1. ulica gorkiego – początek - ravelo.pl · władze brytyjskie natomiast próbowały zabronić...

32
1. Ulica Gorkiego – początek 22 czerwca 1941. Moskwianie słuchają, jak Mołotow informuje o wybuchu wojny.

Upload: vuongphuc

Post on 01-Mar-2019

218 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

1. Ulica Gorkiego – początek

22 czerwca 1941. Moskwianie słuchają, jak Mołotow informuje o wybuchu wojny.

Sobór Chrystusa Zbawiciela wzniesiono, by uczcić zwycięstwo nad Napoleonem w wojnie ojczyź-nianej 1812 roku. Miał być sfi nansowany ze składek publicznych, ale pieniądze zniknęły w niewia-domych kieszeniach i projekt z własnej szkatuły sfi nansował car. Budowa trwała od 1839 do 1883 roku. W 1931 roku sobór i otaczające go stare cerkwie zniszczono na rozkaz Stalina. Dzięki stara-niom burmistrza Moskwy Łużkowa w roku 2000, w niewiarygodnie krótkim czasie zaledwie czte-rech lat, wzniesiono replikę świątyni.

2. Moskwa przed rewolucją – sobór Chrystusa Zbawiciela

U góry: Dom nad rzeką Moskwą widziany z drugiego brzegu rzeki. Zbudowano go dla komu-nistycznej elity, której wielu członków padło ofi arą czystek. Widoczna na pierwszym planie cer-kiew Uwielbienia Matki Bożej została zniszczona razem z soborem Chrystusa Zbawiciela w 1931 roku.

Na dole: Dworzec Kazański ukończono w 1926 roku. 16 października stację i plac Komsomołu przed nią wypełniał tłum przerażonych moskwian próbujących wydostać się z miasta.

3. Moskwa w okresie międzywojennym

Zgodnie z ruchem wskazówek zegara, od lewego górnego rogu: Marina Ładynina, gwiazda Świniar-ki i pastucha i Szóstej wieczorem po wojnie; Walentyna Sierowa, partnerka Konstantina Simono-wa i adresatka jego popularnego wojennego wiersza Czekaj na mnie; Lidia Smirnowa, gwiazda Chłopca z naszego miasta, a także wielu innych fi lmów i sztuk teatralnych, która w wieku osiem-dziesięciu lat nadal pokazywała się na scenie, a w dniu dziewięćdziesiątych urodzin odebrała z rąk prezydenta Putina wysokie odznaczenie państwowe; i Lubow Orłowa, w głównej roli w musica-lu Wołga, Wołga, ulubionym fi lmie Stalina.

4. Gwiazdy fi lmowe

Paweł Dukowski był uwielbianym przez uczniów nauczycie-lem historii w Szkole nr 110. Został aresztowany w marcu 1941 roku i zmarł w łagrze. Jego uczniowie, Władimir Kantowski i Ania Bowszewier, zorganizowali anonimową akcję protesta-cyjną. Zostawiono ich w spokoju do wybuchu wojny, potem zostali aresztowani. Poniższe zdjęcia Władimira i Ani pocho-dzą z kartoteki NKWD. Oboje skazano na dziesięć lat przy-musowej pracy.

5. Sprawa Dukowskiego

U góry: Aleksander Szczerbakow był kwintesen-cją partyjnego funkcjonariusza, człowiekiem o niespożytej energii i o niekwestionowanych umiejętnościach administracyjnych. W 1941 roku był pierwszym sekretarzem moskiew-skiej partii, członkiem-kandydatem Politbiu-ra, szefem Głównego Zarządu Politycznego sił zbrojnych i szefem Sowinformbiura, państwo-wej agencji informacyjnej. Był więc najpotęż-niejszym człowiekiem w ówczesnej moskiew-skiej administracji. Zmarł 9 maja 1945 roku, w Dzień Zwycięstwa. Przy takim obciążeniu pracą nie powinno to, być może, dziwić.

Po lewej: Michaił Niemirowski był przewodni-czącym rady rejonowej Krasnej Priesni, jednej z dwudziestu pięciu ówczesnych dzielnic Mo-skwy. Odpowiadał za funkcjonowanie rejonu i był jednym z najważniejszych członków mu-nicypalnego aparatu, na którego czele stał Pro-nin, przewodniczący moskiewskiej egzekutywy.

