ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ2014.11 ¹22

Îíöëîõ ñýäýâ

III VI V IX

Õóóëèéí ìýäëýãÑóðâàëæëàãà Îíöëîõ ñýäýâ

Õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëòûã 2014 îíû àðâàííýãä¿ãýýð ñàðûí 12-14-íèé õîîðîíä çîõèîí áàéãóóëæ, ä¿íã îëîí íèéòýä òàíèëöóóëëàà. Ýíý ¿åýð Õóóëü ç¿éí ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýíãèéí çàõèðàë Õ.Íîìèíãýðýëýýñ çàðèì ç¿éëèéã òîäðóóëëàà.

Õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëòàä á¿ðòã¿¿ëñýí íèéò 1698 õ¿íýýñ 312 õ¿í òýíöñýí þì áàéíà. Ýäãýýð ýðõ ç¿é÷èä õóóëèéí ñàëáàðò àæèëëàõ ýðõòýé áîëæ áàéíà ãýñýí ¿ã ¿¿?

Óã øàëãàëòàä õàìãèéí àíõ 1698 ýðõ ç¿é÷ á¿ðòã¿¿ëñíýýñ 1506 õ¿í ñîðèëãûí øàëãàëòàä îðîëöñîí. ¯¿íýýñ 747 íü òýíöýæ, äàðààãèéí øàò áóþó áîäëîãûí øàëãàëòàä îðîëöîõ ýðõòýé áîëñîí. Èíãýýä áîäëîãûí øàëãàëòûí ä¿íã íýãòãýæ õýëáýë, 312 õ¿í øàëãàëòûí áîñãî 70 îíîîíä õ¿ð÷ ÷àäñàí. Ýíý íü øàëãàëòàä îðîëöîã÷äûí 20 îð÷èì õóâüòàé òýíöýíý ãýñýí ¿ã. Ãýõäýý ýäãýýð ýðõ ç¿é÷èä øàëãàëòàä òýíöñýíýýð øóóä ýðõýý àâ÷ áàéãàà ãýñýí ¿ã áèø. Öààøèä ø¿¿õýä õýðýã, ìàðãààí õÿíàí øèéäâýðëýõ àæèëëàãààíä ¿éë÷ë¿¿ëýãñäèéí ýðõ, õóóëü ¸ñíû ñîíèðõëûã òºëººëºõ...

¯ðãýëæëýë íü II í¿¿ðò

Õóóëü ç¿éí ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýíãèéí çàõèðàë Õ.Íîìèíãýðýë: “Ýíý øàëãàëò áîë ýõíèé äàâàà”

Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëººñ ¯íäñýí õóóëüä çààãäñàí

÷èã ¿¿ðãèéíõýý äàãóó áîëîí Ø¿¿õèéí òóõàé áàãö õóóëèéí õýðýãæèëòèéí õ¿ðýýíä ýíý îíä õèéæ õýðýãæ¿¿ëñýí ø¿¿õèéí øèíýòãýëèéí ¿éë ÿâöûí òàëààðõè ìýäýýëëèéã Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëèéí ãèø¿¿í Ä.Ýðäýíý÷óëóóí “Ø¿¿õèéí õºãæëèéí ñòðàòåãè”, Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëèéí ÿéöýòãýõ íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Ò.Ìýíäñàéõàí “Íýýëòòýé öàõèì ø¿¿õ” ñýäâýýð òóñ òóñ òàíèëöóóëàâ.Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëèéí ÿéöýòãýõ íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Ò.Ìýíäñàéõàí “Ìîíãîë Óëñûí á¿õ ø¿¿õ¿¿ä øèëýí êàáåëèàð á¿ðýí õîëáîãäëîî. Ø¿¿õèéí ìýäýýëëèéí äàòà òºâ àæèëëàæ ýõýëñýí, óëñûí õýìæýýíä 91 ø¿¿õ õóðàëäààíû òàíõèìä äóó, ä¿ðñíèé òîíîã òºõººðºìæ ñóóðèëóóëñàí íü îëîí íèéòèéí ç¿ãýýñ ø¿¿õýä òàâèõ õÿíàëòûã áîäèòîé áîëãîõ à÷ õîëáîãäîëòîé þì. 2013 îíû 12 ä¿ãýýð ñàðûí 18-íû ºäðººñ õîéøõè íèéò

“Ø¿¿õèéí øèíýòãýë - 2014 ” òàéëàíã òàíèëöóóëëàà

àíõàí øàòíû ø¿¿õèéí øèéäâýð, òîãòîîë, ø¿¿ã÷èéí çàõèðàìæ, øèéòãýõ (öàãààòãàõ) òîãòîîë, äàâæ çààëäàõ øàòíû ø¿¿õèéí ìàãàäëàë, õÿíàëòûí øàòíû ø¿¿õèéí òîãòîîëûã Ø¿¿õèéí øèéäâýðèéí öàõèì ñàí www.shuukh.mn-ä áàéðëóóëæ áàéãàà, îäîîãèéí áàéäëààð 23409 õýðãèéí 31314 øèéäâýðèéã óã ñàíä áàéðøóóëñàí” ãýâ. 2013 îíû

12 ä¿ãýýð ñàðûí 18-íû ºäðººñ ºìíºõ 79355 õýðãèéí 109646 øèéäâýðèéã ýíýõ¿¿ öàõèì ñàíä áàéðøóóëàõ àæèë õèéãäýæ äóóñ÷ áàéãàà þì. Èéíõ¿¿ ø¿¿õèéí øèéäâýðèéã öàõèì ñàíä áàéðøóóëàõ íü èðãýä ø¿¿õèéí øèéäâýðèéã õÿíàõ áîëîìæ îëãîæ áàéãàà áºãººä ýäãýýð àæëóóäûí ãîë çîðèëãî íü ø¿¿õèéã íýýëòòýé áîëãîõ, óëìààð èðãýäèéí ø¿¿õýä

èòãýõ èòãýëèéã íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýãäýæ áàéãàà àæýý.Ìºí ¿åýð Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëèéí ãèø¿¿í Ä.Ýðäýíý÷óëóóí 2014 îíä Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëººñ áàòàëñàí õºòºëáºð¿¿äèéã òàíèëöóóëñàí þì. Òýðýýð “Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Ö.Ýëáýãäîðæèéí ñàíàà÷èëãààð ø¿¿õèéí øèíýòãýë ýð÷èìòýé õèéãäýæ áàéíà. Ø¿¿õèéí òóõàé áàãö õóóëèóäûí íýã áîëîõ Ø¿¿õèéí çàõèðãààíû òóõàé õóóëèéí õ¿ðýýíä Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºë íü ø¿¿õèéí çàõèðãààíû ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàæ áàéãàà. Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëèéí ÷èã ¿¿ðã¿¿äèéí õ¿ðýýíä “Ø¿¿õèéí øèíý ìåíåæìåíò” õºòºëáºð, “Ø¿¿õèéí õ¿íèé íººöèéí ÷àäàâõûã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”, “Ø¿¿ã÷, àæèëòíû íèéãìèéí õàìãààëëûí õºòºëáºð”, “Ø¿¿õèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí äóíä õóãàöààíû õºòºëáºð”, “Ø¿¿õ áà îëîí íèéò” çýðýã õºòºëáºð¿¿äèéã áàòàëñàí” õýìýýëýý.

“Á.×ÈÌÈÄ ÁÀÃØ ÁÎË ÌÎÍÃÎËÛÍ

ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÇÀÃÀËÌÀÉËÑÀÍ

ÝÖÝÔ

ÕÓÓËÜ×ÈÉÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ

ØÀËÃÀËÒ - 2014

ÃÝÐ×, ÕÎÕÈÐÎÃ×ÈÉÍ

ÒÀËÀÀÐ ÌÝÄÝÝËÑÍÝÝÑ

¯¯ÑÝÕ ¯Ð ÄÀÃÀÂÀÐ

ÕÓÓËÜ×ÈÉÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ

ØÀËÃÀËÒ - 2014/Øàëãàëòàä îðîëöñîí

áîëîí òýíöñýí ýðõ ç¿é÷äèéã òºãññºí ñóðãóóëèàð íü/

� ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ 2014.11 ¹22

ßðèëöëàãà

Ò¿ð¿¿÷ íü I í¿¿ðò

...ºì㺺ëºã÷ººð îðîëöîõ, íýõýìæëýë, õ¿ñýëòèéã øèéäâýðëýõ çýðýã õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãàààíä îðîëöîõ ¿¿äýý íýýæ áàéãàà þì. Áèä “Øàëãàëòàä òýíöëýý” ãýñýí ìýäýýëëèéã õóóëü÷äûí õîëáîî ðóó õ¿ðã¿¿ëíý. Òýä ãèø¿¿íýýð ýëñ¿¿ëæ àâñíû äàðàà õóóëü÷èéí ýðõýý àâäàã. ¯¿íèé äàðàà Óëñûí äýýä ø¿¿õýä á¿ðòã¿¿ëñíýýð ºì㺺ëºã÷ººð àæèëëàõ á¿ðýí áîëîìæòîé áîëíî. Õóóëü÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé õóóëü áàòëàãäñàíààñ õîéø õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëòûã àíõ óäàà àâ÷ áàéíà. ªìíºõ æèë¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä òýíöñýí õ¿ì¿¿ñèéí òîî ÿìàð áàéíà âý? Õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëòûã ºìíº íü õóóëü÷èéí ñîíãîí øàëãàðóóëàëò íýðýýð àðàâ ãàðóé æèë àâñàí. Èíãýõäýý øàëãàëòûã öààñàí äýýð àâäàã

