10/17/2011 2 su hoat dong thong nhat cua... · • Ở động vật bậc thấp cấu tạo và...

10/17/2011

1

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí2

Lắng nghe trong bóng tốiTrong màn đêm, một con cú (Asio otus) có thể bắt một con chuộtbằng cách định hướng dựa vào những âm thanh do con chuột gâyra khi nó di chuyển. Sự phân tích chính xác những âm thanh hạnchế cho thấy năng lực kinh ngạc của bộ não


Sư tiến hóa của hê thần kinh

• Động vật đơn bào chưa có hê thần kinh, cơ thêliên hê với bên ngoài thông qua dịch nội bào.

• Trong quá trình tiến hóa của hê thần kinh có thêchia làm 4 giai đoạn chính• 1. Cấu tạo mạng lưới• 2. Cấu tạo dạng chuỗi hay hạch• 3. Cấu tạo dạng ống• 4. Dạng cấu tạo có bô não hoàn chỉnh




Cấu tạo mạng lưới• Cấu tạo mạng lưới có ở những động vật bậc thấp, ví

dụ thủy tức (Hydra), sứa (Medusa).• Hê thần kinh do các tê bào thần kinh nằm rải rác

khắp cơ thê, phát nhánh tỏa ra mọi hướng va nối vớinhau thành mạng lưới.

• Ở kiểu cấu tạo này, khi cơ thê bị kích thích tại mộtđiểm, xung động thần kinh sẽ lan tỏa khắp thân.

• Ở động vật bậc cao như người, cấu tạo của các đámrối thần kinh ở ngoại biên là sư phản ánh của cấu tạonguyên thủy này


Cấu tạo dạng chuỗi hay hạch• Cấu tạo dạng chuỗi như ở giun tròn (Annelida), thân

đốt (Arthropoda).• Các tê bào thần kinh tập hợp lại thành các hạch thần

kinh, các nhánh tư các hạch phát ra đa có định hướng côđịnh hơn. Ứng với cấu tạo đốt của cơ thê, mỗi đốt có mộthạch tạo thành chuỗi nằm dọc cơ thê.

• Ở kiểu cấu tạo này xung thần kinh không lan tỏa khắpcơ thê mà khu tru tại từng phần nhất định.

• Thường các hạch đầu phát triển hơn va các hạch nàysẽ là tiền đê cho sư hình thành não bô vê sau

10/17/2011

2


Cấu tạo dạng ống• Kiểu này xuất hiện ở những động vật có dây sống như cá

lưỡng tiêm (Amphioxus) nó liên quan đến hê vận động cơ -xương.

• Ở những động vật bậc cao va con người, ống thần kinh hoànthiện thành tủy sống lưng (ở phân thân của động vật), được bảo vêtrong cột xương sống va phát ra các dây thần kinh chui qua cộtsống đê ra ngoài điều khiển cơ thê.

• Chức năng vận động bằng cơ vân cũng hoàn thiện.• Phía đầu ống thần kinh đa xuất hiện mầm mống của não bô,

thường được gọi là các bọng não trước, bọng não giữa va bọngnão sau.

• Cho đến lớp bo sát cấu tạo của não cũng còn đơn giản, chưahoàn chỉnh.



Dạng cấu tạo có bô não hoàn chỉnh

• Dạng này chu yếu ở chim (Aves) va thú(Mammalia), sư phát triển của não bô liên quan mật thiếtvới sư hoàn thiện cấu trúc, chức năng của các cơ quancảm giác ở động vật.

• Lúc đầu bọng não trước phát triển hơn cả, liên quanđến chức năng thính giác va thăng bằng của đời sốngdưới nước, dần dần não sau phân hóa thành hành tủy vatiểu não.

• Hành tủy là trung khu của một loạt các chức năng cơbản của hoạt động sống (chức năng thực vật) như hô hấp,tuần hoàn, tiêu hóa…






10/17/2011

3


Sự tăng thể tích hộp sọ


Cấu tạo bô não hoàn chỉnh


Dạng cấu tạo có bô não hoàn chỉnh• Khi đời sống chuyển dần lên cạn, các cơ quan thu cảm được

hoàn thiện thêm.• Não trước được phát triển thành não khứu, não trung gian

va đại não (hay não tận). Não khứu có một lớp chất xám phu lên,vê sau khi đại não phát triển não khứu cùng với lớp chất xámcuộn vào trong, gọi là vo não cũ (paleocortex).

• Các trung khu trong bô não cũng dần dần được hoàn chỉnh,não thính giác lúc đầu ở bọng não sau rồi tiếp tục phát triển cả ởbọng não trước va giữa. Não thi giác thi phát triển tư bọng nãogiữa va tiếp tục cả ở não trước.

• Não tận được bao phu một lớp chất xám mới va phát triểnthành đại não va vo não mới (neocortex)


Sư phát triển của não người


Hệ thần kinh• Hê thần kinh của động vật có xương sống phát

triển tư lá phôi ngoài• Hệ thần kinh (nervous system) của người là hệ

cơ quan phức tạp nhất của cơ thể, được tạo nên mộtmạng lưới các bào thần kinh gọi là neuron và rấtnhiều tế bào thần kinh đệm.

• Trung bình mỗi neuron có khoảng 1000 điểmtiếp xúc với các neuron khác, tạo nên một hệ thốngliên lạc phức tạp.

CNS

PNS

Cấu trúc hê thần kinh

Cấu tạo đại cương của hê thần kinhgồm hai bô phận chính:

•Bô phận thần kinh trung ương (CNS)•Bô phận thần kinh ngoại biên (PNS)

10/17/2011

4

Hệ nội tiết


Nhiều động vật sửdụng pheromone đểđánh dấu lãnh thổ, cácgiống cọp cái (Pantheratigris) sử dụng nướctiểu để đánh dấu vàocây, trong đó có chứapheromone được tiếttừ một tuyến có mùi ởthân sau

(Panthera tigris)


Hệ nội tiết (EndocrineSystem)

• Tuyến nội tiết là những tuyến không có ống dẫn, chấttiết đổ thẳng vào máu, gọi là kích tố nội tiết (nội tiết tốhoặc hormone). Chúng khác hoàn toàn với các tuyếnngoại tiết.

• Tuyến ngoại tiết là những tuyến có ống dẫn, chất dịchtiết theo ống dẫn đổ vào các xoang trong cơ thể (nhưcác tuyến tiêu hoá, tuyến sinh dục) hoặc đổ ra ngoàida, niêm mạc (như tuyến mồ hôi tuyến nước mắt).


Hệ nội tiết (EndocrineSystem)

• Trong quá trình tiến hoá, cơ thể động vật phát triển từđơn bào đến đa bào có kích thước lớn. Sự tăng lên vềsố lượng, kích thước các mô và toàn cơ thể, gắn với sựhoàn thiện chức năng.

• Để đảm bảo tính thống nhất trong hoạt động và thíchnghi được nhanh chóng với các biến đổi từ môitrường, cơ thể cần một sự điều hành nhanh, nhạy vàtinh tế. Cùng với hệ thần kinh, hệ nội tiết tham gia quátrình điều hành đó.

• Cùng với các xung động thần kinh, tạo thành một cơchế chung điều hoà các quá trình sinh học trong cơ thể,gọi là cơ chế thần kinh – thể dịch.


Hệ nội tiết ở Động vật khôngxương sống

• Ở động vật bậc thấp cấu tạo và chức năng củahệ nội tiết còn chưa hoàn chỉnh, chỉ có một vàituyến ở sâu bọ, côn trùng và giáp xác chất tiếtchủ yếu là các feromon.


Bướm cái của tằm tiết ra Bombikol,nhằm quyến rũ bướm đựcOng thợ đánh dấu đường bằngGeranion.Ong chúa tiết ra 9 – xetodecanic nhằmức chế quá trình phát triển buồng trứngcủa ong thợ và quyến rũ ong đực khigiao phối.

10/17/2011

5


Cơ chế hormon kiểm soát quá trình biếnthái của bướm tằm, Bombyx mori.

Quá trình hormon điềukhiển lột xác (ecdysone),được tổng hợp bởi tuyếntrước ngực (prothoracicgland), gây ra sự lột xác khigiải phóng, juvenilehormone, được tổng hợpbởi tuyến gần não gọi làcorpora allata, xác định kếtquả của một quá trình biếnthái.


17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí27 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí28

Cấu tạo của Juvenile hormone(JH)

3

O

COOCH

Mức độ cao của juvenile hormone ức chế quá trìnhhình thành nhộng (pupa) và cá thể trưởng thành.Do đó tại những bước cuối của quá trình biến tháiđiều quan trọng là tuyến corpora allata không tổnghợp một lượng lớn juvenile hormone.


Ecdyson và dẫn xuất

HO

HO

O

OH

OH

OH

HO

HO

O

OH

OH

OHHO

Được tạo ra ở cơ quan Thoracic của côn trùng. Ecdyson vừa kíchthích biến thái vừa gây lột xác. JH ức chế sự biến thái nên đượccoi là chất đối kháng với Ecdyson.

Ecdyson 20-Hydroxyecdyson


Sư lột xác theo chuky trong suốt đờisống trưởng thànhcho phép con vật sinhtrưởng trong thờigian ngắn giữa lần lộtbô xương ngoài cũ,cứng va lần làm chocứng bô xương mớilớn hơn.