6. Władze Moskwy

7. W drodze na front

U góry: Pobór do 18. Dywizji Ochotniczej (Leningradzkiej). Dywizja przetrwała pierwsze walki i walczyła do końca wojny.

U dołu: Mieszkańcy domu nr 31 przy ulicy Suworowa uczą się, jak gasić pożary.

8. Naród idzie na wojnę

Triochgorną Manufakturę, jedną z największych fabryk włókienniczych Moskwy, założyła w 1799 roku rodzina Prochorowów. Działającą do dziś fabrykę budowano nad rzeką, w dzielnicy, któ-ra nosi obecnie nazwę Krasnaja Priesnia. Robotnicy z Triochgorki odegrali ważną rolę w rewolu-cji 1905 roku. Zdjęcie u góry przedstawia budynki fabryczne w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku. Na zdjęciu u dołu widać kilkunastu z czterystu robotników, którzy zgłosili się do pecho-wej 8. Dywizji Ochotniczej (Krasnopriesnienskiej), która została rozbita w walkach pod Wiaźmą w październiku 1941 roku.

9. Triochgorka

U góry: Myśliwce MiG-3 lecące nad Kremlem. Na zdjęciu widać plac Czerwony, GUM i cerkiew Wasyla Błogosławionego. Teatr Bolszoj jest mniej więcej pośrodku. Widać też stosunkowo nie-liczne wielopiętrowe budynki: w 1941 roku Moskwa była w dużej mierze wsią o drewnianej za-budowie.

U dołu: Sylwetka Kremla widoczna na tle ogromnego ognia roznieconego przez obrońców, żeby zmylić niemieckie bombowce. Biała linia po prawej to ślad spadającej niemieckiej racy.

10. Obrona Kremla

Stalin otworzył moskiewskie metro w 1935 roku. Nowe stacje budowano nawet w czasie woj-ny. Od początku przewidywano, że w czasie wojny będą mogły służyć jako schrony dla ludności. Władze brytyjskie natomiast próbowały zabronić londyńczykom chronienia się w tunelach metra w czasie nalotów, musiały jednak ustąpić pod naciskiem opinii publicznej.

11. Schrony w metrze

W Moskwie tak jak w Londynie balony zaporowe miały zmusić niemieckie bombowce do lotu na dużej wysokości, co znacznie utrudniało celowanie. Gdy nie unosiły się w powietrzu, można je było znaleźć na każdym skrawku otwartej przestrzeni w mieście.

12. Balony

Chleb był podstawowym elementem wojennych przydziałów żywności. Wielkość przydziału za-leżała od wykonywanej pracy. Robotnicy dostawali 600 gramów dziennie – w teorii i pod warun-kiem, że chleb w ogóle był. Dzieciom i osobom niepracującym przysługiwało 400 gramów chle-ba dziennie. Kartka powyżej należała do Siergieja Poliakowa.

13. Żywność na kartki

Konstanty Rokossowski urodził się w Warszawie w 1896 roku. Jego ojciec był Polakiem, mat-ka Rosjanką. W czasie pierwszej wojny światowej służył w carskiej kawalerii i kilkakrotnie został odznaczony za odwagę. Później wstąpił do Armii Czerwonej, w której spędził resztę zawodowe-go życia, z wyjątkiem trzyletniego pobytu w więzieniu po aresztowaniu w czasie czystki w 1937 roku. W 1940 roku wrócił na swoje stanowisko, okazał się jednym z najlepszych radzieckich ge-nerałów i zakończył karierę wojskową jako marszałek. Odegrał kluczową rolę w bitwie o Moskwę jako dowódca 16. Armii. Powyższe zdjęcie pochodzi z fi lmu dokumentalnego Klęska niemiec-kich sił pod Moskwą. Rokossowski podobno wyjątkowo uprzejmie traktował swoich podkomend-nych. W przeprowadzonej niedawno w Rosji ankiecie popularności wyprzedził go tylko marsza-łek Żukow.