áàéñàí. Ýíý ¿åä îäîîãèéíõòîé ìºí àäèë 20-25 õóâüòàé òýíöäýã áàéñàí. Õàðèí ýíý óäààä õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëòûã àíõ óäàà îëîí îðîëöîã÷òîéãîîð öàõèì õýëáýðýýð íýãýí çýðýã õî¸ð ¿å øàòòàéãààð

àâëàà. Òèéìýýñ ºìíºõ æèëòýé õàðüöóóëàõàä øàëãàëòûí ä¿í áîãèíî õóãàöààíä õóðäàí ãàðñàí. ̺í îðîëöîã÷äûí òîî æèë èðýõ òóñàì íýìýãäýæ áàéãàà þì ë äàà. 2007 îíä 657, 2008 îíä 464, 2009 îíä 622, 2010 îíä 710, 2011 îíä 925, 2012 îíä 960 ãýõ ìýò. Ýíý æèë õàìãèéí èõ áóþó 1506 îðîëöîã÷òîé áàéëàà. Æèë á¿ð 200-300 õ¿í õóóëü÷èéí ìýðãýæëýýð àæèëëàõ ýðõ àâ÷ áàéíà. Òýãâýë ýäãýýð õ¿ì¿¿ñò àæëûí áàéð áýëýí áàéíà óó?

Õóóëü ç¿éí ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýíãèéí çàõèðàë Õ.Íîìèíãýðýë: “Ýíý øàëãàëò áîë ýõíèé äàâàà”

Æèë á¿ð øàëãàëò àâñíààð õóóëü÷äûí òîî èõ áîëëîî ãýñýí ¿ã áèø. Õóóëü÷èéí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæ ãýäýã òàëààñ íü àâ÷ ¿çâýë, îëîí áàéõ íü èë¿¿ àøèãòàé. Ó÷èð íü àæ àõóéí íýãæ áîëîí èðãýäýä õóóëü ç¿éí çºâëºãºº ºãºõ ºðãºí çàõ çýýë áàéäàã. Îäîîãîîð Õóóëü÷äûí õîëáîî 4500 ãèø¿¿íòýé. Ãýõäýý ýðõýý àâñàí ýäãýýð õ¿íýýñ çàðèì íü ìýðãýæëýýðýý àæèëëàäàãã¿é. Òýä ýðõýý õàäãàëààä õîëáîîíûõîî õóðààìæèéã òºëººä ñóðãàëòäàà ñóóäàã. Õàðèí òºðèéí áàéãóóëëàãàä ýíý ÷èãëýëýýð ìÿíãà îð÷èì õ¿í àæèëëàæ áàéíà.

Òýíöñýí õ¿ì¿¿ñò ÿìàð äàâóó òàë áèé áîëîõ âý? Åð íü ýíý øàëãàëòûí ãîë à÷ õîëáîãäîë íü þó áàéâ?

Õóóëü÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé õóóëü ºíãºðñºí îíîîñ õýðýãæèæ ýõýëñíýýð ºìíº íü ýðõ ç¿éí áîëîâñðîëòîé õ¿í áîëãîíûã õóóëü÷ ãýæ òîîöäîã áàéñíûã ººð÷èëñºí. ªºðººð õýëáýë, èõ, äýýä, ñóðãóóëèéã ýðõ ç¿é÷ ìýðãýæëýýð òºãññºí õ¿í á¿ðèéã õóóëü÷ ãýæ ¿çäýã áàéñàí áîë îäîî çºâõºí ýíý øàëãàëòàä òýíöýæ, ýðõýý àâñàí õ¿ì¿¿ñ ë ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõ, èðãýäýä õóóëü ç¿éí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ýðõòýé áîëæ áàéãàà þì. ªºð íýã äàâóó òàë íü õóóëü÷èéí øàëãàëòàä òýíöñýí áîë äàõèí ºì㺺ëºã÷èéí øàëãàëò ºãºõ øààðäëàãàã¿é áîëñîí. Õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëòàä òýíöñýí áîë Õóóëü÷äûí õîëáîîíä ãèø¿¿íýýð á¿ðòã¿¿ëýýä õóóëü÷èéí ýðõ àâàõààñ ãàäíà,

Äýýä ø¿¿õýä á¿ðòã¿¿ëæ, ºì㺺ëºã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõ áîëîëöîîòîé áîëæ áàéíà. Ãýõäýý ýíý øàëãàëò áîë ýõíèé äàâàà. Àæèëëàõ ãàçðûíõàà òîäîðõîé øààðäëàãóóäûã õàíãàõ õýðýãòýé. Òóõàéëáàë, ºì㺺ëºã÷ äàâõàð àæèë ýðõëýõèéã õóóëèàð õîðèãëîñîí. ªì㺺ëºã÷ áîë áèå äààñàí ìýðãýæèëòýí, õýí íýãíèé øóóä óäèðäëàãàä àæèëëàõ ¸ñã¿é.

Òýíöñýí ýðõ ç¿é÷èä ýíý øàëãàëòûã äàõèí ºãºõ

øààðäëàãà ãàðàõ óó? Òýíöýýã¿é õ¿ì¿¿ñ øàëãàëò äàõèí ºãºõ áîëîìæòîé ýñýõ?

Õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëòàä íýã óäàà òýíöñýí áàéõàä õàíãàëòòàé. Ãýõäýý ãóðâàí æèë òóòàìä 30 öàãèéí õè÷ýýëä õàìðàãäàíà. Õýðâýý Õóóëü÷äûí õîëáîîíû ãèø¿¿íèé òàòâàðàà òºëººã¿é õè÷ýýëäýý ñóóõã¿é, àæëàà ýðõëýõã¿é áîë õóóëü÷èéí ýðõèéã íü õàñäàã. Õàðèí øàëãàëòàä òýíöýýã¿é ýðõ ç¿é÷ õýäýí ÷ óäàà øàëãàëò ºãºõ áîëîìæòîé. Øàëãàëòàä îðîîä òýíöýýã¿é áàéõ òîõèîëäëûí äýýä õÿçãààð ãýæ áàéõã¿é. Äàðààãèéí øàëãàëòûã èðýõ æèë àâíà.

Öàõèì õýëáýðýýð àâàõàä õ¿íäðýë, áýðõøýýë ãàðàâ óó? Îðîí íóòãèéí ýðõ ç¿é÷èä õýð õàìðàãäñàí áý?

Ýíý øàëãàëò íü Ìîíãîë Óëñàä àíõ óäàà 1500 ãàðóé õ¿íýýñ íýãýí çýðýã öàõèì õýëáýðýýð àâñíààðàà îíöëîã. Èíãýñíýýð õýí íýãíèé íºëºº îðîõã¿é, ò¿ðãýí øóóðõàé, øóäàðãààð ä¿ãíýñýí. Øàëãàëòûí õóãàöàà äóóñàíãóóò òóõàéí õ¿íèé àâñàí ä¿í íü øóóä ãàðñàí. Ïðîãðàìûí àþóëã¿é áàéäàë, öàõèëãààí, èíòåðíåòèéí íàéäâàðòàé àæèëëàãààã õÿíàëòûí çºâëºë áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí òºëººëºë õÿíàæ àæèëëàñàí. Øàëãàëòàä òýíöñýí ýðõ ç¿é÷äèéí 64 íü îðîí íóòãèéíõ. Òýä õîòîä èðæ, íýã òàíõèìä öóãëàðàí îíëàéíààð øàëãàëòàà ºãñºí. Øàëãàëò ºãñºí ýðõ ç¿é÷èä ººðèéí äýëãýðýíã¿éãýý ä¿íãýý burtgel.legalinstitute.mn ñàéòààñ ¿çýæ áîëíî. Ìºí “ßìàð ¿íäýñëýëýýð

øàëãàñàí þì áý” ãýñýí ãîìäîë èðãýäýýñ èõ èðäýã áàéñàí. Òèéìýýñ øàëãàëòûí áîäëîãûã ÿìàð àðãà÷ëàëààð øàëãàñàí ãýäãýý îëîí íèéòýä õ¿ðãýñýí áàéãàà.

