Бүгінгі нөмірде:

-----------------------------------------Суреттерді түсіргендер

С.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.

№15 (27954)11 ҚАҢТАР

ЖҰМА2013 ЖЫЛ

Үкімет3-4-беттер

Қондыгер-қаңлы5-бет

Көлдер неге суалып жатыр?

6-бетШаңырақ шырақшысы

10-бет

Жағымды жаңалық

Ауылдарєа ауыз су бардыСатыбалды СƏУІРБАЙ,«Егемен Қазақстан».

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев қазақстандықтардың бақуатты тұрмысын қамтамасыз етуді бас ты мақсат тұтып келеді. Пре-зиденттің жыл сайынғы жолдау-ларында қойылатын міндеттер тура осындай іргелі істерге негіз қалауда. Осы мақсатта көптеген бағ дарламалар қабылданып, өз жемісін беруде. Соның бірі – халықты сапалы ауыз сумен қам тамасыз етуге арналған «Ақ бұлақ» бағдарламасы. Осы бағ-дарлама аясында қаншама алыс ауылдарға сапалы ауыз су барды.

Алға ауданының Сарықобда селолық округіне қарасты екі ауылға ауыз судың жетуі де осы «Ақ бұлақтың» арқасы. Осы бағыттағы жүйелі жүргізілген жұмыстың, еселі еңбектің нəтижес інде Сарықобдаға ұзындығы 10,7 жəне Болгаркаға 11,7 шақырым су құбырлары тартылып, пайдалануға берілді. Бұл құбырларды Мейрамбек Ақажанов басқаратын «Ал-Ақтөбе» ЖШС жүргізді. Мұның өзі екі елді мекен тұрғындарын ауыз судың азабынан құтқарды.

Ақтөбе облысы,Алға ауданы.

Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының қаулысы2013 жылғы, 9 қаңтар №1/192 Астана қаласы

2012-2013 жылдары жастарды ќўќыќтыќ оќыту жґніндегі жўмыс туралы

Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан».

Ғалым ұсынысы бойынша, əлгі ыдысқа құйқа, ет жəне тіл салынады. Ал бастың қос құлағы, екі көзі, таңдайы табаққа айнал-дыра қойылуы тиіс. Құрметті қонақ, міне, осы «фарфор ыдыс – бастың» қақпағын ашып,

дəм татады да ары қарай жөн-жобасымен үлестіре бастайды. Бұл жаңалығы туралы патент иесі: «Бұл мəдениетті түрде тағам ұсыну. Гигиена жағынан. Тураған кісі оны дайын күйінде əкеледі. Оны қасықпен таратуы да мүмкін. Менің мақсатым – қазақтың бас тарту жоралғысын бөгде біреулер иеленіп кетпесін

деген ниет» депті. Жөн-ақ.Б і р а қ , о с ы о д а ғ а й л а у

жаңалықты «SERKE. ORG» сайты арқылы жеткізген əріптесіміз Сəкен Түсіпбек: «Сыйлы қонақтарға, жасы үлкен, қария адамдарға бас ұстату – халқымызда ежелден келе жатқан дəстүр. Уақыт бір орнын-да тұрмайды. Уақыт озған сайын өзіміз мақтан көріп жүрген осы жоралғының озық жағымен қатар, тозық жағының да бар екені анық көріне бастады. Мұның табиғи заңдылық екені даусыз.

(Соңы 6-бетте).

Мəссаған!

БАС ТАРТУДАН БАС ТАРТУќазаќылыєымыздан ќашу емес пе?

Жастарды құқықтық оқытудың 2012-2013 жылдарға арналған жоспарын іске асыру шеңберінде Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссия-сы қаулы етеді:

1. 2013 жылғы 10 қаңтардан 31 мамырға дейін Қазақстан Республикасы жоғары оқу орын дарының студенттері мен магистранттары арасында Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурс ұйымдастырылсын жəне өткізілсін.

2. Қоса беріліп отырған Қазақстан Рес пуб-ликасы жоғары оқу орындарының студенттері мен магистранттары арасындағы Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурс туралы ереже бекітілсін.

3. Осы қаулы Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрлігіне, облыстардың, Астана жəне Алматы қалаларының əкімдіктеріне, облыстық, Астана жəне Алматы қалалық сайлау комиссия-ларына, Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының өңірлердегі өкілдеріне жіберілсін.

4. Осы қаулы бұқаралық ақпарат құралдарында жариялансын.

Төраға Қ.ТҰРҒАНҚҰЛОВ,Хатшы Б. МЕЛДЕШОВ.

---------------------------------------------Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарының

студенттері мен магистранттары арасындағы Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурс туралы ережені 8-беттен оқисыздар.

Фарида БЫҚАЙ,«Егемен Қазақстан».

Облыс активінің алдында сөз алған Қ.Мəми өтпелі ре-формалардың ең күрделі кезе-ңін де еліміздің жаңа бағдары мен көкжиектері белгіленген «Қа зақ-стан-2030» Стратегиясының 15 жыл да атқарылған нəтижелеріне тоқталды. «Тəуелсіздік жыл-д а р ы қ а л ы п т а с т ы р ы л ғ а н құқықтық-заң намалық негіз толыққанды на рықтық мем-лекет құруға, инвес ти циялар тартуға жəне елдің одан əрі əлеуметтік-экономикалық да-муы на пəрменді серпін беруге мүм кіндік туғызды», деді Төр-аға. Қ.Мəми атап өткендей, 2012 жылы Қазақстан Парламенті 94 заң қабылдады, олардың ішінде «Ұлт тық əл-ауқат қоры туралы», «Əс кери қызмет жəне əскери қыз мет шілердің мəртебесі ту-ралы», «Ар наулы мемлекеттік органдар ту ралы», «Мемлекеттік шекара ту ра лы», «Магистралдық құбыр ту ра лы», «Микроқаржы

ұйымдары ту ралы» жəне басқа да жаңа заңдар бар.

«Қазақстан-2030» Стратегия-сын дағы негізгі көрсеткіштердің орындалғанын атап өте келіп, Төраға еліміздің 2050 жылға дейінгі даму жоспары белгіленген бағдарламалық құжаттағы ауқым-ды міндеттерге назар аударды. Атап айтқанда, Қ. Мəми жал-пы мемлекеттік аймақтық сая-сат міндеттеріне тоқталып, елі-міз дің ірі индустриялық жəне эко номикалық дамыған аймағы ретінде Павлодар облысының əлеуетін атап өтті.

«Қуатты Қазақстан – бұл, ең ал дымен, қуатты өңірлер, өйткені, елі міздің экономикалық дамуы, жал пы алғанда, өңірлердің бəсе-ке ге қабілеттілігіне байланыс ты бо лады», деді Қ.Мəми. Ел ба сы -ның Жолдауына сəйкес, мем ле -кеттік жəне салалық барлық бағ -дарламалардың орындалуын өңір -лерді дамытудың басым мін дет терін шешумен үйлестіру алға қойылды.

Облыс активімен кездесті

Кеше Павлодар облысына жұмыс бабындағы сапармен келген Парламент Сенатының Төрағасы Қайрат Мəми аймақтың өкілді жəне атқарушы билік активімен кездесті. Кездесу барысында Президент Н.Ə.Назарбаев жария еткен «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты халыққа Жолдауының негізгі бағыттарына ерекше назар аударылды.

(Соңы 2-бетте).

(Соңы 2-бетте).

Қанат ЕСКЕНДІР,«Егемен Қазақстан».

Көлік жəне коммуникация министрлігі, Ішкі істер министрлігі мен Алматы қаласы əкімдігі бірлесіп автокөліктерді тіркеу жəне жүргізуші куəлігін беру секілді құжаттандыру ісін жүйелендіруді жуырда ғана қолға алған еді. Мамандандырылған Халыққа қызмет көрсету орталығында автокөліктерді тіркеуге алатын, жүргізуші куəліктерін ресімдейтін операциялық залдар, емтихан тап-сыратын арнаулы кабинет жəне тіркелген автокөліктердің жеке құжаттары мен жүргізуші куə-ліктерін əзірлеуге арналған элек-тронды техникамен жаб дықталған

бөлме мен дайын құ жат тарды беру секторы бар.

Алматы қаласының тұр ғы-лықты халқына қызмет көр се-те тін орталық қос қабатты алып ғимаратқа орналасса, бір мез гіл-де 14 көліктің агрегатын тексеру мүмкіндігіне ие пунктпен, тə-жірибелік сынақ тапсыруға ар-налған аумағы 1 гектар жерді құ райтын автодроммен жəне ке-лушілер үшін 500 автокөлікке ар-налған арнайы тұрақпен қамтылған ауқымды нысан.

– Құжаттандыру мəселесінде халыққа жеңілдіктер тудыру үшін еліміздің төрт бірдей ай-мағында – Астана, Алматы, Ақ-тау, Қарағандыда, міне, осындай ор талықтандырылған Халыққа

қызмет көрсету орындарын ашу туралы арнайы тапсырма бер-ген едім. Мұндай ХҚО-лар бо-лашақта басқа да қалаларда ашы-латын болады. Бұл – құжат алу жолдарын жеңілдетумен қатар, аталған қызмет саласында сы-байлас жемқорлықты болдыр-майтын жүйе. Сондай-ақ, кө лік жүргізуге құжат алудың ха лық қа ыңғайлы жолы. Бұрынғы ке дер-гілер мен қиыншылықтар азай-ды. Азаматтарымыз баяғыдай 7-8 сағат күтпейді, 1,5-2 сағаттың ішінде керек құжаттарын ала ала-ды. Заманауи үлгідегі техникалық байқау құралдары, бейнебақылау, электронды құжаттандыру, керекті құжаттарды тапсыру мен алудың заманауи жүйесі азаматтардың уақытты тиімді пайдалануына жағдай тудырады. Мен мұны еліміздегі елеулі оқиға деп санай-мын.

Жаѕа ресімдеу жїйесіазаматтардыѕ жол полициясы ќызметкерлерімен байланысын барынша бекіте тїседі

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Алматы қаласына жұмыс сапары барысында қаланың Алатау ауданында жаңадан ашылған мамандандырылған Халыққа қызмет көрсету орталығында болып, құжаттандыру қызметінің жүйесімен танысты.

(Соңы 2-бетте).

(Соңы 2-бетте).

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан».

Бұл шағын аудан ресми түрде «Шаңырақ-5» деп тіркелсе де, қаланың солтүстік-батысына құлашын кеңге жайып келе жатқан жаңа елді мекен «Саялы» д е п а т а л а д ы . А л м а т ы н ы ң іргесінде жатқан бұл жерде сəл ілгеріде ғана 12 елді мекеннен тұратын 22 мыңдай тұрғыны бар «Пригородный» кеңшары орналасқан болатын.

Тəуелсіздіктің табалдырығын енді аттаған жылдары қалаға тиіп тұрған жерге қаладан жұмыс іздеп ағылған ел өздігінше қоныстанып, сол кезде Шаңырақта шыққан шудың бүгінде баянды аяқтал-ға нына қалай қуанбасқа?! Ес ке

алу қиын болса да, бұл мəселені де мемлекетіміз оңтайлы шеш-кен екен-ау. Баспана мəсе ле-сі толқытқан қаншама қан-дастарымыз «Саялыда» қоныс тойын тойлады. Бұл шағын аудан ның да басына бас, жасына жас қосылып жатқан жайы бар көрінеді.

Аудан алғаш құрылған кезде халқының саны 122 мың адам бол-са, 5 жылдың ішінде тұрғындар саны 200 мыңнан асыпты. Алатау ауданы өзінің бір жылдығын атап өткенде, қаладағы бұрынғы алты аудан – алты ауылдың ақшаңқан киіз үйлерін тігіп, кен-же ауданның алғашқы мерейтой-ын жақсылап тойлап бергені де кеше ғана.

Жаңадан салынып жатқан

құ рылыстар, самаладай жар-қырағын жаңа мектеп өмір-дің тек жақсы жағына қарай өзгеріп бара жатқанын əйгілеп тұрғандай. Қаңтар айы болса да, Алматының жайма-шуақтана қалатын күнінде тұрғындардың жүзінен сабат күйді көрдік. Қаракөз қандастарымыздан құ-ралған саялылықтар да Елба сы-ның келетінінен құлағдар бол-са, олардың жүздерінен Мем-лекет басшысының аяғымен жақсылықтар ілесе келетініне бек сенгендей сыңайды аңғармау тағы мүмкін емес еді.

Осылайша, Елбасы да жаңа мектепке келіп жетті. Іші-сырты келіскен, заманына сай салынған ғимаратқа күлімдей бас сұққан Нұрсұлтан Əбішұлы алдымен білім ордасын аралап көрді. Мұнда қазіргінің баласын за-манына сай тəрбиелеп, оқытуға қажеттінің бəрі де бар.

Мемлекет басшысы жаңа мектептің тұңғыш шəкірттерімен, мұғалімдерімен дидарласты.

Кейбір ата-аналар да Елбасымен қауышуға мүмкіндік алды. Балапандарын қыстың суығы мен көктемнің батпағында алысқа сандалтпай, шағын ауданның дəл ортасынан ғажайып, сəн-салтанаты келіскен мектеп са-лып берген мемлекетке олар дəн риза.

Президент мектепті аралап көрген соң, мұғалімдермен жəне аудан тұрғындарымен аз да болса тіл қатысып үлгерді.

– Алатау ауданы 300-400 мың адам тұратын үлкен қала болғалы тұр. Онда өндіріс орындары мен халыққа қызмет көрсететін барлық əлеуметтік мекемелер салынады. Сондай-ақ, 2017 жылы Алматыда өтетін Универсиаданың қалашығы да осында орын тебетін болады», – деді Нұрсұлтан Əбішұлы.

Алты «аєасын» арќаланєан аудан абаттанып келедіАлматыдаєы Алатау ауданында 2 кїн ішінде 2 мектеп ашылды

Кеше Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Алма-ты қаласында кейінгі жылдары құрылған Алатау ауданы-на келді. Елбасы «Шаңырақ-5» шағын ауданында жаңадан бой көтерген №180 мектепті аралап көріп, аталған аудан-ды дамытудың бас жоспарымен танысты.

Кеңеске орталық жəне жер-г іл ікт і атқарушы органдар , ұлттық компаниялар басшылары қатысты.

Есепті баяндаманы Премьер-Министрдің орынбасары – Индус-трия жəне жаңа технологиялар ми-нистрі Əсет Исекешев жасады.

«Үш жылда Индустрияландыру кар тасы аясында 537 нысан пай-далануға берілді. 1,4 трлн. теңгенің өнімі шығарылды. 2010 жыл-дан бастап өңдеу өнеркəсібінде т ұ р а қ т ы ө с і м б а й қ а л а д ы .

Баєдарлама тиянаќты орындалуы тиіс

Мемлекет басшысының ҮИИДМБ-ны іске асыру бойын-ша берген тапсырмасын орындау аясында Премьер-Министр Серік Ахметов селекторлық кеңес өткізді, деп хабарлады Премьер-Министрдің баспасөз қызметі.

«Естімеген елде көп». Жуыр да «Бас тарту жоралғысы па-тент телді» деген жаңалықты ес тіп, таңғалдық. Медицина ғы-лым дарының докторы Сағит Иман ғазинов қонақтың алдына мал дың басын тартудың орнына, қой дың басына ұқсас фар-фордан жасалған ыдысты «тартуды» ұсыныпты.

11 қаңтар 2013 жылwww.egemen.kz2

«Назарбаев орталығы» ұжы-мы ның алдында сөз сөйлеген м е к е м е д и р е к т о р ы Қ а н а т Саудабаев елдің ұзақмерзімді стратегиялық бағытынан туындай-тын міндеттер туралы айта келіп, «Қазақстан-2050» Стратегиясын Елбасымыздың көрегендігі мен стратегиялық ұтқырлығының жəне бір нақты дəлелі» деп атады.

15 жыл бұрын, 1997 жылы

Елбасы Н.Ə.Назарбаев қа зақ-стандықтарға көптеген адамдар үшін қиял болып көрінген «Қа-зақстан-2030» мақсатты Стра те-гиясын ұсынған еді. Оның сəтімен жүзеге асырылуына күмəндануға да негіз жоқ емес-ті. Өйткені, ол уақытта Қа зақ стан Кеңес Одағының ыдырауы нан енді ғана айыққан əрі бір ың ғай экономикалық жүйесі жоқ, шын мəнінде күн тəртібіне егеменді мемлекет ретінде өмір сүру мəселесін қойған ел-тін. Аға буын кəсіпорынның бүйірінен қадалған қаржының құнсыздануы мен жұмыссыздықтың жоғары шегін, электрдің өшірілуі мен дүкеннің жартылай бос сө ре-лерін жəне басқа да сол кезеңнің белгілерін əлі ұмыта қойған жоқ, деді Қ.Саудабаев. Дегенмен, елдің ұзақмерзімді стратегиялық даму бағытын айқындап алған Мемлекет басшысы елдің ма гис-тральді бағытынан ауытқымай, сенімді өсу жолына түскен нақты бағдарды белгіледі. 1997 жылы 2030 жылға дейінгі стратегиялық жоспар белгіленсе, олардың ең бас-тыларына бүгінде қол жеткізілді. Оның жарқын дəлелі Қазақстанның

посткеңестік жəне одан тыс ел-дерде жетекші позициядағы та-бысты, динамикалық дамушы мемлекетке айналғанына сенуге болады. Қазақстан Республикасы болашаққа ұмтылған қуатты мем-лекет, халықаралық аренада жау-апты серіктес ретінде қалыптасты.

С ө з і н ə р і қ а р а й ж а л ғ а -ған Қ.Саудабаев «2050 Стра-те гиясы» Қазақстанның ұзақ-

мер зімді басымдықтары мен мүмкіндіктерінің прагматикалық бағаларын, əлемдік өркениеттің дамуы мен нақты жағдайын есеп-ке алып əзірленгенін атап өтті. Мемлекет басшысының жаңа бағдарламасының Қазақстанда, сон дай-ақ шетелдіктердің ара-сында кеңінен қолдау табуы да кездейсоқтық емес... Сөз Қа зақ-станның 2050 жылға қарай əлем-нің дамыған жəне өркендеген 30 мемлекетінің қатарына қо сы-луы туралы болып отыр, стра те-гияның ең басты мақсаты – қа зақ-стандықтардың өмір сүру деңгейі мен сапасын түбегейлі артты-ру. Жəне ол əрдайым Мемлекет басшысының барлық жасампаз қызметінің квинтэссенциясы бо-лып келеді.

Жаңа Жолдауында Президент Н.Назарбаев мемлекетті əрі қарай нығайту, оның қауіпсіздігі мен азаматтарының əл-ауқатын арттырудың кешенді шараларын, қазақстандық қоғамды жаңғыртудың жаңа белесіндегі стратегиялық басымдықтарды анықтады.

«Назарбаев орталығы» жұ мы-сы ның басты бағыты – тəуелсіз

мемлекетіміздің қалып та суы мен дамуын зерттеу мен көпшілікке кеңінен таныту біздің бұдан кейінгі жұмысымыздың негізі болып қала береді, деді өз сөзінде «На зарбаев орталығы» мемлекеттік мекемесі мұра ғат тық-кітапхана қызметінің басшысы Əсия Тоқтауылқызы. Əсия Сүлейменованың пікі рін ше, «Қазақстан-2050» Стра те гия сында болашақтың нақты, толық жоспары қамтылған. Ол «Біз дің болашағымыз қандай болады?» деген сұраққа жа-уап береді. Оның табысты жүзеге асырылуы үшін біз өзіміздің сана-мызды өзгертуіміз керек, өз-өзімізді тəрбиелеуіміз керек, алдымызға биік

мақсаттар қойып, елімізбен бірге соған ұмтылуымыз керек.

«Назарбаев орталығы» музей құндылықтарын есепке алу, сақтау, реставрациялау жəне консерва-циялау қызметіндегі қор сақтау бөлімінің бастығы Наталья Вовк Жолдауда көтеріл ген ең маңызды мəселе деп адам капиталын дамы-туды атады. Сөзімнің дəлелі ретінде Қа зақ станда туып-өскенімді, тегін бі лім алып, беделді ұжымда ма-ман дығым бойынша қызмет етіп келе жатқанымды айтар едім. Мемлекет маған еңбек етуге, дем-алуға, медициналық қызметке ке пілдік береді, «Назарбаев ор-талығында» əрі қарай да кəсі би жетілдіруге: біліктілікті те гін артты-ру, жаңа технология лар ды меңгеру, заманауи құ рал-жабдықтармен жұмысқа жағ дай жасалған. Осы қаңтар айында Мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасына қатысушы ре тін-де көптен күткен пəтердің де кілті қолыма тиді, деп ұжымға өзінің қуанышын жеткізді.

«Назарбаев орталығының» ұжымы соңғы 20 жыл ішіндегі республикада жүргізілген кең ауқымды реформалар ту ралы жəне

Қазақстанның көп конфессиялы жəне көп этнос ты қоғамдағы бей-бітшілік пен келісімді сақ тау да-ғы жетістіктерін атап өтіп, эко -номикалық жəне саяси тұ рақ-тылық пен аймақтық қауіп сіздік мəселелеріне де тоқталды.

Жиналыста сөз алған экспо-зициялық-көрме , экскурсия жұмысы мен экспонанттарды қорғау қызметіндегі экскурсия бөлімінің сарапшысы Алтынтас Сатарбай: «Нұрсұлтан Назарбаев б і з г е л а й ы қ т ы б о л а ш а қ қ а бағытталған жаңа саяси жəне экономикалық жолды нұсқады. Сондай-ақ Президент бүгінде

мемлекеттік жастар саясатының жаңа тұжырымдамасы əзірленіп жатқанын тілге тиек етті. Бұл – жастар үшін басымдықтары нақты көрсетілген өте маңызды құжат», деді.

Жиналысқа қатысушылардың пікірінше, «Қазақстан-2050» Стратегиясының негізгі межеле-рін елдегі жəне шетелдегі қалың қауымға жеткізу мен түсіндіру «Назарбаев орталығы» қызметінің маңызды басымдығы болып белгіленген.

Нұрсұлтан Назарбаевтың бар-лық бастамаларын толығымен қол дай отырып, біздің Орталық-тың қызметкерлері өзге де қазақ-стан дықтар сияқты барлық күш-жігерін Жолдауда көрсетілген міндеттерді орындауға жұмсайтын болады деп сенемін. «2050 Стра-тегиясында» мазмұндалған жос-парлардың барлығы сəтті іске асы-рылатыны сөзсіз, оған ұлтымыз бен Елбасымыздың б ірл іг і , халқымыздың сарқылмас күші мен жасампаз қуаты кепіл болады, деп қорытындылады Қ.Саудабаев.

«Егемен-ақпарат».

«Стратегия-2050» – орталыќ ќызметініѕ басымдыєы

Шараның негізгі мақсаты – Ел басы Н.Ə.Назарбаевтың «Қа зақ стан-2050» Стратегиясы – қа лыптасқан мемлекеттің жаңа сая си бағыты» атты Қазақстан хал-қына Жолдауын, «Жас Отан» ЖҚ 2020 жылға дейінгі Стра те гиясын, Мемлекеттік жастар сая сатының 2020 жылға дейінгі тұ-жырымдамасы жобасының не гізгі бағыттарын іске асыруды талқылап, ұсыныстар жинау.

Кездесуде жастар Қазақстан Президенті

əлеуметтік саясатының жаңа бағыттары көрсетілген аталмыш құжаттардың іске асы-рылу тетіктерін талқылады.

Аталмыш кездесуге Степногор қала сын-да ғы «Степногор подшипник зауыты» ЖШС, «Степногор тау-химия комбинаты» ЖШС, «Арыс тан» СҚЗ, «Сареко» ЖШС, «Қа зақ ал тын» тау-металлургия концерні» АҚ, «Ас та на Нан» ЖШС сияқты өнеркəсіптік кə сіп орын дардың шахтерлері, жас инженерлер, ме ха никтер,

т.б. жұмысшы жастар өкілдері қатысты.Кездесу еркін микрофон пішінінде

өткізіліп, əрбір азамат өз ойын білдіруге, ұсыныстарын беру мүмкіндігіне ие болды.

Кездесуге қатысушы жас жұмысшының бірі «Аталмыш іс-шара Елбасы алдағы уақытта алға қойған міндеттер мен мақсаттардың, идеялардың төңірегінде жұмысшы жастар-ды біріктіруге өз үлесін қосады деп ойлай-мын. Біздің Елбасы əрқашан жастарға үлкен үміт артады жəне білімді, еңбексүйгіш жас-тар көркейген Қазақстанның болашағы деп айтып келеді. Сондықтан да бізге үлкен жауапкершілік жүктеледі», деді.

«Егемен-ақпарат».Ақмола облысы.

Жастарєа сенім жоєары«Степногор тау-химия комбинаты» ЖШС-інде «Нұр Отан» ХДП «Жас Отан»

жастар қанатының Атқарушы хатшысы Нұрлан Сыдықов жұмысшы жастар өкілдерімен кездесті.

2013 жылдың бірінші тоқсанында-ақ өңірлердегі қажетті деген, келешекте қолға алынатын жобалардың тізбесі айқындалып, тарифтендірілетін болады.

Төраға сондай-ақ Жолдауда айқындалған əлеуметтік саясаттың жаңа қағидаларына, атап айтқанда, еңбек нарығының сұранысына бағдарлану, кəсіпкерлікті қолдау,

еңбекпен қамтамасыз ету, ана мен баланы одан əрі қорғау, жастар сая сатын жүзеге асыру, денсаулық сақтау, білім беру қызметінің са-пасын арттыру, мемлекеттік тілді дамыту ісіндегі жаңа қадамдарға назар аударды. Қ.Мəми жеке бас-тамаларды ақпараттық тұрғыда жан-жақты қолдауды, іске асы-рылып жатқан мемлекеттік бағдарламалар мен келешегі зор бизнес-жобалар туралы халықты

хабардар етуді қамтамасыз ету қажеттігін атап өтті.

Ж о л д а у д а б е л г і л е н г е н мемлекеттілікті одан əрі нығайту жəне демократияны дамытудың міндеттеріне қатысты Қ.Мəми 2012 жылдың соңында Мемлекет б а с ш ы с ы н ы ң Ж а р л ы ғ ы м е н Жергілікті өзін өзі басқару тұжырымдамасы бекітілгенін а т а п ө т т і . О л ж е р г і л і к т і деңгейдегі басқарудың сапа-сын арттыру мен маңызы бар мəселелерді шешуге азаматтардың қатысуын ұлғайтуды көздейді. Алдағы жылы ауыл əкімдерін мəслихаттар арқылы сайлау енгізілетіні белгілі. Сонымен бір мезгілде, Жолдауда айтылғандай, орталықсыздандыру жоғарыдан төмен қарай басқару билігінің əлсіреуіне, орындаушылық тəртіп пен реттіліктің төмендеуіне апа-рып соқтырмауы тиіс.

Қ.Мəми айтқандай, «Қазақ-стан-2050» Стратегиясын жү зе ге асыру Парламент пен Үкі мет тің, барлық деңгейдегі əкім дер дің жəне еліміздің барша аза мат-тарының іс-əрекеттерінің не гіз-гі мəселесі болып отыр. Бұл жұ-мыстар біздің мемлекетіміздің саяси, демократиялық жəне əлеу-меттік сипатын əрі қарай сапалық өзгертуге бағытталған ауқымды міндеттерді қамтамасыз етуге арналған.

ПАВЛОДАР.

Облыс активімен кездесті

(Соңы. Басы 1-бетте).

Сонымен қатар, Алатау ау-данында халық игілігіне жарай-тын көптеген жаңа нысандар бой көтеріп, бұл аудан бұдан да көркейе түсіп, қоныстанушылардың саны артатын болады, – деді Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев журналис-термен жүздесуінде.

Мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін ықпал-дас тыру, бизнес-үдерістерді ав-томаттандыру, мемлекеттік ор-ган дардың ақпараттық жүйесін интеграциялауда бірізділік жүйе орнап, құжаттар дайындауға жауап беретін орындаушылар-мен тікелей байланысты алып тастаудың арқасында алдағы уақытта халыққа қызмет көрсету уақыты жеңілдей түседі, сондай-ақ құжаттарды жедел алудың мүм кіндігі артады. Бұған дейін автокөлікті тіркеу-қайта тіркеуге шамамен 6-7 сағат уақыт кететін болса, енді бар болғаны 2 сағатқа жуық уақыт ішінде жедел əрі сапа-лы рəсімделетін болады.

Бұған қоса, құжаттандыру са ласында халыққа қызмет көр-се туші «ХҚО» РМК Алматы қа-лалық бөлімшесі мен ІІМ ЖПК Алматы қаласы бойынша Жол полициясы басқармасы қыз мет-кер леріне міндеттердің нақты

бө лінуі де құжаттандыру ісіне өз септігін тигізбек. Мысалы, ор-та лықтың операторлары қажетті құжаттарды қабылдаса, жол по-лициясы қызметкерлері көлік агрегаттарының сəйкестігін тек-серумен бірге, автомобильдердің техникалық паспортын жəне жүргізуші куəлігін əзірлеумен айналысып, азаматтардың бірер күнде түрлі мекемелерді аралап жүріп орындайтын шаруасын бір мезгілде атқаратын болады. Құжаттарды ресімдеу қызметтерін бір кешеннің аясында топтасты-ру уақытты үнемдеумен қатар, мемлекеттік қызмет көрсету ісін бірізділікке жүйелендіреді.

ХҚО- ның жалпы жұмыс бары-сымен танысып шыққаннан кейін Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев жол полициясы қызметкерлерінің атына сарсаңға салушылық, жемқорлық фактілері, төрешілдік сияқты белгілі бір сыни пікірдің айтылатынын, ел ішінде сондай көзқарас қалыптасып келгенін тілге тиек етті.

– Бүгінде автокөлікті тіркеу, жүр гізуші куəлігін, мемлекеттік тіркеу нөмірін алу жəне өзге де қызмет көрсету үдерістерін авто-маттандыру барлық құжатты бір жерден алумен қатар, азаматтардың жол полициясы қызметкерлерімен байланысын барынша азайтып,

осын дай жағымсыз фактілерді жоюға мүмкіндік береді жəне Ал-матының барлық тұрғындары үшін қолайлы жағдай жасайды, – деп атап өтті Нұрсұлтан Назарбаев.

Көлік жəне коммуникация ми нистрі Асқар Жұмағалиев Қа-зақстан Президентіне автокөлікті тіркеу жəне жүргізуші куəліктерін беру міндетін Халыққа қызмет көрсету орталықтарының бас қа-руына беру жөніндегі атқарылып жатқан жұмыстардың барысы, сондай-ақ жаңа ресімдеу жүйесінің тиімділігі мен ерекшеліктері ту-ра лы баяндап, Елбасын ел игі-лі гіне арналған орталықтың ғи маратымен, жұмыс істеу үдерісімен таныстырып шықты.

Бұған дейін автокөлік құ рал-дарын тіркеумен жəне жүр гі-зуші куəлігін берумен айналы-с а т ы н е л і м і з д е г і а л ғ а ш қ ы мамандандырылған Халыққа қызмет көрсету орталығы 2012 ж ы л д ы ң 8 ж е л т о қ с а н ы н д а Қарағанды қаласында ашылған болатын. Қазақстан Президенті Алматы қаласында өз қызметін бастаған жаңа орталықтың жұмыс барысымен таныса келе, осындай мамандандырылған орталықтарды еліміздің барлық облыс ор-талықтарында ашу жөніндегі жұмыстарды жалғастыруды тап-сырды.

Жаѕа ресімдеу жїйесі(Соңы. Басы 1-бетте).

(Соңы. Басы 1-бетте).

Мемлекет басшысы ауданда бизнес үшін жақсы перспектива-лар мен өнеркəсіп кəсіпорындары бар екенін, жер жəне қажетті коммуникация ғимараты болуы-на байланысты зор мүмкіндіктер ашылып отырғанын атап өтті.

– Алатау ауданы қаланың даму проблемасын шешу мақсатында құрылды. Қазір мұнда өнеркəсіп дамуда, əлеуметтік-мəдени жəне білім беру нысандары салыну-да, атап айтқанда, мектептер мен мамандандырылған ХҚО жұмыс істеуде. Келешекте мұнда Универсиада нысандары, түрлі спорттық кешендер, кино-концерт залдары орналасатын болады. Бұл үшін қажетті инфрақұрылым тартылады. Алматының жаңа солтүстік-батыс ауданында ке-лешекте 300 мыңға дейін халық тұратын болады. Бұл – оңтүстік астана тұрғындарының 20 пайы-зы, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Елбасы келешекте Алматы

қаласы Алатау ауданы арқылы дамитынын айтты.

Ал жаңа №180 мектептің жалпы аумағы 8600 шаршы метрді құрайды. Үш қабатты ғимараттың құрылысына 1 млрд. 600 млн. теңге қаржы жұмсалған. Заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған білім ордасында 21 интерактивті тақта, 4 информати-ка кабинеті, 4 лингафон кабинеті, 6 мультимедиялық кабинет бар. Онда физика, химия, биология кабинеттері, сондай-ақ оқу ше-берханалары (ағаш пен металл, аспаздық, тігін шеберханасы) үшін мамандандырылған техни-каларды қоса алғанда, тиімді оқу үдерісіне арналған өзге де қажетті жабдықтар бар.

Жоғарыда атап өткендей, құрылғанына бар болғаны 5 жылға жуықтаған Алатау ау-данында бұл жаңадан ашылған тоғызыншы мектеп болып отыр.

Осы арада жалпы қалада к е й і н г і ү ш ж ы л д а 4 0 - қ а жуық білім ордасы салынып,

пайдалануға берілгенін айта кет-кен орынды.

Мемлекет басшысы аудан тұрғындарының өмір сүрулері үшін қолайлы жағдай жасау жөніндегі жұмыстар жалғасын табатынын атап өтті.

Тек соңғы екі күнде Алатау ауданында мемлекеттік тілде б і л і м б е р е т і н ə р қ а й с ы с ы 1200 орындық жаңа 2 мектеп пайдалануға берілгенін бөле-жарып айтуға болады. Оның алғашқысы – бұрнағы күні ғана «Қарасу» шағын ауданында ашылған №179 жалпы білім беретін мектеп. Бұл білім ор-дасында да 6 мультимедиялық кабинет, 4 лингафондық, 4 информатикалық кабинеттер, 21 интерактивті тақта, 60 оқу кабинеті жəне 234 орындық мəжіліс залы, 204 орындық ас-хана мен спорт залы бар.

Елбасы тұсауын кескен жаңа мектепке қазірдің өзінде 500 ата-анадан балаларын осында оқыту туралы өтініш түскен. Реті келіп

тұрғанда қаладағы мектептердің жалпы саны 181-ге жеткенін айта кетейік.

Аудандық ардагерлер алқасы-ның төрағасы Құдайберген Қабдолдин «Саялыны» саялаған елдің атынан Елбасына жақсы лебізін жеткізіп үлгерді.

