100 ปี คนจีนในพะเยา: พลวัตทาง ... · 2015-11-20 · 100...

100 ป คนจนในพะเยา: พลวตทางการเมองและสงคม 99

100 ป คนจนในพะเยา: พลวตทางการเมองและสงคม1

100 years of Chinese People in Phayao: Political and

Social Dynamics

สนทร สขสราญจต

Sunthorn Suksaranchit

บทคดยอ

งานวจยชนนศกษาเกยวกบพลวตทางการเมองและสงคมของคนไทยเชอสายจน

ในพะเยา ผานการศกษาเอกสารและการสมภาษณ งานวจยคนพบวา ตลอด 100 ป

ทผานมา ชวตของชาวจนพะเยาเคลอนไหวและตอรองอยภายใตกรอบผลกระทบ

ทางการเมอง และการสรางรฐ-ชาตของทงไทยและจน ตลอดจนกระแสโลก กลาวคอ

ในชวงเรมตน เหตผลทชาวจนตองเดนทางออกจากแผนดนใหญกเนองมาจากปจจย

ทางดานการเมองทเกดความขดแยงระหวางฝายราชวงศชงกบฝายปฏวตถงเหมงฮย

และตอมาในนามฝายกกมนตงกบคอมมวนสต ตลอดจนการรกรานจากญปน และปจจย

ทางดานสภาพแวดลอม/เศรษฐกจทเกดความแหงแลง อดอยาก เมอเขามาอยใน

ประเทศไทย พวกเขากเผชญกบชวงเวลาของการสรางรฐ-ชาตและชาตนยม อยางไรกตาม

เมอกระแสโลกหมนไปในทางทนนยมและโลกาภวตน ประเทศจนกลายเปนมหาอ�านาจ

ทางเศรษฐกจ และชาวจนพะเยากคอยๆกลบมากมฐานะน�าไดอก ในระยะหลง ในชน

ลกหลานจงมการรอฟนอตลกษณความเปนจนขนมาอยางซบซอน

ค�าส�าคญ: ชาวจน พะเยา การเมอง รฐ-ชาต ชาตนยม โลกาภวตน อตลกษณ

Abstract

This research is about the political and social dynamics of Chinese People

in Phayao, which draws upon documents and interviews. The research

discovered that over 100 years ago until the present, the lives of the

1 ผเขยนขอขอบพระคณชาวพะเยาและเชยงค�าเชอสายจนทกทานทเสยสละเวลามาเลาเรองสวนตว ซงบางเรองกมใครจะดนก

ตอชวตในครงนน โดยเฉพาะครถง (ยเจง แซทง) ทกรณาใหสมภาษณอยางละเอยดถง 3 ครงทงๆททานอายเกอบ 90 ปแลว

ขอบคณ คณอรวรรณ เศรษฐสมบรณ ส�าหรบเรองเลามากมายไมรจบเกยวกบเชยงค�า ตลอดจน รศ.พรรณยพา นพรก ส�าหรบ

เรยวแรงพลง กระนนหากมขอผดพลาดใดเกดขนในบทความ ทงหมดลวนแลวแตเปนความบกพรองของผเขยนเอง

วารสารสงคมศาสตร ปท 11 ฉบบท 2 (ก.ค.-ธ.ค. 2558) หนา 99-135

สนทร สขสราญจต100

Chinese people in Phayao has moved and negotiated under the effect

of Thailand and China Nation-State building as well as social and political

global dynamics. In other words, the reasons that forced Chinese Phayao

People venture out from the mainland were due to the political conflict

between the Qing dynasty and The Tongmenghui (Chinese United League),

the Guomindang and the Communist, the invasion of Japan, and the

famine on their motherland. When they started living in Phayao, they

confronted the nation-state building and nationalism era. When the world

has turned to be capitalism and globalization and China become an

economic superpower, however, Chinese descendants in Phayao reidentify

their ethnic identities.

Keywords: Thai Chinese People, Phayao, Politics, Nation-State, Nationalism,

Globalization, Identity

บทน�า

สนนษฐานวาชาวจนกลมแรกทเดนทางเขามาในพะเยานน เขามาพรอมๆหรอ

หลงจากททางรถไฟสรางมาถงล�าปางในป 2459 กระทงปจจบนจงนบเปนเวลาเกอบ

100 ปแลว ทชาวจนไดตงถนฐานและรวมสรางบานแปงเมองพะเยาพรอมกบกลมคน

ชาตพนธอนๆ ไมวาจะเปนในทางเศรษฐกจ สงคม การศกษา และการเมอง ปจจบน

ชาวไทยเชอสายจนในพะเยา หลายคนหลายทานตางกาวขนมาเปนผน�าทางเศรษฐกจ

สงคม ราชการ ตลอดจนการเมองระดบทองถนและระดบชาต2 แตกวาจะถงทกวนน

เสนทางความเปนจนในพะเยาหรอในไทย คนจนรนเกาลวนผานอปสรรคนานาประการ

ไมวาจะเปนสงครามกลางเมอง สงครามลาดนแดน ความยากจนขนแคน และความ

แหงแลงในจน หรอในประเทศไทย พวกเขากถกบงคบใหโยกยายถนทอย บานเรอน

ธรกจถกเผา และถกบงคบทงทางตรงและออมใหเลอนลางความเปนจนของตนลงไป

พลวตทางสงคมการเมองของคนจนพะเยาหาไดโลดแลน ตกต�า หรอรงโรจน ดวยการ

2 เชนตระกลตนบรรจง อนไดแก คณเพยว คณพวงเลก (ธญภส วรกมลภทร) อดตสมาชกสภาผแทนราษฎร และคณไพโรจน

ตนบรรจง สมาชกสภาผแทนราษฎรคนปจจบน ตลอดจนคณณรงค ภอทธวงศ อดตสมาชกสภาผแทนราษฎร จงหวดเชยงใหม

อดตนกเรยนโรงเรยนพะเยาวทยา (ชอเดมของโรงเรยนประชาบ�ารง) เปนตน


ถกมองวาเปนคนตางดาว คอมมวนสต ตระหนหนาเลอด หรอการมคตพจนอนวาดวย

ขยน อดทน ซอสตย อดออม และกตญญ เพยงเทานน แตยงเปนผลมาจากการอยภายใต

“โองการ” ของรฐ-ชาตไทย-จน และการเปด “โอกาส” ของโลกาภวตนอกดวย โดย

บทความนจะเปนการบอกเลาและวเคราะหภาพพลวตดงกลาว ผานการไลเรยง

เหตการณส�าคญนบตงแตอดตจนถงปจจบน

มงกรกระเซนกระสาย : ทศและทางจากแผนดนใหญสพะเยา

คนจนรนแรกทเดนทางขามน�าขามทะเลและภเขามายงแผนดนสยามและ

ตอมายงพนทจงหวดพะเยาในปจจบน ทงหมดเขามาในชวงรชกาลท 5 ถงประมาณ

ตนทศวรรษท 2500 ดวยเหตผลทเหมอนและแตกตางคละเคลากนไป อนไดแก

การหนภยแลง ภยสงคราม การแสวงหาทรพยสนเพอชวยเหลอจนเจอครอบครวทจนและ

การแสวงหาโชคตามค�าบอกเลาของผทเคยเดนทางมายงสยามแลวประสบความส�าเรจ ฯลฯ

โชค ความขดแยง และความอดอยาก

การเดนทางเขามาแสวงหาโชคในแผนดนสยามของคนจนมมาเนนนานตงแต

สมยกรงศรอยธยาแลว แตคลนขบวนคนจนทแหเขามาในสยามอยางมากเกดขนภายหลง

จากทสยามเปดประเทศจากการลงสนธสญญาเบาวรงในป 2398 และโดยเฉพาะ

หลงป 2435 ทสยามตองการกรรมกรสรางทางรถไฟ ขดคลอง และท�างานในโรงส

เปนจ�านวนมาก เมอประกอบกบจนแผนดนใหญเกดความวนวายจากความขดแยง

ระหวางฝายจกรพรรดราชวงศชงและฝายปฏวต อนน�าโดย ดร.ซนยดเซน ตลอดจน

เกดภยแลงและการขาดแคลนอาหารอยางหนกในจนตอนใต ไมวาจะเปนซวเถาและ

เฉาโจวในป 2436 ทงหมดจงเปนแรงผลกใหชายชาวจนเดนทางเขามาแสวงหาโชค

ในแผนดนสยามทคนจนผกลบไปตางเลากนวาเปนแผนดนทอดมสมบรณ (สกนเนอร,

2548 : 64)

ชาวจนทเดนทางเขามาสยามและพะเยาดวยเหตผลขางตน ไดแก อากงบกเฮง แซลม

เจาของรานเซงหมงหนาตลาดพะเยา อากงเปนชาวบานทลกขนมาตอตานทหารราชวงศ

ชงเนองจากถกรงแก แตเมอครอบครวเกรงวาจะมภยจงใหอากงหลบหนไปทซวเถาและ

ขนเรอเดนทางมายงสยาม (“ระลกถงอากง”, ม.ป.ป : 18-19.)

นอกจากนนแลว สนนษฐานวาชาวจนสยามทเขามาดวยเหตผลของทงภยธรรมชาตและ

ภยทางการเมอง ตลอดจนเลงเหนชองทางและโอกาสทางอาชพ แลวสดทายไดเดนทาง


มาตงรกรากสรางกจการทเมองพะเยา ยงไดแก เตกนบ หรอ ไชเคง แซเจยม หรอ จนบน

(เกดทเมองตาก แตเดนทางไปๆมาๆระหวางเมองจนและสยาม) ผมศกดเปนอา และ

เคยเปนมหาดเลกอยในวงของสมเดจพระนางเจาอนทรศกดศจ พระชายาในรชกาลท 6

(องคการบรการสวนจงหวดแพร, 2550 : 230) ซงในทายทสดยงไดรบพระราชทาน

บรรดาศกดเปนหลวงศรนครานกล ตลอดจน ซอ สหยง ชาวจนเมองฮงสน ผซงตอมา

ไดสมปทานตงโรงตมเหลาทเมองพะเยารวมกบ หลวงศรนครานกล และไดรบ

พระราชทานบรรดาศกดเปน หลวงพสษฐกยกร ในบนปลาย

สงครามกลางเมองและการรกรานจากจกรวรรดญปน

แมวาการปฏวตโคนลมราชวงศชง หรอทเรยกกนในนาม การปฏวตซนไฮ

ซงเรมในป 2443 จะสนสดโดยสมบรณในป 2454 แตเมองจนกยงระอดวยภาวะ

ความแตกแยกและสงครามสบเนองตอไป จากความขดแยงระหวางจนคณะชาต

กกมนตง ซงน�าโดย เจยงไคเชค และจนคอมมวนสต อนน�าโดย เหมาเจอตง

สงครามกลางเมองนสนสดในป 2492 เมอจนเปลยนแปลงการปกครองเปนคอมมวนสต

โดยสมบรณ และเมอประกอบกบการรกรานจากจกรวรรดญปน ทงหมดจงเปนเหตผล

ใหคนจนแผนดนใหญเคลอนเดนทางมายงสยามอกระลอก โดยระลอกน ประมาณการวา

กนเวลาตงแตทศวรรษท 2460 จนถงป 2485 อนเปนปทไทยประกาศสงครามกบ

สมพนธมตร และคนจนทงทแผนดนใหญและไทยไมสามารถเดนทางตดตอกนไดอก

ตวอยางคนจนพะเยาซงเขามาหรอเผชญภยในชวงเวลาน ไดแก เถาแกปง แซฉว

(ชยดรณ), เถาแกเซงหมง, เถาแกเทยม, เถาแกเซงฮอ, (วมล ปงเมองเหลก, 2538 : 631)

เถาแกเซงเยก แซหาน ซงเขามาในประมาณป 2467, เถาแกเมยงกวง แซลอ ซงเขามา

ในป 2480 ตลอดจนอากง เตย ของอาแปะสมพงษ ศรสกล เปนตน

ส�าหรบอาแปะสมพงษ ศรสกล (90 ป) ผน�าพธกรรมของศาลเจาแมทบทม

พะเยา แมวาจะเกดทเมองไทย แตอากงและเตยนนมาจากเกาะไหหน�าในสมยรชกาลท 6

เนองจากหนความยากจนและภาวะสงครามระหวางจนดวยกน โดยในป 2477 ในขณะท

อาแปะสมพงษอายได 8 ขวบ และอากงมอายประมาณ 50 ปกวา อากงกลววาหาก

เสยชวตแลวจะไมไดฝงรางทเมองจน ทานจงพาหลานกลบเกาะไหหน�า โดยไมรเลยวา

การกลบไปครงนนจะท�าใหหลานของตนไมไดพบหนาผเปนพอและแมทเมองไทยอก

กวา 13 ป เนองดวยญปนไดบกยดเมองจน และไทยปดประเทศไมรบคนจนเขามา


ภาวะสงครามญปนยดเกาะไหหน�าน ชาวจนพะเยาทเผชญชะตากรรมใน

ชวงเวลาเดยวกนกคอ โกง (จรล เยาวรตน) เจาของโรงโมหนจรลรตน ซงไดเลาใหฟงวา

“ผมกลบไปเมองจนป 2481 ตอนนนอาย 6 ขวบ และญปนกมา

ยดเกาะ ขาวกไมมกน ตองกนมนแกวตม ตองเรยนหนงสออยในปา

ยงนกตกปลาในนน พอป 2488 ญปนกแพ ถงออกจากปามาได”

(จรล เยาวรตน, สมภาษณ, 8 พฤษภาคม 2556)

การเดนทางของคนจนโพนทะเลเขามายงสยามในขณะนนยากล�าบาก

หากเปยมลนดวยความหวง ดงค�าบอกเลาเรองราวจากพอสลก จากเตยสคณวสนต ตนสร

เจาของรานพสษฐการไฟฟาทวา

“ตอนผมเปนเดก เตยเลาวาตอนเดนทางอยบนเรอ พอเหน

เกาะสชงน�าตากไหล เมอถงแผนดนกยงดใจ เพราะตอนอยเมองจน

ขาวหงแทบไมไดกน อยเมองไทยขาวปลาอาหารด...ทเมองจน ไมใช

แคคนจน แตคนรวยกตองขนภเขาไปหาฟน หาหญาคา เอาขควาย

ตากแดดจนแหงเพอน�ามาเปนเชอเพลง สวนเมองไทยไมตองท�าอยางนน

เมองไทยจงเปนเมองสวรรคส�าหรบคนจน” (วสนต ตนสร, สมภาษณ,

9 พฤษภาคม 2556)

