100. SAYI

10. YILINI İDRAK ETMİŞ BULUNAN

S E L N İ K E LISITMA VE KLİMA CİHAZLARI SANAYİİ AŞ.

A N K A R Aı»îî

Buhar Kızanı

ALMAN HEINRICH NICKEL FİRMASININPATENTİ VE İŞTİRAKİ İLE, TÜRKİYE'DEISITMA VE İKLİMLENDİRME TESİSLERİMEVZUUNDA, MODERN METODLARLA YÜK-SEK KALİTEDE İMALÂT YAPAN YEGÂNEİŞLETMEDİR.

Msrk«x : Ziya Gökalp Cad. 19/2 — AnkaraTel : 128374 - 129107 - 178366

Fabrika: Büyük Sanayi 1. Cad. 13 — AnkaraTel: 114373 - 117725 - 118604

Şube : Şişli, Büyükdere Cad. 16 — istanbulTel : 471228

TÜRK GUCUNUN ALMAN TEKNİĞİ İLE BİRLEŞMESİ SAYESİNDE ELDE EDİLEN 70 YILLIK TECRÜBE

HİZMETİNİZDEDİR.

psb boru ve parçalarında140 prodüksiyon çeşidi iletesisatınıza EMNİYETsize RAHATLIK sağlar.]

ERKUNT SANAYİ ANONİM ŞİRKETİDÖKÜM VE MAKİNE FABRİKASI

BÜRO : POSTA CADDESİ, 19/78. TEL : 11 05 47 FAB: İSTANBUL YOLU, 9, KM. TEL: 13 37 38,ANKARA

C1ARK EQUIPMENT COMPANY

mıcHicnnYÜKLEYİCİLERİ

Amerikanınen modern ve mütekâmillâstik tekerlekli, yükleyicileri

• 1/2 ilâ 61/4 yarda kübekadar kapasiteli

• GM motoruile mücehhez

• Povver Shifttransmisyonu

• Planetertekerlek tahriki

• Tork Konverter

İSTANBULANKARA

İZMİRDE SATIŞ YERİ : O L G U TEKNİK TİCARET Ltd. ştl.Cumhuriyet Bulvarı, 84

BRITISH CRANE & EXCAVATOR CORP. LTD.

SEYYAR VİNÇLERİ

Dünyanın en büyükseyyar vinç fabrikasınınmamulâtı.

Türkiyede en tanınmışve beğenilen vinç.

Halen 8O kadar,muhtelif kapasiteliCOLES dizel-elektrikvinci Memleketimizindört köşesindeçalışmaktadır.

I-: ı - - I •

KONKASORLER10 200

h

'i'W

111

II 'M

KULE VİNÇLERİ15 1OO m

İRTİFA

IBAG

MANSUR ŞA

MAKİ!

PROGRAMI İLE 'HİZM

. IBAG, ABG,firmaları ileteknik işbirli;seri imalât [

• Tecrübeli mi• Sanayi tesisi

makine imal;• Batı sanayii• iki sene gar• ithâl fiatında

Bürolar:İSTANBUL : Abdüll

ANKARA: Tunalı H

FABRİKA : Hacı •Istan b

ESE BI

, Y. MOh. Celâl Olcay Cumh

MÜESSESESİ

MALÂT

: ENDÜSTRİSİNİNİDEDİR

NTIELEKTRO,

dayananramıdişlik teşkilâtıproje ve umumi'ogramıında kaliteve daimi servisuz fiatlar

lamit Cad.8-Taksim: 479950-479951

İad. 82 Tel.: 120700

n Bayırı - BüyUkdereTel.: 6120 01-150CENTELlâi

ulvarı 84 Tel. : 22452-İZMİR

GEZER KOPRUVİNÇLERİ

K A ı I iyM:. ( t,

BETONSANTRALLARI

IBAG

ÇELİKKONSTRUKSIYON

HANGARLARKÖPRÜLERPILONLAR

.ı m v i i. » i •<

1OOO

J3eutscher Innen • und Aussenhandel

Vinçler imiz 70 yılı aşan inşa t e c r ü b e l e r i m i z edayanı larak imâl e d i l m e k t e d i r .

08 Berlin, Mohrenstrasse 61, Demokrat Alman Cumhuriyeti

ilgi almak için müracaat :

>EMOKRAT ALMAN CUMHURİYETİ^

)ı> Ticaret Odaları,

icaret Mümessilliği

luallim Naci Caddesi 1 1 8 / 4

j>rtaköy • İstanbul Telefon : 48 20 98

Dizel elektrik motorlu döner demiryolu vinciAzami taşıma kapasitesiAzami uzanma mesafesiDemiryolu üzerinde azami hareket hızı

EDK 1OOO :125 ton28 m.

saatte 100 km.Çok değişken işleme hızı dakikada 100 metreye kadar

Leipzig'te VEB Schvvermaschinenbau S. M. Kirovv İşletmesitarafından imal edilen bu vinçler günümüzün en mükem-mel vinçleri arasındadır.

D n c . . _ T1A— BTS1

ETİTAŞİ Z M İ R

Telefon :Fabrika 29 150

ı g 6

Telgraf : ETİTAŞ - İzmir

Adres : Hüseyin Egli Han310-312 Fevzipaşa Bul. 14/D İzmir

BASİTTENMÜKEMMELE

RLIKONK A Y N A K Ç I L A R I NH İ Z M E T İ N D E

OERLIKON ÜSTÜN KALİTELİ ELEKTRODLARİYLE SANA-YİCİLERE YARDIMCI OLDUĞU GİBİ, ÜCRETSİZ OLARAK AÇ-TIĞI KAYNAK TEKÂMÜL KURSLARI İLE EĞİTİM VE ÖĞRE-TİMDE MEMLEKET KAYNAKÇILARININ HİZMETİNDEDİR.

KAYNAKÇILAR

fırsattan istifade ediniz

KALİFİYE KAYNAKÇI OLUNUZ !

ŞİMDİYE KADAR, BİRİ MÜHENDİSLERE MAHSUS KAYNAKİHTİSAS KURSU OLMAK ÜZERE 26 DÖNEM KURS AÇILMIŞ-

TIR. BU KURSLARI 36 MÜHENDİS İLE 1182 KAYNAKÇI MUVAFFAKİYETLE İKMÂL EDEREK BELGELERİMALMIŞLARDIR.

KAYNAK TEKÂMÜL KURSLARINA KAYNAKÇI GÖNDEREN MÜESSESELER AŞAĞIDADIR :

Kara Kuvvetleri Komutanlığı — Deniz Kuvvetleri Komutanlığı — Hava Kuvvetleri Komutanlığı — Jandarma Genel Ko-

mutanlığı — İstanbul Teknik Üniversitesi — Maçka Teknik Okulu — Erkek Sanat Enstitüleri — Akşam Sanat Okulları —

Türkiye Demir ve Çelik işletmeleri — Türkiye Kömür İşletmeleri — Ereğli Demir ve Çelik İşletmeleri — Makina ve Kim-

ya Endüstrisi — D.D. Yollan Fabrikaları — Karayolları — Denizcilik Bankası Tersaneleri — Türk Hava Yolları _ Devlet

Hava Meydanları — Nükleer Araştırma Enstitüsü — Bayındırlık Müdürlükleri ve şubeleri — Devlet Su İşleri — Toprak

Su — İstanbul Belediyesi Sular İdaresi — Ankara Belediyesi Suları İdaresi — l.E.T.T. — Tekel İdaresinin muhtelif fabrikaları

— Türkiye Şeker Fabrikaları — Türkiye Petrolleri A.O. — Petrol Ofisi — Azot Sanayii — Etibank — Sümerbank — Çi-

mento Fabrikaları — Belediyeler— Şişe Cam Fabrikaları — ;Seliüoz Kâğıt İşletmesi - Orman İşletmeleri — Et ve Balık Ku-

rumu — Devlet Üretme Çiftlikleri — Beykoz Kundura Fabrikası — Zirai Donatım Kurumu.

Ipraş Petrol Rafinerisi — Sümerbank ve Mannesman Boru Fabrikası — Denizcilik Ltd. Şti. — Emayetaş — EAS Akü

Fabrikası — Elektrometallürji — Grasso Soğuk Hava Tesisleri — İskenderun Gübre Fabrikaları — Koruma Tarım İlâçları

— Vinilex Sanayii— Arçelik — Mikros Türk — Asit Fabrikası — Nişkoz Sanayi — Pfizer İlâç Fabrikası — Rabak — U.S.

Royal Lâstik Fabrikası — Singer — Turyağ — Ünilever — Zincir Sanayii — Yedikule İplik ve Dokuma Fabrikaları — Araş

Ticaret — Bozkurt Mensucat — Bomovalı Mensucat Sanayii — Bella Boronkay — Çiftel — Dinar Su — Eken — Piramit

İplik Sanayi — Atatürk Sanatoryumu Rehabilitasyon Merkezi — Türk otomotiv Endüstrileri — Vita Yağı Fabrikası —

Bomonti Bira Fabrikası — Yunus Çimento Fabrikası — Çimentaş Çimento Fabrikası — Metaş Demir ve Çelik Fabrika-

sı — İ.T.Ü. Ziraat Makinalan — Aslan Çimento Fabrikası — Mensucat Santral — Otosan Otomobil Sanayi — Mataş Masura

Teknik A.Ş. - Talay Bahariye Sıcak Tel Çekme Fabrikası -Teknik Boya T.A.Ş. - Çayırova Cam Fabrikası - Altınyıl-

c!ız Mensucat — Akis İplik Dokuma T.A.O. ve daha 52 Fabrika.

OERLIKON KAYNAK ELEKTRODLARI ve SANAYİ A.Ş. İSTANBULFabrika .- Topkapı. Yeni Londra asfaltı - Çırpıcı sokak No. 25 Tel.- 2124 43 • 2155 67irtibat Bürosu : Galata - Bankalar caddesi No. 124 Tel: 446452 • 491126 - 491127Posta Adresi s P.K. Galata 1050 Telgraf Adresi .- Oerlikon • İstanbul

SANAYI LIMITED STI.SILINDIR, GÖMLEK FABRIKASıİskitler Cad. Seçim Sokak No. 40 Tel.: 114921

ANKARAÖZEL HALİTALI OLARAK SANTRİFÜJ

SİSTEMİ İLE İMALÂT YAPAN

TORKİYENİN EN MODERN SİLİNDİR

GÖMLEK FABRİKASI

1956 SENESİNDEN BU GÖNE KADARTECROBE VE GENİŞ TEKNİKİMKANLARA SAHİB, DOKSAN SANAYİLIMITED STI nin SILINDIR.GÖMLEKLERINIMOTORLARINIZDA GOVENEREKKULLANABİLİRSİNİZ.

İMALATIMIZ HAKKINDA MALÛMAT

İSTERSENİZ. MEMNUNLUK DUYARI;

1

6

YILLIK :

AYLIK :SAYISI :

25

152 .50

TL.

TL.TL.

MÜHENDİSveMAKİNA

S A Y I :

C İ L T :K A S I M

100

91 9 6 5

MÜHENDİS ve MAKİNA

Makina Mühendisleri Odası adına

Sahibi :

Hulusi ÇETİNOĞLU

Yazı işlerini fiilen idare eden

Mes'ul Müdür :

Aslan SANIR

Neşriyat Müşaviri :

Olgay BİLGİN

Reşat ERLEVENT

İlter SERİM

Mehmet NOKER

A D R E S

Mühendis ve Makina Mecmuası

Çelikkale Sokak 3

Tel. : 12 65 56

İlân şartları:

Ön kapak 1250 TL.

Arka kapak 750 »

İç kapaklar 550 »

Arka kuşe sayfalar ... 550 »

1/2 sayfa 275 »

1/4 sayfa 150 »

İlânlardan mesuliyet kabul olun-

maz. Klişe masrafları ilan sahibine

aittir. Tek renk klişe cm- 25 Krş.

Renkli ilânlar için hususî tarife

uygulanır.

Yazı kabul şartlan :

Mecmuada Ekonomik, Teknik

Ve Sosyal yazılar yayınlanır.

Gönderilecek yazılar daktilo ile

iki nüsha yazılmalıdır.

Fotoğraflar parlak kâğıda basıl-

malıdır.

Gönderilen yazılar neşrolunsun

veya olunmasın iade edilmezler.

Makalelerde serdedilen f ik ir ve

mütalâalar imza sahibine ait

olup mecmuayı temsil etmezler.

İktibas hakkı serbest bırakılmış

olan yazi'larırruz: ancak kaynak

gösterilerek alınabilir.

Basnur Matbaası, Ankara

İ Ç İ N D E K İ L E R

KALKINMA FAKTÖRLERİNDEN BİRİ DE ÇELİK KONSTRÜK-SÜYONUDUR 98

Kenan TURHAN

DEMİR YOLLARIMIZIN DAHA VERİMLİ ÇALIŞMASI İÇİNBAZI DÜŞÜNCELER 100

Cemal ÜNER

FEZA GEMİLERİNDE YAĞLAMA SİSTEMİ, SIVI METAL, KATIFİLM, GAZLARLA YAĞLAMA 103

Ter: Ahmet SELÇUK

KONDANSÖR TESİSLERİ, PROJE VE KONSTRÜKSÜYONUN-DA MODERN GÖRÜŞLER 108

Hans ZABEL / Macit ÇİĞDEMOĞLU

SOĞUTMA MAKİNALARI İMALÂTINDA YENİ BİR HAMLE 114

Erol ERTAŞ

SERBEST PİSTONLU MAKİNALARDA GELİŞMELER 116

Halit ÇAKIR

YENİ TİP ALÜMİNYUM BORULAR 122

Der: Yelman GAZİMİHAL

RAKAMLARLA OTOMOBİL ENDÜSTRİSİ 127

İLÇİLİ ÖLVUÇUMVZ SİSTEMİN FÖTENSİyELENERJİSİNİ ARTIRiyORSAK YAPICI, AZALTiyOR-SAK yiKlCiyiZDIR.

BERTRAND RUSSEL

MÜHENDİS VE MAKİNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 97

KALKINMA FAKTÖRLERİNDEN B İ R İ DE

"ÇELİKKONTRÜKSİYONITDURYazan : Kenan TURHAN

BU YAZIMDA; MEMLEKETİMİZDE HENÜZ GELİŞMEKTE OLAN FAKAT, GEREK BÜGUNU

VE GEREKSE YARINI HAKKINDA ÇOK AZ KİMSENİN MALÛMATTAR BULUNDUĞU ÇELİK KONS-

TRÜKSİYONUN MEMLEKETİMİZ KALKINMASINDA VE BEŞ YILLIK KALKINMA PLÂNINDA ÖN

GÖRÜLEN %7'LİK KALKINMA HIZINDAN İMALÂT SANAYİİNİN PAYINA DÜŞEN %12,9 LUK NİS-

BETİN GERÇEKLEŞMESİNDE ROLÜNÜ BELİRTMEYE ÇALIŞACAĞIM.

ÇELİK KONSTRÜKSİYON MEVZUU HENÜZ ON SENELİK BİR MAZİYE SAHİPTİR. DAHA ÖN-

CESİNE AİT İSTATİSTİKLER İNCELENDİĞİNDE KARABÜK DEMİR VE ÇELİK İŞLETMELERİ VE

DİĞER MÜESSESELERDE BU İMALÂTIN CÜZ'İ BİR TAMİRCİLİKTEN İLERİ GİTMEDİĞİ GÖRÜLÜR. BİR

PROBLEM OLARAK MEMLEKET SANAYİİNDE ÖNEMİ 1956 -1960 YILLARI ARASINDA ANLAŞILMIŞ

VE YEKUNU BİRKAÇ KİŞİYİ GEÇMEYEN İDARECİLER TARAFINDAN TAKDİRE ŞAYAN BİR CESA-

RETLE ELE ALINMIŞ VE BÜTÜN PARAZİT FİKİRLERE RAĞMEN ÇÖZÜMLENMEYE ÇALIŞILARAK

BUGÜN MEMLEKETİN İMALÂT SANAYİİNDE SÖZ SAHİBİ BİR HALE GETİRİLMİŞTİR.

Yazımda, memleketimizde bu mevzuda en büyük tesis veimkânlara sahip olması bakımından Karabük Demir ve Çelik İş-letmelerindeki durumu aşağıdaki sorulara cevap vermek sure-tiyle kısaca inceleyeceğim.

1 — Çelik Konstrüksiyon'u dün ne sağladı?

2 — Çelik Konstrüksiyon'u bugün ne sağlıyor?

3 — Çelik Konstrüksiyon'u yarın ne sağlıyacak?

1 — DÜNKÜ DURUMU :

Dünkü Çelik Konstrüksiyon'un iki cephesi vardır:

a — Teknik Cephesi: Çelik Konstrüksiyon, dıştan bakıldı-ğı zaman kaba ve ağır bir iştir, detayına inildiği zaman ağırfakat kaba olmadığı bilâkis birçok özellikler icabettiren bir i-malât çeşidi olduğu görülür. Dün bu mevzuu ele alıp bahis ko-nusu etmek ve tatbik sahasına koymak teklif sahibini «acabaolur mu ya olmassa ne olur» sorusu ile karşı, karşıya bıra-kıyordu. Bence, teknik yönden en büyük başarı burada olmuş;ihtisaslaşılmış, memlekete bu mevzuda yüzlerce kalifiye elema-nın yetişmesi sağlanmış ve acaba olur mu? kuruntusununyersizliği gerçeği ortaya konulmuştur. İşçisinden mühendisinekadar herkesin kendisine itimadı artmış ve her geçen güneserlere bir yenisi katılmıştır.

Dün Karabük Demir ve Çelik İşletmelerinde gerek kenditevsiatında ve gerekse Resmî ve Özel Sektör yatırımlarında ger-çeşleştirilen imalâttan bazılarını şöyle sıralayabiliriz.D. Ç. İŞLETMELERİ TEVSİATINDA GERÇEKLEŞEN İMALÂT :

D. Ç. İsletmeleri Çelikhane Çelik Konstrüksiyonu 6505 ton

D. Çj İsletmeleri Sinter Çelik Konstrüksiyonu 4585 ton

D. Ç. İşletmeleri Yüksek Fırın Çelik Konstrüksiyonu 6312 ton

(Gövde levhası hariç)

D. Ç. İsletmeler? Kontinü Haddehane Çelîk Konstrük-

siyonu 5409 ton

D. Ç. İsletmeleri Kok Fabrikaları » » 1005 ton

D. Ç. İşletmeleri Çelik Konstrüksiyon Atölyesi Ç.

Konst. 3105 ton

D. Ç. İşletmeleri Pik ve Metal Dâkümhanesi Ç. Konst. 3470 ton

D. Ç. İşletmeleri T.G. tipi baraka ve blok hadde tesisatı

çelik konstrüksiyonu 2560 ton

D. Ç. İşletmeleri Divriği Maden İşletmeleri Çelik

Konst. 305 ton

D. Ç. İşletmeleri Ünitelerine yapıîan muhtelrf » » 4848 ton

RESMİ VE ÖZEL SEKTÖR YATIRIM VE TESİSATI

İÇİN GERÇEKLEŞTİRİLEN :

Şeker Fb.'ları bina Celi:: Konstrükslyonları 2885 ton

Didier VVerke A. G. firması Kurbağalıdere ve Yedikule

gazhane tesisatı Çelik Konstrüksiyonu 625 ton

Ereğli Demir Çelik Fb. lan atölyo binaları 3184 ton

Mannesman - Sümerbank Boru Endüstrisi Fabrika

binası 922 ton

Makina Kimya Endüstrisi Kurumu vasıflı çelik

haddehanesi 1511 ton

İzmir ve Erzurum radyo anten direkleri 352 ton

Gübre fabrikaları T. A. Ş. fabrika binası 179 ton

Ayrıca kaynaklı ve perçinli 30 adet vinç köprüleri

(16 — 28 m. açıklıkla ve 5 — 20 ton kaldırma

kapasiteli) imâl edilmiştir.

Dünkü imalât; 1 atölye binası, 4 adet köprülü vinç, 2 a-det monoray vinç, 1 levha makası, 2 merdane, 10 - 15 adetradyal matkap tebgâhı ve muhtelif kaynak motorları ile 500 ki-şilik bir insan gücü sayesinde gerçekleşmiştir. Bu blânçoya tek-nik yönden bakıldığında, dünkü imalâtın tamamen insan gücü-ne dayandığı ve en ilkel usullerin tatbik edildiği kolayca görülür.

b — İktisadi cephesi : Tamamen memleket iktisadiyatı ileilgilidir. Şöyleki: 1953'ten 1964 sonuna kadar takriben 50.000ton çelik konstrüksiyon imalâtı gerçekleştirilmiştir. Bu mamu-lün bir an ithâl edildiğini düşünelim. Avrupa memleketleri fiat-larını takriben 250 dolar, Amerika Birleşik Devletleri fiatlarınıise 275 dolar ve ortalama olarak 265 dolar kabul edersek, basitbir hesapla;

265X50000=13.250.000 dolar.

98 MÜHENDİS VE MAKÎNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

0.3S

« 1 I I % I I * t I I I İT I I 1(İMALÂT GRAFIC!

memlekete takriben 13,25 milyon dolarlık döviz tasarrufu, sa-

dece bu imalâtın memleket dahilinde gerçekleştirilmesiyle sağ-

lanmış, ayrıca her sene takriben 500 kişiye iş temin etmek su-

retiyle bu miktar ailenin geçimini sağladığı ve başta Demir ve

Çelik İşletmeleri tevsiatı olmak üzere bazı müesseselerin tev-

siat ve yatırımının kısa zamanda memleket dahilinde gerçek-

leşmesi suretiyle bu yatnm ve tevsiatlar sayesinde memleket

kalkınmasında imalât sanayiine düşen "o 12,9 kalkınma hızının

gerçekleşmesi hususunda başlangıç olarak büyük hizmeti oldu-

ğu görülür.

2 — BUGÜNKÜ DURUM :

Karabük Demir ve Çelik İşletmeleri bugünkü şartlariyle ay-

da 700 ton, senede takriben 8 - 9 bin ton çelik konstrüksiyon

imâl edeblecek kapasitededir, ve halen 700 ton/ay imalât ger-

çekleşmektedir. Yine basit bir hesapla;

8000X265 = 2.120.000 dolar

senede 2,12 milyon dolar döviz tasarrufu sağlanmakta ve 450

kişiye iş temin etmektedir.