– Өз Жарлығыңызбен құрылған Алатау ауданында 5 жылға жуық уақыттың ішінде көп жұмыстар жасалды. Соңғы 3 жылда жаңадан 9 мектеп, 5 балабақша, 3 аурухана пайдалануға берілді. Халықтың əл-ауқаты да бұрынғыдан əлде-қайда көтеріліп қалды. Қала əкі мі де, аудан əкімі де сіздің тапсырмаларыңызды орындап, елдің ризашылығын алып отыр. Ал біз – ардагерлер де көптің алғысын өзіңізге айтқымыз келеді, – деді Құдайберген Назарұлы.

Алматы қаласында соңғы үш жылда 40-қа жуық білім ордасының салынып, пайдалануға берілгені айтарлықтай жағымды жаңалық екені де анық.

Алты «аєасын» арќаланєан аудан абаттанып келеді

Өндірістік саладағы физикалық көлем индексі 2012 жылдың 11 айында 2011 жылдың сəйкес мерз ім імен салыстырғанда еліміздің 12 өңірінде өсті . Индустрияландыру картасы жобаларының экономикаға берген пайдасы қомақты», деп түйіндеді вице-премьер.

Ə.Исекешев сонымен қатар ҮИИДМБ-ны орындауда «назар аударарлық көкейкесті мəселелер де барлығын» айтты. «2010 жылы берілген жобалардың жетеуі тоқтап тұр. Сонымен қатар, екінші жартыжылдықта тұсауы кесілген жобалардың 18-нің іске қосу актілері толық берілмей отыр», деп хабарлады Ə.Исекешев. Вице-премьер ҮИИДМБ-ны орындау қарқынын тежеп отырған бірқатар себептерді атады.

Кеңес барысында орталық жəне

жергілікті атқарушы органдардың басшылары баяндама жасады.

Кеңесті қорытындылай келе, Премьер-Министр ҮИИДМБ мен Индустрияландыру картасы жоба-ларын жүзеге асыру мəселесінде тиісті бақылау мен үйлестіру жасамаған атқарушы органдарды сынға алды.

«Бүгінде Бағдарламаны орын-дау орталықтан өңірлерге ой-ысып барады. Сайып келгенде өңірлерде отандық сондай-ақ, шетелден инвестициялар тарту жұмысы жүргізілмейді. Алдағы уақытта жаңа, заманауи техно-логиялар мен өндіріске көшуді қамтамасыз ету қажет. Өңірлер экономикасын өсірудің барлық мүмкіндіктерін толығымен пайда-лану жұмыстарын күшейту керек», деп атап көрсетті С. Ахметов.

Кеңес қорытындысы бойынша Үкімет басшысы тиісті органдарға ҮИИДМБ жоспарланған мақсатты

индикаторларын орындау, сондай- ақ 2013-2014 жылдарға арналған ҮИИДМБ-ны жүзеге асыру іс-шараларының нақты жоспарын əзірлеуді қатаң бақылауға алуды тапсырды.

«Əрбір проблемалы жоба-лар бойынша оларды жобалық қуатқа шығару мəселесіндегі іс-шаралар жоспары бекітілді. Олардың орындалуына қатаң бақылау жасау қажет. Жобаларды іске асырудағы шынайы амалдар жаңа жағдайларды, оның ішінде БЭК-ке қатысу жəне ДСҰ-ға өту жағдайын есепке ала отырып, қауіп-қатерлерді барынша азай-туы тиіс. Президент алдымызға таяудағы екі жылда ҮИИДМБ-ның алғашқы бесжылдығын табысты аяқтау міндетін қойды. Мемлекет басшысы жүктеген барлық тап-сырмаларды біз толық орындай-тын боламыз», деп түйіндеді сөзін С. Ахметов.

Баєдарлама тиянаќты орындалуы тиіс

(Соңы. Басы 1-бетте).

Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан».

Қордай ауданындағы Бұлар батыр ауылында 600 оқушыға арналған орта мектеп пайдалануға берілді. Алыстағы ауылдағы білім ұясының ашылу салтана-тына облыс əкімі Қанат Бозымбаев қатысты.

Құрылысына 832 975 643 теңге қаражат бөлінген ғимарат жұмысы өткен жылдың ақпан айында басталған болатын. Тапсырманы

«Темір-Строй-Сервис и Ко» ЖШС бір жылдың бедерінде ойдағыдай бітірді.

Жалпы, өткен жылы облыс бойынша 6 мек-теп шəкірттерге есік ашты. Биыл орта білім беруге арналған 26 нысанның құрылысын бастау жоспарла-нуда. Олардың 15-і республикалық бюджеттен, 11-і жергілікті бюджеттен қаржыландырылмақ.

Жамбыл облысы,Қордай ауданы.

Ауылда мектеп ашылды

«Назарбаев орталығы» ММ-інде Президент Н.Назар-баев тың Қазақстан халқына арнаған ұзақмерзімді «Қазақ-стан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жолдауы талқыланды.

11 қаңтар 2013 жыл www.egemen.kz 3

ҮКІМЕТҮКІМЕТ

1

Фарида БЫҚАЙ,«Егемен Қазақстан».

Қазақтар Күпі, Шарлақ дейтін Ресей аудандарымен шекаралас Же лезинка ауданына жол түсті. Аудан бұрындары Үрлітүп, Мұз-дыкөл аталды. Қазір бұл арада өткеннің байырғы жолын жалғап, ел мен жер атауына сай Үрлітүп деген шекара бекеті орналасқан. Екі мемлекеттің арасын қосатын халықаралық маңызы бар жол бо-йы қар басқан қалың тоғай. Об-лыс орталығынан шыққалы бас-талған орманды жол аудан ор-талығына жақындаған сайын ағаш-тоғайлары одан əрмен шо-ғырланып, айналасын ақ қарға орап, қыс көрпесін жамылып тұр. Жол шетінде тоғай ішіне қарай жып бере жөнелген қоян, түлкі көрінеді. Картобы, балы, қазы, үйрегі бұл ауданның бетке ұстар брендттері болып саналады. Құс өсіру бизнесі жақсы дамыған деу ге болады. Железинканың қы-зыл картобын жəрмеңкеде түк қоймай алып кетеді.

Мемлекет қолдауы арқасында аудан шаруашылықтары 234,6 миллион теңгеге 27 техника са-тып алды. Мысалы, «ҚазАгро-Қар жы» АҚ-тың лизингі бойын-ша 67 миллион теңгеге 3 бірлік техника жеткізілді. Ауа райының қуаңшылығына қарамастан гек-тарына 5 центнерден астық жи-налды. Өткен жылы «Алтынды ПВ» ШҚ ЖШС, «Дан-Құс» ЖШС-де, «Самұрық» шаруашы-лы ғында суармалы алқаптар пай-далануға беріліпті. Жер өз ие-лерін тапты. Біз со ған қуанамыз, деді аудан əкімінің орынбасары Балтабай Қаппасов əңгіме бары-сында.

Негізінен ауылшаруашылық өнімдерін өндірумен айналыса-тын аудан үшін өткен жаз диқан қауымын алаңдатқан ыстық бол-ды. Жауын болмады. Аудандағы егіс көлемі 144,6 мың гектар. Ас-тық 115,4 мың га, күнбағыс 13,6 мың га, картоп 1,4 мың га, көк-өніс 0,2 мың га, бір жылдық шөп-тер 11,5 мың гектар жерге егіледі. Мысалы, Жаңа жұлдыз ауы лын-дағы «Бақауов» шаруа қожалығы заманауи технологияларды қол-да нады. Алынған өнім əрқайсы-сының сыйымдылығы жүз деген тоннаны құрайтын ар ген тиналық алып қаптарда сақ талады. Бұл қапқа салынған өнім бірнеше ай бойына бұзылмайды. Бұл қап-

тарды сатып алуға жалпы сомасы 42 мың доллар қаражат жұм-салыпты. Шаруашылық бұл шы-ғын бір жылдың ішінде-ақ ақ-талып шығады дейді. Қожалық асыл тұқымды мал, жүздеген қаз өсірумен де айналысады. Бүкіл ауылдықтар құс өсіреді. Жаңа жұлдыз ауылындағы бірқатар ша-руа қожалықтары болса ауылдық-тарға көмектеседі. Мысалы, жо-ғарыда аталған «Бақауов», сон-дай-ақ, «Жұмабек», «Исабеков», «Айтуаров», «Мельник» шаруа қожалықтары бірігіп, мəдениет үйін ашу үшін жалпы құны 2,5 миллион теңгені құрайтын үлкен ғимарат сатып алған. Ал, «Биз-нестің жол картасы-2020» бағ-дарламасы бойынша Руслан Ау-шев басқаратын «Пахарь» шаруа қожалығында көлемі 8,2 мың гектар суармалы алқап жобасы жасалуда. Көп пəтерлі тұрғын үй, жанар-жағармай бекеті, машина-трактор шеберханасы, жылу қа-зандығы, су құбырлары жəне бас-қа да нысандардың құрылыстары жүргізілуде. Жобаның құны 4,3 млрд. теңге. Ауданда соңғы екі жылдың ішінде 400 гектар суар-малы жер пайда болды. Қазір бұл жұмысты «Пахарь» шаруа қожа-лығы «Агроқалашық» аумағын-да іске асыруда, алдағы уақытта 8200 гектар суармалы алқап пай-да болады. Сонымен қатар, 15 мың малға арналған кешен құры-луда. Мемлекеттік қолдау кəсіп-керлерге арзан жəне сапалы ет өндіру үшін жаңа технологиялар-ды енгізуге көмектеседі. Ауданда

шағын жəне орта кəсіпкерлікпен айналысатындар саны 2800 адам-ды құрайды. Жанар-жағармай, дəрі-дəрмектер мен азық-түлік бағасын орынсыз көтермеу тура-лы жеке кəсіпкерлермен 55 меморандумға қол қойылған.

Прииртыш деп аталатын ау-ылда тұратын Владимир Неупо-коевтің «Неупокоев В.И» шаруа қожалығын аралап көрдік. Ша-руа шылықты басқарып отырған орыс жігіті өзінің осы ауылда туып-өскенін, отбасы, бала-шаға-сы түгелімен еңбек етіп жүрге-нін, ешқайда кетпегенін, кетпей-ті нін, 40 жыл бойы осы кең дала-да еңбек етіп жүргенін айтып жа-тыр. Өзі аудандық мəслихаттың депутаты. Алғаш 1999 жылы құ-рылған шаруашылықта сол кезде бар-жоғы 985 гектар жері болса, қазіргі күні астығы, шөбі аралас 4840 гектар алқапқа жетіпті. Был-тыр 3038 гектар жерге бидай, 365 гектар жерге күнбағыс егіпті. Көктемгі жұмыстарға қазірден əзірлік жұмыстары жүріп жатыр екен. Шаруа қожалығында 30-ға жуық адам еңбек етеді. Бəрінен бұрын бізді таңқалдырғаны ауыл-дағы қаптаған техникалар тұрған кешен болды. Кешен іші тап-таза. Егін себу, жинау, сақтау, кептіру сияқты науқандық жұмыстар кезінде жұмысқа шығуға барлық техника дайын тұр.

Біз барлық техниканы, жөн-деу орындарын, мына тұрған ке-шен ді бұздырмай сақтап алып қалдық. Ал, қазір ескісі бар, жаңасы бар ауыл шаруашылығы

жұмыстарын жандандыруға еш қолбайлау жоқтығы да сондық-тан, дейді шаруашылық басшы-сы. Шаруашылықтың арнайы жа-салған өндіріс цехында күнбағыс майын өндіріп, «Неупокоев» белгісі жапсырылған құтыларға құйылған сұйық май шығарады. Ауылды нан-тоқаш өнімдерімен қамтамасыз ететін наубайхана да жұмыс жасап тұр. Шаруашылық-та қой, сиыр, жылқы өсіріледі.

Өнімді еңбек ауылдың индус-триялық бағдарламасының негізі болуы керек. Прогрессивті техно-логиялар жəне ауылшаруашылық техникаларының жаңа үлгілерін қолдану ауылдағы еңбек өнімді-лігінің артуына əсер етеді. Ауыл-шаруашылық өнімдерін өндіру-шілер қазіргі жоғары өндіргіштік техниканың тиімділігін жақсы түсінді, сондықтан егу, себу, жи-нау кешендерін лизинг арқылы ала алады. Қазіргі кезде лизинг талаптары ыңғайлы, дейді шаруа-шылық басшысы. Ал, Президент-тің жаңа Жолдауы бұл – мемлеке-тіміздің дамуының маңызды бағ-дарламасы. Яғни «Қазақ стан- 2050» Стратегиясы инвестиция-лар мен бəсекеге қабілеттіліктен қайтарым алу мақсатын көздейді. Кəсіпкерлікті, шағын жəне орта бизнесті қолдау, дамыту жайлы айтылады. Алдағы уақытта ши-кізат көздерінің азайған заманын-да алда қандай жағдайлар орын алуы мүмкін деген сұраққа жауап алдым. Мен осы елдің, ауылдың бір азаматы ретінде шағын жəне орта бизнестің дамуын қолдай-мын. Бұл əрбір қазақстандықтың өмірі жақсарады деген сөз. Шы-нында да, егістік алқаптар мен фермаларда, фабрикалар мен зау-ыттарда істейтін адамдар соңғы жылдары шеттетіліп қалғандай. Теледидар экрандары мен газет беттерінен біз кімді көреміз? Бəрі де банкир немесе юрист бола ал-майды. Қай аудан болмасын жүр-гізушілер, тракторшылар, темір-мен жұмыс істеушілер, яғни тех-никалық мамандар жетіспей жата-ды. Оларды дайындау қажет. Ме-нің ойымша, біздің тауар өнді-рушілер осыны енді түсінген сияқ-ты, өздерінің болашақ жұ мыс шы-ларын оқуға жібере бастады. Бұл бағытта біз кəсіптік лицейге се-неміз. Кеңес өкіметі ке зіндегідей біз өз мамандарымызды техника-лық жəне ауылша руашылық оқу орындарына жібе руіміз қажет, дей-ді Владимир Неу покоев.

Аудан орталықтандырылған жылу жəне су құбырларымен қам тылуы жағынан өзгелерге үл-гі. Жалпы, ауданда 122,6 шақы-рымды құрайтын 14 су құбыры, 33 жылу қазандығы жұмыс іс-тейді. Орталықта 5 жылу қазан-дығы жəне жалпы ұзындығы 25,2

Бақберген АМАЛБЕК,«Егемен Қазақстан».

Көкшетау қаласында Ақмола облысының əкімі Қайрат Қо жам-жаровтың қатысуымен «Астана қаласының айналасындағы ай-мақтарға арналған қала құрылы-сы жоспарының кешенді сызба-сы» бағдарламасының көрсетілі-міне арналған қоғамдық тыңдау өткізілді. Елорда аумағындағы құрылыс алаңының жоспарын «Ас тананың бас жоспары» ҒӨЖИ» жауапкершілігі шектеулі серік-тестігі директорының орынбаса-ры, бас сəулетші Бақтыбай Тай-талиев слайд арқылы көрсетіп, түсіндіріп өтті.

Астана қаласының айнала-сын дағы аймақтарға арналған қала құрылысы жоспарының ке-шенді сызбасының жобасы Ақ-мола облысының 17 ауданын, Қа-рағанды облысының 4 ауданын қамтиды. Жобаның мақса ты – Астананың айналасында азық-түлік белдеуін құру жəне қала іргесіндегі аймақта құры лыс жұмыстарын жүргізу бойынша мемлекеттік саясатты айқындау.

Аталған аудандардың дамуы келесі бағыттарда болжанды: азық-түлік өндірісі, құрылыс ин-дустриясы, байланыстың көлік жүйесі, ауылшаруашылық өнім-дері, логистикалық инфрақұры-лымдарды, рекреация жəне əлеу-

меттік инфрақұрылым нысанда-рын орналастыру қолға алынбақ.

Аумақтарға бөлу бойынша Қарағанды, Астана, Көкшетау қалаларында қоныстандырудың бірыңғай діңгегі жасалады жəне Астананың айналасында «Ма-кин-Степногор-Ерейментау», Осакаров, Киевка елді мекендері мен Қорғалжын, Егіндікөл жəне Астрахан аудандарын байланыс-тыратын үлкен күрежол са-лынбақшы. Мұндай жоспар өн-ді рісті дамытуға жəне қоныстан-дыруды үйлестіруге жаңа серпі-ліс береді. Аталған аумақтарда дамудың басты факторларның бірі болып табылатын құрылыс индустриясы құрылыс материал-дарының қажеттілігіне байла-ныс ты импорт жəне жергілікті өн діріс арқылы шоғырланды ры-лады. Осыған орай, 2017 жылға дейін – 18, ал 2035 жылға қарай тағы да 16 темір-бетонды құ-рылыс материалдарын шығара-тын зауыт (2380 жұмыс орны) жəне де 2017 жылға 5 бетон зау-ыты (1610 жұмыс орны) пай-далануға берілмекші.

Қарастырылған аумақта қа-зір гі күні 1120 құрылыс ұйымы, 100 көлік кəсіпорны жұмыс істеуде. Мұндағы 289 елді мекен орталықтандырылған ауыз су-мен қамтамасыз етілген. Сон-дай-ақ, сабақтастық жүйесімен Астана, Көкшетау, Степногор

жəне Атбасарда қосымша 4 ағаш кесетін өндіріс орындары ашы-лады. Бұл үшін инвестициялық əлеуетті күшейту айрықша на-зарда ұсталады.

Ауыл шаруашылығы кешенді жобаны жүзеге асырудың діңгегі саналады. Аталған аумақта қазір 192 миллиард 531 миллион тең-генің өнімдері өндірілуде. Оның 55 пайызы мал шаруашылы ғы-ның өнімдері. Елбасының жаңа Жолдауындағы стратегиялық мін деттер шеңберінде бұл көрсет -кішті екі-үш есе өсіру мақсаты қойылуда. Мұның өзі облыс пен Астананы азық-түлікпен қамта-ма сыз ету жəне ауыл тұрғын-дарын жұмыспен қамтуды жақ-сарту сияқты проблемаларды ше шуге мүмкіндік береді.

Жобаны талқылау барысында аймақ басшысы жобаның нақты сұлбасында барлық қажетті фак-торлар ескерілуі қажет деп атап өтті, оның ішінде: ЭКСПО-2017 көрмесіне дайындық күнделікті бақылауда болып, Целиноград, Аршалы жəне Шортанды ау-дандарының дамуына қатысты талаптар күшейтіледі. Сала бас-шыларының, жергілікті тұр-ғындар мен бизнес өкілдерінің ұсыныстары жедел түрде жинақ-талып, сарапталып жатқандығы мəлімделді.

Ақмола облысы.

Сатыбалды СƏУІРБАЙ,«Егемен Казақстан».

Облыстық мəслихат депутаттары, аудан-дар жəне ауылдар əкімдері, басқармалар мен департаменттер, жоғары оқу орындары мен колледждер, кəсіпорындар мен мекемелер басшылары, соғыс жəне еңбек ардагерлері, үкіметтік емес ұйымдар өкілдерінің қатысуы-мен өткен Ақтөбе облысының активінде сөз алған өңір басшысы Архимед Мұхамбетов Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақ-стан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мем-ле кет тің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауының негізгі жеті басым қағидаттарын тарқата баяндай келе, еліміздің даму стратегиясының ұзақ мерзімді бағдар-ламасы іспетті құнды құжаттың маңызы мен ерекшелігіне айрықша тоқталды.

Бұл Жолдауды болашақ дамуымыздың ба-сым бағыттарын жүзеге асыру жолдарын көрсет кен бағдаршам десе де болғандай. Пре зидент 2050 жылға қарай қуатты мемле-кет тің, дамыған экономиканың жəне жалпыға ортақ еңбектің арқасында берекелі қоғам құруды басты мақсат етіп қойып отыр. Бұл міндеттер үдесінен көрінуде өңірлердің да-муы еліміздің экономикалық нығаюына се-нім ді серпін беруі тиіс. Соның ішінде эконо-микалық мүмкіндігі мол Ақтөбе өңірі де бұрынғыдай көш басында болады. Оған қол жеткен жетістіктеріміз бен болашаққа бағ-дарланған жоба-жоспарларымыз алғышарт жасайды, деді А.Мұхамбетов.

Өңір басшысының айтуынша, облыста

үстіміздегі жылы өнім өндіру көлемі 1,5 трил лион теңгеге жуықтайды деп болжануда. Облыста Индустрияландыру картасына ен-гізілген жалпы сомасы 634 миллиард теңге болатын 74 жоба жүзеге асырылуда. Солар-дың арасында əйнек, ферроқорытпа, темір жол рельсі зауыттары, жылына 6 миллиард текше метр газ өңдейтін Жаңажолгаз өңдеу кешенінің үшінші кезегі, тұрғын үй комбина-ты, асфальт-битум зауыты, қуаты 360 МВт электр стансалары іске қосылғанда, облыс экономикасының дамуына анағұрлым серпін беретін болады.

2015 жылға қарай экспортқа шығаратын ет көлемін 15 мың тоннаға жеткізу жолында жұмыстанудамыз. Жолдауда атап көрсетіл ге -нін дей, Үкімет келесі жылдан бастап ауыл ша-руашылығын қолдауға бөлінетін қаржыны 4,5 есе ұлғайтқалы отыр. Бұны өз жағдай мызда тиімді пайдалануымыз керек. Сондай-ақ, кə -сіпкерлікті дамытуға, шағын қалалар дың өзекті мəселелерін шешуге де қаржылай қолдау арта-ды. Бұл аудандық, ауылдық əкім дерден барын-ша тиімді жұмыс істеуді талап етеді. Міне, сон-да ғана Жолдау алға қойған міндеттер үдесінен көрінеміз, деді өңір басшысы.

Облыс əкімі жиналғандардың назарын Жолдаудың саяси, экономикалық маңызына аудара отырып, өңірдегі кəсіпкерліктің даму бағыты, білім мен денсаулық сақтау, спорт са-ласында атқарылатын шаруаларды да алға тарта сөйледі. Активте ана мен баланы қор-ғау, қоғамдық тəртіп, кедейшілікпен кү рес, жастар саясатын қалыптастыру, қазақ стан дық

патриотизмді нығайту, ұлтаралық бірлікті қастерлеу, мемлекеттік тілдің қол даныс аясын кеңейту сияқты өзекті мəселелер де сөз бол-ды. Əсіресе, Елбасының «Қазақ қазақпен қа-зақша сөйлессін» деген ұлағатты ұстанымын бекерден-бекер жадымызда жаңғыртып отыр-мағанына назар аударылды.

Əлеуметтік саладағы Жолдаудан туындай-тын міндеттерді жүзеге асырудың жайы тура-лы облыс əкімінің орынбасары Сара Нұрқа-това баяндады, ал, Мемлекетік қызмет істері агенттігі Ақтөбе облысы бойынша басқарма-сы ның бастығы Нұрлан Сүйінбаев Елбасы-ның мемлекеттік қызметтің жаңа жүйесін енгізуге байланысты алға қойған міндетте-ріне тоқталды. Алқалы жиында Ақтөбе фер-роқорытпа зауытының директоры Мұрат Мұ-қашев, Хромтау тау-кен колледжінің директо-ры Бағдаш Молдашева, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті нің студенті Данияр Ізбасаров сөз сөйлеп, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауындағы айтылған құнды ойлар мен тағылымды тапсырмалардың еліміз дің дамы-ған 30 елдің қатарына еркін енуіне мүмкіндік беретініне сенімділіктерін жеткіз ді. Жолдау-ды облыс тұрғындарына тереңірек түсіндіру мақсатында құрылған құрамында 1800 мү ше-сі бар ақпараттық-насихаттық топ тардың қа-зірдің өзінде өз жұмыстарын бастап кетуі де ақтөбеліктердің бұл бағыттағы белсенділігін аңғартса керек. Ақтөбеліктер тарапынан Жол -дау аймақтар дамуына серпін беретін бағ-дарламалық құжат деп бағаланды. Активке қатысушылардың ортақ ойлары мазмұны тың, маңызы зор, алға қойылған міндеттері халық-тық мүддені көздейтін жаңа Жолдаудың ел болашағын айқындауға жəне тəуелсіз дігі міздің тұғырын бекітуге бағыт талған баянды бағдар-лама деген тұжырымға тоғысып жатты.

Ақтөбе облысы.

Бұл аудан орталығындағы ал-тыншы станса. Бұған дейін со-ның бір де біреуінде көлік жуа-тын орын болған емес. Ауылдың кіреберісіндегі жаңа стансаның жарықтандырылып, безендірілуі де бүгінгі күн талабына сай. Бо-лашақта мұнда автомобиль құ-рал-жабдықтарын сататын дүкен де ашылмақшы.

Стансаның иесі Нысанбек Дінслəмұлы аузын ашса ішкі

Алыстаєыаудан тынысы

Дамуєа демберген ќўжат

(Соңы 4-бетте).

Талпынєанжетер мўратќа

Дəулет СЕЙСЕНҰЛЫ.

жан сарайы көрініп тұратын, сөзіне ісі сай азамат па дедік. «Ақнұр» атты алғашқы жанар-жағармай құю стансасын сонау қиын ке зеңде, тоқсаныншы жылдардың аяғында ашып алып-ты. Бұған дейін бензинді бір қиырдағы Пав лодар қаласынан тасымалдап əкеп, аулада канис-трмен сатып тірлік жасаған-дарын да ішіне бүгіп қалмаған. Ал алғашқы стан саңа қойылған «Ақнұр» деген сөз қандай ұғым -ды білдіреді деп сұрағанымызда, əңгіме тиегі ағытылып сала бер-ген.

Сөйтсек, мұның Ақмарал, Нұрсұлтан деген балалары бар екен. Демек, «Ақнұр» солардың есімдерінің басқы буыны болып тұр ғой. Ал бүгінде Семейдегі автомобиль жолдары колледжін бітіріп, алдына не əскер қата-рына бару, не жоғары оқу орны-на түсуді мақсат етіп отырған ұлдарына еліміздің Тұңғыш Пре зидентінің есімінің берілуі де өзінше бір тарих.

1991 жылдың қыркүйек айы-ның басында, Президент сайлауы қарсаңында ұлылар елінен бата алу мақсатымен Қарауылға Нұрсұлтан Əбішұлы келе қала-ды. Аудан халқы мəртебелі қо-нақ ты асыға күтіп тұрғанда ше-шем Əдиша жүгіре басып келе жатқанын байқап қалдым, дейді Нысанбек. Сөйтсек, келіні Гүл-

нəзира босанып, өмірге шекесі торсықтай атұстар əкеліпті. Əкеміз Дінслəм Ұлы Отан со-ғысына қатысқан, одан кейінгі жер де аудандық бір мекемені ұзақ жыл басқарған елге сыйлы адам болған еді. Əкең өлсе де, əкеңді көргендер өлмесін деген сөз бар ғой. Əкемнің Ұлықбек, Талғат сынды достары біздің əлгі қуанышымызды елге келген Елбасына жеткізіп, дүниеге жаңа

келген нəрестеге есімін қоюға рұқсат сұрайды. Ол кісі келісіп, батасын береді. Бұл ұлымыз со-лайша Нұрсұлтан атанған бола-тын.

Арада тура он жыл өткенде осы ұлының атындағы шаруа қожалығын ашып алған. Оған дейін бұрынғы товароведтің ба-зарда сабынға дейін сатқаны да, одан соң жоғарыда айтқандай, бензин сатумен айналысқаны да шындық. Бір сөзбен айтқанда, ол сол он жыл ішінде бизнестің тəтті де ащы дəмін мейлінше та-тып үлгерген. Мұның бір кəсіп-пен ғана шектеліп қалмағаны да сондықтан. Нысанбектің иелігін-дегі «Нұрсұлтан» шаруа қожа-лығы негізінен қылшық жүнді қой өсірумен шұғылданады. Оның сыртында жылқы малы да бар.

Мал өсіру бар да, сонда еңбек етіп жатқан еңбек адамдарына қолайлы тұрмыстық жағдай жа-сау екінші мəселе. Еңбек адамы демекші, қазірде мұнда төрт кісі жұмыс істейді. Олардың қыс-тақтары аудан орталығынан жи-ырма бес шақырым жердегі Қы-

дырдың бойындағы Шақан де-ген жерде. Соған өз күштерімен жа рық тартылып, телефон орна-тыл ғанына, міне, биыл екі жыл болды. Сол игі мақсатқа төрт миллион теңгеге жуық қаражат жұмсалған. Бірақ əр нəрсенің де өз қайтарымы бар емес пе? Тау ішіндегі қыстағыңызда алыс-жа-қын жерлермен телефон ар қылы хабарласып, оның сыр тын да те-ледидарыңыз сайрап тұрса, со-лай демегенде не дерсіз!

Ең бастысы, азды-көпті ең-бегі ескерусіз қалып отырған жоқ. Соның айқын айғағындай, 2004 жылы Елбасының Алғыс хатымен марапатталса, ал өткен жылы Ауыл шаруашылығы ми-нистрінің Құрмет грамотасын иеленді. Енді бұл шешесінің атындағы «Əдиша» шаруа қожа-лығын ашу қамымен жүгіріп жүрген көрінеді.

Ақсұңқар жемін шашып жей-ді демекші, Нысанбектің түрлі шараларға демеушілік жасаудан да қалыс қалмай келе жатқанын естіп, біліп отырмыз. Айталық, анада ұлылар елінің атын ше-телге дейін танытқан «Қалам-қас» халық əн-би ан самблінің құрылғанына қырық жыл толу-ына орай бұл өз əріп тестеріне

сол атақты өнер ұжымына қырық мың теңгеден көмек жа-сау жөнінде бастама көтеріпті. Мұның бұл ұсынысын оншақты əріптесі қолдап əкетіпті.

Жоғарыда Нысанбектің ал-ғашқы шаруа қожалығында төрт адам жұмыс істеп жатыр дедік. Ал екі жанар-жағармай құю стан сасында бақандай он үш адам еңбек етеді. Екінші шаруа қожалығы іске кіріскен соң мұ-ның тағы да бірер адамды жұ-мыс пен қамтамасыз ететін дігі өз алдына бір əңгіме.

Жасы елуге енді жақындап қалған ел азаматының тұрмысы да мəнді. Соның дəлеліндей, Қарауылдағы сəнді үйдің бірі осынікі. Балаларының үлкені Қуаныш аудандық полицияда қыз мет етеді, үйленген. Ал кен-желері Ақмарал Семей медици-на университетінде оқып жатыр.

Міне, ауыл кəсіпкерінің бү-гінгі өмір тынысы осындай. Ны-санбектей азаматтар барда, ауыл дың гүлденетініне сенесің.

Шығыс Қазақстан облысы,Абай ауданы.

Өткен жылдың соңында Абай ауданының орталығы Қарауылда «Дінслəм» атты жанар-жағармай құю стансасы ашылды. Оның құрамында көлік жуатын жəне дөңгелек жөндейтін цех та бар.

Ќўрылыс ауќымы кеѕеймек

11қаңтар 2013 жылwww.egemen.kz4

ҮКІМЕТҮКІМЕТ

Қазақстан Республикасының Үкіметі www.government.kzІшкі істер министрлігі www.mvd.kzҚорғаныс министрлігі www.mod.kzҚоршаған ортаны қорғау министрлігі www.eco.gov.kzБілім және ғылым министрлігі www.edu.gov.kzСыртқы істер министрлігі www.mfa.kzДенсаулық сақтау министрлігі www.mz.gov.kzКөлік және коммуникация министрлігі www.mtk.gov.kz

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі www.enbek.gov.kzҚаржы министрлігі www.minfin.kzӘділет министрлігі www.minjust.kzТөтенше жағдайлар министрлігі www.emer.kzМәдениет және ақпарат министрлігі www.mk.gov.kzАуыл шаруашылығы министрлігі www.minagri.kzЭкономикалық даму және сауда министрлігі www.minplan.kz

Мұнай және газ министрлігі www.memr.gov.kzИндустрия және жаңа технологиялар министрлігі wwww.mit.kzСтатистика агенттігі www.stat.kzСпорт және дене шынықтыру істері агенттігі www.mts.gov.kz2

Орталыќ мемлекеттік органдардыѕ интернет-сайттары:

Оңдасын ЕЛУБАЙ, «Егемен Қазақстан».

Кенді Алтайда келешегі ке-мел, көкжиегі кеңейген кəсіп-орын дар қатары жыл сайын ар-тып келеді. Бұған бір ғана мысал. Өткен жылы шырайлы Шығыс серпінді жо баларды өндіріске

енгізу жөні нен елімізде көш ба-стады. Ин дус триялық-иннова-ция ны кəсіп орындарда батыл қол дану арқа сында жаңадан жи-ырма мыңнан астам жұмыс орын дары ашылды. Айналасы бірер жыл ішінде жалпы құны 611,9 миллиард теңгенің 39 ин-вестициялық жобасы жүзе ге асуы тиіс. Осы 39 жобаның ішінде 565,7 миллиард теңгенің 9 жоба-сы республикалық индус трия-ландыру картасына жатады.

Өндірісті өңірдің өміршең бағдарламасына «Қазцинк» жауап-кершілігі шектеулі серіктестігі айтарлықтай үлес қосып келеді. Түсті металлургияның алыбы өткен жылды табысты аяқтады, мұның алдында ашылған екі зау-ытта жүздеген жұмыс орындары ашылды. Серіктестіктің Риддер, Зырян қалаларындағы бөлімше-лерінде де жаңа қуаттар пайда-ла нуға берілді. Аталмыш кəсіп-орын қоршаған ортаны қорғауға

Сатыбалды СƏУІРБАЙ,«Егемен Қазақстан».

Қала маңындағы ауылда орыс тілділер ортасында өскенмен қазақшасы жатық.

– Біз орысша оқып, солардың ортасында өскенімізбен сонау «қызыл империяның» ке-зіндегі астамшылықтың қазанында қайнап шынығып, ширықтық. Мектеп қабыр ғасын-да жүргеннің өзінде өзге ұлт өкілдерінен озық болуға тырысып, намыстанатынбыз. Оқуда, спортта, басқа да көпшілік мəдени шараларда олардан кем түспеуді кеудемізде түйіп өстік. Кем де болған жоқпыз. Өзім көптеген спортпен айналысқандықтан кө-біне қазақ балаларын жаныма жинап, коман-да құрып, жарыстар ұйымдастыруға құмар болдым. Кезінде өз бетімізбен ауылдың «Звезда» футбол коман да сының атын орыс-шадан қазақшалап «Желтау» деп ауыстырып қойғанымыз үшін аудан дық партия комите-тінің қытығына тиген кезі міз де болған. Себебі, бірінші хатшы орыс ұл тынан бола-тын. Оларға небəрі жиырма жаста ғы жас жігіттің қазақтың жыртысын жыртқа ны, ана тілінің абыройын асқататуға талпынуы ұнамаса керек. Бірақ, команда аты қазақ ша күйінде қалды, – деп бастады əңгімесін сұхбаттасымыз.

