11=11=ww• · geruzak agertuz. airearen konpostztoa garaierarekiko irudi baten bidez irudtka...
TRANSCRIPT
11=11=ww• unibedsitatea
UDAKO VII. EUSKAL UNIBERTSITATEA
IRUINEA 1979
AIREAREN POLUZIOAREN ASPEKTU-KIMIXO FISIKOAK
Lejoako Zientsi Fakultateko Kimika taldea:
Miren Bego Aboitiz
•Xabier Goenaga
Jazinto Iturbe
M. Itziar Urretma
-1-
AIREAREN .POLUZIOAREN ASPEKTU KIMIKO-FISIKOAK
SARRERA 2
AIREAREN POLUZIOA 3
XARBONO DIOXIDOA • 20
KARBONO MONOXIDOA 27
NITROGENO OXIDOAK. SMOG FOTOKIMIKOA 47
SUFREAREN KONPOSATUAK 71
PARTIKULAK (AEROSOLAK) 92
BESTE POLUITZAILE TXIKIAK 125
BIBLIOGRAFIA 132
-2-
SARRERA
VI. Udako Euskal Unibertsitatean Kontaminazioari buruz
lan bat egitea interesgarria izango zela pentstatu genuen.
Ez-jakintasunaren kausaz eta efektibitatearen kausaz, urari
eta aireari mugatzea erabaki genuen, hura Donostiakoek egite-
ko eta hau Lejoan inguruan daudenak egieko.
Taldearen konposizioaren kausaz, Poluzioaren aspektu
konkretu eta industrialak baino -oso garrantzitsuak eta mu-
gaezinak, bestalde-, airearen poluzioaren aspektu fisiko-
kimikoak aztertzea pentsatu genuen. Ikuspuntu lionek ematen
dio itxura teoriko eta pixka bat aspergarri lan honi, datu
konkretuak eta problema konkretuak erresolbitzea esperatzen
duenari batez ere.
Urtean zehar informazioa bilatu ondoren, lan hau buru-
tu dugu, eta orain [rakurlearen e.skuetan geratzen da, honek
kr[tika egin diezaion eta hurrengo batetan beste hobe baten
egiterakoan parte har dezan.
Lejoako Fakultateko
KMIKA taldea
-3-
AIREAREN POLUZIOA
AIRE EZ-POLUITUA: Aire garbia. Airearen konposizioa. Atmosfera
AIREAREN POLUITZAILEAK
Zer da poluitzaile bat
Poluitzaileak
Neurketak egiteko bideak
Poluitzaileen jatorria naturala
artifiziala
Poluitzaileen egoera- denbora atmoaferan
Poluitzaileen distribuzioa geografikoa
denborala
POLUZIOAREN ONDORIOAK
Materialetan
landaretan
Animalietan eta pertsonetan
Meter.eologia
-4-
AIRE EZ-POLUITUA. AIRE GARBIA. ATMOSFERA
Atmosfera, edonon aurki daitekeen arren, aztergai be-
zala ez du ukan garrantzi handirik, bertan gertatzen diren
aldakuntzak nabari arte. Hain zuzen, aldakuntzak ez dira na-
bari izan, zeren aldakuntzaren magnitudea oso txikia da at-
mosferarekiko. Baina bai Naturan gertatzen diren fenomeno
batzuren kausaz, eta bai gizonaren eraginaren kausaz, alda-
kuntzak asko handitu dira, eta toki konkretu batzutan leku-
tu egin dira. Horrela, hedapenez txikiak diren baina ekono-
mikoki lehen mailako diren enplazamendu zenbaitek -hiriak,
zentru industrialak- atmosfera desberdinen sortzaile dira,
eta inguruarekin berdintzeko prozesuak nahiko ez direnez,
giro berriak sortu dira, giro nolabait artifizialak. Hau da,
hitz gutxitan, aire garbia-aire zikina bikotearen sorrera.
Beraz, aire garbitzat, aire ez-poluitutzat, giro arti-
fizial horretatik urrun dagoen airea hartzen da, aire honek
ez baititu giro artifiziala definitzen duten karakteristikak:
hautsa, kea, itogarritasuna,... (soberakinez), edo eta aire
kondizionatu batek duen asepsia eta desegokitasuna (faltaz).
-5-
Zer da, orduan, alre garbia ? Aire garbia entelekia
bat da, errealitate gabeko zerbait, zeren munduko edozein to-
kttare, gehiago edo gutxiago, artifizialitate zerbait heldu
baita, konposizioa lekutik lekura aldatuz. Hala ere, leku as-
kotako muestrak hartuz, eta konposizioan parte hartzen duten
osaga-t. aldakorrak kontutan hartu ezik, aire lehorraren kon-
posizioa, itsas mailan (2.1) taulan ematen da:
2.1 taula
Atre lehorraren konposizioa itsas mailan
GASA KONPC$SIZIOA, ppm-tan.
Nttrogeno (N 2 ) 780840
Oxigeno (0 2 ). 209460
Argon (Ar) 9340
Karbono dioxtdo (CO 2 )... 315
Neon (N'e) 18
Helto (He) 5,2
Metano (CH 4 ) 1,0-1,5
Krtpton (Kr) 1,1
Nttroso oxtdoa (N20) 0,5
Htdrogeno (H 2 ) 0,5
Xenon (Xe) 0,08
-6-
Airetan, gas horietaz gain, beste konposatu batzu
aurkitzen dira proportzio aldagarrietan; konposatu hau-.
etartk garrantzitsuenak bi dira (ikus 2.2 taula)
2.2 Taula
Alretan, ttsas mailan, konposizio aldakorretan dauden
substantzia garrantzitsuenak
GASA
KONPOSIZIO-TARTEA
Lurruna (H20)
0 - 30000 ppm
Ozono (03
)
0 - 0,07
tRusten denez, lurrunak garrantzi handia dauka aire gar-
htaren konposiztoa erabakitzeko. Horregatik, aire hezearen
konposiztoa aire 1ehorretik zerbait aldatzen da, nahiz eta
osagar nagustak gutxi gorabehera berdin manteni.
Konpostzio guztiak itsas-mailan daude. Zenbat eta garat-
eea handituz Joan, konposiztoa aldatu egtten da, atmosferaren
geruzak agertuz. Airearen konpostztoa garaierarekiko irudi
baten bidez irudtka genezake (ikus 2.1 irudia).
140
120
l oo
4o
-7-
101
lo°
106 104 101. fOlt 1014 10* 1011
KoN TMATTRA"Ì to A (at,t-)
2.4 ILANA
Ckusten denez, at'rearen konposiztoa asko aldatzen da
garaNrarektko. Zenbat eta gdrago igon, espezie desberdinak
agertzen dtra, eta beste batzu, aldfz, desagertzen doaz.
Beharrezko da, beraz, atrearen aldakuntza kontutan hartzea
garaterarektko. Horretarako atrearen konposfzfoa baino
tenperatura kontutan edukiz, atmosfera zenbalt geruzetan
banatzen da, 2.2 irudian tkus daftekeenez.
110
160
440
120
400
10
‘,0
20
0
TEKKOS Fe(ZA
mES0PAUSA
E50£ FERA
CSTRAToPilosA
0 ESTRATosFetzAOrvO
-4 RO Po PAuSATRoPos rE RA
2oo 2:41 3oo
roo Coo
TENPERATURA eic)
2 2 I f.4.)DIA
-9-
Atmosferaren geruzek eta beraten karakteristika pro-
pioek -tenperatura eta konposizioa-, airean gertatzen diren
fenomenoen aldagarritasun batzu azaltzen dute. Honela, at-
mosferako zenbait fenomeno sollik geruza konkretu batzutan
gertatzen dira. Hemendik dator troposferaren garrantzia. Tro-
posfera da atmosferako erreakzio kimiko eta fotokimiko gehien
gertatzen diren tokia, eta bizitza arrunta gertatzen den
tokia ere.
Atmosferari buruz zenbait datu
Dentsitatea: itsas mailan, 1,3 . 109 ligr/m 3
20 km-tara, 9,1 . 10 7"
200 km-tara, 0,3
600 km-tara, 10-9
1000 km-tara, 10-5
Atmosferaren masa erdia lehendabiziko 5 km-tan
blitzen da.
Tenperatura gas oso diluitu batetan, loien, atomoen
eta molekulen abiadura bezala uler daiteke.
-10-
AIREAREN POLUITZAILEAK
Aire garbia eta atmosferaren gorabehera nagusienak
ikusirik, aire poluitua deskriba dezagun. Poluitzaile at-
mosferikoak airean manteni daitezkeen substantziak dira
eta, ugarf direnez, oso zaila da klasifikazio zehatz bat
egitea. Hala ere, bi taldetan bana ditzakegu:
Poluitzaile_primarioak, hots, zuzenean emisio-
iturrietatik ateratzen di-
renak.
Poluitzaile sekundarioak, hots, poluitzaile prima-
rioen eta atmosferaren osa-
gairen arteko erreakzioek
sortzen dituztenak
Poluitzaile primarioen estudioa egiteko, iturri desber-
dinen analisiak informazio handia ematen du, batez ere kon-
taminatzaileen konposizio kimikoari eta egoera fisikoari bu-
ruz (gas, likido, solido).
Poluitzaile sekundarioen estudioa egiteko atmosferan
eginiko neurketa zuzenetaz baliatu behar gara.
Normalki, airearen poluitzailetzat hartzen diren kon-
posatuak hauk dira:
- Sufrearen konposatuak
- Nitrogenoaren konposatuak
- Karbonoaren oxidoak
- Halogenoen konposatuak
- Partikulak
Konposatu erradioaktiboak
Poluitzalle desberdinen egoera fisikoan eta kimikoan
olnarrituriko klasifikazio hau arrunta da, eta leku gehie-
netan aurkitzen dena da, nahiz eta klasifikazioa ez izan
zehatza (adibidez, partikulek sufrearen eta nitrogenoaren
konposatuak ukan ditzakete). Problema hau gainditzeko, le-
hendab(ztko lav taldeak gas-konposatuei dagozkiela suposatuko
da.
Gas-poluitzaileen iturriak 2.2 taulan ikus ditzakegu
2.2 Taula
MOETA Primario gisan Sekundario iturriak
1.- Sufrearen
konposat.
S0 2' H 2 S S03 H SO3
, 2 4
MSO 4
sufrea du-
ten erregaiei
errekuntza 1
2.- nitrogenoa-
ren konpos.
NO, NH3
NO 2' MNO3 N2+0 2 erreak
zioa tenpera
tura altutan
3. • karbonoaren
oxldoak
CO 2' CO - Errekuntza
4.- karbonoa-
ren beste
1-3 karbono
duten ko4,
aldehidoak
zetonak
Errekuntza
5.- halog, konp MC1,HF - Metalurgla
-12-
Poluitzaile solidoak "partikula izenez denominatu ditu-
gu. Partikulaz, atmosferan egoera solido edo likidoan egon dai-
tekeen edozein substantzia, tamaina mikroskopikoa edo submi-
kroskopikoa duelarik, ulertzen dugu, ur hutsa salbu.
Partikulak era askotakoak izan daitezke, eta era des-
berdinen arauera definizio bereziak agertzen dira:
Hautsa, partikula solidoak gas batetan barreiatuak.
Kea, bapore gainsaturatu baten kondentsazioz sortutako
partikulak.
Lainoak, bapore baten kondentsazioz sortutako tantak
Aerosolak, denen izen orokorra.
Denei buruz, aurrerago hitz egingo dugu.
Airearen poluzio erradioaktiboaz ez gara mintzatuko,
osot)berezia baita.
Poluitzaile sekundario airean eta atmosferan gertatzen
diren erreakzio kimikoen kausaz sortzen direnak dira. Erreak-
zio hauk honelakoak izan daitezke:
1.- Gas-fasean gertatzen diren erreakzio termikoak
2.- Gas'fasean gertatzen diren erreakzio fotokimikoak
3.- Liktdo tantetan, fase liktdoan gertatzen diren erreak-
zio termikoak.
Erreakzio termikoak erreaktiboen txokez gertatzen dira.
(hots, erreakzio fotokimikoak, aldiz, molekula baten exzita-
tloa edo disoziaZioa erakartzen dute, erradiazio konkretu
bat ibsorbatu ondoren. Fase likidotan gertatzen diren erreak-
!ioak, eneralki loien artekoak dira, likidotan dauden subs-
tantziak katallsatzen dutelarik.
Polultzaile sekundario bat bezala ozonoa (03) kontside-
ra daiteke; ozono-iturririk egon ez arren, zenbait atmosfera-
tan dagoen kontzentrazioa nabaria izan daiteke.
Poluitzaileen kontzentrazioa adierazteko bi unitate moe-
ta daude, bata gasekin eta besteae partikulekin. Gasekin,
"parte mllioiko bolumenetan" (ppm, parts per million), era-
bIltzen da, hots, bolumen-frakzioa . 10 6 . Poluitzaile batzu-
ren kontzentrazioa, ppm-tan adierazita oso txikia geratzen
denean, "parte bilioiko" (ppb, parts per billion) erabiltzen
da, hots, bolumen-frakzioa . 10 9( 1 bilioi a mila milioi -
10 9 ).
Partikulekin bigarren unitate-moeta erabiltzen da; uni-
tate honek kontaminatz'ailearen pisua adierazten duelarik.
Expresab;dea, kontaminatzailearen mikrogramoak aireko me-
tro kubikoko ( ugr/m9).
Unitate bien arteko erlazioa hau da ( 25°C-tan eta
1 atm-tan)
ppm . 24500 1 ligr/m 9• 10
-6
Pisu molekular
-14-
Unitate hauk erabIliz, aire garbiaren eta poluituaren ar-
teko di:ferentzia kimikoa berehal4 nabari da, ondoko haulan
ikus daitekeen4 7 (ikus 2.3 taula)
2.3 Taula
Aire garbiaren eta poluituaren arteko desber-
d1ntasuna, konposizioan
OSAGAIAK AIRE GARBIA AIRE POLUITUA
S02
0,001 - 0,01 ppm 0,02 - 2 ppm
CO2
310 - 330 ppm 350 - 700 ppm
CO < 1 ppm 5 - 200 ppm
NOx(NO+NO
21
hidrokarbur.
0,001
1
- 0,01 ppm,
ppm
0,01 - 0,5 ppm
1 - 20 ppm
03
- * 0,5 PPm
partikulak 10 - 20 pgr/m3 70 - 700 pgr/m 3
Ikusten denez, aire garbiaren eta aire poluituaren artean
desberdintasun erlatibo handia dago, nahiz eta poluitzaileen ko-
purua oso txikia izan, absolutuki, atmosferaren osagai nagusie-
kin konparatuz, batez. ere.
Honen kausaz, airearen poluzioa estudiatzeko metodblogia
oso berezra da, bal anali.ta egiteko, bai ondorioak eztabaida-
Atre poluitu baten ondorioak oso bereziak izan daitezke,
dtstrtbuzie eta banapen geografiko-denborala kontutan hartzen
badugu.-
Ez da, noski, berdin, poluzio-iturri bat eremu haizetsu
batetan edo haran, hertsr batetan, ez eta iturri jarrai edo des-
jarrat bat. Polutzaileen desagerpena bakoitzaren zikloaz depen-
dttuko du, hots, airean dagoen denboraz deskonposatu arte edo
beste substantzia batetan bihurtu arte (egoera-denbora). Ho-
rretaz gatn, inguru geografikoaren kausaz erreakzioak bizkortu
edo moteldu egtn daitezke, edo erreakzio paralelo batzu sor
daitezke, kontaminazio sekundarioak-sortuz. Horrela, inguru
geografikoari'lotuta dauden mikroklima bereziak sortzen dira.
Kasurik bereziena poluzio atmosferiko urbanoen bi moeta eza-
gunen sorrera da.
Lehen moeta S02 delakoaz eta partikuletaz nagusl den
atmosfera urbanoa da. Poluitzaileok ikatzetan eta sufretan
aberatsak diren erregaien errekuntza dute iturritzat, eta kli-
ma hotz eta hezea duten hirietan ematen da, energia elektri-
koaren sortzearen eta etxe-berotzearen kausaz. Atmosfera haue-
tan, poluitzsile sekundario bezata, azido sulfurikoa ( H 2 SO 4 )
sortzen da, zeinek, kedarrarekin eta beste partikula batzure-
kin , materialeak eta bizi-organismoak erasoten baititu.
-16-
Bigarren moeta gasolina-motoreen hedapenaren kausaz na-
bari daiteke, eta, hain zuzen, motoreak ugari diren kirietan
da nagusi. Poluzio-moeta honi "smog" deitu izan zaion arren
(smoke, kea; fog, behelaino), ez da ez ke ez laino, baizik eta
erreakzio-katea baten produktu eta erreaktiboen nahaste ko-
rapilotsu baten ondorioa baizik. Erreakzio-katea honetan, eguz-
kitiko izpiek, tenperatura altuek, hezetasun baxuek, eta bes-
te faktore gehiagok parte hartzen dute, hidrokarburo eta oxi-
di nitrikoetatik ozonoa, nitritoak, hidrokarburo oxidatuak
eta beste poluitzaile sekundarioak sortuz.
Poluzioaren ondorioak.
Aire poluitua ez da hirietan soilik gertatzen, nahiz eta
bere efektuak gehiago beraietan sentitu.
Hiriak lurralde baten puntu konkretu eta txikiak dira,
eta hirietan gertatzen diren poluzioaren kausazko fenomenoak
-tenperatura altuagoak, ikusgarritasun ahulagoa, eta abar-,
ez dira kilometro askotara nabari. Gauza berdina gertatzen da
poluzio-sortzaile diren inguruetan, nahiz eta hiriak ez izan,
hala nola giro industrial batetan, edo meatze ugari dagoen lu-
rraldetan.
Honelako eskala txikiko fenomenoek ezaugarri konkretuak
dituzte, eta eguraldian eta atmosferan sortutako eraginek
mikroeskalako metereologia osotzen dute.
Era berean mesoeskalako metereologia lurralde handiagoe-
-17-
tan gertatzen diren fenomenoak eta haien ondorioak estudia-
tzen dituen metereologiaren adarra da, adibidez, itsaso-lurra
artean gertatzen diren lainoak eta haizeak edo ibar-mendien
artean gertatzen direnak.
Makroeskalako metereologian, kontinenete osoetan eta ozea-
noetan hedatzen diren fenomenoak aztertzen dira.
Sailkapen honek ez du ezer fixurik ematen, soilik feno-
meno baten lur-hedadura. Poluzioaren garrantzia mikroeskalan
da nagusi, non ondorioak segundo edo minutu batzutan aprezia
ditzakegu. Aldiz, poluzio-sortzaile diren lurraldeetatik urrun
dauden erregiotan, mesoeskalako edo makroeskalako metereolo-
gia estudiatu behar da, ondorioetaz jabetzeko, eta, askotan,
urteak pasa daitezke ondorio bat agertzeko.
Hedaduraz gain, polutzaileen distribuzioa garaierarekin
kontutan hartu behar da ere. Lurraren geruza limitea - hots,
Lurraren superfizieak atmosferan eragina duen geruza-, 1000
metro ingurutakoa da, eta bertan dispertsioa eta garraioa ger-
tatzen dira; honetaz aparte, geruza honetan airea ezin da
breki higitu, lurrarekiko marruskadura eta korronteak baitira
nagusi. Geruza limiten honen gain -troposfera- atmosfera uni-
formeki banatzen da. Beraz, poluzioaz geruza limite horrek
izugarrizko garrantzia du.
Poluzioak beste ondorio batzu darakartza. Materialeek
-metaleak, pinturak, tindeak, arropak,...- erreakzio degrada-
-18-
tzaileak pairatzen dituzte, erabiltzeko bizitza laburtuz, eta
mantendu-kostoak gehituz. •
Bizi-organismoak ere pairatzen dute poluzioaren kalteak.
Landareak atmosferaren konposizioaren aldakuntzekiko oso sentsi-
bleak dira, eta gehienetan kalterako. Poluitzaileak arnasketan
landareetan sartzen dfra, kasurik txarrenean klorofila suntsituz
eta landarea hil eraziz. Hautsak, landareen horri gainetan de-
positatuz, landarea ito dezake. Normalki, poluzio kaltegarri
baten ondorioak landareen horrietan eta hazkuntza-abiaduran
nabari dira.
Animaliengan,eta batez ere pertsonengan,ondorioan askoz
ere estudiatuagoak daude. CO, CO2'
502' Pb eta beste, kalte-
garritzat hartzen dira, eta beraien atmosferatako Oortzentaia
maila batetara heltzen denean, kalte i jtzulezinak eta heriotza
ere gerta daitezke.
Hain zuzen, eritasun batzuren eta aire-poluzioaren arteko
erlazioa ukaezina da, eta segurtzat zera ematen da:
1.- Aire-poluzioa bronkitisan, asmaneta enfiseman pato-
genoa (eritasun-sortzaile) da.
2.- Arnas-eritasunak dituzten pertsonengan, aire poluituak
morbilitatea eta mortalitatea gehitzen ditu. Beste
erlazio batzu taula honetan ematen dira:
-19-
2.4. TAULA
Eritasunen eta poluzioaren arteko erlazioak
ERITASUNA POLUZIOA ERLAZIOA
Bronkitisa sufrearen edo/ Bronkitisaren kausazko
eta partikulen heriotzak 25%-50%era
kontzentrazio
altua
gutxi daiteke, eskualde-
ko poluitze-maila erre-
duzituz
Birikietako Hirietako polu- Erreketa eta adinaren
kantzerra zio arrunta eraginak kenduz, hirie-
tan 50% biriki-kantzer
gehiago ematen da.
Urdaileko Partikulak eta Partikulen kantitateaz
kantzerra keak erlazionaturik dago ur-
dail-kantzerra
Gaixotasun Hirietako polu- Eritasun kardio-baskula-
kardio-bas- zio arrunta rren kausazko mortalita-
kularrak tea 10%-tik 15%-ra gutxi-
tuko litzateke poluzioa
baserri-gito batetara
jaitsiko balitz.
Problema guzti horik erresolbitzeko baliabide asko dago,
baina ez da lan honen helburua horietaz aritzea.
-20-
KARBONO DIOXIDOA
KARBONO DIOXIDOA
ERREKUNTZATIK DATORREN KARBONO DIOXIDOA
CO 2- REN GEHIKUNTZAZ BESTE ZENBAIT EFEKTU POSIBLE DIRA
-21-
KARBONO DIOXIDOA, -0O2
Erregai fosilen errekuntzak energia-iturri bat ematen du,
baina errekuntza honen kausaz airea kontaminatzen da.
Erregai fosilen artean, gehienak (ikatza, erregai likidoak,
eta abar), ikaztsuak dira izakeran. Erregai hauen erabilera ho-
berena izateko, oxidazioa osoa izan behar da, eta ondorioak
karbono dioxidoa eta ura dira soilik, baina gehienetan, honela
izaten ez denez, karbono dioxidoarektn batera, beste kontaminan-
te zenbait'agertzen dira. Karbono dioxidoa ez da, berez, kon-
taminatzaile bat, eta bere efektuak katitatearen ondorioak dira,
prozesu kimikoen ondorio baino. Adibidez, karbono dioxidoaren
kontzentrazioak zerikusi handia dauka Lurraren oreka energeti-
koan, irradiazio infragorrien absortzio eta emisioan batez ere.
Karbono droxtdoak ez du Lurraren azala hozten permititzen,
zeren .ihrn-luzera handiko irradiazio lurtarra absorbatzen baitu
eta ez baitu espaziora ateratzen uzten. Beraz, Lurra eguzkitiko
energra abso•batzen du, baina Lurrak emititzen duen energiaren
parte bat CO 2 -ak absorbatzen du.
Horregatik atmosferaren CO 2 ,-ren kontzentrazioa handiago-
tzen bada, ondorro bezla Lurreko tenperaturaren altuagotze bat
lortuko da Grafiko baten bltartez, tkus dalteke nola aldatu
-21 bis-
den LUrraren tenperatura azken hirurogei urteetan CO 2 -ren kon-.
tzentrazioarekiko
330
320
310 t_'"
300
2.90
Ifgo
1920
19(lo 196o n- OrEA
Efektu honi "Negutegi" efektua deritzo, eta efektu honega-
tik Lurraren tenperatura gehitzen joango da astiro astiro, eta
denporarekin Poloetako izotz guztiak fundituko lirateke itsas
herri guztiak urgaineztatuz, eta oreka lurtar guztia aldatuz.
Hala eta guztiz ere, beste efektu bat dago honen aurkakoa, eta
hau da, erregai fosilen errekuntzen gahiketaz sortutako ke
eta hauts atmosferikoak ez dute eguzkitiko irradiazio guztia
Lurrera heltzen uzten (difrakzio eta errefrakzio fenomenoaren
bitartez). Horregatik Lurraren tenperatura baxatzen da. Bi
efektu honetatik, zeinek dominatuko du denporarekin ?
Karbono dioxidoaren kontzentrazioak ez du garrantzi han-
dirik kontaminatzaile bezala, zeren landareek fotosintesi feno-
menoaren bitartezko elikadura lortzeko, karbono dioxidoa behar;
ARPASKETA
Foit, £/o-rEsi
AThoSFERA
Humus 0/EA0oAREO AVILA
-22-
baitute. Fenomeno honetan gizonak ere eragin handia du, zeren
landareen fotosintesiaren bidez lortzen baltu arnasketarako oxi-
goa; orduan, zenbat eta CO 2 -ren kontzentrazioa handiagoa izan
fotosintesi fenomeno hau azkarragoa izango da.
Landareen bizitzari meseda egiten dio karbono dioxidoaren
gehiketak, eta horregatik negutegiak erabiltzen dira errendi-
mentu hobeak lortzeko.
Atmosferaren karbono dioxidoaren prozesu garrantzitsu guz-
tiak Lurraren azalean gertatzen dira, eta prozesu hauk ziklo
batetan labur daitezke.
el-011.6,/k"P-sEDIrteNrru 1l otz€,Awl KoA¥-
-23-
Aldaketa atmosferikoak sarritan ematen dira, baiwa CO2-ren
kontzentrazioa aldatzeko ahalmen mugatuaz.
♦
CO 2 -rem deposito bezala ozeanoa atmosfera baino 7 bider
handiagoa da, eta bi zatitan bana daiteke. Ozeanoaren gainazale-
ko geruzak 100 metro inguruko sakontasuna dauka, eta hemen
atmosferarekin lortzen den oreka, azkarragoa da beheko geruzetan
baino; beheko geruza honek ozeanoaren bolumen gehiena osatzen
du.
Karbono zikloaren karbono-produkzio gehiena itsasoan eta
sedimentu lurtarretan aurkitzen da. Karbonoak ziklo hau egiteko
denbora asko behar du (100,000 urte), baina gizonak fosil kar-
bonosoak erabiltzerakoan ziklo honetan parte hartzen du.
Landareen bizitzak zeregin handia dauka karbono dioxidoa-
ren kontzentrazioan, fototintesiaren eta arnasketaren bidez.
Karbono dioxidoaren asimilazio fotosintetikoa gauez geldi-
tu egiten da, horregatik karbono dioxidoaren kontzentrazioa
gauez izaten da altuena.
Errekuntzatik datorren karbono dioxidoa
Gizonik bizi ez den zenbait lekutan CO 2 -ren kontzentra-
zioaren neurketa batzu egin dira eta atera diren ondorioetatik
hau esan daiteke: CO2 -ren kontzentrazioa handitzen doala den-
• ALASkA
o IPAit ATUNT1K0Ah WAWAH
O ANTRILKTIKA
3z2
320
3 If4—
31C
3314
312
- 2 4 -
mg CO2borarekin, handitze hau 1,0 tan estimatzen de-
Kg aire Urtelarik.
14511 Msz 1c/441 1/44 19673 1412
Urtetan zehar errekuntzatik datorren CO 2ikusten badu-
gu, erdia erregai fosil likidoetatik datorrela ikusiko dugu.
03
0.‘
‘r0•4
NEtheri*
0.1
0.0 —ieno
.•••
p••••z.••••
•
ErTNIATuA, S vftElupuk
koArror ► flAgTvglIc-
-25-
CO2 REN GEHIKUNTZAZ BESTE ZENBAIT EFEKTU POSIBLE DIRA
1.- CO 2 -ren gehikuntzak fotosintesian eragina ba du, hala
ere, hazkuntza ganbaratan eginiko ikerketak zera erakilsten dute,
gaur eguneko CO 2 -ren kontzentrazioak landareen fotosintesirako
optimoak diren kontzentrazioak baino baxuagoak direla, beste
faktore guztiak (ura tenperatura...) optimoak direnean.
2., Negutegi efektuaren kauSaz klimaren aldaketa bat ger-
ta daiteke Lurrean. Ondoko grafikoan, XX, mendean Lurraren ten-
peratura nola aldatu den CO 2 ,rekiko ikusten da.
1 Iso
tq00
111z o
11co mtp 2000
uRTEA
-26-
Gorago esaniko tenperaturaren gehlkuntzak aldaketa natu-
ralak baLno txikiagoak dira.
Ikertzarle batzu zera - ii. adoki dute; 1920.etik 1940.era
gertatutako tenperatura gehiketa karbono dioxidoaren negutegi
efektuaz gerta daitekeela eta 1940.etik hona efektu hau gutxi-
tu egin dela partikla solidoen kausaz..
-27-
KARBONO MONOXIDOA
KARBONO MONOXIDOAREN ITURRIAK
CO-ren iturri artifizialak
CO-ren iturri naturalak
KARBONO MONOXIDOAREN ZIKLOA
KARBONO MONOXIDOAREN EFEKTUAK
KARBONO MONOXIDOAREN KONTROLA
-28-
KARBONO MONOXIDOA
Karbono monoxidoa (CO) -192°C baino tenperatura altuagoe-
tan gas bezala agertzen da, kolorgea, usain gabekoa eta zapo-
re gabeko konposatu kimiko'bat da.Uretan ez da solublea eta
96,5%-tako proportzioan airearen pisu berdina du.
Karbono dioxidoa (CO 2 ) kontutan hartu gabe, karbono
monoxidoa (CO) airetan dagoen poluitzaile ugariena da. Eta
hirietan eta hauen ingurunetan CO-a CO2-a baino ugariagoa da.
KARBONO MONOXIDOAREN ITURRIAK
CO-ren iturriak talde bitan bana daitezke: lturri naturalak
eta iturri artifizialak. Orain arte zera pentsatzen zen, CO-ren
iturri garrantzitsuenak artifizialak zirela, eta iturri natura-
len bidez emititzen zen CO-a oso gutxi zela, eta, beraz, arbuia-
tu egiten zen. Orain beste hau ikusten da, iturri naturalek garran-
tzi handia daukatela, eta hauen CO-ren emisioa iturri artifizia-
lena barno handiagoa dela edo adinekoa, behintzat.
Uturri artifizial garrantzitsuena, karbonoaren konposatuen
errekuntza da, eta iturri naturalen artean atmosferako erreakzioak
eta ozeanoaren CO-ren emisioa posible bezala daude.
-29-
CO-ren iturri artifizialak
Iturri artifizialetatik garrantzi handiena karbonoaren
edo karbono daukaten konposatuen konbustioak dauka. Prozesu hau
CO 2 formatz2.ko adinako oxigenoa ez dagoenean gertatzen da.
karbonoaren errekuntzaren prozesua nahiko korapilotsua da, bai-
na pauso bitan sinplifika daiteke:
2 C + 0 2 2 CO
2 CO + 02
2 CO2
Lehenengo erreakzioa bigarrena baino hamar aldiz azkarra-
goa da. Horregatik nahiko oxigeno ez dagoenean CO poluitzai-
lea emititzen da. Hau kontutan harturik, karbono monoxidoaren
kontzentrazioa oxigenoarekiko errepresentatuz, honelako kurba
bat lortzen da:
to
O
>e.
43
o
12.11
oxic,wo koone&TOZA7:(44 (vM%-rAtE ēTA zwoRe
A-RISITRA R-100 )
-30-
CO-ren beste iturri artifizialak ba daude, esate.bateta-
rako,
CO2+ C 2 CO
Erreakzio hau tenperatura altutan gertatzen da. Halegia,
Labegaraietan CO-a burdinaren produkzioan erreduktore-agente
bezala erabiltzen delarik.
1970. urtean, iturri artifizialek emititu zuten CO-a ikus-
teko, munduan zeharkako datuak hauk izan ziren:
Iturria Emisioa (ton)
Automobilak 222
beste iturri higikor F 25
Ikatzen errekuntza 11
Petrolioaren errekuntza 40
Prozesu industrialak 22
Petrolioa birfintzen 5
Erresiduo soltdoen erre, 23
Beste batzu ,23
Totala 371
Zer esanik ez dago, hirien alboetan, iturri artifizialak
emititzen duten C0-kantitatea naturalek emititzen dutena baino
handiagoa dela.
-31-
CO-ren iturri naturalak
Posible diren iturri naturalen artean, hauk daude:
a - atmosferako erreakzioak
b - ozeanoak
a.- Atmosferako erreakzioak
Metanoaren oxidazioa CO-a produzitzeko atmosferako
prozesu nagu nagusiena da. Metanoa (CH 4 ) - 161,5 °C baino ten-
peratura altuagoetan gasa da. Kolorgea, usain gabekoa, eta za-
pore gabekoa den konposatu kimiko bat da. Afmosferatara materia
organikoen deskonposizio anaerobioaren bidez heltzen da, bere
formazio-abiadura, 3. 10 11 molekula cm -2 sg -1 izanik. Metanoa
troposferan (0-10 km) egoera fundamentalean dago, eta mesosferan
(60-80 km) fotodisoziatu egiten da. Konprobatu da metanoa materia
organikoaren deskonposizioaren bidez soilik heltzen dela, zeren
12C/
14C erlazioa atmosferan materia organikoen bezalakoa da.
Metanoaren oxidazioa nahikoa dela konprobatu da, atmosferako
35-40 km alturataraino dagoen CO-a explikatzeko Hemendik gora,
CO 2 fotolisia ere kontutan hartu behar da.
Metanoaren oxidazioa nahiko korapilotsua da, baina hiru za-
titan banatuta azal daiteke:
-32-
1.- Metanoaren oxidazioa metil erradikala emateko CH3
• .
Hau bi bidetatik egin daiteke:
Metanoak ioi hidroxiloarekin erreakiionatuz, hidrogeno
atomoaren emisioaren bidez, ur molekula bat formatuz:
CH4 + OH• a CH
3+ H
20
Metanoak oxigeno atomikoarekin gehien batez 0 ( 1 D) egoe-
ran dagoen oxigenoarekin erreakzionatuz, hidrogeno atomo baten
emisioarekin, CH 3 • eta OH • (bibrazionalki exzitatuta) formatzen
ditu:
CH4 + 0 (1 D) 4- CH
3•+ OH
*( v = h )
Troposferan prozesu probableena CH 4 -ren OH • -ren bidezko
oxidazioa da. Baina estratosferan prozesu biek probabilitate
berdina daukate.
Erreakzio hauk gertatzeko beharrezko da OH • eta 0 (1D)
Erradikal hidroxiloak forma ditzakeen errekzioak hauk dira:
Ozonoaren fotolisiarekin 0C1 D) formatzen,da, eta honek
ur molekula batekin erreakzionatuz, OH•-ak formatzen ditu.
350>Ä>29003 + hv0 2 + 0 (1D)
0 ( 1 D) + H 2 0
2 011•
-33-
Baina atmosfera poluitzaile batetan HNO 2 eta HNO 3 ba daude
),<598 nm
HNO 3 + hv NO2+ OH•
X<585 nm
HNO2 + h NO + OH•
Bi prozesu hauelt, izango dira OH • -ren iturri garrantzitsuenak
troposfera kontaminatu batetan. lpin daiteke ere OH•-ren
formazio bezala CH 4 -ren oxidazioa 0(1D)-rekin:
CH4+ (1D) +. CH 3 •
+ OH•
Baina erreakzio honek ez dauka garrantzirik atmosferako
OH•-ren formazioan, zeren besteek askoz ere CO gehiago produ-
zitzen:baitute.
Oxigeno atomikoaren (0( 1 0)) iturri inportanteenak hauek
dira:
350>X>29003
hv13 2 4. 0(1D)
X<260 nmNO
2+ hv NO + 0(1D)
X<175 nm 10 2+ hv 0( 3 P) + 0( D)
Azken bi prozesuok estratosferan eta goi-atmosferan soilik
dira garrantzitsuak, zeren NO 2 eta 0 2 fotolisatzeko uhin-luzerak
ez ohi dira heltzen troposferara. Lehendabiziko erreakzioa da
troposferako 0( 1 0)-ren iturria.
-34-
CH3•-ren transformazioa formaldehidotan (HCHO)
Mettlo erradikala oxigeno molekularekin erreakzionatuz
gero CH 3 0 2 • ( .metil peroxtlo erradikal) formatzen da:
CH3
.02 CH 3 0 2
•
CH 3 0 2 • formaldehidotan (HCHO) bihurtzen da. Baina trans-
formazioa bide askotatik joan daiteke, eta ez da ondo ezagutzen.
Erreakzio posibleak hauk dira:
CH0 2 .3
CH30
2+ H0
2CH 00H + 0
2
CH3
00H + hv CH30• + HO.
CH 3 0 2 • + NO CH3
0• + NO2
Atmosfera poluitu batetan CH 3 0 2 • -ek NO-rekin erreakzio-
natzen du, CH 3 0 •eta NO 2 emanik. Eta erreakzio hau da
CH 3 0 2 '-ren garrantzitsuena troposferan.
Gero, CH 3 0• oxigenoarekin erreakzionatuz formaldehidoa
formatzen da.
4- çki 3 0. Cmetoxo) HCHO
CH3
0 • + 02HCHO + H02•
-35-
CH 3 0 2 •-a zuzenki erreakzionatuz formaldehidoa formatzen
da. Erreakzio posibleak hauk dira:
CH302+ NO HCHO + HNO
2
CH302+ NO
2HCHO + HNO
3
Hala eta guztiz ere, beste bidea probableena da.
3. Formaldehidoaren transformaz oa CO-tan
Formaldehidoak erreakzio hauk ditu posible atmosferatan.
X--(260
HCHO + hv y CO + H2
HCHO + hv HCO• + H•
HCHO + 0 HCO• + 02H
HCHO + OH HCO• + H20
Erreakzio honetatik lehen biak dira probableenak eta ge-
hien batez bigarrena, zeren erreakzio hau produz(tzeko behar
diren uhin-luzerak troposferara gehiago heltzen baitira.
Gero HCO •(formilo erradikala) oxigeno molekula bate-
kin erreakzionatuz, CO eta H0 2 -tan transformatzen da.
-36-
HCO • + 02H0
2+ CO
Beste erreakzio batzu HCO • -tik CO formatzeko hauk dira:
HCO • + OH' CO + H20
HCO• + hv CO + H
Baina erreakzioak motelagoak dira.
Metanoaren oxidazio-prozesu guztiarekin koadro bat
egin daiteke:
-37-
Metanoaren oxidazioaz aparte, esan dugun bezala, goi-
atmosferan CO-ren beste iturri bat anhidrido karbonikoaren fo-
todisoziazioa da.
Ä‹ 166nmCO 2+ hv
CO + 0
Zer esanik ez dago, erreakzio hau ez dela gertatzen behe-
atmosferan, zeren behar diren uhin-luzerak ez baitira bertara
heltzen.
CO-ren formazio-abiadurak CO 2 -ren fotodisoziaziotik eta
0( 1 0) eta OH-ren erreakzioetatik, CH 4 -rekin konpara daitezke,
alturaren arauera.
so
40-v_
20
i 0
101 (0 441013
10
CO-ren forsick344,-a5i441.44GL
r cco) : co ren forata.+ie a_bnkkcIAA •o, foirjck
b) Ozeanoak
Beste iturri natural bat ozeanoek emititzen duten CO-a
Hau ikusi izan da zeren, ozeano erdian hartutako muestrak
CO asko baitaukate, atmosferan dagoen CO-ren s'olubilitatea
baino kantitate gehiagotan.
Eguzkia dagoenean, CO-ren kontzentrazioa uraren gainean
gehiagotu egiten da. Horregatik pentsatzen da CO-ren produk-
zioa ozeanoetan materia organikoaren nwidazio fotokimikoare-
kin, itsasoetako organismoen bidez, lortzen dela. Ozeanoek emi-
titzen duten CO-a oreka-balorea baino hogei aldiz handiagoa
da.
Kalkuluak egin ondoren, ipar hembsferioan ozeanoek eta
errekuntzen bidez emititzen den CO kantitate berdintsuak di-
rela ikusten da. Hego hemisferioan, aldiz, rola kontsumoa eta
errekuntza txikiak diren, ozeanoek emititzen dutena askoz e/re
gehiago da.
KARBONO MONOXIDOAREN ZIKUA
Ikusi dugunez, CO-ren iturri garrantzttsuenak arrekuntza
erreakzio atmosferikoak eta ozeanoak dira. Beste alde bateta-
tik, CO-a eliminatzeko prozesu posibleak hauk dira:
-38-
-39-
1.- Erreakzio troposferikoak
2.- Migrazioa estratosferara, eta geroko erreakzioak
3.- Lurra
1.- Troposferan, CO-ren eliminazio prozesu garrantzitsuena
hau da:
CO + OH•
CO 2 +
Gehien batez smog fotokimikoa dagoenean, erreakzio hauk ger-
tatuz,
NO + NO 2 + H 2 0 2 HNO2
hvHNO
2OH• + NO
2
CO + OH •CO2 +
Beste erreakzio bat ere gerta daiteke troposferan, CO
eliminatzeko erreakzio bat, hain zuzen,
CO + 0 + M CO2 +
Baina erreakzio hau bestea baino motelagoa da.
-40-
2.- CO estratosferara migratuz gero, OH • -rekin erreakzio-
natuz eliminatzen da. Efektu honen inportantzia troposferako
CO-a elimlnatzeko, CO-aren garraio-abiadura troposferatik es-
tratosferara jakin behar da. Kalkuluak egin eta, zera ikusi
da, hau ez dela CO-a eliminatzeko biderik garrantzitsuena.
Estratosferako CO-ren eliminazio-erreakzioak hauk dira:
CO + OH• CO + H (a)
eta parte txiki batetan,
CO + 0 + M + CO2 + M (b)
Baina troposferan bezala, (b) erreakzioa (a) erreakzioa
baino askoz ere molelagoa da.
Metanoak ere troposferatik estratosferaraino migra dezake,
eta oxidatuz CO-a ematen du
•CH4 + OH* + CH
3 + H
20 .. + CO
CH 4 + 0(1 D) + CH
3• + OH
*- CO
Estratosferan prozesu bien probabilitatea berdina da. Tro-
posferan dagoen metanoaren laurdena estratosferara pasatzen de-
la pentsatzen da. Gero, metanoa CO-tara oxidatuz, (a) eta (b)
erreakzioen bidez elimina daiteke.
3.- ikusi da nola lurrak CO-a elimina dezakeen. Begeta-
zio tropika daukaten lurrek lur desertikoak baino CO-a eli-
minatzeko kapazitate handiagoa dute. Eliminazio-prozesua me-
kanismo biologikoen bidez egiten dela pentsatzen da. Munduan
zehar batezbeste bat egin da eta CO-a abasorbatzeko lurraren
kapazitatea 2 pgr sg -1 m -2 dela ikusi da. Kalkulu hauk fida-
garriak badira, Estatu Batuetako lurrak CO-a eliminatzeko dau-
kan kapazitatea munduan zehar errekuntzaren bidez emititzen
den karbono monoxidoaren kantitatea baino lau aldiz handiagoa
da. Baina aspektu hau hobe aztertu behar da.
Honela, CO-ren zikloa,troposferan, honela geratzen da:
OZEANOAK ERREKUNTZA celOH• (oxidazioa)
CO
01-l•
LURREAN ESTRATOSFERAN CO 2
CH 4 -ren kontzentrazioa munduan zehar homogenoa dela iku-
siz gero, eta CH 4 -ren masa osoa atmosferan 2,25 . 10 14mol
dela kontsideratuz, CH 4 -ren bizitza denbora (25 urte) determi-
na daiteke.
-42-
CO-ren kontzentrazioa atmosferan 0,12 ppm dela kalkulatu
da, eta OH•-ren kontzentrazioa 3.10 6molekula cm -3 Honela,
CH4 + OH •CH
3• + H
20
erreakzioak CH4 -a eliminatzeko kapazitatea dauka, eta
CO-a formatzeko ere.
Erreakzio hau CO-ren iturri garrantzitsuena dela eman
dezagun, eta, halaber, CH 4 -aren eliminatzeko bide azkarrena.
HOnela, alde batetatik atmosferan zehar metanoaren kontzen-
trazioa homogenoa dela explika daiteke, eta, baita ere, CO-
ren kontzentrazioaren estabilizazloa azken hogei urtetan, na-
hiz eta errekuntza eta beren eraginak,bizkortu.
Ondorio bezala, zera esan daiteke, CO-ren bizitza atmos-
feran hilabete batetakoa dela, eta suposatzen badugu CO-ren kon-
tzentrazioa ez dela aldatzen denborarekiko, gizakien eraginen
bidez emititzen den CO-a baino hamar aldiz gehiago emititzen
eta eliminatzen duten iturriak eta sumideroak egon behar dira.
Eman dezagun CO-ren sumidero garrantzitsuena erreakzio
hau dela,
CO + OH• CO2 + H•
Hau egia izateko, behar den 011•-ren kontzentrazioa nahikoa
da, metanoaren oxidazioa CO-ren iturria izateko.
-43-
3•- KARBONO MONOXIDOAREN EFEKTUAK
Ezagutzen den CO-ren efektu kaltegarri bakarra animalien
arnasketa-sisteman gertatzen da. Karbono monoxidoa uretan ez-
soluble denez, oxigenoarekin elbeoloetara heltzeko kapazitate
handia dauka. CO-a albeoloetatik odoletara pasatzen da, eta
hemoglobinarekin erreakzionatuz karboxihemoglobina formatzen
da.
Hemoglobina molekula lau konposatuekin (Fe ll -ren konple-
xuak globina proteinarekin) osotuta dago. KOnplexuaren konfi-
gurazioa oktaedrikoa da, lau elektroi despareatuekin; koordi-
nazio-posizioa betetzeko CO-ren afinitatea 0 2 -aren afinitatea
baino berrehun aldiz handiagoa da. Bakarrik CO oso gutxi da-
goenean oxigenoak CO desplaza dezake oxihemoglobina formatzeko
Oxihemoglbinaren eta karboxihemoglobinaren arteko oreka hau
da:
Hb02 + CO y HbCO +
2
Oxigenoaren kontzentrazioa oso handia bada, oreka ez-
kerretara desplaza daiteke; CO-z pozoindu ondoren erabiltzen
den tratamendua honetan finkatuta dago.
Karboxihemoglobinaren kontzentrazioa CO-ren kontzentra-
zioarekiko aldatzen denez,eta exposizio-denborarekiko ere al-
datu egiten denez, CO-ren eragina pertsonetan irudi baten
bidez azal daiteke:
loo REO.10T?it
So k.ori A
PALrfrIaioAt
SuR.Vg.0 m~le-
EFEIcTuBERA6ARWAk.
lo
s3o rr.
PA60S I WrOrtizir..
ISlilo 17. 14
40o0
TRAFIK0A:
."*". '404.0tk-lAor2.001£0
Z000
t000
. .
ao zt 2-4
EGUOCK0 ottrIVA
-
2.•
co(re")
10
5
0
-44-
0. lo loo
CO-ren kontzentrazio-maila hauk hirietan aurkitzen dira,
iturri garrantzitsuena kotxeek emititzen duten CO-a delarik,
horregatik CO-ren kontzentrazioak akzidenteen kopurua gehitu
egiten duela suposatzen da. Esate batetarako, Manhatan-en egi-
niko estudio batetan irudi hau agertzen da:
/
\ebirrP2.0447mo oxrcoAk-
/\
1 \141D401tAR.(044)Ag
\ \
-45-
Datu bitxi bat hau da: Erretzen duten pertsonen odoletan,
5% - tik 10%-erainoko karboxihemoglobinaren kontzentrazioak aur-
kitzen dira.
4.- KARBONO MONOXIDOAREN KONTROLA
Ahalegin asko egin dira CO-ren iturri artifizialak kon-
trolatzeko, gehien batez automobilek emititzen duten CO-a kon-
trolatzeko.
Automobilek emititzen duten CO-a (64%) iturri artifizia-
letatik handiena da. Automobilen konbustio-motorea korapilotsua
da, eta ez du soilik CO-a emititzen, beste poluitzaile batzu
ere emititzen ditu (N0 x , hidrokarburoak, eta partikulak).
Poluitzaile bat kontrolatuz, beste poluitzaileen kontzen-
trazioa ere aldatu egiten da. Hiru poluitzaileen kontzentrazioak
(N0 x , hidrokarburoak, eta CO-a) aldatuz, irudi hau lortzen da:
ern4aorteTuwo4
Col
2
s 1
lo 14 K. 11 10
-46-
Irudian ikusten denez, airearen eta fuelolioaren arteko
erlazioa txikia denean, NO x -en emisioa txikia da, baina CO-rena
eta hidrokarburoena handia. Airearen eta fuelolioaren arteko
erlazioa estekiometrikoa denean, hidrokarburoak eta CO-a kon-
tzentrazio txikitan emititzen dira, eta NO x handitan. Soluzio
egokiena airearen eta fuelaren arteko erlazioa handiagotzea
dela esan daiteke, baina ez larregi, zeren hidrokarburoen kon-
tzentrazioa handiagotu egiten baita. Airea/fuel erlazio-balore
handiko konbustio motorea konstruitzea nahiko zaila da.
Lau metodo erabili dira automobilen poluzioa kontrolatzeko:
1.- Motoren konbustio-sistema aldatu, poluitzaileen kan-
titatea gutxitzeko.
2.- Beste motore-sistemak erabili, konbustio osoa egiten
duten sistemak eta konposatu ez kaltegarriak (CO2)
emititzen dituztenak.
3•- Gasolina barik, beste konbustible batzu erabili (al-
4.- Errekuntza baino, beste energi iturri batzu erabilj,
gutxiago poluitzen dutenak, esate batetarako, motore
elektrikoa.
Hauetatik gehien erabiltzen direnak lehen biak dira.
-47-
NITROGENO OXIDOAK. SMOG FOTOKIMIKOA
NITROGENO OXIDOEN ITURRIAK ETA ZIKLOA
Dinitrogeno oxidoa (N20)
Nitrgeno oxidoa (NO) eta nitrogeno dioxidoa(NO2)
NITROGENO OXIDOEN ZIKLOA AIREAN, CO ETA H 20 DAUDENEAN
NITROGENO OXIDOEN ZIKLOA, HIDROKARBUROAK, CO ETA H20
DAUDENEAN. SMOG FOTOXIMIKOA
NITROGENO OXIDOEN ZIKLOEN EFEKTUAK
NO eta NO 2-ren efektuak
Ozonoaren efektuak
PAN-en efektuak
Aidehidoen eta hidrokarburoen efektuak
NITROGENO OXIDOEN ZIXLOEN KONTROLA
Nitrogeno oxidoen kontrola
Hidrokarburoen kontrola
- 48-
NITROGENO OXIDOAK. SMOG FOTOKIMIKOA
Nitrogenoak, beraren oxidazio mailaren arauera, oxidoak
formatzen ditu. Nitrogeno oxidoak honek izanik:
EGONKORTASUNA
ATMOSFERAN
FORMULA KIMIKOAOXIDOA
gas egonkorra
gas egonkorra
gas ez-egonkorraN 0 +2 3. NO + NO
2
gas egonkorra
gas ez-egonkorraN 0 4
+2 . 2NO 2
gas ez-egonkorra
N2 0
5++ N
2 0 3 + 0
2
gas ez-egonkorra(ez da aurkituinoiz ere)
Dinitrogeno oxidoa
Nitrogeno oxidoa
Dinitrogeno trioxidoa
Nitrogeno dioxidoa
Dinitrogeno tetraoxidoa
Dinitrogeno pentaoxidoa
Nitrogeno trioxidoa
N20
NO
N203
NO 2
N204
N205
NO3
-49-
Baina honetatik, bakarrik N 2 0, NO eta NO 2 egonkorrak dira at-
mosferan eta neur daitezkeen kontzentrazioetan aurkitzen dira atmos-
feran. Atmosfera poluitu batetan beste oxido batzuk ere aurki dai-
tezke, baina zelan NO eta NO 2 , poluitzaile garrantzitzuenak direnez
hauk astertuko ditugu gehien batez.
N 2 0 eta NO usain eta kolore gabeko konposatu kimikoak dira,
eta atmosferan , kondizio normaletan gas bezala daude. Alderantziz
nitrogeno dioxidoa (NO 2 ) kolorezko ( marroi-hori ) eta usaindun
( pikantea ) gas bat da.
NITROGENO OXIDOEN ITURRIAK ETA ZIKLOA
Dinitrogeno oxidoa(N20)
Espektru infragorri baten bidez, lehenengoz 1939. urtean
aurkitu zen atmosferan. Bere kontzentrazioa atmosferan 0,25 mg Kg-1
ingurukoa da.
N 2 0-ren iturri garrantzitzuena lurra da. Mikroorganismoek
proteinetako nitrogenoa, nitrogeno gasetara eta N 2 0-ra degradatu
giten dute. Mikroorganismoen erreztasuna proteinak degradatzeko
sasoi batetik bestera aldatu egiten da. Horregatik N20-ren
kontzentrazioa atmosferan urtean zehar ez da berdina.
-50-
Mikroorganismoek, gehien batez ozeanoetan daudenak, N20-a
destruitu egiten dezakete. N 2 0 ozeanoetara difunditu egiten da, eta
han mikroorganismoen eraginaz destruitu egiten da. Barna hala eta
guztiz ere, N 2 0 destruitzeko prozesu garrantzEtzuena estratos-
ferako erreakzioak dira. N 2 0-ren kontzentrazioa, erreakzio foto-
kimikoare bidez, atmosferaren alturarekrn gutxrtu egiten da.
Erreakzio fotokimikoak honek dira:
N 20 + h v N"2 ( X ‹ 337nm.1
N 2 0 + h v NO + N ( X< 250nm.)
Fotodisoztazio hauk, troposferan e-z dNa posible, zeren
ozonoaren kausaz uhrn-luzera hauk ez hartrra heltzen. Ozonoak
uhin-luzera 350nm.-tako baino txrkiagoa duten argi-izpiak absorbitu
egiten ditu. Ozonoaren espektrua hau rzanik:
(0* /00 100 311, fero Cee
Uki,t4 (Adiro. (." i)
- 51-
Ozonoa poluitzaile sekundario eta estratosferako osagai
nagusi bat da. 25 Km.-tako garaieran ozonoaren kontzentrazioa
handia da ( 15ppm) . Irudi bat, ozonoaren kontzentrazio alturaren
arauera, atmosfera ez-poluitu batetan, honela geratzen da:
1013 lot`f
CO31 tanLitele• • (441-
Ozonoak, izpi-ultramoreak 30 Km.-tako garaieran absorbatzen
ditu, nahiz eta ozonoaren kontzentrazio handiena 25 Km.-tan gertatu
Estratosferan ozonoa erreakzio honen bidez formatzen da:
0 + 0 2 M( M= N 2 , 0 2 ) + 0 3 + M
Prozesu osoa ikusiz, ozono-kantitatea estratosferan aldatu
-52-
egiten dela explika daIteke. Esate baterako goIzean, ozono-icanti-
tatea arratsaldean baIno txikiago da. Hrregatik troposferara
goizean arratsaldean baino izpi ultramore geFftago heltzen dIra.
N20 -ren ziklo normala atmosferan honela azal daIteke:
MIKROORGANISMOAK
OZEANOETAN
M CKROORGAN CSMOAK
LURREAN
NO-REN FORMAZIOA
ESTRATOSFERAN
Ezin datteke eson N 2 0 poluitzaIle bat dentk, bere garrantzia
atmosferaren ktmNan, estratosferara difundituz ger0 NO fo•matzen
duelako da.
NItrogeno oxIcloa eta ntrogeno clOsxbioa
OxIdo hauk erlazionaturtk daude, erreakii:o honen b-Tdez:.
2NO + 022 NO
2
Horregatik oxido biak batera aztertuko ditugu. NO-ren
iturri garrantzitsuena NH 3 -ren oxidazIoa (iturr naturala)
-53-
eta tenperatura altutan egindako errekuntzak (iturri artifi-
ziala) dira. Hauk troposferan fertatzen diren iturriak dira,
baina estratosferan ere NO-ren iturriak ba daude, esate bate-
tarako, aipatu dugun N 2 0-ren fotodisoziazioa. Termosferan ere
N-ren iturri batzu ba daude, oxigeno molekula eta nitrogeno
atomikoaren arteko erreakzioaren bidez.
N2 + hv -› N + N
N + 02 -* NO + 0
Bigarren erreakzioa atmosferako nitrogeno atomikoa des-
tsuitzeko bide garrantzitsuena da.
Beste erreakzio bat, atmosferaren kimikan, garrantzi han-
dikoa, NO-ren iturri bat da:
NO2 + hv NO + 0 x 380 nm
Errekuntzan biak , N0 eta NO 2 , formatzen dira, baina
N0-ren proportzioa NO 2 -rena baino handiagoa da. N0-ren forma-
zioa errekuntza batetan honela gertatzen da.