Bugün bu mevzuda Fransa ve Macaristan'dan iş, Avustur-

ya'dan da işbirliği teklifi almak suretiyle büyük bir başarıya

ulaşılmış bulunulmaktadır. Bu tekliflerden en cazibi Çelik

Konstrüksiyonun yarını bakımından bir Macar firmasının Kava-

la müessesesi vasıtasiyle D. Ç. İşletmelerine senede 300 - 500

adet yük vagonu imalâtı teklifidir. Beher vagon 10 ton olduğu-

na göre 3000 - 5000 ton/sene bir sipariş demektir. Memlekete

sağlıyacağı döviz önemli değil amma çelik konstrüksiyonun ya-

rını kısmında inceleyeceğim hususlardan dolayı çok önemlidir.

Her ne kadar bir takım riskler varsa da risksiz kalkınma ham-

lesi görülmüş birşey değildir. Bu iş bir organizasyon işidir. Yok-

sa memleketimizde yapılamayacak birşey değildir. Zira bu mev-

zuda artık ihtisaslaşılmıştır. D. Ç. işletmeleri dahili servislerin-

de kullanılmak üzere yirmi adet yük vagonu imâl etmiş bulunu-

yoruz.

Yine bugün Sanayi Bakanlığının çok yerinde bir kararını

görüyoruz. Devlet Plânlama Teşkilâtı ve Makina Mühendisleri

Odası ile müşterek çalışmalar sonunda YATIRIMLARDA YERLİ

MAMULLERİN KULLANILMASI hakkında bir yönetmelik hazır-

lanmış ve 22 Şubat 1965 gün ve 11935 sayılı Resmî Gazetede

yayınlanmıştır. Yönetmelik çok güzel hazırlanmış, fakat bir ek-

siği var. İmalâtçıyı zorlayıcı hiçbir hükmü yok, imalâtçı biz bu-

nu yapamayız dedi mi, yatırım yapacak müessese derhal it-

hâl yoluna gidebilmektedir. Her ne kadar bu yönetmelik yatı-

rımlarda yerli mamul ve hizmetlerin kullanılmasında imalâtçıya

çok önemli avantajlar sağlamakta ve teşvik etmekte ise; bu

günkü şartlarda bazı müesseseleri daha ileri giderek zorlamak

gerektiği kanaatındayım.

Bugün imalâtçı insan gücü yönünden eksiğimiz yoktur. Bu

işle uğraşanlar moraiman kuvvetli ve yeni, yeni işler yapmak

azim ve hsyecanı ile dolu beklemektedir.

3 — YARINKİ DURUM :

Demir ve Çelik İşletmelerinde Çelik Konstrüksiyonu bir ta-

raftan süratle gelişirken, buna paralel olarak yeni ve modern

bir Çelik Konstrüksiyon fabrikası kurulmaktadır. Büyük bir

ihtimalle 1965 yılı sonunda faaliyete geçecek olan yeni tesis

sayesinde ayda 1500 tondan fazla, senede takriben 20.000 ton

kapasiteye erişilebilecektir. Yeni ve modern tesiste çalışacak

elemanların daha az, kapasitenin ise yüksek olması dolayisiyle

Çelik Konstrüksiyon fiatl^rının memleket dahilinde daha dü-

şük olması gerçekleşebilecektir. Ayrıca yeni sistem, insan gücün-

den ziyade mekanik bir esasa dayanması bakımından kapasite

daha da yükseltilebilecektir. Yine bir basit hesapla yarının Çe-

lik Konstrüksiyonu ile,

20000X265 = 5300000 dolar

senede 5,3 milyon dolar döviz tasarrufu sağlanacaktır.

Ancak, bu büyük kapasitenin gerçekleşmesi için ehemmi-

yetle ele alınıp, halli gereken bazı mühim problemlerinde mev-

cudiyeti bir gerçektir. Bu problemlerden bazılarını şöyle sıra-

layabiliriz:

1 ° Bu kapasiteyi doyuracak iş temini,

(Devamı sayfa 128'de)

MÜHENDİS VE MAKÎNA - CÎLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 99

DEMİR YOLLARIMIZINDAHA VERİMLİ ÇALIŞMASI İÇİN BAZI DÜŞÜNCELER

Demiryollarının artan zararlarının ön-lenmesi, kârlılık ve verimlilik anlayışı içindebir çalışma düzenine girebilmesi, çeşitli ted-birlerin tümünün birden yerine getirilmesinebağlıdır. Bunları tek faktöre irca etmek su-retiyle „ halletme yolunu aramak faydasız veverimsiz olduğu kadar, aynı zamanda hatalı-dır. Zira Demiryolları evvelemirde bir işlet-me olduğundan bütün çalışmalar ve onunlailgili olaylar zincirleme olarak birbirine bağlıbulunmaktadır. Bu zincirin kuvvetli olması-nın, onu teşkil eden halkaların her birininayrı ayrı kuvvetli olmasına bağlı olduğu aşi-kârdır. Bu bakımdan TCDD'nin iktisadî çalış-ması da, onun bütün servislerinin ve kezabütün personelinin, bilgili, tecrübeli, ilmî veiktisadî bir zihniyetle çalışmalarına bağlı bu-lunmaktadır. Bütün bu teşkilâtın gayesi ne-ticede bir noktada toplanmakta olup, o dayolcu ve eşyayı rahat, sür'atli ve emniyetliolarak arzu edilen yere götürmekten ibaret-tir. Bu konuda rastlanan herhangi bir kusur,

servisin tümünde bir aksaklık olduğunu gös-termektedir. O halde Demiryollarını iktisadîçalıştırmayı düşünmeden evvel, onu bu gününşartlarına v& icaplarına göre aksaksız bir şe-kilde işletebilmek için tedbirler almalıdır.

İdarenin iktisadî olarak çalıştırılmasıiçin alınacak tedbirler iç ve dış bünye ile il-gili bulunmaktadır. Bunlardan ancak iç bün-ye ile alâkadar olan konuların nispeten hallimümkündür. Aslında bunlar da yine kısmendışarıya bağlı olan meselelerdir. TCDD bün-yesinin dışındaki faktörler ile ilgili olan me-selelerin halledilmesi ise Ulaştırma Bakan-lı ile bazı Bakanlıklara ve hattâ Hükümet po-litikasına tâbi olan konulardır.

Demiryolları İşletmesinin iktisadî biranlayışla çalışması için düşünülen çeşitli ted-birlerin başhcaları aşağıda özetlenmiştir :

1 — Tasarruf sağlamak,

2 — Kazanç sağlamak,

3 — Demiryolu taşıtlarını yenilemek vesabit tesisleri ıslah etmek (Yatırım),

Cemal ÜNER

4 — Yeni bir teşkilât kurmak (Reorga-nizasyon),

5 — Her seviyede kalifiye eleman yetiş-tirmek (Eğitim).

1 — Tasarruf sağlamanın çeşitli yollarıolup, bunlar da aşağıda belirtilmiştir :

a) Personelden tasarruf,

b) Malzemeden tasarruf,

c) Zamandan tasarruf,

a) Demiryollarında personel fazlalığın-dan ötedenberi bahsedilmektedir. Hakikatenİdarenin bazı iş yerlerinde personel fazlalı-ğının mevcudiyeti kabul edilebilir. Buna mu-kabil personelin azlığından sıkıntı çekildiğiyerler de vardır. Hattâ bazı teşkillerde perso-nel eksikliği, işlerin gecikmesine ve aksama-sına bile sebep olacak derecede kendisini his-settirmektedir. Fazla olduğu kabul edilen per-sonel ile eksik kadronun tamamlanması pekmümkün değildir. Çünkü her meslek ve işkendisine göre bir yetişme ve ihtisası icapettirmektedir. Bu sebepten fazla personelinbu alanlara intibakı her zaman için mümkünolmayabilir. İntibakı imkân dahilinde olan-ların ise, yeni baştan bir eğitime tâbi tutul-maları lâzımdır. Netice itibariyle bu konununçok iyi etüd edilmesi ve kademeli şekilde birprograma tâbi tutulması gerekir. Zira mem-leketimizin şartları ve bünyesi itibariyle ol-dukça değişik bir durum arzetmektedir.

b) Malzeme ile ilgili konular, bu mak-sat için hazırlanmış olan ayrı bir rapordamufassalan izah edilmiştir. Gerekirse başkabir yazıda bu rapordan özetler çıkarmakmümkündür. Zira iş programını aksatmamakşartiyle, lüzumlu malzemeyi şartnameye uy-gun olarak en ucuz şekilde temin etmek başlıbaşına bir konudur. Bugün Devlet Demiryol-ları işletme için lüzumlu ham, yarı mamul vemamul malzemeyi dört ayrı kanaldan teminetmektedir. Bunlardan bir kısmını kendi fab-rikalarında hazırlamaktadır. Geri kalan ih-

100 MÜHENDİS Vfc MAKİNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

wBİLUMUM ELEKTRONİK KONTROL

TERTİBATI DÜNYACA MARUF

İSVİÇRE MENŞELİ

LANDIS & GYR MAMULÜDÜR,

İKİ SENE GARANTİLİDİR.

1 Kg./h. — 130 kg./h. KAPASİTELERDEHİZMETİNİZE ARZ EDİLMİŞ OLUP,3°E - 18°E (50°C da) VİSKOSİTEDE

AĞIR FUEL - OIL'U EMNİYETLE YAKAR.

Türkiye Genel Satıcısı GANİOĞLU ve TUĞRUL GÜROLKollektif Şirketi

izmir Caddesi 33 - D Yenişehir - ANKARATel : 17 54 76

TAM OTOMATİK, MÜTEMADİ PROGRESİV

KONTROLLÜ, EN İNCEDEN EN AĞIR (6500"

REDVVOOD 1,100 °F) FUEL OIL'I EMNİYET-

LE YAKABİLEN, 3 Kg/h - 1200 Kg/h. KAPA-

SİTELERDE PRESSURE JET TİPİ İSVİÇRE

MAMULÜ EN MODERN BRÜLÖRDÜR

AYRICA ANTICORR CİHAZLARI KAZAN

ÖMRÜNÜ UZATIR, SÜLFÜR ASİDİ

TEŞEKKÜLÜNÜ ÖNLER

IŞIK KOLLEKTİF ŞİRKETİDr. Yük. Müh. Orhan IŞIK — Müh. Paşa BAĞDATLI

P R O J E

İ M A L Â T

M O N T A J

TÜRK MÜHENDİSLİĞİ

TÜRK İŞÇİLİĞİ

TÜRK MALZEMESİ

VİNÇLER :

Hernevi yükleme, indirmeve montaj vinçleri

Gezer köprü vinçleriSabit döner vinçlerPortal vinçler

ÇELİK KONSTRÜKSÎYON :

Şantiye ve Fabrika BinalarıDepolar, Hangarlar

BARAJ TEÇHİZATI:

Cebrî Borular, Izgaralar,Vanalar, Kapaklar

İNŞAAT MAKİNALARI :

Döner elekler

Betoniyerler

Konkasörler

Kum yıkama makinaları

Harç asansörleri

BANTLI GÖTÜRÜCÜLER

KOVALI ELEVATÖRLER

OTOMATİK BESLEME CİHAZLARI

TARTI VE YÜKLEME SİLOLARI

BÜTÜN İMALÂTIMIZ BİR SENE GARANTİLİDİR

İSKİTLER CAD. £»\MYELİ SOKAK, 23.

A N K A R A

Telgraf : IŞIK - Ankara

Telefon : 11 94 02

tiyacını ise resmî sektörden, iç piyasadan ve-ya çeşitli memleketlerden ithal etmek sure-tiyle karşılamaktadır. Çek eski tarihlerde De-miryolu Fabrikalarında bugünkü mânadaimalât ve yedek parça hazırlama durumu yok-tu. Resmî sektör ve iç piyasa mefhumları dazamanımızdaki gibi henüz belirmemişti. Lü-zumlu bütün malzeme genel olarak ithal edi-lirdi. Bahis konusu ithalât ise daha ziyadeOrta Avrupanm mahdut memleketlerindenyapılırdı. Yukarıda da belirtildiği üzere mal-zemenin temin yerlerinin sayısı arttığı içinproblemler de o nispette çoğalmıştır. Malzcme teminindeki sıkıntıların başlıcası bu se-bepten ileri gelmektedir.

Malzemenin ekseriya toptan ve bazı ah-valde de partiler halinde temini idareye bü-yük tasarruflar sağlayabilir.

Maksada en uygun şekilde malzeme is-tenmesi ve iş yerine gönderilen bu malzeme-nin de tasarruflu bir şekilde kullanılması isediğer ihtiyaç dairelerini ilgilendirmektedir.

Görülüyorki gerek malzeme temin etmekve gerekse onu iyi kullanmak bakımından el-de edilecek tasarruf miktarı idareye büyükbir fayda sağlıyacak çaptadır.

2 — Kazanç sağlamak, tetkik edilecek ko-nuların en önemlisidir. Çalışmaların esas sik-let merkezini bilhassa bu mesele teşkil et-melidir.

Demiryollarının kazancını arttırmak içinaşağıdaki tedbirler düşünülebilir :

a) Demiryolları İşletmesi, zararlarını ka-patmak politikasını sadece tasarrufa riayetetmeye değil, daha ziyade fazla kazanç sağla-ma esasına dayandırmalıdır. Çünkü moderniktisat anlayışı bunu icap ettirmektedir.

Ekonomik çalışma evvelemirde işletmemalzemesinin çok iyi bir şekilde kullanılma-sına ve dolayısiyle servisin aksamamasmabağlıdır. Zira malzemenin temin edilememe-si yüzünden servisin aksaması ve bu yüzdendoğacak zararlar ise çok daha büyüktür vebunları rakamlar ile ifade etmek daha zor-dur.

Binaenaleyh her yıl, yapılan iş programı-

na göre lüzumlu malzemenin zamanında te-

min edilebilmesi için gerekli finansmanın

sağlanması hususunda icabeden tedbirler alın-

malıdır. Bunun için Demiryollarının durumu

MÜHENDİS VE MAKİNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

düzelinceye kadar lüzumlu anlarda derhal dı-şarıdan finanse edilmesi şarttır. Aksi haldezararlar artmaya devam edecektir. Yani faizvs. gibi masrafların binmemesi ve işletmeninde sekteye uğramaması için finansmanın za-manında yapılması lâzımdır. Yukarıda adı ge-çen Ek'deki misaller bunu bariz bir şekildegöstermektedir.

b) Çelik, şeker, çimento vs. gibi büyükçapta nakliyat yapan yeni fabrikaların Demir-yolu hattı güzergâhında kurulmalarını teşviketmek,

c) İzmir ve Samsun gibi Demiryolununnihayet bulduğu limanlarda her yıl açılmak-ta olan fuarlara geniş çapta iştirak etmek vebunların halk tarafından ziyaret edilmesi içinpropaganda yapmak, ayrıca İstanbul, Adana,İskenderun ve benzeri yerlerde her yıl fuarve sergiler açılması için teşebbüse geçmek,

d) Hat güzergâhında kış sporlarını ge-liştirmek,

e) Hat güzergâhında ve sahillerde kamp-lar ve tatil köyleri kurmak ve mevcut teşeb-büslere iştirak etmek suretiyle turizmi teşviketmek,

f) Bahsedilen teşebbüsleri senenin çe-şitli mevsimlerine mütenasip bir şekilde da-ğıtmak. Bu teşebbüslerin hepsini fortrafikmevsiminde toplayıp İdareyi taşıma bakımın-dan müşkül bir duruma sokmamak.

g) Karayolları ile rekabette konfor vefiat unsurlarını iyi ayarlamak.

Şöyleki bugün için otobüsler demiryolla-

rına karşı konfordan ziyade ucuzluk vasfın-

dan dolayı rağbet bulmaktadır. Kamyonlar

ise emniyetten ziyade sür'at ve kolaylıktan

dolayı rekabet edebilmektedir. Karayolu ta-

şıtları ile münasebetlerde bilhassa bu cihet-

leri göz önünde bulundurmalıdır.

3 — Demiryolu taşıtlarından ömrünü dol-

durmuş olanların yenilenmesi işletme iktisa-

diliği bakımından zarurîdir. Zira bazı vasıta-

ların tamirleri artık gayri iktisadî bir hale

gelmiştir. Bunların her yıl yenileriyle değiş-

tirilmesi bakımlarını kolaylaştıracak ve ta-

mirlerini de ucuzlatacaktır. Bu arada büyük

hacimli vagonların inşası ise işletmede önem-

li derecede bir tasarruf sağlıyacaktır. Keza

MAK - DOK

Ba:.;ra Y.. . . .-prinaDoküman!̂ eyv I ve Danışma

M e r k e z i

TCDD fabrikalarında imal edilecek olan butaşıtlar sayesinde tipler azalacak ve standar-dizasyon sayesinde yedek parça hususundada tasarruf temin edilmiş olacaktır. Hızın art-ması için yolun takviyesi ve emniyet tesisa-tının ıslahı hususunda da çalışmalar yapıl-maktadır. Bütün bunlar, bu arada cer vası-talarının ıslahı esasen kalkınma plânındamevcuttur. Bu hususta elde edilecek sonuç,bahis konusu plânın tahakkukundan sonragörülecektir.

4 — Genel olarak aksaklık gösteren birbünyede bazan sadece teşkilâtın değiştiril-mesiyle her şeyin bir anda derhal hal edile-ceği kabul edilmektedir. Halbuki böyle birdeğişikliğin tek başına dâvayı halletmiyeceğikanaatindeyim. Zira şimdiye kadar bazı mü-esseseler gerek teşkilât ve gerekse kuruluşkanunları bakımından değişikliğe uğradıkla-rı halde bünyelerinde bariz bir gelişme mü-şahede edilmemiştir. Bu gibi misaller reorga-nizasyonun faydasız olduğunu asla göster-mez. Ancak bir reorganizasyonun verimli ola-bilmesi için onun bütün icaplarının beraberceyerine getirilmesi lâzımdır. Şöyle ki bazı ke-re birkaç ünitenin birleştirilmesi (santralizas-yon) veya bir ünitenin cüz'ülere ayrılması

(desantralizasyon) şeklinde tezahür eden teş-kilât değişiklikleri bünyeye tamamen tesiretmediği için gerekli derecede verimli olma-mıştır. Yani servislerin bünyeleri değişme-dikçe, daha doğrusu ıslah edilip geliştirilme-dikçe, bunların zaman zaman ayrılmaları ve-ya birleşmeleri neticeye fazla bir tesir yap-mamaktadır. Bir reorganizasyonun verimliolabilmesi için servisin bütün elemanlarınınbahis konusu yeni teşkilâta uymaları ve onagöre yetiştirilmeleri şarttır.

5 — Eğitim de, personel yetiştirme bakı-mından önemli konulardan birisidir. Çünkübahsedilen mahzurların çoğu mevcut eleman-lardan bir kısmının fert olarak görevleriniarzu edilen derecede yapamadıklarından ilerigelmektedir. Ancak Demiryollarının bugüküücret seviyeleri dışardaki kalifiye elemanlarıçekecek durumda olmadığı gibi, mevcutlarınbir kısmını dahi başka müesseselere kaçır-maktadır. Halbuki İdarenin verimli çalışma-sı, personelin demiryolunu sevmesi, benimse-mesi ve huzur içinde çalışmasiyle mümkün-

dür. Milyonlara baliğ olan işletme kazaları budurumu ara sıra açık bir şekilde göstermek-tedir. Sadece bu kazaların önlenmesi dahiİdareye önemli çapta bir tasarruf sağlayacak-tır. Bu kazalarda eğitim eksikliğinin de bü-yük bir payı olduğu muhakkaktır.

Demiryollarının kusursuz ve aynı zaman-da iktisadî bir şekilde çalışması için yukarı-da adı geçen tedbirlerin hepsinin aynı zaman-da paralel olarak yerine getirilmesi lâzımdır.Ancak bu gelişme, ekonomi kitaplarının klâ-sik kaidelerinden ziyade bünyemize uygunmetodların bulunup tatbik edilmesiyle müm-kündür. Bu arada memleketin politik, sosyalve psikolojik faktörlerinin de göz önünde bu-lundurulması gerekir. Zira Devlet Demiryol-larının bugünkü durumu bazı özellikler arz-etmektedir. Şöyle ki 19 uncu asırda iktisadîzaruretler sonucu olarak kurulmuş olan Egehavzası ile Trakya bölgesi Demiryolu İşlet-meleri, bugün Karayolları motorlu taşıtlarıkarşısında önemimi oldukça kaybetmiştir.Daha açık bir ifade ile bugün 3. İşletme artıkeskisi gibi kâr getirmemektedir. Orta Ana-dolu'da ağır sanayi bölgesinde Demiryolları-nın trafiği ve dolayısiyle kazancı tatminkârbir durumdadır. Aslında iktisadî müîlâhaza-lar ile kurulmamış olan Doğu Anadolu Demir-yolları ile birlikte Devlet Demiryollarının tü-münün daha rasyonal bir şekilde çalışmasıiçin diğer tedbirler ile beraber, vagon parkı-nın çoğaltılması da elzemdir. Çünkü Türkiyegibi geniş bir araziye yayılmış olan 8000 Km.lik Demiryolunu takriben 60000 kişilik kaba-rık bir personel kadrosu ile en iktisadî bir şe-kilde çalıştırmak, trafiğin arttırılması, başkabir deyimle genel olarak şebekenin realist birgörüşle en verimli bir şekilde ütilizasyonu ilemümkündür. Esasen fazla kazanç sağlamakiçin yukarıda teklif edilen tedbirler de doğ-rudan doğruya nakliyatı arttırmayı hedeftutmaktadır.

Konunun çok şümullü olması dolayısiy-le, bir kaç mecmua sayfasında bu geniş prob-lemin etraflıca incelenmesine maalesef im-kân görülememiştir. Bu bakımdan detaylarainilememiş ve sadece genel prensipler üze*rinde durulmuştur.

102 MÜHENDİS VE MAKİNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

FEZA GEMİLERİNDE YAĞLAMA SİSTEMİ

SIVI METAL KATI FİLM, GAZLARLA YAĞLAMAFeza gemilerinin maruz kaldığı ağır ba-

sınç ve ısı rejimleri dolayısiyle yağlama mal-zemesi olarak gres veya diğer normal yağlarkullanılamamakta, bunların yerini, sıvı ıme-tal, katı film, gazlar ve diğer yeni malzemealmaktadır.

Klâsik sistemde yağlama elemanındanbeklenen yegâne vazife, sürtünen iki maddearasındaki kayganlığı temin etmek idi. Kay-ganlık ve sürtünen yüzeylerin aşınmasının ön-lenmesi, bugün de yağlama elemanının gör-düğü en önemli vazifedir. Teknoloji ilerledik-çe yağlama elemanı ve yağlama sistemi ısıtransferi vasıtasiyle soğutma, yatak yüzeyle-rindeki aşınma birikintilerini veya diğer pis-liği temizleyip toplama, sızdırmazlık teminetme, korozyonu önleme, vs. gibi diğer tâliişleri de yüklenmeğe başladı. Buna paralelolarak da yağlama sisteminin değişen karak-terine uygun muhtelif evsafta yağ ve gres tipigeliştirildi.