Ол да барша ауыл баласы сияқты көп ба-лалы отбасында өсті. Əкесі Əубəкір 46 жа-сында өмірден озды, анасы Қадиша дүкенде сатушы, қырман меңгерушісі бола жүріп, перзентте ріне дұрыс тəрбие берді, қатары-нан кем қыл мады. Қайырғали Петропавлов-ка селосында ғы мектеп-интернатта жатып оқып, орта мек тепті тəмамдады. Еңбекке араласты, алайда, спорттан қол үзбеді. Қай спортта да жасындай жарқылдайтын ол жастардың жетекшісі іспет ті болатын. По-кров совхоз-техникумын аяқ таған соң агро-ном болып еңбек жолын бастады. Агроном, бригадир, жылыжай бастығы болды. Сөйтіп жүргенде кеңшарлар тарады. Бір сəт те қол қусырып, бос отыруды жаны сүймейтін еңбекқор жігіт дайындаушы да болды, тіпті дайындау кеңсесін де басқарды. 1991 жылы Ақтөбе аудандық тұтынушылар одағы ның төрағалығына бірауыздан сайлануы да сол іскерлігі мен адамдармен ортақ тіл табыса білетін қасиетінен болса керек. 1997 жылы бұл жүйе тараған соң Қайырғалиды Ақтөбе қаласының əкімі Қайырғожа Елеусізов шақы рып, сол кез үшін тың шаруа тапсыр-ды. Сөй тіп, қалада бірінші болып комму-налдық базарларды ашуға атсалысты, «Ау-ыл өнім дері» ЖШС-ні басқарды. Бұл базар-лар ашу қала лық тарды арзан азық-түлікпен қамтамасыз етуге, бағаны тұрақтандыруға ықпал еткен игілікті іс болды. Шаһар бас-шысы ауысқанда оның орнына қызығу-шылар табыла кетті. Ол «Битке өкпелеп тоныңды отқа жақпа» дегенді қаперіне

алып, осы «Арыстанғали» шаруа қожа лы-ғын ұйымдастырды. Ал, өзі құрған сол коммуналдық базарлар қазір де қалалық-тарға қызмет етуде.

Шаруаны алғаш бастағанда «Киров» ұжым шарының ізінде қалған екі-үш үй мен мал базын, екі тракторды сатып алып, ісін жүргізді. Бес-алты ірі қарасы, жиырма шақ-ты қойы ғана болды. Шүкір, жұмысты ұй-ымдас тыра білуі арқасында қазір қой санын 300-ге жеткізді, бұдан басқа 30 жылқы, 50 ірі қара ұстап отыр. Шаруа қожалығында үш комбайн, бес доңғалақты трактор, төрт тір-кеме, үш шөп шабатын агрегат, басқа да құрал-жабдықтар, 1 мың гектар егістік жері бар. Көктемгі егіс, мал азығын дайындау кезінде мұнда оннан астам ауыл тұрғындары жұмыс істейді. Қолдағы малды тұрақты үш малшы бағып-күтеді. Қа йырғали Арыстан-ғалиев ең бірінші кезекте солардың жағдайы болуын қадағалайды. Аз ды-көпті игіліктің солардың ерен еңбегі арқа сында келіп жатқанын бек түсінеді.

Жолдасы Роза көп жылдар банк саласын-да жемісті еңбек етті. Қазір шағын кəсіп-керлікті шыр айналдыруда. «Гауһар» атты мейрамха наға, автокөлік жуу орнына, дү-кенге басшы лық жасайды. Ұлы Дəулеттің де жеке ісі бар, келіні Альбина банкте қызмет етеді.

Бұл айтқандарымыз азаматтың іскерлік қыры, отбасылық өнегесі болса, оның меце-наттық, ұлтжандылық қасиеті туралы əңгіме бөлек. Сонау егемендіктің елең-алаңында өзі мен пі кір лес азаматтар, сол кездегі Ақтөбе аудандық СЭС бастығы Қайырбай Мұғалов, аудандық «Илекские зори» газеті редакто ры ның орынбасары Муапық Баранқұловтар мен бірге ауданда бірінші бо-лып «Қазақ тілі» халықара лық қоғамын құ-рып, ұлттық мəсе лені көтер гені, қазақ тілінің мəртебесі туралы ойларын ортаға сал ғаны бар. Сол жылдары олар құрған аудандық «Қазақ тілі» қоғамы желтоқсан көтерілісін жыл сайын түрлі шаралармен атап өтуге мұрындық болды, қазақ мек теп-терінің ашылуына атсалысты. Соның бар-лығынан қазақы болмысымен Қайырғали да қалыспа ды. Орысша оқығанына қара мастан ана тілін де сөйлеуге, ұлттық мүддені алға шығаруға талпынды. Оның осындай ұлт-жан дылығын, бастамашылдығын аңғарған жер лес тері қала лық мəслихаттың депутат-тығына сайлады. Депутат болып жүріп, өзімен ниеттес кəсіпкер «Ізбас» ЖШС ди-ректоры Батырбек Ізбасқа новқа Қарғалы ау-ылында мешіт салып беруді өтінгені бар. Ол болса, қашанда халықтың қамын жеп жү-ретін жолдасының өтінішін қабыл алып, сайлы мешіт тұрғызып берді. Сөйтіп, қала маңында алғашқы мешіт тердің бой көте-руіне де өзіндік үлес қосты. Осы елді мекен-дегі бір көшеге қатты жамылғы төсеуге

мұрындық болды.Қайырғалидың өміріне өзгеше бір өзге-

ріс əкелген сəт, ол Шымкентте 2006 жылы өткі зілген Шəмші Қалдыаяқов атындағы бірінші фестивальға қатысуы болып табыла-ды. Жер лестерінің сен қатысып қайтсаң қай теді деген ұсынысын жерге тастай алмай сол əн бай қауына қатысқанына дəн риза. Бұрындары бастары қосыла қалғанда əсем əуендерін айтып, құйма құлақтарымен естіп, көкірек көңіл деріне тоқып өскен ол қазақ вальсі королінің туғандарымен танысып, етене жақын болып кетті. Бір сөзбен айт-қанда, бұдан былай шын мағынасында Шəм ші Қалдыаяқовты ардақтау ды мұрат етті. Міне, он бес жылдан астам уа қыт бойы атақты сазгерге қатысты шаралардан қалыс қалған кезі сирек болар. Жыл сайын өзі демеушілік жасап, «Əн ғұмыр» атты Шəмші əндерінің байқауын ұйымдастырады, ком-пози тордың туған күні – 15 қыркүйекте дас-тарқан жайып, əдемі шара өткізеді, ал қайтыс болған күні – 29 ақпанда ас беріп, аруағына құран бағыштатады. Бұрынғы Александров ауы лының Шəмші Қалдыаяқов аталуына да бір адамдай асталысты. Осы ау-ылда композитор атындағы саябақ ашуға мұрындық болды, оның айналасын қоршап, ағаш көшеттерін отырғызды, компози тор-дың ескерткіш-мүсінін орнатып, салтанатты ашылуына бас-көз болды. Осы ауылға өз қаржысына саябақпен ір гелес жерден еңселі де сəулетті мешіт салып, пайда лануға берді. Оны ұстау шы ғындарын да өзі көтеріп отыр.

Ағайын десе алдындағы асымен ортақ-тасуға дайын ақжүрек жігіттің қайырымды-лығына қалың жұрт тəнті. Оның да реті бар. Жетім-жесірлерге, қарттар мен мүгедек тер-ге, аз қамтылғандардың мұң-мұқтажына қарайла суды өзінің азаматтық парызы са-найтын оның алдына келген адамның шару-асы шешілмеген кезі жоқ. Өзіне ісі түсіп келген адамның тауы шағылып, көңілі қайтып, еңсесі түспеуін қа шан да қаперінде ұстайтын оны Ақтөбенің Атымтай-Жомарты десе де болғандай. Жыл сайын қарттар күніне «Гауһар» мейрамханасында дастар-қан жайып, қариялардың батасын алады. Өзі тұратын Қарғалы ауылындағы №53 орта мектепте оқитын аз қамтылған отбасы бала-ларына мектепке баруларына тұрақты түрде демеушілік жасайды, білім ордасына да көмек қолын созады. «Геолог» мəдениет үйі жанынан құрылған «Асыл əжелер» ансам-блі нің тұрақты қолдаушы-демеушісі, олар-дың жас ұрпаққа өнеге болар өнерлерін насихат тау ларына, басқа да шаруаларына қолдау көр се теді. Ал, спорт жарыстарына, спортшыларға демеушілік жасау төл міндеті іспетті. Кезінде қазақ тілін төрге оздыруға күш-жігерін жұмса ған Қайырбай Мұғалов еңбек еткен Қарғалы ауруханасының ғима-ратына оның есімі жа зыл ған ескерткіш-тақта қоюға да өзі мұрын дық болды.

– Мен егіздің сыңарымын. Біз өмірге кел-генде ауылдың ақсақалы Қонақбай атамыз маған Қайырғали, ініме Иманғали деп ат қо-йыпты. Қайырлы, иманды балалар болсын деген ниетпен. Содан да болар біреуге қайы-рымым тисе жеңілдеп қаламын, – дейді Қа-йыр ғали Арыстанғалиев.

Шынында солай, қарғалылықтар Қайрош деп атап кеткен осы азаматтың қашан көр-сең де өз шаруасынан гөрі өзгелердің мұң-мұқ та жына бас ауыртып жүретіні аңғары-лады. Сон дықтан да болар, алдынан əр адамның қуанып шыққанынан артық байлық бар деп əсте де ойламайды. Бұл қатарын-дағылардың барлығы ның бақуатты болуына тілектес жү регі таза, жаны жомарт жанның өмірлік ұстанымы.

Ақтөбе облысы.

шақырым болатын су құбырла-рының желісі қызмет етуде. Қазіргі таңда Железинка ауылы-ның 350 пəтері жылумен қамта-масыз етілген. Бұл көрсеткіш жыл санап арта түсуде.

«Сумен қамтамасыз ету жүйе-сінің дамуы» бюджеттік бағдар-ламасын іске асыру шеңберінде Алакөл жəне Михаиловка ауыл-дарындағы су құбырларын жөн-деуге былтыр аудан бюджетінен 261,6 миллион теңге, респуб ли-калық бюджеттен 254,3 миллион теңге, облыстық қазынадан 7,3

мил лион теңге қаражат бөлінді. Бұл жұмыстарды «Ай-су Мелио-рация» ЖШС фирмасы қолға ал-ды. Монша кешені, кондитерлік цех іске қосылды. Мал шаруашы-лығымен 21 кəсіпкер айналысуда. «Жұмыспен қамту-2020» мемле-кеттік бағдарламасы еңбек ре-сурс тарының икемділігін артты-ру, ауылдағы кəсіпкерлікті дамы-ту, соның ішінде оқу жүйесінің тиімділігі мен жұмысқа орна-ласуға жəрдемдесу ісі қолға алы-нуда. Былтыр бағдарламаның бі-рінші бағыты бойынша 131 адам оқуға жіберілді, 104-і түрлі сала бойынша жұмысқа орналасты. Бұл білім алған азаматтардың 93,6 пайызын құрайды. Бағдар-лама қатысушылары бірқатар ша-руа қожалықтарына жұмысқа ор-наласты. Мəселен, «Егер» серік-тестігі трактор жүргізушісі, «Ра-мазанов» шаруа қожалығы нау-байханашылар жəне «Бақауов» шаруа қожалығы көлік жүргізу-шілерімен толықса, 72 адам əлеу-меттік жұмыс орындарына орна-ластырылды. Олардың айлық еңбекақысының орташа көлемі 42-45 мың теңгені құрайды «Ауыл дағы кəсіпкерліктің даму-ына көмек көрсету» бағыты бо-йын ша да қарқынды жұмыстар қолға алынуда. Өткен жылы 19 азамат кəсіпкерлігін дамыту үшін шағын несиеге ие болды. Соның арқасында 14 тұрақты жəне 4 əлеуметтік жұмыс орны құрыл-ды. Осындай несие алуға үсті-міздегі жылы 24 азаматтан өтініш түсті. Оның 19-ы жеке ісін ашуды көздесе, 5 азамат шаруашылығын

кеңейтуді мақсат етіп отыр. Сол секілді, жеке кəсібін дөңгелеткісі келетін 20 адам білімін жетіл-дірді. Олардың көпшілігі жанар-жағармай бекеті, көлік жөндеу орта лығы, сұлулық салоны, шаш-тараз, наубайхана, көкөніс қой-ма сы, шағын құс фермасы, омар-ташы, металл өнімдерін жасай-тын цех, коммуналдық қызмет жəне жолаушы тасымалы секілді қызмет көрсету орындарын ашу-ды көздейді. Осы уақытқа дейін 19 адам жалпы құны 47 миллион теңгені құрайтын шағын несиеге қол жеткізді. Бағдарлама бойын-ша аудандық кітапхана күрделі

жөндеуден өтуде. Оған бюджет-тен 36,1 миллион теңге қарас-тырылған. Аудандағы емдеу мекемелерінің желісі аудандық орталық аурухана, туберкулезге қарсы емхана, 5 дəрігерлік амбу-латория, 31 дəрігерлік бөлімше-ден тұрады. Аудан тұрғындарына 27 жоғары білікті дəрігер жəне 127 орта буынды медицина ма-мандары қызмет етеді. Өткен үш жылдың ішінде өңірге 21 жас ма-ман келіп, 7 дəрігер аудан орталығындағы емдеу мекемеле-ріне орналасты. Жас мамандар-дың барлығына несиелер, жалда-малы баспаналар берілген екен.

Сонымен қатар, «Қолжетімді баспана-2020» бағдарламасына орай аудан орталығындағы екі

Алыстаєыаудан тынысы

(Соңы. Басы 3-бетте).

қабат ты, 16 пəтерлі үйдің құ-рылысы жүргізілуде. Жəне тұр-ғын үй-коммуналдық шаруашы-лығын жаңғырту бағдарламасы бойынша Абай жəне Пушкин көше лерінің бойындағы көп пə-терлі үйлер жөнделіпті. Бұл ба-ғытқа 15 миллион теңге бөлінген. Аудан бойынша автомобиль жол дары желісінің жалпы ұзын-дығы 835 шақырымды құрайды. Оның ішін де аудандық маңызы бары – 298 шақырым, ауыл ара-сын дағы жолдар – 232 шақырым. Былтыр аудан бюджетінен жер-гілікті автожолдарды жөндеу үшін 47,2 миллион теңге бө-лініпті.

26 спорт зал, 9 типтік ғимарат, 9 оқ ату тирлері жəне 1 хоккей

айдыны бар. Спорт секцияларын-да 5140 адам тұрақты түрде спортпен айналысады. Ұлттық спорт түрлері бойынша 15 секция бар, оларда 175 адам шұғыл да-нады. Ауыл спортшылары шаң ғы жарысы, мылтық ату, волейбол, жеңіл атлетика сияқты спорт түрлерінен облыстың құ рама ко-мандаларына мүше. Аудан дық мəдениет үйінде неміс, татар, баш құрт жəне славян этномə дени бірлестіктерінің филиалдары қыз мет жасайды. Лесной жə не Веселая Роща ауылдарында грек, беларусь этномəдени бір лес тік-тері бар.

Павлодар облысы,Железинка ауданы.

Келешегі кемел «Ќазцинк»да ерекше көңіл бөліп отыр. Ауа бассейнін таза ұстау, өндіріс қалдықтарын қайтадан кəдеге жарату мақсатында жыл сайын миллиардтаған теңге қаржы жұмсайды. Ал кəсіпорынның «Туған жерге – тағзым!», «Ал-тайым – алтын бесігім!» атты акцияларға үн қосып, əлеуметтік

мақсаттағы ғимараттарды салуға, өнер мен мəдениетті, спортқа қайырымдылық шараларын жа-саудағы игі істері көпшілікке үлгі-өнеге болатындай.

Осыдан екі жарым жыл бұрын «Қазцинк» ЖШС басшы-сы Никола Попович пен облыс əкімі Бердібек Сапарбаев мемле-кет жəне жекеменшік серіктес-тігі аясында бөбекжай-балабақша жəне төрт жабық, екі ашық тен-нис орталығын салу жөнінде меморандумға қол қойған еді. Кəсіпорын аталған құрылыс

ғимараттарын салуға 700 милли-он теңге қаржысын салды. Қазір балабақшада 280 бүлдіршін тəрбиеленсе, алты теннис кортта-рында қаланың жəне кəсіпорын-ның мыңнан астам металлургтері жаттығады, бос уақыттарын көңіл ді де мəнді өткізеді. Теннис корттары заманауи материалдар-мен жабдықталған, жуынатын, шешінетін, демалатын бөлмелер де жарқырап тұр. Елбасының биылғы Қазақстан халқына Жол-дауында айтылған міндеттерді жүзеге асыруда да «Қазцинк» ЖШС-інің жиырма мыңнан астам жұмысшылары алдан көрінуде.

Келешегі кемел «Қазцинк» 2013 жылы да қала тұрғындарын қуанта бермек. Олимпиада чем-пионы Борис Александров атын-дағы зəулім Спорт сарайы күрделі жөндеуден өткізілді, сыр-ты əшекейленіп, алдына алып те-ледидар қойылды. Лондондағы жазғы Олимпиада ойындары кезінде мыңдаған қала тұрғын-дары жерлестеріміздің жұлдызды сəттерін таң атқанша кəсіпорын орнатқан демалыс алаңы маңын-да тамашалады. Ол ол ма, «Қаз-цинк» ұзақ жылдардан бері шай-балы хоккейден «Қазцинк-Тор-педо» командасының басты де-меу шісі. Инновацияны өздеріне ғана тартып қоймай, облыс хал-қына да қайырымдылық жасап отыр ған келешегі кемел кəсіп-орынның ертеңгісі бүгінгіден де жарқын бола бермек.

ӨСКЕМЕН.

––––––––––––––Суретте: «Қазцинк» салып

берген теннис кортының сырты.

Ќайырымы мол Ќайырєали

Ќаратаудаєы «Астана»

«Қарға жемін баурына басып жейді, қыран жемін айналасына шашып жейді» дейді халық тəмсілі. Қазір шүкір, тұрмысымыз түзелді, бай лар да, бағландар да жетіп артылады. Олар дың қатарында «ауырдың үстімен, жеңілдің астымен» болса да қазынаны қарпып байып ал ғандары да баршылық. Мұндай байшы-кештер «Өзі болып, өзі толғандай» өзгеден ерекше киініп, қымбат машина мініп, кекірік атып, кердең басқанына ғана мəз. «Бай болсаң бəсең бол» дегенді қаперде ұстап, қолындағы барды айналасымен бөлісетіндер жоқ емес. Бірақ, көп те емес, сиректеу. Сол сиректің бірі «Арыс танғали» шаруа қожалығының жетек шісі Қайырғали Арыстанғалиев екенін сыртынан естіп жүретінбіз. Біреудің қалтасындағы қаржыны санап не қылайық, əйтеуір осы азаматтың қай жерде қайырымдылық шаралары өткізілсе де аты аталып, тіпті көптеген имандылық істерге мұрындық болып жүретіні көптің аузына іліккелі біраз уақыт болды. Қаршығадай шалт қимылды жігітпен Шəмші Қалдыаяқов атындағы ауылда қазақ вальсінің короліне ескерткіш-мүсін қою кезінде кездей соқ жолығып қалдық. Композитор Шəмші Қалдыаяқовтың ескерткіш-мүсінін де өз қар жысына жасатып, салтанатты жағдайда ашып, тағы бір кезекті меценаттық шаруаны тындырып тұрған сəті екен. Мұндай салтанат-ты шара барысындағы алас-қапаста пікірлесудің мүмкін еместігін алға тартып, кейінірек кездесуге келіскенбіз. Сол уəде бойынша жа қында ел мақтаған азаматпен емен-жарқын əңгімелесудің сəті түсті.

Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан».

Қаратау қаласында 280 бүл-діршінге арналған «Астана» атты жаңа балабақша ашылды.

Ол мемлекеттік «Балапан» бағдарламасы аясында салынып отыр. Жұмысы бұрнағы жылдың 1 қарашасында басталған бала-бақша жақында толығымен аяқ-талды. Нысан құрылысына 424 миллион 205 мың теңге қар жы бө лінген. Мердігері «Қаз Мұ-найҚұрылыс» ЖШС болып та-былады.

Талас ауданында бүгінде 18 балабақша, 18 шағын орта-лық жұмыс істеп, барлығы 2415 бүлдіршін тəрбие алуда. Аудандағы мектеп жасына дейінгі сəбилердің 59,6 пайы-зы балабақшамен қамтылған.Жалпы, облыс бойынша бүл-діршіндерді мектепке де йін-гі мекемелермен қамту 40,7 пайызға жетті.

Жамбыл облысы,Талас ауданы,Қаратау қаласы.

11 қаңтар 2013 жыл www.egemen.kz 5Мiне, құрметтi оқырман, бiздiң атала-

рымыз өздерiн өздерi «қондыгер» немесе «қаңлы» деп атапты. Ал əлемдiк ғылым əлi күнге дейiн пайдаланып келе жатқан «скиф» терминi – ол гректiң экзоэтнонимі. К.Т.Витчек пен С.В.Кулланда бұл сөзді көне гректің «skuda-te», яғни «лучники» – «садақшылар» немесе «жебелі жауынгерлер» деген сөзінен шыққан деп түсіндіреді («Википедия»). Ендi «хұн» этнонимiне келейiк. Сол парсының жазбаларының кейбiреуiнде «қондыгер» сөзi «хондыгер», «хондикяр» немесе «хундикяр» болып жазылады. Бұл парсы тiлiнiң өзiне ғана тəн сингармонизмiнiң əсерiнен пайда болған əдепкi тiлдiк эффект. Яғни «қаңлының» басқа тiлде (мысалы, парсы тiлiнде) «хунлы» бо-лып кетуi əбден мүмкiн нəрсе. Өкiнiшке орай, совет заманында «хұн» этнонимi жеке этимологиялық проблемаға айналып, осы өнiмсiз бағытта қаншама ғалым өмiрiн, ақылын сарп етiп, уақытын босқа өткiздi. Еуропаша «скифтер», бiзше «қаңлы» немесе «қондыгер» ешқайда кеткен жоқ, осы кең да-лада қонысын ғана ауыстырып, «өркениеттi» халықтарға бiр көрiнiп, бiр көрiнбей кетiп жүрген. Бiрақ ешқашанда қондыгер неме-се қаңлы жойылып кетiп, орнына хұн пай-да болған емес. Қондыгер – қаңлы мен хұн үшеуi бiр-ақ халық. Төңiректегi көршiлес халықтар бiз туралы ешқашан ұмытпаған. Бəрiн былықтырып, бүлдiретiн терiс ниеттегi сарай тарихшылары. Ал сингармонизмнiң, дыбыс үндестiгiнiң аударылып-төңкерiлген, мидай сапырылысқан құбылыстары кезiнде «қондыгер» мен «қаңлының» пəленбай рет «хұнға» да, басқаға да айналып кетуi оп-оңай, күнiне əлденеше рет болатын, қайталанатын нəрсе. Этимология, этногенез деген ұшы-қиыры жоқ батпақты тауып берiп, бiздi соған батпақтатып қойған – совет ғылымы. Қазақ ғылымы əрiпке таласып жүрiп, басынан тұтас бiр ғасыр өткiзiп алыпты. Осы керауыз дауға кеткен күш басқа, өнiмдi бағытқа жұмсалса, бiз қазiр қайда отырар едiк?

Бiздiң мұратымыз – совет ғылымы ойдан шығарып алдымызға тартқан, шиесi ешқашан шешiлмейтiн жын-перi жұмбақты шешiп əуре болу емес. Себебi, бұл «жұмбақтың» соңына түсетiн болсақ, ендi бiр ғасырымыз босқа өтедi, босқа кетедi.

Ең басты нəрсе – басқалардың бiз жайлы пiкiрi емес. Ең басты нəрсе – бiздiң өзiмiз жайлы пiкiрiмiз.

Бiздiң тарихымызды бөгде тарихшылар қалай бөлшектесе де, қиыннан зорлықпен қиыстырылған «дəлелдер жүйесi» бiр нəрсенi – көшпендi «қаңлы-қондыгердiң» о баста бiр-ақ нəсiл болғандығын жоққа шығара алмайды.

Ал ендi бiздiң көне, нəсiлдiк атауы мыздың қазақтың Ұлы жүзiндегi бiр рудың атауы ғана болып қалуын екi түрлi жоруға болады.

Ол жорудың бiрiншiсi мынадай: тоқ-тау сыз жүрген этногенез процесi кезiнде қондыгер-қаңлы рулары əртүрлi тағдыр жетегiнде жан-жаққа тарағанда, əрқайсысы өзiне жаңадан этникалық ат иемденген. Осы есiм, ат үлестiру кезiнде қондыгер-қаң лының бiр руы өзiнiң ескi атымен қал ған. Ал көнеден келе жатқан қондыгер заңы – «миноратты», яғни кенже ұлдың қара шаңырақты иемденiп қалатын заңын ескеретiн болсақ, онда Ұлы жүздегi қаңлы руы қондыгердiң (скифтiң) кенже ұлынан тараған қара шаңырақ иесi бо-лып шығады.

Екiншi жору тарихтағы Қаңлы мем ле-кетiмен байланысты. Осы Қаңлы мем ле-кетiнiң негiзiн қондыгер-қаңлы руларының əйтеуiр бiреуi қалаған ғой. Бұл саяси құ-рылым неге «Қаңлы мемлекетi» деп ата-лады? Жауап бiреу-ақ: жаңа мемлекеттiң ұйытқысы болған тайпа, ру, байырғы, көне елдiктi қайтадан қалпына келтiру мақсатында өзiне «қаңлы» деген ат алған. Өзiн қондыгер-қаңлы санайтын барлық ел жаңа байрақтың астына жиналсын, баяғы төрт тараптың барлығы айбынған айбарлы мемлекетiмiздi қайтадан құрайық деген көне ұран бұл. Ол кезде қазiргi түрiк халықтары қалыптаспаған. Қазiргi ру аттары жоқ, сол себептi «қаңлы» деген ұран əр көшпендiнiң жүрегiне жақын. Ол кездегi «қаңлы» ұраны қазiргi қазақтың «Алаш» деген ұраны сияқты болған. Содан берi ондаған ғасырлар, дəуiрлер өттi. Бiрақ ештеңе де өзгерген жоқ, ағайын. Бiз баяғыдай қондыгер-қаңлымыз. Бiз баяғыдай қондыгер құба жұртпыз.

Ханыѕ ќаѕлыдан болсын

Ендi жоғарыда аталған мақалдарды еске түсiрiп, хан сайланғанда неге қаңлыдан ғана сайланатынын пайымдауға тырысайық. Əлбетте, бұл қазақтың мақалдары емес. Бұл, қондыгер-қаңлы заманынан келген жəне көшпендi дəуреннiң аз ғана мұрагерлерiнiң бiрi болып саналатын қазақта ғана сақталған мақал болуы мүмкiн. Əйтеуiр, якут немесе əзербайжанда мұндай мақалдың жоқ екенi анық.

Қаңлыдан хан сайлау – қазақта жоқ жосық. Өйткенi, қаңлы қазақтың көп руы ның бiрiне айналды. Ал Шыңғыс хан көшпендiлер əулетiн толықтай бағын дыр ғаннан кейiн бүкiл билiк жүйесi төре атанған осы Шыңғыстың тұқымдарының қолына өттi. Бұл ежiктеудi қажет етпейтiн əмбеге аян нəрселер.

Құрметтi оқырман, қаңлыдан хан сай-лау дəстүрiн түсiну үшiн, бiз, кейiнгi 3 мың жылдың беделiндегi заңсыз елдiктер, заңсыз егемендiктердiң күйкi тарихынан бас тартып, азырақ болса да дəстүрлi дүние тарихына жа-насуымыз керек.

Баяғыда Шығыстың бiр ғалымының айтқаны бар, «Дүниеде Индияның бар бол ғаны қандай жақсы. Егерде Индия бол-мағанда бiздiң сөзiмiздiң пəтуасы, дəле-лiмiздiң таянышы болмас едi» деп. Бұл жерде ғалым, Байырғы Iлкi Дəстүрдiң Индияда сақталып қалғанын айтып отыр. Иə, Индия көне, байырғы дүниенiң қатып қалған бiр үлгiсi сияқты. Баяғыда қолданыстан, айналыстан шыққан, өзiнiң барлық мағынасынан айрылып , ендi түсiнiксiз аномалияға, кейде құбыжық құбылыстарға айналған көне дағдылар, ғұрыптар мен заңдарды сiз осы Индияның бүгiнгi тұрмысынан ұшы растырасыз. Мiне, осы Индияда, о бас тағы бар бiтiмiмен

Ќондыгер-ќаѕлы

Тарих толқынында

Таласбек ƏСЕМҚҰЛОВ.

жия бастаған мыңжылдықтар барысында дəстүрдi ұмытпаған халықтар қаңлыдан, қондыгерден барып өздерiне патша сұрап алатын болған.

Əрине, осы жолдарды оқып отырған адам «Автор жаңа ғана дəстүрлi дүниеде миллəттар, халықтар болмаған – тек кас талар, əулеттер ғана болған дейдi де, содан соң ау-нап түсiп, халықтар қаңлыдан, қондыгерден өздерiне патша сұрап алатын болған дейдi. Сонда қай сөзге сенемiз? Халықтар соны-мен болды ма, болмады ма?» деп таңғалуы мүмкiн. Таңданыс орынды. Алайда, бұл таңданысқа жауап та дайын.

Құрметтi оқырман, кешiрiм өтiнемiн, бiрақ мен «халық» дегендi, əңгiменi жеңiлдету мақсатындағы шартты термин ретiнде алып едiм. Алдыңғы айтқаным дұрыс. Миллəттар, халықтар болмаған. Ұлттар, ұлттық мемле-кеттер кейiн пайда болған, дəлiрек айтқанда, кейiнiрек, жəне қолдан жасалған. Ал бiз айтып отырған қаңлы заманында адамзатта ұлттық сана емес – тек əулеттiк сана ғана болған.

Қаңлыдан патша сұрап əкелу көзкөрiм жердегi кешегi ғана тарихта болған құбылыс. Алысқа бармай, Ресейдi-ақ алайықшы. Борис Годунов таққа заңсыз отырарға дейін Ресейдi Скандинавиядан келген Рюриктер əулетi билеген. Иван Грозный мен оның ұлы Федор – Рюрик əулетiнiң соңғы патшалары. Годунов өлгеннен кейiн неше жылға созылған бұлғақтан соң боярлардың құрылтайы таққа Романовтар əулетiн отырғызды. Романовтар – орыстың өзiнен шыққан «ұлттық патша-лар» əулетi. ХХ ғасырдың басында өзiнiң 300 жылдық торқалы тойын тойлап тақтан тайған бұл əулеттiң осы үш ғасырлық билiгi кезiнде Ресейде ешқашан береке болған емес.

Əрине, скандинавтар – қаңлы емес. Бiз бұл жерде, скандинавтардың, маңайындағы халықтарға патша үлестiретiн əскери əулет екенiн ғана айтқымыз келдi.

Ќўрыш деген кiм едi?

Олжас Сүлейменов өзiнiң «Аз и Я» атты еңбегiнде Құрыш патшаны бала кезiнде асырап-сақтаған сүт анасының есiмiн тал-дайды.

Құрыштың өгей анасы Спако – өмiрде болмаған адам екен. Үндi-еуропа тiлдерi деп аталатын тiлдiк жүйеде «спако» неме-се «собака» – «ит» дегендi бiлдiредi. Ал ит пен қасқыр – екеуi бiр тотем. Одан əрi қарай тереңдеген ғалым «собака-спаконы» түрiк тiлдерiндегi (мысалы, қазақ тiлiндегi) «иiс бақ», яғни, «иiсшiл, iзшiл, мақұлық» деген сөзден шыққан деп дəлелдейдi.

Мəдениетте бiр құбылыс бар, оны шарт-ты түрде «прессинг-диффузия» («сығылу-кеңею») деп атайық. Үлкен оқиғалар, текс тер, т.т. кейде ықшамдалып, кiшiрейiп отырады. Күндердiң күнiнде ұлттық мəдениет өзiн-өзi пайымдап, жаңа сюжеттер iздей бастағанда осы таңбалардың жұмбағын шешедi. Сол кез-де таңба өзiнiң алғашқы текст қалпына келедi, ұлғаяды. Құрыш патшаның балалық шағы хи-каясын осы заңдылыққа салып пайымдасаңыз, онда «Құрыш патша бала кезiнде итке (не-месе қасқырға) табынатын бiр тайпаның тəрбиесiнде болған» деген текст шығады. Ал қасқыр (немесе ит) – қаңлының тотемi екенiн еске түсiрсек, онда Құрыш бала кезiнде «қаңлының», «қондыгердiң» тəрбиесiнде болған болып шығады. Румын ғалымы Мирча Элиаде бiр мақаласында парсы мəлiметтерiне сiлтеме жасап отырып, Құрыштың хаумавар-га деген скифтiң руынан шыққандығын атап кетедi. Бұдан нендей қорытынды шығаруға болады? Демек, Құрыштың нəсiлi парсы емес – қаңлы, қондыгер. Парсылар, байырғы салт

Бабылды билеген, сиқыршылық-дуа-хан дықты меңгерген сахабалардың қаңлы-қондыгер əулетiне деген осынша өштiгiнiң сыры неде? Əскери əулет, «кшатрий» не-месе бiзше қондыгер-қаңлы əулетi мен брахмандардың бiр тармағы болып саналатын сахабалар əулетi арасындағы бұл жаулық со-нау, ұлы апаттан ары ондаған мың жылдар бұрын құрылған Алтын Империядан келе жатқан сияқты. Француздың дəстүршiл ғалымы Рене Генонның айтысына қарағанда, осыдан əлденеше мың жыл бұрын брахман-дар əскери əулетке, «кшатрийлерге» қарсы көтерiлiс бастапты. Осы көтерiлiс барысын-да брахмандар бiраз жетiстiкке жетiп, əскери əулеттiң бiр бөлiгiн қырып жiберген көрiнедi. Артынша қайта серпiлген əскерилер брахман-дарды аяусыз жазалаған екен.

Əскери əулеттiң үстемдiгiне төзе ал ма ған сахабалар өмiр бойы кек қайтаруды ойлаған. Бiрақ, соғыс өнерiнде өзiне тең жау таппаған қаңлы-қондыгер əулетi сахабалардың қандай əрекетiн болса да жаншып тастаған. Тұмар əженiң ұлы əкесi Ишпақайдың көне Мəуреннахр – Иран мен Ғажам өлкесiне жасаған жорығы, бұл да сахабалардың лаңын тоқтатудың əрекетi едi.

Дарьяуштыѕ басына ќонєан баќҚұрыштан кейiн патша болған Дарийдiң

парсыша аты – Дарьяуш (Дараявауш). Патша əулетiне ешқандай қатысы жоқ, Гуштасп де-ген қызметшi құлдың баласы. Осы уақытқа дейiн əлемдiк тарих ғылымы құл баласының парсы тағына қалай отырғандығын түсiндiрiп бере алмайды. Құрыш патшаның əйелi Жаханбанудан туған Камбиз жəне Бардия деген екi ұлы болған. Екеуi де қалға, тақ мұрагерi. Осылай бола тұра ата-тегiнде хандық жоқ, беймəлiм бiр адамның парсы империясының тiзгiнiне қол жеткiзуi, əрине, таңғажайып нəрсе.

