159

Kahta ay Havzasnda Arazi Kullanm1

Land use in the Kahta River Basin

Necmettin Elmasta

Harran niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Corafya Blm, 63100, anlurfa z: Kahta ay Havzas, Gneydou Anadolu Proje sahas ierisinde yer almaktadr. Eimli bir topografyann hakim olduu havzada, tarm faaliyetlerine elverili araziler olduka snrldr. Mevcut tarm arazileri de vadi taraalar zerindeki araziler ile ormanlk ve otlak alanlardan elde edilmi arazilerden ibarettir. Havzadaki tarm arazileri nfusun ihtiyacn karlamaktan uzaktr. Bu nedenle havza, yllardr darya g vermektedir. Havzadaki araziler yksek eim ve yanl kullanm nedeniyle iddetli bir erozyona da maruz kalmaktadr. Bu almada, Kahta ay Havzasnda arazi kullanmnda karlalan problemler tespit edilmeye ve baz zm nerileri getirilmeye allmaktadr. Anahtar Kelimeler: Kahta, havza, arazi kullanm, havza planlamas, Gneydou Anadolu Projesi Abstract: The Kahta river basin is located in the area of Southeastern Anatolia Project. The lands suitable for agricultural activities are quite a bit restricted in the basin which is topographically sloped. Available agricultural lands consist of the fields on the terrace of valley and area gotten from forests and pastures. Agricultural lands in the basin are far from to meet the demand of the population in the region. Therefore, the people living in the basin migrate from the basin each year. The lands in the basin are subjected to erosion due to high slope and misusage of the fields. In this study, the problems encountered in the usage of the lands in the Kahta river basin will be determined and some solutions to problems will be suggested. Key Words: Kahta, basin, land use, basin planning, Southeastern Anatolia Project

1.Giri

Dnya zerindeki kara alanlarnn byk bir blm (kutuplar, ller, ormanlar, yksek dalk alanlar, bataklklar gibi) yerlemeye ve tarmsal faaliyetlere dolaysyla insanlarn kullanmna elverili deildir. Yeryzndeki alanlarn yaklak %10u tarm alanlarna karlk gelmektedir (Tmertekin ve zg, 2005:143). Bu oran da oluka az olup, gnmz Dnya nfusunun ihtiyacn karlamaktan uzaktr. Dnya nfusunun giderek art gstermesi, tarmsal alanlardan elde edilen temel besin maddelerine olan ihtiyacn artmasna neden olmaktadr. Dolaysyla tarm rnlerine olan talep, tarmda kullanlabilen alanlarn snrl olmas nedeniyle birim alandan maksimum verim alnmasn zorunlu klmaktadr (Karakuyu ve zalar, 2005:2). Bu nedenle mevcut arazilerin corafi koullar dikkate alnarak deerlendirilmesi gerekmektedir.

Son yllarda arazi kullanmna ve yanl arazi kullanmndan kaynaklanan sorunlara olan ilgi hzla atmaktadr. Kresel snma sonucu iklimde grlen deiiklikler ve buna bal olarak meydana gelen gda sorunu ile toprak, bitki rts ve su kaynaklarnn yanl kullanm sonucu arazide meydana gelen bozulmalar arazi kullanmnda yeniden planlamalarn yaplmasn gndeme getirmektedir. Dolaysyla ekolojik dengeyi bozmadan ve evreyi kirletmeden araziden maksimum dzeyde yararlanma, giderek nem arz eden bir konu haline gelmektedir (zdemir ve Tonbul, 1995:147).

letiim: N. Elmasta, e-posta: elmastas13@yahoo.com

Corafi Bilimler Dergisi, 2008, 6 (2), 159-190.

160

Kahta ay Havzasnda, akarsu vadileriyle derin bir ekilde paralanm eimli bir topografya hakim olup, arazi kullanm asndan ekili-dikili tarm faaliyetlerine elverili araziler (%7,5) olduka snrldr. Havzann yarsndan fazlas hayvanclk faaliyeti erevesinde deerlendirilen otlak alanlarndan olumaktadr. Gerek tarm ve gerekse otlak alanlar yksek eim ve yanl kullanm nedeniyle iddetli bir erozyona maruz kalmaktadr. Erozyonla andrlp tanan materyal, gneyde havza iin yerel bir kaide seviyesi durumunda olan Atatrk Baraj Gl (542 m)ne dklmekte, bylece hem Atatrk Baraj Glnn hem de havzada GAP kapsamnda planlanan barajlarn ekonomik mrn ksaltmaktadr.

Aratrmamza konu olan ve arazi kullanm asndan ele alnan Kahta ay Havzas, Gneydou Anadolu Blgesinin Orta Frat Blm ile Dou Anadolu Blgesinin Yukar Frat Blmnde yer almaktadr (havzann byk bir ksm bu blm ierisindedir). GAP (Gneydou Anadolu Projesi) sahas ierisinde yer alan havza, idari bakmdan Adyaman ve Malatya illeri snrlar ierisinde kalmaktadr. (ekil 1). Havzann kaplad alan ise yaklak 1575 km2 dir.

2. Ama ve Yntem

Kahta ay Havzas, sahip olduu doal evre zellikleri itibariyle arazi kullanm asndan ciddi problemlerin yaand bir havza karakterindedir. Bu nedenle havzadaki arazinin yeni planlamalarn yaplarak kullanlmas gerekmektedir. Havza baznda ele alnan bu aratrmadaki amacmz, arazi kullanmnda fiziki ve beeri corafya faktrlerinden kaynaklanan problemlerin tespit edilmesi ve bu problemlere baz zm nerileri getirilmesidir.

Bu aratrmada ncelikle aratrma sahasn dorudan ve dolayl olarak ilgilendiren dkmanter veriler incelenmitir. Havzada detayl bir arazi almas yaplm, gerekli grlen bilgi, bulgu, fotoraf gibi materyaller elde edilmitir. Aratrma sahas ile ilgili olarak elde edilen veriler, dal haritalar ve grafiklerle desteklenmitir. Haritalarn hazrlanmasnda 1/500.000 lekli Trkiye jeoloji haritas ile 1/25.000, 1/100.000 ve 1/250.000 lekli Trkiye toporafya haritalarnn havza ile ilgili paftalarndan yararlanlmtr. Ayrca, 1/100.000 lekli Adyaman ili arazi varl ve arazilerin tarmsal kullanma uygunluu haritasndan da faydalanlmtr. almada; ncelikle havzann jeoloji, jeomorfoloji, iklim, hidrografya, bitki rts, toprak gibi fiziki corafya zellikleri zerinde durulmutur. Bu fiziki corafya zelliklerinden sonra havzadaki mevcut arazi miktar ile orman, otlak ve tarm gibi arazi kullanm alanlar irdelenmitir. Arazi kullanmn dorudan ilgilendiren yerleme, hayvanclk, madencilik, baraj glleri konular da ele alnmtr. Ayrca, fiziki ve beeri evre faktrlerinden kaynaklanan erozyon, takn ve ekikler, heyelan ve gibi ktle harekeleri, depremsellik, ulamdaki aksaklklar gibi sorunlar tespit edilmi ve sonuta bu sorunlara baz zm nerileri getirilmeye allmtr. Hem havzada tespit edilen sorunlar hem de bu sorunlar iin gelitirilen zm nerileri corafyann dal, nedensellik ve karlatrma ilkeleri dorultusunda ortaya konulmutur.

3.Doal evre Faktrleri

3.1.Jeolojik zellikler

Kahta ay Havzas ve yakn evresinde muhtelif jeolojik zamanlara ait formasyonlar grlmektedir. Bunlar arasnda temeli oluturan formasyonlar Prekambrien ve Paleozoike aittir. Havzann kuzey kesiminde, Sincik ve Tepehan yerlemeleri evresinde gnays, mikaist ve amfibolitlerden oluan Ptrge metamorfitleri araziye hakimdir (ekil 2). Bunlar yredeki en eski formasyonlardan olup, temeli oluturmaktadrlar. Havzann batsnda, elikhan evresinde zellikle Akda evresinde Paleozoik-Mesozoike ait mermer ve istler geni bir alanda grlmektedir. Akdan gney kesiminde Mesozoik yal volkanik rtler ve kireta yzeylenmektedir. elikhan ovasnn gneyinde yer alan Bezar da evresinde, Koali evresinde ve Recep deresinin gneyinde ise Mesozoik yal gabro, serpantin, kumta ve eylerden oluan Koali karma araziyi oluturmaktadr (Perinek, 1979).

161

Havzann gneydousunda yer alan Nemrut da evresinde, Sincik depresyonu gneyinde uzanan srtlar zerinde ve gneyde dou-bat istikametinde uzanan Halof danda Eosen kalkerleri hakim formasyonu oluturur. Havzann aa kesiminde Damlack ky evresinde ise Orta-st Miosen karasal depolar grlr. Bu kesimde Kahta ay vadisinin taban ve evresinde ise Kuaterner alvyonlar araziye hakim formasyonlar oluturmaktadr.

3.2.Jeomorfolojik zellikler

Kahta ay Havzas, Alp orojenik kuann devam olan Gneydou Toroslar zerinde yer almaktadr. Havzadaki jeomorfolojik birimler kvrlma ve krlmalarla bugnk eklini almtr. Havzadaki ykseltiler bat-dou istikametinde seri halinde uzanmaktadr. Havzann kuzey kesiminde batdan douya doru Beyda (ilan Tepesi 2545 m), Trk Da (2608 m), Ziyaret Tepe (2048 m) nemli ykseltileri meydana getirmektedir. Bu zirveler ayn zamanda Kahta ay Havzas ile kuzeyde yer alan iro ay Havzasn birbirinden ayrmaktadr. Havzann orta kesiminde Akda (2506 m), opan Da (2186 m), havzann gney kesiminde ise Ulubaba (2533 m), Bezar Da, Karagedik Tepe (2200 m) Sineklida (1700 m), Halof Da (1400 m), Nemrut Da (2206 m) balca ykseltileri oluturmaktadr (ekil 3). Ykselti gneyden kuzeye doru gidildike artar ve kuzeyde 2600 m.nin zerine kar. Havzada en az ykseltiye sahip olan yer 542 m ile Atatrk baraj gleti dzeyi, en fazla ykseltiye sahip olan ise 2608 m ile Trk Dadr. Havza iindeki ykselti fark 2000 mden fazladr. Havzann jeomorfolojisi zerinde tektonik hareketler belirleyici rol oynamtr. Dou Anadolu fay, havzann bat blm ierisinden SW-NE istikametinde gemektedir. DAF zonu kuzeyinde Anadolu levhasnn batya, Arabistan levhasnn kuzeydouya hareketi drenajn bozulmasna, srtlarn ve vadilerin telenmesine, fay srtlarna, fay dikliklerine, subsekant vadilere, youn ktle hareketlerine, gl ve bataklklarn olumasna neden olmutur (zdemir, 1996:191). Kahta ay Havzasnn bat yarsnn orta ksmna tekabl eden ve elikhan Ovas ile Sincik depresyonu arasnda dou-bat dorultusunda uzanan Akdan (2506 m) yapsn Malatya metamorfikleri oluturur. Gneyinden Gneydou Anadolu bindirmesi, kuzeyinden Dou Anadolu fay geen Akda, faylar arasnda ykselen blok halindedir (zdemir ve Sunkar, 2002:32). Havzann kuzeybat ksm Dou Anadolu Fay Zonu ierisinde yer almaktadr. Bu alanda faylanmalar daha fazla meydana gelmi ve vadiler fay krklarn takip etmektedir. Havzann bat yarsnda Akdan batsnda elikhan Ovas yer almaktadr. Akdan dou ksmnda ise Sincik depresyonu yer almaktadr. Bu depresyonu gneyden Orta Eosen kalkerlerinden ibaret olan Meran antiklinali, kuzeyden amfibolit, ganys ve istlerden oluan ykseltiler snrlamaktadr.

Kahta ay Havzasnn aa kesimi ise vadilerle daha fazla paralanm bir grnm arz eder. Bu kesimde havzann bat blmnn sularn alan, batdan douya doru akan Bulam ay ile nce dou, daha sonra kuzey-gney istikametinde akan Birime ay, amdere ky civarnda birleerek douya doru akn srdrr ve bu noktadan itibaren akarsu Cendere ay adn alr. Cendere ay, Halof (Yarlca) Da antiklinalinin kuzeyindeki senklinalin yamalarnda yer alan sbsekant bir vadi ierisinde akn srdrerek, douda Halof antiklinalini KB-GD istikametinde keserek tipik bir antesadant boaz olan Cendere boazna girer (Karadoan, 2005:104-105). Cendere ay, Cendere boazndan sonra havzann dousundan gelen Bykay alarak Kahta ay adn alr ve gneye doru devam eder. Kahta ay, gneyde yer alan ukurta antiklinali zerinde klz eklinde alan Kahta (Ksuh) boazn geerek Atatrk baraj glne ular. Bu alanda Cendere ile Kahta boazlar arasnda vadisi birdenbire genileyen ve tama gc azalan Kahta ay rgl bir drenaj a oluturmaktadr (Erin ve Bilgin, 1956:155-156). Burada akarsu birok kola ayrlm, bu kk kollar arasnda adacklar, akl ve kum banklar olumutur.