10/17/2011

6


Hệ nội tiết ở động vật bậccao

• Hệ nội tiết là hệ thống các tuyến trong cơ thể người và động vậtbậc cao. Chúng được hình thành từ các tế bào tiết điển hình, mộtphần nhỏ từ các tế bào thần kinh tiết.

• Hệ nội tiết bao gồm: tuyến yên, tuyến giáp trạng, tuyến cận giáptrạng, tuyến tuỵ, tuyến thượng thận, tuyến sinh sản, tuyến ức,tuyến tùng.

• Các mô nội tiết cư trú ở các cơ quan cũng có chức năng nội tiếtnhư dạ dày mô nội tiết tiết gastrin, lớp nội mạc tử cung có mô nộitiết sản xuất ra prostaglanding F2α v.v.

• Hầu hết các đáp ứng của tuyến nội tiết chậm nhưng có tác dụnglâu dài.


Hệ nội tiết ở động vật bậccao

• Hormone do các tuyến nội tiết sinh ra thường với mộtlượng rất ít, nhưng có tác dụng sinh lý rất lớn, ở mộtphạm vi rộng. Nó ảnh hưởng đến hoạt động của nhiều cơquan, bộ phận, như làm tăng giảm trao đổi chất; đếnnhiều quá trình tổng hợp và phân giải các chất dinhdưỡng.

• Tuyến nội tiết được chia ra thành 3 loại: tuyến nội tiếtkiểu nang (tuyến giáp trạng), tuyến kiểu lưới (tuyến trênthận, tuyến cận giáp trạng), tuyến tản mác (tuyến dịchhoàn, tuyến noãn sào)


Hormone là hoạt chất có hoạttính sinh học cao được hìnhthành trong mô hay một nhóm tếbào (thường được vận chuyểnbằng đường tuần hoàn đếnnhóm tế bào khác cùng cơ thể)có tác dụng đặc hiệu kích thíchhoặc ức chế các tế bào đích.Hormone đóng vai trò quan trongtrong việc điều hòa các hoạtđộng cơ bản của cơ thể như traođổi chất, phát triển, sinh sản.

Hormone


Hai thuộc tính của hormon

Tính đặc hiệu (specificity): có hiệu quả mộtcách chọn lọc. Cơ sở phân tử: thụ thể, sản phẩmtương ứng ở cơ quan đích. Tính khuếch đại (amplifying capacity): một

lượng nhỏ hormon tạo một phản ứng ảnh hưởng toànthân. Một phân tử hormon kích thích cho sự hìnhthành >1 triệu phân tử sản phẩm ở tế bào đích.


Phân loạihormon


4 nhóm hormone• 1. Hormone dẫn xuất từ acid béo

• prostaglandin• juvenile hormone của côn trùng

Juvenile hormone

A prostaglandin(a) Hormones dẫn xuất từ acid béo

10/17/2011

7


4 nhóm hormone• 2. Hormone steroid

• Chế tiết bởi miền vỏ tuyến thượng thận, buồngtrứng, tinh sào

• Hormone lột xác của côn trùng

Hormone lột xác(ecdysone)

Cortisol Estradiol

(b) Steroid hormone17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí38

4 nhómhormone

• 3. Hormone là dẫnxuất của acid amin• thyroid hormone• epinephrine (adrenalin)

Norepinephrine

Epinephrine

Thyroxine (T4)Thyroidhormone

Triiodothyronine (T3)(c) Dẫn xuất amino acid


4 nhómhormone

• 4. Hormon là Peptide vàprotein• antidiuretic hormone (ADH),

glucagon (peptide hormone)• insulin (protein)

Oxytocin ADH

(d) Peptide hormone


Bệnh Parkinson

•Mohammad Ali run rẩy vìbệnh liệt rung Parkinson khimang đuốc chạy để thắpngọn lửa Thế Vận Hội mùahè Alanta 1996, tay trái bịliệt nặng, tay phải cầm đuốc


Addison’s disease• tiết ít Glucocorticoid (suy tuyến trên thận hoặc

thiếu ACTH, hoặc không đáp ứng ACTH)• Yếu cơ, huyết áp thấp, đường huyết thấp, thèm muối• Biếng ăn, giảm cân, mệt, khó chịu• Buồn nôn, tiêu chảy, đau bụng, sốt• Cortisol thấp, ACTH cao• Tăng sắc số da (ACTH → MSH)• Điều trị: Glucocorticoid, androgen


John Kennedy Tổng thống Mỹ, một bệnh nhânđiển hình của hội chứng Addison ngay từ khi 30tuổi

10/17/2011

8


Androgen có thể là doping

Ben Johnson, VĐV chạynước rút (100m) Canadabị truất quyền thi đấu vìdùng doping là androgen(anabolic steroid – steroidkích thích quá trình đồnghoá).


Androgen – doping lợi ích trướcmắt, tác hại lâu dài

Androgen làm tăng sinh mô cơ, khả năng hoạt động thểlực và phục hồi, nhưng hậu quả là, nữ thì nghiện, khàntiếng, nam hoá, hiếu chiến, phì đại âm vật, vô sinh; namthì sẽ bị teo cơ, teo tinh hoàn, vô sinh

HeHeää thuthuïï cacaûûmmSensorySensorySystemSystem


Heä thuï caûmه Heä thuï caûm hay coøn ñöôïc goïi baèng caùc teân

khaùc nhau nhö cô quan caûm giaùc, cô quanphaân tích, giaùc quan, thuï quan.

ه Heä thuï caûm laø cô quan chuyeân traùch goàmnhöõng teá baøo ñaõ bieät hoùa ñeå tieáp nhaän kíchthích töø moâi tröôøng beân ngoaøi vaø beân trongñoái vôùi cô theå.

ه Moâi tröôøng soáng luoân bieán ñoåi (caû beân ngoaøivaø beân trong) ñoøi hoûi cô theå phaûi phaûn öùng ñeåthích nghi.

ه Ñieàu ñoù ñaûm baûo cho tính toaøn veïn thoángnhaát cuûa cô theå ñoái vôùi moâi tröôøng, ñaûm baûosöï caân baèng cho caùc heä thoáng soáng ñeå toàn taïivaø phaùt trieån.


Caûm giaùcه Caûm giaùc laø söï baét ñaàu cuûa moät chuoãi caùc

quaù trình sinh hoïc phöùc taïp vaø tinh vi,ñem laïi cho ngöôøi vaø ñoäng vaät nhöõng hoaïtñoäng coù tính baûn naêng, taäp tính trong quaùtrình phaùt trieån chuûng loaïi vaø phaùt trieåncaù theå.

ه Nhôø söï hoaøn thieän veà caáu taïo cuûa heä thuïcaûm vaø heä thaàn kinh cao hôn, phöùc taïphôn so vôùi theá giôùi ñoäng vaät, con ngöôøingoaøi baûn naêng taäp tính coøn coù quaù trìnhtö duy tröøu töôïng. Ñaây laø moät böôùc nhaûyvoït cuûa quaù trình tieán hoùa caû veà löôïng vaøchaát, laøm cho con ngöôøi taùch ra khoûi theágiôùi ñoäng vaät.


Caáu taïo cô quan caûm giaùc

• Cô quan caûm giaùc ñieån hình thöôøng coù 3 phaàn:• Boä phaän ngoaïi bieân• Boä phaän daãn truyeàn• Boä phaän trung öông

10/17/2011

9


Xuùc giaùc

• Xuùc giaùc hay cô quan caûm giaùc da vaø noäitaïng baùo cho cô theå nhöõng caûm giaùc vachaïm, tieáp xuùc, noùng, laïnh vaø ñau.• Ñaây laø cô quan chieám dieän tích lôùn nhaát

cô theå (khoaûng 1,5 m2)å, moät mình noùchieám khoaûng 16% troïng löôïng cô theå

•


Da ngöôøi• Caáu taïo goàm ba lôùp:

• Lôùp bieåu bì (epidermis):• Lôùp da chính thöùc (Dermis)• Lôùp döôùi da (Hypodermis)


Lôùp bieåu bì•Coù nguoàn goác ngoaïi bì. ÔÛ ngoaøi cuøng, ñöôïc caáu taïotöø bieåu moâ deït taàng (4 lôùp).•Lôùp söøng: thöôïng taàng treân cuøng hoùa söøng, bong ratöøng phaàn.•Lôùp haït: goàm moät soá teá baøo deït, teá baøo chöùa nhieàuhaït Keratohyalin vaø tô tröông löïc•Lôùp Malpighi: goïi laø taàng sinh tröôûng, teá baøo taàngnaøy coù chöùa saéc toá melanin taïo maøu da. Lôùp bieåu bìdaøy hay moûng tuøy töøng vuøng da treân cô theå.•Lôùp ñaùy : ôû saâu nhaát, goàm moät haøng teá baøo hìnhtruï thaáp töï vaøo maøng ñaùy.•Bieåu bì haàu nhö khoâng cho nöôùc thaám qua, ngaêncaûn khoâng cho maát nöôùc cô theå qua hieän töôïng boáchôi


Lôùp bieåu bì


Bieåu bì• Bieåu bì laø bieåu moâ deït taàng coù söøng bao

phuû bao goàm chuû yeáu laø caùc teá baøo söøng,ngoaøi ra coøn coù ba loaïi teá baøo soá löôïng íthôn laø teá baøo saéc toá, teá baøo Langerhans vaøteá baøo Merkel.• Caùc teá baøo bieåu moâ coù tính hoùa söøng goïi laø

teá baøo söøng (keratinocyte).• Ngöôøi ta thöôøng phaân bieät da daøy khoâng coù

loâng vôùi da moûng coù loâng coù ôû nhieàu nôitrong cô theå


Teá baøo cuûa bieåu moâ

• Teá baøo söøng: Teá baøo chính cuûa bieåu moâ toång hôïpkeratin, moät protein sôïi giuùp cho da beàn vöõng vaøcoù khaû naêng baûo veä, coù tính chun giaõn, da coù theåtraûi roäng, bao phuû moät dieän tích lôùn trong caùctröôøng hôïp söng, phuø hay khi coù thai.