Bu yağ ve gresler mevcut yağlama ihtiya-cı için geliştirilmiş olmalarına rağmen fezateknolojisinin icaplarına uyamamaktadırlar.Çünkü feza teknolojisinde çalışma şartları çokdeğişiktir. Meselâ çalışma süresi 30.000 saat(ortalama 3 yıl), basınç 10-10 tordan aşağı(dünyada lâboratuvarlarda elde edilebilen enyüksek vakumdan çok daha yüksek vakum)ve sıcaklık değişimi —260°C ile 1400°C ara-sındadır. Nükleer reaktörler feza gemilerin-de — gerek elektrik enerji kaynağı, gereksetepki gücü kaynağı olarak— kullanılmayabaşlayınca nükleer radyasyon yağlamaya tesireden yeni bir faktör olarak ortaya çıkmıştır.

ISI: EN KRİTİK FAKTÖR

Bu çalışma şartlarının en kritik faktörüısıdır. Şekil (1) de görüldüğü gibi* maruz ka-lman sıcaklık derecesinin üst sınırı son yıl-larda birden bire artmaya başlamış, alt sını-rı da mutlak sıfıra yaklaşmıştır.

Bu hayli değişik ısı rejiminde, mevcutyağlar feza teknolojisinden diskalifiye edil-miştir. Beş yıl evvelki tahminlere göre bugünuzayda varılacak en yüksek sıcaklık 420°C -480°C arası olacak ve mevcut yağlar bu re-

Ter : Ahmet SELÇUK

jimde kullanılabilecekti. Halbuki bugün feza-da varılan sıcaklık derecesine mevcut yağlargelecek yılar içindeki tekâmüllerden sonrabile dayanamıyacaklardır.

Bu sebeple, artan ısı değişimine muka-vemet edebilecek yeni yağlama malzemeleri-nin geliştirilmesi için devamlı çalışılmakta-dır. Şimdiye kadar geliştirilmiş olan malze-meler sadece ana görevlerini yapmakta, yanisürtünmeyi azaltmaktadırlar; bunun yanındaısı transferi, sızdırmazlık, v.s. gibi tali görev-lerde pek iyi sonuçlar vermemektedir.

Sürtünme, bilindiği gibi, temasta bulu-nan iki yüzeyin birbirine nazaran hareketin-den doğar. Bu yüzeyler ne kadar düz ve cilâlıişlenirse işlensin tam pürüzsüz olmayıp birtakım mikrometrik engebelerden, daha mü-şahhas olarak tarif etmek istersek, bir takımtepeler ve vadilerden ibarettir. Genel bir teo-riye göre bu iki yüzey üzerindeki tepeler bi-ribirleriyle temasa geldiklerinde temas nok-tasındaki konsantre yük o kadar fazla olmak-tadır ki o noktada iki metal birbirine bir nevikaynakla bağlanmaktadır. Sürtünme ve aşın-ma işte bu kaynakların kopmasından mey-dana gelmektedir.

Yağlar bu tepelerin hepsinin veya birkısmının birbiriyle temasını önliyerek sür-tünmeyi ve aşınmayı azaltır. Şayet bütün te-pelerin birbiriyle temasını önlemeye yetecekbir yağ tabakası mevcutsa buna «hidrodina-mik yağlama» veya «kalın filim yağlaması»denir. Şayet tepelerin büyük bir kısmı biribi-rine temas ediyorsa, buna da «sınır yağlama»denir. Bu iki yağlama tipi arasında da «ka-rışık yağlama» veya «ince filim yağlaması» de-nilen tip vardır. Bu tipte her iki yüzeydekitepelerden bazıları, zaman zaman birbiriyletemasa gelir.

YENİ AKIŞKANLARKlâsik tarzda yağlanan bir kaymalı yata-

ğı ele alalım. Bu tip yatakta yüksek devir sa-yılarında yağlama yağı, merkezkaç kuvveti-nin tesiriyle, yatak manşonlarını şafttan ayı-rır bu suretle hidrodinamik bir yağlama mey-dana gelir. Fakat yatak üzerine gelen yük bu

MÜHENDİS VE MAKİNA - CÎLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965103

merkezkaç kuvvetten fazlaysa artık tam birhidrodinamik yağlama olmaz. Bu haldeki yağ-lama «karışık» veya yukarıki diğer tâbirle«ince filim yağlaması»dır.

Bu misalden de görülebileceği gibi, kul-lanılagelmekte olan bütün akışkan yağlar, hid-rodinamik yağlamayı ancak belirli bir dere-ceye kadar temin edebilmektedirler. Bu se-beple tam hidrodinamik yağlamayı her şarttagerçekleştirebilecek yeni akışkan yağlamamaddeleri geliştirilmektedir. Bu yeni madde-ler sıvı maddeler ve sıvı gazlar olmak üzere ikisınıfta toplanır. Sıvı metallerin feza gemile-rinde mühim rol oynayan diğer iki vasfı, nük-leer radyasyon altında stabilitelerini muha-faza etmeleri ve yüksek sıcaklıklarda da ça-lışabilmeleridir. Bazı hallerde sıvı metal ye-rine bunların sıvı tuzları da kullanılır. Bu ikiyağlama maddesi de feza gemileri için en uy-gun «hidrolik» akışkandırlar. Bu bakımdanyağlama görevlerinin yanında hidrolik sistem-lerde de kullanılırlar.

Feza gemilerinin güç sistemleri nükleerveya kademeli roketlerden meydana gelmek-tedir. Her iki sistemde de büyük bir ısı mey-dana gelmektedir. Bu ısı radyatörler vasıta-siyle dışarıya verilir. Radyatörlerin verimi sı-caklık derecelerinin dördüncü kuvveti ile doğ-ru orantılıdır. Bu sebeple feza gemilerindeyüksek sıcaklık, ön plânda gelen bir faktör-dür;

Yüksek sıcaklıkta stabilitelerini muha-faza etme vasıfları dolayısiyle sıvı haldekisezyum, potasyum ve lityum gibi metaller fe-za gemilerinin hem hidrolik sistemlerinde,hem de hareketli parçaların yağlanmasındakullanılırlar. Bu sıvı metallerin kullanılabil-diği sıcaklığın üst limiti hidrolik sistemlerde550°C, yağlamada ise 1300°C dir.

Bu sıvı metal yağlayıcılar çok korozif ol-duğundan kullanılacak yatak tipinin ve yatakzarfı malzemesinin buna göre seçilmesi lâ-zımdır. Bu sistemler için en uygun yatak mal-zemesi paslanmaz çelik, kolombiyum veyazirkonyum alaşımlarıdır. Paslanmaz çelik650°C'e kadar sıcaklıkda kullanılır. Diğer ikialaşım daha yüksek sıcaklıklara kadar mu-kavemet edebilir.

Sıvı metalin havayla veya su ile katiyentemas ettirilmemesi lâzımdır. Bu da sistemdetam bir sızdırmazlık bulunmasını gerektir-mektedir ki hem ağırlık bakımından hem dedizaynın karışıldığı bakımından büyük birmahzur teşkil etmektedir. ' "

Yukarıda, feza gemilerinde yağlama mad-desi olarak kullanılan sıvı metalden aynı za-manda hidrolik akışkan olarak da faylanıl-dığını söylemiştik. Kriyojenik elemanlarda,yani sıvı gazlarda da buna benzer bir durumvardır. Güç sisteminde yakıt olarak kullanı-lan kriyojenik elemanların bir kısmı da sis-temlerin yağlanmasında kullanılır. Bu şekil-de kullanılan en yaygın kriyojenik elemanlarsıvı haldeki oksijen, hidrojen ve florindir.

Kriyojenik elemanlarla yağlamada ısıfaktörü diğerlerinden tamamiyle farklıdır. Buelemanları güç sisteminin yanma hücresinesevkeden türbinli pompalar -260 °C a kadardüşük bir sıcaklık derecesinde çalışırlar. Bukadar soğuk bir ortamda diğer yağlama ele-manlarının hiç biri kullanılamaz. Bu sebep-le sıvı gazlar kendi transfer pompalarını yinekendileri yağlamak durumundadırlar. Bu dagayet ileri bir teknik olup yakıt transfer pom-palarından başka yerlere henüz tatbik edile-memektedir. Bu sistemde, uygun malzemeseçilmek suretiyle, hem hidrodinamik, hemde sınır yağlamanın temini mümkündür.

GAZLI YAĞLAMA

Feza gemilerinde hidrodinamik yağlama-nın diğer bir şekli de aerodinamik yağlama-dır. Bu tipte yağlama maddesi olarak sıvı ye-rine gaz kullanılır. Aerodinamik yağlamauzun zamandan beri lâboratuvarlarda yük-sek devir sayısı elde etmekte kullanılan sis-temlere tatbik edilegelmektedir. Gayet hafifbir şaftın döndüğü basit bir yatak içine rad-yal olarak her yönden basınçlı hava veril-mekte, bu hava şaftı yatak zarfından ayırmak-tadır. Feza gemilerinde de aynı sistem kulla-nılmaktadır. Ancak burada hava yatak mal-zemesini okside edeceğinden onun yerine ar-gon, azot gibi gazlar kullanılmaktadır. Gazınviskositesi sıvı elemanlara göre daha düşükolduğundan yataktaki sürtünme kaybı da çokazalır. Azot gazının viskozitesi sıcaklıkla birmiktar artar. Viskozitenin artması sürtün-meyi bir miktar arttırırsa da yük taşıma ka-pasitesini daha çok arttırdığından yüksek sı-caklıkta çahşan sistemler için tercih edilir.Bu husus sıvı elemanlarda tamamen aksine-dir. Çalışma sıcaklığı arttıkça sıvı elemanlar-da viskozite ve buna bağlı olarak da yük ta-şıma kapasitesi düşer.

Yüksek sür'at, uzun ömür, geniş limit-ler arasında değişen sıcaklık dereceleri gibioldukça ağır çalışma şartlarına en uygun sis-tem, gazlı yağlama sistemidir. Gazın yağlama

104 MÜHENDİS VE MAKÎNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

MURATSAL

FİLİTRELİ

SONDAJ BORU SANAYİ

3 " - 4 " - 6 " - 8 " - 1 0 " - 1 2FİLİTRELİ SONDAJ BORUSU

6 " - 8 " - 1 0 " - 1 2 " SONDAJBORUSU ve BİLUMUMSULAMA BORULAR I YAPILIR

ZİYA ÖĞÜTÇÜ - HAMDİ KOKSAL

TELEFON: 119970

İSKİTLER CADDESİ SEDEF SOKAK No. 9 - ANKARA

ERK AFREN ve DEBRİYAJ BALATALARI

OTOMOBİL

OTOBÜS

KAMYON

TRAKTÖR

EKSKAVATÖR

GRADER

VİNÇ

SANAYİ MAKINALARI İÇİN

Seri imalâtı teşkil eden yüzlerce çeşitten başka istenilen

evsaf ve ölçülerde hususi imalât yapılır.

ER-KA BALATACILIK LTD. ŞİRKETİ

Sirkeci Nöbethanc Caddesi No. 25-2

Telefon : 224920

Telgraf : Kurtoto

karakteristiği çok yüksek sıcaklık derecele-rinde bile değişmez. Bu sistemde çalışma sı-caklığının üst sınırını tâyin eden faktör artıkgaza bağlı değil, seçilen yatak malzemesinebağlıdır.

Gazla yağlamanın önemli bir mahzuru,gazın yük taşıma kapasitesinin, sıvı yağlamaelemanlarına göre, daiıa düşük oluşudur. Di-ğer taraftan yataklardaki bu yüksek basınçlıgaz sızıntılarla kaçtığına göre bu kaybın sis-temde devamlı olarak telâfisi lâzımdır. Bu dasisteme devamlı gaz temin edecek bir jene-ratör, veya sızan gazları toplayıp yeniden ya-tağa sevkedecek bir akümülâtör ilâvesi ilemümkündür ki her iki çözüm yolu da ağırlı-ğı arttırmakta ve konstrüksiyonu muğlâklaş-tırmaktadır.

Sıvı yağlama maddeleri sistemdeki titre-şimlere ve salgılara karşı küçük çapta biramortisör vazifesi de görür. Gazlı yağlamada,viskozitenin azlığı dolayısiyle, bu amortisör-lük vasfı hemen hemen hiç yoktur. Bu sebep-le sistemin stabilitesi azdır; sistemde titre-şimlerin doğması çok kolaydır.

BUHAR SAFHASI YAĞLAMASI

Gazlı yağlamanın mahzurlarını ortadankaldırmak için yine kullanılan gaz vasıtasiyleyeni bir yağlama maddesi elde edilmeye çalı-şılmıştır. Bu, biraz da gazlı yağlamanın nor-mal neticesi olarak tesadüfen ortaya çıkmış,sonradan geliştirilmiştir. Reaktif ve korozif birgaz kullanıldığında bu gaz yatak yüzeylerinetesir ederek ince bir film tabakası meydanagetirir. Bu tabaka yeni bir yağlama mad-desi olarak çalışır. Artık şaftla yatak biribir-lerinden gazla değil, bu yeni tabaka vasıtasiy-le ayrılmış, aero-hidrodinamik yağlama bit-miş, sınır tabakası yağlaması başlamıştır. Buhale «buhar safhası yağlaması» denmektedir.

Buhar safhası üzerinde yapılan çalışmalar-da bir çok reaktif gazlar denenmektedir.Bunlardan en fazla üzerinde durulanlar halo-jenli karışımlarla hava ve hidrokarbonunmuhtelif patlayıcı karışımlarıdır. Bu dene-melerde hidrokarbona film teşkil edici birçok eleman katılmaktadır. Patlayıcı karışım-lar da karbon dioksit, karbon monoksit vehidrojen gibi redükleyici bir atmosfer mey-dana getirmekte ve yatak yüzeyinin oksitlen-mesine mâni olmaktadırlar.

Bu tip yağlamada filmin meydana gelme-si için gaz ile metal arasında kimyasal birreaksiyonun doğması lâzımdır. Sıcaklık art-tıkça bu reaksiyon da kolaylaşacağı için bu

tip yağlamada yüksek çalışma sıcaklığı birmahzur değil, bir avantajdır. Burada en çokdikkat edilecek husus, yatak malzemesi ilegazın reaksiyonunun uygunluğudur. Şayet gazfazla reaktif ise yatağı tahrip eder; yeterikadar reaktif değilse, bu defa filmin teşek-külü kifayetli olmaz.

Bu tip yağlamalarda gaz kaçaklarını te-lâfi etmek için sistemin sabit debideki gazladevamlı olarak beslenmesi lâzımdır. Bu yüz-den yukarıda görülen problemler burada dakendini göstermektedir. Bazı hallerde siste-me bir gaz deposu veya başka bir ikmal sis-temi ilâve edilmesi lüzumundan kaçmak içinşöyle bir yol tutulmaktadır: yakıt olarak kul-lanılan gazın bir miktarı kısmen yandıktansonra yataklara, yağlama elemanı olarak gön-derilmektedir. Ancak bu gaz çok korozif ol-duğu için seçilecek yatak malzemesine ve ça-lışma süresine çok dikkat etmek gerekir. Busistem, ekseriya kısa çalışma süreli sistemler-de, tungsten karbitli yataklarda kullanılmak-tadır. Bu yataklar feza gemilerinin kademeliroket tahrik sistemlerinde 550 °C sıcaklıktave çok kısa bir süre için çalışmaktadır. Çalış-ma süresinin tesbitinde büyük emniyet katsa-yıları kullanılır. Meselâ yatağın bulunduğukademe fezada sadece 5 dakika çalışacaksa;buradaki yatağın ömrü, yani boyutlarını tole-ransları dahilinde muhafaza ederek fonksiyo-nunu eksiksiz yapacağı azami süre, teorik ola-rak yarım saatten az olamaz. Çalışmalar sonu-cunda bu ömür 550 °C nın üzerindeki çalışmaşartlarında 1 saatin de üzerine çıkarılabil-miştir.

Lâboratuvarda buhar safhası çalışmaları

Muhtelif tip buharlı yağlamaların geliştirilmesi hususunda lâboratuvarlarda devamlıçalışmalar yapılmaktadır. Üzerlerinde çalışı-lan yağlama tipleri çoğunlukla yukarıda izahedilen tipden farklıdır.

Bir tipde yatağa sevkedilen gaz, yatakyüzleri üzerinde polimerize olarak ince, katıbir film meydana getirir. Yüzeylerin birbiriüzerinde kaymasını bu film temin eder.

Diğer bir tip buharlı yağlama da yağ sisiile yağlama metoduna benzemektedir. Bilin-diği gibi, yağ sisiyle yağlama metodunda,içinde atomize yağ sisi bulunan hava, cebrîveya tabiî olarak yatağın içine sevkedilmek-tedir. Buna benziyen buharlı yağlamada isehava yerine asal gazlar, yağ yerine de mikros-kopik metal partikülleri kullanılır. En çokkullanılan partiküler mobilden disülfid, gra-fit, kurşun sülfit ve molibden diseleniddir.

MÜHENDİS VE MAKİNA - CtLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 105

Bu metod yüksek sür'atli rulnıanlı vekaymalı yataklarda halen geniş mikyasta kul-lanılmaktadır. Bu tip yağlamada dakikada40 - 50 bin devire kadar çıkılabilmektedir.Yegâne tahdid edici faktör sıcaklıktır. Belirlibir sıcaklık derecesinin üstünde metal parti-külleri ya erimekte veya biribirleriyle birle-şerek sert, aşındırıcı taneler teşkil etmekte-dirler. Maksimum çalışma sıcaklığı, çeşitliasal gazlar kullanılmak suretiyle, ancak550° - 600° e kadar çıkarılabilmiştir. Bu üstlimiti artırabilmek için devamlı çalışmalaryapılmaktadır.

Bu metodun, katı film metoduna naza-ran en büyük avantajı yağlama maddesinindevamlı olarak sisteme ilâve edilebilmesidir.Fakat bunun yanında bir mahzuru da fazlamiktarda yağlama maddesine ihtiyaç göster-mesidir. Yağlama maddesini sistem içindedevrettirmek Suretiyle bu miktar azaltılabi-lirse de bu defa fezada, yer çekimi bulunmı-yan bir ortamda çalışacak devri daim siste-minin karışık problemleri ortaya çıkmak-tadır.

Metal partikül yağlamasının diğer birşekli de «katı film yağlaması »dır. Katı filmyağlamasında yatak yüzeyleri daldırma, püs-kürtme veya boyama suretiyle mikroskopikmetal partikülleri ile kaplanır. Bu kaplama-dan meydana gelen ince metal filmi yeni biryağlama maddesi olarak çalışır. Bu tip yağla-ma vakum ve nükleer radyasyon etkisine kar-şı mukavim olup çalışma sıcaklığı limitleri de—130°C ile +1100°C arasındadır. Bu yeni tipyağlama feza teknolojisinde en fazla kullanı-lan bir metoddur. Katı film teşkilinde metalpartiküllerinin yanısıra metal tuzları ve di-ğer maddeler de kullanılır. Bunların en iyinetice veren ve en çok kullanılanları molib-den disülfat ve grafittir. Bu partiküller çeşit-li yapıştırıcı maddelerle karıştırılarak ya-tak yüzeyine püskürtülür. Kumanda yüzey-leri, servo sistemleri gibi büyük yükler altın-da, alçak hızlarda, açık hava etkisi altındaçalışan sistemlerin yatakları genellikle bu tipkatı filimle kaplanmak suretiyle yağlanır. Busistemlerde çalışma sıcaklığı 250 °C nin üze-rine çıkmadığı için yapıştırıcı olarak organikreçineler kullanılır.

Fezadan tekrar yeryüzüne dönen kapsül-lerde, atmosfere giriş esnasında gövde üzerin-de meydana gelen sıcaklık 800°C in üzerinde-dir. Kapsüldeki sistemlerin yataklarında katıfilmi yapıştırmakta kullanılan organik reçi-neler bu sıcaklıkta bozulacaklarından bunla-

rın yerine seramik veya cam hamurundanyapılmış muhtelif malzemeler kullanılır. Bumalzemeler iyi bir yapıştırıcı olup aynı za-manda katı film ile yatak madeni arasında,ısıl genleşme katsayılarının farklı oluşundandoğacak gerilmeleri de absorbe ederler.

Yüklerin hafif olduğu sistemlerde yatak-lar, yapıştırıcı madde kullanmaya lüzum kal-madan, ince plâstik veya yumuşak madendenyapılan filmlerle kaplanır. Bu plâstik yağla-ma filmleri alçak yüklü, orta sür'atli ve çalış-ma sıcaklığı 250°C civarında olan yataklardaiyi netice vermektedir. Yumuşak maden filmiise, sür'at müş'iri, varyometre, manometre,v.s. gibi aletlerin çok alçak yüklü yatakların-da kullanılır. Bu tip filmler çok az bir makas-lama mukavemeti vermekle beraber sürtünmekatsayılarının çok düşük olması dcjlayısiyleiyi bir yağlayıcıdırlar; vakum tesirine karşımukavemetleri çok yüksektir. Çalışma sı-caklığı 200 °C civarındadır. En çok kullanılanyumuşak maden de altındır.

Katı kuru yağlamada son merhale deyatağın kendisini yağlama maddesinden imâletmektir. Bir çok hallerde bütün yatak buşekilde imâl edilemez; bu zaman yatak zar--finin içine yağlama maddesi kalın bir tabakahalinde döküm veya püskürtme suretiyle kap-lanır. Mes'elâ bu malzemelerden biri olan tun-gusten karbiti tezgâhta işleyerek komple biryatak yapmak mümkün değildir. Fakat yumu-şak bedenden bir yatak zarfının içine alevlepüskürtülerek bir yatak yüzeyi meydana geti-rilebilir. Bu tip kendinden yağlamalı yatak-larda metallerin yanısıra plâstik malzemelerde kullanılır. Bu malzemeler vakum ve yük-sek sıcaklığa dayanıklılıkları dolayısiyle, kı-rılganlık ve yük taşıma kapasitelerinin az olu-şuna rağmen, belirli çalışma şartlarında ter-cihan kullanılırlar. En çok kullanılan plâstikmalzemeler seramik ve cam hamurunun çe-şitli alaşımlarıdır.