162

ekil 1. Kahta ay Havzasnn lokasyon haritas

163

ekil 2. Kahta ay Havzas ve yakn evresinin jeoloji haritas

Havzann gney kesiminde uzanan Halof ve ukurta antiklinalleri, Nemrut Da evresi, Sincik-Yarpuzlu hattnn gneyinde uzanan kvrml yap kalkerlerden ibarettir. Midyat (Hoya) formasyonu olarak bilinen ve Orta Eosen yal olan bu kalkerler zerinde karstik ekiller teekkl etmitir. Havzada grlen balca karstik ekiller lapyalar, dolinler ve maaralardr.

164

Havzada eim genel olarak gneyden kuzeye gidildike art gsterir. Akdan gneye ve douya bakan yamalar, Bezar, Karlk ve opan dalarnn kuzey yamalarnda eim % 40-50 arasnda deimektedir. Ayn eim artlar Bykay, Birime ay ve Bulam ay vadilerinde de grlmektedir. Dalk alanlarn yksek kesimlerinde eim %60a kadar kmaktadr. Eim derecesinin yksek olduu ve bitki rtsnn zayf olduu bu alanlar, iddetli bir erozyona maruz kalmaktadr. zellikle dalk sahalarda eimin fazla olduu kesimler plak alanlara tekabl etmektedir.

3.3.klim zellikleri

Kahta ay Havzas, iklim zellikleri itibariyle kuzey ve gneydeki yrelerden farkllk gsterir. Havza, ykseltinin fazla olmas nedeniyle ortalama scakln dk olmas, k aylarnda don olaylarnn daha fazla grlmesi ve daha fazla ya almas bakmndan ad geen yrelerden ayrlmaktadr.

Kahta ay Havzasnn iklim zelliklerini ortaya koymak iin havzada yer alan Yarpuzlu (1110 m) meteoroloji istasyonunun 14 yllk (1987 2000) verileri ve elikhan (1400 m) istasyonunun 10 yllk (1984 1993) verilerinden yararlanlmtr. Ayrca Kahta istasyonunun 21 yllk (1984 2005) verileri de karlatrma asndan deerlendirilmitir.

Havzann merkezinde yer alan Yarpuzlunun yllk ortalama scakl 14.5Cdir. Aylk en yksek ortalama scaklk 27.8C ile Temmuz aynda grlr. Aylk en dk ortalama scaklk ise, Ocak ayndadr (2.2C). En scak ay ile en souk ay arasndaki ortalama scaklk fark 25.6 Cdir (izelge 1). Yarpuzluda en yksek scaklk 41.2C (30 Temmuz 2000de), en dk scaklk ise -11.0C (21 Ocak 2000de) dir.

izelge 1. Yarpuzlu, elikhan ve Kahta meteoroloji istasyonlarna ait baz meteorolojik veriler

stasyon klim Eleman O M N M H T A E E K A Yllk

Ortalama Scaklk (C) 2.2 2.7 6.4 12.7 18.3 23.3 27.8 27.7 23 16.5 8.9 4.3 14.5

Yarpuzlu Ort. Dk Scaklk (C) -0.5 -0.5 2.8 8.5 13.6 18.1 22.6 22.7 18.1 12.7 5.7 1.8 10.5

(1110 m) Donlu Gn Says 16.1 13.1 6.7 0.4 2.9 7.8 47

Ya (mm) 97.7 121 114 60.1 35.1 10 1.4 0.3 3.4 61.3 99.3 136 739

Ort.Kar Yal Gn Says 14.4 11.4 8.6 6.2 0.6 1.4 5.4 33.6

Ortalama Scaklk (C) -1.9 -1.3 3.2 10.4 14.8 19.6 24.5 24.1 20.1 12.9 5.5 0.2 11

elikhan Ort. Dk Scaklk (C) -4.9 -4.6 -0.7 5.6 9.2 13.5 18.2 17.6 13.1 8.1 1.8 -2.9 6.2

(1400 m) Donlu Gn Says 24.7 20.1 15.4 0.7 0.1 8.3 20.1

Ya (mm) 44.1 78 79.5 39.5 33 9.1 0.7 2.7 2.4 51.7 85.3 110 536

Ort.Kar Yal GnSays 17.1 21.1 14 1.2 0.2 4.4 20.6 78.6

Ortalama Scaklk (C) 4.6 5.2 9.5 15 20.5 26.7 31.3 30.8 25.8 19.1 11.6 6.3 17.2

Kahta Ort. Dk Scaklk (C) 1.5 1.4 5.1 9.7 14.2 20.1 24.6 23.7 19.2 14.2 7.7 3.2 12.1

(673 m) Donlu Gn Says 9.4 8.6 2.8 0.1 1.3 4.6 26.8

Ya (mm) 119 103 86.1 55.3 32.1 9.9 1 0.2 3 43.4 83.3 114 649

Ort.Kar Yal Gn Says Karla rtl Gn Says

3.3 2.1

3.5 4.4

1 0.3

0.5 1.0

1 0.5

9.3 8.3

Kaynak: D.M..G. Mdrl Aratrma ve Bilgi lem Daire Bakanl verileri.

165

ekil 3. Kahta ay Havzas ve yakn evresinin fiziki haritas

166

elikhanda yllk ortalama scaklk 11.0Cdir. Aylk en yksek ortalama scaklk 24.5C ile

Temmuz aynda grlr. Aylk en dk ortalama scaklk ise, Ocak aynda grlr (-1.9 C). En scak ay ile en souk ay arasndaki ortalama scaklk fark 26.4Cdir (Tablo 1). elikhanda en yksek scaklk 37.6 C (20 Temmuz 1990da), en dk scaklk ise -19.2C (23 ubat 1985te) dir. Havza dnda kalan ve havzann gneyinde yer alan Kahta istasyonunda yllk ortalama scaklk 17.2Cdir. En yksek ortalama scaklk 31.3C ile Temmuz aynda grlr. En dk ortalama scaklk ise, 4.6 C ile Ocak aynda grlr. En scak ay ile en souk ay arasndaki ortalama scaklk fark 26.7Cdir (izelge 1). Kahtada en yksek scaklk 44.9 C (9 Austos 1987de), en dk scaklk ise -11.4C (24 ubat 1985te) dir.

Yarpuzluda yllk ortalama toplam ya miktar 739.4 mmdir. Yan %48i (354.2 mm) k mevsiminde grlrken, 28.3 (209.5 mm) ilkbahar, %22.1i (164.0 mm) ise sonbahar mevsiminde grlmektedir. En dk ya (%1.6) yaz mevsimindedir (11.7 mm). elikhann yllk ortalama toplam ya miktar 536.2 mmdir. Yan %43.3 (232.3 mm) k mevsiminde der. Yan %28.4 (152.0 mm) ilkbahar, %26.s (139,4 mm) ise sonbahar mevsiminde grlmektedir. En dk ya (%2.3) Yaz mevsimindedir (12.5 mm). Kahtada ise yllk ortalama toplam ya miktar 649.3 mmdir. Bu istasyonda yan %51.6s (335.0 mm) k mevsimine, %26.7si (173.5 mm) ilkbahar ve %20si (129.7 mm) sonbahar mevsimine tekabl eder. En dk ya (%1.7) ise yaz mevsimindedir (11.1 mm).

K mevsiminde yksek alanlarda yalar kar eklindedir. Kar yalar havzada ykseltiye bal olarak art gstermektedir. elikhanda yllk 78.6 gn, Yarpuzluda 33.6 gn, Kahtada 16.7 gn kar yaldr. Yan kar eklinde gerekletii dnemde karn bir blm yerde kar rtsn oluturur. Karla rtl gnler says Kahtada 8,3tr. Karla rtl gn saysna dair verileri bulunmayan elikhan ve Yarpuzlu istasyonlarnda karla rtl gnler saysnn kar yal gn saysna paralel olarak daha fazla olduu sylenebilir. Ya rejimi itibariyle havzada bozulmu Akdeniz ya rejiminin etkili olduu grlr.

3.4.Hidrografik zellikler

Kahta ay Havzasnn sularn Kahta ay ve kollar toplamaktadr. Kahta aynn balca kollar batdan Recep (Bulam), kuzeyden Birime (Yarpuzlu) ve havzann dou kesiminden kaynaklarn alan Bykaydr. Havzann bir dier su rezervini 14,3 km2 lik alanyla at baraj gl tekil eder. at baraj, Birime aynn bir kolu olan ve kaynaklarn Beydandan alan Abdlharap Deresi zerinde ina edilmitir. at glnn rezervi 240 hm3tr. Bu gl sularyla inceleme sahasnn dnda kalan Malatya havzasndaki tarm arazileri sulanmaktadr. Havza, muhtelif ekillerde teekkl eden kaynaklar bakmndan da zengin bir potansiyele sahiptir. Karstik alanlardaki karstik kaynaklar ve faylanmalarn grld alanlardaki fay kaynaklar havzada yaygn kaynaklar oluturur. elikhan depresyonu ve evresinde Zerban, Havari, Balksrt, Mir, elale ve Abdlharap kaynaklar yredeki nemli karstik kaynaklar oluturur. Bu kaynaklardan en yksek debili olan Havari kaynadr (642 lt/sn). Zerban kaynann debisi 300 lt/sn, dier kaynaklarn debileri ise 0,52-0,2 lt/sn arasnda deimektedir. Zerban kayna C1S1 (ABD tuzluluk diyagramna gre az tuzlu-az sodyumlu) snfnda, dier kaynaklarn byk bir blm C2S1 (orta tuzlu, az sodyumlu) su snfnda yer almaktadr (nal ve di. 1986:8-10). Bu kaynaklar hem ime hem de sulama suyu olarak deerlendirilmeye elverilidir. elikhan Ovasnn sulanmasnda bu kaynaklardan yararlanlmaktadr. Havzann dou ksmnda yer alan Sincik depresyonu ve evresinde de eitli kaynaklar bulunmaktadr. Sincikin kuzeyinde bulunan Hayrl yerlemesinin kuzeydousunda yer alan Mergemezin alanndaki kaynaklar dier nemli kaynaklardr. Bu kaynaklarn bir blm Sincik kasabasna ime suyu olarak verilmektedir. Ancak, hayvanlarn youn olarak otlatld su toplama havzasnn aa ksmda yer alan bu su kaynaklar, szntlarla kirletilmektedir. Adyaman Halk

167

Sal Raboratuvar Mdrl tarafndan yaplan bakteriyolojik ve kimyasal analiz sonularna (22-23.2008 tarihli) gre bu kaynaklarn, imeye uygun olmad tespit edilmitir.

3.5.Bitki rts zellikleri

Bitki rts orman ve ot formasyonlarndan oluur. Havzadaki bitki formasyonlar ykselti kademelerine gre farkllklar arz etmektedir. Havzada ykselti gneyden kuzeye doru gidildike artar ve kuzeyde 2600 m.nin zerine kar. Havzadaki ykselti fark 2000 metrenin zerindedir. Bu ykselti fark bitki formasyonlar zerinde dorudan etkili olmutur.

Havzada 850 metrenin altnda ykseltiye sahip yerlerde genellikle ormanlar tahrip edilmi, otsu trler hakim duruma gemitir. Bunlar antropojen stepler olarak tanmlanabilir. 850-2000 metreler arasndaki alanlar mee (Quercus brantii), al (Crataegus aronia), menengi aac (Pistacia terebinthus), Toros ardc ( Juniperus drupacea) gibi trlerden oluan kuru orman alanlarna tekabl eder. Ancak, kuru orman alanlarnn byk bir blm beeri faaliyetler neticesi tahrip edilerek antropojen steplere dntrlmtr. 2000 metrenin st ksmlarnda ise alpin ve subalpin ayrlar grlr. Balca ot formasyonu trleri; geven (Astragalus sp.), yavan otu (Artemisia), gl (Trifolium sp.), stleen (Euphorbia sp.) dir. Blgeye zg baz endemik trler de mevcuttur. Bunlarn balcalar, Heldreichia atalayi, Arenaria commagenae, Gunselia tournefortii, Nepeta sorgerae, Allium karamanoglui, Allium nemrutdaghense, Astragalus densifolius, Astragalus nitens, Malabaila lasiocarpa, Tanacetum densum, Tanacetum oltense, Phlomis armeniaca, Phlomis capitata, Scutellaria orientalis (Trkiye evre Vakf, 2001).

