Gradiščanaca „ i Udruženje „EDUKA“ kroz projekat „ Izgradnja funkcionalnih Savjeta MZ mjesnih zajednica doprinosi stvaranju održivog sistema učešća građana u kreiranju i vođenju lokalne politike kroz rad u savjetima MZ, kao i kroz pružanje pomoći i podrške već postojećim savjetima MZ da u svoj rad uključe građane, te da stvore stalne kanale komunikacije po principu povratne sprege lokalne vlasti – savjeta MZ – građani. Na taj način će se prevazići problem uključivanja građana u procese izgradnje društvenog života. To će istovremeno doprinijeti da se ekološki problemi evidentiraju od strane savjeta MZ i efikasnije pronađu rješenja.

13 Lista problema u vidu projektnmih prijedloga nalazi se u Agenciji za lokalni razvoj

35

5.12. Opština kao privredni subjekt

Imajući u vidu tranzicijsku i poratnu situaciju u BIH može se reći da privreda kao generator sveukupnog razvoja nije doživjela poptuno transformaciju niti su stvoreni neophodni zakonski i drugi preduslovi. Posebno fatalni uticaj na stanje u ovoj oblasti ima neadekvatna, loša i neproduktivna privatizacija.

Takva situacija se loše odražava na lokalni nivo, pre svega na opštine i njihov razvoj. Sa malim ingerencijama i neorganizovane, opštine su prinuđene da čekaju razvoj situacije i neka bolja vremena.

Imajući u vidu principe na kojima se zasniva LEAP, smatramo da svaka lokalna sredina pa i opština Gradiška sa većim ambicijama treba da uđe u stvaranje povoljne poslovne klime na bazi svojih raspoloživih resursa. Koristeći svoje pretežno poljoprivredne i zemljišne resurse ali i šumske i vodne resurse opština Gradiška treba u narednom periodu da više pažnje posveti stvaranju povoljne poslovne klime za lokalni ekonomski održivi razvoj. To znači, da je potrebno usmjeriti se na: - na što brže jačanje vlastitog preduzetničkog potencijala, - na razvoj preduzetničke klime i infrastrukture, koja bi omogućila dinamički rast i u sledećem razdoblju, - na pozicioniranje GRADIŠKE a kao šireg regionalnog razvojnog središta. SUŠTINA RAZVOJNE VIZIJE GRADIŠKE KAO CENTRA RAZVOJNIH AKTIVNOSTI U SEVEROZAPADNOJ BOSNI Za tri godina Opština GRADIŠKA će biti izvor privrednog razvitka i snažan preduzetnički centar sa mrežom uvezanih malih i srednjih preduzeća i dinamičnom i raznovrsnom privredom. Opština kao privredni subjekt STRATEŠKI CILJEVI STRATEŠKI CILJ 1 STRATEŠKI CILJ 2

Stvaranje partnerstva lokalne vlasti i poslovnih ljudi

Stvaranje fizičke i razvojne infrastrukture

STRATEŠKI CILJ 3 STRATEŠKI CILJ 4

Jačanje sektora MSP i njihovih kapaciteta Stvaranje produktivnih radnih mjesta uz raznovrsnost đelatnosti

STRATEŠKI CILJ 5 Razvoj ljudskih resursa za privredni rast i prestruktuiranje

Prema podacima studije koja je urađena za analizu administrativnih i poslovnih barijera u opštini Gradiška, ipak je simptomatično da 74% ispitanika nije zadovoljno radom opštinske administracije. Cak 30% ispitanih preduzeca smatra da se opština drži neutralno (po strani) u odnosu na privredna dešavanja na teritoriji opštine Gradiška, a cak 44% ispitanika da su aktivnosti koje preduzima lokalna uprava nekorisne ili veoma nekorisne.

Paralelno s razvojnom strategijom, opština mora donijeti poseban program razvoja malog preduzetništva sa jasno identifikovanim pravcima djelovanja koji su evidentirani pomenutim dokumentima. Osim pravaca djelovanja treba identifokovati konkretne mjere odnosno projekte za razvoj malog preduzetništva po resursnim sektorima sa jasno definisanim akterima, budžetom, i nadasve akcionim dinamičkim planom za period predviđen strategijom razvoja. Pri tome bi trebalo izvršiti prioritetizaciju aktivnosti svodeći ih na hitne - kratkoročne, ali i srednjeročne i dugoročne aktivnosti i projekte. Izradu gornjeg programa preuzela je na sebe Agencija za lokalni razvoj, koja će predložiti takav program Skupštini na usvajanje. Program razvoja malog preduzetništva je osnovni dokumenat koji će biti osnov rada Agencije za lokalni razvoj (za razvoj malih i srednjih preduzeća) i koji će definisati budući pravac njenog rada i saradnje sa opštinskim službama.

36

Iz podataka navedenih na grafikonu nameće se potreba uvodenja drugacijeg pristupa lokalne samouprave privrednoj problematici, okretanje prema lokalnom ekonomskom razvoju odnosno potreba aktivnijeg ucesca lokalne samouprave u kreiranju privrednog ambijenta u Gradiškoj. Isto bi se moglo postici kroz planove prostornog uređenja koji bi omogućili realizaciju tek izradene i usvojene Strategije razvoja opštine Gradiška, podsticanje formiranja poslovnih udruženja, razvoj partnerstva izmedu privatnog i javnog sektora, redefinisanje politike taksa, podršku radu razvojnoj agenciji kao elementu infrastrukturne podrške razvoju preduzetništva i korištenjedrugih instrumenata za podršku lokalnoj ekonomiji. Rad opštinskih odjeljenja je danas usmjeren uglavnom na rješavanje administrativnih zahtjeva preduzetnika. To su odjeljenja koja kroz administrativne procedure rješavaju zahtjeve preduzetnika. Efikasnost njihovog rada i brzina kojom rješavaju zahtjeve građana i preduzetnika su od velikog značaja za poslovanje privrednih subjekata.

Rad opštinskih odjeljenja će u narednim periodima biti od velikog značaja za ekonomski razvoj opštine Gradiška. U dokumentu Strategije razvoja opštine Gradiška kao implementator brojnih projekata, bitnih za budući razvoj opštine, navedena je upravo lokalna uprava. Opština Gradiška će u narednom periodu trebati obratiti mnogo pažnje razvoju kadrova u lokalnoj upravi koji će sprovoditi implementaciju definisanih projekata. Biće potrebno pronaći pravo institucionalno i tehničko rješenje za koordinaciju rada organa opštine sa Agencijom za lokalni razvoj, koja ima potencijal da bude nosilac dijela razvojnih projekata, ali isključivo u bliskoj saradnji sa organima lokalne uprave, te kao interfejs sa privatnim sektorom.

37

6. ANALIZA PROBLEMA, UZROKA, PRITISAKA, STANJA I UTICAJA, TE IDENTIFIKACIJA AKTIVNOSTI

Analiza stanja napravljena je po tematskim oblastima: vazduh, voda, zemljište, čvrsti otpad.Ostale analize moguće je viđeti u Arhivi LEAP Gardiška koja se nalazi u Agenciji za lokalni razvoj .

Na osnovu separatnih elaborata pojedinih tematskih oblasti pripremljen je skraćeni tablični pregled stanja u sljedećem formatu:

- Problem – prikaz glavnih problema s gledišta onečišćenja; - Uzroci (pokretači) – procjena glavnog uzroka problema uz razradu temeljem raspoloživih spoznaja i

podataka (proračuni, mjerenja, procjene, analogija). - Glavni pritisci - posljedica pokretačkih mehanizama (obično se dijele na lokalne, regionalne, kontinentalne

i globalne. U LEAP-u lokalni i regionalni pritisci na životnu sredinu su u prvom planu, ali kontinentalni i globalni pritisci nisu zanemareni iako su prvenstveno predmet državne strategije i međunarodnih ugovora

- Stanje - trenutno stanje okoline (npr. Kvalitet vazduha, kvalitet voda itd.); - Uticaj - posljedice pritisaka (npr. kvalitativne i kvantitativne promjene u sastavu voda, vazduha, uticaj na

zdravlje, gubitak biološke raznolikosti itd.); - Odgovor - predstavlja politiku i mjere da se stanje poboljša i usmjeri prema cilju. Cilj se može odnositi na

uzrok, pritisak, stanje, uticaj, pa i mjeru.

Rezultati analize po oblastima prikazani su sistematizirano u tablicama. Odgovori, odnosno ciljevi i mjere zaštite okoline, izvedene su na osnovu jačine uticaja na životnu sredinu te problema na čijem rješavanju insistira EU (vazduh, vode, otpad) u Petom akcijskom programu za životnu sredinu koji odražava dominantne interese EU u određivanju politike i strategije zaštite okoline. Sažeto, može se reći da je s obzirom na smanjeni obim privredne aktivnosti, ukupni stepen opterećenja okoline također smanjen. To je naročito vidljivo u primjetnom poboljšanju kvaliteta vazduha, vode i količine čvrstog otpadau odnosu na razdoblje prije rata, no stanje je još daleko od prihvatljivog. Porastom privrednih aktivnosti i standarda pritisak raste i vraća se na nivoe prijašnjeg optrećenja. Primjenom mjera koje se daju kroz LEAP uticaje treba svesti na minimum, odnosno u okvire prihvatljive po životnu sredinu.

Tabela :ANALIZA PROBLEMA, UZROKA, PRITISAKA, STANJA I UTICAJA, TE IDENTIFIKACIJA AKTIVNOSTI TEMATSKA OBLAST: VAZDUH

Problemi: Uzrok (izvor, zagađivač) Glavni pritisci: Stanje: Uticaji: Odgovor – mjere:

Prekomjerno zagađivanje vazduha Povećane emisije lebdećih čestica Povećane emisije SO2

Energetska postrojenja Toplane i pojedinih pogona Kotlovnice i mala ložišta na ugalj Emisija čestica sa neuslovne deponije komunalnog otpada

Potrošnja uglja za energetiku i u domaćinstvima sa visokim sadržajem sumpora (do 6 %) Saobraćaj i stara vozila

Zahvaljujući visokom dimnjaku kvalitet lokalnog vazduha je u zadovoljavajućim granicama osim u sezoni grijanja sa jačim epizodama aerozagađenja Emisije dimnih gasova na izlazu premašuju višestruko postavljene norme

Višestruki uticaji na zdravlje, posebno zajedničkim djelovanjem čestica i SO2. Moguće pojave kiselih kiša i uticaji na floru i faunu, tlo i vode i materijalna dobra.

Proširiti mrežu toplifikacije i ukidati male kotlovnice Smanjiti emisije čestica na izvoru: - zamjenom goriva - korištenjem obnovljivih izvora energije - kontrolom hladišta I deponije komunalnog otpada - inspekcijskim nadzorom - uvođenjem monitoringa - odvajanjem urbanih zona - proširenjem pješačkih zona u gradskom jezgru – proširenjem zelenih površina

Aerozagađenje od emisija NOx, CO i ugljovodonika

Saobraćaj u gradskoj zoni Registrovano oko 1000 motornih vozila Veliki broj vozila na garničnom prelazu i autoputu Stara vozila i loše održavanje Većina vozila bez katalizatora Emisije NOx iz Toplane i individualnih ložišta

Nastajanje NO2 na račun emisije Nox iz vozila I ložišta Emisije veće od dizel i tranportnih vozila Emisije ugljovodonika su veće kod benzinskih motora Zagađenje sa CO kod nepotpunog sagorjevanja u ložištima Veće koncentracije pored raskrsnica I glavnih saobraćajnica Loše izgaranje u individualnim ložištima

Koncentracije NO2 i CO i ugljovodonika u gradu se ne prate. Povećane koncentracije se mogu povremeno osjetiti.

NOx spojevi, posebno NO2 imaju višestruko negativan uticaj na ljudsko zdravlje, vegetaciju i životnu sredinu. Posebno štetno djeluju na šume Uzrokuju pojavu kiselih kiša CO je otrovan gas

Smanjiti pritiske u gradskoj zoni nizom mjera: Regulisanjem saobraćaja na graničnom prelazu i autoputu Širiti pješačke zone i zelene površine Urbanim planiranjem gradske i industrijske zone. Uvesti monitoring i praćenje emisije i imisije Povećati inspekcijski nadzor na izvorima zagađenja

Neadekvatno upravljanje

Infrastruktura u području zaštite vazduha je

Aspekt životne sredine je zanemaren kod

Ne postoji lokalna institucija za praćenje

Postojeći propisi se nikako ili teško sprovode

Uspostaviti informacioni sistem o kvalitetu vazduha (katastar emisija,

39

kvalitetom vazduha

nedovoljna (institucionalni i stručni kapaciteti, organizacija, obrazovanje) Nedovoljna odgovornost prema životnoj sredini uopšte Nedostatak planskih dokumenata privrednog razvoja I prostornog planiranja Nedovoljna finansijska sredstva

oporavka privrednih aktivnosti

kvaliteta niti za upravljanje kvalitetom vazduha Ne postoji katastar emisija u životnu sredinu Nema monitoringa niti praćenja kvaliteta vazduha Nema prikupljanja niti obrade podataka

zbog nepostojanja informacija Eventualni novi zahvati u okolini nemaju jasne smjernice

monitoring, sistem informisanja javnosti) Donijeti planske dokumente privrednog razvoja, posebno energetike Izraditi akcijski plan za smanjenje zagađenja vazduha Provoditi inspekcijski nadzor i kadrovski ga ojačati

TEMATSKA OBLAST: VODA

Problemi: Uzrok (izvor, zagađivač) Glavni pritisci: Stanje: Uticaji : Odgovor – mjere:

Neadekvatan sistem vodosnabdjeva-nja stanovništva

Nepostojanje inovativnog projekta vodosnabjevanja opštine Gradiška, koji bi polazio od postojećeg stanja vodovodnog sistema i postojeće raspoložive planske dokumentacije i akceptirao aktuelna i očekivana tehničko -tehnološka rješenja i razvoj Nepotpuna I neodgovarajuća izgradnja vodovodnih objekata posebno u ruralno dijelu opštine Na gradski sistem

Porast broja stanovništva kao I individualne potrošnje vode Gubici u mreži Razlika u kvalitetu vode kod manjih individualnih sistema Ispuštanje otpadnih voda stanovništva I industrije bez prečišćavanja Neracionalna potrošnja vode kod stanovništva Nedovoljno razvijena svijest o značaju vode i zaštiti

Stanje vodosnabdjevanja u gradskoj zoni zadovoljavajuće kao I kvalitet vode Upitna sigurnost snabdjevanja ruralnog stanovništva pitkom vodom Zagađenje površisnkih I podzemnih voda evidentno

Neodgovarajući kvalitet vode za piće može imati dugoročne poslijedice po zdravlje stanovništva kao i izazvati epidemije Zagađenje vode može imati potencijlni negativni uticaj na promjene u ekosistemima, biocenozama i biodiverzitetu.