Yatak kullanıldığı müddetçe aşınacak ve

toleransı değişecektir. Kuru yağlamalı yatak-

ların da ömürlerini tahdid eden en önemli

faktör, bu aşınmadır. Bu yüzden, bu tip ya-

taklar, hakikî çalışma müddeti gayet az olan

aktüatör, servo mekanizma, v.s. yerlerde kul-

lanılır. Bu mekanizmalar feza gemisinin ça-

lışması esnasında roket kademelerini ateşle-

mek, fotoğraf veya radyo deklanşörlerini tah-

rik etmek, iniş paraşütünü açmak, v.s. gibi

106 MÜHENDİS VE MAKÎNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

belirli bir işi yapmak için kısa bir süreyle dev-reye girer, diğer zamanlarda devre dışındastatik olarak kalırlar.

Son zamanlarda geliştirilmekte olan diğerbir tip yağlama da manyetik yağlamadır. Buyağlama tipinin esası, ayni işaretli kutuplarınbiribirini itmesi prensibine dayanmaktadır.Yatak zarfı ile içinde dönen şaft aynı manye-yetik yükle yüklenmekte ve biribirlerini it-mektedirler.

Bütün yukarıda sayılan yeni malzemelerinklâsik madenî yağ ve gresi feza teknolojisisahasından silip atacağını düşünmek, birazpeşin kararlılık olacaktır. Zira bilhassa insantaşıyan feza gemilerinde bu insanın çevresin-deki şartlar yeryüzündeki şartlara çok yakın-dır. Bu şartlar altında da klâsik yağ ve greslerdiğer yeni yağlama maddelerine nazaran çokdaha şayanı tercihtirler. Zira uzun ömür vemukavemetlerinin yanı sıra diğer tali işlerdede diğerlerinden çok üstündürler.

san

ısoo

OQQ

Sütunlar içindeki siyah kısımlar bugün kullanılmakta, olan

sıcaklık derecelerinin sahasını, beyaz kısımlar ise ilerde kulla-

nılması mümkün olan sahayı göstermektedir.

YAĞLAMA MADDELERİNİN TALİ GÖREVLERİ

eri

1aeuı

t

Ye

rğ

lar

A

lâsi

l

Yağlama Tipleri

Kuru yağlama

Katı film

Elektromanyetik

Metal tozu

Sıvı metal

Buhar safhası

Gaz

Kriyojenik elemanlar

Madeni yağlar

Gres

Isı Transferi

(Soğutma)

Yok

Yok

Yok

Az

iyi

Yok

iyi

iyi

Uzun ömürlü.

çok iyi

Kısa ömürlü

iyi

Korozyon

Önleme

Az

Az

Yok

İlerde mümkün

Yok

İlerde mümkün

İlerde mümkün

Az

İyi

iyi

Sızdırmazlık

Yok

İlerde mümkün

Yok

Yok

Yok

Yok

Yok

Yok

Akar, buhar-

laşır (az)

Çok iyi

Tortu, Çapak

Toplama

Yok

Yok

Yok

lierde mümkün

İlerde mümkün

İlerde mümkün

iyi

İyi

İyi

Yok

Enerji

Transmisyonu

Yok

Yok

Yok

Az

iyi

Yok

iyiiyi

İyi

Yok

MÜHENDİS VE MAKİNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 107

KONDANÖR TESİSLERİPROJE ve KONSTRÜKSİYONUNDA MODERN GÖRÜŞLER

Yazan : Hans ZABEL

Bu yazıda, türbinlerde faideli ısı düşü-münün alt limiti ve bunun soğutma suyu çı-kış sıcaklığı ile yüzey kondansatörlerinin ısıtransfer katsayısına olan ilgisi ele alınmak-tadır. Hava sızıntısı ile borular içindeki pis-liğin vakum üzerindeki tesirleri ve kondansö-rün çalışmasının bağlı olduğu şartlar gözdengeçirilmektedir.

Kazan besleme suyuna verilen ısının yak-laşık olarak yarısı kondansörde muhite geç-mek suretiyle kaybolur. Bu sebeple enerjibalansı dikkate alındığı zaman kondansöreen büyük kayıp noktası gözü ile bakılır. Kon-dansör iyi projelendirilmiş ve imâl edilmişise, buharın iş kapasitesi bakımından, kon-dansördeki kaybın yaklaşık olarak % 2 ilâ% 3 civarında olduğu görülür. Böylece kon-dansörlerde tekâmül imkânlarının pek mah-dut olduğu ortaya çıkar.

Genel olarak kondansörden geçirilen so-ğutma suyu miktarı arttıkça bu suyun kon-dansörden çıkış sıcaklığı düşer. Su ile soğu-tulan kondansörlerde su miktarının pratikolarak arttırılmasının bazı limitleri vardır.Bu limitlerden biri mevcut ve kullanılabilirsu miktarıdır. Diğer bir limit de işin ekono-mik yönüdür. Türbinde tutabilecek yüksekvakumun sağlayacağı güç kazancından fazlaenerji gerektiren su miktarlarının gayeye hiz-met etmeyecekleri açıktır. Soğutma kulesi ileçalışan bir yüzey kondansöründe, işe tahviledilemeyen ısı soğutma suyuna ve oradan dahavaya geçer. Soğutma suyu miktarını art-tırmakla bunun çıkış sıcaklığını düşürmekmümkün ise de, bu iş büyük pompa kapasi-teleri kullanılmasını gerektirebilir. Bundan

başka soğutma kulesinin daha büyük olması-nı, daha fazla saha kaplamasını ve daha pa-halı olmasını intaç eder. Diğer taraftan so-ğutma kulesinin cebrî hava ile takviye edil-mesi de türbinden sağlanacak güç kazancınıtahdit eder.

Su ile soğutulan yüzey kondansörlerinde,türbinde işe tahvil edilemeyerek suya geçenısı aşağıdaki formülle ifade edilir :

Çeviren : Macit ÇİĞDEMOĞLU

Q = k P t m

Burada: Q : Suya geçen ısı, kCal/saatk : Kondansör ısı transfer

katsayısı, kCal/m2saat°CP : Kondansör soğutma yü-

zeyi, m2

tm : Egzost buharı ile soğut-ma suyu arasındaki orta-lama sıcaklık farkı, °C

tm azaldıkça türbin egzost sıcaklığı düşer.Soğutma suyu şartları sabit tutulduğu

takdirde tm i düşürmek için iki metod var-dır: Soğutma yüzeyinin arttırılması veya ısıtransfer katsayısının yükseltilmesi.

Şekil — 1 de saatte 100 ton buhar kon-danse etmek üzere 12°C da 7300 m3/saat so-ğutma suyu kullanan bir kondansör için «eg-zost basıncı — soğutma yüzeyi grafiği» görül-mektedir. Grafikten görüldüğü üzere, soğut-ma yüzeyini arttırma imkânları pek mahdut-tur. 0,03 Ata egzost buhar basıncı için gerek-li soğutma yüzeyi % 100 kabul edildiğine gö-re, egzost buhar basıncını 0,025 Ata'ya düşür-mek için soğutma yüzeyinin % 84 arttırılma-sı gerekmektedir, Egzost buhar basıncını0,02275 Ata'ya düşürmek için ise soğutma yü-zeyinin sonsuz büyüklükte olması icap etmek-tedir. Diğer taraftan egzost buhar basıncı0,035 Ata'ya çıkarıldığı takdirde soğutma yü-zeyinde % 26 kadar bir azalma olabilmek-tedir.

Isı transfer katsayısının yükseltilmesi,birim alan, birim zaman ve birim sıcaklıkbaşına suya daha çok ısının transferi demek-tir. Isı transfer katsayılarının hesaplanmasıiçin bir hayli teorik bilgi mevcut olmakla be-raber bu bilgi daha ziyade kondansörün sutarafına kabili tatbik olup şartların daha ka-rışık olduğu buhar tarafı için kullanılamaz.Buhar tarafında soğutma yüzeyinin bir kıs-mı hava, diğer tekasüf etmeyen gazlar, sudamlacıkları ve ince bir kondensat tabakasıile kaplı olabilir. Bu sebeple buhar tarafıiçin teorik olarak hesaplanan ısı transfer kat-sayıları ancak ampirik faktörlerle birliktekullanılabilirler.

108 MÜHENDİS VE MAKÎNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

ona om m aw wKondansör 8OSMC/

ŞEKİL : 1

Ekzost basıncı - soğutma yüzeyi grafiği

Amerika ve Avrupa kondansör imalâtçı-ları tecrübeye ve tecrübî yollarla elde edilenısı transfer katsayıları standardlarma çokönem vermektedirler. Tablo — 1 de AEG ta-rafından imâl edilen yedi ayrı kondansör te-sisinde elde edilen tecrübî sonuçlar topluolarak gösterilmişlerdir. Tablodaki teorik ısıtransfer katsayısı ile tecrübî transfer katsa-yısı arasında iyi bir uygunluk vardır. Bazıhallerde tecrübî ısı transfer katsayısının teo-rik değerden daha yüksek olduğu görülmek-tedir. Bilhassa Test 7 de kondensatm az mik-tarda aşırı soğuması, tesisin hava sızdırmaz-lığınm projede plânlanandan daha iyi oldu-ğunu göstermektedir. Test 3 de ise bununtersi varittir. Kondansör hava sızdırdığı içintecrübî ısı transfer katsayısı proje değerin-den düşüktür.

Kondansör borularındaki su sür'atini art-

Tablo — 1. imal edilen kondansörler

Test

Soğutma sathı F

Egzost buharmiktarı K

Kond. girişindetauh. bas. p k

Buh. doymasıcaklığı t s

Soğutma suyugiriş sıc. tE

Soğutma suyuçıkış sıc. tA

Soğutma suyusıcaklıkartımı tm

Hava emişborusundasıcaklık tL

Kondensatsıcaklığı tK

Havanın aşırısoğuması t s —t L

Kondensat aşırısoğuması t s —tK

Pratik ısıtransferkatsayısı k

Proje ısıtransferkatsayısı k

m2

t/h

Ata

°C

°c

°C

°c

°c

°c

°c

°c

kCal/m2h°C

kCal/m^C

1

5800

191,0

0,0516

33,1

22,8

30,4

7,7

30,5

33,8

2,65

—0,65

2960

3000

2

2x2800

139,1

0,0279

22,6

12,9

20,1

7,2

20,2

23,7

2,44

—1,15

2480

2430

üzerinde

3

4000

170,7

0,0317

24,7

4,55

17,1

12,6

16,2

24,4

8,50

-0,35

1825

1960

yapılan

4

3200

112,1

0,0466

31,3

18,2

28,5

10,3

28,5

31,5

2,80

—0,15

2720

2260

testler.

5

3000

147,7

0,0391

28,3

12,7

23,9

11,2

25,1

29,0

3,15

—0,75

3000

2510

6

2270

69,1

0,0269

22,0

11,6

18,2

6,55

20,8

22,5

1,15

—0,50

2380

2380

7

1800

36,9

0,0562

34,6

25,6

33,6

8,04

34,1

34,6

0,54

—0,07

2900

2040

MÜHENDİS VE MAKÎNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 109

tınmakla ısı transfer katsayısını yükseltmekmümkündür. Bu takdirde, su hızının kare-siyle artan boru direnci ve kareköküyle artanısı transfer katsayısı yükselmesi, vakumdasağlanan kazanç ile mukayese edilmelidir.Borudaki soğutma suyu sür'ati 3 m/san denyüksek olduğu takdirde borunun erozyon ileharap olma tehlikesi de dikkate alınmalıdır.

Kondansör borularının et kalınlığımazaltmakla da ısı transfer katsayısının arttı-rılması mümkündür. Fakat bir çok memle-ketlerde kondansör boruları standardize edil-miş olduklarından, bu, pratik bir tedbir de-ğildir. Meselâ Almanyada kullanılan kondan-sör borularının dış çapı 23 mm ve et kalınlığı1 mm dir.

Soğutma suyunun fiziksel ve kimyasalözelliklerine bağlı olarak boru malzemesi deısı transfer katsayısı üzerinde büyük mikyas-ta müessirdir.

Türbinde, egzost buhar basıncı ile sıcak-lığının tâyini hiç de kolay bir iş değildir. Kon-dansör girişindeki buhar akışı türbin egzostborusunun şekline bağlıdır ve üniform de-ğildir. Girişteki buhar hızı, basıncı ve sıcak-lığı noktadan noktaya değişir. İtimat edilirortalama değerlerin elde edilebilmesi içinkondansör buhar giriş kesidindeki buhar ba-sınç ve hız dağılımının topyekûn dikkate alın-ması lâzımdır.

Kondansörde hava:Kondansöre hava ve diğer tekasüf etme-

yen gazların girmesini tamamen önlemek im-kânsızdır. Bunun sebebi, besleme suyu ve bu-har yolu ile daima bir miktar hava girmesive bütün bağlantıların mutlak surette sızdır-maz olmamalarıdır. Kondansöre giren havamiktarı çoğaldıkça hava alma pompasının ka-pasitesinin de artması gerekir. Bu ise ısı ba-

I

o»wt»

wtt*

mm

ŞEKİL: 2Egzost buhar miktarı tlt agzest basıncı arasındaki münasebet

ŞEKİL : 3Borulardaki pisliğin kondansör basıncına tesiri

lânsında daima bir kayıp olarak gözükür.Hava sızması fazla ise, hava soğutma yüzeyi-nin büyük bir kısmını kaplar, bu yüzey vazi-fesini yapamaz ve egzost basıncı, pompa ka-pasitesi ile içeri giren hava miktarı arasındabir denge sağlanıncaya kadar yükselir.

Şekil — 2 de 30 MW lık bir türbinin kon-dansöründe alman ölçülerin bir grafiği görül-mektedir. Absis ekseninde kondanse edilecekbuharın miktarları ve ordinat ekseninde dekondansör basınçları görülmektedir. Ortada-ki eğri teorik egzost buhar basıncını, alt eğriise ölçülen egzost buhar basıncım göstermek-tedir. Üstteki eğri sistemin münasip bir nok-tasından kondansöre saatte 230 Kg. hava al-makla elde edilmiştir. Hava sızmasının barizbir karakteristiği de düşük kondansör yükle-rinde kondansör basıncının çok artmasıdır.

Sistemin tatminkâr bir şekilde çalışmasıiçin tesisin mümkün mertebe sızdırmaz olma*sı lâzımdır. Kondansördeki doymuş buhar sı«caklığı ile hava emme borusunda ölçülen sı-caklık arasındaki farkı bulmakla kondansör-de hava kaçağı olup olmadığı kolayca anlaşı-labilir. Bu fark 4°C dan fazla olmamalıdır.Tablo — 1 Test 3 de bu farkın 8,5°Ca kadarçıktığı görülmektedir. Kondansöre hava sız-ması olup olmadığım anlamak için ikinci bîrtest de hava alma pompası çalışırken havaçıkışım tamamen kapamak ve beher dakikaiçin kondansör basıncının yükselişini takipetmektir. Pratik bir kaide olarak bir dakika-daki basınç yükselmesi 1 mm Hg. yi aşma-malıdır. Daha hassas bir metod ise kalibreedilmiş memelerle kondansöre belirli miktar-larda hava vermektir. Normal sızma bundansonra ekstrapolâsyonla tâyin edilir.

110 MÜHENDİS VE MAKÎNA • CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

Sisteme hava kaçağı olup olmadığım an-lamak için diğer bir metod da kaçaktan şüp-he edilen noktalara Frigen püskürtmektir.Frigen, hava sızıntısı ile birlikte içeri emilir.Hava alma pompasının emiş borusuna kona-cak bir Frigen detektörü, sızma var ise op-tik veya akustik bir alarm verir.

Soğutma suyu borularında pislik :Kondansör borularının buhar tarafı ge-

nel olarak temiz kalmakla beraber, su tarafı,soğutma suyunun karakterine göre, kireç, si-likatlar ve organik depozitlerle kaplanarakısı transfer katsayısı azalır. Ysni borularınısı transfer katsayıları Amerikan ve İngilizstandardlarmda bir hayli detaylı olarak belir-tilmiştir. Hakikatte kondansör boruları, pro-je hesaplarında tamamen temiz farzedilemez-ler ve % 85 kadar bir temizlik faktörüne gö-re hesap edilirler. Şekil — 8 de borulardakipisliğin kondansör basıncı üzerindeki tesirigörülmektedir. Bu şekilden de görüldüğü gi-bi, küçük buhar yüklerinde boru pisliği pekkritik olmamakla beraber yük arttıkça kon-dansör basıncı yükselmekte veya vakum düş-mektedir. Bu eğrilerin Şekil — 2 deki eğri-lerle mukayese edilmesi çok ilgi çekicidir.Bunların mukayesesi, vakum düşmesinin,kondansörün hava almasından veya boruda-ki pislikten olduğu hakkında derhal pratikbir fikir verecektir. Şekil — 2 eğirlerinde, ya-ni kondansörün hava alması halinde düşükyüklerde kondansör basıncının yüksek oldu-ğu görülmektedir. Şekil — 3 eğrilerinde, yaniboruların pislik ihtiva etmesi halinde kon-dansör basıncı düşük yüklerde düşük kalmak-ta, yüksek yüklerde ise sür'atle yükselmek-tedir.

Santral tekniğinde aşikâr temayül, boru-larda asgarî depozit teşekkülüne yol açacaksuyun kullanılmasıdır. Nehir suyu belirli birlimite kadar kimyasal müdahale olmaksızınkullanılmakla beraber büyük miktarlardakullanıldığı takdirde kimyasal muamele çokpahalıya mâl olabilir. Sudaki kaba pisliği al-mak için eleklerden istifade edilir ve yosunteşekkülü de klorlama ile önlenebilir. Soğut-ma suyu sisteminde bir soğutma kulesi varise buharlaşma kayıpları yolu ile su sertliği-nin artmasına mâni olmak için suyun kimya-sal olarak yumuşatılması icap edebilir. Bazıhallerde suyun yumuşatılması yerine, sertli-ğin muayyen hadde düşmesi için blöf yapmayoluna gidilmektedir. İlâve suyun aşırı fizik-sel ve kimyasal muameleye ihtiyaç gösterme-diği hallerde bu metodun bir mahzuru yok-

»Hava

ŞEKİL : 4

Hava sızması ile kondensatın aşırı soğuması arasındaki münasebet

tur. Kondansör borularının temizlik fasılala-rı, temizleme işleminin maliyeti ve pisliğinsebep olduğu enerji kaybının karşılaştırılma-sı yolu ile tâyin edilir.

Boruların temizlenme metodları boruiçindeki pisliğin karakterine göre değişir.Pislik kolayca silinebilecek karakterde iseyüksek basınçlı su altında borulardan lâstiktapalar geçirilmesi maksada kifayet eder.Hafif yapışkan olan pislik tabakası boru içi-ne fırça çekmekle temizlenir. Pas umumiyetleklor asidi ile alınır, fakat bu takdirde boru-ların hasarlanmamalarına dikkat edilmeli-dir. Bazı depozitler sıcak hava ile kurutul-dukları zaman pul pul düşerler. Son yıllardaborulardan su ile lâstik bilyalar geçirilmesimetodu devamlı bir temizlik sağlanmasınımümkün kılmıştır.

Kondensat :

Kondansörden çıkan kondensat müm-kün olduğu kadar sıcak ve temiz olmalı vepek az oksijen ihtiva etmelidir. Kondansör-den geçiş esnasında kondensatın bir miktaraşırı soğumaya maruz kalması önlenemez.Mamaafih buharın münasip surette tevcihedilmesiyle kondensat sıcaklığının mümkünmertebe doymuş buhar sıcaklığına yaklaştı-rılması mümkündür.

Şekil — 4 de hava sızması ile kondensa-tın aşın soğuması arasındaki münasebet gra-fik olarak görülmektedir. Bu eğrilerin eldeedilmeleri için yük sabit tutularak kondan-söre gittikçe artan miktarlarda hava alınmış-tır. Hava miktarı arttıkça kondensat sıcaklı-

MÜHENDİS VE MAKİNA - CÎLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 111

ğı ile egzost buhar sıcaklığı arasındaki farkınarttığı bariz olarak görülmektedir.

Günümüzdeki durumu ile, kondansör,mükemmel bir gaz alıcıdır. Kondensat, superdeleri ile akıntılara ayrıldıktan sonra dam-lalar halinde aşağıdaki plâkalar üzerine dö-külür. Isıtma buharı bu kondensat yağmuruiçinden ve kondansör haznesindeki sıcak su-yun yüzünden geçirilir. Kondensat haznesin-deki su yüzü mümkün mertebe geniş ve haz-nenin kendisi bir dakikada teşekkül edecekkondensat hacmim ihtiva edecek kadar bü-yük olmalıdır. Çıkan gazlar kondansörün ha-va soğutma bölgesine akarlar. Buharda kar-bon dioksit bulunduğu takdirde, kondensatseviyesinin tam üstünde hava emme borusu-na bağlı ikinci bir çıkış yapılır.

Tesis mukavelelerinde kondensatın ihtivaettiği oksijen bakımından garantiler istenece-ği takdirde (meselâ oksijen muhtevasının lit*rede 0,010 veya 0,015 mg olması gibi) gereklişartlar kondansör şartnamesinde açık olarakbelirtilmelidir. Bu şartlar şunlardır :

1. Kondansöre normal olarak giren havamiktarı, hava pompasının, vakum düş-meksizin alabileceğinden fazla olma-malıdır.

2. Kondanse edilecek buhar miktarı aza-mînin % 50 sinden az olmamalıdır.

3. Soğutma suyu sıcaklığı 10°C dan dü-şük olmamalıdır.

4. Bütün dış bağlantılar kondansör ima-lâtçısı tarafından garanti edilmelidir.

5. Kondensat seviyesinin altında en kü-çük bir hava sızıntısı dahi olmamalı-dır.

6. Besleme suyunun sıcaklığı kondensatsıcaklığından düşük olduğu takdirdebesleme suyu miktarı egzost buharımiktarının % 5 inden fazla olmama-lıdır.

7. Oksijen miktarının ölçülmesi için kul-lanılacak metod üzerinde taraflar ara-sında kesin bir metod anlaşması ol-malıdır.

Kondensatın sertliği onun saflık derece-sinin bir ölçüsüdür ve 0,01 alman sertliğiniaşmamalıdır. Kondansörün buhar tarafınaen küçük bir ham su sızması dahi olmamalı-dır. Ham suyun sızacağı yerler umumiyetleboruların korozyona uğrayıp delindiği veya

çok inceldiği noktalardır. Su kutuları açılıpbuhar tarafı «Fluoroscein» ihtiva eden su iledoldurulduktan sonra ultraviyole ışık altındabakıldığında, su kaçıran noktalar parlayacğıiçin kaçaklar kolayca tesbit edilip borular ge-çici olarak tıkanabilir. Kondansörün su tarafıbölümlü ise kısa bir tuzluluk testi (salinitytest) hangi tarafın kaçırdığını gösterecektir.Bu kusım işletmeden jgıkarüıp kondansörüniki başında boru aynaları üzerine ince birplâstik örtü örtülür. Kaçıran borudaki va-kumun örtüyü içeri çekmesi hangi borununhatalı olduğunu gösterir. Boruların aynadangeçtikleri yerlerde de kaçaklar olabilir. Ma-maafih geçme yerleri iyi durumda ise bura-lardan kaçan su miktarı tuzluluk testi ile belliolmayacak kadar azdır.