การเปดประเทศไทยหลงแพสงคราม

ผลจากการประกาศสงครามกบสมพนธมตรของรฐบาลไทยซงน�าโดย จอมพล

ป. พบลสงครามในวนท 25 มกราคม 2485 เกอบจะท�าใหไทยเปนประเทศผแพสงคราม

ภายหลงจากทญปนประกาศยกธงขาวในวนท 2 กนยายน 2488 หากไมมขบวนการใตดน

อยางเสรไทยคอยกเอกราชไว กระนน แมวาจะไมตกอยภายใตสภาวะดงกลาว แตไทย

กไมสามารถทจะปฏเสธการเขาประเทศของชาวจนหลงจากทกดกนอยางเปนทางการ

มากวา 5 ปไดอกตอไป

มชาวจนเปนจ�านวนมากทเขามาในไทยและพะเยาในชวงน ทงดวยเหตผล

เชนกอนหนา คอการแสวงหาโชคและทรพยสน ตลอดจนการตามหาสามทพลดพลาก

จากกนมานาน ดงเชน เทงงวย แซโคว อามาผขายกวยจบเจาแรกแหงเมองเชยงค�า เปนตน


การถอยรนของกองพล 93 กบการตงถนฐานของชาวจนยนนาน

ชาวจนยนนานหรอทถกเรยกโดยทวไปวาจนฮอ แตเดมเปนกลมพอคาเดนเทา

ตางมาและฬอ เดนทางเขามาคาขายกบดนแดนลานนากอนทชาวจนทะเลใตหรอ

กลมภาษาแตจว แคะ และไหหน�า จะเดนทางเขามาในพนทสวนนเสยอก

การเขามาตงถนฐานในประเทศไทยอยางถาวรและเปนระลอกใหญของชาว

จนยนนานปรากฏหลงจากทจนคณะชาตกกมนตงพายแพใหกบกลมคอมมวนสต

ในป 2492 จนตองถอยรนเขามาในบรเวณรฐฉาน ประเทศพมา และสดทายในป 2504

กถกกองทพพมาและจนคอมมวนสตผลกดนออกนอกประเทศ มาตงกองก�าลงและลภย

ในประเทศไทยบรเวณจงหวดเชยงใหม เชยงราย และพะเยา โดยชาวจนยนนานกลมน

มทงกลมพอคา คนทวไป ตลอดจนทหารและพลเรอนอาสาสมคร ทงน แมวาจะมบางสวน

อพยพไปเรมตนชวตใหมทเกาะไตหวน แตกยงมบางสวนโดยเฉพาะกองพล 93 กองทพท 3

และ 5 จ�านวนกวา 5,000 คน ซงน�าโดยนายพล หลเหวนฝาน และนายพลตวนซเหวน

ทไมยอมไป กลบยอมปลดอาวธและกลายเปนพลเมองไทย (กาญจนะ ประกาศวฒสาร,

2546 : 2)

ส�าหรบกลมจนยนนานคณะชาตทเขามายงจงหวดพะเยานน ไดตงบานเรอน

ทบานหนองหา ต.เจดยค�า อ.เชยงค�า แตปจจบนไดอพยพไปยงทอนๆ เชนทแมสาย

ดอยแมสลอง และดอยวาว จนไมมชาวจนยนนานอาศยอยทนนแลว อยางไรกตาม กยงม

ชาวจนยนนานบางสวนทอพยพจากทตางๆลงมาอยในจงหวดพะเยา บรเวณบานมาง

ต.หยวน อ.เชยงค�า โดยมทงครอบครวทเปนอดตทหารกกมนตงเดม และครอบครวของ

พอคาตางมาและฬอ เชน ครอบครวของ เจาไคยง (เกดป 2467 ปจจบนเสยชวตแลว)

เจาของโรงงานยอมผาแหงเมองเชยงค�า (เหลาซอซง แซเจา, ลกชาย เจาไคยง, สมภาษณ,

22 เมษายน 2555) เปนตน

มาเมองไทยเพราะสนสงครามโลก : จนกลางกกมนตง จากทหารจนส

พลเรอนไทย

นอกจากชาวจนกลมภาษาแตจว แคะ ไหหน�า และชาวจนยนนาน ยงมชาว

จนกลาง ซงเดนทางเขามาอาศยในพะเยาอกดวย ชาวจนกลมนมจ�านวนนอยทสด

ในหมคนจนกลมอนๆ โดยในการเดนทางเขามา พบวามจดรวมเหมอนกนคอตางเขามา

ในสภาพการเปนทหารกกมนตง ชาวจนกลางในกรณน ไดแก ยเจง แซทง (ครถง)

ซามโต แซเจยง และเหยยนยง แซกง เปนตน


ยเจง แซทง

อากงยเจง แซทงหรอทชาวจนพะเยาเรยกกนโดยทวไปวา ครถง ปจจบนอาย

90 ป เกดทมณฑลหเปย จงหวด หวฮน ครถงเลาสภาพสามญชนคนจนในชวงนน

ซงตกอยภายใตวงลอมของความขดแยงระหวางเพอนรวมชาต 2 อดมการณและศตร

ชาวตางชาตวา

“ทหวฮน มนายอ�าเภออย 3 คน จากคอมมวนสต 1 คน กกมนตง

1 คน และแตงตงจากญปนอก 1 คน ชาวบานทวไปตองเขากบทง 3 ฝาย

ตองท�าบตรประชาชนญปน เพอใหเดนทางไปเมองตางๆได...”

ในป 2486 ภายหลงทญปนบกเขาเมองจนและเกดกรณสงหารหมทนานกงใน

ป 2480 ตอนนนครถงอายได 18 ป จากเดมทเปนเดกมธยมธรรมดา ครถงตองถกเกณฑ

ไปเปนทหารฝายกกมนตง

หลงจากโรงเรยนของตนเองโดนทงระเบด ครถงไดเดนทางไปฝกทหารและ

ประจ�าการในทตางๆทวเมองจน กระทงในป 2488 เมอญปนประกาศแพสงคราม

ครถงไดรบค�าสงใหเดนทางไปทหลวงพระบางและเวยงจนทน เพอท�าการปลดอาวธ

กองทพญปน ซงเมอภารกจเสรจสน กองทพจนกไดรบค�าสงใหกลบคนหมง แตครถง

และเพอน 10 กวาคน เลอกทจะไมกลบ ครถงใหเหตผลวา

“ทคนหมง เราร ว ายงมความขดแยงระหวางก กมนตงและ

คอมมวนสตรออย อกทงเพอนทหาร ซงมทงจนแตจว แคะ ไหหน�า

และกวางตง ผตดสนใจเดนทางเขาประเทศไทยแทนทจะกลบจน

พวกเขาเหลานนลวนแลวแตเกดทเมองไทย ไปเรยนทจน แลวกถก

เกณฑทหารกลบเมองไทยไมได พวกเขาบอกผมวา จะกลบเมองจน

ไปท�าอะไร ไปท�างานทเมองไทยดกวา” (ยเจง แซทง, สมภาษณ,

26 พฤศจกายน 2555)

ซามโต แซเจยง และเหยยนยง แซกง

อากงซามโต (ปจจบนเสยชวตแลว) และอามาเหยยนยง (76 ป) เกดทมณฑล

หหนาน ประเทศจน อากงซามโต เปนทหารเกณฑของฝายจนคอมมวนสต สวนอามา

เหยยนยง เปนหญงสาวชาวบานธรรมดา ทงคตางมครอบครวเปนของตนเองอยกอนแลว

เมอตองหนจากบานเกด


ส�าหรบอากงซามโต เหตผลทตองเดนทางทงบานเกดและครอบครว กเนอง

มาจากการตดสนใจเปลยนขางจากฝงคอมมวนสต เปนจนคณะชาตกกมนตง สวนอามา

เหยยนยง ใหเหตผลของการหนมาวา

“อยทนนไมมอะไรกน กนแตขาวกบแกนขาวโพดแช นงกนขาวทไร

น�าตาไหล ขาวไมพอกน กลางวนกท�างาน กลางคนกตองประชมอก

ขนาดเลยงไกกยงไมไดกนเลย ไขกไมมสทธกน ใหกนแตขาวนดเดยว

จะอยไดยงไง คนอนเขาไมกลาหน เขากลวตาย แตเราทนไมไหว

กเลยหนออกมา”

อามาเลาเรองการเดนทางใหฟงวา ตนเองกบอากงหนมาพรอมกบขบวนฝน

คณะของอากงและอามาตองหนทงทหารคอมมวนสตและทหารกกมนตงดวยกนเอง

เพราะตางฝายตางคดวาเราเปนอกฝาย

เมอเดนทางจากสบสองปนนามาออกลาวตรงหลวงน�าทา ขบวนของอามา

และอากงกถกไลยง ในเวลานนทหารในขบวนฝนใหอามาถอดเสอผาออกทงหมด

เนองจากใสชดสขาว อากงสงสารจงถอดเสอผาให หลงจากนนทงคจงตดสนใจใชชวตค

ดวยกน โดยขามแมน�าโขงแลวเดนทางมาคาขายทเมองเชยงค�า

อามาเลาใหฟงวา ภายหลงไดเดนทางกลบไปเยยมบานเกดทเมองจนแลวพบวา

สามเกาของอามาและภรรยาเดมของอากงไดแตงงานกน เนองจากพรรคคอมมวนสต

เหนวาคครองของทงคหนไป (เหยยนยง แซกง และคณณฐรกา ตงประเสรฐ ลกสาว,

สมภาษณ, 26 เมษายน 2556)

บานเกด การเดนทาง การท�างาน และการตงรกรากของคนจนพะเยาบานเกด

จนพะเยาแบงตามกลมภาษาใหญได 4 กลม คอ แตจว แคะ ไหหน�า และยนนาน

นอกจากนนยงม 2 กลมภาษาขนาดเลก คอ กวางตงและจนกลาง

มณฑลบานเกดของจนแตจว แคะ และกวางตง คอ มณฑลกวางตงซงอยทาง

จนตอนใต ตดทะเล งายตอการเดนเรอมายงแผนดนโพนทะเล ชมชนของจนกวางตง

จะเปนกลมภาษาทใหญทสดในจนตอนใต โดยมากจนสยามกลมภาษานจะมาจากเขต

จงหวดกวางโจวฝ โดยจะเดนทางมาอาศยอยทกรงเทพฯและทางภาคใตเปนสวนใหญ

สวนชาวจนแตจวจะอาศยอยตอนในและรอบๆปากแมน�าฮนทางตะวนออกเฉยงเหนอ

ของมณฑลกวางตง โดยเมองทชาวจนแตจวสยามและพะเยาจากมาคอ เมองเฉาโจว


(เมองแตจว) ส�าหรบชาวจนแคะจะอยกระจายในมณฑลกวางตง ในพนทชนบทและ

ทราบสง แตชาวจนแคะสยามและพะเยาโดยมากจะมาจากอ�าเภอฮงสน จงหวดแตจว3

อนเปนทมาของการตงสมาคมฮงสนในพะเยาและประเทศไทย สวนชาวจนไหหน�า

พะเยาทงหมดมาจากเกาะไหหน�าบรเวณ เหวนชาง และฉงซาน ทางทศตะวนออก

เฉยงเหนอของเกาะ (สกนเนอร, 2548 : 37-74) ส�าหรบชาวจนยนนานนนมาจากเขต

มณฑลยนนาน และสดทายชาวจนกลางพะเยาซงสบทราบมามอย 2 ครอบครวนนมา

จากมณฑลหหนาน และหเปย

การเดนทาง

การเดนทางของชาวจนแผนดนใหญเขามายงสยามและพะเยาแบงออก

อยางกวางๆ ไดเปน 2 ลกษณะ คอ ทางบกของชาวจนยนนานและจนกลาง และทางทะเล

ของชาวจนแตจว แคะ ไหหน�า และกวางตง

ส�าหรบทางบก ชาวจนยนนานและจนกลางพะเยาจะใชเสนทางยนนาน

สบสองปนนา เชยงตง (รฐฉาน ไทใหญ ประเทศพมา) ทาขเหลก เชยงราย และพะเยา

เปนเสนทางการอพยพเขามา โดยเสนทางน เดมเปนเสนทางการคาขายทางบกทมมา

ตงแตอดต กอนทพมาและสยามจะแบงแยกและรวมเปนรฐ-ชาตสมยใหม

สวนการเดนทางโดยเรอขามน�าขามทะลตามประวตศาสตรแลว เดนทางดวยเรออย

4 ลกษณะตามล�าดบเวลา คอ หนง เรอเลกคอยๆเลยบฝงจากจนมาเวยดนามแลวจง

เขาสยาม สอง เรอส�าเภา สาม เรอก�าปน และ ส เรอกลไฟ

จากการเปรยบเทยบชวงระยะเวลาระหวางการเดนเรอของแตละชนดและ

การเขามาของชาวจนพะเยา จงสนนษฐานไดวา หากจะม กมเพยงชาวจนพะเยารนแรก

ในกลมทร�ารวยมากอนยายมาอยพะเยาเทานน ทอาจจะเคยเดนทางเขามายงสยาม

ดวยเรอก�าปน สวนชาวจนทเหลอลวนแลวแตเขามาดวยเรอกลไฟทงสน

องกงชช พสษฐกล (90 ป) ลกชายของคณหลวงพสษฐกยกร ไดเลาเรองการ

เดนทางโดยเรอกลไฟไปเมองจนวา ตนเองและพชายไดเดนทางจากเมองไทยไปเมองจน

ในป 2479 โดยเทยบทาททาเรอซวเถา กอนทจะเดนทางตอไปยงบานเกดของคณหลวง

ซงลกเขาไปในแผนดนใหญ (ชช พสษฐกล, สมภาษณ, 22 พฤษภาคม 2556) เชนเดยวกบ

3 ฮงสน เปนการออกเสยงตามภาษาแตจว สวนจนแคะ เรยกวา ฟงซน จนกลางเรยกวา เฟงซน


อากงเมยงกวง แซลอ ชาวจนแคะ (อดตนายกสมาคมพะเยาป 2528-2531) ซงเดน

ทางจาก ต.ทงแค อ.ฮงสน มาลงเรอทซวเถา และเขามาในสยามในป 2480 (เมยงกวง

แซลอ, สมภาษณ, 15 มนาคม 2555) ตลอดจน อากงไหลเงก แซเตย และอามางวย

แซลอ เตยและแมของคณน�าชย สขสราญจต ชาวจนแตจว ซงกคออากงและอามา

ของผเขยน ทเดนทางจาก ต.โผวเลง อ.แตจว (เฉาโจว) มาลงเรอทซวเถา แลวเขามา

ในประเทศไทยเมอประมาณป 2476

การเดนทางดวยเรอกลไฟมายงสยามหรอประเทศไทยของชาวจนพะเยา

ไมวาจะขาไปหรอขากลบ อาจจะสะดวกสบายในกลมคนทพอมฐานะแลว แตส�าหรบ

ในหมคนจนพะเยาโดยทวไป โดยเฉพาะการเดนทางมาเมองไทยเปนครงแรกเพอ

เสาะแสวงหาหนทางของชวตทดกวา ลวนแลวแตเตมไปดวยความยากล�าบาก ดงกรณ

ของอามาเทงงวย แซโควทเขามาเมองไทยในป 2489 เพอตามหาสามหลงจากทไมได

พบกน 10 ป เนองจากไทยและจนปดประเทศในชวงสงครามโลกครงท 2 โดยอามานน

ไดกนขาวบนเรอเพยง 2 มอตอวน เนองจากราคาอาหารทวคณขนเรอยๆ (สนทร สขสราญจต

และจฑาทพย เศรษฐสมบรณ สขสราญจต, 2555, 2-10) เชนเดยวกบอากงเมยงกวง

แซลอ ทเลาวา

“ผมเดนทางมากบเรอกลไฟ เดนทางอย 7 วน 7 คน อดๆอยากๆ

บนเรอ กนขาวและน�าเพยง 2 มอ พอลงทคลองเตยกม ปอเตกตง

เอาขาวตมใสถงมาตงแจก ตอนนนก�าลงหวอย มาเจอขาวตมรอนๆ

กถอวาสดยอดแลว หลงจากนนพอผมไดเปนนายกสมาคมพะเยา

และจนถงทกวนน ดวยความส�านกในบญคณ เวลาปอเตกตงม

กจกรรมอะไร มาเรยไรทพะเยาเมอไหร สมาคมฯกน�ารวบรวมเงน

จากคนจนพะเยาไปบรจาคเสมอ” (เมยงกวง แซลอ, สมภาษณ,

15 มนาคม 2555)