Öàõèì øàëãàëòàä òýíöñýí ýðõ ç¿é÷äýä áàòëàìæèéã õýçýý ãàðäóóëàõ âý?

Õóóëü÷èéí øàëãàëòûí æóðìûí 7.9-ä “Øàëãàëò äóóññàíààñ õîéø 30 õîíîãèéí äîòîð óã òàëãàëòàä òýíöñýí ýòãýýäýä ºðãºäºëä äóðäñàí ìýäýýëëèéã áàðèìòæóóëàõ áàðèìò áè÷ãèéí ¿íýí çºâ áàéäëûã øàëãàæ ¿çñýíèé ¿íäñýí äýýð Àæëûí õýñýã áàòëàìæ îëãîíî” ãýæ çààñàí áàéãàà. ̺í Õóóëü ç¿éí ñàéäààñ øàëãàëòàä òýíöñýí ýðõ ç¿é÷äýä áàòëàìæ îëãîõ òóõàé òóøààë ãàðíà. Òóøààë áàòëàãäìàãö áàòëàìæ îëãîõ àæèë ýõýëíý.

“Õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëòàä òýíöñýí áîë Õóóëü÷äûí õîëáîîíä ãèø¿¿íýýð á¿ðòã¿¿ëýýä õóóëü÷èéí ýðõ àâàõààñ ãàäíà, Äýýä ø¿¿õýä

á¿ðòã¿¿ëæ, ºì㺺ëºã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõ áîëîëöîîòîé áîëæ áàéíà. Ãýõäýý ýíý øàëãàëò áîë ýõíèé äàâàà. Àæèëëàõ ãàçðûíõàà òîäîðõîé øààðäëàãóóäûã õàíãàõ õýðýãòýé. Òóõàéëáàë, ºì㺺ëºã÷

äàâõàð àæèë ýðõëýõèéã õóóëèàð õîðèãëîñîí. ªì㺺ëºã÷ áîë áèå äààñàí ìýðãýæèëòýí, õýí íýãíèé øóóä óäèðäëàãàä àæèëëàõ ¸ñã¿é.”

�ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ 2014.11 ¹22

Ñóðâàëæëàãà“Á.×ÈÌÈÄ ÁÀÃØ ÁÎË ÌÎÍÃÎËÛÍ ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÄÝÝÄ

ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÇÀÃÀËÌÀÉËÑÀÍ ÝÖÝÔ

Òºð, íèéãìèéí íýð ç¿òãýëòýí, ¯íäñýí õóóëèéí ýõèéã áàðèã÷, Ìîíãîë Óëñûí Õºäºëìºðèéí áààòàð, Àðäûí áàãø, Ãàâüÿàò õóóëü÷, äîêòîð, ïðîôåññîð Á.×èìèäèéí 80 íàñíû îéí õ¿ðýýíä “¯íäñýí õóóëüò ¸ñíû òºëºâøèë, õàíäëàãà” îëîí óëñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàãà õóðàë

àðâàííýãä¿ãýýð ñàðûí 28-íä Õóóëü ç¿éí ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýíä áîëëîî. Òóñ õóðëûã “×èìèä” ñàí, Õóóëü ç¿éí ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýí, ÌÓÈÑ-èéí Õóóëü ç¿éí ñóðãóóëü, Îòãîíòýíãýð äýýä ñóðãóóëü, Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºë, ¯íäñýí õóóëèéí öýö, ÓÈÕ-ûí Òàìãûí ãàçàð õàìòðàí çîõèîí

áàéãóóëñàí áºãººä Á.×èìèä àãñíû ãýð á¿ë, õàìòðàí àæèëëàãñàä, òºð íèéãìèéí ç¿òãýëòí¿¿ä áîëîí øàâü íàð îðîëöîâ.

“×èìèä ñàí”-ãèéí òýðã¿¿í ×.Áàòöîãò: “Òóñ áàãà õóðëûí èëòãýë õýëýëö¿¿ëãèéí òàâü ãàðóé õóâü íü ààâûã ìààíü ýðäýìòýí òºðèéí ç¿òãýëòýí, áàãø ãýäýã ¿¿äíýýñ ä¿ãíýæ äóðñàæ áàéíà. Ýíý óäààãèéí õóðàë íü ààâûí ìààíü 80 íàñíû îéí õ¿ðýýíä çîõèîí áàéãóóëàãäàæ áàéãààãààðàà îíöëîãòîé. Àìüä ñýð¿¿í áàéõàä íü çîõèîí áàéãóóëæ áàéñàí óã õóðëûã

ºä㺺 áèä íàð “×èìèä ñàí”-ãèéí íýðýí äîîð ¿ðãýëæë¿¿ëæ áàéíà. ̺í îëîí óëñûí áàãà õóðàë ãýäýã óòãààðàà ÀÍÓ, Ñîëîíãîñ, Ãåðìàíû ¯íäñýí õóóëèéí ñóäëàà÷ ýðäýìòýä èðæ ººðèéí èëòãýëýý òàâüëàà. Øàâü íàð íü ààâààð ìèíü óäèðäóóëæ ÿâñàí ýðäìèéíõýý àæëûã áàñ õýëýëöëýý. Ä¿ãíýýä õýëáýë õóâü õ¿íèéõ íü õóâüä ýðãýæ äóðñàõ, õèéæ á¿òýýñýí ç¿éëèéã íü ¿ðãýëæë¿¿ëýõ çîðèëãîòîé.”

Àêàäåìè÷, øèíæëýõ óõààíû ãàâüÿàò ç¿òãýëòýí Ñ.Íàðàíãýðýë: “Áè áîë Á.×èìèä áàãøèéí ãàðûí øàâü. Íàìàéã ºíººäðèéí ò¿âøèíä õ¿ðãýõýä îíöãîé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí õ¿íèé òóõàé ÿðèõàä ¿íýõýýð ñýòãýë äîãäîëæ áàéíà. Îëîí æèë ýíý õ¿íèé øàâü áàéñíû õóâüä áàãøèéíõàà ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë, á¿òýýë òóóðâèëûã ñàéí ìýäýõ õ¿íèé íýã. Á.×èìèä áàãø áîë Ìîíãîëûí Õóóëü ç¿éí äýýä áîëîâñðîëûí çàãàëìàéëñàí ýöýã. Õóóëü ç¿éí øèíæëýõ óõààíä íàðèéí ìýðãýøñýí ýðäýìòýí. Ñîöèàëèçìûí ¿åä íàì òºðèéí ýðõ áàðèã÷èä ýðäýì ÷àäàëòàé õ¿ì¿¿ñèéã ò¿øèãëýí àæèëëàäàã áàéñàí. Àðäûí èõ õóðàë, çºâëºëä

õóóëü òîãòîîìæ áîëîâñðóóëàõ àæèëä áàãøèéã áàéíãà äàé÷èëäàã áàéñàí. Òýð áîë õóóëü ç¿éí øèíæëýõ óõààíû íî¸í îðãèëóóäûí íýã. Áè ºíººäðèéí õóðàë äýýð õî¸ð ãîë ñàíààã õýëýõèéã õ¿ññýí þì. Íýãä¿ãýýðò, Á.×èìèä áàãøèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé îëîí á¿òýýëèéã îí äàðààëëààð íü áîòüëîæ õýâëýýä íèéòèéí õ¿ðòýýë áîëãîõ àæëûã îéðûí ¿åä çîõèîí áàéãóóëàõ, õî¸ðäóãààðò, õóóëü ç¿éí áàêàëàâðûí ò¿âøíèé ìýäëýãèéã çààâàë Ìîíãîëäîî ýçýìøèõ õýðýãòýé. Ó÷èð íü ýõ îðíûõîî ¿¿õ ò¿¿õ, Ìîíãîë Óëñûí õóóëèóä, ýðäýìòäèéí á¿òýýëèéã ýõ õýë äýýðýý óíøèæ òàíèëöàõ íü ÷óõàë þì.”