Planirati projekat većeg centralnog vodovoda za veći novih 4000ES opštine Proširiti sistem vodosnabdjevanja da bude dostupan svim građanima pod istim uslovima Širenje vodovodnog sistema prema Podgradcima (realizacija projekta u toku), prema Dolini, Srpcu i Laktašima (povezivanje sa budućim izvorištem Aleksandrovac i uvezivanje u regionalni sistem vodosnabdjevanja Banjalučke regije), prema Orahovi (povezivanje sa izvorištem Donja Međeđa u opštini Kozarska Dubica). Proširenje bunarskih kapaciteta na

40

priključeno oko 30 % stanovništva Veći broj manjih lokalnih vodovoda građenih stihijski sa neodgovarajućom kontrolom kvaliteta vode Dotrajalost, enormni gubici vode, štetnost po zdravlje (azbestcementne cijevi) i nedovoljan kapacitet 14.500 m gradskog cjevovoda (izgrađen 1965. godine), Neriješen problem održavanja podstanica u stambenim zgradama Slabo održavanje više individualnih sistema vodovoda Zagađivanje vodoizvorišta i lokalnih izvorišta I bunara kao I površinskih voda Prekidi u vodosnabdjevanju zbog nesigurnog snabdjevanja elektr. energijom vodoizvorišta Problem rješavanja imovinskih odnosa prilikom investiranja u razvijanje vodovodnog sistema

Slaba naplativost I niska cijena vode "divlja" gradnja i "divlji" priključci na vodovodnu mrežu (nepoštovanje opštinske odluke o vodovodu i kanalizaciji)

vodozahvatu Žeravica sa 4 (240 l/ses) na 6 (400 l/ses), odnosno 9 (oko 600 l/ses) bunara Proširivanje kapaciteta rezervoara sa 1.140 m³ (vodotoranj Žeravica 470 t3, Nova Topola 350 t3 i Panjik 320 m³) na 3.250 m³ (vodotoranj Brestovčina 1200 m³, Brezici 750 m³, Sređani 500 m³, Rogolji 500 m³ i Mašići 300 m³), Koristiti vode prema načelu održivog razvoja Smanjiti gubitke vode u mreži Prečišćavati otpadne vode Provoditi bolju kontrolu kvaliteta vode za piće Modernizacija i automatizacija sistema upravljanja vodovodnim sistemom

41

Zagađivanje vodnih resursa I životne sredine

Napadnuta zaštitna zona vodoizvorišta u Gradišci Ispuštanje otpadnih voda naselja i industrije bez prečišćavanja Slaba moć autopurifikacije zbog malog kapaciteta prijemnika Slijeganje kolektora (na 5 lokacija) Zapušenost oko 40% kolektora zbog karaktera kanalizacije (radi se o mješovitoj kanalizaciji) i starosti kanalizacije i nekontrolisanog ispuštanja čvrstog otpada u kanalizaciju Kontrapad na dijelu kolektora Manjurevi "Divlja" gradnja i "divlji" priključci na vodovodnu i kanalizacionu mrežu i otvorene obodne kanale (nepoštovanje opštinske odluke o vodovodu i kanalizaciji)

Prekomjeran unos teret zagađenja putem otpadnih voda Neodgovarajuće odlaganja komunalnog otpada Veći broj divljih deponija Ograničen kapacitet kanalizacije. Priključeno samo oko 25% stanovnika gradske zone

Zagađene površinske vode – izvan propisane kategorije Većina stanovništva koristi septičke jame za dispoziciju otpadnih voda Kritična situacija ljeti kod malih vodostaja recipijenta Rijeka Sava i njene pritoke trpi ozbilju degradaciju – kvalitet vodotoka ne odgovara zakonskoj regulativi o kategorizaciji vodotoka

Pogoršanje kvaliteta vodnih resursa, površinskih i podzemnih voda Potencijalna opasnost za onečišćenja izvorišta za vodosnabdjevanje i opasnost po zdravlje stanovništva Uticaji na biodiverzitet i njegove promjene Ograničena upotreba neispravne vode za navodnjavanje i druge namjene

Rješavanje koncepcije širenja sistema upravljanja otpadnim vodama grada i naselja gradskog karaktera, odnosno opštine, kao cjeline Proširiti kolektorsku mrežu i priključiti većinu stanovništva Izgradnja kolektora kroz industrijsku zonu i nastavak kolektora prema Novoj Topoli, Planirati i graditi odvojene sisteme kanalizacije, rješavanje problema kanalizacije u prigradskim naseljima i naseljima gradskog karaktera (Nova Topola, Podgradci, Orahova) Sanirati ugrožena izvorišta Izgradnja kolektora od prepumpne stanice do izvorišta "Urije", Ukloniti divlje deponije smeća Planirati i donijeti program za prečišćavanje otpadnih voda naselja i industrije Povremeno organizovati čišćenje riječnih korita i kanala Educirati stanovništvo o potrebi očuvanja vodnih resursa

42

TEMATSKA OBLAST: OTPAD Problemi: Uzrok

(izvor, zagađivač) Glavni pritisci: Stanje: Uticaji : Odgovor – mjere:

Neodgovaraju-će upravljanje otpadom

Slaba pokrivenost stanovništva sa servisom otpada Nedovoljan broj kontejnera i specijalnih vozila Slab pristup ruralnim područjima Slab kapacitet u opremi i kadrovima komunalnog servisa Nepostojanje sanitarnog odlagališta Sekundarne sirovine iz otpada se ne koriste Nedostatak finansijskih sredstava Neodgovarajuća organizacija komunalne djelatnosti Nepoštivanje propisa Nedostatak edukacije I informisanosti

Zauzimanje prostora i plodnog ili šumskog zemljišta divljim deponijama Ugrožena izvorišta voda, zemljište i vazduh Nemogućnost korištenja sekundarnih sirovina I vrijednog otpada Neodgovarajuća komunalna usluga I povećana potreba za Istim Opasni komunalni otpad se odlaže bez odvajanja i odgovarajućeg zbrinjavanja Postojanje velikog broja degradiranih površina u vidu majdana

Ne postoji katastar divljih odlagališta I otpadom degradiranog zemljišta Nema podataka o trenutnom stanu kvaliteta zemljišta I voda obzirom na neodgovarajuće upravljanje otpadom. Sumnja se da je stanje loše. Nedovoljna informisanost I uključivanje šire javnosti I industrije u rješavanju problema upravljanja otpadom

Potencijalno negativan uticaj na kvalitet voda, tla I vazduha, razvoj neugodnih mirisa Potencijalno negativan uticaj na životnu sredinu I biološku raznolikost Potencijalno negativan uticaj na zdravlje ljudi I kvalitet života uopšte Potencijalno negativan uticaj na privredu i održivi razvoj opštine

Uvođenje integralnog upravljanja otpadom (izbjegavanje I smanjivanje količine otpada, odvojeno skupljanje, odvajanje sekundarnih sirovina, korištenje otpada I konačno zbrinjavanje na propisnu deponiju (novu regionalnu I sl.). Provoditi programme edukacije i informiranosti javnosti Saniranje divljih odlagališta I rekultivacija degradiranog zemljišta Bolji inspekcijski nadzor I provođenje zakonske regulative kod nezakonitog odlaganja otpada

TEMATSKA OBLAST: ZEMLJIŠTE Problemi: Uzrok

(izvor, zagađivač) Glavni pritisci: Stanje: Uticaji : Odgovor – mjere:

Zagađivanje i degradacija zemljišta

Neuslovne deponije otpada

Neodgovarajuće odlaganje otpada Uzurpiranje zemljišta Unos polutanata u

Monitoring se ne obavlja

Potencijalno negativan uticaj na kvalitet voda, tla i vazduha

Iznalaženje nove lokacije za izgradnju odlagališta komunalnog otpada Regionalno odlagalište

43

zemljište, podzemne i površinske vode Privremeno ili trajno oduzimanje zemljišta

Emisije polutanata iz energetskih postrojenja

Zakiseljavanje zemljišta Unos teških metala

Stanje se ne prati

Manji poljoprivredni prinosi zbog narušavanja plodnosti tla Potencijalno negativan uticaj na zdravlje ljudi preko konzumiranja namirnica Degradiranje staništa

Redovito praćenje glavnih parametara kvalitete poljoprivrednog zemljišta

Zaostala minska polja

Zagađivanje zemljišta teškim metalima Oduzete značajne površine iz poljoprivredne proizvodnje

Nema tačnih procjena o miniranim površinama

Direktna opasnost po bezbjednost stanovništvo i životinje

Uraditi karte ugroženosti minama Informisati javnost Deminirati poljoprivredne površine

U prethodnoj tabeli je predstavljen samo dio od preko 520 problema koji su identifikovani tokom procesa izrade LEAP dokumenta. Njihova prioritetizacija je izvršena na osnovu kriterijuma ustanovljenim kroz GAP proces i verifikovan kroz skupštinsku proceduru. Jedan dio problema je tako pretočen u projekte, naročito oni koji se finansiraju iz sredstava budzeta Opštine. Drugi dio je u zavisnoti od spremnosti predlagača pretvoren u projektne prijedloge i realizuje se po fazama. U nastavku teksta navode se najvažniji prioriteti i projekti projekti za realizaciju u opštini Gradiška.

44

7. IDENTIFIKOVANI PRIORITETI PO SEKTORIMA

7.1. Prioriteti u sektoru upravljanje kvalitetom vazduha

1. Smanjenje aerozagađenja iz industrije, domaćinstava a posebno iz saobraćaja. 2. Izmještanje graničnog prelaza i izgradnja novog autoputa (u toku).

7.2. Prioriteti u sektoru upravljanja vodnim resursima 1. Dalje proširenje vodosnadbijevanja gradskog i seoskog stanopvništva. 2. Zaštita vodoizvorišta i širenje kanalizacione mreže (pokrivensot mrežom sada je 28%). 3. Izgradnja gradskog prečistača otpadnih voda i uređaja u MZ Ortahova, G.Podgradci i N.Topola. 4. Saniranje majdana u Lijevče polju i uspostavljanje njihovih novih funkcija. 5. Sanacija i revitalizacija 420 km kanalske hidromeliracione mreže. 6. Upravljanje slivom rijeke Save na 48 km duž prolaska kroz opštinu Gradiška.

7.3. Prioriteti u sektoru upravljanja šumskim resursima 1. Kontrolisana i planska sječa šuma, plansko pošumljavanje i provođenje šumsko-uzgojnih mjera, kao i

nastavak procesa deminiranja. 2. Prema Zakonu o lovstvu uspostaviti gazdovanje lovištima i uspostaviti lovni menadžment, 3. Izvršiti oplemenjivanje divljači. 4. Pročistiti, izgraditi i markirati planinske staze na Kozari i Prosari.

7.4. Prioriteti u sektoru upravljanja poljoprivrednim i ostalim zemljištem 1. Zaštita poljoprivrednog zemljišta od zagađivanja sintetskim hemikalijama. 2. Uvođenje biološke kontrole štetnika na poljoprivrednim kulturama čime se djeluje na smanjenu

upotrebu insekticida korištenjem prirodnih predatora. 3. Odrediti stepen ugroženosti zemljišta pesticidima I granične vrijednosti pesticide u poljoprivrednom

zemljištu. 4. Osigurati uklanjanje divljih odlagališta smeća. 5. Napraviti snimak stanja oštećenosti zemljišta I izraditi kartu boniteta. 6. Izraditi plan održivog upravljanja zemljištem; Uspostaviti monitoring kvaliteta zemljišta sa istraživačkim

programima. 7. Razvijanje organske poljoprivredne proizvodnje; Podsticati proizvodnju zdrave hrane (uspostavljanje

pilot programa, klastera, finansijski podsticaji; Izraditi strategiju razvoja poljoprivrede u opštini Gradiška.

8. Model gazdovanja građevinskim, poljoprivrednim i šumskim zemljištem u funkciji održivog razvoja.

7.5. Prioriteti u sektoru upravljanja zelenim površinama

1. Izraditi dugoročnu strategiju razvoja zelenih površina, sa planovima revitalizacije parkova i ostalih zelenih površina i njihovim uvezivanjem sa zelenim površina naselja sa zelenilom u okruženju.

2. U okviru urbanističkog plana uraditi generalni plan zelenih površina; Izraditi urbanističke planove za svaku mjesnu zajednicu.