การท�างานและการตงรกราก

วลเลยม สกนเนอร นกวชาการจนศกษา ไดใหภาพรวมของการกระจายตว

และลกษณะงานของชาวจนสยามกลมภาษาตางๆ ไววา ในขณะทจนฮกเกยนมกจะเปน

พอคาและแรงงานในการท�าเหมองภาคใต ชาวจนกวางตง จะช�านาญในอาชพการชาง

และการคาเครองจกรยนต จงอยในเมองใหญ สวนชาวจนแคะและแตจวจะถนดในการ

คาขาย จงมกจะตงรานคาตามเมองใหญททางรถไฟผาน สวนจนไหหน�า เนองจาก


มชมชนกลมภาษาของตนในกรงเทพฯอยนอยจงท�าการคาส แคะและแตจวไมได

ดวยเหตนชาวจนไหหน�าจงโยกยายลกเขาไปในตวแผนดน อาศยอยตามเมองทเลกกวา

ยงไมมการหกรางถางพง และเปนเขตไขมาลาเรย ซงแตจวและแคะกลว เชน เชยงราย

นาน เลย ชยภม เปนตน (สกนเนอร, 2548 : 88)

ในพะเยา ในขณะทแตจวและแคะมกจะเปดรานขายของโชหวยในตลาด ชาวไหหน�า

กมกจะขายพชผลทางการเกษตร คาขายเบดเตลด เปดรานอาหาร ประกอบอตสาหกรรม

โรงส (สมาคมไหหน�าพะเยา, 2539) และเลยงหมไวขายตรงบรเวณหนองระบเรอยไป

จนถงทางแยกไปแมต�า สวนชาวกวางตง อดตจะเปนชางในโรงสขาว สวนปจจบนบางสวน

เปดโรงกลง

การเดนทางเขาไปยงพนทตางๆในประเทศไทยของชาวจน จะมแบบแผน

สอดคลองกน กลาวคอหากไมนบผเรมตนถากถางทางเขาไปใหม ชาวจนทตามเขาไป

มกจะเปนเครอญาต แซตระกล หรอคนทมาจากหมบานเดยวกน ดงค�าบอกเลาของ

อาจารยเกรยงศกด ชยดรณ (จนแคะ) ทเลาวา

“เตยและอากงของผมจากเมองจน เดนทางไปกาญจนบร แลวขน

รถไฟมาลงล�าปาง หลงจากนนตอไปพาน เพราะมผน�าแซฉวอยทนน

ตอมาเมอเฒาแกปง แซฉว (ชยดรณ) ตงรานฉวยฮง เตยของผมกมา

เปนผจดการราน” (เกรยงศกด ชยดรณ, สมภาษณ, 2 ธนวาคม 2555)

นอกจากการชวยเหลอใหทพกพงและทท�างานดวยการเปนแซเดยวกนแลว

การเปนจนกลมภาษาเดยวกนกเปนตวชวยในเรองนเชนเดยวกน ดงกรณท โรงสยยพงหลง

(แสงพะเยา) ของเฒาแก หาน ยยตน ซงปจจบนตงโรงสมาแลว 90 กวาป ในชวงแรก

ของการกอตง โรงสยยพงหลง จะเปนทพกของชาวจนไหหน�าทเพงเดนทางมาจาก

เมองจนแลวยงไมมทพก พวกเขาจะมากนขาวและพกทนน แลวกออกไปหางานท�า

(วบลย หาญธญพงศ เจาของโรงสแสงพะเยา หลานของเฒาแก หาน ยยตน, สมภาษณ,


อยางไรกตาม เดมทเดยว ชาวจนกเฉกเชนคนไทยทเดนทางไปท�างานยงตางแดน

กลาวคอ ไมไดคดจะยดถนทประกอบอาชพนนเปนทอยถาวรและฝงราง และหากม

ลกชายกจะสงกลบจนเพอสบสกล


ดงเชนกรณเตยของอากงจรล เยาวรตน ทแมจะเกดเมองไทย ท�างานทเหมองแรตะกวปา จ.พงงา กวา 20 ป แตอากงกสงกลบเมองจนเพอแตงงาน และแมกระทง หลวงพสษฐกยกร ซงมทงกจการ ทรพยสน เงนทอง และครอบครวทเมองไทย แตกยงอยากกลบไปอยบานเกดมากกวา โดยการแบงเงนไปสรางกจการและบาน ตลอดจนพาลกและหลานชายไปเรยนและหวงวาจะใชชวตทนน (ชช พสษฐกล, สมภาษณ, 22 พฤษภาคม 2556)

กระนน ดวยความผนผวนของการเมองโลกและจน โดยเฉพาะจากการทญปนบกจนในชวงสงครามโลกครงท 2 และหลงจากนนจนกเปลยนการปกครองเปนคอมมวนสต อนมผลท�าใหเศรษฐกจทเมองจนตกต�า และเกดความตระหนกในหมชาวจนโพนทะเลวาจะโดนยดทรพยสนสวนตวจากพรรคคอมมวนสต ดวยเหตดงกลาว จงเปนทมาส�าคญอนท�าใหชาวจนสยามและพะเยาเปลยนมายดเมองไทยเปนบาน ตงธรกจและฝงรางแทน

ภาพชวตและสงคมจนพะเยารนแรกๆ

พอคาจน ลกเจาเมอง และการคาขาย อาจารยวมล ปงเมองเหลก ไดถายทอดภาพชวตของชาวจนในเมองพะเยาร นแรก (2459-2484) ไววา ในขณะทหลวงศรนครานกล และหลวงพสษฐกยกร นายอากรผไดรบสมปทานโรงเหลาของรฐ ท�าธรกจตมเหลาอยทบานชายกวาน ชาวจนแตจวและแคะกเปดรานขายของอยในตลาด ซงมพอคา แมคาคนเมอง (คนภาคเหนอ) น�าสนคาทางการเกษตรและประมงมาวางขายกบพน รานขายของทใหญทสดในชวงแรกกคอ รานฉวยฮง ของเฒาแกปง แซฉว มของขายนบตงแต อปกรณกอสราง น�ามนเบนซน น�ามนกาด เสอผา รม เครองส�าอาง ถวย ชาม กะป น�าปลา ยารกษาโรค บหร และสบ ฯลฯ...ในชวงนน คหบดชาวจนจะมความผกพนกบตระกลเจาหลวงเมองพะเยา โดยการ น�าลกไปเรยนพเศษกบลกของเจาหลวงประเทศอดรทศ (นอยมหาชย ศตสาร) ทใตถนของคมเจาหลวง บรเวณหลงโรงแรมวฒนาในปจจบน (วมล ปงเมองเหลก, 2538 : 631 และ 635)

ในเวลาตอมา เมอคนจนพะเยามทรพยสนเงนทองมากขน พวกเขากไดซอทดนบรเวณตลาดจากลกหลานเจาเมองพะเยา เชนจากเจาไหว ศตสาร (วมล ปงเมองเหลก, 30 พฤศจกายน 2555) จากเจาขาว ธงชย เจาเสง (เกรยงศกด ชยดรณ, สมภาษณ, 2 ธนวาคม 2555) โดยปรากฏการณนถกนยามเปนวลในอดตวา “เจกไลเจา เจาไลเสอ” อนหมายถง เมอคนจนเขามากซอทดนของคนพนเมอง สวนคนพนเมองกออกไปบกเบกปาเปนทอย อาศยในบรเวณรอบนอกออกไป (เพญสร เพชรด, สมภาษณ,



พอคาจน ลกคาคนเมอง และสภาพสงคม ส�าหรบบรรยากาศในตลาด อากงชเดช เออหยงศกด (82 ป) ไดเลาเรองธรกจครอบครวของตนเองในอดต ซงท�าใหเหนภาพชวตคนจนแตจวและแคะในตลาดพะเยาดวย คอ

“เตยผมมาจากเมองจนป 2468 เขามาพะเยาเพราะมหลานเดนทางมากอน ตอนแรกกวงรถสงของ จากนนไมถงปกมาเปดรานโชหวย พรอมกบหาบเรขายของหวาน หลงจากนนกมาเยบเสอผาขาย เตยจะรบผามาจากกรงเทพฯ โดยมหยปว (พอคาขายสง) รบจากรถไฟล�าปางแลวกมาขายอกท...ในชวงคนเมองจะเกยวขาว ผาจะขายดมาก จนพนองทกคนมจกรคนละหลงชวยกน ท�าแมตอนกลางคนกจดตะเกยงพายนงท�ากน เพราะตอนนนยงไมมไฟฟา สวนประปากไมม ตองไปหาบน�าจากบอตรงทารถ บขส. ตรงนนแตกอนจะเปนปาหญา ม 8-10 บอ น�าหวานมาก ตอนเชาทกบานจะไปหาบกน นอกจากน�าบอเรากจะรองน�าฝนไวกนดวย สวนน�าใช จะมคนเมองตกน�าใสปบบรรทกลอเกวยนมาเทใสโองทบาน...ในตลาดทขายดมากกวาเสอผากคอ ไฟฉาย รานโชหวยขายไดวนละโหล สองโหล นอกจากนนกคอ ปลาท มคนจนอย 3 เจาทรบมาจากล�าปาง ขายดมากในชวงเกยวขาว เพราะคนเมองจะเอาไปเลยงเพอนบานทมาชวยลงแขก...” (ชเดช เออหยงศกด, สมภาษณ, วนท 3 พฤษภาคม 2555)

จนไหหน�า คนเมอง หนองระบ และโรงสส�าหรบชาวจนไหหน�าพะเยา ซงไมไดขายของอยในตลาด พวกเขาจะรบซอและขายพชผลทางการเกษตร ตลอดจนเปดโรงสอยทบรเวณหนองระบ เรอยไปจนถงปากทางออกไปวดศรจอมเรอง โดยทบานของชาวจนไหหน�าทกครวเรอนจะเลยงหมไวขาย จนกลายเปนวลทวา “หนองระบ ขหมเหมน”

คณวบลย หาญธญพงศ (70 ป) เจาของโรงสแสงพะเยารนท 3 เลาใหฟงวา

“ในตอนเดก พอต 4 ต 5 ผมจะไดยนเสยงหมรองกนอาหาร คนจนไหหน�าจะน�าผกตบมาสบ ผสมร�าขาว แลวกตมใหหมกน การเลยงหมน

คอยๆทะยอยหายไปในชวงป 2500-2520”


ในขณะทบานของคณวบลยเปนโรงส และบานของครสมบรณ เปนโรงรบซอสนคาการเกษตร เรองเลาในความทรงจ�าของทงสอง ท�าใหเหนภาพความสมพนธทางสงคมและเศรษฐกจของคนจนไหหน�าและคนพนเมองในขณะนน กลาวคอคณวบลยเลาวา ส�าหรบโรงส ยยพงหลง นอกจากจะเปนทพกแรกของชาวจนไหหน�าทเพงมาพะเยา ยงเปนทพบปะกนของชาวจนไหหน�าพะเยาดวยเชนกน ชาวจนไหหน�าพะเยาจะมานงอานหนงสอพมพจน และมานงคยกนเสมอ บางคนเชน อามาเหลมต แซหาน แมจนของครสมบรณ เจรญกลกพดไทยไมไดเลย เพราะอยแตทบานและโรงสน สวนคนเมองทมาขายขาวเปลอกจะใสลอเกวยนมา หากมาจากดอกค�าใตถงทโรงสจะใชเวลา 1 วน หากมาจากดงเจน ตองออกบานตงแตต 5 จะถงโรงสประมาณ 8 – 9 โมงเชา สวนหากมาจากแมนาเรอ แมใจ แมกา ภกามยาว บานถ�า บานปน จะรวมตวกนมา 6-7 เกวยน เพราะทางเปลยว บางกลมจะมานอนทโรงส นอนกนบนเกวยน จดไฟ แลวเอาววผกตนไมไว หลายคนเอาอาหารมาท�ากนกน แตบางคนกซอกบขาวหนาโรงส (วบลย หาญธญพงศ, สมภาษณ, 4 พฤษภาคม 2555)

สวนทโรงรบซอสนคาการเกษตร หานจเอก ของ เซงเยก แซหาน (เยน เจรญกล) เตยของครสมบรณ เจรญกล จะมการรบซอขายทงหนงสตว คลง ถว ขไต และขาวเปลอก โดยคนเมอง นอกจากจะเดนทางมาโดยลอเกวยนแลว ยงมาจากทางเรอทางแมน�าอง ซงหากบานใครไกล กจะมาพกคางแรมทบรเวณลานโรงรบซอเชนกน

ทงน ทงขาวสาร สนคาเกษตร และของปา กจะเชนเดยวกนกบหม กลาวคอ จะบรรทกลอเกวยนไปขายทล�าปาง เพอทบางสวนจะลงรถไฟไปขายทภาคกลางและกรงเทพฯ อกทอด

งว และฝน : ความผอนคลายของคนจน

งว

ความบนเทงและการคลายเครยดซงเกยวของกบจนพะเยานนมหลายรปแบบ ความบนเทงยอดนยมในอดต (ชวงทศวรรษ 2500 - 2510) ครนไฟฟา โทรทศนสวนตวยงไมคอยม และชาวจนรนแรกยงคงมชวตอย นนกคอ การแสดงหนกระบอกและงว ซงนานๆจะมครงเพราะมาจากทอน เปนงวของแตจวและไหหน�า

การแสดงหนกระบอกจะเปดแสดงทบรเวณ 3 แยกหนองระบ ทางไปสถานต�ารวจ ศาลหลกเมอง และแมต�า ตรงบรเวณขางรานอาหารเจในปจจบน ซงแตเดมนนเปนลานกวาง (สมบรณ เจรญกล, สมภาษณ, 5 พฤศจกายน 2555)


สวนการแสดงงว หากเปนของไหหน�า จะเปนคณะยหน�า ซงมาแสดงทกปเพอถวายเจาแมทบทม โดยในอดตจะแสดงทเวยงแกว (ศาลหลกเมองในปจจบน) สวนในปจจบนแสดงทหอประชมศาลเจาแมทบทม ฟากงวแตจว จะเลนทในตลาดอาเขต (สมพงษ ศรสกล, สมภาษณ, 7 มกราคม 2555) และทหนาศาลเจาพะเยา โดยในสมยทหอประชมยงไมไดสราง คณะงวจะมาตงเวทเอง ใชถงน�ามนเหลกรองพน แลวเอาแผนไม วางเปนพนเวท และจะมแตนกแสดงผชาย อากงเมยงกวง แซลอ ไดเลาใหเหนถงบรรยากาศวา