Óëñûí åðºíõèé ïðîêóðîð Ä.Äîðëèãæàâ: “Ýðõ ç¿éí øèíý÷ëýëèéí êîíöåïöèéí õóðàë äýýð íýã óäàà áè ̄ íäñýí õóóëèéã ººð÷ëºå ãýæ ×èìèä áàãøèä õýëñýí þì. “Òà ìýäýæ áàéãàà, ¯íäñýí õóóëüä ººð÷ëºõ ç¿éë áàéãàà” ãýëýý. Òýãñýí “Òà íà𠺺ðñ人 ìýäýæ áàéãàà. Õýäýí äåïóòàòóóä ñàíàë õóðààãààä ººð÷ëºå ãýæ ñàíàë íýãäýýä, òýãýýä ººð÷ëºëò îðóóëàõã¿é çààëò äýý𠺺ð÷ëºëò îðóóëíà ë äàà. Òýãýõäýý òà íàð ýíý ¯íäñýí õóóëèéí áîëîìæèéã ñàéí ñóäëà. Îäîî çºð÷èëòýé áàéãàà ç¿éë¿¿äèéã áóñàä õóóëèàð íü õýðõýí çîõèöóóëæ áîëîõ âý ãýäãèéã áîäîîä, ¯íäñýí õóóëèíäàà ãàð õ¿ðýõã¿é áàé. Ýíý òàëààð åðººñºº áîäîõã¿é þì” ãýæ

ÿðüæ áàéëàà. Ýíý áîë áàãøèéí õàíäëàãà. Ýõ áîëñîí õóóëèíäàà ãàð õ¿ðýõã¿é ãýñýí ñýòãýë ÷ öààä óòãà íü ãàð õ¿ðñýíýýð ¿¿ñýõ ¿ð äàãàâðûã ìýäýæ áàéãààä þì. ¯íäñýí õóóëèéã áîëîâñðóóëàõ ãýæ áàéõàä áèä ãàäíààñ ýðäýìòýä àâ÷èðñàíûã ìýäýæ áàéãàà áàéõ. Ãýòýë òýä èíãýæ õýëñýí þì. “Òà íàð áèäíýýñ çºâëºãºº àâàõ, òóðøëàãà ñóäëàõ øààðäëàãà àëãà. Òàíàéä äýëõèéí õýìæýýíèé ýðäýìòýí áàéäàã þì áàéíà. Òàíàé óëñ ÿìàð òîãòîëöîîãîîð, ÿàæ çîõèöóóëàëò õèéõ íü äîòîîäûí õýðýã” ãýýä ÿâæ áàéëàà. ªºðººð õýëáýë, òýä Á.×èìèä áàãø áîëîí ò¿¿íèé õàìòðàí àæèëëàæ áàéñàí ñóäëàà÷äûã õýëñýí áàéãàà þì.”

� ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ 2014.11 ¹22

Ìàíàéä...

“Á.×ÈÌÈÄ ÁÀÃØ ÁÎË ÌÎÍÃÎËÛÍ ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÇÀÃÀËÌÀÉËÑÀÍ ÝÖÝÔ

¯íäñýí õóóëèéí öýöèéí äàðãà, àêàäåìè÷, Ãàâüÿàò õóóëü÷ Æ.Àìàðñàíàà: “¯íäñýí õóóëèéã îãöîì áèø, òóõàéí ¿åä íü çîõèöóóëààä ººð÷뺺ä ÿâàõ íü íèéãìèéí ¿çýãäýë. Ýíä àéãààä, ñ¿ðäýýä áàéõ ç¿éë ¿ã¿é. Õàðèí äóðààðàà ººð÷ëºëò îðóóëàõ íü áàéæ áîëîõã¿é ç¿éë. Æèøýý íü 1999 îíä ÌÀÕÍ, ̯ÀÍ, Ñîöèàë Äåìîêðàò íàì óëñ òºðèéí õóéâàëäààíààð ¯íäñýí õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëñàí.“Äîðäñîí äîëîî” ãýæ

íýðëýäýã. ¯¿íèéãýý îäîî çàñàæ çàëðóóëàõ ¸ñòîé. Á¿ãäèéã íü áóöààæ áîëíî, çàðèìûã íü áóöààæ áîëíî. Òýãýýä äàðàà íü íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ àñóóäëàà ÿðèàä ÿâàõ áîëîìæòîé. Þó þóã¿é ¯íäñýí õóóëü ðóó á¿õíèéã ÷èõýæ, ãàäààäûí íýã îðîí ðóó ÿâààä èðýõýýðýý ë “Åðºíõèé ñàéä íü èéì ýðõòýé þì áàéíà. Ãî¸ þì áàéíà” ãýýä ¯íäñýí õóóëèà ººð÷ëºõ ãýýä ç¿òãýýä áàéäàã” ãýâ.

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Ë¿íäýýæàíöàí: “¯íäñýí õóóëü ãýäýã áîë ººðºº áèå äààñàí àíàòîìè áàéãàà. Íýãýí ñóäàñûã íü òàñëàâàë áóñäàäàà øàðõ ¿¿ñãýýä òàñàëäàíà ãýæ ×èìèä áàãø çàõèñàí áàéãàà þì. 20 æèë áîëîîä åð íü ººð÷ëºëò îðóóëàõ ¸ñòîé. ªºð÷ëºëò îðóóëíà ãýýä ìóóòãàæ áîëîõã¿é.

Äîðäóóëñàí äîëîîí ººð÷ëºëòèéã áîë ×èìèä áàãø ýñýðã¿¿öñýí. ×èìèä áàãø áîë Ìîíãîë Óëñûí õóóëèéí àðõèòåêòîð áàéñàí. Õî¸ð çóóí äàìíàæ àæèëëàñàí, çàëãàìæ ÷àíàð óÿëäàà õîëáîîã àâ÷ ÿâñàí õ¿í. Áè áîë áàãøèéãàà Çóóíû ìàíëàé õóóëü÷ áàéñàí ãýæ áîääîã.”

̺í òóñ õóðëûí ¿åýð ÌÓ-ûí õºäºëìºðèéí áààòàð, ãàâüÿàò õóóëü÷, äîêòîð, ïðîôåññîð Á.×èìèäèéí íýðýìæèò îþóòàí, ñóäëàà÷äûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàãà õóðàëä àìæèëòòàé îðîëöñîí èëòãýã÷ íàðò øàãíàë ãàðäóóëàâ.Ñóäëàà÷äûí èëòãýëèéí òýðã¿¿í áàéðàíä Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëèéí àæëûí àëáàíû ðåôåðåíò Æ.Ñàéíõèøèã “¯íäñýí õóóëü áà ýäèéí çàñãèéí áîäëîãûí øèéäâýð ãàðãàëò: Ìîíãîë Óëñàä ýäèéí çàñãèéí áîäëîãûí ¿íäñýí ä¿ðýì øààðäëàãàòàé þó?” èëòãýëýýð, õî¸ðäóãààð áàéðàíä Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí Öýöèéí Òàìãûí ãàçðûí øèíæýý÷ Ñ.Ñ¿õ÷óëóóí “Ìîíãîë Óëñûí ïàðëàìåíòûí á¿ðýí ýðõýä ïàðëàìåíòûí ìºðäºí øàëãàõ ýðõ ìýäëèéã íýâòð¿¿ëýõ øààðäëàãà, ò¿¿íèé àðãà çàì, ãàäààä îðíóóäûí òóðøèëãà, õàðüöóóëñàí ñóäàëãàà” èëòãýëýýð, ãóðàâäóãààð áàéðàíä Óäèðäëàãûí Àêàäåìè, Ìåíåæìåíòèéí òýíõèì, äýä ïðîôåññîð Ã.Æàðãàë “Ãàçðûí òóõàé ¯íäñýí õóóëèéí çîõèöóóëàëò” èëòãýëýýð, òóñãàé áàéðàíä Ñóäëàà÷, õóóëèéí çºâëºõ Ñ.Áàçàðñàä “Òºð ñ¿ì õèéäèéí õàðèëöààíä ¯íäñýí õóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàë, çàð÷ìûã áàðèìòëàõ íü”, ØÓÀ-èéí Ôèëîñîôè, ñîöèîëîãè, ýðõ ç¿éí õ¿ðýýëýíãèéí àæèëòàí

