11713 lesboslu hellanikos

8/2/2019 11713 lesboslu hellanikos

1/52

lka Tarih Yazmnn Bat Anadolulu ncleri:IV-Lesboslu Hellanikos

The Western Anatolian Pioneers of the Writing of History inAntiquity: IV- Hellanicus of Lesbos

Ayen Sina*

zLesboslu Hellanikos ilkatarih yazmnn en nemli yazarlarndan biridir. Bir

tarihi olarak mitografik konular yani mitlerin tarihsel olaylar olarak anlatlmasalmalarnda ilk srada yer almaktadr. Bu konuda Phoronis, Deukalionia,

Atlantis, Asopis ve Troika olmak zere be eseri bulunur. Aralarnda Msr, Skythia,Persia gibi yabanc lkeler ile Yunanistanda Thessalia, Boiotia, Arkadia ve vatan

Lesbos ile Aioliann da yer ald ok sayda etnografik eserler yazmtr. Yazarlkdneminin sonlarna doru yazd Argostaki Herann Rahibeleri ile Atthis adleserleri kronoloji alannda nc almalardr. zellikle Argostaki Herann

Rahibeleri eseri evrensel olarak tm Yunan tarihi iin geerli olabilecek kronolojikbir sistem bulma giriimidir.

Anahtar Kelimeler: Lesboslu Hellanikos, Tarih Yazm, Kronografi, Atthis,Argostaki Herann Rahibeleri.

Abstract Hellanikos of Lesbos was one of the most important authors in ancient

historiography. He was a foremost authority in the study of myth as history, ormythography. His five works in this field, Phoronis, Deukalionia, Atlantis, Asopisand Troika. He also wrote a great number of ethnographic studies, on foreigncoutries Egypt, Scythia, Persia and on areas in Greece Thessaly, Boeotia, Arcadia,and, closer to home, Lesbos and Aeolis. More important than either of theseinterests, Priestesses of Hera at Argos and Atthis, was his pioneering work in

chronography, to his which he turned near the end of his career. Especially hisPriestesses of Hera at Argos was an attempt to find a universally applicablechronological system for he whole history of Greece.

Key Words: Hellanikos of Lesbos, Historiography, Chronography, Atthis,Priestesses of Hera at Argos.

*r. Gr. Dr. A.. Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, Bat Dilleri ve Edebiyatlar Blm.


2/52

Ayen Sina108

Dier ilka tarih yazmnn ncleri gibi, Hellanikosun da ne zamanyaad ve ok sayda eseri nasl yazdyla ilgili tartmalar srmektedir.Aulus Gellius, Pamphylia adl eserinde Hellanikosun PeloponnesosSavann bitim ylna kadar (.. 406) yaadn yani 65 yanda ldnsyler.1 .S. 3.yzylda yaayan tarihi Eusebiosa gre ise Hellanikos,Demokritos, Herakleitos ve Anaksagoras ile birlikte .. 500 ylndanlenmiti.2 Tarihinin yaad yl hakknda bilgi veren dier yazarSuidastr. Ancak verdii bilgiler son derece kark olan Suidas3,Hellanikosun Mytileneli olduunu syler ve tarihinin babasnn adna srageldiinde karaszlk iinde kald grlr. Babasnn adnn Andromenes,

Aristomenes veya Skamon olduunu yazar ve devamnda da Hellanikos,Euripides ve Sophokles ile ayn zamanda yaad ve Makedonya kralAmyntasn saraynda Herodotos ile birlikte bulundu ifadesiyle kendisiyleeliir. nk I. Amyntas .. 540-498 yllar arasnda yaam ve bunedenle de byk tragedya yazarlarndan ok nce lmt. II. Amyntas isebu tragedya yazarlarnn lmnden ok sonra tahta kmtr.4 Suidasdevamnda yle der: Hellanikos, Hekataiosun ardldr. Pers Savalarsrasnda nlendi. Hellanikos Perdikkasn krall dneminde yaad ve

Lesbosun karsnda ana ktada yer alan Perperenede ld. O hem iirhem de dzyaz trnde pek ok eser yazd.

Gellius ile Suidasn bilgileri karlatrldnda bir eliki olduugrlr. Gellius, tarihinin doum yl olarak 70. Olympiyat zamann, yani

.. 500-497 yllarn verir. Aslnda bu tarihte Hellanikos nlenmiti.5Halikarnassoslu Dionysios Pompei Mektubunda6 Hellanikos ile Kharonunada olduklarn ve bu iki tarihinin Herodotosun nclleri olduunu;Thukydides zerine7 adl eserinde ise Hellanikos ile Herodotosun adaolduunu ve bu iki tarihinin Thukydidesin nclleri olduunu syler.

1 Gellius XV.23. Hellanicus, Herodotus, Thucydides, historiae scriptores, in eisdem feretemporibus laude ingenti floruent et non nimis longe distantibus fuerant aetatibus. NamHellanicus initio belli Peloponnesiaci fuisse quinque et sexaginta annos videtur, Herodotustres et quinquaginta, Thucydides quadraginta. Scriptum est hoc in libro undecimoPamphilae.; Hellanikos FHGr T.32 Eusebios FGrH II. 101;Chronicle Ol. 70.I: Hellanicus historiografus et Demecritus

filosofus et Heraklituset Anaxagoras fysicus clari habentur; Ayrca bkz. A.A.Mosshammer, The Chronicle of Eusebius and the Greek Chronographic Tradition (Lewisburg1979), zellikle 2. blm; Hellanikos FHGr T.4.3 Suidas s.; Hellanikos FHGr T.1.4 MANSEL 1988, 396-397 (I. Amyntas VI. yzyln son yars, II. Amyntas ise Bykskenderin babasdr ve 392- 369/70 yllarnda kral idi.5 HARDING 1994, 9.6 Halikarnassoslu DionysiosDe Pompeius Festus 3,7.7 Halikarnassoslu Dionysios De Thucydides 9; TOYE 1995,283.


3/52

lka Tarih Yazmnn Bat Anodulu ncleri: IV Lesboslu Hellanikos 109

Hellanikosun, dnya edebiyatnn iki byk tarihisiyle ayn dnemdeyaamas bir bakma anszlktr, nk onlarn glgesinde kalmtr.Aristophanesin Kurbaalar eserinin skholionunda Hellanikos iin unlaryazldr: Hellanikos, Antigenesin arkhonluunda Arginusai Savandasavaan ve savatan sonra zgrlkleri verilerek Plataia yurttalnageirilen kleleri anlatr.8 Verilen tm bu tarihler birbirleriyle rtmez.

Jacoby,9 Suidasn Eusebios ve Gelliusun metnini birletirdiivarsaymndan hareketle aslnda karkla sebep olan iki cmleyi yledzeltir: 1. Hellanikos, kral I. Amyntasn krall zamannda dodu. 2.Perdikkasn saraynda zaman geirdi. Bu cmlelerden ilki dorudur, ikincisi

ise tartma konusudur. nk Euripidesin ilk tragedyas 456 ylndasahnelenmitir, bu tarihte Hellanikos krkl yalarn srmektedir ve buradanda onun .. 496 ylnda, belki de birka yl daha erken doduu sonucunaularz.10 Lukianosa atfedilen ama aslnda anonim bir eser olan Makrobioi(Uzun Yaayanlar)da Hellanikosun da uzun yaayanlar arasnda yer aldyazldr.11 adalarnda adn ve uyruunu aklama gelenei olanHellanikosun eserlerine nasl balad bilinmez.12

Hellanikosun yaad tarih, onun Herodotos ile kronolojik ilikisinibelirledii iin nemli bir konudur. Lampsakoslu Kharon ile Herodotosarasnda da ya belirleme konusu olmu ve Kharonun Herodotostan yaabyk olduuna karar verilmiti;13 ancak Hellanikos Herodotostan byk

olmayabilir nk Herodotos Tarihini yaynlamadan nce Hellanikosunbirka eserini yaynlad bilinmektedir. Doum tarihi .. 484-75 yllararasna yerletirilen Herodotos, eserini 429 ylnda okuduu gr dorukabul edilirse Hellanikos bu tarihte daha baz eserlerini yazmam olabilir.Jacoby, Hellanikosun ilk eserini 440 ylnda okuduuna inanr.14 Budurumda Hellanikos ileri yanda Atthis adl eserini, ksa bir sre sonra daThukydides eserini yaynlamtr. Ayrca, Suidasn Hellanikosu Sophoklesve Euripidesin ada olarak tanmlamas da doru olabilir.

8 Aristophanes Kurbaalar Skholionu 694. (Antigenes 407-406 yllar arasnda arkhon idi);

JOYCE 1999, 2.9 RE VIII.107; Suidas s.v.; PEARSON 1975, 154.10 PEARSON 1975, 153.11 Lukianos Makrobioi 22: Lesboslu Hellanikos 85 ve Syrial Pherekydes 95 ylyaamlardr.12 MARINCOLA 1997, 272.13 TOYE 1995, 285; Ayrntl bilgi iin bkz. A. Sina lka Tarih Yazmnn Bat Anadoluluncleri: I-Lampsakoslu Kharon, Tarih Aratrmalar Dergisi XXVI, 41 (2007), 113-130.14 RE VIII.110.


4/52

Ayen Sina110

Eserlerine gelince, fragmanlar bize yerel tarihler yazan15 Hellanikosun24 eserinin adn verir. Suidasn verimli bir yazar olarak nitelediiHellanikosun eserlerinin listesi antika yazarlarnda gemedii iin gerekeser adlarn belirlemek olanakszdr. Hellanikosa atfedilen ok sayda eserad olmas ise antika yazarlarnn ayn eserleri farkl adlarla, bazen de tmbir eserin adn vermek yerine, alt balklarn veya eserin alt blmlerininadlarn aktarmalarndan kaynaklanm olabilir. Jacoby, Hellanikosuneserlerinin alt balklarna gre deil de bibliyografik blmlere gre listelerve bunlar grupta inceler:

1. Mitografik eserler: Phoronis, Deukalion, Atlantis, Asopis ve Troika.2. Etnografik eserler: Aiolika, Lesbiaka Argolika, Arkadia, Boiotika

Thessalika, Aigyptiaka, Ammonun Seferi, Kypriaka, Lydiaka, Persika,Skythika, Ktiseis Ethnon, Halklar zerine, Ethnon Onomasiai, Barbarika

Nomima (Jacoby, son drt eserin, ayn eserin deiik adlar olduunusyler).

3. Horografik ve Kronolojik eserler: Atthis, Khiosun Kurucularzerine, Argostaki Hera Tapnann Rahibeleri, Karneonikai.

Hellanikosun eserlerinden aktarmlar yaparak eserlerinde kullananyazarlar Athenaios, Halikarnassoslu Dionysios, Strabon, Josephus;Skholionlar ise Homeros, Pindaros, Euripides, Aristophanes, Lykophron veRodoslu Apollonios; ayrca, szlk yazar Suidas ve Stephanos.

Herodotos, Hekataios hakknda nasl kmseyici konutuysa,Thukydides de ayn biimde Hellanikosun Pers ve Peloponnesos savalararasndaki bir dnemde yazdn, ancak yazdklarnn kronolojik zendenyoksun olduunu, bu nedenle de eksik olduunu syler.16 Thukydides hari,Hellanikostan alnt yapan ada ve sonraki iki ya da yzyl boyuncaondan sz eden bir yazar bulunmamaktadr. Ge dnem yazarlarndanStrabon ve Josephus, Hellanikosun tarihi olarak bir deeri bulunmadnileri srerler.17 Akas Kharon ve Ksanthosa verilen deer antikayazarlar tarafndan Hellanikosa verilmemitir.

I- Mitos anlatan eserleri

1- PhoronisPhoronisin konusu ilka talya tarihinde ok nemli bir yere sahip

15 MARINCOLA 1997, 15.16 Thukydides Peloponnesos Sava I.97.217 Strabon I.2,35; Josephus Kata Apionos (Apiona Kar) I.16. (Flavius Josephus, .S.37-95yllarnda yaam ve eserlerini Yunanca yazmtr. Ad geen eserinde Yunanllara, Yahudihalknn eskiliini ve uygarlnn orijinalliini kantlamaya alr.