“สมยกอนคนดเยอะมาก ทงจนแตจว แคะ ไหหน�า และคนเมอง เดกๆกมาเยอะ เพราะยงไมมทว มงวทไร จะเปนชวงทเดกๆชอบ เพราะไดออกนอกบาน มขนมแปลกๆมาใหซอ เชน ขาวตมมด การแสดงจะพดภาษาแตจว ซงคนจนอนๆสมยนนกฟงพอได” (เมยงกวง แซลอ, สมภาษณ, 15 มนาคม 2555)

ในป 2556 แมวาจะยงคงมคณะงวมาแสดงทพะเยาอย แตความนยมกลดลงอยางมาก ผเขยนไดไปชมการแสดงงวทศาลเจาไหหน�า แลวพบวามผชมไมถง 30 คน คนจนในงานเลาใหฟงวา หากเปนชวงกอนหนานทคนจนสงอายยงเดนเหนไดสะดวก คนชมกจะมมาก สวนทท�าไมยงคงมการจางงวมาอย กเพราะเพอแสดงใหเจาแมทบทมดเปนหลก

ฝน

รฐบาลไทยประกาศยกเลกการผลตและการคาฝนอยางเปนทางการในป 2502 โดยกอนหนานน นอกจากรายไดมหาศาลทรฐไดจากเกบภาษฝนตงแตสมยรชกาลท 5 – รฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม แลว ฝนกยงถกใชเปนแหลงทนของนกการเมอง เชนกรณของ พลต�ารวจเอกเผา ศรยานนท เปนตน (ทกษ เฉลมเตยรณ, 2552 : 108)

เสนทางการผลตและคาฝน เสนทางหนงทพะเยา เรมตนจากการปลกทดอยสงในเขตอ�าเภอเชยงค�า แมใจ และปง โดยกลมชาตพนธ เชน มงและอวเมยน4 และจะมพอคาชาวจนยนนานและจนกลมภาษาอนๆในตวเมองขมาหรอฬอขนไปซอ โดยวธการซอมอยางนอย 3 แบบ คอ หนง ซอดวยเงนสด สอง น�าขาวของ เชน เสอผา และขาวสารไปแลก และสาม น�าขาวของไปใหกอน เพอเปนสญญาแลกกบฝนในภายหลง

4 การระบวา คนมงและอวเมยนเปนผผลต มไดหมายความโดยนยวา ทงสองชาตพนธ เปนผผด เพราะหากไมมอปสงค ยอมไมม

อปทาน นอกจากนน การเมองวาดวยตราบาปเรองฝนกบคนมงยงเปนเรองทซบซอนเกนกวาจะโทษกลมชาตพนธมงเพยงฝายเดยว

เนองจากเกยวพนกบทงพอคา ผวาจาง เจาหนาทรฐ รฐบาล และการเมองระหวางประเทศอกดวย โปรดด อรญญา ศรพล, 2544.


อากงวนย ศรสรโยธน เจาของรานวนยพาณช รานสรรพสนคาใหญทสดในเมองเชยงค�าในอดต เลาใหฟงวา ในสมยทการคาฝนถกกฎหมาย พอคาชาวจนจะขฬอขนดอย โดยมลกนองและลกหาบซงหาบขาวสารและเสอผาเดนตามไป ฝนทน�าลงมาจะเปนฝนทตมจนสกแลว เปนสด�า (สมภาษณ, 23 เมษายน 2555)

หลงจากทไดฝนจากบนดอย พอคาจนเชยงค�ากจะน�าไปขายตอใหกบพอคาชาวจนในตวเมองพะเยาทงทไดรบสมปทานและแอบลกลอบคา ซงพอคาจนดงกลาวอาจขายตอไปทล�าปาง เพอสงตอไปยงภาคกลางหรอกรงเทพฯ พอคาชาวจนพะเยาทไดรบสมปทานฝน ยงเปดโรงฝนทบรเวณสแยกหนาตลาดพะเยา ฝงทางไปศาลหลกเมอง ภายในโรงฝนจะมแครยกพนขนมาเพอใหผสบนอน บรเวณขางๆแครจะมกาและถวยน�าชาใหดม เนองจากผสบฝนจะกระหายน�ามาก อยางไรกตาม กจกรรมการสบฝนในอดตมไดเหมอนกบการแอบเสพยาเสพตดในปจจบน เพราะแมจะตด แตกเปนสงทถกกฎหมาย และโดยมากผทสบกจะเปนผทมฐานะ ไมวาจะเปนลกหลานเจาเมองในอดต หรอคนจน โรงฝนจะเปนเสมอนสโมสรทคนมเงนมาสงสรรค พดคยกนเรองธรกจ (เกรยงศกด ชยดรณ, สมภาษณ, 2 ธนวาคม 2555) กระนน เมอรฐบาลประกาศตดฝนอยางเดดขาด วากนวา มชาวจนพะเยาอยจ�านวนหนงทเสยชวตเพราะลงแดง (ด�ารส เออหยงศกด, สมภาษณ, วนท 8 พฤษภาคม 2556)

ชาตนยมกบคนตางดาว : การเมอง ภยนตภย และชาตพนธจน

ชาตนยมไทย ส�านกความเปนชาตนยมมไดเปนสงทมมาอยางยาวนาน เปนประวตศาสตรอนตอเนอง หากกอรางสรางรปขนในบรบททางสงคมการเมองเฉพาะบรบทใดบรบทหนง แลวถกกลอมเกลาสบทอดเรอยมา จนผคนรสกวามนมมาอยางยาวนานแลว ส�านกความเปนไทยและชาตนยมไทยกเชนกน ทไมเคยมมากอน อยางนอยนบตงแตกอนรชกาลท 5 ดวยเหตผลคอ ความเปนรฐ-ชาต อนประกอบดวย รฐบาล ดนแดนทแนนอน อ�านาจอธปไตย และพลเมอง ตลอดจนส�านกของพลเมองทวาทกคนในขอบเขตรฐเปนคนชาตเดยวกน ไมเคยเกดขนมากอน สวนดนแดนทแนนอนกเพงวางเขตปกปนกนตงแตรชกาลท 4 ส�าหรบอ�านาจอธปไตยและรฐบาลกลางกเพงมอยางสมบรณหลงจากการรวมศนยอ�านาจในรชกาลท 5 (ธงชย วนจจะกล, 2530) และส�าหรบส�านกความเปนชาตนยมไทยกเพงถกสรางในสมยรชกาลท 6 ในฐานะชาตและกษตรย แลวโหมกระพอในสมยจอมพล ป. พบลสงคราม ในฐานะชาตและผน�า หลงจากนนกสบทอด ผลตซ�า

ในฐานะชาต ศาสน กษตรย นบตงแตยคจอมพลสฤษด ธนะรตน เรอยมา


ชาตนยมจน ส�านกความเปนชาตนยมจนในหมคนจนโพนทะเล เชน จนสยาม กไมเคยเกดขนมากอนการเกดขบวนการปฏวตลมลางราชวงศชง

กอนหนาท ดร.ซนยดเซน จะเดนทางเขามาเคลอนไหวทางการเมองในสยาม ในป 2451 ชาวจนสยามทเขามานบตงแตรชกาลท 1 และมจ�านวนมากในสมยรชกาลท 5 อธบายตวตนและสถานะของตนเองวาเปนเพยงผแสวงหาโชคและทรพยสน จ�ากดฐานะตวเองเพยงในดานเศรษฐกจและสงคม หาไดผกโยงตวตนกบการเมองไม ในทางตรงกนขาม จนสยามยงเปนบคคลผดกฎหมาย จากการทราชวงศชงออกกฎหมายหามเดนทางออกนอกพระราชอาณาจกร

การมาของ ดร.ซนยดเซน ท�าใหคณคาในตวตนของจนสยามผานมมมองของพวกเขามฐานะสงขน เนองจากการสนบสนนการปฏวต ไมวาจะในทางเมดเงนหรออดมการณ ลวนแลวแตถกอธบายวาเปนพฤตกรรมชวยชาต ดวยเหตผลดงกลาว เมอประกอบกบฝายราชวงศชงหรอฝายตอตานการปฏวตกเขามาเคลอนไหวแยงชงมวลชนในสยามเชนกน ความรสกชาตนยมจน (ไมวาจะแบบไหน) จงพลนเกดขน (เออจ มราซมา, 2539)

การปะทะของ 2 ชาตนยมในแผนดนเดยว ดงทไดกลาวไปแลววา ภายหลงการปฏวตซนไฮในป 2454 ภายในพรรคกกมนตงกแตกแยกเปน 2 กลม กระนนไมวาจะกลมไหน การมอดมการณทเชอมโยงกบแผนดนอนในแผนดนสยาม ในขณะทสยามกก�าลงสรางชาตนยมไทยในสมยรชกาลท 6 เมอประกอบกบขอเทจจรงทวา เศรษฐกจของสยาม ลวนแลวแตอยในมอคนจนสยาม ทงหมดจงกอเกดเปนวาทกรรมวาดวย “ยวแหงบรพาทศ” จากสายตาของผน�ารฐ-ชาตสยามในขณะนน

อยางไรกตาม สายตาและความรสกแหงชาตนยมไทยซงมองวาจนเปนปญหา ในทสดกมไดแปลงมาเปนการปฏบตทรนแรง เนองจาก ถงแมรชกาลท 6 จะตอตานจนสยามในทางการเมองและเศรษฐกจ แตในทางสงคมวฒนธรรม พระองคกยงทรงยอมรบ (เกษยร เตชะพระ, 2537 : 22) กระนน เมอกาวเขาสยค “เชอผน�าชาตพนภย” ของ จอมพล ป. พบลสงคราม อนเปนยคทจกรวรรดญปนบกเมองจน และชาวจนในสยามเกดความรสกชาตนยมจนอยาง “รนแรง กระตอรอรน และกาวถงขนสงสด” โดยมพฤตกรรมคอ การเคลอนไหวตอตานสนคาญปนในสยามอยางรนแรง ความไมลงรอย


ระหวางชาตนยม 2 ชาตในแผนดนเดยวกนจงปะทออกมาเปนความรนแรงในเชง

นโยบายชาตนยมตอคนตางดาวในลกษณะตางๆ ไมวาจะเปนการปดหนงสอพมพจน

พรอมถอนใบอนญาต การปดโรงเรยนจนกวา 200 แหง จนเปนทมาของวลทวา

“เรยบรอยโรงเรยนจน” การเปดใหคนมสญชาตจนแปลงสญชาตไทยในป 2482

การออกพระราชก�าหนดเขตตหวงหามคนตางดาว และการออกพระราชบญญตชาต

อาชพและวชาชพป 2484 อนมการสงวนบางอาชพไวเฉพาะคนไทย ตลอดจนการออก

พระราชบญญตหามชาวจนซอทดนในประเทศไทยในป 2486 เปนตน (เออจ มราซมา,

2539 : 25, 166)

จนตางดาวแหงพะเยา กบการลมละลายและการอพยพอยางทลกทเล

หลงจากทกระเซนกระสายจากแผนดนใหญมาหลายรปแบบและหลายระลอก

จากแผนดนแหงสงครามและความอดอยาก มาสดนแดนแหงโอกาสหากขยนขนแขง

จากจบกงมาสเจาของธรกจ และจากเลกมาสใหญ แตบททดสอบกมไดจบลงแคเรองธกจ

เพราะแมพะเยาจะอยหางไกลจากเมองหลวงหลายรอยกโลเมตร แตพายทางการเมอง

ทงภายในและนอกประเทศกยงพดประดงประเดเขามากระหน�าคนจนพะเยาจนได

“เปนความขมขนของคนจนในสมยนน” อาจารยเกรยงศกด ชยดรณ ใหค�า

อธบายเกยวกบสภาพคนจนในชวงรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม (ป 2481-2488)

(เกรยงศกด ชยดรณ, สมภาษณ, 2 ธนวาคม 2555) โดยเฉพาะในการออกพระราชก�าหนด

วาดวยเขตหวงหามคนตางดาว ซงออกในป 2484 ประกาศใชในพนทจงหวดลพบร

ปราจนบร กงอ�าเภอสตตหบ อบลราชธาน และนครราชสมา โดยคนตางดาวตองอพยพ

ออกจากพนทภายใน 90 วน (เออจ มราซมา, 2539 : 170-171) ไมเพยงเทานนในป 2486

รฐบาล ยงไดประกาศเขตหวงหามเพมในพนท 6 จงหวดเขตเศรษฐกจภาคเหนอ

ซงคนจนกมฐานะน�าอย อนไดแก เชยงใหม ล�าพน ล�าปาง แพร อตรดตถ และเชยงราย

โดยพะเยาและเชยงค�าเปนสองอ�าเภอในนน ทงนเพอหวงวาคนไทยจะกาวขนมาครอง

ฐานะทางเศรษฐกจแทนได (สกนเนอร, 2548 : 278-279)

ส�าหรบทพะเยา วากนวา กวาค�าสงใหอพยพจะเดนทางมาถงกเหลอเวลาให

อพยพเพยง 10 วน ดงนนชาวจนตางดาวทกคนจงตองขายกจการอยางแตกตนและ

ขมขน บางคนขายของไมไดหรอไมอยากขายกน�ามาฝากไวกบคณสวสด พสษฐกล

ลกชายของคณหลวงพสษฐกยกร (สมร พสฐกล, สมภาษณ, 9 พฤษภาคม 2556) จด


หมายปลายทางของการอพยพเดนทางออกจากพนทพะเยาและเชยงค�ามอยหลายแหง

เชนทสวรรคโลก สโขทย ของตระกลหาญธญพงศ (แซหาน) และทกรงเทพฯ หากม

เครอญาต แซตระกลอยทนน แตโดยสวนใหญ ชาวจนพะเยาเลอกทจะเดนทางผาน

อ�าเภอดอกค�าใต แลวไปอ�าเภอปง บรเวณต�าบลนาปรง ซงอยในเขตพนทจงหวดนาน

ในขณะนน5

คนจนพะเยาเดนทางไปปงโดยการจางลอเกวยนของคนเมอง ซงมจ�านวนกวา

รอยเลมเกวยนทเดนทางไปสงครงนน การเดนทางใชเวลาอย 3 วน 3 คน ระหวางทาง

เมอค�าทไหนกสรางเพงพกชวคราว ขายของทตดตวมา และนอนทนน (ชเดช เออหยงศกด,

สมภาษณ, 3 พฤษภาคม 2555) คนจนบางคนเปนมะเรงทองโต ตองเดนทางดวยเกวยน

อยางทลกทเล เนองจากถนนเปนทางเกวยน เปนหลมบอและเปนเนน ไมสม�าเสมอ

(เกรยงศกด ชยดรณ, สมภาษณ, 2 ธนวาคม 2555) และบางคนกตองเสยชวตเนองจาก

ความกนดาร และไขมาลาเรย (สมบรณ เจรญกล, สมภาษณ, 5 พฤศจกายน 2555)

ส�าหรบชาวจนเชยงค�า ภาวะจ�ายอมนนไมตางกบจนพะเยา กลาวคอตองขายของไปจน

เกอบหมด เรยกไดวาไปปงแตตวเปลาๆ (ชาญชย ศรผดงกล, สมภาษณ, 23 เมษายน 2555)