0 + N2NO + N
N + 0 -n NO + 0
2 <-
Errekuntza ondorengo oxigeno atomikoak airean dauden nitrogeno
molekularekin erreakzionatuz N0 formatzen da. Oxigeno atomikoa,
konbustian erreakzio honen bidez lortzen da:
NO + 03NO
2+ 0
2
NO-ren prozesua atmosferan honela gerätzen da:
NO 2
l Errekuntzal
-54-
CO + OH + CO2 + H
H + 02 + OH + 0
NO atmosferan erreakzio hauen bidez destruitzen da:
02 + 2 NO i 2 NO
2
NO 2 -ren iturri garrantzi'tsuena N0-ren oxidazioa, oxige-
noarekin eta ozonoarekin da. Eta NO 2 -ren destruitzeko bidea
bere fotodisoziazioa
Prozesu hauk kontutan hartuz gero, NO 2 -ren fotodisoziazioa-
ren z.Vkloa, aire sikutan, CO eta H 2 0 gabe, honela geratzen da:
airea (0 )2
-55-
tzpi ultramoreak
NO 2Produktuak
(0 2 )
NO 2 tzpi: ultramoreak absorbatuz disoztatu egiten da:
MO2 + h v NQ + 0
fotodtsoztazt)oaren bidez, NO,a eta oxtgeno atomtkoa
tz.en dtra,
Oxtgeno atomtkoa erreakttb(tate handta dauka, eta
atmosfero sikm katetart, oxtgeno molekblarrek(b erreakztonatuz,
ozonoa CO 3 1 lortzen
0 +
M (Mw N 2 , 0 203 + M
3, ozonoarektn erreokzionatiiz, NO 2 -ra oxt'dotzen da,
Q produktm bezala aurkituz..2
Eta honela ztkloa osotuta dO9o.. Ziklo honetan, NO eta NO2-
-56-
ren kontzentrazioak, aire lehor batetan, ez dira aldatzen,
zeren formatzen direnak destruitu egiten baitira. Beste
tu bat ozonoaren kontzentrazioaren aldakuntza hirietan, egu-
nean zehar, ezin daiteke explika.
NITROGENO OXLDOEN ZI<LOA AIREAN CO ETA H20 DAUDENEAN
Nitrogeno oxidoen zikloa aire lehorretan, uraren baporea
eta CO-a kontutan hartu gabe ikusi da. Baina, hauek atmosfera-
ko osagai nagusi dira, eta ezin daitezke ahantzi. Oraintsu
arte, CO-ek atmosferan ez zuela erreqkzionatzen pentsatzen
zen, eta horregatik atmosferaren kimika aztertzeko ez zen kon-
tutan hartzen. Orain CO-ren garrantzi.a nitrogeno oxidoen zikloan
ezaguna da. Eta CO eta lurruna kontutan hartuta gero, ozonoaren'
kontzentrazioaren gorapena explika daiteke.
Ozonoa, NO 2 -ren fotolisiaren bidez formatzen da, erreak-
zioak hauk izanik:
NO2 + h
NO + 0 (1)
+ 02 + 0
3 + M (2)
N0 badago ozonoa destruitu egiten da:
03 + N0 + NO 2 + 0
2(3)
Ozonoaren eta NO 2 -ren kontzentrazioa handia bada,
beste erreakzio batek, 3. erreakzioarekin konpeti dezake.
-57-
03 + NO
2NO302
NO 2 -ren kontzentrazioa maximoa ez denean, NO 3 -k NO2
formatzeko, NO-rekin erreakzionatzen du.
NO3 + N0 3 2 NO
2
Eta alderantzlz, NO 2 -ren kontzentrazioa maximoa eta N0-
reh kontzentrazioa gutxrtzen denean, NO 3 -k NO 2 -rekin erreak-
zionatuz, N 2 05 oreka honen bidez formatzen du:
NO 3 + NO2N2 0 5
Barna, suposatu den bezala, atmosferan lurruna dagoela,
N2
05 hrdrolisatuta azido nitrtkoa formatzen da:
N2
05
14 0 2 HNO32
Erreakzio honen hidez, nitratoen CNO 3 -1 kontzentrazroa
atmosfera kontamtnatu batetan expltka daiteke..
Azrdo nitrrkoa, NO .,a NO -ra oxrda darteke, eta proze-
su honen etapak hauk dira:
HNO3 + NO y RNO
2NO
2
RNO3 + RNO 2
.4- 2 NO2 + H 2 0
-58-
Orain artean, kontutan hartu diren erreakzioen btdez,
ozonoaren kontzentrazioaren kantitatea, hiri atmosferan,ezin
datteke explika. Prozesu guztietan NO-a NO 2 -ra oxidatzeko
ozonoa behar da.
Baina aztdo nttrosoa formatzen daz
NO + NO2 + H 0 + 2 HNO
22_--
RNO 2 argia absorbatuz fotolisatu egiten da;
RNO2 + hv + NO +
Erreakzio honen abtadura, NO 2 .-ren fotolosiarena batno
hamar b(der tx(ktagoa da, garrantzia OR.-aren terreaktibttate
handiko erradikalal rturr( delako da.
H0 2 • erradtkalak\eragin handta dauka, NO-a oxtdatzeko,
hipotest hau oraUntsu konfirmatu da • Rtrt-atmosferetan CO
kantitate handtak daude, eta 191a, urtean, NO, CO eta R20
dauden atmosferan, NO-ren oxidaztoa . NO 2,Ta osoa, ozono
kantitate asko formatuz getta dattekeela konprobatu zen.
Prozesu honen erreakzroak Etauk direla pentsatzen da;
OR• CO CO+E('2
H. + 0 2 + M R02•
R0 2 • + NO NO2 + OH•
RQ 2 • + ItO • R202 + 0
2
R 0 + hy 2 OR,2 2
-produktuak (02)
airea (0 )
-59-
Erreakzio hauek, NO-ren oxidazioa NO 2 -ra, ozono (03)
molekula bat kontsumitu gabe explikatzen dute, horregatik
0 3 kontzentraztoa atmosferan gehitu egiten da.
NO 2 -ren fotolisiaren zikloa C0 eta lurruna daudenean
honela geratzen da:
lzpi ultramoreak
Baina ozonoaren kantltate guztiak, egunean zehar, expli-
katzeko, CO, NO eta NO 2 kontzentrazioak behar direnak ez dira
aurkitzen atmosferan. Horregatlk beste konposatu batzu, ziklo
honetan parte hartu behar dute, NO 2 . ren fotolista, hiri-atmos-
fera batetan explikatzeko hidrokarburoak hartu behar dlra kon-
tutan.
-60-
NITROGENO OXIDOEN ZIKLOA, ATMOSFERAN HIDROKARBUROAK, CO ETA
R 0 DAUDENEAN. SMOG FOTOKIMIKOA
Nahiz eta NO, CO, N 2 0 eta atrea dauden sistema baten
irradiazioaren bidez, NO-ren oxidazioa eta ozonoaren formazioa
ezplika daitezke, baina sistema honetan, konposatu organikoak
(h(drokarburoak) ere ba daude, NO-ren fotodtsoziazto prozesaa
azeleratu egtten da.
NO 2 -ren fotodisoziazioan garrantzi handta daukaten hIctro-
karburoak, oxidazto prozesua azeleratzeka ahalmena kontutan
harturtk, hauk dtra: olefinak, aldehrdoak, setonak, paraftnak,
konposatu aromatikoak eta katea luzeko azettlenoak.
Hidrokarburoak karbono atomoen zenbakia kontotan hartu-:
rtk solidoak, liktdoak eta gasak dtra, Karbono atomo gutxi
daukatenak gasak eta karbono zenbakia handituz gero soltdoak
dtra, likidoetatik pasatuz. Parearen poluzioa aztertzeko bal-
dintza normaletan gasak direnak dute garrantzia.
Konposatu organtkoen Chtdrokarburoaki tturrtak, bett be-
zala, bt eratakoak tzan dattezkez naturalak eta arttfiztalak..
Iturrt natural nagusiena mAterta organtkoaren deskonpont-i
zioa da,
[turri arttfiztaleen artean hauk4aude:
1.- kotxeen eta abarren erregabeko gasolina emititzen dute
2.- gasolina, petrolio, eta abar, erabiltzen diren lekuetan
parte bat atmosferatara difunditzen da.
3•- disolbatzaile esko erabiltzen dira industrian. Esate ba-
tetarako, burdinaren industria, pinturetan, eta abar.
Eta disolbatzaile horien zati bat ere atmosferara difun-
ditzen da.
CO, NO, H2 0, airean eta hidrokarburoak dauden atmosfera
batetan, aurreko zatian ikusi diren erreakzioez gain, hauk
gerta daitezke ere. Hidrokarburoen artetik erreaktlbitate
handienekoak olefinak dfra. Horregatik hemen olefinak azter-
tuko ditugu, baina beste hidrokarburoentzat ere prozesua ber-
dina da. Olefinak oxigeno atomikoarekin erreakzionatuz konple-
xu bat lortzen da. Exenplu bezala propilenoarekin:
kf H fin / 'n
C ... C + 0 -* C - C 0
CH /
\H /3 c 14.3
Konplexu hau era bftara deskonposa dafteke;
H n••••".
\ C - C-0
H H + CH -CO .CH33 3
H 3 C-CH 2 ' + •COH
-62-
Lortzen diren erradikalak erreakzionatuz oxigeno mo-
lekularrekin peroxiloak lortzen dira:
CH3
• + 02
CH3
02
.
Eta peroxiloak (R0 2 •) NO-a NO,-ra oxidatzen dute:
CH 3 0 2 •+ NO CH3
0• + NO 2
CH30 • + 0 2 HCHO + NO
2
Oxidazio honetan produktu bezala aldehidoak lortzen dira,
kasu honetan formaldehidoa (HCHO). Erreakzio hauek NO-ren
oxidazioa NO 2 , ozonoa kontutan hartu gabe, explikatzen dute.
Hidrokarburoak ozonoarekin erreakzionatuz, erradrkal peroxiloa
(R0 2 • ) forma dezakete, baina prozesu honen abiadura hidrokar-
buroen eta oxigeno atomikoaren artekoarena baino 10 8 bider
motelagoa da.
Beste erreakzio bat eduki behar da kontutan, fildrokarbu-
roen eta ON • erradikalaren arteko erreakzioa:
RCH3
+ 011• + RCH2• R2
0
RCH 2 ' erradrkalak oxigeno molekularrektn erreakzrona
dezake, prozesua jarraitzeko.
NO-ren oxidazroa NO -ra hidrokarburoen brdez honela
2 ,
explika daiteke:
RCH2
+ 0 RO2
•
+ 03
RO2
• + NO
RCH3
+ OH• RO2
•
+ RO• + NO2
14.../3 2
RCH01 + NO 2
it 20 ZDI/A
-63-
NO 2 -ren fotolisiaren zikloan erreakzio hauek kontutan
harturik, NO, NO 2 , hidrokarburoen eta ozonoaren kontzentrazioa,
egunean zehar explika daiteke.
Los Angeles (EEBB) hirian eginiko estudio baten bidez,
hldrokarburoen, ozonoaren, NO-ren eta NO 2 -ren kontzentrazioa
egunean zehar lrudi batetan adierazi daiteke:
-64-
Egunaren hasieran, nola hidrokarburoen eta CO-ren kontzen-
trazioak txikiak direnez, NO eta NO 2 -ren artean ekilibrio bat
egongo da. Eta ozonoaren kontzentrazioa txikia, zeren hau -
NO-ren oxidazioan erabiltzen baita. Egunean zehar kotxeen
eta industrien eraginaz, CO-ren eta hidrokarburoen kontzen-
trazioa handiagotu egingo da. HOnela, NO-a NO 2 -ra oxida dai-
teke, CO eta hidrokarburoen Wfd-ez, honen kausaz, ozonorik
ez da kontsumituko, eta produzitu egingo da, eta honela bere
kontzentrazioa handlagotu egingo da. NO-ren oxidazio proze-
sua, NO 2 -ren fotodisoziazioa baino azkarragoa denez, NO-ren
kontzentrazioa gutxiagotu egiten da, eta NO 2 -rena handiagotu.
Hidrokarburoen beherapena NO-rekin erreakzionatuz gero gerta-
tzen da, eta NO 2 -ren kontzentrazioa maximoa denean, erreak-
zto hauk ere gerta daitezke•
NO3 + NO
2N205
NO2 + 0
3NO3 + 0
2
Honela, NO 2 ,, ren kontzentrazioa gutxitu egtngo da. Eguna-
ren azkenean, ozonoaren kontzentrazioa ere gutxttu egiten da ,
zeren ozonoak ere hidrokarburoekin eta NO2 eta NO-rektn erreak-
ziona baitezake, bere kontzentrazioa handia denean.
NO 2 -ren fotoltstaren zikloa osotzeko, eta poluttzatle
sekundario guztiak (kusteko, hidrokarburoen beste erreakzto
batzu hartu behar ditugu kontutan. Ridrokarburoek oxigeno
atomtkoarektn erreakzionatuz, erradikalak sortzenr - dtra, eta
hauek oxigeno molekularrrekin errreakilonatuz, peroxoazilni-
-65-
tratoak sortzen dira. Erreakzioak hauk dira:
R'H + 0 R" + RCO•
RCO • + 02 +
R(C0)02•
R(C0)0 • + NO 2 4- R(C0)02NO2
Non R, R' eta R" hidrokarburo kateak baitira. Peroxo-
azil erradikalak (R(C0)0 2 • ) NO 2 -rekin erreakzionatuz, peroxo-
azilnitratoak (PAN) formatzen dira. Konposatu honek erreak-
tibitate biologikoaren kausaz, poluitzaile sekundario bezala
garrantzi handia dauka. Beste konposatu organikoak ere lortu
daitezeke prozesu honetan, baina azaldu direnak dira nagu-
sfenak.
Honela, NO 2 -ren fotolisiaren zikloa, hidrokarburoak ere
kontutan harturik honela geratzen da:
Zik10 honetan parte harten duten hasteak "smog fotoki-
-66-
mtkoak" deitzen dira. Smog fotoktmiko hau poluitzaile prima-
rio eta sekundartoekin dago osoturtk.
NITROGENO OXIDOEN ZIKLOEN EFEKTUAK
Smog fotoktmikoaren efekte_ garrantzitsu bat bistbIlttatea-
ren gutxtpena da, gehten batez NO 2 eta RNO 2 absorbatu egtten
dute argia, eta smog fotoktmikoan dauden parttkulak ere argia
absorbatu eta dispertsatu egin dezakete. Baina efektu hau par-
tikulak estudiatzerakoan aztertuko zeren fundamento ftsiko-
ktmikoa berdina baita.
Hemen nitrogeno oxidoeen zikloan parte hartzen duten kon-
posatu guztien eragtnak banan banan estudtetuko ditugu.
NO eta NO2•ren efektuak
GIzakten osasunean NO-ren efekturtk ez da ezagutzen,
atmosferan egoten den kontzentraztoetan.
Alderantztz NO 2 rektn,honekbrrtkietan nItrosoamtnak for-
matzen drtu eta, eta hauk kantzerigenoak dtra. Albeoloak irrt-
tatzen dttu, eta 0.3 mg kg -1 baino NO 2 -ree kontzentrazro
handiagotan denbora luzean egonez, efisemaren s(ntomak ager-
tzen dira. NO 2 odoletara pasa darteke metahemoglobrna emateko.
-67-
Landareetan, NO 2 -ren kontzentrazioa 2mg Kg 1 baino
handiago denean horrien sentsibilitatea eta fotosintesia
inhtbitzen drra.
NO2•-1( atmosferaren hezetasuna 50% denean materialea,
gehien batez koloranteak eta zuntzak, dainatu egin ditzake.
Ozonoaren efektuak
Ozonoa oxidatzaile bezala oso aktibo da, horregatik asko-
tan oxidatzaile fotokimiko deitzen da.
Experimentalki ozonoarekin gizakiek hil egin daitezkee-
nik ez da ikusi, baina 0,2 ppm baino kontzentrazio handiago-
tan sudurreko eta samako irritazioak sortzen ditu. 1,0 ppm
eta 3,o ppm kontzentrazro tartean neke eta birikien funtzioe-
tan prozesu ez-errebertsibleak produziten ditu. Eta orain,
ozonoak brrikien ehunen zaharketa azeleratzen duela, protei-
na batzuen oxidazioen brdez, pentsatzen da.
Ozonoaren eragina landareetan garrantzrtsuak drra. Lan-
dareen horrietan dekolorazioak eta lohiuneak agertzen dira,
esate batetarako, ptnuen horrrak, ozonoarekin marror bihurtu
eta lehortu egiten dtra.
Materraletan ere, ozonoaren efektua ezagunak dtra. Po-
lrmero organikoetan, ehun sintetikoetan, eta naturaletan ere
ozonoak alterazto ktaikoak lorten dttu. Zenbat eta materialeak
karbono-karbono lotura bikortz gehiago eduki, ozonoak gehiago
atakatzen ditu. Ozonoak C = C lotura oxidatuz lotura bikoi-
-68-
tza apurtu egiten du, eta materialeen gogortasuna galdu egi-
ten da. Karbonoek lotura bikoitza apurtuz gero, beste katea
paralelo baten karbonoarekin beste lotura bat sortzen du,
eta horrela materialeak bere elastizitatea galdu egiten du.
Ezaguna da ozono-kontzentrazio handia daukaten hiriek, ko-
txe gurptlak eta beste material antzerakoak beste hiri batzue-
tan baino arinago aldatu behar direla.
Peroxoazilnitratoen (PAN) efektuak
KOnposatu hau ere oxidatzailea da, eta ozonoa bezala,
oxidatzaile fotokimikoa deitzen da. Atmosferan,smog 'fotokimi-
koaren eraginez, PANen kontzentrazioak tarte honetan daude,
0,03 - 0,04 mgr/Kg.
Gitakten osasunean, PANek o,03 - 0,04 mg. kgr -1 -tako
kontzentrazioetan begien irritazioa sortzen du. Beste kon-
tzentrazioetan btrikletako funtztoen aldakuntzak sor ditzake.
Landareetan PANen eraginak barrantzi handia dauka. 0,01
mg/kgr-tako kontzentrazioetan landareen horrien jauskera sor-
tzen du. PAN konposatu oxtdatzatle denez, oxidazio btologtkoa-
ren bidez lortzen ditu bere efektuak, batna prozesu btologtko
honen etapak ez dira guztiz ezagunak.
Ez da ezagutzen PANen efekturtk materialetan.
-69-
Aldehidoen eta hidrokarburoen efektuak
Gizakien osasuenañ, aldehidoek, gehien batez formal-
dehidoak, (HCOH), 0,3 mg/kgr-tako kontzentrazioetan eztarriko
lehorra eta begien irritazioa sortzen du. Hidrokarburoen
eraginak gizakEetan ez dira ezagutzen ondo, baina hidrokar-
buro aromoatikoa 25 ppm baino kontzentrazio handiagoetan
mukosamintza atakatzen du. Formaldehidoak 0,5 mg/Kgr -tako
kontzentraziotan ez du uzten arnasa hartzen.
Landareetan bakarri etilenoaren eraginak ezagutzen dira.
Etilienoak 1 ppm -tako kontzentrazioetan edo txikiagoetan
efektu nabariak ematen ditu
NITROGENO OX[DOEN ZIKLOEN KONTROLA
Nitrogeno oxidoen zikloak kontrolatzeko, konposatu pri-
marioak hartu behar dira kontutan. KOnposatu primarioak hauk
dira:
Nitrogeno oxidoak
Hidrokarburoak
C0
CO-ren kontrola, C0 estudiatzerakoan tratatuta daukagu.
Horregatik hemen nitrogeno oxiden eta hidrokarburoen kontrola
aztertuko da.
-70-
Nitrogeno oxidoen kontrola
Nitrogeno oxidoen kontrola zaila da, eta kontrolatzeko
inbestigazioa orain egiten ari dira. Inbestigazio hau metodo
biri buruz hasi da egiten:.
Errekuntza prozesuen kondizioen aldakuntza;
2.- Emititzen diren gasetatik nitrogeno oxidoak
elimtnatu
Zelan konbustioan zenbat eta tenperatura handiagotan
NO gehiago lortzen da, metodo honetan ahaleginak egiten
dira tenperaturak txikiagotzeko, horrela, konbustto proze-
suan NO gutxiago emitituko da.
Bigarren metodoa efr -eaktore katalitikoaren bidez (gehien
batez kotxeen konbustio gasetan erabiltzen da) edo absor-
tzio sistemen bidez egiten da.
Hidrokarburoen kontrola
Lau teknika erabiltzen dira hidrokarburoen iturri egon-
korrak kontrolatzeko; Intzinerazioa, Absortzioa, adsortzioa
eta kondentsazioa.
tturr mugikorrak (kotxeak... ) kontrolatzea zailago
da, eta teknikak CO eta nitrogeno oxidoak kontrolatzeko era-
biltzen dtren antzerakoak dira, zeren; ikusi den bezala,
kotxeek emititzen dituzten CO, NO x eta hidrokarburoak el-
karrekin erlazionaturik daude.
- 71 -
SUFREAREN KONPOSATUAK
SUFREAREN KONPOSATUEN ITURBURU ETA HELBURUAK
HIRI-ATMOSFERETAKO SUFRE OXIDOAREN ERREAKZIOAK
S02-REN OXIDAZIOA
S02-ren oxidazio katalitikoa
S0 2-ren oxidazio fotokimikoa, aire puruan
S0 2-ren oxidazio fotokimikoa, hidrokarburuen, nitrogeno
oxidoen eta airearen nahastean.
SO POLUITZAILEAREN-EFEKTUAK'
S02 POLUITZAILEAREN KONTROLA
-72-
SUFREAREN KONPOSATUAK
SUFREAREN KONPOSATUEN ITURBURU ETA HELBURUAK
Sufrearen konposatu arruntenak SO 2 , 50 3 , H 2 S, H 2 SO 4 eta
azido sulfurikoaren gatzak (SO 4 2 ) dira. Sufrearen konposatu
atmosferikoaren iturburuak, erregai fosilen errekuntza, materia
organikoen deskonposaketa eta errekuntza, itsasoetan sortzen
den itsas aerosola, eta sumendiak dird. Datuak zuzentzeko zera
suposatuko dugu, H 2 S delakoaren parte handi bat ozeanoetatik
datorrela.
Atmosferatara Joaten den sufrearen erdia prozesu artifizia-
letatik sortzen da.
Dudarik gabe, S0 2 delakoaren iturburu nagusiena ikatza-
ren errekuntza da, petrolioaren errekuntza eta fundizioak ere
oso garrantzitsuak izanik.
Hidrogeno sulfuroa (H 2 5) erraz oxidatzen da, S0 2 emanez,
erreakzioa totala izanik. Atmosferatan dagoen S0 2 gehiena era
horretara formatuta dago. Hidrogeno sulfuroa, oxigeno atomikoak,
oxigeno molekularrak eta ozonoak oxida dezakete. Hauetatik, ozo-
noarekin gertatzen dena inportanteena da:
H2S + 0
3H20 + S0
2
-73-
Erreakzio hau airetan dauden partikulen superfizietan
gertatzen denean, askoz ere azkarragoa da. Hidrogeno sulfuroa,
oxigenoa eta ozonoa laino eta behelainoetak.o ur tantetan di-
solba daitezke eta, horrela, erreakzioa azkarragoa izango da.
S02delakoa, bereziki S0
3 delakotan bihurtzen da. Oxi-
dazio hau bi prozesuren bidez gerta daiteke: katalitkoa eta
fotokimikoa.
Lehen prozesuak hezetasun handiaren beharra du, S0 2 de-
lakoaren molekulak ur tantetan disolba daitezen. Baina hau ez
da nahikoa, beste substantzia batzuren presentzia behar da, ha-
la nola, Fe 3+ eta Mn 2+ ioien gatzak, edo eta NH 3 delakoa. Az-
ken honen eragina, adibidez, uretan disolbatuta dagoen oxige-
noak eta S0 2 delakoak elkarrekin azkar erreakzionatzen dutenean,
sulfatoak emanez, (NH 4 ) 2 50 4 gatza formatzeaz gain, SO 2 de-
lakoak uretan daukan solublitatea handitzea da.
Prozesu fotokimikoa eguneko argitan eta hezetasun gutxiz
desarroilatzen da. Lehen pauso batetan S0 2 molekulak argia
absorbatzen du, bere energia handituz. Baldintza hauetan, S02
delakoaren eta 0 2 delakoaren artean S0 3 emateko gertatzen
den erreakzioa azkoz ere azkarragoa da. Prozesu hau nitrogeno
oxidoen eta hidrokarburoen presentzian azeleratu daiteke.
Honela formaturiko S0 3 molekulak segidan H 2 0 molekula-
rekin erreakzionatzen du, H 2 SO 4 emateko. H 2 50 4 -a erraz di-
solbatzen da ur tantetan, azido sulfurikoaren disoluzio bat
lortuz. Amoniakozko (NH3
) eta sodio klorurozko (NaCI) par-
- 74-
tikulak badaude, adibidez, (NH 4 ) 2 SO 4 eta Na 2 SO 4 , gatzak
eta azido klorhidrikoa formatuko dira. Ekuazio guzti hauk
egun batzutan gerta daitezke.
Hurrengo irudian, sufrearen konposatuen eboluzioa den-
boraz nola gertatzen den ikusten da.
H S ltur naturalak (Biosfera)
Itsas aerosola
0, 0 2 eta 03-ren
bidez, oxidazioa
Indar antropogenikoak
SO2
• S02 absorbitu eta eliminatu
- NH 3 -rekin ur-tantetan
oxidazioa, 0 2 bidez
r Hidrokarburo eta 03-
1 arekin, gas-erreak-
zioen bidez
- oxidazio fotokimikoa-
ren bidez
SO 24partik. Itsas aerosola
Sedimentazioa
Euri-uren bidezko elimi-
nazioa
-75
Hiru prozesuren bidez eliminatzen da atmosferatan dagoen
sufrea:
1.- Euri-uraren bidez erretnzioa eta arrastrea
Lainoen barruan gertatzen diren prozesu guztiek osa-
tzen dute. Prozesu hauetan espezie atmosferiko batzu
eliminatzen dira. Bestetik arrastreak prezipitazioa
lainoen azpian gertatzerakoan espezie berdinen elimi-
naziozko prozesu zuzena betetzen du.
2.- Lurrean edo begetazioan difusioa
Nola gertatzen da difusioa lurrean edo begetazioan
zehar-?
3.- Sulfatozko partikula lehorren sedimentazioa
Berau landare eta superfizie solidoen gainean gerta-
tzen da. Uste da sedimentatu den sulfato hau erraz
eliminatzen dela.
-76-
HIRI-ATMOSFERATAKO SUFRE OXIDOAREN ERREAKZIOAK
(S02-REN OXIDAZIOA)
Sufre oxidoaren, eta gehien batez, anhidrido sulfurosoa-
ren kimikari buruz, estudio eta ikerketa asko egin da. Atmos-
feraren kimikan konposatu honek aparteko garrantzia dauka.
Baina, nahiz eta estudio asko eginik egon, sufre-konposatuen
prozesu atmosferiko guztiak ez dira ezagunak.
Erresultatu gehienak ikusiz gero; zera pentsa daiteke:
S0 2 -ren helburua 50 42
-rako oxidazioa dela. Prozesu honen
mekanismoa ez da ondo ezagutu, prozeu homogenoak (oxidazio
fotokimikoak) eta prozesu heterogenoak (oxidazio katalitikoa)
batera gerta baitaitezke atmosferan; aproximazio bat eginez,
hau esan daiteke, zerua lainotuta dagoenean eta partikulen
kontzentrazioa handia denean, S0 2 -ren oxidazioa prozesu he-
terogenoen (katalitikoen) bidez gertatzen dela. Eta eguzkia
dagoenean, partikulen kontzentrazioa txikia denean, eta at-
mosfera hidrokarburoekin, NO-ekin kontamitatuta dagoenean,x
50 2-ren oxidazioa, prozesu fotokimiko (homogeno)baten bidez
azal daitekeela.
Hemen, S0 2 -ren oxidazio-prozesuaren laburpen bat egingo
dugu, honela:
1.- 50 2 -ren oxidazio katalitikoa
2.- S0 2 -ren oxidazio fotokimikoa aire purutan
-77-
3.- S0 2 -ren oxidazio fotokimikoa, hidrokarburoen, nitro-
geno oxidoen eta airearen nahastean.
S02-ren oxidazio katalitikoa
Anhidrido sulfurosoaren oxidazio katalitikoa aire puru-
tan gertatzen dena baino 100 aldiz azkarragoa da. Erreakzio
hau zentrale elektriko baten tximiniatik ateratzen den kearen
barnean eginez, argi ikusi izan da.
S02 delakoaren erreakzio zuzena oxigenoarekin hau da:
SO2 + 0
2SO
3
eta motelegia da kontutan hartzeko.
Burdinaren eta manganesoaren gatzak dituzten tantetan S02-a
disolbatzen denean, azido sulfurikotara oxidatzen da bizkorki,
erreakzio orokorra honelakoa delarik:
katal.S0
2 + H
20 + 0
2-› H
2SO
Ekuaiio horren katalisatzaileen artean atmosferatan sus-
pentsiotan egoten diren burdina eta manganeso sulfatoak eta klo-
ruroak daude. Hezetasun handiko ingurunetan kondentsazio-guneen
papera egiten dute, edo bestela, hidratazio prozesu bat paira
tu ondoren, soluziotan bihurtzen dira. Prozesuaren hurrengo pau-
soa zera da, aerosol likidoak S0 2 -a eta 0 2 -a absorbatzea,
-78-
erreakzioa fase likidotan gertatuz. Azidotasuna handituz, S02
delakoaren solubilitatea gutxitu egiten da, amoniako nahikoa
badago, H 2 SO 4 delakoaren formazioak ez du prozesua gera eraz-
ten, ura, azido sulfurikoa eta amoniakoa neutralizatu egiten
baitira:
H2SO H+ + HSO
4
HSO4
H+ + SO
42-
NH4OH
OH + NH4+
- S0 + 2 + 2 OH + NH 4
(N84)2504 + H2042
Disoluzioaren pH-ren puntu batetara heltzen denean, H+
ioien kontzentrazio handiak ez du H2SO4 gehiago disoziatzen
uzten, eta 50 2 delakoaren kontzentrazioa konstante mantentzen
da.
S0 2 -ren oxidazio katalitikca fase likidotan hiru etapa-
tan gertatzen da:
1.- 50 2 -ren difusioa tantarantz, gas-fasean
2.- S0 2 -ren difusioa tantaren superfizietik barneko alderantz
3.- S0 2 -ren oxidazio katalitikoa barneko aldean
Baldintza estazionarioetan, 50 2 -ren transformazio-abiadura
lehen aipaturiko etaparik motelenak kontrolatzen du. Lehen
etapa balitz kontiolatzailea, S0 2 delakoaren konbertsio-abiadu-
-79-
ra gasa sistemaren barrura pasatzeko duen abiaduraren funtzioa
izango litzateke. Bigarren etapa balitz erabakitzailea, aldiz,
transformazio-abiadurak katalisatzaile moetaren independentea
izan beharko luke. Exeperimentalki, zera ikusi izan da: honek
ez duela S0 2 -aren transformazio-abiadura orokorra aldatzen.
Frogatu da, halaber, oxfdazioak katalisatzaile moetaren depen-
dentzia handia duela. Honela, zera esan dezakegu segurki, eta-
pa erabakitzailea erreakzio kimikoa dela.
MnSO 4 , CuSO 4 , MnC1 2 , eta NaCI gatzen efizientzia katali-
tikoa honelako ordena Jarraitzen du: MnSO 4 > MnCl 2 > CuSO 4 >
5 NaCI. NaClarekiko, efizientzia hauk 12,2, 3,5, 2,4, 1,0
errespektiboki izanik. Efizientzia katalitikoa ikusteko serie
bat hauxe da: MnC12 > CuCI > FeC1 > COC1
22 2
Orain arte esandakoa analisatuz, bi konklusio generalak
atera ditzakegu. Lehenik, S0 2 delakoaren oxidazio katalitikoa
disoluzio basiko edo neutroetan bizkortu egiten dela , eta
moteldu disoluzio azidoetan.'Jakin behar da ere oxidazio-egoe-
ra altuko espezien ur-disoluzioek karaktere azidoa dutela,
azidotasuna oxidazio-egoerarekin handituz. Orduan, S0 3 eta
Fe 3+ direlakoen disoluzioak S0 2 eta Fe2+ direlakoak baino
azidoagoak dira. Oxidazio-egoera berdineko ioi metalikoentzat,
arradio ionikoa txikitzerakoan azidotasuna handitzen da. Guk
erabiltzen ditugun metaleen arradio ionikoak ordena hau jarrai-
tzen dute: Cu2+ > Mn
2+ > Fe
2+ > Co
2+ > Ni
2+ . Datu hauetan soilik
oinarritzen bagara efizientzia katalitikoak ordena berdina Ja-
rraituko du.
-8o-
Bigarrenik, oxidaziozko erreakzio abiaduran hezetasun
erlatiboa oso faktore inportantea da. Uraren kontzentrazioa
disoluzio katalitikoa mantentzeko adina ez bada, oxidazio-
abiadura asko jaisten da. Hezetasun erlatiboa ehuneko hiruro-
gei eta hamar baino handiagoa bada, erreakzioa asko azkartzen
da. S0 2 delakoaren oxidazio katalitikoari buruz dauden datuak
kontutan harturik, erreakzio hori S0 2 delakoaren gas-fasea-
ren kontzentrazioarekiko lehen ordenakoa dela esan daiteke,
eta abiadura-konstante aldakorreko katalisatzaile moeta eta
hezetasun erlatiboaren funtzioan. MnSO 4 erabiltzerakoan,
abiadurarentzako lehen ordenako expresio hau lortu zen:
0,67 . 10 -2 C502SO
2
Non R transformatzen den S02-ren kopurua(ugrimin),
SO2
MnS04-zko miligramoko baita.
S02S0
2 delakoaren kontzentrazioa gas-fasetan
pgrim 3 -tan.
Koefiziente katalitikoa MnS04-zko 500 ppm duten
tantetatik 1.ortuz.
Beste katalisatzaile batzurentzat, koefizienteak taula
honetan ikus daitezke.
-81-
katalisatzailepisua ingurunean S0 2 -ren kon- konbertsio- Efizien-(mgr y
Iegoten dendenbora
tzentrazioeragilea
gradua tzia er-latiboa
Na Cl 0,36 1,7 min 14,4 ppm 0,069 1,0
CuS04
0,15 1,7 min 14,4 ppm 0,068 2,4
MnC12
0,255 0,52min 3,3 PP m 0,052 3,5
MnS04
0,51 0,52min 3,3 ppm 0,365 12,2
502- ren oxidazio fotokimikoa
Anhidrido sulfurosoa poliki poliki anhidrido sulfurikotara
oxidatzen da, airearen presentzian eta eguzkiaren eraginaren
pean. Uraren presentzian, S0 3 delakoa azido sulfurikotan azkar
bihurtzen delarik. Lurraren superfiziera ez; direla 2900 A-tako
baino txikiagoko uhin-luzerako erradieziorik heltzen kontutan
harturik, eta S0 2 -ren oxigenotan eta SO-tan disoziatzeko erra-
diazioen uhin-luzera 2180 A-takoa baino txikiagoa izan behar
dela jakine (135 kcal-tako lotura apurtzeko behar den ener-
gia), behe-atmosferatan jarraitzen duten prozesu fotokimikoak
S02 delakoaren molekula aktibatuaren bidez gertatuko dira eta
ez disoziazio zuzenaren bidez. Hidrokarburo aktibo eta nitroge-
no oxidoen presentzian asko bizkortzen da S0 2 -ren S03-tarako
oxidazioa.
- 82-
Askotan oxidazioa honelako sistemaren bidez gertatzeak
aerosol askoren formazioa dakar. SO 2 , hidrokarburo, NO x , airea
eta urez osotutako sistema irradiatuetan gertatzen diren
erreakzioen mekanismoa ez da oraindik argitu.
Hau aztertzeko, S0 2 delakoaren oxidazio fotokimikoa aire
hutsetan eta S0 2 delakoaren oxidazio fotokimikoa hidrokarburo
eta nitrogeno oxidoen presentzian berezituko ditugu.
S02 delakoaren oxidazio fotokimikoa airetan
S02 delakoaren absortzio espektruan, 2900 A-etatik gora
bi banda nabaritzen dira, bata 3840 A-etako absortzio ahul
batekin loturik, lehen egoera exzitatura pasatuz (tripletea),
eta bestea 2940 A-etako absortzio intentsu batekin loturik,
bigarren egoera exzitatura pasatuz (singletea). Lehen lerroa-
ri 3 50 2deritzo eta bigarrenari 1 S0 . Hau da,
S0 2 + hv 1
1 SO2 ( 2900 A-etatik 3400 A-etara)
3
SO2 + hv 4 ( 3400 A-etatfk 4000 A-etara)
Energia gehien duen egoera singletea da, eta energia gu-
txiagoko egoera tripletera eta bal erreferentz1 energia duen
S02 delakora pasa daiteke, erreakzioak hauk direlarik:
1 S0 2
6
SO 2+ M y S02 + M
73
-83-
Fotokimika urbanoan, S0 2 delakoaren espezieen artean gehien
aurkrtzen dena 3 50 2 egoera tripletea da. 1 50 2 delakoaren fun-.
tzio nagusia 3 50 2 delakoa ematea da, azkenik jarri dugun , erreak-
zioa jarraituz.
Ba dirudi sufre dixidoaren oxidazioa S03 delakoa emateko
1S0 2 eta 3 50 2 egoera exzitatuetan eta sisteman dauden beste
partikula batzuren arteko erreakzioan oinarrituta dagoela. At-
mosferan dauden beste molekulekin extintzlo-erreakzioen bidez,
3 SO 2 delakoa erreferentzia-egoerara energetikora erraz bihur
datteke:
M N2, 0 2 , CO, CO 2 , NE1 .1.4 , izanlk, erreakzio-abiN-i
duren konstanteek dtferentzta gutxi daukate, denak, 0,68 - 1,2
. 1081/mol.sg tartean egontk.
M R H 20 eta 0 3 bada, abiadura-konstanteak 8,9 . 108
eta 11 . 10 8 eratakoak dira.
M lotura btkottza duen htdrokarburo bat denean, abiadura-
konstantea askoz ere handiagoa da % 2. 10 111/mol.sg
Aireaz SO 2 delakoaren fotolisiaren mekanismoa zein den
jakiteko hipotesi asko egin dtra. Posible diren erreakzioak az-
tertuz, konklUsto hau atera da: 3 S0 2 delakoak oxigenoarekin
bakarrtic duen erreakztoetatik inportanteena hau dela,
3 S02 + 0
2S0
3 + 0
Aire purutan neurtutako fotooxidazio-abiadurak S0 2 dela-
k8arentzat taulaturtk ematen dttugu:
hasterako S02
ppm
hezetasun
erlattbo '
S02-aren oxidazio-abiadura*
orduko %-tan
32 91
50
0
50
0
50
* Argiaren intentsitatea eguerdian dagoen eguzki-argi antzekoa-rentzat.
S02 delakoaren oxidazio fotokimikoa, hidrokarburo, nitro-
geno oxidoak eta airearen nahaste batetan
Baldintza hauetan oxidazio-abiadura aire puruan gertatzen
dena baino askoz ere handiagoa da. Hurrengo taula honetan S02
delakbaren oxidazio-abiadura batzu daude:
5 - 30
10 - 20
1000
3,2
0,102 - 0,198
0,084
0,023
0,028
0,28
1,0
hasierako S02
ppm
hidrokarburoak S02-aren oxidazio-abia-
dura, orduko %-tan
0,2 - 0,6
15 - 21
o - 0,75
2-metil-2-buteno
n-hexano
2-buteno
48 - 294
1,8- 12
15- 30
- 85-
Ba dirudi kasu honetan ez dagoela mekanismo kalatikikorik,
nahiz eta aerosolen formazioa handia izan sistema hauetan.
SO2' hidrokarburoak, NO
x eta airez osoturiko sistemaren
erreakzio karakteristikoak ez dira bat ere ezagunak. S0 2 dela-
koaren oxidazio-prozesu posibleak oso desberdinak izan daitez-
ke.
Hurrengo taulan S0 2 -ren oxidazio-erreakzio garrantzitsuenak
daude. 1., 2. eta 3. erreakzioak ez dira inportanteak gas-fa-
setan, baina fase likidotan, ur-tantetan, asko azkartzen dira,
batez ere hirugarrena.
4. eta 5. erreakzioentzat abiadura-konstanteak ez dira
prezeski ezagutzen, hauk balore aproximatuak direlarik.
7. eta 8. erreakzioen antzeko erreakzioa gertatzen da NO
delakoaren oxidazioan, honek esan nahi du prozesu hauk oso
inportatean izango direla SO 2 delakoaren prozesuen artean.
*
-86-
zenb. Erreakzioa Abiadura-konstantea, 298°K-tan
1 0 +.,,S02+ M -4- 50
3+ M 2,71 . 10
-4ppm.min
-1
S0 2 + NO2+ S0
3 + NO 1,3 . 10
-14ppm.min
-1
,3 S0 2 + 0 3- + S0 3 + 0 2 erreakzio motela gas-fasetan
4 S02 + NO
3+ S0
3 + NO
2< 2,5 . 10 -5ppm
-1.min
-1
5 SO + N 0 + S0 3 + 2NO 22 2 5
< 1,7 . 10-8ppm
-1.min
-1
6 S02 + H0
2+ S0
3 + OH 0,44 ppm -i min -1( H = -19 )
7 502 + R0
2+ S0
3 + RO 0,57* ppm
-1min
-1
+ R02S0
2ez da neurtua izan
8. S02 + R
2CO
2 + R
2CO + S0
3ez da neurtua izan
9 3S02+ 0 2+ S0
3 + 0( 3 P) 5, 235 ppm-i.min-1
10 S02 + RH + RSO
2H hidrokarburoak dependitzen du
+ SO2H + R hidrokarburoaz dependitzen du
11 S02 + R + RSO
2% 4,4 . 10 2
ppm-1min
-1(CH
3)
12 S02 + RO ÷ ROSO
2,-,.. 4,4 . 10
2ppm
-1.min
-1(OH)
R02 eta RCOO
2' H0
2 direlakoak NO delakoak baino 30% azkarra-
go oxidatzen du. Diferentzia hau S0 2 -rentzat berdina dela
suposatuz eta 6. erreakzioa kontutan harturik, 8. erreak-1
zioarentzat lortzen den balorea 0,57 ppm- .min
-1 da.
-87-
Experimentalki zera ikusi izan da, S0 2 dealkoa gehitzera-
koan NO 2 -ren kontzentrazioa gutxitu egiten dela NOx-hidrokarbuGo
sistemetan. Hau S0 2 delakoak 0 3 -NO 2 erreakzio-sistemaren tar-
te-produktu batekin erreakzionatzen duelako izan daiteke. Iku-
si izan da, halaber, ozonoaren formazioa gutxitu egiten dela
olefinaz eta parafinaz osotutako sistemetan.
NOx delakoaren eliminazioa S0 2 -aren bidez gutxitu egiten
du NO 2 delakoaren kontzentrazioak. Beraz, 0 3 -aren kontzentrazioak
gutxitu egiten dira. Tolueno, NO x eta S0 2 direlakoekin eginda-
ko experientzia batzutan ikusi izan zen ozonoaren kontzentra-
zioak handiagoak zirela S0 2 zegoenean ez zegoenean baino. Hau
ezin ahal izan da oraindik azaldu.
Laburpen gisan zera esan dezakegu, S0 2 delakoak smog
fotokimikoaren barruan dauden espezie askorekitS azkarki erreak-
zionatzen duela. S0 2 -a gehltzerakoan, efektu ikusgarriena
aerosolak formatzeko tendentziaren handitzea da. Sistema haue-
tan, aerosolak formatzeko gertatzen diren erreakzioak oso gu-
tx1 ezagutzen dira.
-88-
SO2 POLUITZAILEAREN EFEKTUAK
Sufrearen konposatu poluitzaileen efektu kaltegarriak, S02
poluitzaileak pooduzitzen ditu. Beren eraginak, gizakiengan,
landa7;etan, eta materialeetan izan daitezke. Honen efektu txa-
rren azalpen bat egingo da.
a) S0 2 -aren efektuak, gizakiengan.
Honetaz datu gutxi daLide, hala eta guztiz, partikulak eta
S0 2 daudenean, heriotzen proportzioa handiago dela ikusten da.
S0 2 -a partikula-absorbatzaile bat da,eta arnasa-sisteman sartzen
da, horrela, arnasa hartzea kontzentrazioak altuak direnean oso
zaila da. Gehien batez bronkitis kronikoa daukaten pertsonei
S0 2 -ren 0,2 ppm-takO kontzentrazioak problema asko sortzen diz-
kiete. Atmosfera partikUla gabe dagoenean, S0 2 -ren efektuak as-
ko gutxitzen dira.
b) S0 2 -ren efektuak, landareetan
Landareetan S0 2 poluitzaileak gizakiengan baino kalte han-
diagoak egiten ditu. Eta grzakientzat kaltegarri ez den kontzen-
traziotan landareetan efektu handiak ikusten dira. Efektuek lan-
dare-moetarekin dependitzen dute. Batzu oso sentsibleak dira,
eta beste batzu ez. Hauen artean patatak daude. Landareen horriak
S0 2 -a absorbatzen dute, han SO 4 2 -tara oxidatzen da, eta hau
erroetaraino heltzen da. S0 2 -ren kontzentrazioa nahikoa denean,
-89-
landareetan sintoma kronikoak nabaritzen dira, horriek jausi
eta azkenean landarea hil.
c) S0 2 -ren efektuak materlaletan.
Atmosferatan hezetasun nabaria dagoenean, S0 2 -a oxidatu
egiten da, oxidazio-produktua SO 4 2- izanik. Eta sulfatoa polui-
tzaile kaltegarria da metalentzat.
Esate batetarako, burdina eta metaleen korrosioa sulfatoa-
ren kausaz, eta mekanismo elektrokimikoaren bidez explika dai-
teke. Sulfatoak burdinarekin erreakzionatuz, FeSO 4 formatzen du,
eta honek, ioi konduktore bezala (bi elektrodoren artean) aktua-
tzen du. FeSO 4 disolbatuta dago Fe 3 0 4 -tan eta egtiraldi lehorrean,
Fe 3 0 4 sikatu egiten da, eta . korrosioa geratu.
Azido sulfurikoak etxegintzara'ko materialetan eragin kal-
tegarriak eduki litzake, erreakzio kimi.koen bidez. Esate bate-
tarako,
CaCO3 + H SO CaSO 4 + CO 2 + H
20
2 4
Eta CaSO 4uretan disolbatu egin daiteke.
Zer esanik ez dago, efektu denek dependitzen dutela, alde
batetatik, S0 2 -ren kontzentrazioai, eta, bestetik, denporaz
(zenbat denbora dagoen materialea efktua pairatzeni
-90-
SO2 POLUITZAILEAREN KONTROLA
S0 2 poluitzailea kontrolatzeko metodoen artean, hauk daude:
a) Sufre-kantitate gutxiko fuelolioa erabiltzea
b) Beste energi iturri batzu erabiltzea
c) Fuêlolioa erre baino arinago, sufre konposatuak kentzea.
d) Errekuntzako gasen artetik S0 2 kentzea
Sufre-kantitate gutxiko fuelolioa lortzea garestia da,
eta fuelolioa ikatza baino garestiagoa izango litzateke.Horre-
gatik, ekonomiaren aldetik ez du pena merezi.
Beste energi iturri.ak erabiliz, SO 2 eliminatu egiten da.
Baina erabiltzen diren metodoak energia lortzeko nuklearrak
dira, eta hauekin problema poluzio erradioaktiboarena izango
litzateke.
Fuelolioetatik sufre konposatuak erre baino lehenago eli-
minatzea konplikatua da, zeren sufre konposatu moeta asko dago
eta. Eta konposatu bakoitzarentzako metodo desberdina erabili
beharko litzateke.
Gehien erabiltzen den metodoa errekuntzaren gaseren artetik
50 2 -ren eliminazioa da. Hau erreakzio kimikoaren bidez egiten
da.
Erabiltzen dErenetatik bat hau da
-91-
2 CaCO 3 + 2 S0 2 + 0 2 -* 2 CaSO 4 + 2 CO2
CaCO 3 -a errekuntza-labeetan ipinten da, eta gero CaSO4-a
eliminatu. Beste erreakzio moeta batzu ere erabiltzen dira.
-92-
PARTI1WLAX (AEROSOLAK1
PARTIKULEN TAMOINOA
PARTIKULEN ITURRIAK
PARTIKULEN TAMAINOAREN DISTRIBUZIOA
Nukleoen formazio homogenoa eta koagulazioa
Nukleoen formazio heteregenoa
Erreakzio kimikoak
Sedimentazioa grabitatearen bidez
Ondorioak, distribuzioak
PARTIKULEN POLUZIOAREN EFEKTUAK
Bisibilitatearen gutxipena
Gizakien osasunean dauzkaten efektuak
Beste efektu batzuk
PARTIKULEN EMISIOAREN KONTROLA
-93-
PARTIKULAK (AEROSOLAK)
Atmosferako partikulak honela definitzen dira: tenpera-
tura eta presio normaletan materia solidoak edo likidoak aire-
tan dispertsatuta daudenak. Hauen tamaina molekula batena baino
handiagoa da beti (molekula baten arradioa, 2 A).
Partikula batzu naturalak dira (haizearen erosioak eraginda,
bulkanoak sortuta... ), beste batzu artifizialak dira, gizonak
eragindakoak (kotxeen keak, industriako keak...). Atmosferan
partikula artifizial asko badago, bere propietateak txarrerako
aldatzen dira. Esate batetarako, parti-kulek argia absorbatu
eta dispertsatu egiten dute, eta bisibilitatea gutxituta gera-
tzen da.
Orain arte ikusitako poluitzaileak gasak zan dira, eta
beren eraginak estudiatzeko konposizto kimikoa izan dugu kon-
tutan, Partikulen poluzioa eta konportamoldea estudiatzeko,-
faktore b[ kontutan hartu behar dira, alde batetatik, beste
poluitzaileetan bezala, konposiz[o kimikoa, eta,bestetik, par-
tikulen tamaina.
1.- PARTIKULEN TAMAINA
Aerosolen partikulen tamaina prozesu fisikoen bidez neur-
tzen da. Eta tamainaren arauera klssifikazio bat egiteko, ter-
mino batzu erabiltzen dira. Bereziak diren terminoak
- Aitken partikulak : Arradioa 0,1 um baino txikiagoa
denean
partikula handiak ArradIoa 0,1pm , 1 pM tartean dagoe-
nean,
partikula erraldotak: arradioa pm haino handiagoa denean
Beste termino batzu ere erabiltzen dira atretan dauden
parttkulei buruz:
hautsak; soli:do matertal batetattk akito mekaniko baten
btdez sortzen diren partikulak eta airetan dts-
pertsatuta daudenean horrela dettzen dira. Arra-
dioa 5 pm batno handiagoa da. Exenplu bat:
haizeak altxatzen duen hautsa,
keak; Bapore gainsaturatuen kondentsazioaren bidez for-
matzen diren partikula solidoak edo likidoak dira.
Arradioa 0,1 um baino handiagoa da. Exenplua, erre-
keta batetan formatzen diren partikulak.
-95-
emanazioak; Ke terminoaren antzekoa da. KOndentsazio, su-
blimazio eta erreakzio kimikoen bidee formatzen
diren partikula solido edo likidoak dira.
Haueteriko gehienak 1 um baino txikiagoa
daukate arradioa. Exenplutzat, tabakoaren kea
eta kondentsatutako metaleen oxidoak.
lainoak; Bapore kondentsatuen kondentsazioaren edo ato-
mizazioaren bidez formatzen diren partikdila
ltkidoak dira. Arradioa 10 pm baino handiagoa
da, keekiko desberdintasun handiena hau delarik.
Partikula hauen kontzentrazioa bisibilitatea
kentzeko edo gutxitzeko adinakoa bada, lainoa-
ri behelainoa deitzen zaio.
Mikroskopio elektroniko baten bid.ez partikula solidoen
formak oso desberdinak direla nabaritzen da.Keek forma esfe-
rikoa dute, baina, esate batetarako, hautsek era askotako
formak dauzkate. Horregattk hautsen tamaina neurtzko, "Stokes-
-en arradioa" erabiltzen da.
Arradto hau honela definiturik dago:
"partikulen , euri-abiadura berdina eta parttkilla formatzen
duen matertaren dentsitate berdina daukan esfera baten
arradioa".
Honela kearen arrad•o geometrikoa eta Stokes-en arradioa,
ia berdinak izango dira. Baina hautsen Stokes-en arradioa, arra-
dio geometrikoa baino txikiago izango da. Hau kontutan hartu
-96-
behar da parttkalen propietate optikoak interpretatzerakoan
gehten batez.
PARTIKULEN tTURRUK
p rt,kuien iturriak bt taldetan bana daitezke: iturri
primarioak eta iturri sekundarioak. Klasifikazio honen arau-
era partikalak ere talde bitan bana daitezke, partikula pri-
marioak eta partikula sekundateak.
Partikula prtmartoak iturrittk zUzenki emititzen diren
parti:kulak dira. Esatebatetarako, haizeak ateratzen duen hau-
tsa, txtminta batek emititzen dituen ke-partikulak, eta abar.
Partikula sekundal, ioak atmosferaren bertan formatzen di-
ren parttkulak dtra. Formazioa erreakzio kimikoaren edo kon-
dentsaziaren bidez egiten da. Esate batetarako, sulfato ioia,
atmosferan, SO 2 Cgasi edo H 2 S(gas) eta ura daudenean formatzen
dira. S 2-
toia beti parttkula'bezala agertzen da. Partikula
bezala, berdin agertzen dfra NO3- NH
4ioiak smog fotoklml-
koa,-eta abar
fturri sekundario eta prtmarioen eragtnak ikusteko, Los
Angeles,ko partikulen (aerosolen) taula bat egin dugu, kasu
bakoitzean kontzentrazio mastkoa ugr/m 3 -tan emanez.
-97-
(TURRIAK MASA-KONTZENTRAZIOA
pgr/m 3.
NATURALAK
- Primarioak
Haizeak altxatzen duen hautsa
(s(likatoak)
(tsasoko gatza (Nal-C1-1
8 - 20
3 14-26
Esporak, polena Ez ezag
- Sekundarioak
Landareen bapore organikoak 3 - 6
Biologikoa (Lurreko bakte-
rien eragine 2 substantz(a
organikoen deskonposizioa)
4-7
NH3
', NOx'
H 2 S 0,7
..,
ARTIPIZ(ALAK
- Primarioak
Kotxeen kea 15
Disolbatzaile organikoak 6
Petrolioa 1,3
Ab(oien kea 4 36
Karburanteen errekuntza 5
Beste batzu 5
, Sekundarioak
Hidrokarburoen baporeak 11
Nitratoak (N0 x -en oxidazioen b(dez 13,5 39
Sulfatoak (H 2 S eta S0 2 -ren oxidazioz) 14,4
TOTALA 93 - 108
-98-
ma(na itutrten arauera [turrten estudio bat egin nahi
badugu, tamaina ezin daiteke ahantzi. (turri primarioek tamai-
na:gutt[etako partikulak emttitzen dituzte (hautsa akzio me-
kanrkoaren bideZ›, baina iturri sekundarioek produziD mn dltuz-
ten part[kula gehienak tx[klak dira (A[tken partikulen tamaina-
koakl. Erlazio hau hobe rkusteko, h[riko eta troposferaren hon-
doko partikulak azalduko ditugu. Horretarako klasifikazio bat
egingo dugu: aeroso kont[nental naturalak, itsasoko aerosol
naturalak eta aerosol artrf(z(alak,
Aerosol kontrnental naturalak honela bana da[tezke:
Raizeak altxatzen duen hautsa,
2.- Begetazroak emttitzen dituen hidrokarburoak eta ozo-
noaren bitarteko erreakz(o fotok[m(koaren bitlez lor-
tzn drren part[kulak (smog fotoktm[koal. D < 0,4 pm.
rturri sekundar[oas
3, , Partikula oso tx(k(ak, erreakzlo fotokimikoaren bidez
lortutakoak.. Esate batetarako, $0 2 , H 2 S, NH3NOx-en
oxidazio fotokimikoaren h[dez. Itutr( sekundarioa.
Sumendietako erupzioek em(tItzen dituzten partikulak.
Beste alde batetatik, ttsesoko aerosol naturalak uraren
haPorazioaren b[dez formatur(k daude, eta beren konposiz(o ki-
m(koan gatza dago, (Na l" , C1) Bartikula hauen diametroa 0,5 pm
ha[no handrago da. (turri Primarioa.
-99-
Eta, amaitzeko, aerosol artifizialak honela bana daitezke:
1.- Partikula solidoak, errekuntzaren bidez lorfLtako par-
tikulak. Beren diametroa 0,005 eta 0,5 pm tartean
dago. Iturri primarioa.
2.- Erreakzio kimikoen btdez lortutakoak. S0 2 , H2S,...-en
fotooxidazioaren bidez. Hauen diametroa 0,5 pm baIno
txiktagoa da.