Yüzey kondansörlerinin yapı şekilleri:

Günümüzde yalnız küçük kondansörlersilindirik şekilde yapılmaktadırlar. Yer dar-lığı, zemin katı yüksekliğinin azaltılması vebüyük miktarlardaki egzost buharının kon-dansör soğutma yüzeyinin her tarafına dağı-tılması gibi problemler dolayısiyle kondansö-rün üst kısmı kare veya dik dörtgen kesitli,alt kısmı ise yarı silindirik yapılmaktadır.Gövdeler, münasip kaburga konstrüksiyonuile takviye edilmelidir.

Bazı hallerde soğutma yüzeyi iki kısmabölünerek iki kondansör teşkil edilmekte vebu koridansörler temel blokunun birer tara-fına yerleştirilmektedir. Besleme suyu ısıtı-cıları ve boru tesisatı iki kondansörün arasın-dan, ve türbinin altından geçirilmektedir. Butatbikatta türbin ile kondansörler arasındakiirtibat bir ters «Y» borusu ile sağlanmakta-dır. Bu borunun iyi bir buhar akışı ve dağı-tımı sağlayacak şekilde projelendirilmesikondansörlere yük dağıtılması ve soğutmanınmüessir olması bakımından çok mühimdir.

Küçük tesislerde kondansör türbin içinbir temel vazifesi görebilir. Kaburga konstrük-siyonu ile takviye edilmiş olan gövde türbinintaban plâkasını taşır. Türbinle kondansörarasındaki termal genleşmeyi ise irtibat va-zifesi gören oynak bir boru alır. Böyle birtertipte, türbin ve kondansör, imalâtçı fabri-kalarında komple hale getirilerek montaj ma-halline sevkedilebilir.

Büyük kondansörlerde, temelin aşırı ge-rilmelere maruz kalmaması için kondansöralçak basınç türbinine rijit olarak bağlanırve termal genleşmeyi almak üzere yaylar üze-

112 MÜHENDİS VE MAKlNA • CÎLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

E K S K A V A T Ö R D E BÜYÜK YENİLİK

KOEHRING505 SKOOPEE

TAMAMEN HİDROLİK YENİ BİR EKSKAVATÖR YÜKLEYİCİ

4. cu. yel. Kapasitede, 1,5. cu. yd. Fiatına

KOEHRING COMPANYMihvakee 16, Wisconsin - U.S.A.

Taş ocağında çalışma

• T E T I C 0 TEKNİK TİCARET Ltd. Sti.

£ Mithatpaşa Cad. 44/7, Yenişehir - AnkaraTel : 17 88 53 ve 17 89 09

Her işinizde Cummins kullanmakta çok avantajınız var100 h. p. 'den 825 h.p.'ye

kadar muhtelif Cummins çeşitleriarasında aradığınız dizel motorumevcuttur. Bütün işlerinizde dizelmotoru ihtiyacınız için Cummins'itercih etmekle pek çok avantajsağlarsınız:* Tek bir muhatabınız olur* Bakım işini en basit şekle icraetmiş olursunuz* Müstahdemlerinizin vakitlerinien iyi şekilde sarfetmelerinisağlarsınız

* Molayı asgariye indirirsiniz• Daha az parça ile daha ran-dımanlı çalışırsınızDünyanın 5 kıtasında 250'denfazla imalâtçı vasıtaları ve ekip-manları için fabrika teçhizatıolarak Cummins motoru kullan-maktadır. Her türlü dizel motoruihtiyacınız için CUMMINS'tenşaşmayınız. Bakım ve yedek parçahususunda mütehassıs elemanları-mız daima emirlerinize amadedir.100,000,000 h.p. güçlü Şirket.

Cummins Diesel International Limited: Bovvater House, London SW 1 (GB)Mümessili: HAMAMCIOĞLU MÜESSESELERİ TİC. T.A.Ş. >Şişli, Büyükdere Cad., No. 13/A - Tel.: 48 18 56

Ankara Tel. : 12 62 55 - 17 93 81

SHELLENSISKORUYUCULARI

Shell Ensis koruyucuları, me-tal yüzeylerinin paslanmadankorunmaları için hususi olarakhazırlanmış müstahzarlardır.

Özellikleri:

1. Püskürtme, elle sıvamave fırça ile kolayca tatbikedilir.

2. Islak metal yüzeylerdensuyu defederek koruyucubir film teşkil eder ve do-layısiyle kurutma ameli-yesine sarfedilecek emekve zamandan tasarrufsağlar.

3. Koruyucu tabaka icabın*da, kuru kuruya, tiner,alkali veya buhar ile ga-yet kolay temizlenebilir.

4. Metal yüzeylerindeki par-mak izlerini ve terdekituzların korozyon tesiri-ni izale eder.

5. Motor ve makinelere pas-tan dahilî koruma temineder ve tekrar servise gi-rerken koruyucu yağ te-mizlenmeksizin motor ve-ya makine yağı olarak

/ kullanılabilir.

Shell Ensis müstahzarlarının,ince yağlı film, kalın macun,veya sert ince film husule geti-rebilecek cinsleri mevcuttur.

Shell Ensis koruyucularınıntatbikatı ile ilgili hususlardaShell Teknik Servisi daima yar-dımınıza hazırdır.

YAĞLAMADA ÖNDERLİK

A 983

Reklâm Moran 501

AMERİKAN

MANUFACTURİNG CO.

ORANSALYAKICILARI

1,5 Ltr/saat'den 770 Ltr/saat 'ekadar çeşitli kapasitelerde...Motorinden 6 numara ağır yağakadar her çeşit akaryakıtı yaka-bilen...Elle kumandalı veya tam otoma-tik...Yakıt Basınç Regülatörü ile do-natılmış...Yakıt ile havanın birbirinden ba-ğımsız ayarlanabildiği "B" SerisiVeya gerek birinci gerek ikincihavanın ve gerek yakıtın tek birkol vasıtası ile aynı anda senk-ron ize edilebildiği "P" Serisi...

4 t *

AHMET ÖZKÖSEOĞLU ve ORT. KOLL. ŞTi

FİLTRELEME f ' î tPOMPALAMA i ' : $ İ

ISITMA ( F.P.I. )GURUPLARI !

Bu guruplar, saatte belirli miktarda ağır yağı filtreliyerek pompa-lıyabilecek ve yine belirli miktarda ağır yağı verilen sıcaklıktan is-tenilen sıcaklığa kadar ısıtabilecek çeşitli kapasitelerde ve siparişüzerine yapılmaktadır. Isıtıcı ortam olarak sıcak su veya buharkullanılır. ,Herbir ünite, girişte bir ÇİFT FİLTRE; Emniyet Ventüleri, Girişve Çıkış Vanaları ile birlikte iki adet (biri yedek olmak üzere)DİŞLİ POMPA; giriş ve çıkış Buhar ve Ağır Yağ Vanaları, By-passbağlantıları, Emniyet Ventilleri, Buhar Kondenstopları, ağır yağçıkış sıcaklığını otomatik olarak regüle eden Termostatik BuharVanası ile birlikte iki adet (biri yedek olmak üzere) TERS AKIŞLI ISITICI; gerekli Manometre, Termometre ve Vakummetrelerv.s., yağ sızdırmaz bir plâka üzerine monte edilerek komple ça-lışmaya hazır durumda teslim edilmektedir.

**•••• ÖZKÖSEOĞLU

EORT.KOLL.ŞTIPerşembepazarı Kardeşim Sokak No. 50 Karaköy - İstanbul, v, - 49 02 20

Atatürk Bulvarı No 85/8 Yenişehir -Ankara T/r«\ , 120553

CATERPILLARDIESEL ELEKTRİK JENERATÖRLERİ

Turboçarcer ve Afterkuler'li,

Turboçarcerli,

4 zamanlı Diesel.

«Static-Regulated, Static-Excited» Jeneratör.

Ufak hacimli yapı; sessiz sarsıntısız çalışma.

Ön-iştial hücreli silindirler

Kapsül tipi enjektörler (tek deliklr). (ayarlanmaz)

Alüminyum halitalı pistonlar

«CATERPILLAR CAT ve TRAXCAVATOR, A.B.D.'nde mukim Caterpillar TractorCo. Firması'na ait tescil edilmiş markalardır.»

•S*

ÇUKUROVA İTHALÂT ve İHRACAT T.A.Ş.

İstanbul,47 48 30

Ankara,

12 44 60

İzmir

24 159

ve Adana

47 23

Tel tesisler için mevcut

makinalarımız

İnce çelik ve çelik olmayan metallerle alela-de ince teller için alın kaynak makinaları.

Çelik, bakır ve hafif alaşım teller için arkkaynak makinaları.

Rulolar halindeki teller ve plâkalar için telkaynak makinaları.

Baraj konstrüksiyonları, uçak meydanlarıinşaatı, yol inşaatı, beton sütunlar, kanali-zasyon künkleri, yol kenarı telleri ve kümes-lik teller imali için kafesli tel tesisleri.

H. A. SCHLATTER LTD.

SCHLIEREN (ZH) SWITZERLAND

Manufacturers of Electric VVelding

Machines and Electronic Controls

5 U P E R S A F E T Y D M A N İ

Sanayide Prodüksyon = Kalkınma...

Safety marka sıkma uçları

PARMAK FREZELERİBabymilh Suratl***

AFETYağlar***

Kadet

Futurtul sıkma ucu torna kalemi

Kaynak ve bileme yok + zaman tasarrufu + SAFETT =Kârlı prodüksyon

İmalât problemlerinize yardımcıyız. Teknik Servisimiz Emrinizdedir.Mümessili : İSAK GARİH : Karaköy Perşembepazan Cad. No. 29

Kat : 1 -Tel. : 44 55 77

— _ J i

İNŞAAT MAKİNALARI

EKSKAVATÖR

YÜKLEYİCİ

YOL SİLİNDİRİ(Vibratörlü veya statik)

SEYYAR KONKASOR ve ELEKBETON VİBRATÖRLERİve BÜTÜN YEDEK PARÇALARI

Türkiye Mümessili ve Yegâne Satıcısı

MAKİNA ELEKTRİK EVİİSTANBUL ANKARA

Müd. : Mertebani Sokak 6 GalataTel. 44.19 7.5 - 44 82 42

Satış: Necatibey Cad. 93 • GalataTel. 44 84 1 6 - 44 63 50Telg. MAKELİŞ - İstanbul

Bankalar Cad, 5/ATel 1122 28Telg. MAKİNA Ankara

ihracatçısı:

STROJEXPORTS. A. Praha - Çekoslovakya

4 * • • • * * •

Basın 19380

rine yerleştirilir. Sayıları 12 ilâ 20 yi bulanbu yayların karakteristikleri birbirinden fark-lıdır. Bunlar ayrı ayrı teste tâbi tutularakkondansör için üniform bir taşıma sağlamaküzere kcndansörün altına yerleştirilirler.

Küçük kondansörlerde, ayaklar temelecivatalarla tesbit edilir ve türbinle kondansörarasına bir genleşme parçası konur. Eskidenkullanılan lâstik boru salmastra ve su kiliditertibi, çok kaçak yaptığından artık terkedil-miş bulunmaktadır.

Jet kondansörleri :

Yeter miktarda soğutma suyu bulunma-yan yerlerde hava soğutmalı yüzey kondan-sörleri kullanılır. Diğer bir imkân da soğut-ma suyunun bir hava-su ısı eşanjöründen ge-çirilmesidir. Soğutma için kondensat kulla-nıldığı takdirde kondansör jet tipinde olabi-lir. Bu metod üzerine yapılan bir tecrübede,kondensat, alçak basınçla çalışan ve iyi ato-mize eden bir meme vasıtasıyla kondansörunbuhar tarafına püskürtülmüştür. Bu tecrübe-de soğutma suyu çıkış sıcaklığı ile kondansörgirişindeki doymuş buhar sıcaklığı arasında-M farkın ancak derecenin kesirlerinden iba-ret olduğu görülmüştür.

Su seviyesi regülâtörü :

Kondensat pompasının kavitasyon yap-masına mâni olmak ve kondansör haznesin-deki gaz alma tertibatının normal çalışması-nı sağlamak için haznedeki kondensat seviye-sinin bir regülâtörle sabit tutulması lâzımdır.Kondensat pompaları normal olarak santri-füj tipinde olduklarından pompanın çıkış val-fını kısmen kapayarak basılan kondensatmiktarını azaltmak ve böylece seviyeyi kon-trol etmek mümkündür. Buna rağmen haz-nedeki kondensat seviyesi düşmekte devam,ettiği takdirde regülâtör otomatik olarak birara valfı açar ve pompa çıkışındaki suyunbir kısmı tekrar kondansör haznesine dön-dürülür.

Aşırı basınca karşı koruma :

Kondansör gövdeleri yapı itibariyle 1,5veya 2 Atü basınca mukavim olmakla bera-bsr dahilî aşırı basınca karşı korunmuş ol-malıdırlar. Büyük kondansörler ancak iş ye-rinde monte edildikleri için basınç testi genelolarak buhar tarafının basınçlı su ile doldu-rulması şeklinde yapılır. Dahilî aşırı basıncıönlemek için türbin girişindeki buharı kesen

ve sıra ile çalışan iki adet emniyet cihazı vardır. Bu emniyet cihazlarının ilki genel olarak0,5 Ata basınçta hidrolik olarak çalışır ve bu-harı keser. Bu çalışmadığı takdirde ikinciemniyet cihazı elektrikî olarak 0,65 Ata ba-sınçta çalışır ve buharı keser. Bilhassa araısıtmalı türbinlerle kullanılan büyük kondan-sörlerde emniyet cihazı olarak bir ızgara üze-rine gerilmiş kurşun veya bakır bir diyaframkullanılır. Bu diyafram 0,5 ilâ 0,7 Ata basınç-ta patlayarak buharı atmosfere verir. Küçükkondansörlerde aşırı basınçla çalışan tehlikevalfleri hâlâ kullanılmaktadır.

Vakum bozucu :

Vakum bozucu tertibatın rolü, bir tehli-ke anında, kondansörun buhar tarafını atmosferik hava ile doldurarak vakumu yoketmek ve böylece türbini kısa zamanda dur-durmaktır. Vakum bozucular otomatik ola-rak veya el kumandası ile çalışırlar.

Fazla ısıtma buharının kondansöre veril-mesi :

Ara ısıtmalı türbinlerde, kazan işletmedeolduğu müddetçe ısıtıcılardan buhar geçer.Her hangi bir sebeple türbinden buhar geçi-rilemediği takdirde ara ısıtıcıdaki buharınkondansöre verilmesi gerekir. Bunun sağlan-ması için, türbin durdurulduğu zaman buhar,bir yüksele basınç düşürücü valften geçirile-rek ısıtıcıya gelir, oradan ara basınç düşürü-cü valften geçerek ana kondansördeki ısıtmabuharı soğutucusuna girer.

Hava alma pompaları:

Hava alma pompası gücünden tasarrufsağlamak için, vakum altındaki kondansörtesisi mutlak surette sızdırmaz olmalıdır.100 MW lık bir grupta, kondansöre sızan ha-va saatte 5 Kg. dan az olsa bile, bu durumunmuhafaza edilmesinin çok güç olduğu unu-tulmamalı ve işletmenin emniyette olmasıiçin yeteri kadar yedek pompa gücü bulundu-rulmalıdır. Alman buhar makinaları sanayi'-inde buhar-jet hava ejektörleri yavaş yavaştsrkedilmekte ve bunların yerine, daha ve-rimli olan hava alma pompalarının kullanıl-malarına başlanmaktadır. Bununla beraber,ejektörler, diğer memleketlerde, basitlikleri,çok az bakıma ihtiyaç göstermeleri, çalışma-larının güvenilir ve ömürlerinin pratik bakım-dan sonsuz olması dolayısıyla hâlâ revaçta-

(Devamı sayfa 128'de)

MÜHENDİS VE MAKÎNA - CÎLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 113

YURDUMUZDA NELER İMAL EDİLİYOR

SOĞUTMA MAKİNALARI İMALÂTI

ET VE BALIK KURUMUNUN ANKARA'DAKİ MERKEZ ATELYELERİNDE SOĞUK DEPO TESİS VE TEÇHİZATININ BİRÇOK ANAELEMANLARI SERİ HALİNDE İMÂL EDİLMEYE BAŞLANMIŞTIR.

Takriben bir yıldan beri Et ve Balık Ku-rumu'nun Ankara'da bulunan Merkez Atel-yelerinde bugüne kadar mahdut sahada kal-mış soğuk depo ve mezbaha teçhizatının tip*lendirilmesi sağlanarak yurt çapında Kurumdahili ve harici ihtiyaçları için imalâta geçil-miştir.

Bilindiği gibi Et ve Balık Kurumu'nunkuruluş gayesi yurt içinde et ihtiyacını ve pa-zarını tanzim edici bir rol oynamak ve mem-leket hayvancılığına yardım edici, uygun isti-kamet verici faaliyette bulunmaktır. Kurumbu ana gayenin yanısıra yurt çapında SoğukDepoculuk faaliyetinde bulunmakta ve 20'denfazla il ve ilçedeki soğuk depoculuk hizmetle-rini yürütmektedir.

RESİM 1 : E. B. K. Merkez Melcelerinde imâl edilen T 100/12

tavan tipi 15.000 kcai/h soğutma takatinde NH/lö oda soğutucu

Yukardakilerin yanısıra Kurumun, balık-çılık sahasında muhtelif av ve araştırma fa-aliyetleri yapan balıkçı tekneleri ile endüstri-yel balık unu ve yağı istihsali yapan bir fab-rikası da mevcuttur.

Kurumun 30 kadar muhtelif Kombina veSoğuk Depo tesisi 1950 - 1958 yılları arasındayüzde yüze yakın malzemesi ithâl edilmekşartı ile kurulmuşlardır. Ankara'da bulunan60 personelli Merkez Atölyeleri; tesisleri-

M uzaffer KOCADERELÎ

RESİM 2 : Ayn! ünite üzerinde son çalışmalar yapılırken. Bütün

yüzeyler galvanize edilmiştir.

nin malzeme ihtiyacı ile ilgili teknik göreviyerine getirmektedir.

Memleketimizin kalkınması yolunda ken-di imkânlarımızı seferber etmek gayesi ile ö-nümüzdeki senelprde plân uyarınca yapılacaksoğuk depo ve Kombinaların tesisatından bü-yük bir kısmının imali plânlanmış ve tiplen-dirilmeye ve proje hazırlığına geçilmiştir. Buarada memleket imkânları da gözönüne alına-rak Kurum gayesi ile bağdaşan yurt et ve di-ğer gıda ekonomisine yardım fikrinden hare-ketle muhtelif teçhizatın yalnız Kurum dahilideğil Belediye, âmme hizmet teşekkülleri veözel teşebbüs ihtiyacı için de seri halde imâledilebilmesi derpiş edilmiştir.

Bugün için bilhassa soğutma tesisat veteçhizatından aşağıda sayılanların proje vetiplendirilmeleri kısmen bitmiş ve muhtelifBelediyeler için imalât siparişleri yerine geti-rilmiştir:

Tavan ve duvar tipi lâmelli borulu NH3'lüoda soğutucuları, (5000^2000 Kcal/h soğut-ma kapasitesinde) normal ve büyük ebatta,monoraylı veya monoraysız soğuk veya don-muş muhafazalı oda kapıları, atmosferik sız-dırmak veya cebri sirkülâsyonlu tipte NH3

kondenserleri, kaza ve boru tipinde NH3 kon-

114 MÜHENDİS VE MAKİNA ^ CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

RESİM 3 : D 90/12 duvar tipi 15.000 kchal/h soğutma kapasi-

teli oda soğutucu.

denserleri mayi tankları,törleri, buz kalıpları.

buz tankı evapora-

Yukarıdaki imalâtın yanısıra soğuk vedonmuş muhafaza veya transporta uygun sey-yar kasalar ve hücreler imalâtı da plânlanmış-tır.

Ayni şekilde bugüne kadar etin kısa me-safelerde nakli için kullanılan termos kamyonkasalarının imalinde hafif konstrüksiyona gi-dilmiş, kasa karkasları saç levhalardan kıvrıl-mış hafif profilden imâl edilmiştir. Bu arada

frigorifik kasa soğutucu üniteleri elektrik vebenzin motoru ile çalıştırılabilir tiptedir vemuhtelif elemanları toplanarak montaj atel-yelerde yapılmıştır. Bundan sonra da yerli odasoğutucu ve yerli elektrik motorlu ünitelerinmontajı planlanmaktadır.

Önümüzdeki 5 yıllık devrede yapılacak so-ğuk depolar tesisatının % 60 ton fazlasınınkendi imalâtımızdan sağlanması bu gündengerçekleşmiş durumdadır.

RESİM 4 : Ayni soğutucunun lamelli boru blolcu. Lamel aralığı

12 mm. dir.

RESİM 5 : Yine kasa ve soğutucu ünitesi EBK Merkez Atölye-

lerinde imâl edilen sap asısı nakline mahsus fr igorif ik kamyo-

netlerden bir kısmı.

iııiHiiiııu(iıiırMiiiiıiıiıiiHi(jııııtiiijifiııiııııt(iiJiııiıııı*ıtnııııııınıırıtııififiıiiıiııtir(jitııiıt»Miıi(iiiMiıi(iıiiiiiiutıtıiınırnMifiijiuHU»ıı

KATALOG ARŞİVİMİZAÇILDI

Odamız Kütüphanesinde yerli veyabancı mamuller için bir katalog arşivikurulmuştur. Çeşitli mamullere ait ka-taloglar konularına göre tasnif edilmiş-tir.

Üyelerimiz; bunlardan ihtiyaçlarıhalinde istifade edebileceklerdir.

İmalâtçı ve satıcı müesseselerin deen son kataloglarını göndermelerini ri-ca ederiz.

mııııııııııiııııııuııınıııııııiHiıııııııııııııııııııııııııııınııııuııııııııııııııııııııııınııınıııııınnıı

MÜHENDİS VE MAKÎNA - CÎLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 115

Serbest Pistonlu Makinalarda Gelişmeler

Otuz yıl kadar önce PESCARA adlı birfransız, kompresör ile iki zamanlı dizel bir-leşimi bir makina icat etmişti. Bu ilk maki-na o zamana kadar hiç görülmemiş bir havakompresörünü andırıyordu.

