1006 istanbul minareleri

7/27/2019 1006 Istanbul Minareleri

1/12


2/12restorasy n54

Yapm

Teknikleri Asndan


3/12restorasy n 55

Eski alardan bu yana nemli Bir kent olan stanbuldaki slami yaplarn en nemli rneklerindenCamilerin ayrlmaz paras minarelerin ortaya k ve tarihi sre iindeki geliimi oluturulantablo yardmyla zetlenmitir. Kgir minare rneklerinde geleneksel yapm teknii temeldenleme anlatlmtr. Yaplan Tipolojik alma ile elde edilen veriler dorultusunda geleneksel

yapm teknikleri hakknda genel bir deerlendirme yaplmtr.

Kvan H. Kuzm / MimarVakfar stanbul I.Blge Mdrl

STANBULMNARELER


4/12restorasy n56

slam cora yasnda mimarinin merkezini tekil edenbalca yap tiplerinden olan cami ve mescitlerin en

karakteristik unsurlarndan biri olan minare, bu yaplar iinsimgesel deer tamaktadr. yle ki minare, sz konusuyaplara dnem ve slup zellikleri bakmndan belirli bir kimlik vererek, yaplar kent dokusunda daha anlaml hale getirir. Buzellii ile minare, kubbe, eyvan, ta kap ve dekorati ayrntlaraan grsel bir stnle sahiptir.1

Tarihte ilk olarak kare kesitli olarak karmza kanminareler, (Bkz. Tablo.1.-1,2,3,4)zamanla malviya tipi, (Bkz.Tablo.1.-5,6,7)

ve konik - silindirik ekle dnmtr. Tarihisre ilerledike minare yksekliklerinin artt, gvdekalnlklarnn inceldii grlmektedir.

Konyadaki nce Minareli Medresenin minaresi veGaznedeki III. Mesut Camii minaresinin ere eden sonraki petek blmleri eitli nedenlerle yklm olup, her iki minarede deyklan blm tamamlama yoluna gidilmemi, ere e kotubasit bir rt ile kapatlarak mevcut halleriyle korunmutur.(Bkz. Tablo.1.-10,14)

Osmanl minarelerinde petek ve alem ksm dierrneklerine gre daha uzun tutulmutur. Osmanl mimarisininbu zellii daha yksek ve gvde kalnl daha ince minareretmesinde katk salamtr. (Bkz.Tablo.1.-15,16,17)

slam cora yasnda, Mimar Sinann stanbulSleymaniye Camii ve Edirne Selimiye Camii ile minareler, engzel rneklerini vermitir.(Bkz.Tablo.1.-16,17)

stanbul ehri, Milattan nce 5500 yllarndan gnmzekadar nemli bir merkez olmu ve arkl birok kltre evsahiplii yapmtr. 1453 stanbulun ethi ile birlikte Kentteou vak olan cami, medrese, imaret, sbyan mektepleri,hastane, kpr, su kemerleri vb. sosyal, salk, eitim ve kltrelalanda hizmet verecek birok eser ina edilmitir.

Bu eserler iinde zellikle camilerdeki minareleronksiyonlar, ina teknikleri ve ssleme zellikleriyle ile byk

nem tamaktadrlar.

STANBUL MNARELERNN BLMLER

stanbul Minareleri mimari olarak 9 blmden oluur.Bunlar temel, kaide, pabu, gvde ere e, petek, klah, alem,merdivenlerdir.

Minare temelleri toprak altnda kald iin ekli, derinliive rgs hakknda bilgimiz snrldr. Temeller; kaideninplan ve boyutlarna, zemin yapsna bal olarak deierek

kaideye gre genellikle ampatmanl olarak byyerek ekilalr. Genellikle 2 veya 3 ampatmanldr. Minareler basamaklara

1 H.Ayverdi, (1985) , Osmanllarda Minare Makaleler, stanbul,60.

Sultan Ahmet Camii


5/12restorasy n 57

bal olarak; yedekli ve yedeksiz, d duvarlarna bal olarak dagmlekli ya da gmleksiz olarak ina edilir.

Minareyi ii bo silindir olarak kabul edersek, merdivenbasamak rgs ile silindirin i boluun yaklak %30

ile %50 dolu hale gelmektedir.Genellikle minarenin petek ksmlar gnmze orijinal olarak ulaamamtr. Petek duvar,gvde duvarna gre daha ince olmasndan, i blmndebasamaklarn devam etmemesinden ve ere e kap boluununda bu blmde yer almasndan dolay statik adan zay kalmaktadr. Bu yzden minarenin petek blmleri deprem,rzgr etkisinde ilk zarar gren blm olmutur.