3. Ukloniti bespravno izgrađene objekte. 4. Napraviti planove sanacije i uređenja gradskih fasada u užem gradskom jezgru. 5. Uspostaviti ekološki informacioni sistem za cijelu opštinu u okviru INFO ED centra agencije za

lokalni razvoj.

45

7.6. Prioriteti u sektoru biodiverziteta

1. Očuvanje biološke raznolikosti na području opštine Gradiška. 2. Izvršiti utvrđivanje postojećeg stanja biodiverziteta i sprovoditi monitoring nad vrstama i

populacijama karakterističnim za ove predjele. 3. Animirati širu društvenu zajednicu za zaštitu. 4. Finansirati projekte koji su od značaja sa aspekta biodiverziteta u navedenim područjima

ponuđenim od strane NVO-a I drugih stručnih institucija. 5. Identifikovati zainteresovane regionalne, evropske i svjetske forume i fondove za finansiranje

projekata za zaštitu prirode.

7.7. Prioriteti u sektoru upravljanja komunalnim otpadom

1. Kontrolisano i selektivno odlaganje KČO. 2. Eliminacija divljih deponija smeća čišćenjem, odvozom i uništavanjem otpadnog materijala. 3. Optimizacija korišćenja regionalne deponije u Ramićima. 4. Fizičko uređenje deponije u Bok Jankovcu. 5. Instalacija zatvorenih kontejnera ugradski i seoskim mjesnim zajednicama i eko kontajnera u

školama. 6. Razdvojiti kontejnere za različite vrste otpadnih materija. 7. Edukacija potrošača o proizvodnji otpada u domaćinstvima i selektivnom odlaganju istog. 8. Odlukom o zaštiti okoline Zakonom uvesti stroge kazne za prekršioce-ZAGAĐIVAČ PLAĆA. 9. Zbrinjavanje opasnog otpada (medicinski otpad, klanični otpad, elektronski otpad, starog motornog

ulja, akumulatora, građevinskog i ambalažnog otpada i dr.). 10. Stalna medijska zastupljenost ekoloških emisija. 11. Realizirati projekte izgradnje sabirnih i reciklažnih centara . 12. Formirati pretovarni centar. 13. Napraviti postrojenje za reciklažu. 14. Napraviti katastar industrijskog otpada. 15. Izvršiti procjenu uticaja na životnu sredinu. 16. Ukloniti nelegalno locirane autootpade.

7.8. Prioriteti u sektoru poljoprivrede

1. Izgradnja kapaciteta poljoprivredne proizvodnje. 2. Izgradnja Agroindustrijske zone koja bi obezbjedila sigurno tržište za poljoprivredne proizvođače u

cilju plasmana njihovih proizvoda u okviru postojećih I predviđenih prerađivačkih kapaciteta. 3. Izgradnja kapaciteta i jačanje postojećih poljoprivrednih zadruga te osnivanje specijalističkih

zadruga (mljekarska, peradarska, govedarska). 4. Formiranje centara za razvoj sela, sa ciljem stvaranja i provođenja planova i programa za povećanje

proizvodnje, plasmana proizvoda i informativno – edukativnog programa. 5. Transformacija individualnih gazdinjstava u porodične farme. 6. Formiranje klastera poljoprivredne proizvodnje. 7. Mjere agrarne politike usmjeriti ka unapređenju primarne poljoprivredne proizvodnje. 8. Uspostavljanje veze između poljoprivrednih proizvođača i prerađivačkih kapaciteta. 9. Izrada strategije razvoja poljoprivrede opštine Gradiška. 10. Formiranje posebnog fonda za podršku projekata vezanih za poljoprivrednu proizvodnju. 11. Uvođenje poreskih olakšica I oslobađanja, garantovanih cijena, subvencija I premija. 12. Unapređenje tehnologije poljoprivredne proizvodnje (transfer novih ekološki prihvatljivih

tehnologija). 13. Razvijanje sistema kompostiranja organskog otpada kod poljoprivrednih proizvođača, kao i

proizvodnje biogasa. 14. Razvoj organske poljoprivredne proizvodnje. 15. Edukacija, razmjena informacija i promocija organske poljoprivredne proizvodnje; Pomoć u procesu

certifikacije organske proizvodnje. 16. Formiranje obrazovno razvojnog centra za poljoprivredu u okviru Srednje stručne škole u Gradišci

čija bi obrazovna komponenta bila usmjerena na učenike I stručno usavršavanje odraslih (stručna

46

predavanja, kursevi, seminari) a razvojna bi imala proizvodno – uslužni karakter (savjetodavna služba, usluge poljoprivredne mehanizacije).

7.9. Prioriteti u sektoru zdravstvene zaštite

1. Kontinuirano sprovoditi zakonom propisane mjere za zdrastvenu ispravnost vode. 2. Redovno obavještavati javnost o kvalitetu pitke vode. 3. Obezbijediti zdravstveno sigurnu hranu. 4. Provoditi preventivne mjere zdravstvene zaštite. 5. Provođenje mjera dezinfekcije, desinsekcije i deratizacije. 6. Izvršiti analizu uzroka morbiditeta i propisati mjere za njihovo minimiziranje. 7. Povećati broj i kvalitet objekata za sport i rekreaciju. 8. Poduzimati kampanje za bavljenje sportom, a protiv alkoholizma, narkomanije i pušenja. 9. Edukacija stanovništva o AIDS-u i drugim zvisnostima. 10. Poboljšati higijensko-sanitarne uslove u svim javnim objektima. 11. Riješiti problem pasa lutalica. 12. Usavršiti sistem obaveznih pregleda zuba kod predškolske i školske djece. 13. Izgraditi područne ambulante u većini mjesnih zajednica.

7.10. Prioriteti u sektoru omladine

1. Uspostaviti saradnju sa Centrom za socijalni rad, policijom i školama u pogledu većeg učešća mladih u borbi protiv ovisnosti od opojnih droga.

2. Favorizovati izradu programa protiv ovisnosti na lokalnom nivou. 3. Izrada i finansiranje projekta uspostavljanja prihvatilišta (sigurna kuća). 4. Provođenje edukativnih programa i savjetovanja mladih za planiranje porodice; Uspostaviti aktivnu

saradnju sa inspektorima, policijom, Centrom u pogledu prevencije krivičnih djela protiv imovine, nasilja u porodici, problema narkomanije, bezbjednosti saobraćaja i javnog reda i mira.

5. Povećati nivo uključenosti mladih u društveni život Gradiške. 6. Obezbjediti aktivno učestvovanje mladih u kreiranju politike za mlade na lokalnom nivou;

Uspostaviti komunikaciju i razmjenu informacija putem interneta, prezentacije, TV emisije, letaka, brošure, CD, DVD, sa opštinom, školama, medijima, javnim i poslovnim sektorom.

7. Postaviti info table u rurarnim područjima radi adekvatne informisanosti. 8. Organizovati periodične javne rasprave, neformalne i formalne posjete omladinskim orgnizacijama,

NVO-ima koji uključuju mlade, te formalnim i neformalnim grupama. 9. Podržati programe koji mladi kreiraju za unapređenje i očuvanje okoline. 10. Podići svijest mladih o očuvanju zdravlja; Uključivanje mladih u aktivnosti oko obilježavanja

značajnih međunarodnih dana posvećenih oko očuvanja zdravlja (Dan zdravlja, Dan borbe protiv AIDS-a, Dan borbe protiv pušenja…).

11. Organizovanje temetskih predavanja iz oblasti reproduktivnog zdravlja u saradnji sa školama od strane stručnih lica.

12. Organizovanje javnih kampanja o problemima mladih vezanim za očuvanje zdravlja. 13. Formirati poslovni inkubator u Gradišci. 14. Olakšati rad preduzetnicima koji zapošljavaju mlade ljude. 15. Budžetom predviđeti sredstva za projekte mladih. 16. Olakšati rad mladim preduzetnicima oslobađanjem od poreza.

7.11. Prioriteti u sektoru javnosti i medija

1. Uspostavljanje permanentnog I kontuiniranog ekološkog informisanja u lokalnim i državnim medijima.

2. Formiranje informacionog centra i razvoj ekološkog informacionog sistema. 3. Uvođenje ekološke edukacije u sve javne medije, pokretanje štampanih izdanja (eko časopisa,

biltena, brošura). 4. Jačanje NVO sektora.

47

7.12. Prioriteti u sektoru turizma i kulturno –istorijske baštine

1. Dalje institucionalno jačanje turističke organizacije Gradiška. 2. Napraviti strategiju razvoja turizma u opštini. 3. Izgraditi turističke kapacitete (izletišta, plaže, restorani, planinski domovi, trim i biciklističke staze, 4. Promovirati planinarski, rečni, lovni i ekoturizam. 5. Napraviti popis kulturno-istorijskih vrijednosti Izraditi projekte zaštite: stećaka, mlinova i vodenica,

starih objekata i dr. 6. Izgraditi arheološko ekološki park D.Dolina –Bardača.

7.13. Prioriteti u sektoru školstva 1. Podizanje ekološke svijesti kod učenika i nastavnika o potrebi zdravog načina života. 2. Pristupiti izradi kvalitetnih programa koji obuhvataju ekološku edukaciju za osnovne i srednje škole

putem kojih bi se ekološki sadržaji integrisali u redovnu nastavu preko postojećih eko sekcija. 3. Organizovanje predavanja sa ekološkim temama za učenike u cilju demonstriranja važnosti svakog

pojedinca u rješavanju ekoloških problema. 4. Uključiti obrazovanje o zaštiti okoline u školske programe. 5. Usklađivanje nastavno obrazovnih programa iz oblasti zaštite životne sredine sa evropskim

programima. 6. Izvršiti identifikaciju ekoloških problema u školama (procjena stanja svoje okoline) i pristupiti

njihovom rješavanju kroz planirane aktivnosti i projekte. 7. Izraditi metotodičke priručnike koji pored teorije daju pedagozima i nastavnicima koji vode eko

sekcije praktična upustva (koristiti primjere dobre prakse NVO-a u izdavanju stručnih publikacija na temu ekologije).

8. Organizovanje zajedničkih ekoloških aktivnosti za sve škole na području opštine Gradiška (eko kampovi, pošumljavanje, uklanjanje otpada sa javnih površina…).

9. Uspostavljanje računarsko – informativnog centra kojim bi se putem interneta razmjenjivale informacije o eko obrazovanju, te načinima rješavanja eko problema.

10. Uspostaviti mrežu eko škola - Mogućnosti primjene međunarodnog programa EKO škola na nacionalnim nivou kao jednog od modela za ekološko obrazovanje na nivou osnovnih I srednjih škola.

48

8. ZNAČAJNIJI PROJEKTI ZA REALIZACIJU U OPŠTINI GRADIŠKA14 AGROINDUSTRIJSKA ZONA N.TOPOLA Osnovni cilj projekta je izgradnja jedinstvenog kompleksa za prodaju poljoprivrednih proizvoda na veliko, za prodaju stoke, za prodaju stočne hrane, ogreva, poljoprivredne mehanizacije, đubriva skladišta za poljoprivredne i prehrambene proizvode, pogone i poslovne objekte za prehrambenu i pakersku industriju, kao i odgovarajući niz pratećih sadržaja. Predračunska projektna vrijednost projekta sa izgradnjom potrebne komunalne i institucionalne infrastrukture je 10.000.000Eura.

Slika 8 Idejno rješenje agroindustrijske zone N.Topola –projekat u toku FORMIRANJE POLJOPRIVREDNIH ZADRUGA U MZ OPŠTINE GRADIŠKA : ROGOLJI, DUBRAVE, TURJAK, ORAHOVA Formiranje opšte poljoprivredne zadruge zasnovane na savremenim zadružnim principima sa ciljem organizacije i unapređenja poljoprivredne proizvodnje na posjedima zadrugara i osiguranja plasmana proizvoda uz postizanje kvaliteta, kontinuiteta i količine proizvodnje. Predračunska vrijednost po zadruzi iznosi 110.000Eura.

14Projekti su nastali kroz učešće i verifikaciju javnosti tokom LEAP procesa.Koordintaror perojektnih aktivnosti je Agencija za lokalni razvoj Gradiška u partnesrtvu sa odjeljenjima lokalne uprave,, NVO i JKP .Projekti su anvedeni po redosledu prispeća.