• Teá baøo saéc toá: toång hôïp melanin, saéc toá da giuùpbaûo veä da khoûi söï huûy hoaïi cuûa tia cöïc tím (UV).

• Teá baøo Langerhans: coøn goïi laø teá baøo tua nhaùnhcuûa bieåu moâ laø ñaïi thöïc baøo di cö töø tuûy xöôngvaøo, coù khaû naêng thöïc baøo caùc taùc nhaân xaâmnhieãm

10/17/2011

10



• Teá baøo Merkel : thöôøng coù ôû da daøynhö da baøn tay vaø baøn chaân, coùhình daïng khaù gioáng vôùi caùc teá baøosöøng nhöng trong baøo töông coù caùchaït ñaäm maøu.• Caùc ñaàu cuoái cuûa sôïi thaàn kinh taïo

neân caùc taän cuøng thaàn kinh caûmgiaùc hình ñóa ôû ñaùy caùc teá baøoMarkel


Maøu da

Phuï thuoäc vaøo 3 loaïi saéc toáHemoglobin: do maïch maùu da cungcaáp Melanin: do teá baøo saéc toá toång

hôïp Carotene: thu ñöôïc töø caùc thöïc

phaåm coù nguoàn goác thöïc vaät


Teá baøo saéc toá


Bieåu bì

• Töø lôùp bì trôû ra maët ngoaøi, bieåu bìcoù 5 lôùp:• Lôùp ñaùy (stratum basale)• Lôùp gai (stratum spinosum)• Lôùp haït (stratum granulosum)• Lôùp boùng (stratum lucidum)• Lôùp söøng (stratumcorneum)




10/17/2011

11


Lôùp ñaùy

• Lôùp ñaùy hay coøn goïi laø lôùp maàm(stratum germinativum) bao goàm moäthaøng raøo teá baøo vuoâng hay tuï ñôn, baétmaøu baz vaø ôû treân maøng ñaùy naèm giöõabieåu bì vaø bì.• Bieåu bì ngöôøi thöôøng ñöôïc taïo môùi theo

chu kyø khoaûng 15-30 ngaøy.• Taát caû caùc teá baøo ôû lôùp ñaùy ñeàu coù caùc

sieâu sôïi keratin trung gian, khi chuyeåntieáp leân beà maët, soá löôïng caùc sieâu sôïitrung gian gia taêng daàn.


Lôùp maàmLôùp ñaùy

Lôùp trong cuøng

Lôùp ñaùy (Stratum Germinativum)• Loaïi teá baøo• Teá baøo maàm (basal cells)• Teá baøo saéc toá• Teá baøo Merkel


Lôùp gai

• Bao goàm caùc teá baøo hình vuoâng hay ñadieän, coù nhaân ôû trung taâm, vaø caùcnhaùnh baøo töông coù nhieàu sieâu sôïikeratin.• Taïi caùc vò trí thöôøng xuyeân chòu nhieàu

ma saùt vaø ñeø neùn, lôùp gai daøy hôn.• Moïi hieän töôïng phaân baøo ñeàu xaûy ra

trong phaïm vi lôùp Malpighi bao goàm lôùpñaùy vaø lôùp gai.


Lôùp gaiVaøi teábaøo daøy

Lôùp gai (StratumSpinosum)• Teá baøo maàm (moät soá coù theå vaãn phaân

chia)• Teá baøo saéc teá & teá baøo Langerhans• Hình thaønh theå lieân keát


Lôùp haït

• Bao goàm 3-5 haøng teá baøo ña dieänñaõ deït ñi vaø trong baøo töông coùnhieàu haït öa maøu baz goïi laø haïtkeratohyalin


Lôùp haït

Lôùp haït (StratumGranulosum)

10/17/2011

12


Lôùp boùng

• Thöôøng coù ôû da daøy, coù bieåu hieäntrong suoát, laø lôùp moûng vôùi caùc teábaøo bieåu bì raát deït vaø öa maøu acid.• Beân trong caùc teá baøo ôû lôùp boùng,

caùc baøo quan vaø nhaân khoâng coønnöõa, baøo töông chuû yeáu chæ coù caùcboù sieâu sôïi keratin daøy.


Lôùp boùng

Lôùp boùng (Stratum Lucidum)


Lôùp söøng

• Coù 15-30 haøng teá baøo ñaõ bò keratinhoùa, deït, khoâng coøn nhaân, baøotöông chöùa nhieàu sieâu sôïi coù khaûnaêng khuùc xaï laø keratin, caùc teá baøonaøy coøn goïi laø caùc teá baøo coù söøng(horny cell). Caùc teá baøo naøy lieântuïc bong ra ôû beà maët lôùp söøng.


Lôùp söøng15-30 lôùp

Lôùp söøng (Stratum Corneum)


Lôùp bì hay da chính thöùc• Da laø moâ lieân keát coù nguoàn goác trung bì• Laø lôùp giöõa, ôû da ngöôøi vaø thuù khoâng coù

caùc teá baøo thuï caûm rieâng bieät. Caùc ñaàumuùt thaàn kinh toûa moät caùch töï do treân da.


Theå Meissner thu nhaän kích thích cô hoïc ma saùt.Theå Paccini thu nhaän kích thích cô hoïc aùp löïcTheå Krause thu nhaän kích thích nhieät ñoä laïnhTheå Ruffini thu nhaän kích thích nhieät ñoä noùngCaùc ñaàu muùt thaàn kinh thu nhaän kích thích ñau

10/17/2011

13


Theå Paccini

Theå Meissner


Lôùp da chính thöùc

• Ranh giôùi giöõa bieåubì vaø da chính thöùckhoâng baèng phaúng,caùc phaàn bì nhuù leângoïi laø nhuù bì (dermalpapilla) naèm xen giöõacaùc phaàn loõm xuoángcuûa bieåu bì ñöôïc goïilaø nhuù bieåu bì(epidemal ridge).


Nhuù bì

Nhuù bieåu bì

Lôùp nhuù

Lôùp löôùi

Bieåu bì


Vaân tay

Nhuù bieåu bì


Lôùp haï bì hay lôùp döôùi da• Ñöôïc taïo bôûi moâ lieân keát thöa coù chöùa

moät khoái caùc teá baøo môõ goïi laø moâ môõdöôùi da (panniculus adiposus).• ÔÛ taàng döôùi cuøng tieáp xuùc vôùi cô quan

beân trong cô theå. Trong lôùp naøy, coù caùccaáu taïo nhö loâng (pili), moùng (ungues)vaø caùc loaïi tuyeán nhôøn, moà hoâi, söõa.• Haï bì thöôøng khoâng ñöôïc xem laø thaønh

phaàn caáu taïo cuûa da, coù vai troø gaén keátda vaøo moâ keá caän moät caùch loûng leûo.


Bì

Haï bì

HaHaïï bbìì

10/17/2011

14


Loâng toùc

• Laø caùc caáu truùc söønghoùa, daøi, coù xuaátnguoàn töø bieåu bì. Maøusaéc, kích thöôùc, maätñoä loâng toùc khaùc nhautuøy thuoäc chuûng toäc,tuoåi taùc, giôùi tính vaøvuøng cô theå


Loâng toùc

• Moãi sôïi loâng moïc leân töø moät caáu truùc bieåu bìloõm vaøo, goïi laø nang loâng (hair follicle), khi coønôû giai ñoaïn taêng tröôûng coù ñaàu cuoái phình ragoïi laø haønh loâng (hair bulb). ÔÛ ñaùy haønh loâng coùnhuù loâng ( demal papilla).

• Khoâng coù maùu töø löôùi mao maïch, hay khoângcoøn nhuù loâng seõ daãn ñeán cheát nang loâng.

• Caùc teá baøo bieåu bì bao quanh nang loâng taïo neânchaân loâng (hair root) naèm beân trong da, seõ tieáptuïc phaùt trieån ñeå taïo neân thaân loâng (hair shaft)loä ra beà maët da.