STANBUL MNARELER

stanbulun 1453teki ethinden itibaren, ehirdeyaptrlan minarelerin balcalarn, bal olduklar camilerinbyklne gre ayrlmas tercih edilmitir. Her ne kadarbyk camilerin minareleri ile u ak mescitlerin minareleriarasnda ortak zellikler bulunmakta ise de, her gurubunkendine zg nitelikleri de vardr. Mimar Sinan devrinekadar stanbulda ina edilen minareler seltin camilerine aitolanlarna oranla az bir deiiklik ile zamanmza kadar gelmiolmalaryla birlikte, geneli vzera cami olan orta byklktekicamilerin iinde zgn minaresini hala koruyan ok azdr. Fakatsonraki dnemlerde onarma urayan minarelerin dikkatliincelenmesi, bunlarda 15-16. yzyllara ait ksmlarn varlnortaya koymaktadr. Bu devirde byk ta minarelerin yan sra,daha u ak lekte birtakm tula minareler de yaplmtr. Budevre ait ahap minarelerden hibir iz kalmamtr. Yalnz baz

mescitlerin kk minarelerini, zamann ahap minarelerinin,ta ve tuladan yaplm kopyalar olarak kabul edebiliriz.2

Tablo, 1- Minarelerin Tarihi Srete geliimi (Cz. K. H. KUZM)

ekil, 1- Minarenin Blmleri (z. K.H. Kuzm)

2 Semavi Eyice, (1963), stanbul Minareleri,Gzel Sanatlar Akademisi Trk Sanat Tarihi Enstits Yaynlar:1, Berksoy Matbaas, stanbul,s.8.


6/12restorasy n58

1.FETHTEN SNAN DEVRNE KADAR

Bu dnemde eski bir Bizans Kilisesinden camiye evrilenArap Camiinin an kulesi klah ve alem eklenmek suretiyleminareye evrilmitir. (Bknz. Tablo.2- B.F.1)Bu dnemdengnmze ulaabilen minareler incelendiinde tek ere eliolular ve ere e altlarnda gvde blmnde sslemeleridikkat ekmektedir.

stanbulda zellikle vezirler tara ndan, XV.-XVI. yzylbalarnda ina ettirilen minarelerin ounun dnemselzgnl bozulmutur. Minarelerde sadece kaide ve kpblmlerinde yapld dnemin izlerini bulmak mmkndr.3

Davut Paa ve Smbl E endi Cami minarelerinde pabublmlerindeki yedi sekizli (ksa baklaval) geiler dnemininzelliini yanstmaktadr.

2.MMAR SNANDAN LALE DEVRNE KADAR

XVI. yzyln ilk yarsnn ortalarndan itibaren Mimar Sinantara ndan inasna balanan binalar ile Osmanl mimarisininklasik devri balar. Sinan ve onu takip eden Davud Aa, DalgAhmed Aa ve Mehmed Aa gibi mimarlar eski tarz devamettirmilerdir. Bu bir buuk yzyl iinde stanbulda birok Cami ina edilmi ve birok yangn ve depremlere ramenbunlardan byk ksm zgn minareleri ile zamanmza kadargelebilmitir. Bu dnemle birlikte, minare gvde aplarndaincelme balamtr. ere elerin altndaki stalktitlerdeuygulanan sarktmalar (pskl) ile grsel zenginlik artrlmtr.4 3.LALE DEVRNDEN GNMZE KADAR

Tablo, 2- stanbul Kagir Minareleri (Dz. K.H.Kuzm)

3 S. Eyice,a.g.e.,s.13.4 S. Eyice,a.g.e.,s.20-21.

Resim,1-Sultanahmet Camii (Foto:M.Sav)


7/12restorasy n 59

XVIII. yzyln ilk yarsndan itibaren Osmanldagrlmeye balanan barok slubun ksa zamanda tamamenbenimsenmesi sonucu minarelerde bu slupla yaplmayabalanmtr. Bu akmn etkisi ile mmkn olduunca inceve bezemeli minareler ina edilmitir. Fakat bu byklkteolan minareler ince yaplmlar ise de eskisine oranla dahasadedirler. Trk sanatnda bat sluplarnn etkisi ile yerleenbarok ve ampir sluplarn, XIX. yzyl ortalarndan itibarenise eklektik (karma) slubun takip ettii grlr. Yarm yzyldaha devam eden eklektik devirde her devirden ve sluptaneler karma ekilde stanbul Minarelerinde uygulanmtr. Buuygulamalardan sonra, Trk mimarlar arasnda yeni klasik akmbaladysa da srekli ve etkili olmamtr.5