5/52


Pelasglardr. Hellanikos'un mitografik eserlerine en gzel tanmlamay Roman Antiquities adl eserinin birinci kitabnda Miletoslu tarihininPhoronis ve Troika'ya sklkla bavuran Halikarnassoslu Dionysios yapar.Dionysios zellikle ayr blmde Hellanikos'un eserinden aktarm yaparve dier blmlerde de ona dorudan olmasa da dolayl olarak gnderimdebulunur.18

Etrsklerin kkenini tartan Dionysios, ilkin ilka tarihi konusundastne bir ikinci kiinin daha olmadn syledii Lydial Ksanthos'tan"Etrskler Lydia'dan geldiler"19 cmlesini aktrr, sonraki ifadelerinde bugrn aksini ileri srerek " Lesboslu Hellanikos, ilk zamanlar

Tyrrheniallara Pelasglar denirdi ve bunlartalya'ya yerletiklerindeimdikiadlarn koruyorlard der. Hellanikos'un eseri Phoronis'te geen bir ykvardr: Pelasglarn kral Pelasgus ve Peneias'n kz Menippe'nin Phrastoradnda bir oullar vard, Phrastor'un da Amyntor adnda bir olu vard.

Amyntor'un olu ise Teutamides idi, Teutamides'in olu da Nanas idi.te buNanas'n krall sresince Pelasglar Yunanllar tarafndan Yunanistan'dankovuldular veonia krfezindeki Spines Nehri'nin azndan gemilere binerekbu lkeden ayrldlar. Onlar i blgede yer alan Kroton ehrini zapt ettilerve imdi ad Tyrrhenia olan lkeye yerletiler"20 Pelasglarla ilgili olarakHerodotosun anlatm yledir: Dile gelince, Pelasglar ne dilikonuuyorlard, kesin bir ey diyemem. Eer bugn yaamakta olanPelasglarn diline bakarak dnmek doru olursa, ki bunlar Tyrsenlerden

daha tede, Kreston denilen kentte oturanlardr ve eskiden bizim Thessaliadediimiz lkede otururlard ve o zamanlar bugnk Dorlarla snrkomusuydular- bir de ok eskilerde Atinallarla komu olanlar var, bunlarda Hellespontos kylarndaki Plakia ve Skylakede yerlemilerdir- ve bir debr btn siteler, ki adlar deimi olmakla beraber Pelasg siteleridir-eer, diyorum, bu halklara bakarak bir sonuca varmak istersek, Pelasglar

yabanc bir dil konuuyorlard.21 Phoroniste yer alan bilgileri ieren vebiri Dionysiosa dieri Herodotosa ait bu iki blmn, soyaalarna ilikinayrntl bilgiler ikisinde de yer almasa da baz ifade benzerliklerinden aynyazardan yararlandklarna iaret eder. rnein Hellanikos ve HerodotosPelasglarn bir zamanlar Thesaliada yaadklarn ve sonra talyaya gettiklerini sylerler.

Antika yazarlarnda Phoronisin konusuna ilikin bilgi bulunmaz.Ge dnem yazarlarna dayanarak, bu eserde Pelasglarn kkeni ve bu halkn

18 PEARSON 1975, 157.19 DionysiosDe Thukydides 6.20 DionysiosRoman Antiquities I.28.21 Herodotos I.57.


6/52

Ayen Sina112

zaman iersindeki durumu anlatlmt. Eser Phoroneusun soyundan gelenve Pelasglar adn alan bir daln ele alr. Bu soydan gelenlerin birkaPelasgostan doarlar. Hellanikosun bu konuyla ilgilenme nedeni ilkinPhoroneus tufan yaayan ilk insan olduu iin, ikincisi de Phoronis adlilkaa ait epik bir iirin varldr. Ayrca yazar, ge dnem yazarlarnda daanlan Phoroneus konusunu mitografik bir eserde kullanarak ondanyararlanmay dnm de olabilir.22

Hellanikos, Phoroneusu Pelasglarn kurucusu olarak anmasa da onun torununun yksn anlatr. Preller, Hellanikosun bu konuyu dzenleyibiimini Apollodorosun Bibliotheka adl eserinde Hellanikosun

fragmanlarndan izleyebildiimiz kadaryla onun yntemini kullandn,ayn rnekleri verdiini, yani yazardan fazlasyla yararlandn ve onunbiemini benimsediini grebileceimizi syler.23 Devamnda daHellanikosun eserinin yaps ve zelliklerini bilmek isteyen kiininApollodorosun ad geen eserini okumas gerektiini ilave eder.

Phoronisin konusu blmden oluur: Argosu aralarnda bltrenPhoroneusun torunlar Iasos, Agenor ve Pelasgos. Bu adlarla ilgilibirbirinden farkl anlatmlar vardr. Buna gre Argosun adnn anlamvardr: Iason, Pelasgikon ve Hippobotan. Eustathiosun yks son derecebasittir: ykde Phoreneosun Iasos, Pelasgos ve Agenor adlarnda oluvardr. Babalar Phoreneosun lmnden sonra ocuklar krall e

blerler. Agenor svari birliini alr nk lke topraklar ne de yetecekkadar byk deildir. Hellanikosa atfedilen bu yknn bir baka versiyonudaha vardr: Agenorun byk bir svari birliiyle istila ettii yer olanArgos, atlarn otlad yer anlamna gelen hippobotan olarak adlandrld.24Bir dier versiyon da ise Iasos ve Pelasgos, Phoreneosun deil, Triopsunoullardr ve krall aralarnda blerler, onlarn lmnden sonra Agenorsvari birliiyle bu topraklara gelir.25 Ayn konu hakknda anlatlan bu ykden hangisinin Hellanikosa ait olduu belli deildir. Apollodoros II.kitabna nakhosun olu olduunu syledii Phoreneusun soyunu anlatarakbalar.26

22 Strabon X.3.19; Apollonios Skholionu I.1119; skenderiyeli Klement StromataI.XXI.102,6.23 PRELLER 1864, 29-30.24 Homeroslyada III, 75; Hellanikos FGrHF36 a-b.25 THOMSON 1985, II. 114.26 Apollodoros II.1. 1; Pazar yerinin ilk kurucusu olan Phoreneus, Nehir-Tanr nakhos ileNympha Meliann olu ve onun erkek kardeidir. lkalarda Phoronikum denilen buticaret merkezinin ad takip eden devirlerde Argos olarak deitirildi. (GRAVES 2004, 224).


7/52


Arkhadiallar, Argoslular ve Thesaliallarn ona eitli efsaneler atfettiikahraman Pelasgostan adn alan Pelasglarn, Argos kkenli olduunailikin anlatmlar yorumlamak zor olmakla birlikte Kllmer, Hellanikosuniki ayr Phoroneus anlattn ve buna gre I. Pelasgos, Phoroneusun ocuudeil, torunlarndan biri, II. Pelasgos Thesalia kral olarak tanmlanr.27Kullmer ayrca Hellanikosun adlar ayn kiileri konu olarak seipanlatmay sevdiini, ayn eyi Atthiste de Atina krallarnn soyaalarndaayn ad tayan krallarn anlatmnda da yaptn syler. Hellanikosun buanlatm yntemini seip benimsemesi, elikili efsaneleri uzlatrma ya dabir soyaacndaki kayp nesli tamamlamak amac tamasndan

kaynaklanyor olabilir.Halikarnassoslu Dionysios da eserinin I.27 ve I.28inde her iki

Pelasgostan da sz eder. Hellanikosun Phoroneus soyundan ilkin Pelasgossoyunu mu yoksa Agenor soyunu mu ele ald bilinmez. Apollonioseserinin I. Kitabnda Kadmosun Agenorun olu olduunu yazar.28Athenaios ise Hellanikosun Heraklesin yksn ele aldn syler.29Genel kan bunun Phoronisin yalnzca iki kitapta yer aldn veHarpokrationun metninde korunduu ynndendir. Harpakration bu bilgiyi10. Kitaptan aldn syler.30 Pelasglar konusunu Hellanikosun hangikitabnda iledii tartladursun Jacoby Pelasgos anlatmnn I. kitabnkonusu olduunu syler.31

Apollonios skholionunda

32

, yalnzca bir kez geen Pelasglar konusuhakknda Hellanikosun Pelasgos neslinin Thesaliaya gitmek iin Argostanayrlmadan nceki durumlarn ele ald bilgisi yer almaktadr. DevamndaThesaliadaki Larisa kentinin adna dikkat ekilir ve kentin adnPelasgosun kz Larisadan ald ifadesi geer ve Hellanikos yle derifadesiyle tarihiden dorudan aktarm yaparak Larisa adnda kentolduunu, bunlardan en eskisinin gnmzde gerek akropolisi bulunan

Argostaki Larisa; ikincisi Thesaliann bir blmnde yaayan Pelasglarnkenti Larisa ve ncs Apolloniosun da zikrettii Gyrtone Larisasolduunu yazar der. Hellanikos, Argostaki Larisa adn akropolisi Larisaolarak bilindii iin kullanm olmal.33 Pausaniasa gre Argos LarisasPelasgos tarafndan kznn ansna kurulmutur.34 Apollodorosa ise yle

27 1901, 472.28 Apollonios, II.284; Hellanikos FGrHF.1.29 Athenaios IX.410F; Hellanikos FGrHF.2.30 Hellanikos FGrHF. 3.31 JACOBY FGrH Kommentar459.32 Apollonios Skholionu I.40; Hellanikos FGrHF.91.33 THOMSON 1985, II. 114.34 Pausanias II.24, 1; Hellanikos FGrH F.36.


8/52

Ayen Sina114

der:Perseusun bykbabas Akrisios, kehanetin gereklemesinden korktuve Seriphsostan da, Argostan da ayn derecede uzak olan ve bunlarbirletiren yolun ok tesinde bulunan Pelasgoslar lkesindeki (Thesalia)

Larisaya, bir baka deyile, Yunanistann br ucuna kat.35Apollodorosun anlatt yk Argoslularn Argostaki LarisannThesaliadaki Larisadan daha nce kurulduuna ilikin savlar desteklemekamacyla byle dzenlenmi olabilir. Yazar devamnda Hellanikosun oysaLarisada kral Teumatos, kendi babas onuruna yarmalar dzenlemiolduunu yazdn syler. Dionysios, bu Teumatosun Pelasgos IInin aynadl byk torunu olmadn, Pelasglar talyaya gtren kraln babas

olduunu yazar.

36

Hellanikos Pelasgos adn Pelasg krallarnn zgn bir adgibi kullanm da olabilir. rnein Homerosta nl kargc Pelasgsoylarna komuta eder Hippothoos/ otururlar topra bereketli Larisada/

Balarnda Aresin filizi Hippothoos ile Pylaios var/Pelasg soyundanTeumatosolu Lethosun olu ikisi de(...).37

Dionysios, yazar ad belirtmeksizin Pelasglar zamannda, Hellanikostagemeyen Thesaliann Phthiotis, Akhaia ve Pelasgiotis olmak zere eblndn yazar.38 Harpokration, Hellanikos, Thessalika adl eserindeThesaliann drt ksma ayrldn yazdn syler.39 Bu ifadelerdenThessalikann Hellanikosun baka bir eseri olduu anlalsa da eserhakknda baka bilgi yoktur.

Phoronis adl eserin Pelasglar blmne ilikin gnmze ikifragman gelebilmitir. Bu fragmanlardan birini Stephanos40 aktarr: Hellanikosa gre Lesbosdaki Metaon kenti Etrsk tarafndan kuruldu,Pelasglar buna Metas der. Herodotos eserinin VI.137 blmndeLemnostaki Pelasglar anlatr. Strabon, Dionysios ve Diodorosta Pelasglarile ilgili anlatmlar olmasna karn, Lemnos Pelasglar hakknda bilgibulunmaz.41 Dier fragmanda Pitane, Hellanikosa gre Pelasglartarafndan kle yaplm ve Eretria veya Erythraillar tarafndan zgrbraklmtr anlatm yer alr.42 Fragmanlardan Hellanikosun Pelasglarnilk ortaya klarndan, Thesalia ve talyaya glerini, yeniden Egeye geridnlerinin yksn anlatm olduu dnlr. Eserin tarihsel dnemianlatm olmas beklenen son blmnn kayp olmas ve yalnzca mitolojik

35 ApollodorosBibliotheka II. 4.4.36 DionysiosRoman Antiquities I.28.37 Homeroslyada II. 840-843.38 Dionysios Roman Antiquities I.17.39 Harpokration s.v. ; Hellanikos FGrHF.52.40 Bizansl Stephanos s.v.; Hellanikos FGrHF.92.41 Strabon XIII.3.3; Diodoros V.81; Halikarnassoslu DionysiosRoman Antiquities I.18.42 Suidas s.v. ; Hellanikos FGrHF.93.