Loâng toùc

ÔÛ caùc loâng daøy, caùc teá baøo cuûa vuøng trung taâm cuûachaân loâng ngay treân nhuù loâng phaùt trieån to leân, taïohoùc vaø hoùa söøng ôû möùc ñoä vöøa phaûi taïo neân tuûy loâng(hair medulla).Caùc teá baøo chaân loâng phaân baøo vaø bieät hoùa cho ra caùcteá baøo söøng hình thoi aùp saùt nhau, taïo neân voû loâng(hair cortex)


Loâng toùc

• ÔÛ phía ngoaøi voû loâng coù caùc teá baøo taïo bieåu moâbaùm dính loâng hay cutin loâng (hair cuticle) laølôùp teá baøo coù daïng hình vuoâng naèm ôû phaàn nöõatreân cuûa haønh loâng, sau ñoù chuùng seõ bieán ñoåithaønh truï.

• Caùc teá baøo ôû ngoaøi cuøng seõ bieät hoùa taïo baochaân loâng trong (internal root sheath) baoquanh toaøn boä ñoaïn ñaàu cuûa chaân loâng.

• Bao chaân loâng ngoaøi (external root sheath) lieântuïc vôùi caùc teá baøo cuûa bieåu bì.


Loâng toùc

• Bì bao quanh nang loâng laø moâ lieân keát ñaëc, taïoneân bao moâ lieân keát (sheath of connectivetissue).

• Bao quanh bao moâ lieân keát vaø noái bao moâ lieânkeát vôùi lôùp nhuù laø caùc boù sôïi cô trôn, ñöôïc goïilaø cô döïng loâng (arrector pili muscle). Caùc boùcô döïng loâng xeáp theo höôùng nghieâng, khi cothaét laøm döïng ñöùng thaân loâng leân.

• Söï co thaét cô döïng loâng gaây ra tình traïng noåida gaø hay noåi gai oác (gooseflesh).


Cô döïng loâng

10/17/2011

15


Moùng tay• Moùng (nail) laø moät taám teá baøo bieåu bì ñaõ

söøng hoùa, naèm ôû maët löng ñoát xa cuûa caùcngoùn tay, ngoùn chaân.• Ñoaïn gaàn cuûa moùng, naèm trong raõnh

moùng goïi laø reã moùng (nail root)• Thaân moùng (nail plate) töông ñöông vôùi

lôùp söøng cuûa da, naèm beân treân giöôøngbieåu bì goïi laø giöôøng moùng (nail bed).Bieåu moâ thaân moùng coù xuaát nguoàn töøneàn moùng (nail matrix)


Caáu truùc moùng tay


Caùc tuyeán cuûa da

• Tuyeán baõ (sebaceous gland)• Tuyeán moà hoâi (sweat gland)


Tuyeán baõ

• Naèm beân trong bì,coù ôû haàu heát vò trída treân cô theångöôøi.• Khoâng coù ôû caùc

vuøng da khoâng coùloâng, laø daïng tuyeánnang vôùi vaøi nangtuyeán ñoå vaøo moätoáng baøi xuaát ngaénvaø nhoû.


Nang tuyeán baõ• Tuyeán baõ laø tuyeán toaøn huûy

(holocrine), saûn phaåm laø moätphöùc hôïp lipid bao goàm caùctriglycerid, chaát saùp, chaát vaûy,cholesterol vaø caùc ester cuûanoù.

• Tuyeán baõ baét ñaàu hoaït ñoäng töøtuoåi daäy thì

• Chaát baõ lieân tuïc ñöôïc toáng rangoaøi, khi doøng chaát baõ khoângñöôïc baøi xuaát bình thöôøng thìseõ laø moät nguyeân nhaân gaây neânmuïn tröùng caù, laø tình traïngvieâm nang loâng maïn do ngheõntuyeán baõ, xaûy ra chuû yeáu ôû tuoåidaäy thì


Tuyeán moà hoâi

• Thaønh phaàn chính cuûa moà hoâi laø nöôùc,sodium chloride, urea, ammonia vaø aciduric. Löôïng sodium trong moà hoâi thaáphôn trong maùu.• Ngoaøi chöùc naêng maùt da, caùc tuyeán moà

hoâi coøn giöõ vai troø nhö laø cô quan baøitieát hoã trôï, thaûi loaïi moät soá chaát khoângcaàn thieát cho cô theå.• Tuyeán Moll ôû rìa mi maét vaø tuyeán raùy

tai laø caùc bieán theå cuûa tuyeán moà hoâi.

10/17/2011

16


Tuyeán moà hoâi

• Tuyeán moà hoâi coùnhieàu vuøng cô theå,ngoaïi tröø moät soávuøng nhö qui ñaàu.Chia laøm hai loaïi:• Tuyeán moà hoâi toaøn

veïn (Merocrine)• Tuyeán moà hoâi baùn

huûy (Apocrine)


Tuyeán moà hoâi baùn huûy• Coù ôû caùc vuøng naùch, quaàng

vuùvaø haäu moân. Tuyeán moàhoâi baùn huûy coù ñöôøng kínhto hôn (3-5mm).

• Caùc tuyeán baùn huûy coù ôû bìvaø haï bì, oáng baøi xuaát ñoå vaøonang loâng.

• Caùc tuyeán naøy tieát ra muøihoâi coù tính nhaøy, ban ñaàukhoâng coù muøi song sau ñoù coùmuøi khoù chòu do bò phaân giaûibôûi vi khuaån

• Muõi teân ñoû - caùc tuyeán moàhoâi baùn huûy

• Muõi teân xanh - Nang loâng


Tuyeán moà hoâi toaøn veïn

• Tuyeán moà hoâi toaøn veïnkhoâng keát hôïp vôùi nangloâng.

• Tuyeán moà hoâi toaøn veïnlaø tuyeán oáng ñôn ,xoaén.OÁng baøi xuaát tröïctieáp ra beà maët bieåu moâ,caùc oáng baøi xuaát khoângphaân nhaùnh.

• Chaát tieát cuûa tuyeán moàhoâi thöôøng khoâng coùtính nhaøy vaø thöôøng ítprotein.


Chöùc naêng cuûa da

• Da coù ba chöùc naêng chính:• Chöùc naêng baûo veä: choáng laïi caùc taùc

duïng cô hoïc, choáng söï xaâm nhaäp cuûavi khuaån vaø chaát ñoäc.• Chöùc naêng trao ñoåi chaát: nhö baøi tieát

moà hoâi, ñieàu hoøa thaân nhieät, laømnhieäm vuï hoâ haáp.• Chöùc naêng caûm giaùc: da ñöôïc coi laø cô

quan xuùc giaùc noùi chung, laø cô quancaûm giaùc nhieät vaø ñau


BoBoáánn loaloaïïii cacaûûmm giagiaùùcc chchíínhnh

1. Caûm giaùc ñauCaùc thuï theå tieáp nhaän kích thích gaây ra caûm giaùcñau laø caùc ñaàu muùt thaàn kinh khoâng coù baomyelin, phaân boá ôû nhieàu nôi trong cô theå.Trung khu ñau chính naèm ôû thalamus, ngoaøi racoøn coù ôû hypothalamus.Caùc kích thích gaây ñau khoâng ñaëc hieäu, caûm giaùcñau xuaát hieän laø moät cô cheá töï veä, coù yù nghóasinh quan troïng. Phaûn öùng traû lôøi caûm giaùc ñau laømoät loaït phaûn xaï töï veä nhö taêng nhòp tim, tieátmoà hoâi, chaûy nöôùc maét, co ñoàng töû....


2) Caûm giaùc nhieätÑaùp öùng laïi söï thay ñoåi nhieät ñoä. TheåKrause thu nhaän kích thích nhieät ñoä laïnh,theå Ruffini thu nhaän kích thích nhieät ñoänoùng vaø coù theå ñaàu muùt taän cuøng caùcnhaùnh thaàn kinh ñaõ nhaän caùc kíchthích.

Thuï theå laïnh > thuï theå noùng

10/17/2011

17


3)Caûm giaùc cô hoïcCaûm giaùc cô hoïc do caùc thuï quan tieáp nhaänkích thích veà aùp löïc, ma saùt gaây ra:

Thuï quan ma saùt tieáp xuùc phaân boá ôû haäu moân.

Thuï quan aùp löïc phaân boá trong moät soá taïngroãng nhö daï daøy, ruoät, baøng quang, cung ñoängmaïch chuû vaø xoang ñoäng maïch caûnh.


4) Caûm giaùc hoùa hoïc

Vuøng nhaïy caûm hoùa hoïc thuoäctrung khu hoâ haáp ôû haønh tuûybò kích thích bôûi ion H+, gaâyphaûn xaï taêng hoâ haáp; ôû xoangñoäng maïch chuû vaø ñoäng maïchcaûnh, gaây phaûn xaï ñieàu chænhpH maùu. Thuï quan ôû daï daøytieáp nhaän kích thích cuûa HClgaây phaûn xaï môû cô voøng haï vò

Ñoùng vai troø raát quan troïngñoái vôùi caân baèng noâi moâi


Caùc giaùc quan ñaëc bieät

• Khöùu giaùc (Olfaction)

• Vò giaùc (Taste)

• Thò giaùc (Vision)

• Thính giaùc (Hearing)

• Traïng thaùi caân baèng(Equilibrium)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí100

CôCô quanquan khkhööuu giagiaùùcc ((MuõiMuõi))

• Khöùu giaùc laø moät trong naêm heä thuïcaûm ngoaøi. Cuøng vôùi vò giaùc tieáp nhaäncaùc kích thích hoùa hoïc thoâng qua muøivaø vò. Laø heä thuï caûm phaùt trieån sôùmnhaát trong quaù trình phaùt trieån chuûngloaïi

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí101

Boù thaàn kinh khöùu giaùc

Xöông böôùm

Maøng khöùu

CôCô quanquan khkhööuu giagiaùùcc ((MuõiMuõi))

• Khöùu giaùc laø moättrong naêm heä thuïcaûm ngoaøi. Cuøng vôùivò giaùc tieáp nhaän caùckích thích hoùa hoïcthoâng qua muøi vaø vò.