Мысалға, қазiргi Англиядағы король əулетiн қараңыз. Королева Елизавета қартайса да тақтан түсетiн түрi көрiнбейдi. Ұлы – принц Чарльз қартайып кеттi. Ендi коро-лева көз жұмғанда Англияның королi бо-лып оның немересi Эдвард тағайындалады деп жоспарланып отыр. Ал ендi ондай күн келгенде барлығы басқаша болып шықса, мысалы, Англияның королi болып кезiнде королеваның шайын қайнатқан бiр күтушi-малай тағайындалып кетсе, қалай болар едi?

Мiнеки, құл баласы Дарийдiң парсы империясына патша болып, таққа отыруы, шамамен осындай құбылыс. Əлемдiк тарих ғылымы осы оқиғалар кешенiнен аса мəндi жəне ең басты элементтi алып тастаған. «Алып тастағанның» өзi тура анықтама емес. О бастан есепке алмаған. Əлемдiк тарихтың ең үлкен қатесi, ең үлкен қасiретi, бұдан кейiн де талай қатеге ұрындыратын қасiретi осы.

Тарихшылар осы заңғар оқиғадағы бас ты персонаж – Құрыш патшаны жарты миллион əскерiмен бiрге жоқ қылған қаңлы-қондыгер əулетiн жəне осы əулеттiң ұлы əмiршiсi Тұмар патшаны «ұмытып кеткен». Немесе, дəлiрек айтқанда, о баста есепке алмаған, қатыстырмаған.

Осы жерде шағын шегiнiс жасайық. Ба-тыста Карл Ясперс деген ғалым болған. Тарих философиясымен айналысқан. Сол К.Ясперстiң «Тарихтың мəнi мен мұ ра ты» («Смысл и назначение истории») ат ты кiтабы бар. Батыс əулетiнiң, ба тыс жұртшылығының бiзге қатысты мей ма на сының энциклопе-диясы iспеттi тамаша еңбек. Осы кiтабында К.Ясперс тарихтан «осевое время» («кiндiк уақыт») дегендi шығарады. Белгiлi бiр кезеңде адамзаттың содан кейiнгi даму бағытын, бағдарын, адамдық мəдениеттiң мəн-мағынасын айқындаған оқиғалар болған. Мiне, осы кезең «кiндiк уақыт» деп атала-ды. Содан соң К.Ясперс осы өзгерiстердiң

бойынша қаңлының бiр руынан өздерiне пат-ша сұрап алған.

Олай болса, ендi Тұмар мен Құрыштың соғысы – кiм мен кiмнiң соғысы деген сауал туады. Тұмар – қаңлы, Құрыш – қаңлы. Сонда қаңлы мен қаңлы соғысқаны ма? Иə, дəл со-лай. Тек аз-маз түзетуi бар. Əрине, Құрыштың əскерi – қаңлы емес (iшiнде Құрыштың атала-стары болуы да мүмкiн, болмауы да мүмкiн). Құрыштың əскерi парсы империясындағы жүз түрлi халықтардың өкiлдерiнен жасақталған.

Қаңлының əскерi Құрыш бүкiл əлемнен құрап, жинап алып келген ұлы армиямен соғысқан. Ал бiрiмен-бiрi аяусыз кескiлескен екi армияны да басқарған – қаңлы, қондыгер патшалары. Яғни, бəрi де баяғыдай, кешегiдей, барлық уақыттағыдай, қаңлы, қондыгердiң екi ақсүйек əулетi, екi элитасы бiр-бiрiмен соғысқан. Көшпендi көшпендiмен күрескен.

Бабылдыѕ ќазынадарларыСасан əулеті заманы тарихшыларының

жазбаларындағы ең құнды мəлiмет Ба был-дың қазынадар-сахабаларына қатысты. Əрине, бұл арада – сахаба ұғымы шартты түрде алынып отыр. Мұхаммед пай ғам-бардың (с.ғ.с.) серіктерінің атауынан кейін ғылыми айналымға түскенімен, бұл сөздің аса беделді дін иелеріне қолдануға келетіні талассыз болса керек.

Əуелi қаланың атына қатысты бiр-екi ауыз анықтама. Батыс əулетi Вавилон деп, бiз Бабыл деп атайтын қаланың өзiндiк аты – Бабилу. Ұлттық тiлдер, ұлттық мемлекеттер пайда болмай тұрғандағы этимология бой-ынша Бабилу – «Құдайға апаратын қақпа» дегендi бiлдiредi. «Баб» – қақпа, ал «Илу» – Құдай. Яғни, «Алла» деген Құдайдың аты бұрыннан бар. Мысалы, «Алла» сөзiмен «Иллахи» сөзi қатар жүре бередi. Қазақта да «баб» – «қақпа» деген мағына бередi. Мысалы, «Арыстанбаб» – «арыстанның қақпасы» деген мағына бередi. Кейiннен бұл өмiрде шын болған əулиенiң есiмi деп танылды.

Абайдың «Ескендiр» поэмасындағы Ескендiр келiп қаққан, Аллаға апаратын қақпа – осы Бабыл, соның қақпасы. Хəкiм Абай Бабылдың бiраз құпиясын бiлген сияқты, себебi, аталған поэмадан əлдебiр қорқынышты, тылсым астар сезiледi.

Бабылдың қалай пайда болғандығы, iргесiн кiм, қалай қалағандығы Вавилон та-рихына қатысты кiтаптарда егжей-тегжейлi айтылған. Бiрақ бұл кiтаптар бiрнəрсенi – Бабылдың түсiнiксiз, жұмбақ, қорқынышты құдіретi жайында ештеңе айтпайды. Бiз тек қаланы жəне шағын мемлекеттi патша əулетi емес, сахаба сиқыршылар əулетi билегенiн бiлемiз.

Сахабалар өте бай болған. Олар патшалар-ды ғана емес, тұтас мемлекеттердi сатып ала алатын болған. Мысалға, қала халқы мереке күндерi ғана тамашалай алатын Бела-Мардука құдайдың мүсiнi саф алтыннан құйылған екен. Салмағы – 8 тонна. Айта кетейiк, 8 тон-на алтын – шағын бiр мемлекеттiң бюджетi. Бұл, мүсiннiң өнебойына орнатылған қисабы жоқ гауһар тастың құнын есептемегенде. Ал сахабалардың құпия ғибадатханасында, олардың өздерiнен басқа адам баласы көруге тиiс емес Мардука мүсiнiнiң салмағы 20 тоннадай екен. Əлбетте, бұл мүсiн де таза алтыннан құйылған. Сасан əулеті тарих-шылары, бұл алтын (мүсiндi құюға кеткен алтын) сахабалардың бар қазынасымен салыстырғанда теңiздiң жанындағы там-шы дай-ақ деп куəландырады. Бабылдың күнтiзбесiнде арнайы бiр күн болыпты. Қазiргiше тамыз айының бiр күнi. Осы күнi Бабылдың барлық құлдарына, қыз мет-шiлерiне бостандық берiледi екен (бiр күндiк бостандық). Ол күнi олар не iшем, не жеймiн демейдi. Тiптi, еркелеп патша мен уəзiр

бұзылмай сақталған құ былыстың бiрi – дəстүрлi дүниедегi қоғамдық бөлiнiс үлгiсi.

Ендi осы жайында қысқаша болса да айтып кетейiк. Осыдан ондаған мың жыл бұрынғы байырғы заманда да дүние осындай күрделi болған. Ол заманда да жер бетiнде қаптаған қалалар болған, мəн-мағынасы, мүддесi бiздiкiнен аспаса, кем емес өмiр болған. Бiзден бар айырмасы – ол кезде нəсiлдер, миллəттар, халықтар бол маған. Əулеттер ғана болған. Көне үндiнiң жазба тiлi санскритте бұны «варна» дейдi. Голландияның ғалымдары «кас та» деген терминдi пайдаланады. Ал бiз қазақ ұғымына жақын «əулет» деген сөздi алайық. Бұндай əулет төртеу екен. Бiрiншiсi, жəне ең жоғарғысы – брахмандардың, бiзше сахабалардың əулетi. Бұлар Құдаймен, яғни Абсолютпен тiлдеседi, фəни дүние жайында көп ойланбайды, бар ақылы тек қана бақиға бағышталған. Бұдан кейiнгi «кшатрийлер», бiзше əскери əулет. Бұлар бақи жайлы көп ойланбайды, бар керегi фəниде. Əрекеттi ғана мойындайтын бұл қажырлы əулеттен əлемдi билеген патшалар шыққан. Үшiншi əулет – «вайшьялар», еңбек адамдары, қолөнершiлер, саудагерлер, т.т. Төртiншi əулет – «шудра-лар», ең төменгi тап. Бұлар негiзiнен құлдықта жүретiн əулет.

Қондыгер-қаңлы, əскери қоғам болған-дық тан екiншi топ – «кшатрийлер» тобына жатады.

Соңғы зерттеулерге қарағанда дəстүрлi дүние, немесе қарапайымдап айтсақ, Iлкi Дəстүр, осыдан 11500 жыл бұрын күйреген екен. Бiрақ, бүкiлəлемдiк апаттан аман қалған халықтардың көбi өздерiн басқаратын, билеп-төстейтiн патшаларды мiндеттi түрде əскери əулет, «кшатрийден», немесе, бiзше айтқанда қаңлыдан, қондыгерден қалап сұрап алу дағдысын, дəстүрiн ұмытпаған. Құрметтi оқырман, сiз осы мəлiметтерге сенуiңiз керек, ақиқат деп қабылдауыңыз керек. Ал сенбесеңiз, онда бұдан кейiнгi əңгiмеде ешқандай мəн-мағына қалмайды. Бүкiлəлемдiк апаттан кейiн де адамзат есiн

басы-қасында тұрған халықтарды iрiктеп ала-ды да, оларды «тарихи халықтар» («историче-ские народы») деп бөлек сөреге қойып қояды. Бiздiң тарихымыз бұл «кiндiк уақытқа» кiрмейдi. Ал бiздiң өзiмiз «тарихи халықтар» деп аталатын мархаматты тiзiмде, əлбетте, жоқпыз.

Осыдан екi жарым мың жыл бұрын болып өткен, адамзат тарихын мүлдем басқа арнаға бұрып жiберген қондыгер-парсы соғысын зер-делегенде батыс жəне орыс тарихшыларының пайымдау дағдыларынан осы ясперстiк принциптiң салқыны сезiлiп тұрады. Тұмар падиша бастаған қаңлы-қондыгердiң бүкiл əлемнiң құрама армия сын талқандауы мен алыстағы Парсыда құл баласы Дарьяуштың таққа отыруының арасында ешқандай бай-ланыс жоқ сияқты. Байланысыңыз не, тiптi, түк болмаған сияқты. Қаңлылар парсының əскерiн тал қан дайды, Құрыштың басын ша-бады да, тiрi қалған азын-аулақ парсының қолына табыстап шығарып салады. Ал өздерi иен далада ... қой құсап жайылып қала бередi. Əрине, олай болмайды. Бұндай соғыстан кейiн жеңген ел өктем болады, жеңiлген ел кiрiптар болады. Жеңген ел жеңiлген елге бүкiл соғыстың шығынын есептеп ауыр салық салады. Содан соң келешек соғыс, қантөгiстi болдырмас үшiн, яғни, пəлекеттiң алдын алу үшiн бұрынғы патшаның əулетiн мүмкiн болғанынша толықтай жояды да, таққа басқа əулеттi, өзiнiң ыңғайымен жүретiн қуыршақ патшаны отырғызады. Барлық уақытта осылай болған, жəне бұдан кейiнгi барлық уақытта осылай бола бермек. Бұл тарихтың, мемлекетаралық қатынастың мəңгi өлмейтiн, мəңгi өзгермейтiн архетипi.

Құрыш патшаның тұқымы толықтай қырылып кетiп, құл баласы Дарьяуштың тақ-қа отыруын, кейiннен Ескендiр Зұл қар найын – Александр Македонскийдiң Дарьяушпен соғысқанда майдан даласында қондыгер-қаңлының атты əскерiмен беттесуiн, тағы басқа жұмбақ жайттердi бiр нəрсемен – кемеңгер Тұмар падишаның Парсы импери-ясын жаулап, оның билiк жүйесiн күшпен өзгерткендiгiмен ғана түсiндiруге болады.

Əрине, бұл мəлiметтер ешқайда кеткен жоқ, құпия қоймаларда, мұрты бұзылмаған күйi сақтаулы тұр. Тек соны қазiргi үстем та-рихи мектептер, «ол былай едi, былай болып едi, мынаны былай түсiну керек» деп интер-претациялап жеткiзедi. Бiрақ ерте ме, кеш пе, ақиқат ашылады...

...Бiрде əншi Жəнiбек Кəрменов пен ғалым Ақселеу Сейдiмбеков екеуi менi бiр үйге қонаққа ертiп апарды. Үй иесi қария бұрын мемлекеттiк қауiпсiздiк органдарында қызметте болған екен. Зейнетке шыққан адам əңгiмешiл болады ғой. Сол кiсiден естiген хикаяларымның бiрi. Ермұқан Бек маханов тер геуде отырғанда, тергеуге қатысып отыр-ған бiр тарихшы: «Осы сендер, қазақтар, кеуделерiңе нан пiсiп неменеге кергисiңдер, бiр-ақ беттiк тарихтарың бар, неменеге кiсiмсисiңдер?» дептi. Сонда Ермұқан аға мыз жымиып тұрып: «Қондыгердiң сол жал ғыз-ақ беттiк тарихына бүкiл əлем сыйып кеттi емес пе», депті.

Сґз соѕы1992 жылдың көктемiнде жолым түсiп

Түркiстанға бардым. Жұмыс тын дырылғаннан соң жергiлiктi iскер жiгiттер: «Нендей тiлегiңiз бар?» дедi. «Шиелiге барсақ», дедiм. «Лəббай», дедi үй иелерi. Бiрақ, Шиелi мен ойлағаннан мүлдем басқа болып шықты. Менiң елестетуiмде бұл ұланғайыр жазық жер болуға тиiс едi. Ал менiң көрiп тұрғаным кiлең егiндiк, iркес-тiркес бау-бақша, алма, шие бақтары. Жер өңдеп қайшыласқан халық. Машинамен жүрiп отырып, бiр ашықтау жерге шықтық. Осы биiктеу дөңнен маңайға көз тастадым. Əйтеуiр осы жерде болғанын бiлемiн. Өткен өмiрден iз жоқ. Қазiргiсiн қамдаған бүгiнгi өмiр. Бiрақ бабаларымыз кейiнгi ұрпағым өсiп-өнсiн демеп пе едi. Тек бiз солардың ұрпағы ... олардың дiттеген жерiнен шыға алмадық. Бiз тарихтың мүлдем басқа жолына түстiк.

Осы жерге, мiне, мына табанымыздың астындағы қара топыраққа төгiлген қондыгер-қаңлының қасиеттi қаны баяғыда жуылып кеттi. Бабаларымыз шашқан айбынды ұран ауаға сiңiп жоқ болды. Келу, кету, өшу ... болмыстың бұлжымас заңы. Қара жердiң белiн қайыстырып қондыгер-қаңлы да өттi бұл дүниеден. Бiз келдiк... Бiз де кетемiз... Басқалар келедi... Жер мəңгi... Мызғымайды... Ел мəңгi...

P.S. 2009 жылы «Бiржан салдың» тұсау-

ке серi өткеннен кейiн режиссер Досқан Жолжақсынов менi шақырып алды да:

– Сен Тұмар мен Құрыштың хикаясын бiлесiң бе? – дедi.

– Бiлем, – дедiм.– Ендеше сен осы жайында толық метраж-

ды көркем фильмнiң сценарийiн жаз. Ендi Тұмар əжемiздi асқақтатайық, – дедi Досқан.

Мəселенi жақсы бiлем. Тапжылмай оты-рып екi айда сценарийдi даяр еттiм. Iшiнде қондыгер-қаңлының, парсының, Құрыш пен Тұмар əженiң қилы тағдыры, сол кездегi халықаралық ахуал, əлемдiк саясат, соғыстың неден басталғаны, соғыс тың өзi жəне оның қалай аяқталғаны, со ғыстан соңғы қондыгер-қаңлы елiнiң ұлан-ғайыр тойы, тойдан соңғы əскери кеңес, Дарьяуштың таққа отырғаны, тағы да көп жайттер бар. Сценарий Тұмар əженiң өлiмiмен аяқталады.

Оқығандардың барлығы ұнатты. Со-ны мен сценарийдi «Қазақфильм» киносту-диясына өткiздiм. Алайда, бұндай заңғар блокбастердi түсiру үшiн Голливудтың қаржысы керек екен. Сонымен ондай бюд-жет жоқ, бұл iс тоқырап тұр. Сол екi арада сценарийдi кинохикая қылып, «Жұлдыз» журналына жарияладық, «otuken.kz» сайты-на қойдық.

Ойымша, бұл фильм түсiрiлсе, қазақтың ғана емес, бүкiл түрiк нəсiлiнiң даңқы, абы-ройы асады. Себебi, Тұмар – бүкiл қондыгер-қаңлы əулетiнiң жəне солардан тарайтын түрiк нəсiлдерiнiң ортақ анасы. Ал əзiрге бүкiл iс өнер төңiрегiндегi аза маттардың ықылас-пейiлiне, қар жы қолында тұрған азаматтардың жана шыр лығына тiрелулi. Əрине, игiлiктi iс қашанда өз жалғасын таба-ды, түптiң түбiнде мұратына жетедi. Осылай болсын деп сенейiк, ағайын.

(Соңы. Басы 4-8, 9-13, 14-ші нөмірлерде).

болып, түрлi сахналық ойындар ойнайтын бо-лыпты. Осындай бiр күндiк мерекенiң кезiнде сахабаның үйiн жинап, дастарқан басында шарабын құйып берiп тұратын бiр қызметшi масайып қалып, «Бiздiң қожайындарымыз бүкiл жерiмен, халқымен, патшасымен қосып сатып алатын бiр лайықты мемлекет таба алмай жүр» деп айтып салады. Ертеңiне сол қызметшi iзiм-қайым жоғалып кетiптi. Осыдан қалған «Қожайының құдіреттi болған сайын, аузың берiк бола түсу керек» деген бабылдық ескi мақал бар екен.

Сахабалардың анық шыққан тегiн, қай əулет екенiн де ешкiм анықтап айтып бере ал-майды. Əйтеуiр дəстүрлi дүниеден, ықылымда қалған Алтын Империядан тамыр тартқан тұқым екенi ғана аян.

Құрыш патша Бабылдың қақпасына кел-генде сахабалар Набонид патшаның қол-аяғын байлап, алып шығыпты. Бiр деректе патша өлтiрiлген екен. Ескi салт бойынша қандай жиһангер болса да қалаға кiргеннен кейiн ғибадатханаға келiп, бас сахабаға сəлем берiп шығуы керек екен. Құрыштың оққағарлары ғибадатханаға кiрмек болғанда, сахабалар оларды «сендерге кiруге болмайды, патша ғана кiредi» деп тоқтатыпты. Сонымен, Құрыш алтынмен апталған ауыр есiктен ары өтедi де ... iзiм-қайым жоғалады. Жасауылдар ұзақ тосып, ақырында ғибадатханаға бұзып кiргенде, самаладай боп жүздеген шам жанып тұрған үлкен залдың ортасында шалқасынан талып жатқан патшасын көредi. Қабырғаны жағалай үлкен адамның кеудесiнен келетiн ауыр сандықтар. Сандықтардың iшi толған алтын.

Мiне, осы күннен бастап жиһангер Құрыш қанша соғыс жүргiзсе де ешқашан ақшадан тарықпапты. Бiрақ, осы күннен бас-тап ол солтүстiк-батыстағы Дəштiнi мекен-деген қондыгер, қаңлы жұртын қайткенде бағындыруым керек, ал бағынбаса, онда жер бетiнен жоюым керек дегендi айта бас-тайды. Жауланған жұрттардан қосылған грек, лидиялық, армян, ассириялық əскер-басылармен қатар Құрыштың сарайындағы əскери кеңестерге бiрнеше сахаба да қа ты-сып отырады екен. Əрбiр кеңес сайын олар да «жер бетiнде қаңлы-қондыгер (скиф) барда мемлекеттерiң қауiпсiз бола алмайды, халқың тыныш ұйықтай алмайды» деп қоздатып оты-рады екен. Құрыштың ғибадатханада талып жатқан жайын сасанид тарихшылар былай деп түсiндiредi. Құрыш кiргеннен кейiн бас сахаба оған бiр iшiмдiк берiп ант алады, ант кезiнде, яғни, iшiмдiктiң құрамындағы жады дəрi əсер ете бастағанда қисабы жоқ алтынды көрсетедi. Яғни, алтынның бейнесi мен қаңлы-қондыгердi жаулау, жою идеясы патшаның санасында матаса байланысып бекiген. Сол себептi, армияның түрлi қажетiне деп əрбiр кезектi алтынның сомасын алғанда сол алтынмен бiрге бекiген идея қайтадан жаңғырып отырады. Құрыштың санасындағы қондыгер-қаңлымен соғысу, оларды жою иде-ясы ақырында мания дəрежесiне көтерiлуiнiң себебi осында жатыр.

Құрыштың жүргiзген жаугершiлiгiн қазiргi жаһандық теориялар тұрғысынан пайымдағанда оның тек дарынды қолбасшы ғана емес, сондай-ақ ұлы саясаткер, ұлы жаһангер екенiн де мойындауымыз керек. Оның Грекияны (Көне Юнан) жаулағандағы түп мұраты – қондыгер-қаңлы, басына күн туғанда аунай салатын Еуропаның құт қонған жасыл жазира жайлауларын ба-сып алу. Содан соң Ауғанстан тараптан жорыққа шығып тықсырса, бiр-екi жылда Еуропаға қарай шегiнген қаңлы нəсiлi Қара теңiздiң маңайында, шамамен қазiргi Қырым, Румыния, Венгрия жерiнде қыспаққа түсiп, екi майданда соғысып, толық қырылуға тиiс.

Мiне, Құрыш патшаның осы жаһандық жобаларын бастан-аяқ қаржыландырған Бабылдың қазынадар-банкирлерi – өзiмiз əңгiме қылған сахабалар.

Суретті салған А.ДҮЗЕЛХАНОВ.«Тұмар патшайым. Жеңіс»

11 қаңтар 2013 жылwww.egemen.kz6

(Соңы. Басы 1-бетте).

Сатыбалды СƏУІРБАЙ,«Егемен Қазақстан».

2007 жылдан кейін Торғай жəне Өлкейік өзендерінің тасымауы салда-рынан дүниежүзілік маңызға ие сулы-батпақты өлке көлдерінің экологиялық жағдайы күрт нашарлап кетті. Өзектер арналары тартылып, көл табандары кеуіп, сорға айналуда. Қазір бұл өңірдегі осын-шама көлдің суы бары саусақпен санарлық болып қалды. Қырында киік ойнаған өңірдегі су тапшылығы оларды басқа жақтарға жайылым ауыстыруға мəжбүр етуде. 2012 жылы ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы көлдердің 21-не ғана Ырғыз өзенінен су түскен, күзге қарай олардың сегізінің ғана табанында жыл-тырап су қалған. Күзгі санақта көлдер жүйесінде құстардың 37 түрінің 6650 дарағы ғана есепке алынған. Ал бұл көлдер бұрын нағыз құс базары болатын. Күзгі жəне көктемгі құс қайту жəне келу кезінде осы көлдер үстімен 250 мыңнан астам құс ұшып өтеді екен. Соның 33-і Қызыл кітапқа енгізілген қауырсын қанаттылар. Өзектер мен көлдерге су шықпағандықтан азғантай қар суы тез ашып, тұзданып, мал өліміне де соқтырып отырған көрінеді. Былтыр көл маңындағы елді мекендерде оншақты ірі қарасын өлтіріп алған отбасылар да болыпты.

Күні кеше айдыны шалқып, айбыны асып жататын көлдердің мұндай жағдайы жергілікті тұрғындардың да көңіл-күйіне əсер етері сөзсіз. Бар тіршілігі алдындағы төрт түлік малына тəуелді шалғайдағы елді мекендер тұрғындарын мазасыздан-дыратын мəселе – осы өзен-көлдердің арнасы тартылып, табанынан су қашуы. Əйтпесе, бұрындары жол азабын тар-тып келген Ырғыздың үстімен «Батыс Қытай-Батыс Еуропа» халықаралық дəлізі өткелі қатынас жақсарып, ел дің еңсесі бір көтеріліп қалып еді. Ыр ғыздықтардың ендігі уайымы өзен-көлдерді суландыру жайы. Ту ған жерге тамыры байланған төл пер зенттері көлдердің табанына су келіп, Ырғыздың балығы мен құсы, аңдары өсіп-өніп, өңірдің шетелдік туристердің қызығушылығын тудыратындай бақ жұлдызы жанар сəтті күтуі де заңды.

Бұған дейін бұл мəселелер түрлі деңгейде əңгіме болып жүргенімен шешімді шара алынбай, күн тəр ті бі-нен түскен емес. Елімізде қабыл дан ған мемлекеттік аграрлық өнер кə сіпті дамы-ту бағдарламасында су шаруашылығы жүйесін тиімді пай далануға көп көңіл бөлінген. Бағдарламаның жүзеге асы-рылуын анықтау мақсатында Ауыл шаруашылығы министрлігі Су ресурс-тары комитетінің төрағасы Ислам Əбішев 2012 жылы көктемде өңірге келген жұмыс сапарында бірқатар су шаруашылығы жүйелерін салуға қолдау көрсетуге уəде беріп, сөзінде тұрды. Аумағы 18817 гектар болатын Ойыл ауданындағы Тамдыкөл көлдете суару жүйесін «Қазсушар» РМК Ақтөбе филиалы тез арада күрделі жөндеп берді. Енді филиал Ырғыз ауданындағы екі бөгеттің құрылысын аяқтап отыр. Бұл өзегі талған өзен-көлдердің таба-нына су жеткізудің қайтарымды қадамы болғалы тұр. «Қазсушар» РМК Ақтөбе филиалының мамандары осы бөгеттердің құры лы сын барып көруді қолқалап жүрген-ді. «Өзеннің басындағы су ішеді, ая ғындағы у ішедінің» керін киіп қалғандарға ең болмағанда өзіміздің облыс аумағындағы Ырғыз өзенінің көктемгі тасқын суының бей-берекет ағып кетуіне жол бермей, көл табанда-ры мен өзектерге толтырып алсақ үлкен

Көкейкесті Тұсаукесер

Кґлдер неге Кґлдер неге суалып жатыр?суалып жатыр?

Ырғыз өңірінің балығы тайдай тулаған, бақасы қойдай шулаған, аң-құсы жыртылып айырылатын өзен-көлдерге бай екенін білмейтіндер кемде-кем болар. Талайларды тұмса табиғатымен таңғалдырған өзен-көлдермен өрнектелген өңірдің соңғы жылдары басынан бағы тая бастағаны да шындық. Осы өңірде ресми тіркелген тереңдігі 1,5-2,5 метр болатын 95 үлкенді-кішілі көлдің 29-ы Ырғыз, 54-і Торғай жəне 12-і Өлкейік өзендерінің көктемгі тасқын суымен толығады. Осы көлдердің 28-і Ырғыз-Торғай мемлекеттік табиғи резерваты жəне 38-і Торғай мемлекеттік табиғи зоологиялық қаумалы сияқты ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда орналасқан.

Елордадағы Ұлттық академиялық кітапханада Мемлекет тарихы институ-ты ғалымдары шығарған кітаптардың тұсаукесері өтті.

Айгүл СЕЙІЛОВА,«Егемен Қазақстан».

Былтыр Білім жəне ғылым министр-лігінің бастамасымен «Ғылыми қазы-на» атты бағдарлама жасалып, оның ая сындағы зерттеуге əлеуметтік-гума-ни тарлық саладағы барлық жетекші отандық ғылыми жəне білім орталықтары тартылған болатын. Нəтижесінде Мем ле-кет тарихы институты көпшілікке түрлі кітаптардан жинақталған топтаманы тар-ту етіп отыр.

Тұсаукесер рəсімінде институт ди-ректоры, тарих ғылымдарының док-торы, профессор Бүркіт Аяған бұл кітаптардың еліміз егемендігінің қайнар бастауларын түсіндіруде маңызы зор екенін атап өтті. «Қазіргі буын əлі де болса өз ұлтының ұлы тұлғалары мен тарихи қайраткерлері туралы аз біледі. Сондықтан, бүгінгі күнде, əсіресе, ғылыми-көпшілік кітаптарға сұраныс арта түсуде. Бұл еңбектер жас буын-ды өз халқының көрнекті өкілдерінің өмірбаяндарымен, олардың елдің дамуы-на қосқан нақты үлестерімен таныстыра-ды», – деді ол.

Мемлекет тарихы институты қызметкерлері тұлғаларға арналған кітаптар сериясын еліміздің Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың өмірбаянынан бастауды жөн көріпті. «Нурсултан Назарбаев и казахстанская модель строи-тельства государства» кітабы Елбасының КСРО-ның құлдырауы мен тəуелсіз Қазақстанның қалыптасуы барысындағы үлкен тарихи дəуірдегі қызметін зерттеу-ге арналған.

Қазақ мемлекетінің іргетасын қалауда педагог - ғалым, қазақтан шыққан тұңғыш математика профессоры Əлімхан

Ермековтың еңбегі де ұшан-теңіз. Мемлекет тарихы институты қызметкері, тарих ғылымдарының докторы Жанна Қыдыралинаның авторлығымен шыққан «Əлімхан Ермеков» ғылыми басы-лымында өмірінің 18 жылын ГУЛАГ лагерінде өткізген, көп жылдар бойы есімін атауға рұқсат етілмеген тұлғаның өмірі жан-жақты ашып көрсетілген.

Мемлекет тарихы институтының қызметкерлері, ғалымдар Сейітқали Дүйсен мен Қанат Еңсеновтің авторлы-ғымен жарық көрген «Жұмабек Тəшенев» ғылыми басылымы да жаңа теориялық-əдістемелік тұрғыдан жазылуымен, ғалымдардың мемлекеттік қауіпсіздік мекемесінің құжаттарын, отбасы жəне мұрағаттың сирек кездесетін құжаттық куəліктерін пайдалануымен құнды еңбектердің қатарында.

Мемлекет тарихы институтының ұжымы Қазақстандағы Болгария ел-шілігімен бірлесе отырып «Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев – тəуелсіз мем ле-кеттің негізін қалаушы» атты кітаптың болгар тілінде басылып шығуына мұрындық болған. Сондай-ақ, институт қызметкерлері авторлығымен жарық

көрген топтамада «Қазақстанның жаңа тарихы: кеңес жүйесінің дағдарысы жəне ыдырауы» атты үш томдықтың, «Қазақстан Республикасы Мемлекеттік рəміздерінің қалыптасу тарихы» басылымының, «1932-1933 жылдардағы ашаршылық ақиқаты» ұжымдық монографияларының алатын орны ерек-ше. Былтыр өткізілген халықаралық конференцияның материалдары негізінде дайындалған «Қазақстандағы ашаршылық: халық қасіреті жəне тарих тағылымы атты» кітап ашаршылыққа байланысты жоғарыда жазылған кітаптың заңды жалғасы деуге тұрарлық.

Институт ұжымы ұсынған барлық басылымдардың жаңа методологиялық көзқарастар тұрғысында дайындалып, еліміздің жаңа тарихын зерттеудегі тиянақты еңбектер екені тұсаукесер рəсімінде атап өтілді. Жиынға қоғам қайраткерлері, тарихшы ғалымдар, ЖОО оқытушылары, Əлімхан Ермеков пен Жұмабек Тəшенов сынды тұлғалардың туыстары қатысты. ––––––––––––––––––

Суретті түсірген Ерлан ОМАРОВ.

Тарихпен таныстырєан топтамаТарихпен таныстырєан топтама

олжа емес пе деген сөзінің жаны бар екенін жергілікті билік те, тұрғындар да, осы мəселені қаузап жүрген азаматтар да теріс көрмепті. Оның үстіне бұл жобалар Су ресурстары комитетінің үнемделген қаржысы есебінен қаржыландырылып отырған көрінеді. Сондай-ақ, бұл жоба-ларды жасауды жүзеге асыруға алдын ала есептелген 500 миллион теңгенің орнына оңтайландырылған əдіспен небəрі 200 миллион теңге жұмсалған. Себебі, жо-балау-есептеу жұмыстарын қайта қарап, көптеген өзгерістер ен гі зіп, біраз қаржы үнемдеуге қол жет кізіліпті.

Бұдан екі жыл бұрын Нұра жеріндегі Торғай өзенінің Байтақ көліне құяр тұсындағы Қожа жəне Жайсаңбай елді мекен тұсындағы Қаракөлге құятын «Қыл» телімін бөгеп, су реттегіш қою мəселесі Ауыл шаруашылығы ми нис-тр лігінде қаралып, «Қожа» жəне «Қыл» бөгеттерін салу Үкіметтен қолдау тап-ты. «Қожа» бөгетінің биіктігі 2 метр 20 сантиметр. Бөгет қатты қожыр тас-тар мен бекітілді, 12 мың шаршы метр топырақ үйіндісі төселді. Ұзындығы 45 метр, диаметрі 600 мм. су жібергіш орна-тылды. Сондай-ақ, артық суды бөгеттің үстімен өткізу де қаралған. Сонда мына іргедегі Байтақ көлі толғанша көптеген көлдерге су барады, өзектерді толтырады. Біз осы арқылы 228 миллион текше метр су ұстауды көздеп отырмыз. Бұл дегенің мол байлық, малға да, жанға да пайда-лы. Ал «Қыл» бөгетінің ұзындығы – 620 метр. Мұнда 28 миллион текше метр су жинақталады деп күтілуде. Ең бастысы, көктемгі тасқын су мен қар суы құмға сіңіп жоқ болып кетпейді, осы маңдағы көлдердің табанына жиналады. Аң мен құстың, балықтың оралуына алғышарт жасайды, шаруаға қолайлы болады, малдың су ішуіне, көл жағалауларында балауса пішен дайындауға мүмкіндік береді, дейді «Қазсушар»РМК Ақтөбе филиалының мамандары.

Біз осы сапарымызда Ырғыз-Торғай мемлекеттік табиғи резерватының қыз меткерлерімен, тұрғындармен де кездесіп, көл табандарынан судың қашуының себептерін білмек болып əңгімеге тартқанбыз. Əрине, бірін ші кезекте, экологияның бұзылуы, қуаң-шылықтың жиілеп кетуі, қыста қар мен тоңның түсіп жарымауы сияқты дəлелдер алға тартылды. Осы мəселенің басы-қасында жүргендердің тоқтамды уəжі бұл облысаралық су бөлудегі əділетсіздікке саяды. Шындығында Ырғыз өңіріндегі көлдерге суы жететін Торғай өзенінің суын сағадағы елмен бөліп пайдалану 20 жыл бұрынғы есеппен жүргізілуде екен. Соның өзінде оған бақылау-қадағалау кемшін. «Əркім көрпені өздеріне» тарта-тыны тағы бар.

Өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап дүниежүзілік ЮНЕСКО, Рамсар Конвенциясы қауымдастықтары, отан-дық табиғат қорғау ұйымдары су эколо-гиясында қалыптасқан жағдайға алаң-даушылық білдіріп, дабыл қаға бастады. Қағаз жүзінде қалғаны болмаса 1992 жылы «Су шаруашылығы гидрожо-балау институты»(«Казгидроводхоз») жасақтаған ұсынысқа сəйкес Торғай жəне Ақтөбе облысы арасында Торғай өзенінің 786,4 млн. текше метр ағын суының 82,2 млн. текше метрін, яғни 10,5 пайызын, Өлкейік өзенінің 61,8 млн. текше метр суының 19,2 млн. текше метрін Ақтөбе облысына жіберу туралы уағдаластыққа қол жеткізілді, Ақтөбе облысында су реттегіш құрылыстар салудың жобалық құжаттары жасақталды. Алайда, уақыт

көрсеткендей, аймақтағы экологиялық жағдай одан əрі ушығып, қазіргі таңда шарықтау шегіне жетті. 2008 жылдан бері Ақтөбе облысына көктемгі су тасқыны келмей, 2012 жылы екі бірдей ерекше қорғалатын аумақтағы (резерват жəне заказник) аталған өзендермен толығатын көлдер түгелдей дерлік кеуіп қалды. Соңғы жылдары қалыптасқан климаттық жағдай, құрғақшылық өзен-көлдердің

тартылуына соқтырды. Соған қарамастан Торғай жəне Өлкейік өзендерінің арна-сына Қостанай облысы аумағында жоба-мен, жобасыз салынған бөгеттер көктемгі ағын суды Ақтөбе облысы аумағына аз көлемде болса да жібермей отыр. Өткен жылдың қазан айында Қостанай облысының Жанкелдин жəне Амангелді аудандарындағы Торғай жəне оның сала-сы Қабырға өзендерінің бойын зерделеу барысында анықталған «Есентай» жəне «Албарбөгет» бөгеттері бұған айқын дəлел, дейді Ырғыз-Торғай мемлекеттік резерватының күзет бөлімінің бастығы Омар Сақтағанұлы бізбен əңгімесінде. Жоғарыда келтірілген дəйектемелерді ескере отырып, Қостанай жəне Ақтөбе облысы арасында Торғай жəне Өлкейік өзендерінің суын бөлісу жəне осы өзендер мен оның салалары бойында салынған бөгеттерді алып тастау туралы тиісті орындар алдына мəселе де қойылды.

Қазір Ырғыз өңірінде 60 мыңнан астам киік бар екен. Бұдан басқа қасқыр, жа-байы шошқа, түлкі, қоян жəне басқа да аңдар кездеседі. Алайда, көл табанында су болмаған соң ондатр жоқтың қасы. Құстардың да түрлері азайған. Киіктің өзі су іздеп көршілес облыстар аумағына ауа қоныстануда. Əзірге аңшылар киікті көздің қарашығындай сақтап келеді. Қысты күндері күзетшілер үшін жиыр-ма үй салып қойылған. Күн суықта олар осында жылынып, түстеніп алуларына қолайлы.

Біз резерват қызметкерлерімен қош-тасып, кезінде өнеркəсіптік мақ сатта балық ауланған Байтақ көлін жағалай келіп «Қожа» бөгетіне ті рел дік. Аумағы 5311 гектар бола тын бұл көл де тарты-лып қалған. Кү ні кеше мыңдаған тонна балық ау ланған көл дегенге сену қиын. Мі не, су тапшылығының салдарын осы-дан-ақ аңғаруға болады. Көлдің қарсы бетіндегі Белшер ауылы жып-жинақы елді мекен екен. Ұзақ жыл осы ауылда ферма меңгерушісі болып еңбек еткен Мүшрап Көшербаевтың үйінің жанында қайық қалқияды. Ке зінде іргеге соғып жататын көл тар тылған соң оның да қажеті болмай қалған сыңайлы. Табаны тартылған көлге қарап, Мүшрап аға да көңілсіз күрсінеді. «Сулы жер – нулы жер» деп ата-бабасы қоныс қылған Байтақ көліне су толты-ру үшін салынып, пайдалануға берілген «Қожа» бөгетіне үміт артады, əрине. Дегенмен, Торғай өзенінің суын жоғары жақтағылар өндірістік мақсатқа пайдала-нып жатқан жоқ па деген күпті ойын да жасырмайды.

– Біз екі бөгеттің де ұқыпты ұс талуын өз міндетімізге аламыз. Бө гет тердің біздің құзырымызға өтуі не Ырғыз ауданының əкімдігі кө мек тесіп, ыждағаттық та-нытты. Бар лық құжаттары ресімделді. Біз бұл бө гет терге бас-көз болатын бір-бір адамды осы жергілікті жерден жұ мысқа аламыз. Оларға сайлы вагон үй қалдырылады, еңбекақы төлейміз. Көктемгі су тасқыны кезінде бөгеттің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мұ рын дық болады, – дейді «Қазсушар» РМК Ақтөбе филиалының директоры Бекзат Наметов.

«Қожа» бөгетін «МТС» өндірістік кооперативі, ал «Қыл» бөгетін «Арғын и К» ЖШС тез жəне сапалы салыпты. Бө-геттер өзен-көлдерді сумен толты рып қана қоймай, өңірдің табиғи қал пына келуіне ықпал етеді, мал азы ғын мол дайындауға, экологияның жақ саруына алғышарт жа-сайды деп кү тілуде.

Ақтөбе облысы,Ырғыз ауданы.

Өткенмен салыстырғанда қазір елдің əл-ауқаты жақсарып, сана-сезімі өсті. Өркениетті дамыған шетелдер-мен қарым-қатынасы күн өткен сайын артуда, халықтың денсаулығын күтуге деген ықыласы оянып, өсу үстінде. Осы факторлардың əсерінен болар, кейінгі кезде ұсынылған қойдың ба-сына үрке қарап, селқостық танытып, енжар қалып көрсетумен бірге бастан үзілді-кесілді бас тартатындар ұшыраса бастағаны бұлтартпас шындық бо-лып тұр. Мұның себебін тарқатып ай-тар болсақ, дастарқанға əкелінген қол ағаштай бастың көзін шұқып, құлағын кесіп, миын шағып мүжіп отыру қазіргі заман адамына қолайсыз əрі ыңғайсыз, тұрпайы-эстетикалық ұғымдарға қайшы. Сонымен қатар, ақжемделген мал басының ырсиып, үңірейіп алдыңызда жатуы жас балалардың үрейін алып, жүйкесіне салмақ түсіреді. Осыны ескеріп, бас асылғанда балаларына басты көрсетпеуге тырысып бағатын отбасылар да бар. Тіпті, «қойдың басы тартылғанда, неге екенін қайдам, Кенесары хан есіме түсіп, қай-қайдағы, жай-жайдағылар ойға оралып, денем түршігіп мазам кетіп отырады» дегенді де естідік. Бастан бас тартудың белең ала бастағанының тағы бір себебі – бастың етінен күйік иісі аңқып, қыл-қыбыры аралас жүретіндігі. Мұның денсаулыққа зиян екенін жасы-ра алмаймыз. Жоралғыны санитарлық талаптарға сай дайындау екінің бірінің қолынан келе бермейтіні де бастан бас тартудың басты себептерінің бірі болып тұр» деп, жаңалықты «жандыра» түсіпті.

Сөз бостандығын, ой еркіндігін жəне пікірлер алуандығын қолдайтын қоғамымызда ешкімнің аузына қақпақ бола алмайсың. Бірақ, кəрі тарихқа үңіліп отырып, оның соқтықпалы, соқпақты жолдарынан əлі де тəлім-тəрбие алып отырудың артықшылығы жоқтығына көзің жете түседі. Аты-жөнін айтып, əруағын мазаламай-ақ қоялық, Қазақстандағы «Кіші төңкерістің» авто-ры, «түземдіктерге шанышқы мен пышақ ұстауды үйреттім» деп жар салатын хатшының ұранына ілесіп, етті қолмен жеуді тағылыққа балаған, үйітілген бастың күйік иісінен ғана емес, теке-мет сынды киіздің «қыл-қыбырынан» да үріккен, лауазымды қандастарымыз да болған. Ал бүгінде, басқасын былай қойғанда, киіздің жасалу технологиясын зерттеген шетелдік оқымыстылар оның сыз өткізбейтін ерекшелігімен бірге бой-ына ешқандай бактерия қондырмайтын қасиетін анықтап, қайран қалып отыр. Бірақ, өкінішке қарай, төңкерісшілердің керзі етік, қайыс күрте киген белсенділері осының бəрін халқымыздың санасы-на «ескіліктің қалдығы, салт-дəстүрдің тозығы» деп насихаттады. Қазақ халқын өзінің төл салт-дəстүрлерінен, оның ішінде ұлттық тағамдары мен музыкалық

аспаптарынан, тұрмыстық тұтыну затта-рынан аластатты. Ұлттық атрибуттары-нан жирендіруге күш салды.

Қой үйіткен қазақтары аз қалада тұрамыз жəне кірпияз зиялы қауым өкілдері мен шіренген кəсіпкерлер бас қосатын дастарқандарда жиі боламыз, өз басымыз «ұсынылған қойдың ба-сына үрке қарап, селқостық танытып, енжар қалып көрсетумен бірге бастан үзілді-кесілді бас тартқандарын» осы уақытқа дейін əлі көргеніміз жоқ. Қайта, керісінше, басты бірінші болып ұстағысы келіп, емініп отырады. Ата-баба сал-тымен сусындап өскен ауылдың нағыз қазақтарымен бірге, қалада өсіп, еуро-паша тəрбиеленген «жаңа қазақтар» мен олардың «супер-жаңа» ұрпақтары да алдына жұп-жұмсақ боп піскен басты тартсаң, көздері жайнап, кəдімгідей мəз боп қалады.

Ақиқатты айтқанның айыбы жоқ. Осы арада еліміздің екі жағындағы тату-тəтті көршілеріміз – қытай мен орыстардың ұл-қыздарын, яғни сол елдегі шенеуніктерді, кəсіпкерлерді немесе зиялы қауымды мысалға алайықшы. Ықылым заманнан бері ұлттық салт-дəстүрлеріне адал сол ағайындардың кірпияз шенеуніктері, кіді зиялылары, əлемдік мəдениеттен хабары мол «жаңа қытайы» мен «жаңа орыстары», барға қанағат, жоққа салау-ат деп, доңыздарын бас-сирағымен қоса үйітіп, бақа-шаяндарын пісіріп, құрт-құмырсқалары мен жыландарын қуырып жеп жатыр ғой. Солардың ешқайсысы «Қазіргі заман адамына қолайсыз əрі ыңғайсыз, тұрпайы – эстетикалық ұғымдарға қайшы» деп, ата-бабасының асынан жеріп, қақалып, шашалып жатқан жоқ. Айтса, салт-дəстүрін сыйлайтын мыңдаған, миллиондаған халқының келеке-мазағына ұшырайтынын біледі. Ал біздің оқымыстыларымыз болса, ата-бабалары есте жоқ ескі замандардан бері ұстанып келе жатқан салт-дəстүрінен ат тонын ала қашып, одан «қыл-қыбыр» іздей бастайды.

Тарихты қарасаңыз, «бас жегеннің салдарынан бəленше деген жерде түгенше деген қазақ ауылы немесе əскері қынадай қырылыпты» деген дерек пен дəйек жоқ. Қырылса – соғыстан, ашаршылықтан қырылған, ал «гигиеналық тазалықты сақтамаудың салдарынан қырылыпты» деген тарихи деректі кездестірмедік. Ордалы жанды опат қылған жаман ау-рулар, керісінше, Еуропа мен өзге елдер-де өте көп болған. Ал қазақ опат болса, сатқындар берген у мен опасыздар атқан жебеден көз жұмған. Ал қойдың басын, жылқы мен түйенің шекесін қарадан шыққан билермен бірге ақсүйектен шықан хан да қолына ұстап, қорықпай дəм ауыз тиген. Солардың ешқайсысы аузыма ұшық, ішегіме жара шығады деп, жиренбеген. Атақты Əл-Фараби мен бүгінде «Алтын адам» аталып кет-кен сауытты жасаған шеберлер мен оны тұтынған хандар мен ханзадалар,

шын мəнінде біздің ежелгі ата-бала-рымыз болса, онда халқына бас асып жеудің зиянын ұрпақтарымыз ешқандай «модернизацияға», «реформаға» ұрынып, əуре болмасын деп, сол кезде-ақ айтып, жазып кетпес пе еді?

Қазақ халқына гигиеналық тазалықты сақтауды үйретудің қажеті жоқ. Қайта қазақтан үйрену керек . Өйткені , олардың өмірі мен салт-дəстүрінің өзі тұтастай гигиена ғылымынан тұрады. Сол сияқты, бас асудың да гигиеналық өз талабы бар. Ол үшін бас əбден үйітіліп, қырғышпен қырылып, жылы сумен мұқият жуылуы қажет. Бастың тұмсығын ағашқа ұрып, мұрын қуысын мұқият тазалау, үйіткен кезде қалып кет-кен жүндерді қайта тазарту да міндет. Одан кейін, басты қазанға салмас бұрын жағын айырады, үстіңгі тістерін қағып, ауыз қуысын тіс сынықтарынан, қаннан мұқият жуып, тазалайды. Басты жуып, тазалап жатқан кезде көзге пышақ сұғып, ішіндегі қышқыл, жылбысқы суын ағызып жібереді. Осының бəрі, сайып келгенде, біздің ата-бабаларымыздың гигиеналық тазалыққа келгенде өте ұқыпты болғанын көрсетеді. Басты ешқайсысы допша домалатып, сол қалпы аса салмаған.

Тағы бір ескеретін мəселе – қойдың басы (жылқының, түйенің шекесі) ал-дына келген адам бата беруі керек. Ал олар... «фарфор-ыдыс басқа» бата бере алмайды. Басты қолымен ұстап, маңдайынын, желкесінен, езуінен кесіп дəм татып алғаннан кейін, құлағын кесіп (оңтүстік жақта бастың маңдайын айшықтап тіліп, бір ғана құлақпен əкеледі) балаға берсін. Тілін кесіп тағы біреуге жолдасын. Таңдайын ұсынсын. Əрқайсысын берген сайын тілек тілесін. Таңдай – əнші бол, тіл – шешен бол, ми – ақылды бол, көз – мерген бол, құлақ-жаңалыққа жақын жүр, айта берсе көп. Тапқырлығына байланысты.

Егер Сағит Иманғазинов жоғарыда айтылған жаңалығын от басы, ошақ қасында өзі қолданып жатса, онда дау жоқ. Бірақ мұны жаңалық ретінде елге тарату сəл ерсілеу сияқты. Бұл тұрғыда Сəкен Түсіпбектің: «Сағит ағамызға қойдың басының макетін жасағаннан гөрі, «Бас сый», яғни «Үлкен сый» деген мағына, ұғым бере аларлықтай кəдімгі қарапайым ыдыс ойлап тапқаныңыз анағұрлым ұтымды болар ма еді деген ұсыныс айтқым келеді» дегені дұрыс сияқты.

Өз басым дəрігерлерді өте қатты құрметтеймін . Жаның қиналып ауырғанда ең алдымен көмек қолын со-затын ақ желеңді абзал жандар. Ендеше, алдағы уақытта Сағи Иманғазиновтан медицина саласы бойынша адам жаны-на араша болатын инновациялық нағыз жаңалық күтейік.

Солай емес пе, ағайын?

ТАРАЗ.

БАС ТАРТУДАН БАС ТАРТУБАС ТАРТУДАН БАС ТАРТУќазаќылыєымыздан ќашу емес пе?!

11 қаңтар 2013 жыл www.egemen.kz 7 Зерде

– Жабайхан Мүбəрəкұлы, 1988-1990 жылдары сіз басқарған Қазақ-стан Компартиясы Орталық Комите-тінің комиссиясының қызметі туралы көп айтылып, көп жазылып жүрген жоқ. Осы комиссияның құрылуына не себеп болды жəне ол немен айналыс-ты? Əңгімемізді осыдан бастасақ.

– Атыс-шабысқа, қуғын-сүргінге то-лы болған жиырмасыншы ғасырдың ба-сында қазақ халқы небір асыл ұлда ры-нан айырылып қалғаны тарихтан белгілі. Сол кезде елді үрей биледі. Зорлық-зомбылық елесі қазақтың кең даласын бертін де кезіп жүрді. Дегенмен, халық Шəкəрім, Мағжан, Міржақып, Ахмет, Жүсіпбек сияқты ұлы адамдарын ұмыт-қан жоқ. Олардың өлеңдері мен поэмала-рын жаттап алып, айтып жүрді. Көбіне

халық шығармасы дейтін. Сол жүрек тер-ді баураған жырлардың шын авторлары кімдер екенін, мүмкін, жастар жағы білмеген шығар, ал, үлкендердің іштері сезетін. Бертін, Сталин өмірден озып, елдегі ахуал сауыға бастаған кезде жер-жерде жазықсыз жазаланғандарды ақтау жөнінде əңгіме қозғалып, жоғары жаққа өтініштер түсе бастаса керек. Бұл бір. Екіншіден, өткен ғасырдың 80-жылда-ры ның аяғында КСРО-дағы жағдай күрт өзгерді. Билікке М.Горбачев келгеннен кейін қоғамды демократияландыру қолға алынды. Мəскеуде қуғын-сүргінге ұшы-ра ғандар ақталып, олардың бұрын тый-ым салынған еңбектері жариялана баста-ды. Бұл жағдай қазақ зиялыларын да ой-ландырмай қойған жоқ.

Мен ол кезде Қазақ КСР-і Ғылым академиясының вице-президенті едім. 1986 жылдан кейін біздің академияда да елеулі өзгерістер болды. Республика бас-шылығы тарапынан біздің атымызға жиі-жиі сын айтыла бастады. Ақыры не ке-рек, академияның атқарған жұмыс та рын тексеру үшін Москвадан арнайы екі үл-кен комиссия келді. Ол кезде Ор талық Комитеттің идеология жөніндегі хатшы-сы З.Камалиденов болатын. Бірде комис-сия мүшелерін сол кісі қабылдады. Əң гі-ме аяқталуға таяп қалған сəтте мəскеулік ғалым, КСРО Ғылым акаде мия сының кор респондент-мүшесі Э.Р.Те нішов күт-пеген жерден 3.Камалиденовтен: «20- жыл дары сіздерде Ахмет Байтұрсынов деген тіл ғы лымының үлкен өкілі болып еді. Соның тағ дыры не болды?» – деп сұрады. З.Ка малиденовтің тосын сұрақ ты ұната қойма ғаны анық. Бірақ, ол сыр бер-ген жоқ, үндемей құтылды. Өйткені, бұл кезде Қазақстанда А.Байтұр сы нов тың есімі мүлде аталмайтын. Мұны еске алып отырғаным, біздің елдегі жағдайға бұлар неге үнсіз отыр, жоғалтқандарын неге іздемейді дегендей сыртта ғылардың өз дері де елеңдей бас таған еді. Міне, комиссияның құры луына осындай жағ-дайлар себеп болды деп ойлаймын.

– Орталық Комитет сізге осы ко-миссияны басқаруды жүктегенде қобалжыған жоқсыз ба?

– Неге қобалжымайын, қатты тол қы-дым. Бір жағынан өзіме үлкен сенім көрсетіліп отырылғанын, сондай-ақ, бұл істің жауапкершілігі де зор екенін түсін-дім. Алаш арыстарын ақтау жөнін де ко-миссия бұрын да болған. Бірақ, олар өз мақсаттарына жете алмады. Комиссия мүшесі Смет Кеңесбаевтың: «Шырағым, байқа, абай бол. Басың кетуі мүмкін», дегені де есімде. Мəскеуде мұн дай комис-сияны СОКП Орталық Ко митетінің хат-шысы, Саяси Бюро мүшесі А.Н.Яков лев басқаратынын білетінмін. Соған қараған-да, жеңіл жұмыс емес. Шыным сол, қатты қиналдым. Уақытпен санас пай жұмыс істеуге тура келді. Бірақ, өкінбеймін.

Сонымен, комиссия құрылып, оның құрамын Қазақстан Компартиясы Орта -лық Комитетінің сол кездегі бірінші хатшысы Г.Колбиннің өзі бекітті. Комис-сия құрамына М.Қозыбаев, М.Базарбаев, С.Байжанов, Ə.Əлімжанов, З.Ахметов, Р.Бердібаев, Ш.Сəтпаева, С. Қирабаев, С.Зиманов, М.Қаратаев, Р.Сыздықова, Ə.Тəжібаев, Ə.Шəріпов, Ə.Кекілбаев, Ə.Қайдаров, С.Кеңесбаев сынды ғалым-дар мен жазушылар тартылды.

– Сол кезде ұлтшылдықтың қамы-тын киіп, халқынан ажырап қалған арыстар аз емес еді ғой. Ақтау жұ-мыстарының Ш. Құдайбердиевтен бас талуын қалай түсіндіресіз?

– Себебі, оның мəселесі бұрын да бірнеше рет қозғалып, талқыланған екен. Біраз материалдар жиналған. Содан, ақылдаса келе, осы кісіге тоқтадық. Ко-миссия Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеті бюросының шешіміне сəйкес жұмыс істегендіктен қажет құжаттарды, материалдарды алуда еш қиындық болған жоқ. Ш.Құдайбердиевтің жеке ба-сына қатысты құжаттарды, анықтама лар-ды Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінен

сұратып алдық. Əдебиет жəне өнер инс-титуты 2 том көлеміндегі шығармала рын машинкаға бастырып берді. Бұл істен Семей облыстық, Абай аудандық партия комитеттері де шет қалған жоқ. Біраз құжаттар сол жақтан келді.

Орталық Комитеттің хатшысы мені жеке қабылдағанда: «Асықпаңдар, уақыт бар», деген болатын. Бірақ, мен комиссия мүшелеріне неғұрлым ширақ жұмыс істеуіміз керектігін айттым. Бұлай іске құлшына кірісуіме Шəкəрімнің шығар ма-ларын жас кезімнен жаттап өскенім де əсер еткен болар. Біз Қызыл еңбек деген ауылда тұрған кезімізде, əскерден орал ған бір жігіт оның екі дəптердей өлең дерін алып келген еді. Ол кезде мен 8-ші сы-ныптың оқушысымын. Əлгі дəптерде Шə кəрімнің «Қалқаман-Мамыр» поэмасы

да бар екен. Бəріміз əлгі поэманы бірі -мізден-біріміз көшіріп, түгелдей жаттап алдық. Осы күнге дейін ұмытқан жоқпын.

Өткен іс – ойға күңгірт, көзге танық,Көрмесе де, білгенге бəрі қанық.Мың жеті жүз жиырма екінші жылҚазақтың Сыр бойында жүргені анық.Əнет бабам арғынның ел ағасы,Əрі би, əрі молда ғұламасы.Орта жүзге үлгі айтқан əділ екен,Сол кезде тоқсан беске келген жасы.Мəмбетей өсіп, өнді бара-бара,Сол таптан бір бай шықты жеке-дара.Сол байдың он бес жасар қызы Мамыр,Əрі сұлу, əрі есті, еркек шора, – деп

басталатын. Əрине, ол кезде біз бұл өлеңдердің

авторы Ш.Құдайбердиев екенін білген жоқпыз. Оның халық жауы ретінде атылғанынан да хабарсыз едік. Мүмкін, үлкендер оның өлеңдерін сақтап қалу үшін осындай қадамға барған шығар?!

Содан, Шəкəрімге қатысты барлық материалдарды қолыма алып, демалыс уақытында қарындашпен сызып отырып, мұқият оқып шықтым. Өлендерінде орысқа немесе Кеңес өкіметіне қарсы бір ауыз сөз жоқ. Негізінен адамгершілік мəселелерін, өнер, білімнің пайдасын жырлайды. Ойшылдығы да терең. Нағыз ағартушының өзі. Орыстың ұлы жазу-шысы Л.Н.Толстоймен дос болыпты. Оның 80 жылдық мерейтойына арнайы шақырылыпты. Комиссия мүшелерімен өзара пікір алмасқаннан кейін Орталық Комитетке көлемді анықтама əзірледік. Шəкəрім Кеңес өкіметіне қарсы болды деуге негіз жоқ. Ақтау керек. Осы пікірімізді бюроға жеткізуге ұйғардық.

– Жабайхан Мүбəрəкұлы, мате-риал дар дайын болғаннан кейін соңғы сөзді кім айтты? Кəдімгідей талқылау болды ма?

– Орталық Комитет материалдары-мызды қабылдап алды. Арада біраз уа қыт өткеннен кейін бюроға шақырту алдық. Бюро отырысын Г.Колбин жүргі зіп отыр-ды. Бірінші сөзді комиссияның төрағасы ретінде маған берді. Мен комиссияның қорытындысына сүйене отырып, Ш.Құ-дай бердиевтің өмірбаяны, шығармашы-лық қызметі жайлы айтып бердім. Оның мұрасының халықтың рухани өмірінде алатын орнына тоқтал дым. Сөзімді аяқ-тағаннан кейін бір-екі сұрақ болды. Оларға қысқа да нұсқа жауап бердім. Осыдан кейін Колбин: «Онда талқылауға көшейік, кім сөйлейді?» – деді. Сол-ақ екен, Мемлекеттік қауіпсіз дік комитетінің төрағасы В.М. Ми рош ник орнынан ұшып тұрып: «Комиссия ның қорытындысымен келісуге болмайды. Ш.Құдайбердиев еш -қандай да ағар тушы емес. Ол – контр-революционер. Совет өкіметіне қарсы оқ атқан адам. Керек десеңіз, кулактарды көтеріліске бас таған. Сол қақтығыста мерт болған. Ал баласы Қытайға қашып кеткен. Құдай бердиев – Алашорда пар-тия сының мү шесі. Алашорда буржуазия-шыл, ұлт шыл дар мен контрреволюцио-нерлер партиясы», – деді.

Зал тым-тырыс. Ұшқан шыбынның ызыңы естілгендей. Уақыт тоқтап қалған сияқты. Ешкім бір ауыз сөз айтқан жоқ. Сəлден соң Н.Назарбаев, ол кісі сол кез-де Үкімет басшысы болатын, үнсіздікті бұзып: «Бұған комиссияның төрағасы не айтады, жауап берсін», – деді.

Г.Колбин маған қарады. Жағдай бұлай аяқ астынан ушығып кетеді деп ойлаған жоқ едім. Енді шегінетін жер жоқ екенін түсіндім.

– Мирошник жолдас бұл қызметке жаңадан келген адам. Көп жағдайдан ха-барсыз. Қызметкерлері дұрыс ақпарат бермеген болуы керек, қателесіп тұр, – деп бастадым сөзімді. – Біз дайындаған анықтамада тек комиссияның ғана емес, Семей обкомы мен Абай аудандық пар-тия комитетінің пікірлері де ескерілді. Біз зерттеу барысында 300 адамға сұрау салдық. Олар Шəкəрімнің көтеріліске еш қатысы жоқ екенін айтты. Шəкəрімді Қарасартов пен оның орынбасары өлтір-

ген. Осы қанды оқиғаға куə болған қой-шылардың бəрін қорқытып, көтерілісте соғысып жүріп өлді деген жалған құжат жаздырып алған. Сол кезде Шəкəрімнің жасы 75-те. Қандай қазақтың шалы 75-ке келгенде қол бастап, көтеріліске шыға-ды. Осылай дей келіп, қызды-қыздымен Мəскеуде қайта құру ісі қызу жүргізіліп жатқанын, ал Қазақстанның қауіпсіздік органдары уақыт талабына ілесе алмай отырғанын да айтып салдым.

Г.Колбин: «Басқа сөйлейтін кісі бар ма?» – деді. Ешкім үндемеді. «Онда ко-миссияның ұсынысын қолдайық», – деді ол бірден. Сол арада Ш.Құдайбердиевтің толық ақталғаны хабарланып, Əдебиет жəне өнер институтына бір жылдың ішінде оның шығармаларын басып шығару тапсырылды.

Еңбегіміз жанды. Халықтың қуаны-шында шек жоқ. Егер біз ұтылып қалған жағдайда менің тағдырымның не бола-тыны бір Аллаға ғана аян еді. Баба-лардың рухы қолдаған шығар, əйтеуір, Алла тағала аузыма дұрыс сөз салып, бір сыннан сүрінбей өттім. Əсіресе, сол сəтте Нұрсұлтан Əбішұлының: «Төр аға-ның жауабын тыңдайық», – дегені мəселенің оң шешілуіне түрткі болға-нына осы күнге дейін ризамын. Сол ара-да бəріміз үндемей қалғанда, мəселенің басқаша шешіліп кетуі де мүмкін еді. Əйтеуір, құдай сақтады.

Айтпақшы, жиналыстан шығып бара жатқанда В.М.Мирошникке кездесіп қалдым. Ол амандасқаны ма, əлде мені құттықтаған түрі ме, қол берді. Осы сəтті пайдаланып: «Мен өмір бойы В.И.Лениннің жұмыстарын жаттап өскен адаммын. Ол кісінің қандай еңбегін қай кезде, қандай жағдайда жазғанына дейін білемін. Сондықтан саяси қате жіберуім мүмкін емес», – дедім. Ол: «Жарайды, жолдас Əбділдин, бұдан былай бірігіп жұмыс істейік», – деді.

– Комиссияның осыдан кейінгі жұмысы қалай жалғасты?

– Арада көп уақыт өткен жоқ, тағы да Орталық Комитетке шақырылдым. Бар-дым. Ондағылар Орталық Коми тет тің М.Жұмабаевтың, Ж.Аймауы тов тың, А.Бай тұрсыновтың шығармашылығын зерт теу жөнінде комиссия құру туралы шешім қабылдағанын жеткізді. Комис -сия ны сіз басқарасыз деді. Құрамы да өзгеріссіз қалды.

Əдебиет жəне өнер институтының ға-лымдарын шақырып алып, осы үш адам-ға қатысты бүкіл материалдарды жи науды тапсырдық. Қазақстанда тек Мағ жан Жұ-мабаев туралы ғана дүниелер бар екен. Ал Ахмет Байтұрсынов пен Жү сіп бек Ай мауытов туралы материалдар болмай шық ты. Содан бірнеше ға лымды іс са-пармен Ленинградқа аттан дыр дық. Олар бір-екі айдың ішінде М.Жұ ма баевтың, Ж.Айма уытовтың кітап тарын, А.Байтұр сы-новтың еңбектерін түгелімен жинап алып келді. Жұмысты алдымен Мағ жан ның шығар маларын сараптаудан бастадық.

– Шəкəрімді ақтаудың өзі қиынға түскенін айтып отырсыз. Ал Мағжан жөніндегі əңгіме қалай өрбіді? Жалпы, осындай комиссияның құрылып, іске

кіріскені жөнінде халыққа хабарланды ма? Сіздерге жұмыс барысында ұсы-ныс-пікірмен келгендер болды ма?

– Əдетте, мұндай əңгіме тез тарайды ғой, Мағжанды білетін адамдар өзде рі-нің ойларын айтып келіп жатты. Жо ға-рыда айтқанымдай, 60-жылдардың со-ңын да Мағжанның шығармалары Орта-лық Комитет құрған комиссияда қара-лып, олар М.Жұмабаев буржуазияшыл, ұлтшыл ақтауға болмайды деген қоры-тынды жасаған болатын.

– Комиссияның осындай шешімге келуіне не себеп болды деп ойлайсыз?

– Меніңше, оның басты себебі, сол кезде комиссияның құрамында болған адамдар қуғын-сүргінді өз көздерімен көргендіктен, кеңестік режімнің қателес-кендерді аямайтынын білгендіктен Мағ-жанды қорғай алмады. Қорықты. Басқа да себептері болуы мүмкін.

Мен комиссияға келіп түскен Мағжан туралы материалдарды түгел қарап шық-тым. Партия тарихы институты өз анық-тамасында Мағжанға қара бояуды аямай жағыпты. Сол сияқты, Мемлекеттік қа-уіпсіздік комитеті де: «Буржуазияшыл, ұлтшыл, Алашорданың мүшесі, Кеңес өкіметіне қарсы, өлеңдерінің бəрі со циа-лизмді қаралайды», деп айтпаған сөздері жоқ. Осыларға қарағанда, Мағжанды ақ-тау оңай болмайтын сияқты көрінді. 1988 жылы елдегі жағдай бапты емес-ті. Жел-тоқсан оқиғасына байланысты «Қа зақ-стан ұлтшылдығы» деген СОКП Ор талық Комитетінің қаулысы шыққан болатын. Бірақ, шешінген судан тайынбас деген-дей, жұмысымызды жалғастыра бер дік. Мағжанның лирикасын, табиғат сурет те рі-не толы өлеңдерін алға тартумен болдық.

– Мағжанның шығармашылы ғын-да басқа мағынадағы жолдар да бол-ды ғой.

– Иə, оның өлендерінде сол заман ның идеологиясына, таным-түсініктеріне қай -шы тұстар да жетерлік еді. Мағжан билік басындағылардың кең сахара қазақ дала-сын мекендеген жұртшылықтың өзіндік этномəдени ерекшеліктерін ес кер мегенін, табиғат пен қоғам, ел, халық тұтастығын бұзу, тіршілік иелерінің тынысын тарыл-тып экологиялық апатқа апару сияқты мəселелерге ашық қарсы шыққан. Мыса-лы, бір өлеңінде: «Жолбарыс жортатұғын сар даламда, Өңкей шошқа, доңыздар то-лып кетті» деген жолдар бар. Қайсыбір өлеңдеріндегі шарасынан асып төгілер-дей патриоттық сезімдері ұлтшылдық, түрік шілдік деп бағаланған. Бірақ, біз ол жағын ескермей, Мағжанның ұлы ақын, Абай идеяларын əрі қарай жалғас ты ру-шы, дамытушы, қазақ халқының рухани дүниесі мен мəдениетіндегі зор кұбылыс екенін дəлелдеуге тырыстық.

Мағжанның ақындығына ешкімнің таласы жоқ. Ол – өз халқын шын сүйген нағыз патриот. Орыс ақын-жазушы лары-мен дос болған. Оған А.М.Горькийдің өзі араша түскен. Осы жағын көбірек көрсеттік. Əсіресе, оның кейінгі кездері біржола халықтың позициясына шық-қан дығын, ақындығымен қатар ағарту-шылық қызметпен айналысқанын, педа-гогикадан оқулық жазға нын, психологи-ядан, социологиядан кі таптар аударға-нын, ғылыми терминдер жасағанын баса айттық. Осындай мəсе лелерді жазбасақ, Мағжанды ақтау оңай болмас еді.

Мағжан Жұмабаев материалдарын тексеру, сараптау барысында М.О. Əуе-зов атындағы Əдебиет жəне өнер инс ти-тутының қызметкерлері белсенділік та-нытып, көп іс тындырды. Ол кезде инс-титут директоры Шерияздан Елеукенов еді. Бəріміз ақылдаса отырып, Мағжанға қатысты материалдарды терең сараптап, комиссияның жалпы қорытындысын жа-зып, Орталық Комитетке тапсырдық.

Мағжанмен қатар тарих институты-ның қызметкерлерін қатыстыра отырып, Ж.Аймауытовтың еңбектеріне де сарап-тама жүргіздік. Ол кезде Тарих инсти ту-тының директоры Манаш Қозыбаев бо-латын. Манаштың өзі де белсене кірісті.