การเดนทางไปเมองปงของคนจนพะเยาน บางครอบครวตองเดนทางไปทงหมด

เนองจากเปนคนตางดาวทกคน แตบางครอบครวกไปเฉพาะพอและลกทเกดจากเมองจน

เนองจากมแมเปนคนพะเยา สวนการไปอยอาศยทปง บางครอบครวกอยเพยงชวคราว

แคครงปแลวจงเดนทางตอไปกรงเทพฯ เชนครอบครวเออหยงศกด บางครอบครว

เมออย 3 ป รฐบาลจอมพล ป. กแพสงครามโลกครงท 2 จงกลบมาอยพะเยาตามเดม

แตกมจนพะเยาหลายครอบครวทตงรกรากอยางถาวรทปง จนกลายเปนจดเรมตน

อนท�าใหวถชวตของเมองปงเปลยนแปลงจากการท�าเกษตรเพอการเลยงชพ มาเปน

การเกษตรเพอการคา (เจยมศกด เทพวไล, 2555 : 10)

โรงเรยนและบาน : ความเปนจนทกลบมา (2488-2490)

ภายหลงจากการสนสดลงของสงครามโลกครงท 2 นโยบายตอคนจนสยาม

ของรฐบาลไทยกเปลยนไป เนองจากไทยเกอบเปนผแพสงครามจากการเลอกขางญปน

ของรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม

5 ป พ.ศ. 2495 ไดมพระราชบญญตเปลยนแปลงเขตจงหวด โดยการโอนอ�าเภอปง มาขนกบจงหวดเชยงราย ตอมาในป พ.ศ. 2520

เมอมพระราชบญญตกอตงจงหวดพะเยา จงมการแยกอ�าเภอปง ออกมารวมเปนจงหวดพะเยา


ทาททดขนของรฐบาลไทยตอความเปนจนในไทยจะเหนไดจากการกลบมา

อกครงของคลนชาวจนแผนดนใหญทเขามาในประเทศไทย เชน กรณอามาเทงงวย แซโคว

ซงเขามาในป 2489 และอาแปะสมพงษ ศรสกล ทกลบมาเมองไทยอกครงในป 2490,

การยกเลกเขตหวงหามส�าหรบคนตางดาว จนท�าใหชาวจนพะเยาสามารถกลบเขาพะเยาได,

ตลอดจนมการเปดสถานกงสลจนอยางเปนทางการทกรงเทพฯ เชยงใหม ปากน�าโพ

นครราชสมา และสงขลา ในป 2489 นอกจากนน โรงเรยนจนทเคยปดไปอยางมากมาย

กกลบมาเปดใหมอกครง ซ�ายงมจ�านวนมากกวาเดม คอรวมทงหมดกวา 400 แหงทว

ประเทศในป 2490 โดยสองโรงเรยนทเปดใหมกคอโรงเรยนจนทพะเยาและเชยงค�า

การเปดโรงเรยนจนในแตละทองทในไทย เปนผลมาจากปจจยหลายประการ

ไมวาจะเปนปจจยในดานการทต ททตจนในสมยนนเขามาเจรจากบรฐบาลไทยเพอ

สงเสรมและไมขดขวาง ปจจยในดานการสงเสรมจากคนจนทกรงเทพฯทเรยไรเงนกน

ไดถง 1 ลานบาท เพอใหโรงเรยนจนในประเทศไทยสามารถตงตวได (สกนเนอร,

2548 : 288) นอกจากนนยงเปนผลมาจากชาวจนทองถนเองทเลงเหนความส�าคญของ

การศกษาจน ดงกรณการเกดขนของโรงเรยนหยกเฉยว ทพะเยา

โรงเรยนหยกเฉยว ซงแปลวา การศกษาของคนจนทผานโพนทะเล เรมตงขน

ในป 2489 โดยผรเรมคอ เถาแกล คนเยา (จนไหหน�า) เจาของโรงขายไม ซงเปดสอน

ภาษาจนใหกบลกหลานคนจนชวง 5 โมงเยน ถง 2 ทมอยกอนแลว เถาแกล คนเยา

ไดปรกษากบเถาแกหาน สวนตน เจาของโรงแรมไทยประคอง โรงแรมแรกของเมองพะเยา

และเถาแกหาน ลพงษ ผจดการโรงสยยพงหลง เกยวกบการจดสรางโรงเรยน แลวจง

น�าเรองไปหารอกบคณสวสด มามงคล (อาคมโก), เถาแกปง ชยดรณ, คณหมอพวน,

และเจาของรานเพชรสวาง ตลอดจนเจาของโรงสทง 4 คอ ไทพงหลง, ยยพงหลง,

สทธภกต, และคสวรรณ จนในทสดกสามารถจดตงเปนโรงเรยนได (วรต ภจนาพนธ

2549 : 38)

ทตงของโรงเรยนหยกเฉยว คอทตงของส�านกงานไฟฟาสวนภมภาคจงหวดพะเยา เยอง

วดราชคฤหในปจจบน โรงเรยนหยกเฉยวจะเปดสอนตงแตชนอนบาลไปจนถง ป. 4

โดยภาคเชาสอนวชาตางๆเปนภาษาไทย สวนภาคบายเรยนภาษาจน


โทษฐานทเปนจน : ความแขงกราวของรฐบาลไทยตอคอมมวนสต (2491-2500)

ภายหลงความเปนประชาธปไตยทไรระเบยบอย 2 ป ความขดแยงระหวาง

ฝายอนรกษนยม (พรรคกาวหนา [เกา] และพรรคประชาธปตย) กบพรรคการเมอง

ภายใตความนยมในปรด พนมยงค (พรรคสหชพ แนวรวมรฐธรรมนญ และอสระ)

กสนสดลงดวยการรฐประหารในป 2490 ของฝายทหารทสญเสยอ�านาจไปหลงเกอบ

เปนผแพในสงครามโลกครงท 2 ซงหนมาจบมอกบฝายอนรกษนยม ผลจากการ

รฐประหาร แมวาฝายอนรกษนยมจะขนมามอ�านาจ แตทายทสด ควง อภยวงศ

นายกรฐมนตรกถก “จ” ใหลาออก โดยคณะรฐประหารไดเชญ จอมพล ป. พบลสงคราม

กลบมาเปนนายกรฐมนตรอกครงในป 2491

แมวาจอมพล ป. จะมไดมอ�านาจเตมเหมอนเมอครนครองอ�านาจในชวงแรก

เนองจากอ�านาจถกแยกแบงไปยงผมอทธพล 2 คนในคณะรฐประหาร คอ พลเอกสฤษด

ธนะรตน และพลต�ารวจเอกเผา ศรยานนท แตเมอประเทศจนกลายเปนคอมมวนสต

อยางเตมตวในป 2492 และไทยเลอกทจะอยขางสหรฐอเมรกาในหวงสงครามเยน

นโยบายกดกนและกลนกลายความเปนจนจงกลบมาอกครง เรมตงแตการเพมคา

ธรรมเนยมคนตางดาวจาก 200 บาท เปน 400 บาท, การปดหนงสอพมพและโรงเรยนจน

ทตองสงสยและไมถกระเบยบ, การบงคบใหโรงเรยนจนมการรองเพลงชาตไทยทกเชา,

การบงคบใหครใหญตองเปนคนไทย, การออกพระราชบญญตตอตานคอมมวนสต, และ

การฟนฟเขตหวงหามคนจนในเขตภาคใต จนน�ามาสการจบกม คมขง และเนรเทศ

ซงหลายรายไมมหลกฐานเพยงพอ และไมมการน�ามาใหการตออยการแตอยางใด

(สกนเนอร, 2548 : 334-341)

ส�าหรบคนจนพะเยาเทาทพอสบทราบมา พบวามผทโดนเรยกไปสบสวนคอ

อากงเซงเยก แซหาน เนองจากลกชายซงเรยนหนงสอทจนสงจดหมายกลบมา และมผท

ถกจบดวยขอหาคอมมวนสตอย 3 ราย ไดแกหนง คนขายหนงสอพมพจน ชาวจนผน

ถกสงตวไปกรงเทพฯและสดทายกถกปลอยตว สอง เหงกเตยว แซเตาะ ครสอนหนงสอจน

และสาม เหจยบปอ แซออ ยปวขายของเลนและเสอผา ผโดนใสรายจากชาวจนดวยกนเอง

แตเปนจนกกมนตง ทงน คนทสองและสามถกสงไปเมองจนในป 2495 และไมไดกลบ

มาเมองไทยอกเลย โดยเหจยบปอ แซออ นนท�างานและอาศยอยทกวางเจา (ชเดช

เออหยงศกด, สมภาษณ, 3 พฤษภาคม 2555)


นอกจากนน จากการออกประกาศของกระทรวงมหาดไทยป 2493 ทวาดวย

หากใครประสงคจะไปเรยนเมองจนตองกลบมากอนอายครบ 21 ป ยงท�าใหพนอง

ของอาแปะชาญชย ศรผดงกล เจาของรานชาญชย อ.เชยงค�า 2 คน ตกคางอยทฮองกง

ไมสามารถกลบมาเมองไทยได (ชาญชย ศรผดงกล, สมภาษณ, 23 เมษายน 2555)

ไมเพยงเทานน ในชวงทรฐบาลมกฎหมายและนโยบายตอคนจนในทางลบ

ยงเออใหเกดชองวางในการขดรดชาวจนอกดวย ดงกรณเถาแกใหญคนหนงของเมอง

พะเยาทโดนกลนแกลงวาไมรกชาตไทย จากการใชดามไมไผท�าเสาธง เขาจงตองไป

คกเขาหนาสถานต�ารวจ (เกรยงศกด ชยดรณ, สมภาษณ, 2 ธนวาคม 2555)

ส�าหรบโรงเรยนหยกเฉยวกเชนกนทไมพนการถกปดในป 2497

เมอกลบแผนดนใหญไมได ครนจะเปนจนตอไปกไปไมถง

ภายหลงสงครามโลกครงท 2 คนจนสยามตกอยในภาวะกลนไมเขาคายไมออก

เนองจากในดานหนง เมอเมองจนกลายเปนคอมมวนสตและเกดการปฏวตวฒนธรรม

ความแตกตางทางชนชนสถานะจงกลายเปนปญหา และเมอคนจนโพนทะเลมกจะเปน

ผทมเงนสงกลบบานเกดทแผนดนใหญ การขดรดจากเจาหนาทคอมมวนสตทฉอราษฎร

จงเกดขน (สกนเนอร, 2548 : 333) สวนในอกดานหนง อตลกษณของความเปนจนใน

ประเทศไทยกยงไมเปนทยอมรบจากรฐ

บนทางเลอกทตองเสยทง 2 ทาง ชาวจนสยามและจนพะเยาโดยมากเลอกท

จะอยเมองไทยตอไป การตดสนใจน ตรงขามกบภาพฝนครนเพงออกเดนทางมาจาก

แผนดนใหญอยางสนเชง เราจะเหนภาพชวตนไดจากชวตของคณหลวงพสฐกยกร ซง

อากง ชช พสฐกล บตรชาย เลาวา

“เตยไมคดทจะอยเมองไทยไปตลอด แมวาจะชวยพฒนาเศรษฐกจ

เมองพะเยาและพานไปเยอะ เพราะลกชาย หลานชาย แกสงไปเรยน

ทเมองจนหมด ไมคดจะใหกลบมาดวย เพยงแตวาญปนมาบกจน

สะพานคอนกรตใหญขางบานกโดนระเบด หลงจากนนกไมสามารถ

กลบไปไดอก” (ชช พสษฐกล, สมภาษณ, 22 พฤษภาคม 2556)

การตดสนใจทจะอยเมองไทย มาพรอมกบการสญเสยอตลกษณความเปนจน

อนเปนผลมาจากนโยบายกลนกลาย ชาวจนพะเยาเมอกลบมาจากอ�าเภอปง จงหวดนาน

หรอจงหวดอนๆ ปายชอรานของพวกเขา จากเดมทเขยนเปนภาษาจนกถกเปลยนเปน


ภาษาไทย ไมเวนแมแตชอโรงเรยนหยกเฉยว กถกเปลยนเปน “พะเยาศกษา” เพอให

สามารถเปดใหมได ชาวจนพะเยาสวนใหญ จากเดมทไมเปลยนสญชาต สดทายกตอง

ยอมเปลยนเปน “เชอชาตจน สญชาตไทย” สวนชอแซกตองเปลยนเปนชอสกลแบบไทย

เพอสะดวกในการท�านตกรรม นอกจากนน ในชวงหนง คนจนพะเยา ซงเปนเจาของธรกจ

ยงถกบงคบใหไปเรยนหนงสอไทยทวดศรอโมงคค�า หลงจากปดรานแลวอกดวย

(ชเดช เออหยงศกด, สมภาษณ, วนท 3 พฤษภาคม 2555)

ความพยายามคงรกษาความเปนจนไว

ภายใตการบงคบใหกลายเปนไทย มชาวจนพะเยาสวนหนงพยายามแอบจดเทยน

แหงความเปนจนไวทามกลางสายฝน แมวามนจะดบลงในทสด แตแสงเทยนในวนนน

กตรงใจลกหลานจนในครงนนจนถงวนน

แสงเทยนทวากคอความพยายามในการคงรกษาความเปนจนไวผานการยอม

เปลยนชอโรงเรยนหยกเฉยว เปน “พะเยาศกษา” และเปลยนชอผถอใบอนญาตเปน

คณบญด สทธภกต บตรชายคณหลวงศรนครานกลแทน6 เพอใหโรงเรยนเปดได แลวก

แอบสอนภาษาจนมากกวาเกณฑททางการอนญาต (เมยงกวง แซลอ, สมภาษณ,

15 มนาคม 2555) นอกจากนนเมอทางการก�าหนดใหโรงเรยนจนเปดสอนไดถงเพยง

ชน ป.4 ชาวจนพะเยากเปดโรงเรยนพะเยาวทยา สอนในระดบชน ป.5- ป.7 เพอแอบ

สอนภาษาจนในระดบทสงขน (สมบรณ เจรญกล, สมภาษณ, 5 พฤศจกายน 2555)

ไมเพยงการเปดโรงเรยนแอบสอนภาษาจนในพนท แตชาวจนพะเยาและเชยงค�ายงสง

ลกหลานของตนเองไปเรยนโรงเรยนจนขนานแท เชนทดอยแมสลอง ดงกรณของ

อามาเทงงวย แซโควทสงลกชายไป, กรณของเหลาซอซง แซเจา ซงเตยสงไปเรยนฮองกง

และกรณของอากงชเดช เออหยงศกดและพชายของครสมบรณ เจรญกล ซงเตยสงไป

เรยนทเมองจน เปนตน

ไฟไหมตลาดพะเยาครงท 1 ป 2505

หากนบสาเหตของการเดนทางเขามาสยาม ไมวาจะเปนเพราะความยากจน

แหงแลง ญปนบกแผนดนใหญ และภาวะสงครามกลางเมองเปนเคราะหครงท 1 เคราะห

ครงท 2 ของชาวจนพะเยาคอการถกบงคบใหโยกยายออกนอกพนทพะเยาและเชยงค�า

6 ครวรต ภจนาพนธ (ครเกา) เลาวา หลวงศรนครนกลไดแนะน�าใหไปพบกบ คณเปยม บณยะโชต ลกเขยของคณหลวงซงเปน