• Laø heä thuï caûm phaùttrieån sôùm nhaát trongquaù trình phaùt trieånchuûng loaïi

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí102

Caáu taïo• ÔÛ ñoäng vaät noùi chung, cô quan khöùu giaùc naèm trong hoá

khöùu. Ñeán nhöõng ñoäng vaät baäc cao, hoá khöùu phaùt trieånthaønh khoang goïi laø muõi.

• ÔÛ ñoäng vaät aên thòt, khoang muõi phaùt trieån raát maïnh nhöngñeán linh tröôûng khoang khöùu keùm phaùt trieån hôn. Ñieàu naøycoù lieân quan ñeán ñôøi soáng sinh hoïc cuûa töøng nhoùm.

• Khoang muõi coù hai chöùc naêng laø khöùu giaùc vaø hoâ haáp. Phaànhoâ haáp ôû khoang döôùi, phaàn khöùu giaùc ôû khoang treân vaø heïphôn phaàn hoâ haáp.

10/17/2011

18

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí103

Caáu taïo• Boä phaän thuï caûm khöùu giaùc laø caùc teá baøo khöùu naèm ôû thöôïng

bì cuûa maøng nhaøy.• Caùc teá baøo coù sôïi taäp hôïp thaønh daây khöùu giaùc (ñoâi daây soá I)

xuyeân qua loã saøng cuûa xöông böôùm, chaïy vaøo haønh khöùu roàivaøo naõo khöùu naèm phía döôùi ñaïi naõo, treân ñoài haõi maõ(hippocampus).

• Ngoaøi ra moät soá trung taâm ôû naõo trung gian (vuøng treân thò,döôùi thò, theå vuù) cuõng tham gia ñieàu hoøa chöùc naêng khöùu giaùc

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí104

Söï phaùt trieån• Trong quaù trình phaùt trieån chung loaïi, ôû nhöõng

ñoäng vaät baäc thaáp nhö coân truøng, khöùu giaùc raátquan troïng vaø coù yù nghóa sinh hoïc raát lôùn ñoáivôùi ñôøi soáng cuûa chuùng.

• ÔÛ ñoäng vaät baäc cao cô quan khöùu giaùc phaùttrieån khoâng ñeàu. Moät soá nhoùm phaùt trieån raátkeùm nhö chim, linh tröôûng, traùi laïi moät soánhoùm phaùt trieån raát nhaïy nhö choù, meøo, chuoät.

• Teá baøo thuï caûm khöùu giaùc laø nhöõng teá baøolöôõng cöïc coù ñöôøng kính (2-5 m) laøm cho dieäntích tieáp xuùc vôùi muøi taêng leân.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí105

Caûm giaùc khöùu giaùc• Xuaát hieän khi caùc teá baøo thuï caûm nhaän ñöôïc

kích thích thoâng qua söï tieáp xuùc vôùi caùc theåhôi (do vaät chaát boác hôi) hay do caùc haït raátnhoû ñöôïc mang theo khoâng khí hoâ haáp quañöôøng muõi. Khi thôû ra, khoâng khí taùc ñoängvaøo khoang sau cuûa muõi cuõng gaây kích thíchnhöng khi hít vaøo raát nheï qua muõi hay quamieäng khoâng gaây ra caûm giaùc khöùu giaùc.

• Cô cheá taùc ñoäng cuûa caùc phaân töû muøi vaø côcheá hoaït ñoäng cuûa caùc teá baøo thuï caûm khöùucoøn ñang ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí106

Ñoä nhay cuûa khöùu giaùc• Khöùu giaùc coù ñoä nhaïy caûm khaù

cao, ñoä nhaïy caûm khöùu giaùc thayñoåi tuøy theo loaøi, theo tuoåi, theosöï luyeän taäp.• Caûm giaùc khöùu giaùc phuï thuoäc vaøo

noàng ñoä chaát coù muøi trong khoângkhí, toác ñoä va chaïm cuûa caùc chaátvaøo teá baøo thuï caûm vaø tuøy vaøotraïng thaùi sinh lyù cuûa cô quankhöùu giaùc.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí107

Vai troø cuûa khöùu giaùc• Ñoái vôùi ñoäng vaät, laø phöông tieän ñeå tìm

moài, traùnh keû thuø, tìm ñoàng loaïi.• ÔÛ ngöôøi, khöùu giaùc khoâng giöõ vai troø

quan troïng nhö ôû caùc ñoäng vaät khaùc, khiaên khöùu giaùc seõ phoái hôïp vôùi vò giaùc seõcho chuùng ta yù nghóa ñaày ñuû veà vò ngon,laâu daàn phaûn xaï coù ñieàu kieän coù ñöôïcthaønh laäp, chæ caàn ngöûi muøi giuùp ta hìnhdung ra vò cuûa noù.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí108

Vò giaùc• Vò giaùc cuøng vôùi

khöùu giaùc laø hai côquan caûm giaùc hoùahoïc.• Vò giaùc laø caûm giaùc

veà tính vaät chaátcuûa vò leân nieâmmaïc löôõi vaøkhoang mieäng

10/17/2011

19

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí109

Caáu taïo

• Cô quan vò giaùc laø caùc teá baøo caûmnhaän vò cuûa caùc chaát naèm treân maëtlöôõi, voøm mieäng, haàu, chuùng taäphôïp laïi thaønh nhöõng ñôn vò goïi laønuï vò giaùc. Nôi taäp trung nhieàutreân löôõi laø ñaàu muùt, xung quanhrìa löôõi vaø goác löôõi. Maët döôùi löôõivaø khoaûng giöõa maët treân löôõikhoâng coù caùc theå thuï caûm vò giaùc.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí110

Caáu taïo

• Nuï vò giaùc do caùc teá baøo bieåu moâbieät hoùa thaønh, moãi nuï vò giaùc caokhoaûng 80 m, roäng 40 m, ñaùytöaï treân maøng ñaùy cuûa bieåu moâ,treân coù moät hoá goïi laø hoá vò giaùc,moãi hoá coù khoaûng 40-60 teá baøoxeáp saùt nhau goàm:• Teá baøo vò giaùc• Teá baøo choáng ñôõ• Teá baøo ñaùy

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí111

Caáu taïo

• Caùc nuùm vò giaùc coùhình cuû haønh. Moãinuùm coù töø 2-6 teá baøovò giaùc löôõng cöïcnaèm xen keõ vôùi caùcteá baøo truï.

• ÔÛ ñaàu phía treân moãiteá baøo vò giaùc coù caùcnhung mao coøn ñaàudöôùi laø sôïi thaàn kinhcaûm giaùc vò giaùc. Moãinuùm coù 2-3 sôïi thaànkinh

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí112

Caáu taïo

• ÔÛ 2/3 phía tröôùc löôõi,daây löôõi (nhaùnh cuûadaây soá V) vaø moätnhaùnh maøng nhó cuûadaây maët (daây soá VII)phaân boá ñeán.

• ÔÛ 1/3 phía sau löôõi laønhaùnh cuûa daây löôõihaàu (daây soá IX) phaânboá tôùi. Moät phaàn nhoûôû voøm hoïng laø nhaùnhdaây meâ taåu (daây soáX). Daây soá VII nhaäncaûm giaùc vò giaùc.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí113

• Là một khối cơ vân, được lợp bởi một lớp niêm mạc đặc biệt,có cấu trúc khác nhau tùy vùng lưỡi.

• Giúp điều chỉnh thức ăn vào răng khi nhai• Trên lưỡi có các loại gai lưỡi

Lưỡi

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí114

Gai lưỡi

• Gai chén (Circumvallatepapilla) chứa khoảng 100 nụvị giác

• Gai nấm (Fungiformpapilla) chứa khoảng 5 nụ vịgiác

• Gai chỉ (Filiform papillae)chức năng xúc giác

10/17/2011

20

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí115

Nụ vị giác

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí116

Caûm giaùc vò giaùc

• 4 vò chính gaây neân caûm giaùc vògiaùc laø maën, ngoït, chua, vaøñaéng.

• Caùc vò khaùc chæ laø söï keát hôïpcuûa 4 vò cô baûn noùi treân.

• Caûm giaùc vò giaùc noùi chung laøñôn giaûn. Tuy nhieân khi aênuoáng, caûm giaùc vò giaùc thöôøngñöôïc taêng cöôøng nhôø söï thamgia cuûa caùc giaùc quan khaùc nhöthò giaùc, khöùu giaùc...