Тарихшы ғалымдарды Мəскеу, Ленин-град кітапханаларына жіберіп, Ж.Айма-уытовтың барлық еңбектерін жинаттық. Біз ол кезде Ж.Аймауытовты білмейді екенбіз. Материал жинау барысында оның «Қартқожа», «Ақбілек» сияқты шығармалары жəне əдебиет мəселелері туралы марксистік тұрғыдан жазылған мақалалары қолымызға тиді.

– Жабайхан Мүбəрəкұлы, сіздің сөзіңізге қарағанда, Алаш арыстарын ақтауда еш қиындық болмаған сияқ-ты ма, қалай?

– Қиындық болмаушы ма еді. Əсі ре-се, Ахмет Байтұрсыновқа келгенде қат ты қиналдық. Өйткені, Ахаң тек ға лым, ақын ғана емес, Алашорда мемле кеті мен Алаш партиясының лидері, идеоло-гы ћəм көсемдерінің бірі еді. Əлихан Бөкейхановпен қатар жүрген адам. Бұл кісі туралы мəліметтер мен еңбектерін тілші ғалымдар арқылы Ленинградтан алдырдық дедім ғой. Тіпті, тағы не бар екен деген оймен оларды ел арасына да жіберіп көрдік. Бірақ, тұщымды ешнəрсе табылмады. Ол кезде халық А.Бай тұр-сыновтың кітаптарын, құжаттарын сақ-тап ұстауға қорықса керек. Бұл кісінің материалдары мен еңбектерін комиссия мүшелері түгелдей оқып шықты. Оның қазақ грамматикасын тұңғыш зерттеуші, терминдерді енгізуші ғалым екендігін дəлелдедік. Біз бұл жөнінде анықтамада жан-жақты жазып бердік. Əсіресе, тілге тиек еткеніміз ол кісінің Ленин, Сталин-мен кездесіп айтқан ойлары. Ахмет: «Ленинмен кездескенде біз өзара жақсы түсінісеміз. Ал жергілікті коммунистер-мен ондай тіл табыса алмаймыз» деп жазған екен. Ленин ол кісіні түрлі ко-миссияларға, үкімет орындарына басшы-лықка жіберіп отырған.

Ал енді оның поэзиясына келетін болсақ, мұнда ешқандай ұлтшылдық жоқ. Ол өзге халықтардың шығарма-ларын барынша насихаттаған адам. И.А.Крыловтан «Қырық мысал» деген еңбегін аударғаны белгілі. Бұдан өзге де бірнеше жазушылардың шығармаларын тəржімалаған. Ахаң орыстың ірі жазу-шылары туралы тамаша ойларын айтып, қазақ пен орыс мəдениетін ұштастыруға тырысқан. Абайдың ақындығы жөнінде алғаш мақала жазған.

– Осы кезде Мемлекеттік қауіпсіз-дік комитеті қандай ұстанымда болды?

– Комитет үшеуіне де қарсы пікір жазды. Олардың айтуынша, үшеуі де ұлтшыл. Дайындаған анықтамаларында алашорданың мүшесі, контрреволюцио-нер дегеннен басқа сөз жоқ. Сол сияқты, Партия тарихы институты да А.Бай тұр-сыновты қаралаумен шектелген. Бірақ, біз анықтамамызда олардың берген мате-риалдарын онша ескерген жоқпыз.

Анықтамада негізінен А.Байтұрсы-нов тың ғылыми еңбектерін, қоғамдық саяси қызметін, орыс мəдениетін наси-хаттаушы, В.И.Лениннен жолдама алған деген тұстарға көбірек мəн беріп, бояу-ын қалыңдата түстік. Дегенмен, бойда қорқыныш та бар. Бұл жолы үш адамды ақтайық деп отырмыз. Одан кейін А.Бай-тұрсыновтың халыққа белгісіз бір мəсе-лелері болды. 1929 жылы партия ның XV съезінде Бухаринді əшкерелеуге байла-ныс ты үлкен айтыс өтті. Сол жө нінде Ахаң өзінің Қостанайдағы бір бажасына жазған хатында: «Мынау большевиктер өзара бір-бірімен айтысып-тартысып жа-тыр. Сендер қапыда қал маң дар», – депті. Осы хаты МҚК-нің қолына түсуі мүмкін ғой. Біз енді: «Əн айта алмайтын айғайға басады» де мек ші Ахаңның Ленинмен кездескен жерлерін, оны қолдаған тұстарын баса айттық.

Қыруар жұмыс атқарылғанмен, кө-ңіл де күмəн көп. Мемлекеттік қауіп сіз-дік комитетіндегілер өткендегінің есе сін қайтаруға ұмтылулары мүмкін ғой деген ой да мазалайды. Осы оймен қо рытынды дайын болған соң, В.М.Ми рошникпен кездесіп: «Біздің жасап жат қанымыз бір мəселе. СОКП Орталық Комитетінің

тарихқа объективті түрде қараңдар деген нұсқауы бар. Сталин заманында тарихты бұрмалаушылық бол ға нын өзіңіз жақсы білесіз. Сондықтан қазір орталықтан көп сұраныс түсіп, тыйым салынған кітап-тар, репрессияға ұшыраған адамдар ақталып жатыр. Ал бізде бұл мəселенің шешілуі қиындау болып тұр. Өзіңіз білесіз, Шəкəрімді зорға ақтадық. Бұл ақталайын деп отырған кісілердің руха-ни дүниелері керемет. Олар орыстың көптеген көрнекті адамдарымен дос бо-лып қатар жүрген. М.Жұмабаев Ресейдің Брюсов секілді көптеген ірі ақындарын үлгі тұтқан. А.Байтұрсынов, Ж.Аймауы-товтар да осындай дəрежедегі адамдар. Олар ешқандай ұлтшыл емес. Барлығы Абайдың шəкірт тері. Абай қазақ халқын орыс халқымен достыққа қаншалықты шақырып үгіт тесе, бұл азаматтар да осындай бағытты ұстанған», – дедім. Кейін мұның пайдасы тиді. Мирошник бюрода сөйлеген жоқ. Сөйтіп, бұл мəселе қалай шешілер екен деп уайым-дап жүргенімізде, оп-оңай өтіп кетті.

– Міржақып Дулатовтың ісі қалай қаралды? Оның ісін қарауға əзірлік барысында туыстарымен, атап айт-қанда, қызы Гүлнəр апаймен кездес-тіңіздер ме?

– Бұлардың барлығын ақтап алғаннан кейін, Міржақып Дулатовқа да кезек келді. Бұл кісіні ақтау бізге өте қиынға соқты. Себебі, сол кезде ел арасында Міржақып Дулатов Амангелдіні өлтірді деген қауесет тарап кеткен еді. Комиссия жұмыстарына əдебиетші, тарихшы, фи-лософ мамандарды, заңгерлерді қатыс-ты рып, ол кісі туралы қандай материал бар, соның барлығын жан-жақты тек-сердік. Бір күні хатшым келіп: «Сізге бір кісі келіп отыр. Міржақып Дулатовтың қызымын дейді», – деген соң: «Кірсін», – дедім. Бұл апаймен мен өзім Абай көшесінде бір үйде тұрғанмын. Ол кісі – Қазақ энциклопедиясында орынбасар болып қызмет істеген Əбен Сатыбалди-ев деген қаламгердің жары-тын. Содан Гүлнəр апай менің қабылдауыма келіп:

– Жабайхан шырағым, мен Міржа -қып Дулатовтың қызымын. Менің əкем сияқты жазықсыз жазаланғандарды ақ-тау жұмыстары жүріп жатқанын естіген соң комиссияның төрағасы деп сізге əдейі келдім, – деді.

Мен:– Жақсы, келіңіз. Сіздің келгеніңіз

өте жақсы болды. Бізге кейбір деректерді түсіндіріп, айтып берерсіз, – десем, ол кісі деректерді айтқаны былай тұрсын, Міржақып Дулатовтың бүкіл дүниесін сақтаған екен. Содан маған: «Менде əкемнің барлық материалдары бар. Мен əкемнің ақталатынына сен генмін, – деді. Гүлнəр апай əкесін алып кеткен уақытта небəрі 12-ақ жаста екен. Шешесін де қоса алып кетіпті. 12 жасар қыз əкесінің бүкіл кітаптарын, құжат та рын бір қорапқа салып, орыс құрбысы ның үйіне тығып қояды. Кейін тіпті жолдасына айтпаған. Апайдың барлық материалдар-ды алып келгені біздің комис сияның жұмысын едəуір жеңілдетті.

Əкелген материалмен түгел танысып шықтық. Міржақып Дулатов Алашорда партиясының белсенді қайраткерлерінің бірі болған. 1911 жылы қазақ əдебие-тіндегі алғашқы роман – «Бақытсыз Жа-малды» жазған. Өзі Қазанда білім алып, көптеген шығармаларын жариялаған. Со-ның ішінде «Жұт» деген өлеңін мен əкем-нің аузынан естігенмін. Мен жұт жөнінде жазылған талай шығармаларды оқыдым. Бірақ, Міржақып Дулатовтың сол бір ғана өлеңінде қазақ жұтының барлық сипаты, трагедиясы керемет көрсетілген.

Ол кісі тек ақын-жазушы, саяси қайраткер ғана емес, сонымен катар, ма-тематика жəне тағы басқа ғылымдардан еңбектер аударған. Осы күнде ол кісіні кейбіреулер математик деп жүр. Бірақ, Міржақып математик емес. Ол кездегі казақ зиялылары халықты ғылымға бау-лу үшін өзге тілден математика, биоло-гия, медицина саласындағы кітаптарды, оқулықтарды аударған. Осындай аудар-ма шылардың бірі – Міржақып Дулатов. Бұл кісі газетте редактордың орынбаса-ры болып, Кеңес үкіметіне бірталай қызмет еткен адам.

Комиссия мүшелері Жақаңның шы-ғармалары мен еңбектерін түгелдей қа-рап шыққан соң, Амангелдіні өлтірді де-ген сөз қайдан шықты, соны анықтауға кірістік. Бұл кісінің Амангелді өліміне еш қатысы жоқ екен. Оны өлтірген басқалар жəне мүлде өзге жағдайда болған оқиға. Міржақып өлтірді деген мынадан шыққан көрінеді: «Амангелді» спектаклі жүріп жатқан уақытта актер Қапан Бадыров Алашорданың ба, əлде орыстың ақ офицерінің рөлін ойнағанда Міржақыпқа ұқсап киінген екен. Мір-жақып сəнді киінетін, əдемі адам болса керек. Соны көрген жұрт: «Ə, Аман гел-діні өлтірген Міржақып екен ғой», – деп ойлаған. Оған тіпті ешқандай дəлел жоқ. Біз бұның барлығын тексеріп шықтық.

Енді бұл кісіге орыс пен қазақтың мəдени байланысын нығайтуға қарсы ықпал жасаған дейтіндей ешқандай ай-ып тағуға болмайды. Жалпы, қазақ зия-лыларының ешқайсысы да орысқа қарсы болмаған. Əрине, патшаның зұлымды ғы-на, оның маңайындағы түрлі шенеунік-тер дің озбырлығына қарсы шыққан. Бірақ орыстың əдебиеті мен мəдение ті не, Л.Н.Толстой, Ф.М.Достоевский, А.С.Пуш-кин, М.Ю.Лермонтовқа еш уақытта қар-сы болмаған. Сонымен осының бəрін бю роға өткізетін анықтамамызға дəлел-деп тұрып жазып берген соң, бұл кісі де ақталды. Бұл шешімдерге халық жүрегі жарыла қуанды. Əсіресе, ол зиялылар ортасында үлкен серпіліс туғызды. Олар туралы мақалалар, естеліктер жарық көре бастады.

– Əңгімеңізге көп рахмет.Əңгімелескен

Жарасбай СҮЛЕЙМЕНОВ,«Егемен Қазақстан».

Үстіміздегі жылы Алаш арыстары - Шəкəрім Құдайбердиевтің, Ахмет Байтұрсыновтың, Міржақып Дулатовтың, Мағжан Жұмабаевтың, Жүсіпбек Аймауытовтың толық ақталып, халқына қайта оралғандарына ширек ғасыр толады. Кезінде олардың əдеби мұраларын зерттеумен Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің арнайы комиссиясы айналысқан болатын. Ал бұл комиссияны белгілі қоғам қайраткері, академик Жабайхан Əбділдин басқарған еді.

Алаш арыстары ќалай аќталды?

11қаңтар 2013 жылwww.egemen.kz8

Мұрат АМАНБАЕВ , Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық уни вер ситетінің бірінші проректоры, PhD докторы, профессор.

Тапжылмай бір ұйымда елу жыл абыройлы қызмет істеу үлкен та бан-дылықты, біліктілікті, елдің бола ша -ғына жанашырлықты білдіреді. Адам-ның құндылығы оның істеген жұ-мысының нəтижелілігіне байланысты. Кеңес Бердалыұлының осы тұрғыдағы үлкен тəжірибесі, басқару ғылымының ұйымдастырушысы ре тінде қалыптасуы, керемет тəлім гер лігі, соның ішінде ме-неджмент теориясы мен тəжірибесінің негізінде ұлттық менеджменттің ерек-шеліктері мен қағидаларын зерттеп, оның да муының мүмкін бағыттары мен жолдарын зерделеді деуге толықтай негіз бар. Оның жылдар бойы зерт-теп, жинақтаған теориялық əрі тəжіри-белік білімі келешекке қор ретінде, еліміздің ілгері дамуына өзіндік үлес, шығармашылық ғылыми еңбек болып қалатыны анық. Осы тұрғыдан алғанда профессор К.Бердалиевтің экономикалық мамандар дайындаудағы сіңірген еңбегі ерекше. Мұны дəлелдеу үшін бірнеше мысал келтірсек те жеткілікті болар деп ойлаймыз.

Елу жыл ішінде аспиранттан – про-фессор, Жоғары мектеп академиясының корреспондент-мүшесіне дейін, асси-стенттен – кафедра меңгерушісі, декан, проректор, оқу-ғылыми кешен ди ректоры-проректор лауазымдарын талмай ізденіс үстінде атқарды. Бұл жұмыстарды атқару кезінде ол адам болып қалуы керек деген қағиданы ұстанды. Осыған байланысты ол қандай жұмысты атқарса да, нені болса да іспен дəлелдеуге тырысты. Сондықтан да барлық ғылыми-педагогикалық тəжірибесін, біліктілігін тек студенттер мен ғылыми зерттеушілерге арнады. Қазақстанда бірінші болып ме неджмент кафедрасының жəне мамандығының негіз ін қалаушысы ретінде оқу жоспарындағы барлық пəндерден жұмыс бағдарламаларын жасады, алғашқы оқулықтардың («Менеджмент теориясы

мен тə жі ри бесі», «Стратегиялық менед-жмент») жəне көптеген оқу құралдарының авторы жəне жетекшісі болды.

К.Бердалиевтің ұлағатты ұстаз ретінде жазған ғылыми еңбектерінің құндылығы мен қажеттілігі, соның ішінде мемлекеттік тілде басылып шық қандарын үлкен қазына деп айтуға толық негізіміз бар.

Келтірілген мəліметтерді түйін-дейтін болсақ, профессор Кеңес Бер-далиев жоғары экономикалық оқу жүйесінің даму үрдістерін жақсы сезінеді. Сондықтан да ол мамандар дайын-дауда ерекше қамқорлық көрсетеді, Менеджмент мамандығы бойынша ма-мандар дайындау үде рісінің озаты болып саналады. Ол кісіні ерекшелендіретін оның жан-жақты білімділігі, кадрлар дайындаудағы жоғары кəсіби деңгейі. Бойында осындай қасиеттердің бар болуы білім алушыларды қазіргі күнге дейін аса үлкен ынтамен тартады. Əрине, профес-сор К.Бердалиевтің қазіргі күнге дейін аудиторияға барып білім алушылар мен тыңдаушыларға дəріс беруі үлкен үлгі тұтарлық өнеге. Мұндай қасиет кез келген адамда кездесе бермейді. Ол тек өз ісіне шын берілген, адал қызмет жасайтын, өз еңбегіне жанашыр, зияткер əрі кəсіби мамандарға тəн. Сондықтан да Кеңес Бердалыұлына ұстаздық ету бірінші кезектегі, ең жоғары дəрежедегі мəртебе.

Профессор Кеңес Бердалиевтің ғылыми-зерттеу жұмысымен айналы-суы XX ғасырдың алпысыншы жылда-ры бастау алды. Ол Мəскеу мемлекеттік экономикалық институты (кейін ол Г.В.Плеханов атындағы Мəскеу халық шаруашылығы институты атанды) аспирантурасынан басталды. Сол кез-де бұл институтта Кеңес Одағына кеңінен танымал экономист-ғалымдар шоғырланған болатын. Олардың ішінде академик С.Струмилин, оқулықтардың жəне ғылыми қауымға кеңінен белгілі болған монографиялардың авторлары М.Бреев, М.Бирман, Л.Итин, академик Л.Абалкин жəне басқа да бірқатар ғалым-зерттеушілер болған. Бұлар сол кездегі экономика ілімінің көрнекті өкілдері, олардың əрқайсысының өзіндік ғылыми

мектебі бар болатын. Осы ғалымдардың дəрістерін тыңдап, еңбектерін мұқият зерделеген Кеңес Бердалыұлы ғылымда өз көзқарасын қалыптастырып, оны жүзеге асыруға ұмтылыс жаса-ды. Мұндай білім ордасынан алған сабақтары еш зая кеткен жоқ. Еліміз өз егемендігін алғаннан кейін экономиканы тұрақтандыру үшін тəуелсіз жас мемле-кетке маман əзірлеудің қажеттілігі орын алған шақта пайдасы тиді.

Профессор К.Бердалиевтің ғылыми деңгейін сипаттайтын дəлелдер аз емес. Мысалы, Алматы халық ша руа шылығы институтының ғылыми кеңесі оны ма-мандар жəне ғылыми-педагогикалық кадрлар дайындаудағы елеулі жетістіктері үшін профессор ғылыми атағын беруге ұсынды. Осы жағдайға байланысты 1990 жылы Г.В.Плеханов атындағы Мəскеу ха лық шаруашылығы институтының Со-циалистік өндірісті басқару кафедрасын-да ғылыми зерттеулері туралы баяндама жасады. Содан соң КСРО Мемлекеттік халыққа білім беру комитетінің шешімімен профессор атағы берілді. Мұндай жетістіктерге Кеңес Одағында кез келген адам қол жеткізе алмайтын, сондықтан да бұл марапат қазіргі ТМД елдерінің барлығына танымал ғылыми дəреже жəне де оның орны ерекше. Арамызда осындай ғалымдардың осы күнге дейін қызмет жасап келуі біз үшін үлкен абырой.

Экономика ғылымының əртүрлі бағыттары жəне оқу-зерттеу пробле-ма лары бойынша 140 еңбек жариялан-ды, 23 ғылым кандидаты дайындалды, докторлық дəреже алу үшін ізденушілерге көптеген көмек көр сетті. Бұл шара-лар профессор Ке ңес Бердалиевтің жоғары білім беру жүйесінің дамуына қосқан өзіндік үлесі мен ізі. Ол кісінің қатысуымен даярланған мамандар халық шаруа шылығының барлық салаларында əртүрлі лауазымды қызметтер ат қаруда.

Т.Рысқұлов атындағы Қазақ эко-номикалық университетінде (кезіндегі Алматы халық шаруашылығы институты) елу жыл қызмет істеп келе жатқан профес-сор К.Бердалиевтің атқарған ерен еңбегін тек өз ісіне деген шынайы берілгендік пен

адалдықтың белгісі деуге болады. Жоспарлау жəне басқару сала сының

көрнекті маманы ретінде эко номикалық реформалар жөніндегі ҚР Министрлер Кеңесінің Мемлекеттік комиссиясының жұмысына тартылды. Сонымен қатар, К.Бердалиев республикамыздың «Өзін-өзі басқару мен өзін-өзі қаражаттандыру» тұжы рымдамасын əзірлеуге қатысып өз пікірін білдірді.

Қазақстанның экономикалық ғы лыми əлеуетін одан əрі нығайту мен дамыту жолында да профессор ай тарлықтай үлес қосты. Алматы халық шаруашылығы институтының ғылыми деңгейін көтеруде проректор болып тұрғанда ерекше күш салды. Оның шеңберін кеңейтіп ғылыми ұйымдармен қарым-қатынасты ұлғайтты. ҚР Ғылым академиясының салалық ғылыми-зерттеу институттары-мен, Мəскеудегі халық шаруашылығы, экономикалық-статистикалық, қаржы, қаржы-эко номика институттарымен жəне т.б. ұйымдармен тығыз байланыс орнатылды.

Кеңес Бердалыұлының еліміздің экономика саласына ғылыми кадрлар дайындаудағы бір қырын айтпасқа болмайды. Ол көптеген жылдар бойы университет жанындағы докторлық жəне кандидаттық дəреже алу үшін диссертациялық кеңестің ғалым-хатшы қызметін үлкен біліктілікпен атқарды, жүздеген ізденушілер ол кісінің риясыз көрсеткен көмегіне риза болды.

Кеңес Бердалиев бар өмірін тек ұстаздық етуге арнады. Ол адам жа-нын жақсы біледі, оны нəзік сезінеді жəне туындайтын мəселелеріне аса жауапкершілікпен қарап, оларды орнықтылықпен шешуге тырысады. Бұндай қасиеттер оны Қазақстан жоғары оқу мектебінің алтын қорына қосуға əбден лайық деп көрсетеді. К.Бердалиев жоғары білім беру жү йесінде өзіндік ерек-ше орны бар ұла ғатты ұстаз. Сондықтан да мұн дай ірі тұлғаны, көрнекті ғалым-қайраткерді, адамгершілігі мол адамды мақтамауымыз керек, керісінше осындай тұлғаның бар екендігімен мақтануымыз қажет.

Кеңес Бердалыұлы бірқатар мара-патқа ие болды. Бірақ, оның пікірі бой-ынша, қоғамның, оның ішінде ұжымның, «қыл өтпестей татулықты бір ашуға сатпайтын» жолдастарының, пікірлес əріптестерінің, қайда барса да алдынан қарсы алатын шəкірттерінің шын пейілді құрметінен артық марапат болмайды.

Жақсы адам – қазына, өмірі де, өзі де өнеге дейді халқымыз. Сол дұрыс. Бүгінгі қол жеткізген биік шыңның деңгейінен қарасақ, келешек ұрпаққа үлгі тұтар тұлға.

Осы ретте Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің ұжымы ірі экономист-ғалым, Жоғары мектеп ғылым академиясының кор-респондент-мүшесі, менеджмент кафе-драсының құрметті меңгерушісі, про-фессор Кеңес Бердалыұлы Бер далиевті сексеннің сеңгіріне шығу мерейтойымен құттықтай отырып, отбасы бақытын, зор денсаулық жəне қажымас қайрат тілейді.

АЛМАТЫ.

Жарылқасын Мырзалиев Сыр өңірінің тумасы. Маған жерлес. Маңдайы кере қарыс жарқырап, үнемі сырбаз қалпында жүретін, жүзінің жылылығы жан-жағына шуақ шашып, үлкенге іні, кішіге аға бола білетін жайсаң адам. Ойында қандай мін жоқ болса, жүрісі мен тұрысында да, солқылдақ қарағайдай бойында да мін жоқ. Кемел жасқа келді деп ешкім айта алмайды. Қай кезде де кəнігі спортшылардай тік жүріп, тік отырып, жайдары қалпымен құрдастарын жанға тимейтін жеңіл əзілімен желпіп отырады. Парасат пен пайымы, білімділігі мен біліктілігі, ақырында өзінің жоғары интеллектілігі басым болғандықтан шығар Жарылқасын аға кез келген ортада сыйлы, əрі құрметті.

Аға Алматы медициналық инс ти-тутын бітірген. Қызылорда, Тал ды -қорған, Торғай жəне Алматы өңір ле рінде облыстық, республикалық дең гей леріндегі

фармация басқармаларын басқарды. Қазір Алматының «Фармация» компаниясы» ЖШС директорының орынбасары.

Маған туған бауырымдай болған осы ағаны Торғай облысының фармация басқармасын басқарған кезден, яғни үйме-үй көрші болып тұрған, сөйтіп отбасымыз біте араласқан сонау 1976 жылдан бері білемін. Сол уақыттан бері ағаның адами мінезі мен кісілік келбеті бір өзгерген емес. Кейде осы ағаның табиғи болмысына теңеу іздеп таба алмаймын. Ол кісінің келбетін бір ғана «сегіз қырлы, бір сырлы» деген жалпы-лама теңеу жеткізе алмайтындай көрінеді. Өйткені, Жарылқасын ағаның бойынан өз ұлтымыздың ар мен ұяты көрініп, үлкен зиялылығы байқалып, өзінен үлгі мен өнеге алуға еріксіз жетелеп тұратын қасиеті басқалардан басым болатын.

Жарылқасын ағама жеңгем (мен тəте деймін, бұл кісі де жерлес) Дəріжан да сай. Тəтем де мінезге бай, кішіпейіл, көңілі де, қолы да ашық, жан-жағына жақсылық ша-рапаты тиіп жүретін, ержігітке «менің жа-рым болса екен» дегендей арман болатын, ақылына көркі сəйкес, үлкен мен кішіні өзіне тарта білетін ибалы жан. Жарылқасын аға Дəріжанды үнемі көтермелеп, мақтау айтып, жеңіл əзілімен жүзіне күлкі себелеп отырады. Көрші тұрғанда бір-біріне дауыс көтермек түгілі қабақ шытысқанын көрмедік. Əуелден талғамы күшті Жарылқасын аға институтта ешқандай қызға көзін салмай, өз ауылындағы қос бұрымы тірсегіне төгілген сұлу бойжет-кен Дəріжанды дұрыс-ақ таңдаса керек. Ерлі-зайыпты екеуі «шəй» деспей жарты ғасырға жуық жарасыммен келеді.

Дəріжан тəтенің маған деген ыс-тық пейілі əп дегеннен-ақ байқалды. Арқалықтың ақ боранында дүкенге бара-рымда (жолдасым үнемі жұмыста болады) əлі үш жасқа толмаған үйелмелі-сүйелмелі екі ұлымды Дəріжан тəтемнің қарай тұруына үйіне апарамын. Бұл үйдің өзінде үш бала бар. Бержан мен Бауыржан, кішкентай Айгүл. Дəріжан тəте, оның анасы – үлкен əже, Жарылқасын аға бəрі қаумалап, мен есіктен кірген бойда ұлдарымды жатырқамасын дейтін болса керек, өліп-өшіп бетінен сүйіп қарсы алатыны күні бүгінге дейін көз алдымда. Мен де балала-рым жыламай қалған соң, сол уақытта азық-түлік дүкенінде міндетті түрде болатын ұзын-сонар кезекті қанша күтсем де алаң болмай, керек-жарағымды алып келемін.

Мен келгенде ағаның үйінде шағын концертті көремін. Екі тізесіне екі ұлым-ды отырғызған Жарылқасын аға ақ дас-тарқан басында домбырасын шертіп Е.Хасанғалиевтің Б.Тəжібаевтың өлеңіне шығарған «Əдемі-ау» əнін қоңыр дау сымен шырқап отырады. Ұлдар мəз. Аға үйретіп қояма ара-арасында əн шу мағына қосылып «əдемі-ау» деп қояды. Қолдарында Дəріжан тəте пісірген балдай ақ бауырсақ тағы бола-ды. Үлкен əжеміз болса «үй-бай-ей тоңып қалдың ба, шəй іше қойсаңшы, балаларың жылаған жоқ» деп қалбалақтай түседі. Кейін балалар «Əдемі-ау» əнін үйде де жатқа айтып жүріп, ағаны да «Əдемі-ау» аға деп атап кетті.

Жарылқасын ағаның айналасын қор-шаған жақын-жуық, іні-қарындас, дос-жаранның бəріне бөле-жара қа рамайтынын,

кез келген адаммен тіл табысқыштығын, кісіге қиянаты жоқ жұмсақ мінезділігін, сыпайы, сыр шылдығын біз күн өткен сай-ын осылай тани бердік. Жалғыз біз емес бүкіл ел таныды. Алыс аудандардағы елді ме кендерді дəрі-дəрмекпен қамтамасыз ету ді басқарудағы жауапты қызметі өз ал-дына. Қалам ұстаған шеберлігі де жұртты тəнті етті.Шығармашылығы ауыз екі əзіл-сықақта, юморда қалмай республикалық, облыстық басылымдарда, кейінірек «Киіз қазық», «Міне, саған помпа», «Беларық» де-ген жеке жинақтарда кітап болып басылып шығып, оқырмандары көбейді.

Біз жолдасым Мұхитдин екеуміз киелі Торғай өңірінде қызметте болғанда Жарылқасын Мырзалиев ағамен қоян- қолтық араласып, жас шамалары əртүрлі болса да көңіл түзулігімен жақсы дос, жақын туыс болып кеткен, əрқайсысының орындары өмірде жеке-жеке биіктен көрінген өндіріс пен мəдени салалар-ды басқарған Əлхожа Мұхамеджанов (марқұм), Өмірбек Ілиясов, Нұрхан Ис лə-миев, Жұмағали Өмірбеков, Сағидолла Дүйсенбаев,Тоқшылық Ахметов, Өтеу Кенжеев, Балтабай Ақпанбетов, Ба қытжан Құдаманов, Сəндібек Есқожин сынды ағаларды, Шəміл Бейсенов, Батыржан Жантасов (марқұм), Елеу Үмбетов, Айдар Тұрабаев, Мұрат Тойлыбаев, Қуантай Шынтеміров, Əліп қали Бисекешов сынды нағыз дос тар ды таптық. Бұлар туралы əңгіме бөлек тақырып.

Сөз түйіні: Ағалауға тұратын Жа-рыл қасын Мырзалиевтей ағалардың, Дəріжандай апалардың арамызда болғаны қандай жақсы.

Өріс ЯШҮКІРҚЫЗЫ.

АСТАНА.

Өнеге

Қазақстан Республикасының Мə-дениет жəне ақпарат министрлігі белгілі қа зақстандық кинорежиссер, Қазақ стан-ның еңбек сіңірген өнер қай раткері, Қа-зақ КСР Мемлекеттік сыйлы ғының лау-реаты

Асылбек Ғазизұлы НҰҒМАНОВТЫҢқайтыс болуына байланысты марқұм ның отбасына, туыстары мен жақын дарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Шəкен Айманов атындағы «Қазақ-фильм» АҚ белгілі ғалым Сəуле Тұрарқызы РЫСҚҰЛОВАНЫҢ

қайтыс болуына байланысты марқұмның туыс қандарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық ғы лым акаде мия сының төралқасы ҚР ҰҒА ака де-мигі Назарбай Қадыр ұлы Блиевке інісі

Асқар ҚАДЫРҰЛЫНЫҢқайтыс болуына байланысты орны толмас қай ғы сына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады.

Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық универ си теті механика-математика факуль-теті нің жəне «Математика жə не механика» ғылыми-зерттеу институ ты ның ұжым да ры академик, профессор, физика-математика ғылым д а ры ның докторы Назарбай Қадыр-ұлы Блиевке туған інісі

АСҚАРДЫҢмезгілсіз дүниеден өтуіне байланысты қайғы сына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті» шаруашылық жүргізу

құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны атқарып отырған лауазымдарына қайта сайланатын кафедра меңгерушілерінің қызметтік орындарына конкурс жариялайды

Факультеттер, институттар Кафедралар Кафедра меңгерушісі

Жаратылыстану жəне аграрлық технологиялар институты

Дене шынықтыру жəне бастапқы əскери дайындық 1Агроинженерия жəне көлікті пайдалану 1Ауыл шаруашылығы өндірісінің технологиясы 1Биология жəне география 1

Тарих, құқық жəне экономика институты

Құқықтану 1Тарих, саясаттану жəне əлеуметтану 1

Гуманитарлық-педагогикалық институты

Педагогика жəне психология 1Музыкалық білім жəне дəстүрлі музыка өнері 1Информатика 1Физика жəне математика 1

Политехникалық институты Мұнай жəне газ өнеркəсібінің машиналары менжабдықтары

1

Мұнай газ ісі 1Өміртіршілік қауіпсіздігі жəне табиғи ресурстарды

тиімді пайдалануƏлеуметтік-ізгілендіру кафедралары Дене тəрбиесі 1

14

ОбъявлениеМинистерство сельского хозяйства Респу-

блики Казахстан уведомляет о том, что 19 де-кабря 2012 года откорректированное технико-экономическое обоснование под-проектов пер-вого этапа второй фазы проекта «Регулирова-ние русла реки Сырдарья и сохранение север-ной части Аральского моря» направлено в Ми-нистерство охраны окружающей среды Респу-блики Казахстан на государственную экологи-ческую экспертизу.

«SNS строй» ЖШС өз қызметін тоқтатқаны туралы хабарлайды. Та лап-шағымдар хабарлан-дыру жа рия ланған күннен бастап екі ай мер-зімде мына телефон арқылы қабыл данады: 8 701 249 7740.

«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ ұжымы басылымның бұрынғы қызметкері Исахан Ақылбековке інісі

НҰРБАЙДЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақ тасып көңіл айтады.

Жоғары білім беру жүйесінің негізі, даму үдерісі ғылыми-педагогикалық əлеуетімен тікелей байланысты. Себебі, ол білімнің қозғаушы күші болып саналады, ал оның түпкі факторы – оқытушылар құрамы жəне де ғылыми-педагогикалық деңгейі мен кəсіби қабілеттілігінде. Неғұрлым кəсіпқой, білімді де білгір, тəжірибесі мол, ұстаздық етуден жалықпайтын оқытушылар көп болған сайын сапалы мамандар даярланатыны сөзсіз. «Айтушы ақылды болса, тыңдаушы дана болады» деген өсиет бар емес пе. Сондай топқа жарты ғасырдан астам жоғары экономикалық білім беру саласының ардагері, Жоғары мектеп академиясының корреспондент-мүшесі, Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университеті менеджмент кафедрасының құрметті меңгерушісі, профессор Кеңес Бердалыұлы Бердалиев жатады.

Ўлаєатты ўстаз

Аєалауєа тўратын аєа

1. Жалпы ережелер 1. Қазақстан Республикасы жоғары оқу

орын дарының сту денттері мен магистрантта-ры арасындағы Қазақстан Рес пуб ликасындағы сай лау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурс (бұдан əрі - Кон-курс) Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының Жастарды құқықтық оқыту іс-шараларының 2012-2013 жылдарға арналған жо-спарын іске асыру шеңберінде өткізіледі.

2. Конкурстың мақсаты – жас тардың кəсіби даярлығының, элек тораттық мəдениетінің, қо ғам-дық-саяси белсенділігінің дең гейін арттыру, сту-денттер мен магистранттардың шығармашылық əлеуетін іске асыру, оларды сайлау процесіне белсенді кірістіру.

3. Конкурс 2013 жылғы 10 қаң тардан бастап 31 мамырға дейін екі кезеңде өткізіледі:

1) бірінші кезең – облыстарда, Астана, Алматы қалаларында 2013 жылғы 10 қаңтардан бастап 15 сəуірге дейін. Конкурстық жұмыстар 2013 жылғы 10 қаңтардан бастап 1 сəуірге дейінгі кезеңде қабылданады;

2) екінші кезең – республикалық деңгейде 2013 жылғы 10-31 мамыр аралығында.