9/52


dnemin anlatld giri blmnn gnmze kalmas, bu eserideerlendirmeye olanak tanmaz. Bununla birlikte Pelasglar anlatmgnmze gelen fragmanlardan Apollodorosun anlatt yk ileuyumludur. rnein Apollodorosun I. kitabnda yer alan Agenoranlatmnda Kadmos efsanesi verilir. Hellanikos, Kadmosun Agenorunolu, Europa ile Phoiniksin erkek kardei olduunu yazar. 43 Buna greLibyann deniz tanrs Poseidondan dnyaya gelen olu ve Belosun ikizkardei olan Agenor, Kenan lkesine yerlemek iin Msr terk etmiti.Burada Telephassa- ya da Argiope- ile yapt evlilikten Kadmos, Phoiniks,Kiliks, Thasos, Phineos adlarndaki erkek ocuklarnn yan sra Europa

adn verdii bir de kz ocuu dnyaya gelmiti.

44

yknn devamndaKadmos, Zeusun kard Europay aramaya kar ve danmak iinDelphoiye gelir. Kahin ona Europay aramaktan vazgemesini ve onunyerine bir ehir kurmasn syler. Kehanete gre, kuraca ehrin yerinisemek iin ise bir inei, hayvan yrmekten yorulup yere ylncaya kadartakip etmesi gerekirdi. Boustan Boiotiann tremesi Hellanikosa zg birkarmdr. En sonunda inek, sonralar Thebai adyla anlacak olan yeregeldiinde yorgunluktan bitkin dp yere yld. Kadmos Delphoidekendisine sylenen yerin buras olduunu anlad. Kendisine klavuzlukyaparak kuraca ehrin yerini gsteren inei vakit geirilmeden Athenayakurban edilmesi gerektiini syleyen Kadmos, arkadalarndan birkanpnardan su almaya gnderdi. Ne var ki aralarndan hi kimse sonralar adna

Kastalya pnar denilen Ares pnarnn bir canavar tarafndan korunduunubilmiyordu. Kadmosun gnderdii adamlarn pnardan su almayageldiklerini gren canavar onlarn ounu ldrd. Kadmos daarkadalarnn intikamn kocaman bir kaya ile dmann kafasn ezerekald. nei nceden sz verdii gibi Athenaya kurban eder etmez tanragerek kimlii ile grnp yapt kahramanlktan dolay onu ven eylersyledii Kadmostan canavarn dilerini topraa gmmesini istedi.Tanrann istei yerine getirilir getirilmez topraktan Ekilmi Adamlar ya daSparti ad verilen silahl yaratklar beliriverdi. Ne var ki Ares, canavarnlmnden Kadmosu sorumlu tutunca mahkeme kuruldu ve Kadmosun, birbyk yl boyunca tanrnn klesi olarak onun hizmetinde almasna kararverildi. Zeus, Kadmosa bu hizmetinin karlnda Harmoniay e olarak

verdi. Hellanikos, Kadmos ile Harmoniann dnlerine btnOlymposlularn katldnn ve her birinin Harmoniaya ayr ayr armaanlarsunduunu, hatta lmllere ait bu dnde Musalarn arklar sylediiniyazar.

43 ApollodorosBiblotheka. III.1.1-4; Hellanikos FGrHF.51.44 GRAVES 2004, 225.


10/52

Ayen Sina116

Homerosunlyada skholionunda45 geen Boiotika adl eserde Kadmosile Harmonia yksnn yer ald 51.fragman bu yk Hellanikosun

Boiotikasnda ve Apollodorosun III kitabnda yer alr ifadeleriyle biter.Boiotika adl eser genel olarak Phoronis adl eserde yer alan alt balklardanbiri olarak kabul edilmesi nedeniyle sonda yer alan bu ifade pek dikkatealnmaz. yky gnmze aktaran Apolloniosun skholionunda iki elikiolduu gze arpar. Buna gre Kadmos canavarn dilerini Aresin istei iletopraa gmm.46 Dier eliki ise Harmoniann Ares ve Aphroditeninkz olarak bilinmesine karn Hellanikos onu Atlaskzlarndan Elektrannkz olarak gsterir.47 Aresin tpk Athena gibi, Kadmosun dostu olup

olmad bu ifadelerden anlalmaz, ancak esas nemlisi Hellanikosun okbilinen bir yknn hi bilinmeyen versiyonunu anlatm olduudur.

Arsitophanes skholionunda yer alan bir fragmann konusu ylanbalhakkndadr.48 F.97de bir Thebai yks olan Oidipus ile ilgili olupEuripidesin Fenikeli Kadnlar eserinde de getii gibi, Hellanikos daOidipusun kendi kendini kr ettiini syler.49 Oidipus ile Kadmosarasndaki ekime Hellanikostan aktarm yapan Apollodorosunanlatmndan gelir.50 Hellanikos, Polyneikesin kardei Eteoklese krall yada bir baka ehre gitme kouluyla krallk hazinesinden payn deni semeans verdiini yazar. Eteokles, kraliyet hazinesinden payn deni seer vehizmetten ekilip Argosa gider. Krallk hazinesinden payn denlerarasnda Harmoniann dnnde Athenann armaan ettii elbise ile

Aphroditenin armaan ettii nl altn gerdanlk da vardr. Apollodoros, ikikardein Thebai tahtna gemek iin aralarnda anlatklarn ve srayla tahtagemeyi kararlatrdklarn, buna gre ilk olarak Polyneikesin kralolmasn, bir yln sonunda taht kardeine vermeye yanamadn yazar.51Dier versiyonda ise ilk olarak Eteoklesin kral olduunu ve yln sonundakardeine taht brakmad anlatlr. Hellanikosun F.99da yer alanThebaiye Kar Yediler ile Epigonlarn sonlarna ilikin bilgiler ierenfragman gvenilir bulunmaz.52

Jacobynin Herakles bal altnda toplad 102-116 numaralardayer alan toplam 16 fragman, Phoronis adl eserin nemli bir blmnoluturanArgolikann konusunu oluturmaktadr. Sz konusu bu fragmanlar

45 Homeroslyada Skholionu B 494; ApollodorosBibliotheka III. 21-25.46 Apollonios Skholionu III.1179; Hellanikos FGrH F.1a.47 Apollonios Skholionu I.916; Hellanikos FGrH F.23.48 AristophanesLysistrata skholionu 36; Hellanikos FGrHF.50.49 Euripides Fenikeli Kadnlarskholionu 61. Hellanikos FGrHF.97.50 ApollodorosBibliotheka III.5.4-9; GRAVES 2004, 473 vd.51 ApollodorosBibliotheka III. 6.1.52 PEARSON 1975, 166.


11/52


Bizansl Stephanos, Apollonios, Platon, Pindaros, Hesiodos, HalikarnassosluDionysios ve Strabonun aktarmlaryla gnmze ulamtr. Buyazarlardan zellikle Apollodoros eserinde Herakles yksne geni yerverir. Hellanikosun Phoronis adl eserinin II. kitabnn konusunu oluturanHerakles yks Athenaios tarafndan yle alntlanmtr: 53 Hellanikosun Historiai adl eserinde Heraklesoullarndan Arkhias adlbir olan vard. Bu Arkhias ellerini ykasn diye Heraklese su dker.

Herakles onu sopayla ldrd iin Kalydon ehrinden ayrlmak zorundakalr. Fakat Phoronis eserinin II. kitabnda Hellanikos ona Khaerias der.AthenaiosunHistoriai adl eserinin Hellanikosa ait olduunu kantlayacak

hibir belge yoktur, Jacoby bunun Athenaios tarafndan ocuun adndankaynaklanan yanl okuma nedeniyle Hellanikosun bir eseriymi gibidnerek verdiini ve onun eserlerine genel bir ad olarak benimsediini,oysa bu anlatnn Phoronisin iinde yer aldn syler.54 Harpokration ileSuidas ise Heraklesin olu olarak Stephanephorosu anarlar.55

Hellanikos, 102 ile 116 numaral fragmanlardan anlald kadarylaHeraklesin btn ilerini yazmtr. zellikle Nemeallarn snr komularolan Bambinaillar, Nemea aslanndan en fazla zarar gren halk ve Nemeaaslan yksn de Heraklesin birinci ii olarak anlatmtr.56 F.103tegeen bir dier anlats ise Heraklesin ikinci ii olan Lerna ejderhasnda,Hera tarafndan gnderilen dev bir yenge ve ejderha ile savaan kahramanaolaos adl cesur bir savann yardm ettii ynndedir.57 F.104te ve

Apollodorosun belirtilen metninde geen baka bir ykde Heraklesinalpara ya da ngraklarla kovup uzaklatrd Stymphalos Kularna aittir.F.105-108 anlatlar Diomedesin Atlar ve Amazonlar hakkndadr.

Jacobynin Herakles balyla verdii bu blmnn en ilgin anlatsDionysios tarafndan aktarlan ve Heraklesin ilerinde geen talya adnnkkeniyle ilgili bilgiler ieren fragmandr. Burada Dionysios talya adnnkkenini tartr ve Hellanikosun etimolojisine dikkat eker: Lesboslu

Hellanikos yle yazar: Herakles, Geryonun srlarn Argosa gtrmekiin talyaya gelmi. Bu yolculuk srasnda kahramann boalarnda birikaaraktalya ile Sicilya arasndaki btn yarmaday am ve yzerekkar kyya, Sicilyaya gemi. Herakles grd herkese kaan boasn

aramak iin buraya geldiini sylemi. Halkn pek aznn Yunanca bildii bulkede her nne gelen boay gren oldu mu diye sordu. Burada boaya

53 Athenaios IX.410F; Hellanikos FGrH F.2.54 JACOBY FGrH Kommentar, 470-475.55 Suidas s.v ; Hellanikos FGrHF. 3.56 Bizansl Stephanos s.v. ; Hellanikos FGrH F.102; GRAVES 2004, 578,b.57 ApollodorosBibliotheka II.5.6.


12/52

Ayen Sina118

vitulus denirdi, imdi de olduu gibi. talya adn bu boadan alr;Vitulia.58

Bu etimoloji tmyle Hellanikosun buluudur. Bu gr hakkndaAulus Gellius tarafndan yaplan bir aktarmda yle geer: Timaios veVarro tarafndan da sylendii gibi, bu topraklaratalya denir, nk kelimesi eski Yunancada sr veya kz anlamna gelir ve bu topraklardaok sr vardr.59 talya kelimenin etimolojisinin Hellanikosa zg olupolmamas bir yana hi olmazsa Geryonun srlaryla bu lkeyiilikilendirmitir. Ayn yk Apollodorosta da yer alr (II.5.10), ama oboann olduu yer anlamna gelen Rhegiumun etimolojisini ekleyerek

obandan kam ve denize atlam hayvan adlandrr. yknn devamndakaan boann peinden giden Herakles onun Aphrodite ile Butesin ocuuolan Elymanlarn kral Eryksin srsne katldn grm. Yazarlar,Heraklesin kaan hayvan geri almak iin Eryks ile arpmak zorundakalmas ve taht ele geirme yksn ileni biiminden yola karakHellanikosa atfederler.60

F.109da Herakles tarafndan Troiann ele geirilii ve kle kzOmphaleyi konu edilir.61 Pearson62, bunlarn Hellanikosun Phoroniseserinde nemli yer tutan Heraklesin Argonautlar seferine katlmasn konualan fragmanlar olduunu sylerken, Jacoby63 ise Deukalion adl eserine aitolduu ileri srer. F.113te Herakles, Olympiyat oyunlarnn kurucusu olarak

gemektedir. F.116da ise Spartann Prokles ve Eurysthenes arasndapaylatrldktan sonra Heraklesoullarnn dn ve Peloponnesosunblnmesi anlatlr. Phoronis adl eseri grm ve ondan fazlasylayararlanm olan Apollodorosun ikinci kitabna bakarak Hellanikosun daPeloponnesos, Sparta, Messenia ve Argosun kurayla blnmesini anlatmolduu sylenebilir.

Phoronisten gnmze kalan tm fragmanlardan HellanikosunPeloponnesosun ksma blnmesinin mitolojik yksn anlattanlalmaktadr. Buna gre Phoronis adl eser kendi iinde blme

58 Halikarnassoslu Dionysios Roman Antiquities I.34.59 Aulus Gellius N.A XI.I (Timaeus in historiis, quas oratione Graeca de rebus populi Romani

composuit, et M. Varro in Antiquitatibus Rerum Humanarum, terram Italiam de Graecovocabulo appellatam scripserunt, quoniam boves Graeca vetere lingua i vocitati sint,quorum in Italia manga, copia fuerit, bucetaque in ea terra gigni pascique solita sintcomplurima).60 Diodoros IV.22-23; Strabon VI.1.19; Pausanias IV.36.3; Vergilius, Aeneias X.551;Hellanikos FGrHF.79b;GRAVES 2004, 620r.61 Kr. Apollodoros Bibliotheka II.6.462 1975, 169.63FGrH Kommentar340-341.