Osmanllarda eski uzunluk birimlerinden bina ve mimararn 75,8 cm.dir. 2,5 mimar arn, 1,895 m. yani, 1 kulatr.6

Tablo 2 deki minarelerin metrik sistemdeki uzunluklar eskil birimlerine evrilerek deerlendirildiinde net rakamlaraulalmaktadr. Bu l birimleri, yapda kullanlan malzeme,yapm teknolojisi kadar nemli bir bulgudur. Medeniyetlereve devirlere zg olarak arkl l birimleri kullanlddnldnde, stanbul minarelerinde ulalan bu veriler,eserlerin Osmanl medeniyetinin birer rn olduunuvurgulamaktadr. Bunlardan birka aada rneklenmitir.

Eski bir Kilise olan Arap Camii (B.F.1) Minaresi can kulesindenevrilen bir yapdr. Osmanl eki klah ve alemiyle toplam minare37,87 metre = 50 mimar arn = 20 kula uzunluundadr.Eminn Beyazt Camii (B.F.2) Minare ykseklii 54,68 metre =72,1 mimar arn = 28,9 kula uzunluundadr.

Sleymaniye Camii iki ere eli (B.L.3) minaresi 55,32metre = 73 mimar arn, ere eli (B.L.4) minaresi 76,09metre = 100,4 mimar arn uzunluundadr. Fatih Camii (B.L.2)minaresi 76,52 metre = 100,9 mimar arn uzunluundadr.

Suadiye Camii (O.L.11) Minaresi 24,98 metre = 33 mimararn uzunluundadr. Mimar Sinan Mescidi (M.S.5) minaresininere e penceresi 0,77 cm. = 1 arn, gvdesi 4,58 m = 6 arn,toplam minare 12,19m = 16,1 mimar arn uzunluundadr.

STANBUL KGR MNARELERNN GELENEKSEL YAPIMTEKNKLERNN NCELENMES

Minarenin ana malzemeleri; ta, talar yatayda ve dikeydebalayan metal aksam; kenet, zvana ve dolgu malzemesi,yaptrc olarak kullanlan horasan har ve kurundur. Resim,5

Basamak varsa yedek basamak ve ayn kottaki d

duvarlarn birlemesi ile oluan sisteme minarede kur denir.

5 S. Eyice,a.g.e.,s.35-36.6 M.Sertolu, (1986),Osmanl Tarih Lgat,stanbul, s. 19; A.lgen, (1996) Klasik Devir Minareleri, Osmanl Cami plannda MinareninKonumu, Alfa Basm Yaym Datm, stanbul.

Resim,2-Bayezid Camii (Foto:M.Sav,2008).


8/12restorasy n60

Kurdaki basamak ve duvar oluturan talar genellikle yekpare

byk paralar eklinde rgye sokulur. Kurda basamak ve

d duvar talar kenet vastasyla yatayda balanr. malattakullanlan suyu alnm dvme demir kenetlerin taa giren az

ksm zvana benzeri ie doru genilemektedir.

Bir st kura geilirken zvanalar devreye girer. Zvanalar

ise kurun dklerek tala birletii noktada kma olmamas

iin yuvada di olacak ekilde hazrlanmtr.

Zvanalar minare duvar rgsnde dikey ve yatay gelebilecek

deprem ykne kar almaktadr.

D duvar rgsndeki talar, derzler st ste gelmeyecek

ekilde artmal olarak rlr. Basamaklar da d duvara 10-15

cm girecek ya da d duvar boyunca (25-30 cm) yerletirilir.

Yedekli, yedeksiz gmlekli, gmleksiz olarak ina edelin 4

arkl tablodan da anlald gibi en zay rg yedeksiz olarak

ina edilen statik olarak en salkl olanda gmlekli ve yedekli

olandr.