14. Generał Rokossowski

Zgodnie z ruchem wskazówek zegara, od lewego górnego rogu: Lew Dowator, żydowski dowódca kawalerii, który zginął w czasie rosyjskiej kontrofensywy w grudniu 1941 roku; Iwan Panfi łow, dowódca 316. Dywizji, która wyróżniła się w walkach przy szosie wołokołamskiej: zginął w li-stopadzie 1941 roku; Andriej Własow, który wsławił się w czasie walk na granicy i pod Moskwą, później jednak dostał się do niewoli i w lipcu 1942 roku przeszedł na stronę Niemców; Gieorgij Żukow w kwaterze głównej w Pierchuszkowie pod Moskwą w czasie bitwy.

15. Generałowie

Zgodnie z ruchem wskazówek zegara, od lewego górnego rogu: Anatolij Czerniajew kończył właśnie studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Moskiewskiego, gdy wybuchła wojna. Po kil-ku miesiącach kopania rowów przeciwczołgowych zgłosił się na ochotnika do wojska i zakończył wojnę jako porucznik w okolicach Rygi. Powyższe ponure zdjęcie pochodzi z jego książeczki woj-skowej. W 1985 roku został doradcą Gorbaczowa do spraw polityki zagranicznej. Jewgienij Tie-legujew jechał z Syberii na studia do Moskwy, gdy dowiedział się o wybuchu wojny. Zgłosił się jako ochotnik do OMSBON, specjalnej jednostki NKWD, i przez dwa lata brał udział w dzia-łaniach wojennych na tyłach wroga. Karierę wojskową zakończył jako generał KGB. Jako zawo-dowy ofi cer Aleksander Pylcyn dowodził plutonem zdegradowanych ofi cerów w 8. Karnym Ba-talionie przy 1. Froncie Białoruskim Rokossowskiego. Po wojnie został w wojsku i przeszedł na emeryturę jako generał-major. Lew Miszczenko trafi ł do 8. Dywizji Ochotniczej (Krasnoprie-snienskiej) z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Moskiewskiego. Po powrocie do Rosji został areszto-wany i spędził dziesięć lat w łagrach.

16. Żołnierze

Zgodnie z ruchem wskazówek zegara, od lewego górnego rogu: Irina Goliamina – zachowała listy od chłopców ze Szkoły nr 110, którzy nigdy nie wrócili z wojny; Jelena Okuniewa, która w 1941 roku trafi ła pod Wiaźmą do niemieckiej niewoli, była jednak dobrze traktowana i utrzymywała kontakt z niemiecką rodziną, do której trafi ła do pracy; Antonina Sawina, która spędziła więk-szość życia jako salowa w szpitalu Mizerykordia; Jelena Wołkowa, wyszkolona jako pilotka, słu-żyła jednak jako pielęgniarka i została odznaczona za niesienie pomocy rannym żołnierzom pod ostrzałem.

17. Pielęgniarki i inne

U góry: Ilia Erenburg (w środku) i Wasilij Grossman (z prawej). Gdy wybuchła woj-na, Erenburg był gwiazdą radzieckiej litera-tury, człowiekiem o niezwykłym wyrafi no-waniu, który mieszkał za granicą, a jednak pozostał w łaskach Stalina. Grossman jako korespondent wojenny cieszył się szacun-kiem żołnierzy, bo zawsze chciał dzielić ich niebezpieczeństwa. Jego niezwykła powieść Żyzn i sudba (Życie i los), wydana w Rosji dopiero za czasów Gorbaczowa, jest błyskot-liwą analizą bulwersujących kompromisów, na jakie decydowali się w czasach stalinizmu porządni ludzie.

Na dole: Konstantin Simonow zrobił karie-rę jako powieściopisarz, poeta, urzędnik zaj-mujący się sprawami kultury i dziennikarz wojskowej „Krasnej Zwiezdy”. Jego powieść Żywi i martwi jest jedną z najlepszych rela-cji o pierwszych dniach wojny. Na zamiesz-czonym obok zdjęciu z lata 1941 roku Si-monow, zwykle elegancki i dobrze ubrany, wygląda niechlujnie, a przy tym zaskakują-co radośnie.