13/52


ayrlmaktadr: I. Blm Boiotiaka: Agenorun soyundan olanlar ve Thebaidestann, II. Blm Argolika: Iasos ve onun soyundan olanlar, zellikleHeraklesi, III. Blm Thessalika: Phoroneusun soyundan gelen Pelasgailesini ele alr.

zetleyecek olursak Hellanikosun Phoronis adn tayan bu eseriPeloponnesosda oluturulmu mitolojik zamanlardaki Yunan ailelerini,Phoroneus adl ilk insann yani, insan yaamnn balangcn vePeloponnesosun e blnmesini anlatmaktadr. Yazarn bu eserdekianlatm Yunan mitolojisinin kargaa iinde olduunu gsterir. Hellanikossz konusu eserinde tutarllk iindedir, konudan konuya gemez ve dahas

setii szcklerle mevcut sorunlar zme gayreti eilimindedir. Anlattkonuya hakimiyeti, anlatmn kesintiye uratmamas ve geleneklere uygunbiimde srdrmesi baar olarak kabul edilmektedir.

2-Deukalioneia

Hellanikos Deukalioneia adl eserine tufan olayn anlatmakla balar vetufandan sonra hayatta kalan tek lml olan Deukalionun yksylesrdrr anlatmn. Deukalioneia ile Phoronis arasnda biimsel farklarnyan sra ilk eserde Helenlerin Deukalionun, ikinci eserde ise Argoslularnve Pelasglarn Phoroneusun soyundan geldikleri bilgisi verilmitir. AncakArgoslular ve Pelasglarn Hellen kkenli olmadklar Hellanikos tarafndankuvvetle vurgulanmtr.

Apollodoros tanrlarn douunu anlatarak balad Bibliotheka adleserinde insan soyunun Phoroneustan deil, Deukaliondan geldiiylesrdrr. Apollodorosun neden Hellanikosun Phoronisini nemsemeyip

Deukalioneiay dikkate aldn anlamak iin fragmanlar yeterli olmamaklabirlikte anlatm planndan onun Hellanikosu izledii anlalmaktadr;rnein F.6-bde Deukalion,Prometheusun oludur ifadesi geer.64Fragmanlardan Hellanikosun Deukalionun kendi soyunun nereyedayandrdna ilikin bilgi bulunmaz. Birinci kitaptan bir fragmanDeukalionu Thesaliada bir kral olarak zikreder.65 Pindaros skholionu,Deukalion ve Pyrrann gemisinin sular ekildikten sonra Parnassosyaknndaki Opusa geldiini ve buraya yerletiini u ifadelerle anlatr:

Bazlar Pyrrann Opusta yaamadn syler. Apollodoros da Deukalionun Kynosta yaadn ve Pyrrann mezarnn da buradaolduunu anlatan bir sylence bulunduunu anlatr. Hellanikosta da bu

64 Apollonios Skholionu III.1085. Bu eserin banda Zeusun, Kyklopslarn ve dier devlerinykleri yer almaktadr.65 Apollonios Skholionu III.1086 Lesboslu Hellanikos, Prometheus olu DeukalionunTheselyada kral olduunu ve 12 tanr iin sunak yaptrdn yazar.


14/52

Ayen Sina120

sylence vardr. Fakat Hellanikos geminin Parnassosa gelmediiniThesaliadaki Othrys civarnda bir yere geldiini yazar.66 Ancak szkonusu skholionda Apollodorosta getii belirtilen bilgi yazarnBibliothekaadl eserinde yer almaz, aksine o da gelenee uygun olarak gemininParnassos yaknna geldiini yazar.67 Aslnda farkl Yunan halklarnngeminin farkl dalara geldiini anlatan versiyonlarn bulunmas doaldr.Hellanikos da tufan efsanesinin farkl versiyonlardan en az bilinenianlatmay semi olabilir.

Bizansl Stephanos farkl blgelere ait sekiz kenti anlatrkenDeukalioneiay zikreder.68 Athenaios ise unlar yazar: Hellanikos,

Deukalioneia adl eserinin birinci kitabnda ok a gzl ve doymak bilmezolduu iin Aithon da denilen Myrmidonun olu Erysikhthonu anlatr.69Erysikhthon hakknda bilgi veren ilk yazarn Hellanikos olduu, ardndansz konusu Thesalial kahramann yks Kallimakhos tarafndan Demeter

Hymnosu adl uzun iirinde geniletildii grlr.70 Hellanikosun buyky anlat tarzn anlamak olas grlmese de yknn genelerevesine baklarak Aiolosun soyaacn anlatt karmna varlabilir.Apollodoros Deukalionun soyundan gelenlerin listesini verir: Buna greilk kii Deukalionun olu Helen; sonra Hellenin oullar Doros, Ksuthosve Aiolos. Bunlardan Aiolosun kzlarndan biri olan Peisidike Myrmidon ileevlenir.71

Deukalionun onial, Dor ve Aiolial Yunan kabilelerinde, hepsindefarkl olan torunu vardr. Tpk Phoroniste olduu gibi,Deukalioneiadada her bir blm e blnerek bu adamann her birinin bir torununaadanr. Stephanos Deukalioneiann ikinci kitabndan iki aktarm yapar72,ancak nc kitaptan aktarm yoktur. Btn referanslar ilk kitabn konusuolan Aiolos ve onun soyundan gelen Aioliallarla ilgilidir. Bundan bakaApollodoros da birinci kitabn nemli bir blmn Aiolosun torunlarnanlatmaya ayrmtr. Bu nedenle Hellanikosun Deukalionun diertorunlarn Aiolosoullarn anlatmay yeleyip dierlerini ihmal ettiisonucuna varlabilir. Bu durum son derece doal kabul edilmeli nkHellanikos, Lesboslu olarak Aiolialdr.

66 Pindaros Skholionu Olympionicas IX.62a; Hellanikos FGrHF.11767 Apollodoros I.7,2.68 Bizansl Stephanos s., , , , , ,, .69 Athenaios X.416-B; Hellanikos FGrHF.7.70 GRIMAL 1997, 185.71 Apollodoros I.7,3.72 Bizansl Stephanos s. , ; Hellanikos FGrHF 16 a-b, 17.


15/52


Hellenin babas Athamas da Aiolosun oludur ve RodosluApolloniosun skholionunda yer alan Argonautlar yksnn giriinde drtkez geer. Sz konusu skholionda Hellanikosun Athamasn yurdununOrkhemenos, Helleyi Paktye yaknnda lmle buluturduunu, IasonuAiolosun bir torunu olarak saydn ve son olarak da Phriksosun altnpostu Zeusun korusuna astn yazdn reniriz.73 Hellanikosa ait ikifragmandan birinde u yk yer alr: kizler henz bebekken terk edildikleri

yerden bir at srs geti ve bir ksrak bebeklerden birine toynaylavurarak bebein yznde morumsu bir iz brakt. Bundan dolay bu bebeePelias (Mor) ad verildi.74 Ayn yky zgnl bozmadan Poseidonun

rmak-tanrs Enipios klna girerek Tyro ile birlikte olduunu ve ikizocuk dourduunu anlatan bir dier yazar da Apollodorostur: Terk edilenbebekler at tccarlar tarafndan gdlen at srsne ait bir ksrak ikibebekten birine toynayla vurdu ve bebein yznde vurduu yerde izbrakt. At tccarlar bebekleri ald ve byttler. Yzne tekme yiyene,

yzndeki morluktan dolay Pelias, dierine de Neleus adn verdiler. kizlerbydklerinde anneleri onlar buldu. kizler annelerinin vey annesiSideroyu ldrmeye yeltendiler. nk Sidero, Tyroya ktdavranmaktayd. Sidero kap Hera tapnana sndysa da Pelias onutapnan kutsal alanna kadar kovalayp orada ldrd. Pelias budavranyla Herann kutsalln kmsemi oluyordu, bu nedenle de

Hera ona kin duymaya balar. Sonra ikizler birbirlerine dtler, Neleus,

kardei tarafndan kovuldu ve Messeniada Pylos kentini kurdu.75

Odysseiada anlatlan Tyro yksnde ise onun ac ektii ve Peliasnyzndeki iaretin nedeni anlatlmaz.76 Bu nedenle yknn bu versiyonuHellanikosun yaratas olabilir. Hellanikos geleneksel ykye bu acayipeklentileri Hesiodos tarz epikten rendikleriyle yapm olabilir ama bunukantlayamayz.

yk Apollodorosta devam eder, ancak Hellanikosa ait bu konudafragman olmad iin yknn devamnda ne lde ondan yararlandbilinmez. F.128den asonun, olkosa geldiini ve Argo gemisinin denizealdn, bylece seyahatin baladn reniriz. Aiolosun torunu asongeleneklere uygundur, fakat bu gelenei Hellanikosun Herakles, Hylas veAphetai hakkndaki anlatmnn geleneklere ne kadar uygun anlattnfragman yokluundan bilmiyoruz.77 yknn sonraki blmlerine ilikin

73 Apollonios Skholionu (konu srasyla) III. 265, II. 1144, II.404 ve II.335; Hellanikos FGrHF 126,127,128,129.74 Hellanikos FGrHF 123.75 ApollodorosBibliotheka I.9, 8-9; Hellanikos FGrHF. 124.76 Homeros Odysseia XI.235-260.77 Kr. Hellanikos FGrHF.130, 131 ve ApollodorosBibliotheka I.9,18-19.


16/52

Ayen Sina122

fragman olmamakla birlikte Hellanikos, Medeiann Atinadan Korintheuuu ve oradan da nceleri Aria denilen lkeye gelii, ardndan onun veolunun onuruna bu lkeye Medeia denildiini, ayrca olunun adnnMedos deil Polyksenos ve bu ocuun babasnn da Aigeus deil asonolduunu yazar.78 Argo gemisinin dn yolculuunda ster (Tuna) veyaEridanos (Po veya Rhone)dan geerek Adriyatik denizine vardndestekleyecek Hellanikosa ait fragman yoktur. Bu efsanenin olutuuzamanlarda Tuna ya da stros nehrinin Karadeniz ile Adriyatik denizinibirletiren bir suyolu olduu dnlrd.79

Apollodoros, Medeiann uu yksyle Deukalion ailesini yksnn

eksiksiz olarak anlatr. Doros ve Ksuthos yklerini anlattna ilikingnmze bilgi ulamayan Hellanikosun Aiolos soyundan gelen ailelerdenbirini anlatm olur, hatta Deukalionun dier olu Amphiktyon ailesihakknda da gnmze birka fragman gelmitir. HellanikosunAmphiktyonu Loskrislilerin atas Lokrosun, Phokislilerin atas Phokosunve Aitoloslularn atas Aitolosun babas olarak anlatt dnlr.80 Mevcutdrt fragmandaki81 anlatmlardan Lokris ve Aitolia efsaneleriyletutarszlklar olduu grlr.

Deukalioneia adl eserden gnmze gelen fragmanlardan eserinkapsamn belirlemek zordur. Eserde Deukalionun torunlarndan adn alanfarkl kabilelerin geliip bymesi anlatlmtr. Bu balamda eserin birinci

kitab Deukalion Tufann ve Deukalionun ilk kenti kurmasn ele alr.Bundan sonra Deukalionun ailesinin genilemesi ve Thesalia ile komublgelere yaylmalarn, Deukalionun oullar ve torunlarndan oluan ikinesil zerinden ele alr. Aiolos ailesinin bu araya girmesi rastlant sonucuolarak deerlendirilir. kinci kitap Boiotia ile balar ve Helenlerin denizarblgelere, Asyaya yaylmalarn ve bu yaylmann sonucu olarakArgonautlar yksyle balantl bir biimde ele alnr. Medeia ve asonyks de Helenlerin denizar lkelere yaylmalarn anlatr. Sz konusukitabn ierii hakkndaki bu grleri gvenle destekleyecek belgelerden neyazk ki yoksunuz.

78 Hellanikos FGrHF. 132-133; GRAVES 2004, 762.79 GRIMAL 1997, 92-a; ApollodorosBibliotheka I.9,24.80 JACOBY FGrH Kommentar342.81 Hellanikos FGrHF. 118,119,120,121.