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí117

CôCô quanquan ththíínhnh giagiaùùcc vavaøø thaêngthaêng babaèèngng

2 other names??17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí118

Tai (boä tieàn ñình-oác tai)• Cô quan thính giaùc vaø thaêng baèng naèm

trong hoác xöông thaùi döông goïi laø boä tieànñình-oác tai (vestibulocochlear apparatus)• Cô quan naøy caáu taïo goàm 3 phaàn:• Tai ngoaøi: tieáp nhaän soùng aâm• Tai giöõa: daãn truyeàn soùng aâm töø khoâng

khí ñeán xöông vaø töø xöông ñeán taitrong• Tai trong: laø nôi caùc rung ñoäng ñöôïc

chuyeån ñoåi thaønh caùc xung thaàn kinhñaëc hieäu theo daây thaàn kinh thính giaùcveà heä thaàn kinh trung öông.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí119

Nhánh tiền đình

Nhánh ốc tai

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí120

Tai ngoaøi

• Tai ngoaøi (external ear) goàm loa tai hayvaønh tai (auricle, pinna) caáu taïo bôûi taámmoâ suïn ñaøn hoài khoâng ñeàu coù da phuûngoaøi. Ôû döôùi hai vaønh tai vaø daùi tai.Vaønh tai coù taùc duïng ñoùn aâm thanh.• OÁng tai ngoaøi (external auditory meatus)

coù daïng oáng deït, xuaát phaùt töø beân ngoaøivaø ñeán xöông thaùi döông daøi; giôùi haïntrong cuûa tai ngoaøi laø maøng nhó.• Bieåu moâ oáng tai ngoaøi laø bieåu moâ deït

taàng söøng hoùa.

10/17/2011

21

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí121

Tai ngoaøi• ÔÛ taàng döôùi nieâm cuûa oáng tai ngoaøi coù

caùc nang loâng, tuyeán baõ vaø caùc tuyeánraùy tai (cerumious gland).• Caùc tuyeán raùy tai laø tuyeán oáng xoaén cheá

tieát ra chaát raùy tai (cerumen, erawax),maøu vaøng naâu, hôi khoâ cöùng, laø hoãn hôïpcuûa môõ vaø saùp.• Loâng tai vaø raùy tai coù taùc duïng baûo veä

oáng tai ngoaøi.• 1/3 ngoaøi cuûa thaønh oáng tai ñöôïc naâng

ñôõ bôûi moâ suïn ñaøn hoài, coøn ñoaïn trongñöôïc naâng ñôõ bôûi xöông thaùi döông.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí122

Maøng nhó• Ñaàu cuoái oáng tai ngoaøi coù moät maøng hình

baàu duïc, goïi laø maøng nhó (tympanicmembrane, eardrum). Maët ngoaøi maøng nhócoù bieåu bì moûng, maët trong maøng nhó coùbieåu moâ vuoâng ñôn tieáp noái vôùi bieåu moâcuûa hoøm nhó. Xen giöõa hai lôùp bieåu moânaøy laø moät lôùp moâ lieân keát chaéc ñöôïc caáutaïo bôûi caùc sôïi collagen, sôïi taïo keo vaøcaùc nguyeân baøo sôïi.• Maøng nhó laø caáu truùc truyeàn soùng aâm ñeán

caùc xöông con ôû tai giöõa.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí123

Tai giöõa• Tai giöõa (middle ear, tympanic cavity) laø moät

khoang khoâng ñeàu, naèm beân trong xöông thaùidöông ôû ñoaïn giöõa maøng nhó vaø maët trong xöôngthaùi döông ôû ñoaïn giöõa maøng nhó vaø maët xöôngcuûa tai trong.

• Tai giöõa goàm xoang nhó, voøi eustache vaø nangchuõm

• Tai giöõa coù phía tröôùc thoâng vôùi haàu qua voøi nhó(auditory tube) hay voøi eustach (eustachian tube),phía sau thoâng vôùi caùc xoang chöùa khí naèm trongmoûm chuõm xöông thaùi döông.

• Tai giöõa coù bieåu moâ deït ñôn, beân döôùi coù lôùp ñeämmoûng gaén chaët vaøo maøng xöông.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí124

Tai giöõa: xoang nhó• Coù theå tích khoaûng 1 cm3, xoang nhó thoâng

vôùi voøi eustach• Maøng nhó ñöôïc noái vaøo cöûa soå baàu duïc bôûi

moät chuoãi ba xöông tai (auditory ossicle)nhoû laø xöông buùa (malleus), xöông ñe (incus)vaø xöông baøn ñaïp (stape) coù vai troø truyeàncaùc rung ñoäng cô hoïc töø maøng nhó ñeán taitrong.• Beân trong tai giöõa coù hai cô nhoû gaén vaøo

xöông buùa vaø xöông baøn ñaïp, coù chöùc naêngñieàu chænh söï daãn truyeàn aâm thanh.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí125

Ba xöông tai

xöông baøn ñaïp

xöông buùaxöông ñe

Xöông buùa gaén vaøo maøng nhó vaø xöông baønñaïp gaén vaøo cöûa soå baàu duïc. Caùc xöông taiñöôïc noái vaøo nhau bôûi caùc khôùp hoaït dòch.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí126

Tai giöõa: Voøi eustache• Daøi khoaûng 3cm, roäng 2mm, noái xoang nhó vôùi

xoang mieäng• Bình thöôøng ñoaïn phía mieäng xeïp xuoáng, ñoùng

kín, khi nuoát noù ñöôïc môû ra, laøm khoâng khí loïtñeán xoang nhó, ñieà ñoù laøm cho aùp suaát trongxoang nhó caân baèng vôùi aùp suaát khoâng khí

10/17/2011

22

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí127

Tai trong• Tai trong (internal ear) hay

coøn goïi laø meâ ñaïo (labyrinth)caáu taïo goàm hai meâ ñaïo.

• Meâ ñaïo xöông (bony labyrinth)bao goàm moät chuoãi caùc teá baøo(xoang).

• Trong phaàn ñaù xöông thaùidöông coù chöùa meâ ñaïo maøng(membranous labyrinth) beântrong.

• Tai trong chia laøm ba boäphaän: caùc voøng baùn khuyeân,tieàn ñình vaø oác tai. OÁc tai laøcô quan caûm giaùc thính giaùc,tieàn ñình vaø caùc voøng baùnkhuyeân hôïp laïi thaønh boä maùytieàn ñình.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí128

Meâ ñaïo xöông• Meâ ñaïo xöông laø caùc hoác trong thaùi

döông. Goàm 3 phaàn chính laø voøng baùnkhuyeân, tieàn ñình, oác tai• Ñaây laø moät khoang trung taâm khoâng ñeàu,

goïi laø tieàn ñình (vestibule) tai, chöùa tuùibaàu duïc vaø tuùi nhoû.• Phía sau tieàn ñình tai coù 3 keânh baùn

khuyeân (semicircular canal) vaây quanh caùcoáng baùn khuyeân,• Phía tröôùc ngoaøi oác tai coù caùc oáng oác tai

(cochelear duct)• Meâ ñaïo thoâng vôùi tai giöõa thoâng qua

cöûa soå troøn vaø cöûa soå baàu duïc

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí129

Phöùc hôïp tieàn ñình

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí130

Meâ ñaïo maøng• Meâ ñaïo maøng bao goàm moät chuoãi caùc hoác thoâng

nhau coù loùt bôûi bieåu moâ xuaát nguoàn töø ngoaïi bì.• Hai vuøng ñaëc bieät cuûa meâ ñaïo maøng laø tuùi baàu

duïc (utricle) vaø tuùi nhoû (saccule).• Caùc oáng baùn khuyeân (semicircular duct) coù xuaát

nguoàn töø tuùi baàu duïc, coøn oác tai (cochlea) coùxuaát nguoàn töø tuùi nhoû.

• ÔÛ caùc vuøng keå treân, bieåu moâ bieät hoùa taïo ra caùccaáu truùc caûm giaùc laø: veát thính giaùc (maculae) ôûtuùi baàu duïc vaø tuùi nhoû, maøo thính giaùc (cristae)ôû oáng baùn khuyeân, vaø cô quan Corti (organ ofcorti) ôû oáng oáng tai

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí131

OÁc tai• OÁc tai coù chieàu daøi khoaûng 35mm,

quaán hai voøng röôõi quanh moät moâxöông goïi laø truï oác tai (modiolus).Truï oác tai coù caùc hoác chöùa maïchmaùu, thaân vaø caùc sôïi nhaùnh cuûa caùcneuron nhaùnh thính giaùc cuûa daâythaàn kinh soï VIII.

• Hai beân truï oác tai nhoâ ra caùc gôøxöông maûnh goïi laø caùc laù xoaén(osseous spiral lamina). Caùc laù xoaénñi qua oác tai ñeán vuøng ñaùy nhieàu hônvuøng ñænh.

• Meâ ñaïo xöông chöùa ngoaïi dòch(perilymph) coù thaønh phaàn ion gioángchaát gian baøo ôû caùc cô quan khaùc, meâñaïo maøng chöùa noäi dòch (endolymph)coù ñaëc dieåm laø ít Na+ vaø nhieàu K+, ítprotein.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí132

Khe thangOÁng tieàn ñình

OÁng tai giöõaCöû soå troønOÁc tai coù chöùa cô

quan Corti

Cöûa soå baàu duïc

OÁc tai khoâng cuoän

10/17/2011

23

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí133

Cô quanCorti

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí134

Caûm giaùc thính giaùc• OÁc tai coù caùc thuï quan aâm thanh, caùc teá baøo

naøy hôïp vôùi moät maøng moûng hôïp thaønh côquan Corti vôùi toång soá hôn 20 000 teá baøo.