49

CENTRI ZA RAZVOJ SELA U poljoprivrednu proizvodnja na teritoriju Opštine od kraja osamdesetih nisu zabilježena značajnija ulaganja. Proizvod nije prepoznatljiv i konkurentan, parcele su premale, poljoprivredna oprema je zastarjela.... Nema planiranja proizvodnje. Nema zajedničkog nastupa na tržištu. Uspostaviti centre na više lokacija u Opštini koji će poljoprivrednicima pomoći u stvaranju i provođenju plana i programa povećanja proizvodnje i konkurentnog plasmana specifičnih proizvoda, te će služiti kao informacijski, edukativni i razvojani centar. Centri za razvoj sela će pomoći poljoprivrednicima da osmisle i provedu financijski i ekološki održive planove ličnog i kolektivnog razvoja. Predračunska vrijednost projekta po jednom centru je 80.000Eura. SUŠARA VOĆE, POVRĆE I BILJE Instaliranje većeg broja individualnih sušara za voće, povrće i/ili ljekovito bilje na području Opštine. Predračunska vrijednost po sušari je 60.000 Eura. POLJOPRIVREDNO EDUKATIVNI CENTAR SA OGLEDNO-USLUŽNOM EKONOMIJOM Formiranje obrazovno-razvojnog Centra za poljoprivredu u okviru srednje stručne škole Gradiška koja će u edukativnom smislu doprinijeti dugoročnom unapređenju i razvoju konkurentne i održive poljoprivredne proizvodnje. Instalisanje ogledno-uslužnih voćnjaka, staklenika, farmi i laboratorija će omogućiti educiranje savremenih profila mladih poljoprivrednih proizvođača, ali i pružanje usluga ostalim proizvođačima u regiji Lijevče polja. Predračunska vrijednost projekta sa izgradnjom neophodnih kapacitetat je 830.000Eura. SAJAM POLJOPRIVREDE, PREDUZETNIŠTVA I EKOLOGIJE Projekat predstavlja veliku potrebu regije Liejvče polja za promocijom poljoropirvrednih proizvoda koja je pretežno poljoprivredni kraj i proizvodi veliku količinu poljoprivrednih proizvoda a nema tržište na kome bi plasiralo svoje proizvode. Ovim projektom bi se promovisali i preduzetnički kapaciteti ali i ekološki projekti. Ukupna vrijednost projekta 160.000Eura. STUDIJA VALORIZACIJE POLJOPRIVREDNIH FARMI U REGIJI SJEVEROZAPADNA BIH Izrada studije raspoloživih prirodnih resursa i infrastrukture u agraru sa stanovišta njihovog racionalnog korištenja, ukrupnjavanja i pretvaranja u porodične farme održive na tržištu. Identifikovati prirodne I ljudske resurse, kao I postojeću infrastrukturu u agraru kako bi se racionalno koristio njihov potencijal. Izrada preporuka za afirmaciju održivih porodčinih farmi. OSAVREMENJIVANJE PROIZVODNJE VOĆA (JABUKE) Angažovanje oko 25 plantažera, podizanje novih plantaža kvalitetnih sorti jabuka i nabavka manje mašine za kalibriranje i pakovanje voća što će dati veći ekonomski efekat za same proizvođače. Obezbeđivanje stručne pomoći poljoprivrednicima iz opštine Gradiška. Afirmacija novog načina proizvodnje voća, unapređivanje i osavremenjivanje proizvodnje voća nabavkom kvalitetnog sadnog materijala. Podizanje novih plantaža, kako bi se uposlilo nezaposleno stanovništvo i time doprinelo smanjenju siromaštva potrebna sredstva: 97,500€. PROIZVODNJA VISOKOKVALITETNOG ORGANSKOG ĐUBRIVA U POLJOPRIVREDNIM GAZDINSTVIMA Podsticanje razvoja organske poljoprivrede proizvodnjom visokokvalitetnog organskog đubriva – humusa u poljoprivrednim gazdinstvima na teritoriji Opštine Gradiška. Realizacija projekta u 30 gazdinstava u 10 naselja Opštine. Glavne aktivnosti projekta su edukacija poljoprivrednika, formiranje legla kalifornijskih glista, proizvodnja humusa i njegova primena potrebna sredstva: 82,500€. PAKERICE Trenutno je na tržištu opštine Gradiška, ali i na prostoru čitave regije BIH evidentno da ne postoji adekvatno upakovan i ambalažiran domaći proizvod, već je prisutan zastarjeli i prevaziđeni način pakovanja u gajbe, vreće, koji ne garantuje zaštitu, kvalitet i prepoznatljivost poljoprivrednog proizvoda.

50

Nabavkom pogona za kalibriranje, sortiranje i pakovanje voća i povrća sa sušarom i pakericom, otvara se mogućnost rješavanja tih problema na jedan organizovan i savremen način. S obzirom da postoji tržište poljoprivrednih proizvoda koji zahtjevaju usluge pakovanja kapaciteti pogona će biti maksimalno upošljeni, što omogućava ekonomsku održivost projekta. Održivost će se postići tako što će Zadruga naplaćivati usluge pranja, kalibriranja, sortiranja, pakovanja i ambalažiranja poljoprivrednih proizvoda, a korisnici ovih usluga dobiti savremeno upakovan i kvalitetan proizvod koji mogu plasirati na tržište po znatno većim cijenama.Potrebno je nabaviti linije za sortiranje, pranje, četkanje i kalibriranje voća i povrća i po potrebi pružiti tehničku podršku. Potrebna sredstva: 80,000€. . EKOLOŠKA PROIZVODNJA BILJA Ekološka poljoprivreda zakonski je uređena u zemljama EU. Osnovni zakon i jdan broj podzakonskih propisa propisuju dopuštene metode, opremu, sredstva i postupke koje poljoprivredni proizvođač mora zadovoljiti da bi se upisao kao ekološki proizvođač. Kako pri tome trebaju biti zadovoljeni najstroži međunarodni kriteriji za kvalitet zemljišta i poljoprivrednih proizvoda, sama potvrda o upisu u upisnik ekološke poljoprivrede jamči da će takva proizvodnja poštivati načela zaštite prirode u najvećoj mogućoj mjeri. Projekat koji se navodi treba da utvrdi sve elemente ekološke proizvodnje i da kroz pilot farme omogući prijelaz poljoprivrednog domaćinstva u sistem ekološke poljoprivrede pokrivanjem troškova ishođenja određenih uslova propisanih EU normama. MALE INVESTICIJE U POSTROJENJA ZA PRERADU MLIJEKA, MESA, MEDA, VOĆA, POVRĆA Autohtoni ruralni proizvodi održavaju kulturnu raznolikost a ujedno su sve cjenjeniji na tržištu. Održivi ruralni razvitak povezuje ekološku poljoprivredu i turističku ponudu sa zaštićenim područjima upravo kroz centre koji organiziraju sistemski dotok određenih proizvoda. Očekivani pozitivni utjecaji se odnose na poticaj privrednog oporavka. Potrebna sredstva po postrojenju 20.000 do 80.000Eura. ARHEOLOŠKO-EKOLOŠKI PARK DONJA DOLINA-BARDAČA Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika u Bosni i Hercegovini je na svojoj 28. sjednici, održanoj 4-11. septembra 2006. godine, donijela odluku da se za pilot projekat lokalnog razvoja u okviru Regionalnog programa za kulturno i prirodno naslijeđe Jugoistočne Evrope Savjeta Evrope, nominuje Arheološko-ekološki park Donja Dolina-Bardača.

Arheološki-ekološki park Donja Dolina-Bardača podrazumijeva bi dvije osnovne komponente:

1. prezentaciju arheološkog lokaliteta Donja Dolina, kao jednog od najznačajnijih praistorijskih nalazišta svoje vrste u ovom dijelu Evrope

2. prezentaciju zaštićenog područja prirode Bardača

Među najznačajnijim očekivanim rezultatima projekta u ovom trenutku bi mogli da se navedu samo neki pozitivni pomaci u oblasti:

o kvalitetne prezentacije izuzetno vrijednog arheološkog lokaliteta,

o doprinosa zaštiti i prezentaciji zaštićenog prirodnog područja Bardača,

o razvoja svih aspekata turizma u regionu, razvoja infrastrukture,

o podsticanje proizvodnje i ponude zdrave hrane, s obzirom da je region prioritetno poljoprivrednog karaktera,

o razvoj lova i ribolova,

o mogućnost otvaranja novih radnih mjesta, podsticanje domicilnog stanovništva na uključivanje u pojedine segmente pilot-projekta (mali smještajni kapaciteti, ponuda tradicionalne hrane, obnavljanje starih zanata) čime se postiže smanjenje nezaposlenosti i zaustavljanje odliva stanovništva iz regiona,

51

o podsticanje lokalne inicijative u širokom spektru mogućnosti koje pilot-projekat predviđa,

o podsticanje njegovanja i prezentacije kulturnih običaja i posebnosti, lokalnog diverziteta identiteta i doprinosa različitih populacija na pilot teritoriji,

o mogućnost razvoja programa edukacije - očigledna nastava, arheološko treninzi, ekološke radionice, likovne i radionice posvećene izučavanju praistorije, organizovanje školskih ekskurzija, razmjena sa obrazovnim institucijama iz inostranstva ...

o mogućnost organizovanja i održavanja naučnih skupova iz oblasti istorije, arheologije, ekologije, biodiverziteta, specijalozivanih oblasti agronomije...

IZRADA TRADICIONALNIH RUKOTVORINA I AUTENTIČNIH LOKALNIH SUVENIRA Tradicionalne rukotvorine još uvijek su dio svakodnevnih potreba jednog dijela seoskog stanovništva, dobro se plasiraju na gradskim tržištima i nezaobilazni su u turističkoj ponudi suvenira. Njihova proizvodnja je isplativa uz uvjet da su im kakvoća i količina stalni a plasman organizovan. Očekivani pozitivni uticaji: poticanje održivog razvoja proširenjem turističke ponude. OBNOVA KULTURNE BAŠTINE (NPR., ARHEOLOŠKA NALAZIŠTA, KAMENE I DRVENE NASTAMBE, MLINOVI –VODENICE, STARE PILANE I DR.) Očuvana kulturna baština važno i upečatljivo je učilište o istorijskom razvoju nekog kraja i stoga privlači sve veći broj posjetitelja među turistima kojima samo prirodne ljepote već duže vrijeme nisu dovoljne. Stoga se predviđa obnova starih objekata koji svjedoče o prijašnjem načinu stanovanja, obnova sojeničkog naselja –izgradnja replike, po čemu je naš kraj poznat prerade drva i poljoprivrednih proizvoda ili drugome. Posebno je važno obnoviti arheološka nalazišta Kijevcima, Vrbaški grad i dr., i ukomponovati ih u turističku ponudu. Očekivani pozitivni uticaji: poticanje održivog razvoja proširenjem turističke ponude. KANALIZACIJA U NASELJU ORAHOVA Projekat nastao u razvijao se kroz LEAP proces aktiviranjem lokalne zajednice. Kompletan projektni inžinjering vodi Agencija za lokalni razvoj, od koordinacije prikupljanja finansijskih sredstava, izade projekata, priibavljanje neophodnih dozvola, povezivanja partnera u projektu, raspisivanje tendera i nabavke materijala. Građani su sakupili 64% sredstva . Projekat je u fazi izvođenja garđevinskih radova, Nedostajuća sredstva za završetak projekta su 500.000KM .Ukupna vrijednost projekta 1.567021KM. REKREATIVNO TURISTIČKI KOMPLEKS ROMANOVCI Na površini od 34 ha na mjestu starog majdana sa 6 mini jezera prepunih otpada predviđa se izgradnja savremenog kompleksa za odmor i rekreaciju . Formiranje izletišta sa zanimljivim i atraktivnim sadržajima kao što su sportski tereni, jezerca za kupanje, bungalovi, ugostiteljski sadržaji, ali i trim i biciklistička staza, botanička bašta, ribnjaci za sportski ribolov. Projektna vrijednost je 140.000Eura UREĐAJI ZA PROČIŠĆAVANJE OTPADNIH VODA GRADSKOG JEZGRA, NASELJA G.PODGRADCI, ORAHOVA, N.TOPOLA Uraditi studije izvodljivosti za uređaje, iznaći sredstva i sprovesti kompletni inžinjering njihovog instalisanja. Predračunska vrijednost gradskog prečistača na bazi 10 000ES je 1.100.000 Eura . Predračunska vrijednost 3 biouređaja za prečišćavanje otpadnih voda u naseljima Orahova, N.Topola i G.Podgradci na bazi po 20000ES je 660.000Eura. KANALIZACIJA U NASELJU BRESTOVČINA Projekat nastao u razvijao se kroz LEAP proces aktiviranjem lokalne zajednice. Kompletan projektni inžinjering vodi Agencija za lokalni razvoj, od koordinacije prikupljanja finansijskih sredstava, izade projekata, priibavljanje neophodnih dozvola, povezivanja partnera u projektu, raspisivanje tendera i nabavke materijala.Ovim projektom se nastavlja razvojna komponenta u izgradnji kanalizacije koja je u Gradišci pokrivena sa samo 28% . Ukupna vrijednost projekta 2.721.424KM Za sada obezbeđeno uičešće građana, opštine i GAP projekta .Nedostaje 1.200.000KM.

52

PROJEKTI POBOLJŠANJA INFRASTRUKTURE U MJESNIM ZAJEDNICAMA: Vodovodi Kanalizacija Pristupni putevi i ceste- Modernizacija (asfaltiranje) oko 160 km lokalnih puteva Rasvjeta Uređenje društvenih prostorija Uređenje dječjih igrališta.