0,1 pm batno txiktago dtren aerosolak bakarrik lurraren
ondoan daude, eta zenbat eta garaiera handiagoa izan, beren kon-
tzentrazioa asko gutxitzen da, Honela, partikthla hauk Lurraren
ondoan formatzen direla esan daiteke. Talde honetan, smog fo-
tokimikoa dago.
Beste alde batetatik, partikulen lSamana 0,1 pm eta 1,0 pm
tartean dagoenean, atmosferan 18 km-tako garaieran aurkitzen
dtra gehien, estratosferan, Partikula hauk nitratoak eta sul-
fatoak dtra, anhidrtdo sulfurosoaren fotooxtdazioaren edo oxi-
dazio kataltttkoaren btdez formatOrtkoak—S0 2 naturalki sumen-
dtetatik irteten da. Baina iturri arttfiztalak ere asko dira.
Esandakoaren arauera trudi bat egtn daiteke,
ESTRATOSFERAKO AEROSOLAK
TROPOSFERA RONDOWO AEROSOLAK
S0 NO 0 1-1 pm' 3-
'
etr000pausall2 Km
–3 Km
AEROSOL KONTINENTALAW ITSASOKO AEROSOLAK SMOG
FOTOKIMIKO 17.82LSoA
-100-
Behe-troposferan dauden partikulak euriak arrastratzen
ditu berarekin, horregatik hor dauden partikulen bizi-denbora
zenbat eta euri gehiago egin, txikiago izango da.
Goi-troposferan dauden partikulak hilabete bat edo gehia-
go egon daitezke. Eta estratosferan daudenak sei hilabetetik
urte batetaraino bizi daitezke.
Hau [kusita, goi-atmosferan gertatzen diren erreakzioak
Jakitea garrantzi handikoa da. Hau da atmosferaren kimika.
Esate batetarako, smog fotokimikoa euriak arrastratzen du,
eta beraren eraginak oso lokalizaturik daude, eta beste alde
fiatetatik, beren bizitza oso txikia da, zeren behe-atmosferan
formatzen baita). Baina sulfatoen eraginak ez daude bat ere
lokalizaturik, gehiago da, sulfato molekulak iturrietatik oso
urrun egon daitezke, eta beren bizia oso luzea da. Horregatik
sulfatoen poluzioa garrantzi handiagokoa izan daiteke.
Iturrr art(fizialetat(k inportanteenak konbustioa eta
erreakzio kimi:koak izan daitezke. Oraindik errekuntzaren bidez
partikulak formatzeko prozesua ez da ulertzen. Baina partikulon
tamarna 0,005 pm eta 0,5 um tartean daude. 1 pm -tako diame-
troa ba(no dismetro handiagoko partikulak prozesu mekanikoen
bidez lortzen dira. Eta partikula txikiak erreakzio k(miko edo
kondentsazioaren bidez formatzen dira. Honela, H 2 S, S0 2 , NH3
hidrokarburoak eta NO,s, denak gasak, erreakzio kimikoen bidez
partikulak formatzen ditUzte. Honi buruz taula bat egin daiteke:
-101-
GAS rTURRr ARTFIZrALA rTURR1 NATURALA PARTIKULAK
S0 2 I eta pe-trolioaren errekun-tza
Sumendiak oxkatzaren d.
1. + 50 42-
H 2 S Prozesu krmrkoak Btologikoak oxid+SO 2 + SO 4N0,NO 2 Errekuntza Bakterien era-
ginaoxi + NO3
NH 3 Hondakinen trata-mendua
Deskonposiziobiologikoa
(NH 4 ) 2 SO 4oxi . NO 3
hidrok Errekuntza Arroztietan smog fotokim.GH 4 Prozesu kimikoak zingiretan
Partrkul'en tamainen drstribuzi:oa
Aerosolek formazio-prozesuaren arauera, tamainen eta kion-
posrzio kimikoaren drstribuzio desberdrnak drtuzte. Atmosfera-
tan daudenean, prozesu dinamrkoaren bidez, konPosrzi:o ktmrkoa
eta tamaina aldatu egr.ten dirateke.
Aerosolen taMarna aldatu egin darlekeen prozesuen artean
hauk daude:.
1,, partrkulen formazlo homogenoa edo heterogenoa, nukleoa,
ren formazroaren brdez edo parti:kula txrki`en dUsPertsroa•
ren brdez,
2,- Gas-erreakzio heteroge.noen brdez, Parttkulen azalean,
-102-
partiklen tamaina handiagotu egiten baita.
3.- Gas-erreakzio homogenoen bidez, partikula gainetan
absortzioaren bidez, tamaina handiagotu egiten da.
4.- Koagulazio browndarra
5.- Koagulazio turbulentoa
6.- Partikula handien jauskeran, partikola txikiak arras-
tratzen dira.
7.- Sedimentaitoa, grabitatearen bidez.
Lurraren azatean dauden oztopoekin Jota.
9.- E\urtak arrastratuta
Gaspolutzatlearen kontzentrazioa 1., 2. eta 3. prozesue-\tan bakartik in luttzen du. 4. eta 5• prozesuen abiadurak par-
tikulen kontzentra\
loaz dependitzen du. Eta 7. eta 9. prozesuek
parttkUla handiak•ell tnatzen dituzte.
Prozesu denak azaltzea‘oso luzea eta zaila da. HOrregatik,
hemen prozesu garrantzttsuenakbakarrtk , hiri-aerosolen kasua ,
azalduko ditugu, hau da,
1.- Nukleoaren formazio homogeno eta heterogeno
2.- Erreakzto ktmtkoen btdez, partikOlen tamainen hazkundea
3.- Koagulazioa
4., Sedimentazioa
-103-
KONDENTSAZ10A
Nukleoen formazio homogenoa eta koaqulazioa
Gas batetan bapore baten gainsaturazioa balore batetara
heltzen denean, bapore kondentsatuaren partikula txik1ak han-
diagotu egingo dira, eta ez baporatu. Kasu honetan, molekulen
elkartearen bidez partikulak bapore-fasean formatzen dira,
eta partikula edo nukleo arrotz gabe,
Talde molekular bat, j molekulekin,lortzeko, barrera ener-
getiko bat ga1nditu behar da, Barrera energetiko hau j-z depen-
ditzen du. Termodinamikaren j molekulentzako talde es-
ferUko Udealizatu batek formatzen duen tanta hasi edo birbapo-
ratu egingo den determina daiteke. Tantak arradio kritiko bat
baino handiago badauka, tanta egonkorra izango da, balna arra-/
dioa kritUkoa baUno txikiagoa bada, baporatu egingo da. Arra-
dioa erlazio honen bUdez lor daUteke:
r * 2 a N-kT ln p/P
9
a tentsio superfizUala, v L molekula baten bolumena fase
ltkidotan, p bapore,presio erreala, eta obapore-presioa
superfizie laun batetan izantk.
Partikulen hazkunde-prozesua honela errepresenta daiteke:
kolisioa+ ej
desdoblamenda
-104-
non e -k eta e -k i molekula eta j molekula dauzkaten tal-j
deak errepresentatzen dituzte. Kontsidera dezagun kolisio-
eta desdoblamendu-prozesu guztiak binarioak direla. Horrela,
k = (i+j) tamainatako talde molekular guztien orekatik prozesu
hauk dituqu:
1.- Bi partikulen arteko kolisioa k tamainako partikula
formatzeko
kolisioae. + ei
ek
2.- Partikula baten desdoblamendua, k tamainako partikula
bat emateko
desdoblamenduae ek + ei
3•- k tamainako partikula bat, beste partikula batekin
kolisionatzen badu
kolisioae k + ei e
4.- k tamainako partikulen desdoblamendua
desdoblamenduaek
e.J
+ ei
Prozesu hauk kontutan harturik, k tamainako partikulen
formazioaren abiadura kalkula daiteke:
-105-
j=M-1i=M-1
M-1 M-11 N i
+ „_ S ik -iNk2
ji=1 i=1 i=1j=1
k=i+j
j=M-1i=M-1
1..2 Sj
i=1
j=1k=j+i
Non N ij , e i eta e.-ren arteko kolisio-zenbakia, denbora-
ko unitatetan, eta bolumeneko unitatetan baita, S ij , ek-ren
desdoblamendu zenbakia, denborako unitatetan, eta M, k tamaina-
ko taldearen molekulen zenbakia
Honela, I. eta 3. faktoreek kolrsioak eta kondentsazioak
errepresentatzen dituzte, eta 2. eta 4.ek desdoblamenduak eta
baporazioak.
Aerosolen hazkundea azaltzeko, teoria br daude:
a.- koagulazioaren teorra
b.- Nukleoaren formazroa (homogenoa)
a.- koagulazioaren teorra,
Teoria honek desdoblamendu prozesuak arbuiatzen drtu. Ho-
-10k-
rrela kolisioak irrebertsiblak direla kontsideratzen du. Eta
k tamainatako partikulen orekan bakarrik bi prozesu daude:
kolisioa
e i + ejek
kolisioa
+ ei el
k tamainatako partikulen abiadura hau izanik:
i=H-1
Bk
= 1 2:: Nij2
i=11+j=k
H-1
- Nk,i
i=1
Kolisioko ab4aduraj
(N.) honela errepresenta daiteke:l
N. bijninjedo
v = kterj[nj1
n i = e ii tamainatako partikulen zenbakia, bolumen
unitateko izanik, eta b ij = k kolisioaren prozesua izanik,
Hau kontutan harturik, k tamainatako partikulen forma-
zio-abiadura, koagulazioaren teoriaren bidez, honela geratzen da:
i=H-1H-1
Bkdnk= = I ;E:
bj.n.n. - n
kbik ni
dt 2i=1 i=1i+j=k
-107-
b) Nukleoaren foramzioaren teoria
TEoria honek molekulek parte hartzen duten prozesuak
kontsideratzen ditu. Eta k tamainatako partikulen oreka adie-
razteko prozesu hauk daude.
1.-
e l ek
kondentsazioa
ek+1
2,-ek bapor.Lzazioa
el + ek..1
3 ' - ek+l bapor.Lzazioa
e1 ek
4,-ek-1 e1
konderitsazioa
ek
Prozesu hauek kontutan harturik, k tamainako partikulen
formazio-abiadura nukleoaren formazio-teoriaren bidez honelakoaj
izango da:
B k = N1,k 51,k-1Sk,l 4. N 1, k-1
1 2 3 '4
Bi teoria hauk partikulen hazkundearen eboluzio tenpora-
lera aplika daitezke. Hazkundearen lehen etapan, kontzentrazioa
molekulen (e 1 ), partikulen (e i , e j ) baino handiago da. Eta eta-
pa honetan, molekula baten haporizazioa partikula baten des-
doblamendua baino errazagoa da. Horregatik, nukleoak formazio
teoriaren lehen etapak ongi azaltzen'ditu partikulen hazkundea.
Beste etapetan gas-molekulen kontzentrazioa gutxitu egingo da.
Eta etapa honetan desdoblamenduak eta baporazioak kolisioak
-108-
baino garrantzi txikiagoa edukiko dute. HOrregatik etapa hauk
azaltzeko egokia da koagolazioaren teoria.
Nukleoaren formazio heterogenoa
Ia kasu denetan, partikula arrotzak eta talde molekularrak
kondentsazio-zentru bezala konportatzen dira. Bakarrik labora-
tegietan kontrola daiteke experimentua; kasu honetan talde
milekularrek bakarrik aktuatzen dute kondentsazio-zentru bezala.
Partikula arrotzak badaude, eta kondentsazio-zentru bezala
aktuatzen badute, talde molekular egonkorrek gainsaturazio
maila txikiago batetan formatzen dira. Esate batetarako, nukleo
heterogenoak badaude, ehuneko batzutako satuzazioa nahiko da
urtanten hodeiak formatzeko
Baporeen kondentsazioa materiale arrotz batetah noia
gertatzen den jakitea oso zaila da. Horretarako beharrezkoa
da hau kontutan hartzea:
Partikulen moeta
Partikulen forma
Partikulen propietate kimikoak
Esan dugunez, ikusten da superfiziearen estudio kimiko
detailatu bat egin behar da.
-109-
ERREAKZIO KIMIKOAK
Erreakzio kimikoaren bidez ere partikulen tamaina aldatu
egin daiteke. Esate batetarako aerosol fotokimikoa erreakzio
kimikoaren bidez formatzen da. Erreakzio kimikoaren bidez,
gas-molekulak beste mcilekula-moeta batzutara transformatzen
dira, gaspartikula bat formatzeko, gai den molekula batetara
hain zuzen. Esate batetarako, S0 2 -a erreakzio fotokimiko edo
katalitiko baten bidez oxidatu egiten'da, eta atmosferatan
ura badago, sulfatotan transformatzen da. Sulfatoak atmosferan
partikula bezala edo aerosol bezala agertzen dira.
H,0S0
2 + hv + 50
3* SO
42-
Sulfato molekula moeta kolisioekin aglomeratu egiten da,
eta talde molekularrak formatzen dituf prozesu homogeno baten
bidez.
Baina atmosferan ba daude beste espezie kimiko edo parti
kula batzu, esate batetarako, hidrokarburoak, niarogeno oxidoak..
Eta sulfatoak ba daude, sulfatoek formazio-Bbiadura askoz ete
altuagoa eginten dute. Kasu honetan molekulak superfiziean
absorbatzen dira, eta prozesua heterogenoa da.Prozesu hau
ez da ezaguna. SO 2 , NO x eta hidrokarbuoen arteko erreakzioak
aerosolak formatzeko ez dira ezagunak.
Partikulak formatu ondoren hazkunde-abiadura kondentsazioz
kontrolatuta dago. KOndentsazioa fisikoa (supersaturazioaren
bjdez) edo kimikoa (partikula kondentsatuak beren artean erreak-
-110-
zionatzen badute) izan daitezke. Parttkulen kontzentrazioa
handia denean koagulazioa ere gertatuko da. Aerosolen forma,
zioaren kimika ez da ezagutzen , horregatik azaleko deskripzio
bat egingo dugu.
Sedimentazioa, grabitatearen bidez
Partikulek tamaina eta pisu batetara heltzen direnean
sedimentatu egiten dIra. Partikula baten Jauskera airearen
biskositatearen bidez frenatu egiten da. Partikulak bere jaus-
keran abiadura konstante bat nahi badu manteni, airearen bis-
kositatearen aurkako'indar bat egin behar du. indar hau Stokes-
en legearen bidez expresa daiteke:
f 6 w rn u
'r, Stokes-en arradioa izanik, u, esferaren jauskera-
abtadura, eta n, atrearen biskositatea izanik-
Partlkula grabltatearen eraginaz jausten bada, grablta-
tearen tridarra partikula hauetan hau izango da:
4F (p-p')g
1 3 ir ri
NOn, p partikularen dentsitatea, p' airearen dentsitatea
eta g grabitatearen azelerazioa izanik.
PARTIKULAK
3
PARTIKULA HANPIAK
PARTIKULA TXIKIAK0,01 , 0,]uRT
(sedimentazioa)(koagulazIoz)
Partikula bat abiadura konstante batekin jausteko, ger-
tatu behar den baldintza hau da: f = F abiadura hSu izanik:
2 g r2
(p p')u-
9 n
Ikusten denez, partikula baten jauskera-abiadura part1-
kularen arradioen karaatuarekin dependitzen du. Abiadurak ai-
rearen propietateekin eta partikulen dentsitate eta tamaimare-
kin dependitzen du. Esate batetarako, partikula esferiko bat
dentsitate ( 1 gr/cm3 ) eta arradioa (0,1 izanik, eta airea-
ren presioa 1 atm eta tenperatura 20°C izanik, bere erori-
abiadura hau izango da: 9. 10-5 cm/sg. Beste partikula ber-
dina, arradioa 20um-takoa izanik, bere jauskera-abladura
1,2 cm.sg -1 da.
HOnela sedimentazioak, atmosferatan dauden partikulen
bamaina limitea kontrolatzen du
Ondor oak, distribuzioak
Ondor[o bezala, partikulen formazioa honela azal dalteke;
kondentsazioaBAPOREA PARTIKULA OSO TXIKIAK
0,001 0,01um
Gwagulazioa:
2
-112-
Partikula urbanoen tamainoen distribuzioa sedimentazioen eta
kondentsazioaren arteko balantze bat izango da.
Distribuzioak eginez hau lortzen da:
a) Partikulen numeroaren arauera
Atmosfera urbano batetako partikula gehienak 0,1um
baino diametro txikiagoak dauzkate. Kontzentrazio erlatiboa
tamoinoarekiko errepresentatuz, hau lortzen da:
3
1
0.001 0.01 lo 14,0
111A11013t0A
b) Partikulen masa edo bolumenaren arauera
Masaren araura eginez gero, maximo bi daudela tkusten da.
-113-
Bata 0,1wm eta 1,0wm diametroen tartean, eta bestea 1,0wm"eta
30 wm diametroko tartean. Maximo bi hauek oso ondo 4rakusten dute
formazio prozesu bi daudela. Partikula txiki danak, baporearen
kondentsazioaren bidez formatzen dira, eta handiak ( hautsak
eta aerosolak ) mekanikoki produzitzen dira.
3
2
4
0.001 0.01 0.1 ij l0 loo
c) Distribuzioa superfiziaren arauera
Distribuzioak maximo bat dauka bakarrik, 0,1-1,0um
diametroen tartean.
4
0.00I 0.01 0.1 I io loo
Lehenengo distribuzioak,(a), partikulen zenbakia azaltzen
du bakarrik eta ondorioa hau da: askoz ere partikula txiki
gehiago dago handiak baino. Distribuzio hau diametroaren pro-
portzionala da. Bigarren distribuzioa ,(b), diametroaren kuboaren
arauerakoa da, eta bai partikula txikiak (numero handia ) eta
partikula handiak(bolumen handia) berdin kontribuitzen dute, eta
maximo bi irtetzen dira. Hirugarren distribuzioan, (c), ikusten
denez, nahiz eta partikula txikiak asko egon, beren kontribuzioa
superfizie totalera txikia dela beste partikula handiagoekin
konparatuz.
Distribuzioari buruz beste ohar batzu egin daitezke:
1.- Aerosol kontinental naturalekin egindako distribuzioa---
rekiko zera ikusten da.
-114-
-115-
Tamainaren distribuzioak maximo bat daukala bakarrik.
2.- Zona urbano batetan egindako tamainaren distribuzioak
maximo asko ditu, eta tamaina askotako partikulak daude. Baina
zenbat eta aerosola zaharrago izan, prtikulak txikiak konden-
tsazioaren bidez hasi egiten dira, eta pattikula handiak gra-
bitatearen eraginaz sedimentatu egiten dira. Honela, zenbat
eta aerosola zaharrago izan, distribuzioa uniformeagoa eduki-
ko du, maximo batekin.
PARTI -KUtEN POLUZiOAREN EFEKTUAK
Partikulen poluzioak dauzkan eragjnek, alde,batetatik,
bere konposizio kimikoarekin, eta , bestetik, tamainarekin
dependitzen dute.
Konposizio kimikoarekin dependitzen duten efektuak gas-
poluitzailearen bezalakoarenak dira. Horregatik, hemen tamai-
narekin dependitzen dutenei emango diegu garrantzi handiena.
Efektuen klasifikazioa honela egin daiteke:
1.- Bisibilitatearen gutxipena
2.- Partikulen efektuak gizakien osasunean
3.- Beste efektu batzu
-116-
Bisibilitatearen gutxipena
Poluizio honen efektuetatik gehien nabaritzen dena bisi-
btlitatea da. Efektu honen kausak bi izan daitezke:
a) argiaren absortzioa
b) argiaren dispertsioa
Argfaren aBsortzioak, partikulen eta gas poluitzaileen
konposizio kimfkoarekin eta kontzentrazioarekin dependitzen du,
eta argfaren dtspertsioa gas poluitzaileen eta partikulen ta-
mafnarekin.
FEnomeno biak elkarrekin trata daitezke. Argi-izpi parale-
lo bat uniformeki transmititzen bada atmosferan, bere intentsi-
tatea, I, distantziarekin exponentzialki gutxitu egiten da, ho-
nela
non I . argiar, en intentsitate originala, a extintzio-koefl-,
zientea, I, argt-fzpi baten intentsitatea distantzia batetara
izanik.
Argiaren gutxipenaren kausa, fenomeno biengatik bada, ex_
tintzio • koefizientea bien gehiketarekin expresa daiteke, honela
o = babs +.
bdisp
-117-
non b abe gas-poluitzaileen eta partikulen argi-absortzioaren
extintzio-koefizientea izanik, eta b disp argi dispertsatuaren
extintzio-koefizientea.
b abs eta b disp , konstanteak dira distantziarekiko, baka-
rrik poluitzail-moetarekin eta kontzentrazioarekin dependitzen
du. NOla babs eta bdisp gas-poluitzailen eta partikulen kon-
ponenteak dauzkaten, belte banaketa bat egin daiteke.
babs = b abs-part babs-gas
d bRay
Gas-,poluitzaileen absortzioa (b ab s _ gas ) oso txikia da,
eta ez ia argi bisiblerik absorbatzen. Bakarrik NO 2 -ak kon-
tzentrazio handitan dagoenean, urd+n-berde gamako koloreak
absorbatzen dltu, eta kasu honetan , atmosferan kolore hori-
marroia agertzen da.
Gas-poluitzaHeen dispertsioa (b Ray ), Rayleigh-en disper-
tsioa da (argiaren uhln-luzera aldatzen ez denean). Dispertsio
moeta hau, gasen eta partikulen tamaina, argiaren uhin-luzera
baino askoz ere txikiago denean gertatzen da.Honela, Aitken
tamainako partikulak ( r < 0,1pm ) ere dispertsio moeta hau
egin ahal dute. Baina Råyleigh-en dispertsioak ez du gutxitzen
bisibilitatea.atmosferan, nahiz eta beste beste fenomeno batzu-
ren errespontsablea izan: zeruaren kolore urdina, egunsentiaren
kolore gorria, eta abar.
-118-
Partikulen tamaina argi bisiblearen uhin-lueeraren adi-
nekoa bada, Mie-ren dispertsioa agertzen da ( b dp ). Argi bisi-
blearen uhin-luzerak 0,4-0,7 pm tartean daude. Hoh-regatik
partiicluen tamaina bonelakoa bada, Mie dispertsioa gertatzen
da. Honela, b dp erlazio honen bidez expresa daiteke:
bdp
= N k r2
Non N, r arradioko partikulen zenbakia eta k partikula
Woi'en dispertsio,arearen frakzioa izanik. k partikulen arra-
di'oarekin, errefrakzio-indizearekin eta argi intzidentearen
uhin,luzerarekin dependitzen du.
Hau kontutan harturik, irudi bat egin daiteke; k
partikillaren diametroaren funtzioan errepresentatuz. Argiaren
uhin-luzera 524 nm-takoa izanik.
11.
•
•
- 1 19-
grgiaren uhin-luzera baino tamaina handiagoko partikulak
ez dute argia dispertsatzen, eta honek bere trajekto;ia jarrai-
tzen du. Horregatik partikula hauek ez dute eraginik bisibili-
tatearen gutxipenean.
Partikulen abaortzioa (babs-part)'
Mie dispertsioaren
adinako kapazitatea dauka bisibilitatea gutxitzeko. Zer esanik
ez; partikulen absortzioa beren koloreerekin dependitzen due-
1a.
Horfela, gehien kontrlbuitzen dutenak bisibilitatearen gu-
txipenean Mte-ren dippertsioa (b dp ) eta partikulen absortzioa
(babs-part) dira.
Metereologikoki, bisibilitatea fondoarekin objektu baten
kontraste bezala definitzen da. Objeki. 0 beltz batekin egiten
dtra neurketak.
Kontrastea argtaren transmisioarekin erlazionatuta dago:
(x) -o(x)
C(x) '
1F (x)
non 1 F (x) fondoaren intentsitatea eta 1 . (x) objektuaren
t-ntentsitateak baitira.
Objektua, esan dugun bezala, bei-tza bada, argi dena ab-
sorbatu egingo du, eta 1 0 (0) = 0, eta C(0) = 1. KAntrastea ere
distantziarekin dxponentzialki gutxituko'da, honela,
-120-
C(x) = C(0) e - ax
Saina objektu beltza bada, C(0) = 1, eta
C(x) = e-"
non C(x) kontrastea, distantzia x batetara eta o extin-
tzio,koefizientea baitira.
Bisibilitatea, objektuaren kontrastea ikus daitekeen dis-
tantzia bezala definitzen da:
7 1nC(x)
Detektore bezala, begiak erabiltzen baditugu, eta jaki-
nez begiek ehuneko bitako kontrastea determina dezaketela, be-
gien bisibilitate-,a1kantzea hau izango da:
ln C(x) 3,9x =
Non bisibilltatea luzera-unitatetan dago.
NOla o-k kontzentrazioarekin dependitzen duenez, bisi-
bilitateak ere kontzentrazioarekin dependitzen du. Esate bate-
tarako, Charlson-ek, 1967.ean aerosolen kontzentrazio masiko
totalaren (m) eta a-ren arteko erlazio bat, topatu zuen
(experimentalki),:
l000
4
- 121-
m = 0,31 gr/m2
Hau kontutan harturik, errepresentazio bat egin daiteke,
bi'si'bilitatearen aldakuntza ( Km • etan ) kontzentrazio masiko,
arekiko ( grs-etan ), hau lortuz:
1 4010004..
ko► rzew-TRA2. 1.A r17.1)
Partikulen efektuak gizakien osasunean
Partikula poluitzaileak gizakien arnasa-sisteman sartzen
dira, eta partikulen tamainak determinatzen du zein nibeleta-
raino heltzen diren.
Partikula handiak, sudurretako ile eta mukosetan kati-
gotuta geratzen dira. Eta gero eliminatu egiten dira. Honela
5 1.1m-tako diametroa baino handiagoko partikulak goiko arnasa-
sisteman geratzen dira (sudurrean, eztarrian...).
-122-
0,5 eta 5,0 mp-tako diametroa dauzkaten partikulek, bron-
kioetaraino heltzen dira. Partikula hauk ordu bi inguru egoten;
dira atrapatuta bronkioetan eta gero eliminatu egiten dira.
Horregatik beren eragina partikula handiena baino kaltegarriagoa
tzango da.
Partikulen tamatna 0,5 mu baino txikiagoa bada, albeoloe-
taraino ftel daitezke, Zer esanik ere, partikula hauen elimina
zioa askoz ere zailagoa da, eta ez dira denak eliminatzen. Haue-
tariko parttkidla batzu odol barrura abeorbatzen dira. Hola, par
tikula hauk dira kaltegarrrienak.
Parttkulek kalte egin dezakete, alde batetatik, toxikoak
izan , daitezkeelako, eta, bestetik, partikulek atmosferako gas
toxiko batzu absorbatzen dituztelako. Materia toxiko hauek kal-
te handia egin dezakete asnas-sisteman.
Parttkulen sedimentazioa arnasa-sistemaren irudi baten
btdez azal datteke:
D.
o.4
0•4
0.t
aol o,i
do 400
-123-
Partikulen beste efektu batzu
Partikulek landareetan, materialeetan eta abarretan ere
efektu txarrak dauzkate. Alde batetatik, beren konposizio ki
mikoaren kausaz, materiale batzu korroitu egiri daitezke; bes-
te alde batetatik, landareetan sedimentatzen diren partikula
toxikoak, landarea jaten duten animaliarentzako kaltegarria
izango da. Egia esan, partikulen poluzioa ia denetarako izan-
go da kaltegarria, batna denak azaltzea oso luzea da, hala eta
guztiz ete, ba dago bat garrantzi haedikoa: partikula polui-
tzaileen eragina kliman.
Diametroa 0,1 pm eta 5pm tartean dauzkaten partikulak
oso ugariak dtra, bai estratosferan, a,ta bai troposferan. Go
rago aipatu dugun bezala, tamaina honetako partikulak oso ego-
ktak dtta argia dispertsatzeko eta absorbatzeko. Eta horrega_
tik garrantzia handta daukate Lur osoaren egoera energetikoan.
Tamatna honetako partikulak estratosferan daudenean, ab-
sortzioaren bidez, atmosferaren geruza berotu egin da.Baina,
ha dela eta, tropesferara argi-irradiazio gutxiago heltzen da
eta troposfera hotzitu egiten da. Kalkuluak eginez gero, Opa-
zitatea (ez-bisibilitatea) lau aldiz gehiagotzen bada (hau po-
sible da 50 urtetatik 100 urtetara), tenperaturaren beherakada
3,5°C-takoa izango dela pentsatzen da. Eta beheraketa hau man-
tentzen bada, beste haro glaziel probablea izan daiteke.
Metereologiako alorrean efektu honek garrantzi handia dau-
-124-
ka, eta ikerketa asko egiten ari dira honetan.
Partikulen emisioaren kontrola
Oratn dauden tekntka guztiek partikula-emistoe kontrolatzen
dute atmosferatara atera baino lehen.
Erabtltzen dtren metodoak fistkoak dira (mekanikoak, elek-
trostattkoak...), eta Parttkulen sedimentazioan finkatzen dira.
Horregatik, metodoak"Parttku1en tamainaren arauera klasifikatzen
dtra, eta tamatna desherdtneko partikulak teknika desberdinak
behar dttuzte eliminatzeko.
Teknrka batzuren artean, ezagunenak hau dtra: sedimen-
tazto zentrtfugoa, eta metodo elektrostatikoak.
-125-
BESTE POLUITZAILE TXIKIAK
HALOGENOAK
Fluoro
KZoro
Bromo
Iodo
BERUN (Pb)
-126-
BESTE POLUITZAILE TXIKIAK
Poluitzaile txiki asko dago atmosferan, hauetatik batzu,
ezagunenak, hautatu ditugu hemen aipatzeko.
HALOGENOAK
I.- Fluoro
Fluoroaren iturri naturala ozeanoetako ura da, Fluoroa
partikula eta gas bezala aurkttzen da atmosferan. Itsasoko
ur tantetan disolbatuz, partikula bezala pasatzen da atmosfe-
ratara, eta bertan erreakzio baten bidez fluorop gasa formatzen
da. Fluoro partikulen oxidazioa, ur tantetan, ozonoaren bidez
gertatzen da, fluoro gasa sortzen delarik:
2 F - ->03 F2
Fluoroaren iturri artifizialak industriak dira. Esate
batetarako, fosfatoen industriek fluoroa H2SiF
6 bezala emiti-
tzen dute atmosferara.
-127-
Fluoroaren kontzentrazioa, gas eta partikula bezala, 5 ugr/m 3 -ta-
koa da gehienez. Fluoroaren kontzentrazio honek animaliengan
edo landaretan, ez du berehala efekturik egiten, baina fluoro
gasa,landareen horrien bitartez metatu egiten da, eta fluoroa-
ren kontzentrazioa landaretan 50 - 200 mg.Kg -1 tartean dagoe-
nean, horriak gaixotu eta hil egiten dira.
Animaliek fluoro kontzentrazioak handiak dituzten landareak
jaten dituztenean, "fluorosis" tzeneko gaixotasuna sortzen zaie.
Gaixotasun honek animalien hezurrak afektatzen ditu.
2.- Kloro
Fluoroa bezala, kloroa atmosferan gas eta partikula bezala
ager daiteke. Iturri natural garrantzitsuena ozeanoetako ura da.
Kloro gasaren natura ez da ongi ezagutzen, baina HC1 edo C12
dela pentsatu da.
Itsasoetako ur tantek kloruroa daukate disolbaturik, eta
ura baporatuz gatz solidoa lortzen da; HC1-ren formazioa erreak-
zio honen bidez izaten da.
2 Cl + H2SO
42 HC1 + SO 4
2-
Kloroaren iturri artifizialak hauk dira:
1.- Polimero organiko-kloratuen errekuntza
2.- Kotxeen erregaietan kloro-konposatuak erabiltzer.dira
-128-
antidetonatzaile bezala, eta atmosferara gas edo par-
tikula bezala, eta atmosferara gas edo partikula,bezala
irteten dira.
3.- Kloro emititzen duen industriarik ez dago.
Klorohaluroen deekoposizio fotokimikoaren bidez, kloro
atomoak sortzen dira, eta honek, NO 2 -ren fotolisiaren bidez
kloro atomoak sortzen ditu, eta hauek NO 2 -ren fotolisiaren
zikloan parte har dezake, prozesu honen bidez'
CI2+
2 Cl (1)
Cl + 0 2 + M C102 + M (2)
C10 2 + NO C10 + NO2 (3)
C10 + NO Cl + NO2(4)
2 C10 Cl + C10 2(5)
2 Cl + H C12+_M (6)
Cl + C102C12 + M (7)
1, erreakzioa prozesua hasteko da, 2-5 ekuazio. 2-5
erreakzioak, N0-ren oxidazioa NO 2 -ra propagatzeko dira, eta
577.-arrenak prozesua amaitzeko dira.
-129-
Kloroaren kontzentrazioa atmosferan, gas edo partikula bezala
3 tartean dago.0,5-5 um/m
Kloroaren efektuek gizakien osasumarengan barrarik kontzen-
trazio altutan nabaritzen da. Alderantziz,landareretan 0,1
mg Kg-1 -tarako kontzentrazioetan efektuak ikusten dira. Bes-
te alde batetatik, atmosferako kloroa absobbatzen dutenak
landareak dira.
3.- Bromoa;
Beste halogenoen bezala b-romoaren Eturrf naturala itsasotako
ura da, eta atmosferan gas eta partikula bezmla aurkitzen da.
Bromoaren iturri artifiziala pet-rolioaren errekuntza da,
petrolioak konposatu anti-detonatzaileak dauzkanean, errekuntzaren
produktuen artean hauk daude: PbC1Br, NH 4 C1.2PbC1Br eta
2NN 4 C1.PbC1Br. Konposatu honen deskonposizio fotokimikoak, beste
batzuren artean, bromo sortzen du.
Ez dago publikaturik bromoaren efekturik.
I odo
Honen iturri naturala, besteak bezala, ozeanoak dira, eta
gas edo partikula bezala aurkitzen da. lodoaren kontzentrazioa
atmosferanr 0,01Mgr Kg -1 eta 10 mgr Kg -1 tartean dago, iodo gasaren
kontzentrazioa iodo partikulena baino handiagoa da.
lodo gasa ozeanoetako azalean formatzen da, proposaturiko
-130-
mekanismoa hau delarik:
21 + 1/2 02 + H
20 + hv I + 20H
2
21 + 1/2 0 2 + 2H +12 + H
20
Lehenengo erreakzioa fotokimikoa da eta bigarrena oxidazio bat
da.
lodoaren iturri artifizial bat erregai fosilen konbustioa da,
eta 5mg Kg -1 kontzentraziotarainoko iodoa produzi daiteke.
BERUN(Pb)
Ikusi dugu petrolioaren konbustioan, anti-detonatzaile bezala
konposatu kimikoak erabiltze-n direla. Berun tetraetilo {('C 2H5
)4Pb}
hauetatik ghien erabiltzen den konposatua da. Errekuntzako produk-
tuak gasak izan daitezen, dibromo-etileno eta dikloroetileno
erabiltzen dira.
Petrolioan antidetonatzaileak erabiltzen direnean konbustio
produktuen artean, PbC1Br, N11 4 C1.2PbC1Br eta 2NH 4 C1.PbC1Br daude,
garrantzitzuena PbCIBr da.
Berunaren garrantzia, poluitzaile bezala, arrazoi haugatik
handia da:
1.- konposatu toxikoa da
2.- gasolinetan berun asko badago, kotxeek hidrokarburo
-131-
gehiagp emttftzen dute,
3.- berunaren konposatu'ek konbusttoko gasen kontrola zatlagotu
egiten dute.
Beruna daukaten konposatuen artean, PbC1Br, da garrantzt
handiena daukana 2pm diametrotako partikula bat da), NB4C1.2PbC1B
delakoa lpm dtametroetako baino Parttkula txiittagoetan agertzen da.
Partikuletan ikusf dugun b -ezala, hauk bUrWtetara, eta barrurago
hel daiteke,
Berunaren efekturik garrantziena bere toxizitatea da. Ez du
permititzen hemoglobinaren formazio prozesuko etapa batzuk egiten.
Beste faktore bat ere hartu behar da kontutan, beruna ez dela elimi3
natzen, gorputzean metatu egiten dela baizik.
-13 2-
BIBLIOGRAFIA
CAMPBELL I. M. " Energy and the Atmosphere. A Phisical-Chemical
approach" Ed. J. Wiley b Sons Ltd. London, 1977
HIDY G. M. (Ed) " Aerosols and Atmosferic Chemistry " Ed. Academic
Press N. Y., 1972
HIDY G. M. and BROCK J.R. " Dynamics of aerocolloidal systems "
Ed. Pergamon Press, N. Y. 1970.
McEWAN J. M. and PHILLIPS L. F. " Chemistry of the Atmosphere "
Ed. E. Arnold London, 1975.
SEINFELD J. H. " ContaminaciOn Atmosferica. Fundamentos Fisicos
y Qufflicos" Ed. Instituto de Estudios de Administraci6n Local
Madrid 1978
SPENDING D. J. " Air pollution " Ed. Clarendon Press, Oxford 1974
STOKES H. S. and SEAGER S.L. " Enviromental Chemistry. Air and
Water Pollution " Ed. Scott, Foreman and Co., Illinois 1972.
" Kolorea " Ed. Udako Euskal Unibertsitatea, Iruinea 1978.
-133-
Euskalherrian ere aireko poluitzaile buruz asko dago
publikatuta, eta bibliografiaren aldetiko bilduma oso ona
Jakin-en 5. zenbakian aurkitzen da.
1
I
SA=RA GT3A
Ihazko UEUan, auren.,:o ikastarorako urtean zehar
zein lan erdn genczaen nlanteatu zenean, norbaitek, beste
gauza askoren artean, "Poluzioaren Yinika" gaiaz aritzea
proposatu egin zuen. Lan egoki bezain interesga=ia irudi-
tu zitzaigunez, honetan ihardutea erabaki genuen. Eginki-
zuna hau burutzeko, bi taldetan banatu ginen; talde batek,
Lejoako Zientzi Pakultateagunetzat zuela, ota bestea, Al-
tzako TUmika Pakultatea zuelarik. Lejoatarrek airearen rolu-
zioa aztertu behar zuten, eta jeuk, urarena. Hondakin so-
lidoah cortutako poluzio-arazoak, gure ezjakinkerian, baz-
tergarritzat jo genituen.
Guretzat, gaia, guztiz berria eta inoiz ikutu ga-
bea zeL. Hona henen lehenengo problena: Zer egin? Nondik
hasi?. Honela, komenigarrena, ahalik eta bibliografia za-
balena lortzea z ela iruditu zitzaigun. Y.ordo bat bildu
jenuen, oso zabala ez, egia osan, eta hark gure zalantza
eta galderak oz zitucn ito, gehiago sakondu agian. Eala
ere, nolabaiteko lan-es1= bot paratu genuen, nartxan
jartzen lagundu gintuena. Zoriona izan dugu eta azkenik,
eginnlo osema erabilgarri gertatu zaigu.
II
Aurtengo Urtarrilan,Felix Izko Armendoritz, nafar
irakaslea, Fakultatera "Qu-fmica de la ContaminaciOn" delako
asignatura irakastera etorri zitzaigunean, horizonte zabala
bezain zoriontsua iriki zitzaigun. Felixek zalantzak argitu,
akatsak eta hutsuneak seinalatu, bideak erakutsi egin ziz-
kigun, eta baitaere, konparaezinezko laguntza onan. (Esate
baterako, laborategian egingo ditugun praktikak berak pres-
tatu dizkigu). Honela bada, lerrotxo hauen bidez, gure es-
kerrik beroenak man nahi dizkiogu gure lagun Felixi.
Honela, Urtarrilatik honera, gure lana burutu,
borobildu, eta, denborak utzi gaituen neurrian, osatu egin
dugu. Hasierako zenbait aermo, hortan gelditu dita, adibidez,
Euskal Herriko industria-moeta nagusienak sortzen duten po-
luzioaz egin nahi genuen azterketa denbora ezaz papergdn-
tzara mugatu zaigu. Jakin badakigu, gure lanak hutsuen han-
diak badituela, ntizbait garbitu beharko direnak. Baina
liburutto hau poluzioa zer den jakiteko erabilgarria Eerta
dakizukeela uste dugu.
Donostian, 1979.ko Maiatzak
III
Orria
Sarrern, F.isa
Indizea TII
LUI12: -"TIP,:URA
"Uraren e,,,x)era naturala"
Sarrera 1
Uraren pro"ietate fisiko-kimikoak 1
Ura naturan 3
Uraren egoera likidoa 5
1I.Karitulua: "Uraren polutzaileak eta hauek espresatzeko
narametroak"
Ur rolu7ioa 11
Ur r:. olutzaileen sailkapena 12
Ur poluituaren faktore fisikoak 13
Ur roluzioaren alderdi kinikoak.Poluitzaileak 19
Crxiseno balantzea ubide natu raletan 19
Degrada•io anaerobioa
I.materia organikoa 3t
Fenolak 33
Detergenteak 34
Intsekti7ida organikoak 38
Petrolio" 49
IV
Gat,, inorg=ikoa.1, 55
,z2
Gasak
72
iturriak"
Polwio iturriak 73
Ur poluituaren depurRhi ,Thak 75
IV.Yapitulua:"Oerazio fio?.k"
Laburpena 81
Arbastea P2
Preitazioa
Nahasketa 9C
V.Eapitulua."Dperazio kinikoak"
Prezipitazio.kimikoa 93
Gas transferentzia 105
AdsorTioa 11C
Ikatz aktiboa 112
Desinfekzioa 114
Errekuntza 123
VI.Kapitulua:"Prozesu biologiko unitarionk"
Sarrera 125
Iragazki biologikoak 130
Lohi aktibatuak 134
Aintzira prozesuak ...140
Lohi tratm2endua 147
VII.Kapitulual"Paeergintzan sortutako poluzio arazoak"
Masa mekanikoaren fabrikm)en- 149
Masa bisulfitikoa edo masa azidoa 152
V
Prozesu plkalinoaren bidez ore fabrikapena 155
Orearen zuriketa 150
Paperaren fabrikapens 161
BIl_RREN 7,ATIA:1-IONDArr1 SOLID=
Sarrera 155
Hondakin solidoen klasifikapena 166
Hondakin solidoen tratanendu p 170
Zabortoki inkontrolatuen proble:uatika 179
Birziklatzea 130
Ondorio sis p 184
SINBOLO–ZERRENDA. 186
BIBLIOGRAFIA 187
I. ZATIA: "URA"
I. Xapitalua: "ITRAREN EGOERA NATiJRALAn
1
I. Kapitulua
URAREN EGOERA NATURAIA
Gai batetaz iharduteko asmoa dagoenean, egiten dugun
lehen gauza bera definitzea da. Ura bi atomo hidrogenoz eta
atomo bat oxigenoz osatutako substantzia kimikoa da. Defi-
nizio honen araueraz, uraren formis estekiametrikoa hau da:
H 0. Nahiz eta definizio hau guztiz argia iruditu, ba dago2puntu ilun bat. Denok dakigunez, hidrogeno arruntak bat pi-
su atamikoa du, baina ba ditu bi isotopa0 deuterioa (D), bi
pisu atamikoa duena eta tritioa (T), hiru pisu atamikoa due-
na. Honela bada, hiru hidrogeno moeta ditugu oxigenoarekin
konbinatzeko, honen ondorios, hiru ur moeta izango ditugu
Ur arina (H20), hidrogeno arrunts eta oxigenoz osatuta; ur
astuna (D20) deuterioz eta oxigenoz osatua, eta ur hiper-
astuna (T20), tritoz eta oxigensz osatuta. Ur arrunta hiru
molekula hauetaz osatuta dago, non parterik handiena ur ari-
na baita. Honela bada, urari H20 formula eman diogu.
I. URAREN PROPIETATE FISIKO-KIMIKCAK
Propieteta fisikoei lotzen bagatzaizkio I. taulan di-
tugu. Bi gauza oso interesgarri azpimarkatzeko daude:
a) Fase solidotik fase likidora pasatzen denean, uraren
dentsitatea handitu egiten da, 4 Q 0-tan maximo bat izanik. Hau
erraz azltzen da. Fase solidoan, hau da, izotzean ur molekulak
2
k. taula: Uraren propietate fisikoak
Fusio puntua OQG
Izotzaren dentsitatea (09e-tan) 0'92 g/cc
Uraren dentaitatea (49C-tan) 1'00 g/cc
Fusio beroa 80 cal/g
lurruntze-puntua looac
Larruntze beroa 540 Oal/g
Tenperatura kritikoa 37490
Presio kritikoa 217 atm
Konduktibitate espezifikoa (25QC-tan) 1.10 7 ohm
Konstante dielektrtkoa (25QC-ten) 78
/12:. tsuL14: Itsasoko uraren konposizioa
SUbstantzia KOntzentrazioa g/1 Portzentata
Sodiokloruroa(NaC1) 27'213 77'558
Magnesto kloruroa(MgC12 ) 3•807 10,878
Magaesio sulfatoa(MgSO4 ) 11658 4'737
Kaltzio sulfatoa(CaSO4 ) 11260 31600
Potaaio sulfatoa(K2SO4 ) 01863 2'465
X.a ltziokarbanatoa(CaCO3) 0'123 o'345
Magnesio bromuroa(MgPr2 ) 0'076 0,217
3
elkarloturik daude hidrogeno-loturei esker eta ordenaketa erre-
gularra dute; Berotu egiten denean, hidrogeno-lotura hauetari-
ko asko hautsi egiten dira, ordenamendu erregularra deseginik,
baina, denak hausten az direnez gero, nolabaiteko kohesioa
lortzeko nahiko gelditzen dira ur molekulen artean. OQC-tatik
4QC-tara berotzerakoan, kohesio hau dela eta, ur molekulak he-
datu egiten dira dentsitatea handiagotuz. 4QC-tik aurrera mole-
kulak hedatu egiten dira hidrogeno-lotura gehiago puskatu dire-
lako, kohesioa gutxituz.
b) Antzeko molekulekin konparatzen denean urak irakite-
puntua oso altua duela ikusiko dugu, bere izakerari dagokio-
na hirurogei celsius gradu ingerutakoa baita. Hau hidrogeno-
loturen ondorio da, hauek kohesio handia ematen bait diote
urari, eta, beraz, energi handiago behar da ur molekulak gas
forman ihes egin dezan, hau da bero handiagoa.
Propietate kimikoak hartzen baditugu orain kontutan, bi
alderdi intensgarri ditugu:
a) Oxidazio-erredukziocl(Redox).- Ura oxidatzaile motela
da, nahiz eta beste substantzia batzuren oxidatze-ahalmena
handiagotzeko gai izan. Uraren erreqkzio oxidatzaile tipikoa
metale alkalinoekin eta lurralkalinoekin ematen duena da.
Ca * 2H 20 ► C 2a+ + 20Ht H 2
Erreduktore bezala, oraindik ahulago da. Halogenoekin
erreduktore gisan dihardu:
etz 1- a N2 o - - - - + 9 1-1 4 + v 11-
b) Oisolbatzaile.- Ura likido polar bat denez gero, subs-
tantzia polarren oso disolbatzaile ona da.
2. URA NATyRAN
Ura Naturan hiru egoeratan eurki dezakegu atfase solidoa-
hau izotza da; honela nagusiki poloetan aurkitzen da. Beste
II. taula: Uraen banaketa munduan
Non dagoen Ur bolumena(1012 3 Portzentaia Detentzio aldia urtetan
-MUNDUKO OZEANOTAN 1.307.000 97'39 5.000
-KONTINENTEETAKO SUPERFIZIEAN DAGOEN URA
24.600 1183 2.000
125 010093 100
85 010063 50
0130 0100002 0105
24.900
4.550 01339 5
5.650 0'425 100
10,200
i4 0'0011 0103
Glaziarretan etapoloetako izotzetan
Ur gezako lakuetan
Ur gaziko lakuetaneta barruko itsasoetan
Bataw.besteko kanalakur-korrontetan
Ura orotara superfiziean
-KONTINENTEEN DUR-AZPIAN DAGOBN URA
750 metrotatik gorakolurraldeetan
750 metrotatik beherakolurraldeetan
Ura orota ra ltir-azpian
-UR ATMOSFERIKCA
Ura orotara munduan 1.342.000 100 3.000
5
bi fase solido borezi ba daude: elurra, uraran kondentsazio
berezi batataz sortzen dena, eta antsigarra, ur lurrunaren
sublimdzioz lortzen •ena.
rF- ase gaseosoa.- Honela, eguratsean proportzio aldakor
batean aurkitzen da,
Wase likidoa.- Hau da f:".serik garrantzitsuena, honela
bait dago Lurraren ur parterik handiena. Ur likidioa itaaaoe-
tan eta hibaietan topatzen dugu nagusiki. Hau! da, dudarik ga-
be,uraren faderik inportanteena, baraz, hemendik aurrera,ho-
nen azterketa sekon bati lotuko gatzaizkio.
3.URAREN EGOERA LIKIDOA
Gauza jakina da itsasoko ura eta hibaietako ura ez dire-
la berdinak, lehenengoa edaten saiatzen garenean gazia dela,
eta ezin dogula edan konturatzen gara; blgarrena,beatalde,
geza da eta erraz irentsi dezakegu. Honen arauerez, bere;, bi
ur likido moeta ditzakegu: ur gazia eta ur geza.
I) Itsasoko ura: ur gazia.
Hau da uraren egoera arruntena. Lurreko uraren 98% (ikua
II- taula) honela aurkitzen baita. Kimikoki ur gazia gatz- dl-
soluzio urtau bat da, kontientraztt:•mugak nahiko tinko batzu-
rekin.
A) Itaasoko uraren konposizloa.- Iteasoko uraren kon-
posizioa zenbait aldagairen funtzlo da, hala nola, tenperatu-
ra, latitudea, urbazterretiko hurbiltasuna, nahia eta konposi-
zioa nahiko fixua izan. Honela, Lur osoaren itaasoa guztieta-
ko uren zenbait mueatra hartuta, itsaaoke urak bataz beateko
35 gr. gatz/litro duela eaan dezakegu. Gatz kopurua hau III
taularen araueraz banatzen da.
Uraren konposizioa zenbait prozeau flelko-kimlkoz earegu-
laturik dago. IV- taulan elementu kimikoen ugarltaeuna ikua.
dezakegu. Hau, elementu gehienetan oao talkla izanlk eroodie.•
6
IV. taula: Elementu kimikoen ugaritasuna itsas-hidrosferan
Elamentoa Ugaritasuna(mg/1) Elementoa Ugaritasuna(mg/1)
E 108.000 V 01002He 01000005 Cr 0'00005Li 0'2 Mn 0'002Be ------------ Fe 0101B 4'8 Co 0'0005C 28 Ni 010009N 015 Cu 0'003O 857.000 Zn 0'01P 1'3 Ga 0'00003Ne 0,0003 Ge <0100006Na 10.500 As 0'0003Mg 1.300 Se 0,004A1 0'01 Br 65Si 3 Kr 0'0003P 0'07 Rb 0'12S 900 Sr. 8Cl 19.000 Y 0,0003A 0 1 6 Zr -----K 380 Nb 0'000005Ca 400 Mo 0101Sc 0,00004 Tc -----Ti. 01001 Ru -----Rh ------------ Te -----Pd— — — - - - I 0'05Ag 0'0003Cd 01000055
XeCs
0'00010'0005
In <0'02 Bs. 010063Sn 0'003 La 010003Sb Z010005 Ce 010004
7
mentu hauen;gabeziak ondorio beldurgarriak ekar diezazkioke
itsasoari. Adibidez, burdinaren gabeziak alga diatomeoen bi-
rsortze-prozesua deuseztatzen du.
8) Propietate fisiko-kimikoak.- Ur gaziak disolbaturik
dituan gatzak haren propietate fisiko-kimikoak mugatuko di-
tuzte, eta, honexegatik, ur hutsareriko propietate desberdi-
nak ukanen ditu.
Propietaterik interesgarriena pHa dugu, hau, batezbeste,
zortzi da, itsasertzeang izanik. Hau konstante da, atmosfera-
ko karbono dioxidoak erregulatua duelarik. Honen aldaketak
ondorio bildurg:rriak ekartzen ditu zeren eta nahikoa baita
0,5 unitaleko aldaketa (8-tik 7,5-era) itsas animalian arraul-
tzeak tragatzeko.
II) Ur oeza.
Ur gezaz mintzatzen garenean berehala hibaiez, eta la-
kuez pentsatzen dugu. Ez dugu kontutan hartzen munduko ur ge-
zaren kantitaterik handiena poloetako izotzetan dagoela; ho-
nela poloetako izotza urtuko balitz itsasobeko ur maila 50
metrotariligongo litzateke. Ur gezaren beste partea eguratsean
ur lurruna bezala dago,edo hibai, laku eta lurrazbiko uretan.
Guk hibaietako ura aztertuko dugu gure lana honi lotzen
baitzaio nagueiki. Euria izaten denean, Lurraren azalak ura
jasotzen du eta aurrerantzean ur honek hiru bideri jarrai die-
zaioke:
Ura azaletik isurtzen da hibalak eta lekuak eratua.
Hauei• azaletako urak deritze.eLa.
- Lurretan xurgatuta gertatzen, lurrazpiko lakuak eta
errekak eratuaz, lurrazpiko urak deritzela.
- Lurrunda, eguratsera pasaturik.
Hauetaz zenbait datu ba dugu, adibidez, Iberiar penivkau-
lan batez bestako euri-kopurua‘oo mm/cm 2 da, hauetatik, 90
mm/cm 2 hibaiak itsasora eramana izaten da,255 mm/cm 2 lurrunda
egiten da, eta Z‘q lurrak xurgatua izaten da. Rauetan garbi
ikusten da lurrazpiko uren garrantzia.
8
V. taula: Ur gezaren eta euri-uraren konnosizio kinikoak
Substantzia Ndbaiak Irlandiar lakuak Inglaterrako euriak
Ca2+
29'8 4'0
Na 8'4 8'6 0'2-7'5
2 3f
M 5'0 110 010-8'0
K 4- 3'1 015 0'05-0'7
CO32- 51'3 8'8 0'0-2'7
5042- 17'7 5t2 111-916
Cl - 8'3 14'7 0'2-12'6
Si02 17'1
NO3 -1131
PO43 0'34
`7e203 4'02 n•n•••nn•nn•••n
Al203
9
Nahiz Ota "geza" adjektiboa "gazi" adjektiboaren kontra-
koa izan honek ez du esan nahi ur gezak gatzik ez duenik; ba
du, baina oso kantitate txikian, 1/1000, gutxi goraberaz. Or-
duan ur gezen konposizioat mintzatzerik izango dugu. Hauen Kon-
posizioa ez da Noestante, eta nahiko aldatzen da leku bateta-
tik beste batetara. Ura pasatzen deneko tokia izango da ur ho-
rren konposizioren ezaugarria zeren eta, ura oso disolbatzaile
ona izanik, pasatzen den tokiko harri minerale eta haitz«disol-
batu baititu,hauen konposagaiak, bein batetan,krtuz. Honeka,
ura lurralde kareatsu batetatik pasatzen bda, kaltzio asko
izango du. Honetaz ere, ba daude nagusiki agertzen diren zen-
bait substantzia, hala nola bikarbonatoak, kloruroak eta sul-
fatoak. V- taulan hibaien eta lakuen uren konposizioa ikus de-
zakegu. Zer esanik ez, honek gure mendietako ur gardtnetarako,
erreketarako, balio du bakarrik eta ez gizonak hamaika subs-
tantzia arrotztz, pozoindutako hibietarako.
Propietate fisiko-kimikoak uraren konposizioaz depandi-
tuko dute, baina itsasoetako urak baino neurri txikiego bate-
tan, gatz kontzentrazioa baxuago baita.
10
II. Kapitulua: "UR-POLUTZAILEAK ETA HAUEK
EKERESATZEKO PARAMETROA"
I
11
II.KA1)ITULUA
UR-POLUZIOA
Behin uraren egoera eta berezitasun nnturalak zeintzu di-
ren ikusiz gero, uretan hainbesteten azaltzen den poluzioa zer
den, edo, zehatzago, "ur poluzio" zeri deritzon eta zertan
tzan sakontzan saiatuko eara. Aurrerago esan bezala, ur nature-
lak, gezak nahiz paziak, zenbait konposatu darama berarekin.
Beraz, ur purua dei genezakeena, laborategietaz gain, eta ez
beste inon, aurkitu ezin litekeen espezie kimikoa izango litza-
teke. Hau dela eta, urak beti ukanon ditu, bere baitan, suspen-
tsio, koloide eta soluziotnn egongo diren substantzir betzu.
Honetara huldurik, zeri deitzen diogu, bada, "ur poluzio4?.
Noiz esan dezakegu ura poluturik dagoele?. Zerb,iti eustearren,
1961 urtean r;enevan zientzilrri batzuk emandnko definizios aips-
tuko dugu. "Ubide bat poluitutzat edo konteminatutzat noiz har-
tu behar Jen; beraren egoera edo eta konposizioa, era zuzenez
zein ez,zuzenez, gizakiak aldaturik dagoenean, hElako moldez,
non bere egoera naturalean izan ohi dituen erabilkizunetarako
(edo haietariko bat edo batetarako, bederen) behar bezain oai
ez baita izango".