• Sôïi truïc cuûa caùc teá baøo thuï caûm aâm thanhtaäp hôïp thaønh nhaùnh oác tai cuûa daây soá VIII.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí135

Con ñöôøng thính giaùc

Tôùi hai cuû sau cuûa cuû naõosinh tö ôû naõo giöõa

Tôùi ñoài naõo

Tôùi voû thính giaùc

Nhaùnh oác tai cuûa daây soá VIII

Moät nhaùnh tôùi nhaânoác tai ôû haønh tuûy,moät nhaùnh nhaän caûmgiaùc ôû tieàn ñình

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí136

Söï truyeàn soùng aâm• Caùc xöông buùa aùp saùt maøng nhó, coøn

xöông baøn ñaïp thì aùp saùt vaøo maøng cuûasoå baàu duïc. Maøng nhó roäng khoaûng 72mm2, maøng cöûa soå baàu duïc 3,2 mm2. Tæleä naøy laø 1/22 laøm cho soùng aâm ñöôïctaêng cöôøng leân 22 laàn ôû cöûa soå baàu duïc.• Vì vaäy, vôùi moät dao ñoäng nheï, cuõng laøm

maøng baàu duïc rung ñoäng. Caùc soùng aùplöïc nhaän ñöôïc ôû cöûa soå baàu duïc ñöôïctruyeàn tôùi ngoaïi dòch tai laøm cho maøngtieàn ñình vaø noäi dòch trong oác tai laànlöôït dao ñoäng.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí137

Söï truyeàn soùng aâm

• Caûm giaùc nghe phuïc thuoäc chuû yeáuvaøo maøng neàn, maøng naøy seõ kíchthích caùc teá baøo thuï caûm coù loângcuûa cô quan Corti, vaø caùc teá baøo coùloâng naøy khueách ñaïi thaønh nhöõngxung thaàn kinh, xung naøy theo daâythaàn kinh thính giaùc leân vuøng voûnaõo tính giaùc ôû naõo.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí138

Giôùi haïn thu nhaän aâm thanh

• Ñôn vò ño thính löïc laø Decibel. Giôùi haïnthính löïc cuûa ngöôøi khoaûng 10-120 Db,quaù giôùi haïn 120Db seõ gaây caûm giaùc ñauôû tai vaø coù theå gaây toån haïi cô quanthính giaùc.• Ngöôøi bình thöôøng coù khaû naêng thu

nhaän aâm thanh coù taàn soá töø 20-20 000Hz, giôùi haïn thu nhaän giaûm daàn theotuoåi, ngöôøi caøng lôùn tuoåi caøng khoù ngheñöôïc aâm thanh cao.

10/17/2011

24

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí139

Ñoä nhaïy cuûa thính giaùc

• Moät soá ñoäng vaät coù khaû naêng ñaëc bieät ngheñöôïc caû sieâu aâm (taàn soá hôn 20 000 Hz) nhöchoù, meøo, dôi...ngöôïc laïi, moät soá loaøi ngheñöôïc aâm raát thaáp, döôùi 20Hz nhö cöøu.

• Tai ngöôøi coù theå nghe toát caùc aâm coù taàn soátöø 1000 -4000Hz, ngöôõng ñeå phaân bieät caùcaâm laø 5Hz. Khoaûng caùch hai aâm coù theå phaânbieät ñöôïc laø 0,01 giaây.

• Caùc teá baøo thuï caûm aâm thanh coù khaû naêngthích nghi nhanh, aâm caøng cao vaø caøngmaïnh, söï thích nghi caøng nhanh. Ñaây laø moätcô cheá töï veä

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí140

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí141

Caûm giaùc thaêng baèng

• Khi cô theå vaän ñoäng thay ñoåi vò trí trongkhoâng gian hoaëc thay ñoåi tö theá, boä maùytieàn ñình (goàm phaàn tieàn ñình vaø caùcvoøng baùn khuyeân cuûa tai trong) seõ xuaáthieän caûm giaùc thaêng baèng ñeå hình thaønhnhöõng phaûn xaï vaän ñoäng phoái hôïp nhaèmduy trì söï thaêng baèng cuûa cô theå.• Tieåu naõo laø trung khu thaàn kinh cao caáp

ñieàu hoøa chöùc naêng thaêng baèng. Tuynhieân vuøng voõ naõo cuõng tham gia vaøochöùc naêng naøy.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí142

ThòThò giagiaùùcc::CaCaààuu mamaéétt ++ CaCaùùcc cacaááuu trutruùùcc phuphuïï

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí143

Maét• Maét (eye) laø moät cô quan tieáp nhaän thò giaùc

coù caáu taïo phöùc hôïp vaø phaùt trieån cao chopheùp phaân tích chính xaùc daïng, cöôøng ñoävaø maøu saéc cuûa aùnh saùng phaûn hoài töø caùcvaät theå.• Maét ñöôïc baûo veä bôûi caùc xöông cuûa xöông

soï, taïo neân hoác maét (orbit).• Maét goàm caàu maét (eyeball), thaàn kinh thò

giaùc vaø caùc boä phaän hoã trôï xung quanh thògiaùc.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí144

Caáu taïo cuûa maét• Caàu maét (eyeball) laø caáu taïo chính cuûa maét,

naèm loït trong xöông oå maét. Caàu maét goàmnhöõng caáu taïo sau:• Maøng sôïi (fibrous tunic)• Maøng maïch (vascular tunic)• Maøng löôùi hay voõng maïc (retina)

10/17/2011

25

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí145

Maøng sôïi

• Maøng sôïi laø lôùp ngoaøi cuøng ñeåbaûo veä caàu maét. Maøng sôïi goàm:• Maøng cöùng (sclera) bao boïc xung

quanh vaø phía sau caàu maét, chieám4/5 dieän tích caàu maét.• Giaùc maïc (cornea) phía tröôùc laø moät

maøng trong suoát chieám 1/5 dieäntích caàu maét.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí146

Maøng maïch• Naèm saùt vôùi maøng sôïi, maøng maïch

chính thöùc meàm vaø coù maïng löôùi maïchmaùu daøy ñaëc xen keõ bôûi moät soá teá baøosaéc toá.• Theå mi (ciliary body) laø phaàn daøy leân

cuûa maøng maïch naèm ôû ranh giôùi giöõamaøng cöùng vaø giaùc maïc. Theå mi goàmkhoaûng 70 maáu loài mi, trong coù maïchmaùu. Theå mi coù chöùc naêng tieát thuûydòch (aqueous humor).

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí147

Theå mi

3

1

2

A

P

Caùc nhaùnh mi Bao phuû bôûi bieåu moâ Tieát ra thuûy dòch

Cô theå mi Laøm caêng maøng maïch Laøm giaõn thuûy tinh theå

Daây treo thuûy tinh theå A= khoang phía tröôùc P= khoang phía sau

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí148

Maøng maïch: Mống mắt(troøng ñen - iris)

• Laø phaàn tröôùc cuûa maøng maïch hình ñóa troøn,ôû chính giöõa coù loå thuûng goïi laø ñoàng töû (conngöôi -pupil ). Mống mắt caáu taïo bôûi moâ ñeämlieân keát, chöùa nhieàu saéc toá.

• Bình thöôøng ñöôøng kính đồng tử vaøo khoaûng 2-5mm. Söï co giaõn thu heïp laïi hay môû roäng racoù taùc duïng ñieàu chænh löôïng aùnh saùng loït vaøobeân trong.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí149

Caùc cô trong cuûa moáng maét

• Mống mắt coù hai loaïi cô trôn laø cô co đồng tử(sphincter pupillae muscle) ôû xung quanh conngöôi vaø cô giaõn đồng tử (dilator pupillaemuscle) toûa hình tia.

• Daây thaàn kinh phoù giao caûm laøm co, daây giaocaûm laøm giaõn ñoàng töû

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí150

Voõng maïc• Voõng maïc (retina)

naèm phía trongcuøng, tieáp xuùcvôùi thuûy tinhdòch, chöùa saéc toá,caùc lôùp tieáp theocoù caùc teá baøo thuïcaûm aùnh saùng laøteá baøo gaäy (rodcell) vaø teá baøonoùn (cone cell).