1937 de ALAN MUNTZ and Co. Ltd.PESCARA'nm serbest pistonlu makinesininİngiltere'de yapım hakkını satın aldı. Dene-me maksadıyla 30,5 cm. (12 inç) çaplı, (di-zel) serbest pistonlu bir makina, 1938 de ya-pıldı ve Belfort'da Alsthom fabrikasında ça-lışmağa başladı. İkinci Dünya Savaşı patlakverince bu makinanın gelişmesi de durdu.

Fransa'da Sigma (La Societe IndustrielleGenerale de Mechanique Apliquee) nın geliş-tirdiği serbest pistonlu makinalar, elektriküretiminde, pompa istasyonlarında, deniz vedemiryolu motorlarında ve basınçlı hava üre-timinde kullanılmıştır.

İkinci Dünya Savaşından sonra AmerikaBirleşik Devletlerinde, General Motors, Bald-win Lima-Hamilton ve en son olarak da Fordbu makinanın geliştirilmesinde olumlu çalış-malara girişmişlerdir.

SERBEST PİSTONLU MAKİNA

Serbest pistonlu makina, bir dizel moto-"TTT, ikirhaya süpürme kompresörü ve iki tep-

me silindirinden meydana gelmiştir. Dizelmotoru iki zamanlıdır ve kompresör piston-larına doğrudan doğruya bağlı iki karşı pis-tonu vardır. Şekil 1 de görülen yatay maki-nanın dizel pistonları, içte ve dışta bulunankii iki ölü nokta arasında çalışır. Karşı pis-tonlar dış ölü noktaya vardıkları zaman tep-me silindirlerinde sıkışan havanın itişiyle içölü noktaya yönelirler. Dizel pistonları iç ölünoktaya doğru ilerlerken hava emme supap-ları (A) kapanır. Bu pistonlar iç ölü noktayayaklaştıkça emme ve boşaltma supaplarını(C, D) örterek kaparlar; dizel silindirindesıkıştırma başlar. Aynı zamanda süpürmekompresörleri de, dizel silindirini kuşatanboşluğa hava sıkıştırırlar.

Karşı pistonlar iç ölü noktaya varıncadizel silindirine yakıt püskürtülür. Bu silin-dirde sıkışan havanın sıcaklığı, tıpkı dizel

Yazan : Halit ÇAKIR

motoru çalışmasındaki gibi, yüksek olduğun-dan ateşleme kendiliğinden meydana gelir.

Yakıtın yanması ile yükselen basınç kar-şı pistonları dışa doğru iter. Pistonlar dışadoğru ilerlerken önce emme (c), sonra boşalt-ma (d) supapları pistonlardan kurtularakaçılır. Daha önce dizel silindirini çevreliyenboşlukta depolanan yüksek basınçlı hava di-zel silindirine dolar ve yanmış gazları süpü-rerek boşaltma deliğinden dışarı atar.

Karşı pistonlar dışa doğru ilerlerken ha-va emme supapları (A) açılır ve taze hava,süpürme kompresörünün silindirine emilir.Bu pistonların dışa doğru hareketinde birkısım güç tepme silindirlerindeki havanın sı-kılıştırılmasına harcanır. Dış ölü noktalaravarışta tepme silindirlerinde iyice sıkışan ha-va pistonları durdurur ve bu noktadan son-ra makinanın çalışma çevrimi tekrarlanır.

Dizel silindirinden boşalan yanmış gaz vebasınçlı hava karışımı, gaz üretecine birleşik,gaz türbinine gider.

Şekil Il'de bir gaz türbiniyle birleşik ça-lışan serbest pistonlu bir makinanın iş akı-mı görülüyor. Adına «gaz üretici - gasifier» dedenen serbest pistonlu makina bölümlenerekkesik çizgili çerçeve içine konmuştur. Dahaayrıntılı bileşimlerde serbest pistonlu maki-na düzenine girebilen «aşarı doldurucu», «arasoğutucu» ve yeniden ısıtma için eklenebilen«dış yanma odası» gibi birimler noktalı şe-killerle gösterilmiştir.

Gaz üretici ile birleşik gaz türbininin ça-

.1-1.6 MÜHENDİS VE MAKİNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

TABLO 1 — ÇEŞİTLİ ÇEVRİMLERİN İŞLEME SONUÇLARI

Kompresör sıkıştırma

oranı, P*

Özgül yakıt tüketimi,

libre/bhp-saat

Türbine girişsıcaklığı, °C

Dizel Imepkg/cm 2

Basit evreye göre

güç artımı %

Kompresör/Dizel

Hava oranı, Wk /W r f

BÇ

.239

0

192

11,2

6.48

2

AD

.764

108

13

YE

.424

837

141

.7

6.48

BÇ

.186

391

17,9

2.93

4

AD

392

192,

6

YE

.226

1

837

68.5

.49

2.93

Bç

.169

521

23,5

2.13

6

AD

334

248

4.80

YE

.186

837

41.3

2.13

BÇ

.161

6 2 0

28,6

1.76

8

AD

.307

2 9 4

4.12

YE

.169

837

25

1.76

BÇ = Basit çevrim, AD = Aşırı doldurumlu, YE = Yeniden ısıtılmış

lışmasını daha yakından izleyebilmek içinşekil III deki T-S diyagramına göz atmak ge-rekir. Bu diyagramda 0 -1 süpürme kompre-sörünün adyabatik sıkıştırmasını gösterir.Dizel motorunun sıkıştırması 1 - 2 arasındaolur. Sıkıştırma sonuna doğru yakıt püskür-tülür ve yanma başlar. Yanma ile birliktekarşı pistonlar dışa doğru seğirirler. Piston-ların seğirimi sona ererken boşaltma delikle-ri (supapları) açılır ve yanmış gazlar yanmaodasından dışarı atılır (2 a). Yanmış gazlar,süpürme kompresörlerinin sıkıştırarak de-poladığı havanın, yanma odasını süpürmesiyledışarı atıldığı için, bir kısım taze hava yan-mış gazlara karışarak dışarı atılır (2 b). Yan-mış gaz ve taze hava karışımı boşaltma de-liğinden türbine gider (3). Görülüyorki,2a - 2b değişmiyen basınç altında adiabatikkarışım evresi; 2b - 3 ise türbine doğru adi-abatik genişleme evresidir.

Serbest pistonlu makinayı tersinir (re-ciprocal) motorlardan ayıran en önemli ay-rıntı yanma olayının, pistonların genişlemeseğirimine kadar gecikmesidir. Bu, karşı pis-tonların iç ölü noktada, dizel motorlarında-kinden daha kısa eğlenmesi sonucu olarak,yanma olayının değişik basınç altında tamam-lanması zorunluğunu doğurur.

Çalışma Çevriminin İrdelenmesi :

Tablo 1 de, basit çevrimli, aşırı doldur-malı (supercharged) ve yeniden ısıtılmış(reheat) çevrimli olmak üzere üç türlü ser-best pistonlu makinanm bazı işleme özellik-

leri hesaplanarak verilmiştir (2*). Gerçekişleme koşullarına göre hesaplanan bu özel-likler deneysel sonuçlarla desteklenmektedir.

Bu tabloda göze çarpan en ilginç sonuç,özgül yakıt tüketimiyle türbine giren gaz sı-caklığının oldukça yüksek kompresör sıkış-tırma oranlarında bile düşük olmalarıdır.Burada gösterilmeyen hesap sonuçlarına gö-re ısıl verim, küçük ısı gücü üzerinden 42 %,büyük ısı gücü üzerinden ise 39.6 % bulun-muştur.

Tablo 1 de görülen sonuçları karşılaştır-madan önce türbin giriş sıcaklığı üzerinde bi-raz durmak yerinde olur. Serbest pistonlumakinayla birleşik işlemeyen gaz türbinlerin-de, gücü ve verimi düşürmeden, gaz giriş sı-caklığını alçaltmak hemen hemen imkânsız-dır.1 Türbinin yüksek sıcaklıklarda çalışabil-mesi için, ısıl zorlamalara dayanıklı ve buyüzden de pahalı olan alaşımlar kullanmakgerekir. Serbest pistonlu makina, başka ya-rarları yanında, bu malzeme sıkıntısına da,verimi ve gücü düşürmeksizin, çözüm yolubulmuştur.

Tablo 1 daha yakından incelenince aşağı-daki sonuçlar çıkarılabilir:

1. P*>4 olduğu hallerde serbest pistonlumakina dizel ile başa çıkar.

2. Kompresör sıkıştırma oranı yükseldikçeözgül yakıt tüketimi (ÖYT) azalmaktadır.

Satır sonundaki

gösterir.

küçük rakamlar başvurulan kaynaklan

MÜHENDİS VE MAKİNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 117

3.

4.

Türbin giriş gaz sıcaklığı, gaz üretici ileçalışmayan yalın gaz türbinlerine göre ol-dukça düşüktür, özellikle aşın doldur-malı çevrimde iyice düşüktür. AncakÖYT de oldukça yüksektir.

Yeniden ısıtılmış çevrimli üreteç ilginçgörünmektedir. P* = 6 iken türbin girişgaz sıcaklığı 838°C (1540°F) dır. ÖYT'deönemli bir artış olmadığı halde basit çev-rimli makinaya göre % 41.3 kadar birgüç artışı sağlamaktadır.

5. Basit çevrimli makinalarda, yüksek sı-kıştırma oranlarından doğan yüksek sı-caklıklar, bu tipin P*<6 hallerde uygu-lanmasını zorunlu kılıyor. Daha yükseksıkıştırma oranlarını kullanmak için birçare olarak ara soğutucudan yararlanı-labiliri 2)

Türbin giriş gaz sıcaklığının ve özgül ya-kıt tüketiminin kompresör sıkıştırma oranı-na göre değişimi şekil IV de görülmektedir.Sıkıştırma oranı (P*) arttıkça ÖYT azalmak-ta, türbin giriş sıcaklığı (TGI) ise yükselmek-tedir. Kompresör sıkıştırma oranının artma-sıyla her ne kadar ÖYT önemli ölçüde düş-mekte ise de, yüksek sıkıştırma oranının gazüretecinden türBine giren gaz sıcaklığını yük-seltmesi az önce belirtilen sakıncayı doğur-maktadır.

Şekil V kompresör sıkıştırma oranı ilebirlikte, dizel sıkıştırma oranının (r c ) TGF-na olan etkilerini karşılaştırmaktadır. Görül-düğü gibi dizel sıkıştırma oranı 6 dan 15 eyükseldikçe TGI alçalmaktadır. rc = 10 ikensıcaklıkta hiçbir değişiklik görülmemekte,rc = 15 iken sıcaklıkta 38°C (100°F) dandaha çok bir düşme meydana gelmektedir.Oysa kompresör sıkıştırma oranının yalnızbaşına TGI ye olan etkisi gittikçe artan biryöndedir.

r — - — — _ I

tı*r/to*i, S

$*m a • s***e

*>STOfttU fit AKI

Şekil IV ve V deki sonuçların karşılaş-tırılması bizi şu yargıya götürür = Dizel sı-kıştırma oranının yükselmesi, kompresör sı-kıştırma oranının yükselmesinden daha çokbirleşik makinanm işleyişine yaramaktadır.Bu sonuç, özellikle serbest pitonlu makinala-rın gelecekteki gelişmelerinin daha çok dizelsıkıştırma oranının yükseltilmesi ile gerçek-leşeceğini göstermek bakımından da önem-lidir.

SERBEST PİSTONLU MAKÎNALARDAGELİŞMELER

SlGMA'nm en büyük serbest pistonlumakinası olan G.S. - 34, 1250 gaz beygir gücün-dedir. Fransa'da Cherbourg'da sekizi bir aradakullanılan ve 34 cm (13.4 inç) çapında olan buüreteçlerde özgül ağırlık 21,1 kg/kw (46.4libre/kw) ve ÖYT ise 197 gr/BG-st (0,436libre/beygir gücü saat) dır.(3)

General Motors'un(4) serbest pistonlu ma-kinası elektrik üretici olarak kullanılmakta-dır. Gemi motoru olarak geliştirilmesi deprogramlanmıştır. 1957 de başlıyan bu pro-gram sonucunda #000 beygir gücünde ve da-kikada 600 devirli bir makina meydana geti-rilmiştir. Piston hızı dakikada 549 mt. dir(1800 ayak). Türbine giren gazların basıncıSIĞMA makinasından daha düşük (4 kg/cm2),sıcaklığı ise hemen hemen aynıdır, (305°C).Bu sıcaklığın çok yüksek olmaması türbinyapımında ucuz alaşımların kullanılmasınısağlamıştır. Bu gaz üretecinin ısıl verimi40 % kadardır.

Serbest pistonlu makinanm arabalarauygulanışı ilkin Fransa'da Robert Huber'in10 - 15-tonluk kamyonlar için yaptığı 120beygirlik makinalarla başlar. Bunlardan ikigaz üreteci bir gaz türbinine birleştirilerekkamyon motorunu meydana getiriyordu.Böyle bir uygulamanın gerçekten üstün biryararı var. örneğin gaz üreteci kaputun altı-

118 MÜHENDİS VE MAKÎNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

JÇ oeok% 055

| oso•sg

£ 040a

? 030

K/

I

N

—— -

— —

$oo

70O

âOO

SOO

44>O

3OO

Zoo.

I* S 6 7 8 9 W 11 fi

KOI*PB£SOI) SUrtSTtfiATA OBANI P' -KOMPKCSÖ* SIK IS Tl UMA OtAMINlH OVT vi

TG SıCAKLıĞıMA fTKısi

na, öne, türbin de arabanın gerisine yerleşti-rilince bütün o ara millere lüzum kalmaz.Sonra serbest pistonlu makinalar gaz türbin-lerinden daha çabuk ivmelenir ve değişik iş-leyişlere daha yatkındır.

Serbest pistonlu makinaların otomobil-lere uygulanışı üzerine en sıkı çalışma FORDşirketinde 1954 yılında başladı.(5) İlk progra-ma göre küçük, yüksek hızlı, serbest piston-lu makinalar yapılmak istendi. Bunun sonu-cu olarak sanayide, ya da arabalarda kulla-nılabilecek büyüklükte bir makina ortayakondu.

İlk deneysel makinanın güç silindiri 2 inçve kompresör silindiri 5 inç. çapında idi. Da-kikada 3600 devirle çalışıyor ve 16 gaz-beygir-gücü meydana getiriyordu. Bu makinada0 dan 100 e kadar değişik oktanlı sıvı yakıt-lar (karbonlu hidrojenler) ve propan gibi gazyakıtlar kullanılır. Gerek karbüratörle, ge-rekse püskürteçle, hem bujili, hem de sıkış-tırmalı ateşlemelerde makinanın çalışması ba-şarılı olmuştu.

Bu deneysel makinayı daha büyücek birtip kovaladı. Bu da otomobil motoru olmaküzere yapılmıştı. Boyultarı şöyleydi:

Güç silindiri çapı = 3.75 inçKompresör silindiri çapı = 11.0 inçSeğirim = 4.2 inç.Gaz beygir-gücü = 160Bu (üreteçten türbine giren gazjarın sı-

caklığı 310 - 480°C (600 - 900°F), mutlak ba-sıncı ise 3,7 kg/cm2 dir.

Ford'un serbest pistonlu makina geliş-tirme programı aşağıdaki hususları kapsı-yordu.

1 — KOMPRESÖR SUPAPLARI :

Supapların her türlü çalışma koşulunda

güvenilir ve uzun ömürlü olması ve çok azbasınç düşümüne meydan vermesi gereki-yordu. Araştırmalar sonunda kamış tipi su-pabm(°) seçilmesi zorunlu görüldü. Şekil VIbu tip subabı göstermektedir. FORD'un 160beygirlik makinasında, her kompresöre 12kapak üzerinden 24 kapağa yerleştirilmiş144 emme supabı ile, yine her dizel silindiri-ne yerleştirilmiş 40 tane boşaltma supabıvardır. Uzun çalışmalardan sonra supabların,tam yükte çalışmak üzere, hiç bozulmaksı-zın 1000 saat işlemeleri sağlanmıştır.2 — ISI KAYBI :

Gaz üretecinden türbine gaz akımındaönemli kayıpların bulunuşu da geliştirmeprogramında çözüm yolu bekleyen bir önemlisoru idi. Bu yüzden hiç beklenmedik derecedeyüksek sıcaklıklar meydana geliyordu. (G) Bukayıpların giderilerek, türbine giriş sıcak-lığının alçak seviyede tutulması FORD geliş-tirme programının amaçlarından biri olmuş-tur.

Güç silindiri piston bileziklerinin ömrükromla kaplanmış çelik bilezikler kullanarakuzatılmıştır.

3 — SEĞİRİM (Stroke) ve YÜK SINIRLAN-MASI

İçten yanmalı motorlarda olduğu gibibelli bir seğirim ve yanma odacığının bu ma-kinada bulunmayışı, seğir imin sınırlandırıl-ması güçlüğünü ortaya koyduğu gibi, yineiçten yanmalı motorlardaki dönen parçalarınbunda bulunmayışı da, püskürtme pompasınıişletme de ayrı bir güçlük doğuruyordu. Ayrı-ca makinanın yük kontrolü de geliştirme prog-ramında ele alınmıştır.

A —.SEĞİRİMİN SINIRLANMASISeğirim, tepme silindirine yerleştirilen

kamlı piston dayanakları ile sağlanmıştır. Bumillerin üzerin etspme kontrol delikleri açıl-mıştır. Piston içeri doğru yarı yolda iken budeliklerin kapakları açılır. Delikler, basıncıtürbin giriş basıncına eşit olan bir taşma depo-suna birleştirilmiştir. Tepme silindirinin hac-mi, bu deliklerin açık ya da kapalı durumunagöre iyice saptanırsa (tespit), makinenin seği-rim sınırlaması bütün yükler için kendiliğin-den sağlanmış olur. Tepme silindiri ile taşmadeposu arasında bir «Yarık »mevcuttur. Bu«Yarık» havanın taşma deposu ile tepme silin-diri arasında, birinden ötekine akmasını ayar-lar. Makinenin gücü artınca taşma deposunda-ki havanın basıncı da artar. Böylece, yukardasözü geçen delikler açılınca bu yüksek basınçlıhava tepme silindirine doğru taşar ve dolar.

MÜHENDİS VE MAKİNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 119

Sonuç olarak, yanma odasına ne kadar çokyakıt konursa (yük ve güç ne kadar artarsa)meydana gelecek fazla gücü yastıklamak üzereo kadar fazla basınçlı hava tepme silindirinedolar.

Görülüyorki, seğirimin sınırlandırılmasıkendi kendini ayarlıyan ve hiçbir şekilde oy-namıyan bir düzenle sağlanıyor, öte yandanbu düzen yük ve güç artışlarına anî olarak tauyabiliyor. Karşı pistonların devinimini eşzamanda oluşturan mekanik bağlantılar, hiçşüphesiz unutulmamıştır.

B — YÜK KONTROLÜ

Gaz üretecine binen yükün kontrolü ise,kompresör emme kapaklarına bağlı bir kollasağlanır. Bu kol belli bri oranda devinimiileten bir başka kolla püskürme pompasınınayar dişlisine bağlanmıştır. Böylece istenilengaz beygir gücünün elde edilmesi için gerekliyakıt üretece püskürtülmüş olur.

4 — MAKİNANIN İLK ÇALIŞTIRILMASI

İçten yanmalı motorların tersine, serbespistonlu makinalar krank milini çevirerekçalıştırılamaz. Çünkü krank mili yoktur. Kü-çük motorlar, dizel pistonlarını iç ölü nok-taya yaklaştırdıktan sonra, yanma odasınıhava - yakıt karışımı ile doldurup bir ateşlemearacı ile yakmak sureti ile çalıştırılıyordu. Kü-çük makinaler için uygulanabilen bu çalıştır-ma yöntemi büyük üreteçler için hiç te elverişlideğildi. Çünkü serbest pistonlu makinanındaha ilk çalıştırmada çalışması beklenir.Büyük dizel pistonlarının büyük bir kuvvet-le birbirine yaklaştırılması, böylece yanma

1

300

0

'00

- - - - — .

• —

=

1 '

r, = S

rt *

— ^ —

• 0

odasına sıkıştırılan havanın yakıt püskürtü-lür püskürtülmez yanmayı sağlıyabilmesi içinsıcaklığın sıkıştırma sonucu yeteri kadar yük-selmesi gerekir.

FORD'daki çalışmalarda, bir çok değişikdüzenler denendikten sonra aşağıdaki ilk çalış-tırma düzeni en uygun bulunmuştur ( 5).

a) Ya bir vakum pompası yada bir havapistonu ile dizel pistonları dış ölü nok-talarına kadar dışa itilirler.

b) İlk çalıştırma odacıkları basınçlı havatüpleri ile 21kg/cm2 ye kadar hava iledoldurulur.

c) İlk çalıştırma supabları, bu basınçlıhavanın bir tetik hareketi ile zorlamasısonucu açılır.

d) İlk çalıştırma supabları açılınca basınçlı hava tepme silindirlerine doğrugenişler ve dizel pistonlarını birlikteiçe doğru itmeye başlar.

e) Pistonlar içe doğru ilerlerken, kontroldelikleri açılır ve normal çalışma içingereksiz olan fazla hava tepme silindir-lerinden dışarı atılır.

f) İlk çalıştırma supabları kapanır veüreteç çalışmaya başlar.

Tablo l'de gerçek çalışma koşullarına ola-rak hesaplanan ÖYT, türbin giriş sıcaklığı vebenzeri özellikleri karşılaştırmak için, bellibaşlı makinalarm gerçek çalışma koşullarındaverdiği sonuçlar tablo II de toplanmıştır.Değerler karşılaştırılınca önemli bir ayrılmaolmadığı görülür.

NEDEN SERBEST PİSTONLU MAKİN A?

Buraya kadar saydıklarımıza yenilerini deekliyerek serbest pistonlu makinaların yarar-larını şöyle sıralıyabiliriz :

1 —

2 —

i 4 6 8 10 <2

/rtMPtttt* Siminim* OBAMı f>* ..

fsırıt P ' Dun MĞTotu ima lı»n* o»*W NıN T0*0m »mit M»S'CAfııeHiA İTKİSİ

Kompresör sıkıştırma oranının 4 tenbüyük olduğu hallerde ÖYT bakımındandizel ile yarışabilir.

Çok değişik yakıtların kullanılmasınaelverişlidir.

3 _ Yalın gaz türbini çevrimine göre serbespistonlu gaz üretici türbine daha alçaksıcaklıkta gaz verir.

4 — Dizel motorlarına göre bu makina dahabasittir. Bu yüzden ilk maliyeti ve bakımgiderleri azdır.