3.6.Toprak zellikleri Kahta ay Havzasnn yaygn toprak gruplarndan biri krmzms kahverengi topraklardr. al ve ot formasyonlar zerinde teekkl eden bu topraklar, havzann kuzey kesiminde younlamaktadr (ekil 4). Havzadaki yaygn toprak trlerinden biri de kahverengi orman topraklardr. Bu topraklar, havzann orta kesimlerinde, kiretalarnn youn olarak bulunduu alanlar zerinde gelimitir. A, B, C profiline sahip olan bu toprak grubu mee ormanlarnn yaygn olduu kesimlere tekabl etmektedir. Havzann gneyinde uzanan dalk alan zerinde kiresiz kahverengi topraklar geni bir alanda yayl gstermektedir. Havzann bat blmnde elikhan Ovasnda ve at baraj glnn kuzey kesiminde kollvyal topraklar grlr. (Ky Hizmetleri Genel Mdrl, 1984). Havzada eimin fazla olmas nedeniyle topraklarn byk bir blmnn derinlii az olup, anmaya ve tanmaya ve dolaysyla erozyona maruz kalmaktadr. Kahta ay vadisindeki taraalar zerinde alvyal topraklar grlr.

4.Araziden Yararlanma

Trkiyede Genel Toprak Amenjman Planlarna gre tarmda ilenebilir topraklar toplam 26.546.858 hektardr. Bunun 21.587.827 hektar halen ilenmektedir. lenebilir topraklarn 4.959.031 hektar ayr, otlak, fundalk, orman eklinde kullanlmaktadr. Buna mukabil 5.074.313 hektar ilenmemesi gereken alan kuru tarmda kullanlmaktadr (DPT, 2001:164).

Trkiyenin arazisi kullanma yeteneine gre 8 snfa ayrlmtr. 1. ve 2. snf araziler tarma en elverili arazileri oluturur. 3. ve 4. snf araziler baz eksikliklerle birlikte tarm yaplabilen arazilerdir. 5., 6., 7. ve 8. snf araziler tarm iin kullanlmas gereken, bunun yerine daha ok mera, orman, sanayi, yerleme v.b. amalarla kullanm nerilen arazilerdir. Kahta ay Havzasnn da ierisinde yer ald GAP Blgesinin arazi varl yaklak 7.5 milyon hektar olup, bu alann yaklak 3.1 milyon hektar tarma elverili alanlardr. Blgenin arazi varl Trkiye arazi varlnn %9.6'sn oluturmaktadr. GAP Blgesi'nde ilemeli tarma elverili (I. II. ve III. Snf) arazi miktar (2.476.533 ha) toplam alann % 33.2'si kadardr. Kstl ilemeye uygun olan 694.263 ha arazi (IV. Snf) de birlikte deerlendirildiinde blge arazisinin % 42.3'nn tarma elverili olduu grlmektedir. Blge arazisinin % 54 (4.066.394 ha) ilemeye uygun olmayan arazi karakterindedir. Bu araziler genelde dik eim, iddetli erozyon, tallk, s kk blgesi, kuraklk v.b.

168

sorunlar iermektedir. Bu alanlar mera ve orman alanlarna tekabl etmektedir. Arazinin %3.8i (288.410 ha) VIII.Snf arazi konumunda olup, bu araziler tarma uygun olmayan ve dier araziler grubunda deerlendirilmektedir (http://www.gap.gov.tr/Turkish/Tarim/tkaynak.html).

Adyaman ilinde 1. snf (25.734 ha), 2.snf (54.036 ha), 3.snf (71.367 ha) ve 4.snf (72.324 ha) arazilerin toplam 223.461 hektardr. Bu miktar il arazisinin % 29.4ne tekabl eder. Bu ilk drt snf arazi tarma uygun olan arazileri tekil eder. lde 5.snf (111 ha), 6.snf (86.007 ha), 7.snf (418.463 ha) ve 8.snf (29.881 ha) arazilerin toplam 534.462 hektardr. lin alannn %0.5i (3.476 ha) su yzeylerini oluturur (Ky Hizmetleri Genel Mdrl, 1984). Bu rakamlara gre ilin toplam alannn %29.4 tarmda kullanlabilen (1.,2.,3. ve 4. snf arazi) araziden ibarettir. Tarma elverili olmayan arazi miktar %70.2dir. Bu oranlar Atatrk Barajnn tamamlanmasndan nceki dneme aittir. Frat Vadisi taraalar zerindeki verimli tarm arazilerinin bir blm baraj gl sular altnda kalmtr.

Aratrmamza konu olan Kahta ay Havzas da GAP erevesindeki barajlarn yapm sonucunda arazi kaybna uram, planlanan barajlarn tamamlanmasyla bu kayp daha fazla olacaktr. 1997 yl itibariyle tamamlanan at baraj glnn rezervuar alan 1430 ha olup, GAP erevesinde planlanan Srmta, Kahta, Bykay, Koali ve Fatopaa barajlar tamamlandnda byk bir blm nemli tarm arazilerini oluturan 3682 ha sular altnda kalacaktr.

Kahta ay Havzasndaki araz kullanm durumu incelendiinde arazinin nemli bir blmnn havzann jeomorfolojik zellikleri nedeniyle ekonomik olarak deerlendirilemedii grlr. Yaklak olarak 1575 km2 lik alan kaplayan havzada arazinin yarsndan fazlas (%52,1) otlak (mera) alanlarndan olumaktadr. Havzann geriye kalan arazisi ise orman, allk (fundalk), tarm, baraj gl, akarsu takn yata, plak kayalk, yerleme gibi alanlara tekabl etmektedir (izelge 2, ekil 5 ve 6). Havzann sadece %7.5i ekili-dikili tarm faaliyeti erevesinde deerlendirilmektedir. Bu oran GAP blgesinde %33,2, Adyaman ilinde %29.4tr. Havzada tarm arazilerinin bu derece snrl olmasnda havzann dalk Gneydou Toroslar zerinde yer almasndan kaynaklanmaktadr. Bu dalk alan akarsularla derin yarlm, eimi fazla olan arzal bir rliyefe sahiptir.

4.1.Otlak Alanlar

Kahta ay Havzasnn %52,1i (822 km2) otlak (mera ve ayr) alanlarndan ibarettir (izelge 2, ekil 5 ve 6). Otlak alanlar, havzann aa blmnde yaklak 2000 metreden daha az ykseltiye sahip alanlarda ormanlarn tahrip edilmesi sonucu meydana gelen antropojen stepler ve bu ykselti kademesi zerinde dal gsteren alpin ve subalpin ayr olmak zere iki kategoride ele alnabilir. Havzadaki ot formasyonlar genel olarak Mart aynn sonlarndan itibaren gelimeye balamakta, Temmuz aynda sarararak gelimesini tamamlamaktadr. Havzann aa kesimlerinde ot trleri daha ksa bir srede kurumakta, ancak havzann yukar kesimlerinde yer alan ot trleri ise daha ge olgunlamaktadr. Hem aa yetime snrnn stndeki alanlarda hem de ormanlarn tahrip edildii alanlarda geven, arazideki hakim formasyonu oluturmaktadr (Foto 1).

Otlak alanlarn geni yer tutmas mera hayvanclnn gelimesini tevik etmektedir. zellikle yksek alanlarda scakln dmesine bal olarak tarm rn eidinin azalmas, hayvancln youn olarak srdrlmesini tevik etmektedir. Hayvanclk faaliyeti havzann yksek kesimlerinde birinci ekonomik faaliyeti tekil eder. Havzann aa ve yukar blmleri otlarn geliim sreleri bakmndan farkllk arz etmektedir. Scak ve kurak geen Haziran, Temmuz ve Austos aylarnda yksek dalk alanlarda ot formasyonunun daha ge gelimeye balamas ve olgunlamas nedeniyle bu dnemde yaylaclk faaliyeti erevesinde hayvanlar yksek alanlara karlarak beslenmektedir.

169

ekil 4. Kahta ay Havzasnn toprak haritas

170

Bey Da, Akda, Ulubaba Tepe, Bezar Da, Karlk Da, Trk Da, Haydarlar Da, Nemrut Da zerinde blgede ormann st snrn oluturan yaklak 2000 metre ykselti kademesi zerinde kalan alanlarda alpin ot trleri geni bir yayl gsterir. Bu alanlar hayvanclk faaliyeti erevesinde mera alan olarak deerlendirilmektedir. Recep, Birime ve Bykay vadilerinin yamalarnda orman rtsnn tahrip edildii alanlar, Fatih (Kakn) mahallesi ile atbahe kyleri aras, nlice ky evresi, elikhan ve Sincik depresyonlarnn nispeten eimli yamalar, Nemrut Dann yamalar, antropojen steplerin yaygn olarak grld alanlardr.

4.2.Ormanlk Alanlar

Kahta ay Havzasnda arazi kullanmnda allk (fundalk) alanlar otlaklardan sonra ikinci srada yer almaktadr. allk alanlarn oran %29,5 (465 km2), ormanlk alanlarn oran ise %5,3tr (83 km2). Bylece havzann %34,8inin aalarla kapl olduu anlalmaktadr. Ancak bu alanlar aalarn seyrek bir dal gsterdii, sk ormanlardan ibaret olan alann olduka az olduu grlmektedir. Havzada grlen ya ve scaklk artlar Dou Anadolu blgesinde grlen, mee ve ard aalarndan oluan kuru orman iin elverilidir (Foto 2). Ancak gnmzde bu orman alanlarnn ounluu hayvan yemi, yakacak temini, tarm alan ama gibi beeri tahribatlar neticesinde seyrekleerek allk zellii kazanmtr.

izelge 2. Kahta ay Havzas'nda arazi kullanm Arazi Kullanm ekli Kaplad Alan (km2 ) Yzde (%)

Sulu Tarm 25,5 1,6 Kuru Tarm 78 5,0 Balar 8,3 0,5 Bahe 5,5 0,4 Otlaklar (Mera ve ayr) 822 52,1 Ormanlk Alanlar 83 5,3 allklar 465 29,5 Akarsu Takn Yata 12,4 0,8 plak Kayalk Alanlar 61 3,9 Baraj Gl 14,3 0,9

Toplam 1575 100 Kaynak: Ky Hizmetleri Genel Mdrl, Adyaman li Arazi Varl (1984), Adyaman Tarm l Mdrl Verileri (2006).

ekil 5. Kahta ay Havzasnda arazi kullanm

Ormanlk Alanlar%5.3

allklar%29.5

Akarsu Takn Yata %0.8

plak Kayalk Alanlar%3.9

Kahta ay Havzasnda arazi kullanm

Sulu Tarm%1.6

Kuru Tarm%5.0

Balar%0.5

Bahe%

Otlaklar (Mera ve ayr)%52.1

Ormanlk Alanlar

plak Kayalk Baraj Gl

%0.9

171

Bahe%0.4

Otlaklar (Mera ve ayr)52.1

172

ekil 6. Kahta ay Havzasnda arazi kullanm

173

Foto 1. Geven (Astragalus), havzada dalk alanlarda yaygn olarak grlen bir trdr. zellikle meelerin tahrip edildii alanlarda gevenler araziye hakim olmaktadr.

Foto 2. Havzadaki doal orman rts ard (a) ve meelerden oluan kuru orman karakterindedir (b). Havzadaki orman alanlarnn ekseriyeti seyrektir.

Havza genelinde orman rtsnn tahrip edildii grlmektedir. Ancak baz alanlar, ar tahribat sonucu iddetli bir erozyona tabi olmu ve dolaysyla bu alanlar badlands topografyasna dnmtr (Foto 3 ). Ormann tahrip edildii alanlarn bir blm tarm arazisine ve antropojen step alanlarna dnmtr. Bu alanlar hayvanclk faaliyeti erevesinde deerlendirilmektedir.

allklar havzann orta ve gney kesimlerinde younlamaktadr. Akda ve opan Da evresi, Yarpuzlu, Sincik, at ve Tepehan evreleri, gneyde Halof Da allklarn grld balca alanlardr. Mevcut allklar gnmzde beeri faaliyetlerle tahrip edilmektedir. Havzada yaklak 1950-2000 metre ykseltisine kadar aalar grlebilmektedir. Bu ykselti kademesi zerinde orman rtsne rastlanmamaktadr. Bu nedenle havzada ykseltinin fazla olduu kuzeybat ksmlarda fundalk rtsne rastlanmaz. Havzann gneydou kesiminde Nemrut Da ve evresinde 2000 metre ykselti kademesi altnda orman rtsnn olmamas, yzyllardan beri bu alanlarda beeri faaliyetlerin etkili olmas, dolaysyla orman rtsnn tahrip edilmesi ile ilgilidir. Gnmzde havzada tahrip edilen orman alanlar antropojen step sahalar ierisinde yer almaktadr.

Havzada orman rts tahribi, nfusun artmasna ve dolaysyla nfusun basksna bal olarak srmektedir. Tarm arazisi, yakacak ve hayvan yemi ihtiyacnn artmas nedeniyle orman

174

tahribat engellenememektedir. Bilindii zere havzada en fazla beslenen hayvan tr keidir. zellikle k dneminde mee yapraklar bu hayvanlarn temel besinini oluturmaktadr. Dier yandan hem havzann hem de havzann gneyinde yer alan yerlemelerin yakacak ihtiyac havzadaki aalardan karlanmaktadr. zellikle ormanlarn evresindeki kyller yasaklanmalara ramen aalar belirtilen amalarla kesmektedir.