เลขาฯของจอมพล ป. พบลสงคราม พรอมกบเปลยนชอโรงเรยน (วรต ภจนาพนธ, 2549 : 38)


ในป 2486 เคราะหครงท 3 กคอการกลบแผนดนใหญไมได ซ�ายงถกเหยยดหยามจาก

ปญหาชนกลมนอย จนคอมมวนสต ซงเปนถงปญหาความมนคงระดบชาต เคราะหซ�า

กรรมซดล�าดบตอมา ครงท 4 กคอการเกดไฟไหมทตลาดพะเยา แมวาจะไมมใครเสยชวต

แตกเปนอกครงทน�าพกน�าแรงของการสรางเนอสรางตวกวา 15 ป หลงอพยพกลบจากปง

ตองกลบมาเรมตนใหม ณ จดต�าสดอกครง

หลงจากบานเรอนรานคาถกไฟเผา ชาวจนพะเยาบางคนไดใชวดในเมองและ

บานของคนรจกบรเวณหนองระบเปนทพกพงชวคราว แตโดยมากจะท�าเพงพกอยท

เวยงแกว โดยมนายอ�าเภอในขณะนน คอ คณจรญ ธนะสงข ไดขอขาวสารจากคนพนเมอง

รอบพะเยามาเลยง (วมล ปงเมองเหลก, สมภาษณ, 30 พฤศจกายน 2555) นอกจากนน

คหบดชาวจนทไมไดรบผลกระทบจากไฟไหมกยนมอเขาชวยเหลอดวย เชน โรงสขาวตางๆ

และแมเลยงทองค�า ฮนตระกล ลกสาวของเถาแกโรงสยยพงหลง ซงไดตงโตะแจกอาหาร

(สมบรณ เจรญกล, สมภาษณ, 5 พฤศจกายน 2555)

ภายหลงจากเหตการณไฟไหม นายอ�าเภอไดจดพนทขายของใหกบคนจน

ผ ไดรบผลกระทบบรเวณเวยงแกวเปนเวลา 2 ป เพอรอการฟนฟตลาด แตกมชาวจน

พะเยาบางคนเดนทางไปตงถนฐานใหมทล�าปาง เชยงใหม และเชยงราย

ไฟไหม นอกจากน�ามาซงความเสยหายของทรพยสนและเงนทองแลว ยงน�ามา

ซงความเศราสลดทางจตใจ ดงนนชาวจนพะเยาจงรวมแรงรวมใจกนสรางแทนบชา

ปงเถากงมา และเจาแมทบทม สงศกดสทธของชาวจนแตจว แคะ และไหหน�าไวท

โรงเรยนประชาบ�ารง (โรงเรยนหยกเฉยวและโรงเรยนพะเยาศกษาเดม) เพอเปนท

ยดเหนยวจตใจตอไป

ไฟไหมตลาดเชยงค�า ป 2510

ไฟไหมครงน ความเสยหายเทยบเทาไฟไหมตลาดพะเยา กลาวคอ ชาวจน

เชยงค�าตางลมละลายกนไปหมด หลายคนตองใชหนไปอกเปน 10 ป นอกจากจะเสยหาย

ทางเศรษฐกจแลว ชาวจนผเปนพอคาใหญแหงเมองเชยงค�าอยางนอยหนงคนยงตอง

มองเพลงไหมธรกจของตนเองจากในคก กลาวคอ ในชวงทคอมมวนสตยงเปนภยคกคาม

มหนตในสายตาของรฐไทย การสอดสองของต�ารวจและทหารไทยจงมอยอยางเรอยๆ

ซงบางครงกเปนการเขาใจผด เชนกรณพบกลองใบหนงบนดอยคอมมวนสต เขยนชอ

รานคาชาวจนในเชยงค�าไว ต�ารวจจงจบกมพอคาใหญทานน เมอถกคมขงอย 7 วน


ไฟกไหมตลาด แตหลงจากนนอกหลายเดอน เมอไมมหลกฐานเพยงพอ จงไดรบการ

ปลอยตว (นฤดม วศฐศรศกด, สมภาษณ, 23 เมษายน 2555)

เพลงไหมครงนนตนเพลงมาจากโรงแรมนายตวนตรงบรเวณหาแยก แลวลาม

มาถงตลาดโดยไหมเกอบหมดเนองจากบานเรอนรานคาท�าดวยไม แมวาจะไมมใคร

เสยชวต แตทางการกไมสามารถหาตนสายปลายเหตและผกระท�าผดได คณชาญชย

ศรผดงกล เลาวา เมอมลนธปอเตกตงร กไดมาตงโรงทานแจกเงนคนละรอย หาก

ครอบครวมกนอย 5 คนกได 500 บาท (ชาญชย ศรผดงกล, สมภาษณ, 23 เมษายน 2555)

ไฟไหมตลาดพะเยา ครงท 2 ป 2511

จากเดมทบานเรอนรานคาสรางขนจากไมแลวเกดไฟไหม การบรณะตลาด

ครงใหม บานเรอนรานคาจงถกสรางในลกษณะกงปนกงไม แตกเกดเพลงไหมอกครง

จนได อยางไรกตาม ไฟไหมครงนอาจไมนบเปนเคราะหซ�ากรรมซดของชาวจนพะเยา

แตอยางใด เนองจากวากนวา ความเขดขยาดของไฟไหมครงกอน ท�าใหชาวจนพะเยา

ตางท�าประกนอคคไฟไว เมอประกอบกบขอเทจจรงทวาตลาดก�าลงจะเปลยนเจาของ

ชาวจนเกรงวานอกจากจะตองยายทอยรานคาแลว ยงจะไมมเงนซอหรอเชารานจาก

เจาของคนใหมอก จงมการประทวงเกดขน และเมอเกดไฟไหมขนมาอยางไมรสาเหต

จงนบวากลายเปนผลดมากกวาผลเสย เพราะพวกเขาสามารถน�าเงนทไดจากประกนน

มาซอ เชา หรอเซง ตกไดใหม (ด�ารส เออหยงศกด, สมภาษณ, 8 พฤษภาคม 2556)

“เจก” กบการกลนกลาย: วาทกรรม ความรนแรงทางวฒนธรรมและความรนแรง

เชงสญลกษณ

การอพยพไลชาวจนออกจากพนททางความมนคงและเศรษฐกจ การจบกม

คมขง เนรเทศ และการปดกนไมใหคนจนทเกดในไทยแลวไปเรยนเมองจนกลบมา

เมองไทย (หากอายเกน 21 ป) ตลอดจนการขดขวางมใหคนจนโพนทะเลในไทย

กลบแผนดนใหญ ดวยนโยบายของรฐ จนท�าใหครอบครวชาวจนโพนทะเลตอง

พลดพรากแยกหางจากกนคนละรฐ และหลายครอบครวตดตอกนไมได นบวาเปนความ

รนแรงทางตรง หรอความรนแรงทกอใหเกดการพลดพราก และความรนแรงเชงโครงสราง

หรอความรนแรงทเกดจากนโยบายรฐ

อยางไรกตาม มความรนแรงอกชนดหนง ซงแมไมเหนไดชดเจน แตกกระทบ

สนสะเทอนถงระดบจตใจและรากเหงาความเปนชาตพนธจน นนกคอความรนแรงท


เรยกวา ความรนแรงทางวฒนธรรม และความรนแรงเชงสญลกษณ ซงเกดจากการสราง

วาทกรรมวาดวยเจก (ดความหมายของความรนแรงทงสองประเภทใน ชยวฒน

สถาอานนท, 2549 : 53-56 และ สนทร สขสราญจต, 2551 : 15-17)

ความรนแรงทางวฒนธรรมในทนกคอ มมมองและอดมการณของชาวไทย

ทวไปตอชาวจนในไทย ไมวาจะเปนภาพแสดงแทน (representation) ของการเปน

นายทน พอคาคนกลางชาวตางดาวหนาเลอด และคอมมวนสต ฯลฯ สวนความรนแรง

เชงสญลกษณกคอการทชาวจนยอมรบภาพแสดงแทนขางตนวาเปนความจรง จนกอ

ใหเกดปฏกรยาในแงลบ เชน การไมสบทอดความเปนจนสลกหลาน และการไมยอมรบ

ความเปนจนของตนเองผานการไมพด ไมปฏบตตามประเพณจน กระทงรงเกยจและ

ดถกความเปนจนของจนผอน ดงกรณของผน�าประเทศ เชน จอมพล ป. พบลสงคราม

และหลวงวจตรวาทการ หรอนกวชาการอยางอาจารยพลกร องกนนทน7 ซงลวนแลว

แตเปนคนไทยเชอสายจน เปนตน

ทงน ความรนแรงขางตนลวนเปนผลมาจากการสรางวาทกรรมวาดวยชาวจน แมวาจะ

มสวนทจรงบางในชาวจนสยามบางราย หรอหลายราย แตกไมนบวาคอทงหมด กระนน

วาทกรรมกลบเหมารวม (generalized) และปดปายฉลาก (labeling) ราวกบวาคนจน

ในไทย หรอ “เจก” ทงหมดเปนอยางนน

วาทกรรมจะท�างานผานระบบของความรและความจรง ซงสราง จองจ�า และ

ผลตซ�าเอกลกษณอนจ�ากดจ�าเขยใหกบกลมคน สงคม หรอทประเดนแนวคดหนงๆ

ในลกษณะเปนอน โดยผคนตางยอมรบวามนเปนจรง เปนธรรมดา และเปนธรรมชาต

ตามเชนนน (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2549) ผเขยนเปนลกหลานชาวจนคนหนงทตกอย

ภายใตวาทกรรมดงกลาว แมวาประเดนเรองคอมมวนสตจะจางหายไปจากประเดน

ปญหาความมนคงของไทยในชวงตนทศวรรษท 2530 แลวกตาม แตภาพของการ

เปนพอคาคนกลางหนาเลอด ตาต ผวขาว พงพลย พดไมชด ซงมกจะรดนาทาเรน

เกษตรกรชาวไทย กยงคงเปนภาพแสดงแทนชาวจนในละครโทรทศน ในภาพยนตร

และแมกระทงในแบบเรยนชนประถมในหลกสตรป 2521 เมอประกอบกบสงคมวยเยาว

7 จากผลงานเรอง บทบาทชาวจนในประเทศไทยในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, 2515 ซงมองในมมชาตนยม

ไทยในขณะนนแลวยอนไปมองเหตการณในชวงรชกาลท 5 ทงน นามสกลองกนนทน มตนสกลกคอ ตนบญเทยม องกนนทน

(2433-2493) ผน�าชาวจนไหหน�าชาตนยมกกมนตงในสยาม ผแปลหนงสอของซนยดเซนเปนภาษาไทยและใชค�าวา “ลทธตรย

ราษฎร” เปนคนแรก โปรดด เออจ มราซมา, 2539 : 19.


ทมการลอ เจก ในทางผวบางและออนแอ ทงหมดจงท�าใหผเขยนปฏเสธการสอนพดจน

จากผเปนพอ แมกระทงนองชายของผเขยนเอง เมอขนชนประถมกไมยอมใชค�าวา

“ปาปาและหมามา” ทงๆทเรยกมาตงแตหดพดได นอกจากนนผเขยนยงจ�าไดวาตวเอง

ชอบออกไปตากแดดเปนประจ�า เพอใหผวบางและขาวอนเปนคณสมบตของความเปนจน

อยางหนงนนหายไป

สรางบาน แปงเมอง เยอนถน ฟนความเปนจน

แมวาในทางสงคม วฒนธรรม และการเมอง ความเปนจนจะมความเปนอน

และเปนรอง แตในทางเศรษฐกจ ถงแมจะลมกระทงละลายอยหลายครง กระนนการ

ตงหนาตงตาท�างาน สะสมเพมพนทรพยสน การมคตพจนวาดวยความขยนขนแขง และ

การม “หวคด” ตลอดจนเครอขายทางการคาขาย ชาวจนในไทย หรอชาวจนพะเยา

กยงคงครองสถานะน�าในทางเศรษฐกจไดอย หรอพดอกทางหนงกคอยงคงเปนชาวจน

ทขบเคลอนเศรษฐกจของประเทศและพะเยา กระทงเมอปญหาคอมมวนสตยตลง

ภายหลงนโยบาย 66/2523 ในรฐบาลพลเอกเปรม ตณสลานนท ชาวจนโพนทะเลในไทย

จงไดโอกาสในการกลบ “บานเกด” อกครง

แมนโพนทะเลคอบานตาย แตแผนดนใหญกคอบานเกด

ดงทไดกลาวมาในบทกอนหนาทวา ในทสด ชาวจนพะเยากเลอกทจะอยใน

แผนดนไทย แทนทจะกลบแผนดนใหญ อนเนองมาจากทงสภาพแผนดนเกดทยงคง

ยากจนขนแคน ปกครองดวยระบอบคอมมวนสต ในขณะทแผนดนไทย แมจะปดกน

เรองความเปนจน แตกยงคงเปดกวางใหกบการเตบโตทางธรกจ นอกจากนน ชาวจน

พะเยากมครอบครว ลกและหลานมากมายแลวในเมองไทย

อยางไรกตาม เนองจากยงคงส�านกในบญคณแผนดนเกด และยงมญาตพนอง

ทเมองจน ชาวจนพะเยาจงยงคงตดตอไปมาหาสบางเมอมโอกาส เชน กรณของอากง

เมยงกวง แซลอ ทสงเสอผาเกาไปให

“สมยกอนเขาบอกวาถาไดเสอผาเกาจากเมองไทยถอวาสดยอดแลว”

นอกจากนน อากงเมยงกวง ยงแอบกลบไปทแผนดนใหญตอนทไทยกบจนยง

ไมเปดความสมพนธกนโดยการซอทวรไปไตหวนและไปฮองกง “พอถงทฮองกง เราก

จะซอทว จกรยานไปใหญาต เปนทวรเยยมญาตไป”(เมยงกวง แซลอ, สมภาษณ,

15 มนาคม 2555)


หรอกรณของอาแปะสมพงษ ศรสกลทไดรบจดหมายจากบานเกดทเกาะไหหน�าวา “ไมมน�าตาลและน�ามนหม” อาแปะจงตองสงน�าตาลไปให (สมพงษ ศรสกล, สมภาษณ, 7 มกราคม 2555) นอกจากนนกยงมบางคนทสงเงนไปพฒนาเมองเกดในดานตางๆ ดงเชน อากงมยก แซลอ แหงเมองเชยงค�า ทสงเงนเปนหมนๆใหกบราชการจนเพอพฒนาประเทศ (อรวรรณ เศรษฐสมบรณ, สมภาษณ, 7 กมภาพนธ 2556) อากงเซงเยก แซหาน ทสงเงนไปสรางโรงเรยนทเกาะไหหน�า (สมบรณ เจรญกล, สมภาษณ, 5 พฤศจกายน 2555) ตลอดจน แมเลยงทองค�า ฮนตระกลและเถาแกเกงตน ฮนตระกลผเปนพอ เจาของโรงสยงพงหลงและโรงเลอยจกรไทยวฒนา กสงเงนไปเดนสายไฟฟาและสรางสะพานสาธารณะทเกาะไหหน�า (โรงเรยนประชาบ�ารง, 2549 : 12) เปนตน