ZAŠTITA VODOIZVORIŠTA GRADIŠKA Proble zaštite vodoizvorišta pitke vode preko kojeg se snadbijeva gradski vodovod se svodi na prikupljanje i odvođenje fekalnih voda iz zona neposredno uz bunarska crpilišta. Opština Gradiška je uradila I fazu sa 500m magistralnog kolketora od fi 1000mm uzimanjem kreditnih sredstava od svjetske banke . II i III faza projekta se odnosi izgradnju preostalih dionica za koje je neophodno 600.000Eura. PROJEKAT REKONSTRUKCIJE CJEVOVODA GARDSKOG VODOVODA Zbog dotrajalosti (enormni gubici vode), štetnosto po zdravlje i nedovoljnog kapaciteta (izgrađen 1965. godine) i dotrajale i neuslovne gradske razvodne mreže potrebno je rekonstruisati 14.500 m pretežno azbestnih cjevovoda. RAZVOJ VODOSNADBIJEVANJA OPŠTINE GRADIŠKA –NOVIH 4000ES Projekat razvoja vodovodnog sistema za novih 4.000 domaćinstava (projektna dokumentacija, proširenje kapaciteta vodoizvorišta sa 240 l/ses na 400 1/zes, proširenje kapaciteta rezervoara sa 1.140 t3 na 4.070 t3, izgradnja distributivne i sekundarne mreže). SANACIJA 460KM HIDROMERILACIONE KANALSKE MREŽE Projekat sanacije i rekonstrukcije 460 km hidromelioracione kanalske mreže u Lijevču polju (zaštita od unutrašnjih voda kompletnog gradskog i prigradskog područja i oko 20.000 ha poljoprivrednog zemljišta) RAZVITAK INFRASTRUKTURE, S POSEBNIM NAGLASKOM NA PODRUČJA KOJA U RAZVITKU ZAOSTAJU ZA PROSJEKOM OPŠTINE GRADIŠKA Razvitak sistema temeljne fizičke infrastrukture na ruralnom prostoru. Zbog zaostajanja u razvitku infrastrukture u odnosu na urbana područja, na ruralnom prostoru je nužno poduzimanje mjera koje ce omogućiti njen brži razvitak. Razvitak fizičke infrastrukture preduslov je opšteg razvitka područja, a utiče na kvalitet života stanovnika. Ovim se programom osigurava podrška aktivnostima Agencije za lokalni razvoj na proširenju i obnovi fizičke infrastrukture, odnosno sistema vodosnadjevanja, kanalizacije i zbrinjavanja otpada. Na seljačkim gazdisntvima podupire se izgradnja infrastrukture, prvenstveno energetske, za potrebe izmještenih proizvodnih objekata, kao što su staje ili preradivački kapaciteti za proizvodnju proizvoda dodatne vrijednosti. Predmet i visina podsticaja: - sufinanciranje troškova izgradnje infrastrukture od javne mreže do proizvodnog objekta u udjelu do 50% - sufinanciranje troškova priključka na infrastrukturnu mrežu u udjelu do 50%. POVEĆANJE BROJA PROIZVODAČA EKOLOŠKIH PROIZVODA I SMANJENJE ONEČIŠĆENJA OKOLIŠA NA RURALNOM PROSTORU. Obzirom na zatečeno stanje poljoprivrednog sektora na ruralnom prostoru, jasno je da ustanovljena ograničenje predstavljaju nesavladivu prepreku većini gazdinstava u nastojanju proširenja proizvodnje radi povećanja dohotka konvencionalnom proizvodnom tehnologijom. Na razmjerno malim površinama proizvodnja može dobiti zadovoljavajući dohodak samo ako se radi o visoko vrijednom proizvodu ili intenzivnoj proizvodnji.

53

Visoko vrijedni proizvodi ekološke poljoprivrede stoga su postojeća prilika za dio seljačkih gazdinstava u opštini Gradiška . Istovremeno se ova proizvodnja temelji na tehnikama i inputima koji povoljno djeluju na životnu sredinu, i time povećavaju atraktivnost seoskog prostora. Posebno treba imati u vidu ekološku proizvodnju stočarskih proizvoda, koja podrazumijeva držanje životinja skladno zahtjevima za dobrobit životinja. Ovom se mjerom namjerava omogućiti lakši prijelaz na ekološku proizvodnju onim gazdinstvima koja pokažu zanimanje i imaju nužne uslove za ovu djelatnost Aktivnosti: sufinanciranje troškova pokretanja i nadzora ekološke proizvodnje. Korisnici: komercijalna poljoprivredna gazdinstva koja imaju uslove te za pokretanje ekološke poljoprivredne proizvodnje ili se njome već bave. PROJEKAT IZGRADNJE POGONA ZA OTKUP, PRERADU VOĆA, POVRĆA I GLJIVA Zemljoradnička zadruga Orahova. S obzirom na konfiguraciju opštine Gradiška ( voćarski krajevi) i da velika većina stanovništva ostvaruju dodatne prihode od proizvodnje voća i povrća, to bi izgradnja ovakvog proizvodnog kapaciteta unaprijedila i proširila proizvodnju što bi imala znatan financijski efekt za ruralno stanovništvo. POSLOVNI INKUBACIONI CENTAR Adaptacijom postojećeg objekta dobilo bi se 700m2 poslovno-uslužnog i 500m2 proizvodnog prostora za funkcionisanje omladinskog inkubacionog biznis centra. U njemu bi se moglo zaposliti cca 80 do 100 nezaposlenih obrazovanih omladinaca. Predračunska vrijednost uspostavljanja centra je 220.000Eura. USPOSTAVA RAZVOJNO-EKOLOŠKOG INFO CENTRA U ovom trenutku, pristup informacijama na području Opštine Gradiška otežan je zbog nedovoljno razvijene informatičke podrške aktivnostima Opštine, te nepostojanja efikasnog sistema komunikacije sa građanima. Uspostava Sistema upravljanja informacijama koji omogućava pravovremen i slobodan pristup informacijama svim građanima koji za to imaju potrebu.Centar će se instalisati u okviru aktivnosti Agencije za lokalni razvoj. Sa svim svojim kapacitetitma za informisanje, edukaciju i distribuciju informacija. Predračunska vrijednost projekta je 62.000Eura. IZRADA STUDIJE IZVODLJIVOSTI - ISKORIŠTAVANJE VODOPLAVNOG PODRUČJA U GRADIŠCI ZA PODIZANJE PLANTAŽA BRZO RASTUĆEG DRVEĆA Potrebno je napraviti studiju koja bi dala odgovor što sa velikom površinom koja se plavi i predstavlja neiskorišteni resurs.Odgovor na ovo treba da bude u formiranje plantaža drveta sa kratkim ciklusoim rasta, koja bi se koristila kao energetsko dvro, kao sirovina u industriji papira, ambalaže ali i kao medonosne biljke. Posebna korist plantaža bi bila za vodoplavno područje koje bi dobilo veću apsorpcijsku moć plavnih voda. Vrijednost studije 50.000Eura. ENERGETSKE PLANTAŽE U VODOPLAVNOM PODRUČJU GRADIŠKE Opština Gradiška je locirana uz obalu rijeke Save, koja duž njenih 50 kilometara obale nije uvijek prijateljski naklonjena i plavi veliki broj oranica u nebranjenom području –pogotovu na potezu K.Dubica –Gradiška . Tokom proleća i jeseni tu su velika jezera koja predstavljaju neiskorišćeni resurs. Namjera nam je da najpre kroz studiju izvodljivosti pronađemo najpovoljniji način iskorišćenja tog područja, kroz sadnju mekog/energetskog/medosnog drveća. PILOT PROJEKAT EKO ŠKOLE Osnovna škola „Petar Kočić“ N.Topola je afirmisala ekološki pristup u svojoj sredini kroz odličan rad svoje eko sekcije koja je postigla zapažene rezultate. Pobjedila je i na takmičenju za najbolji crtež iz oblasti zaštite životne sredine u okviru LEAP procesa. Škola je odlučila da bude pilot škola za uvođenje certifikata eko škole i ispuni 7 principa koji su prema EU standardima neophodni za to. EKO FOND GRADIŠKE Definisani projekti proistekli kroz LEAP proces i oni koji se tek trebaju definisati, ne mogu se realizovati bez eko fonda –sredstava prikupljenih po PRINCIPU –ONEČIŠĆIVAČ PLAĆA, potrebno je realizovati

54

kampanju formiranja takvog fonda sa inicijalnim sredstvima za izradu dokumentacije projekata održivog razvoja i zaštitet životne sredine. Za neke projekte se ponekad dovoljna jako mala sredstva . PROGRAM UPRAVLJANJA TOKOM RIJEKE SAVE KROZ GRADIŠKU Novi život rijeke Save u Gradišci-ribolov, nautički sprotovi, gradska plaža, marina, šetalište sa više sadržaja, manifetsacija „Gradiško ljeto na Savi“. LOKALNI AKCION PLAN ZAPOŠLJAVANJA -LAPZ Strategijski dokument-glavni izlaz projekti i akcioni plan-brojčani prijedlozi indikatora su idejni –potrebno ih je razraditi: AGIZ –novih 4000 radnih mjesta Razvoj start up MSP- 1000 radnih mjesta Nove zadruge -200 radnih mjesta Inkubator -100 radnih mjesta Omladinsko preduzetništvo –60 radnih mjesta Pogon invalidnih lica -20 radnih mjesta Zanastvo-80 radnih mjesta Svako selo po fabrika -20 fabrika – 300 radnih mjesta.

UREĐENJE POSTOJEĆIH I IZGRADNJA GRADSKOG GROBLJA SA KAPELAMA Izrada projektne dokumentacije, kojom će se zaustaviti širenje gradskih grobalja (zbog urbanih uslova i/ili šljunkovitog i vodopropustnog tla) i na dugoročnijoj osnovi rješiti gradsko groblje sa objektom za sahrane, uređenje građevinskog zemljišta, urbanističko odnosno građevinsko uređenje groblja/grobalja, određivanje organizacije koje će gazdovati grobljima, kao i izrada programa uređenja, nosioca gazdovanja i nadzora nad lokalnim grobljima. PROJEKAT OPŠTINSKOG ARHIVA Aktivno, pasivno i elktronsko arhiviranje planske, projektned i druge dokumentacije uz uvođenje registra dokumenata shodno planu uvođenja ISO 9000 u organe lokalne uprave. Skeniranje i arhiviranje postojeće planske i geodetske dokumenatcije opština Gradiška. SPORTSKA DVORANA Gradiška nema dvoranu za sportove u zatvorenom. Neophodna je dvorana sa 1200-1500 mjesta za razvoj sporta i kulture. Postoji lokacija i idejni projekat. Preračunska sredstva projekta iznose 6.000.000KM. PROJEKTI PREMA PROGRAMU UPRVALJANJA ČVRSTIM OTPADOM OPŠTINE GARDIŠKA Program definiše rešavanje problema u vezi prikupljanja, deponovanja i transporta čvrstog otpada u okviru regionalnog sistema odlaganja čvrstog otpada (projektovanje sistema, izgradnja transportne stanice, nabavke kontejnera, transportnih sredstava, pretovarno reciklažnog centra i druge prateće opreme). PUT MRAKOVICA PODGRADCI I PUT GRADIŠKA BARDAČA Ovi putni pravci peredstavljaju regionalne dionice koje povezuju Gradišku sa turističkim destinacijama prema Nacionalnom parku Kozara i rezervatu ptica i ribnjacima Bardača. IZGRADNJA MUZEJA Sakupljanje starih predmeta, fotografija, slika, knjiga, audio i video zapisa i drugih etno elemenata koji govore o burnoj istoriji naroda na području Kozare, Prosare i Lijevče polja tokom minulih vremena. Posebna pažnja se psvećuje izradi replika pronađenih arheoloških predmeta sa lokaliteta opštine Gradiška počev od čuvenog praisorijskog čamca, sojenica uz Savu i dr. Ovim bi se obogatio fond zavičajnog muzeja i sačuvali od zaborava mnogi interseantni momenti iz istorije .

55

IZVIĐAČKA ŠKOLA U PRIRODI “Čudna šuma” Potrebna sredstva: 27.000KM IZGRADNJA REKREATIVNE TRIM STAZE Potrebna sredstva: 18.200KM VOLONTERSKI KAMP KOZARA 2007. Pottrebna sredstva: 14.400KM PRENAMJENA NAPUŠTENE ŠKOLE U SELU KOZARA U PLANINARSKI DOM Potrebna sredstva: 64.400KM KOMPOSTIRANJE U LOKALNOJ ZAJEDNICI Potrebna sredstva: 18.400KM

SKATE PARK

Potrebna sredstva 15.100 KM EKOLOŠKI I RURALNI TURIZAM POVEZANI SA ZAŠTITOM PRIRODE Sve je veća potražnja za različitim oblicima seoskog turizma. Uspješnom se pokazala kombinacija tradicionalnog načina življenja s aktivnostima u prirodi. Preliminarna procjena utvrdila je velik turistički potencijal na području opštine Gradiška, posebno u područjima Kozare i Prosare ali i pojedinim destinacijama u Lijevče polju. Mala porodična domaćinstva su idealna za ugostiteljstvo i/ili smještaj turista sa očekivanim pozitivnim utjecajima - smanjenje izravnog korištenja prirodnih dobara, osiguranje samofinanciranja za porodična domaćinstva. STUDIJA KORŠIĆENJA ALTERNATIVNIH IZVORA ENERGIJE Alternativni izvori energije direktno doprinose zaštiti prirode smanjenjem onečišćenja emisijama štetnih materija koje nastaju kod klasičnih oblika proizvodnje energije. Stoga će se poticati korištenje bio-dizela. Radi saniranja postojećih onečišćenja poticat će se uklanjanje čvrstog drvenog otpada odbačenog u šumi. Posebno će biti apsotrofirani upotreba bio-dizela i biogasa. Očekivani pozitivni utjecaji: smanjenje onečišćenja tla, vode i vazduha emisijama štetnih materija iz naftnih derivate, kao i odstranjavnje animalnog i drugog energetski korisnog otpada sa tla.

56

9. KAKO SE PROCES NASTAVLJA?

Na narednom zasjedanju lokalne skupštine tokom februara mjeseca LEAP ide na usvajanje. Nakon toga postaje zvaničan dokument jer obezbjeđuje zakonsku osnovu za svoje sprovođenje.

Ovim planom se obezbjeđuje pretpostavka da se u projekciji budžeta za 2007.godinu predvidi stavka

vezana za sredstva koja će biti planirana za finansiranje projekata vezanih za zaštitu životne sredine. Predložio bi da ALORG i dalje radi na LEAP-u: Prati, Informira, Unapređuje ..... Neophodno je da nadležne institucije zadužene za kontrolu kvaliteta životne sredine najmanje jednom

informišu lokalnu skupštinu o tome koje su aktivnosti preduzete i koje se planiraju preduzeti a vezane su za realizaciju LEAP-a.