Havzann dou blmnde Sincik depresyonunun kuzeyinde Sakz kynden Tepehana kadar uzanan saha atbahe ky kuzeyindeki yamalarda aalandrma yaplmtr (Foto 4). Aalandrma almalarnda genellikle saram (Pinus silvestris) gibi trler kullanlmaktadr. Bununla birlikte atbahe-Sincik yolunun bir blmnde olduu gibi akasya aalandrmas da yaplmaktadr. Havzann bat blmnde yer alan elikhan depresyonunun kuzey kesiminde elikhan kasabas ve at baraj gl evresi aalandrma yaplan dier alanlar oluturmaktadr.

Foto 3. atbahe Ky kuzeyinde Kahta-Sincik yolunun sol tarafnda meelerin tahrip edilmesi sonuca oluan badlands topografyas.

Foto 4. atbahe Ky kuzeyinde Kahta-Sincik yolunun sa tarafnda Adyaman Orman Mdrl tarafndan ekilen am ormanlar

4.3.Tarm Alanlar

Kahta ay Havzasnda tarm alan olarak deerlendirilen alanlar; vadi taraalar, birikinti koni ve yelpazeleri ile anm yzeyleridir. Yrede orman alanlarnn tahrip edilerek tarm alan elde edildii de grlmektedir. Tarma kazandrlan bu alanlar, hem eim artlar hem de alan bykl bakmndan, tarma elverili olmad halde genelde kuru tarm faaliyetleri erevesinde deerlendirilmektedir. Havzada sulama imkan olan alanlar, vadi yamalar ve kaynaklar evresinde sulu tarm faaliyeti srdrlmektedir. Sulamann pek yaplamad eimli yamalar ise zm balarna ayrlmtr. Su kaynaklarnn bulunduu alanlarda sebze ve meyve tarm yaplmaktadr (Foto 5). Havzadaki tarm arazileri hem az hem dar paralar (3-5 dekar) halindedir. Bu nedenle bu arazileri iletmek yeterince ekonomik olmamaktadr. Kahta ay Havzasnda arazinin % 7,5i tarm faliyetleri erevesinde deerlendirilmektedir. Bu alann %5i kuru tarm, % 1,6s sulu tarm, %0,4 bahe, %0,5i ise ba tarmna ayrlmtr (izelge 2, ekil 5 ve 6). Havzann yukar blm, yetitirilen tarm rnleri bakmndan elikhan ve Sincik-Tepehan olmak zere iki yreye ayrlabilir. Bu iki yre tarm alanlarnn kullanm bakmndan farkllk gstermektedir. Sincik yresinde tarm alanlarnn ekseriyeti kuru tarma ayrlrken, elikhan yresinde ekili tarm alanlarnn 2/3si sulu tarma uygundur (Yiit, 2002:63).

Havzada 78 km2 lik alanda kuru tarm yaplmaktadr. Kuru tarm faaliyeti erevesinde kullanlan arazilerin byk bir blm havzann eimli ve badlands grnml alanlarna tekabl eder (Foto 3). Kuru tarma ayrlan balca alanlar, havzann dou ksmnda yer almaktadr. Sincik Depresyonu, Cendere aynn kuzey kesiminde atbahe ve nlice yerlemeleri arasndaki alanlar ile Kahta aynn aa ksmnda Damlack ve Doluca kyleri civarndaki vadi taraalar ve yamalar zerindeki alanlardr.

175

Kuru tarma ayrlan tarlalar kk parseller halindedir. Bu alanlar zerinde buday, arpa, nohut gibi kuru tarm bitkileri ekilmektedir. Kuru tarm alanlarnda en fazla yetitirilen rn budaydr. Nitekim kuru tarm alanlarnn % 74u buday tarmna ayrlmtr. Yredeki scaklk artlar budayn kolaylkla yetitirilmesine imkan vermektedir. Ancak yan az grld yllarda kuraklk nedeniyle buday tarm zarar grmektedir. Kuru tarm arazilerinin geriye kalan ksmnda budayn yannda arpa, nohut, mercimek ve avdar da ekilmektedir.

Foto 5. Kahta ay Havzasnn aa ksmnda arazi kullanl. ayn iki tarafndaki taraalar zerinde sulamal tarm rnleri yetitirilirken, yamalarda tahl, zm ve ttn yetitirilir. Tarm alanlaryla i ie yer alan mee aalar da olduka seyrek bir grnm arz etmektedir.

Kahta ay Havzasnda sulu tarm faaliyeti erevesinde deerlendirilen alan yaklak 25,5 km2 olup, havzann %2sini oluturmaktadr. Sulu tarm alannn yardan fazlas ttn, msr, fasulye, yonca, domates, biber, patlcan, soan bitkilerine ayrlmtr. Havzadaki sulu tarm alanlarnn %33 ttn tarmna ayrlmtr. Bilindii zere ttn, yetime dneminde bol miktarda su isteyen, olgunlama dneminde ise scak ve kurak artlar isteyen bir tarm bitkisidir. Havzada ttn tarmnn yapld alan, mikroklimatik artlarn etkili olduu bir depresyon olan elikhan Ovasdr. evreden ovaya doru akan Zerban, Havari, Balksrt, Mir gibi su kaynaklarnn varlna bal olarak ttn tarm yaplmaktadr.

Yetime dneminde scak ve nemli bir ortam isteyen msr, sulama yaplabilen alanlarda yetitirilen dier bir tarm rndr. Havzadaki sulu tarm alanlarnn % 30u msr tarm iin deerlendirilmektedir. Havzada yllardr ekmek yapmnda deerlendirilen msr, ekmeklik budaya alternatif olarak havza genelinde su kaynaklar evresindeki tarm arazileri zerinde yetitirilmektedir. Havzann aa kesiminde Kahta aynn iki tarafndaki taraalar zerindeki sulu tarm arazileri ise sebzelerin yetitirildii balca alanlardr.

Havzadaki tarm alanlarnn 5,5 km2 lik ksm ise bahe tarmna ayrlmtr. Bahe alanlarnda yetitirilen balca meyve trleri Antepfst, elma, nar, badem, erik gibi meyvelerdir. Bahe alanlarnn bir blmnde ise konutlarn yap malzemesi olarak deerlendirilen kavak aalar yetitirilmektedir. Blgede meyve aalarnn eitlilii ve dalnda ykselti, topografya, scaklk ve akarsular etkili olmaktadr (Kaleliolu, 1989:164). Kahta ay Havzasnda da meyve trlerinin bu faktrlerden etkilendii sylenebilir. Nitekim, havzada gneyden kuzeye gidildiinde zellikle

176

ykseltiye bal olarak klimatik artlardaki deimelerin etkisiyle eitliliin azald, zellikle Akdeniz iklim blgesinde yetiebilen trleri yetitirmenin zorlat grlr. Havzada kn pek souk gemeyen aa ksmlarda antep fst, nar, incir, zm, armut, erik, vine, dut, eftali, gibi meyveler yetitirilirken, havzann kuzey kesimlerinde ykseltinin artna bal olarak klarn daha sert gemesi nedeniyle meyve eitlilii azalarak elma, badem, ceviz gibi birka tre dmektedir.

Havzada yetitirilen balca meyve trlerinden biri olan ve son yllarda retimi giderek yaygnlaan Antepfst (Pistacia vera), 1000 metreye kadar olan ykseltilerde verimli olarak yetitirilebilmektedir. Bu ykselti kademesinin zerinde yaplan fstk tarm verimli olamamaktadr. Bilindii zere Antepfst aalar -14 C ye kadar den scaklklardan zarar grmektedir (Gney, 1987:29). Antepfst ieklenme dneminde (Nisan-Mays) ise kavurucu scaklardan, iddetli souklardan ve srekli ya artlarndan olumsuz etkilenmektedir. Buna karlk Antepfst topografik artlardan fazla etkilenmez. Hafif engebeli alanlarda, yamalarda ve hemen her trl toprakta rahatlkla yetitirilebilmektedir (Kaleliolu, 1989:163). Klimatik ve edafik artlar itibariyle havzann aa ksmlarnda nispeten eimi az olan vadi yamalar bu bitki iin elverilidir. Havzadaki bahe tarm alanlarnn %15inde (870 da) fstk tarm yaplmaktadr. Meyve trleri ierisinde verimi daha fazla olan Antepfst giderek yaygnlamaktadr.

Havzada yetitirilen dier bir meyve tr nardr. Nar bitkisi 1000 metrenin zerine karak 1200-1300 metrelere kadar verimli olarak yetitirilebilmektedir. Birime ay Havzasnn aa kesimlerinde Yarpuzlu (Birime) ve evresinde yaygn olarak retimi yaplmaktadr. Yresel olarak bilinirlii fazla olan Birime nar, havza dnda da aranan bir meyve olma zelliini tamaktadr. Havzada bahe tarm erevesinde yetitirilen bir dier meyve tr de elmadr. Souk iklim koullarna dayankl olan elma aac -40Cye kadar den scaklklara dayanabilmektedir (Gney, 1987:29). Elma aac ieklenme dneminde ise -2Cye kadar olan scaklklarda zarar grmemektedir. Elma tarm, havzann nispeten yksek kesimlerinde su kaynaklar evresinde yaplmaktadr. Havzada elma yetitirilen alann bahe tarm ierisindeki oran %12 (696 da) dir.

Havzadaki en eski tarm faaliyetlerinden biri olan fakat nemi giderek azalan baclk faaliyeti iin havzadaki arazilerin %0,5i (8,3 km2) deerlendirilmektedir. zm blgedeki klimatik artlara adapte olmas dolaysyla yaklak 1600 metre ykselti kademesine kadar yetitirilebilmektedir. zm esas itibariyle kn lk, yazn scak ve kurak, sonbaharda ise bol gneli bir ortam ister. zm bitkisi her ne kadar, k scaklk ortalamas 0Cnin altna den, hatta en dk scaklk deeri 20C ila -30C ye kadar den blgelerde bile kolaylkla yetitirilebilmekte ise de, filizlenme ve tomurcuklanma dnemi olan ilkbahar aylarnda grlen donlar bitkiye zarar verir (Doanay, 1994:186). Bu artlar itibariyle elverili bir durumda olan havzada 1500-1600 metreye kadar olan alanlarda zellikle vadi yamalarnda baclk yaplmaktadr. Bozulmu Akdeniz iklim artlarnn etkili olduu havzann aa kesimlerinde baclk faaliyetleri youn olarak srdrlmektedir. Gnmzde ba alanlarnn bir ksm zme gre daha fazla getirisi olan Antepfstna ayrlmaktadr.

4.4.Yerleme

Kahta ay Havzasnda yerleme yerlerinin seilmesinde jeomorfolojik, klimatik ve hidrografik zellikler rol oynamtr. Bu zelliklerden kaynaklanan olumsuz artlar byk yerlemelerin ortaya kmasn engellemitir (zdemir ve Tonbul, 1995:154). Havzada hakim yerleme karakteri genel olarak kk ve kr yerlemeleri eklindedir. Daimi yerlemeleri kasaba, ky ve mahalle (mezraa) yerlemeleri tekil eder. Bunun yannda kom ve yayla yerlemeleri gibi geici yerlemeler de bulunmaktadr. Havzada idari bakmdan Adyaman ilinin Merkez, Kahta, Sincik ve elikhan ilelerine bal 57 ky, Malatya ili Ptrge ilesine bal 11 ky yer almaktadr. Bu kylerden Pnarba (elikhan), nlice (Sincik), Tepehan (Ptrge) ve Nohutlu (Ptrge) yerlemeleri ayn zamanda birer belde karakterindedir.

Havzadaki yerlemelerin ounluu ky yerlemeleri eklinde olmakla birlikte, kasaba yerlemeleri de yer almaktadr. Bilindii zere bir yerlemenin ehir, kasaba ya da ky yerlemesi

177

olmasnda etkili olan baz kriterler mevcuttur. Bunlardan biri, bir yerlemede yaayan nfus iinde faal nfusun yardan fazlas (%50den fazla) geimini topraktan salyorsa o yerleme nitesinin krsal bir yerleme, eer tarm faal nfusun yardan fazlasnn geim kaynaklar arasnda yer almyorsa o yerleme nitesinin kentsel bir yerleme veya bir kasaba olarak kabul edildii nfus kriteridir (Darkot, 1967:4-7). Nfus kriterinin yannda kasaba yerlemeleri sanayi, ticaret, idar, salk, turistik, askeri vb. fonksiyonlar bakmndan da dier yerlemelerden ayrlmaktadr (zalar, 1997:212, Ycel, 1961:41). Kahta ay Havzasnda yer alan yerlemelerden elikhan ve Sincik hizmet sektr arlkl birer kasaba, Pnarba, nlice, Tepehan ve Nohutlu yerlemeleri ise idari ve ticaret gibi fonksiyonlarn yannda tarm sektr arlkl birer ziraat kasabas. olarak kabul dilebilir. Bylece havzada 64 ky ve 6 kasaba yerlemesi olduu anlalmaktadr.