เทงงวย แซโคว กบ “คาใชชอซอ” อามาเทงงวย แซโคว กลบเมองจนครงแรกเมอป 2529 หลงจากมาอยเมองไทยได 40 ป เหตผลของความสามารถในการกลบไปเมองจนไดมอยอยางนอย 2 ประการ คอ

หนง ปญหาคอมมวนสตในไทยทเลาเบาลง หลงจากการสนสดลงของการปฏวตวฒนธรรมจน8 ในป 2520 ตามมาดวยการเปดประเทศจนในป 2521 พรอมกบคอมมวนสตในไทยพายแพจากนโยบาย 66/2523 ของรฐ9

สอง อามาเทงงวยในวย 60 ป มฐานะเงนทองเหลอเกบแลว อามาเทงงวยเดนทางไปเมองจนโดยการซอทวรไปเทยว แตเมอถงเมองซวเถา อามาเทงงวยและเพอน ซงตงใจกลบไปเยยมบานเกด กปลกตวออกจากคณะพรอมกบเบกเงนจ�านวน 7,000 บาท จากเจาหนาทน�าทวร เพอน�าเงนนนไปมอบใหกบญาตๆทยงยากจนอย เงนกอนดงกลาวเปน “คาใชชอซอรถมอเตอรไซคและโทรทศน” ซงนกทองเทยวมสทธซอจากเมองไทยไปเมองจน แตหากนกทองเทยวไมตองการ บรษททวรกจะขอใชชอ เพอน�ารถและโทรทศนไปขายทเมองจน ซงไดราคากวาเมองไทย

เมออามาเทงงวยเดนทางถงบานเกดแลว อามาเลาใหลกสาวทเมองไทยฟงภายหลงวา ตนเองเหนแมยนรออยจงรบวงเขาไปกอด รองหมรองไหคดถงแมอยนาน

แตพกใหญ หญงทตนเองกอดกพดขนมาวา อวเปนพสาวลอ มใชแม แมตายไปแลว

8 คอการเปลยนประเทศเปนสงคมนยมเตมรปแบบโดยใชวธการรนแรง ไมวาจะเปนการฆาตรกรรมชนชนนายทน ท�าลายหนงสอ

วดวาอารามตางๆ ตลอดจนการจดตงกลม Red Guard เพอก�าจดผทไมเหนดวย เปนตน9 คอค�าสงนายกรฐมนตรท 66/2523 ในรฐบาลพลเอกเปรม ตณสลานนท เพอเอาชนะคอมมวนสตทางการเมอง มใชทางการทหาร

ดงทเคยปฏบตมากอนหนา ผานการน�ามวลชนทเขากบฝายคอมมวนสตกลบมาเปนฝายรฐแทน ทงจากการไมเอาผดและปฏบต

ตอคอมมวนสตดวยความเคารพและใหเกยรต


เรองตลกเศรานเปนเรองราวของชาวจนโพนทะเลหลายครอบครว เนองจาก

หลงจากออกบานมาหลายสบป สรางกจการ สรางฐานะจนเตบโต แตเมอกลบไปบาน

เกดกลบพบวาคนส�าคญของชวตตนเองตางลมหายตายจากไปตามกาลเวลาโดยทตนเอง

ไมรมากอนเลย

ครถง กบถงเสอผา

ครถงในฐานะอดตทหารกกมนตง เดนทางเขามาในประเทศไทยตงแตป 2488

และใชจดหมายตดตอกบทางบานซงมพอ แม พและนองรวม 5 คน เรอยมา แตในชวง

ป 2508 – 2515 ไมไดตดตอกน เนองจากนองชายและนองสาวเขยนจดหมายมาวา

“พไมตองเขยนจดหมายมาแลว เพราะเขา (คอมมวนสต) จะมาหาเรองเรา”

กระทงป 2523 ครถงในฐานะผสอขาวหนงสอพมพจนในไทยจงไดเดนทาง

กลบแผนดนใหญ ไปสมภาษณ เตงเสยวผง ผน�าจนทครถงนยามวา “เปนคอมมวนสต

ทหวประชาธปไตย” แลวไดประโยคเดดวา “กกมนตง หรอ คอมมวนสต หากรกชาต

กอย ดวยกนได” นอกจากนนยงไดถอโอกาสกลบไปเยยมบานเกด ซงครถงพบวา

พอแมไดเสยไปแลว สวนพสาว นองชาย และนองสาวกตางไมมเสอผาดๆใส ตอง

ปะชนแลวปะชนอก

นองชายเลาใหครถงฟงวา พวกเขาถกแบงใหไปท�างานเปนกองๆ กองนท�านา

กองนท�าโรงงาน กองนเปนทหาร ไมคอยมโรงงานผา มแตโรงงานอาวธและรถยนต โดย

พวกเขาจะไดรบคาตอบแทนทเปนผาเพยงคนละ 4 เมตรตอป สวนเงนเดอน ต�าแหนง

ไหนกไดเพยง 3-4 หยวนเทานน

หลงจากนนเมอกลบมาเมองไทย ครถงจงสงผาทางไปรษณยไปใหทละ 3 เมตร

โดยใสถงไปเดอนละถง การทตองใสถงเลกๆ ทะยอยสง และสงใหเปนผา เนองจากเคย

สงไปเปนกระสอบเสอผาเกา ปรากฏวาเขาเมองจนไมได เนองจากเมองจนอางวา

กลวเชอโรค

อยางไรกตาม หลงจากป 2528 นองๆของครถงกเขยนจดหมายมาบอกวาไม

ตองสงไปแลว เนองจากเศรษฐกจดขน มการใหเงนเดอนตามต�าแหนงความสามารถ

และมการลงทนจากตางประเทศเขาไป (ยเจง แซทง, สมภาษณ, 26 พฤศจกายน 2555)


โลกาภวตน การครองความเปนเจาของจน และอตลกษณจนพะเยา

หลงจากหมดยคสงครามเยน การตอสระหวางประเทศในโลกไดยายจากพนท

ของสงครามการเมอง มาเปนเรองของเศรษฐกจแทน พรอมๆกบการเตบโตตนตว

ของประเดนเรองสทธมนษยชน และแมวาอดมการณชาตนยมจะยงคงอย แตกถอวา

มไดเขมขนและคบแคบดงเดม

จดเรมตนของการเปลยนมาสกนในทางสงครามเศรษฐกจ สามารถเรมตน

นบหนงเมอจนเปดประเทศในป 2521 และสหภาพโซเวยต ภายใตการน�าของ

ประธานาธบดมฮาอล กอรบาชอฟ หนมาปรบตวเปนทนนยมมากขน จนท�าใหประเทศ

ยโรปตะวนออกหนมาเปนประชาธปไตย และหมดซงยคสงครามเยนลงไป

ส�าหรบจนนน เมอเปดประเทศกไดอาศยการปกครองระบอบสงคมนยมและ

เผดจการอ�านาจนยม ตลอดจนการมตลาดแรงงานและการบรโภคทใหญโตท�าให

สามารถกาวขนมาเปนมหาอ�านาจของโลกในทางเศรษฐกจไดอยางรวดเรว

เมอการหมนของโลกเปนไปดวยปจจยทางเศรษฐกจ มมมองของไทยตอจนจง

เปลยนปรบจากประเดนเรองการเมองการปกครองมาเปนเรองของเศรษฐกจแทน ดงนน

จากประเทศทเปนปศาจรายคอมมวนสต จงกลายเปนตลาดสงออกสนคา และ

มหาอ�านาจใหญทไทยตองการเขาไปตดตอดวย และเนองดวยปจจยเชนน การหนมา

สนใจการเมอง เศรษฐกจ สงคม ภาษาและวฒนธรรมจนจงกลายเปนเรองยอดนยมใน

ปจจบนทงในเชงปจเจกและสถานการศกษา

ส�าหรบสถานการณภายในประเทศกเปนปจจยส�าคญเชนกนทท�าใหชาวจน

ไดรบการยอมรบในสงคมไทยมากขน กลาวคอ หลงจากทกมหนากมตากอรางสราง

ธรกจขนมาทามกลางการหมนหยาม ลกหลานชาวจนซงโดยมากเปนชนชนกลางกได

แพรกระจายไปในสถาบนอดมศกษาและสถาบนทหาร พวกเขาสวนหนงไดมสวนรวม

ในเหตการณปฏวตประชาธปไตย 14 ตลาคม 2516 และพายแพทางสงครามอดมการณ

ในเหตการณ 6 ตลาคม 2519 เมอออกจากปาภายหลงนโยบาย 66/2523 พวกเขาก

กลายเปนชนชนกลางของสงคมผเขารวมตอตานรฐบาลทหารในเหตการณพฤษภาทมฬ

2535 และหลงจากนนกกลายเปนชนชนน�าของสงคมทงในทางเศรษฐกจและการเมอง

(เกษยร เตชะพระ, 2537) นอกจากนน นบตงแตนายกรฐมนตรชอ อานนท ปญญารชร

เปนตนมา ผน�าฝายบรหารสงสดของประเทศไทยสวนใหญกลวนแลวแตยอมรบวาตนเอง


เปนชาวไทยเชอสายจนทงสน ไมวาจะเปน คณบรรหาร ศลปอาชา คณชวน หลกภย

คณทกษณ ชนวตร คณอภสทธ เวชชาชวะ และคณยงลกษณ ชนวตร

กระแสทนนยมของโลก การทจนกาวขนมาเปนเจาโลกทางเศรษฐกจ และการ

ทคนไทยเชอสายจนกลายมาเปนผน�าทางเศรษฐกจ การเมอง และสงคม10 ของไทย เมอ

ประจวบเหมาะกบกระแสทองถนนยม สทธมนษยชน และความหลากหลายทาง

ชาตพนธ อนมาพรอมกบความเปนโลกาภวตน จงท�าใหเกดปรากฏการณรอสรางอตลกษณ

ความเปนจนขนมาใหมดวยความภาคภมใจมใชปมดอย เชน การทลกหลานชาวจนพะเยา

หนมาแตงชดจนเพอเขาไปกราบไหวศาลเจาในวนตรษจน หรอในแงกจกรรมของจงหวด

กมการจดซมประตจนในตวเมองพะเยาและการจดงานตรษจน นบตงแตป พ.ศ. 2555

เปนตนมา โดยความนาสนใจอยทผน�าการจดงานนนมใชสมาคมจนพะเยาแตอยางใด

หากเปนองคกรปกครองสวนทองถนอยางเทศบาลเมองพะเยา ซงนนกหมายความวา

ความเปนจนนนไดรบการยอมรบจากบคคลหรอองคกรภายนอกชาตพนธในพะเยาแลว

อยางไรกตาม ลกษณะเฉพาะพเศษโดยทวไปของอตลกษณลกหลานชาวจนรนท 3 ใน

เมองไทยและพะเยา ซงพวกเขาใชระบความเปนจน กมเพยงผวพรรณ หนาตา และ

การแจงวาตนเองเชอสายจนเทานน นอกเหนอจากน ทงความสามารถในการพดภาษาจน

การรธรรมเนยมประเพณจน และการรจกบานเกดของอากงและอามา ณ แผนดนใหญ

โดยมากกลบไมรอะไรเลย ดงค�าพดถอนหายใจของอาแปะสมพงษ ศรสกล ผน�าพธกรรม

ในศาลเจาไหหน�าทวา

“เดกไมเอาใจใส สอนกไมเอา ทกวนบอกใหเขามาด แตเขากไมมา

ทนไมมใครท�า (น�าพธกรรม) มแตผมคนเดยว...เรากแกไปทกวนๆ”

ในขณะทชาวจนพะเยารนท 1 หรอคนจนโพนทะเล โดยมากพดไทยไมชด

และก�าลงจะหมดไปจากอายขย คนเชอสายจนร นท 2 หรอร นพอ แม ในปจจบน

แมพดไทยชด เนองจากเตบโตในเมองไทย แตกสามารถพดจนไดเพราะยามเดกเคยได

สนทนากบพอแม สวนคนพะเยาเชอสายจนในรนท 3 แมจะเปนดงทไดกลาวไวขางตน

คอ แทบไมมคณสมบตทเปนอตลกษณของจนในทางสงคมและวฒนธรรมเลย กระนน

ปรากฏการณทนาสนใจกคอ พวกเขาหลายคนตองการใหลกของตนเอง ซงเปนคน

เชอสายจนรนท 4 กลบมาพดภาษาจนได แมวาจะเปนจนกลางกตาม

10 โปรดด การกลายมาเปนพระเอกของผรายอยางจนในละครทวไทย ใน เกษยร เตชะพระ, 2537 : 21.


“อยางลกผมเกดมา ตอนนอาย 30 ปกคดวาไมเรยนจนเพราะเกดมา

กมแตภาษาไทยแลว แตตอนนกลบกน อยางลกคนจนในกรงเทพฯ

พอแมมกจะใหเรยนภาษาจนหรอไมกสงไปเรยนทจนเลย แมรนท 3

พดไมได แตรนท 4 จะพดไดแลว เพราะวาภายในไมกปนจนกจะ

ครองโลก ตอนนเศรษฐกจจนมาเปนอนดบหนงของโลกแลว”

(นวฒน ฤทธววฒน, นายกสมาคมพะเยา, สมภาษณ, 15 มนาคม 2555)

ปรากฏการณสบทอด เชอมโยง และสงตอความเปนจนพะเยา ยงมอกหนง

ตวเองทสะทอนถงความซบซอนของอตลกษณและความรสกในความเปนไทยและจน

ทบางเวลาเหลอมซอน และบางบรบทแยกหาง กลาวคอ เกอบทกปสมาคมไหหน�า

ประเทศไทย จะมการสงเยาวชนไหหน�าไปเขาคายทเกาะไหหน�า รวมกบเยาวชนจน

ไหหน�าจากทวโลก โดยเปนการจดภายใตการสนบสนนของส�านกงานกจการชาวจน

โพนทะเลแหงคณะรฐมนตร สาธารณรฐประชาชนจน และเมอครงยงเรยนอยชน

มธยมศกษา อาจารยพองาม เหลยมศรวฒนา กไดไปเขารวมดวย

อาจารยพองาม เลาใหฟงวา เดมทตวเองกไมไดรสกอะไรกบความเปนจน ทง

ไมไดภมใจและรงเกยจ แตเมอไปคายทเกาะไหหน�า ความรสกเปนจนของเธอก “ทะลก”

ออกมาดวยความทราบซง เมอผจดคาย “เซอรไพรส” เยาวชนไหหน�าจากทกประเทศ

ดวยการพาไปเยยมบานเกดของบรรพบรษ พาไปดหงบชาบรรพชน และอาจารยพองาม

กพบรปถายตอนเดกของเธอทบานหลงเกาซงอากงสงมาใหญาตๆด หลงจากนนเธอจง

รสกวามสายใยสมพนธบางอยางเชอมคนไทยเชอสายจนอยางเธอไวกบประเทศจน

อยางไรกตาม ในขณะทอาจารยพองามเลาใหเหนถงแงมมของความเปนจน

นยมในตวเธอ และเกดความรสกเปนหนงเดยวกนกบชาวจน แตเธอกยอมรบวา เมอม

การประกวดการแสดงระหวางสมาชกคายจากชาตตางๆ เธอกกลบคดบนพนฐานของ

ความเปนชาตไทย หรอกคอรสกวาตนเองเปนตวแทนของชาตไทย ไมตองการใหการ

แสดงนอยหนาชาตอนๆ (พองาม เหลยมศรวฒนา, สมภาษณ, 1 พฤศจกายน 2555)