(Kontutan hertu beher izango z2tekeen, aipamen honetan,
ez dela gizakia aldaera honen eragile bakarra, zeren kontami-tze,teiriz
nazio naturala edo berezkoak ere izan bai' , nahiz eta, gaur,
egun, gizarte modernoak sor erazitakoa len arazo larrienak plan-
teitzen dituena, eta, beraz, neurri zabal batetan kezkagarrie4
12
Guzti honetan oinarriturik, uraren erabilkuntza normala
eragotziko duen edozein substantzia edo faktore fisiko edo FS-
pezie bizidun izango da poluitzaile.
Urar:n erabilkuntza, hala ere, ez da alaor bakar batetara
zabaltzen, aldiz, gaurko gizartearen hainbat premiatara iris-
ten da. Beraz, erabildizun harietariko bakoitzak bere baldin-
tza batzu jarriko dizkio urari, eta orduan prozesu batetan era-
bilgaitz dena, beste batek eskaturiko kondizioak beteko ditu,
agian.
Baina, oro har, eba gaingirokio, hauk izan litezke ubide
batetako efektu desiragaitzak, poluzioaren indaKa:Ubocag,hain zu-
zen.
- Oxigeno eskariaren handitzea.
- Toxikotasuna.
- Uaain eta gustu desatseqinak.
-Kolorea eta uhertasuna.
- Korrosio eta lohia.
- Su eta leherpenerako arriskuak.
- Erradioaktibitatea.
-Tenperatura-aldaketak.
-Gaisotasun-arriskua. (Osasunerako arriskua).
Efektu guzti hauk dira, azken batez, ur poluzioak duen
kaltegarritasunaren funtsa, eta beraren ikerkuntza premiazko
egiten dutenak. Efekto guztion eragileak poluitzaileak ditugu.
UR POLUITZAILEEN SAILKAPENA
Poluitzaileok, bi ataletan bana ditzakagu:
A) Biotikoak: bizidunnk, hain zuzen ere. Berauk, ubideko
bizieraren desarroilo biologikorako eta materia organikoaren
deskonposizio eta estabilizaziorako beharrezkoak dira. Bestal-
de, hauetariko asko gaisotasun batzuren iturria dira, patogeno
13
deitzen ditueunJk, hnin zuzen. Hauetarik, mikroorqnnismo-k di-
ra g-A.rntzizkoonnk.
Bakteriak: Oso aqinkizun funtsezko eta zabalakonk, lehen
aipatu aitugun deskonposaketan eta estabilizazioan jokL.tzen
baitute, baite gaixotasun-sortzaileak ere egon daitazkeelerik.
Orgzniso pntogeno hauen neurbidaa, gizakiak gorotzetan botata-
ko organismo koliformeen determinnzioan oinarritzen da, pentsa-
tzen baita azken organismo hauk (bestetik, kaltegarri uz dire-
. nak, eta materia orgenikoren degradazioa posible egiten du-
tenek) patogenoen indikatzaile gisa erabil daitezkeela. (Neur-
kizun diren organismo patogeno hauk gorotzetan gizakiak bota-
tzenidituanak eta gaixotasunon sortzaile2k izan daitozk4.
Alqak: Baraien kaltea, uga).keta neurrigabean datza, zembait
kondizioranpecw,„errsz qerta daitekeena (Ik. aurrerago n eutro-
fikezioa"). Baita ere, usain eta gustu problemak sor ditzateke.
Birus: Gaixotasun askoron sortzaile dira, arras jakina
denez (Hepatitis,...).
B) Abiotikoak: hau dai bizigabeak. 3ail honetan, substan-
tzla kimiko natural eta sintetiko guztiak, eta uraren ezauga-
rritasun fisiko aldatuak sartuko ditugu.
UR POLUITUAREN FAKTORE FISIKOAK
Hauk, nolanahi ere, ur poluituaren itxureri dagozkio, be-
re konposizio kimikoaz arduratu gabe.
Garrantzizkoenak hauexek dira.
A- Solidoen eduki totala
Honen bidez,103Q-105Q-tan irakin ondorengo hondarra adie-
razten da.
Urak, beratekin eraman ohi dituen solidoen temainaren
arauera sailka daitezke:
-Suspentsio gisa:(iragaztezinak): diametroa 1)am. baino
handiPgoa.
Svspe,Álsio.
14
–Koloide gisa: 0: 1pm. eta 10 -3 pm–eko tartean.
–Soluzio gisa: 10-3,0m baino
Sa Cu L(.0X
► 4
.«)
1 10.3-115
0(4). taq. Co,110,,K
bencu 1,oKelojce,Y,0 saLl kap eu.o,
Î'It% P to,V..cnA4k &
tommij;,,Ack, )4m
yV
Guzti hauen barnean, organiko eta inorganikoen artean
ere egin daiteke desberdinketa:
–Solido bolatil edo hegazkorrak: 600QC–tan hegazkor di-
renak, edo hobe oxidatu eta gas bezala lurruntzen direnak: hau
materia organikoa da.
–Solido ezbolatilak: fixuak: tenperatura horretan errauts
gisa gelditzen direnak: Hauk inorganikoak dira (salbuespen gi-
sa, magnesio karbonatoa dugu, 350QC–tan, CO2 eta Mg0 2 .bi-
hurtzen dena).
15
B- Kolorea
Urari emandako kolorea, solido koloredunetatik sortuko
da. Uhert-,suna, suspendituta edo koloide moduan dauden soli-
doek ematen diote urari. Uhertasunak, ubidearen aztetika afek-
tatzen duenoz gain, eragotzi egiten du, fotosintesiaren bidez-
ko oxigeno-erakEta, argiaren transmisioa zailagoa baita.
Batetik, hondar-urak kolore grisa ukaten du, deskonflosa-
tzen ari diren solido organikoak beitaramatza. Deskonposake-
ta hau aurreratu ahala, beltzagotu egiten da kolorea (honda-
kin-ur septikoa)..(Hondakin uraren adinaz mintzatzean, "kon-
dizio" hitza erabili ohi da).
Koloreak ez du neurri objetiborik. 9eraz, patroi giaako
bat hartu ohi da, gehienetan, kobalto-platinozko disoluzio
eredu ezagun batzu izanik eta aztergaS den ura inÇurune klor-
hidriko-urtsu batetan ipintzen da, biok konbaratuz. (Badira
noski, horretarako kolorimetroak). Neurria mg4 Pt unitatetan
edo Kobalto-platino eskalan eman ohi da.Uhertasun maila, ha-
laber, konbarabidez egiten da; serri, mgA . 5102 unitateetan.
C- Usaina
Kolorearen kasuan gertatzen zen bezelaxe, urak daramatzan
substantziak dira honen kausa. Kasu honeten, uretako gasak izan-
godira. Gas hauk materia organikoaren deskonposaketas geroz-
tikoak dira. Hondakin-uretan, kasu batez septikoan H2S izaten
da, gehien bat, kiratsaren sortzailea. (Beran, mikroorganismo
s.vka,e'te ket X, produzitzen dute, sulfatoak sulfurotara erreduzi-
tzen dituztenak, hain zuzen, geroxeago ikusi ahal izango,dugun
legez).
D- Tenperatura
Beroa ez da anitzentzat, ptuitzaile bezala kontsideratze-
koa izaten, azken batez, ageriko fenomenorik ez baita nabari-
tzen, hala nola, zikinkeria, usaina, etab.
16
Halarik ere, bero-demasiaren efektuak oso kaltegarri iza-
ten dira, anitz modutaki.
Hond a Lin-uren tenperatura, oro har, suministroarene baino
altuagoa izata:n eta, nola uraren bero espezifikoa oso al-
tun den, giroa baino altudgo egoten dira urak ia bati, udarako
egunik beroenetan izan ezik. Beren batqz besteko tenperatura,
urtean, 10aC-21QC tartean aldatzen da.
Poluzio ternikoaren lehon iturria hozketarako urak dira,
industrian ezinbustukoak direnak. (Zifrak ematearrean, industri-
gintzak darabil}zahuretatik, batezbaste, hozketarako da, hau
industriatik industriara aldatuz doan arre4.
Urok, sarri, (ubide arrentarena baino) 10QC handiagoko
tenperaturatan jalgi daitezke berriro ineurunera. Beata honen-
beste esan dezakegu effeaktore nuklearraz.
POLUZIO TUMIKO HONEN EFEKTO UAG1u3IK
a) Uretan disobatutako oxioenoa urritu egiten da.
Oxigenoaren solubilitaLean gertatzen den T-rekiko bahe-
rakada hau, ondoko grafikoaron bidez garbiago ikus dezakugu
(2. irudia).
02-ren kontzantrazio,ren
beherapen batak nolako
efektuak sortzen dituen,
aurrerago ikusiko duqu,urefo
disolbatutako 0 2 -aren ed=r,aa
dinamikoaeta balantzeaz
sakonago ihardutenn.
Baina, aipagarri da, bes-
teak beate, ubide bati ur
berotua eranste2n, esana
46
3,4
32, "to -E(°6)
17
dugun 0E-ren beherakada hori, azkarrago izan daitekeela,
arteko dentsitate-diferentzia dela eta, zeren era-
tzeko joera azaldu ohi baita, ur hotzagoa beherantz, hondo-
rantz doalarik, eta berF,z, ur beroagoak OE txikiagoa duenez,
nahasketa osoz eta kon,0 94Kiwz gertatuz gero, pentsaizitekeen
baino OE-ren beheragopen handiagoa sortuz, ur hotzak, atmos-
ferako oxigenoarekin ez baitago ukipenetan. Hau, garrantziz-
koa gertatzen da, hartzaile den ubidea sakona denean, eta, non-
bait,kondizio anaerobikotara eraman dezake azaleko ubideak.
Fenomeno hau, bestalde, areagotu egiten da, eranate-abiadura
handitu ahala.
b) Arnasketa eta oxidazidobeele erreakzio kimikoen ka-
suan, bestetan bezelaxe, erreakzio abiadura bikolztu egiten da,
tenperaturaren 109C-tako goraketarako, gutti gorabehera, eta
bataz beste. Arnasketaren abiadura handituz doanez gero, 02
gehiago behar dute bizidunek, beren elikagaien konbuatiorako;
era hontaz, tenperaturaren gorakada batek, aldi berean, oxige-
no premia handiagoa dakar, eta, batetik, bera uretan disolba-
tzeko ahalmena txikituz doa (aurreko atalean aipatua). Hau de-
la eta, pentsatzekoa dirudi, biefektuak nolabaiteko eragina
izango dietela bertako bizidunei, arrainei, .batik bat, oxige-
no gehien behar dutenak dira eta.
Ba dira, honetaz gain, tenperaturaren eraginaeenpeko bes-
te erreakzio edo prozesu batzu:kat
1) Hauetariko bat, kasu aipatzearree. arrain arraul-
tzen inkubazio-periodoa dugu. Beran, T-ren gorapenarekin txi-
kituz doa, T-bat iristen delarik, z,einetan arraultzeak ez diren
2) Azken honekin loturik, esan dezagun bizitza-zikloak oso
erlazio hestua duela tenperaturarekin, eta beronen aldaketak,
migratze eta errute desberdin eta anomaloak sorreraz ditza-
keela.
18
3) Uretako bizidunek, arrainek batez ere, badute "upper
lethal tenoerature"*muga bat, eta horren goitiko tenperature-
tan hil egiten dira. Gainera, T horren beheragoxeko tarteetEn,
"stress-a" sortzen da bizidunengan.
Lehen 0E-aren beherakadaz mintzatzean, T aldaketa horren
azkartasunaren garrantziaz aritu
gara. Bizidunei dagokionez beste hainbeste esan dezakegu beren
aklimatazio-ahalmenaz, gauza ezaguna baita, arrainak gai dire-
la tenperatura aldaketa moderatuetra aklimatatzeko, aldaketa
hori bat batekoa ez baldin bada, baina, arraultze asko hil egi-
ten direla ur beroaren eranstea kolpe batez egiten denean.
Beste poluzio kasu oso a-anaa.t bat, hozketa-urak erabili
aurretik jasaten dutffin kloraketa dugu, tutueriaren alqa eta
te landareelkaosazko butxaketa qerta ez dadin egiten dena, hain
zuzen ere. Hozketarako ur berotu hauk ubidera (eta kasu asko-
tan, itsasora) irtetean, kloroak bizidun organismoak afekta-
tzen ditu eskualde horretan, diluzioa gertatzen deneino.
Bestalde, hozketarako uren-arazoa areagotzeko perspekti-
bak aurrikus daitezke buru-hausterik gabe, ez baitira ezein in-
dustriatnn zentral nuklearretan bezain beharrezko, eta hauexek
dira, gauzak gaur dauden puntuan, etorkizunerako desarroilo han-
dien duketenak.
Poluzio termikorako soluzica,bide zenbait azaldu dira pro-
posakizun, eta hauetariko batzu, praktikara eramanda ere. In-
dustria batzuk, dorre hoataileak muntatu dituzte, hozketaren
ondorengo uretako beroa berriro bihur ahal izateko abastezimen-
du-sistemara. Bi dorre-moeta, lehor eta bustia, erabiltzen dira.
Dorre bustian, ura pantaila batzuren gainetik doa, geruza
mehetan. Aire hotzak, hondotik sartuz, goraka zirkulatzen du,
uraren beroa bereganatuz..
Dorre lehorretan, ordea, ur beroa tutuerietn doa, eta be-
raien ingurura bultzaturiko haizeak, erradiazioz eta konbek-
zioz hozten du ura.
ciL - tUk? (1140-
19
Hozketan erabilitako uren birtziklapenak gero eta intere-
res handiagoko gaia bihurtzen ari zaigu, ur gabezia eta gares-
titasuna neurri handiegiz igotzen ari baitira gour egun.
UR–POLUZIOAREN ALLYERIA KIMIKOAK. POLUUZAILEAK
Ur poluituaren problematikan zehar abiaturik, alor kimiko-
ra, edo hobe esan, poluitzaileak zeintzu diren eta nola dihar-
duten, ikustera goaz, poluitze–fenomenoan gertatzen diren pro-
zesu kimikoak (eta fisikoak ere bai, noski), zerbait sakondu
nahian.
Ur–poluitzaileen sailkapenerako bi bide erabil daitzzke:
bata, poluitzailearen izaera kimikoaren arauera eta bestea,
poluitzaileak sorturiko efaktu eta kaltearen izaeraz. Biblio-
grafiak ez ditu ongi eta erebat taxutzen eta oaatzen bi eriz-
pideoz egindako poluitzaileen sailkapen blak; askotan osatu
be eta elkarren arteko nahasketaz jasexik azaltzen dira. Dena
dela, guk ur poluituaren materia organiko eta inorganikoa be-
reiziko ditugu, nahiz askotan azpisailka p enen batek poluitzai-
leak sortutako efektuari egingo dion erreferentzia.
Honez gero, ur poluituan ageri diren efektu batzu aipatu
ditugu. (Kolore, uhertasun, usain, tenperatura...). Oso nagu-
sitasun handikoak dira, oxigeno-eskariaren gorakada, toxikota-
suna, eta beste zenbait. Bere garrantzi handia dela eta, oxi-
genoaren balaotzea uretan sakonago ikusi behar dugu.
OXIGENO–BALANTZEA UBIDE NATURALETAN
Ubida natural batek (hibaiak, lakuak,...) oxigeno balaatze
konplexu eta delikatua du. Urak, 0 2 disolbatu kopuru bat du,
oxigenoa–ura delako solubilitate–orekari dagokiona, hain zuzen.
Bestetik, arrainak eta beste ur–bizitzak etengabe ari di-
ra oxigeno kontsumitzen uretr.tik; aldi berean, ur–landareak,
2o
etengabe ari dira oxigeno aroduzitzen fotosintesi-bidez, eta
oxigenoa ere, fisikoki absorbaturik nertatzen da azel-berrai-
reazio bidez.
Oxigeno agortze eta btaamtlfaa, hauen arteko balaotla ,k,
zenbait faktorez dependitzen du:
a) Uraren uhertasun-mailA. Uhertasun altuak, fotosintesia
ahuldu egiten da.
b) Uraren tenperatura. Ur hotzagoak, oxigeno gehiAgo absor-
ba dezake.
c) Landare eta biziera akuatiko moeta eta kopurua.
d) Presio barometrikoa, pH-a eta disolbaturiko gatz-edukia.
Gu.ztiok, oxigenoaren solubilitate-orekan dute beren eragina.
Biziera akuatiko moeta desberdinek, heren desarroilo oso-
rako hainhateko axigeno-kontzentrazioak behar dituzte. Era ho-
netaz, arrainak dira gehien behar autenak, ornogabeak ondoren,
eta azkenik bakteriak. Orokorki, zera oharturik dago, arrain-
ingurune sendo batak 5 p.p.m 0 2 disolbatu behar duela, gutxie-
nez,20 g C-tan eta 1 atn-tan; D0 (oxigeno disolbatuta)-aren ba-
lioa 9 ppm izaten da saturazioan.
Ur kantitate edo masa bat, poluiturik dagoela esan ohi da,
OE balioa, ur hortarako normala den biota bat sostengatzeko
beharrezko den mailatik behera gertatzen denean. Uraren deso-
xigenazioaren lehen eragilea "oxigeno-eskale" deitutdko hon-
dakinen presentzia da.
Substantziok, oxigenoaren presentzian, kimikoki nahiz bio-
kimikoki degradaturik gertatzen diren konposatu oxidagarriak
dira.
DO balioa saturaziokotik jaisten den bezain laster, oxi-
geno- berrubastezimandua hasten da berraireazioz.
Oxigeno-agorpen eta berrornipen abiaduraren arauera, DO
balioa minimo batetaraino helduko da, eta harez gero satur-zio-
baliorantz goratuko da, denboratarte baten barnean (Korrontea-
ren distantzia baten baliokide datekeena).
o.«,,:tUA,t,(1-a.1X*,, 5411â/(k.
Oxi'ynxo
7Scdm:u,i w -
21
Birtsaturaziorako beharrezko den distantzia korrontearen
arauerakoa izanen da, noski; poluzioa ahula bada, eta
zioa ongi emana, (ur-jauzien bidez, adibidez), distantzia hori
motza izango da, baina luzeagoa laku edo badia geldo batetan.
Zenbait kasutan, 0E-a saturazio mailara ez da behin ere itzu-
liko.
Oxigeno-agorpena, kanpotiko poluitzaileen bidez, honeta-
tikoa izan daiteke:
a) Poluzio "naturala". Euri, elur eta izotzetatiko urak,
lurreko gatzak disolbatuz edo sedimentu organikoak erosionatuz.
b) Poluzio "naturala" landareen degradazioak sortua, putzu
edo urmael sakonetan.
c) Gizaki eta animali bizitzatiko exkrementuak eta cferktuct.
d) Poluzio kimikoa, erredukzio-agenteek sortua, planta
industrialen hondakin-uretan (esate batetarako, sulfuro, sul-
fito, nitrito, gatz ferroaoak, eta abar).
e) Poluzio biokimikoa, zenbait industriaren hondakin-ure-
tan, fenol, karbohidrato, proteina edo hidrokarburo gisa.
Honi guz,ioni b,:girada bat emanez, begibistakoa dugu,'des-
berdinketa bat egin ahal izango dugula, biokimikoki degradatu
eta oxidaturik gerte daitezkeen eta ezin gerta daitezkeen subs-
tantzien artean.
22
Biokimikoki oxidaturik izango diren konposatuek eskakizun
duten oxigeno kopurua "Oxigeno eskari biologikoa" deituko dugu
(BOD: Biological Oxygen Demand).
Kimikoki, oxidatzaile batek oxidaturik gertatzen direnek
eskaturikoa, ordea, "oxigeno eskari kimikoa" izango da (COD
Chemical Oxygen Demand). Bidezkoa dirudienez, kimikoki oxida
daitelkeen substantzien kopurua handiagoa izango da biokimikoki
oxida daitekeena baino, azken prozesu hau espezifikoago eta be-
reziago baita. Beraz, COD delakoa, 800-a baino handiagoa izango
dugu gehienetan.
80D•
Oxidazio biokimikoak bakterien ekintza du nahitaezkoa eta
berauk dira, azken firlean, oxidazio honen eragile eta gertale-
kua.
Bakterien eraginez oxidatzen diren konposatuak ez dira,
soilik, organikoak, inorganiko batzu ere horrela oxida baitai-
tezke, eta gertatzez oxidatu egiten dira.
Hauetaz mintzatuko gara lehenik:
-Konposatu hauk, gehien bat, sulfuro, nitrito eta amonia-
koa izaten dira, eta honelado erreakzioen bidez oxidatzen dira:
tJ-11 3 + 3LO, /402
NO;
S -1 +..t02.
Oxidazio inorganikoak oso azkarrak dira, eta behar duten
oxigenoa, IOD bezala ezagutzen da (Berehalako oxigeno eskaria:
immediate oxygen demand). Hau honela gertatzen da bakterien
desarroiloa behar hainbatekoa dela suposaturik. Baina, errea-
litatean, bakteria hauen desarroiloa, besteena baino geldoagoa
izaten da, geroxeago ikus ahal ukanen dugun legez. Gainerantze-
koak, oxidazio biologiko "benetakoa" jasaten dute.
Era honetaz oxidatzen diren substantziak proteinak, karbo-
hidratoak eta beste zenbait izaten dira, eta behar duten oxi-
genoak "benetako" BOD-a suposatzen du.
23
BOD oxidazioa sistematizatzearren, honako prozesu genera-
liztua duou:
co i 0
NL-0
Zoc.,
'OXiGlaW14,
o 9aw: [6o 0,X
x 6t.9,tu„ensci~v„oaX
e0.2_ tILD
0 x n datu.•Trqou./.. koc,g
80,Y-feeu.
614Ao..1-tei,Lock.
EUCk8CAÅ,
• N-65;,•\ eAk. tecu.uk.cd.o , 6eAui Kti
k.J!-Ie4K) g 149 x
Oxi
N113 1‘1,11,41,6./..1 06.
š.2,
NO3- t f/.0
'°41-t 41-1)
ftett.t. Vta,
Oy,y.u.o0,
11,
Av,A3(ic),,ocAK
Goi, LO
• kal.bouickaloe», kcowar, benrei 1(.4, .
3w4C-t1<aff WA;(cluto
161.e.h..k
OxiyAoc‹.
602+ NzD
24
Oxidazio hau motela . da, eta teorikoki ez da behin ere
burutzen. Beraz, BOD-aren neurketak denboraldi luze bat behar
izango luke, bere balio oso eta bem:takoa zehazki jakin gene-
zan. Baina hau praktikara eramatea ezina denez, hitzarmen bEt
izan da, BOD-aren neurria 5 egunetan eginn izan dadila, hau
5 egunetan oxidazio biokimikoak beharrezko ukan duee oxigeno
kopurua. (5 egun BOD: B03 5 ) (Gchienik, 20QC-tako tenpernturan
egiten da).
Oxidazio biokimikoaren Zinetika lehen ordenakotzat hartu
ohi da, praktikaren aldetiko arrazoiengatik. Honetan oinarri-
turik kalkulatu ahal izAn denez, 5 egun horietan oxidazioa
60-70;0-tan gertatu da, 90-95,,;-taraino heltzeko 20 ogun behar
direlarik.
Matematikoki:
cl[0,1 1 , r -11 r T I t
L'31,1 "--1) Loi.jc0,1'
Hau grafikoki:
T C11,1
Baina, bidezkoa denez,
hondakin baten biodegrada-
zioan, ez da inol g ere, in-
N' guruko oxigeno guztiaren a-
o j
gortze kontsumatibora iris-
ten; irudi hontan, eta mate-
matikoki lortu dugun ekua-
zioan, 1°/-1 0 delakoa, biodegradazioahorrek t denean ger-
tatzen den oxigeno kontzentrazio jabskera totala azaldu dugu,
hauxe da, BOD (LO,j-beherapen gisa) finala.
Une hortan, [0 2] konkretu bat ukanen dugu, bukaerako ,(021,
edo 10 2 terminala.
Beraz goiko irudipena beste honetara alda dezakegu:
bo.1,o 1,cuak N•Ck,
Sc./Xt«, •-
1°'/1 .19.3 tp
[0 30 . {»/J40 .- [ 0 ti b
Koz to : ottam, clisotbo:turtA; 143
ox ctQAA.•
, KtbutcQ [,0,1 - b 1,0 t] 0 - b ) e
Lo,] (A- e k ) Lo,1 +[D i][9
1J )
EKAAu. k(AAA BoD _ ,J,ctcdv :
0 D Ckl./AA. 0 0, <9•21U aff' / Ct
• 4-1,; K kandce cdtvt. ,S1Qc.k4v..
D L0,1 - [0,1 bo D = 101,1 - To I c," 1` 10 - e.-1`1J o L o b
eta t'fc/-4)'0.ij-' 130 D[01.1- [04 bo
40(4 chn~, , lA ot s , mcktcu.ct erro,
N-CA. tWCt:\ 11A.4 covu(v -te,u, s cluk 0 X - V.0 ,..t.e.u.,btabLo o.ij, kero. eich -
cLo,, bo (o 1 k mo.b. B o D)
r -0 D = ob, )
E V.AAA t W INClAk 50:1,-Lt I o
Ift014 )c..(4-Z‘3o2,
1,0 ,1 to4-
,kmALZIo'f,a,u, tpiv\I<Ak.
;)e, D =
26
130 D
E. 1 kWes,A, 640 IDCALA 01 ,̂Q JX-A- k&A.1)64,d2,k, e»N44.111",. CUtUA..0- 050
up..,4: G14 ck, eto, batu3 L vrv...t.t,
o‘a o cm. r
27
Beste alde betetik, K . hau tenperaturarekin aldatzen da,
Van t Hotf-Arrhenius-en erlazioaren bidez:
9-(T-20Q)KT v K2Da
Frogate ahal izan denez, e delakoak 1,056 balioa hartzendu 20Q-309 tartean, eta 1,135 4Q eta 2012 tarteen.
Lehenago aipatu dugun legaz, eta 800/t grafikoan erraz
ikus daitekeen bezala, BOD5 delako neurria 80Du-aren frakzio
bat besterik ez dela. Hantxe ere, frakzio hau 60-70%-a izan
ohi zela adierazi genuen. Hau guztiau oso erraza dugu matema-
tikoki egiaztatzeko, K ' konstantearen baliotzat 0,10 har-
tzen badugu:
800 5BODu(1-10-5K.)
= 1-10-5 *°4° v 1 . 0,68""/BODu Tri—
• Proteinetarako azaldu dugun oxidazio ereduan, NH 3 eta zen-
bait kasutan H 25 sortzen dira, eta gero, hauen oxidazio bioki-
mikoak, BOD-aren gehiagarri bat suposatzen du. Beraz, konposa-
tu hauk ageriko diren unean, BOD-a handitu egingo da, beren oxi-
dazio dela eta, honako fenomena agertuz:
flOD
KO \Alo nOL1A.I.CA.
i4(i1701A•M-OCk
NH 3-ren oxidazioa posibilizatzen duten bakterien hczkun-
tza ez da oso azkarra, eta beraz, 6-10 equn beher ditu itxurz-
ko kopurura iristeko eta 800-a (handiagotzeko ahal izateko).3-
egunetako 80J hau, praktikazko arrazoieng3tik, gehiengoak onar-
turik izan da, BOD finala kalkulatzea neurri ozpr:-.ctikoak bei-
tkartza berarekin. Baina, h 1a ere, 5-equnetako or--.ingoz
aop
28
ezinbestekoa bada ere, neurkera honek bi akats ba dituela ko-
menigarri zaigu esatea.
a) Lehen ordenako erreakzio-mekanismoaren onartzea, ego-
kitzat eta zilegitzat harturik ez da unibGrtsalki agertzen;
eta hala ere, hau erabilgarria dela emanik ere, 5-egunetako
BOD-a, finalaren 60-70 besterik ez litzateke, eta erreakzio-
abiaduraren azken ikerlan batzuk diotenez, tarte hau mugaga-
beagoa da (55-94%) eta hau eri. eakzio-moeten arteko desberdin-
tasun handietan omen datza.
b) Aztergai den urak zelulosa edo fenolak bezalako konpo-
satuak baldin baditu, (hauk.hondakin industrialetan ageriko
dira, ezen ez etxekoetan), eta laborategiko bakterien artean
haien degradazioreko aproposak ez badaude, 5-egunetako BODa,
finalaren oso frakzio txikia izango da, parte ezaktibo bat
p gartzen baita (Loborategiko analiaiRt.pn, hondakin ~,-;'LV.oetke..0
bakteriak erabili ohi dira).
Bertakowhondakin horik
ateretzen dirznekopmuestrak
hsrtu behar izango 141toztu-
ke, ern honetaz induzituri-
ko akatsa kendu ahal izateko.
COD•
Lehenago esana nenuenez, ba dago uretan bide biokimiko,
edo bakterien ekintzaz, halegia, denrada ets oxida ezin dai-
tekeen substantziarik. Konposatu hsuk organika nshiz inorgani-
ko izan dsibuke. Hauek beraien oxidaketerako, agente oxida-
tzaile inareanikoak (klasikoak) behar dituzte, eta beraz oxi-
geno-eskariaren pelkin g arri bat sunozatzan dute, erabide hoiatz
pertotzen deoepn oxidPketa.
29
Kasu hontan beharrezko den oxigenoa COD-aren barruen sar-
tzen de (Oxigeno eskari kimikoa: Chemical oxygen demand).
Analisi honek, oxidatzaile arruntak darabiltza, eta bi
moeta oso antzeko daude.
- 2-ordu COD: oxidatzailea potasio dikromatua dugu:
- Materia organikoa (C aH b0e) + Cr 2 0..; +
Cr34 + C- 132 4 H2°
(Praktikan, materia inorganikoa baztertzen saiatzen da).
- 4-ordu COD: oxidatzailea potasio parmanganatoa da.
COD honen erabilgarritasuna, berehalako analisia izatea-
gatik gertatzen da, 5 egun BOD saioak dituen denbora-beharra
eta laborategiko prozedura zailtxoaren ondoan.
Bestalde COD-a BOD-a baino handiagoa izango da, baldin eta
oxidazio biokimikorako erresistente den substantzia poluitzai-
leen kopurua, oxidazio kimikorako dena baino handiagoa bada.
Zenbait hondarekin-ur moetatRn, COD-an eta BOD-en arteko er-
lazioa zehaztea posible izan da, eta honek abaintaila handia
suposatzen du, COD analisia_en laburtasuaa_ dela eta.
Ba dira, bestalde, oxigeno eskariaren beste neurri batzu:
TOD: (Total Oxygen demand): oxigeno eskari osoa.
Te0D: (Theorical Oxygen demand): oxigeno eskari teorikoct.
(erreakzioaren ekuazio estekiometrikotik espero litekeen oxi-
geno demanda):
-Adib: glizinarako TeOD-a kalkula, honako suposapanetan oina-
rriturik:
a) Lehen falean, karbono atomoak CO 2-ra (oxidas) bihurtzen
dira, nitrogenoa amoniakotara pasatuz.
b) Bigarran eta hirugarrennoan, amoniakoa nitrosotara eta
nitrikotara pasatzen da.
c) Te00 totala, bion batura da.
a) Esk-ri krbonosoa:
(CH 2 )NH 2COOH 3L2 -°► 1JH3 CO2 - H20
30
b) Eskakizun nitrogenosoa:
omosrNita — NH 3 + 3/ 2 0 2 HNO2 4 H20
Nitrobakteriak — HNO 2 +
1/ 2 0 2 HNO3
c) TeOD totala:
213 mol 0 2/mol glizina = 112 gr 02/mol.
NEURKERA DESBERDINEN ARTEKO ERLAZIOA
ErlaZio hau, hondakin—uren berezitasunen funtzio da.
Oso generalizazio handiz, honelako grafika ipin genezake.
)91i 0
;EO11{Ca atuti
le0
5o -
je, D
TOD coD
3oD 5Te0C ToG
eur g C FO,
31
DEGRADAZIO ANAEROBIOA
Uretako oxigeno agortzearen , btgibistako ondorio bat lan-
dare eta animali-bizitzaren desagertzea da; berao heriotza edo
beste uretarako migrazioaz naba4 dezakegu. Beste ondorio ez
hain garbia baina bai oso garrantzitsua, uretako aldaketa bat
da, ekintza edo aktibitate aerobikotik, anaerobiorakoa. Hau,
mikroorganismo aerobioak suntsitu edo aldendurik daudenean eta
aneerobioek beren eginkizuna hartzen dutenean ematen da, oxige-
no-maila oso apal gelditzen delako.
Oxidazio anaerobikoak ba du bere mekanismo berezia; ata
bidezkoa denez, ez ditu aerobikoak eeaten dituen azken-produk-
tu berdinak ematen.
Bi erreakzio kontsekutiboren bidez gertatzen da, bakoi-
tzak bere bakteriakalde espezIfikoa behar duelarik.
- Lehen erreakzioa honela labur genezake:
Co-1 tnfc Oct_Pe x Oks ectk) i„(..0014 + y CD 2_ -t tx) R
+c4_POy3 r c4_ r SZ +
- Bigarren erreakzioan, azido organiko bolatil horik (aze-
tiko, propanioko, balerianiko eta antzekoak) degradatu egiten
dira, metano (CH 4) eta karbono dioxidoa emanez (bakteria meta-
noformikoen bidez)
X 04 C GOEL ) C 00 (A‘t (532_,+- ba,K.truc,
Metanoa, karbono dioxidoa eta sor daitakeen sulfhidrikoa
(sulPuroetatik) atmosfera doazen gasak dira. CH 4-a oso sukoi
edo errekorra da. Ikusiko dugunez, zenbait kasutan aprobetxa-
garri izan daiteke prozesu aneerobioetan, sortzen dena, plan-
taren energi-beharrak betetzeerren.
Amonitara iragan gebeeik geldi daitekeen nitrogenoe ami-
na gis topetuko dugu, ,zken heuk kiretsa sortu ohi eutelarik.
Hi 1. olaeno sulfuro- 030 txarrekoa de, eta toxi-
koa.
32
Uraren poluzioran parte hartu ohi duten substantziak bi
sailetan banatuko ditugu.
I)-MATERIA ORGANIKOA
Ur poluituak berarekin eraman ditzakeen substantzia orga-
nikoak, naturalak edosintetikoak izan daitezke, beren sorbu-
ruaren arauera. Baina zehatza izango zaigu bereiztea urak nor-
malean eramaten dituen substantziak, (hauxe da poluzioa, bere
gehiegizko kantitatearengatik sortzen dutenak) eta urari arrbtz
zaizkionak, hein zatral batetan, noski, nahiz natural zerbaitxo
egon.
A.- Substantzia organiko naturalak
Sail honetan, Naturan erruz aurkitzen diren substantzia
organikoak eta naturalki edota giza-ekintzaren batengatik kon-
taminatzaile bihurtzen direnak aipatuko ditugu.
Batzu, landareen eta animalien desarroilo fisiologikoaren
hondakinen edo hilotzen degradaziogaiak dira. Besteak, ordea,
petroliotiko deribatunk, edo hobe sean, konposagaiak.
1.- Proteinak.- .3ubstantzia degradagarriak dirs, bakterien
eta entzimen akziopean, bai baldintza aerobiotan, bai aneero-
biotan.
Lehen ikusi dugunez, uretako nitrogeno organikoaren itu-
rri nagusia dugu, urearekin batera.
2.- Karbohidratoak.- Era askoz ager daitezke Naturan. Ze-
luloza da, ur poluituan, karbohidraterik garrantzizkoena, bo-
lumen eta deskonposiziornko duen erresistentzia handia dela eta.
3.- Linidoak.- Animali gantza eta koieeak dira gehien bat
prasa hauk. Oso Egonkorrak dire, eta ez dira erraz degradatzen.
Azido miner-lek eraso egiten diote, ondorioz, glizerina eta
azido rr-soak emane.
Aioatzekoak halaber, azkenon deribatuak diren xaboiak.
33
Alkalinoak izanez gero, solubleak dira, baina ur gogorraren
oaagai diren katioien aurrean, (M g'2 , Ca' 2 ), xaboi mineralak
eratzen dituzte, soluezin eta prezipitatzen dutenak.
4.- Petrolioaren konposatuak.- Konposatuak, petrolioaren
lorbidean (eriezketen) eta garraioan batez ere sartzen dira ur
naturalaren zikloan, kontaminatzaile (poluitzaile) bihurtuz.
B.- Substantzia organiko elaboratuak
Azpisail hont",glzonak artifizialk0 lortu dituen substan-
tzia organikoak (bai transformazio kimikoak eginez, bai pro-
duktu naturaletatik extraituz) eta beranen produkzioan parte
hartzen duten batzu ere sartuko ditugu. Substantziak, moeta
askotakoak izaten dira; batzu aipatzearren industria petroki-
mikoetatikoak (hala nola ko,tiag, , fenolak, makromolekulak (poli-
meroak), plastifikatzaileak, zuntzak, elastomeroak, disolba-
tzaileak, pinturak,...), detergenteak, intsektizidak, elika-
gai-aditiboak, eta abar luze bat.
Hauetatik, piuitzaile bezala protagonismo handia hartu
dutenak, fenolak, detargenteak eta intsektizidak dira.
FENOLAK
Industrietatiko hondakinetan agertzen dira, kasu gehie-
netan (ia guztietan, hiriko hondakinetakoak degradazio azka-
rra jasaten baitute, inoiz agertzen badira).
Uraren potabilitatean efektu desiragaitzak sor erazten
dituzte, bere gustuari dagokionez batik bat; beren problemati-
ka zertan datza: abastezimendu publikorako uren tratamenduaren
azken prozesuan, kloro erabiltzen da ia denetan, desinfekzio-
rako, estirilazio-agente gisa; substituzio-deribatuak sor dai-
tezke fenolaren eta C1-aren artean, oso usain bortitzk, dituz-
tenak (lixiba usaia). Bestetik, fenol puruak 2.500.000ppm-ko
Te0D-a dauka. Beraz, 1 ppm-k fenol uretsn, 2,5 ppm-ko BOD-a
sor dezake,edota 1,7 ppm-ko BODs.
I . yq 9 cA.1.19,,,A. cle cuk " k11, ,"
DETERGENTEAK
Nahiz eta zehazki'difinituz detergentea garbitzen duen
edozein substantzia izan, guk definizio mugatuago bat erabili-
ko dugu. Detergente sintetikoki lortutako substantzia garbi-
tzaileari esanoo diogu.
Detergentearen formulazio kimikoak konposatu asko hartzen
ditu, hiru ataletan bana ditzakegunak: Gainazalezko agenteak,
bahitzaileak (builder) eta beste aditiboak.
Detergentearen gainazal-agenteak "bustitzaile" bezala jo-
katzen dute. Hauek uraren oainazal-tentsioa baxatzen dute, me-
teriale eta uraren arteko elkarrelazioa erraztuz. Agente hauek
bi mutur desberdin dituzte, bata polarra eta bestea ezpolarra.
Mutur eznolarrak zikinkeria disolbatzen duen bitartean,
beste muturra, polarra hain zuzen, urak erakarria izaten da eta
bertan disolbatua geratu.
Gainazal-Roenterik arruntenak alkil sulfonatoak dira, hala
nola sodio dodezil bentzenosulfonatoa.
34
35
Bahitzaileak, izenak adierazten duenez, ur gogorretako
kaltzio (Ce 21") eta magnesio (Mg 24') ioiak bahitzen dituzte,
gainazal–agenteen ekintza eragotz ez dezaten. Bahitzaileek
hidrolisia jasaten dute uretan, hau alkalinoa bihurtuz eta
horrela zikinkeriaren harrapatzeari lagunduz.
Bahitzailerik erabilienak polifosfatoak dira, sodio tri-
polifosfatoa bezala (Na 5 P3 1310)•
Detergenteek beste aditibo batzu ukaitzen dituzte, hala
nola distiraerazleak eta lurrinak bezala.
DETERGENTEEK SORTUTAKO POLUZIO–ARAZOAK
Detergenteek sortutako poluzio–arazoak ia denak, gaina-
zal–agenteek eta bahitzaileek sortzen dituzte.
Detergenteen kontsumoa asko handitu da azken urte hauetan
(Ikus 2-2 irudian) kutsadura arazoak, handiagotuz.
Hasiera batetan, poluzio problemak sortzen zituzten subs-
tantziak gainazal–agenteak izan ziren. Hauek aparra formatzen
zuten hibai eta ur korrenteen gainazalean, problema latza sor-
tuz. Azkeneko urte hauetan, 1965.etik aurrera, ba dirudi ara-
zo hau baztertu egin dela gainazal–agente biodegradableak era-
biliz. Hau da, ingurunean bizi diren bakteriak deseginik gera
daitezkeela.
Baina, dudarik gabe, arazorik latzena sortzen duten subs-
tantziak bahitzaileak dira. Hauk, generalean, polifosfatoak
dira, hauek uretan hidrolisi motela jasaten dute
F: 0,0 4- H,Š) 2 FF(:),-
Honek uraren fosforo aberastasuna handitzen
2-5 Taulan zenbait uren fosforo aberastasuna ikus dezake-
gu. Honetan, etxeetako hondar–urek 35-450 aldiz fosforo gehia-
go dutela Naturako urek baino ikusten da.
xcA•ooti
(A)
1140 9 60 (0.Cr
2-5 Taula Uraren fosforo aberastasuna
Ura Fosforo Kontzentrazioa (ppm)
Lakuotako ura 0,01 - 0,04
Errekak 0,02 - 0,1
Nekazaritzako drenaia-urak 0,05 - 1,00
Etxeetako hondar-urak 3,50 - 9,00
37
Denok dakigunez, fosforoa ongarri bat eta landareen
hazkuntzaren faktore mugatzailea da. Honela, ui'aren foaforo
kontzentrazio handitzean, landareek, algek batez ere, fos-
foro gehiago hartzen dute, gehiago haziaz; jakina dira ho-
nek sor ditzakeen problemak ur korrontetan. Hauetako'bat,
ura presatzea da. Prozesth honi eutrefizazioa deritzo. Urte-
giak eraikitzeko momentuan oso kontutan hartu behar dugun
faktorea da hau. UrteEiak elikagaien metaleku dira eta eu-
trofizazioa oso azkar sortzen da, hor met5tzen den ur kon-
tsumorako balio ez duela heste-urdaileko gaisotasunak sor-
tzen baititu. Honexegatik, urtegiak hibaien ibileuaren Eoi
aldean eraikitzen dira, non elikagai-kontzentrazioa ttipia
baita. Problema hau Cataluyna-ko Ter hibaiaren Sau eta Sus-
queda-ko urtegiek dute.
3B
INTSEKTIZIDA ORGANIKOAKs
Betidanik qizonak intsektu-izurriak borrokatu ditu zen-
bait bide erabiliz
Intsektizida organikoak hiru moeta de:„berdinetan bana di-
tzakegu, hauen egitura molekularra et: konposizio p n oinarrituz.
1.- Orgnnokloratuak.
2.- Organofosforatuak.
3.- Karbonatoak.
2-6 Taulan hauen funtsezko egitura eta zenbait adibide ikus
dezakegu.
POZOINTZE-AHALMENA: TOXIZITATEA
Pozointze-ahalmena intsektizida moetaz defendituko du,
noski. Konposatu hauen toxizitate erlatiboa 2-7 taulan dauka,
gu. Irabilitako unitatea zera da "505t; dosi hilgarria" (LOTo).
Honek test-animalia talde batetan dosi bakunetan emanda, 50,‘
hil sortzen duen intsektizida kantitte p zein den adiernzten
digu. Balora hau, oener p lki, mg intsektizida/animalia Ko-tan
eman:Ja lz-r, ten da (mg/Kg edo ppm).
39
2-7 taulako datebak animaliekin egindakaazterketetik har-
turik daude baina hauk egokiak dira giz4arentzat ere, zeren
eta gehienetan animalientzat pozointsu diren intsektizidak
gizqOarentzat ere badira, zenbait poluzio desegokiak frogatu
duenez.
Substantzia hauek nerbio-sistema sinpatikoan eta para-
sinpatikoan, aktuatzen dute, dardarakadak, ikarak eta azken
finean heriotza sortzen dutelarik.
Organofosfosatu karbamatoen ekintza pozointsua nerbio-
sistemaren neuroren arteko sivxo.N n o.k gertatzen da (1).Dewlfflux4
bi neurona ditugula: lehenengoaren gainazalera eragin elektri-
koa iristen denean, honi substantzia bat dario, zeinek bien
arteko tartea zeharkatzen baitu, bigarren neuronari eragins
transmitituz. Substantzia hau azetilkolina da eta deuseatatua
izan behar da, eragina transmititu ondoren gehiago transmiti
ez dezan. Lan hau azetilkolinesterasa (ACHE) entzimak egiten
du; intsektizida organofosfosatuek eta karbamatoek ACHE-a era-
so eta desaktibatzen dute eta eragina amairik gabe jarraitzen
da.
Organikloratuen ekintza ez da oso ondo ezagutzen baina
neuronak inguratzen dituen mintz koipea, hau da miatitka
disolbatzen dutela pentsatzen da, ioi-garraioaren prozesua
eragotziz. Azken prozesu honek, ioi-garraioa hain zuzen, in-
pultsuen transmisioan parte hartzen du (2). Honen ondorioak
dardarakadak eta ikarak dira.
INTSEKTIZIOAK ETA GIHOA
Intsektizidak ingurunean duten eragIna oso inportantea
da; hau ulertzeko bi faktore hartu behar ditugu kontutan.
1.- Ingurunean hedatutako intsektizida-zati h-ndiena oz
da intsektobak hiltzeko kontsumntzen eta...1< gelditzen da.
2.- Intsektiziden degradazioa.
Oso garrantzitsua da azken guntu hau, intsektiziden
e2:) Ikks •‘ tolooÒo.. 6 ck,a, A. ,
4 .1:Z. corzal.c14N. cw,re.r.c,
40
2-7 Taula Intsektiziden toxizitate erlazioa
Intsektizida Moeta Ahozko <,D50 (PPm)
DDT-a Organokloratua: 113
Metoxikloria " 6.000
Aldrina " 39
Dieldnina 11 46
Parathiena Organofosfoaatua 3,6
Malathien ,, 1.000
Karbarila Karbamatua 540
2-8 Taula DDT-aren produkzioa EEBB-etan
103 Tm-tan
Urtea OjT Urtea DDT
1944 4,4 1957 56,6
45 15,1 58 66,0
46 20,7 59 71,2
47 24,5 60 77,9
48 9,2 61 75,9
49 17,2 62 81,3
50 35,5 63 56,2
51 48,2 64 64,0
52 45,4 65 64,2
53 38,4 66 91
54 44,2 67 63,4
5,
50
59,0
64,4
41
zointasuna kontutan izanik. Eta zoritxarrez, intsektizidak,
denbora luzez irauten dute, inguruan degradatu gabe.
Honela karbamatook aste betetan irauten dute, organofos..
fosatuek 2 astetatik 10 astetara, eta organokloratoek 2-4 ur-
tetan irauten dute degradatu gebe. Karbamatoak eta organofos-
foratuak, hidrolisiz, substantzia ezpozointsu bihurtzen di-
ra, baina organokloratuak, zenbait mikrobioren bidez, substan-
tzia pozointsuak ematen dituzte.
DDT
Intsektiziden jokamoldea ezagutzeko intsektizida tipikoa,
eta oso erabilia, DDT-a hain zuzen, aztertuko dugu. Nahiz eta
kapitulu hontan, poluitzaileak baztertzeko metodorik ez genue-
la erabili behar esan, komenigarri iruditu zaigu DDT-arekin
eszepzioa egitea metoso hauek, kasu honetan, oso bereziak bai-
tira.
I) DDT-aren izakera kimikoa.- DDT siglek Dikloro Difenil
Trikloro etano esan nahi dute. 1074.an Othmar Zerdle-k, Giir-
maniar kimikariak, sintetitatu egin zuen, baina, 1942.arte guz-
tiz ahaztuta egon zen, noiz Paul Mueller-ek, suitzar entomolo-
gilariak, berraurkitu baitzuen. Berehala ikusi zituen DDT-aren
ezaugarri intsektizidak, eta hedapen handia eta azkarra izan
zuen. Dudarik gabe, II. mundu-gerran eta ondorengo urteetan
milaka bizi salbatu ziren DDT-ari esker.
II) DDT-ak sortutako arazoak.- DDT-aren produkzioa asko
handitu zen urte guttliitan, eta berehnla azaldu ziren lehenan-
go arazoak (Ikus 2-8 taula). Arazo hauk bitan bana ditzakegu:
1.- Zenbait intsektu inmune bilakatzen da JDT-arekiko.
Honela 1947.ean etxeetako euliak inmune bilakatu direla
ohartzen dira italiar zenbait ikertzaile. Honez nero, us-
pezie gehiago bilak tzen da inmune etn hon ,:ln 1967. urtenn
165 espezie inmune ezaqutzen dira.
2.- DDT-aren hedatzea trntatuteko nreetatik rz tr;-tatue-
42
vrt,~ akun.cdAAA_tara - bidez. DDT-aren higitze hau erraz
azaltzen da, honen bizi luzearen ondorio baita. Orain
ODT-a inguru-giro osoan eta organismo bizidun askotan
aurkitzen da. DDT-aran metatzea itsas-ingurugiroan kez-
kagarria da.
III) DDT-ak itsas-ingurunean sortutako ondorioak.- 1971.
urtean EEBB-etako "National Research Council of the Natural
Academy of Sciences" delpkoak, itsasoko urak zuen DDT-ari bu-
ruz estimazio bat egin zuen; honatan, erabilitako DDT-aren 25p
itsasoetan metatuta zegoela zioen. Bide asko du DDT-ak itsaso,
ra iristeko, hala nola:
1.- DDT zuzenean erabilia izan daiteke uretan intsektuak
kontrolatzeko.
2.- Basoak eta soroak airez fumigatzean ustekabean ureta-
ra botatako DOT-a.
3.- Atmosferako DJT-a euriaz eramana izan daiteke. Zenbait
euriaren muestretan 0,34 ppb DDT aurkitu izan da.
4.- Urak lurrazaletik eramandako DOT-a.
DDT-a uretan disolbaezina da baina oso bortizki absorba-
tua izaten da lurrean daqoen materia organikoaz. Lur hau erre-
kak eramana izaten denean JDT-a berarekin joaten da.
Nahiz eta horrenbaste DDT izan itsas-ingurunean, honen
kontzentrazioa nahiko baxua da, itsasoko uraren bolumena dela
eta. JOT-aren arriskua hau da, zenbait animaliek eta landarek
jJT-a ehunetan kontzentratzeko ahalmena dutela s honen adibide
bat ostrak aira, eta uretako harkakusoak.
Ostrak itsaaoko ODT-a 1 ppm-tik 700ppm-etara bere gorpu-
tzean kontzentratzeko gai da. Generalean, kontzentratzeko ahal-
men hau ez da hain handia. Baina, prozesua katea trofikoaren
mailaz-maila errepikatzen da, katea honen buruan kontzentr-
zioa oso altua izanik: 2-2 irudian honen eskema ikus dezakegu.
Ikus dezagun orain DDT-ak itsas-ingurunean sortzen duen
zenbait ondorio.
43
}1e9o..14; 100 ??,,,A.
hav.c4faKt-u:,ak
vfcleCt,k.,0
LIA'LWAAN k 1(9 tr"4 b'sp pAA
i "1-Sae v ra.
10-6
DDT- rte vaitc, ini)4kocw.
ure,k ck4 ,IckAncLottAK " ?
ui.e,tc(Kot(14,3rk.e.,,,v 000i prim.
p lo, ktovta
o' o o
44
1.- DDT-ak arrainen jokaeran zenbait aldaketa eragiten
du, ugalpen problemak sor ditzakeena. DOT-az tratatutako lu-
rralde batetako izokinak tenperatura baxuarekiko oso sentiko-
rrak bihurtu ziren, eta, honen ondorioz, ur beroegoetako babi-
tat bilatu behar izan zuten. Honela arraultzak jarri behar di-
tuzte lurralde batetan, non gazteek ezin dutenbizirik iraun.
Antzeko gauzak gertatzen zaiarklo beste arrain moeta batzuri;
hala nola gazitasun handiagoko uretara mugitzea.
2.- DDT-ak arrain arraultzen hilkortasuna handitzen du.
DDT-ak 4Šhun adtposoan kontzentratzeko joera du; obuluak honela-
ko ehunak dituzte, eta . honek arraultzetan DDT kontzentrazio han-
dia egon dadin behartzen du. Horrexegatik, Texas-ko area bate
tan, akreko 30 arrain 1964.ean zeuden, 0,2 arrain akreko 1969.
ean, jaitai da arrainen kantitatea.
3.- DDT-a, zenbait arrain moetarentzat toxikoa izan dai-
teke, eta arrain hilketa handiak sor ditzake.45 0 balioa zen-
bait arrain arruntentzat 1-10 ppb mailakoa da (izokina 4 pp;
ortzadar-amorraina 7 ppb; perka horia 9 ppb).
4.- DOT-a eta hegaztiak, Hegaztietan DDT kontzentrazio oao
altuak aurkitu izan dira, arraultzetan batez ere. Hauetan ema-
ten den arozesua itsas-ingurunearen antzekoa da. 2-3 irudian
zenbait heriaztiren . DDT mailak ikus ditzakegu; honetan garbi da-
go elikadurak duen garrantzia.
DDT-ak sortzen dituen ondorioak antzekoak dira, adibidez
jokamolde aldaketan eta arraltzearenganako eraginean. DDT-mai.
la dexente jasan duten hegaztien arraultzen•azala meheagoa da,
hauek kaltzioaren metabolismoa kontrolatzen duen entzima inhi-
bitzen beitute, honela kaltzio outxi prezipitatzen da azaleah
eta hauskorrago bihurtzen da.
IU) DDT-a eta gizakiak.- Gizona edozein katea trofikoren
buru denez, honetan ere DOT metatze-prozesua gertatzen da.
Honela emakumeen esnetan DDT-a aurkitua izan da. 2-9 taulan
qizon ,..,rencEn aurkitutako ODT kontzentrazioak ditkugu.
45
Ez dira ezagutzen ODT-ek gizonarengan sortzen dituen on-
dorioak, baina honek ez du esan nahi sortzen ez dituenik. Ho-
nexegatik ikerlen sakonak egiten ari dira honi buruz.
U) DOT-aren alternatibak.- 130T-a ingurunetik eldentzeko
metodorik onena, ez erabiltzea da. Orduan honi zenbait alter-
natiba intsektizida gisa aurkitu behar zaio. Hona hemen batzu:
1.- Kontrol biologikoa. Honek zer esan nahi duen harrapa-
kari naturalak bizkarroi eta patogenoak erabiltzea intsektuak
desegiteko. Metodo honen abantaila„espezifizitatea da, pato-Y'
genoak batez ere. Baina problemeNaor daiteke, zeren eta izurriak
akabatzeko sartutako harrapakariak probleme bihur bait•itez-
ke.
2.- Landare erresistenteen erabllpena.-'Hau da intsektu
eta izurri bereziekiko erresistente den landare-moeta erabil-
tzea. Honek bi oztopo du: bata zaila dela honelako bat lortzea;
eta bestea laster landare honi erasotzen dioten intsektuak sor-
tzen direla.
3.- Erakargelen erabilpena. Intsektuak janPri bila dabil-
tzanean, zenbait substantzia kimikoez erakarriak izaten dira.
Baita ere sexu arazoetan zenbait subatantziari jarraitzen zaie.
Haragia eta zarata erabil daitezke ere zenbait intsektu moeta
erakartzeko. - rakargaiak, intsektuak tranpa batetara,erakartze-
ko erabiltzen dira, non hilak izaten baitira. EremL honetan
lan handia egiten ari da substantzia espezifikoak lortzeko.
4.- Kontrol genetikoa. Lehendabizi, Heiu,
cn <..
Hau egiten den bitartean, laborategian intsektu arrak es-
terilizatzen ditugu erradiazioz edo kimikoki. Gero esteriliza-
tutako arrak izurri-arean sartzen ditugu, kontutan izenik an-
tzututako arrak besteak baino ugariagoak izan bahar dutel;=.
Hau periodikoki egiten da, belaunaldiz belaunaldi, eta hon.la
geroz eta ar ezantzu gutxiego dugu. Azkenik ] ewkdet-L-a_ -aeroranh
entvrtaA de -4°- keT- •
46
5.- HormonGn maneipa. Eragin handiak sor daitezke intsek-
tuen hormonak maneiatuz. Adibidez, intsektuarengan, gazte-hor-
monAren presentziak, hazten uzten ditu baina ez heldutasuna lor
tzen; honela intsektuak ez daukate biaortzerik.
DOT-aren kasu hau, adibide aroia bezain garbia da, gizo-
nak zenbait susbtantziaz egin duen erabilpen axolagabeaz, ha-
ren ondorio eta erneinak estudiatu gabe. Hau da elementu brten
gain sortutako efektuetan fixatzea eta ez ingurune osoan sor
daitezkeenetan.
TaLlea, ek-L e±0.1
o eto,, .Autts e-blev
GkGA KI L o kAT U AK — —
DDT
(rQ.
()-
U-1 30 (,11,4
Hel h`W.`100...