Ì.Äîëãîðñ¿ðýí “Ìîíãîë Óëñûí çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæ áà ä¿¿ðãèéí õ¿í àìûí ñóóðüøèë” èëòãýëýýð òóñ òóñ øàëãàðëàà. Îþóòíû èëòãýëèéí òýðã¿¿í áàéðàíä ÌÓÈÑ-èéí ÕÇÑ-èéí V àíãèéí îþóòàí Á.Íàðàíöýöýã, Ý.Ýíõöýöýã íàð “Ïàðëàìåíòûí ãèø¿¿íèé á¿ðýí ýðõèéã õóãàöààíààñ ºìíº äóóñãàâàð áîëãîõ õàðèóöëàãûí ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò /ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿íèéã ýðã¿¿ëýí òàòàõ/” èëòãýëýýð, ÌÓÈÑ-èéí ÕÇÑ-èéí Îëîí óëñûí ýðõ ç¿éí àíãèéí IV aíãèéí îþóòàí Ò.Íàíäèíöýöýã “¯íäñýí õóóëü äàõü áàéãàëü îð÷íû õàìãààëàëò” èëòãýëýýð õî¸ðäóãààð áàéð, ÌÓÈÑ-èéí ÕÇÑ-èéí V àíãèéí îþóòàí Á.Áàÿëàãìàà “Õîòûí çàõèðàã÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäàë” èëòãýëýýð ãóðàâäóãààð áàéðàíä òóñ òóñ øàëãàðñàí þì.Òºð, íèéãìèéí íýð ç¿òãýëòýí, ¯íäñýí õóóëèéí ýõèéã áàðèã÷, Ìîíãîë Óëñûí Õºäºëìºðèéí áààòàð, Àðäûí áàãø, ãàâüÿàò õóóëü÷, ïîêòîð, ïðîôåññîð Á.×èìèäèéí 80 íàñíû îéí õ¿ðýýíä “¯íäñýí õóóëüò ¸ñíû òºëºâøèë, õàíäëàãà” îëîí óëñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàãà õóðàëä äîòîîä, ãàäààäûí ýðäýìòýí ñóäëàà÷äûí àðàâ ãàðóé èëòãýë õýëýëö¿¿ëýãäñýí áºãººä “×èìèä ñóäëàë” õýìýýõ ñóäàëãààíû àæèë ºðí¿¿ëýõèéã õóðàëä îðîëöîãñîä äýìæñýí þì.

�ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ 2014.11 ¹22

Îíöëîõ ñýäýâ

Ìîíãîë Óëñàä àíõ õóóëü÷äûã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ, ¿¿íèé

¿íäñýí äýýð ìýðãýæëèéí ãýð÷èëãýýã îëãîõ àæèë 2003 îíîîñ Õóóëü÷ ñîíãîí øàëãàðóóëàõ òóõàé õóóëèéí õ¿ðýýíä õýðýãæèæ ýõýëñýí. Àíõíû õóóëü÷äûí ñîíãîí øàëãàðóóëàëò 2004 îíä á¿ñ÷èëñýí õýëáýðýýð çîõèîí áàéãóóëàãäàæ áàéñàí áºãººä æèë á¿ð îðîëöîã÷äûí òîî ºññººð áàéíà. Æèë á¿ð øàëãàëòàä îðîëöîãñäûí 50 îð÷èì õóâü íü òåñòèéí øàëãàëòàä òýíöýæ, òýäãýýð òýíöñýí õ¿ì¿¿ñèéí ìºí òàë õóâü íü áîäëîãûí øàëãàëòàä òýíöäýã. ªºðººð õýëáýë á¿ðòã¿¿ëñýí îðîëöîã÷äûí 25-30 õóâü íü ìýðãýæëèéí øàëãàëòàä òýíöäýã áàéíà. Õóóëü÷ ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã Õóóëü ç¿éí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí äýðãýäýõ Îðîí òîîíû áóñ çºâëºë ýðõëýí ã¿éöýòãýæ èðñýí áà óã çºâëºë íü øàëãàëòûí õîðîîíû á¿ðýëäýõ¿¿íèéã òîìèëîõ, ñîíãîí øàëãàðóóëàëòòàé õîëáîãäñîí æóðàì, çààâàð áàòëàõ, ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàä øààðäàãäàõ çàðäëûí òºñâèéã áàòëàõ ãýõ

ìýò á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéñàí. 2012 îíä Ø¿¿õèéí øèíýòãýëèéí áàãö õóóëèóäûí õ¿ðýýíä áàòëàãäñàí Õóóëü÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé õóóëèàð òóñ øàëãàëòûí ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã øèíý÷èëñýí. Ýíýõ¿¿ øàëãàëò íü õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõ ýðõ àâàõûã õ¿ññýí ýòãýýäèéí ø¿¿õ ýðõ ìýäëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, ø¿¿í òàñëàõ àæèëëàãààíä îðîëöîõ, õóóëü ç¿éí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ õàíãàëòòàé ìýäëýã, ÷àäâàð ýçýìøñýí ýñýõèéã

ÕÓÓËÜ×ÈÉÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ØÀËÃÀËÒ - 2014

ÕÓÓËÜ×ÈÉÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ØÀËÃÀËÒ ÃÝÆ ÞÓ ÂÝ?

òîãòîîõ çîðèëãîòîé þì. Õóóëü÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàéí õóóëèéí ¿íäñýí ¿çýë áàðèìòëàë áîëîõ õóóëü÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûã áóñàä ýðõ ç¿é÷ áà õóóëü ñàõèóëàã÷äààñ ÿëãàõ, õóóëü÷èéí ýðõ àâñíààð ø¿¿õýä õýðýã õÿíàí øèéäâýðëýõ àæèëëàãààíä îðîëöîõ, ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñòàíäàðòûã òîãòîîõ çîðèëãîòîé õîëáîîòîéãîîð õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëò íü õóó÷èí Õóóëü÷ ñîíãîí øàëãàðóóëàëòààñ çîðèëãî, à÷ õîëáîãäîë, ¿ð äàãàâðûí õóâüä ÿëãààòàé þì.

ªìíºõ ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûí îð÷èíä õóóëü÷ ñîíãîí øàëãàðóóëàëò áîäèò áàéäàë äýýð öààøèä ºì㺺ëºã÷, ïðîêóðîð, ø¿¿ã÷èéí øàëãàëòàíä îðîõ ýðõèéã íýýõ ë à÷ õîëáîãäîëòîé áàéñàí áºãººä áóñàä ýðõ ç¿éí äýýä áîëîâñðîëûí çýðýãòýé ýòãýýä¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä ýðõ ç¿éí áàéäëûí õóâüä ÿëãààã¿é, ÿìàð íýã äàâóó òàëûã îëãîäîãã¿é áàéñàí. Øèíý õóóëèàð õóóëü÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäàë íü ýðõ ç¿é÷òýé õàðüöóóëàõàä ýðõ ¿¿ðýã áà õàðèóöëàãà òîäîðõîé çîõèöóóëàãäñàí áºãººä ýíý õýðýýð à÷ õîëáîãäîë íü ºíäºðññºí áîëíî. Øèíý õóóëèàð ºì㺺ëºã÷èéí òóñäàà øàëãàëò áàéõã¿é, õóóëü÷èéí øàëãàëòàíä òýíöñýíýýð ø¿¿õýä õýðýã ìàðãààí øèéäâýðëýõ àæèëëàãààíä îðîëöîõ ýðõèéã ýäëýõ áîëîìæòîé áîëæ áàéãàà.Ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí õóóëü ç¿éí èõ, äýýä ñóðãóóëèéã òºãñºæ, õî¸ðîîñ äîîøã¿é æèë ìýðãýæëèéí äàäëàãà õèéñýí Ìîíãîë Óëñûí èðãýí, ãàäààäûí èðãýí, õàðüÿàëàëã¿é õ¿í õóóëü÷èéí øàëãàëòàä îðîõ ýðõòýé õýìýýí æóðàìëàñàí áàéíà.

Ø¿¿õèéí øèíýòãýëèéí áàãö õóóëèóäûí õ¿ðýýíä 2012 îíä

áàòëàãäñàí Õóóëü÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé õóóëèàð òóñ øàëãàëòûí ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã øèíý÷èëñýí áºãººä óã ÷èã ¿¿ðãèéã õóóëü÷äûí ìýðãýæëèéí ººðºº óäèðäàõ ¸ñíû áàéãóóëëàãà áîëîõ Õóóëü÷äûí õîëáîîíä ¿å øàòòàéãààð øèëæ¿¿ëýõýýð áîëñîí. Õóóëü÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé õóóëèéã äàãàæ ìºðäºõ æóðìûí òóõàé õóóëèàð ÕÝÇÁòóõàé õóóëèéí õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëòòàé õîëáîãäîõ çààëòóóäûí ¿éë÷ëýëèéã 2016 îíû 4-ð ñàðûí 15 õ¿ðòýë õîéøëóóëñàí áºãººä ýíý õóãàöààíä õóóëü÷ ñîíãîí øàëãàðóóëàõäàà “Õóóëü ç¿éí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿íèé áàòàëñàí æóðìûã ìºðäºíº” ãýæ çààñíû äàãóó Õóóëü ç¿éí ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýíãýýñ çîõèîí áàéãóóëëàà.Ýíý óäààãèéí øàëãàëòûí ãîë îíöëîã íü Ìîíãîë Óëñàä õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëòûã àíõ óäàà öàõèìààð àâñàíä áàéâ. ªºðººð õýëáýë, øàëãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ øèíý æóðìûí äàãóó øàëãàëòàä îðîëöîõîîð á¿ðòã¿¿ëñýí ýòãýýä¿¿äýýñ êîìïüþòåð òºâò áààçàä ñóóðèëàí íýãýí çýðýã