4. Конкурсқа Қазақстан Рес пуб ликасы жоғары оқу орындарының күндізгі бөлімінде оқитын сту-денттер мен магистранттар немесе құрамы бес сту-денттен жəне магистранттан аспауға тиіс авторлар ұжымы қатысады.

5. Конкурстың өткізілуін ұйым дастырушылық қамтамасыз етуді Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің жəрдемдесуімен (келісім бойынша) Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы жүзеге асырады.

6. Осы Ереже мен Конкурс туралы материал-дар Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының www.election.kz интернет-ресур-сында орналастырылатын болады.

2. Номинациялар, конкурстық жұмыстарға қойылатын талаптар жəне оларды бағалау өлшемдері

7. Конкурс үш номинация бойынша өткізіледі:І. Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы

мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі ғылыми жұ мыс мынадай тақырыптар бойынша:

1) Қазақстан Республикасы сайлау құқығының ерекшеліктері;

2) саяси партиялардың сайлау процесін жетілдірудегі рөлі;

3) бұқаралық ақпарат құрал дарының сайлау науқанын жүргізу кезеңіндегі қызметінің құқықтық режимі;

4) сайлау процесіндегі байқау шылар институты;5) сайлау науқанын қаржы ландыру: құқықтық

реттеу негіздері жəне тəжірибе;6) сайлау процесіне қатысу шылардың құқықтық

мəдение тін арттыру –Қазақстан Респуб ликасындағы адамның жəне аза маттың сайлау құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етудің бір тəсілі ретінде;

7) жастардың электораттық белсенділігін арттыру нысандары мен əдістері;

8) сот практикасының Қазақстан Республикасының сайлау құқығын дамытудағы жəне жетілдірудегі рөлі;

9) сайлаушыларды тіркеу, сай лаушылардың тізімдерін жасау мен жаңарту жүйесін жетілдіру.

7.2. Сайлау науқанының үздік слоганы.7.3. Сайлау тақырыбына үздік бейнеролик. 8. Конкурстық жұмыстар мем лекеттік жəне (не-

месе) орыс тіл дерінде ұсынылады. Қажет болған жағдайда, жұмыстарды мемлекеттік немесе орыс тілдеріне аударуды Конкурстың қазылар алқасы қамтамасыз етеді.

9. Ғылыми жұмыс конкурстың тақырыбы бой-ынша өзекті зерттеу түрінде берілуге, негізделген тұжырымдарды, сондай-ақ сайлау туралы заңнаманы жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды, пай даланылған əдебиетке сілтемелерді жəне тізімі қоса берілуге тиіс басқа да көздерді қамтуға тиіс.

Жұмыстың көлемі 24 бет баспа мəтіннен аспауға тиіс.

Ғылыми жұмыстар мынадай өлшемдерді ескере отырып, ресім деледі:

1) сол жақтағы алаң – 2.5 см, оң жақтағы алаң – 1.5 см, жоғарғы алаң – 2.5 см, төменгі алаң - 2.5 см;

2) шрифт «Times New Roman», № 12, бір жарымдық интервалмен.

3) қосымшаларда кіші мөлшерлі, бірақ кемінде № 10 шрифтті пай далануға болады.

Құжаттың беттері, қосымшаларын қоса, па-рақ тың жоғарғы алаңының ортасынан тыныс белгілерсіз нөмірленуге тиіс. Құжаттың бірінші беті нөмірленбейді.

10. Сайлау науқанының үздік слоганы сайлаудың мəнін, оның жалпыұлттық сипаты мен елдің əрбір азаматының ерік білдіруінің маңыздылығын қысқа, нақты жəне бейнелі түрде көрсетуге тиіс.

Бұл турға қатысу үшін слоган мəтінін түсіндір-ме лерімен бір ге А 4 форматында ұсыну қа жет. Конкурсқа өткен сайлау нау қандарында пай-даланылған слогандар қатыспайды.

11. Бейнеролик ақпараттық немесе жұмылдыру сипатында болуы мүмкін. Ақпараттық ролик қысқа жəне түсінікті түрде сайлаудың мəнін көрсетуі, сондай-ақ ол туралы сайлаушылар үшін барынша маңызды мəліметтерді қамтуы тиіс.

Жұмылдыру сипатындағы роликтер сайлау-шылардың сайлауға ерекше белсене қатысуына түрткі болуы керек.

Бейнероликтер графикалық, қо йылымдық, қойылымдық-гра фикалық, мультипликациялық болуы мүмкін. Конкурсқа қатысу үшін ұсынылған бейнероликтерде роликтің жарнамалық идеясы, ба-сты проблемалары мен мақсаты нақты айқындалуға тиіс. Бейнероликтің хронометражы – 5-30 секунд.

12. Жұмыстардың титул пара ғында мынадай мəліметтер көрсетіледі:

1) конкурс номинациясының атауы;2) конкурстық жұмыс тақыры бының атауы;3) автордың тегі, аты, əкесінің аты;4) тұрғылықты жерінің мекен-жайы (пошталық

индексі көрсетілсін);5) байланыс телефондары;6) курс, факультет, жоғары оқу орны.Авторлар тобы дайындаған жұмыс ұсынылған

жағдайда, əрбір студент жəне магистрант туралы мəліметтер көрсетіледі.

13. Осы Ережені бұза отырып, Конкурсқа жібе-рілген жұмыстарды қазылар алқасы қарамайды.

Конкурсқа жіберілген жұмыстар рецензия-ланбайды, қайтарылмайды жəне сайлаушылар мен сайлау ұйымдастырушылардың құқықтық мəдениетін арттыру жөніндегі жұмыста пайдала-нылуы мүмкін.

Жұмыстың мəтіні электрондық жеткізушіде жəне қағазға басылған нұсқасында жіберіледі.

14. Конкурстық жұмыстарды бағалау өлшемдері:1) конкурстың тақырыбына сəйкестігі;2) өзектілігі;3) жоғары ғылыми деңгейі;4) қаралатын жұмыс тақы рыбының тəжірибелік

мəнділігі;5) материалды баяндаудағы дербестігі.

3. Конкурсты өткізу тəртібі

15. Конкурсты өткізу жəне қо рытындыларын шығару үшін қазылар алқасының екі құрамы құрылады:

1) ______________________________________ жоғары оқу орындарының

(облыс атауы, Астана жəне Алма ты қалалары) сту дент тері мен магис транттары арасындағы

Қазақстан Респуб ликасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа кон курстың қорытындыларын шығару жөніндегі қазылар алқасы. Қазылар алқасының құрамын облыстық, Астана жəне Алматы қалалары сайлау комиссиясының төрағасы бекітеді.

2) Қазақстан Республикасы жо ғары оқу орындарының студенттері мен магистранттары арасындағы Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурстың қорытындыларын шығару жөніндегі республикалық қазылар алқасы. Республикалық қазылар алқасының құрамы Қа-зақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы Төрағасының өкімімен бекітіледі.

Қазылар алқасының құрамына жоғары оқу орындарының оқы тушылары, Қазақстан Рес-публикасы Орталық сайлау комиссиясының өкілдері, сайлау комиссияларының мүшелері кіреді.

Қазылар алқасының құрамы, орналасқан орны, байланыс телефондары бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

16. Қазылар алқасының отырысы, егер оты-рысқа оның мүшелерінің басым көпшілігі қатыс-қан болса, заңды болып саналады. Қазылар алқасы өз шешімдерін ашық дауыс беру арқылы қабылдайды. Дауыстар тең болған кезде қазылар алқасы төрағасының даусы шешуші болып та-былады.

Қазылар алқасы конкурсқа ұсынылған жұмыс-тардың бірде-біреуі жүлдеге лайық емес деген шешім қабылдауы мүмкін.

17. Облыстық, Астана жəне Ал маты қалалық конкурстың қоры тындыларын қазылар алқасы 2013 жылғы 15 сəуірге дейін шығарады.

Облыстық, Астана жəне Алма ты қалалық қа-зылар алқасы жүл делі орын алған жұмыстарды 2013 жылғы 10 мамырға де йін Республикалық қазылар ал қасына жібереді. Конкурста жеңген жұмыстарға ілеспе хат жə не Конкурсты өткізу жө-ніндегі қазылар алқасы отырысының хаттамасы қоса жіберіледі.

18. Республикалық қа зылар алқасы Конкурстың қоры тын дыларын 2013 жылғы 31 мамырға дейін шығарады. Қазылар ал қасының шешімі түпкілікті болып табылады.

4. Конкурсқа қатысушыларды марапаттау жəне сыйақыларды тапсыру

19. Облыстардағы, Астана жəне Алматы қалала-рындағы Конкурсқа қатысушылар үшін 13 жүлделі орын тағайындалады:

бірінші номинация бойынша – тоғыз ғылыми жұмыс тақырыбының əрқайсысы бойынша – бірінші орын;

екінші номинация бойынша – бірінші, екінші, үшінші жүлделі орын;

үшінші номинация бойынша – бірінші орын.20. Республика деңгейінде өткізі летін Конкурс 3

жүлделі орын тағайындайды жəне бір жеңімпазды айқындайды.

21. Конкурсты ұйымдас тыру шыларға Конкурстың жеңімпаздары үшін арнайы жүлделер тағайындау құқығы беріледі.

22. Жеңімпаздарды көтермелеуге жəне Конкурсты əзірлеу мен өткізуге байланысты шығыстарға ақы төлеуге мемлекеттік, жергілікті атқарушы жəне өкілді органдар, саяси партиялар, қоғамдық бірлестіктер, үкіметтік емес жəне азаматтық білім беру мен сайлаушыларды ағарту мəселелерімен айналысатын басқа да ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары қатыса алады.

23. Конкурс жеңімпаздарына жүлделерді тапсыра отырып, марапаттау рəсімі 2013 жылғы 15 маусымға дейін өтеді.

24. Қазылар алқасының ұсы нысы бойынша үздік жұмыстар республикалық жəне өңірлік бұқа ралық ақпарат құралдарында жариялануы мүмкін.

Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының 2013 жылғы 9 қаңтардағы № 1/192 қаулысымен БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарының студенттері мен магистранттары арасындағы Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау процесі

мəселелері жөніндегі үздік жұмысқа конкурс туралы ЕРЕЖЕ

Егер сіз «Егемен Қазақстан» газеті-

не жарнама бергіңіз келсе,

мына телефондарға

хабарласыңыз:Астана тел/факс 37-64-48, 37-60-49.

Электронды пошта: egemen_adv@mail.ru.Алматы 73-74-39, ф. 73-73-97. Электронды пошта: gulnurekkz@

mail.ru.

11 қаңтар 2013 жыл www.egemen.kz 9

Президент ұсынған соң, ол қалай да өтеді деу демокра тия-лық елде тым ұшқарылау пікір. Рас, президент те кездейсоқ бі-реуді ұсына салмайды, өз таң да-уын ел бағалаған танымал тұлға-лардың арасынан іздейді. Сөйтсе де конгресте президенттің өзіне де, ұсынылған кандидаттарға да қарсыластар табылады. Тіпті, олардың іскерлік қабілетінің өзі біреулерге ұнамауы мүмкін.

Шынында да, бұл кандидат-тар бұрыннан елге танымал қай-раткерлер. Хейгелдің бұрын сена-тор болғанының өзі біраз жайды аңғартады. Бреннанның прези дент -тің лаңкестікке қарсы күрес жө-ніндегі кеңесшісі болғаны – үлкен сенім арқалатар қызмет. Бұл адам-дарды шешуші қызмет ке ұсына отырып, президент Обама оларға жақсы сипаттамалар да берді.

Бұған дейін көп жағдайда супердержаваның қорғаныс ми-нистрі азаматтық тұлғалар болып келсе, Хейгел, беки қалған күнде, əскери операцияларға қатысқан, тіпті жарақат та алған, Вьет нам-дағы соғыстың ардагерлері қата-рынан шыққан министр болып ерекшеленбек. Бұл біраз конгрес-мендерге ұнауы мүмкін. Соңғы уақытта Хейгел Джорджтаун уни верситетінде жұмыс істей жүріп, президенттің барлау мəсе-лелері жөніндегі кеңесшілер то-бының құрамында, оның тең төрағасы да болған.

Бірақ Хейгелдің конгресте бі-раз сұрақ тудыратын да жайлары бар. Бұған дейін ол конгресте «еврей лоббиі» бар, парламент соның ықпалында деген пікірді айтып жіберген. Соны конгрес-

Əрине, əлемдік белгілі адам-дардың іс-əрекеттері, пікірлері айтарлықтай маңызды. Оған ха-лық құлақ асады. Жерар Депар-дье нің ресми түрде мəлімдеме жасап, өз елінің үкіметін сына-ғаны Францияның абыройын төк ті деуге болар. Ал Ресейге ке-ліп, осы елдің басшысы қолынан РФ төлқұжатын алуы, талайлар-ды жүрекжарды қуанышқа бөле-ді. Заң бойынша Ресей азамат ты-ғын алу үшін бес жыл күту керек, орыс тілін білу міндет. Ал Депар-дье екі күнде төлқұжат алды, орыс тілінен мақұрым. Бірақ ол – Депардье.

Қарапайым қисын: жақсы ел-ден жақсы адам кетпейді, жаман елге жақсы адам жайдан жай бар-майды. Атақты актер өркениетті дейтін Батыстың белді елі – Фран-цияны тастап кетіп, Ресейдей елге келіп отыр. Бұған дейін ұлылар-дың Ресейге қашып кел гені си-рек, одан қашып кеткен де рі аз емес еді. Қорытынды жасай бер!

Қазір ресейліктер қуаныш құ-шағында. Əсіресе, оны алғашқы-лар қатарында қабылдаған Мор-довияда үлкен мереке. Қақаған суыққа қарамай, шағын респуб-лика Ресейдің жаңа азаматын қарсы алуға шықты. Аса құрметті адамға көрсетілер құрметтің бə-рін жасады. Мордовия губернато-ры Владимир Волков құшағын айқара ашып, «Ресей Федерация-сының жаңа азаматын қарсы ал -

мендер нақтырақ түсіндір деуі мүмкін. Ұстап көрсететіндей уəж жоқ нəрсені түсіндіру қиын. Ал мықтылар мұндай жағдайдан да шыға алады. Бұл да Хейгелдің алдында тұрған сын. Тағы бір жай – Хейгелдің Таяу Шығыс жөнінде бұған дейін өз пікірі бо-лып келді: белгілі «Хамас» қоз-ғалысы жəне Иранмен диплома-тиялық қатынасты реттеу қажет-тігін айтқан. Бұл АҚШ-тың қа-зір гі саясатына томпақтау. Мұны, əрине, Обама да біледі. Сірə, онымен министрлікке кандидат түсініскен болар, ал конгреспен түсінісе ала ма? Бұл да проблема.

Хейгелге байланысты біраз мəселе туындайды. Оны Обама да күні бұрын ескергені анық. Хей-гел – республикашыл. Оған біраз сын айтылғанымен, өз партиялас-тарын республика шылар дың бі-разы қолдайтыны анық. Ал демо-краттар өз көсемдерінің ұсы ны-сын қолдауға тиіс қой. Сірə, Оба-маның есебі оң нəти жесін берер.

Ал Джон Бреннанды бекіту біршама жеңіл өтсе керек. Сонау 2001 жылғы лаңкестік əрекеттен кейін ол – үнемі сол лаңкес тер-мен күресте көзге түсіп жүрген қайраткер. Күні кеше Усама бен Ладеннің көзін жою операциясын басқарушылардың бірі болған адамның Орталық барлау бас қар-масына жетекшілікке баруы да қисынды. Біреулер оны прези-дент Буштың кезіндегі біраз кө-леңкелі іске араластырғысы келе-ді. Бірақ ол қазіргі президенттің таңдауына кедергі келтіре қой-мас.

Жұрттың АҚШ-тағы ми нис-тр лік деңгейіндегі тағайын дау-лар ды сөз етуінде мəн бар. Шын-дығында аталған кандидаттар, сондай-ақ, мемлекеттік хатшы қызметіне ұсынылып отырған се-натор Джон Керри президент Обама əкімшілігіндегі негізгі тұтқалар болмақ. Сөйтіп, олар президенттің екінші мерзімдегі қызметі бағытының сұлбасын да айқындайды.

ғанына қуанышын» білдіріп, бір-ден өз астаналары – Саранск қаласында тіркеуге алатындарын мəлімдеді. Онан соң респуб ли-каның ең көрікті жерінен үй са-лып алуды ұсынды. Ол аздай, мордвиндер жаңа отандасына өз республикасының мəдениет ми-нистрі болуға өтініш білдірді. Басқасына нақты жауап қатпаса да, Депардье министр болудан бас тартты. Расында оны қайт-пек, тіпті бас тартпағанда, өзі білмейтін елде министр болып жарыта қоюы екіталай.

Депардьенің Ресей азаматт ы-ғын алу жөніндегі реалити-шоу əлі де біразға дейін созылуы мүм кін. Ресейліктер оны өз елі-нің беделін өсіретін оқиға еке ні-не күмəнсіз сенеді. Əсіресе, Де-пардьенің «Ресей – ұлы демокра-тия елі», «Сіздердің президент-теріңіз ұлы, өте ақылды жəне өте жомарт» деген сөздері жандарын жадыратады.

Атақты актер өз еліне неге өкпеледі? Онда байларға са лық-ты көбейтпекші болған. Ал Де-пардье – табысы қомақты адам. Одан да салықты көп алуы мүм-кін. Соған ашуланды. Бірақ, өкі-нішке қарай, Францияда байларға салықты көбейту туралы заң қа-былданбай қалыпты. Сондай-ақ, өткен жылдың қарашасында мас күйінде мопед айдап, тəртіп бұз-ғаны үшін айып тағылып, Ре сей-дің жаңа азаматы үстінен іс қоз-ғалып жатыр. Қырсығына алса, ол екі жылға сотталуы мүмкін.

Ресейлік бір əріптесіміз: «Же-рар Депардьенің Ресейдің азамат-тығын алуы біреулерді шаттан-дырса, екіншілерін күлкіге ба-тырды, ал тағы біреулердің ыза-сын келтірді», деп жазды. Со лар-дың қайсысының ұзаққа созыла-рын дөп басып айту қиын.

Президент таѕдауын конгресс ќолдай ма?

Мамадияр ЖАҚЫП, «Егемен Қазақстан».

АҚШ президенті Барак Обама ел үкіметіндегі аса маңыз-ды қызметтерге кандидаттарды атады: қорғаныс минис -тріне – бұрынғы сенатор Чак Хейгелді, Орталық барлау басқармасына өз көмекшісі Джон Бреннанды ұсынды.

Саяси ойыннан да бедел жинауєа болады екен

Қазір халықаралық телеарналар белгілі француз актері Жерар Депардьенің өз елінің басшылығына өкпелеп, Ресей Федерациясы азаматтығын алғанын жарысып көрсетіп жатыр. Осыған байланысты пікірлер əртүрлі: біреулер бұл оқиға Ресейдің беделін көтереді десе, екіншілері жай ойын санайды.

ДҮБІРГЕТОЛЫ ДЇНИЕ

Дүйсенбі, 14 қаңтар

7.00 «Таңшолпан».9.00 Жаңалықтар.9.40 «Жан жылуы».10.00 «Апта.Kz».11.05 «Арнайы репортаж».11.25 «Ұлы əмірші Куаң Ге То».

Телехикая. 12.30 Жаңалықтар.12.45 «Дауа». Телеемхана.13.20 «Ақсауыт».13.50 «Кешір мені». Телехикая.14.50 «Алаш алыптары».

Деректі фильм.15.25 «Төлдер қалай өседі?».

Деректі хикая.15.55 «Ұлы əмірші Куаң Ге То».

Телехикая. 17.00 Жаңалықтар.17.20 «Өзекжарды».

17.40 «Джеспен бірге табайық!?». Мультхикая.

18.05 «Бала тілі – бал».18.35 «Қылмыс пен жаза».18.55 «Жиһанкез». Телесаяхат.19.20 «Қазақстан-2050» –

Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің саяси бағыты.

19.30 «Кешір мені». Телехикая.20.30 Жаңалықтар. 21.05 «Алаң» ток-шоуы.21.50 «Туған елдің түтіні».

Телехикая.22.40 «Келін». Телехикая.23.30 Жаңалықтар.00.05 «Sport.KZ».00.25 «Қызғаныш». Кино.02.10 «Кітапхана».02.40 «Алдап көр». Телехикая.03.30 Аңдатпа, əнұран.

7.00 «Іске сəт!».9.00 «Жеті күн».10.00 «Жеті күн».11.10 «Біз». Ток-шоу.11.40 «Долина волков».

Телесериал.13.00 Жаңалықтар.13.15 «Көзқарас». 13.40 Арнайы репортаж.14.00 Жаңалықтар. 14.15 «Сүю өнері». Телехикая.15.15 «Секреты в раю». Кино.16.30 «Айбын». 17.00 Жаңалықтар.17.15 «Топжарған». 17.50 «Профессионал». 18.00 Жаңалықтар. 18.15 «Белгісіз аймақтар».

Телехикая. 19.10 «Біз». Ток-шоу.20.00 Жаңалықтар. 20.30 Индустрияландыру

күнделігі. 20.50 «Профессионал».21.00 Жаңалықтар.21.30 «Долина волков».

Телесериал. 23.00 Футбол.23.30 Жаңалықтар00.00 «След». Кино.00.50 Жаңалықтар.01.20 «Қатерлі мұхит акуланың

шабуылы». Деректі фильм.03.00-04.00

Жаңалықтар.

8.30 «Сүйінші».8.55 Ауа райы.9.00 Мультфильм.9.20 «Бəрі есімде». Тамара

Асармен бірге.9.55 Ауа райы.10.00 «Цена жизни».

Телесериал.11.40 «Бағдаршам». 12.10 «Жарайсың».12.40 «Желіккендер».

Телехикая.13.20 «Жасырмай».14.00 «Жолы болмайтын жігіт».

Кино.15.40 «Н20 жəй ғана су қос».

Жастар телехикаясы. 16.10 Мультфильм. 16.40 «Триумф любви».

Телесериал. 17.30 «49 күн». Телехикая.18.40 «Мұқабадағы бейне».

Реалити-шоу.19.10 «Той көйлегін таңдай біл».

Реалити-шоу.19.30 «Жарайсың».20.00 «Судьбы сестер».

Телесериал.21.30 «Бастықты қорғау керек».

Телехикая.22.40 «Жарайсың».23.10 Ауа райы.23.15 «Замерзшая из Майами».

Кино.00.45 «Сүйінші».01.15 Ауа райы.01.20 «Əсем əуен «Ел арнада».

Концерт.

9.00 Əнұран, аңдатпа.9.05 «Алтын көмбе». 9.35 «Əлі есімде». 10.05 Телеафиша.10.10 «Үлкен балық». Кино.12.10 «Жүздесу». 13.00 «Хан əулетінің тарихы».

Телехикая. 13.45 «Сегіз қырлы».14.35 «Таңғажайып табиғат».

Деректі хикая. 15.05 «Жетісаз».15.35 «Таутұлға».16.00 «Сүйкімді Доррит».

Телехикая.17.00 «Күмбірлеген

домбыраның сазды үні». Деректі фильм.

17.20 «Музыка əлемінде».17.40 «Қолтаңба».18.20 «Қазақтың қолөнері». 18.30 «Таңғажайып табиғат».

Деректі хикая.19.00 «Хан əулетінің тарихы».

Тарихи телехикая.19.50 «Қазақтың қолөнері».20.00 «Шаңырақ». 20.20 «Қазақтың қолөнері». 20.30 «Музыкант».Деректі

фильм.21.00 «Құмсағат».21.05 «Трое». Кино.22.15 «Қазақтың қолөнері». 22.25 «Іңкəр жүрек».

Қарлығаш Мұртазинаның шығармашылық кеші.

23.50 «Құмсағат».23.55 «Сүйкімді Доррит».

Телехикая.01.00 Аңдатпа, əнұран.

Сейсенбі, 15 қаңтар

7.00 “Таңшолпан”. 9.00 Жаңалықтар.9.45 «Туған елдің түтіні».

Телехикая.10.35 «Айтуға оңай...».11.25 «Ұлы əмірші Куаң Ге

То». Телехикая.12.30 Жаңалықтар.12.45 «Sport.kz». 13.05 «Алаң».13.50 «Кешір мені». Телехикая.14.45 «Жарқын бейне».15.25 «Төлдер қалай өседі?».

Деректі хикая.15.55 «Ұлы əмірші Куаң Ге

То». Телехикая.17.00 Жаңалықтар.17.20 «Еңбек түбі – береке».17.35 «Джеспен бірге

табайық!».Мультхикая.

18.00 «Бала тілі – бал».18.30 «Таутұлға».19.00 «Даму».19.30 «Кешір мені». Телехикая. 20.30 Жаңалықтар. 21.05 «Айтуға оңай…»21.50 «Туған елдің түтіні».

Телехикая.22.40 «Келін». Телехикая.23.30 Жаңалықтар.00.05 «Рейчел тұрмысқа

шығады». Кино. 02.00 «Еңбек түбі – береке».02.15 «Даму».02.45 «Алдап көр». Телехикая.03.35 Аңдатпа, əнұран.

7.00 Іске сəт! 9.00 Жаңалықтар.9.10 «Қайта оянған махаббат».

Телехикая.10.00 Жаңалықтар.10.10 «Біз».11.00 Жаңалықтар.11.10 «Балаларға өмір

сыйлаңыз». 11.30 «Долина волков».

Телесериал.13.00 Жаңалықтар. 13.15 «Көзқарас». 13.40 Индустрияландыру

күнделігі.14.00 Жаңалықтар.14.15 «Сүю өнері». Телехикая.15.15 «Секреты в раю». Кино.16.15 Футбол.17.00 Жаңалықтар. 17.15 «Футбол жанкүйерлері».

Деректі сериал. 17.50 «Профессионал».18.00 Жаңалықтар. 18.15 «Белгісіз аймақтар».

Телехикая. 19.10 «Біз». Ток-шоу.20.00 Жаңалықтар. 20.30 «Казахстан: социальные

проекты».20.50 «Профессионал».21.00 Жаңалықтар.21.30 «Долина волков».

Телесериал.23.00 Жаңалықтар.23.30 «След». Кино.00.30 Жаңалықтар.00.50 «Акула күні!». Деректі

сериал.02.00-04.00

Жаңалықтар.

8.30 «Сүйінші». 8.55 Ауа райы. 9.00 Мультфильм.9.15 «Мүмкін емес...». Өзекті

де өткір проблема көтеретін ток-шоу.

9.55 Ауа райы.10.00 «Цена жизни».

Телесериал. 11.40 Мультфильм.12.00 «Жарайсың».12.30 «Желіккендер».

Телехикая.13.20 «Адамзаттың ұлы жетіс-

тіктері». Деректі сериал. 14.00 «Замерзшая из Майами».

Кино.15.40 «Н20 жəй ғана су қос».

Жастар телехикаясы.16.10 «Сүйінші».16.40 «Триумф любви».

Телесериал.17.30 «49 күн». Телехикая.18.40 «Мұқабадағы бейне».

Реалити-шоу.19.00 «Платье моей мечты».

Реалити-шоу.19.30 «Жарайсың».20.00 «Судьбы сестер».

Телехикая.21.30 «Бастықты қорғау керек».

Телесериал.22.40 «Жарайсың».23.10 Ауа райы.23.15 «Цена успеха». Кино.00.45 «Сүйінші».01.15 Ауа райы.01.20 «Əсем əуен «Ел арнада».

Концерт.

9.00 Əнұран, аңдатпа. 9.05 «Өркениет». Ток-шоу. 9.45 «Шаңырақ». 10.05 «Телеафиша». 10.10 Əлібек Дінішев əн

шырқайды.10.40 «Трое». Кино.11.50 «Дон Жуан». Опера.12.20 «Сол жылдар...». 13.00 «Хан əулетінің тарихы».

Телехикая. 13.50 «Сегіз қырлы».14.40 «Сурет-ғұмыр». 14.45 «Таңғажайып табиғат».

Деректі хикая.15.10 «Жетісаз». 15.35 «Келбет».16.00 «Сүйкімді Доррит».

Телехикая.17.00 «Хамит Ерғалиев».

Деректі фильм.17.25 «Сурет-ғұмыр».17.30 «Көкжиек».18.15 «Қазақстанның жиырма

кереметі». 18.30 «Таңғажайып табиғат».

Деректі хикая.19.00 «Хан əулетінің тарихы».

Телехикая. 19.50 «Қазақтың қолөнері».20.00 «Легенды и мифы

оперного...». 20.30 «Музыкант». Деректі

фильм.21.00 «Құмсағат». 21.05 «Танго нашего детства».

Кино.22.40 «Ақсарай». 00.10 «Сурет-ғұмыр». 00.15 «Сары қыз». Концерт.01.00 Аңдатпа, əнұран.

Сəрсенбі, 16 қаңтар

7.00 “Таңшолпан”.9.00 Жаңалықтар.9.45 «Туған елдің түтіні».

Телехикая.10.35 «Айтуға оңай...».11.25 «Ұлы əмірші Куаң Ге То».

Телехикая. 12.30 Жаңалықтар.12.45 «Даму».13.20 «Сыр сұхбат».13.50 «Кешір мені». Телехикая.14.50 «Жарқын бейне». 15.20 «Төлдер қалай өседі?».

Деректі хикая.15.55 «Ұлы əмірші Куаң Ге То».

Телехикая. 17.00 Жаңалықтар. 17.20 «Өзекжарды». 17.40 «Джеспен бірге табайық!».

Мультхикая.18.00 «Бала тілі – бал».18.30 «Таутұлға». 19.05 «Өрлеу. Астана».19.30 «Кешір мені». Телехикая. 20.30 Жаңалықтар. 21.05 «Айтуға оңай…». 21.50 «Туған елдің түтіні».

Телехикая.22.40 «Келін». Телехикая. 23.30 Жаңалықтар.00.05 «Мария-Антуанетта».

Кино.02.05 «Өрлеу. Астана».02.25 «Өзекжарды».02.40 «Өркениет».02.55 «Алдап көр». Телехикая.03.45 Аңдатпа, əнұран.

7.00 Іске сəт! 9.00 Жаңалықтар.9.10 «Қайта оянған махаббат».

Телехикая.10.00 Жаңалықтар. 10.10 «Біз». Ток-шоу.11.00 Жаңалықтар. 11.10 «Балаларға өмір

сыйлаңыз».11.30 «Долина волков».

Телесериал.13.00 Жаңалықтар. 13.15 «Көзқарас». 13.40 «Казахстан: социальные

проекты». 14.00 Жаңалықтар. 14.15 «Сүю өнері». Телехикая. 15.25 «Секреты в раю». Кино.16.05 «Бармысың, бауырым!»17.00 Жаңалықтар. 17.15 «Футбол жанкүйерлері».

Деректі сериал.17.50 «Профессионал».18.00 Жаңалықтар. 18.15 «Белгісіз аймақтар».

Телехикая. 19.10 «Біз». Ток-шоу. 20.00 Жаңалықтар. 20.30 Индустрияландыру

күнделігі.20.50 «Профессионал».21.00 Жаңалықтар.21.30 «Долина волков».

Телесериал.23.00 Жаңалықтар.23.30 «След». Кино. 00.30 Жаңалықтар.01.00 «Акула күні». Деректі

сериал. 02.00-04.00

Жаңалықтар.

8.30 «Сүйінші». 8.55 Ауа райы. 9.00 Мультфильм.9.15 «ХХІ ғасыр

көшбасшысы». 9.55 Ауа райы.10.00 «Цена жизни».

Телесериал. 10.40 Мультфильм.12.00 «Жарайсың».12.30 «Желіккендер». Телехикая. 13.20 «Что наша жизнь...».14.00 «Цена успеха». Кино.15.30 «Н20 жəй ғана су қос».

Жастар телехикаясы.16.10 «Сүйінші».16.40 «Триумф любви».

Телесериал. 17.30 «49 күн». Телехикая.18.40 «Мұқабадағы бейне».

Реалити-шоу.19.00 «Платье моей мечты».

Реалити-шоу.19.30 «Жарайсың».20.00 «Судьбы сестер».

Телехикая.21.30 «Бастықты қорғау керек».

Телехикая. 22.40 «Жарайсың».23.10 Ауа райы.23.15 «Однажды в багажнике».

Кино.00.45 «Сүйінші».01.15 Ауа райы.01.20 «Əсем əуен «Ел арнада».

Концерт.

9.00 Əнұран, аңдатпа. 9.05 «Кітапхана». 9.35 «Неслучайные встречи». 10.05 «Құмсағат». 10.10 «Танго нашего детства».

Кино.11.45 Вена төріндегі қазақ

мəдениетінің салтанаты. Концерт.

12.30 «Легенды и мифы оперного...».

13.00 «Хан əулетінің тарихы». Телехикая.

13.50 «Сегіз қырлы».14.40 «Сурет-ғұмыр». 14.45 «Таңғажайып табиғат».

Деректі хикая.15.10 «Жетісаз».15.40 «Шығармашылық

қиғаштығы». 16.00 «Сүйкімді Доррит».

Телехикая.17.00 «Бикен апай». Деректі

фильм.17.30 «Кітапхана».18.00 «Қазақтың қолөнері».18.10 «Музыка əлемінде». 18.30 «Таңғажайып табиғат».

Деректі хикая.19.00 «Хан əулетінің тарихы».

Телехикая.19.45 «Мирас».20.00 «Раскрытая партитура».20.30 «Қазақ даласының

құпиялары». Сығанақ. Деректі топтама.

21.00 «Легенда о сурамской крепости». Кино.

22.20 Қазақстан өнер шеберлерінің концерті.

23.55 «Сүйкімді Доррит». Телехикая.

01.00 Аңдатпа, əнұран.

Бейсенбі, 17 қаңтар

7.00 «Таңшолпан». 9.00 Жаңалықтар.9.45 «Туған елдің түтіні».

Телехикая. 10.35 «Айтуға оңай...». 11.25 «Ұлы əмірші Куаң Ге То».

Телехикая. 12.30 Жаңалықтар. 12.45 «Толағай». Отбасылар

сайысы. 13.35 «Ғажайыпстанға саяхат». 13.50 «Кешір мені». Телехикая.14.50 «Сөнбес сəуле». 15.20 «Хайуанаттар əлеміне

саяхат». Деректі фильм. 15.55 «Ұлы əмірші Куаң Ге То».

Телехикая.17.00 Жаңалықтар. 17.20 «Еңбек түбі – береке». 17.35 «Джеспен бірге

табайық!». Мультхикая. 18.00 «Бала тілі – бал».18.30 «Таутұлға». 19.00 «Өрлеу. Жаңа Қазақстан».19.30 «Кешір мені». Телехикая.20.30 Жаңалықтар. 21.05 «Айтуға оңай…». 21.55 «Туған елдің түбіні». 22.45 «Келін». Телехикая.23.35 Жаңалықтар.00.10 «Радио». Кино.02.00 «Өрлеу. Жаңа Қазақстан».02.25 «Еңбек түбі – береке».02.40 «Əлі есімде».03.10 «Алдап көр». Телехикая.04.00 Аңдатпа, əнұран.