Havzada 2000 yl genel nfus saymna gre 55.280 kii yaamaktadr. Bu nfusun %51i (28.247) havzadaki 6 kasaba yerlemesinde yer almaktadr. Bu kasaba yerlemelerinin en by 11.306 kiilik nfusuyla elikhan kasabasdr. Bu yerleme, Akdan batsnda yer alan elikhan depresyonunun kuzeydousunda kurulmutur. Verimli bir tarm alan karakterinde olan elikhan ovas ve ova evresindeki karstik su kaynaklar, elikhan yerlemesinin yerinin seiminde ve gelimesinde nemli bir rol oynamtr. Havzadaki ikinci byk yerleme olan ve havzann dou blmndeki Sincik depresyonu zerinde kurulan Sincik yerlemesi (5.274), 1990 ylnda Adyamann Kahta ilesinden ayrlarak oluturulan ilenin merkezi olmasyla nispeten hzl gelime kaydetmitir. Pnarba (4.326), nlice (3.154), Tepehan (2.520) ve Nohutlu (1.667) kasabalar, idari bakmdan birer belde karakterinde olan ve nfusun nispeten fazla olduu dier yerlemelerdir. Havzadaki nfusun % 49u (27.033) ky ve kylere bal mahallelerde yaamaktadr.

Nfus gruplarna gre havzadaki yerlemelerin %63 (44 ky yerleme), 500 kiiden az nfusa sahiptir. Bu yerlemelerin17si 250den daha az nfusa sahiptir. Havzada yerlemelerin %26s (18 yerleme) 501-1000 nfus grubunda yer almaktadr. Havzada 3 yerleme 1001-2000, 3 yerleme ise 2001-5000 nfus grubu arasnda yer almaktadr. Havzadaki yerlemelerin byk bir blm nfus bakmndan kk olan kylerden ibarettir (izelge 3).

izelge 3: Kahta ay Havzasndaki Yerlemelerin Nfus Gruplarna Gre Durumu

Nfus Grubu -250 251-500 501-1000 1001-2000 2001-5000 5001 + TOPLAM

Yerleme Says 17 27 18 3 3 2 70

Nfus Miktar 2700 9892 12123 3985 10000 16580 55280

Kaynak: D..E. (2002). 2000 Genel Nfus Saym Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri.

Havza nfusunun geneli krsal nfus karakterinde olup, doum oranlar fazladr. Buna ramen nfus art hz ok dk oranlardadr. Nitekim 1990-2000 dneminde havzadaki nfus art hz 4,1 olup, bu oran ayn dnemdeki Trkiye ortalamasnn (18.3) ok aasndadr. Bu da nfusun bir blmnn zellikle alma andaki faal nfusun i bulmak amacyla havza dna g ettiinin gstergesidir. Bu bakmdan havza evresinde Malatya, Adyaman ve Kahta ehirleri havzadan g alan balca merkezlerdir. Bunun yannda stanbul, Adana gibi byk ehirler de havzadan g almaktadr.

Havzada mezraa olarak adlandrlan yerlemeler daimi yerlemeler karakterinde olup, kylere bal birer mahalle eklindedir. Kylerin bir blm birka mahalleden ibarettir. Ky ve mahalle yerlemeleri vadiler, su kaynaklar ve birikinti koni ve yelpazeleri zerinde kurulup gelimilerdir (Foto 6). Birikinti koni ve yelpazeleri hem yerleme yeri, hem de tarm arazisi olarak deerlendirilmektedir. Tarm alan snrl olan havzada birikinti konileri balca tarm arazilerini tekil etmektedir.

178

Foto 6. Yerlemeler birikinti konileri zerinde ve su kaynaklar evresinde kurulmulardr. a) Birikinti konisi zerinde kurulmu Sakz kyne bal Hayrl mahallesi, b) Birikinti konileri ve su kaynaklar yaknnda kurulmu olan Serince Ky.

Kahta ay Havzasnn aa blmnde ulamn kolay olmas, su kaynaklarnn varl ve nispeten elverili klimatik faktrler nedeniyle yerlemeler daha youndur. zellikle Kahta aynn aa mecrasnda hem yerleme says, hem de yerlemelerin sahip olduu nfus miktar daha fazladr. Havzada eimin fazla ve su kaynaklarnn yetersiz olmas yerlemelerin nispeten dank bir dokuda gelimesine neden olmutur. zellikle eimli alanlarda dank bir doku gsterirler. Yamalarda kk su kaynaklarna bal olarak birka evden oluan gevek dokulu yerlemeler gelimitir. Arazinin yerlemeye daha uygun olduu havzann aa kesimlerinde, elikhan ve Sincik depresyonlarnda yerlemeler daha toplu bir forma sahiptir.

4.5.Hayvanclk

Havzada otlak alanlar havzann yardan fazlasn (%52.1) kaplamaktadr. Havzada eimli tepelik alanlar, nispeten yksek dzlkler otlak alan olarak deerlendirilmektedir. Havzada rlyefin arzal bir karakterde olmas ve mee aalarnn varl nedeniyle kkba hayvanlardan kei yaygndr. zellikle mee yapraklar k mevsiminde hayvanlarn temel besinini oluturmaktadr. Yakacak temini yannda hayvanclk faaliyeti erevesinde deerlendirilmesi nedeniyle orman hzla tahrip olmaktadr. Havzann daha yksek alanlarnda kkba hayvanlar, zellikle kl keisi beslenirken, nispeten alak alanlarda kkba hayvanclk ile bykba hayvanclk faaliyeti birlikte srdrlmektedir. te yandan havzada 26 kyn yaylas bulunmakta, yaylaclk faaliyeti erevesinde yaz dneminde bu yksek alanlar deerlendirilmektedir. Kahta ay Havzasndaki hayvan varl 55967dir. En fazla beslenen hayvan kkba hayvan olup, says 39780 adettir. Kkba hayvanlarn 19260 koyun, 20520si keiden ibarettir. Sr (saf kltr, kltr melezi ve yerli rk) says 14113tr. Yk ve eki hayvan says ise 672si eek, 497si at ve 905i katr olmak zere toplam 2074tr (Adyaman Tarm l Mdrl, 2006; Ptrge Tarm le Mdrl, 2006; DE, 2002).

4.6.Arclk

Havzada bulunan zengin bitki formasyonu arclk faaliyetini tevik etmektedir. Havzada ykselti fark 2066 metredir. Ykselti kademelerine gre farkl dnemlerde arlar iin gerekli olan ieklerin mevcudiyeti bu faaliyetin yaplmasna imkan salamaktadr. Bu nedenle havzadaki dalk alanlar arclk faaliyeti iin nemli bir potansiyel tekil etmektedir. Havzann kuzeyinde Yarpuzlu, Balkaya, Sakz, Sincik, Tepehan evreleri bal retiminin yapld balca alanlardr. Havzada arclk yapan ky says 30 civarndadr. Arclkla uraan aile says 317dirr. 4877 adet kovanla bu faaliyet srdrlmektedir. Bu kovanlarn 34 kara kovan, 4843 fenni kovan eklindedir. Arclk yapan 9 aile gezici arclk eklinde bu faaliyete katlmaktadr. Gezici arclk

179

faaliyeti erevesinde bulunan kovan says 870 adettir (DE, 2002:60). Arclk faaliyeti erevesinde retilen bal, Adyaman ve Malatya illerinde pazarlanmaktadr. zellikle Sincik bal bilinirlii yksek bir bal zelliinde olup, blgede aranan bir bal kalitesindedir. 4.7.Madencilik Kahta ay Havzasnda arazi kullanm asndan nemli olan yer alt kaynaklar mevcuttur. Bu kaynaklar gnmzde sanayi faaliyetleri erevesinde yeterince deerlendirilemeden atl bir durumda beklemektedir. elikhan yresinde younlaan bu madenler, Karlk da evresinde bakr-kurun, Bulam mevkisinde demir ve Bulam-Pnarba sahasnda fosfat madenleri bulunmaktadr. Bunlardan bakr-kurun-inko madeninin rezervi 55.000 ton, demir rezervi 69.000.000 ton ve fosfat rezervi 24.162.220 tondur (izelge 4). Havzada yollar ve konutlarn yapmnda ina malzemesi olarak evredeki talarn yan sra kum ve akl boyutundaki maddeler de kullanlmaktadr. Kalkerler asfalt malzemesi olarak deerlendirilirken, Kahta aynn aa mecrasnda Cendere Kanyonu ile akarsuyun Kahta boazna girdii noktaya kadarki rgl drenaj ann meydana geldii alanda biriken kum depolar, inaat alanlarnda yap malzemesi olarak deerlendirilmektedir.

izelge 4. Kahta ay Havzasnda yer alan madenler ve rezerv miktar Madenin Ad karld Yer Toner Rezerv

Bakr-Kurun-inko ( cu-pb-zn)

elikhan (Kuran, Karlk) Sahas

Analizi yaplmad

55 000 ton jeolojik rezerv.

Demir ( fe ) elikhan-Bulam

Mevkii

% 28.56 Fe203, % 2.01 P2O5

69 000 000 ton toplam rezerv. Ancak tenorun dk olmas ve fosfat iermesi nedeniyle iletilememektedir.

Fosfat ( p ) elikhan-Bulam-Pnarba Sahas

% 2.01 P2O5

24 162 220 grnr, 28 554 593 muhtemel, 16 560 541 mmkn rezerv.

Kaynak: http://www.adiyaman.gov.tr/istatistik/mta_linyit.asp (02.11.2007)

4.8.Barajlar

Gneydou Anadolu Projesi (GAP) erevesinde Kahta ay ve kollar zerinde baz barajlarn yaplmas planlanmtr. Planlanan barajlar; at (sulama), Koali ve Bykay (sulama ve enerji), Srmta ve Fatopaa (enerji) barajlardr. Bunlardan Kahta Baraj, Kahta ay Havzasnn aa ksmndaki Kahta boaznda ina edilmesi planlanmaktadr. Enerji amal olan bu baraj, 75 mw kurulu gce sahip olacaktr. Barajn aktif depolama hacmi 170 milyon m3 tr. Kahta baraj gleti altnda kalacak araziler sulu tarm faaliyetleri erevesinde deerlendirilen verimli tarm alanlarndan ibarettir. Havzada ina edilmesi planlanan Srmta Baraj da enerji retme amacn tamaktadr. Bu barajla da 130 ha arazi sular altnda kalacaktr. Planlanan bir dier baraj ise Bykay Barajdr. Bu barajn ina edilmesindeki ama hem enerji hem de sulamadr. Bykay Baraj ile 372 ha arazi su altnda kalacaktr. Bu barajn sular ile Kahta Havzasnn gneyinde havza dndaki alanlarn sulanmas planlanmaktadr. Planlanan barajlardan arazi kullanm asndan gl rezervuar alan en fazla yer kaplayan at (1430 ha) ve Kahta (1240 ha) barajlardr. Havzadaki tm barajlarn ina edilmesi ile havzann %2,3 (3682 ha) su altnda kalacaktr (izelge 5). Arazi kullanm asndan glet rezervuar alanlar kayp gibi grnse de baraj gletleri evresinde yeni oluan ekosistemler turizm, balklk ve ulam gibi yeni ekonomik alanlarn olumasn salayacaktr.