ÝÍÝ ÓÄÀÀÃÈÉÍ ØÀËÃÀËÒÛÃ ÀÍÕ ÓÄÀÀ ÖÀÕÈÌÀÀÐ ÀÂËÀÀ

øàëãàëòûã àâñàí þì.Öàõèì õýëáýðýýð øàëãàëòûã çîõèîí áàéãóóëíà ãýäýã íü øàëãàëòûí á¿ðòãýëýýñ ýõëýýä øàëãàëòûí õàðèó ãàðàõ õ¿ðòýëõ ïðîöåññûã õàìðóóëæ áàéãàà þì.Øàëãàëòûí öàõèì á¿ðòãýëèéí õóâüä: Øàëãàëòàä îðîëöîõ õ¿ñýëòýé õ¿íèé òîîíîîñ øàëòãààëàí øàëãàëòûí á¿ðòãýë íü öàã õóãàöàà, õ¿í õ¿÷ øààðäñàí à÷ààëàë ºíäºðòýé, ¿¿íýýñ øàëòãààëàí èðãýäèéí äóíä áóõèìäàë òºð¿¿ëäýã àæèë áàéñàí. Õóóëü÷èéí øàëãàëò íýãýíò öàõèì õýëáýðò øèëæèæ

áóé òóë á¿ðòãýëèéã ÷ ìºí öàõèì õýëáýðò øèëæ¿¿ëýí çîõèöóóëñàí. Èðãýí á¿ðòãýëèéí ìàÿãòûí äàãóó áèåèéí áàéöààëò, Ýðõ ç¿éí áîëîâñðîëûí áà ìýðãýæëèéí äàäëàãûí òóõàé ìýäýýëëýý öàõèì õàÿã äàõü á¿ðòãýëèéí ñàíä îðóóëæ, óã ìýäýýëëèéí ¿íýí çºâèéã ººðºº õàðèóöñàí áîëíî.Á¿ðòãýëèéí ñèñòåì https://burtgel.legalinstitute.mn/ õàÿã äýýð áàéðøñàí áºãººä á¿ðòãýë òîâ çàðëàñàí ºäðººñ ýõýëæ, øàëãàëò ýõëýõýýñ 30 õîíîãèéí ºìíº äóóññàí þì.

Öàõèì øàëãàëòûí õóâüä: Õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëòûí àãóóëãà íü øàëãóóëàã÷èéí ýðõ ç¿éí åðºíõèé ìýäëýãèéã ñîðèõ ñîðèëãûí, ýðõ ç¿éí ñàëáàðûí õ¿ðýýíä òîõèîëäëûã õóóëü õýðýãëýæ øèéäâýðëýõ áîäëîãûí õýñãýýñ á¿ðäñýí. Ñîðèëãûí áà áîäëîãûí øàëãàëò íü öàõèì õýëáýðýýð ÿâàãäàæ, öàõèì ñàíä á¿ðòã¿¿ëæ øàëãàëòàä îðîõ ýðõ àâñàí ýòãýýä òóñãàéëàí áýëòãýñýí øàëãàëòûí òàíõèìä èðæ ñîðèëãûí øàëãàëò ºãñºí þì.Ñîðèëãûí øàëãàëò íü óðüä÷èëàí áýëòãýñýí ñîðèëãûí ñàí á¿õèé òîõèîëäëûí áàéäëààð øàëãàëò ¿¿ñãýõ áîëîìæòîé àñóóëò õàðèóëòûí ïðîãðàì õàíãàìæèä òóëãóóðëàíà. Áîäëîãûí øàëãàëò íü ìºí àäèë òóñãàéëàí áîëîâñðóóëñàí ïðîãðàì õàíãàìæ àøèãëàí êîìïüþòåð äýýð áè÷èæ ºãíº. Ñîðèëãûí øàëãàëòûí äààëãàâàð íèéò 100 - 200 õ¿ðòýë àñóóëòòàé áàéõ áà íèéò 40 îíîî áàéíà. Áîäëîãûí øàëãàëò íèéò 3 áîäëîãîîñ á¿ðäýõ áºãººä òóñ á¿ðèéã 20 õ¿ðòýë, íèéò 60 õ¿ðòýë îíîî ºãíº.

� ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ 2014.11 ¹22

ÕÀЯÃ: Óëààíáààòàð-46, ×èíãèñ õààíû òàëáàé-7, Õóóëü ç¿éí ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýí. ÓÒÀÑ:315789

Эхийг Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнд бэлтгэâ.www.legalinstitute.mn

Óëñûí á¿ðòãýëèéíäóãààð 1197

2003 îíîîñ õýâëýãäýâ ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ Õ¯ÐÝÝËÝÍÃÈÉÍ ÑÎÍÈÍ ¯íý 500 òºã

Äóãààðûã ýðõýëñýí:Ã.Áèëã¿¿í, Ý.Ýíõ÷èìýã

ÝÍÝ ÓÄÀÀÃÈÉÍ ØÀËÃÀËÒÛÃ ÀÍÕ ÓÄÀÀ ÖÀÕÈÌÀÀÐ ÀÂËÀÀ

Ñîðèëãûí øàëãàëòûí 60% áà ò¿¿íýýñ äýýø áóþó 24 áà ò¿¿íýýñ äýýø îíîî àâñàí øàëãóóëàã÷ áîäëîãûí øàëãàëòàä îðîõ ýðõòýé áºãººä íèéò îíîî íü 70 áà ò¿¿íýýñ äýýø àâñàí ýòãýýä øàëãàëòàíä òýíöñýíä òîîöñîí þì. Ñîðèëãûí øàëãàëò íèéòäýý 150 ìèíóò õ¿ðòýë, áîäëîãûí øàëãàëò ñàëáàð ýðõ ç¿éí áîäëîãî òóñ á¿ð 150 ìèíóò ¿ðãýëæèëýí øàëãàëòûã àâëàà.Øàëãàëòûí àãóóëãûí õóâüä

ÕÓÓËÜ×ÈÉÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ØÀËÃÀËÒ - 2014

ñîðèëãûí øàëãàëòûí àãóóëãûã æóðàìä çààñàí õóâü õýìæýýãýýð ñàëáàð ýðõ ç¿éí àñóóëòóóäààð õóâààðèëñàí. Áîäëîãûí øàëãàëòûã Íèéòèéí ýðõ ç¿é áóþó ¯íäñýí õóóëü, çàõèðãààíû áà çàõèðãààíû õýðýã õÿíàí øèéäâýðëýõ ýðõ ç¿é, ýð¿¿ãèéí áà ýð¿¿ãèéí áàéöààí øèéòãýõ ýðõ ç¿é, Èðãýíèé áà èðãýíèé õýðýã ø¿¿õýä õÿíàí øèéäâýðëýõ ýðõ ç¿éí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëñàí íèéò 3 áîäëîãîîð àâàâ.

Õóóëü ç¿éí ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýíãýýñ ÿâóóëñàí îëîí íèéòèéí ñàíàà áîäëûí ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ ¿çýõýä øàëãàëòûã øóäàðãà ÿâàãääàã ãýäýãò ¿ë èòãýõ áàéäàë çîíõèëñîí áºãººä çîõèîí áàéãóóëàã÷èä, øàëãàã÷ áàãø íàð îðîëöîã÷äûí êîäûã ÿìàð íýã àðãààð ìýääýã, íºëºº îðäîã, òåñò çàäàðäàã ãýñýí õàðäëàãà ºíäºð õàðàãäæýý. Èéìýýñ øàëãàëòûí ã¿éöýòãýëèéã ä¿ãíýõ àðãà÷ëàëä ìºí öàõèì àðãûã íýâòð¿¿ëñýí þì. Ñîðèëãûí øàëãàëòûí õóâüä àâòîìàòààð ñàíä áàéãàà õàðèóòàé òóëãàãäàæ íýí äàðóé õàðèóã øàëãóóëàã÷èä ìýäýãäýíý. Áîäëîãûí øàëãàëòûí õóâüä Õóóëü÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé õóóëüä çààñàí çîõèöóóëàëòûã óäèðäëàãà

ØÀËÃÀËÒÛÍ Ã¯ÉÖÝÒÃÝËÈÉà ÕÝÐÕÝÍ Ä¯ÃÍÝÑÝÍ ÁÝ?