10/17/2011

26

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí151

Voõng maïc

ÔÛ maét ngöôøi, coù khoaûng 110-125 trieäu teá baøo gaäy vaø 6-7 trieäu teá baøo noùn.Teá baøo noùn laø caùc teá baøo caûm nhaän maøu saéc, tieáp nhaännhöõng tia saùng chieáu thaúng, coù cöôøng ñoä lôùn;Teá baøo gaäy raát nhaïy vôùi aùnh saùng coù cöôøng ñoä yeáu,tieáp nhaän caùc tia saùng chieáu nghieâng, coù cöôøng ñoä beù

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí152

Voõng maïc

Noùi chung, ñoäng vaät aên ñeâm coù soá löôïng teá baøo gaäylôùn, ñoäng vaät aên ngaøy coù soá löôïng teá baøo noùn taêng leân.Caøng xa ñieåm vaøng veà hai phía cuûa voõng maïc, soá teá baøogaäy caøng taêng vaø soá teá baøo noùn caøng giaûm.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí153

Thaàn kinh thò giaùc• Döôùi lôùp teá baøo caûm quang laø

caùc teá baøo thaàn kinh goàm caùcloaïi: teá baøo haïch, löôõng cöïc,naèm ngang. Sôïi truïc cuûa caùcteá baøo naøy taäp hôïp thaønh daâythaàn kinh thi giaùc (daây soá II).• Taïi ñieåm daây thaàn kinh soá II

vaø dòch theå thoaùt ra khoûi caàumaét ñöôïc goïi laø ñieåm muø. Taïiñieåm muø khoâng coù caùc teá baøocaûm quang phaân boá.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí154

Hoá trung taâm

Ñieåm vaøng

Ñieåm muø

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí155

Thuûy tinh theå• Thuûy tinh theå (lens) trong gioáng nhö

moät thaáu kính loài, coù ñöôøng kính9mm, ñieåm loái chính giöõa töông öùngvôùi ñoàng töû, truïc noái hai ñieåm loàikhoaûng 4mm. Khi nhìn xa, maët loàideït bôùt laïi; khi nhìn gaàn maët loàiphoàng leân.• Thuûy tinh theå trong suoát, coù khaû

naêng khuùc xaï aùnh saùng.• Thuûy tinh theå ñöôïc coá ñònh nhôø daây

chaèng töø theå mi.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí156

Thuûy tinh dòch

• Thuûy tinh dòch gioáng nhö chaátthaïch, laø khoái lôùn choaùng phaànroãng caàu maét, tieáp xuùc vôùi voõngmaïc.• Toaøn boä ñöôïc boïc trong maøng

moûng trong suoát laø maøng thuûytinh.• Thuûy tinh dòch trong suoát coù khaû

naêng khuùc xaï aùnh saùng.

10/17/2011

27

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí157

•Neáu keû moät ñöôøng thaúng goùc vôùi thuûy tinh theå ñi quacon ngöôi vaøo voõng maïc thì ñieåm caét voõng maïc chính laøñieåm vaøng (macula) vaø ñoù laø truïc quang hoïc cuûa maét.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí158

Thuûy dòch

• Thuûy dòch do maïch maùu trongmoáng maét vaø theå mi tieát ra, chöùatrong caùc khoang ôû tröôùc maét, giöõagiaùc maïc, loøng ñen vaø thuûy tinhtheå.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí159

Caáu taïo hoã trôï• Caùc caáu truùc hoã trôï maét goàm coù:• Mi maét• Tuyeán leä vaø ñöôøng daãn• Caùc cô vaän ñoäng caàu maét

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí160

Thaàn kinh vaän ñoäng maét

• Ñieàu khieån vaän ñoäng chung cuûamaét goàm ba daây thaàn kinh:• Daây soá III: vaän ñoäng cô cheùo• Daây soá IV: vaän ñoäng cô thaúng• Daây soá VI: vaän ñoäng chung cuûa maét

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí161

Heä thoáng quang hoïc cuûa maét

• Söï khuùc xaï aùnh saùng: caùc tia saùng chieáu vaøomaét tröôùc khi ñeán voõng maïc phaûi vöôït qua caùccaáu taïo cuûa maét coù khaû naêng khuùc xaï:•Giaùc maïc vaø thuûy dòch•Thuûy tinh theå•Thuûy tinh dòch

• Söï khuùc xaï naøy laøm cho aùnh saùng taäp trung vaøoñieåm vaøng ôû ñaùy maét vaø do ñoù thu nhoû hìnhaûnh cuûa vaät theå, laøm cho hình aûnh roõ hôn.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí162

• Caùc aûnh cuûa moïi vaät theå ñeàu laøaûnh ngöôïc ôû ñaùy maét

10/17/2011

28

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí163

Trò soá khuùc xaï• Ñöôøng ñi cuûa tia saùng phuï thuoäc vaøo chæ

soá khuùc xaï cuõng nhö ñoä cong cuûa giaùcmaïc vaø thuûy tinh theå.• Trò soá khuùc xaï ñöôïc ño baèng ñôn vò

Dioptri (D). Moät dioptri laø trò soá khuùc xaïcuûa moät thaáu kính coù tieâu cöï laø 100cm.Hai giaù trò naøy coù töông quan tæ leä nghòch:trò soá khuùc xaï taêng thì tieâu cöï giaûm vaøngöôïc laïi.• Tieâu cöï maét cuûa ngöôøi laø 15mm vaø trò soá

khuùc xaï töông ñöông laø 59D khi nhìn xavaø 70,5D khi nhìn gaàn.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí164

Söï ñieàu chænh taàm nhìn• Söï ñieàu chænh tieâu cöï cuûa maét coù theå thöïc hieän

theo caùch nhö sau:• Töø tuoåi 50 trôû ñi, caän ñieåm tieán tôùi vieãn ñieåm, caû

caän ñieåm vaø vieãn ñieåm ñeàu xa daàn, do vaäy, xuaáthieän chöùng vieãn thò tuoåi giaø• Moät soá ñoäng vaät nhö thaân meàm, moät soá caù, löôõng cö, raén

ñieàu chænh baèng caùch töï ñaåy thuûy tinh theå ra phía tröôùclaøm taêng khoaûng caùch giöõa thuûy tinh theå vaø voõng maïc.

• Moät soá loaøi boø saùt vaø thuù ñieàu chænh baèng caùch taêng ñoäcong cuûa thuûy tinh theå ñeå taêng ñoä khuùc xaï cuûa maét.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí165

Söï ñieàu tieát• Maét bình thöôøng

(Emmetropia)• Caáu taïo bình thöôøng

cuûa maét cho pheùp nhìnroõ caùc vaät caùch xa töø65m trôû leân vôùi aûnhhieän roõ treân voõng maïcvaø khoâng caàn söï ñieàuchænh naøo.• AÛnh seõ taäp trung treân

beà maët voõng maïc

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí166

Söï ñieàu tieát

• Khoaûng caùch 65m vì vaäy goïi laø vieãn ñieåm cuûa maét.• Khi vaät caøng tieán laïi gaàn, maét buoäc phaûi töï ñieàu

chænh baèng caùch taêng ñoä cong cuûa thuûy tinh theåñeå giaûm tieâu cöï cho ñeán khoaûng caùch gaàn nhaát maøthuûy tinh theå khoâng theå ñieàu chænh ñöôïc nöõa goïilaø caän ñieåm

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí167

Taät caän thò (Myopia)• Beänh caän thò do thuûy tinh

theå quaù cong hoaëc do caàu maétquaù deïp treân-döôùi laøm ñöôøngkính maét quaù daøi, hình aûnhhieän tröôùc voõng maïc.

• Ngöôøi caän thò vì vaäy phaûimang kính phaân kì (hai maëtloõm).

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí168

Caän thò• Ngöôøi caän luùc treû veà giaø coù theå boû

kính do chöùng vieãn tuoåi giaø trung hoøaphaàn naøo beänh caän thò.• Beänh caän thò thöôøng di truyeàn, cuõng

coù tröôøng hôïp taêng ôû tuoåi thieáu nieân

10/17/2011

29

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí169

Taät vieãn thò (Hyperopia)• Beänh vieãn thò do thuûy tinh theå khoâng coù

khaû naêng cong deït toát vaø nhaát laø do caáutaïo cuûa caàu maét deïp tröôùc -sau laømñöôøng kính maét quaù ngaén, hình aûnhhieän sau voõng maïc.• Ngöôøi vieãn thò vì vaäy phaûi mang kính

hoäi tuï (hai maët loài).

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí170

Loaïn thò (Astigmatism)• Ngoaøi taät caän thò, vieãn thò, coøn

coù theå gaëp beänh loaïn thò trong ñoùhình aûnh cuûa vaät theå bò meùo moùkhoâng roõ.

• Nguyeân nhaân laø do heä thoángquang hoïc coù caáu taïo khoâng ñoàngnhaát, ñoä cong cuûa thuûy tinh theåkhoâng ñeàu laøm cho aùnh saùngkhuùc xaï theo nhieàu höôùng, khoângquy tuï ñeå taïo aûnh..

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí171

Caùc quaù trình quang hoùa• Quang hoùa laø caùc quaù trình bieán ñoåi saéc toá caûm

quan Rhodopsin ôû teá baøo gaäy vaø Iodopsin ôû teábaøo noùn.

• Rhodopsin do saéc toá retinen keát hôïp vôùi opsin.Rhodopsin ñöôïc toång hôïp trong toái söï toång hôïpcaàn coù vitamin A.

• Khi chieáu saùng seõ xaûy ra quaù trình ngöôïc laïi laøretinen taùch khoûi opsin, retinen sau ñoù chuyeånthaønh vitamin A.

• Moãi laàn chieáu saùng, chæ coù moät soá ít rhodopsincuûa teá baøo gaäy bò phaân huûy chöù khoâng phaûi taátcaû. Rhodopsin haáp thuï maïnh caùc tia saùng maøuluïc (böôùc soùng 535 nm).

• Iodopsin cuõng töông töï Rhodopsin, Iodopsinhaáp thuï maïnh caùc tia saùng maøu vaøng (böôùcsoùng 560 nm).

10/17/2011 2 su hoat dong thong nhat cua... · • Ở động vật bậc thấp cấu tạo và...

Documents