นอกจากกรณขางตนซงแสดงใหเหนถงความรสกและอตลกษณทางชาตพนธ

ทซบซอนเกนกวาการแบงแยกตามรฐ-ชาตแลว ยงมอกหนงกรณตวอยางทนาสนใจกคอ

ในขณะทคหบดใหญทานหนงของเมองพะเยา ใชความเปนจนในการขนด�ารงต�าแหนง

นายกสมาคมจน และสมาคมแซตระกลของตน แตเขากกลบใชความเปนไทยและ


เมอง (ภาคเหนอ) ในการตอสกบหางสรรพสนคาขามชาต ผานการใชค�าขวญทวา

“หางคนไทย หวใจคนเมอง” ทงๆทในทางหนงสายเลอดทานเองกขามชาตมาเชนกน

100 ปคนจนในพะเยา จากความเปนจนทเคยถกตรงขงไวดานเดยวในนาม

ปญหาแหงรฐ-ชาต และชาตนยม บดนความเปนจนสยามสามารถลอดพรมแดนแหงรฐ

ไปเชอมความสมพนธกบแผนดนใหญได โดยไมสามารถสรปไดวาเปน “กบฎ”

นอกจากนนอตลกษณความเปนจนกควรถกมองใหมประหนงเครองแตงกาย หาใช

สายเลอด คนจนพะเยาสามารถหยบมนมาสวมในบรบททเหมาะสม และถอดมนออก

เพอสวมใสความเปนเมองเหนอในบรบททสมควร

บทสรป

จากเนอหาทงหมดขางตน จะเหนไดวาพลวตทางสงคมและการเมองของชาว

จนพะเยา ด�าเนน พลกผน และโผลพนพลกฟนจากปจจยส�าคญอยางนอย 3 ประการ

ไดแก

1. กระแสและสภาวการณโลก ไมวาจะเปนการเกดขนของ

1.1 สงครามโลกครงท 2

1.2 สงครามเยน และ

1.3 กระแสโลกาภวตน

2. การเมองและการสรางรฐชาต ชาตนยมภายใน

2.1 ประเทศจน

2.2 ประเทศไทย

3. การพยายามตอรองและโตตอบของชาวจนพะเยาตอ 1 และ 2

4. บรบทพนทเและความสมพนธระหวางชาตพนธเฉพาะในเมองไทยและพะเยา

ในขณะทความขดแยงระหวางฝายราชวงศชงกบฝายปฏวต และฝายกกมนตง

กบฝายคอมมวนสต (2.1) และความแหงแลงทเกดขนในเมองจนตอนใต ประกอบกบ

การถกรกรานจากจกรวรรดนยมญปน (1.1) เปนตวผลกใหชาวจนออกจากถนเกด

สภาพแวดลอมทางการเมองและสงคม เชนการยงไมมชนชนพอคาอยางหลากหลาย

และความสามารถในการเปนแรงงานเสรไดในเมองสยามหรอไทย (4) กเปนแรงดงดด

ใหชาวจนเขามา


เมอเขามาด�ารงชวตในไทย สงทชาวจนเผชญกคอหวงยามแหงการสรางรฐ-ชาต

ดวยนโยบายชาตนยม (2.2) การมรฐบาลและอ�านาจอธปไตยทเปนเอกภาพ การม

ขอบเขตดนแดนทแนนอน ตลอดจนการมจนตนาการคบแคบในลกษณะชาต-เชอชาตนยม

ทงหมดท�าใหอตลกษณความเปนจนนนกลายเปนอน กระทงกลายเปนปญหาระดบชาต

เนองจากในชวงนนอยในยคสงครามเยน (1.2) สงทชาวจนในไทยตองเลอกบนทาง

ทตองเสยอยางใดอยางหนง คอการกลบไปประเทศแม คงอตลกษณจนไว แตกสมเสยง

กบการถกยดทรพยสน หรอจะรกษาเงนทองทเพยรหามา หากแตตองยอมกลนน�าตา

กลนกลายทางชาตพนธ ในทายทสดชาวจนพะเยาเลอกอยางหลง จนท�าใหในชนหลาน

เรยกไดวาไมมคณสมบตทางวฒนธรรมของความเปนจนเลย กระนนภายใต “โองการ”

ของการสรางรฐ-ชาต และ ชาตนยม (2) ดงกลาว กยงมชาวจนจ�านวนมากทพยายาม

โตตอบกบการครอบง�านน (3) เชนการแอบเปด แอบเรยน แอบสงลกไปเรยนภาษาจน

และการลกลอบเขาเมองไปเยยมญาต เปนตน

อยางไรกตามเมอโลกเขาสยคทนนยมและโลกาภวตน (1.3) จนกลายเปน

ประเทศน�าทางเศรษฐกจโลก พรมแดนทเคยเปนปราการแยกชาต และชาตพนธ

อยางรฐ-ชาต ไมแขงกราวดงเดม สวนแนวคดความหลากหลายทางชาตพนธกเดนทาง

เคยงคมากบโลกาภวตน จงพบวามการรอฟนเผยแพรอตลกษณความเปนจนขนมา

นอกจากนนคนจนพะเยารนท 3 ยงมแนวโนมสนบสนนสรางความเปนจน เชนความ

สามารถทางภาษาตอชาวจนรนท 4 อกดวย กระนน ความเปนจนทถกปลกขนภายใน

กายทเปนไทย กมไดหมายความวาทกอยางจะกลายเปนจนนยมไป เนองจากยอมม

ความซบซอนไปตามบรบทและรปแบบความสมพนธทเผชญ ขนอยกบวาตวชาวจน

พะเยาคนนนจะเลอกหยบอตลกษณแบบไหนมาฉวยใชมากกวา


รายการอางอง

หนงสอ วารสาร และเอกสาร

กาญจนะ ประกาศวฒสาร. (2546). กกมนตง ทหารจนคณะชาตตกคางทางภาคเหนอ

ของไทย. เชยงใหม: สยามรตน.

เกษยร เตชะพระ. (2537). แลลอกลายมงกร : รวมขอเขยนวาดวยความเปนจนในสยาม.

กรงเทพฯ : คบไฟ.

เจยมศกด เทพวไล. (2555). รอยใจ รอยไมตร 100 ป อ�าเภอปง : ทระลกงานเกษยร

อายราชการ เจยมศกด เทพวไล, เอกสารอดส�าเนา.

ชยวฒน สถาอานนท. (2539). “ยางศพทารก: วพากษความรนแรงทางวฒนธรรม

ในสงคมไทย” ใน ชยวฒน

สถาอานนท. อาวธมชวต ? : แนวคดเชงวพากษวาดวยความรนแรง. (หนา 49-79.)

กรงเทพ : ฟาเดยวกน.

ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2549). วาทกรรมการพฒนา : อ�านาจ ความร ความจรง

เอกลกษณ และความเปนอน. กรงเทพฯ : วภาษา.

ทกษ เฉลมเตยรณ, เขยน, พรรณ ฉตรพลรกษ, ม.ร.ว. ประกายทอง สรสข และ ธ�ารงศกด

เพชรเลศอนนต, แปล. (2552). การเมองระบบพอขนอปถมภแบบเผดจการ.

กรงเทพฯ: มลนธโครงการต�าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร.

ธงชย วนจจะกล. (2530). “ประวตศาสตรการสรางตวตน”. ใน สมบต จนทรวงศ และ

ชยวฒน สถาอานนท (บก.). อยเมองไทย : รวมบทความทางสงคมการเมอง

เพอเปนเกยรตแด ศ.เสนห จามรก ในโอกาสอายครบ 60 ป. (หนา 124-184.)

กรงเทพฯ : ส�านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ปกรณ ซอสวรรณ. (2545). ท�าเนยบสมาชกตระกลซอ จงหวดพะเยา ป 2544-2545,

เนองในโอกาสฉลองครบรอบ 33 ป แหงการกอตงชมรมตระกลซอ จงหวดพะเยา.

พะเยา: โรงพมพเจรญอกษร.

พลกล องกนนทน. (2515). บทบาทชาวจนในประเทศไทยในรชสมยพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหว.กรงเทพฯ: แผนกวชาประวตศาสตร คณะวชา

มนษยธรรมศกษาและสงคมศาสตร วทยาลยการศกษา ประสานมตร.

ไมปรากฏชอผแตง. (ม.ป.ป.). “ระลกถงอากง”. ใน ทระลกงานสมมนาตระกลลมภาคเหนอ

ครงท 16 ณ จงหวดพะเยา. (เอกสารอดส�าเนา)


โรงเรยนประชาบ�ารง.(2549). ทระลกงานครบรอบ 60 ป โรงเรยนประชาบ�ารง. ล�าปาง

: ล�าปางบรรณกจพรนตง.

วรต ภจนาพนธ (ครเกา). (2549). ครเกาเลาความหลง. ใน ทระลกงานครบรอบ 60 ป

โรงเรยนประชาบ�ารง. ล�าปาง : ล�าปางบรรณกจพรนตง.

วลเลยม จ สกนเนอร. (2548). สงคมจนในประเทศไทย: ประวตศาสตรเชงวเคราะห.

กรงเทพฯ: มลนธโครงการต�าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร.

วมล ปงเมองเหลก. (2538). คนจนในเมองพะเยา. ใน สจตต วงษเทศ (บก.) ประวตศาสตร

สงคม และวฒนธรรมเมองพะเยา. กรงเทพฯ: มตชน.

สมาคมพะเยา. (2553). 40 ป จตรมงคลสมโภช 2010. พะเยา : นครนวส.

สมาคมไหหน�าพะเยา. (2539). พธเปดปายสมาคมไหหน�าพะเยา วนอาทตยท 22

ธนวาคม 2539. เอกสารอดส�าเนา.

สนทร สขสราญจต. (2551). มายาคตและความรนแรงของภาพแสดงแทน “ชาวเขา”

ในแบบเรยน บทเพลง และภาพยนตร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต

(วชาการพฒนาสงคม) มหาวทยาลยเชยงใหม.

สนทร สขสราญจต และจฑาทพย เศรษฐสมบรณ สขสราญจต. (2555). เทงงวย แซลอ

ส�าเภาจนทเทยบทา ณ ฝงไทย, อนสรณระลกถงชวตของอามา ในวนพธฝงราง

ณ สสานจน เมองเชยงค�า วนเสารท 14 กรกฎาคม 2555. พะเยา : นครนวส.

องคการบรการสวนจงหวดแพร. (2550). ประวตศาสตรเมองแพร [ฉบบ พ.ศ. 2550].

แพร : เมองแพรการพมพ.

อรญญา ศรพล. (2544). ฝนกบมง : พลวตความหลากหลายและความซบซอนแหง

อตลกษณของคนชายขอบ. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการ

พฒนาสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

เออจ มราซมา. (2539). การเมองจนสยาม : การเคลอนไหวทางการเมองของชาวจน

โพนทะเลในประเทศไทย ค.ศ. 1924-1941. กรงเทพฯ: ศนยจนศกษา สถาบน

เอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สมภาษณ

- จรล เยาวรตน. วนท 8 พฤษภาคม 2556. โรงโมหนจรลรตน พะเยา.

- เจรญ ชตมากลทว. วนท 12 ตลาคม 2556. รานสบายซปเปอรมาเกต อ.เมอง จ.พะเยา.

- ชาญชย ศรผดงกล. วนท 23 เมษายน 2555. อ.เชยงค�า จ.พะเยา.


- ชเดช เออหยงศกด. วนท 3 พฤษภาคม 2555. อ.เมอง จ.พะเยา.

- ชช พสษฐกล. วนท 22 พฤษภาคม 2556. อ.พาน จ.เชยงราย.

- ด�ารส เออหยงศกด. วนท 8 พฤษภาคม 2556. อ.เมอง จ.พะเยา.

- ทรงศกด เหลยมศรวฒนา. วนท 1 พฤศจกายน 2555. อ.เมอง จ.พะเยา.

- นฤดม วศฐศรศกด. วนท 23 เมษายน 2555. ราน น. พานช อ.เชยงค�า จ.พะเยา.

- นวฒน ฤทธววฒน นายกสมาคมพะเยา. วนท 15 มนาคม 2555. โรงโมแปงศรสยาม

อ.เมอง จ. พะเยา.

- พองาม เหลยมศรวฒนา. วนท 1 พฤศจกายน 2555. อ.เมอง จ. พะเยา.

- เพญสร เพชรด. วนท 8 พฤษภาคม 2556. อ.เมอง จ. พะเยา.

- เมยงกวง แซลอ. วนท 15 มนาคม 2555. โรงโมแปงศรสยาม อ.เมอง จ.พะเยา.

- ยเจง แซทง (ครถง). วนท 26 พฤศจกายน 2555. อ.เมอง จ.พะเยา.

- วสนต ตนสร. วนท 9 พฤษภาคม 2556. รานพสฐการไฟฟา อ.เมอง จ.พะเยา.

- วนย ศรสรโยธน. วนท 23 เมษายน 2555. อ.เชยงค�า จ.พะเยา.

- วบลย หาญธญพงศ. วนท 4 พฤษภาคม 2555. โรงสแสงพะเยา อ.เมอง จ.พะเยา.

- วมล ปงเมองเหลก. วนท 30 พฤศจกายน 2555. มหาวทยาลยพะเยา.

- วสทธ คสวรรณ. วนท 7 พฤษภาคม 2556. อ.เมอง จ.พะเยา.

- สมร พสฐกล. วนท 9 พฤษภาคม 2556. รานพสฐการไฟฟา อ.เมอง จ.พะเยา.

- สมพงษ ศรสกล. วนท 7 มกราคม 2555. สมาคมไหหน�า พะเยา.

- สมบรณ เจรญกล. วนท 5 พฤศจกายน 2555. อ.เมอง จ.พะเยา.

- เหลาซอซง แซเจา. วนท 22 เมษายน 2555. อ.เชยงค�า จ.พะเยา.

- เหยยนยง แซกง และคณณฐรกา ตงประเสรฐ. วนท 26 เมษายน 2556. อ.เชยงค�า

จ.พะเยา.

- อรวรรณ เศรษฐสมบรณ. วนท 10 กรกฎาคม 2555. อ.เทง จ.เชยงราย.

- อฒฑชย เออหยงศกด. วนท 30 กนยายน 2555. อ.เมอง จ.พะเยา.

ขอมลออนไลน

สมาคมสหพนธการกศลเตกกาแหงประเทศไทย. ประวตสมาคมฯ (เตกจง). ใน

http://www.thaitekka.org/web/index.php?option=com_content&view

=article&id=78&Itemid=94&lang=th [สบคนเมอวนท 11 ตลาคม 2556]

http://www.thaitekka.org/web/index.php?option=com_content&view=article&id=78&Itemid=94&lang=th

http://www.thaitekka.org/web/index.php?option=com_content&view=article&id=78&Itemid=94&lang=th

100 ปี คนจีนในพะเยา: พลวัตทาง ... · 2015-11-20 · 100...

Documents