120MÜHENDÎŞ-VE MAKİNA - CİLT9 SAYI 100 -XASIM 1<>65

gtSüüS&Sffî

EVALt KONAĞI CADOCSI NO. 21

[ MEŞRUTİYET CAODESf NO 22/1

aYÜKSEK TAZYİKLİ SİSTEMDE EN AĞIR

YAĞLARI YAKABİLEN TAM OTOMATİK.

TEK KADEME CIFT KADEME VE

KADEMESİZ KONTROL

a6 KG/H -12OO KG/H. KAPASİTE

aKÖRTING PATENTLİ YAKIT ON ISITICISI• REZİSTANS YANMAZ

YAKIT AYHİSMAZ

MEME TIKANMA2

• ANKARA

»YÜKSEK RANDIMAN - EKONOMİK YANMA

»ARIZASIZ ÇALIŞMA

a BOL YEDEK PARÇA

DEVAMLI SERVİS VE BAKIM TEŞKİLÂTI

SANAYİCİLERİN DİKKATİNEMemleket dahilinde imâl edilen makina sanayii mamullerinden kalitesi teknik şart-

lara uygun olanlar için bir belge vermek suretiyle bunların iyi vasıflarını müstehliketanıtmak gayesiyle ODAMIZCA hazırlanmış olan KALİTE BELGESİ TALİMATNAMESİesasları dahilinde

KALİTE BELGESİverilmektedir.

Gerek resmî ve hususî sektörde, gerek halk arasında kaliteli mamule verilen de-ğer bu gün her zamankinden fazladır. Bazı resmî müesseselerce ODAMIZDAN KALİTEBELGESİ olan müesseselere satın almalarda öncelik tanınacağı da belirtilmektedir.

Siz de Odamızdan alacağınız

KALİTE BELGESİ ile

mamulünüzün üstünlüğünü ispat edebilirsiniz Uzmanlar tarafından hazırlanarakverilmekte olan belgenin alınabilmesi için gerekli bilgiyi Odamızdan isteyiniz.

Adres : Makina Mühendisleri OdasıÇelikkale Sokak No. 3/1

Yenişehir - ANKARA

FABRİKA

oooPERSONEL

YURTİHTİYAÇLARINI

• •

ozKAYNAKLARINDAN

KENDİ GÜCÜYLEÜRETİYOR

M AKINA .KİMYA ENDÜSTRİSİANKARA

5 — Türbinle birleşik çalışmada oynak birkullanış özelliği kazanır.

6 — Isıl verimi üstündür. Bu üstünlük gazüretici dizel motorunun verimliliğindendoğmaktadır. Yalın gaz türbinlerinde,türbin çıkışının (output) yaklaşık olaraküçte ikisi, gazın kompresörde sıkıştırıl-masına harcanır. Yararlı güç için bütüngücün ancak üçte biri kalır. Gaz üretecibu ağır kompresör vergisini ortadan kal-dırarak birleşik makineyi daha verimlihale getirmektedir.

TABLO II — GERÇEK DENEY SONUÇLARI

MAKİNE

SIĞMA GS-34

SIĞMA GS-34

Elektrik santralı

birimi

BALDWIN-LIMA

HAMILTON

MODEL B 1600

BALDVVIN-LIMA

HAMILTON

MODEL A

P*

4.9

4.1

7.7

7.9

türbin

°C

506,7

431,8

6 4 8

704

ÖYT

gr/ps-st

0.197

0.188

0.195

0.183

Özgül

Hava akım)

27

33

18.5

17

7 — Gaz üreteci türbinin dönüş hızına bağlıolmadığı için, türbinin hızı ne olursa ol-sun, üreteç istenilen gaz beygir gücünümeydana getirebilir. Bu özellik çok el-verişli bir döndürme momenti - hız bağın-tısı sağlar. Hele traktörlere uygulanışın-da, kösteklenme (stall) hızına kadargittikçe artan bir çeki kuvveti doğurur.Bu demektir ki, traktör vites değiştir-meksizin, ya da kösteklenerek yerindekalmaksızın, tarlanın durumundan ötü-rü motora binen aşırı yükleri omuzlaya-bilir.

8 — Hemen hemen titreşimsiz çalışır.

9 — Gürültü yüksekliği çok olmadığı için ay-rıca susturucuların kullanılmasını gere-mez. Serbest pistonlu makinanın bu ba-kımdan soğutma ve serinletme düzen-lerinde güç kaynağı olarak kullanılışınada rastlıyoruz O).

10 — Yatay bir düzlem üzerinde krank vebaşka ara milleri olmadan işleyen vebunun sonucu olarak silindirlerde yanitme kuvvetleri meydana getirmeyen bumakinada aşınmalar en aza indirilmişömür uzatılmıştır.

11 — Son olarak, yüksek güçlü dizel traktör-lerinin ilk çalıştırma güçlüğüne karşılık,serbast pistonlu makinenin ilk çalıştır-ma kolaylığı ele alınabilir. Birincideilk çalıştırma amacıyla yardımcı birmotor kullanmak gerekirken, ikinci-ler için yalnızca basınçlı bir hava tüpüyetmektedir.

Görülüyorki, serbest pistonlu gaz üretecive türbin birleşimi makinalar, sağladıklarıyararlarla, gelecekte traktör, gemi makinalarıve elektrik santralları alanlarında geniş uygu-lama yeri bulabileceklerdir.

BAŞVURULAN KAYNAKLAR

1 — Taylor, C.F. «The Internal Combustion

Engines in Theory and Practiee», vol.l.sh

482 — 483.

2 — LONDON, A.L. «The Piston and Türbine

Compound Engine - A Cycle Analysis»,Trans. ASME, vol. 77, sh. 197 — 200.

3 — «Free - Piston Gas Generators At Cher-

bourg», The Engineer, Vol, 201, June,

1956, sh. 615.

4 — «A Ne w Technique in Shîp Propulsion

The 6000 SHP Free - Piston Gas Türbine

Power Plant», DIESEL TIMES, Cleve-

land, Diesel Engine Division, G.M.,

March - April, 1957.

5 — «Ford Free - Piston Engine Development»

SAE Trans. 1959, sh. 373 — 376.

6 — «The Future of The Free - Piston Engine

in Commercial Vehicles», SAE Trans.,

1958, sh. 310 — 312.

7 — «Free - Piston Engine Powers Air Con-

ditioner», SAE JOURNAL, Feb., 1960

MÜHENDİS VE MAKÎNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 121

YENİ TİP ALİMİNYUM BORULARPetrol, kimyasal madde, uçak yakıtı, dere ve nehir suları, ecza ve hid-

rolik sıvıların nakli için kullanılan pipeline'lann maliyetini düşürüyor.

British Alüminyum Co. Ltd. tarafındanimal edilen «Kalın Uçlu» (Heavy End) alümin-yum borular tamamen dikişsiz borular olup,her borunun uç kalınlığı ana cidar kalınlığın-dan tedricen daha fazla olduğu için bunlara«Kalın Uçlu» borular adı verilmektedir. İlkdefa South Wales'de Bağlan Bey bölgesindekâin Pfizer poliester fabrikalarının endüstriartıklarını denize dökmek için inşa edilenalüminyum akarsu pipeline tesisatında kullanılmıştır. Mevzubahs pipeline tesisinin uzun-luğu üç kilometre kadar olup serbest kireç veorganik bileşimlerden müteşekkil bir en-düstriyel artığı fabrikadan denize nakletmek-tedir. Tam otomatik bir operasyonla bulun-

mukayese edildiği zaman gerek tesis masrafıve gerekse ağırlık bakımından büyük birekonomi sağlamaktadır. Çünkü borunun uzun-luğu boyunca • cidar kalınlığı azaltılmıştır.Buna rağmen işletme basıncında her hangibir değişiklik yapılmamıştır. Borunun kalınuçlarına vida açılmış veya standart tipte birkaplinin takılmasına müsaade edecek bir yuvaaçılmıştır. Diş dibinin alt tarafında kalan me-tal kalınlığı ana cidar kalınlığına eşit olduğun-dan mukavemet bakımından bir kayıp husulegelmemektedir. Borular uç uca kaynak edil-mek suretile birbirlerine eklenirken kaynakameliyesinden ötürü husule gelen mevzii erimekaim kısımdaki fazla metal vasıtasile kom-

ŞEKIL : 1

British Aluminium Co. Ltd, tarafından imal edilmiş Kalın Uçlu «Heavy End» borunun Bağlan Bay,

Glamorgan, VVales'de otomatik kaynağı.

duğu mevkide kaynak edilen pipeline tesisi,deniz yatağının tesviyesine uyabilecek derece-de bir elastisiteyi haizdir.

Kalın uçlu boru, aynı iç çapta, aynı uzun-lukta ve aynı işletme şartları altında çalışanstandart alüminyum borular kullanılmaksuretile inşa edilmiş bir pipeline tesisatı ile

panze edildiğinden mukavemet bakımındanbir kayıp doğmamaktadır. Kaynak bölgesininmukavemeti borunun ana cidarının mukave-metinden düşük değildir.

Kalın uçlu borular iki şekilde imal edil-mektedir: Harici kaim uçlu borular ve dahilikalın uçlu borular. Harici kalın uçlu borularda

122

yMÜHENDİS VE MAKÎNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

ŞEKİL : 2

Bağlan Bay'de otomatik olarak kaynaklanan alüminyum kalın

uçlu boruların rijitliğini temin etmek için kullanılan katlanır

mandrel.

kalınlaşma, boru ucunun iç çapını değiştir-meden dış çapının büyütülmesi ile temin edi-lir, buna mukabil dahili kalın uçlu borulardadış çap olduğu gibi muhafaza edilir fakat iççap azaltılır. Her iki şekilde de boru uçların-daki kalınlaşma boruya bağlı olup gerek me-tal kalınlığı ve gerekse boru uzunluğu ile deği-şir. Arzu edildiği takdirde yalnız bir ucu hari-cen veya dahilen kalınlaştırılmış kaim uçluborular da temin edilebilir.

Daha kolay pipeline inşaatı

Aynı çalışma basıncında alüminyum kalınuçlu borunun ağırlığı, pik veya çelik boru ağır-lığının takriben üçte biri kadardır. Şekil - 5 deki adam 6096 mm, uzunluğunda ve 152.6 mmçapında 126.6kg/cm2 lik bir deney basıncınamütehammil iki adet kaim uçlu alüminyumboruyu taşımaktadır. Ağırlığın azalmasındanötürü alüminyum pipeline'ların daha az birişçilik ve maliyetle fakat daha süratli bir şekil-de tesisi sağlanır. Bilhassa pipeline'ların arı-zalı araziden geçirilmesi halinde taşıma kolay-lığı ve işçilikten sağlanan tasarruf daha bariz-dir.

Alüminyum Kalın Uçlu boruların hafif-liği nakil masraflarına da tesir eder ve bumasrafları azaltır. Boruları nakletmek üzerekullanılan vasıta ile çelik veya pik borularanispeten daha fazla alüminyum boru taşına-bilir. Hafifliklerinden başka Kalın Uçlu boru-lar kötü şartlar altında da kullanılmaya müte-hammildir. Deneylerde üzerlerinden vasıtalargeçmesine rağmen fonksiyon bakımından birtahribata maruz kalmamışlardır. Ayrıca,alüminyum atmosferik tesirlere de mukavim-

dir. İstisnai hallerde bu boruları sararak mu-hafaza etmek gerekir.

Daha az basınç düşmesi - Daha yüksek akışverimi

Alüminyum Kalın Uçlu boruların iç cidarıçelik veya pik boruların iç cidarından çok da-ha temizdir ve bu temizlik, pürüzsüzlük sene-lerce devam eder. Akış verimi başlangıçtandaha yüksektir ve sürtünmeden ötürü basınçkaybı bir minimum seviyede tutulur. (Mua-dil bir çelik borudaki basınç kayıplarından% 30 daha az olduğu hesaplanmıştır.) Busayede aynı debi için daha küçük çapta borukullanmak, pompa tesisinin gücünü azaltmakve daha az buster pompası kullanmak müm-kündür. Bu da sermayede tasarruf temin eder.

Petrol ürünleri, sıvı gazlar ve kimyasal mad-delerin şevki

Alüminyum ham petrole («bozuk» hampstrol de dahil), kükürte, kükürt bileşimleri-ne ve tabii gazlara mukavimdir. Verilen birçalışma basıncına mütehammil cidar kalın-lığını seçerken korozyon, taş bağlama gibifaktörleri göz önünde bulundurmağa lüzumyoktur. Yağ endüstrisi için standart A.P.I.şartnamelerine uygun Kalın Uçlu borular mev-cuttur. Belirli bir çalışma basıncı için tavsiyeedilen cidar kalınlıklarında, ağırlıktan azami

ŞEKİL : 3

Bağlan Bay Glamorgan körfezinde elle makaralar üzerine yer-

leştirilen ilk pipeline dizisi. Vincin kaldırma kancası yukarda

olup ucuna elâstik bir boru asılmıştır. Bu boru pipeline'ın içine

yalnız su girmesine müsaade ettiğinden borunun içinde negatif

bir kaldırma kuvveti husule gelir ve bu suretle denizde manevra

kabiliyeti kolaylaşır.

MÜHENDİS VE MAKİNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 123

bir tasarruf yapılarak gereken mekanik muka-vemeti temin etmek bakımından müsade edi-len ovallık ve eksantrisite ile ilgili en gayrımüsait şartlar göz önünde bulundurulmuştur.

Kimya endüstrisinde alüminyum borulargeniş ve artan bir tatbikat sahası bulmuş-lardır. Çünkü bu boruların ilk tesis maliyet-leri bir çok yerlerde kullanılan korozyonamukavim diğer metallere nisbeten düşüktür.Ayrıca, alüminyum hidrojen peroksit verme-yen nadir metallerden biridir. Birçok organikve farmakop bileşkilerle kimyasal bir reaksi-yona girmez ve boyaya tesir eden ve onlarısolduran renkli tuzlar husule getirmez.

Alüminyum sıvı oksijen, nitrojen, argon,metan v.s. gibi çok düşük sıcaklıklardakigazların şevki için bilhassa faydalıdır. Bu kadar düşük sıcaklıklarda metalin mukavemeti

ŞEKİL : 4

Bağlan Bay'in sahilindeki ambardan Kaim uçlu bir horunun bir

vinç tarafından alınması. Çekme başlığı, deniz yatağındaki

cisimlere gsçsbilmesi için bir kızak üzerine oturtulmuştur. Bağlı

bottan dalgıçlar dalarak pipeline inşaatını kontrol edebilirler.

ŞEKİL : 5

Bir adam British Aluminium Co. Ltd. tarafından imal edilmiş

20 fi, uzunluğunda ve 6 inç çapında 2 adet Kalın Uçlu boruyu

taşımaktadır.

4)

6

—.- • ŞEKİL: 6 " ' -

Bu şekilde Harici ve Dahili Kalın Uçlu olmak üzere Kalın Uçlu

boruların iki tipi gösterilmiştir.

artar ve diğer birçok metalde husule gelengevreklesmeğe veya çatlamaya karşı bir meyilhusule gelmez.

Tayyare, Makina ve Su Mühendisliği sahaların-daki tatbikatı

Alüminyumla uçak yakıtı veya kerozenarasında kimyasal bir olay yoktur. Çelikte ol-duğu gibi zamk veya çamur husule gelmez.Dolayısile uçak yakıtı pipeline tesislerindemikrofilitrelerin kullanılmasına lüzum yoktur.Jet yakıtını uçağa pompalayan alüminyumpipeline'lar muaffakiyetle kullanılmaktadır.

Takriben 101.6 mm. çapında Kalın Uçluborular, halihazırda imal edilen tayyarelerdeflap kumandası için tork borusu olarak kul-lanılmaktadır. Bu tip bir borunun kullanıl-masının sebebi bağlantılara gelen burulmamomentlerini alması ve aynı zamanda vazi-fesi icabı-mümkün olduğu kadar hafif olma-sının istenmesidir. Bu boruların uçak sana-yiinde kullanıldığı diğer bir yer de dik olarakhavalanan tayyare ve helikopterlerin boruşeklindeki yapılarıdır. İniş takımlarının bacak-larında ve silindirik hidrolik silindirlerde debu borular kullanılmaktadır. Çünkü uç kısım-ları takviyeli olduğu için vidalı bağlantılarınkullanılmasına müsaade ederler.

Umumi mühendislik sahalarında, kalınuçlu bir boruyu diğerine manşonla tespitetmek, boruların takviyeli kısımlarını dıştanveya içten birleştirerek arzu edilen uzunluktatesisler kurmak sayesinde büyük boru yapı-larının inşası bakımından yeni ufuklar açıl-mıştır.

MÜHENDİS VE MAKİNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

monnRCH

TAM OTOMATİKHakiki bir ağır yağ brülörü

( 45° Engler5O° C'da (17OO° SSU

(1500° Rw. 1. Sn.No. 6 ağır yağı azamî randımanla yakar.

«İki kademe» li olup, her türlükazan ve baca tazyik şeraitine uygunolarak çalışır. Hava girişi otomatik«damper motor» ile ayarlanır. Özelhaller için «überdruck» tiplerimevcuttur.

Kazana flanşı ile bağlanır ve brülör her

iki tarafa dönebilir.

Ayarlanabilirön yanmabaşlığı, kazandahilindeateş tuğlasıyanma odasıinşasınaihtiyaçgöstermez.

Yalnız MONARCH brülöründe bulunanpatentli «VACOFİX elektrik-su-buhar» lıön ısıtıcısı sayesinde ağır yağın (kömür-leşme) «cracking» i önlenir ve diğer ağıryağ brülörlerinde sık sık görülen memetıkanma arızası meydana gelmez.

• & I T I U n f l H C H Brülörleri Avrupanın en büyük brülör fabrikasıi[;|IJJ|Schwendi (Württ) fabrika pa-olan, Batı Almanyadaj

tenti tahtında ve senede 40.000 adet'ten fazla imâl edilmektedir.

• 25 ilâ 24-O kg / saat kapasiteye kadar 6 muhtelif tip mevcuttur.

BOL YEDEK PARÇATürkiye'nin her tarafında servis ve bakım teşkilâtı vardır.

Türkiye Lisansiyesi ve Genel Mümessili: oCM

moriRRCH Sanayi ve Ticaret A.Ş.Perşembe Pazarı - KaraköyTel : J4-H- T5 2 9 - 4 9 m 2O

Odamız

MAMULLERİ:

ÇAVUŞOĞLU BOYA SANAYİİ

İstanbul Tel; 49 6T10 • iki hat

NeşriyatıDr. Ing. G. S C H L E S I N G E R ' i n

Takım Tezgahları için

Kontrol Kitabı

Y. Müh. Orhan GÖNENÇ - Doç. Dr. Necmettin

ONGAR - Doç. Dr. Ahmet TAŞKIN tarafından

dilimize çevrilmiştir.

Eserin ilk bölümünde; tezgâhlarda hassasiyet

muayeneleri nerede ve nasıl yapılır, tesellüm

kontrollarının yapılışı, montajı tamamlanmış ma-

kinaların sökülmeden kontrolü, tecrübe çalışması,

muhtelif ölçü âletleri ve ölçü usulleri, kontrollar-

da kullanılacak toleransların büyüklük ve istika-

metleri, çeşitli tezgâhların kontrolü hakkında

önemli izahat ve takım tezgâhlarının tesellüm ve

tamiri için ölçü talimatı mevzularına yer verilmiş

olup eserin ikinci kısmında da 40 tip olarak grup-

landırılan maden işleme tezgâhları, ve 10 tipte

gruplandırılan marangoz tezgâhları için kontrol

değerlerini gösterir kartları vardır.

Rusça, Fransızca, İtalyanca, İngilizce, Japon-

ca ve Romenceye çevrilmiş ve müteaddit baskıları

yapılmış olan bu eser TMMOB Makina Mühendis-

leri Odasınca tercüme ettirilip Tercüme Fonu ya-

yınlarının ilki olarak neşredilmiştir. Orijinal al-

manca kopyasındaki cilde uygun bir bez cilt için-

de hazırlanan bu kitap Makina Mühendisi Üyele-

rimize 25 liradan satılmaktadır. Bu eserin normal

satış fiatı 50 lira olup MAKİNA MÜHENDİSLERİ

ODASI'NDAN temin edilebilir.

Diesel Motorları Soğutma Suyu

Dizel motorunun silindir, silindir kapağı,eksos ventili, eksos ağız parçası, eksos boru-su, ses kısan (silânsör), piston, büyük maki-nalarda ana yatak, düz yataklar ve bunlar-dan başka devri daim yağlama yağı soğutmasuyu ile soğutulmaktadır.

Motorların soğutulması için mekanik vekimyasal olarak hazırlanmış (yağmur veyakar suyu) soğutma suyu arzu edilen soğutma-yı temin eder. Temiz olmayan soğutma sula-rı aşınmalara, terassübata ve çamur teşekkü-lüne ve taşın meydana gelmesine sebebiyetverir.

Tabiatta sular hiç bir zaman saf değil-dir. Sahalardan geçerken bünyelerine birmiktar yabancı madde alırlar. Bu maddelerarasında şunlar sayılabilir. Ca (H Co3)2

(Kalsiyum bikarbonat), Mg (H Co3)2 (Mag-neziyum bikarbonat) Ca So4 (Kalsiyum Sül-fat), Mg So, (Magneziyum Sülfat), Na Cl(Sodyum Klorür), Mg Cl2 (Magnezyum Klo-rür) SiO. (Silisyum Oksit) ve bunlardan baş-ka eser halde nitratlar, demir oksit, alümin,organik maddeler v.s, bulunur. Hava ile te-masta bulunan suların içinde bir miktar eri-miş halde CoL., O=, NH3 gibi gazlar da vardır.

Yukarıda su içinde sayılan madeni bi-leşikler taş yapıcıdır. Soğutma suyunun sı-caklık derecesi arttığı zaman soğutma yüzle-rine çökerek yapışır kalırlar. Bu ise motoriçinde çok zararlıdır. Bundan dolayı Magne-ziyum ve bilhassa bikarbonat ve sülfat halin-de bulunan kalsiyum tuzlarını çökertmek su-retiyle su tasfiye edilir. Böylece taş bağlama-lar önlenebilir.

En çok rastlanan taş yapıcı iki tuzCa (Hco;i)2 (Kalsiyum bikarbonat), Ca So4

(Kalsiyum Sülfat)tır. Kusursuz soğutma su-yunun hazırlanması muhtelif tarzlarda olmak-tadır. Burada onların hazırlanış tarzlarındanbahsetmiyeceğiz.