LttoickmA.a.
ei430%\P - s - cH - c - oc,i4Lc#5
C 113 00 C.{{,CA3
0
es,
47
OlZ6ANDFosfog,Aiv4K- 0
\ /
- o /
o -
o x itko ustilre.~
cvf .kko -cd.()4.4-Fo,
bc,± tkair
-
P - o -- NOt
0.t uL2,- ° /
k
rtcJafiA405,.
l<ARI3Ame0AK - g - o.o()
-
C,R- 3b —
48
2-9 Taula DDT Kontzentrazioa gizonengan
Herrialdea DDT Kontzentrazioa (ppm)
EEBB 11,0
Alaska 2,8
Bretaina Handia 22
Mendebaldeko Germanie 2,3
Frantzia 5,2
Kanada 5,3
Hungaria 12,4
Israel 19,2
India 12,8-31,0
PETROLIOA
Petrolio-poluzioa egunkarien eguneroko berria izan da
azken urte hauetan. Poluzio hau nahiko normala da. Kontutan
hartzen badugu gure gizartea petrolio-tetnologlan oinarritu-
takoa dela. Ezinezkoa, errekurtsu natural bat kantitate han-
ditan erabiltzen denean galpenik ez gertatzaa.
Kalkulatuta izan da itsasoetan 5-10 milioi Tm botatzen
dirala. Ikus ditzagun zeintzu diren iturririk nagusienak.
1.- Tanke garbiketak.- Gauze hedatua da itsas-uraren era-
bilpena tanke hustuen garbiketa egiteko dela. Honek 3 mila To-
neladako petrolio multzoa sortzen du itsasoan. Hau da iturri
garrantzitsuena.
2.- Itsas-portuetan galpenak.- Hauek petrolioa kargatzen
eta deskargatzen, eta portuetako txoketan botatzean ematen di-
renak dira.
Honela urtero mila bat tonelada botatzen da.
3.- Beste zenbait iturri.- Sail honetan, oertatzen diren
istripuak sartzen dira, "Urkiola"-ren edo "Andros Patria"-re-
na, adibidez. Oso zaila izaten da poluzio honen daturik ematea.
Petrolio lurrartik ateratzean egon daitezkeen galpenakere.
inportanteaMaitezke , oliobideak haustean nertatzen di-
renak bezala.
49
50
PETROLIOA ETA ITSASOKO URA
Petrolioa eta ura nahastezinak dira, eta, beraz, bi fase
likido izango dugu itsasoan petrolioa jaurtiki dugunean. Pe-
trol1oak itsasoko urak bpino dentsitate txikiago duenez honen
gainean Ilotatzen geldituko da. "Gallon" batek petrolio (3.785
litro) 4 aere-tako (16.188 km 2 ) ur gainazala estaltzen du.
Uretan petrolioari hiru prozesu gertatzen zaizkio:
1.- Egun batzutan, osagai lurrunkorrak baporatu egiten di-
ra. Gutxi gorabehera jatorrizko bolumenaren 25%.
2.- Beste petrolioak emultsifikazioa jasaten du. 8i emul-
tsifikazio moeta gertatzen da. Petrolio-uretan emultsioa, pe-
trolio ttanttak uretan disperteatu egiten direnean elkarrekin-
tza Wimlkoak egonkortuak izaten direla. Prozesu hau ur handi-
tako itsasoetan ematen da. Dispertsatutako ttanttak ez dira
gainazalean geratzen baizik eta itsas-hondo guztian zehar he-
datzen direla. Batzu, astunenak, minerale partikula dutelako
edo, sakonera iristera dira.
Beste emultsio moeta, ur-petrolioan emultaioa da. Ur ttan-
ttak petrolioan harrapaturik gertatzen dira. Emultlio hau ger-
tatzen da uraren eta petrolioaren zenbait konposagai asfalti-
ko eta erretxinatsuaren elkarrekintzaz egorkortuta gelditzen
denean. Emultsio hauek itxura biskosoa dute . eta, generalki, bO-
lumena jatorrizko petrolioarena baino askoz handiagoa da.
3.- Emultsifikazioaz libre gelditu den petrolioa degrada-
tua izaten da mikroorganismoa fotoxidazioz eta oxidazioz. Hauok
dira, mikroorganismoak, petrolioa deskonposatzeko bide botere-
tsuena.
Honela, hiru hilabetet-ra, itsasoan jatorrizko bolumena-
ren 15% gelditzen da. Hondar hau, substantzia asfaltiko dentsu
batetaz konposaturik dago.
51
ONDORIO FISIKO ETA BIOLOGIKOAK
Ondorioak epe laburrera eta epe luzera izan daitezke.
Azkeneko hauek oraindik agertu gabe daude, edo agertzen ari
dira.
Epe laburreko ondorioak bi kategorigan bana ditzakegu,
estalketa eta itoduraz sartzen direnak, eta petrolioaren pozoin-
tasunaz sortzen direnak. Lehenengoak hauek dira:
1.- Argi-transmisioaren urripena. Zenbait neurketak fro-
gatu duenez, petrolio geruza baino, bi metro beherago argi- in-
tentsitatea 98% urritu egin da ur gardenarekiko. Honek itsas-
landareen fotosintesi-prozesua eragotzi dezake.
2.- Disolbatutako oxigenoaren urripena. Petrolio film ba-
tek oxigenoaren difusioa uretan atzeratzen du. Egindako neur-
ketek honela frogatzen dute.
3.- Itsas-hegaztien gain kalteak. Hegazti igerlari eta bu-
zeadoreak petrolioaz estaliak izaten dira. Honek lumak eragi-
ten ditu, haien flotagarritasuna eta hegan egiteko ahalmena ga-
lerazten ditu. Bestalde, hemen, isolatze-ahalmena galtzen da
eta zenbait hegazti hil egiten dira ur hotzaren kontaktuan.
4.- Itomena. Petrolioaren eragina kostaldeko landareengan
gai interesgarria bihurtzen ari da. Ezaguna da alga eta like-
nak hil egin direla petrolio estalki itoerazle bat jasan ondo-
ren.
Petrolioaren ondorio pozointsuak honen konposagai diren
substantzia toxikoen presentzia dela kausa ematen dira. Hauen
artean inportanteenak hidrokarburoak dira, bai alifatikoak, bai
aromatikoak. Hauek irakin-puntu baxua dutenez uretatik nahiko
azkar desagertzen dira, baina aromatikoak problemR agertzen di-
gute. Aromatikoak, uretan nahiko disolbagarriak (alifatikoak
baino gehiago bederen) dira, eta honela, petrolio isuritik urrun
52
dagoen puntu batetan ondorio toxikoak sor ditzakete. Hauen
artean bentzenoa, toluenoa eta xilenoa dira inportanteenak,
naftalenoa eta fenantOenoa pozointsuenak izanik.
Substantzia hauen toxizitatea bi iturritatik irten dai-
teke, petrolioarekin kontaktuaz edo substantzia hauen disolu-
zio diluituekin kontaktuaz.
Isurketa baten ondorengo egunetan zehar itsas-animalien
hondamendu masiboa gertatzen da, honela arraina, zizare, ka-
rramarro eta beste ormgabeak hil egiten dira.
Epe luzerSko ondorioak ez dira ondo ezagutzen, eta momen-
tu honetan estudio sakOnak egiten ari dira.
Garrantzi handiko anitz prozesu kimiko biziaren katean
giltza posizio dutenak, uretan poluzio oso baxuan dauden zen-
bait substantzia kimikoaz zuzenduak daude. Honela, ehiza, eli-
kagaien bilaketa, ugalpena eta antzeko prozesuak, substantzia
kimiko honetaz zuzenduak izaten dira. Badago zenbait froga pe-
trolio poluzioak prozesuak interferitzen dituela uste ahal iza-
teko. Baporatze puntu altuko hidrokarburo alifatiko eta aro-
matikoen zeregina hau izango litzateke. Nabaria da honek itsas-
bizitzan sor dezakeen ondorioa.
Ba da zenbait indizio konposatu organiko hauek elikera ka-
teetan sartzen direla, nahiz egonkor iraundiaz, eta metatu e-
giten direla metale pisatu eta intsektizidak bezala. Honekon-
dorio kaltegErriak ez die arrainei bakarrik ekartzen baizik
eta gizakiari, katea trofikoaren buru denari, ere. Kontutan
harturik hauetariko konposatu asko kontzer-sortzaile direla.
Emultoifikatutako petrolioa hondora iristen da, batez ere
minerale partikulak absorbatzen dituenean, hartan, denbora 1U-
zez irauten du hondoko landare eta animaliengan kalteak sortu-
rik. Hondorolandareen eta animalien hondamendu honek prezipita-
tuon kohesioa urritzen du eta honen garraioa azeleratzen du.
Prezipitatuak distantzia luzeetara eramanak izan daitezke po-
luzioa zabaldurik.
53
Azken ikerketak aditzera ematen dutenez, petrolio polu-
zio honek beste zeregin kaltegarriago duke; beste pozoinen,
inteektizidek adibidez, disolbatzaile eta metatzaile bezala
jokatzea alegia. Honela hauen kontzentrazioa ur poluituetan
baino aakoz handiago izan daiteke, honen eragin pozointeua
andituz.
Ikusten dugunez ez dira txantxekoak petrolio poluzioaren
ondorioak.
54
TT - EKAI (MATERIA) INORGANIKOA
Ur poluituaren konposagai diren beste substantzia-moeta
da berao, konposatu inorganiko eta mineralena. Ezer baino le-
hen, eta lehendabiziko kapituluan aipatua berresanez, ur natu-
ralak bere baitan zenbait konposatu disolbaturik daramala go-
gora eraziko dogu; substantzia hauen moeta eta kontzentrazioa,
ubideak pasatzen dieneko lurraldearen egitura eta izaera geo-
logikoaren arauera mugaturik etorriko dira, urak, disolbatzai-
le on samarra denez gero, mineral trazak disolbatu egiten bai-
titu (1). Gainera, disolbaturiko substantzia hauetariko askoren
presentzia beharreekoa da uraren betekizun praktiko arrunteta-
rako, eta beren kontzentrazioak nahiko mugaturik egon beharra
dauka.
Substantzia arrotzen bat sartzen denean,exietcL aipatutako
guzti horietariko batzuren kontzentrazioa maila konkretu bate-
tatik gorakoa denean, halako moldez, ur horrek erabilkizun
arruntetarako gai izateari uzten diok, orduantxe sortzen da
poluzioa.
Ubide natural batek eraman ohi dituen substantzia inorga-
nikoak konposatuak (gatz, azido, baseak) eta elementuak (meta-
leak gehien bat) dira. Azpisail inorganiko hontan ere disol-
baturiko gasak aipatuko ditugu. Guzti hauetara mugatuko ditugu,
bada ur pcluituaren konposagai inorganikoak.
Poluitzaile inorganikock uretan sor erazten dituzten age-
riko ondorioak, uraren ezaugarri batzuren aldaketa izanen dira
(pH aldaketak, salinitate mailaren igoera) , edo kalte espezi-
fiko batzu agertuko dira beraiekin (toxizitatea, entrofiltazio
fenomenoa). Hauexek dira garrantzizkoenak.
(1) Ik. "URA ETA LURRA" U.E.U. lutihta 1,51i"3.
55
Poluitzaile inorganikoen sailkapena ez da gauza garbia,
baina aipatu ditugun efektu hauen azalpenerako, bi atal egi-
nen ditugu:
– Gatz inorganikoak (azido eta baseekin batera)a
– Metaleak.
INORGANIKOAK
Honez gero jakina denez, ur naturalak darautzan gatz des-
berdinen edukia ez da berdina sistema guztietan. Hortxe di-
tugu, adibidez, itsas ur oeza eta lehorreko ur gazia, gatzs-
tan eduki oso deoberkinak dituztenak. (2)
Gainera, gizakiak erabil ahal izan dezan, urak espezie
hauen kontzentrazio–muga batzu ditu, eta berauk gaindituta dau-
deneko urak ez dira kontsumo–erabilpen horietarako gai, itsa-
soko ur gazia, kasu batez. Beraz, kontzentrazio–muga hauk gatz
eduki altuarengatik gainditu dituzten eta berez gezak diren
uretan, (salinitEte) poluzioa sortu Jela esan daiteke. (Sor•
eiteikeen beste efektuez gain).
Ur naturalaren baitan dauden anioi–katioi naousiak hauexek
dira:
Cl –Na*
CO3'/C03H –K4
SO4mg+4
NO3–Ca4+
PO4 ri
Ur naturalaren pH–ari gagozklolorik, eta bidezkos denez,
lurralde batzutatik bestetara aldatzen dela esan behar dugu,
tokiko lurraren konoosizio mineral p ren arauera uraren katioi
eta anioi desberdinak kontzentrazio handiEgo oloAxikiagot-n
azaltzen dira, modu honetaz oHa aldatuz doalorik. Dens,den, eta
(2) op
56
bizitzarako beharrezko diren baldintzak direla eta, ur natura-
laren pHa 6,5 - 8,5-eko t8rtean kokatu ohi da. (Gure lurraldeaq,
zehatzaga, 7,2 - 7,9-eko tartean).
Ur naturala, pH honen egonkortasunaren bizitzarako premia
dela eta, azido zein base zenbaiteko kopuruak harturik ere pHa
tarte hertsi hortan finka egin dezakeen soluzio indargetzaile*
batez baliatzen da. Soluzio indergetzail: hau, CO 3=/CO3H - de-
lako sistema dugu. Bestalde, CO 3= eta CO 3H hauek, landare akua-
tikoek behar duten karbono iturri garrantzitsu bat osatzen du-
te, eta beren kontsumo.handiegiak, disoluzioaren botere indar-*
getzailea txikiago dezake, baldin eta anioi berorik birjartze-
ko behar den CO 2 -ren disoluzio prozesuaren abiadura gaindiezi-
neko muga baaeraino iritsi bada.
Beraz, azido isuri handiek, pH erorkeea nabariak sor eraz
ditzakete, botere indargetzailea suntsituz. (Botere hori, lehan-
ago aipatutakoarengatik ahuldurik gelditzen badn, ere gehiago).
PH-areneGorkera honen ondorioak aeor batzutara hedatzen
dira. Batzu aipatzearren:
1.- Biziera akuatikoaren suntsipena: 4-tik beherako pH
mailetan, zenbait aloa eta bakterio gelaitzen dire soil soilik.
PH haxu huetaa. CO2 aaaa± CO3H -CO3* delako oreka CO 2-ra des-
plazatuagorik anertzen da pH altuanoetan baino, uretan CO 2 as-
kea geratuz; besaalda, animaliRk CO 2 produkzio eta eliminazio
eteng8bean dihardu,,e; zenbait eta kanpoko CO 2-ren kontzentra-
zioa handiaooa den, eragozpen handiagoa koratrajarriko zaio odo-
leko CO 2-ran knnporako difusioari, era honetan odoleko CO2-ren
kontzentrazioa noratzen delarik, et8 0 2-aren gerraiorako
tasuno beheratuz. Kondizio hauek, heriotzara eraman dezakete
animalia.
2.- Korrosioa: 6,0 tik beheragokoetan, beren eta beste zen-
bait sis eaa'san, korrosio fenomenoa aneriago da.
57
3.- Uztaren hondamena: Lurrak sistema indargetzaile ba-
ten papera betetzen duenez gero, ongi samar jaso dezake 4,5-
9,0-eko pH tarteko irrigazio ura. Baina pHa 4,5-etik behera
jaisten bada, problemak sortzen dira; esate baterako, pH hori-
etan Fe, Al eta Mg gatzak solubleak dira, kontzentrazio altu-
tan toxikoak izaten direlarik.
(Askot2n, tauletan, pH neurriak batetik eta Nalkalinitrte"
neurriak bestetik ageri ohi dira; azkenok, CO 3H/CO 3= kontzen-
trazio_aren neurria izaten dira).
PH aldaketa hauen iturri eragileak, azidoak izango dira,
noski, eta hauek prozesu industrialetatiko hondakinetan atera-
ko dira ia beti. (Baita meategi-"drenaia n delako prozeduran ere;
piritazkoan, kasu batez, drenaia honen ondorengo errakzio baten
bidez H 2504 eta burdin konposatu solubleak ateratzen dira).
Disolbatutako gatz eduki totalari dagokionez, eta berorien
izaera partikularrean sartu gabe, salinitate.maila altuek era-
kar ditzaketen efektuaaarituko gara.
Edozein kasutan, gatz kontzentrazio handiak, animalia eta
landare bizidunengan eramaten den osmosi-prozesua argegotuko
du, zeren, behin jakinez gero kanpoko uraren (urbidearen) gatz
kontzentrazio handiagoak zelula barneko ura kanporako difusio-
ra eragiat4en duela, honen ondorioz, organismoaran zelulatatik
kanporako ihes joera hau hain abat eta handiago gertatuko bai-
ta, ubidearen gatz eduki areagotuz doan neurrian. Modu honetaz,
zenbait bizidun moeta deaagertu ohi dira ura gazitu denean.
Salinitatearen handitzearen efektu nagusienetaiko bat irri-
gaziorako uren erabil eta berratabilketan datza.
Irrigaziorako erabili ohi den urak 25—ci0.on0 mq/ 1 gatz e-
dukia du, eskuarki. Landareek, urP. xurcptzen dute irratgaturika
)1( A yricif-kk ly.16n1-2,t,tA,G2,
58
lurratik, baina disolbatuet2riko gatz asko ez dira orroetatik
iragazten, lurrean geldituz; bestetik, eta lurrazaletik lurrun-
Vylutao urak gatzak uzten ditu, ondorea. Bi gert‘_ ,erok, lurrean,
gatz hondarren metadura sortzen duze.
Lurraren gatz-balautzea eta uztetarako kalte eta galerak
itzuri nahiean, gehiagizko gatz metadura, irrigazio ur demasiaz
herrestan eraman behar dugu. Hau dela eta, lur drenaia honeta-
tiko urak gatz eduki handiagoa du, azken batez ubide arruntera
bukatzen dena. Ikus dezakegunez, erabilpen honen ondoriozko po-
luzioa, uraren salinitate mailaren gorakadan datza.
Jatu konkretuak ematearren, uraren salinitate mailaren go-
rapenarakin beren hazkuntza eta produkzioaren beherapena pai-
ratzen dutela argitu nahiz:
Arazo honeni
izaera larriaz jabe gaitezen, esan dezagun, ubide bateko ura-
ren 20-a apartatzenchla irrigaziorako, eta erabili ondoren,
ubidearen ertzean zeh3r kokaturiko jaurtikileku batzutatik
tzultzen dela bastera. Elknrren artean distantziatutako jaUr-
tikilekuotako bakoitzaren ondoren, uhidearen gatz-kopurua go-
ratuz doa; hasieran 1,00 baldin badugu, 1,25, 1,67, 2,50 eta
5,00 izango dugu erabilketa bakoitzaren ondorioz.
Honetaz gain, uraren konposagaiak aldaturik gerta daitez-
ke ur horren erabileraren ondoran. Esate baterako, aplikakizun
munizipal ata zenbait industrialetan erabiliak, aldaerzk jesa-
ten ditu: Ca42 eta Mgk.2 ioiak, Na'1"-z ordezaturik azal daitez-
ke, azken batez ura Na 4-z aberasten delarik. Na + kontzentrazio
handiek efektu kaltegarriak sortzen ditu lur eta landareetan,
lurra oso iragazkaitza bihurtzen baitu.
lehen aipatu ditugun anioi eta katioien kasu konkretuak
piska bat ukituko ditugu oraingoan:
NO34_ETA 13 04:. LANDARE-ELIKAGRIAK: EllTROFIXAZIO-FENOMLNUA
1
59
a)Uretara doan nitratoa bi sorburu nagusi ditu:
- Ongarfien uretarainoko lurrean zeharreko izagazpena.
- Proteinen degradazio aerobikoaren azken produktua.
(Ik. BOD-ean proteinen degradazio-eredua).
- Egurateoko N 2-a finka dezaketen bakteriek sintetisatu-
tako NO3--a. NO 3 - hau alga eta beste landare batzuk, beren pro-
teinak eratzeko erabiltzen dute, honetaz nitrogenoaren zikloa
hersten delarik.
Putzutako NO3- kontzentrazioa 150 mg/I-tik gorakoa denean,
ura izugarrizko kaltegarri eta toxiko da, haurrontzat batik
bat, "gaixotasun urdina"-ren sorburua baita (metahemoglobine-
mia); ,CNO3)-a kolorimetriaz determinatu
ohi da.
b)Uretako fosforoa ez da P02 - era bakarrean egoten, orto-
fosfato, polifosfato eta fosfato organiko gisa agertzen baita.
3- 2Ortofosfatoak PO4 , HP0 7- , H 2 PO4, H 3PO4 gisa egoten dira.
Polifosfatoak, molekula konplexuagoak dira, eta hidroli-
sia jasaten dute, ortofosfatoetara iraganez.
Fosfato organikoa oso, molekula konplexutan anertzen da
(ATP, DNA, oroteinak,... etab.).
Hauetarik garrantzizkoena, da. Landareek beren ha-
ziera eta desarroilorako ezinbesteko duten fosforo2 era hone-
xetan asimila baitezakete soilik.
3-PO
4 haren iturri neausiak:
- Ubideetaraino iragazitako ongarriak.
- Polifosfato eta fosfato organikoen hidrolisia (minera-
lizazioa).
. - Gaur egun erabiliriko deternenteak. (Ik. "detorgenteak").
PO honen determinabidea, amonio molibdatoaren bidezko4
prezipitazioa da, orezipitatu koloredun eratzen baitu.
Aipatua duqunez, NO 3 eta P0 34 erak dira landareek aeren
elikakuntzarako beher dituzten N eta P-ren iturriak.
Landare elikakuntzan parte hartzen duten elamentuen
60
dan begirada bat emanez, hiru algaren kasuan,
beharrezkoen diren elementoak C, N, P, eta K direla
(baita Fe ere) ikus ahal izango dugu.
Pentsatzekoa da, honen aintzinean, elementu haueteriko_ren
bat oso kontzentrazio baxutan edo erabat desagertuz gero, lan-
dareen desarroilo biologikoa geldi daitekeela. Aitzitik, haue-
tariko edozeinen demasiak landare hazkuntza neurrigabea ekar
lezake. Baina hau, oso beharrezkoa den eta landareek behar du-
ten kontzentrpzioetatik oso gertu egoten den elementu baten
kasuan beteko da; hauxe da, elikagni muqatzaile (growth-
miting element) baten . kasuan. Karbonea, adibidez, landareekzat
aprobetxagai (eskuragai) den era askotan clago uretan, eta haien
oremietarako soberazko kontzentraziotan egongo da oehienetan
(zenbait kasutan, mutuffekoetnn, karbonoa "mugatzaile n izan dai-
teke). Nitrogenon, baina batez ere fosforo:, elementu mugntzai-
lenk dira.
Era hontaz, azkon hauen gehiegizko kontzentrazio batek lan-
dare hazkuntza oso handia sor eraziko du. Urak landare-elika-
gaietan hartzen duen aberaEtasun honi, eutrofizazio deritzo.
Prozesu hau berezkoa da, naturala, baina aintzira batetan ur-
teak eta urteak iragan behar dira, eutrofizazio prozesua oso-
ki buru dadin. Oenetako arazoP, elikanai hauen, P0 34 -arena ba-
tez ere, kontzentrazioa gizakiak qoraturik gertatzen denean.
Oruduan, eutrofizazioa askoz ere azkarragoa izango da, poluzio
mouta bat bihurtuko delarik.
PO4- f Fe
34- .4,i(p04)Fe24.4-2H20
Gninera, hezurrotara iragnteko erreztpsuna du, beraietatik ir-
teetoko urteak beher direlarik.
61
o)C1- : Kloruro ioien iturriak bi hauk izaten dira:
- Lurtzoru eta haZrietako kloruroen disoluzioa, eta, itsas-
aldean, urgaziaren barruratzea.
- Hondakin-urak, domestikoak, nekazaritzakoak eta indus-
trialak.
Bestalde, gogortasunaren kontrako tratamenduetan Cl - ko-
puruak sar daiateke uratara, eta gehienetan tratabide konben-
tzionalek ez dute hauen kontzentrazioa askorik ere jaisten
C1 kontzentrazioak bolumetriaz determinatzen dira.
ctSO 4='; Hauxe da ubide natural batetan Sufrea dagoeneko egoe-
ra, sulfato gisa, alegia. Sufrea proteinen sintesirnko beha-
rrezko dute landareek, eta beroien degradazioan, azken batez
504 eratzen da.
Baldintza arruntetan, hauxe da , ura poluitu gabea dela,
eta materia organikoaren degradazioa erreakzio aerobioen bidez
eramaten dela, proteinen degradazioz geroztiko sulfuroa sulfa-
totara oxidatzen da, azken batez. Baina baldintza anaerobikoe-
tan, sulfatoak sulforotara erreduzitzen dituzte aproposeko bak-
teriek:
SO 4 4 materia organikoa
S' 20. H 2 S
H 2S hau gasa da, eta uretatik irteteko joera agertuko du,
berriro ere aireko oxigenozrekin azido sulfurikoa eratzen de-
larik eta honek korrosioa eragiten duelarik.
Honetaz gain, airean dauden CO 2 eta Ch 4-rekin eratutako
nahastea n ere korrosiboa da . (Honek tutuerietan eta gasmotorre-
tan du garrnntzi h ndi).
. Bestalde, H t a- ,,anak kirasa sortzen du, , (arults ustelenL
usaina du eta), et uratan dagoon burdina ioiarekin eratzen
duen gatza, FeS alegia, hondakin-uren belzturaten kausa da
gehienbat. (Honataz gain, proteinen lenradazio ,:n biderdiko
konposatu baaora sor Jaitezke, hala nola indol, eskatol eta
aorkaptanoak, hidro , :ano sulfuroaren• bnino kir:ts nazkaa_rria-
aoak sor ditzoketen=.k, h-Ain zuzen).
bakteriakb s= H20 co2
62
e) BESTE ANIOI BATZU
Uretan azal daitezkeen garrantzizko beste anioi batzu ai-
patzearren, NO 2 - , F - eta CN - kasuak azplmarratu behar ditugu.
NO 2- : Oso ezegonkorra denez, ez da, zorionez, kontzentra-
zio handiegitan agertzen ur poluitutan, errazki oxidatzen bai-
ta nitratotara. Bere kontzentrazioa Im9/ 1-kotik gora inoiz
gutxitan igoten da, hondakin-ur poluituetan; ubide naturela-
tan ez du 0,1mg/1-tako maila gainditzen. NO 2 --a proteinen de-
gradazio NH 3 eta NO3--en artekoa dugu, eta bere kontzentrazioak,
beraz, NH 3-arenaz eta bertako oxidazio-botereaz dependituko du.
Izaera toxikoa du, etd kolorimetriaz determinatzen da.
F - eta CN-en toxikotnsunez denok dugu berri, Beren kon-
tzantrazio-mugak oso txikiak dira (1,5 eta_0,20 mg/1 errespek-
tiboki). Hauen iturri ia bakarrak, hondakin industrialak dira.
4) K+ ETA NH 3 + t:TA B STE KATIOI BATZU
di katioi hauk toxikoak izan daitezke kontzentrazio-mai-
13 batetatik gorantzean.
10' oso beharrezkoa da landareen desarroilorako, lehenago
ikusia dugun legez.
NH 44 , proteinen at3 urearen degradailo hidrolitikoaren
ondorengo amoniskosk urarekin eratzen duen oreks dela sta sor-
tzen da
NH3 + H
20 3------ NH 4 + 01-
7 baino altuanoko pH etan, oreka ezkerretarantz dago despinza-
turik; 7 baino baxusookoetan, ordea, amonio ioia da nagusitzen
dena.
Amoniako honen neurketarnko, pH gorstu @tn muestra bapora
63
eraztean produzitzen den lurfunarekin amoniakoa distila eta
NH3 qeseosoak hartzen duen baporea kondentsa.
Determinazioa, kolorimetriaz eqinen da, bo,t&
Bi katioi hauek toxikotasuna beren kontzani.r.zioa 4.000
mg/1-kotik gorantz doanean aurkezten dute.
Beste katioi toxiko batzu: kobre 100 m/1, berun, zilar,
kromo (6) 700 mg/1, nikel, artseniko, eta boroa dira.
Sodio eta kaltzio katioiek ere, kontzentrazio altutan, to-
xikotasuna sor eraz dezakete.
2- METALEAK
Metale apurrak, ur askoren konposagai, garrantzitsuak di-
ra, hala nola Nikel (Ni), manganeso (Mn), beruna (Pb), kromo
(Cr), kadmio (Cd), zink (Zn), kobre (Cu), burdina (Fe), alu-
minio (A1), artseniko (As), selenio (Se), bario (Ba), zilar
(Ag), eta abar.
Metale hauetariko zenbaitzu biziern biologlkoaren desa-
rroilo onerako beharrezkoak dira, eta beren gabeziak edo be-atctuk
har hainbateko kopurutan ez eqoteak eta abarren hazkuntza gel-
di eraz lezake. Metaleotariko eda,zeinen demasiazko presentziak,
ordea, uraren erabilkizun askotarako eragozpen larria suposa-
tuko du, beren toxikotasuna dela eta. *balo.tatioaK
Metale hauen kontzentrazioen fekpika askotara inguratzen
dira, auitzetnn, kasu bakoitzerako, erabide berezi batez bali-
atu behar delarik. Gainera, balorazioabilaak nahiko zehazta-
sunE,zkoak izan behar dute, matale aaur horik kontzentrazio ba-
xutan agertu ohi dira eta.
Nzken aldi honetan, bere protaqonismoa etn garrantzia de-
la eta, bi metaleen kasuak s2konaqo ikus ahal izango dituau.
c1)0-4eriri( o ekto ANn.4)cow. 6 c9ez .
MERKURIOA
Merkurioa ez de metale oso ugaria lurraren kanpo–geruzan
(2,7x10-5%), baina metale osb garrantzitsua da bere propieta-
te fisiko–kimikoenqatik, aplikazio industrial ugari ukaite-
ra blhartzen dutenak. 2-1 taulak merkurioaren ugarltasuna,
zenbait egoera desberdineta, ematen digu.
Naturan merkurioa oso gutxitan agertzen da metale huts
bezala, eta eehienetan sulfuro edo kloruro gisa azaltzen da.
Merkurioaren propietateei lotzen bagatzaizkke, behekook
ditugu azpimarkagarrienak:
1.– Giro tenperaturan likido den kNoma.h.
2.– Tarte luzean likido i mantentzen da (T b e 396aC) eta
tarte horretan uniformeki dilatatzen da.
3.– Beste edozein metale baino baporagarriago da.
4.– Erresistibitate elektriko oelo baxua du, eroale metali-
ko onenetakoa izanik.
5.– Metaleak disolbatzen ditu, amalgamak eratuz.
6.– Bai metale hutsa, bai beronen konaosatuak pozointsuak
dira bizidun quztientzat.
HERKURIOAREN ERABILPENAK
64
•erkurioaren erabilaen-eremu oso zabala da eta eor, go
65
ikuai dituguh propietateez mugatuta geratuko zaigu. 2-2 tau-
lan f.E.B.B.-etako merkurio kontsumoa agertzen zaigu zenbait
induatria moetarekin erlazionaturik.
Merkurioaren erabilpenik inportanteena, 2-2 taulzren araue-
ra, kloroaren industrian datza, non kloroa (C1 2) eta sose kaus-
tikoa (No.OH), azkenungo hau aubprodukto gisa, fabrikatzen bai-
tira aodio kloruro (NaC1) disoluzioaren elektroliaiaz. Bi gaiok
oso garrantzitsuak dira industria kimikoaren eremuan, beraz,
oso kantitate handitan fabrikatzen dira urtean zehar. Merkurioa
katodo bezala erabiltzen da elektrolisi-ontzian. Isuri egiten
den merkurio filmak amalgama bat osatzen du katodoko gatzune-
tik jarlotako sodio metalearekin. Amalgama ontzitik ateratzen
da eta urez busti: honela sodioa (NaOH bezala) eta merkurioa
bereiztuz, azkenengo hau birtziklatu egiten delarik. Metodo hau
merkurioak egoera likidotan duen eroaltasunean etaamalgamak
eratzeko ahaltasunean oinarritzen da.
Metodo honen garrantzia klorogintzan gero eta handiago
bihurtzen ari da: ikus beheko datuak.
Urtea Klorogintza honen portzentaia
1947
1960 12%
1969 34a;
Ageria da metodo honen hedatze azkarra.
Merkurio kontsumoaren beste a6or garrantzitsua aparatu
elektrikoen fabrikazioa da. Honela, aplikazio zerrenda luza
bat egin dezakegu; etheko eta9o.,i.Aa‘‘( merku-rto- tcor-ekw.- nNo
Merkurioaren erabilpena fungizida bezala oso hedatuta da-
go, kolore, paper eta pasta, eta mekaaaritza industrietan, bi-
zidunenkiko duen pozointasuna dela eta.
Honetarako merkurioaren deribatu organikoak erabiltzen
dira, hala nola, fenil merkurio azetatoa (P N A), metil marku-
rio nitritoa, e.a.
66
MERKURIO-POLUZIOAREN ITURRIAK
Kloregintza kontutan hartzen badugu, teorikoki bederen,
ez da merkurio kutsadurarik sortzen, hau birtzikatu egiten
baitugu. Baina, zoritxarrez, galpenak izaten dira, bai honda-
kinetara bai aIreatze-metodoei eiker elektrolitii-ontzi baten
galpenak kloro toneladako 0,1-0,5 *.ibera izaten dira. Honela,
batetan 400 Tm urteko galtzen dila.
Pulpa eta papergintzan, aperra kontrolatzeko, PMA erabil-
tzen da; hau hondar-uretaz eraMana izaten da, poluzioa sortuz.
Baita ere, honela fabrikatutako papera arretzean, keak merku-
rioa eraman dezake eguratsa/poluituz.
Giza populazioek ere sinrtzen dute merkurio poluzioa; kal-
kulatua izan da milioi biZtanle duen hiri batek, urtero, 1000
libera merkurio botatzen/duela hondar-uretara.
MERKURIOAREN OMORIO FISIOLOGIKOAK
Nahiz eta merkuirioa ez izan gorputzak behar dituen mine-
raleetakoa, ehunetah matatzen da. Metatze prozesu honetan de-
tza merkurioaren bozointasuna, Geren eta kopuru txikitan, er-"
labiboki, ez baitb eragin txarrik. Metatze-brozesu hau katea
tofikoen bidez elmaten da. Adibidez, pentsa dezagun itsasoko
diatomca, alga iiaatek merkurioa absorbatzen duela; alga arrain
txiki batek edb arrain larba batek jan dezake, eta honetan mer-
kurioa metatzen ila; garo arrain handiago batek larba, jan
dezake, merk •4rioa horra pasatuz eta honala mailaz maila
Warenganaind etorriko da merkurioa. Metatze prozesua dela eta,
gcro eta morkurio gehiago dago katearen atel baeetik bestera
pasatzean, handiena giz4kar2ngan ddgoelarik, edozein katea tro-
fikoren buru baita.
67
Ikus dezagun honen adibide bat. Suedisn metil merkurioa
erabiltzen da huzien aditibo giaa, onttorik sor ez ,Jkien; di-
namarkan, be5talde, debekaturik dago. 2-3 taulan, hazi lauk
erein ondorun jaiotRko aleaz elikntutako haragian
dagoen markuria agertzen zaigu.
Honatan qnrbi ikuaten da metatze–prozesu hau.
nahiz eta merkurioaren pozointze-prozesua nuztiz ezaguna
ez izan, beheko bost puntuak azpimarka ditzakegu:
1.– Markurio konposatu guztiak pozointsu dira.
2.– Konposatu dasberdinek ezaugarri desberdinak azaltzen
dituzte bai toxikotasunez, bai banatze– bai metatze-
eta iraupen–denboraz gorputzean.
3.– Zenbait transformazio biologiko direIR eta, merkurio
moeta bat (inorganikoa adibidez) besteetan bihur dai-
teke (aril merkuriotan adibidez).
4.– Merkurioaren eragina, azken baten, entzimen inhibi-
zioan datza, entzimen sufre atomo gkin lotura sortzen
baitu, entzimaren akintza eragosiz.
5.– Merkurioak gorputzan sartutako katea kaltea irnunko-
rra da generalean; bestalde ez da tratamanda egokirik ezaou-
tzen.
Merkurioa florautz.hiru moduz einoten da: m g rkurio inor-
ganiko, aril merkurio ets alkil merkurio bezala. 2-1 irudink
hiru hauen p rteko erl p zioa emnten
2-1 TauIa, Merkurioaren uraritasuna.
Muestrak Merkurie-kontzantrazioa (ppm;
Arrokak 0,01-0,20
Lurretan 0,1
Airann
–Hn mRtagune batatik eartu 0,00009
–Cu 0,00004
–Minernle qabeko harrialdaetn 0,n0001
68
Hibaietako urak
Muestrak 65 <" 0,0001
7. 0,0001>0,0005
2-2 Taula. EEBB—et2ko markurio kontsum p a, 1969.ean
Erabilpen eremua Kopurua liberatan
Kloroaren fabrikapena 1.572.000
Aparatu elektrikopk 1.382.000
Pintur2k 739.000
Instrumentuak 391.000
Katnlisatzaileak 221.000
Hortzetarako erabilpenak 209.000
Laboraffitza 204.000
Laborateqietan 126.000
Farmakonintzan 52.000
Papera..., pulpaqintzan 42.000
Amalgamak 15.000
Beste zenbait 1.082.000
2-3 Taula
Okela Merkurio Kontzentrzioa
Suezin•
Txerritxulata 0,030 0,003
Idikia 0,012 0,003
Urdnia (bacon) 0,013 0,004
Txarri Çliboln 0,060 0,009
Idi pibnla 0,016 0,005
(ppm)
69
..5kitke,ck. 9 v.1 â.4m.
ekc, rkkYuk toux. ,
(CJAA. laCk'LCUAAA - 0
atr44"oo:Unk mdkolt.e,- p r0
70
BERUNA
BarunR, merkurioa bezala, ez da metale oso ugcria Lurra-
ren kanpo-oeruznn (2x10-5A, baina toki jakinetan metatutaaurki dezakegu. Beruna ez da N p turan metale huts nisa aqertzen;
gehienetan sulfuro gisa (galena) dago.
Beraren propietateak direla eta, berunak aplikazio asko
ditu. Honela, bada, ikus ditzaqun berunaren prooietaterik in-
teresgarrienak:
1.- Fusio-puntu baxua du (Tm = 327,4QC).
2.- Metale malgu eta biguna da, forma asko har dezakeenc.
3.- Airearen kontaktuan, ber p ren erreaktibitate kimikoa
dela eta, geruza babesle batez estaltzen da.
4.- Erraztasun handia du aleazioak eratzeko.
5.- Berunaren dentsitatea beste metale gehienak baino
tuago da.
BERUNAREN ERABILPENAK
Goiko propietateen araueraz berunak erabilpen zabala du.
2-4 taulan zein izan den berunaren ernbilpen eremua EEBB-etan
ikus dezakegu.
Honetan, zatirik nagusiena automobilan metagailuek (sto-
rage battery) hartzen dute. Baina dudarik gabe zatirik interes-
narriena, produktu metalikoena da hauek duten hedadurarengatik.
Ikus dezagun:
1.- Munizioa.
2.- Frikzio kontrako metnleak (bePring metal).
3.- Hari elektrikoen estRlketp.
4.- Hodiak eta hauen akzesorioak.
5.- Berun xaflak.
6.- Soldaketa.
7.- Moldiztegi-tinoPk.
71
Industria kimikoan erabiltzen den berunaren zatirik han-
diena (99,8%) tetraetil beruna fabrikatzeko erabiltzen da.
Tetraetil beruna gasolinaren antidetonantea da.
2-4 taulan "zenbait" hitzaz sailkatutako erabiloenen ar-
tan, beiraztatutako ontzien fabrikapena sartzen da. Hauetan
aditibo inportanta bat berun (II) oxidoa da, zenbait ezaugarri
berezi emateko erabilia.
POLUZIO-ITURRIAK
Egie esan, berunaz hibaien poluzioa ez da oso garrantzi-
tsua, beruna oso toki jakinetan kokatzen baita. Genoralki
dustrigune batei hurbil.
Zenbait tokitan, ur,1 garraiatzeko sistemaren hodierie be-
runezkoa da. Hauetan pozoinketa gerta daiteke, urak hodiak
disolbatzen baditu; hau ez da gertatuko ur oogorrak, sulfato
eta karbonato asko dituztenak alegia, direnean, oeruza babes-
le ez-soluble bat sortzen baita, beruna eataliz.
Beiraztatutako ontziak, elikapaiak gorjetzeko erabiliz,
batez ere elikagaiak azidoak direnean, pozoin-iturri bat izan
daiteke, elik,gaiak ontziak duen beruna disolb, baitezak.
BERUN POLUZIGHEN ONJO-UOAK
Berunaren ernoina oizqi4:aronoan entzimon inhibizio n n detzn.
Pb 24 ioiak hemoglobinn eratzeko inhibitzen du, honek
entzimaren zenbait tlienrekin elkerrerngin bor-
titza aortzen duelako.
Beruna norputzean motatzen de, hezurretnn bereziki,
ioia Ca 24 ioinren antzekoa denez, errezbnite azkennno
ardezkatzea.
72
2-4 Taula 1969.ean erabilitako berunaren hedapen eremuak
Erabilpena
Erabilitako Tm Portzentaia
Metagailuak 582.546 13,1
Produktu metalikoak 354.546 26,2
Kimikoa 271.730 20,1
Pigmantuak 107.125 7,5
Zenbait 42.107 3,1
OROTARA 1.351.975 100%
3- GASAK
Azken batez, uretan disolbaturik egoten diren gasak aipa-
tuko ditugu; maizen aurki daitezkeenak hauk dira:
N 2H S2
02NH3
CO2 CH4
Metanoaz beste quztink, aurreko poluitzaileen ataletan a-
gertuz joan dira, beren kasu konkretua piska batetan sakonduz.
Beraz, matanoaz ihardungo duqu laburki:
Gas hau, deskonposatze anaerobiotikoaten azpiprodukto na-
gusia duqu, horrestara iragaten baita materia organikoaren kar-
bonoa, orozesuabaldintza hoietan gertatzen denean. (Ik. BOID
ean...). Metnnoa, hidrokarburo errekor, kolorge eta tisaingabee
da; beraz, leherketa-arriskua handi samarra izaten da, eta ebi-
tatzJko neurri aoro p osak hartu beharra dagp.1xiKi.eKeK
N p hiz, ustekoa denez, oxigeno-kopuru ere deskon-
nosizio annerobikoa nauzatzen duten bnkteries ekintza deusez-
tatzen duten, eta beraz oso poluitutik ez dagoen uretan met--no
knntzen !..:rzio txikiak izan, hondoetnko hondakinen deskon-
90SiliOS an-probikoT. izan daitekeenez ,90.0
140A
73
III.KAPITULUA
POLUZIO - ITURRIAK
Bi poluzio-iturri nagusi ditugu:
A) Hiri-nukleoek sortutako poluzioa.
Poluzio hau, zerbitzu domestiko, garbiketarako eta euri-
urek daramatzaten substantzietatik sortzen da.
Poluzio nagusia, materia organikoarena izaten da, diso-
luziotan nahiz suspentsiotan egon daitekeena, eta hein handi
batez, biodegradagarri dena. Bestalde, koipe, gstz ezorgani-
koak eta elikagaiak (nitrogenodun eta fosforodun konposatuak)
eramaten dituzte.
Ba dire, halaber, kontzentrazio txikitan ager daitezkeen,
eta azken aldi honetan kontsumoak erabilerazi dituen substan-
tzia batzu, hala nola intsektizidak, garbiketa-produktoak,
antibiotikoak, eta abar. Hauei, mikropoluitzaile deitu ofilazaie.
Hiri-hondar uren bolumenak eta Warga kontaminatzaileak,
hiriak duen ur-kontaumoaz, saneamendu-sareaz eta putzu sep-
tikoen existentziaz dependitzen dute. 8olumena, tokiko desarroi-
10 ekonomikoarekin batera goratzen da, diferentzia handiak sor
daitezkeelarik leku batzutatik bestetara. Gainera, egunean zehar
ere aldatzen da, emariak (kaudalak) eguerdian duelarik maximoa.
Karga kontaminatzeilea ere aldakorra da nukleo batzutatik beste
batzutara. Ba norbaitzuk kalkulatutako balio klaalko
74
tzu; baina ez dira unibertsalak, eta denborarekin handiagotuz
donz. Imhoff-ek emandako datuak hauexek dira.
Mincrala k 0, 53an n KoaK Totala k 8405 (20 ‘k) •
Sus ?entsiotan 30 .60 q 0 3 1Sea;rnenta8errna1 (2-0) (40) (60) (ig)•Sedin•entaetna) (, l 0) (20) (30) (1.2)
›isolbatuaK 5 0 50 -100 23
rota1ak '8 0 • 110 -1 9 0 5 LI
Nitrogenoari eta fosforonri dagokielarik, honelako balio
orientagarriak eman daitezke.
Nitrogeno amoniakala (N 2-tan) 3-10 gribiz. egun
Nitrogeno totala (N2-tan) 6, -13 gr/biz egun.
Fosforoa (PO452tan) 4-8 gribiz egun.
Aipatzekoa da, birringailikadun (trituradora) etxeetako hon-
dar-urek askoz ere knrga handiagoa daramatela; hauxe da, hon-
dakin solido g n arazoa gutxitu nahiz, urarena handitu.
Xaboiak detergentez nldatzeak bits-sortze ikeragarria e-
karri du bide nskotara, beren deoradaezintasunaz gain. (ik. de-
tergenteak).
5-IN3USTRIEK SORTUTAU POLUZIOA
Industriak erabilitako urrk hiru taldetan bereiz ditza-
kegu:
-Hondakin-likidoak: fabrikazioan perte zuzena hartzen du-
tenak. Sarritsut•n, baliotsuak kontsidera daitazke, lehen-gaien
edo subproduktuen berfeskurapenerako.
-Prozesu-urak: Garraio, ikuzketa, hozketa zuzenerako u-
rak dira hauk. Beren kontaminazio-maila bkxuagoa da, baina be-
re bolumana aakoz ere handiagoa.
-Hozketa ez-zuzenerako urak: ez dira produktuekin kontak-
tutan jartzen, ata bere poluzio-modu bakarra, ternikoa izan-
go litzatake, ezbaharrik ez dagoan artean.
75
Hiru ur-moeta hauen izaera desberdina dela ete, beraien
tratamendu bereiziak kontsideratu beharko lirateke; adibidez,
lehen moetatakoek kontzentrazio handikoak direla kontutan har-
tuz gero,bai komeni daitezkean produktuen berreskurapenerako
bai produktu askoren eliminazio osorako, beste u pekiko dilui-
zioa ez zaigu batere komeni, errendimendu dexente baxuagoak
lortuko bai_lirateke.
Hozketa-ureei dagokiela, beren birtziklaketa geroeta mai-
zago egiten da. Noizean behingo purgak egin behar dira, urak
galtzen duen kalitatea berrartu nahian, etengabeko ziklaketaz
produktu kontaminatzaile zenbait bereganatzen baititu.
Bestalde industriek egindako isuriak, kontinuoak eta dis-
kontinuak izan daitezke, azkenok direlarik piuitzaile-karga
handienak eraman ohi dituztenak. Honetan datza industri-hon-
dakin industrialen arazo larri bat, karga punta asko dagoela,
alegia (depurazioak beharrezko duen erritmo konstantearekin
bat ez datozenak).
Industri sail bakoitzak badu bare aportazio poluitzailea,
eta hau asko aldatzen da erabilitako teknoloiarekin eta lehen-
gaien moeta eta kalitatearekin, eta uren distribuzioarekin ere.
Hala ere, oso zaila da balio crrepresentatiboak ematea,
uren ezaugarriak prozesu-moeten artean nahiko aldatzen direla-
ko.
Eragozpen hauk gainditu nahian, "biztagle Rkibalentea"
1<ontzeptua sortu da; berao hondakin uraren 80Dgahar-
tu eta biztaule batek egunean aportatzen duen 980 5 standard
batez zatituz lortzen den balioa da. Europan, hartu ohi den
OCO balio standard hau 60 gri/Biz egun. da.Beraz, eta BOOsoila kontutan hartzen dugunez aero, ur ho-
rri buruzko informazioa osotu gabe dago, eta orduan, termino
hau ez-zehatza izan daitske, bereziki, aoluzioa mnteria orge-
nikoari zor ez dioten uretnn. Zenbaitzuk,aziiota2una,toxiko-
tasuna eJo eliotasuna ukanen dute poluzioaren nrrazoi funts z-
ko b2t,eta ez 90D5-ak soil soilik.
76
POLUITUAREN JEPURAZIO-BUJEAK
A-Hirika uren depurazioa:
Honslako ur batettik zuzendu bohar diren parametroak
hauexek ditugu:
-B0Els-a
-Suspentsiotako jolidoak (S.S.)
-Nitrogenoa IElikagaiak
-Fosforoa
-Koliformeak (Koli)
Nitrogeno eta fosforoaren eliminezioa ez da instalazio
guztietan egiten, gero eta gehiago egin beharko den arren.
Tratamendu-ereduaren eskema bat honelakoa dugu:
A) Tratamendu primarioa: materia solidoen eliminazioa,
arbasttaz eta sedimentazioaren bidez (azken hau flokulazioz
izan daiteke).
Hauetan lor daitezkeen errendimenduRk
S.S.: 60-85
BODs:
Koli:
B) Tratamendu sekundarioa: materia ornanikoaren
zioa, nrozesu biologikoen bidez. Hem2n, prozesua egokiro era-
mEnez nero, elikEnaien eliminazioarekin osa daiteke.
Lor daitezkeen errendimenduak.
S.S.: 80-90
80D5: 75-90,;
Koli:
C) Tratamendu tertziaroa: berats, efluenteEren kalitE,te on
ona behar denean egiten da, eta flokulazio-sedimentazio baten
ondorengo iragazkEtaz osatzen da.
Honela errendimenduak lor daitezke, bai S.S.-
rEko, bai 8005-rako.
77
Abastezimendu publikoak 99,5%-takoak eskatzen ditu. Tra-
tamendu-unitate bakoitzaren ondoren, disinfekziorako klorazio-
prozesua aplika daiteke. (Azken aldi hontan, kloroak forma di-
tzakeen konposatu organikoen arriskugarritasuna dela eta, tra-
tamendua bertaztertzen ari dira).
Tratamendu-unitate bakoitzean, lohiak sortzen dira, tra-
tamendu berezia behar dutenak.
(3-UR INDUSTRIALEN DEPURAZIOA
Hondakin industrialak bi sailetan bana ditzakegu:
a) Kontaminatzaile-izaera gehienbat, organikoa dutenak.
b) Kontaminatzaile-izaera gehienbat, inorganikoa dutenak.
Lehenbizikoei dagokienez, ez litzateke arazo laririk sor-
tu behar hiri •depuratmegietara sartzerakoan. Azkenekoek, ordea,
tratamendu berezia beher izango lukete, bakoitzeren izaeraren
arauera. Baina azken aldi honetan, estatu industrialen honda-
kin industrialak hirietako depurazio-estazioen diseinuan sar-
tzen dira, eta dtpurazio integrala deitzen dena, gero eta mai-
zago gomendatzen da.
Prozedura honetan arazorik sor ez dadin, hondakin indus-
trialek baldintza minimo batzu bete behar dituzte, ez baitira
batere berdinak hirikoak eta industrialak ikus ehal izan duou-
nez.
Guzti honek plantea ditzakeen Rrazoak:
1) Hondakin industrialek pH, tenpRrature eta toxikoen
kontzentrazioak baldintza desberdinnten dituzte, hirikoen al-
dean. Toxikoek, kasu batez, bakterien deserroiloe suntsi deze-
kete.
2) Elikagaian portzentaie baxuegie izan beharrez-30D5
ko diren =20, eta
P
---—= 100 erlazioetarR iritsi eabe.
3) BOD duten hondakin industriRlek balore askoz ere hen-
diagoak dauzkate, USU.
4) Industria batzutako meterie oreanikon ez hirikn
78
dakinetan arrunta dena, hala nola zelulosa eta beste zenbait.
Askotan, beraaen degradaziorako bakteriak ez dira normalKk be-
har direnak, eta abiadura ere, desberdina izan daiteke; zelu-
losan, esate batetarako, motelagoa da.
5) Hondakin industrialen emari-aldaketak arras nabaria-
goak dira hirikoetakoak baino, eta karga kontaminatzaile handi-
ko isuri puntalak oso maiz gertatzen dira, hodek depurazio-as-
tazioan funtzionamendu erregularrerako ekartzen dituen eragoz-
pen guztiekin.
6) Diseinurako, populazioaren hazkuntza errazago awri;141A
daiteke, industriarena baino, aurreprojektu bat egitea zailago
bihurtzen delarik.
Bestalde, eta abantaila gisa, instalazioaren eraikuntza
eta mantenimenduaren kostoa txikiagoa da, iratatu behar den ur
m3-ko, zerma estazio amankomunalak behar duen es pazioa, txi-
kiago baita be-te txiki asko hoien guztia baino. Abantaila han-
diagoko depurazio-prozesu batzu erabil lltezke, planta tx1kie-
tan antiekonomiko izan zitezkeenak.
Beraz, hondakin industrialen urak behar duen tratamendue
bi arlotara zabaldu behar da:
1.- Karga kontaminatzaile ozgamikaaren eta suspentsiota4a
solido-kopuruaren txikiagotzea.
2.- Kontaminatzaile espezifikoen korrekzioa: aziditate eta
basizitate, metaleak, zianuroak, olioak, disolbatzaileak, ted-
paratura...etab.
Azken hauei buruz, tratamendu espezifiko erabilienak haue-
xek ditugu:
-Neutralizazioa (pH egokia lortzearren).
-Flokulazio kimikoa.
-Kontamin2tzailea bere konposatu disolbagaitzen bidez eli-
minatzea, prezipitatuz. (Metaleak, askotan, hidroxido gisan
prezipitn erazten dira).
79
-Sedimentazio-Flotgzioa.
-Oxidazio-erredukzioa. (CN - eta Cr04--eno/a,a,6[J1.6).
-Koipen eliminazioa.
-Desmineralizazioa.
-Alderantzizko osmosia eta ultrairagazketa.
-Trukqtze ionikoa.
80
IV. Zapitalua: °OPERAZIC PISEMAK"
NO2,-:4R30,6aalasa
ura
61.,,trati0 a AutsfM,aa n oaDi lastioa
Gas9 ordeKela ez>
eozroal dalaitua
IV. KAFITULUA
OPERAZIO FISIKOAK
LABURPENA
Hondar—uretako poluitzaileak, bide fisiko, kimiko eta bio-
logikoez emititzen dira, Indar Fisikoa erabiltzen duten bideei
operazioak deritze, eta haien ekintza zati honetan aztertuko
dugu; aldiz, bide kimiko eta biologikoak erabiltzen dituztenei
prozesuak deritze. Hurrengo irudian (Ir. 1) hondar—uraren tra-
tamendua, oro har, ikus dezakegu:
Hondar Le.hen ••••1,11,0 pr,Qes, 1318arrenelotpend P,et n pita2;0a b.o n el,Kod pret; riazioa
" 1(--Irl::- .0I astea, .,,, I,J,Š. ' .
C:1 PoordLok i en 44 Ponf• :tod n txea l
Rp- - - - -,• - - - - - - -(4 Por, faI :It• j Leken r....to n Iti Ko
pre n p it• zi.a•
I
`I - - ErraUtSa
ErrelCunre4
81
ceiUKit2e-tanKea
6aserregailua
174"or-2'°a1Pro e50a
Lekortica
1Wr.- - -.Lurver,lert•
Ir. 1.- 1-londar -uraren (Aantaren a van,a
82
Operazio fisikoei d-_gokienez, arbaste, preziaitazioa, lohien
loditzea eta nahasketa ikasiko ditugu lehenengo zati honetan.
Erreketatik hartzen ditugun urak, edozein ekintza jasan
baino lehen, herrestan elamaten dituen hostoak, plastikoak,
abarrak, eta beste kendu behar dira, operazio honi arbaste de-
ritzo. Prezipifazio bidez, suspensiotan dauden ekaiak ken
ditzakegu. Nahasteak be-ste prozesuak bai kimikoak bai biologi-
koak laguntzen ditu.
1. Irudiak tratamendu orokorra eskaintzen digu; berez, eda-
teko ura lortzeko da, baina, kloroaren qehiketa kenduz gero,
edozein hiritako edo lantegitako ura arazteko balio du.
Arbaste eta hondar-egoznenak ematen duten hondakinek ez
dute beste tratamendurik jasan behar, dauden bezala pila dai-
tezke edo su eman daikieke, behar bada. Lehen mailako prezipi-
tazioan baztertzen diren solidoek ez dute loditze beharrik, be-
rez handi samarrak baitira, aldiz, prozesu biologikotik dato-
zenak bai. Bigarren mailako prezipitazioak ematen dituen soli-
doak oso diluitutaegoteagatik atzera eramaten dira.
Prezipitaziotik datorren lohia berotzen da, dituen ekai
organikoen ustelketa errazago egiteko eta usain txarrik bota
ez Llezan; ekintza honi digestio deritzo. Gelditzen den lodieri
ura kentzea, elutriazio (urak kizi txikiak ernmatea) eta huts
filtrazioaren bidez lor daiteke, eta ondoren, lohi hori azpi-
produktu bezala erabiltzera edo erretzera eraman daiteke.