Havzada faaliyette olan tek baraj at barajdr. elikhan ile merkezinin yaklak 2 km kuzeyinde yer alan ve sulama amacyla ina edilen at baraj glnn suyu, kuzeyde Malatya

180

dalarnda alan bir tnelle (10 682 m) Malatyann Yeilyurt ilesindeki tarm alanlarna (21 464 ha) aktarlmaktadr. Baraj glnn kaplad alan 1430 ha, su rezervi ise 240 hm3tr (izelge 6).

at baraj, Kahta ay Havzasnda ina edilmesine ramen baraj sularyla havza dnda yer alan Malatyann Yeilyurt ilesindeki tarm alanlar sulanmaktadr. Ancak, at baraj glnde srdrlen balklk faaliyeti yrenin ekonomisine katk salamaktadr. Gl suyunda aynal sazan, inci kefali, karaca balk, alabalk trleri yaamaktadr. Baraj gl ierisinde kltr balkl yaplmak zere bir alabalk iftlii tesis edilmitir (Foto 7a). 2007 yl ierisinde Srg Bolcal Ltd ti. tarafndan kurulan bu tesiste gkkua alabalk yetitirilmektedir. Kapasitesi yllk 250 ton olan bu tesisten elde edilen balklar Malatya, Adyaman, Diyarbakr ve anlurfa illerine pazarlanmaktadr.

izelge 5. Kahta ay ve kollar zerinde yer alan barajlar ve HESlere ait karakteristikler

Baraj Ad Akarsu Amac Gl Hacmi (milyon m3 )

Gl Alan (ha )

Ya Alan (km2 )

Kurulu G (MW)

Yllk Ort. Enerji GWh)

Sulama Alan (ha)

at Abdlharap Sulama 240 1430 280 - - 21 464

Srmta HES Birime Enerji 3 130 291 28 87 - Fatopaa HES

Bulam Enerji Nehir santrali

- 166 22 47 -

Koali HES Tarasa Sulama ve Enerji

265 510 294 40 120 21 605

Bykay HES

Bykay Sulama ve Enerji

130 372 172 30 84 12 322

Kahta HES Kahta Enerji 170 1240 1575 75 - -

Kaynak: DPT. 1990. GAP Master Plan almas. Master Plan Nihai Raporu.

izelge 6. at Barajnn karakteristikleri

Barajn yeri Adyaman-elikhan

Akarsu Abdlharap ay

Amac Sulama

naatn balama-biti yl 1985-2002

Gvde dolgu tipi Zonlu Dolgu

Gvde hacmi 2,5 hm3

Ykseklik (temelden) 78,0 m

Ykseklik (talvegden) 64,5 m

Maksimum su seviyesi 1.417,4 m

Normal su kotunda gl hacmi 240 hm3

Normal su kotunda gl alan 14,3 km2

Sulama alan 21 464 ha

Kaynak: http://www.dsi.gov.tr/bolge/dsi9/malatya.htm (14.06.2007)

at baraj glnde bulunan yzen adacklar ise gzel grnts ve ortaya kartt manzara ile ekoturizm iin nemli bir kaynak oluturmaktadr. Baraj rezervuar alannn bir blm nceleri sazlk halinde idi. 1997 ylnda baraj suyu tutulmasyla mevcut olan sazlk yerleri, su seviyesinin ykselmesiyle birlikte paralara blnerek adacklar haline gelen ve organik depolar eklinde olan bu adalar su zerinde serbest bir halde yzmektedir. Baraj glnn hemen her tarafnda bu adalara rastlamak mmkndr. Yaz dneminde sulama nedeniyle baraj glnn su seviyesi alalmaktadr. Yzen adalarn bir ksm su seviyesinin alalp ykselmesiyle birlikte hareket ederek sahile yaklamakta, adalarn bir ksm karaya oturarak tahrip olmaktadr. Adalarn kalnl 3-4 metre

181

arasnda deiir. Baraj glnn her tarafna hareket edebilen bu adalarn zerinde piknik yapma imkan vardr. (Foto 7b).

Foto 7. at baraj gl. a) at baraj gl zerinde faaliyet gsteren alabalk retme tesisi,

b) at baraj gl zerinde yzen adalar.

4.9.Nemrut Da Milli Park

Nemrut Da ve evresi, ak hava mzesi karakterinde olup, 11.12.1987 tarihinde UNESCO tarafndan Dnya Miras Listesine alnmtr (Ycel ve di., 2004:199). Nemrut Da Milli Park, 07.12.1988 tarihli Bakanlar Kurulunun 88/13572 sayl karar ile kurulmu, 07.01.1989 tarih ve 20052 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. Kahta ay Havzasnn gneydou kesiminde yer alan bu park kapsamnda 13.850 ha alan koruma altna alnmtr (Uzun ve Aknsu, 2001:20-21). Adyaman ilinin Kahta ilesi snrlar ierisinde yer alan Nemrut Da Milli Park, Adyamana 43 km, Kahta'ya 9 km mesafededir. Bu milli park, tarihi ve doal deerler dikkate alnarak kurulmutur.

Nemrut Da Milli Parknn asl zelliini tarihi deerler oluturmaktadr. Park alan ierisinde M..I. ile M.S.I yzyllar arasnda blgede hakimiyet kuran Kommagene Krall dnemini yanstan ok sayda kltrel deer mevcuttur. Nemrut dann zerindeki Kommagene kral Antiochos'un tmls ve dev heykelleri, Arsameia (Eskikale), Yenikale, Karaku Tepe ve Cendere Kprs Milli Park ierisinde kalan balca kltrel deerlerdir.

Park alannda Cendere Kanyonu, Eski Kahta kalesinin zerinde yer ald kret, evredeki kalkerler zerinde gelimi olan lapya, dolin, maara gibi karstik yerekilleri park alan ierisindeki balca jeomorfolojik deerlerdir. Park alan ierisinde mee ve ard trlerinden oluan kuru ormanlar byk oranda tahrip edilmi ve bu formasyonun yerini antropojen stepler almtr. Havzada orman rtsnn yeniden tesis edilecek balca alanlardan biri olan Nemrut Da Milli Parknda milli park gelime plannda ngrlen kriterlere gre aalandrma yaplmaldr (Orman Bakanl Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Genel Mdrl Milli Parklar Dairesi Bakanl, 2002). te yandan park alannda yaayan ay, kurt, akal, tilki, porsuk gibi hayvan trleri yaban hayat bakmndan nem arz etmektedir. Yaban hayatnn devam edebilmesi iin orman rtsnn yeniden tesis edilmesi gerekir.

Nemrut Da Mill Parknda kr gazinosu mevcut olup, gnbirlik ziyaretilere hizmet vermektedir. Milli parka gelen turistler, konaklama iin Karadut ve Kahtadaki pansiyonlardan yararlanmaktadr. Nemrut Da Milli Parknda yer alan kltrel ve doal deerler yannda Gnein douu da turizm iin nemli bir faktrdr. Nemrut Da Milli Parkna olan ilgi son yllarda artmakta ve buna bal olarak park ziyaret eden turist says da giderek art kaydetmektedir. Nitekim, 1995te 9.541, 2000de 38.045, 2005te 121.000 yerli ve yabanc turist park alann ziyaret etmitir (http://www.adiyaman.gov.tr/turizim/istatistikler.asp?men=5).

182

5.Sorunlar

Kahta ay Havzasnda karlalan balca sorunlar; erozyon, heyelan, , deprem, sel, ulamdaki olumsuzluklar ve yanl arazi kullanmdr. Bu olaylar havzadaki beeri ve iktisadi faaliyetleri dorudan etkilemektedir. Bu problemlerin giderilmesi iin blgedeki doal faktrler dikkate alnarak, beeri ve ekonomik faaliyetler gzden geirilmeli ve araziden yararlanma ekilleri yeniden planlanmaldr (ekil 7).

5.1.Erozyon

Trkiyede her yl deniz ve gllere 500 milyon ton materyal tanmaktadr (Orman Bakanl Aalandrma ve Erozyon Kontrol Genel Mdrl, 1995:6). Bu rakam, erozyonun Trkiye iin ciddi bir tehdit olduunu gstermektedir. Trkiyede akarsu havzalar itibariyle Frat Havzas en fazla sedimentin tand havzadr. Trkiye havzalarnda yllk ortalama sediment verimi km2 ye 290 ton iken, Frat havzasnda 422 ton olarak llmtr (EE verilerine gre). Frat Havzasnn tali bir havzas olan Kahta ay Havzasnda ise bu oran ok daha yksek olup, Kahta ay ve kollar tarafndan 1 km2 den ylda yaklak 4000 ton materyal tanmaktadr (Atalay ve Mortan, 2006:438). Havzada bu iddetli erozyonun meydana gelmesinde, eim, zeminin litolojik zellikleri (ofiyolitik ve karmak yapnn yaygn bir yer kaplamas gibi), bitki rts tahribi ve yanl arazi kullanm rol oynamaktadr. Bu materyal, havza iin yerel bir kaide seviyesi olan Atatrk Baraj glne dklerek barajn ekonomik mrnn ksalmasna etki etmektedir. Planlanan Kahta baraj iin de tehlike arz etmektedir.

Kahta ay Havzasnda iddetli erozyon neticesinde baz alanlar tamamen plak bir konuma gelmitir. plak kayalk alanlar havzann %3.9unu (61 km2) oluturur (izelge 2, ekil 5 ve 6). Bu alanlar dalarn yksek kesimleri ile eimi %45den fazla olan yamalardr. Karlk da, Akda, opan da, atbahe kynn kuzey kesimi, Halof dann gney yamalar, balca plak alanlarn dal gsterdii yerlerdir. Bu dalk alanlarn zirveleri ve zirveye yakn yerleri bitki rtsnden yoksun kayalk alanlardan oluur.

Havzada erozyonun grld ve bitki rts bakmndan zayf olan alanlar mee (Quercus brantii), ard (Juniperus drupacea), karaam (Pinus nigra) ve saram (Pinus silvestris) trleriyle aalandrlabilir. Aalandrma almalar erevesinde atbahe ky kuzeyi ile Sincik-Tepehan yresinde am trlerinden oluan aalar bugn nemli bir orman rtsn tekil etmekte ve erozyonu nlemektedir.

Havzada kuru tarm faaliyeti erevesinde deerlendirilen eimli yamalar erozyonun grld balca alanlardr. Gnmzde orman alan dnda kalan bu yamalar bahe tarmna ayrlmaldr. zellikle havzann alak alanlarn oluturan nispeten eimli yamalarda eritler oluturularak bata Antepfst olmak zere nar, elma, kays gibi blgenin klimatik artlarna uyum salayabilen meyve trlerinin tarm yaygnlatrlmaldr. Bu meyve trleri, belirli ykselti kademelerine kadar rantabl olarak yetitirilebilmektedir. zellikle Antepfst, nar ve elma ykselti kademesi oluturularak dikilebilir. Yaklak 1000 metre ykselti kademesine kadarki alanlar Antepfst, 1000-1300 metre ykselti kademesinde nar ve 1300 metrenin zerindeki alanlar da elma tarmna ayrlabilir.

5.2.Taknlar ve ekikler

Kahta aynn yllk ortalama debisi 32 m3/sn dir. En yksek akm Mart aynda (120 m3/sn), en dk akm ise Eyll aynda (4,1 m3/sn) grlmektedir. Kahta aynn kollarndan biri olan Birime aynda azami akm Nisan (5,8 m3/sn), asgari akm ise Ekim aynda (0,5 m3/sn) grlmektedir. Kahta aynn bir dier kolu olan ve elikhan depresyonu evresinin sularn toplayan Recep aynda azami akm Nisan ayna (8,3 m3/sn), asgari akm ise Eyll ayna (2,0 m3/sn) tekabl etmektedir (EE, 1990). Havzann yukar kesimlerinde akmn azamisinin bir ay gecikerek Nisana kaymas yksek dalk alanlardaki kar erimelerinin akma katlmasndan kaynaklanmaktadr. Kahta ay ve kollar yaz dneminde blgede etkili olan kurak artlara ve sulamalara bal olarak kuruma

183

noktasna gelmektedir. Akarsularn pik noktaya ulat dnem ise ilkbahardr. Bu dnemde kar erimelerine bal olarak konveksiyonel yalar grlmektedir.

Akarsu vadileriyle derin yarlm ve eimi fazla olan havzada ilkbahar aylarnda arazinin suya doygun olmas nedeniyle yaan yan eriyen kar sularnn byk bir blm aka geerek selleri meydana getirmektedir. Grlen seller zaman zaman doal afete dnebilmektedir. Nitekim, son 20 yl ierisinde can kaybna neden olan 6, mal kaybna neden olan 29 sel afeti meydana gelmitir (DE, 2002).

Kahta ay ve kollar tad materyali eimin azald alanlarda biriktirmektedir. Havzadaki alanlarn %0,8i (12.4 km2) akarsu takn yatandan oluur. Bu sahalar Cendere aynn iki kolu olan Birime ve Recep aylarnn birletii alanda ve Cendere boazndan sonra Kahta aynn rgl drenaj a oluturduu aa ksmlardadr (izelge 2, ekil 7 ve 6, Foto 8, 9).

Foto 8. Kahta ay Havzasnn aa blm. Kahta ay Havzasnn batsndan gelen Cendere ay ve kuzeydoudan gelen Bykay birleerek Kahta ayn oluturmaktadr. Bu kesimde akarsu tad materyali yatann iki tarafna yarak rgl bir drenaj a gstermekte ve havzann balca takn alanlarn meydana getirmektedir.

Foto 9. Cendere aynn kalkerler ierisinde at Cendere Kanyonu. Cendere ay zerinde M.S.198-200 yllar arasnda Romallar tarafndan ina edilen tarihi Cendere Kprs. Kahta ay Havzasndaki takn alanlarndan biri Cendere kprsnden itibaren balar ve Kahta boazna kadar devam eder.

184

ekil 7. Kahta ay Havzasnn planlanan arazi kullanm haritas

185

5.3.Ktle Hareketleri

Ktle hareketlerinin meydana gelmesinde eim, arazinin tabiat, ya ekli gibi faktrler etkili olmaktadr. Havzada grlen balca ktle hareketleri; heyelanlar, kaya dmeleri ve olaylardr.