Značajnu ulogu u nastavljanju procesa LEAP-a ima Agencija za lokalni razvoj koja je osposobljena stručnim

i ostalim potrebnim potencijalima da može da prati i unapređuje proces LEAP-a. Tim prije, jer je Agencija pojačana sa nemačkim konsultantom u stalnom radnom odnosu i ima kontakte sa vodećim razvojnim i drugim EU institucijama i NVO organizacijama, kao što su GTZ/Kfw, DEZA, DRC, SIDA … Posebna uloga se ogleda u pripremi i implementaciji projekata odrfživog razvoja i zaštite životne sredine.

ZAŠTO JE VAŽNO IMATI LEAP?

Ideja održivog razvoja nastoji standarde života ljudi u određenoj lokalnoj zajednici zasnivati na racionalnom korištenju dostupnih lokalnih prirodnih resursa. Na taj način se neće budućim generacijama onemogućiti udovoljavanje svojih potreba. Takav pristup se zasniva na ideji, da ovaj svijet nismo naslijedili od predaka, već ga posuđujemo od svoje djece.

Za aktivno djelovanje na unapređenju i očuvanju kvaliteta okoline, kao važnoj komponenti održivog razvoja, svaka sredina mora da:

- utvrdi resurse koji joj stoje na raspolaganju, - pronalazi realne mogućnosti za realizaciju pojedinih aktivnosti, - povezuje se sa sličnim programima većih ili manjih administrativno političkih zajednica, naročito nacionalnim

akcionim planom za životnu sredinu (NEAP), - koristi mogućnost da prilikom donošenja odluka lokalna zajednica mora obavezati sva nova postrojenja koja

se projektuju na njenoj teritoriji, da su izvedena po standardima koji onemogućuju prekomjerno onečišćavanje i doprinose poboljšanju kvaliteta životne sredine,

- obezbjeđuje, a na neki način obavezuje lokalne inspekcije (ekološku, komunalnu...) na njen pojačan rad kada je u pitanju kvalitet životne sredine,

- povezuje rad svih službi na lokalnom nivou koje imaju određene ingerencije u zaštiti životne sredine.

Finansijski i ljudski resursi pogotovo u vezi zaštite životne sredine su u pravilu uvijek ograničeni, a lokalni plan daje smjernice njihovog racionalnijeg korištenja.

LEAP ima važnu ulogu da konstatuje probleme zagađivanja životne sredine, a nikako da bude razlog za

zatvaranje toga preduzeća, koje ima ogroman značaj za našu lokalnu zajednicu. Lokalni akcioni plan za životnu sredinu podrazumijeva da se ti problemi identifikuju, rangiraju i rješavaju tamo

gdje ih je moguće riješiti. Lokalni akcioni plan za životnu sredinu ima direktne veze sa Strateškim planom razvoja OpštineGradiška koji u

jednom od svojih najvažnijih ciljeva i zadataka uvrštava održivi razvoj i unapređenje životne sredine. Imajući u vidu navedeno može se konstatovati da će implementacija strateškog plana razvoja Opštine dovesti

do povećanja privrednog razvoja, a samim time i određenog finansijskog izdvajanja za životnu sredinu, bilo preko odgovarajućih taksi ili čak obezbeđivanjem određenih sredstava kandidiranjem projekata koji proizlaze iz LEAP-a prema međunarodnim finansijskim institucijama.

Kod izrade LEAP posebno se vodilao računa o onim projektima i aktivnostima, koje doprinose ukupnom razvoju i smanjenju siromaštva i povećanju broja zaposlenosti, a k tome doprinose na direktan ili indirektan način i poboljšanju kvalitete okoliša treba dati prioritet.

57

10. KOMPLETAN AKCIONI EKOLOŠKI PLAN OPŠTINE GRADIŠKA TEMATSKA OBLAST: KVALITET VAZDUHA

Cilj Mjera Opis aktivnosti Karakter mjera

Nivo djelovanja

Ciljna grupa/Nosilac aktivnosti Rok

Mogući izvori finansiranja

C1 Smanjenje aerozagađenja iz industrije M1 Sačiniti katastar zagađivača institucionalni L,RE LU, RV KR OB,RB M2 Prikupljanje podataka o nivou zagađenja institucionalni L,RE LU, RV KR OB,RB

M3 Stalna kontrola svih zagađivača sistematskim inspekcijskim nadzorom institucionalni L,RE LU, RV DR OB,rB,DB

M4 Mjerenje imisije zagađujućih materija institucionalni L,RE LU, RV SR OB,RB C2 Smanjenje aerozagađenja iz domaćinstava M1 Sačiniti katastar zagađivača institucionalni L LU KR OB M2 Pratiti gradnju dimnjaka nedozvoljene visine institucionalni L LU DR OB M3 Informisanje i edukacija građana institucionalni L LU,NVO DR OB, RB.DO C3 Smanjenje aerozagađenja iz saobraćaja

M1 Kontrola emisije izduvnih gasova i tehničke ispravnosti vozila institucionalni L,RE LU, RV DR OB, RB.DO

M2 Kontrola kvaliteta goriva institucionalni L,RE LU, RV DR OB, RB.DO M3 Sadnja zaštitnog zelenog pojasa pored saobraćajnica investicioni L,RE LU, RV DR OB, RB.DO C4 Kontrolisano spaljivati otpad M1 Kontrolisati zatvorenost kontejnera institucionalni L LU,JKP DR OB M2 Kontrola eko dvorišta institucionalni L LU,JKP DR OB C5 Instalirati sistem monitoringa imisije

M1 Instalirati mjernu stanicu kod magistralnog puta u gradskoj zoni i postaviti displej u centru grada investicioni L,RE LU,RV SR OB,RB

M2 Mjeriti i imisuju SO2, NO2, CO, O3 i polena investicioni L,RE LU,RV DR OB,RB

M3 Kontrola ispravnog funkcioniranja sistema sagorijevanja (ložišta i dimnjaci) institucionalni L,RE LU,RV DR OB,RB

M4 Njegovanje i proširivanja zelenih površina investicioni L LU SR OB M5 Kontinuirano čišćenje i pranje ulica institucionalni L LU SR OB C6 Riješiti problem toplifikacije grada M1 Napraviti idejni projekat dalje toplifikacije grada investicioni L LU KR OB

58

TEMATSKA OBLAST:

NIVO BUKE

C1 Uspostaviti sistem mjerenja i upravljanja bukom M1 Uspostavljanje mjernih stanica u gradskoj zoni investicioni L LU SR OB, RB

M2

Provjeriti isprojektovanu i ugrađenu izolacionu zaštitu (zvučnu) industrijskih objekata i predložiti odgovarajuće mjere investicioni L LU SR OB, RB

M3 Izmještanje magistralnog puta M14 iz gradske zone investicioni RE RV KR RB TEMATSKA OBLAST: UPRAVLJANJE VODNIM RESURSIMA

C1 OMOGUĆITI KVALITETNO VODOSNABDIJEVANJE STANOVNIŠTVA

M1 Napraviti koncept racionalnog korišćenja vode institucionalni L LU KR OB M2 Izgraditi nove sisteme vodosnabdjevanja investicioni L LU SR SVI

M3

Prikupljanje potrebnih podataka i izrada katastara (I) izvora (II) hidroloških podataka (kvantitativno-kvalitetne karakteristike) (III) površinskih i podzemnih voda (IV) korisnika i zagađivača vode (V) hidroloških objekata i postrojenja; institucionalni L LU DR OB,DO

M4 Ispitati potencijal i kvalitet podzemnih voda investicioni L LU KR OB,DO

M5 Uspostaviti zaštitne zone oko izvorišta koji se koriste za vodosnabdijevanje investicioni L LU, RV KR OB,DO

M6 Redovno ispitivanje kvaliteta vode za piće investicioni L LU KR OB,DO C2 OČIŠĆENI, POTOCI, RIJEKE I MAJDANI

M1 Uspostavljanje kanalizacione mreže na teritoriji kompletne opštine investicioni L SVI SR

SVI

M2 Izgraditi postrojenja za primarno i sekundarno prečišćavanje otpadnih voda investicioni L,RE

SVI DR

SVI

M3 Čišćenje rijeka, potoka i majdana od čvrstog otpada investicioni L.RE,D LU,RV SR OB,RB,DO

M4 Uskladiti zakonsku i institucionalnu regulativu u oblasti monitoringa voda i vodotoka institucionalni RE RV SR RB

M5 Kontinuirano pratiti čistoću voda i vodotoka institucionalni L LU KR OB,RB C3 UPRAVLJANJE SLIVOM RIJEKE SAVE

M1

Izrada plana upravljanja slivom rijeke Save na teritoriji opštine Gradiška u širem međunarodnom okruženje shodno planu Upravljanja riječnim slivovima BIH institucionalni L LU, ALORG KR OB

59

TEMATSKA OBLAST: UPRAVLJANJE ŠUMSKIM BOGATSTVIMA C1 KONTROLISANA I PLANSKA SJEČA ŠUME M1 Redovan inspekcijski nadzor institucionali L,RE LU, KR OB M2 Napraviti plan sječe i pošumljavanja institucionali L,RE LU,RV,JP KR OB

M3 Prema propisima osigurati upravljanje šumama i šumskim zemljištem i provođenje šumsko-uzgojnih mjera institucionali L,RE LU,RV SR OB

M4 Popularizirati sekcije Mladih gorana u školama institucionali L,RE LU,NVO KR OB,DO C2 Sprečavanje krivolova

M1 Prema Zakonu o lovstvu uspostaviti gazdovanje lovištima i uspostaviti lovni menadžment institucionali L, JP LU,RV SR OB

M2 Izvršiti oplemenjivanje divljači investicioni L,JP LU,RV DR OB,DO

M3 Pročistiti, izgraditi i markirati planinske staze na Kozari i Prosari investicioni L LU,RV DR OB,DO

TEMATSKA OBLAST: UPRAVLJANJE ZEMLJIŠTEM

C1 Zaštita poljoprivrednog zemljišta od zagađivanja sintetskim hemikalijama

M1 Primjena plodoreda uz izbjegavanje monokulture u gajenju poljoprivrednih kultura

investicioni institucionali L LU SR OB

M2

Uvođenje biološke kontrole štetnika na poljoprivrednim kulturama čime se djeluje na smanjenu upotrebu insekticida korištenjem prirodnih predatora

investicioni institucionali L, RE LU,RV KR OB,DO,RB

M3

Uvođenje integrisanog sistema poljoprivredne proizvodnje koji smanjuje upotrebu pesticida i akcentira pronalaženje načina za njihovu zamjenu

investicioni institucionali L, RE LU,RV DR OB,DO,RB

M4

Razvijanje organske poljoprivredne proizvodnje (uspostavljanje pilot programa, klastera, finansijski podsticaji)

investicioni institucionali L,RE

LU.RV, ALORG DR OB,DO

M5 Pojačati rad inspekcija u pogledu kontrole nad prometom i primjenom pesticida investicioni L,RE LU KR OB,DO

C2 Rekultivacija i revitalizacija degradiranog zemljišta M1 Uspostaviti registrar degradiranog zemljišta institucionali L,RE LU,RV KR OB,DO M2 Rekultivisati degradirano zemljište –PROJEKTI investicioni L LU, ALORG KR OB,DO

C3 Popraviti fizičke, hemijske i biološki kvalitet zemljišta (plodnost zemljišta)

M1 Uspostaviti rad laboratorije za analizu zemljišta investicioni L,RE LU,RV, ALORG KR OB,DO

M2 Izraditi strategiju razvoja poljoprivrede u opštini Gradiška investicioni L LU ALORG KR OB,DO

60

M3 Razviti sistem klasterske poljoprivredne proizvodnje investicioni L LU ALORG SR OB,DO M4 Podsticati proizvodnju zdrave hrane investicioni L,RE LU,RV KR OB,DO,RB

M5 Pojačati rad inspekcijske službe za kontrolu sadržaja teških metala u mineralnim đubrivima investicioni L LU,RV KR OB,DO,RB

M6 Edukacija poljoprivrednih proizvođača u interesu zaštite plodnosti zemljišta i pravilne upotrebe pesticida institucionali L LU ALORG SR OB,DO,RB

M7 Podizanje društvenog i socijalnog standarda u ruralnim područjima institucionali L,RE LU,RV DR OB,DO,RB

C4 Smanjiti zagađivanje ili kontaminaciju zemljišta M1 Osigurati uklanjanje divljih odlagališta smeća institucionali L LU, KR OB,DO

M2 Napraviti snimak stanja oštećenosti zemljišta I izraditi kartu boniteta institucionali L,RE

LU,RV ALORG KR OB,DO,RB

M3 Izraditi plan održivog upravljanja zemljištem institucionali L,RE LU,RV ALORG KR OB,DO,RB

M4 Uspostaviti monitoring kvaliteta zemljišta sa istraživačkim programima

institucionali investicioni L,RE

LU,RV ALORG SR OB,DO,RB

M5 Odrediti stepen ugroženosti zemljišta pesticidima I granične vrijednosti pesticide u poljoprivrednom zemljištu

institucionali investicioni L,RE

LU,RV ALORG KR OB,DO,RB

C5 Rekultivacija i revitalizacija poljoprivrednog zemljišta M1 Izraditi katastar oštećenog poljoprivrednog zemljišta institucionali L LU ALORG KR OB,DO

M2 Donošenje prostornog plana opštine kojim će biti definisana buduća namjena poljoprivrednog zemljišta institucionali L LU KR OB

M3 Izrada projekata za rekultivaciju I revitalizaciju poljoprivrednog zemljišta institucionali L LU ALORG SR SVI