áîëãîí ãóðâàí øàëãàã÷èéí äóíäàæ îíîîãîîð ¿íýëæ äóóñãàí õàðèóã ìýäýãäñýí þì. Ä¿ãíýõ àðãà÷ëàë áîë çàéëøã¿é ìàðãààí äàãóóëäàã àñóóäëûí íýã. Õýäèéãýýð õóóëü ç¿éí èõ äýýä ñóðãóóëèóä, òîäîðõîé ïðîôåññîðóóäûí ñàëáàð ýðõ ç¿éí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëñàí àðãà ç¿é, àðãà÷ëàëóóä áàéäàã õýäèé ÷ áîäëîãî òîõèîëäëûí îíöëîãîîñ, íºãºº òàëààð íóóöëàëûã õàìãààëàõ çîðèëãîîð óðüä÷èëàí áîëîâñðóóëæ áýëòãýõ áîëîìæã¿é òóë øàëãàã÷ íàð áîäëîãî çàñàõûí ºìíº àðãà÷ëàëàà õàìòðàí òîõèðîëöîæ, øàëãóóëàã÷ààñ øààðäàõ îþóí ä¿ãíýëòèéí àëõàì á¿ðèéã íèéò àâàõ îíîîíä òààðóóëàí õóâààæ îíîîæóóëàõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çñýí áîëíî.

Îíöëîõ ñýäýâ

Ýíý óäààãèéí õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëò íü Ìîíãîë Óëñàä àíõ óäàà îëîí òîîíû îðîëöîã÷òîéãîîð íýãýí çýðýã öàõèì õýëáýðýýð àâñàí øàëãàëò áàéëàà. Èíãýñíýýð õ¿íèé íºëººëºë îðîõ áîëîëöîîã õÿçãààðëàí, ò¿ðãýí øóóðõàé, øóäàðãààð ä¿ãíýõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëëñýí þì Òóñ øàëãàëòûí ¿åýð “Á¿õ íèéòèéí áîëîâñðîëûí òºëºº” Èðãýíèé íèéãìèéí ¿íäýñíèé ýâñëèéí ãèø¿¿í òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí òºëººëºë õÿíàã÷äààð àæèëëàæ èðãýíèé õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëñýí. Øàëãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàëòûí àæëûã õýñýã, ã¿éöýòãýë ä¿ãíýõ øàëãàëòûí êîìèññ, ïðîãðàìûí íàéäâàðòàé àæèëëàãààã õÿíàõ õÿíàëòûí çºâëºë, ÿâöûí õÿíàã÷èä, òóñëàõ àæèëòíóóä ãýõ÷ëýí íèéò 103 õ¿í áîëîí öàõèì øàëãàëòûí íàéäâàðòàé

àæèëëàãààã õàíãàæ àæèëëàñàí ¯íäýñíèé äàòà òºâ, Êèáåð àþóëã¿é áàéäëûí ãàçàð ãýõ ìýò 7 áàéãóóëëàãûí õàìòûí àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä òóñ øàëãàëòûã àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëàâ.Õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí øàëãàëòàä õÿíàã÷ààð àæèëëàñàí:

“Á¿õ íèéòèéí áîëîâñðîëûí òºëºº” Èðãýíèé íèéãìèéí ¿íäýñíèé ýâñýëÕýðýãëýã÷èéí ìýäýýëëèéí ñàí ÒÁÁÕºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýäòýé ýöýã ýõèéí õîëáîîÕ¿¿õýä õ¿¿õäèéí òºëºº ÒÁÁÕ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí òýâ÷èøã¿é õýëáýð¿¿äèéí ýñðýã ñ¿ëæýý çýðýã

áàéãóóëëàãûí òºëººëºã÷ íàðò òàëàðõàë èëýðõèéëüå!

•

•

•

•

•

ØÀËÃÀËÒÛÍ ÕßÍÀËÒ, ÀÞÓËÃ¯É ÁÀÉÄËÛà ÕÝÐÕÝÍ ÇÎÕÈÖÓÓËÑÀÍ ÁÝ?

�ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ 2014.11 ¹22

ÕÓÓËÜ×ÈÉÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ØÀËÃÀËÒ - 2014/ÒÎÎÍ ÕÝËÝÝÐ/

Îíöëîõ ñýäýâ

� ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ 2014.11 ¹22

ÕÓÓËÜ×ÈÉÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ØÀËÃÀËÒ - 2014/Øàëãàëòàä îðîëöñîí áîëîí òýíöñýí ýðõ ç¿é÷äèéã òºãññºí ñóðãóóëèàð íü/

Òóñ øàëãàëòàä 1506 ýðõ ç¿é÷ á¿ðòã¿¿ëñýíýýñ 312 íü òýíöñýí ¿ç¿¿ëýëò ãàðñàí

Îíöëîõ ñýäýâ

Ìîíãîë Óëñûí Èõ ÑóðãóóëüÕóóëü ç¿éí ñóðãóóëü

320 ýðõ ç¿é÷ 165 ýðõ ç¿é÷

Øàëãàëòàä Á¯ÐÒï¯ËÑÝÍ ýðõ ç¿é÷

Øàëãàëòàä ÒÝÍÖÑÝÍ ýðõ ç¿é÷

Èõ Çàñàã Îëîí Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü

270 ýðõ ç¿é÷ 55 ýðõ ç¿é÷

Õóóëü Ñàõèóëàõûí Èõ Ñóðãóóëü

204 ýðõ ç¿é÷ 32 ýðõ ç¿é÷

Îòãîíòýíãýð Èõ Ñóðãóóëü

86 ýðõ ç¿é÷ 21 ýðõ ç¿é÷

Øèõèõóòóã Õóóëü ç¿éí äýýä ñóðãóóëü

98 ýðõ ç¿é÷ 37 ýðõ ç¿é÷

Ò¿øýý äýýä ñóðãóóëü

18 ýðõ ç¿é÷ 5 ýðõ ç¿é÷

Òус øàлгàлтàд дээрх сургуулийн тºгсºг÷дººс гàднà Áàтлàн хàìгààлàх их сургууль, Áилиг дээд сургууль бîлîн

Boston University School of LawJohann Wolfgang GoetheUniversity of WestminsterÁÍХÀÓ-ûн Хº Áэй их сургуульßïîн Óлсûн Èâàтэ их сургуульËьþдâиг Ìàêсиìлиàнû их сургууль зэрэг гàдààд улсàд тºгсºг÷ид ìºн øàлгàр÷ээ.

••••••

20.7%Хууль÷ийн ìэргэæлийн øàлгàлтàд îрîлöîгсдûн

нь тэнöсэн үзүүлэлт гàрлàà.

�ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÌÝÄÝÝ 2014.11 ¹22

ÃÝÐ×, ÕÎÕÈÐÎÃ×ÈÉà ÕÀÌÃÀÀËÀÕ

ØÀÀÐÄËÀÃÀ, ÕÝÐÝÃÖÝÝ

Ãýð÷ õîõèðîã÷èéã ñ¿ðä¿¿ëýõ, äàðàìòëàõ, õóóð÷ ìýõëýõ, ìºí㺠ºãºõ, ãóéõ, ÿòãàõ, çàíàëõèéëýõ õýëáýðýýð íºëººëºõ ÿâäàë ãàðñààð áàéãàà. ¯¿íèé ¿ð äàãàâàð íü ìýä¿¿ëýã ºãºõã¿é áàéõ, ýñâýë õóäàë ìýä¿¿ëýã ºãºõ, ñýòãýë ç¿éí õóâüä õýâèéí áàéäëàà àëäàõ, àìèà õîðëîõ îðîëäëîãî õèéõ, àìèà õîðëîõ çýðýã ¿éëäýë áîëæ áóéã 2010 îíû Õîõèðîã÷èéí ýðõèéí ñóäàëãààíû òºâ áîëîí ͯÁ-ûí õàìòàðñàí “Ãýð÷, õîõèðîã÷èéã õàìãààëàõ ¿íäýñíèé òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ àñóóäàë” ñóäàëãààíû òàéëàíä äóðäæýý.Ýð¿¿ãèéí õýðýã õÿíàí øèéäâýðëýõ àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëæ áóé ýòãýýä¿¿ä ãýð÷, õîõèðîã÷èéã õàìãààëàõ òîãòîëöîî, áààç ñóóðü áàéõã¿é ãýñýí ¿íäýñëýëýýð ãýð÷, õîõèðîã÷èéã õàìãààëàõ àæèëëàãààã õèéäýãã¿é áàéñàí íü ñóäàëãààãààð òîãòîîãäñîí áàéãàà þì.Ãýð÷, õîõèðîã÷ ìýä¿¿ëýã ºã÷ ýõýëñýí öàãààñ àþóëã¿é áàéäàë íü ýðñäýëä îðîõ áîëîìæòîé. Öàãäàà ãýð÷, õîõèðîã÷îîñ ìýä¿¿ëýã àâàõäàà òóñä íü äóóäàæ àâàõ, øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë áàéãàà ãàçàð íü î÷èæ àâàõ, ñýòãýë ç¿éí àéäàñ ò¿ãø¿¿ðèéí áàéäëûã íü õàðãàëçàí ¿çýæ ìýäðýìæòýé õàíäàõ íü ìàø ÷óõàë àæýý. Èéìä õóóëü ñàõèóëàõ áàéãóóëëàãûí àëáà õààã÷èä, òýð òóñìàà àíõàí øàòíû íýãæ äýýð àæèëëàæ áàéãàà öàãäààãèéí àæèëòíóóäûã ººðñäèéã íü ãýìò õýðãèéí óëìààñ õîõèðñîí õ¿ì¿¿ñèéã òºðèéí íýðèéí ºìíººñ ºì㺺ëºí õàìãààëàã÷èä ãýäýã èòãýë ¿íýìøèë, ñýòãýëãýýã ñóóëãàõ õýðýãòýé þì.