18. Pisarze

Latem i jesienią 1941 roku z zachodnich terenów Związku Sowieckiego ewakuowano setki tysięcy zwierząt. Wiele z nich przeszło przez samą Moskwę: krowy i owce mijają zamaskowany Teatr Bol-szoj.

19. Ewakuacja zwierząt

Nadieżda Popowa i jej koleżanki odpoczywają po służbie. Cały personel pułku stanowiły kobiety, włącznie z mechanikami. W większości były to ochotniczki z Moskwy. Popowa i niektóre inne członkinie pułku odbyły w czasie wojny po ponad 800 misji bojowych i zostały ogłoszone Boha-terami Związku Sowieckiego. Bombowce U-2, na których latały, były nieuzbrojone, a ich maksy-malna szybkość wynosiła 130 kilometrów na godzinę. U-2 używano również do transportu ran-nych i jako samolotów kurierskich.

20. 46. Gwardyjski Pułk Nocnych Bombowców

6 listopada 1941 roku Stalin przemawiał na tradycyjnych obchodach rocznicy rewolucji paździer-nikowej w Moskwie. Z powodu zagrożenia niemieckimi bombardowaniami uroczystość odbyła się na najgłębszej stacji moskiewskiego metra przy placu Majakowskiego. Kobiety i dzieci, które normalnie się tam chroniły, przeniesiono na tę okazję gdzie indziej, a dla zaproszonych szczęśliw-ców przygotowano wystawny poczęstunek. Dyplomaci, których trzy tygodnie wcześniej ewaku-owano do Kujbyszewa nad Wołgą, nie byli zachwyceni tym, co usłyszeli w radiu: przemówienie Stalina uznali za nudne, a jego gruziński akcent za komiczny.

21. 6 listopada 1941 roku: Stalin przemawia do narodu

Ku przerażeniu generałów Stalin postanowił, że doroczna defi lada w 1941 roku się odbędzie, po-mimo że Niemcy byli sto kilometrów od Moskwy. Generałowi Artiemiewowi, dowódcy mo-skiewskiego garnizonu, udało się zebrać kadetów i trochę piechoty, weteranów rewolucji, kawa-lerzystów i dwieście czołgów – część z nich ściągnięto na tę okazję z frontu. Po księżycowej nocy niebo zasnuły chmury i zaczął padać śnieg, co właściwie uniemożliwiało Niemcom atak z powie-trza. Stalin skomentował: „Bóg jest po stronie bolszewików”. Defi lada była aktem oporu i ogrom-nym wsparciem dla podupadającego morale. Dla tych, którzy wzięli w niej udział, było to nieza-pomniane przeżycie.

22. Defi lada na placu Czerwonym, 7 listopada 1941 roku

U góry po lewej: Paweł Gudz. Jako dwudziestojednoletni świeżo upieczony porucznik Gudz uczestniczył w pierwszych walkach na granicy. 7 listopada 1941 roku wziął udział w defi ladzie na placu Czerwonym, a miesiąc później odbył misję bojową, za którą został odznaczony Orde-rem Lenina. Dolne zdjęcie przedstawia czołg KW-1 Gudza po defi ladzie przy pomniku Puszki-na, który u schyłku Związku Sowieckiego był punktem zbornym dla demonstracji. Ciężkie czoł-gi KW-1 na początku wojny wchodziły dopiero do użytku i były lepsze od wszystkich czołgów, jakimi dysponowali wówczas Niemcy.

23. Paweł Gudz i jego czołg

Błoto rasputica, wiosenne roztopy i jesienne słoty stanowiły jeszcze większą przeszkodę niż śnieżna zima. Kawaleria i konie mogły prowadzić działania na śniegu. Na ogół radziły sobie z nim rów-nież dobrze przystosowane do rosyjskich warunków radzieckie czołgi i wozy pancerne. Niemiec-kie czołgi grzęzły w błocie, a potem zamarzały.

24. Błoto i śnieg

Jesienią i zimą 1941 roku setki tysięcy obywateli – głównie kobiet – ściągano do pracy przy bu-dowie umocnień wokół Moskwy i wyrębie otaczających miasto lasów.