17/52


3-Atlantis

Atlantisin birinci kitabna ait yalnzca bir fragman var ve o da Atlasnkzlar Peliadlarn tanrsal aklarn anlatr:82 Peliadlardan Taygete ile

Zeusun olu Lakedaimon, Maia ile Zeusun olu Hermes, Elektra ileZeusun olu Dardanos, Alkyone ile Poseidonun olu Hyrieus, Sterope ileAresin olu Oinomaos, Kelaino ile Poseidonun olu Lykos, Merope ile birlml olan Korinthos kral Sisyphos evlenmi ve Glaukos adnda bir oluolmu. Tm Peliadlar arasnda yalnzca Merope bir lmlyleevlendiinden takmyldz iinde onu temsil eden yldz, dierlerine oranlaok daha snktr. Apollodoros Peliadlarn elerini farkl saymasna karn

.S.II. yzyla ait Oxyrhynkhos papirlerinde Hellanikosun anlatm geer.83

Bu nedenle papirlerde yer alan bilgilerin Hellanikosun Atlantis adl eserineait olduu gvenle sylenebilir. Ayrca Apollodoros ile Hellanikosarasndaki anlatm farklar, yazarlarn efsanenin farkl versiyonlarnabavurmu olmalarndan kaynaklanabilir. Papirlerde ayrntl bilgibulunmamas bu konuda Hellankiosa az sayda atf yaplmasnn nedeninide aklar.

Hellanikosun Atlantis adl eserine yaplan atflardan biri Euripidesskholionunda geer. Bu Fenikeli Kadnlar adl tragedya eserininskholionunda Niobenin ocuklarnn adlarnn Atlantisten alndyazlmtr.84 Apollodoros ise Niobenin Amphion ve Thebai destanyla

ilikisini anlatr.

85

Niobe yalnzca Poseidon ile Alkyonenin torunu olanAmphion ile evlilii asndan deil ayn zamanda Tantalosun kz vePelopsun kz kardei olmas asndan da nemlidir. Bundan bakaApollodoros Niobenin yalnzca Khloris adndaki kznn hayatta kaldnve bu kzn da Neleusun ei ve Nestorun annesi olduunu anlatr.Hellanikosun Niobe ile ilikili bir baka fragmannda86 Pelops veHippodameiay, Pelopsun laneti zerine iki olu Atreus ve Thyestes, veykardeleri Khrysipposu ldrdkleri bilgisi bulunmasna karn Yunantragedyalarnda nemli yere sahip olan Atreus zerindeki bu lanettenHomeros sz etmez. Hellanikos, bu yky Oinomaosun kz Hippodameiaile Pelops araclyla Atlantidlere balar. nk ona gre Oinomaos Atlaskz Steropenin oludur. Oinomaosun bir ad da Amphiondur ve o da

Niobe ile evlidir. Hellanikosun Atlas kzlarn drt nesil geriye giderekanlatt grlr. Hatta Steropenin olu birinci Oinomaos ile onun adn

82 Homeroslyada Skholionu XVIII.486; Hellanikos FGrHF. 19a.83 ApollodorosBibliotheka III. 10,1; Oxyrhynkhos Plate III.84 Euripides Fenikeli Kadnlar Skholionu 159; Hellanikos FGrHF. 21.85 ApollodorosBibliotheka III. 5,6.86 Hellanikos FGrHF. 157


18/52

Ayen Sina124

tayan ve Hippodameiann babas olan ikinci Oinomaosu da ayrr.Atlantiste Helenenin ad ilkin Pelopsun torunu Menelaosun kars olarak,sonra da Helenenin babas Tyndareosun Zeus ve Atlas kz Taygeteninolu olan Lakedaimonun torunu olmak zere iki kez geer.

Rodoslu Apolloniosun skholionunda87 Hellanikosun Troika adleserinin birinci kitabndan aktardn ifade ettii Dardanos ve annesiAtlantid Elektradan sz etmesi Atlantis adl eserin aslnda Troika adleserinin birinci kitab iin verilen ad olduuna iaret eder.

4-Asopis

Asopis hakknda gnmze kalan tek fragman MarcellinusunThukydidesin Hayat adl eserinde geen blmdr. Bu eserindeMarcellinus, Thukydides ile Trakya Khersonesosunun tiran Miltiadesinakrabaln anlatr: Pherekydes, Miltiadesin Zeusun olu Aiakosuntorunu olduu syler ve unlar ekler:Hellanikos,Asopis adl eserinde bunatanklk eder.88 Bu bilgi Asopis adl eseri tanmlamaya yetmese de Troyayksnn yer ald Troika adl eserle balantl olduu aktr.Apollodoros eserinde Troya savana katlan ve Asoposun soyundangelenlerin soyaalarn yazar. Bunlarn arasnda Akhilleusun babas Peleusve Aiasn babas Telamon da vardr.89 Yalnzca bir fragmana dayanarak

Asopis adl eserin gerek ieriini bilmek olanakszdr. Ancak hemAtlantisin hem de Asopisin Troika adl eserin alt balklar olmas son

derece muhtemeldir. Bu farkl adlar eserin odak noktasndan fazlacauzaklam temasndan kaynaklanyor olabilir.

5- Troika

Troika adl eserde ise Aeneias'n Latium'a geliini anlatr. Bu eserinbirinci kitabnda arlkl olarak soyaalar yer alr. kisi de Troya yksnanlatan Apollodoros ve Hellanikosun ayrntlarda uzlamalarna karn,anlat yntemleri birbirini tutmaz. rnein Dardanosun kars ve Teukerinkz olan Bateia veya Batieiann ad baka ilka yazarnda gemez.90Bundan baka Priamosun annesi Strymo91 ve Ganymedesin annesiKallirhoe ile babas Tyros92 da saylabilir. Apollodoros ile Hellanikos,Tithonos ve Aurora (Eos)nn yksnde uzlarlar.93 Apollodoros,

87 Apollonios skholionu I.196.88 Marcellinus Vita Thucydidem 2-4; Hellanikos FGrHF 22.89 ApollodorosBibliotheka III.12,6.90 ApollodorosBibliotheka III.12,1; Hellanikos FGrHF.24a; Bizansl Stephanos s.v. .91 ApollodorosBibliotheka III.12,3; Hellanikos FGrHF.139.92 ApollodorosBibliotheka III.12,2; Hellanikos FGrHF.138.93 ApollodorosBibliotheka III.12,3; Hellanikos FGrHF.140.


19/52


Ganymedesin yksnden sonra Ate tepesinin zerinde bir ehir kuranIliosun yksn anlatr. Ilios bir Phrygia kral tarafndan dzenlenenoyunlara katlmak zere bu lkeye gider ve orada zafer kazanr. Kral, Iliosabir inek verir ve hayvan izlenmesini, o nerede duracak olursa orayayerleerek bir ehir kurmasn salk verir. nek Phrygiann kuzeyine doruynelir ve bir tepenin zerinde durur. Phrygiadaki Ate tepesi (Hata tepesi)denilen tepeydi bu.94 Ancak Hellanikos F.25-a fragmannda Ate tepesindeehir kuran kahramann Dardanos olduunu yazar. Strabon Troya ehrininkurulu yksnde bu anlatm kullanr: Hellanikos, Ilionlular honutetmek iin (bu adamn huyu byledir), imdiki Ilionun iinde oturanlarn

dnd gibi eski Ilion olduu grndedir().

95

Hellanikosun Laomedonun babas Iliostan sonra Troya tahtna geti

ve ehir surlarn yaptrdn ve surlarn inas srasnda Apollon ilePoseidona bavurdu96 anlatm Apollodorosta gemez, fakat Heraklesianlatmad bu blmde Hellanikosun anlatmna ok benzer biimdeLaomedonu ve surlar zikreder.97 Hellanikosun bu yky HeraklesinTroyaya ziyaretini aklamak amacyla Phoronis adl eserinde anlatmolabileceinin daha muhtemel olduu dnlr.98 F.26-ada Hellanikos,Troikann birinci blmnde Laomedonu anlatr: Apollon ve Poseidonun

Laomedona hizmet etmekle grevlendirildiini yazar. Laomedonun yakendinden getiinden ya da kibirlendii iin i verdii tanrlarakararlatrlan creti demeye yanamad Ilion surlarnn en yksek

yerine, i kaleye Pergamon derler.99 Ancak Homerosta ok ayrntlanlatlmayan bu yknn Hellanikosun zgn yorumu olduu ve ok ustacakurguland aktr.

F.142de Hellanikos Giritli nder Meriones tarafndan ldrlenTroyal sava Phereklosun Parise gemiler yaptn, bu gemilerle onun

Heleneyi kardn ve bu yzden de hem tm Troyallara hem de kendine ykm getirdiini, nk tanr buyruklarndan haberi olmadn yazar.Hellanikosa gre tanr buyruu Troyallara denizde ticareti yasaklam,iftilii gelitirmelerini emretmitir. Eer Troyallar denize alacakolurlarsa hem kendileri lecek hem de ehirleri yerle bir olacakt. Homerostanr buyruundan sz eder ama buyruun ierii hakknda bilgi vermez.100

Tanr buyruunun ieriini Hellanikos bizzat kendisi kurgulam olabilir. Bu94 ApollodorosBibliotheka III.12,3.95 Strabon XIII.I,42.96 Hellanikos FGrHF.26-a-26-b.97 ApollodorosBibliotheka II.5,9; GRIMAL 1997, 268.98 PEARSON 1975, 182.99 Homeroslyada Skholionu XXI.444; GRAVES 2004, 771,L.100 Homeroslyada V.59-65.


20/52

Ayen Sina126

yorum Yunanllar Troyaya geldiklerinde meydana gelen bir olaya iareteder; Odysseiada Menelaos, Odysseusun thakeye dnmesini ister.Odysseus, gzel surlu Lesbosta Philomeles ile gremi onu alt etmiti. 101Hellanikosa gre ise Philomeles Lesbos adasnn kralyd ve adatopraklarna ayak basan yolcular kendisiyle gremeye zorlard. Yunanllar

Lesbosa uradnda onlar da gremeye zorlad. Fakat Odysseus ve Diomedes, Philomelesi bir hileyle ldrd ve mezarnn olduu yere de yolcular iin bir konaklama yeri ina ettiler.102 Bu yorum farkHellanikosun Homerostan daha eski dneme ait efsaneleri kullandngsterir. Bunu gr destekleyen Homerosta yer almayan bilgi F.148de

yle geer: Kyknos, Yunanllar Troyaya ayak bastklarnda Akhilleustarafndan ldrlen bir kahramandr. Poseidon ile Lakykenin olu olanKyknos adnn basmakalp aklamas doutan beyaz saldr.

Troya savann ilk sekiz ylna ilikin pek ok efsane bilinmez. Budneme ait bilinen efsanelerden birinde Yunanllarn Troyaya ayakbasmalar anlatlr. Hem Hellanikosta hem de Homerosda geen ortakefsanelerden birinde Akhilleus ile Skamandrosun arpmas anlatlr.Homeros anlatmnda Akhilleus, dostu Patroklosun ldrlmesine ierleyipTroyallar kltan geirir ve cesetlerini bir ad da Ksanthos olanSkamandros (Kk Menderes) olan nehre atnca, rmak tanr Skamandrosile Akilleus arasnda byk bir atma kar. Akhilleus bu atmadan Herave Hephaistosun yardmlaryla ancak kurtulabilmitir.103 Hellanikosun ayn

yk hakkndaki anlatm son derece rasyonalisttir. Bu yk onda ylegeer: Hellanikos, Troika adl eserinin ikinci kitabnda Skamandrosnehrinin yamur sularyla iyice kabard, kylara tat ve ekili topraklarsu bast; ordunun ba olan Akhilleusun bu akntnn gcyle ilk kezkarlat ve sele kaplp gitmekten korkarak, ovadaki bir karaaacatutunarak kendini tehlikeden koruduunu; adamlarna da ovann

yukarsndaki tepelere kmalarn sylediini yazar.104lyadada tanrlarnyardmyla stesinden gelinen bu eylemin Hellanikosta aklc bir temeledayandrarak aklamas dikkat ekicidir. Ne var ki lyadada geen olaylaranlatan Hellanikosa ait baka fragman yok.

Troya ile ilgili dier fragmanlarndan F.149da Heraklesin

Hippolyteyi aramak iin Troyaya geldiini, F. 151de ise Apollonun oluTroilosa ak olan ancak akna karlk bulamayan Akhilleusun, Troilosu

101 Homeros Odysseia IV.341-344.102 Hellanikos FGrHF.150.103 Homeroslyada XXI. 1-360.104 Homeroslyada Skholionu XXI.242; Hellanikos FGrHF.28.