Goğutma suyu matluba muvafık bulun-nadığı takdirde devrettiği yerlerde taşların,amurların toplandığı bu yüzden soğutmaıyunun vazifesini yapmadığı ve makinanın<*vamlı çalışmasına engel olduğu, makinanıncırünü kısalttığı, takatini düşürdüğü, özgül

Muzaffer KARADERELİ

konsumasyonu yükselttiği, tamir ve bakımişlerini ve masraflarını arttırdığı bir ger-çektir.

Yukarıda sayılan sebepler yüzünden Di-zel Santralının faaliyetinde soğutma suyu-nun hergün temizliği, berraklığı ve sertliğisantral işletmesi tarafından kontrol edilme-lidir.

Aşağıdaki tabloda soğutma sularındaJ. Leick'a göre kılavuz değerler görülmek-tedir.

Tarif

Su çıkış sıcaklığı C°

PH - değeri

Serbest CO2 mg/L

Bağlı CL mg/L

Toplam tuz miktarı rng/L

Karbonat sertliği AL°

Karbonat olmıyan sertlik AL°

İlâve suyun hazırlanmasında.Toplam alkalite -m-değeriToplam sertlik AL°

Gelip geçensuyun so-ğutmasında

< 60-80

> 7,0

< 2 0

< 1000

<3000

8-15*

< 5 0

Deniz Yo-

sunu yok

Devri daimeden suyunsoğutmasında

< 60-80

> 7,0

< . 3,0

< 1000

<3000

4-15*

< 8 0

Deniz Yo-

sunu yok

Demir bileşimleri bu-

lunmamaktc

* Polimer fosfatların mevcudiyetinde en yüksek** Açıkta buulnan soğutma kulelerinde en yüksek

dır.

< 15-40**

< '

değer..değer..

Soğutma suyu havuz ve kulede % 1-2,5arasında zayiata uğrar. Bu zayiatı telâfi et-mek için su tasfiye tesislerinde toplam sert-liği 1 AL0 den küçük ve toplam alkalitesim-değeri 15-40** den küçük olan bir su hazır-lanarak havuza ilâve yapılır.

Soğutma suyunun geçtiği yerlerde kireç

taşının yapışması devretmekte olan suya üâ-

ve edilen suyun hususiyetine çok geniş ölçüde

bağlıdır.

Akıp giden sularla yapılan soğutmalarda

M-IENDÎS VE MAKlNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 125

motora giden soğutma sularının kötü olmasımümkündür. Bu yüzden belirli zaman ara-lıklarında soğutma yerlerinin kirliliğine vetaş kaplamasına bakılarak temizlik yapılır.

İlâve su hazırlanmasına itina gösterilme-diği ve soğutma havuzunda icap eden su sa-lıvermeleri yapılmadığı zaman motorun so-ğutma yerlerinde taşların kaplandığı daimagörülür. Bu taşlanmalar suyun sıcaklık dere-cesinin arttığı yerde daha kalın (silindir ka-fası), suyun motora ilk giriş yerlerinde iseincedir. Bu taşlar soğutmaya mâni oldukla-rından kötü genleşmeler yüzünden silindirkafası ve silindir gömleği çatlar. Suyun mo-tor içinde ceryanında köşelerde tuz ayrış-maları daha kolay olur ve daha kaim taştabakası teşekkül ederek suyun devrine vevazifesini yapmasına karşı koyarlar.

Soğutma suyu miktarı öyle ayarlanır kisu silindir kapağından, eksos borusundan çı-kışta taze su ile soğutmalarda 50-65°C, tuzla-rın ayrışmalarını önlemek için tuzlu sulardaise en fazla 45°C, pistonlardan çıkışta 40-45°Colmalıdır.

Motorun soğutma yüzleri taşlarla kap-landığı tesbit edilince kimyevi olarak temiz-liğe karar verilirse makinanın soğutma yer-lerindeki taş kaplamalar % 33 tuz asiti eri-yiği ile kolaylıkla uzaklaştırılır. Hazırlanantuz asit eriyiği motorun soğutma yerlerinedoldurulur. Bir müddet sonra kapak üstün-de doldurma deliğinde asitin taşları parçala-ma etkisi olarak kuvvetli bir gaz teşekküleder. Taş şlâm halinde bir müddet sonra gelir.Bu şlâmlar boşaltıldıktan sonra taşların ta-mamen eriyip erimediği kontrol edilir. Baki-ye kaldığı zaman tekrar asitle doldurulur.Gaz teşekkülü daha fazla zuhur etmezse taşparçalanmıştır. Şlâm tekrar uzaklaştırılır.Bundan sonra soğutma yüzeylerinde kalanasitin tesirini nötralize etmek için soda (Lau-ge) ile yıkanır. Soda bakiyesini uzaklaştır-mak için bu sefer su ile yıkamaya tâbi tutula-rak temizlik tamamlanmış olur. Asit demiretesir ettiğinden bu ameliyelerin bir kimyamühendisi nezaretinde yapılması tavsiyeolunur.

Soğutma havuzundaki suyun her günsertliğine, temizliğine ve berraklığına dikkatedilirse, ilâve su hazırlanmasına itina gösteri-lirse dizel makinasının ömrünün artması,işletme ve bakım masraflarının düşmesi verasyonel bir işletme temin edilmiş olacaktır.

E Ğ R İ L E R L ESINAİ ÜRETİM ve YATIRIMLAR

Türkiye'de Yatırımlar

U50 1951 !96Î IM3 195*. 19SS 1956 1957 195» 1959 1960 1961 !«62 1963 196ı. 1965 1966 1967

Sınai üretim indeksi 1948 - 52 = 100

»00

(90

(00

sso -

» o

490

UM

JSO

100

!90

GENE ı INDEKSG I D A S A N A Y I I1MALA T

ENERJİMA DE NCR >K

1964

RAKAMLARLA OTOMOBİL ENDÜSTRİSİ

Bu tablo Stern mecmuasından alınmışson sütunu teşkil eden 1 milyon DM lık ya-tırıma isabet eden işçi sayısı ilâve edilmiştir.Bu değerlere göre; ilk kuruluş için 600 mil-yonluk bir yatırım yapılması düşünülen Oto-mobil Endüstrisi gerçekleşirse ve başlangıç-ta otomatizasyonun düşük olduğu düşünülür-se beher 3 milyon T.L. sına karşılık 25 işçiçalışacağı kabulü ile, başlangıçta 5000 işçiilerde listedeki asgari imalât seviyesine VIÎşınca da 15.000 işçiye iş sahası açılacaktır.

Bu imalâtın tali endüstriye tesiri naz£itibare alınınca bu değerin çok daha artacadüşünülmelidir.

126 MÜHENDİS VE MAKÎNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM*65

RAKAMLARLA

OTOMOBİL ENDÜSTRİSİ

General Motors (USA)Ford (USA)

Chrysler (USA)

Volkswagen

Fiat (İtalya)Daimler-Benz

Cirosu

67 988 176 00038 683 064 000

17 149 392 000

7 997 100 000

5 811 176 0005 300 000 000

K â n

6 939 128 0002 022 568 000

855 080 000300 000 000

98 200 0001 829 928 000

Personeli

660 997336 841

142 410

104 778

124 336103 527

1 milyon DM'aisabet edenişçi sayısı

9,78,7

8,3

13,1

21,4

19,5

BMC (İngiltere)

Renault (Fransa)

4 973 928 000

3 568 116 000

Toyota (Japonya) 2 800 636 000

Citroen (Fransa)

Nissan (Japonya)

2 774 124 000

133 984 000

5~872~ÖO0"

182 42İT0OO

19 608 000

95 470

72 921

27 114

45 000

2 512 332 000 161 868 000 35 478

Leyland. (İngiltere) 2 262 400 000 109 416 000 54 500

Peugeot (Fransa) 2Ö85 32 652 000 27 200

19,2

20,4

9,6

16,2

14,1

24,1

13,0

Volvo (İsveç) 1 919 504 000 59 460 000 23 001

Isuzu (Japonya) 1 451 432 000 55 956 000 15 227

Rootes (İngiltere)

Toyo Kogyo (Japonya)

1 344 000 000 17 540 000 27 000

1 266 564 000 91 924 000 18 908

12,0

10,5

20,1

14,9

Rolls-Royce (ingiltere)Honda (Japonya)Saab (İsveç)

Scania Vabis (İsveç)

Berliet (Fransa)

1 191 588 0001 058 600 000

855 528 000842 804 000

838 016 000

40 724 00061 832 00014 764 00028 520 000

13 192 000

47 1418 016

13 7197 829

16 374

39,67,6

16,29,3

19,5

MÜHENDİS VE MAKÎNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965 127

Kalkınma faktörlerinden bîri deÇelik Konstrüksüyondur

(Sayfa 99'un devamı)

2° Yapılacak işlerin projelerinin işletme veya memleket

dahilinde hazırlanmasının temini- ,,,;•

3° Yapılan imalâtın montajının da Demir ve Çelik ele-

manları tarafından yapılabilmesi hususunun mutlak surette te-

mini,

4° Çelik Konstrüksiyon mevzuunda standart iş temini su-

retiyle seri imalâtın gerçekleştirilmesi,

5° Dış piyasadan iş temini ve rekabet şartlarının gerçek-

leştirilmesi, ."' .'•' . "..

6° Kalifiye elemanların yetiştirilmesi, ,

7° Halen Demir ve Çelik İşletmeleri haddehanelerinde çe-

kilmekte olan profillerden daha büyük vedafia çeşitli profillerin

çekilebilmesi hususunun gereçekleştirilmesi.

Yukarıda maddeler halinde sıraladığımız hususlar gerçek-

leştirildiği takdirde Çelik Konstrüksiyon sadece imalâttan dola-

yı senede 5,3 milyon dolar döviz tasarrufu sağlamakla kalma-

yacak, tevsi edilecek veya yeniden kurulacak müesseselere ait

binaların memleket dahilinde; süratle imâli gerçekleşecek, plânlı

kaklınrnada Çelik Konstrüksiyona diişen, fiilen gerçekleşmiş ola-

caktır. 20.000 topu gerçekleştirmek imalât bakımından bir prob-

lem değil amma, 20.000 tonluk sipariş temini bir problemdir.

Bugünkü gerçekler şimdiden bu problemi ortaya koymaktadır.

Yani yatırım 80 milyon lira değerindedir. Bu problem halledil-

mediği takdirde değil kâr yapan bir fabrika, amortismanını da-

hi karşılamaktan âciz bir müessese ile karşı, karşıya kalınacak-

tır.

Üzerinde durulması gereken diğer bir husus da montaj

mevzuudur. Yatırımcı müesseseler haklı olarak imalât ve mon-

tajı beraber sipariş vermek isteyecektir. Bugünkü harcırah mev-

zuatı ile bu problemi halletmek çok zor olacaktır. Kalkınma

plânı ile ilgili yatırımların tahakkukunda çalışanlara, bir takım

menfaatler tanımak şekli bir çözüm olabilir. Üstelik montajın

imalâtçı tarafından yapılmasında termin ve plânın tatbikatının

süratlenmesi ve kalkınma hızının ön görülen rakama ulaşması

yönünden fayda vardır.

Türkiye bugün insan gücü ihraç eden bir ülkedir. Bu ener-

ji memleket dahilinde harcanabilir. Bugün memleketimizde

25 - 30 sene tecrübesi olan mühendisler mevcuttur. Bu işler tec-

rübe ve organizasyon işleridir. Yarın dış piyasadan da iş temi-

ni mümkündür. Bir çok yabancı ülkelerin teklifleri mevcuttur. Bu

tekliflerin dezerlendirilmesi memleket menfaatleri ve 5 yıllık kal-

kınma plânında imalât sanayiine önce görülen kalkınma hızının

gerçekleştirilmesi yönünden çok'faydalı olacaktır.

Proje işi de üzerinde birinci derecede durulması icabeden

bir mevzudur. Bunun tek çözümü; Konstrüksiyon bürosunun ge-

nişletilmesi ve memleket dahilinde bu mevzuda kurulmuş büro-

larla münasebetler kurup dahildeki mühendislik potansiyelini fa-

aliyete geçirmek suretiyle kurulacak fabrikaların bina projeleri-

nin dahilde' yapılmasının temini suretiyle mümkün olabilecektir.

Bütün bunların yanında Çelik Konstrüksiyon atölyesinde ne-

ler yapılıyor ve yarın neler yapılacak sorusunun da cevaplandı-

rılması icabeder.

Çelik Konstrüksiyon fabrikasında imâl edilebilecek ve it-

halâtının mutlak surette durdurulması gereken imalât çeşitle-

rinden bazılarını şöyle sıralayabiliriz:

1 — Her türlü fabrika bina Çelik Konstrüksiyonu

(Kaynaklı ve perçinli) .,.

2 — Her türlü demir ve karayolu köprüleri Çelik Kons-

trüksiyonu,

3 — Kaynak konstrüksiyon, tanklar, gaz ve su boruları,

dirsekler, rediksiyonlar, kaplinler v.s.

4 — Kaynak konstrüksiyon ısıtıcılar ve bacalar (her çap

ve her yükseklikte).

4 — Radyo ve televizyon anten direkleri Çelik Konstrük-

siyonu,

6 — Her türlü perçin ve kaynaklı kire; taşı, kok, cevher

ve kömür bunkerleri.

7 — Kaynaklı ve perçinli muhtelif açıklık ve muhtelif yük

kaldırma kapasiteli vinç köprüleri ve bigaları Çelik Konstrük-

siyonu. '

8 — Malzeme, yük ve sarnıç vagonları Çelik Konstrüksiyonu,

9 — Yüksek tevettür elektrik taşıyıcıları.

10 — Pipe - Line tesisatı Çelik Konstrüksiyonu.

Tl — Gaz ve akaryakıt depoları Çelik Konstrüksiyonu.

12 — Hiperbolik ve diğer tip su soğutma kuleler! Çelik

Konstcüksiyonu.

13 — Cevher köprüleri ve vinç Çelik Konstrüksiyonu.

Bütün bu işlerin memleket dahilinde yapılması sadece dö-

viz tasarrufu ile kalmayacak, ayrıca yabancı firmalraın teklifle-

r i n i ' d e ciddiyetle ele almak suretiyle gerek kaklınmada imalât

sanayiine düşen ve gerekse % 7'lik kalkınma hızının, dış piya-

sadan sağlanabilecek dövizlerle gerçekleşmesi mümkün olabile-

cektir.

Kondanör Tesisleri(Sayfa 113'ün devamı) . " ,

dırlar. Geniş araştırmalar sonunda difüzörbaşına tek memeli ve çok az buhar kullananejektörler inkişaf ettirilmiştir.

Bir kademeden ibaret olan su-jet ejek-törleri buhar-jet ejektörlerinden daha az güceihtiyaç gösterirler. Bunlarda ejektör işletmesuyu bir depodan devrettirilebilir. Bu depobir nev'i gaz alıcı olarak çalışır ve su sıcaklı-ğını sabit tutmak için su giriş ve çıkış bağ-lantıları vardır. Ejektör--işletme- suyu kondan-sörün soğutma suyu giriş borusundan alındı-ğı takdirde, sıcaklık değişmeleri halindeejektörün meydana getirdiği vakum, kondan-sörün gerektirdiği basınca heriiejı hemen eşitolur. İyi bir ejektörün giriŞijtiâ©* ölçülen güçsarfiyatı, % .98 teorik vakunîÜ^, alınan kilo-gram hava başına 0,95 ilâ 1,05 fcW kadardır.

Son yıllarda ejektörler yerine rotatif ha-va pompalarının kullanılmasına başlanmıştır.Bunların güç sarfiyatları pek az olmakla be-raber çok yer kaplamakta ve fazla bakıma ih-tiyaç göstermektedirler.

REFERANS :

AEG PROGRESS, No. 2, 1963

«STEAM TURBINES and TÜRBİNE GENERATORS»

«MODERN ASPECTS İN THHE DESIGN and CONSTRUC-

TION OF CONDENSING PLANT»

.. Hans Zabel .. .

128 MÜHENDİS VE MAKÎNA - CİLT 9 SAYI 100 - KASIM 1965

SANAYİ TÎPÎÇAMAŞIRHANE

VE MUTFAKMAKINALARI

Çamaşır yıkama, kurutma, ütüleme,dezenfeksiyon ve kuru temizlememakinaları

Bulaşık yıkama, patates soyma ma-kinaları, buharlı tencereler kızartmatavaları, sıcaklık dolapları süt kay-natma cihazları

Otopsi masaları lâzımlık dezenfek-siyon cihazları v. s.

E N T E C R Ü B E L İ F İ R M AE N Ü S T Ü N K A L İ T EN O R M L A R A U Y G U N L U K

V E G A R A N T İ

TİCARET ve SANAYİ M Ü E S S E S E S İYÜKSEK MAKİNA MÜHENDİSİ AKİF ERSU

Büro : Tersane Cad. Zencefil Sk. Canpolat HanKat : 2 Galata-İSTANBUL Tel -.4919 71Fabrika : Topkapı Gümüşsüyü Tel : 2115 15

KALİTEDE TEK İSİM: I

Elektrikli vinçler, elektrikli Junior vinç-

ler Standart köprü vinçleri, askılı köprü

vinçleri, askılı ray tesisleri, ağır köprü

vinçleri, istifleme tesisleri, Lâstik teker-

lekli seyyar vinçler kavrama kelepçeli

ve yük magnetleri

DEMAC-ZUC GMVVETTER (RUHR)

Türkiye Mümessili :

TAYLAN - ETKER T. L. ŞFındıklı, Atlantik Han - İstanbul Tel: 49 49 20

OTOSANOTOMOBİL SANAYİİ A.§.

FORD MONTAJ-İMALÂT FABRİKASI

P.K. 102 Tefefon: 36 20 45Acıbadem-Ankara Asfaltı ^6^69Kadıköy-İSTANBUL 36 25 61

Koilektif ŞirketiGalata, Kürekçiler Cad.No. 44/16 İstanbulTel: 448908-211640

20*60 Kg. Çamaşır yıkama makineleri10-40 Kg. Santrifüj sıkma makineleri25*40 Kg. Çamaşır kurutma makineleri50*80 Kg. Çamaşır kurutma odaları2 Metrelik Silindir ütü makineleriKaynatma kazanları ve nakil arabalarıSipariş üzerine muhtelif malzeme içinyıkama ve sıkma makineleri, kurutmatesisi600*3000 tabaklık bulaşık makineleri200 Kg. patates soyma makineleri

ANKARA BÜROSU: Y. Mak. Müh. MUAMMER ÖZDEMİR, Meşrutiyet Cad. 22/2 - Tel. : 17 59 08

PLIBRICO ATEŞE DAYANIKLIKONSTRUKSÖYONLARDA

m

î

Fuel - Oil ve Gaz yakan# Sınaî fırın ve Ocakların# Döner çimento fırınlarının

# Kazanların

Yüksek sıcaklığa mâruz ısıtma yüzeylerinin ömrünüçok arttıran ve işletme masrafını düşüren özel h.arç.

Teknik servisimiz problemlerinizin çözümündedaima emrinize amadedir.

istiklâl Cad. 386 Koçtuğ Han Kat 4Beyoğlu - İstanbul Tel. : 49 94 10 - 49 94 11 Universal ısı Tekniği Ltd. Şti.

' III

KAVEL

DAİMA STANDARTLARA UYGUN, LABORATUAR KONTROLÜNÜ

HAİZ, EN ÜSTÜN KALİTE İMALÂT YAPAR :

• PLASTİK İZOI.FI İ ELEKTRİK KABLOLARI

• SUN'İ DERİLER ve YER MUŞAMBASI

• EMAYE BOBİN TELLERİ

Telefon : 63 34 00 - 63 34 01 Telgraf : KAVELKABLO - İSTANBUL

D Ü N Y A C A T A N I N M I Ş

F İ R M A S I

H E R Ç E Ş İ T K A Y N A K P R O B L E M L E R İ N İ Z İ

H A L L E D E B İ L E C E K

KAYNAK ELEKTRODLAR'NITÜRKİYE'DEKİ FABRİKASINDA

Her ç e ş i t imalat ç e l i k l e r i - Boru ş e İ l k l e r i -ton birleştirme kaynağı i ç i n :

R u t i l Tip: FOX SÜ*£R— FOX EGE

F0X MSUF0X OHVFOX ETİF0X SPE

İMAL ETJEKTEDİR

Kazan ç e l i k l e r i - Gemi saçlar ı

B a z i k Tip: FOXFOX

EV 47EV 50

S e l ü l o z i k Tip;

F0XF0XF0X

A s i t Tipi 5 F0X

GELCEL WCEL Mo

UMZ markalı elektrodlarıile

Sert Dolgu Kaynakları için :

F0XF0XF0XF0X

Pik Kaynağı i ç i n :

P0XF0X

KRONOSDUR 2 5 0DUR 3 5 0DUR 6 0 0 - A

GNİGFU

Paslanmaa çelik kaynağı için:

FOX SAS 4 - AF0X FFB VB F0X A 7 markalı

elektrodlarını piyasaya arz etmiştir»

ARZU EDİLDİĞİ TAKDİRDE GEREKLİ İ2AHATIVER>EK VE İCAP EDEN TECRÜBELERİ YAPMAKÜZERE KAYNAK MİHENDİSİ VE MÜTEHASSISKAYNAKÇILARIMIZ EMİRIfiRİNİZE AMADEDİR .K A T A L O G İSTENİLEN ADRESE

P O S T A L A N I R

BÖHLERKaynak Çubukları,Elektrodları

Sanayi ve Ticaret A.Ş.KARTAL/İSTANBUL Teli 53 42 83

v© 53 45 53

K A Y T E LAdi Komandit ŞirketiKürekciler Cad» No.23Karaköy/îstanbul Tel: 44 92 21

HUMBOLDT FİRMASININ ÇİMENTO İMALÂTINDA REVİLİSYON YAPAN BULUŞU HARARETMUBEDDİLLİ (SCHWEBEGASWARMETAU SCHER) ÇİMENTO FABRİKASI

HUMBOLDT FİRMASININTÜRKİYE MÜMESSİLİ

Ş Ü K R Ü T O P S A K A L

Yüksek Mühendis

Kömür, Petrol, Maden, Çimento ve benzeri Tesisler kurulması mevzuundaemirlerinizi bekler.

İstanbul Cad. No 72 AnkaraPosta Kutusu : 318 - AnkaraTelgraf : TOPSAKAL - Ankara

Telefon BüroEv

10 55 8212 4152

M A K - D O KMakina MühendisliğiBasım Yayın /- r^ştırma

Dokümantasyon ve DanışmaM e r k e z i

Kalorifer ve su tesisatınızda:"emniyet edilir" bir malzeme kullanınız.

ECA Markası daima yüksekevsaf ve emniyet garantisidir.

E.C.A. PRES DÖKÜM SANAYİİ A.Ş MALTEPE • KARTAL

• ll.ANCH.tK —