ARBASTEA
Arbaste bidez, hcndar-urak daraman neurri handiko soli-
doak, (plastikoak, abarrak, eta beste) egozten ditugu. Erabil-
tzen diren burdin sareak bi moetakoak dira: batzu,burdinazko
ziri paraleloez osatuta daude, eta eliminatzen duten ekaiei
zaborra deritze, burdin-sarea dute izena; eta besteak, mazeak
alegia, plaka zulatuaz edo metalezko mailaz eqinak daude, eta
61
egozte'n dituen ekaiei hondarrak deritze. Zentimetro erdi baino
handiagoak diren ekaiak, gutxi gora behera, arbaatuz egozten
dira. Ourdin-sareko eta mezeko karga galerak eta ezaugarriak
aztertuko ditugu oraintxe.
Ourdin sareak: Haien ziriak zut edo makur egon daitzeke.
Gehienetan mekanikoki garbitzen dira, karga galerak txikiak izan
daitezen.
Karga galerako balorea, burdin sarea garbia dagoenean zera
de:
h f = (u/b)hz sing
hf = karga galerak
zirietako forme-faktorea
u = ziriaren superfiziea (ura aurka)
b m ziri arteko distantzia
h z m karga zinatikoa
9"m burdin sarearen eta horizontalaren arteko angelua.
Mazeak: Karga galerak ematen dizkigun formula zera da:
hf • (1/2g)(Q/CA)2
C = emari-koefitziente
Q • maze zeharko emaria
A m urpeko azal aske efektiboa
C eta A esperimentalki ezagutu daitzeke, hala ere bide egokie-
na, beste projektuetako ondorioak erabiltzea edo kontuan har-
tzea da.
'PREZIPITAZIOA
Prezipitazioan, urak baino piau handiago duten suspentsio-
ekaiak grabitatearen bidez baztertzen dira. Hondar-uraren tra-
tamenduan gehienbat erabiltzen den ooerazioa prezipitazioa du-
gu. Hareak, flokulu kimikoak, lohiak, eta abar, prezipitazio
bidez ur argitutik baztertzen dira.
A) Prezipitazio moetak:
84
1) Prezipitazio askea: Likidoak kizi gutxi baldin badara-
ma, ez dugu kizi arteko harremanik izango, bakarrik izango ba-
lira bezata ibiliko dira, jalkitze honi "askea" diritzo.
2) Flokuluen prezipi?tatzea: Kiziak flokuloak baldin badira,
hota, haien artean jo eta gero elkartzen direnean, flokuluen
prezipitazioa 4eritzo.
3) Prezipitazio atzeratua: Suspentsioa kontzentrazioa er-.
tain baldin bada, kiziak elkarri eragozten dira, geldiago pre-
zipitatuz.
4) Konpresiozko prezipitazioa: Kizi batzu besteen gainean
daude, goiko kizien pisuak prezipitaerazten die, lohiaren bo-
lumena gutxituz.
1) Prezipitazio askea
Kizia prezipitatzen hasten danean, bere pisuari esker aze-
leratzen da, igurtzimendu indarra handitzen doan batera. 8i
indarrak berkinak direnean, kiziko abiadura iraunkorra da in-
daren oreka idatz daitekeelarik.
Pisu indarrak beherantz joko du, bere balorea
F p w ( 8-00 izanik, 8 etaç kiziaren eta likidoaren dentsi-
.tateak izanik, V bolumena, Fp indarrn eta g grabItate azelera-
zioa.
Igurtzimendu indarra dimentsio analisiaaren bidez ezagut
daiteke. Indar hau F 1 w (v,d, Q. , u) izango dugu (v w abiadura,
d w kizia bereizten duen diametroa, eta biskositatea iza-
nik). Dimentsionalki aztertzen baldin ba dugu:
F vx dY (, P ,A.c1 hots MLT -2 = L xT—x L YMP L-3P
MqL—c1T—P
orduan:cA2 (ge)
F x = /("A- eg v
edo F 1CDAdv2/2 CD noski, Reynolds zenbakiaren funtzioa du-
gu, grafikoki marraz dezakenu 2 irudian agertzen den bezala.
Pieu eta igurtzimendu indarra berditzen ba ditugu jaus-
kera konstante duen abiadura izango dugu:
- e v zco e Ac
eta kiziak esfera antzekoak baldin ba dira
_51_ eS e -
3 co eNormalki hondar—uretako kiziak ez dira esferikoak, azal
handiagoa dute eta horregatik geldiago prezipitatzen zaizkigu.
Projektu bat egiterakoan, uretan uts dezakagun kizi ma-
ximoaren neurria dugu datu bezala. Neurri honetako kizien abia-
durari vc deitzen baldin badiogu, eta ekoitzen dugun ur argi-
tuari q baldin ba deritzogu.
Q A vcA prezipitatzeko tankearen superfiziea izanik
Ikus dezakegunez, ur argituaren kantitateak (Q) ez du pre-
zipitazio—tankearen sakontasunarekin zer ikusirik, superfizie-
arekinbakarrik baizik, hala ere, emaria garraia baldin bada,
egotzi nahi ditugun kizi txikienek, v c abiadu^kkbek, hondoraino
iristeko denbora nahikoa izan behar dute, orduan:
sakontasuna c x gelditze denbora izango da.
Usantzan handiagoa izan behar du noski, prezipitazioa ez
baita gehienetan aske hutsa, gainera beste ondorioak ere lohien
bilketa, asaldurak..— handitu egiten dute. v c abiadurari azale-
ko karga deritzo ere, m 3/m2 seg—tan neur daiteke eta.
86
vc abiada bakoitzarekin zenbat kizi ken ditzakegun jaki-
teko maiztasunen banaketaren diagram4bidez ezagut dezakegu.
Diagrama honen bidaz, (Ir.3)
4 tankeraren azalera A ezagutuz,
Q bakoitzarako v c bila dezake-
x:Abiadure baf gu, Q = vc A baita, eta v c ja-ha;no i-x.;xiacraciuten Kit n e n kinez gero, zehar egozten diren
tatia. kiziak, (1-xc) alegia, jakingo
dugu. Hala ere vc abiadura baI-, no, txikiagoa duen kizien zatia
ere, egozten da adibidez v p <
iotatfreAr„
uradaabiv, vc baldin bada, v p arteko kizi-P n,
3. - s-l-reteers rer;?n fatio
ab n adureren maiztBSuneen\,02 n 0- Kurba •
go dira, fluxu horizontalean distantzia motzagoa ibili behar bai-
tute, kiziak uni•ormeki banatzen dirala kontsideratuz. Hortaz
denetan egotziko den zatia zera da:
(1-xc) + ic(vp/vc)dx
Adibidea: Bikorneurtzaile entseivaren bidez suspentsio kl-
ziak neurriz banatu dira. Zati bakoitzeko prezipitazio apia.du-
ra kalkulatuz era honetan:
Neurri bat baino txikiagoa gelditzen den pisu zatia
0,55 0,46 0,35 0,21 0,11 0,03
Neurri honen jalkitze abiadura
3,0 1,5 0,6 0,3 0,255 0,15
Azaleko karga 4000 m 3/m 2egun baldin bada, zenbat egozten
da oro har?.
Datu hauet'az prezipitazio
abiadura-gelditz en den kizi-ko-
purua (Ir.4) marraztu ahal izan-
go dugu.
v c m/min-etan jartzen badu-
gu:
2 3Prexi p-ta a biadora
ko kopuru hau egotziko da:
X = vp/vc.
Kizi hauk, hondoan direnak izan-
X o'6d55
di
Ir.
ir, 5.- Pre2,f'11.»-io —
r^°e-ta, SaKonta:
SUrN«en
ur Trfuta
- 1, retx p',"ta 210 ̂a sK ea
Preti?;tatio aft.ra.hrta ---
fret ?*.tat.oa
87
vc
m 4000 m3/m2egun -
graman xc - 0,55
Egozten den zatia zera izango da:
0,55% m (I-x
c) 1/vciV ,,p X
4000, ia3 m 2,77 m/min. Dia-24x60 min
Grafikoki integratuz azala 0,3837 balio du. Orduan:
% - (1-0,55)j0,3837/2,77 m 0,588, ehuneko 55,8 iraiztuko
da.
2) Flokuluen prezipitazioa
Dakigunez, kizi mota batzuk, elkar jotzen direnean, elkar-
tu egiten dira, haien masa handiagoa denez gero lasterrago
prezipitatzen dira. Ekintza honi flokulazio deritzo.
Flokulazioa handiagoa izango da, kiziak alkar jotzeko a-
halbide ugariago duten neurrian, ahalbide hau handiagoa izan-
go da kontzentrazioa gorantz doanean, adibidez tankearen sa-
kontasuna luzatuz edo azaleko karga handituz.
Ikasketa hau experimentalki egin behar da, prezipitazio
zutabean noiztik behin muestrak hartzen, 5.irudian agertzen
den bezala.
Dersbora Zilinciroa
Entseiva egiterakoan, tenperaturak berdinak izan daite-
zen kontuan hartu behar da, konbekzio mugimendurik ez egoteko.
Flokulatu diren kiziak, hauskor samarrak dira eta hEndie-
gi baldin badira apur daitezke; hala ere, hondar-uretatik lor-
tzen diren flokuluak ez dira gehienetan hain handiak. Likidoa-
ren mugimenduak, gogorra ez bada, flokulazior laguntz,:n Ju, ki-
Ziak elkartzeko ahalbide gehiago baitute.
3) Prezipitazio atzeratua
Suspentsioa oso kontzentratua danean, prezipitatzeko abia-
dura, lehen kalkulatu ddguna baino txikfagoa da, zeren eta a;
oraingoan benetako likidoaren dantaitatea ez da likido huts-
arena, likido Uta solido elkarrekin hertutakoarena baizik, hoti,
kiziak dentsitate handiagoko likidoan egongo balira bezala
liko dira, orduan, lehen aurkitu dugun formulan, Ifkidoaren
çeta" ordez, suspentsioarenf eta beherko ditugu.
4) Konpresiozko prezipitzioa
Lohietan gertatzen den prezipitazioa de; berez ez da jml-
kitzea, zeren eta ez da ura eta ekai arteko dentaitate desber-
dintasunak prezipitaerazten duena, baizik eta gainean dauden,
prezipitatuen pisuak azpiko prezipitatuak konprimitzen dituene,
horregatik konpresiozko prezipitazioa deritzo.
Prezipitazio honetan kiziak ez daude suspentsiotan, pre-
zipitatu baitira, hala ere, interesatzen zaiguna ez de bake-
rrik likidoen eta Solidoen arteko banaketa, baizik eta aolido
tratagarria-bolumena gero eta txikiago hobe- lortzea ere.
B) Prezipitatzeko tankeak:
1) Prezipitazio-tankearen diseinu elementuak: Prezipita~
zio-tankeak lau zatitan banatzen dira: a) Sertze aldea b)llohie-
tako aldea c) Prezipitazio aldea eta d) Irtetze aldea. Lehe-
nengo azkenengo zatien azterketak ez du oztoporik, biak
ubideak baitira, haien metodo arrunta erabili ahal izanik.
Lohietako aldea: Alde honetako bolumena kalkulatzeko kontuan
izan behar ditugun baldintzak hauk dira: a) suspentsioan dau-
den kizien dentsitatea, neurriak, flokulutasune eta haiekin
eraman ahal dezaketen ur kbpurua eta b) Bi geldialdi arteko
denbora luzera.
Lohien kentzea bi eratan egin daiteke: a) Uraren bidez:
lohien aldea beteta dagoenean, tankeak ixten dira, urak lo-
hiak eramaten eta b) Etengabeko martxaz: makina mekanikoek gel-
diro giratzean, erdian dagoen irtenbidera lohiak daramatzate,
han edoskitze bidez ateratzen. Lohiak ugariak direnean, hirie-
tako hondar-uretan, adibidez, bigarren bidea egokiagoa dugu,
lahiak errezago, lehenago sta usteltzen hasi gabe ateratzen
baitira, garestiargoa ers izan arren.
Prezipitazio aldea: Lehen ikusi dugunez, azala, amaria eta
vc (kendu nahi dugun kizi txikien abiadura errelazionatuta dau-
de: A. Q/vc ata sakontasuna vc x gelditza denbora.
Expreaio hauek krtez gero, errektangeluarrak, karratuak
edo zilindrikoak izan daitezke; haien neurriak handiak izaten
ohi dira: zilindrikoen diametroa 50 n arte, eta errektangelua-
rrak, 30x4 m adibidez.
Hondoa, arruntki, makurtuta izaten da, lohiak irtebiderantz
errezago joan daitezen.
2) Zirkuitu motzak eta tankearen egonkortasuna: Tanke idea-
leko mugimendua egonkoa eta uniformea da eta jario tankean e-
goten den denbora C/Q dugu, Q emaria eta C prezipitatze aldako
bolumena izanik. Hala ere tankea ondo diselnatuta agon arren,
afluente zati batzuk teorikoki kalkulatzen den baino lasterra-
go iristen dira irteerara eta alderantziz beste batzuk geldi-
roago.
Usantzen erabiltzen diren tankeen ozkopoak ditugu zirkui-
tu motzen zergatiak, haien artean aipa ditzakegu: a) Sartzen
den isurgaidren inertziak sortzen dituen korrente uherrak b)
Konbekzioak sortzen dituen korrente perpendikularrak, tenpera-
tura desberdintasunagatik c) Tankeak irekiak baldin badaude, ai-
reak Muginarazten dituen azaleko korrenbak.
Zirkuitu motzen kopurua eta atzerapenak tratadore koloredun
egokiaren bidez, ezagut daiteke haren bidea ikusten eta konzen-
trazioko diagrama marraz dezakegu: Ir.6 agertzen den bazala.
Diagrama honen ezaugarriak:
a) Likidoa berengan giratzen bada ez du likido berririk
hartzen, tankearen edukiera gutxituz, diagraman taiulariaren
erdia teoiko denbora baino lehen atera dela ikusiko dugu. Tan-
ke batzuen denbora medioa, teorikoarekin konparatuz, hobea zein
ir. 6.-den jakin dezakegu, hots, teo-
rikoari gehiago hurbiltzen zalo,
na.
b) Denbora.- kontzentrazioa
kurba hau ez bazaigu, beste
neurketan, berdin xamar atera-
tzen, tanke barneko fluxua e-
gonkorre ez dela esan dezakegu,
tankeko jokabidea ezezaguna de-
larik.
c o
o A
2 z xr
1r te*teKo clenbofa
3) Hondotatik kizietako herresta: Oao txikiak diren kiziak
hondotatik gora joan daite • ke, korrenteko abiadura ez badago
mugatuta. Abiadura mugatzai1eari herresta abiada vh deritzo
bere balorea1/2
E
;‹
vh
y pisua espezifikoa, d kizien diametroa, g grabitatea, k ho-
rrestatzen den ekaieko funtzioa eta f Fannig zenbakia, karga
galerak kalkulatzeko erabiltzen den faktorea.
vh hau, hodiak eta estoldak diseinatzean, erabilkorra dugu, ze-
ren eta, kiziak prezipita ez daitezen, abiadura hog baino han-
diagoa erabili behar baitugu.
tan?m, epol-ender, de,6we tiO —«*rt11.01
i 5u65411,FL na -kfjtaao,earee1itusit3V0 ‘erresic,dra
90
NAHASKETA
Prozesu kimiko eta bioligiko laguntzaile beharrezkoa dugu
nahasketa; kloro • edo hipokloritoa urarekin nahasketan edo oxi-
genoko eskaera biologikoa handitzeko bahar dugun aire nahaske-
tan adibidez erabiltzen da.
1) Nahasle moetak: Bi eratan lor daiteke nahasksta
a) uherdurs sortuz
b) ontzitan bide mekanikoei esker.
a) Hodietan uherdura normalki dauden ponpak eta hersguneak
91
sortzen dute, beetela, Venturiren Hodiaren bidez lor daiteke
arraz.
b) Ontzitan mekanikoki, zaliz, turbinaz edo helizez 11-
kidoaren higidura lortzen da.
Zaliek, giretzean urari koagulanteak (burdina edo aluminio
aulfatoak) gehitzen zaizkionean, adibidez flokuluen loditzea
laguntzan dute. Geldiro giratu behar dute zaliek, flokuluak a-
pmr ez daitezen.
Turbinak airea nahasteko erabiltzen dira bereziki. Hall-
zeak, bizkor nahasteko erabiltzen dira, haien abiadura oso han-
dia baita.'
Arrampek errendimendua sendoki laisten dute, hori eregoz-
tako, ormetan deflektore batzu jartzen dira. •
2) Behar den potentziat Fluxu moetako funtzioa dugu.
nolds-zenbakle NRbezala deflnitzen da. D bultzatzai-
learen diametroa (metrotan); n segunduko birak; likidoaren
dentaitatea (Kg/m 3) ete dinamika liekatasuna (Kg/m seg).
NR 10 baldin ba da (gutxi gorabehera) P k
n2 D3 balio du9c
k 3NR 10.000 " P -5z n305
gg' imasP behar dugun potentzia (Kgm/seg); gc = 1
-g2a) m/se
KFtrwcwy-
eta K bultzatzailearen formaren funtzioa dugu.
3) Ezaugarriek: Gasak edo solidoen kantitete txikiak na-
heistu nahi baldin badugu, bultzatzaileak txikiak baina abiada
handikoak izatan ohi dira. Flokulatzeko, alderantziz, handiak
eta motelak izaten ohi dira, hala ere ez da gauregun oraindik
nahasleak ondo diseinatzeko biderik ezagutzen, ematen diren
ekuazioaz gutxi beherakoak izatan direlarik.
92
V. Kapitulua: "OPERAZIOKIMIKOAK"
KAFITULUA
PREZIPITAZIO KIMIKOA
Hondar-uraren tratamenduan, prezipitazio kimikoak zenbait
produktu kimikoren eranstea dakar, plantaren erredimendua ho-
betzeko edo hondar-uretan dauden zenbait osagai eliminatzeko.
Aapaldi, solido suspendituen eta DBO-aren eliminazio mai-
la hobetzeko erabiltzen zen, eta, batez are, ondiko kasu haue-
tan:
1) Hondar-uretan kontzentrazio-aldaketa estazionalak pro-
duzitzen zirenean (konaerba fabriketan adibidez).
2) Erdi mailako tratamendua behar zenean.
Eta 3) Sedimentazio prozesuetan laguntza bezala.
Oraintsu (1970. innuruan) prezipitazio kimikoak inportan-
tzia askoz handiagoa hartu du, fosforoaren eliminazioari oso
efikaza delako, eta oso egokia delako ikatz aktiboaren absor-
tzioarekin konbinatzeko; modu horien ondoren (prezipitazio ki-
mikoa eta ikatz aktiboaren absortzioa) tratamendu biologikoa-
Y4
ren beharrik ez dago, eta elimiatu egiten dira uretan dauden
produktu orgenikoak,' ezinezkoa, beste aldetik, tratamendu bio-
logikoaren bidez. Adibidez, prezipitazio kimikoaren eta ikatz
ektiboz edindako adaortzioaren ondoren geratzen den DQO dela-
koa 10 edo 20 mg/1.. da, tratamendu biologikoaren ondoren gera-
tzen dena 100-300 mg/1. den bitartean.
Prod uktu kimi koak
Prezipitazio-agente bezala substantzia asko eta oso des-
berdinak erabiltzen dira. Maizen erabiltzen direnak 9.1 taulan
ditugu. Lortutako klarifikazio-mailak erabilitako produktu ki-mikoen kantitateaz dependdatzen du, eta prozesua kontrolatzen
den arretaz. Prezipitazio kimikoaren bidez eluiente garbia lor
daiteke materiarik gabe, suspentsiotan edo egoera koloidaletan.
Prezipitazio . kimikoaren bidez suspentsiotan dagoen materiatik
ehuneko 80-90 bat elimina daiteke, materia organikotik ehuneko
50-55 bat eta bakterietatik 80-90 bat ehuneko. Zifra kauk sedi-
mentazio normalekoarekin konpara daitezke, bertan materia sus-
penditurik ehuneko 50-70 bat eliminatzen baita eta materla or-
ganikotik ehuneko 30-40 bat.
9.1 Taula Hondar-azaren tratamenduen erabilitako pro-
duktu kimikoak
Aluminio sulfatoa Al2(504)3.181420 666,7
Ferroso sulfatoa FeSO4.71420 278
Karea Ce(OH)2 56 Ca0 bezaia
4250HAzido sulfurikoa 98
Anhidrido sulfurosoe S02 64
Burdina (III) klorurma FeC13 162,1
Burdina (III) sulfatoa Fe2(504)3 400
Erreakzio kr rrOcoak•- - - -
Prezipitazio kimikoan, hondar-urari eransten zaizkion pro-
duktu kimikoek, uretan, normalki bertan dauden edo horretarako
eransten zaizkion substantziekin erreakzionatzen dute. Atal ho-
netan ondoko produktuek prezipitazio kimikoan ematen dituzten
erreakzioak ikusiko ditugu:
1) Aluminio sulfatoak; 2) Burdina (II) sulfatoak eta ka-
reak; 3) Kareak, eta 4) Azido sulfurikoak eta anhidrido sul-
furosoak. Era berean burdina (III) kloruroen erreakzioak iku-
siko ditugu, ferriko kloruroa eta karearenak, eta ferriko sul-
fatoa eta karearenak. Fosfatoen eliminazioan sortzen diren erre-
akzioak hurrengo lerroaldean ikutuko dira.
Aluminio sulfatoa.- Magnesio eta kaltzio bikarbonatoaren-
gatik alkalinitatea daukan hondar-urari aluminio aulf2toa eran-
tsiz gero gertatzen den erreakzioa honela azal dezakegu:
A‘2.(S4Ay igUt O + 3 Ca (.14c%\, —;, 3x tsc. tx 1.% b X41 Li A9x14
-5C4-£41 4- L Alt6+413 + beoz. + •19 w,
‘c,‘, 3 x
Aluminio hodroxido ezsolublea flokulu gelatinatsua da eta
hondar-uretan astiro astiro sedimentatzen da, materia suspen-
ditua arrastratuz berarekin eta beste zenbait aldaketz ekarriz.
Erreakzioa osoki analogoa da kaltzio bikarbonatoaren ordez mag-
neslo gatza jartzerakoan. Formula kimikoen gainean jartzen di-
ren numeroak substantzien pisu molekularrak dira eta bakoitza-
ren kantitatea adierazten den, eta nola beraren pisu molekula-
rra 100 den, 10 mg/1 aluminio sulfatoaren erreakzionatzeko be-
har den alkalinitate kantitatea hauxe izango da
10,0. -3-.1ggg-
'
00 7 = 4,5 mg/1
D R ukan alkalinitatea kantitate hori baino txikiagoa izan-
go balitz, beherdena erantsiko da neurri hartaraino heltze-
ko. Karea erabil daiteke horretarako, baina oso arraroa d2 ho-
96
rrelakorik egin beharra hondar-uren kasuan.
Burdina (II) suifatoa eta karea.- Ferroso aulfatoa prezi-
pitatzaile gisan kasu gehienetan ezin da bera bakarrik erabi-
eta da.karea eranstea prezipitatua forma dadin. Bakarrik
ferroso sulfatoa eransten bada hauxe da ematen duen erreakzioa:Fe./ 47 Cc„.(14(01\,_ (q Coy) t. 4 Co, SOy 4 1 A s 0
278 1.00 (..,CO3 11.9 436 1-x 4.9
Ondoren darea erantsiz gero, kaltzio hidroxido eran, bu-
rutuko den erreakzioa hauxe da:
Fe ( 1-1(°3\, + Ca. (0141t Fe CO“\LCo,C.01 4- 2. ko
1i9 Z. x44,9 z ›.too 2x112
Ondoren ferroao hidroxidoa diaolbatutako oxigenoaren era-
ginez ferrikora oxidatuko da hondar-uretan:
Fc ( .Z 4\2_ t ot i-2Ns.0 £.( (0A\3
41 x'St, c4 32. 1.%12 106,9
Eta ferriko hidroxido hau da nahi genuena.
Ferriko hidroxido ez-solublea flokulu gelatinatsua beza-
la formatzen da oso boluminosoa eta aluminiozko flokuluaren
antzerakoa. 10 mg/1 ferroso sulfatorentzat behar den alkalini-
tatea hauxe da:
Behar den karea:
10,0 .100
278= 3,6 mg/1
2.5610,0 . ---778 --- = 4,0 mg/1
Eta behar don oxigenoa:
.342
27810,0 . - 0,29 mg/1
pH altuetan askoz errezagoa da oxidazioa, eta pH-a, neu-
rri batetan behintzat, kareak jartzen du.
Hondar-uraren tratamenduan, eransten den karea, normalki,
behar den baino gehiago izaten da. Experientziak zera azaldu
du, kare kantitaterik egokiena fenoftaleinarekin kolore arro-
sa ematen duena dela. Nola ferriko hidroxidoaren formazioa o-
xigeno disolbatuaz dependitzen duen, goian idatzi dugun erreak-
zioa, ez da honder-ur septikoekin betetzen, eta ez oxigenorik
97
ez duten hondar-urarokin ere. Ferroso sulfatoaren ordez ferri-
ko sulfatoa er a biliz nero, oxigeno disolbatuaren beharra baz-
tertzen da.
Karea.- Prezipitatzaile bezala karea soilik ernnsten de-
nean, edo eta behar den kantitatearekin konbaraturtk cehiegi
eransten denean, klarifikazio hastapenak erreakzio hauekin a-
zaltzen dira:
56 44C02100 2x18
Ca(OH) 2 4 H 2CO 3 Ca CO 3 f 2H20
56Ca0 100 Ca CO32x1U0 2x18
Ca(OH) 2 Ca(HCO3)2 2Ca CO 3 4. 2H20
Beraz, nahiko anhidrido karboniko librearekin konbinataa-
ko adina kare erantsi behar da eta baita bikarbonatoen azido
karbonikoarekin ere, kaltzio karbon acoa produzitzeko, honek
koaqulante beza1a aktuatzan baitu. Oro har, kare askoz gehia-
go behar da, bera soilik erabiltzen denuan, ferraso sulfatoa-
rekin erabiltzen denean baino. Industri hondakinek azido mine-
raleak edo gatz azidoak okartzen dituztenean, prezipitazioa
burutzeko neutralizatu egin behar da aldez aurretik.
Hondar-uraren tratamenduan kare gehiaqi arabiliz gero,
kaltzio hidroxidoaren eraginez, materia organiko suspenditua-
.ren parte bat disolbatu egingo da eta efluantea tratatu gabe-
ko hondar-ura baino txarragoa iznn daitekR. Kare qutxi arabi-
liko balitz, efluenteR ez da nahiko klarifikatua geratuko.
Azido sulfurikoa eta anhidrido sulfurosoa.- Ez azido sul-
furikoa ez anhidrido su1furosoak formatzen dute f1okulurik.
Hondar-urari erantsitako azido sulfurikoak honalaxe neutrali-
zatzen du alkalinitataa:
•=1`tIOU C 36 LxNy 1_ X 4-9
CA (H CO3C',/ 4 ZCCLt 4 4 k z 0
Azido sulfuriko nehieni erHnstaiz nero, di.oluzioan geratuko
zaiau, eta baknrrik substantzia soubleak formntuko dira.
98
Anhidrido sulfurosoa erabiltzen denean, hau hidrolisatu
egiten da azido sulfurosoa emanez, eta azkenengo honek hondar-
uraren alkalinitatearekin arreLkzionatzen du bisulfatoak ema-
naz. Bi konposatu hauk (bisulfatoak eta azido sulfurosoa) oxi-
geno disolbatuaren aurrean oxidatu egiten dira. Erreakziook
honela azaltzen dira:
tx92_ 2.0 L 2r 44 z.•!S,
SO3 Cc. CO 5 \ C.,(1-1S0-5\ ?..COL 4 2. 4,L
19 72.
soi. oUtSO) 136 015?tot_
Cc,(1,1.SO&\z. (c, $4.< 4. J4, “xlLx(18
,C9L 3Z.0 Ut Sós,
Berriz ere kasu honetan, bakarrik substantzia solubleak
formatzen dira. Produktu kimiko hauen eragina beherago ikusi-
ko dugu, kapitulo honetan bertan.
Ferriko kloruroa.- Ferriko kloruroari degozkion erreakzioak
hauxek dira:
\ 0,4 3›,v2LQ3 + 3 14z. 0 fe (0 1-1\s 4 3 W *
3 + W(Ny .1.11C°3
•
Ferriko kloruroa eta karea.- Hona hemen erreakzioak:
16"2. S x5ccwa 3x7_ b,
CQ5'Š Cc,- CQ t + Fe (c)‘43
Ferriko sulfatoa eta karea.- Erreakzioak hauxak dira:
4e) 409--KS‘ca.0z.xtoG,q
F, Z (SIV3 Cc„, (6 3 cr.- s(5„ Fe COM)5
Fosfatoaren eliminazioan gertatzen diren erreakzioak.-
Fosfatoa prezipitazio kimikoaren bidez, zenbait ioi meta-
liko polibalenterekin, elimina daiteke. Hemengo formulek Ca(II),
Al(III) eta Fe(III) ioiekin gertatzen diren erreakzioRk azal-
ti.an ftuzte:
Kaltzioa: 10C.2: 4" zotit UN\4((24k
lthilinioa: M3+ 4. N" r"kfA
dina 4-H+
-3
5
99
e)e o'
e:o,
o:oo
e,e;
e,
G>
ee9
O
e
e
e
EHe
O
eecp
O
- 9 Tructi
(1)
G -2 I r,,,cia.
100
Fosfntoaren eliminazioaren kimika oso desberdina da kal-
tzicu,ren kasuan alde bqtetik, eta burdinaren eta aluminioaren
kasuan beste aldetik. Aurretik idatzitako orreakzioetan zera
ikusten da: kareak, urari eransterakoan, bikarbonatonren berez-
ko alkalinitatearckin erreakzionatzen du eta, CaCO 3 prezipita-
tuz. 5oberan dauden kaltzio ioiek fosforoarekin erreakzionatu-
ko dute, lehenengo erreakzioaren arauera, hidroxiapatita ema-
teko. Beraz, beharko den kare kantitateak, cro har, ez du de-
pendituko dagoen fosforo kantitateaz eta bai, fundamentalki,
hondar-uraren alkalinitateaz. Aluminio eta burdinaren kasoan,
mol batek mol bat fosfato prezipitatuko du: hala ere, erreak-
zio hauek oso sinpleak badirudite ere, bigarren mailako beste
erreakzio sekundario askorekin, eta beraien oreka-konstantee-
kin, ikusi behar dira.
Adibidez, A1(III), Fe(III) eta fosforoaren hasierako kon-
tzentrazioak ekimolarrak badira, 9.1 irudiak fosforo soluble-
aren kontzentrazio totala erakusten digu FePO 4 eta A1PO 4 ez-
solubleekin orekan. Etengabeko lerroek hondar-fosforo solugarn-
aren kontzentrazioa seinalatzen digute, prezipitazioaren ondo-
ren. Fosfato metalikoak balore handingoetan formatzen dira.
PREZIPITATZAILE KIMIKOEN ERP.GINA
Prezipitazioaren errekzie ki LA<oen teori oso konplexua
da. Aurkeztu diren erreakzioek zati bat soilik azaltzen dute
eta erreakzioak ere ez dirateke nnian horrola qertatzen. Sarri-
tan ez-osoak dira eta bigarren mailako erreakzio asko burura
daitezke hondar-uretan dauden beste zenb ,,it substantzlerekin.
Horregatik, datorren eztabaida, nahitaez, ez-osoa iznnoo da,
parte hartzen duten fenomenoon izakerari sarrarn emanoo bazaio
ere.
Hondar-uretan dauden oartikulen izakera.- Likidoetn, pnr-
tikula solido ko.loidalen bi moet- dispertsio daudo.
101
tzailea ura denean bi moeta koloide ditugu, alde batetik hi-
drofoboak edo "uraren etsaiak" deitzen direnak ditugu, eta bes-
te aldetik hijrofiloak edo "uraren maitaleak". Partikularen
gain-azalak uragatik duen erakarpenean oinarritzen dira bi ti-
pook. Txatal edo partikula hidrofoboek erakarpen txikia dute.
uragatik, hidrofiliek askoz handiagoa duten bitartean. Hala
ere, zera azpimarkatu beharra daao, urak, neurri batetan be-
hintzat, ba duela zenbait elkarrekintza partikula edo txatal
hidrofoboekin. Zenbait ur molekula gainazal hidrobofoetara nJ-
sorba daitezke, baina ura eta koloide hidrofiloen arteko erre-
akzioa neurri askoz handiagotan gertatuko da.
Azaleko knrqa.-
Koloideen egonkortasunean egitate edo faktore oso inpor-
tantea azaleko karga da. Ingurunearen (hondar-urarena, kasu
honetan) eta koloidearen konposaketa kimikoa zein den ikusita,
zenbait modutara haz daiteke azaleko karga. Utzirik alde bato-
ra nola hazten den, egonkortasuna ba dakiqu Rpurtu eniten delo
baldin eta txatalok partikula handiagoak eratzeko (flokulatze-
ko) joera badute.
Azaleko karga, arruntki, adsortzio greferentez, ionizazioz
eta substituzio isomorfoz hazten da. AdibUez, olio tantak, gas
burbuilak eta beste zenbait substantzia peldok, uret-n di g par-
tsatuta, anioien (ioi hidroxiloak batez ere) adsortzio prefe-
rentez karqa negatiboaz jabetuko dira. Beste zenbnit substan-
tziaren kasuan, hala nola proteinak edo mikroorganismoak beza-
la, azaleko karga amino eta karboxilo taldeen ionizazioa lor--
tuko da. Hau honelaxe errepresenta daiteke: -000 bezala pH
*C0r2altuetan, bezala pH baxuet2n, eta RÇ NH1 puntu iso-
elektrikoen, non R-k molekularen norputz, adieraztan duen. Subs-
tituzio isomorfoaz eertatutako karga nurrerbideT, edo desRrroi-
loa buzLinetan eta lurrekn beste zenbait txataletan gertatzen
da, eta boraietan sare-eeiturako ioiak diaoluzioko ioinz ordez-
katzen dirA (adibijez, silizioa aluminioz ordezkat-en da).
102
Koloidearen geinazala zenbait kernaz jabetzen denean, kon-
Lreko karga (kontraioi izenaz ezagunak) duen zenbait ioi gai-
nazalari datxakio ets berten lotuek peretzen dira inder elek-
trostatikoen etn Van der Waals-en indarrei esker, hauek ara-
giLe termikoara eusten diotelako. Ioiz eratutnko geruza fin-
ko honen inguru e n beste neruza difusu bat dago, hau ere ioiez
eratute. Bigarren gerula hau ezin daiteke finkoa izan ez bai-
tu uzten erRoite termikoak. 9-2 irudian aurran esandakoa iru-
diz hornitzen da. Ikus daitekeenez, geruza bikoitza, alde ba-
tetik geruza trinko batez (Stern-en geruza) eretute dego eta
bartan potentzialeal'O-tik -ra jeisten da; HtA bestetik ge-
ruza difusua juqu ete3 bertan potentzialea 1)5 -tik zero-rainajeisten da. Zero balorea disoluzioari bernri dagokio.
9-2 irudian anertzen den bezalako partikula, elektrolitoz
osaturiko disoluziotan jartzen badugu, eta korronte elektrikoe
pasa-erazten baduqu, partikula erakarria izanen da -superfi-
zieko karga nolakoa den- edo elektrodo batera edo bestera, be-
rarekin ioiez eratutako lainoa deramala.
Lainoaren su p erfiziean dngoen potentziala (zizeiledura
superfizie deritzona) hondar-uraren tretemendueten neurtu ohi
da. Honela neurtutako potentzialari zeta potentziela deritzo.
Hala ere zeta potentziala, teorikoki bederen, partikulari atxe-
kita dagoen ioizko neruza finkoa estaltzen duen superfizioan.
neurtutako gotentzialari dagokio. Zeta potentzialeren belore
neurtua oso mupetute dago, ez baita errepika deitekeen neurrie.
Pertikulen gehikuntza.-
Partikulen gehikuntza eragiteko zenbeit kauzio hnrtu be-
hr da, batez ere partikulen karge urritzeko edg karga horren
eregine gainditzeko. Werau honelaxe lor daiteke:
1) r=otentziale mugetzen duten ioiak erantsiz; ioiok xur-
geteek izanen dirR edo etR erreekzionetu eginen dute koloide-
eren w2erfiziaer:kin, medu horreten sueerfizieeren k,rge u-
rritue: erents eeeLke bnite cre znnb-;it elektrolito, Lta 1-~-k
103
geruza difusu elektrikoaren lodiera txikituko dute, zeta poten-
tzialea baxatuz.
2) Katea luzeko (polimeroak) molekula organikoak erantsiz;
polimeroaren unitateak ionizagarriak dira, horregatik polie-
lektrolitoak esaten baitira, eta adsortzioaren bidez edo bera-
ien artean zubiak eratuz partikulen eliminazioa lortz.en da.
3) Ioi metaliko hidrolizagarriak eratzen dituzten produk-
tu kimikoak erantsiz.
Ioiek potentziala mugatu egiten dutela garbi ikusten da
base edo azido sendeak eransterakoan, hauek ia zeroraino baxa-
tzen baitute hidroxido edo oxido metalikoen karga, honela koa-
gulazioa eraginez. Era berean, elektrolitoak erants daitezke
koagulazioa lortzeko. Elektrolito-kontzentrazio handiek zeta
potentziala eta indar errepultsiboak gutxierazten dituzte. An-
tzerako efektoak ikusi dira elektrolitoaren karga handitzera-
koan. Azido sulfurikoaren eta anhidrido sulfurosoaren tratamen-
du kimikoa honelaxe egin daiteke.
Polielektrolitoak bi kategoriatan banatzen dir,: natura-
lak eta sintetikoak. Polielektrolito naturalik inportnnteen
artean sorrera biologiko duten polimeroak eta almidio-, zelu-
losa- eta alginato-en deribatuak ditugu. Polielektrolito sin-
tetikoak monomero sinplez eratuta daude, zein polfberizatu e-
gien baitira, pisu molekular altuko substantziak emateko.
Uretan sartutakoan zein karga duten ikusita, edo positi-
boa, edo negatiboa edo neutroa; polielektrolitoak anionikoak,
kationikoak edo ez-ionikoak izan daitezke.
Polielektrolitoen ernoina hiru sailetan bana daiteke.
Lehenbizi, elektrolitoek, partikulen kargr baxatuz, koagulan-
te bezala aktua dezakete. Nola hondar-uraren partikulak nega-
tiboki kargatuta egoten diren, hondar-uraren trata ,fiendua, oro
har, polielektrolito kationikoekin egingo da. Aplikazio hone-
tan, polielektrolito kationikoak koaqulante primarioak direla
kontsideratzen da.
104
Polielektrolitoek, partikulen artean zuhiak formatuz ak-
tua dezakete. Kasu honetan polimero anioikoak edo ez-ionikoak
(uretan sartutakoan arinki anionikoak dirateke) partikulen su-
perfiziean dauden zenbait adsortzio punturi atxekiko zaizkio.
Zubiak, polimeroak adsorbatzen dituen partikulen artean forma-
tuko dira; partikulok, 'honela, elkarrekin lotzen dira, trid-
mentsionalki, koagulazio prozesuan, poliki poliki beraien ta-
maina handituz eta honela sedimentazioz elimina izan daitezen.
Hirugarren moeta zubi eraketa/koagulazio eragina dugu,
eta pisu molskular altuko polielektrolito kationikoak erabil-
tzerakoan gertatzen da. Karga gutxituz gain elktrolito hauek
zubiak ere formatuko dituzte, aurreko parrafoan ikusi den era-
ra.
Elektrolito bezala aktuatzen duten produktuak (adibidez
azido sulfurikoa eta anhidrido sulfurosoa) eta polimeroek na-
hiko aoregazio sinpleak ematen dituzten bitartean, aluminio
sulfatoak edo ferriko sulfatoak ematen dituztenak askoz kon-
plexuagoak dira. Lehen, errespontsableak Fe 34 eta A134 libr,eak
zirela uste zen; hala ers, gauza jakina da gaur, errespontsa-
bleak beraien hidrolisiaren produktuak direla. Hidrolisiaren
produktu hauen eragina oraintsu ezagutu bada ere, egokia diru-
di aogora eraztea beraien konportamoldea. Pfeiffer (1902-1909).
Bjerrum (1907-1920) eta Werner (1907) izan ziren explikatzai-
leak. Adibidez, Pfeiffer-ek zera proposatu zuen, metale tri-
balenteen gatzek, hala nola kromoak, aluminioak eta burdinak
hidrolisi hau ematen zutela:
L 3+
-+-
105
Disoziazio-mailak metaleari lotuta dagoen anioiaz depen-
datzen du eta baita disoluzioaren karakterisitika fisiko eta
kimikoaz. Proposatua izan zen, era berean, ezen basea arans-
terakoan disoziazioa aurrera doakeela, ioi negatiboa produzi-
tu arte; honela:1110 Ok
4,0 -
/ \kt (-5
Hala ere, oraintsu, tarteko erreakzioak askoz ere konple
xuagoak direla ikusi da. Stumm-ek proposatutako modelo hipo-
tetikoa A1(III) kasuarentzat hauxe dugu:
EA1(14,c>1,j 3+ ° 11- > Ai °4`°\'s
ort- 04"
E- R\, (°4\633'L.I\ tao (ol-Aior cci
E.m (04\3 (14.10,‘ -[ Al(4,11-0h
Ioi negatiboa produzitu aurretik polimerizazioa produzi-
tuko da ondoko formularen arauera:44-
9,o o44/
Z H,cs-- M- ()l'W-1,0\ 4 421410
/ N. "
( k CA 9 M,.
t4,c,-
Hidrolisiaren produktuak asko izan daitezke, eta ezingo
ditugu hemen jarri. Hala ere, hauxe da inoort,,nteenn, hots,
hidrolisis produktuek burdinaren eta nluminioaren ekintza ber-
dina dutela.
Gainer-, hidrolisi-erreakzioak etapa-nrozesuntan nerta-
tzen direnez, burdinaren eta aluminioaren efektibitatea denbo-
106
rarekin aldatzen da. Adibidez, denbora luzez gertatu eta gor-
detako aluminio sulfatoak konportamolde desberdina du, ger-
tatu berria denarekin konparatuta.
Kapitulu honetan diskutitutako partikulen desegonkortasu-
naren hiru moeta inportanteenak 9.2 taulan agertzen dira, be-
raien karakteristikekin. Oro har, burdinaren eta hidroxido alu-
minioaren hidrolisiaren produktuek eraqindako agregazioa askoz
hobeto agertzen da. deskribatuta, 9.2 taulan agertzen chn hiru-
garren moetaz, polimero eraketa beate faktore bat izan badai-
teke ere. Beatalde, eliminazioa atrapaduraz ere gerta daiteke
burdinak eta alumina sulfatoak eratutako floluluak likidoan
zehar mugitzen direnean.
GA5-TRAN3FERENTZIA
Hondar-uraren tratamenduaren prozesuetan gas-transferen-
tziR parte bitala da. Adibidez, prozesu aerobioen, hala nola
lohi aktiboetan, filtro biologikoetan eta digestio anaerobioan,
funtzionRmenduRk oxigeno-disponibilitateaz dependitzen du. Gas-
kloroa desinfektatzeko asmoz uretara transferitzen da. Nitro-
geno konposatuen aliminaziorako nitrogenoa Smoniakotan bihur-
tu behar da, eta ondoren transferitu egiten da uret3tik aire-
ra. Hondar-ura, tratamendu plantan sartu aurretik septikoa bS-
da, airea erantsi behar zaio sedimentazio primarioaren aurre-
tik. Aireztapena aurre-aireztapen depositoetan edo des-harea-
tzaile aireztatuetan egiten da, usain txarrak eliminatzeko eta
tratabilitatea hobetzeko.
Teor ta.
Masa-transferentzia explikatzeko teorietarik inportantee-
netako bat bi peruzen teoriR da, zein modelo fisiko bRtetRn
oinRrritzen baita, non bi geruza onartzen baitir=, gas-likido
107
interfasean. Bi geruzok, bata likidozkoa eta gasezkoa bestea,
erresistentzia bat sorteen dute eta honek az ditu pasatzen la-
gatzen gas molekulak. Gas fasetik likidora pasatzerakoan, ga-
sak arinki solubleak badira, erresistentziarik inportanteena
transferentzia gertatzeko geruza likidoan dugu; eta gasak oso
solubleak badira gas–filmean aurkituko dute arresistentziarik
handiena. Bien arteko solubilitatea duten gasek geruza bietan
topatuko dute erresistentzia handia.
9-3 irudiak bi geruza honen eskema dagerkigu. Gasaren
transferentzi maila, oro har, bi kontzentrazioen (likido–fasea-
rena)
Ekuazioa hauxe dugu:dC
-at- K (C s C)
non C gas kontzentrazioa baita.
t denbora
C s gasaren saturazio–kontzentrazioa
K proportzionalitate–konstantea.
clo
- 3 _I r-udia-
108
Likidotan disolbatutako gasaren oreka-konstantea likidoa
ikutzen duen gasaren presio partzialaren funtzioa da. Henry-
ren legeak ematen digu:
P = H.xg
g
non P g gasaren presio partziala (atmosferatan neurtua) baita.
H konstantea
x g gas disolbatuaren frakzio molarra, orekan
gas moleak n + ur moleak (nwY9
H-ren zenbait balore, eta gas ezberdinentzat, 9-3 taulan ditu-
gu.
Analisia
Presio partzialez gain, likidoak eduki dezakeen gas kan-
titateak hauetariko erreakzioez dependi dezake:
Kloroak, adibidez, urarekin erreakziona dezake HC1 y HOC1
emateko; eta arrazio hauxengatik urak kloro kantitate handiak
har ditzake bere barruan. Oxigeno molekulek, ostera, ez dute,
argiki behintzat, urarekin erreakzionatzen eta horrexegatik
urak oxigeno gutxi adsorbetuko du.
Aire-ur inturfase normaletik ez da oxigeno nahikoa uretan
sartzen, hondar-uraren tratamGndu aerobioaren behsrrak bete-
tzeko batipat. Oxigenoaron soiubilitate txikiarengatik da be-
rau. Behar den kantitatea transferitzeko, beste interfase ba-
tzu sortu behar dira.
Burbuilen bidez suministra daiteke airea, ber2uek ur-aire
interfase berriak sortzen baitituzte. Zenbait modu ba daude
burbuila-orazteko baina ez ditugu hemen aipatuko. Burbuilak
zenbat eta izan orduan eta aire-ur interfase zaba-
lagoak eukiko dituqu eta, ondorioz, transferentzia hobea.
nas transferentzick aoitazioaz ere dependitzen du, tur-
bolantziak likido-neruzaren lodiera txikitu egiten baitu.
109
Aireztatzen dihardugun ur bolumen batentzat aireztagailudk
honela kalkulatzen dira, hots, aire unitate bakoitzeko trans-
feritzen den oxigeno kantitatea oinarri bezala harturik.
Aireztapunaren ufizientzia analisatzeko metodo hauxek di-
tugu:
1.- Sulfitoaren oxidazio tasa neurtuz, sodio sulfitozko
soluzioa aireztatzen denean. Sulfitoa abiadura handiz oxida-
tzen da oxigeno bidez; beraz C zero izanqo da analisi hontan.
2.- Oxigenoaren analisia zuzen zuzenean egin daiteke. 0-
xigeno edukiera zeroraino disminui erazten da saioa hasi au-
rretik. Oxigeno maila periodikoki neur daiteke saiuRrekin ha-
si garenetik. Datuak grafika batetan irudikatuko ditugu eta
hortik K kalkulatu.
3.- Mikroorqanismoek kontsumatzen duten oxigeno neurria.
Suministratu ahala mikrooroanismoek erabili egiten dute oxi-
genoa. Ekuazio bidez:
dC-af- K(C, - C) - Um
non U m mikroorganismoek erabiltzen duten oxigenoa baita.
Oxigeno maila berdin balirau, zero litzateke eta
Um = K(C s - C)
C ere, kasu hontan, konstantea dateke. U m-ren bAloreak
laborateoian kalkula daitezke, Warburo-en aparatoaren bidez.
Kasu hauetan, K oso erraza da kalkulatzen:
Um
Es-CK-
110
ADSORTZIOA
Soluzioandauden substantzia solubleen kaptazioan oina-
rritzen da, interfase egoki batez. Interfase aire-likidoa izan
daiteke, likido-solido eta abar. Hala ere, likido-solido in-
terfasea ikusiko dugu hemen. Adsortzio prozesua, egia esan, ez
da asko erabili hondar-uraren tratamenduan, baina ur garbia-
goa lortu nahi izan denean ikatz aktiboa erabili izan da ad-
sorbatzaile bezala. Prozesu hau, partikularki, oso egokia de-
la ikusi da eta hemen ikusiko dugu.
Teorin
Honelaxe defini daiteke adsortzioa: Molekulak soluzioa u-
tzi ete solidaaren superfizieak hartuta geratzen dira lotura
Fisiko zein kimikoen bitartez. Molekulei adsorbato deritze eta
solidoari adsorbatzaile. Adsorbato eta adsorbatzailearen artean
sortzen diren loturak oso gogorrak badira, prozesua, gehiene-
tan, irrebertsiblea izango da, eta kimi-adsortzioa izan dela
esango da. Bestetik, loturak oso ahulak badira, adsortzio fi-
sikoa dela esango da; kasu honetan lotur indarrak Van der Waais-
en indarrak dirn. Modu hontan adsorbetutako molekulak oso e-
rraz eliminatzen dira eta hortarako soluzioaren kontzentrazio-
aldaketa baino ez da eragin behar; prozesu .2, beraz, errebertsi-
blea da. Karbonoaren bidez hondar-uretan dauden osagaiak eli-
minatzerakoan adsortzio fisiko izaten da gehienetan. Hala ere
lan honetan "adsortzio" hitza eta "adsortzio fisikoa" esanahi
berdinean erabiliko dugu.
Adsorbetzaile batek adsorba lozakeen adsorbato kantittea
C kontzentrazioaz gain, ten2eraturaz ere dependatzen du. Oro
12r, adsorbatutako koatitatea, T konstentez, kontzentraziw.ren
111
funtzioaz kalkulatzen da. Lortutako funtzioari adsortzio-iso-
terma (T konstantez lortu baita) deritzo.
Oatu experimetalak deskribatzeko formulak Freundlch-ek
eta Langmuir-ek lortu zituzten.
-FREUNDLICH-en isotermaren ekuazioa.-
ENperimentalki aterata, hauxe dugu:
X linK.0
Xnon - adsorbatzeilearen pisu unitateak adsorbatzen
duen, kantitatea.
C = adsorbatoaren oreka-kontzentrazioa, adsortzioa
izan eta gero.
K, n konstante enoirikoak.
Paper bilogaritnikoan konstanteak kalkula daiteke,X- m- delakoa C-rekiko irudikatuz.
--LANGMUIR-en isotermaren ekuazioa.-
Hauxe da isoterma, errazionalki lortua:
X a b C1 - b C
Xnon -R- lehen bezalakoa baita
a, b konstante enpirikoak
C lehen bezala
Suposizio hauk eginik desarroilatu zen formula hau:
1) Adsorbatzailearen superfiziean puntu helgarri edo ak-
zesibla batzu daude (beti kantite berdinean) energia berdine-
koak, eta
2) Adsortzioa errebertsiblea da. Desortzio-abiadura eta
adsortzio-abiadura berdinak direnean orduantxe iristen da ore-
ka. Datu experimentalak etn Langmuir-en formulak tat etortzeak
ez du esan n-hi suposizio haik ondo daudenik.
9-4 Irudiak Langmuir-en isoterma erakusten digu.
C/(X/ • ) delakoa C-ren aurrean dibujatuz gero Langmuir-en
ekuazioar,, n konstanteak lor daitezke. Lehengo ekuazi(!rtik:
C 1 C. Jift1 ab k
112
cl Tr.4.,cUo- - so+e-rrn o.-
Adsortzio-abiadura: Adsortzio-prozesua hiru fasetan doa:
1) Adsorbato molekulak adsorbatzailea inguratzen duen ge-
ruzaren zehar pasatzen dira.
2) Adsorbatzailea porotsua bada, poroen zehar difunditu-
ko dira molekulak.
3) Puperfizie aktiboak adsorbato molekulak adsorbatuko
ditu; adsortzio honen barruan loturen eraketa sartzen da.
Hirugarren fasea oso azkarra da, 1 eta 2 faseak, ostera,
abiaduraz oso mugatuak daude. Adsorbatzaile inguratzen duen
ur-geruza tinkoaren lodierak fluxuaz dependitzen du. Adsortzio-
abiadurak, beraz, 1 eta 2 etapaz dependituko du batipat.
Analisid
Nahasketen adsortzioa.- hondar-uraren tratamonduan, sarri-
tan, konposatu organiko nahsketak aurki ditzakegu. Konposa-
gai batentzat nahiz ata adsortzio kapazitatea txikiagoa izan,
adsortzio kapazitate osoa handiagoa izan daiteke.
IKATZ AKTIBOA
Gaur egun, hondar-uraren adsortzio tratamenduan, ikatza
da elementorik egokiena. Ur edangarriei usaina eta zaporea
1/3
ematen zizkietan konposatuak eliminatzeko erabiltzen zen le-
hen ikatza eta hondar—uraren tratamenduaz egin diren ikeske-
tak oso esperantzagarriak dira.
Ikatz aktiboa, lehenbizi, ikatza eginez gertatzen da. Ha-
terialen bat, hala nola zura edo ik3tza, gori gori jartzen da
erretorta batet2n, baina aire gutxirekin. Ikatz partikulak,
ondoren, gas oxidatzaile batez, tenperatura altutan, aktiba-
tuko dira. Gas honek egitura porotsua eragiten du ikatz natu-
ralean barne—superfizie handia sartuz.
Ikatza aktiba€u ondoren, tamaina desberdinetan gerta dai-
teke. Ohizkoenak ikatz graNularra eta hautsetan dira.
Hondar—uraren tratamendu osoetan berriz ikusiko dugu me-
todo hau eta pixkat hedatuago.
DESINFEKZIOA
tritasunak, sor ditzaketen oroanismo enteriko hiru mo-
ta daude: bakteriak, birusak eta ameba kisteak. Bakteri eri
tipikoak, uraren bidez transmitagarriak, hauxek dira: tifusa,
kolera, paratifusa etG disenteria bazilarra. Birusek sortzen
dituzten eretarik hauxek dira batzu: poliomielitisa etP hepa-
titis infekziosoa.
Desinfekzioa, eriak sortzen dituzten oroanismoen destruk-
zio selektiboan datza. Ez dira ornanismo guztiak giltzen pro-
zesuan. Hor dago desinfekzioaren eta esterilizazioaren arteko
diferentzia, azkenengo honek organismo guztiak akabatzen bai-
titu.
Agenteak eta metodoak
Hondar-uraren trntnmeoduan retodo hauk daude desinfekzioa
egiteko: 1) Anente kimikoak; 2) Anente fisikoak; 3) Metodo me-
kanikonk eta 4) Irradiazioa.
Amente jesinfektatzaile kimiko 9-L tu-
lan nnertzen diren beteboharrk dnuzk,.
114
115
9-4 TAULA. Desinfektatzaile kimiko idealaren karakteris-
tikak
Karakteristikak Oharrak
Mikroorganismoentzat toxikoak Aktibitate-espektru han-
dia oso diluiturik ego-
nik ere.
Solubleak izatea Uretan solubleak, edo
ehun zeluletan solubleak.
Egonkorrak Ekintza germizida ez du
galdu behar.
Ez-toxikoa beste bizidunentzat Organismoentzat toxikoa,
baina ez gizonarentzat
eta animalientzat.
Homogeneitatea Konposizio berdintsua i-
zan behar du soluzioak.
Beste substantziekin elkarrakzioa Materia organikoak ez du
adsorbatu behar.
Toxikotasuna giroko tenoaraturan Giroko tenperaturan efi-
kaza izan behar du.
Penetrazioa Superfizietatik zehar sar-
tu beharko du.
Ez du egin behar ez zikindu eta
ez korroitu
Materialak ez ditu ata-
katu behar eta ezta ere
arronak iikindu.
Desodoritzailea izan behar du
Usaina kendu behar du de-
sinfektatuz batera.
Kapazitse dete-,:gentea
Garbitzeko gai izan be-
har du, desinfekzioa ho-
betzeko.
Jisponibilitatea
Kantitate handitan egon
beh-r da, ete prezio onean.
1/6
Honelako konposaturik ez badago ere, kontutan hartzekoak
dira kantitate hoik. Sanitate-inginadoreentzat, desinfektan-
teak, gainera, erraza eta segurua, izan behar du erabilketan;
neurkorra izan behar da beraren konzentrazioa ur tretatuetan,
Desinfektatzaile bezala erabilitako agente kimikoak hau-
xek dira: 1) fenola eta fenolaren konposatuak; 2) alkoholak;
3) Iodoa; 4) Kloroa eta beraren konposatuak; 5) Bromoa; 6) Ozo-
noa; 7) Metale astunak eta antzerako konposatuak; 8) Koloratzai-
leak; 9) Xaboiak eta detergente sintetikoak; 10) Amoniakoren
konposatu kantesnarioak; 11) Ur oxigenatua eta 12) zenbait al-
kali eta azido.