Heyelanlar zellikle yol amalarnda kk lekli toprak kaymalar eklindedir. Malatya-Sincik yolu, Malatya-Ptrge-Tepehan-Nemrut yolu, elikhan-nlice-Sincik yolu eimi yksek vadi ve yamalar takip etmektedir. Bu alanlarda bitki rtsnn zayf olmas, yamalarn bir ksmnda killi tabakalarn mevcudiyeti nedeniyle zaman zaman ktle hareketleri meydana gelmektedir. zellikle ilkbahar aylarnda mal kayb ile sonulanan ktle hareketleri youn olarak grlmektedir. Nitekim, DE tarafndan yaplan almaya gre 20 yllk sre ierisinde 252 heyelan olay meydana gelmitir. Bu heyelanlardan 22si doal afet karakterinde olup, mal kaybna neden olmutur (DE, 2002:7). Akdan gney eteklerinde Bulam (Recep) ay vadisinde kurulan Aksu, Recep, Yazalt kyleri heyelan ve kaya dmeleri riski tamaktadr (Foto 10). Fatih ve Hayrl mahalleleri ile Dilektepe ve Takale (Tnkar) kyleri, kaya dmelerinin grld yerlemelerdir.

Havzadaki corafi artlar olaylarna da zemin hazrlamaktadr. Havzada k dneminde den yalar kar eklinde olup, yaan kar yerde kar rts oluturmaktadr. zellikle yksek dalk alanlardaki dik yamalar ve dik vadilerin yamalar bakmndan riskli alanlar tekil eder. Bu eimli alanlarda zaman zaman afete dnen olaylar meydana gelmektedir. Nitekim havzada meydana gelen 253 adet olayndan 10u can kaybna, 17si ise mal kaybna neden olmutur. zellikle Bezar dann kuzey yamalarndaki mahallesinde meydana gelen lardan konutlar ve tarm alanlar byk oranda hasar grmtr (DE, 2002; zdemir ve Sunkar, 2002: 27-28).

Foto 10. Recep (Bulam) ay vadisinde Aksu ky civarnda vadinin gney yamacnda meydana gelen aktel heyelanlardan biri. Heyelann meydana gelmesinde killi seriler ve akarsuyun yatan derinlemesine andrmas etkili olmutur. Bu heyelan Recep vadisindeki taraa zerinde bulunan meyve bahelerini ortadan kaldrmtr.

186

5.4.Depremsellik

Havzann kuzeybat kesimi dorudan Dou Anadolu Fay (DAF) zonu ierisinde yer almaktadr. Bu fay, gneybatdan kuzeydouya doru Pazarck, Glba, Erkenek, elikhan, Sincik, Ptrge, Hazar Gl, Palu, Gkdere, Bingl ve Gynk istikametini takip ederek Karlovada 1500 km uzunluktaki dorultu atml sa ynl Kuzey Anadolu Fay ile birleir (Seluk Biricik, 1994:58). Dou Anadolu Fay, yaklak 2-5 km geniliinde bir zon ierisinde havzay gneybat-kuzeydou istikametinde kat etmektedir (zdemir, 1996:195).

Dou Anadolu Fay boyunca zaman zaman depremler grlmektedir. Malatya merkezli olarak 1156, 1514, 1893, 1905 tarihlerinde meydana gelen depremler havzann kuzeybatsnda etkili olmutur. zellikle 1893 ve 1905 depremleri blgede byk tahribatlara neden olmulardr. 1983te Malatya gneyinde meydana gelen ve Adyaman-Malatya arasndaki geni bir alan (220 km uzunluunda ve 120 km geniliinde) etkileyen 7.1 iddetindeki depremde 1000den fazla kii hayatn kaybetmi ve binlerce konut tamamen yklmtr (Parlak, 2004:74). 1905te meydana gelen 6.8 iddetindeki depremde ise 500 kii hayatn kaybetmitir. Bu deprem, havzann bat blm ierisinde yer alan Abdlharap (Glba) ky evresinde byk tahribatlara neden olmutur (Erdem ve Lahn, 2001:95-99,151). 5 Mays ve 6 Haziran 1986da havzann hemen batsnda yer alan Doanehir-Srg depremleri de yrede byk can ve mal kaybna neden olmutur. 5 Mays 1986 depreminde (Ms:5.8), 7 kii hayatn kaybetmi, 24 kii yaralanm ve 824 konut yklm veya hasar grmtr. 6 Haziran 1986 depreminde (Ms:5,6) ise 1 kii hayatn kaybetmi, 20 kii yaralanm ve 1174 konut yklmtr (Seluk Biricik, 1994:58-59; Parlak, 2004:80).

Bundan sonra da havza ve evresinde iddetli depremlerin meydana gelmesi beklenmektedir. Havzann kuzeydousunda yer alan elikhan, Pnarba, Glba, Tadamlar, Kseua, Mutlu, Yarpuzlu, Alanck, Sincik, Hayrl yerlemeleri ve evreleri deprem riski fazla olan alanlar tekil etmektedir. Yerlemeler genel olarak krsal bir karakter arz etmektedir. Ky ve mahallelerdeki konutlarn ekseriyeti gnmzde de ta ve ahap malzeme birlikte kullanlarak ina edilmektedir. Bu konutlarn alt katlar hayvan barna st katlar ise konut olarak ina edilmitir. iddetli depremler esnasnda bu tarzdaki yaplar byk bir risk tamaktadr. Blgenin depremsellii dikkate alnarak konutlarn yapmnda depreme uygun zeminlerin tercih edilmesi ve konutlarn depreme kar korunmas iin hem ina malzemesinin hem de yapl tarznn depreme uygun olarak belirlenmesi ve uygulanmas gerekir.

5.5.Ulam

Kahta ay Havzasndaki nemli problemlerden biri de ulam alanndadr. Havza, sahip olduu jeomorfolojik zellikler itibariyle arzal bir yapdadr. Ykseklik amplitd 2000 metreden fazladr ve havza akarsularla derin yarlmtr. Bu nedenlerle havzadaki yerlemeler arasndaki ulam zorlamaktadr. Genelde krsal bir karakter arz eden yerlemeler gneyde Adyaman ve Kahta ehirlerine, kuzeyde Malatya ehrine ulamda sz edilen rlyef artlar nedeniyle zaman zaman sorunlar ortaya kmaktadr. Ulamda yaanan sorunlar havzann kalknmasndaki balca engellerden biridir.

Havzann bat blmnde yer alan elikhan, yakn evresi iin bir merkez konumundadr. Ancak, bu yredeki kyler daha ok Adyaman ile irtibatldr. Malatya ile de ticari ilikileri vardr. Yrede retilen rnler bu iki merkezde pazarlanmaktadr. Dolaysyla yre halk bu iki merkezle srekli irtibat halindedir. elikhan Adyamana 56 km, Malatyaya 95 km mesafededir. alikhan-Adyaman ve elikhan-Malatya yollar asfalt olup nispeten iyi artlardadr. Ancak, elikhan ile evresindeki kylerle irtibat salayan yollar genelde stabilize olup, ihtiyaca cevap vermekten uzaktr.

Havzann dou blmnn idari merkezi olan Sincik, sosyo-ekonomik bakmdan merkez olacak nitelikte deildir. Bu nedenle Sincik evresindeki yerlemeler iin Kahta veya Malatya ehirleri ticari merkezlerdir. Sincik Kahtaya 35 km, Malatyaya 78 km uzaklktadr. Sincik-Kahta arasndaki karayolu asfalt olmasna ramen virajlarn ok fazla olmas ve yolun dar olmas nedeniyle yeterli olamamaktadr. Sincik-Malatya arasndaki ulam havzann kuzeyinde da yolu olarak adlandrlan

187

stabilize yol zerinden salanmaktadr. Bu yol ok daha kt artlardadr. Bu yolun dzeltilerek asfaltlanmas ve Sincik zerinden Nemrut Da Milli Park alanna balanmas halinde Sincik yresinin kalknmasnda byk bir katk yapmas beklenmektedir.

Havzada kyleri birbirine veya kasaba ve ehirlere balayan yollar vadi oluklarn takip etmektedir. Derin yarlm bu vadiler heyelan, ve kaya dmesi risklerini tamaktadr. zellikle eim artlar ve ilkbahar aylarndaki kar erimeleri heyelanlara zemin hazrlamaktadr. Havzada heyelan, ve kaya dmesi bakmndan en riskli alanlar Bykay, Recep ay ve Birime ay vadileri tekil eder. K dneminde havzann kuzey kesimlerindeki yerlemelerin yollar kar yalaryla kapanmakta, bu dnemde meydana gelen buzlanmalarla yollar tahrip olmaktadr.

6.Sonu ve zm nerileri

Kahta ay Havzasnda, akarsu vadileriyle derin bir ekilde paralanm eimli bir topografya hakim olup, tarm faaliyetlerine elverili araziler olduka snrldr. Nitekim havzada ekili-dikili tarm iin deerlendirilebilen alan havzann %7,5i gibi dk bir orandadr. Mevcut tarm arazileri de vadi taraalar zerindeki araziler ile ormanlk ve otlak alanlardan elde edilmi arazilerden ibarettir. Bu arazilerin bir ksm da yksek eim ve yanl kullanm nedeniyle iddetli bir erozyona maruz kalmaktadr. ncelikle havza evre plan hazrlanmaldr. Havzadaki tarm alanlar rnlerin istedii corafi koullar dikkate alnarak yeniden belirlenmelidir. Bu amala planlanan arazi kullanm haritasna uygun olarak yetitirilecek rnlerin yeniden gzden geirilmesi gerekir. Bylelikle tarmsal verimin artmasnda fayda salanabilir.

Havzann mevcut tarm arazileri az ve sulama imkanlar da snrldr. Bu nedenle ekip bimeye dayal tarm faaliyeti yeterli olamamakta, tarmn yannda hayvanclk faaliyeti de srdrlmektedir. Havzada tarm ve hayvanclk birbirini tamamlayan temel ekonomik faaliyetler eklindedir. Hayvanclk faaliyeti iin elverili koullara sahip olan havzada zellikle kkba hayvanlardan kei yaygn olarak beslenmektedir (kkba hayvanlarn %52si). Mee aalarnn yapraklar hayvan beslenmesinde kullanlmaktadr. Bu nedenle hayvanclk faaliyeti mee ormanlarnn tahribinde byk bir etkiye sahiptirler. Orman rtsne zarar veren kei besleyicilii, ahr hayvancl ile kademeli olarak yer deitirmelidir. Bylece hem ormanlarn tahribat nlenmi olur hem de hayvanclk faaliyetinden daha fazla verim alnarak yrenin ekonomik kalknmasna bir katk salanm olur.

Havzada mee ve ksmen ardtan oluan kuru orman rts hayvan yemi temini yannda yakacak temini, tarm alan ama, yerleime ama gibi beeri faktrler nedeniyle de tahrip olmaktadr. Bu beeri faktrler havza arazilerine zarar vermekte ve erozyonu arttrmaktadr. zellikle eimi yksek yerlerde ormanlk alanlarn tahrip edilerek tarm amacyla deerlendirilmesi en nemli erozyon sebebidir. Havzadaki iddetli erozyonun nlenmesi iin; ormann yetime snr olan 2000 metre ykselti kademesi altnda kalan alanlarda ncelikle aalandrma yaplmaldr (ekil 5). Erozyonun grld ve bitki rts bakmndan zayf olan bu alanlar palamut meesi (Quercus brantii), toros ardc (Juniperus drupacea), karaam (Pinus nigra) ve saram (Pinus silvestris) trleriyle aalandrlmaldr. 2000 metre ykselti kademesi zerindeki alanlarda ise zellikle geven (Astragalus sp.), hem erozyonu engelleyen hem de arlarn beslendii bitki trlerinden biridir. Bu nedenle bu alanlarda gevenlerin yaygnlamas iin gerekli tedbirler alnmaldr. te yandan kuru tarm faaliyeti erevesinde deerlendirilen nispeten eimli yamalar bahe tarmna ayrlmaldr. Orman alan dnda kalan ve havzann alak ksmlarn oluturan kesimlerde eritler oluturularak bata Antepfst olmak zere nar, elma, kays gibi blgenin klimatik artlarna uyum salayabilen meyve trlerinin tarm yaygnlatrlmaldr. Bu meyve trleri, belirli ykselti kademelerine kadar rantabl olarak yetitirilebilmektedir. zellikle Antepfst, nar ve elma ykselti kademesi oluturularak dikilebilir. Yaklak 1000 metre ykselti kademesine kadarki alanlar Antepfst, 1000-1300 metre ykselti kademesinde nar ve 1300 metrenin zerindeki alanlar da elma tarmna ayrlabilir.

Havzada GAP erevesinde planlanan enerji ve sulama amal barajlar en ksa srede tamamlanmaldr. Ayrca akarsu havzalarnn yukar mecralarna, erozyon ve taknlarn nlenmesi amacyla yeni barajlarn da planlanarak ina edilmesi gerekir. Baraj havzalarnn nceden

188

aalandrlmas, barajlarn ekonomik mrlerini uzatmas bakmndan nem arz etmektedir. Arazi kullanm asndan baraj rezervuar alanlar kayp gibi grnse de baraj gletleri evresinde yeni oluan ekosistemler at barajnda olduu gibi sulu tarm, turizm ve balklk gibi yeni ekonomik alanlarn olumasn salayacaktr.