7.00 Іске сəт! 9.00 Жаңалықтар. 9.10 «Қайта оянған махаббат».

Телехикая.10.00 Жаңалықтар. 10.10 «Біз».11.00 Жаңалықтар.11.10 «Балаларға өмір

сыйлаңыз».11.30 «Долина волков».

Телесериал.13.00 Жаңалықтар. 13.15 «Көзқарас». 13.40 «Индустрияландыру

күнделігі». 14.00 Жаңалықтар. 14.15 «Сүю өнері». Телехикая. 15.15 «Секреты в раю». Кино.16.05 «Азық-түлік мəселесі».16.30 «Ұлт саулығы». 17.00 Жаңалықтар. 17.15 «Үкімет пен əлеумет».17.35 «Профессионал». 18.00 Жаңалықтар.18.15 «Белгісіз аймақтар».

Телехикая.19.15 «Біз». Ток-шоу.20.00 Жаңалықтар. 20.30 «Қазақстан: əлеуметтік

жобалар».20.50 «Профессионал».21.00 Жаңалықтар. 21.30 «Долина волков».

Телесериал.23.00 «25-й километр».

Телесериал.23.30 «След». Концерт.00.30 Жаңалықтар.01.00 «Акула күні». Деректі

сериал.02.00-04.00

Жаңалықтар.

8.30 «Сүйінші». 8.55 Ауа райы. 9.00 Мультфильм. 9.20 «Əзіл-Tube» бағдарламасы.9.55 Ауа райы.10.00 «Цена жизни».

Телесериал.11.40 «Сенім. Білім.kz». 12.00 «Жарайсың». 12.30 «Желіккендер».

Телехикая. 13.20 «ХХІ ғасыр

көшбасшысы». 14.00 «Однажды в багажнике».

Кино. 15.30 «Н20 жəй ғана су қос».

Жастар телехикаясы.16.10 «Сүйінші». 16.40 «Триумф любви».

Телесериал.17.30 «49 күн». Телехикая.18.40 «Мұқабадағы бейне».

Реалити-шоу.19.00 «Платье моей мечты».

Реалити-шоу.19.30 «Жарайсың». 20.00 «Судьбы сестер».

Телехикая.21.30 «Бастықты қорғау керек».

Телехикая.22.40 «Жарайсың».23.10 Ауа райы. 23.15 «11, 12 и 13 друзей

Оушена» «Нокаут». Кино.00.50 «Сүйінші».01.20 «Əсем əуен «Ел арнада».

Концерт.01.40 Ауа райы.

9.00 Əнұран, аңдатпа. 9.05 «Көкжиек». 9.50 «Раскрытая партитура».10.20 «Легенда о сурамской

крепости». Кино.11.40 А.Мұсақожаеваның

шығармашылық кеші.13.00 «Хан əулетінің тарихы».

Телехикая.13.50 «Сегіз қырлы».14.40 «Құмсағат».14.45 «Таңғажайып табиғат».

Деректі хикая.15.10 «Жетісаз».15.35 «Келесі аялдама». 16.00 «Сүйкімді Доррит».

Телехикая.17.00 «Қазақтың қолөнері».17.10 «Барып қайт балам

ауылға». М.Өзтүрік. Деректі фильм.

17.30 «Қылқалам». 17.50 «Дала дауысы». 18.00 «Сөнбес сəуле».18.25 «Сурет-ғұмыр». 18.30 «Таңғажайып табиғат».

Деректі хикая. 19.00 «Жас нояндар».

Телехикая. 19.50 «Қазақтың қолөнері».20.00 «Ғасырлар пернесі». 20.30 «Қазақ даласының

құпиялары». Испиджап. Деректі топтама.

21.00 «Телеафиша».21.05 «Манхэттендегі жұмбақ

өлім». Кино.22.50 «Есіңде бар ма, жас

күнің». Кенжеғали Мыржықбаевтың концерті.

23.55 «Сүйкімді Доррит». Телехикая.

01.00 Аңдатпа, əнұран.

Жұма, 18 қаңтар

7.00 “Таңшолпан”. 9.00 Жаңалықтар.9.45 «Туған елдің түтіні».

Телехикая.10.35 «Айтуға оңай...». 11.25 «Ұлы əмірші Куаң Ге То».

Телехикая.12.30 Жаңалықтар.12.45 «Менің Қазақстаным».13.20 «Ғибратты ғұмыр».13.50 «Кешір мені». Телехикая.14.50 «Сөнбес сəуле». 15.20 «Хайуанаттар əлеміне

саяхат». Деректі фильм. 15.55 «Ұлы əмірші Куаң Ге То».

Телехикая.17.00 Жаңалықтар. 17.20 «Өзекжарды». 17.35 «Джеспен бірге

табайық!». Мультхикая.18.00 «Бала тілі – бал». 18.30 «Таутұлға». 19.00 «Иман айнасы».19.30 «Кешір мені». Телехикая. 20.30 Жаңалықтар. 21.05 «Айтуға оңай» 21.55 «Жайдарман».22.30 «Келін». Телехикая. 23.20 Жаңалықтар.23.55 «Сезім тəрбиесі». Кино.01.35 «Өзекжарды».01.55 «Иман айнасы». 02.20 «Ғасырлар пернесі».02.50 «Алдап көр». Телехикая.03.40 Аңдатпа, əнұран.

7.00 Іске сəт! 9.00 Жаңалықтар.9.15 «Қайта оянған махаббат».

Телехикая.10.00 Жаңалықтар.10.10 «Біз».11.00 Жаңалықтар.11.10 «Балаларға өмір

сыйлаңыз».11.30 «Долина волков».

Телесериал.13.00 Жаңалықтар. 13.15 «Көзқарас». 13.40 «Қазақстан: əлеуметтік

жобалар». 14.00 Жаңалықтар. 14.15 «Сүю өнері». Телехикая. 15.15 «Секреты в раю». Кино.16.10 «Əскери іс». 17.00 Жаңалықтар. 17.15 Шешім қабылданды17.35 «Профессионал».18.00 Жаңалықтар. 18.15 «Белгісіз аймақтар».

Телехикая. 19.10 «Біз». Ток-шоу.20.00 Жаңалықтар. 20.30 Арнайы репортаж.21.00 Жаңалықтар.21.30 «Долина волков».

Телесериал.23.00 Жаңалықтар.23.30 «След». Кино.00.30 Жаңалықтар.01.00 «Судағы қан». Деректі

фильм.02.00-04.00

Жаңалықтар.

8.30 «Сүйінші». 8.55 Ауа райы. 9.00 Мультфильм.9.20 «Адамзаттың ұлы

жетістіктері». Деректі сериал.

9.55 Ауа райы.10.00 «Цена жизни».

Телесериал.11.40 Мультфильмдер.12.00 «Жарайсың».12.30 «Желіккендер».

Телехикая.13.20 «FreshmanЫ».13.40 «Жанама əсер».14.00 «Нокаут». Кино.15.30 «Н20 жəй ғана су қос».

Жастар телехикаясы.16.10 «Сүйінші».16.40 «Триумф любви».

Телесериал.17.30 «49 күн». Телехикая.18.40 «Мұқабадағы бейне».

Реалити-шоу.19.00 «Платье моей мечты».

Реалити-шоу.19.30 «Жарайсың».20.00 Бокс. «Астана – Арланс»

(Қазақстан) – «Украинские атаманы» (Украина). Алматыдан тікелей көрсетілім.

22.55 Ауа райы.23.00 «Семейные тайны». Кино.00.30 «Сүйінші».00.55 Ауа райы.01.00 «Əсем əуен «Ел арнада».

Концерт.

9.00 Əнұран, аңдатпа. 9.05 «Қылқалам».9.25 «Өркениет». 10.05 «Манхэттендегі жұмбақ

өлім». Кино.11.50 «Сурет-ғұмыр».11.55 «Ғасырлар пернесі». 12.25 «Қазақтың қолөнері».12.35 «Таутұлға». 13.00 «Жас нояндар».

Телехикая.13.50 «Сегіз қырлы».14.40 «Құмсағат». 14.45 «Таңғажайып табиғат».

Деректі хикая. 15.10 «Ғажайып Қазақстаным».

Сара Тыныштығұлованың шығармашылығына 50 жыл.

16.00 «Сүйкімді Доррит». Телехикая.

17.00 «Қазақтың қолөнері».17.10 «Жетісаз». 17.30 «Əлі есімде». 18.00 «Шаңырақ». 18.20 «Қазақтың қолөнері». 18.30 «Таңғажайып табиғат».

Деректі хикая. 19.00 «Жас нояндар».

Телехикая. 19.50 «Қазақтың қолөнері».20.00 «Иман айнасы».20.25 Телеафиша.20.30 «Қазақ даласының

құпиялары». Сауран. Деректі топтама.

20.55 «Ақсарай». 22.15 «Үлкен балық». Кино.23.55 «Мəдениет» концерт

залынан.01.00 Аңдатпа, əнұран.

Жексенбі, 20 қаңтар

7.00 «Саяхатшы Дара». Мультхикая.

7.25 «Кайлəн». Мультхикая.7.55 «Алдар көсенің басынан

кешкен хикаялары». Мультфильм.

8.05 «Келін». Телехикая.10.00 «Ас мəзірі».10.30 «Толағай». 11.20 «Ақсауыт».11.55 «Сыр-сұхбат».12.30 «Көкпар». Ұлттық ойын.13.15 «Жыр аққуы». Марфуға

Айтқожина.13.45 «Туған елдің түтіні».

Телехикая.15.20 «Ассалаумағалейкум,

Астана!». Ақын Маралтай Райымбекұлының жыр кеші.

16.25 «Жүзден жүйрік». 17.00 «Алтын таға». Халықтық

лотерея. 17.30 «Ғажайыпстанға саяхат».

Мультфильм.17.40 «Дениз». Телехикая. 19.20 «Тек əн ғана...». Мақпал

Жүнісованың əн кеші. 2-бөлім.

20.30 «Апта.kz».21.35 Кəсіби бокс. Əлем

чемпионы атағы үшін жекпе-жек. Геннадий Головкин (Қазақстан) – Габриэль Росадо (АҚШ).

00.35 «Билік иелері». Кино.02.40 Аңдатпа, əнұран.

7.00 «Ерекше күн». Кино.8.05 «Қожалық мырзаның

академиясы». Балаларға базарлық.

9.15 «Бірлігіміз жарасқан!». Ұлт ынтымағы.

10.00 «Айбын». 10.30 «Топжарған».11.00 «Футбол жанкүйерлері».

Деректі сериал.11.40 «Ас-арқау».12.00 Əскери іс. 12.30 «Любовь должна была

случиться». Кино. 15.30 Тікелей эфирде – ТВ Бинго. 16.30 «Хабар stars». Музыкалық

бағдарлама.17.20 «Əзіл-кеш». 18.30 «Аймақтар аламаны». 20.00 «Жеті күн».21.00 «Жеті күн».22.00 «Бюро расследований». 22.30 «Ларго Винч: заговор в

Бирме». Кино. 00.30 «Аяушылық болмайды».

Кино. 02.00-03.00

«Классика мен танго». Концерт.

9.00 «Маша и Медведь». Мультфильм.

9.15 Ауа райы.9.20 «Бакуган: Жанкешті

жауынгерлер». Мультсериал.

10.45 Ауа райы.10.50 «Жанама əсер». 11.10 «FreshmanЫ». 11.30 «Н20 жəй ғана су қос».

Жастар телехикаясы.13.00 «ХХІ ғасыр көшбасшысы».13.50 «Суперпапа». Реалити-шоу. 14.30 «Маша и Медведь».

Мультсериал..15.00 «Жаным». Телехикая.16.00 «Бəрі есімде». Тамара

Асармен бірге. 16.40 «Лос Анджелестің дау-

дамайлары». Деректі сериал..

17.00 «Мадлен». Кино.18.30 Атхамбек Юлдашевтың

концерті.19.30 «Əзіл-Tubе» бағдарламасы.20.00 «Мүмкін емес…».21.00 «Пусть ангелы хранят».

Телехикая.22.30 «Короли игры». Кино. 23.20 Ауа райы.23.25 «Үшеуге арналған ойын».

Кино.01.00 Ауа райы.

9.00 Əнұран, аңдатпа. 9.05 «Мирас». 9.20 «Ханзада мен қайыршы».

Кино. 9.50 «Ақыл мен сезім». Кино.12.00 «Əлі есімде».12.30 Мəдениет жаңалықтары.12.50 «Əн-айтыс». 13.30 «Алдар көсенің басынан

кешкен таңғажайып оқиғалары». Мультфильм.

13.40 «Атақты жазушылар». Деректі фильм.

14.40 «Даниэль Деронда». Кино.15.30 «Саз толғау».16.20 «Ханзада мен қайыршы».

Кино.16.50 «Қазақтың қолөнері».17.00 «Кен Фоллетпен өткен

ғасырға саяхат». Деректі хикая.

17.45 «Дала даусы».18.00 Мəдениет жаңалықтары.18.20 «Қазақтың қолөнері». 18.30 «Сағындырған əндер-ай».

Ретроконцерт.19.00 «Өркениет».19.40 «Даниэль Деронда». Кино.20.30 «Сол жылдар...».21.10 «Мона Лизаның

жымиысы». Кино. 23.10 «Сурет-ғұмыр».23.15 Концерт.23.45 «Қазақтың қолөнері».23.55 «Атақты жазушылар».

Деректі фильм.01.00 Аңдатпа, əнұран.

Дґѕгеленген дїние їйіѕіздеСенбі, 19 қаңтар

7.00 «Саяхатшы Дара». Мультхикая.

7.25 «Кайлəн». Мультхикая.7.55 «Алдар көсенің басынан

кешкен хикаялары». Мультфильм.

8.00 «Келін». Телехикая.10.00 «Жиһанкез». 10.30 «Шаркбой мен Лаваның

бастан кешкендері». Кино.12.00 «Түлкі жəне тасбақа»,

«Аңқау қасқыр». Мультфильмдер.

12.20 «Телқоңыр».13.05 «Қазақтың қолөнері». 13.15 «Алаш алыптары».

Деректі фильм.13.50 «Туған елдің түтіні».

Телехикая.15.325 «Ас мəзірі».15.55 «Дауа». Телеемхана.16.25 «Жүзден жүйрік».17.00 Жаңалықтар.17.20 «Қылмыс пен жаза».17.40 «Дениз». Телехикая.19.20 «Жан жылуы».19.40 «Жарқын бейне».20.05 «Арнайы репортаж». 20.30 Жаңалықтар. 21.05 «Тек əн ғана...». Мақпал

Жүнісованың əн кеші. 1-бөлім.

22.25 «Жайдарман».22.55 Жаңалықтар.23.30 «Ақыл мен сезім». Кино.01.50 «Алаш алыптары».

Деректі фильм.02.20 «Дениз». Телехикая.04.00 Аңдатпа, əнұран.

7.00 «Орман хикаясы». Кино.8.20 «Қожалық мырзаның

академиясы». Балаларға базарлық.

9.55 «Балаларға өмір сыйлаңыз».

10.00 Жаңалықтар. 10.10 Деректі фильм.10.30 «Ұлт саулығы».

Денсаулық бағдарламасы.11.00 Жаңалықтар. 11.10 «Ас мəзірі». 11.40 «Азық-түлік мəселесі».12.10 «Контуры на карте».12.30 «Алдар көсе». Телехикая.13.00 Жаңалықтар. 13.10 «Астаналық жаңа жыл

балы – Столичный новогодний бал-2013».

14.00 Жаңалықтар. 14.10 «Астаналық жаңа жыл

балы – Столичный новогодний бал-2013».

15.30 «Аймақтар аламаны».17.00 Жаңалықтар. 17.15 «Бармысың, бауырым?». 18.00 Жаңалықтар. 18.15 «Қылықты əйел». Кино.20.00 Жаңалықтар. 20.30 «Аймақтар аламаны».

Күнделік. 21.00 Жаңалықтар. 21.30 «Хабар stars». Музыкалық

бағдарлама. 22.20 «Ларго Винч: начало».

Кино.00.00 Жаңалықтар.00.30 Жаңалықтар.01.00 «Алтын Феникс

операциясы». Кино.02.35-04.00

«Ұзатылмаған кемпірлер». Спектакль.

9.00 «Маша и Медведь». Мультсериал.

9.25 Ауа райы.9.30 «Бакуган: Жанкешті

жауынгерлер». Мультсериал.

9.55 Ауа райы.10.00 «Сенім.Білім.kz». 10.20 «Адамзаттың ұлы жетіс-

тіктері». Деректі сериал.10.50 «Суперпапа». Реалити-шоу. 11.30 «Н20 жəй ғана су қос».

Жастар телехикаясы.13.00 «ХХІ ғасыр

көшбасшысы».13.40 Концерт.15.00 «Жаным». Телехикая.16.00 «Жасырмай». 16.55 Баскетбол. «Астана»

(Қазақстан) – «Красные Крылья» (Ресей).

19.00 «Əсем əуен «Ел арнада». Концерт.

19.50 «Бағдаршам».20.30 «Что наша жизнь...». 21.00 «Пусть ангелы хранят».

Телехикая. 22.30 «Короли игры». Кино.23.20 Ауа райы.23.25 «Мəңгі өмір сүргің

келсе». Кино.01.10 Ауа райы.

9.00 Əнұран, аңдатпа. 9.05 «Мирас». 9.20 «Ханзада мен қайыршы».

Кино. 9.50 «Сурет-ғұмыр». 9.55 «Үлкен балық». Кино.11.35 «Иман айнасы». 12.00 «Неслучайные встречи». 12.30 Мəдениет жаңалықтары. 12.50 «Əн-айтыс».13.30 «Алдар көсенің басынан

кешкен таңғажайып оқиғалары». Мультфильм.

13.40 «Атақты жазушылар». Деректі фильм.

14.40 «Тильда – нағыз дос». Кино.15.40 «Дала-думан».16.30 «Ханзада мен қайыршы».

Кино.17.00 «Кен Фоллетпен өткен ғасырға

саяхат». Деректі хикая. 17.45 «Дала даусы».18.00 Мəдениет жаңалықтары.18.20 «Қазақтың қолөнері».18.30 «Сағындырған əндер-ай».

Ретроконцерт.19.00 «Алтын көмбе». 19.30 «Тильда – нағыз дос». Кино.20.30 «Жүздесу».21.20 «Ақыл мен сезім». Кино. 23.35 «Музыка əлемінде».23.55 «Атақты жазушылар».

Деректі фильм.01.00 Аңдатпа, əнұран.

11 қаңтар 2013 жылwww.egemen.kz10 www.egemen.kz10

Газет мына қалалардағы:010008, Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС,050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС,110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС,030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Мистоль» ЖШС,160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ,080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС,040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы,070002, Өскемен қ., Космическая к-сі, 6/3, «Шығыс ақпарат» КМКбаспаханаларында басылып шықты.

Меншік иесі:“Егемен Қазақстан”

республикалық газеті”акционерлік қоғамы

ПрезидентСауытбек АБДРАХМАНОВ

Вице-президент – бас редакторЖанболат АУПБАЕВ

Вице-президентЕркін ҚЫДЫР

МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А.

АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 273-73-80.БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru , egemenkz@maіl.kzАлматыда: факс (727) – 273-73-80, электронды пошта – egemalm@host.kz

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР:Астана – (717-2) 37-61-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – (713-2) 56-01-75;Талдықорған – 8 (728) 27-05-70;Атырау – (712-2) 32-94-07;

Көкшетау – (716-2) 25-76-91;Қарағанды – (721-2) 43-94-72;Қостанай – (714-2) 39-12-15;Қызылорда – (724-2) 27-00-85Орал – (711-2) 28-80-35;Өскемен – (723-2) 25-28-41;

Павлодар – (718-2) 57-18-09;Семей – (722-2) 52-26-86;Тараз – (726-2) 43-37-33;Шымкент – 8 (701) 404-36-29;Петропавл – (715-2) 50-72-50.

ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-73-97, gulnurekkz@mail.ru

материалдың жариялану ақысы төленген. “Егемен Қазақстанда” жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды.А

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы

5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне

ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009

Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы200 601 дана.

Нөмірдің кезекші редакторы

Айгүл СЕЙІЛОВА.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. “Егемен Қазақстан” республикалық газеті” АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 5 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. Тапсырыс 8921Газет Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС-те басылды, тел. 93-98-25. Тапсырыс №146 ek

Спорт

Жағымды жаңалық

Бақберген АМАЛБЕК, «Егемен Қазақстан».

Бурабай аймағындағы Кіндікқарағай ауылының молдасы Мəткен-Иман Мұхаммедтің қызы Ғазиза 1920 жылы туған. Ал, 1919 жылы Балуан Шолақтың қайтыс болғаны белгілі. Дүйім жұрт Балуан əнімен, келісті сəнімен, халықтық жанымен тербелетін. Кең қолтық Бурабай, Қотырдың көлі, Тастыөзек, Бұланды, Көкшетау, Қызылжар өңірін дүбірлетіп жүретін серінің Кіндікқарағайға да атбасын бұрып, Мəткен шаңырағының шаттығын тасытқаны бар. Тағдырдың жазуы десеңші, Ұлы Отан соғысының орта кезінде көңіл жарастырып, батыр əулетінің болашағын тербету нəсіп етіпті.

Жұпыны ғана үйді Балуан Шолақ рухының қуатты лебі көтеріп тұрғандай. Мəткен молданың ерке қызы сілкініс үстінде. Бала күннен Арқаны былай қойып, жалпақ қазаққа молынан тараған ақын тəлімімен тəрбиеленген Ғазиза өз мойнына түскен салмақтың жүгін енді сезінгендей. Ауыр жылдар еді. Соғыс зардаптары. Ел еңсесін тіктей қоймаған. Құдайбергенінің етегінен ұстап талай жердің дəмін татты, кəсіп талғамай тер төкті. Қой бақты, сиыр қайырды, кірпіш құйып үй салды, қара жұмыстың бəрін көрді. «Еңбекте үздік шыққаны үшін» медалімен марапатталды. «Əкесінің аузынан түсіп қалғандай» жарымен 36 жыл əй-шəйсіз күн кешіп, 14 құрсақ көтерді. Ел-жұртқа есігі ашық, ағайын-туысқа сыйлы, дастарқаны жиылмаушы еді дейді бүгінгілер. Үйдің де, түздің де тіршілігін тең ұстады дегеніңіз осы болса керек.

Орман қойнауындағы Тастыөзектегі Шола қов-тардың үлкен шаңырағы Балуан бабамыздың де-рек қоймасы деуге келетіндей. Оның «Желдірме», «Аңшылы-айырық», «Көкшетау», «Кенже қоңыр», «Қос алқа», «Балуан Шолақ», «Ғалия», тағы басқа əндерінің көшірмелері мен пластинкалары, кейбір жəдігерлері ұқыптап сақталған. Танымал музыка зерттеушісі А.Затаевичтің «Қазақ халқының 1000 əні», «Қазақтың 500 əн мен күйі» кітаптары құрмет тұғырында тұр.

Ауыл-аймақтың той-думаны, дұға-жоралғылары Ғазиза əжейсіз өтпейтін. Жады мықты қарияның алдынан талай ғалым, тарихшылардың, өнертанушылардың, ақын-жазушылардың көңіл тоғайтып шыққанын көргенбіз. Əсіресе, «Ұлы Дала» қозғалысы төрағасының бірінші орынбасары Марат Нəбиевті қатты құрметтейтін. Ғазиза əже батасын алған белгілі кəсіпкердің қозғау салуымен Балуан Шолақ қорымына ескерткіш тас қойылған. Сонда ғазиз ана тəубе сөзін айтып, тебірене сөйлеген. Одан кейін Жамбыл облысының бұрынғы əкімі Бөрібай

Жексенбин бастап келіп, баба бейітіне 16 метрлік мемориалдық ескерткіш орнатылғанда Ғазиза анамыздың бойына қанат бітіп, зыр жүгіре қызмет еткенін көрдім. Сол тойда еліміздің ардақты аза-маттары Өмірбек Байгелди, Оралбай Əбдікəрімов, Ақселеу Сейдімбеков, Арғынбай Бекбосынның тебіреністі сөздеріне құлақ қандырғанбыз. Дəл осындай, дəлірегі 20 метрлік ескерткіш Жамбыл облысының Шу қаласында да бой көтерді. Салтанатқа Ғазиза анамыз арнайы қатысып, мерекелік медаль тағып қайтты.

Мұндай кісі əсте қара жаяу болмайды. Əкесі Мəткен оқыған-тоқығаны мол ірі молда, кең жауырын балуан болғанын жазушы Естай Мырзахметовтің кітаптарынан білеміз. Анасы Ұмсынай 17 бала тəрбиелеп өсірген ғазиз жан еді. Ғазиза анамыздың біз көрген інілерінен Құрбан колхозда есепші, Ғани отыз жылдай мектеп ди-ректоры, Қадыр Жезқазғанның Қарсақпай за-уытында директор қызметін атқарды. Сіңлілері Нəсипа мен Қазина республика оқу ісінің үздіктері. Бұл да дүние тұтқасынан тəлім тарқатар ойға жетелейді.

– Əкеміз қайтыс болғанда Манат, Əйбат, Хайролла, мен ес біліп қалғанымызбен, Асыл, Хамидолла, Есенбай əлі кішкентай еді,–дейді бізбен əңгімесінде Макин қаласының əкімі Шайдолла Шолақов. – Анамыз үкіметтің бер-ген 4 рубль жəрдемақысымен бəрімізді жеткізді. Қажырлылығының арқасында мен Алматы физкультура институтын, Асыл Қарағанды кооперативтік институтын, Есенбай Целиноград машина жасау техникумының күндізгі бөлімін бітірді. Əйбатымыз қажы, коттедж үй сатып алып, өз балаларымен бірге жетімдер үйінің алты бала-сын асырап отыр. Бұл апамыз туралы «Қазақстан əйелдері» журналы жазып, «Қазақ күнтізбесіне» енгізілгені бар. Бəріміз ел қатарлы жұмыс істеп, анамызды қуантқандаймыз. Ол кісінің 24 немересі, 38 шөбересі бар.

Əттең... Осының бəрін өткен шақпен айтуға мəжбүрміз. Ғазиза Шолақкеліні өткен айдың 3 желтоқсанында, 93 жасқа қараған шағында дүние салды. Міне, қырқы да болып қалыпты... Мəңгілік ғұмыр ұғымының мағынасы терең. Пəниге кел-ген пенденің діт қойған тірек-тілегі де осыған сай болуында. Ғазиза анамыздың мағыналы ғұмыры жалғаса береді.

Ақмола облысы,Бұланды ауданы.

Дастан КЕНЖАЛИН,«Егемен Қазақстан».

Бұл турнир бұрын ТМД жəне Балтық жағалауы елдерінің чемпи-ондары арасында өткізілетін. Енді ол жастар құрама командаларының арасында өткізіліп, оған Кавказ елдерінен басқаларының бəрі қатысуды дəстүрге айналдырып келеді. Биылғы бəсекенің жеребесі желтоқсан айында тартылып, соның нəтижесінде Қазақстан жастар құрамасының Ресей, Өзбекстан жəне Қырғызстан командалары-мен «В» тобына түскенін білеміз. Ал «А» тобына түскен Беларусь Латвия, Тəжікстан жəне Эстониямен ойнаса, «С» тобында Украина, Литва, Молдова мен Түркіменстан командалары кездесетін болып шешілді. Біздің алғашқы ойыны-мыз 18 қаңтар күні Қырғызстанға қарсы өтсе, 20 қаңтарда Өзбекстан, ал келесі күні алаң иелері Ресей құрамасымен кездесетін боламыз. Осы топтық ойындарда 1-2 орын

алған екі команда жəне жақсы нəтиже көрсеткен үшінші құрама плей-офф кезеңіне шығады.

Қазір Беларусь маманы Сергей Боровский жаттықтыратын 21 жасқа дейінгі Қазақстан құрамасы Астанада жаттығу жұмыстарын жүргізуде. Олар 15 қаңтарға дейін осында болып, екі жолдастық кезде-су өткізеді. Команданың 12 қаңтар күні Теміртаудың «Болат» жəне 14 қаңтарда «Астана-1964» клубымен кездесулері жоспарланып отыр. Қазақстан футбол федерациясының хабарлауынша, «Достастық кубогы-на» іріктеу үшін аға жаттықтырушы мына ойыншыларды шақырған екен. Қақпашылар: Сергей Ткачук («Шахтер», Қарағанды), Станислав Павлов («Ақтөбе»); Қорғаушылар: Абзал Бейсебеков («Астана»), Бақдəулет Қожабаев («Ордабасы», Шымкент), Саят Сариев («Жетісу», Талдықорған), Мақсат Əмірханов («Тараз»), Евгений Левин («Ор-да басы», Шымкент) , Сергей Григорьев («Оқжетпес», Көкшетау);

Жартылай қорғаушылар: Исламбек Қуат («Астана»), Бауыржан Ис лам-хан («Тараз»), Бауыржан Байтана («Тараз»), Шерхан Бауыржан («Тараз»), Əлібек Аяғанов («Ертіс», Павлодар), Азамат Жақсыбаев («Ақ бұлақ», Талғар), Игорь Пикалкин («Шахтер», Қарағанды), Александр Ульшин («Оқжетпес», Көкшетау), Илья Калинин («Қайрат», Алматы); Шабуылшылар: Қуаныш Бегалин («Екібастұз»), Роман Мұртазаев («Шахтер», Қарағанды), Станислав Лунин («Шахтер», Қарағанды).

«Достастық кубогы» өтетін Санкт-Петербург қаласында дəстүрлі Гранаткин турнирі де өтуде. Онда турнирдің алғашқы ой-ынын Иран командасымен өткізіп, 1:2 есебімен жеңілген Қазақстанның тағы бір жас тар құрамасы 8 қаңтарда тағы да жеңіліске ұшырады. Бұл жолы олар Финляндиядан 0:1 есебімен ұтылды. Одан кейін Түркиядан 1:3 есебімен жеңілді.

Міне, жастарымыз Ресейде осы-лай ойнап жатқанда алдыңғы күні өзіміздің Қарағандыдан біз-ге бір жақсы хабар келіп жетті. Қарағандылық 11 жасар Қазыбек Тұяқов ес імді ойын баласы

Мадридтің «Реал» командасына сынақ ретінде жаттығуға шақырту алыпты. 6 жасынан футболмен айналысып келе жатқан Қазыбек қазір «Шахтердің» балалар ко-мандасында жаттығады екен. Біз енді болашағынан үміт күттіретін Қазыбекке күні кеше ғана төртінші рет «Алтын доптың» иегері атанған аргентиналық футболшы, Испанияның «Барселона» клубында ойнайтын Леонель Мессидің жолын берсе деп тілейміз.

Қазақ футболына қатысты жақсы жаңалықты айтсақ, жақында Түркия футбол федерациясы түркі елдерінің фут болшыларының құқығын өз ойын шыларымен теңестірді. Ен ді бұдан былай Қазақстан мен Əзербайжаннан келген теңбіл доп ше берлері Түркия чемпионатының бі рінші лига командасына ауысса леги-онер болып саналмайды. Оларға алаңға шығуға еш шектеу (лимит) қойылмайды. Қазір бұл елде үш бірдей қазақстандық футболшы ой-нап жүр. «Ризеспор» командасында Давид Лория мен Самат Сымақов, «Самсунспор» клубында Марк Гурман ойнайды.

Биыл Қостанайда қар қалың түсті. Содан да шаңғы спортын жанына серік еткендер де, демалыс сайын оны қызықтайтындар да жеткілікті. Жақында Қостанайдың іргесіндегі Тобыл өзенінің жағасындағы шаңғы сүрлеуіне аудан, қала əкімдері шықты. Бұл жарыс мемлекеттік қызметкерлер арасындағы қысқы спарта-киада шеңберінде өтті.

Шаѕыраќ шыраќшысы

Жарыс деп осыны айт!

«Достастыќ кубогы» шаќырады

Бұл кісінің есімі көпке танымал еді. Мəселе Ғазиза Мəткенқызының əйгілі Балуан Шолақ Нұрмағамбет Баймырзаұлының кіші келіні болғандығында ғана емес. Ғазиза анамыздың халық мəдениетінің өркеш төбесіндей ерен тұлғаға есті келін бола білгендігінде десек, жан дүниесі мен табиғат келісімі барынша айқындала түседі.

Нəзира ЖƏРІМБЕТОВА,«Егемен Қазақстан».

Əкімдер шеруінің ұзақтығы бар болғаны бір шақырым ғана болды. Осының өзі олардың ширақтығына, спортпен дос-тығының қай дəрежеде еке-ніне сын болғандай. Таран ау данының əкімі Бақберген Өтеулин мəреге алдына қара салмай бірінші болып жетті. Екінші Ұзынкөл ауданының əкімі Төлеген Тəшмағанбетов, үшінші Науырзым ауданының əкімі Амантай Балғарин, ал об-лыс əкімі Нұралы Сəдуақасов мəре сызығын төртінші болып қиды.

Ш а ң ғ ы ж а р ы с ы т е к

спорт тық шара емес, үнемі ат үстінде жүретін немесе каби-нетте жұмыстан бас алмайтын жəне жауапкершілігі жоғары қызметтегі əкімдер үшін тама-ша демалыс та болды.

– Мəреге «шаңғышылардың» бар лығы да жетті. Бүгінгі жа-рыс та жеңген, жеңілгендер жоқ. Біздің барлығымыз да спорт-тағы сияқты бір командамыз. Əңгіме осында, – деді жарыс соңында облыс əкімі Нұралы Сə дуақасов.

Жалпы, осы спартакиадаға барлығы 600 мемлекеттік қыз-мет ші қатысты. Олар спорт-тың өзге түрлерінен де күш сы насты.

ҚОСТАНАЙ.

Суретті түсірген Ерлан ОМАРОВ.

Фотоэтюд

Жақында Ресейдің Санкт-Петербург қаласында футбол-дан кезекті «Достастық кубогы» халықаралық турнирі өтеді.

Нұрбол ƏЛДІБАЕВ,«Егемен Қазақстан».

Алматы облысының орталығы Тал-дықорғанда халықтың сұранысына орай сүт, қаймақ, ірімшік, айран, қа-тық, йогурт сынды сүт өнімдерінің 50-ден астам түрі шығарылатын бол-ды. Қолда бар мүмкіндікті ұқсата біл-ген жетісулықтардың бұл игілікті ісі негізінен еліміздегі кəсіпорындар ара-сындағы адал бəсекелестікті дамытуға өз септігін тигізеді. Өйткені, кез келген саланың алға басып, қарқынды даму-ына іскерлік пен бəсеке өзіндік əсерін тигізетіні бар емес пе?!

Халықаралық стандарттарға сай жобаланған жаңа нысанның жалпы құны 808,9 миллион теңге. Зауытты қалпына келтіру жұмыстары кезінде 63 адамды жұмыспен қамтыған нысанда алдағы уақытта 90 адам тұрақты жұмыс істейтін болады.

Зауыттың салтанатты ашылуына Алматы облысы əкімінің орынбасары Тынышбай Досымбеков, Талдықорған қаласының əкімі Ермек Алпысов жəне ауыл шаруашылығы, өндіріс саласының мамандары қатысты.

Алматы облысы.

Жаѕа сїт зауыты

Зерде