21/52


Apollon Thymbra tapnanda ldrd yks ilenir.105 Son ykApollodoros tarafndan da anlatlr, ancak yazar Troilosu Hekabeninocuklarndan biri olarak gsterir.106

Troika adl eserin ikinci kitabna ait son fragmann konusu ise yledir:Genliinde Troyadan uzaklatrlan ve dada yaayan Paris orada rmaktanrs Kebrenin kz Oinoneye ak olur. Korythos adnda bir ocuklarolur. Gelecei bilen Oinone, Parisi Heleneyi Troyaya getirme kararndanvazgeirmeye alr, ancak baaramaz. Parise yaralanrsa mutlaka yannagelmesini syler, nk onu iyiletirmenin yolunu bir tek o bilmektedir.Paris savata yaralannca bu sz hatrlar ama Oinone ona yardm etmeyi

reddeder. Bunun zerine Paris lr. Pimanlk duyan Oinone, Parisincansz bedenini aramaya kar, bulamaynca da intihar eder. Paris ileOinonenin ocuu Korythos, Yunanllara Troyaya giden yolu gsterir.Paristen daha yakkl olan Korythosa Helene ak olur ve o da bu akakarlk verir. Bu ihanet yzden Paris z olunu ldrr.107

Troikaya ait olarak gsterilmese de da danda yaayan Daktyllerianlatan bir fragman vardr. Bu fragmanda Daktyller da dandayaadklarn, yazarn dier bir eseri olan Phoroniste Phyrgial, Apolloniosskholionunda ise Giritli olduklar yazldr.108 Hellanikos onlar yle anlatr:dal bir nympha olan Rheann, Daktylleri dnyaya getirme sanclarndanacyla kaslan elleri topraa gmlr ve burada oluan izlerden dolaya

ocuklara parmaklar anlamna gelen Daktyller ad verilir. BuHellanikosun garip bir etimoloji denemesidir. Stephanos, Troya blgesineait iki kenti, Gargara ve Lamponeiay aklarken Hellanikos veHekataiostan aktarm yaptn yazar, baka bilgi vermez.109

Hellanikosun mitolojiyle ilgili olmayan baka bir eserine ait olmasgereken bir fragman Stephanos tarafndan aktarlr:Azeiotai halk Troasda

yaar, fakat Hellanikos bu halkn Lydia civarnda yaadn syler.110Topografya ile ilgili Hellanikostan gnmze kalan fragmanlarn geneliStrabon tarafndan aktarlr. Bunlardan birinde Strabon, Hellanikoslionlular honut etmek iin (bu adamn huyu byledir) imdiki lionuniinde oturanlarn dnd gibi, eski lion olduu grndedir der.111Strabon lionun antikaa ait bir Troya kenti olduunu srarla reddeder,

105 Bkz. Bizansl Stephanos s.v. .106 ApollodorosBibliotheka III.12,5.107 Hellanikos FGrHF.29; Ayrca bkz. PartheniosAmatoriis Affectionibus, 34.108 Hellanikos FGrHF. 89; Apollonios skholionu I.1129.109 Bizansl Stephanos s. , ;110 Bizansl Stephanos s. ; Hellanikos FGrHF. 59.111 Strabon XIII.I.42; Hellanikos FGrHF.25-b.


22/52

Ayen Sina128

fakat gnmzde Hekataiosun yazdklarnn doru olduu kantlanmtr.Yeni lion kentinin Mykenaillara ait olan ve Homerosta geen Troya kentiolduu bilinir. Hellanikosun bu bilgisine baklarak onun tarihselaratrmalar iin gvenle bavurulacak bir yazar olduu sylenebilir.

F. 143te yer alan Menestheos Atina kralyd, Theseusun oullarTroyaya gittikleri halde onun komutasnda savamay reddettiler ve F.152-ada Bu olay tam olarak, Menestheosun krallnn son ay olanThargelion aynda, ayn dolunay olduu zamanda, 12sinde oldu ifadelerigeer. Hellanikosun kendisi aklasa da Troya kentinin ele geiriliiyle ilgilibu tarihi niin verdii gnmzde de bilinmez. Bilinen Troyann ele

geirili tarihini ayl gnl veren ilk yazar olduudur. Hellanikos, Troyanndnden sonra da yazmaya devam etmitir. Poseidonun Gl Aeneiaskral olacak Troyallara/kral olacak ocuklarnn ocuklar112 kehanetininHellanikos tarafndan bilindii dnlebilir nk HalikarnassosluDionysiosun ondan yapt aktarmda Aeneiasn Troyadan knnyks anlatlr.113 Bu nedenle bunun Poseidonun kehanetinin zerineanlatlm bir yk olduu aktr. yk Aeneiasn ailesini ve hayattakalanlar alp da dana kan anlatan epik kyklosa (efsane emberi) aittir.Hellanikosun Aeneias ilgili bu uzun fragmannn devamnda Aeneiasnolu Askaniosun Troyaya geri dn son derece zgn bir biimdeanlatlr. Buna gre Askanios ilkin sakinlerin ricas zerine Daskilitisblgesinin kral olmak iin gnderilmiti. Ad geen bu blgedeki Askania

glnn aklamas da Hellanikosa aittir.114 yknn devamndaAskaniosun burada ksa bir sre kald ve Neoptolemos tarafndansrgnden kurtarlan Hektorun oullar ve Skamandrosun davetiyleTroyaya dnp ynetimi yeniden almalarna yardm ettii anlatlr.Askaniosun yks burada biter. Hellanikos kehanetin nasl yerine geldiinianlatmaz nk Askanios Troyann kral olmam, krall Hektorunocuklar yeniden kurmulardr. Romann kurulu yksn bu kehanet ilegsteren yazarlardan biri de Hellanikos olmaldr. Bu gr dorultusundaDionysiosun metni yledir: ()Aeneias, Askaniosu, dier oullarn vebabas Ankhisesi ve tanrlarn heykellerini alarak gemiler hazr olunca,

Asyaya en yakn noktada yer alan Khersonesostan karya geerek Avrupa yaknnda Pallene denilen yere (Trakya yarmadasna) geer. BuradaKrusler denilen bir Trak kavmi yaard. Krusa halk savata onlara yardmetmi ok alkan ve gayretli bir halkt. Bu Aeneiasn Troyadan ayrlylailgili en gereki anlatmdr. lka tarihileri iinde yalnzca Hellanikos

112 Homeroslyada XX. 307-308.113 Dionysios Roman Antiquities I. 45-47; Hellanikos FGrHF.31.114 DionysiosRoman Antiquities I. 47,5.


23/52


Troika adl eserinde bunu anlatmtr.115 Dionysios bu yknn farklversiyonlarn yazdktan sonra anlatmna yle devam eder: Aeneias babas

Ankhises ve kardei Askaniosu alarak ilk olarak Trakyaya geldiler,Khersonesosta yer alan Pallene denilen yerde demir attlar; daha nce desylediimi gibi burada Kruslar denilen birka barbar halk yaard. Bu halkonlara gvenli ka salayacaklarna sz verdiler. Aeneias veberaberindekiler k burada geirdiler ve bir burun zerine Aphroditetapna ina ettiler, seyahate devam edecek gc olmayanlar isenderlerinin onuruna Aeneia adnda bir kent kurdular. Geride kalanlarkurduklar bu kentte yaamaya karar verdiler. Anlalan odur ki

Dionysiosun Aeneiasn seyahatleriyle ilgili anlatm btnyleHellanikostan alnmtr. nk Dionysios yelken amann imkansz olduuk mevsiminde barnmak iin Aeneias ve beraberindekilerin kaldklar buyerdeki antlar anlatarak gvenilirliini kantlamaya alr.116

Hellanikos, Aeneiasn seyahati boyunca Delos, Kythera, Arkadya veZakynthosa uradn anlatr: Ve Zakynthiallar onlara akrabalk ilikisi

ynnden dostluk nianesi olarak kurdeleler verdiler. Atlas kz Elektra ve Zeusun olu Dardanos, Bateia ile evlenir ve Erikhthonios ve Zakynthosadnda iki ocuklar oldu. Erikhthonios, Aeneiasn bir atasyd ve Zakynthosda bu adann kurucusuydu; bylece bu akrabal hatrlayarak yerleimcilerburada yaayanlar tarafndan itenlikle karlandlar, bir sre iin burada,

Zakynthosta kaldlar.117 Bu blm de gsterir ki Dionysios, Hellanikostan

yararlanmtr, Dardanosun kars olarak ad geen Bateia anlatmTroikann dier fragmanlarnda da Atlas kz Elektra ve Zeusun olu olarakDardanosu anmsatr.118

Stephanos, Aeneiasn Zakynthostan Leukasa, Aktiuma veAmbrakiaya, sonrasnda da Hellanikosun Troika adl eserinde Phoitiahalknn yaadn syledii Akarnania kenti Phoitiaidan sz ettiiniyazar.119 Aeneiasn yolculuklarn anlatmay srdren Dionysios ise onunBouthrotoniaya Dodona kahinine danmaya gittiini ve burada Helenos ilebaka birka Troyalyla karlatn, Helenosun Aeneiasa katldn,sonrasnda onia denizinden geerek talyaya geldiklerini, bir sreliine

yaayacaklar Sicilyaya geldiklerini ve burada da Aigistos ile karlatn,sonuta Troyallarn Latium kysna getiklerini ve kamp kurduklar bu yere

115 Dionysios Roman Antiquities I. 47, 6-48,I.116 Dionysios Roman Antiquities I. 49,3-4.117 Dionysios Roman Antiquities I. 50,3; Hellanikos FGrHF.31.118 Hellanikos FGrHF.24.119 Bizansl Stephanos s. ; Hellanikos FGrHF.30.


24/52

Ayen Sina130

Troya adn verdiklerini uzun uzun anlattktan sonra yle devam eder:Btn bunlar konu dna kma pahasna da olsa anlatmaya mecburdum.nk baz yazarlar Aeneiasn beraberindekilerle birlikte talyaya higelmediini, dierleri Aeneiasn anne ve babasnn Aphrodite ve Ankhisesolmayan, farkl bir Aeneias olduunu, yazarlarn bir ksm da talyayagelenin Aeneiasn olu Askanios olduunu, dierleri de yine bundan farkleyler anlatrlar. Biri vardr ki o da Hellanikos, Aphroditenin oluAeneiasn yanndakilerle birliktetalyaya yerletikten sonra yurduna geridndn ve Troya kral olduunu ve onun lmnden sonra olunun

krall devraldn ve torunlarnn uzun sre kralln adn koruduunuyazar. Dnyorum da bu yazarlar Homerosun ifadelerini doru biimdeokuyup anlamadklar iin herkesi yanlttlar.120 Sonra Dionysios,Poseidonun nl kehanetini aktarr. Latinus, Lavinia ve Turnus hakkndabilinen Latin yklerini anlatrken Troyallarn Evander komutas altndakiYunanllar ve Arkadiallar olduunu kantlamak iin anlatmn keser veonlarn kkeni hakknda bir yk anlatr. Anlatt bu yk byk olaslklaHellanikosunAtlantis adl eserine aittir. Hellanikos, Dardanos ve oullarnArkadyada ynetici olarak gsterir. Dardanos ve oullar byk bir selfelaketinden sonra g ettiler, Dardanosun iki olundan biri olan DeimasArkadyaya kral olmak iin ayrld ve ilk olarak Samothrakhe adasna

(Semendirek) yerleti; burada Dardanosun erkek kardei Iasion, Demetereak olduu iin Zeusun yldrmlaryla ldrld fakat Dardanos, Teukerinizniyle Troya kentini kurdu.

Dionysios, arlkl olarak Latin ykleri anlatarak Aeneiasn kkeninianlatmay srdrr. yk henz bitmeden, on blm sonra Romannkurulu tarihine gelir, burada Rhea Silviann bilindik yksn anlatpLatin yazarlarnn anlatlarna gemeden nce birka ilka tarihisinin adnaanar. Kephalon Gergithiusu ve dierlerini anlattktan sonra yle devameder: Argos rahibelerinin listesini hazrlayan ve bu rahibelerin her birinindneminde olan olaylar anlatan yazaryle anlatr: Aeneias ile Odysseus,

Moloslarn lkesinden (Eperios) dnerler. Bu iki kahramann yanlarnda

Troyal tutsak olarak kadn getiriyorlard. Bu kadnlardan birinin ad Romaidi. Odysseus ile Aeneiasn gemisi frtna nedeniyle bu blgeye gelmiti.Kadn tutsaklar denizlerde dolamaktan bitkin dmlerdi. Roma, kadntutsaklar gemileriyle birlikte yakmaya ikna etmekte hi glk ekmedi.