Yedekli basamak rg sisteminde 2-3 basamakta bir

ekirdekli basamak yedek basaman stne bindirilir. Yani

minareye karken iki ekirdekli, bir ekirdeksiz basama

grmekteyiz. ekirdekli ve ekirdeksiz basamak yan yana

rgye sokulabilecei gibi ann byk tutulduu durumlardaaraya dolgu malzemesi gelebilmektedir. Araya dolgu olarak tek

Resim,3-Sleymaniye Camii,minare (V..1.B.M.A.1969)

Resim,4-Fatih Mimar Sinan Mescidi (V..1.B.M.A.1967 onarm)

ekil, 2- Ta Minarelerin Ana rg Elemanlar (z. K.H.KUZM) ekil, 3- Yedek basamakl Minare ardk iki kur plan (z. K.H.KUZM)


9/12restorasy n 61

para ta ta gelse buna 2. yedek basamak diyemeyiz.

Minare ere e konsollarnn dikeyde bast nokta

olmadndan (Baknz ekil.6)yer dzlemine ters ynde birkuvvet oluacaktr. Bu noktada seri bir ekilde petek imalatyaplarak kuvvet dengelenir. Petek imalat yaplmadan, ere edeyk arttrc ere e korkuluu imalat yaplmamaktadr. ekil.6:

Minareler geleneksel imalat tekniimiz asndan tmdetaylar iinde barndran, dnem teknolojisinin en stnoktada kullanld yaplardr. Minaredeki yk, basamaklar ileekirdee ve yan gvde duvarlarna aktarlarak zemine kadar

ulatrlr.

Minareler; klliye iindeki en yksek noktay

oluturmaktadr. Uzunluuyla siluet iinde dikkat ekiciolmalarnn yan sra, grsel adan bezeme zelliklerini dezaman zaman bnyelerinde barndrabilirler. zellikle, ere eblm sslemenin en youn kullanld blmdr.

Yakn dnem minarelerinde tayclk gvdeden ok ekirdek ve merdivenlerden oluan sarmal blme aktarlmtr.Bu husus merdiven basaman yedek ksmnn daha geni alyaplarak dolu i blm artrlmasyla salanmtr.

Resim,5- Edirnekap Mihrimah Sultan Camiinden yedek basamak imalat ve gmlekli kaide kaide plan

ekil, 4- Basamak ve gmlek Sistemine gre Minare gvdesi Plan Kesiti (z. K.H.KUZM)


10/12restorasy n62

NOT

Semavi Eyicenin stanbul Minareleri adl eserindeki snfandrmaya

gre bir deerlendirme yaplarak Tablo.2 oluturulmutur. Tablo

olutururken Minare seiminde Vakfar Blge Mdrl arivinde izimi

yaplan yaplar ele alnmtr. 74 adet minarenin izimleri, kullanlarak

oluturulan tablodaki Ayaso ya Cami Minaresi ve ehzade Cami

Minaresi izimleri iin stanbul Vakfar Blge Mdrl arivindeki

ozalit projeler, dier Cami Minarelerin izimleri iin ise Vakfar Blge

Mdrl Dijital Arivinden aydalanlmtr.

Minareler; bal bulunduklar camilerin byklklerine gre byk

camilerin minareleri (B), orta byklkteki camilerin minareleri (O),

mescit minareleri (M) har i ile kodlanmtr. Yapm tarihlerine gre ise;

Fetihten Sinan Devrine kadar (F), Mimar Sinandan Lale devrine kadar

(S), Lale Devrinden gnmze kadar (L) har i ile kodlanmtr. rnein

Sleymaniye Camii minaresi byk cami ve Mimar Sinandan Lale devrine

kadar olan sre iinde yapldndan (B.S.3 ve 4) kodu alarak tablodaki

sra say rakam da sonuna eklenerek belirtilmektedir.

ekil, 5- Yedek basamakl Minare kur planlar (z. K. H.KUZM)

ekil, 6- Minarede statik hareketler (z. K. H. KUZM)


11/12restorasy n 63

1.FETHTEN SNAN DEVRNE KADAR

B.F.1. Arap Cami Minaresi

B.F.2. Beyazt Cami Minaresi

B.F.3. Yavuz Sultan Selim Cami Minaresi

O.F.1. Akpaa Cami Minaresi

O.F.2. Ali Pertek Cami Minaresi

O.F.3. Davutpaa Cami Minaresi

O.F.4. Smbl E endi Cami Minaresi

O.F.5. Firuzaa Cami Minaresi

O.F.6. Seluk Sultan Cami Minaresi

O.F.7. Piri Mehmet Paa Cami Minaresi

M.F.1. Fatih Cami Minaresi (Mescit-Bykekmece)