M4 Usmjeravanje proizvodnje poljoprivrednih kultura u zavisnosti od postojećih zemljišnih i ekoloških uslova

Institucionali investicioni L LU SR SVI

61

TEMATSKA OBLAST: UPRAVLJANJE ZELENIM POVRŠINAMA

C1 Povećati zastupljenost zelenih površina na području opštine

M1 U okviru urbanističkog plana uraditi generalni plan zelenih površina institucionalni L LU KR OB

M2 Izraditi urbanističke planove za svaku mjesnu zajednicu institucionalni L LU KR OB,DO M3 Pojačavanje intenziteta održavanja zelenih površina investicioni L LU KR OB M4 Povećanje i poboljšanje ukupne površine zelenila u gradu investicioni L LU KR OB M5 Urediti izletišta i mjesta za odmor investicioni L LU KR OB,DO M6 Ukloniti bespravno izgrađene objekte institucionalni L LU KR OB

M7 Izraditi planove revitalizacije parkova i ostalih zelenih površina institucionalni L LU ALORG KR OB

M8 Napraviti planove sanacije i uređenja gradskih fasada u užem gradskom jezgru

institucionalni, investicioni L LU KR OB

TEMATSKA OBLAST: PRIRODNE VRIJEDNOSTI I BIODIVERZITET

C1 Očuvanje biološke raznolikosti na području opštine Gradiška

M1 Aktivno uključivanje lokalne vlasti u zaštiti predjela od posebnog značaja sa aspekta biološke raznolikosti institucionalni L,RE LU,RV KR OB,DO,RB

M2 Izrada programa korištenja i zaštite od strane lica ili organizacija kojima je područje dato na korištenje

Institucionalni investicioni L LU,JP KR OB,DO

M3 Animirati širu društvenu zajednicu za zaštitu prirode Investicionalni institucioni L LU KR OB,DO

M4 Vršiti edukativni rad na svim nivoima obrazovnih institucija (predškolske, osnovne, srednjoškolske i univerziteti) institucionalni L LU KR OB,DO

M5

Finansirati projekte koji su od značaja sa aspekta biodiverziteta u navedenim područjima ponuđenim od strane NVO-a I drugih stručnih institucija investicioni L,RE LU,RV KR OB,DO,RB

M6

Izvršiti utvrđivanje postojećeg stanja biodiverziteta i sprovoditi monitoring nad vrstama i populacijama karakterističnim za ove predjele

Institucionalni investicioni L LU KR OB,DO

M7

Identifikovati zainteresovane regionalne, evropske i svjetske forume i fondove za finansiranje projekata za zaštitu prirode institucionalni L LU KR OB,DO

62

C2

Izrada programa i projekata koji se odnose na postojeće i ugrožene , biljne i životinjske vrste kako bi se spriječila njihova daljnja eksploatacija i ugrožavanje

M1

Identifikovati postojeće i ugrožene biljne i životinjske vrste, staviti iste pod određeni stepen zaštite kao i druga područja sa visokim stepenom bioraznolikosti institucionalni L,RE LU,RV KR OB,DO,RB

M2

Obrazovati tim stručnih lica za identifikaciju biljnih I životinjskih vrsta u okviru postojećeg ekosistema za sprovođenje planiranih aktivnosti zaštite institucionalni L LU KR OB,DO

M3

Zainteresovati lokalnu zajednicu za projekte od značaja za očuvanje biodiverziteta

Investicioni institucionalni L LU KR OB,DO

M4 Animirati NVO-e I građane da se aktivno uključe u projekte za zaštitu prirode

Investicioni investicioni L LU KR OB,DO

M5

Pristupiti izradi programa zaštite biodiverziteta na lokalnom nivou tako da lokalna uprava ima nadzor nad korištenjem i staranjem u okviru zaštićenih područja institucionalni L LU KR OB,DO

M6 Edukovati stanovništvo za ponašanje u prirodi I prema prirodi institucionalni L LU KR OB,DO

M7 Uvesti biomonitoring u okviru postojećih ekosistema investicioni L LU KR OB,DO

M8 Organizovati popularna predavanja za građanstvo o značaju očuvanja autohtonih vrsta institucionalni L LU KR OB,DO

M9 Kontuinirano raditi na planovima proširenja zaštićenih prirodnih područja na području opštine institucionalni L LU KR OB,DO

TEMATSKA OBLAST: UPRAVLJANJE KOMUNALNIM ČVRSTIM OTPADOM C1 Kontrolisano i selektivno odlaganje KČO

M1 Eliminacija divljih deponija smeća čišćenjem, odvozom i uništavanjem otpadnog materijala

institucionalni, investicioni L LU,JP KR OB,DO

M2 Optimizacija korišćenja regionalne deponije u Ramićima institucionalni, investicioni L LU,JP KR OB,DO

M3 Organizovano sakupljanje i odvoženje KČO institucionalni, investicioni L LU,JP KR OB,DO

M4 Instalacija zatvorenih kontejnera u seoskim mjesnim zajednicama i eko kontajnera u školama investicioni L LU,JP KR OB,DO

63

M5 Nastaviti akcije "April-mjesec čistoće" institucionalni, investicioni L LU KR OB,DO

M6 Fizičko uređenje deponije u Bok Jankovcu investicioni L LU,JP KR OB,DO

M7 Edukacija potrošača o proizvodnji otpada u domaćinstvima i selektivnom odlaganju istog institucionalni L LU KR OB,DO

M8 Razdvojiti kontejnere za različite vrste otpadnih materija institucionalni L LU,JP KR OB,DO

M9 Kontinuirano nadgledati način odlaganja otpada na cijelom području opštine institucionalni L LU KR OB,DO

M10 Odlukom o zaštiti okoline uvesti stroge kazne za prekršioce institucionalni L LU KR OB,DO

M11

Zbrinjavanje opasnog otpada (medicinski otpad, klanični otpad, elektronski otpad, starog motornog ulja, akumulatora, građevinskog i ambalažnog otpada i dr.)

institucionalni, investicioni L LU KR OB,DO

M12 Organizovati prikupljanje "sekundarnih sirovina" investicioni L LU,JP KR OB,DO

M13 Napraviti studiju izvodljivosti za kompostiranje i reciklažu "sekundarnih sirovina" institucionalni L LU ALORG KR OB,DO

M14 Stalna medijska zastupljenost ekoloških emisija institucionalni L LU KR OB,DO

M15 Formirati pretovarni centar institucionalni, investicioni L

LU,JP ALORG KR OB,DO

M16 Napraviti postrojenje za reciklažu institucionalni, investicioni L LU,JP KR OB,DO

M17 Realizirati projekte izgradnje sabirnih i reciklažnih centara L LU ALORG KR OB,DO C2 Urediti autootpade i kontrolisati industrijski otpad M1 Napraviti katastar industrijskog otpada institucionalni L LU ALORG KR OB,DO M2 Izvršiti procjenu uticaja na okolinu institucionalni L LU ALORG KR OB,DO M3 Ukloniti nelegalno locirane autootpade institucionalni L LU KR OB,DO TEMATSKA OBLAST: POLJOPRIVREDA C1 Izgradnja kapaciteta poljoprivredne proizvodnje

M1

Izgradnja Agroindustrijske zone koja bi obezbjedila sigurno tržište za poljoprivredne proizvođače u cilju plasmana njihovih proizvoda u okviru postojećih I predviđenih prerađivačkih kapaciteta

Inevesticioni institucionalni L Svi ALORG KR svi

M2

Izgradnja kapaciteta i jačanje postojećih poljoprivrednih zadruga te osnivanje specijalističkih zadruga (mljekarska, peradarska, govedarska)

Inevesticioni institucionalni L LU ALORG KR OB,DO

M3 Formiranje centara za razvoj sela, sa ciljem stvaranja i Inevesticioni L LU ALORG KR OB,DO

64

provođenja planova i programa za povećanje proizvodnje, plasmana proizvoda i informativno – edukativnog programa

institucionalni

M4 Formiranje klastera poljoprivredne proizvodnje Inevesticioni institucionalni L LU ALORG KR OB,DO

M5 Podrška postojećim I novoformiranim gazdinjstvima u oblasti poljoprivrede

Inevesticioni institucionalni L LU,RV KR SVI

C2 Regulisanje tržišta poljoprivredne proizvodnje

M1 Povećati stepen konkurentnosti domaćih proizvoda na lokalnom i širem tržištu

Inevesticioni institucionalni L LU,RV KR SVI

M2 Legislativu o regulisanju agrarnog tržišta izdvojiti iz tržišne regulative I uobličiti kroz posebna akta institucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB

M3 Mjere agrarne politike usmjeriti ka unapređenju primarne poljoprivredne proizvodnje institucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB

M4 Uspostavljanje veze između poljoprivrednih proizvođača i prerađivačkih kapaciteta institucionalni L,RE

LU,RV ALORG KR OB,RB

C3 Izrada strategije razvoja poljoprivrede opštine Gradiška

M1

Identifikovati prirodne I ljudske resurse, kao I postojeću infrastrukturu u agraru kako bi se racionalno koristio njihov potencijal institucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB

M2 Analiza stanja, prijedloga I mjera za rješavanje problema I razvoja poljoprivrede institucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB

C4 Unapređenje poljoprivredne proizvodnje u tržišno – ekološki prihvatljivim uslovima

M1 Formiranje posebnog fonda za podršku projekata vezanih za poljoprivrednu proizvodnju institucionalni L,RE

LU,RV ALORG KR OB,RB

M2 Uvođenje poreskih olakšica I oslobađanja, garantovanih cijena, subvencija I premija institucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB

M3 Transformacija individualnih gazdinjstava u porodične farme

Inevesticioni institucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB

M4 Razvijanje sistema kompostiranja organskog otpada kod poljoprivrednih proizvođača

Inevesticioni institucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB

C5 Razvoj organske poljoprivredne proizvodnje

M1 Edukacija, razmjena informacija i promocija organske poljoprivredne proizvodnje

Inevesticioni institucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB,DO

M2 Povezivanje proizvođača organskih proizvoda uspostavljanjem klastera, udruženja ili zadruga

Inevesticioni institucionalni L,RE LU,RV DR OB,RB,DO

M3 Razvoj proizvodnog lanca I tržišta organskih poljoprivrednih proizvoda

Inevesticioni institucionalni L,RE

LU,RV ALORG SR OB,RB,DO

M4 Pomoć u procesu certifikacije organske proizvodnje Inevesticioni L,RE LU,RV SR OB,RB,DO

65

institucionalni ALORG

C6

Edukacija i informisanje poljoprivrednih proizvođača o trendovima modernizacije i unapređenja poljoprivredne proizvodnje

M1

Razvoj i unapređenje savjetodavne stručne službe (terensko – karaktera) i javnih službi u cilju edukacije rurarnog stanovništva radi povećanja proizvodnje i produktivnosti

Inevesticioni institucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB,DO

M2

Formiranje obrazovno razvojnog centra za poljoprivredu u okviru Srednje stručne škole u Gradišci čija bi obrazovna komponenta bila usmjerena na učenike I stručno usavršavanje odraslih (stručna predavanja, kursevi, seminari) a razvojna bi imala proizvodno – uslužni karakter (savjetodavna služba, usluge poljoprivredne mehanizacije)

Inevesticioni institucionalni L,RE

LU,RV ALORG KR OB,RB,DO

M3 Organizovane posjete sajmovima poljoprivrede u zemlji I inostranstvu, stručna predavanja

Investicioni institucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB,DO

TEMATSKA OBLAST: ZDRAVSTVENA ZAŠTITA STANOVNIŠTVA C1 Obezbijediti zdravstveno ispravnu vodu za piće

M1 Kontinuirano sprovoditi zakonom propisane mjere za zdrastvenu ispravnost vode institucionalni L, LU, KR OB,RB,DO

M2 Redovno obavještavati javnost o kvalitetu pitke vode institucionalni L, LU, SR OB,RB,DO C2 Obezbijediti zdravstveno sigurnu hranu

M1

Inspekcijske službe trebaju kontinuirano nadgledati ispravnost prehrambenih proizvoda u trgovačkim i ugostiteljskim objektima institucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB,DO

M2 Edukacija stanovništva o štetnosti materija koje se unose u organizam institucionalni L, LU,RV KR OB,DO

C3 Provoditi preventivne mjere zdravstvene zaštite M1 Provođenje mjera dezinfekcije, desinsekcije i deratizacije institucionalni L, LU,RV DR OB,DO

M2 Izvršiti analizu uzroka morbiditeta i propisati mjere za njihovo minimiziranje institucionalni L, LU,RV KR OB,DO

M3

Povećati broj i kvalitet objekata za sport i rekreaciju Poduzimati kampanje za bavljenje sportom, a protiv alkoholizma, narkomanije i pušenja

investicioni institucionalni L,RE LU,RV KR OB,DO

M4 Popularizacija planinarskih marševa institucionalni L, LU,RV KR OB,DO

M5 Riješiti problem pasa lutalica institucionalni Investicioni L, LU, KR OB,DO

66

M6 Pokretanje projekata izučavanja uticaja životne sredine na zdravlje stanovnika

Investicioni institucionalni L, LU,RV KR OB,DO

M7

Organizovanje rehabilitacionog i rekreativnog boravka djece u banjskim , planinskim i morskim rehabilitaciono – rekreativnim centrima -

Investicioni nstitucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB,DO

TEMATSKA OBLAST: OMLADINA C1 Socijalnu politiku prema mladima podići na veći nivo

M1 Favorizovati izradu programa protiv ovisnosti na lokalnom nivou institucionalni L,RE LU,RV KR OB,RB,DO