ÕÎÕÈÐÎÃ×ÈÉÍ ÑÝÒÃÝË Ç¯ÉÍ ÎÍÖËÎÃ

ßìàð ÷ õýðãèéí õîõèðîã÷

öàãäààãèéí áàéãóóëëàãàä õàíäàõàä àéäñûí ò¿âøèí èõýñäýã òóõàé ÒÅÃ-ûí Ãýð÷, õîõèðîã÷èéã õàìãààëàõ ãàçðûí ñýòãýë ç¿é÷ õýëæ áàéíà.

̺ðäºñòýé ä¿ðýìò õóâöàñ íü õàðèëöààíû áàðüåð áóþó ñààäûã áèé áîëãîæ áàéäàã àæ. Õîõèðîã÷ õ¿íèé ñýòãýë ç¿éí áàéäàë àéäàñ, ò¿ãø¿¿ð, ñýòãýë ãóòðàëûí ºíäºð çýðýãò îðñîí áàéäàã. ªºðèé㺺 èëýðõèéëýõ ÷àäâàðàà àëäàæ, ººðòºº èòãýõ èòãýëã¿é, ãóòðàíãè áîëäîã. Èéìä àéäñààñ áîëæ õýëýõ ãýñýí ìýä¿¿ëãýý äóòóó ìýä¿¿ëýõ ìàãàäëàë ºíäºð áàéäàã àæýý. Èéìýýñ õóâöàñëàëò, äóóíû ºíãèéã àíõààð÷ àæèëëàâàë àéäñûí õ¿÷èí ç¿éëèéã áàãàñãàæ, òýäýíä èòãýë íàéäâàð áèé áîëîõîä íºëººëäºã. Àëèâàà ãýìò õýðãèéí õîõèðîã÷ íü öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí àëáà õààã÷,

áàéöààã÷, ºì㺺ëºã÷, ø¿¿õ, ïðîêóðîðûí áàéãóóëëàãààñ “àâðàë” ýðæ, èòãýë íàéäâàð õ¿ëýýæ áàéäàã. Òýä ýäãýýð áàéãóóëëàãààñ ººð ãàçàð

õàíäàõ ýñýõýý èõýâ÷ëýí ñàéí ìýääýãã¿é. Èéìýýñ èæèë òºñòýé áàéãóóëëàãàòàé õîëáîæ ºãºõ íü òýäýíä òóñëàõ àðãûí íýã õýëáýð íü áîëäîã áàéíà.Ãýìò õýðãèéí õîõèðîã÷ áîëñîí òîõèîëäîëä ñýòãýöèéí öî÷ðîëîîñ ¿¿äýí äàõèí öî÷ðîëä îðîõ ìàãàäëàëòàé áàéäãèéã ñýòãýë ç¿é÷èä ìºí òîãòîîæýý. ªºðººð õýëáýë, àñóóäëàà ÿðèõ á¿ðò trauma áóþó “ñýòãýë ç¿éí ãýìòýë” áàéíãà àâ÷ áàéäàã. Òóõàéëáàë, õ¿÷èí, õ¿íèé íàéìààíû õîõèðîã÷ áîëîí íàñàíä õ¿ðýýã¿é õîõèðîã÷ íàð èë¿¿ ýìçýã áàéäàã àæ. Èéìýýñ áàéöààã÷èéã àëü áîëîõ ñîëèõã¿é áàéõûã ñýòãýë ç¿é÷èä

ÃÝÐ×, ÕÎÕÈÐÎÃ×ÈÉÍ ÒÀËÀÀÐ ÌÝÄÝÝËÑÍÝÝÑ ¯¯ÑÝÕ ¯Ð ÄÀÃÀÂÀÐ

Õóóëèéí ìýäëýã

ÆÈËÄ ÄÓÍÄÆÀÀÐ...

Íýã ýð¿¿ãèéí ãýìò õýðýãò õàìãèéí áàãààð òîîöîõîä 3 ãýð÷, 1 õîõèðîã÷ îðîëöäîã ãýæ ¿çâýë

õàìãèéí áàãààð áîäîõîä ãýìò õýðãèéí óëìààñ õîõèðñîí 5432 õîõèðîã÷, 16296 ãýð÷ áàéäàã áàéíà.

¯¿íýýñ õ¿÷ õýðýãëýñýí ãýìò õýðãèéí óëìààñ õîõèðñîí 1199 õîõèðîã÷, 3597 ãýð÷èéã õàìãààëàõ õýðýãòýé ãýñýí

òîîöîî áàéíà.

çºâëºæ áàéíà. Àñóóäëûã ýìïàòè áóþó ººðèéí àñóóäàë ìýò îéëãîõ íü äàõèí ñýòãýöèéí ãýìòýëä îðîõîîñ ñýðãèéëæ ÷àäàõ þì.Ãýìò õýðãèéí õîõèðîã÷óóä äóíäààñ áýëãèéí õ¿÷èðõèéëëèéí õîõèðîã÷èéí ñýòãýë ç¿éí áàéäàë õàìãèéí õ¿íä áàéäàã àæýý. Òýäíèé ñýòãýë ç¿éí áàéäàëä õèéñýí òàíäàëòûí ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä òóñëàìæ õ¿ñýýä íýìýðã¿é ãýäýã “ÁÎÄÎË”, ººðèé㺺 ºìººðâºë øèéòã¿¿ëíý ãýñýí “ÀÉÄÀÑ”, ñåêñ áîë ºâäºëò, ò¿ðýìãèéëýë, áîõèð ãýñýí “ÌÝÄÐÝÌÆ”-òýé áîëäîã áàéíà. Áè áîë ýä ç¿éë ãýñýí “ªªÐÈÉÍ ¯ÍÝËÝÌÆÃ¯É ÁÀÉÄÀË” áèé áîëäîã.

ÃÝÐ×, ÕÎÕÈÐÎÃ×ÈÉà ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÒÎÃÒÎËÖÎÎ

• Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí 19 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 1-ä “Òºð íü õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàíãàõ ýäèéí çàñàã, íèéãýì, õóóëü ç¿éí áîëîí áóñàä áàòàëãààã á¿ðä¿¿ëýõ, õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã çºð÷èõòýé òýìöýõ, õºíäºãäñºí ýðõèéã ñýðãýýí ýäë¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé” ãýæ çààñàí.• Èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí ïàêòàä ãèø¿¿í óëñ á¿ð óã ïàêòààð õ¿ëýýí çºâøººðñºí ýðõ, ýðõ ÷ºëºº íü çºð÷èãäñºí àëèâàà õ¿íèéã ¿ð íºëººòýé ýðõ ç¿éí õàìãààëàëòààð õàíãàõûã ¿¿ðýã áîëãîñîí.• ͯÁ-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí 40/34 äóãààð òîãòîîëîîð 1985 îíä “Ãýìò õýðýã áîëîí ýðõ ìýäëýý óðâóóëàí àøèãëàñàí ¿éëäëèéí óëìààñ õîõèðñîí õîõèðîã÷èéí ýðõ ç¿éí õàìãààëàëòûã õàíãàõ ¿íäñýí çàð÷ìûí òóõàé” òóíõàãëàëûí 6 äóãààð ç¿éëä “ãýìò õýðãèéí õîõèðîã÷èéí àþóëã¿é áàéäëûã íýí òîõèðîìæòîé íºõöºëººð õàíãàõ, ìºí çàíàëõèéëýë áóé òîõèîëäîëä ãýð÷èéã õàìãààëàõ”-ûã îëîí óëñàä óðèàëñàí.