Bylece yolculuk sona ermi oldu. Ayn anlatm Sigeumlu Damastes ve dier

120 DionysiosRoman Antiquities I. 53,4.


25/52


yazarlar tarafndan da yaplmtr.121 Dionysiosun Hellanikostan aldnaphe olmayan bu fragman Romann kuruluuna ait en eski anlatmlardanbiridir.

Fragman yetersizliinde Hellanikosun Aeneias talyada m braktyoksa yeni Troyann kurucusu olarak m gsterdiini bilmiyoruz.Hellanikos, Aeneias Romay kurduktan sonra Romann Yeni Troyaolduunu ve bylelikle de tanr buyruunun gerekletiini gsterir.Bildiimiz bylesine erken bir tarihte, Hellanikosun henz etkisindekalacak bir Latin edebiyat olmadan, btnyle zgn bir anlatm olmasnn

ilgin olduudur. Bununla birlikte Dionysios, baz yazarlarn AeneiasnPoseidonun buyruu olmakszn Troyaya dndn yazdklarn zikreder.Bir dier bilinmeyen de Aeneias yksnn yazarn Argos Rahibeleri miyoksa Troikaya m ait olduudur. Dorulayacak sayda ve nitelikte kantolmamakla birlikte Hellanikos, Aeneiasn seyahatini Troikada anlatmtr.Buradan yola karak onun, dier kahramanlarn dn yolculuklarnnyksn (Nostoi) de anlatm olmas beklenir. Strabon, HellanikosunDulikhion ile Kephallinia (her ikisi de onia denizinde ada) hakkndakianlatmn kant gstererek Odysseusun eve dn yolculuunu anlatanTroikaya ait bir yk olduunu syler.122 Devamnda da Uranosun oluKyklopstan sz ederek bir kez daha Odysseusa gnderimde bulunur.123

F.156da Telemakhosun Nausikaa ile evlilii, F.170-cde hatipAndokidesun bunlarn soyundan geldii bilgisi yer alr.124

Sonu olarak, fragmanlardan Troikaya ait konular belirlemekgerekten zordur. Hellanikos, dier mitolojik eserlerinde de olduu gibi, okgeni kapsaml bir eser olan Troikasnda da kronolojiye ok az yervermitir. Birinci kitaptan gnmze gelen fragmanlar dikkate alndndabu eserin Yunan ve Troyal nl kiilerin soyaalarn ierdii sylenebilir.

Atlantis ve Asopis balkl eserler ise Troikann alt blmleridir. Hibiryazarn anmad Troikann ikinci kitabnn konusu Troya savadr. Ayneserin nc ve drdnc kitaplar ise Aeneias ve Odysseus gibi Troyasava kahramanlarnn servenlerine ayrlmtr. Eserin en nemli zellii

Homerik yklerdeki belirsizlikleri giderme ve olaylar akla dayandrmagayretinde olmasdr. En nemlisi Hellanikos, kahramanlarn imdiye kadar

121 Dionysios Roman Antiquities I. 72,2; Hellanikos FGrHF.84; Kr. Sigeumlu DamastesFGrH T.4; GRMAL 1997, 715-b.122 Strabon X.2,14; Hellanikos FGrHF. 144.123 Strabon X.2,14; Hellanikos FGrHF. 88.124 Suidas s.v. .


26/52

Ayen Sina132

karanlkta kalm soyaalarn aydnlatmaya almtr. Bu eserden en okaktarm yapan Stephanos bata olmak zere dier yazarlar, hakknda bilgileriolmayan pek ok konuyu Troikadan almlardr.

II- Etnografik Eserleri

Hellanikosun edebi eserlerini fragmanlarn yetersizliinden dolaybelirlemek ve snflamak zordur. Kesin karara varmak olanaksz olmasnakarn Jacoby,125 etnografik eserler bal altnda 17 eser ad sayar.Etnografik eserlere ait olabilecei saptanan fragmanlardan birka olan

Argolika, Thessalika ve Boiotiakann Phoronise ait olabilecei grgnmzde de tartma konusudur. Eer bu balklarda yer alan eserlergerekten Phoronise aitse etnografik eserlerin says 14e iner. SonrasndaJacoby bu 14 eserin tamamnn aslnda iki konu balnda toplandn;Birincisi Kk Asya ve adalardaki Yunan kolonizasyonu, ikincisi ise

Barbarika, Persika, Skythika ve Aigyptiakaya ait blmlerden oluan veyabanc gelenek ve grenekleri anlatan iki eser olduunu syler.126Fargmanlarda adlar geen Barbarika Nomima ve Kteiseis balklarHellanikosun bu konular hakknda yazdn gsterse de sz konusueserlerin kapsam hakknda bilgi vermez.

Kk Asya ve adalardaki Yunan ehirlerinin ilka tarihleri vehalklarn kkenlerini ele alan kitap yazma dncesi Hellanikos zamanndayeni bir ey deildi. nk onun nclleri olan Miletoslu Kadmos ilka

corafyas hakknda, Lampsakoslu Kharon ise doduu ehrin tarihinianlatan kitaplar yazmlardr. Fragmanlarda geen eitli balklarntamamndan yalnzca Persika ve Lesbiaka kitap numarasyla aktarlmtr.Bizansl Stephanos Lesbiakann birinci kitabna iki, ikinci kitabna ise birkez bavurur.127 Ayn yazar Persikann birinci kitabndan iki, ikincisindende bir kez aktarm yapar.128

Aiolika (Aiolia Hakknda): F.32de yer alan Hellanikos, Aiolikannbirinci kitabnda Aiolia tarihini yazd ifadesinden, Aiolika adl eserin gkonusunu ele ald anlalr. Fragmanlarda ya da mitoslarda bu konugemez ancak eser balndan yola karak Aiolikann aslnda ehirlerinkuruluunu anlatan Ktiseis adl esere ait olmas olasdr. Aioliallarn

gnn Orestes tarafndan planlandn gsteren bir dier fragmanPindaros skholionunda129 yle geer: Orestes, Aegistheosu ldrdkten

125 RE VIII. 107.126 RE VIII. 110.127 Bizansl Stephanos s. , ,; Hellanikos FGrHF. 33, 34, 35-a.128 Bizansl Stephanos s., , ; Hellanikos FGrHF.59, 60, 62.129 PindarosNemean skholionu XI.43; Hellanikos FGrHF.32.


27/52


sonra tanr buyruuyla yola kt ve bir koloni kurdu; farkl yerlerdengeldikleri iin Aiolis denilen eitli halklar bir araya toplad ve Lesbosagitti. Ksa bir sre sonra da intihar etti ve birehir kurulmas buyruunu

yerine getiremedi. Fakat onun soyundan gelen Gras veya Graos yz ylsonra Lesbosun kral oldu ve birehir kurdu. Bu yk hakknda Strabon130 Aiolis halknn ad trl, eitli anlamna gelen aiolos sfatndantremesi logograflarn karakteristik zelliklerini yanstr der. Bir Lesbosversiyonunda ise Orestesin lmeden nce Lesbosa geldii, bylece adannynetiminde stnlk salad geerken Strabon daha ok bilinen birversiyonu dikkate alarak Orestesin Arkadiada ldn syler.131

Lesbiaka (Lesbos Hakknda): Strabona132

gre Aioliallar, LesbosaTrakya ve Troas blgeleri zerinden gelmilerdir. Stephanosun Troasa aitiki ehir133 hakknda verdii bilgiyi Hellanikostan ald ifadesi dnda bueser bilinmez. Stephanosun Lesbiakann birinci kitabndan alnt yaptnsyledii iki fragman134, bu eserin Ktiseisten bamsz ayr bir eserolduunu gsterir, fakat eserin ierii hakknda bilgi vermez.

Argolika (Argos Hakknda): Jacobynin F.36 a ve 36-bda Argolikabal altnda inceledii bu blm esasnda Phoronis bal altndaincelenmitir.135

Peri Arkadias (Arkadia Hakknda): Bu eser hakknda Apolloniosskolionunda yer alan bir aktarmdan baka bilgi yoktur:136 Hellanikos Peri

Arkadias adl eserinde Atina yerlisi olarak yalnzca Arkadiallar anar.Kepheus ve Amphidamasn Arkadialnakhos soyundan gelmitir.

Ktiseis (Kentlerin Kuruluu): Athenaiosun137 Ktiseiste Hellanikos,birann bitki kklerinden hazrlandn syler: bunlar onun szleridir.Aioliallar belli bitkilerin kklerinden hazrladklar biray ierler, tpkTrakyallarn arpadan yaptklar biray itikleri gibi ifadesiyle Aioliakolonizasyonunu Hellanikosun Ktiseis adl eserine bavurarak yazd glolaslktr. nk Athenaios iin byle bir ikiyi ien halklar hakknda bilgivermektense ikinin yapln anlatmak, onun eserinin adndan daanlalaca gibi, daha nemlidir. Bunun en gzeli kant yine Athenaiosun

130 Strabon XIII.I.3.131 Kr. Herodotos I.67-68.132 Strabon XIII.I.3133 Bizansl Stephanos s. , ; Hellanikos FGrHF. 158-159.134 Bizansl Stephanos s., ; Hellanikos FGrHF. 33,35-a.135 Hellanikos FGrHF. 36-a-b; Bkz. JACOBY FGrH Kommentar448.136 Apollonios Skholionu I.162; Hellanikos FGrHF. 37.137 Athenaios X.447-C; Hellanikos FGrHF. 66.


28/52

Ayen Sina134

kendi cmleleridir:138 Hekataios Avrupann Tasviri adl eserindePaioniallarn arpadan yaptklar bir iki itiklerini syler. Bu ifadelerdenHekataios gibi, Hellanikosun da Paioniallar anlatt akaanlalmaktadr. nk Pausaniasa139 gre, Paion Aiolosun olu olanEndymionun oludur. Bu akrabalk Aioliallarla Paionialar birletirir.Bundan dolay bu fragman Aiolia halklarn ele ald anlalan Ktiseistenaktarlmtr. Hellanikosun Aiolia konusuna geni yer verdii birinci kitabnKtiseisin ilk kitabna ait olduu sylenebilir.

Peri Khiou Ktiseos (Khiosun Kuruluu Hakknda): F.71-a ve 71-bdeLemnos ve Sinties ehirleri geer.140 Her iki fragmanda da geen

Hellanikosa gre Lemnosun/Sintiesin kuruluu ifadeleri Hellanikosazg etimolojik aklama merakn yanstr. Fakat bu ifadelerden gerektenKtiseis adl eserinin bir blm m yoksa zgn bir eser mi olduuanlalmaz.

Skythika (Skythia Hakknda): Yunan dnyasnn kuzeydousunda yeralan bu blge hakkndaki fragmanlar farkl yazarlar tarafndan aktarlmtr.Stephanos141, iki Skythia kabilesinin adn Hellanikosun Skythika adleserinde gnderimde bulunarak anlatr. Strabon142 da Kuzey halklarnanlatrken iki kez Hellanikosun Skythikasn ansa da verdii bilginemsizdir. skenderiyeli Klement143 ise Hellanikos, Hyperboriallarn

Rhipaian dalarnn tesine yerletirir ifadesini aktarr.

Barbarikos Nomima: Kteseis adl eserin alt blmlerinde biri olduudnlen-dieri Skythika- Barbarika Nomima bal altnda iki fragmanyer almaktadr. Bunlardan biri Suidas tarafndan aktarlan Zamolksiskonusundadr. Herodotos tarafndan da anlatlan Zamolksis yksyledir:144 Skythia kabilelerinden biri olan ve lmek istemeyen bir halkolan Getaililer kendilerinin lml olduklarna inanmazlar. len kimseningidip tanrsal ruh Zamolksise kavuacan dnrler. Zamolksis, bir

yandan hi kimsenin lmeyeceini sylerken bir yanda da kendine yeraltndaev yaptrmaktadr. Apollonios skholionunda Hellanikosun Peri Ethnon(Halklar Hakknda) adl eserinde Sindonlarn Bosphoros civarnda yaad

138 Athenaios X.447-D; Hellanikos FGrHF. 154.

139 Pausanias V.I,4.140 Homeros Odysseia Skholionu VIII.294; Apollonios Skholionu I.608.141 Bizansl Stephanos s. (Hellanikos, Skythiaka adl eserinde Amadoklarn birSkythia halk olduunu syler), (Hellanikos, Skythiaka adl eserinde AmyrgionunSkythiada Amadoklarn yaad bir ova olduunu syler); Hellanikos FGrHF. 64-65.142 Strabon XI.6,2, XII.3,21(Borysthenes nehri tesindeki Skythlere, Hellanikos Alazonlar veayn zamanda Kallipidler ve daha baka isimler verir); Hellanikos FGrHF. 185-186.143skenderiyeli Klement Stromata I.15, 72,2; Hellanikos FGrHF. 187.144 Suiadas s.v. ; Hellanikos FGrHF. 73; Kr. Herodotos IV. 93-95.