25. Budowa moskiewskich fortyfi kacji

Te gigantyczne postaci, każda uzbrojona w pepeszę, upamiętniają bohaterstwo dwudziestu ośmiu żołnierzy 316. Dywizji Panfi łowa, którzy – tak mówiono – zginęli, zatrzymując niemieckie na-tarcie na szosie wołokołamskiej w listopadzie 1941 roku. Wydarzenie to natychmiast podchwy-ciła prasa, zamieniając je w legendę, w dużym stopniu zdemaskowaną przez współczesnych hi-storyków.

26. Panfi łowcy

Zoja Kosmodiemianskaja była w ostatniej klasie Szkoły nr 201, kiedy zgłosiła się na szkolenie dla partyzantów. W połowie listopada 1941 roku wyruszyła z małą grupą, żeby wykonać zadanie podpalenia zabudowań w okupowanej przez Niemców wsi oddalonej osiemdziesiąt kilometrów od Moskwy. Zoja została złapana i powieszona. Zdjęcia z jej egzekucji znaleziono przy zwłokach niemieckiego żołnierza. Od razu okrzyknięto ją narodową bohaterką.

27. Egzekucja Zoi Kosmodiemianskiej

U góry: Widoczne na zdjęciu jeże – każdy zrobiony z trzech kawał-ków stali – miały opóźnić po-chód czołgów. Tutaj stoją przed barykadą z worków z piaskiem, w której widnieją otwory strzel-nicze dla karabinów maszyno-wych. Jeże stanowią główną część pomnika wzniesionego w miej-scu, dokąd doszli Niemcy – przy drodze z lotniska Szeriemietiewo do miasta.

Po lewej: Konny patrol na moście prowadzącym na plac Czerwony.

28. Zima w wojennej Moskwie

U góry: 17 lipca 1944 roku dziewięćdziesiąt tysięcy niemieckich jeńców wojennych – wielu z po-konanej Grupy Armii „Środek”, która prawie trzy lata wcześniej podeszła tak blisko Moskwy po tej właśnie drodze – ustawiono w szyku na szosie leningradzkiej przed Dworcem Białoruskim i przeprowadzono po ulicach miasta, po czym wysłano do obozów, z których wielu nigdy nie wróciło.

Na dole: Rok później zwycięscy Rosjanie wracali na Dworzec Białoruski, z którego tak wielu z nich wyruszyło na front w pierwszych, katastrofalnych dniach wojny.

29. Dworzec białoruski

Daniel Mitlianski, wychowanek Szkoły nr 110, i jego rzeźba Requiem, upamiętniająca stu uczniów szkoły, którzy nie wrócili z wojny. Pięć postaci przedstawia Igora Bogusławskiego (poległ w 1941 roku), Griszę Rodina (marzec 1942), Jurija Daniłkowskiego (marzec 1944), Gabora Raaba (ma-rzec 1945); Igora Krupcowa (kwiecień 1945). Szkoła organizowała dawniej uroczystości ku ich czci w Dzień Zwycięstwa. Później jednak dzieci były coraz bardziej zmęczone ciągłym słuchaniem o wojennych wyczynach starszych, które wydawały im się pozbawione związku z ich codziennym życiem. Pomnik kilkakrotnie zdewastowano i w końcu przeniesiono w nie mniej niebezpieczne miejsce za szkolną bramą.

30. Requiem

Zgodnie z ruchem wskazówek zegara, od lewego górnego rogu: Grisza Rodin, zginął w marcu 1942 roku; Gabor Raab, syn węgierskiego urzędnika w Kominternie, zginął w marcu 1945 roku; Ju-rij Daniłkowski, zginął na zachodniej Ukrainie w marcu 1944 roku; Jurij Szyłkow, przeżył woj-nę, ale stracił nogę w pierwszych bitwach.

31. Chłopcy ze Szkoły nr 110

Tłumy rozchodzą się po Defi ladzie Zwycięstwa 24 czerwca 1945 roku. W zamknięciu ulicy Gor-kiego widać Kreml – na to samo patrzyli ludzie w pierwszym dniu wojny, słuchając przez głośni-ki przemówienia Mołotowa.

32. Ulica Gorkiego – koniec