Havzadaki corafi artlar heyelan, kaya dmesi, gibi ktle hareketleri ile sel gibi doal afetlere zemin hazrlamaktadr. Dalk alanlarn zellikle kuzeye bakan yamalar heyelan ve bakmndan riskli alanlar tekil eder. Kahta ay Havzasnda akarsu vadilerinde zellikle Kahta aynn aa mecrasnda yal dnemlerde seller meydana gelmektedir. Sellerin etkili olduu vadilerin geni yataklar zerinde yer alan tarm alanlar zarar grmektedir. Bu alanlarda ina edilen konutlar da hasar grmektedir. Havzada bu doal afetlere maruz kalabilecek alanlardaki yerlemelerin yeniden gzden geirilerek gerekli nlemlerin alnmas, gerekirse riskli yerlemelerin yerlerinin deitirilmesi suretiyle olas bir doal afette can ve mal kaybnn en aza indirilmesi iin gerekli almalar yaplmaldr. Bu konuda kamu kurulular zerine deni yapmaldr. Yre halk da afet annda ve sonrasnda yaplmas gerekli iler konusunda eitilmelidir.

Havzada etkili olan doal afetlerden biri de depremdir. Havzann kuzey bat kesimleri I.Derecede Deprem Kua olan Dou Anadolu Fay zonu zerinde yer almaktadr. Gemi dnemlerde depremlerin yaand bu alanda bundan sonra da can ve mal kaybna neden olan depremlerin meydana gelebilecei kuvvetle muhtemeldir. Havzann kuzeydousunda yer alan elikhan, Pnarba, Glba, Tadamlar, Kseua, Mutlu, Yarpuzlu, Alanck, Sincik, Hayrl yerlemeleri ve evreleri deprem riski fazla olan alanlar tekil etmektedir. Yerlemeler genel olarak krsal bir karakter arz etmektedir. Ky ve mahallelerdeki konutlarn ekseriyeti gnmzde de ta ve ahaptan ina edilmektedir. Bu konutlarn alt katlar hayvan barna st katlar ise konut olarak kullanlmaktadr. iddetli depremler esnasnda bu tarzdaki yaplar byk bir risk tamaktadr. Blgenin depremsellii dikkate alnarak konutlarn yapmnda depreme uygun zeminlerin tercih edilmesi ve konutlarn depreme kar korunmas iin hem ina malzemesinin hem de yapl tarznn depreme uygun olarak belirlenmesi ve uygulanmas gerekir.

Havzann bat ksmnda yer alan elikhan Ovas evresinde ime, kullanma ve sulamaya uygun zengin karstik kaynaklar yer almaktadr. Bu kaynaklar, ovann gneyindeki kaynaklar zerinde kurulan Sersu rneinde olduu gibi ielenerek ime suyu olarak deerlendirilebilir. zellikle, Havari, Zerban ve Mir kaynaklar bu bakmdan nem arz eden kaynaklardr. Havzann dou ksmnda yer alan Sincik depresyonu ve evresinde de havzann bat blm kadar olmasa da eitli kaynaklar bulunmaktadr. Sincikin kuzeyinde bulunan Hayrl yerlemesinin kuzeydousunda yer alan Mergemezin alanndaki kaynaklar bu kesimdeki balca kaynaklardr. Bu kaynaklarn bir blm Sincik kasabasna ime suyu olarak verilmektedir. Ancak, bu su kaynaklar aa ksmda yer alan kaynaklar olup, hayvanlarn youn olarak otlatld su toplama havzasndaki szntlarla kirletilmektedir. Adyaman Halk Sal Raboratuvar Mdrl tarafndan yaplan bakteriyolojik ve kimyasal analiz sonularna (22-23.2008 tarihli) gre bu kaynaklarn, imeye uygun olmad tespit edilmitir. Dolaysyla insanlarn saln tehdit eden bu kaynaklarn ime suyu olarak kullanlmasna son verilmesi gerekmektedir. Bu kaynak sular sulama suyu olarak deerlendirilebilir. Sincik kasabas iin daha nce ime suyu olarak kullanlan ancak, son yllarda atl durumda braklan Alanck kayna, tekrar ime suyu olarak kullanlmaldr. Bunun yannda Havzann kuzeyinde bulunan Aksu kaynaklar da ime ve sulama suyu olarak deerlendirilebilir.

Kahta ay Havzasnda ekonomik kalknmay olumsuz etkileyen nemli bir sorun ulamdaki aksaklklardr. Havzada kyleri birbirine veya kasaba ve ehirlere balayan yollar vadi oluklarn takip etmektedir. Derin yarlm bu vadiler heyelan, ve kaya dmesi risklerini tamaktadr. Dolaysyla bu yollarn bir blm bu doal afetler sonucu tahrip olmaktadr. Krsal yerlemeler arasndaki balanty salayan ve asfaltlanma almalar sren bu yollar ksa srede tamamlanmaldr. Sincik -Kahta, elikhan-Adyaman ve elikhan-Malatya yollar asfalt olup, nispeten iyi artlardadr. Ancak, Sincik-Kahta ile elikhan-Adyaman karayollar asfalt olmasna ramen virajlarn ok fazla olmas ve bu yollarn dar olmas nedeniyle gnmz ulam iin yeterli

189

olamamaktadr. Bu yollarn geniletilmesi ve yeniden asfaltlanmas gerekmektedir. Bunun yannda havzann da almasnda ve ekonomik anlamda kalknmasnda nemli bir role sahip olan Malatya-Sincik yolu da asfaltlanarak tamamlanmal ve Sincik- Cendere Kprs zerinden Nemrut Da Milli Parkna balants salanmaldr. Bu yolun Sincik yresinin ekonomik kalknmasnda byk bir katk yapmas beklenmektedir.

Arclk gelitirilmesi gereken nemli bir ekonomik faaliyettir. Havzada bulunan zengin bitki formasyonu arclk faaliyetini tevik etmektedir. Havzada ykselti fark 2066 metredir. Ykselti kademelerine gre farkl dnemlerde arlar iin gerekli olan ieklerin mevcudiyeti bu faaliyetin yaplmasna imkan salamaktadr. Havzann kuzeyinde Yarpuzlu, Balkaya, Sakz, Sincik, Tepehan evreleri bal retiminin yapld balca alanlardr. zellikle Sincik bal bilinen bir bal zelliinde olup, blgede aranan bir bal kalitesindedir. Arclk alternatif bir ekonomik faaliyet olarak havzann genelinde yaylarak srdrlmelidir.

Notlar

1. Bu makale Harran niversitesi Bilimsel Aratrma Fonu tarafndan desteklenen 581 numaral proje erevesinde yrtlen almalar esas alnarak hazrlanmtr.

Referanslar

Adyaman Tarm l Mdrl. (2006) Tarmsal Veriler, Adyaman. Atalay, .; Mortan, K. (2006) Trkiye Blgesel Corafyas, Geniletilmi 3.Bask, nklap Kitapevi, stanbul. Darkot, B. (1967) ehir Ayrmnda Nfus Says ve Fonksiyon Kriteri. st. niv. Corafya Enstits Dergisi, Cilt:8, Say:16,

istanbul. DE. (2002). 1997 Ky Envanteri (Adyaman), Devlet statistik Enstits Yay. No:2526, Ankara. D..E.(2002). Adyaman 2000 Genel Nfus Saym Nfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Ankara. D..E.(2002). Malatya 2000 Genel Nfus Saym Nfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Ankara. DMGM. (2005) Meteorolojik Veriler, Ankara. Doanay, H. (1994) Trkiye Ekonomik Corafyas. Atatrk niversitesi Yay. No:767, K. Karabekir Eitim Fak. Yay. No:39,

Erzurum. DPT. (1990) GAP Master Plan almas, Master Plan Nihai Raporu, Ankara.

DPT. (2001) Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Harita, Tapu Kadastro, Corafi Bilgi ve Uzaktan Alglama Sistemleri, zel htisas Komisyon Raporu. Yayn No: DPT:2554-K:570, Ankara.

EE. (1990) Ortalama Akmlar, Ankara. Erdem, N.P.; Lahn, E. (2001) Trkiye Depremleri Katalou, Yldz Teknik niv. Vakf Yayn No:YTVAK.N.KT-

2001.007, stanbul. Erin, S.; Bilgin, T. (1956) Trkiyede drenaj tipleri, st.niv. Corafya Enstits Dergisi, Cilt:4, Say:7, s.124-156. Gney, S.; (1987) Trkiye Ziraatinin Corafi Esaslar-I, st. niv. Yay. No:2600, Cor. Enst. Yay. No:110, stanbul. Kalelioglu, E. (1989) Gneydou Anadolu Blgesinin Tarmsal Yaps, AKDTKY Co. Art. Say:1, s: 159-167. Karadoan, S. (2005) Adyaman Havzasnn Genel ve Uygulamal Jeomorfolojisi, Doktora Tezi, Frat niv. Sosyal Bilimler

Enstits, Elaz. Karakuyu, M.; zalar, A. (2005) Alaehir lesinin Tarmsal Yaps ve Planlamasna Dair neriler Corafi Bilimler

Dergisi, Cilt:3, Say:2, s.1-17. Ky Hizmetleri Genel Mdrl. (1984) Adyaman li Arazi Varl, l Rapor No:02, Genel Yayn No:781, Ankara.

Orman Bakanl Aalandrma ve Erozyon Kontrol Genel Mdrl. (1995) Dou Anadolu Su Havzas Rehabilitasyon Projesi, AGM Yayn No:1, Ankara.

Orman Bakanl Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Genel Mdrl Milli Parklar Dairesi Bakanl. (2002) Nemrut Da Milli Park Uzun Devreli Gelime Plan. Ankara.

nal, M.; ahinci, A.; Gzbol, A.M. (1986) Yeilyurt-elikhan (Malatya-Adyaman) Dolaynn Hidrojeolojik ncelemesi, Jeoloji Mhendislii, Say:29, s.5-12.

zalar, A. (1997) Trkiyenin dari Corafyas Bakmndan Ky, Bucak, le, l ve Belde Kavramlar zerine Dnceler. Trk Kltr Aratrmalar. Yl:23/1-2. 1995, Ankara.

zdemir, M.A.; Tonbul, S. (1995) iro (rmeli) ay Havzas ve Yakn evresinde (Malatya Gneydousu) Arazi Kullanm, Sorunlar ve neriler, Frat niv. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:7, Say:1-2, s.145-172.

zdemir, M.A. (1996) Dou Anadolu Fay Zonunun Sincik (Adyaman) ile Hazar Gl (Elaz) Arasndaki Jeomorfolojik zellikleri, Frat niv. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:8, Say:1, s.191-216.

190

zdemir, M.A.; Sunkar, M. (2002) elikhan Ovas (Adyaman) ve evresinin Jeomorfolojisi, Frat niv. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:12, Say:1, s.25-46.

Parlak, O. (2004) elikhan-Erkenek Arasnda Dou Anadolu Faynn zellikleri, Baslmam Yksek Lisans Tezi, T, Avrasya Yer Bilimleri Enstits, , stanbul.

Perinek, D. (1979) Geological Investigation of the elikhan-Sincik-Koali Area (Adyaman Province), st. niv. Fen Fak. Mecmuas Seri B (1979) 44, s.127-147.

Seluk Biricik, A. (1994) Glba Depresyonu (Adyaman), Trk Corafya Dergisi, Say:29, Tmertekin, E., zg, N., 2005. Ekonomik Corafya Kalknma ve Kreselleme. antay Kitabevi, stanbul. Trkiye evre Vakf. (2001) GAP Yresindeki Endemik ve Tbbi Bitkiler, TV Yayn No:143, Ankara.

Uzun, G.; Aknsu, H.S. (2001) Milli Park Uygulamasnn Kltrel Sanat Yaplar zerine Etkilerinin Nemrut Da Milli Park rneinde ncelenmesi, Hogr Yl ve nan Turizminde Gller Blgesi Sempozyumu (07-08 Eyll 2000). Sleyman Demirel niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Isparta.

Yiit, A. (2002) Gneydou Toroslarn Yresel Etd, Frat niv. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:12, Say:1, s.47-77. Ycel, M.; Uslu, C.; Say, N.P. (2004) Nemrut Da Milli Park Turizm Potansiyelinin Deerlendirilmesi II.Uluslararas

Turizm evre ve Kltr Sempozyumu (10-11 Mays 2004), s.199-210, zmir. Ycel, T. (1961) Trkiyede ehirleme Hareketleri. Trk Corafya Dergisi, Yl:17, Say:21 (Ayr Bask), stanbul. http://www.dsi.gov.tr/bolge/dsi9/malatya.html http://www.gap.gov.tr/Turkish/Tarim/tkaynak.html http://www.adiyaman.gov.tr/istatistik/mta_linyit.asp http://www.adiyaman.gov.tr/turizim/istatistikler.asp?men=5