Oxidatzaileak dira gehien erabiltzen direnak, etn haue-
tarik kloroa ja gehien erabiltzen dena. Bromoa eta iodoa ige-
ritokietan erabiltzen dira batzutan, baina sekula ere hondar-
uren tratatuetan. Ozonoa oso desinfektatzaile ona da eta, nahiz
eta ez utzi hondar-ozonik, gero eta gehiapo erabiltzen da. U-
sain-eliminazioan ere nahiko erabili izan da. Ur alkalino edo
azidoak ere erabili izan dira bakteria patogenak aknoatzeko,
pH-a 11 baino handiagoa edo 3 baino txikiagoa denean oso to-
xikoa baita bakteriantzat.
a/ Agente fisikoak
Jesinfektate fisiko erabilienak beroa eta argia dira. 1-
rakin-tenperaturan, adibidez, urak eri-produzitzaile bakteria
inportanteenak akabatzen ditu; ez ditu akabatzen, ordea, espo-
ra formatzaileak. Beroa esne eta edari industrietan erabiltzan
da sarri, baina ezinezkoa da hondar-uren kantitate h2ndietan
erabiltzea, oso garestia bait=.
1auzki argia, ha1aber, desinfekttzeile onn dunu. Honen
barne-irr,ai-zio ultremoaaa ernbil daiteke. =fikaziak isaien
oenetr zio-z dafendatzan du. Zaila da, baaa, irradizio hau era-
biltze2 ur-disoluzion bate7 er, atn oartikulak
117
b / Metodo mekanjkoak
9-5 taulan errendimiento batzu agertzen dira
Prozesua Eliminaketen ehuneko heinbestea
Burdinsare lodiak 0-5
meheak • 10-20
Tanke deshareatzaileak 10-25
Prezipitazio kimikoa 40-80
Klorazioa 98-99
c / Irradia zioa
mocý'tIrradiazio moetak elektrcK-tikoak, akustikoak eta parti-
kulekoak dira. Gamma izJiak Co-60 delakoaren bidez emititzen
dira. Penetrazio handiarengatik bai ur potablea edo hondar-
ura dosinfektatzeko (esturilizatzeko) erabili izan dira.
Desi nfektatzaileen ekintza n infkitn duten faktoreak— — — — — — — — — — — — — — — - — —
Hauxek dira: 1) Ukipen-denbora; 2) Kontzentrazioa eta agen-
te moeta; 3) Intentsitatea eta agente fisikoaran izakera; 4)
Tenperatura; 5) Organismo-kopurua; 6) Organo moetak eta 7) Li-
kido-inguruna:iren izakera.
a/ Ukiaen-denbora.- Hauxe da faktorerik inportanteenetariko
bat. Kontzentrazia azagun eatentzat, 9-8 eta 9-9 irudietan ikus-
ten den bezala, zenbat eta handiago izan ukipen-denbora orduan
etE handiagoa izanno da mortandadea. Chiek-ek ikusi zuen lehe-
nenno 31diz fenoaano hau, eta Chlek-en lebaa honelaxe da:
dNkN
dt
118
non N = organismo kopurua baita
t = denbora
k = konstantea
§
to'
icoo 2coo 2ýoodrrborctErn i nmi'AirtaN)
denbewo- ho,dor LIII- 8 "S 4 - q
N o organismo kopurua bada t=o denean, 9-2 ekuazioa integratuz:
--=C-ktNo
edo ln= -ktNo
Baina sarritan lege hau ez da betetzen. Konprobatuta da-
go mortandRdea handiaqotu edo txikiagotu egiten dela, kasu des-
berdinen arauera.
Balio dezakeen erlazion honela idatz daiteke:
ln= -ktm9.44No
non m konstantea baitE. BnIdin eta m<1, mortandade-indizea txi-
kingotu eginqo da denbora oasatu ahala; eta m>1 balitz indizea
handiagotuz doake. 9.44 ekuazioan anertzen diren konstanteak
-ln N/No delakoa irudikatuz t ukipen-denboraren nurrean lortzen
dira.
b/ Kontzentrazio agente kimiko moeta.- Erabilitako agen-
te kimiko moeta ikusirik, kondrobntuta dano ezen, zenbait mu-
naren barruan, desinfekzio-efektibitatea kontzentrEzioz erla-
zionaturik danoela.
Kontzentrzioren efektu, ennirikoki formul daitekkr:
Cntp = kte
4D0 /00
119
non C = desinfektantearen kontzentrazioa baita.
n = konstantea.
tp = mortandade portzentaia konstantea lortzeko behar den
denbora.
Konstanteak kontzentrazioa denboraren aurrean irudikatuz
lortzen dira paper birlogaritmotan.
9-10 irudiak erlazio horren grafika azaltzen digu. Expe-
rimentalki determinatuta dago 99% mortandade indizerako. Oro
har, baldin bada, ukipen-denbora inportantiagoa da dosia
baino; n<1 kasuan alderEntziz gertatzen da; n=1 kasuan bien
efektuak antzerakoak dira.
Beste efektuak ei ditugu aztertuko.
c / Kloroz desinfekzioa.-
Desinfektatzaile kimikoen artetik, kloroa da agien erabi-
liena mundu osoan. Arrazoia erraza da, hots, bete egiten di-
tueIG 9-4 taulan agertzen diren betebeharrak.
Uretan kloroaren kimika.- Kloroa, C1 2 gas eran, urari
eransterakoan, bi erreakzio burutzen dira: hidrolisia eta ioni-
zazioa.
Hauxe da, batetik, hidrolisi-erreakzioa:
C12 + H
20 HOC1 + + C1
Erreakzio honentzako egonkortasun konstantea:
K--Ckocel C H.1 £ (2 3 _
LI'Sx 10 -4 ( 25°C -tan)
CPa ] [H= o]Nola konstantea oso handia den, kloro kantitate handiak
disolba daitezke uretan.
Ionizazioa honela defini daiteke:
HOCI H+ + OC1 (9.51)
Ionizazio konstantea:
Ki _ CH t ] C0CP-3 x 0 8 ( 25°C -tan)
1-10Q1
120
Uretan dagoen OC1 - eta HOC1 kantitateari kloro aske dis-
ponible deritzo. Bi era hauen distribuzio erlatiboa oso inpor-
tantea da, HOC1 delakoaren mortandadea, OC1 - delakoaren baino
40-80 bider handiago baita.
Distribuzio hori 9-11 irudian agertzen da, hipoklorito
gatz eran.
Era berean, urari C1 2 askea erants dakioke. Kaltzio hipo-
kloritoa Ca(0C1) 2 erabiltzen da horretarako. Hipoklorito ioiak
9.51 erreakzioaren arabera tratatzen dira.
Disoluziotan dagoen kloro askeak, uretan dagoen amoniako-
arekin erreakzionatuko du, kloraninak emateko. Kloraninak ere
desinfektatzaileak dira, beraien erreakzioak oso motelak badi-
ra ere. Hauexek dira zenbait inportantzia duten erreakzioak:
NH 3 * HOC1 7,===.* NH 2 C1 H20
NH 2C1-+ HOC1 NHC12
NHC12 + HOC1 NC1
3 + H
20
Gehienetan lehenengoko biak dominanteak, eta normalki klo-
ro konbinatu disponiblea deritze.
Ktorakda "break-point 2eraino
Nola kloroak amoniakoarekin erreakzionatzen duen eta nola,
gainera, oso oxidatzaile bortitza den, zaila da hondar kanti-
tate bat iraun izatea. Amoniakoa duen hondar-urari eranstera-
koan nertatzen diren fenomenoak 9-12 irudian ikusten ditugu.
Kloroa eransterakoan, errazki oxidatzen diren zenbait
substantziak, hala nola Fe'+ t , Mn++
, H 2S eta materia organikoek
erreakzionatu egiten dute kloroarakin, hau klorurora pasatzen
delarik (Apuntua). Eskari hau bete ondnran, kloroak amoniako-
arekin erreakzionatuko du kloraninak emateko A eta B puntuen
artean. B puntuaren eta break-o p int ountu , ren artaan zanbait
kloranina nitrogeno triklorurotan bihurtzen da, baate klorani-
nak nitroso oxilor- nitron2nor, oxicitzen direl,rik; klo-
roa klorurora arraduzituko da. Kloroa ::r?ntsiz aratziz jo,-
121
8 do
122
nez gero "break-point"-ean kloranina quztiak oxidatu egingo
dira. Lehen aipatutako gasak eta kloraninen deusestapena erreak-
zio hauen bidez
NH2C1 NHC1
2 4- HOC1 ----* N
20 ♦ 4 HC1
4 NH2C1 4. 3 C1
2 + H
20 ----* N
2 4- N
204- 10 HC1
2 NH2C1 4- HOC1 • ----* N
2 4-H
204- 3 HC1
NH 2 C1 4- NHC12----* N
2 4- 3 HC1
Break-point ondoren eransten den kloroak kloro libre dis-
poniblearen (erreaktzionatu gabeko hipokloritoa) inkrementua
ematen du.
Kloro askea lortu arte kloroa eranstera bultzatzen gai-
tuna arrazoi inportanteena zera da, hots, honela segurtasun
osoz desinfekzioa lortzen dela.
Noizpait, nitrogeno kloruroaren formazioaren kausaz, usain
problema grabeak gertatu dira, break-point-eraino iritsi nahi
izan denean. Praktikan formaturiko azido klorhidrikoak hon-
dar-uraren basikotasunarekin erreakzionatzen du, eta, ia beti,
pH-aren gutxipena txikia izanen da.
Kloroaren erreakzionatu duten beste zenbait substantziak
zeharo alda dezakete kurba honen forma. Nahi den hondnr-kloro
maila lortzeko erantsi behar den kloro kantitateari kloro 2S -
karia deritzo.
di ds ds 13 1. Kbroa -y/e
123
ERREKUNTZA
Lohiaren bolumena eta pisua erreduzitzeko asmoz eta hon-
dakin geldo eta kolorgea lortzeko ondorengo elemineketarako,
produktu organikoen errekuntza egiten da. "Lohien intzinera-
zioa", izen honekin ezagutzen da gaur egun lohiaren errekuntza
sikua, zein, oro har, filtratua izan baita ur edukiera erre-
duzitzeko.
Konbustio sikua
Lohia intzineratzeakoan substantzia organiko guztien erre-
kuntza gertatzen da. Karbono-hidrato, koipe eta proteinetan,
lodoaren materia heqazkor bait2ukate, predominatzen duten ele-
mentoak karbono, oxigeno, hidrogeno ata nitrogenoa dira. Por-
tzentaiak, gutxi gora behera, experimentalki determina daitez-
ke analisi elementalaren bidez.
Errekuntza osoa lortzeko behar den oxigenoa, konstituien-
teen ezagueratik determina daiteke, karbonoak eta hidrogenoak
CO 2 eta H 2 0 ematen dutela suposatuz auxe da erreakzioa:
1.C a 0bH c N d4(atze- .2b)02 --4 aCO24-
1cH 2 0 1dN2
Airea, oxigeno behar zena baino 4 aldiz izango da.
Intzinerazioarako behar den beroa, substantzia guztiak
760L, C-raino berotzeko, formula honen bidez kalkulatuko da:
a N(loo) _ bi -100 - P‘ •
L 400-Pc -10onon C = substantzia bakoitzaren, nahiz
= substRntzia bakoitzen pisua.
T 1 T 2 = hasi eta bukaerako tenperatura.
= baporazioko bero latentea kg-ko.
= uraren pisua lohietan.w
dago bad, zenbat eta hezetasun txikiagoa izan, or-
duan gutxi2go behRrko dela.
124
Ba daude beste formula batzu lohia intzineratzeko behar
den beroa kalkulatzeko. Experimentale hau da horitarikoa:
Pm(100) bl 100-Pc Q a 100-Pc 100
a = koefizientea (lohi primarioentzat 73, ez digeritv eta tra-
tatu gabe; 60 osaintsuko loh& aktiboentzat).
b= koefizientea (5,5 lohi primarioentzat; 2,8 lohi aktiboen-
tzat).
P = lohian dauden solido hegazkorren portzentaia.n
Pc = lohiari eranstsitako koagulantetik sortutako solidoen por-
tzentaia.
Batzutan lohia, beren bakarrik, gauza izango da erretze-
ko. Ez, ordea, beste kasuetan.
124 - 1
VI. Kapitulua: H IROZESU BIOLOGrK0 UNITARICAK"
125
Sarrera
Tratamendu biologikoaren helburua ur poliktu batetako materia organi-
koaren estabilizazioa dugu, eta bide batez, solido koloidal eta sedimenta-
gaitzen eliminazioa, hiriko nahiz industriako hondakinen kasuan.
Uretan disolbaturiko oxigenoaren balantzea azaltzeko orduan ikusi ge-
nuenez, oxigeno agortzea dakarren fenomenoa oxidazio biologikoaz geroatik
sortzen da, zeinen bidez, eta oxigeno konteumituz, materla organikoa CO2,
H20, NO3 ota SO4 -tara pasatzen baita, azken finean, Erreakzio hau, mi-
kroorganismo askok eramana da, haien artetik bakeriak direlarik nagusi.
Tratamendu biologikoak, beraz, materia organikoaren degradazioa, hau-
xe da, efluentearen BODa maila baten azpira eramatea lortu behar du, oxi-
geno-balantze egokia ukanen duen efluente bat eskaintzearren, isuri edo a-
probetxatua izan daitekeena„ Gainera, materia organikoaren zati bat koloi-
de edo auspentsiotan egoten denez gero, ur-kalitatearen hobetzea dator zen-
tzu hortan.
Beren oinarrian, tratamendu biologiko moeta orok, degradazio-orreak-
zio bakteriar honen aprobetxamendua dute, ingurunearen kondizio jakin batzu
gordez, aerobio, anaerobio edo fakultatiboak izan daitezkeenak.
Aerobio moetako prozesuetan, oxigenoaren kontzentrazioa maila jakin
batetan ezartzera saiatu beharra dago, oxigeno-aportazio bat suposatuko du-
ena. Berau, 02(g) ---) 02(ur) delako oreka eskubitarantz desplazatuz lortzen
da, ur-aire kontaktua hestuago eginez, adibidez; hontarako, eragite mekani-
koa odo difusagailuen bidesko burbuilaketa erabili ohi dira. Bestalde, ur-
landareen eta batik bat algen ekintza fotosintetikoaren promozioz ere, ber-
tako oxigenoaren kontzentrazioa handiago daiteke, Oxigeno-aportazioa zenbat
eta bortitsagoa izan, hainbat eta denbora motzago behar efluente baten de-
puratzeko, eta beraz, txikiagoa ere behar diren azalera eta lur-gastua, koe-
dizio aerobioak sakonera handiagoetara hel baitaitezke. Hau guztiau dela eta
faktore ekonomikoen influentzia argi dakusagu, zeren, aireazioa ez jarriz au-
rrezten duguna, lur edo orube handiagoa erostean gastatzen baitugu. Erlazio
hau lur-disponibilitatearem arauera aldatuko da.
126
Beetalde, sdo oxigenoaren aportasioa eakonera batotatik aurrera osina
delako, edo alreasiorako eietema deflaionte delako, suspontsio-solidoak so-
dimenta daiteake, lohia eratuz, eta kondisio anaerobioak sortuz eakonera ho-
rretatik behera eta lohian bertan.
Ingurunea guztia anaerobioa bthurtsen bada, oxlgono-aportasiorik es da
ota materia organikodun karga batetatik aurrera, bakterlok oxigenoa agortsen
dute (degradasioap)ota horrez gero, hiltsen dira, prozesua bukatus. Orduan,
bakteria heterotrofo anaerobioak d4ra beharrinsko, materla organikoa degrada-
tu eta beren deearroiloa inguruno hatantxe egitihn dutenak, alsgla. Hauek,
ordea, degradasio-produktu desberdinak ematen dituste, honea gero ikusia du-
gunes.
Depurazio-metodo baten aukera, anits faktororen fhntsio das
- Tratatu beharreko hondakinaren karakterletikakt industria, hiri edo
nekazaritzakoa, seinek bere adar diferanteak dituelarik.
- Hondakin-uraren fluxu-mootas kontinuo ala diskontinuo isakl. Halabor
bere karga kontaminatzallearl buruz.
- Klima-moeta.
- Lur- (orube) disponibilltatea.
Lehen puntua garrantzi nagusikoa da, efluente deeberdinak batera ala
bereizita trattzeko momcentuan, zeren, ikuel dugunes, hondakinek es baltute
karakteristika berdinak, bai SS, bai BoN, bai elikagai, gatz,toxiko eta a-
barri dagokiela; honela bada, prosesu baten diseinureko faktoreak batzueta-:
tik beeteetara desberdin isango dira. Isan ere, bakteri«moeta beresla behar
izan ohi da zenbaltsuren degradasiorako; edo efluentoan tlikagai (inorgani-
koak, NO3 eta F04-3 ) gutxi dago (hondakin induetrial batzutan gertataen den
legez); edo kontaminatzailea kantitate deeberdinetan agertzen da (BOD5, to-
xikoak,...).
Bigarrena ere, garrantsiteu dugu, plantaren mantenlmendU sta funtzio-
namendu egokirako, zeren, jeneralean, prozesu hauk nahiko sentikorrak bai-
tira, eta ez btituto sobrokargarik erras ametltzen. Hau dela ata, afluentsi-
emariaren ko4tantzia lortzea komeni da oso.
127
Hirugarrengoak, algen promozioan oinarri duen metodoa faktible izanen
den erabaki ohi du; metodo honetan, algen ekintza fotosintetikoa da 02-ren
iturria, kondissio aerobloak gordez, eta eguzkitiko irradiazio handiko lur-
raldeetan, besteak baino gomendagarriago gerta daltekel izan ere, metodo hau
oso erabilia da gaur egun Israel, Auetral1a sta USAn, geroxeago ikuaiko dugu-
nes.
Laugarren puntua, prozesuaren ekonomiarekin loturik dator.
Degradazio biokimikoa (biologikoa)
Dagooneko, oxigeno-balantzeaz mintzatu ginenean, alegia, degradazio
biologikoaren produktuak zeintsu airen ikuei genuen, eta aldi berean, pre-
duktu hauk kondizio aerobio ala anaerobioetan aldatzen zirela ere. Beraz,
naturan, bi ziklo dagoela esan genezake, degradaziobideari dagokion heinean;
batean oxigenoaren presente/as, eta bestean oxigenorik ezean.
Bakematikoki, honelaxe irudika ditzakegus
a) sikle aerobioa:
NH3CO2NO3elikagaiak C?2., CODeakonpoeizioa ,
hila 02 112°
! 41...
--4' H20 02 111›Materia organiko
SH2 ► S°4
Materia organiko bizia (landareetan)
b) ziklo anaerobioas
Deskonposizioa Azido organikoak, aminakMaterla organiko 1„. CO2 , karbobidratoak
hila SH2
NH3' as1doak NH3 CO2elikaga1ak CO2
Materia orga-CO3, karbohidratoak Humus, CH4 a,suIfuroak sulfuroak j niko bizia
024landareetan).
02Hasierako Amaierakoproduktuak produktuak
128
Ikus da1tekeenez, a1stema aerobioetan, bukaerako produktuak oxidatua,
gorlk daude, eta energl-maila apalsgoan gelditzen dira, anaerobioetakoak b
baino. Honattek esplikaten du aerobioan enagla handiagoa azkatzen dela, ba1-
ta anaerobioa askoz ere geldoagoa imatea.
BODari buruz hltz egin genuenean, degradaz10 biologikoa biodegradakor
diren substantzda guztietarako aldi berean ez dela gertatzen asaldu genuen.
Izan ere, amonio (81144 ) delakoak bakteri-moeta berezia (nitriflkatzaileak)
behar du bere oxidaziorako. Bakteria hauek hazdera,taaa tx1k1agoa dutt, den-
bora luzeagoa behar baitute deaarroliatu eta erreproduzitzeko, materia orga,
nikoa degradatzen duten bakterla. arruntek baino. Beraz, nitrifikazie ostoak
gelditze-denbora lusseagoa behar du oxidazio biologlko arruntak baino. Azkon
honek hogei egun barru, 90%-tara irleten da; nitrifikaeloak, aitzitik, ha-
mar egumetara hasten da, denbora luzez dirauelarlk.
Bakterd-haziera
Degradazio biologikoa eramaten duten mikroorganiamoetarlk, bakteriak
dira nabarmentzekoak, berez1k1. Bakterlak orlzp1de askoa aailka daiteaket
beren desaorroilarako behar duten karbono-lturrlazt autotrofoak (CO 2 ) eta
heterotrofoak (karbono organ1koa); lehenangoak, energi-lturriaze fotoein-
tetikoak(egusk1aren argla) etta kimimaintatikoak (earedox erreakzio bat).
Beren ingurunearen izaerazt aerobioak (oxigenoaren Fresontzian), anaerobio-
ak (oxigenrik ezean) eta fakultatiboak (biatan). Beren ingurune egokiko
tenperaturazt kriofiloak (-2 111 t1k 304Ctara); 1[esofiloak(29-455C), termotil-
ak (45-15to) • Materia orgmnikoaren degradzioreko, heterotrofeak dira apro-
posak. Bitrifikaziorako, ordea, autotrofo klaiosinto p tikoak (nitriflkateal- '
leak). Bakteria, fotosiattetikoak oao urr1ak dira.
Bakteriak fisio binarloz, eexualkl edo jerminazdoz erreprodual daites-
ke. Gehienik, lehen moduaz eglten dute.
Haziera-kurba arrunta honelaxekoa izaten da (1, eta pH egok1etan):
log n
129
b
ta janariaren
agortseat (sgunetan)
Non Nn" selula-kopurua baita,
at induksio-faaea
bt hasiera logaritmikoko fasea
os fase estasionarioa
dt harlots-fasea
Matematikokit hasiera-tasas T ko U - kd
11011 kos hasiera-konatantioa
kde heriots-konstantea baitira.
eta Ue janari eta bakteri-kopuruaren arteko erlasioa.
Asken hau oso parametro garrantsitsua da, geroko planta egokiro
projektatseko unean. Karga masikoa deitu ohi saio.
Jarraieran, proseau biologiko desberdinen azalpena egingo dugu,
beren funts eta funtsionamendua, gaingiroki argitus.
d
130
A, IRAGAZKI HDLOGIKOAK
tantakako iragaaklak ore deitu ohl sale. Puntaean, mate-
rialo iragaalodun obantsoa da, zoinen barnetlk tragaten baita tratataeka ura
aateriale betetsallea eataltzen duen eta aikroorganiano ugari duen lohl-go-
ruaa odo fila bat (aoobrea issenekoa) ukitsen duelarik.
Hona hisnen bloAragaskl baten eakeatte
Barmiatae alatema,
Materiale iragazlea
drenala
polera
Degeadatelo hAolegikoa aikroorganisats hauek egiten dute, kondialo ae-
robioetan, iragaskian zeharroko aire-fluxu natural M. artifisfalaren bi-
dots nantentain direnak.
Degkadasio honen mekaniamo orokor batt (1) organikoen adaortaioa se-
obreant(2) airoaren dliusioa baronetan aehar; (3) oxidasioa eta desarroilobakteriarma.
1,
1
,
7//organikoak -1//
--> 4;
produktuak ,o S. /4---1_-___ ‘,
‘,1 /
1 2
P
S'
CS 1
,T, /
CS
/
4I \ f11
/
Hondakin-ura Zoobrea 1 NO matorialo iragaalma
t 114
/
Airea
131
Iragazki biologikoen bidezko tratamendu-prozesu tipiko baten eskema:
Afleentea-a--Dekantagailu
Iragazkia.1-►--
I
-al--
Isekundarioa
-.rwEfluentea
Ir
ii V4 1,_ __Aukerazko
birtzirkulazio4:- - -i
tekantagailu
primarioa
ILohi lo i
primarioa sekundarioa
Bakterien hazierak geruzaren (filmaren) lodiera handitzen du, momentu
bat iristen delarik, zeinetan 0 2-ari oso nekeza gertatzen baitzaio barruraino
sartzea, eta orduan geruza bakteriarraren barnealdea anaerobio bihurtuko da.
Orduantxe, materiale iragazletik gertu dauden bakteria hauek ezin dezakete
materia organikorik eskura, zona aerobiokoek berengana heldu baino lehen da..
gradatzen baitute. Hau gertatutakoan, haziera endogeno izeneko fasebatetara
pasatzen dira(fase honetan, elikagai-kantitatea minimoa deia eta, bakterlak
beren protoplasma bera metabolizatu beharrean daude, zuzpertzeko ahalmenik ga
gabe eta lisis delako fenamenoa agertuz: zelula hilen elikagaiak aakabanatzen
dira iguru osora). Fase honetan, bakteriek materiale,pri eustako ahalmena gal-
tzen dute, eta geruza likido iragaziak darama herrestan; ondoren, beste film
bat hazten hasiko da bertan.
Geruzaren ikuzketahoneldragazkiareh karga hidraulikoaz (uraren abiadu-
ra ) eta karga organikoaz (metabolismoaren abiadura determinatzen due-
na) dependatzen du. Honen arauera, karga altuko eta baxuko iragazkiak ukan-
en ditugu. Karga maaikoa, hemen, hauxe dugu
Kg BOD5 / egunK
m Umaterialearenbolumena (bakteri-kopuruaren indikatzaile zuzena)
Karga baxuko iragazkietan, ikuzketa-efektua oso txikia da, geruzaren
haziera txikia dela eta, prozesu nagisia materia organikoaren oxidaketa iza-
ki. Efluente ongi depuratueta nitrifikatua eman ohi dute. Lohi-kantitate ez
oso handiak sortzen dituzte, nahiko mineralizatu eta granularra, lur itxura-
koa. Hala ere, usainaren eta eulien problemak ditulku.
132
Karga altukoek, aitsitik, bakteri-geruza meharrak permititzen ditus-
te edlik, horreeta-efektua nabaria dolarik; hau dela eta, loh1-kantitatoak
dexonte handiagoak dira, eta iragazklaren hondora doaa; lohi hauk aurroko
kallukoak bainojoriagoak dira urstan, eta materia organiko gehiago dute, bo-
lumen handiagoa betez. Bfluentea es dago seharo nitrifIkaturlk.
Asken hauen esaugarritasun nabarmena asken efluentaaren sat1 baten
birtairkulazioa da, senbait abantaila ekartzen duenat
- smari handiagoa, materia. organ1koarwtkontsentrasioa jaitei's hau
dela eta degradaturiko materiaren herresta hohea lortson da, geru-
sa meheagoa isinik,
- DegradasIoaren errendimenduaren 1gotssa nabari izan da.
- Kirate eta eulien desegokia lasaitus
Aurrikus daltekeenes, karga bakukoak gastu handiagoa suposatzen dull
iragazklaren bolumens handiagoa behar baitu, eta hau, edo zabalera hand1-
agya (lur-gastu handiagoa) edo dorre altuagoa (ekipo garest1agoa) egines.
Baina efluentearion geroko tratamendua ez du ia behar. Karga altukoek, oe-
tera, dena alderantzis dute. Paktore ekonomikoak isanen dira, hainbeetetan
bezalase,erabak1ko dutenak.
Materiale irasazleat Ideala, asalera espezifiko altukoa, butkatseko
zaila, eta behar bezain arina izanen dena dugu. Bers allo-tamaimridagok10-
la, optimo bat egon dadin penteatzekoa da, seren, asalera eepsz1flkoa bo-
lumena txikitzen den heinean handitzen bada ere, hutsune-kopurua eta per-
meabilitatea berarekinjaisten baitira, ur isuri normala eragots1s. A-
rruntki, 2 , 5-7'5 sm ukaiten dute.
Hasierako materialerik erabilienak laba, kok eta abar siren, porotss-
ak dira eta. Baina erraz butxatzen direla nabaritu sitzaien, eta karearriek
errendimendu bereteua ematen zutela ikusirik, eta presioa kontutan harturik,
honetara jotzen da gaur egun, bere p1eu handia delarik ere. Hartxintkarra
ere oao erabilia da.
Azken denboraldian, materiale pla ptikoak ere erablitseh has1 dira, be-
ren azalera espezIfikoa handia isaki, huteune portzentaia eta pisu eepes1-
fiko ezin hobeak erakusten ditustelako, dorre garaien eraikIkata poslble
gertatzen delarik.
133
Aspiko drenaias drenaiak, ur, lohi eta airearon iragapena ez du inola
ere galeras1 behar. Bers loginkisuna, lehengoas apecto, materiale 1ragaslearen
eustea da, eta bustin beiratusko blokos osotuta egoten da. Loblarensta ur-
aren jasotserako, eolera bat du.
materiale 1ragasleadrenaia
eolsra
Aireasioas Kazu askotan, aireasio naturala, hau da iragask1an sehar
airearen beresko iragapena, aski da kondizio aerobloak bertan kontserba da1-
tszen. Barruko aire-korronturen direkeioa, gorants ala beheranzkoa, hain zu-
sin ere, tonperatureren funtsiotan dators batzuetan (a1rea ura baino beroago
dagoonean) airoa gora doa, eta beeteetan, behera.
Irageski oeo kargatuen kasuan, a1reasio artiflziala egin ohi da.
Depuras10-maila teorikoa 65-95%-takoa issn dalteklo, 80%-tako hatas bee-
tekoarekin. Birtsiklapena handitzen den neurrian, errendiaendua igan dwi.teke,
eta jaitsi karga masikoarekin.
134
B- Lohi aktibatuak
Lohi aktibatu-prozezu moeta batsu badira, baina denek assra dute funtesan
ur-afluentea aldsz aurroltAk preatatutako lohi mikroblar batekin (hoblo esan
mikroorganiamotan absrataa dsn lohi batskin) nahasten dela, nahete-likidoa
eratus, bere degradaziorako aireazio-aletema ukanen duena, kondlzio aerobi-
oak manteni daitszen.
Azken flnean, materia organiko biodsgradakorraren zati bata oxidazio-
azken produktuetaraino irietson da, eta gainerakoa bakteriek assimilatzen du-
te, beren haziera eta birteorkuntzean (erreproduzioan) erabiliz, lohi mikro-
biar berria jeneratuz. Honen aresuera, bakteriek bi eginkizun betetzon dutes
materia organikoa mintzean sehar adaorbitu sta gero, zati bata energiaren
lorkuntzsrako erablltzen da, oxidazio-erreakzloen bldez, eta beatea, bakteri-
haziorarako, zelula berrientzako funtseako materia giza.
Baina prozeau honetarako, oinarriskoa ez da bakarrik bakterlek hondakin
organikoa degrada eta deearrdllo sgokia eraman dezaten, baizik eta beharrez-bLt.
koa dela bakteriak‘daltezen, flokuloak eratus, eta ongi dskanta daitezon, h
hauxe baita ezinbeeteko baldintza aolido biologikoareh geroko separaziorako.
Frogatu ahal izan denez, flokulapen hau ez da jazotzen bakterl-hazisora jai-
tei eta behar hainbateko luzerako polimero naturalak segregatuko diren arte,
bakterisn arteko subiak sortus, eta flokuloa oaatuz.
Lohi aktibatuen bidezko tratamendu-planta baten fluxu-dlagrauza honelar-
xekoa dugus
Afluentea 11"." -IP-EfluenteaDekantagailu
primarioa
Aireazio
tankea
Dekantagailu
zekundarloa
41,Lohi Lo
primarioa eekundarloa
Gehlegiiko lohia
135
Iragazkietan bosalaxe, lehen dokantavaluaren funtsioa, auspentzio-soli-
deen bastertzea da, BODaren Uhen mailako el1a1naziobido bat ba1ta; honela,
tratata boharroko karga jaisten da. Reaen, oso lohi organikoa ateratzon da,
95% uretan duena, eta lohien geroko tratanandura iraganon dena.
Airoasio-tanksta degradazio biologlkoa bara gertatzin deneko erreaktorea
da. Aireasio-s1ateaak, bitarakoak isaten dirat
- airoaren serrera difusagailu surgilduen bides.
- airessaio aekanikoas -errebeluzio aakoko 1rabiagailuak
-gainazaleko aireatzailllak (surt1doro gisakoak)
s Tanke hauetako efluantea, lohi ondo f1okulatu eta sedisenterraz batekin,
dekantagailu eekundarlora oramaten da, k1arifikagallu isenakoa, eta bertan
lohia bereizten da, ur depuratua irtenez, dozinfekziora pazako dena.
Bai lohi honen konposizioa bai azken efluentearan kalitatea, airoasio-
tanksan oxidazioa sein aailataraino eraman den faktorearen fUntsio dira. Ro-
nok ald1z, tankearen deflnitzaile diren bi parametro oinarriakoren funtsio
dat Karga nasikoa (Km ) eta golditze denbora, e/kar ealasionaturik daudenak,
basteak beate. Karga masikoaren eapresioat
Kg BOD/egunKni U
Kg lohi
Beraz, karga altuko eta baxuko tankeak ditugu. Altukoetan, janaria er-
ruz dagoela eta, prozeeu nagusia bakter1en elikakata eta haziera dugu, hazi-
ra-taisa altu batekin. Boraz, gelditze-denbora (4-6 ordu) ez da nahikoa de-
gradassio ozorako, eta are gutxiago nitrifikaziorako. Ronela isanik, asken
efluenteak NH44 dexonte du (hasierakoaren 20-30% edo) eta lohia dijeritu ga-
be dsgo, oso organikoa 1zek1; geroko ttatanendua nah1taszkoa du lohi honek.
Baxukoetan, aitzitik, eta elikagaia urriago egonez gero, haziera-taea
baxuagoa da# geld1tze-denbora igotzen da (10 ordurarte) eta degradazioaren
errandimendua altuagoa da (80-9o%), erabateko nitrifikazioraino haldu ohi
dslarik. Lohiak mineralizatuagorik daude, eta beren tratamendua bigunagoa da.
Tanke hauen bolumana handiagoa da, noaki, lohi- Kg berdinetarako.
136
Hau gustla dela sta, lebenbizikoan lur ota ekipoan surrozten badugn,
lohl-tratamendu eakonagoa behar da, bigarrenean alderantsiz gertatzen de-
na.
Higarren dekantagailutik datorren lohia birtsiklatzen da lohi akti-
batu berritzat aprobetxstus, materia organikoaren ellminasioan sekatutake
maila lortseko behar don lohl-kontzentrazioa kontserbatzearren. (loh1-k0a-
tzentrazio hau, anitzetan nahaste-11k1doan suspendltutako aolidoen kontsen-
trazioaren bidsz ad1;es1 ohi dat MLSS (mixed liquor suspended solido).
Honon barruan, mikroorganismoai, konposatu eraganiko sta inorgan1koak dau-
do. Solido bolatilak mikroorganismo eta konposatu organikoak diras aolldo
aktiboak, mikroorganismoaks solido inerteak, inorganikoak.)
Lohi hau ponpaz atera erazi beHar da bertatik, ahal den bezaln agu-
Ho,. zeren goransko lohia aortu ohi den, NO3--> N 2 desnitrifikazioas ge-
roztiko burbtilek gorantz bultzatua. Hehin zenbat lohi birtsiklatu behar
den jakin sta gsro, dena behar ee6ada, gehieglitko lohia purgatu egitton da
eta loh1-tratamendura eraman.
Honon tratamendu errazagorako, dekantagailu primariotiko lohlarekin
nahastu ohi da, babta nola konposizioz desberdinak diren (sekundarloak ur-
edukin handiagoa du, 1a 99'3%, ponpek ez baitute lohia lauspeatzen (posa-
tsan ) usten; ura harrestan harturik); eta bolumen deeberdinak ditusten,-
eragozpena sortzen da, tratamendu mixto hau ongi joan dadin. Praktlkoagoa
omen da lohi hori lehen afluentearekin nahastea, dekantagallu primarlora
eartu baino leben, lohi mixtoa irtenez, urstan eskasagoa (95'5%). Hauxo
da orain loh1-tratamendtra eramaten dena.
Prozesu-mostak
Prozseu-moeta desberd1nak badira, slkarrsn artean, aireasioaren alda-
ketek, kargaren tankerako earbideak sta abarrek diferentziaturik. Ikus di-
tzagun zenbaitzus
137
1- Konbeatsionals t Aireasioak tankea uniformski hornitsma du ozigenos
punta gastietan, lekm bakeitseke behar espenifikeei jarasenik egia
be.
Allallatea Aireasio- (PcK. sd.)
ifluentea tanksa
„rea ttfltý!
Oxigene-gastua hasieraa haadisgea denes gero, gradientea seetsea
dsp beras, ss ts apertasio egektrik. Rala ere, oso erabilia da.
1021Aportasioa
Eakaria
Tankearen lusera
2- Aireasio straduala * Oxigenoaren aportasioa, sona bakeitsaren beharki-
suaea arauera egin nahi das airsagailmen banaketa sgokis eskatsen du.
Afluentea vk.)
Aireasio-
(5.11..sek.)
tasices
Airsa 11MLohia
3- Mailas mailako aireasioa (eskalonatuai etep aeration)
Ifluentea satika sartson da oxidasio-tankera, puntu doeberdinetatik.
Asken bates, karaa konkretu batotarako bolumena jaisten ds, lekua a-
probstxatus, edo karga handiagos aar ahal isanik.
138
Aireasio-
tankea
("NK. pAfluentea ► (NK
—k----If7.uentea —0--
Airea In(0,
4- Kontakto eta estabilizasio-tankeakt Dtogradasioaren bi faseak, adsortstos
eta ozidasio-deearroiloa, bitanke doeberdinetan sta jarraian ogiton sai-
atsen deneko sistoma dugu berau. Lehenjoan, lohi aktibatuarlon adsortsio-bo-
tere handia agrobetzatsoko asnos, materia organikoa flokula erasi egiten da,
lohiarekin batera, sta gero, efluentetik bereisten da bigarren dekantagailu-
an. Orduan, lohi berria estabilisazio-tankera doa, bertan degradatus ota
bakteri-hastera gertatus. Guatt hau, kondisio aerobiotan behar da egia, lo-
hiaren sragiteam. Lohi mlneralizatta honen sati bat, (behar isango dena), bir-
taiklatzen da, lehenagoko prosesuetan kosalaze. Guati honekin, aireasio-den-
bora motsagoa da. Efektibu sanarra da auspentsio-solido organiko askoko hon,
dakinen tratamenduan.
Alluentea ► köntakto-
tankea
(n,x vx.)► afluentea
•Airea I 't t t-I
Estabilizazio-
teutkea
Airea
5- Nahatura oeoko tankes t alluentearen orabateko kahastura lohiarekike bi-
latsen da, era hontas prosesua are aktibatuagorik asaltson batta eta ie-
re errosiatentsia bat bateko karga altuan kontra (askotan iadustrian ger-
tazton den besala), handiagoa da. Metodo batau badira nahaate osoa posible
egin shal izateko. Hona hemen hautariko ba%sus
tanksAireasio-
139
Arluaataa
AireaMeX.0.44.\
Turbiaa nahasloa
tliit,t/ttAireasio-
taakaa
Lo la
(De4,;(1,,,kfluantsa ►
Dele. uk,)► Sflueatsa
LoIMa
Aporttck
e Kakic(
TCLIk(£ alelk LAQ.C.V.t.
140
C- AINTZIRA-FROZESUAK
Aintzira, lehengo prozeauak baino degradazio biologiko geldoagoko
prozedura dugu, ez baita biodegradazioa horrenbesta faboratzen eta azale-
ratzen; beren funtzionamenduaren sinpletasunaz karakterizatzon dira, ber-
te metodo soflstikatuek baino eldpo-inbertsio baxuagoaz ere, oruba (eral-
kiketarako lur-eremua) zabalagoak behar badituzte ere. Hitz batetan, au-
todepurazioaren aplikatze soliagoaz. Hau guztia dela eta, aplikabide ede-
rra ukan du desarroilobidean ari diren estatuetan, eta, berez1k1, eguzki-
tiko irradiazio handikoetan, hala nola Israel edo Australia. Beate abain,
ttla bat, karga altuen homogeneizazioa eta organikozko karga altuen eta
toxikoen aurreko erresistentzia digu, hondakin industrialetarako erabil-
garritasuna gero eta handiagoa delarlk. Beate aldetik, ordea, klimarekiko
dependientzla handia dute, tenperatura, haizearen abiadura eta eguzkitiko
irradiazioaren intentsitatea oso garrantzi handiko faktoreak izaki. Lur-
razpiko uren kontaminazioa poaible bihur da1teke zenbait kaautan, eta al-
gen bidez funtzionatzen dutem.sistemetako efluentea, geroxeago 1kus ahal
ukanen dugunez, alga-kontzentrazio altukoa gertatu ohi da.
Aintzira-tratamendua, prozedura berezi-moeta aekotara hedatzen da,
ingurunearen oxigeno-presentzlar1 buruze aerobio, anaerobio eta fakultati-
boa (aerobio-anaerobio). Guztien deekribapen motza eginen dugu jaruaieran.
1- Aintzira aerobioak (Sarritautan, "urmael" terminoa ere erab111
ohi da, baina azken batez, fundamendu beuko sistemak ditugu).
Honelako aintzira batetako kondizio aerobioak, bi erabidez lor dal-
tezkes algen ekintza fotosintetikoaren promozioz, edo aireazio art1f1z1a...
1az, gehienbat eragite mekanlkoaz. Lehenengoak "oxidazio)Laintzirak oodo
urmaelak deitzen dira (baita aintzira azeleratu edo fotosintetlkoak ere).
Bigarrenak, aldiz, aintzira aireatuak.
1-1 Aintzira fotosintetikoak (Oxidation ponds, stabilitation ponde)
Urmael ez oso sakona da, alga eta hakteriez hornitua, bere'eakonera esoan
kondizio aerobioek dirautelarik, algun eldutza fotosintetiko azkartuari
esker, aireazio naturalaren aportazioa ahantzi gaberik, eta zenbaitetan,
mekanikoaren laguntzaz.
Bakterienbiodegradazioa
Bakteriaberriak
Materiaorganikoa
Alga Algenberriak otosintesia
Eguzkitikoenergia (11x)))
4 materia organikoP0 -3 H20 degradatu gabea
02' NH3
nas
141
Alga-bakteria harreman sinbiotikoa dago, honetara labur dezakegu-
Algek fotosintesizaturiko oxigenoa bakteriek darabilte beren desarroi-
lorako eta energi-iturritzat, oxidazto degradatiboaren bidez, Erreakzio honen
produktuak algek berenganatzen dituzte, zikloa hersten delarik. Gaua delarik,
algen oxigeno-produkzio gelditzen baita, aireazio artifiziala ezinbestekoa da
aintziraren erritmo berak eegi dezan nahi baldin badugu bederen.
Oinarrian, bi aintzira-moeta dugu:
- Beren xedea algen produkzio altuena lortzea dutenak. Honetarako, sa-
konera 15-45 zm-takoa izan behar da.
- Bren xedea oxigeno-produkzio eta kontzentrazeoa altuen uztea dutenak.
1 , 5 m-tarainokoak erabil daitezke.
Bi kasuotaa, aintzirako edukinaren nahaste periodikoa beharrezkoa da,
suspentsio-solidoen sedimentazioa eragotzi nahiz, hondoan pilatuko bailira-
teke, bertan logi anaerobioa sortiz. Eragite hau, ponpa edo gainazaleko ai-
reagailuez egin daiteke; egunean, argipean, irabiatze geldoa (eragiteaz ar-
duratzen baikara sdlik) eta gauean turbulentzia handia daudelarik, momentu-
hortan algen oxigeno-aportazioa minimoan baitago.
Guzti hontatik atera daitekeenez, eguzkitiko irradiazioaren garrantzia
begibistakoa da, algen desarrolloan eta, beraz, aintziraren martxan,eragin zu-
zena baitu; izan ere, hainbateko azalera duen aintzira batetako parametro be-
reizleak, gelditze-denbora eta karga organiko superfiziala (Kg BOD/egun • ha)
hain zuzen ere, bai klima desberdineko lurraldeen artean, bai urteko garai-
142
otan zehar ere, aldatuko ,d1ra. Udaran, esate batetarako, gelditze-denbora
motzagoa izaten da, eta neguan baino karga handiagoa onar dezake aintairak.
Gelditze-denbora, 18 egun inguru ibili ohi dira, baina badira motzaaoak eta
luzeagoak ere, segon zein kondiziotan egiten den lan.
Bfluentearen kalitateari dagokionez, alga-kopuru altua aipatu behar-
rra dago bereziki, suspentsio-solidoen kontzentrazio tx1kia,(algak kendurik)
eta hasierako BOBJ:ren itxurazko eliminazioa, 95%-taraino hal daitekeena.
Baina algeh presentzia dela sta, BOD5 handia sor daiteke azken efluentean,
eta errendimendua askojaits daiteke, Beraz, BOD5aren benetako eliminazioa
lor dadin, algen bereizketa egin beharra dago, eta hauxe da arazorik latze-
na. Bereizketa honek, algen aprobetxamendua lortzen saiaiu behar du, elika-
gai bezala erabil baitaitezke. Alumina-sulfatoaren bidezko flokulazioak,
suspentsio-gleako algen prezipitaketa posible egiten du. Bereizitako sedi-
mendutik, eta tratamendu azidoz (pH 3 , 5), flokulatzailea zentrifugazioaz
berreskurstzen da. Bfluentea, kal1tate handikoa da, elikagaitan edukin tx1-
kia duelarik.
Beste soluziob1de bat, efluentea itsaeora botatzea dugu, zooplakton-
aren elikatzeko.
1-2« Aintzira aireatuak:
1ehengo aintziretarako alternatiba gisa, azalera handia behar dutela
kontutan harturik eta gelditze-denbora txikiagoa (edo karga handiagoa) egin
nahian, kondizio aerobioak artifizialki mantentzea komeni daiteke, oakonera
handiagoko aintziretan. Kondizio aerobioak aintzira osora zabal daitezen, li-
kidoaren eta suspentsio-solidoen nahasturak erabatekoa behar du izan. Beraz;
funteean, lohi aktibatuen antzerako prozesua dugu, lohi-birtzirkulazioa ez
beste. Oxidazio-aintziretan ez bezala, sortzen dira hemen lohiak, sedimen-
tazio-tanke batetan bereiziko direnak. (zenbaitzutan, eta lohi aktibatuen
prozedurara gehiago hurbildu nahian, lohi-kantitate baten birtzirkulaketa
egiten da, neguko hiletako errendimendua igatearren).
Gelditze-denborak, aintzira azeleratuetan baino motzagoak izaten di-
ra (10 egun gehi-gehienez); sakonera 3 metrot.sclik aurrerakoak eta kargak,
handiagoak.
14 3
Efulentea, lohi aktibatuetan 1kusitakoaren antzerakoa da, eta no1z-
ean behin, algak eraman ditzake.
Aireassioa, aintziraren funtzionamenduaren onerako Eaktore basikoa du-
gu, zeren, edo nahaste osagabeaz geroztiko sedimentazioarengatik, edo sako-
nera batetatik beherakoan aireaziorik ezarengatik, kondizio ashrob1oak fabo-
ra baitaitezke:
6arrantz1 handikoa da halaber, tenperatura, aktibitate biologikoan
duen erag1narengatlks lurralde hotzetan, batik bat, oso kontutan hartzekoa
da, neguan sortaen den ur gaineko izotza.
Lehen aipatutako motibuangatik, inoiss aintzirak kondizio aerobioak
sortuko balira, aintzira aerobio-anaerobio baten aintzinean izanen ginate-
ke. Hona hemen aerobio eta aerobio-anaerobio modelu bbwen eskema grafikoas
Aintzira adisratua (aerobioa)
Aintzira aireatua (aerob10-anaerobioa)
144
2– Aintzira aerobio–anaorobioak (fakultatiboak)
Oraintxs ikusi dugun aintzira ailmatu fakultatiboa, hauen barru-
an sartzen da. Aintzira hauetan, bi geruza dugu: aerobioa galkoa eta anae-
robioa behlokoa. Bere eskema: Eguskitiko irradiazioa
Zona aerobioa
Dxipausa
Lohia
Zona anaerobioa
Oxipausa delakoaren sakonerak, karga organiko superfizialas,
loguneko orduaz eta oxigenazio–mailaz dependatzen du. Origenazio hori, kon-
disio aembioak gorde daitezen, algek fotosintesiaz edo aireaSio mekanikoaz
egln daiteke. Oxigem-aportazio konkretu betatarako, kondizio aerobioak man-
tentzen direnainoko sakonera, karga organikoaren funtziotan dakire
Kondizio aobioakmantentzen diren-eko sakonera(oxipausaren sako-nera)
(KgBODgiegun)ha
Karga organiko superfizial:
Gehienetan, onartzen dituzten karga organikoak aurreko aintzira
aerobiokoak baino txikiagoak izaten dira, baina sakonera handiagoa eta g
gelditze–denbora txikiagoa. Algak erabiltzen dituztenen efluenteak ers
alga–kontzentrazio bauxagokoak dira.
145
3- Aintzira anaorobleak
Degradaziobide anaerobioaren erabileran oinarritzen dira prozesu h
hauk, eta beraz, gainazaleko gernsa fin batetan ez ezik, kondisio anaexhioak
nagusi dira sakonera osoan. Honetara ailegatzeko. gertatu behar den oxigeno-Vz_64
agortzes; karga organiko superfisial bandiez eta aireasio esaz baliatu bebar
da; aintziraren eakonera ere, aurreko kasuetan baino handiagoa izaten da, 115
-4 m-takoa eskuarki, baina 6 a eta gehiagotara irita daiteke.
Degradazio aerobioaren abiadura tipiagoa nola den, efluente on baten
lortesko behar den errendimenduak, gelditas-denbora luzeagoa eskatzen du.
Degsadazio anaerobioaren bi etapen tartean alteraziorik sortuko ba-
lits, usain txarren, azido bolatilen eta SH 2-ren emisioak ager llteske; oro-
bat, efluentea SH2rekin batera ateratzen da, kirats handikoa, eta berehalako
oxigeno-sekari altukoa.
Sarri, aintzira anaerobioak ea dira bakarrik erabiltzen, aintosira-
sistema baten barnean baisik. Segidan, hauetako batzu aipatuko ditugut
- Aintzira anaerobioak, aintzira fakultatiboas serien atxekiak.
A.anacrobioa4--
-111»- A.fakuldiatiboir*" A.Pa#u1.2 M A
A.anaerobloa21---
Aerobiosiemaila aintziraz aintsira iganez doa, karga organikoak
jaitsiz doazen arauera. Askeasko aintzira, erabateko kondizio aerobioetara
irits daiteke; aintzira hauei, madurazio-aintzirak deritze.
- Mintzira fakultatiboak, madurazio-antzirez jarraituak.
Sistema hau, aintzira aeeerobioen kentzea alegia, usain txarren
eliminazioa beharrezkoa den lekuetan egin ohi da, eta lehen aintziren bolu-
mena handitus lortzen da, karga txikitzen delarik eta aintzira aerobio-anae-
robioa biburtzen delarik. Honela, lehengo sistemako aintzira anaerobioek
146
2.500 Kg BON/ha•egan onartzerik baldin badute (behin kontutan hartuz gero
tratamendua aintsira anaerobio horietan bukatzen es denez, beren errendimen-
dua ez dela flnala, baxuagoa baisik, eta boras, karga handiago daitekeela),
aintzira fakultatibo hauek ez dute 180-tako karga baino handiagorik onartzen.
- Birtzirkulaziodun elsteama.
Afluentearen sarreran gertatu ohi diren usain trarren ellmlnaz1ora-
ko ere sortu da sletema hau. Aintzira fakultatiboen gainaldeko ura (kondizio
aeroblotan dagoena) oxigeno eta alietan aberatea dugu, eta efluentearen sa-
rrera baino 200 m lehe rbsrarekin nahmtus gero, ez da uealn txarrik nabarl-
tzen, karga altuagoak ear eras daitezkeelarik. Sistema hau nahiko erabilia
izan da Hego-Afrikan, eta Israelen.
Birtzirkulazioar- —- T
-1
A.anaerobloal
A.fakultatiboa A-F•2 ►
A.anaerobioa2
147
LORI-TRATAMENDUA
Tratamendu bioloLgiko,aren optorazio aakotan lhoia sortzen zela
ikus ahal ukan genuen. Lohl hauk, degradatu gabeko organiko aeko dute,
eta osin dira nolanahi bota ingurunera, bere usain txarrarengwtik, kasu
batez. Gainera, lohi haien konposizioan urak proportsio handia hartsen
du. Lohi-tratamenduarewthelburua, materia organikoaren eta uraren konte-
nidoa gutxitzea da, lihi mineralizatu eta lehom baten eekuratzeko. la-
',%burrean, tratamendu honen prozesuen deskribapena eg3nen dugutbnr
1- Kontsentraziotte Geroko tratamenduen aplikazio egokirako, lo-
hiaren ur-edukina jaltai agin behar da, eta prosesu hau, gehienetan lo-
diketa deitzen da (espeaamiento). Hiru bidez egin daiteke t a) eetatiko-
kis aproposeko tanke batetan lohia lauspeatzen (posatzen) utzi, eta hon-
dotik ponpas atera.b) mekanikoae dekantagailuen gisakoa,lohia eragiten
da pdaka bat, sedimentaketa erraztuzt
eoLcc.o) Plotazioas azpitik sartzen •a airea, partikula solidoak eramanez, eta
gainetik, ateras.
2- DiRostioa Prozesu honek materia organikoaren estabilizasioadY
funtzioa. Bi modus egiten da: aerobio eta anaerobioa, hauxe delarik era-
biliena.
2-1 Digestio anaerobioat Lohia ontzi itxi batetan sartzen da, 02
rik gabe, degmadazio anatmehioa produzituz. Oso kontutan hartzeko fakto-
reak dira tenperatura (geh1enik, lohiak berotu egiten dira ontzian edo
bertara aartu baino lehen, erreakzio anaerobioaren abiaduraren handitzea
tenperaturarekiko aprobetxatu nahiz), pHa (erreakzioa gaizki joan daite-
ke hehar den pH zehatza ez badago) eta eragitea (lohi digeritu eta digw-
rigabekoen arteko nahasteak dexente laguntzen baitu digestioa).
Prozeau honen bereizgarritasun nabaria da gas-produkzioa, CH 4 ba-
tez ere, aprobetxatu ohi dena, plaataren beraren energi- .iturritzat
kni4.10efGurtm yvvo ptoy,hr ,UIAR (),I1JCIL, /1)Dd.14& tiam4.
148
Bi tanke-moeta dagos eapai finkodunak eta sapai mugikordunak. Az-
ken honek, karga-aldaera handiagoak jasan dltzake besteak baino, sapaia
gasen presios mugitzen da eta.
Lohi digerltuak, kolorsbeltza eta alkitran itxura isaten dute.
2-2 Digestio aerobioat Anaerobioarekin gonbaratuz, inbertsio tx1k1-
agoa, funtzionamen'du einpleagoa, sistema garbiagoa, metano eta azido aul-
fidrikorik es baitira sortzen. Baina desabaintaila gisa, oxigenazioaren
kostea eta metanoa bezalako subproduktu baten gabezia, prozesua ekonomlko-
kl errentable bihur lezakeena.
3- Lohiaren ettokitzeas arrasoia, lohiaren deshidrataziorako gaita-
suna hobetzea dugu, eta elutrlazios, kimikoki eta termikoki (proseau be-
rezi batzuren bidez) eraman ohi da.
4- Deehidratazioa: prozeau honen eginkizuna, lohiaren ur-kantlta-
tea Jaistea da, mekanikoki, semisolido bat bezala, manuiakor izan dadin.
Metodo batzu: lehortze7ohantzoa (eras de seoado), 1ragyuketa, berotzea,
eta labean sartzea.
5- Errauaketa (intzinerazioa) eta oxidazio hezeat bi operas1ook,
lohiaren edukin organikoa eta bolumena jaisteko erabiltzen dira. Ondo-
r1oz, errauteak ditugu, ebakuatu behar direnak.
6- Lohien dispoltanena (eta errautsena).
Bi hautabide dugut lurrera edo itaasora. Lehenbizikoa, ongarri
bezala erabiltzera, aintziretan sartzera, zabortokl kontrolatuetara bl-
daltzera edo leku egokietan uztera zabaltzen da. Bigarrenak, gaur egun
erabili egiten da , baina ltsasora botatzen den hondakin-kantitate lket,
ragarria gorantz doala jakinik, metodo honek etorkizun 11unekoa dela
ezin uka, itsasoa munduko zabortoki jenerala bihurtzen ari garela kontu-
ratzen bagara behinik behin.
VII, Kapitullla: "PAPERGI*TZAI: SORTUTAY0
POLUZIO ARAZOAR"."
149
VII, KAPITULUA
Dakgunez, bai paperpintzak bai zelulosa masaren indrustri
ak ur asko kontsumatzen du. Eta erabiltzen den ur hau, azkenik, mea
eta zikinkeriaz, poluituta gelditzen da. Poluituta dagoen
ur hau,. errekatara doa, eta denok dakigu zein eragin handia duen
hauetan.
Euskadin papergintza oso hedatuta dacoenez, azter
gun zeintzu ditugun honek sortutako poluitzaileak, eta nola bazter,
ditzakecun, edo ta hauen eragin necatiboa nola, gutxitu.
- .7:.:A1: M..W.M,TIY.OARW' FABRII:APENA
Jakina denez, edozein noetako papergintza prozesuetan, en
borrak dira lehengaiak. Eta, edozein fabrikapenmgertatzen den beza
la, lehengaia, erabilgarria iz-n dezan, certatu egin behar da.