M.F.2. Tabakc Yunus Cami Minaresi

M.F.3. Sar Beyazd Cami Minaresi

M.F.4. Karaali avu Cami Minaresi

2.MMAR SNANDAN LALE DEVRNE KADAR

B.S.1. ehzade Cami Minaresi

B.S.2. skele Mihrimah Cami Minaresi

B.S.6. Yeni Valide Cami Minaresi

B.S.3. Sleymaniye cami minaresi (2 ere eli)

B.S.4. Sleymaniye cami minaresi (3 ere eli)

B.S.5. Ayaso ya Cami Kuzeybat Minaresi

O.S.1. Haseki sultan cami minaresi

O.S.2. Hadm brahim Paa Cami Minaresi

O.S.3. Sinan Paa Cami Minaresi

O.S.4. Ferruh Kethda Cami Minaresi

O.S.5. Fndkl Molla Celebi Cami Minaresi

O.S.6. Bali Paa Cami Minaresi

O.S.7. Zal Mahmut Paa Cami Minaresi

O.S.8.Sokullu Mehmet Paa Cami Min.

O.S.9. Kl Ali Paa Cami Minaresi

O.S.10. emsipaa Cami Minaresi

O.S.11. Nianca Mehmet Paa Cami Minaresi

O.S.12. Kazasker vaz E endi Cami Minaresi

O.S.13. inili Cami Minaresi

M.S.1. Takkeci Mescidi Minaresi

M.S.2. Helvacba Cami Minaresi

M.S.3. rakc Hasan Paa Cami Minaresi

M.S.4. Katip Muslahattin Cami Minaresi

M.S.5. Mimar Sinan Mescidi Minaresi

M.S.6. Ramazan E endi Cami Minaresi

M.S.7. Tavai Hasan Aa Cami Minaresi

M.S.8. Nesliah Sultan Cami Minaresi

M.S.9. Saha Muhittin Cami Minaresi

M.S.10. Arakiyeci Cami Minaresi

M.S.11. Hac Hsrev Cami Minaresi

M.S.12. Kzl Mescit Minaresi

M.S.13. mer Avni Cami Minaresi

M.S.14. Malc Mehmet Paa Cami Minaresi

3.LALE DEVRNDEN GNMZE KADAR

B.L.1. Nuruosmaniye Cami Minaresi

B.L.2. Fatih Cami Minaresi

B.L.3. Mihriah Valide Sultan Cami Minaresi

B.L.4. Beylerbeyi Cami Minaresi

B.L.5. Selimiye Cami Minaresi

B.L.6. Dolmabahe Cami Minaresi

B.L.7. Byk Mecidiye Cami Minaresi

B.L.8. Pertevniyal Valide Sultan Cami Minaresi

B.L.9. Mihrimah Sultan Cami Minaresi (Edirnekap)

O.L.1. Krkba Cami Minaresi

O.L.2. Vasat Atik Ali Paa Cami Minaresi

O.L.3. Zeyrek Cami Minaresi

O.L.4. 3.Musta a skele Cami Minaresi

O.L.5. Hamidi Evvel Cami Minaresi

O.L.6. Cerrahpaa Cami Minaresi

O.L.7. De terdar Tahir Aa Cami Minaresi

O.L.8. Tev ikiye Cami Minaresi

O.L.9. Vak Gureba Cami Minaresi

O.L.10. Kk Mecidiye Cami Minaresi

O.L.11. Suadiye Cami Minaresi

M.L.1. Kumrulu Mescit Minaresi

M.L.2. Hac Beiraa Cami Minaresi

M.L.3. Kk E endi Fevziye Cami Minaresi

M.L.4. Bala Sleyman Aa Cami Minaresi

M.L.5. Bedrettin Cami Minaresi

M.L.6. Erturul Tekke Cami Minaresi

M.L.7. Sitti Hatun Cami Minaresi

TABLO 2 deki MNARELER


12/12

KAYNAKLAR A.lgen, (1996) Klasik Devir Minareleri, Osmanl Cami plannda Minarenin Konumu, Alfa Basm Yaym Datm, stanbul.

E.H.Ayverdi, (1985) , Osmanllarda Minare Makaleler, stanbul.

M.Sertolu, (1986),Osmanl Tarih Lgat, stanbul.

Semavi Eyice, (1963), stanbul Minareleri, Gzel Sanatlar Akademisi Trk Sanat Tarihi Enstits Yaynlar:1, Berksoy Matbaas, stanbul

1006 istanbul minareleri

Documents