M2 Izrada i finansiranje projekta uspostavljanja prihvatilišta (sigurna kuća) institucionalni L,RE LU,RV KR OB,DO,RB

M3

Uspostaviti aktivnu saradnju sa inspektorima, policijom, Centrom u pogledu prevencije krivičnih djela protiv imovine, nasilja u porodici, problema narkomanije, bezbjednosti saobraćaja i javnog reda i mira institucionalni L, LU,RV,NVO KR OB,DO

M4 Provođenje edukativnih programa i savjetovanja mladih za planiranje porodice institucionalni L, LU,RV SR OB,DO

C2 Povećati nivo uključenosti mladih u društveni život Gradiške

M1 Obezbjediti aktivno učestvovanje mladih u kreiranju politike za mlade na lokalnom nivou institucionalni L, LU,RV,NVO KR OB,DO

M2

Uspostaviti komunikaciju i razmjenu informacija putem interneta, prezentacije, TV emisije, letaka, brošure, CD, DVD, sa opštinom, školama, medijima, javnim i poslovnim sektorom institucionalni L, LU,RV,NVO SR OB,DO

M3 Postaviti info table u rurarnim područjima radi adekvatne informisanosti institucionalni L, LU,RV,NVO KR OB,DO

M4

Organizovati periodične javne rasprave , neformalne i formalne posjete omladinskim orgnizacijama, NVO-ima koji uključuju mlade, te formalnim i neformalnim grupama institucionalni L, LU,RV,NVO SR OB,DO

M5 Podržati programe koji mladi kreiraju za unapređenje i očuvanje okoliša

iInvesticioni nstitucionalni L, LU,RV,NVO DR OB,DO

M6 Podsticati djelovanje i razmišljanje mladih vezano za probleme okoliša institucionalni L, LU,NVO DR OB,DO

C3 Aktivno učestvovati u svim volonterskim akcijama iniciranim od mladih ili od opštine

M1

Podrška programima koji uključuju volonterizam; Uključivanje mladih u državne i međunarodne volonterske aktivnosti i projekte

Investicioni institucionalni L, LU,NVO DR OB,DO

M2 Provođenje kontuinirane edukacije volonterima institucionalni L, LU,NVO DR OB,DO

67

C4 Razvijati svijest mladih o potrebi kulture

M1

Organizirati pozorišne predstave za mlade, likovne radionice, izložbe slika u Zavičajnom muzeju opštine Gradiška ,Organizovanje muzičkih priredbi za mlade

Investicioni institucionalni L, LU,NVO KR OB,DO

M2 Podrška mladima sa kreativnim idejama (umjetnici, sportisti, inovatori, publicisti, istraživači)

Investicioni institucionalni L, LU,NVO DR OB,DO

C5 Podići svijest mladih o očuvanju zdravlja

M1

Uključivanje mladih u aktivnosti oko obilježavanja značajnih međunarodnih dana posvećenih oko očuvanja zdravlja (Dan zdravlja, Dan borbe protiv AIDS-a, Dan borbe protiv pušenja…) institucionalni L, LU, DR OB,DO

M2

Organizovanje temetskih predavanja iz oblasti reproduktivnog zdravlja u saradnji sa školama od strane stručnih lica institucionalni L, LU, KR OB,DO

M3 Organizovanje javnih kampanja o problemima mladih vezanim za očuvanje zdravlja institucionalni L, LU, KR OB,DO

M4 Vršiti neprekidnu edukaciju mladih na temu očuvanja zdravlja institucionalni L, LU, DR OB,DO

M5 Uključivanje mladih u sportske aktivnosti u školama i sportskim klubovima institucionalni L, LU, KR OB,DO

C6 Povećati zaposlenost mladih u opštini Gradiška

M1 Formirati poslovni inkubator u Gradišci Investicioni institucionalni L, LU, ALORG KR OB,DO

M2 Olakšati rad preduzetnicima koji zapošljavaju mlade ljude Investicioni institucionalni L, LU, ALORG DR OB,DO

M3 Budžetom predvidjeti sredstva za projekte mladih

M4 Olakšati rad mladim preduzetnicima oslobađanjem od poreza

Investicioni Institucionalni L, LU, ALORG DR OB,DO

M5 Provesti zakonske mjere za smanjenje rada na crno M6 Stvaranje ambijenta za ulaganje donatora i investitora institucionalni L, LU, DR OB,DO

C7 Podržavati i unapređivati neformalno obrazovanje mladih

M1 Voditi stalnu evidenciju o studentima, apsolventima i pripravnicima institucionalni L, LU, DR OB,DO

M2 Voditi evidenciju o potrebama privrede Gradiške kao i mogućnostima zapošljavanja institucionalni L, LU, DR OB,DO

M3 Podržati programe doškolovavanja i prekvalifikacije mladih institucionalni L, LU, DR OB,DO

M4 Izdavanje sredstava iz budžeta za stipendiranje studenata I učenika

Investicioni institucionalni L, LU, DR OB,DO

M5 Izgraditi partnerske odnose između učenika, nastavnika i Investicioni L, LU, DR OB,DO

68

rukovodstva na nivou osnovnih i srednjih škola institucionalni TEMATSKA OBLAST: TURIZAM I KULTURNO - NASLJEĐE

C1 Razvoj turizma u opštini

M1 Napraviti strategiju razvoja turizma u opštini institucionalni, investicioni L LU, KR OB,DO

M2 Izgraditi turističke kapacitete (izletišta, plaže, restorani, planinski domovi, trim i biciklističke staze investicioni L LU, SR

OB,DO, PREDUZEĆA

M3 Promovirati planinarski , rečni, lovni i ekoturizam investicioni L LU,RV SR OB,DO C2 Zaštita kulturno-istorijskog naslijeđa

M1 Ekološko-Arheološki park D.Dolina- Bardača institucionalni, investicioni L,RE,BIH

L,RV,BIH ALORG SR SVI

M2 Napraviti popis kulturno-istorijskih vrijednosti institucionalni L LU KR OB

M3 Izraditi projekte zaštite: stećaka, mlinova i vodenica, starih objekata i dr.sakupiti etno građu investicioni L LU ALORG SR OB,DO

TEMATSKA OBLAST: ŠKOLSTVO C1 Razviti ekološko informisanje i edukaciju

M1 Uspostaviti sistem redovnog izdavanja eko-publikacija institucionalni, investicioni L LU,RV KR SVI

M2

Uključiti obrazovanje o zaštiti okoliša u školske programe; Organizovanje predavanja sa ekološkim temama za učenike u cilju demonstriranja važnosti svakog pojedinca u rješavanju ekoloških problema institucionalni L LU,RV SR SVI

M3

Pristupiti izradi kvalitetnih programa koji obuhvataju ekološku edukaciju za osnovne i srednje škole putem kojih bi se ekološki sadržaji integrisali u redovnu nastavu preko postojećih eko sekcija. institucionalni L LU,RV SR SVI

M4

Obilježiti ekološki važne datume kroz zajedničke I pojedinačne aktivnosti na nivou škola (Dan voda, Dan zaštite životne sredine, Dan planete zemlje, Dan ozonskog omotača...) investicioni L LU,RV KR SVI

M5 Organizovanje zajedničkih akcija prikupljanja I odvajanja otpada u cilju recikliranja (na nivou opštine, mjesnih investicioni L LU,RV SR SVI

69

zajednica, u neposrednoj okolini škola)djece predškolskog uzrasta, učenika sa roditeljima i ostalih građana

M6

Uspostavljanje računarsko – informativnog centra kojim bi se putem interneta razmjenjivale informacije o eko obrazovanju, te načinima rješavanja eko problema institucionalni L LU,RV KR SVI

M7 Organizovanje mreže eko škola na lokalnom nivou institucionalni L LU,RV DR SVI TEMATSKA OBLAST: EKOLOŠKO INFORMISANJE

C1 Razviti ekološko informisanje i edukaciju

M1 Uspostaviti sistem redovnog izdavanja eko-publikacija institucionalni, investicioni L LU,RV KR SVI

M2 Ažurirati registre zagađivača institucionalni L LU,RV KR SVI

M3 Osnovati ekološki fond opštine Gradiška institucionalni L LU,RV ALORG KR SVI

M4 Razviti statistiku LEAP-a i zaštite okoliša investicioni L LU,RV ALORG KR SVI

M5 Uspostaviti eko-telefon za potrebe građana investicioni L LU,RV ALORG KR SVI

M6 Uspostaviti bazu podataka i prosljeđivanje podataka javnosti s ciljem podsticanja sudjelovanja u odlučivanju institucionalni L

LU,RV ALORG,NVO KR SVI

M7 Postaviti koordinatora i koordinaciono tijelo za samoodrživost LEAP-a institucionalni L

LU,RV, ALORG KR SVI

Skraćenice : Ci-cilj sa radnim brojem, Mi-mjera sa rednim brojem Nivo djelovanja: L- lokalni, RE -republički, DR -državni Akteri: LU-lokalna uprava , RV –vlada i ministarstva Republike Srpske, BIH - vlada i ministarstva BIH, JP-javno preduzeće; ALORG-Agencija za lokalni razvoj, NVO-nevladine organizacije, Vremenske kategorije : DR-dugoročni rok; SR-srednjeročni rok; KR-kratkoročni rok Izvori finansiranja:_OB- opštinski budžet, RB –republički burdžet, DB-državni budžet, DO-donatori

11. SASTAVI GRUPA UČESNIKA U IZRADI LEAP DOKUMENTA

Sastav Savjetodavnog odbora

1. Ljubinko Čakalj, zamjenik načelnika opštine (PDP) 2. Hazim Raković, načelnik za urbanizam (SDP) 3. Nenad Kesić, direktor Agencije za lokalni razvoj (SNSD) 4. Mihailo Stojčić, Prof. Mašinskog fakulteta- Banja Luka 5. Đorđe Živković, stručni sardnik za ekologiju, Lokalna uprava 6. Petar Šmitran, direktor „ Eco Trade“ 7. Esed Sejkić, tehnički direktor OJDKP „Gradska čistoća“ (SDA) 8. Savo Gluvić, direktor VP“ Sava“ 9. Jovo Ćeranić, OJDKP „Vodovod i kanalizacija“ -Gradiška 10. Jadranka Sredojević, ŠG „Gradiška“ 11. Rade Cumbo, šef odsjeka civilne zaštite, Lokalna uprava 12. Vladimir Vitkovioć, predsjednik MZ Topola 13. Ekrema Hadžihafizović, NVO „Forum Gradiščanaca“ 14. Valentina Perić, stručni saradnik za NVO, Lokalna uprava 15. Dr Bogdan Milenković, ZU „Dom zdravlja“ - Gradiška 16. Mr.sci. Danka Popović, Agencija za lokalni razvoj 17. Milenko Gemaljević, Agencija za lokalni razvoj 18. Matavulj Dragan, direktor Srednje stručne škole 19. Petar Bursać, direktor Gimnazije 20. Rajna Soldat, dirketor Osnovne škole „Petar Kočić“ Nova Topola.

Radne grupe Nadležnosti Članovi radne grupe Radna grupa 1. Za upravljanje vodnim resursima,

kao i za problem vazduha, nivo buke

Rade Cumbo Esed Sejkić

Đorđe Živković Ostoja Bubulj

Goran Vuković Ozren Trninić

Radna grupa 2. Za upravljanje otpadom, kao i za probleme zemljišta i zelenih

površina

Pero Šmitran Đorđe Živković

Jovo Šinik Igor Radić

Radna grupa 3. Za razvoj poljoprivrede i šumarstva Nenad Kesić Irena Savanović Rajko Popović Jovo Ćeranić

Husref Bradarić Milan Sredojević

Radna grupa 4. Za industriju i zanatstvo, MSP, prostorno uređenje i ekoturizam

Sanela Mirjanić Bjelovuk Aleksandar

Veljko Jovanović Vladana Vitković-Vukelić

Dušan Malešević Hazim Raković

Radna grupa 5. Za školstvo, edukacije, promocije, eko PR aktivnosti

Dragan Matavulj Sanja Rokvić

Hadžihafizović Ekrema Dragana Gazibarić Biljana Kovačević

Nevenka Kovačević Biljana Vilendečić Valentina Perić

71

Za koordinatora LEAP procesa izabran je dipl. ing. Milenko Gemaljević kapital projekt menađžer u Ageniji za lokalni

razvoj.

Tokom izrade LEAP dokumenta iskristalisao se građanski odbor sastavljen od aktivnih pojedinaca koji nisu besciljno

„trčali u krug“ već dali veliki doprinos u procesu izrade dokumenta postavši vođe promjena u svojim sredinama.

Građanski odbor činili su:

Ristić Grujo, predsjednik

Belina Biljana,

Šaškin Atika,

Usorac Branko,

Dmitrović Zoran,

Rokvić Sanja,

Fišeković Sanela,

Hadžihafizović Ekrema.

Tehnički tim za izradu dokumenta i sprovođenja procesa izrade LEAP-a činili su:

Mr. sci. Danka Popović, rukovodilac tima

Nevenka Kovačević,

Ozren Trninić,

Dejan Rakić,

Miodrag Babić.

72

UMJESTO ZAKLJUČKA

Bolje sutra ne možemo dočekati čekajući da ga neko drugi stvori ili donese nama!

Moramo krenuti sami u razvoj zajednice!

Razvoj, to nije samo pitanje sredstava!

Razvoj to je stanje svijesti!

Da bismo krenuli u razvoj, treba pokrenuti razvojnu

kampanju!

Moramo krenutu u promjene!

Želimo li uspjeti, razvoj moraju podržati

široki slojevi građana i subjekata!

LEAP JE PROCES!