Beraz, lantegira iritsitako emborrak, nola ez baitute neu
rri berdin bat eta, ceneralki, nola haadiak baitiren, makinetnn sar
tu ahal izateko, zerra batez mozten dira. Ondorez, zuritu eciten
ra. Horretarako biratzen duen danbor aihotzdun batetan sartzen dity
gu. Kendutako azalak, uraren bidez eramanco direk..
Zuritutako enborrak, tildtual5za11 daitezen errotarira do
az. Prozesu honek tenperatura konstantea behar du eta nola beroa xa
.-tzen baitu, ur errefrigeratua beharko du.
Errotarriatik ateratzen den ur eta zuntz nahasketa eliFi-
natuak izan ez di•en ezpal eta partikula lodiak ditu. Hauek kaltega
rr5,ak dira prozemaren 2arraipeneral . o, eta baztertuak izan behar
150
dira. Horregatik, errotarriatik ateratzen den nahasketa maze bateta
repasatuko da. Baztergarriak diren partikule guztiak baztertuakba
zan daxtezen, beste mazeraketa'jaaango dute, bigarren mazea finagoa
izanik.
Honela honde2kir solidoaz libre dagoen likido bat lortzen
dugu.
Eta, azkenik, zuntzak suspentsioan dituen likido hau, ore
lodi batetan bihurtzen da,
Polutzaileak
Prozesu honetan sartutako L.olutzaileen arteam, zuntz fi--
nak eta azalak ditugu nagusienak.
Neurri txikiago batetan egurrak daram.atun gaireztadurako
sustantziak, adibidez, talkua, buztinak, kaltzio karbonat0a, titanio
bioxidoa, eta solutoak diren esurraren zenbait osagarri organi
ko ditusu nolutzaile bezala.
Eliminatzeko metodok
Produkto solidoak, dekantazloaren tpdez elimina daitYke
edoeta flotazioaz, edo eta, bi metodeaz. Gatzatzaileak erabiliaz, e-
rrendiDendua handituko litzateke.
Bitarteko orea
Ore lehorrarengordeketa
151
Enborrak
CRE SEMIKNIKOASO,+ NaHS0,+beroa
Ura Hondakin ura(azal eta zurpuskak )
ESFRA PROZESCIA Hutsa+Na,S0,+NaHCO, Lurrun-kamaretan
+beroa+presioa I tratamendu kinikoa
Ura erreaktibokin 135-170P C eta 4-7 Kg/cm2 '
• ORE MEKANIKOANtratamendu kimikorik gabe
Poluit utako kondentsatuak
Ura Ehoketa Hondakin ura(zure pusketatxoekin )
BerreoketaTamizaketa etabirfinketa ► Parti kula handiak (ez palak )
Uraren erauzketaeta orearen lehorket
Ur zuriaklEspesa
gailua 1
Ur zuriengo rde keta
Suspents'o lodianore -gorde kz t a
Ur zurienbirzirkulazioa
Berreskuratzeglobala
Zurikaketa-prozesura•edo papergintzara
Hondakin uren purga
( z untz fin, hautsi...)
1 -Irud ia : Ore mekani ko edo semikimikoarenfabrikapena
152
EASA BISULPITIKOA EDO nACA AZIDOA
Prozesu honetan lortzen den nasa, kalitateko papern.edorayona egiteko oinarri bezala erabiltzen denez, 5Aren lehenbilikopropeuukki: hau da, garbiketa eta deskortiks'keta, arreta handiaz e-gin behar
Bigarren prozesuak, digestiorako likidoaren preparatzea dakar. Honetarako S02-ren uretan disoluzioak, kontrakorronte absozio=dorrean betagarri bezala dauden Ca eta YE krInposatunk disolbatzen -ditu, bisulfitoak aratuz. Hauk tanke batetara pasatzen dira nonS02-z osatzen baitira. Likidoen ph-a erreguis.tzel anonio eta soeiokornosatuak gehitzen dira. Honela, S02-z eta edo YE: , etaFatz osaturiko likidoa lortutako dugu digestiorako.
Likidoa, ezpala eta txirbilekin batera, digerigailua ► sartuko dugu. Berotuaz eta 5-11 kE/cm2 presiopean 10 ordurenbat ukarondoren, liEnina transformatu egiten da, substantzia organiho kon-plexu batzuk emanaz.
Egosia dagoen_Jnasa, hedatze potzunn hustuho duEu, eta horw4oitxi lixiba k.ontzenimatua separatu ahal iznteho. Lj2d.ba haultzioligno- sulfurilo, eta azetikoz onaturik o; baita ere,
zihlero, metanol eta azido sulfurosoz. Lixiba hau destilaterikba dao; honen bidez , SO2 , metanol, zinnro eta f.41-4 birlortzakeEu. Gainentzeko likidoa, lixiba aortua da.
Xurkatua izan den mana, urez garbiter dn. Oraindik lixi-ha ',,nntzontratua du gelditzen. denez, ur honek hura arrastratzen dueta, lixiba agortuarekin nahastuaz, nulfito lixiba. eratzen du. lixi
153
ba honek, 2'4-tik 3'9-rako pH-a du; 0'4-tik 5'7gr/1-ra azido 54/a
co‘o& DB05 17.000-tik 50.000-ppm, 222.000-tik 386.000ppm-ra materia or
ganikoa; azido organikoak 5.000 ppm, gaztainikara kolorea, oriska e
do gorriska nabarduraz, Hondar- :ur hauk korronte batetara botatzen -
baditugu, berehala urak koloratuko dira, nahiz eta ur korrontea ena
ria handia izan.
Ur polutzaile hauek; eragin erreduktore handia dute. Apa-
rra sortzen dute.
Hedatze-potzu-`4k ateratzen den maEia, oso diluitua (zelu-
lora. 2 1 5': eta ura 97 1 5n, razera pasatzen da. Prozesu honen bidez di
,,seriezina den masa, zuntz korapilotzuak, etbereizten pasatzen ditu
gu (6-101. Thsa hau, kalitate txildagdfopapera egiteko erabiltzen da.
Beste o r e birfinclu eta loditua, zuriketa egin ondoren edo ta dugun,-
bezala, paper fabrikapenerako bidaliko da.
Poluitzaileak
Hemen ditugun poluitzaile nagusienak lixibak dira.
Neurri txikiago batetan suspentsioan dauden solidoak ditu
gu poluitzaile bezala.
Eliminatzeko netodoak
Ore bisulfitikoen lantegietan sartzen den zenbait zikinke
riaren garbiketa egiu nahi izango baWtz diru al-c Laztatu beharlLy
tratendua oso gareati-baita: gehien bat erabiltzen den
aineTtat:e-u=aelena da.
L1 ra Iku-ura•
eir.ri.Ceta
u r'i kaKe4d 9,36e topd r ct
Ure + erreaki-iboalc
I-4onaKin£i.x;ba
••I> 1-lonclak n n-urag.
B‘sutri.toerat e --dorrea
Eni.orreK
Urd 4- 501i-Ce7+tl<7-4150;
e iiestLora go e,".K.idoatirloaren lorde Keta
asaK 502-,Kin
UrdNo.netaKin-,JraK
"1> atat eta zur fusKek n n
fm_a ectoK .,i-zeko Di les+iora go eiCdoa
Na OHLurruna
elrier 1-lonclaicin-uralc
Ura
Orea sus €oclidnpapera a.6r;Kart- teee
aunta- berred icu_ 1__.ra Ke
14orsdaKin uraK
urarer, sererazioa
Ore5.ordetteKo ed0ciarratafteg.0
50z4-CH3014 t
Zirneno + Furfura e
i,,"1"74a
Kontlefliyakd xiba
aokortua
134
2. IrUdi a – Sui .rt-k-0 meto cio aren bidea pa per -orea
^ abri Ka Pe na ren ker,-,a
155
Metodo hau erabiltzerakoan, zikinkerien neutralizazioa da
egiten den lehenengo gauza. Gero, N eta P elikagaiak oso kantitate
txikietan gehitu ondoren, aireztatze-urmael delakoan lohi aktibatu-
ez tratatzen egcitze-denbora egun batetik bost egunera izaten
da. Azkenik, ura dekantatu egiten da.
Honela, DBOaren 70%-tik 95%-ra gutxitzea lortuko genuke.
Lixibak zenbait metodo erabil ohi dira.
Hedatuena izan den metodoak, lixiben lurruntzea proposa-
tzen du lehendabiziko urrats bezala. Eta gero, honen errauspena, e-
rrauts dentsitate altua lor ahal izateko. Hauek, betegarri bezala e
rabili daitezke.
PROZ•U ALYALINOAREN BIDEZ ORE FABRIKAPMA
(Sulfatoz ado Praft, eta sosaz)
Metodo hedatuena dugu.
Hemen erabiltzen diren lixibak, sodio sulfitoa eta sosa ka
ustikoaz osaturik daudelako bereizten dira. Bi eratan lor dezakegu:
bata, prozesuari erantsitako sodio sulfatoa-aren errekdukzo eta ka
ustifikazioaren bidez (honi Kraft metodoa deritza). Bestea, prozesa
ari erantzitako kaltzio karbonatuaren kaustikazioz (honela sosa-plas
ta deritzana latzen dugu).
Lehendabiziko metodoa dugu erabiliena, besteren erreaktiba
tzailearen aaperak oso handiak baitira eta, beraz, kostua handiagoa.
Zuraren zuriketat eta zatiketak, neurri txikiko partikulak
eta zuntz finak umaten dijute. Hondakin hauek A taldekobezala kontsi
dera (0.itzo.jlan.
156
Zuraren zelulosa zuntzak lotzen dituzten sustantziek, T7a0H
eta Na2S likidoak dituen diserigailuan egosiaz banatuko ditagu. Hi-
ru edo lau ordu pasa ondoren, lixiba beltz kontzentratua atera eta
errekuperaziora bidaltzen da.
Digerigailu bertan, erreakzionatzaile kimikoak berreskura
ditzagun, ur kantitate txiki batekin, garbiketa bat egiten da, qkg-14,-
lixiba beltzak dauden tokira bidaltzen da, non hondakinen kon-
tzentrapen eta errauspena egiten baita.
Expartzio prozesuan lortutako lurruna, prozesuko ur-berogai
lura eramaten dugu.
Lixiba guztia prozesutik eliminatua izan dadin; beste gar
biketa bat egiten zaio. Ur honek duen komposaketa, lixiba kontzetra
tuaren ura bezalakoa izango da, baina, nola ur hau oso diluitua dago
enez, erreaktibatzaileen kontzentrazioa oso txikia izango da, eta
hauen berreskurapena ez da posible izango.
Ur hauek kolorea dute eta egonkartasun handiko aparra
naten dute (B taldea bezala kontzideratuko ditugu ur hauek).
Garbitzea izan den orea, uretan diluitzen dusu, eta
batetara pasatzen dusu. Honela, digerituak izan ez diren ezpal eta
korapiloak banatutako ditusu. Hauk,b 4u ‘Q-""e"14"- ditzake-
e;U •
Gero, orea loditu egingo dugu.
Prozesu honetan eta birfintze prozesuan sorten de ur p2
ltd.tuak C taldea osatuko du.
157
Iortu dugun orea lantegi bertan erabiltzen ez bada eta bes
te lantegi batetara bidali behar bada, ur guztia bereiztu egin behar
ko da, Ur honek dituen hondakinak, A taldeko bezalakoak kontzidera-e
tzen ditzakegu.
Iaburpen txiki bnt eginez, zera ikusten dugu prozesu honen
bidez sortzen den poluzioa hiru noetatan bana dezakegula, A,B eta C
deritzogunak.
Iraule guztien nahasketak, eragin negatibo handia dute: u
rak kolore iluna hartzen du, oxigenoaren kupurua jesten da, BOD-a
handitu, onttoak eratzen dira, eta oraindik ur horietan arrainak bi
zi badira, hauek zapore txarra \ izango dute. Aparrak ere sortzen di-
ra.
Poluitzailek eliminatzeko metodoak
Sulfatoaz lbrtutako orearen hondar-urak, flokulatzailez
trata daitezke, non prezipitazioaren bidez, kolorea gutxitzen baitu
te, baina, nahiz eta erreakzionatzaile asko erabili substantzia
ganiko kopuruaren gutxitzea txikia izango da.
Metodo hau ez da oso erabilia.
Ur hondakl.n hauk, biologiknli trata daitezke ere; orebi-
sulfitikoen fabrikazioan sortzen diren hondakin-urak tratatzen diren
bezala, hau da, N eta P gehitu ondoren, lohi aktibatuaz tratatu ai-
reztatze-urnaelean, 3 edo 4 ordv. izanik egoitze-dembora. Eta azke-
nik, dek-ntatu.
Sistera bidez, kolorea ez da beti N2r.txitzen.
•
Lixiba .geltza16 20*/. MSUr beroa
Uxiben expantstolehen ikuz-ura4--eta separazioa
Kontrakorrontean _8_ •Uxiba beltzikuzketa diluitu
8+10% MS orea•
eskema3-Irudu Prozesu alkalinoaren bidez paper-orea fabrikazioaren
SOSA-PROZESOANa.CO, gehiketa'
Lixiba berdeakC.,,Hondakin ura
Lixiba zuriakDekantazioa Uxiba zuri
Lohi dekantatuLohi-iragazketalld.filtratu ,
CaCO,'Kraft proz.~
lehorra Scsa proz. NaOH
Berreskuratutako Ca0gehitutako Ca0
Ura 4Zuriketa eta_ D= ÷Hondakin uraErreaktiboak Cla ,Na0H,Ca(C10).... garbiketaZurikatutako orea
lEspesaketaLikidoa Berreskuratutako
orea•
Orea suspentsio loydian 1 Zuntz-berreskurapenalpapera fabrilatzeko
4,A irAHondakin ura
(drenaiara ala berzirkulaziora)
Likidoa
Ore prentsatu lehorrahezetasuna
4- .[Birfinketa 1HondarrakHondakin ura
Berreskuratugabeko kondarrak
Zuriketa gabekoore fabrikapenara Ore gordina
Ura -I—Tarnizaketal1- 2 •/. MS orea
•
•
Uraren eranz ke taorearen lehorketa
KRAFT PROZESOANa,S0, gehiketa
lurruna ^.ar ----U
lixiba beltz* Uraklixiben Vordentsadoreal
--.erreketarakogaldara Rirgak-Konder~ teUI'a
Gat z merkapurtuak
Patza disolbitzekoItankea
Enbor rak
_ Hondaldn uraka zeLekin, eta abar...Solidoakur-suspentsioan
Erreaktibjcipstmp
Lrruna,Lurruna
Zuriketa
/59
Bi faseko tratamentu batez (aluminio sulfatoz flokulazioa
egin ondoren, lohi aktibatuaz tratatuz), BOD-ren 955-ko gutxitzea
lortzen dira.
Baina, hnen goian aipatutako tratamenduak oso garestiak
dira, batez ere lantegi txikieptzat. Horregatik, ez dira Espainian,
ez Euskadin netodo hoiak anlikatu.
Orain dela urte sutxi, bi espainol kinikalari netodo bat
proposatu dute. Honen bidez, A, B eta 0 deitu ditugun hondakinak be
reizten ahal Jugu. A likidoak, iragazketa edo sedirlentazio natural
baten bidez, sarbi dai.tezke, Flokulazio baten ondoren.
C likidoak, flokulazio-dekantazioaren bidez garbitzerik a
hal duau, oztopo handikin gabe.
Gero, bi likido hauk airea daitezke, eta hondarraren sain
iragazi. Honela, ur hau lantegira berreraman daiteke edo eta ur ko-
rronte batera bota.
3 deitutako lixiba beltza bereizi ahal izateko, 2'5 baino
pH txikiago batetara ura azidifiatu behar dela diote bi
ri haue. Honela, ligniaa konosatuak prezipitatu esiten dira, eta
iragazketa, sedimentazioaren edo zentrifugazioren bidez, bereizterik
duaal. 30-tik 3 -rainoŕco ikatzaktibatuaren dosict. botaz, honda
kopurua Tutxitzon da.
Tratamendu honen bide7, autoreek diotenez, oxidabilidatze
konurua jcisten da, B035-a, anarreratze-ahalbidea 4e, apa
rraren 0.2:onkoc-to.,:wAcyLek., 1C.2%, eta kolorea.
7onela tratatuto neutralizatu
ondoren, nahas-eta a=el-c=ano'aetwi ajrel.tatu Jaitezke inono oz-
to-.)ork sabe iraul ahal .ura
160
Autoreek diotenez tratamendu honen kostua ez luke 2% igo-
ko orearen prezio totala.
-OREAREN ZURIKETA
Zuraren arauera, oraaren zuriketa bi era hauetara egin da
iteke.
-Zur bigunen kasuan: klorazioa, NaOH-ren bidez extrazioa,
hipokloritorekin erreakzionatu, Ba0H-z berriro extrazioa egin, eta
C102-z erreakzionatu azkenik.
-Zur gogorreen kasuan: klorazioa, NaOH-en bidez extrazioa,
C102-z erreakzioa, NaOH-z extrazioa eta 010 2-z erreakzioa.
Bi kasuetan, ura azkeneko edo bi azkenako ataleetan gehi-
tzen da, eta efluenteak, klorazio eta alkaliren bidez egiten den ex
trazioan sortzen dira.
Klorazioko efluenteak azidoak dira, BOD, txikikoak eta
kolore gutxikoak ; alkaliz egiten den eotrazioa sortzen direnak,
alkalinoak dira, BOO, altukoak eta koloredunak.
Bi efluente moeta hauen nahasteak, 100-etik 120-raino m3
ur ore tonelada batekiko ematen digu; 5'2-tik 8'2-raino pH-a; 100-
350 uds-ko uhertasuna; 50-tik 85-raino ppm solidoak suspentsioan;
260-tik 350-raino ppm B005 ; 2.500-etik 3.000-rainoko uds, kolorea;
disolbatutako solidoak (Na C1 batez ere), 1.400-2.400 ppm.
Polutzaileak eliminatzeko metodoak
Zuriketa prozesuan sortzen dirn hondakinek poluitzaile e
fektu oso handia dute, lehen ikusi dugun bezala. Hauek elimina ahal
do:Itezen, metodo ugari asmatu da.
161
Orain gehiegd erabiltzen ez den metodo batek, karearen bi
dez prezipitazioa pronosatzen cku. Honela B0D5 -en kopuru 40% gutxi
tuko da eta kolorea desagvtuko neurri handi batetan. Baina, kare
kantitate handia erabiltzen denez, oso lohi kopuru handia sortuko da
eta, beraz, lehorgailu handidEiak erabili behar ditugu.
Oztopo hau dela eta, azkeneko urte hou.etan, bi lehendabi-
ziko ataletan klorazioa eta sosa kaustikoa erabili beharrean, oxige
noa sartzen hasi da; honela, efluenteak zegoen Na Cl kopurua desaser
tu egiten da. Honekin batera, materiale organikoen ko purua 50% gu-
txiago da, oxigenoaren bidez tratatuko fasetik sortzen den efluen-
tea, lixiba beltzak berreskuratzen diren prozesura eramango baitugu.
Orain dela gutxigo beste metodo batek; ondoko tratamendua
proposatzen du: pH-a 3'5 baino txikiagoa egin dadin, aluminio sulfa
toa gehitu beharko da. Eta, ondoren karea bota, pH-a 5 1 41- 0'1 izan
arte. Ha)ela, dekantatua den urak, 92-955 kolore gutxitzea eta 60-
dikranatoz oxidabilit qtearen gutxitzea izango du. Bestalde,
lohiak eta erraustuko dira, eta sulfurikoz tratatuak, 90% a-
luminio sulfatoa berreskuratzerik ahal izango dugu. Baina hau ora-
ingoz nahiko teoriko dala esan behar dugu, ez baita industr 4.', mai-
lan erabili oraindik.
- PAPERAREN PABRIKAZIOA
Dakifrunez, ez dugu paper noeta bakarra, naper moeta ugari
baizik. Beraz,ezin gu r. .etodo bakar batetaz hitz ag:in.paperaren fa
brikaziozko, usaritaun hau dela eta.
162
gure lan-helburua ez da oapergintzaren azterketa
sakona egitea, honek sortzen duen poluizioa aztertzera baizik Eus-
kadin gehien erabiltzen den prozesua aztertuko dugu, hemendik sor-
tzen den kutsadura ikas ahal izateko.
Papergintza, orea uretan diluitzen da, materia lehorraren
kopurua 5% izan arte. Ondoren, mazeratu egitenida, partikula lodiak
eta deslotuak izan ez diren zuntzak eliminatzeko.
Mazeratua izan den orea, irabibgailu edo birfingailura,
edo bietara pasatuko da, zuntza gertatzeko. Hemen aditiboak gehituko
dira (kargak, kolak, koloratzaileak, alumina,...).
Honela eratutako suspentzioak ura hartzen du berriro, ma-
teria lahorraren kopurua 0'2-tik 1%-ra izan arte, eta ondoren zen-
bait aldiz mazeratuko da. Hemendik, papera egiteko makinara paaatu-
ko da.
Makina hauk oso korrolexuak dira.
Oso diluitua dugun suspentsioa, aparatu berezi batez, mu-
gagabe dirud1„,duen oihal iragazkor baten gain jarriko da. Sarea na-
hiko itxia da, orea eusteko eta ura drenaiara pasatzeko haina.
Drenaia hasieran, grabitatez egiten da, eta gero, aspira-
zio-kaxa laguntzaren bidez.
Oihal higikorran, bai errotatze bai translazio higidura
duenez, zuntzak zuzendu ota gurutzatu egiten dira. Makinaren bukae-
ran, ortNak SO-90%: hezetamna du. Hau gutxitu dadin, ura kentzen du-
en bi zilindrotara pasatuko ditugu, non 60-70% batetara jeisten bai
ta ur kopurua.
163
Ondoren, feldro batez, orria zilindro tinkatzaile batzuetara garrai
atua da, uraren kopuru.a 50-60-ra gutxituz. Papera, berotuak daudenbeste zilindro batzuetan garraiatua izaten da, non lurrunaren bidez,
uraren kopurua jeisten da. Hemen, bai azal gaireztadurak, bai
kolorea harklezakteta berriro.lehorarazi. Azkenik, papera olantxatu
egiten da, beste zilindro pulitu eta pisuen bidez eta bobinetan bil
tzen da.
Ikusten dugunez, 0 1 2-tik nateri lehorra duen ore ba
tetatik 40-50 materia lehorra duen ore batetara pasatzen gara. Ur
hau birzirkulatu egiten da. Hau egingo ez balitz 1.000m 3/paper ton
ur kontsumoa izango genuke. Birzirkulacioaren bidez 100m 3/paper ton
edo kantitate gutxiago batetan jeisten da ur kontsumoa.
Baina uraren birzirkulazioak zenbait sauza dakarkizu: a-
dibicLz to:a•era'x,raren ig&a; onttoen sorrerci.; ;:atz c) 1batu eta po-lIkItzaileen kontzentrazioa.
Kasu bakoitzean honen abantailak eta desabantailak aztertu
beharko dire.
Polutzaileak
Papersintzan sortzen diren hondar-urek pcluitzaile n _
te. Heiten artean, kloro, hipoklorito, kloridriko ado
den zuriketaren -hondakinak; kaolin, bario - ao karsak
aluminio alfatva, azidc erretxinikoa, n al[nidoba,
cufrez edo -nilinaz esL,.":a1H, barres-
kurasarriak izan daitezkeen paper zuntzak. braren iranketan, sus-
rentoioan dauden zuntzak, uhertacuma eta Lolorea 'ira kazakteristika
kaltesarÏd.enaL. onttoen correra serta
/64
Bukatzen den paper tonelada batekiko diren zikinkeriak ho
nela kontzidera daiteke: suspentzioan dagoen solidoko 19'719 (Hor-
tik 18kp-renbat dekanta daiteke), 48'3kg disolbaturik dauden subs-
tantzia, eta BOD5 -ko 14 kg.
Poluitzaileak eliminatzeko netodoak
Papergintzaksortzen direnhondakine:N . carbiketa prozesuan
zuntzen berreskuratzea izaneo da garrantzitzuena.
Eta hori, bai dekantazio, bai flotazioz egingo da. Horre-
tarako huts-filtrok , dallibore-filtroak, disko-filtroak edo aurrege-
ruza-filtroak erabiltzen dira. -etik, 15-erainoko zuntzat berreskU
ratzen dira.
Ur zuriak deritzagunOerrezizkulazioa ecin dezakegu batetik
eta depurazio sakonago bat, bestetik, kargak, uhertasull, eta kolorea
eliminatzeko. Honetarako koagulazio-flotazio-dekantazioa erabil dai
teke edo eta flotazioa, aluninio sulfatoa edo polielektrolitoak adi
tiboa bezala erabiliaz.
Prozesu cuzti hau, flotadoreeailt. bntet- , n edo
taktu bezala erabiltzen diren aparait etan egiten da.
Honela 85-etik, 975-rainoLo suspertsioan solidoez
cutxitzeak ditucu, eta BCD5 -en 36-tik,
BalLtertua izan den uraren BOD5-ren ko ,urna jehi
aGo eutxitu nahi bada, oxidazio biolojiko bat ejin diezadokeen, im-
trienteak Gehitu ondoren.
.41V001-10S NNVCINOH„ : VIIVZ *II
SARRERA
Hondakin so).idoak, (HS), gure gizarte egituraketaren ondo
rio zuzena ditugu. Bizi dugun . -izarte kapitalistak amaigabeko konsu
mora bultzatzen gaitu mornertoo gauza berriak erosten ditugu,
zabarrak baztertzen ditugularik. Prozesu guztu honek hondakin asko,
nbalorerik" ez duten gauzak, sortzen ditu. Honela munduaren bizila-
gun bakoitzak sortzen duen hondakin kantitatea handitzen doa eta bi
zi-mailarekin zuzenki erlazionatarik dago, esate baterako EEBBetan
biztanle bakoitzari 3kg etxe-hondakin dagokio, zifra hau handitzen
doa.
Lonek hiru mailatako arazoak sortzen ditu.
1- Eliminatzearen arazoa- Biztanleen 90% gutxi gora-behera
hiritan bizi da, hauk etie-hondakinen kontzentrazioa oso handia da
leku hauetan, eta eliminatzearen arazoa latza sortzen da leku apro-
posik ez dagoelako eta elirinazio kostoak egunez egun handitzen di-
relako.
2- Poluzioaren arazoa- n ikusmen-poluzio n tik aparte, hau
da paisaiaren hon1amendetik aparte besta poluzio kaltegarrigoak sor
tzen dira, hala nola larrazaio urem‘airearena edo arriskugarriago
ak izan daitezkeen lutsale-fokoak.
3- Errekurtso,- zarrastokeriaren arazoa- Urtez urte erre-
kurtso.naturalak, bai mineralak bai energetikoak agortuz doaz, bes,
talde hauen eskaria handituz doa. Azpalditik oso eztabaidatuta izan
da lehen gaien agortzea, eta humanidadeari hemendik urte batzutara
eska§a datorkiola. Ba daude honetan Imiketrak Oa ~rrak . Urtero na
kina bat tonelada hondakin solido aprobetxagarri botatzen da zabor
tokitan, aibidez EEBBtan 12 rilioi tonelada burdin metala, 1 nili-
oi tonelada retale ezferreo eta 15 milioiP tonelada beira botatzen da.
165
166
Rau dadarik gabe zarrastelkeria ikaxagarria da eta gizarteak ez du
etorkizunik luzerik izango hau kampontzen ez bada.
RONLUKIN SOLIDOEN KLASIFIKAZIOA
HS-en anitz klasifikazio dago, eta nahiko konfusio sortzen
da houan artaan.Guk klsifikazio simple hau erabiliko dugu, HS-k laU
14441Wailganatuko ditugu.
1- etre-hondakin solidoak
2-industri handakin solidoak
3- mea-hondakin solidoak
4- abelazkuntza-eta ].aborantza-hondakin solidoak
1- Etze-hondakin solidoak
Rauek totalaren 7% dira. Nahiz eta portzentaia trikia izan
arazo latzak sortzen dituzte oso kontzentratuak aurkitzen baitira e
ta bestalde gai organiko asko baitute.
- Hondkin hauen kamposizioa oso aldakorra da bai herrialdez
harrialde, egunez egun eta urtez urte aldatzen da. I-taulan "etrite
giko zabortokiak astean zehar jasotzen duen zoborraren kamposizioa-
ren aldaketa ikus dezakegu; II-taulan berriz Gipuzkoako zenbait
rrialdeen arteko konparazioa dugu; III-taulan zenbait h e rrien arteko
kamparazioa dugu; eta IV-taulan Lundres hiriaren hondakinak urtean
zahar izan duten 'bilakaera du.gu.
Tauletan fixabenbagira zenbait ondorio garranteitm atera
daiteke. Lehenengoa zaborra-komposizioaren aldakortasuna. Bigarren&
za.,por-konposizioaren aldatze kuantitatibo eta kualitatiboaurtean ze
har, honela (IV-taulatik) plastiko, beira, metale eta paperaren kon
tzentrazio handitu egin da, errauts eta materia organikorena jeisten
delarik.
167
Datu guztiokA
kg-tan daudeAa Az 0 Oe
Papera 1600 3300, 9300 3300 3470 3200
Zura 5400 9200 3000 6200 7450 9740
Krintale 520 2000 200 520 2000 200
Arraina 2100 2000 2200 1000- 5000 4750
Plaetiko eta gomak 1500 3700 5100 1500 5000 500
Barazki eta frutak 2550 2400 2600 2550 5000 3000
Zapi 5000 1000 300 500 2800 500
Beete zenbait7000
materia organiko10500 8000 9000 9000 7000
7 -7
I. taula.- Petriteglko zabartokiak aste batetan zehar jasibtzen
duen zaborraren konpoelzloaren aldaketa.
Konposagaink Oriaren arroa Donoetlatdea Debaren arroa(%) (%)
Metaleak 2'3 2'5 2'88
Beira 5'6 5'8 8'03
Etze-konponketenhondakinak 1'3 0'8 2'76
Lur eta errautaak 2'7 4'2 2'23
Materla organikoa 62'1 53'3 56'22
Papera eta kartoia 13'9 1'6 16'81
Plastiloak 5'8 7'2 5'51
Zura 2'9 3'3 1'62
Goma, larru etabeste zenbain l'O 2'2 '1'78
Zapiak 2'4 2'3 2'16
Pieu espezifikoa 233-269 kg/m3 200-273 kg/m3 225-285 kg/m3
Hezetaexua 44'83-60'72 % 44'65-58'50 % 43'3-58'99 %
II1. taula.4 Giouzkoako zenbait herrialdeen hondakinen konparazioa
168
.116rtak ondorto zuzen bat erakartzen dig• , dentsitatearen jeistea,
,,:•14141a, ba/amena handiturik eta eraberean ellminatzearen arazoa la-
tkelk •
Iadustria-hondakinak
Hauek totalean 2 1 8% osatzen dute. Hondakin hauen ezauga-
rriak oso desberdinik dira batak besteatik bai fisiko bai-kimlkoki,
etakaaposizioaz, noski. Beetalde, badate hauek beste ezaugarri bat;
zati handi batetan, bederen, industria bertan berreskuratzen direla.
Hala ere kasa bakoitzak bere arazo bereziak agertuko diz-
kiga.
3- Mea-hondakinak
Inpotateenak meategien zabortokiak, hau da lurrez eratuta
ko mendixak, eta instalazio metalurgiko eta mineralurgikoen handaki
nak dira. Hauen bolumena eganez egan handitzen da gerez eta mena po
bregoak erabiltzen baitira.
Hauek lurrazpiko eta lurrazalezko uren poluzioa dakarteke.
baita ere, luiziak sor ditzateke.
Hondakin bauek 39'1% osatzen dute.
4- NekdzaLhondakinak
Hauek dira ugarienak, 52'7% osatzen baitute baina oso ba-
rreiaturik daude. Eta honetan datza hauen eliminatzearen zailtasana.
Hauen ondorionk zuzenena lurraren eta uren poluzioandatza.
Problema bereziak sortzen dira, nekazal explotazio inten-
siboak dituganean. Hondakinak osos kontzentraruak izango ditugu eta
poluzio arazoak gogor daitezke tratamendu berezia ez badiegu amaten.
169
Konposagala Belgie BEBB Canada Inglaterra Donibetia
(0) (%) (%) (%& (%)
Papera 30-40 55-59 36-5038
24'9
Bantea eta errautsaerrautea 15-30 17'2 34'6
Blikagai-hondakinak 12-18 14. 25-30 19'5 20'5
Istaleak 3-6 9-16 2-8 9'7 4 '2
Beira 3-9 6-9 4-8 4-10'4 4'3
Materia plaatikoeta eintetikoak 2-7 1-6 2-5 1'4 6'3
Zura 3 4 2-14 ---- 2'9
Beete(larru,...) 3-5 3 1-9 3'0 2'3
irl. tanla.- Zenbalt herrlko hondakinen batesbeeteko kenpoeisloa
taula.- Londree hiriko saborren konposislea urtetan sehar
• . 10
o
jp•igfir ;1°.ir
1r'' E,4
ao
o
. nWS!"
OW
....:.,:,s".;,...:.:4W
W♦;0;1....!.
•..... • .. •
60
6 0 A .. ..44..41¥4 I n,,,,,i •.'"M -(.,,-. • '.••
o
0,W.0
~,W
.
.. . .••...
.,
o
.4
%.**4......... iffilli ifine. ....•,1111
le';*4, 11111
____ ____
Pis
Blansarriak
roott eotai
Hantea eta errautea
Materia begetala
Papera eta kartoia
Metaleak
ZuntS-textilak
1 Beira
um. Zenbalt
Plaetikoak
1888
1926
1956 4q66 14 68
ealaorrarend en45',Iatea 43L 449 438 !20
170
HONDAKIN SOLIDOEN TRATAMENIZA
Atal honetan, ikuspuntu ekologikotik balioa duten tratamem
duak aztertuko ditugu bakarrik. Ez ditugu zabortoki basati eta antze
ko "soluzlobldeak" eta hauek sortzen dituzten ondorioak (arratoi eta
intsektu-ugalpena, mikrobio patogenoen agertzea...) aztertuko (1).
Hondakin solidoen tratamendualhiru operazio fintzezko da-
go: bilketa eta garraioa, berreskuraketa eta eliminazioa (Ikus 1.
1rudia).
Iturri
I 8,1Keta e+aarrajoa
8erre5KuraKeta
1-Irudia-Hondakin-Tratmnenduaren eskema.
Operazio guzti hauek beren problema bereziak dituzte eta
kasu bakoitzegn zein den. biderik komeniagoa estudiatu beharko da.
Honela ez da berdin hiri handietako eta herrixketako hondakien bil-
keta, edo etxe-hondakin eta hospital hondakinen bilketa, e.a.
Guk hiru eliminazio metodo ikusiko dugu.
171
Zobortoki kontrolatua
Hauetan lurrazalaren aakongune bat aprobetratu egiten da
zabor eta lur gerazak botatak lurra berdindu arte. Honen bidez za•
borren fermentazio kontrolatu'bat lortzen duga bi moetakoa izan dal
tekena.
-aerobia
-anaerobia.
Prozesu hnnak duen problemarik handiena berdindu behar du
gun lursaitaren azterketa da. Honek zenbait bererltasun izan behar
du: materiala, lur moetaelegia, iragaztezina izan behar
du; bestela ura iragazi • egingo da lurrazpiko urak poluzionatuz * Btiz
tina egokia dugu honetarako kontutan izan behar dugu beste faktorea
ekonomikoa-d14 hala nola, iturri-zabortaki distantzia, e.a.
a) Prozeso aerobia- Metro erditik bi metro
bor-geruza bat botatzea, kontu t cvn izanik kompakta ez dadin. Hopela
aireak ez alde egingo eta fermendazioa aerobia izango daermen
tazioa bakteria aerobio termofiloekaramango dute aurrera. Teoriaz,
zaborra fermentatzen utzi behar dugu honen inguruko lurraren tem
peratura berdindu arte. Baina generalean ez• da itxaro egiten hau. galt
ta dadin eta 72 ordutara lur-geruza batez estaltzen da ordutilk-aurre
ra fermentazioa anaerobia izanik. Honela jarraitzen dugu lursaila
berdindu arte.
b) Prozeso anaerobia- Lehenengo zaborra trituratu egiten
da, gero konpaktatu eta bota presio handiaz gera ez dadin
zaborrartean. Azkenik lur, kare edo harea geruza bat botatzen da,
fermentazioa anaerobia izanik.
172
Ikus ditzagun zeintzu diren zanbortoki kontrolatuen a-
baintail eta eragozpenak.
a) Abantailak
- Permentazioa bukatzen daneanhumusean aberatsa
den lursaite lortzen da, zein bi edo hiru urtetara soro gisa era-
bil baitaiteke.
- Kosto oso baxuak ditu, lursaiL merkeak baditugu.
- Ageriko hondakinak desagertzen dira.
b) Eragozpenak
- Lursail handien beharra.
- Subproduktuak ez dira berrekuratzen
- Produkten fermentaezinak lurrazpian gelditzen di
ra.
- "Lur, kare edo harea kantitate handi. n beharra
(zaborren pisuaren 30-50%)
- Bigilantzia handia eskatzen du za,'Dortoki inkon-
trolatua bihur ez dadin.
Errausketa
Metodo honen ‘141burua zaborren eraldaketa da, substanzia
an.tzu. eta esterilak lorturik. HwAck.: hondakin" kerretze-labe batetan
sortzen dira non leheridabizi lehortu egiten baitira eta azkenik sua
hartzen baitute. Azkenik errautsak lortzen ditucu. Errel-i:Rm has dai
tezen fuel-oila erabili behar dugu.
Hemen bi aldagai izango dugu, esoitza de bora eta erraus-
ketarako behar den de_bora.
Zaborraren lehortzea bero-tn.tkatzaile batetan egiten da e-
rrekutzari jarrio dizkion keak erabiliaz. II-irudian errausketa-plan
1.-Zator hobia2-Zaborrentzako zubi- garabia3.-43anatzaile bibratorioa
4,Goiso barrib5Erdiko barria643eheko banila
7-Aire primarioEk-Lur run bidez aire-aurreberogailua9,Ke bidez aire-aurreberogaitua
10.-iragazkailu etektrostatikoa1 1,Tiro-haszagmlu12Tximinia
13,Errautse - hobb1/«- Erreketa-airearen haizagallu
15,Deskarga-aho hidraulikoak1EL-Erreketa- aireoren haizagaib I
r
11-Irucia-Errausketa olanta baten eskorma (Barcelonako daletsearessz)
174
ta baten eskema ikue dezakegu (2). Planta bauek bi moetakoak izan
daltezket
-energia berreskeratuz- hoaetan errausketen lortutako beroa
erabilia izaten da, zaborrak lehortaeko, generalean. Planta nahiko
handla bada energia elektriko lortzeko erabil daiteke.
-energia berreskuratu gabe- Hauetan beroaKeliminatuta izan
behar du.
Eliminatzaile moeta honek bi polutzaile noeta sortzen du:
keak eta errautsak. Ishendabizikoak eliminatzeko sistena jarri behar
ko dugu. Bigarren4»z dute problema hondirik sortzen, autobide eta
bid ak egitek0 erabiltzen baitira.
Sistema honen abantailak hauek dira.
- Materia organikoaren eliminazioa
- Bolumenaren txikiagotzoa 80-90%
- Hondakin geldoak
- Espazio gutxien beharra
- Planta handitan, energia lortzeko ahalmena.
Eragozpenak bestalde hauek dira.
- Instalazioaren koste handia
- Subprodukto erabilgarrien eliminazioa, hala nola, pape-
ra, plastikoak,...
- Airearen poluzioa keak tratatzen ez badira.
- Puntzionamendu zaila zeren eta esunez esun hondakinen
ahalaen kalorifikoa aldatzen baita eta erreketa ondo gerta dadin zai
baita. III-irudiko trianguloan ikusten da zein zonetan den zaborox
erregai.
Zo bor-errausketardoalderdi egekia
0,9
97
0,6
o,s°
30
Hartzigarriaren erattsketaMetale - banatzaile
elektromagnetikoa
Metale-banatzaileelekt statik
abor kargarakotxurrua
Metale-prentsa
ErrotaBahea
Elkagaien eraisketa1
Hartzitte mantsuaren sil(konpostaren gordeketa)
Bahea
Plantxa-elikera
Errausketa-tabea •rrota
Hartzitzeedo fermentaziosiloak
1,0
v 4,ca,ca•Materiale erregaia
DI-Irudia- Etxe-zaborren konposizioaren diagnama triangularra
1Y- Irudia-Konpostketa- planta baten eskema
176
Sokpostaia
Prozesu honen bidez hondakinen materia organikoa elimina-
tzen dugu. Laborantzako erabilgarria den produktu bat lortuaz,kmpos
ta.
Kowpostaiak operazio unitario hauek behar ditu.
1- Zaborren tratamendu fisiko primarioa
2- Broduktuaren fermentazioa
3- Produktu fermentatuaren tratamendu fisiko sekundarioa
4- Kompostaren gordetze eta fermentazio mantsua.
IV-irudian hauetako planta baten eskema dugu.
1 Zaborren tratamendu fisiko_primarioa4-
Hanetan subprodukte erabilgarrien aukermnena egiten da. Hi
ru operazio unitario egiten da.
- Blementdhandien baheztapena
- Birrinketa eta homogenizazioa, honela zabor zatiak tamai
na berdina izan dezaten lortzen dugu.
- Subproduktuen aukeramena, bai mekanikoki bai eskuz egi-
ten da. Honela, "aan bidez latak eta txatarra baztertzen ditugu,
uraren bidez zelulosa. e.a.
Berreskuratzeko subproduktoak hauek dira funtsean
- Metale ferromagnetikoak 905.9:
tt es ferromagnetikoak 65-80% eskuz egiten da
- Plastikoak 80% eskuz
- Zapiak 80% eskuz
- Kristalak 755 boteilak gehienetan eskuz
- Paper eta kartoia 80,:!f flotazioaz.
177
2 Produktuaren formentazI.oa
Bide ezaEutzea 3a hau lortzeko ( Ikue "tecnic
Enk orRkorra ikusiko Produktua jartzen
a eta airea .. ota baktera ematen fermentazioa aerobia e
ta te .r1(,ofiloa izan izan behar cklEu a2ortutako
oxienoarekin eta tenperRtura eta luzetasunarokin bRkteriak uEal dai
toRren. Ezoitza-~ora aldarra dR metodo batetik bestera.
3 Tratamendu fisiko sekundarioa
Lonpostari itxurR emateke eEiten 'aj bahetzearen e
ta birrintzearen bidez. Bahetzarekin lehenenEo ntozesuak pwa •itttz
ten kristalen eta aharren oliminatzea lortzen duu,n.
Gordoketa eta fermentazio mantRua
Birfindutako koiNposta, airean , orSetzen da bjEarreR f,n en
tRzio bat izan dadin kon2ost heldna lortzeko.
lonpost heldua •i elikaEaiak (nitroEeno, fosfora,...) e-
rrRntsen zaizkio laborantzeko erabil~uis. izan Azkenk ko-
JRrzializRtn olten da.
,LoRRstRreR nroRietnteat
1:olJua ore beltz bRt Ju,u. usarik Eal.loko g eta j .=-
RtseE-ToR konz- n (:, bau (lnena:
- Ura
- 'ttro2ss,Ro
- fo:iforjloa 0125-C.16:
- Potaa
- 5:
178
Produkto humiko eta kalUtkoa da eta beraz onsarri kimiko
bat. Lurrari oligoelementoak enaten dizkio ere.
Konpostak lurrarengain kimikoki, fisikoki eta biologikoki
erasit en dtx.
a) Erasin fisikoa- Lur arinak gorpuztu egiten dltu eta
trinkoak arrotzen. Erroen aireztapena hobetzen dsketa uraren erre-
tenzio-ahalmena handitzen. Zoruaren drena ja eta iragazkortasuna e,
rrogulatzen ditu
b) Eragin kimikoa- Buztinarekin kotplextLbuztin-‘nu-rAttto
bat eratzen du zein landare'elikera erre ioi-elkaraldatzeahal-
mena handitru, ongarri mineralak asimilagarrigoak eJrdten baititu.
c) Erasain biologikoa- Zoruari mdkroorganismo erabilgarri
ak ugaltzeko giro aproposa sortzen du.
KoRpostaien abantailk hauek dira
- Zaborrenerabiltzeo_azken produktu erabilsarri bat lortze
ko
- Prozesuak ez du poluziorik sortzen
- Larwil 'fti?o- behar (112
- Errentableo- izan daiteke konpostc_ saltzen baita.
Erasozceaak bestalde
- Inork erosten ez duen konposta lortzen da.
- Ionuoateuren kalitateak zaborra komposizioa/asko depenJa
tzen 'r4].
- Inbertzio handien beharra.
TThrpostaia zaborrak eliminatzeko moduri onena litzateke
konposta saldliko balitz. Honek laborarien mentalitate-aldaketa eska.
tzen du. eta gizartearena e-fa berenn.
179
ZABORTOKI INKONTROLTUEN PROBL=WA
Zabortoki inkontrolataa da, zoritxarrez, gare herrian za-
borrak eta hondakinak "elimi'aatzeko" biderik erabiliena. Zaborra bo
tata izaten da lursail aukeratu batetan eta inolako kontrolarik gabe
hortxe uzten da, Honelakoa dugu Astigarragan Petritegiko zabbrtokia.
abaria da honelako zabortokiek ingurugiroan sortzen
dltuzten anitz arazoak, atal honetan zenbait ikusiko duzu. Uonelako
zabortokitan, inkontrolatuta izanik era guztietako zaborrak bota-
tzen dira: etxetik 3atoztenak, hospitaletik datoztenak, zenbalt in-
dustrietatik datoztenak,... Benetako poluzio-arazo latza sortu dute,
ez bakarrik bistarako itsusi direlako edo usain txarra botatzen du-sanitario
telako baizik eta arazo*latza sortzen baitute.
Arratoien un-,alpena-
Etxe-hondakinak pareri r,sek.o elikagaia dira animalia
hauentzat. Zaborretan dauden aire-poltzak asko errazten dute hauen
ibilera zaborren zehar eta a)roposa da hablak egin ditzaten,
Denok dakism. arratoiak gaixotasun esren tranrivitzaile direla. .
Intektuen•ua:alnena
Zabortokiak, udan bati:mt, iatsektuon u.2-alpeneraL•; a
1)roposak dira, hala nola euli, elto ....Hauek ere nikrobio latoe-
noen eramaile dira.
:ikobrio 7)atoenoen
r.r0205.n. zaborreta
taria 7.1nmen ua'alr,ena otn. Írarraioketa aire, ura, arratoi
otn intnakten bidez arl.skm gizonaretzat sortzen :'.ituzten
etn-
180
Su—arriskua
Fermentazioak sortutako gasak, paperaZ zurak, e.a. berez
su har dezakete. Nahiz eta sua hedatu ez, ke ilun eta nardagarriak
sortzen dituzte zebaitetan toxikoak izan daitezkeenak. Honelako keek
zirkulazio istripuak sor ditzateke lainoa haino dentsuagoak izan bai
taitezke.
Uren poluzioa,
Eurltako urek iragaztea zoruan zehar substantzia toxiko
eta pozoinak eraman dezakete, klbai, osin eta abar polutuz.
Ikusmenerako poluzioa.
Gauza jakina da hwiako tokiek paisaian sortzen duten honk,
mendua.
BIRZIKLATZEA
Hondakin solidoak eli:ninatzeko momentuan, azken urte haue
tan, sakanki ikertzen eta aztentzen ari den bidea birziklatzea da.
Hondakin solidoetan aprobatxagarri den material asko egoten da, ber z
guztiz logikoa da guzti hauek berreskuratzea. Bestalde ikusp_OEne 10
logiko batetik hau litzateke soluziobidearik onena. Honela lehen rai
ekin zirkula hertsi bat osatuko genuke, eta Naturatik hartuko genuke
bakarrik kpntsuma inkrementoari dagokiona.
Berziklatzeak arazo ekonomiko bat sortzen du, hau da a,un
doko gizartean ez da berziklatarik egonr ,o han errentablea izan arte
esate baterako boatarra betidanik berziklatu ein da errentablea
zan delako, beste materialak craint-;:e hasi dira berziklatzen edo han
teko dira hau da meak oso pohreak bilycrtu lirtnean.
Erobiltze zuzenaMetale,beira,paperplastiko
zuntzak
Biltze selektiboko zentruak
Hondakin-industrialak Berreskuraketa
Erabiltze sekundarioEraiketa isolatzaileak,e.a
Separazio etakontzentrazio
selektiboa
Transformazioa
Hiri-hondakinakHondakin-industrialak
Hiri-hondakinak
Nekazal -hondakinak
Hondakin-industrialak
Energia Gas-errekorrakkonposatu organikookongarriak,e.a
L
Y-Irudia-Hondakinen aprobetxamenduaren eskema
182
krazo honexesatik hasi da hoWN _ berandw berziklateari
buruzko azteketa sakona. Hala ere azteketa hattek o.usvero, jarrai daite
zen beharrezkoa dugu berziklatze hau ar duen bai orde
naketaren, ;. erreItasunen fistalaren aiderditik.
Aipasarria da sau •ko ,e.unean exnlotatzen ari diren eztai-
rul meak 0,3ks/tonelada-ko aberastasuna dutela, tonelada bat kontser
ba-lata eztain izanik. Adibide adierazsarria dw7u, beraz, honda
kin solidoen. berziklatzeak izan dezakesn sarrantziaz.
Hondakin barreskerakorrak
Bost atal nausietan bana ditzakesu hondan barreskura o
rrak, hauek dira:
- Pa pera eta •artoia- papera eta kartoia fabrikatzeko laho
sai daiteke.
- 3eira- Beira fabriketan "beira zaharra n behar beirr
berria fabrikatzeko.
- Plastikoak- Nahiz eta Iunak aprobetzasarriak ez izan,
den asko ba dago.
- Liotale ferrikoak a3paddi berrezkvratzen dire,
batetik oraint;ca anrobetxat=. E=, czaterako, berwa-
ren 5C, burdinaren 4:7", kobrearen ablniaioaren eta zi-(ikarea •
255',lortzen da (1972).
- Thteria orsanioak- hzu a erahil F!zite'o .Taa
uost biburturik.
.r,:usten ozo arre.,-,taarria izzv, daitel'e hoain
solidoe a.prohatzatzaa, etaIere'am hoafrn 1Thsar,
ht rLontatu':.0 dela ja; a
Ez erraustutako hondakinak
Zatiketa primorioa
Banagaitumagnetikoa
:tainuaren berresku-ketanako metaleignetikoak
Ez mag ►etkoak
Klasifikatzaileneumatikoprimarioa
Beira eta metde aztunak Materiale arinak
r— Bahea — Zatiketa sekundarioa
Metale aztunak Beira Klasifikatzaile neumatikosekundarioa
Materiale aztunakKlasifikatzaileoptikoa
Mahai neumatikoa —..-
1Matenale arinak
Materiale arinaBe'ra Koloregabeko Anbarkoloreko berdea beira beira
Metale ezferrikoak Beira finaBanatzaileelektrostatikoa
1nOru dentsuenbanat zadea edobahe hidrautikoa
Plastikooft Papera
Al Cu Zn
SEE-Irudia-Separazioa eta kantzentrazio setektiboa
184
Hondakin solidoen aprobetxamendua (1)
Atal honetan hondakin solidoen aprobetxamendua azaletik,
gehiegi sakondu gabe, begiratuko dugu, oso gai konplexua izan dai-
teke eta.
Aprobetxamendu metodo hiru etara edo operazio funtzezko
dute, separazioa eta kOntzentrazio selektiboa, transformazioad eta be
rreskuraketa. V-irudiak hauen arteko etlazioa ematen dicu.
1-Separazioa eta kontzentratze selektibool
Hauen garrantzia hondakinen heterogenotasuna datza. Honen
helburua produktu erabilgarriak kontzentratuak lortzea da. VI-iru-
dian honelako prozesu baten eskena dugu. (kasu honetan College Park
en, Mary-land, 800kg/h tratatzeko eraikitako plantarena).
2-Transformazioa
Hauek, beriziki, hondakinen frakzio organikoari anlikatzen
2aizkio. ProzesuaIkimiko edo bio,kmikoak dira. Kimikoen artean: e-
rrausketa, pirolisia, hidrgenazioa, eta hidrcblisia. Eta biokinikoen
artean: konno4aia, digestio anaerobia eta degradazio bilogikoa.
3- Derreskuraketa
Operazioa zer berreskuratu nahi dugunaren funtzio izango
da, beraz ez dago prozedirendu orokor bat ematerik.
ONDCRIO GISA
Iku& egin dugu hondakin solidoen arazoa zaila dela baina
konpon=ria, uraren poluzioa edo airearen baino errezago agian, a.o
goz lanean jartzen bagara eta benetan serio hartzen baduau inguragi
roa;,.Bestalde, nabaria da ere, gure gizarteak behar dumn ecitura eta
joka molde aldatze eta Naturarekin adosaao bizi. Tlaaela aerioaao •
planteatu behar dira birziklatzea eta honelako soluziohieak eta era
berean sakonago aztertu beharko produk-L-a lerbatta a
185
baino lehen iwurugiroan izan dilawkeen ondorioak. Hauen lekuko az-
ken urteotan honen modan jarri diren errefresko boteila ez-itzulga-
rriak (objetu ez-itzulgarriak generalean); askoz logikoa litzateke ibigorrak
izatea honala ez hondakinen arazoa planteatuko eta ez lirate
ke gero berreskuratu beharko, honek suoosatzen duen gastoarekin.
1.- Ikus "Pretitegi, zaborkerraz denok gara galtzaile" AAVV Herrikoi
Astigarraga-Erfobi. 1979-Urtarrila
2.- Prozesuari buruz informazio gehiago
Opus cita
" rneenicas de defensa del Ambient" Tono I pag. 627
Paderico Lora y Ed Labor Darcelona 1978.
186
SINBOLO-ZERRERDA
ACHE = Azetilkolinesterasa
BOD = Oxigeno eskari biologikoa (Biological Oxygen Demand)
COD = Oxigeno eskari kimikoa (Chemioal Oxygen Demand)
DDT = Dikloro-di.fenil-trikloroetano
DO = Oxigeno disolbatua
EEBB = Estadu Batuak
HS = Hondakin solidoak
IOD = Berehalako oxigeno eskaria (Inmediate Oxygen Demand)
ID50 ="50 % dosi hilgarria
OE = Oxigeno eskaria
IMA = Penil merkurio azetatoa
ppb = Parts per billion
ppm = Parts per million
SS = Suspentsiotako solidoak
T = Tenperatura
Tb = Pusto puntua.
Tm = Lurruntze puntua
TOD = Oxigeno eskari osoa ( Total Ox3'gen Demand )
TeOD = Oxigeno eskari tecrikoa ( Theorical Oxygen Denand)
MWS = Nahaste-likidoan suspenditutako solidoen kontzentrazioa
( Yixed liquor susrended solids )
187
BIBLIOGRAPIA
-"ENCICLOPEDIA SAIVAT DE CIENCIA Y TEGNOLOGIA"
Editorial Salvat. Barcelona 1964
-" EL AGUA EN EL MUNDO"
Raymon Puron. Alianza editorial. Madrid 1967
-"URA ETA LURRA"
Uzei. Udako VI. Duskal Unibertsitatea. Iruinea 1978
-"TRATAMIENTO Y DEPURACION DE LAS AGUAS RESIDUALES"
Metcalf-Eddy. Editorial Iabor
-"MANUAL DE SANEAMIENTO DE POBLACIONES"
Karl Imhoff. Editorial Blume.
-"AQUEUOS WASTES PROM PETROLEUM AND PETROMEMICAL PLANTS"
Beychok. John Wiley & sons
-"OURSO DE INGENIERIA AMBIENTAL 1979"
Escuela. Superior de Ingenieros industriales de San Sebastian. -
Donostia 1979
-"ENVIROMENTAL TIEMISTW/: AIR AND WATER POLLUTIONM
H. Stephen Stoker & Spencer L. Seagen. Scott, Poreman & Co.
London, Glenview (Illinois)
-"BICIOGIA"
Claude A. Villee. Editorial Interamericana. Madrid 1974
-"SOS POR LOS REOURSOS HIDRAULICOS DE EUSKADI"
Antton Azkona & Nestor de Goikoetxea. "Egin" na 385, 386, 387,
Donostia 1979
-"AGUAS RESIDUALES DE LA INDUSTRIA PASTERO-PAPEtERA"
Lui.s de Torres. "DYNA". Madrid, Abril 1973
188
-"ESTUDIO SOBRE LA REW pbRAOIOR TERMOQUIMICA DE LAS
LEJIAS REGRAS”
Felipe e Igaki Pefialba. Munibe, año XII, cuaderno 4. Donostia
1960
-"TECNICAS DE DEFENSA DEM MEDIO AMBIENTE"
Federico de Lora & Juan Miro. Editorial Labor, Barcelona 1978
-"PETRITEGI: ZABORKERIAZ DENCE GARA GALTZAILE"
AAVV Herrikoi. Astigarraga-Ergibbia 1979
-"VERTIDO CONTROLADO; BIENES DE EQUIPOu
ATEINSA (Aplioacipnes tecnioas industriales SA). Madrid
-"TRES CASOS DE IMPACTO AMBIENTAL; AEROPUERTOS, EM
BALSE CON OENTRAL HIDROPXY,OTRICA, VERTEDERO DE RESIDUOS
SOLIDOS"
Ouadernos del Madrid 1977