29/52


yazldr ifadesiyle bir Skythia kabilesi olan Sindoslar gemektedir.145 Buifadeden Hellanikosun Yunanllar ele ald Ktiseisten ayr bir eseriolduu ve bu eserinde de barbar kabileleri anlatt anlam kmaktadr.Ancak Stephanosun146 HellanikosKtisesin Ethnon kai Poleon (Halklar veKentlerin Kurulular) adl eserinde Pontosta yaayan Kharimatlaranlatr aktarmndan Hellanikosun tek bir eseri olduu ve burada da hemHelen ve barbarlar halklarn ehirlerini ele ald grlmektedir.

Mevcut fragmanlar arasnda yer alan F. 72-73te yer alan bilgilerdenHellanikosun Barbarika Nomimasnn aslnda Ktiseis adl eserinin bir dierad olduu sonucu kabilir. nk zetleyecek olursak, F.70in Ktisesin

Ethnon kai Poleon adlesere yapt gnderim Aioliallarn g anlatsndayer almas olanakszdr. Yine F. 64-65in Ktiseisin adn zikretmesinden veF.187de Hyperboreallar anlatmasndan bunu dorulayabiliriz.

Hellanikosun Ktiseis adl eserini yorumlayacak olursak da bu eserKk Asya ve adalardaki Yunan yerleimlerini ve kuzeyde yaadklarndndkleri veya temasa getikleri kabileleri ele alr. Mevcut fragmanlardaPers savalar veya Pers imparatorluu tarihi, Msr ile Libyann topografisive tarihine ilikin bir kant yoktur.

Libyka (Libya Hakknda):Bunun yan sra Athenaiosun zikrettiiHellanikosun Ethnon Onomasiai adl eserinde yer alan bir Libya kabilesihakkndaki anlatm ok yetersiz bilgi ierir.147 Ancak sz konusu bu eserin

Ktiseis ile ayn eser olduunu dnmek yanl olur.Libyka adl esere bakabir gnderim bulunmamaktadr.

Ammonos Anabasis(Ammonun Seferi): l boyunca yaplan birseyahatin ksa tasviri olan bu eser, Athenaiosun yapt bir bavurudagemektedir.148

Ethnon Onomasiai: Byk olaslkla Libya kabilelerinin listesi vebunlarn gelenekleri hakknda ksa bilgiler ieren bu eser hakknda addnda bir bilgi bulunmaz.149

Aigyptiaka (Msr Hakknda):Yalnzca Athenaiosun bavurusundayer almaktadr.150 Bu bavurularn birinde Athenaios unlar yazar:151Hellanikos, Aigyptiaka adl eserinde Msrn her daim iekli elenkleri

145 Apollonios Skholionu IV.321; Hellanikos FGrHF. 69.146 Stephanos s. ; Hellanikos FGrHF. 70.147 Athenaios XI.462 A-B; Hellanikos FGrHF. 67.148 Athenaios XIV.652 A; Hellanikos FGrHF. 56.149 Athenaios XI.462 A-B.150 Athenaios XI.470 D, XV.679 F, XV.680 B-C; Hellanikos FGrHF. 53,54,55.151 Athenaios XV.679 F; Hellanikos FGrHF. 54.


30/52

Ayen Sina136

hakknda yle der: Burada nehir kysnda, tanrlarn buluma yeri olanTindion adnda birehir vardr. Bu ehrin orta yerinde kaplar bile tatan

yaplm ok byk ve kutsal bir tapnak yer alr. Tapnan evresindeelenk oluturan beyaz ve siyah dikenleri olan aalar yetiir. Bu aalarniekli dikenleri asma dallar ve nar aalaryla rlmt. Bu elenklerburaya Babysn Msra kral olduu duyulduunda tanrlar tarafndanbraklmt. Athenaios anlatmn yle srdrr: Ayn Hellanikos,

Amasisin Msra kral oluunun yksn anlatr. Amasis yaamnn ilkdneminde sradan bir askerken kraln doum gnn frsat bilerek odnemde Msrn kral olan Patarmise son derece gzel ieklerden

yaplm bir elenk gnderir. Patarmis gzel elenkten ok holand iinAmasisi akam yemeine davet etmekle kalmad, onu dostlar arasnda aldve Msrllar kendisine kar ayaklandnda onu komutan olarak gnderdi.

Msrllar, Patarmise duyduklar fke nedeniyle Amasisi kral ilanettiler.152

Athenaiosun Hellanikostan aktararak anlatt bu yk Herodotostarafndan da anlatlr.153 Ancak Herodotosda kraln adn Patarmis deil,Apriestir. Kral Apries toplumda saygn bir yeri olan Patarbemisi kendisininyerine Msrllar tarafndan kral ilan edilen Amasisi canl olarak yakalaypgetirmesi iin grevlendirdi. Patarbemis, Amasisi getiremeyince Apries,syleyeceklerini dinlemeden burnunu ve kulaklarn kestirdi. Msrllar o anakadar Apriesin yannda yer almlarken Patarbemise yapt yakksz

olaydan dolay Amasise katldlar. Hellanikos ve Herodotosun anlattayn konu Msrda ok yaygn bir yknn versiyonlar olmal.

Aigyptiakaya ait dier fragmanlar onun Herodotosun ikinci kitabylakarlatrlabilir zellikte bir eser olduunu dndrr. Hellanikos,154 asmabitkisinin Msrda kefedildiini, buradan da Dionysos ile Osirisiilikilendirir. Herodotos da kitabnn sz edilen blmnde MsrdaYunan kltleri ve geleneklerinin izini srer. Plutarkhosun155 slak doannegemen efendisi olan Dionysos da nemli diye adlandrlyor ve bu tanrOsiristen bakas deildir: Gerekten de Hellanikos, Msr rahiplerininOsirisin adn (Hysiris) diye sylediklerini duyan adam olarak kabulediliyor. Bunun zerine o da bu tanrya byle demeyi srdrm; byk bir

olaslkla doas ve gerekletirdii bulgu nedeniyle ifadesindenHellanikosun hem karakteristik bir etimoloji eklediini hem de kltlerhakknda bilgi verdiini grrz. Sicilyal Diodorosun bir anlatmna gre,

152 Athenaios XV.680 B-C; Hellanikos FGrHF.55.153 Herodotos I. 161-163, 169-172.154Athenaios I.34 A; Hellanikos FGrHF. 175.155 Plutarkhos sis ve Osiris 34; Hellanikos FGrHF. 176.


31/52


Hellanikos Nil nehrinin sularnn kabarma nedeninin gerekstaklamalarn yapan ilk yazar Hellanikostur.156.. 3. yzylda yaayan veI. Attalos zamannda Bergamada heykeltra olarak da alan Antigonosunaktard bir baka fragmanda ise unlar yazldr: Lesboslu Hellanikos,Msrn Tebes ehrindeki bir maarada her ayn 13. gnnde, hava sonderece dinginken bile beklenmedik korkun bir rzgar estiini zikreder.157

Yukarda alntlar verilen ve arlkl olarak tarih ve topografikonularn ele alan fragmanlar, Hellanikosun Aigyptiakasnn son derecerenkli anlatlm eitli ykler ierdiini gsterir. Hellanikosun sz konusueserini Herodotostan nce mi sonra m yazdna ilikin bilgi yoktur.

Hekataios ile Herodotos arasnda olduu gibi, Msr konusunda yazan bu ikiyazar arasnda da bir iliki olup olmad bilinmez. nk Hellanikos,Skythia aratrmasn byk lde Herodotostan almakla sulanmtr ve

Aigyptiaka da ayn sulamaya maruz kalmamak iin onu izlememitir.158HellanikosunAigyptiaka adl eserine baka gnderim olmad gibi aktarmda yoktur.

Persika (Pers lkesi Hakknda): Hakknda doyurucu bilgi bulunmayanPersika adl esere Stephanos ve Harpokration gnderimde bulunurlar.Onlarn sz konusu eserin birinci ve ikinci kitaplarndan yaptklargnderimlerinden Hellanikosun Persikada kendi zamannda Pers ynetimialtnda olan eitli lkelerin ele alnd ve ksa bir Asur tarihini ierdii

anlalr. Asur tarihini ilediini dorulayan bir fragmanda unlar yazar:

159

.S. II. yzylda yaayan tarihi Kephalios Ben Tarih adl eserimedierlerinin; ilkin Lesboslu Hellanikosun, Knidoslu Ktesiasn ve sonraHalikarnassoslu Herodotosun balad gibi ayn noktadan balyorum. Eskizamanlarda Asyay Asurlular ynetirlerdi. Aigyptiaka gibi Persika daHerodotosun eseriyle birok ynden karlatrlabilir.

Stephanos,160 Persikann birinci kitabndan yapt iki aktarm bizePers ve Media tarihinin mitolojik dnemine gtrr. Geleneklere uygunYunan etimolojisi bu iki halktan Persleri Perseus ile Andromedann oluPersesten, Medleri Aigeus ile Medeann olu Medostan trediinigsterir. Fakat Hellanikos efsanenin bu ok yaygn versiyonundan farkl biranlatm verir. Buna gre Medea Ariaya seyahatinde yanna Medusu deil,

oullarndan birini, asondan olan olu Polyksenosu almtr.161 Medlerin

156 Sicilyal Diodoros I.37,3; Hellanikos FGrHF. 173.157 Antigonos Karystius,Mirabilia 126; Hellanikos FGrHF. 173.158 PEARSON 1975, 201.159 Hellanikos FGrHF. 177.160 Bizansl Stephanos s. ; Hellanikos FGrHF. 179.161 Pausanias II.3,8; Hellanikos FGrHF. 132; kr. Hellanikos FGrHF. 179.


32/52

Ayen Sina138

kkeni hakknda Hellanikosun bu anlatmndan baka bilgi yoktur.Stephanos162 bir baka aktarmnda Perslerin kkeni hakknda Hellanikosunyksnden yararlanr: Andromeda, Babil kral olan Kepheusun kzyd.Sonradan Babile Kephenia, Babillilere de Kepheniallar ad verildi.

Andromeda ile Perseusun Perses adnda bir olu vard. Perses, Kepheusunlmnden sonra tahtn varisi olarak kral oldu ancak, Babilden ayrld ve

Artaiay zapetti. Bundan byle bu lkeye Kephenia, halkna daKepheniallar deil, lkeye Khaldeia halkna ise Khaldeiallar dendi.

Hellanikosun ad geen eserinden yaplan aktarmlar yetersiz olmaklabirlikte yazarn zgn bir Pers tarihi yazdn dnebiliriz. Yine

Stephanosun ondan yapt dorudan bir aktarm bu gr dorularniteliktedir:163 Artea; Pers topraklardr. Buras Hellanikosun Persika adleserinin birinci kitabnda yazdna baklrsa Andromeda ile Perseusunolu Perses tarafndan kurulmutur ve Persler kendilerine (Artailer)derler. Hellanikosun Perslerin adn Persesten aldklar grndestekleyip desteklemedii bilinmez. Bununla birlikte Jacobynin DionysosPeriegetesten yapt bir aktarm sorunun zmne yardm edebilir:164Perseusun Andromedadan Perses adnda bir olu vard. Andromeda,Persesi babas Kepheusun evine getirdi ve Kepheusun lmnden sonraPerses, Kepheniallarn kral oldu. Khaldeallar Persese saldrd ve lkedenkovdular. Kepheniallarn byk blmn yanna alan Perses, halk partiekimeleri iinde olan Arteallarn topraklarna ekildi ve halkn lideri

oldu. Perses bundan sonra kendi adndan bu halka Persler adn verdi vePersesin bir olu oldu, Akhaimenes. Daha sonra Perslere Akhaimenesinadndan Akhaimenidler dendi. Bu yky kitabnn VII. 61. blmndeHerodotos da anlatr. Olaslkla Hellanikos ile Herodotos bu yky ortakbir kaynaktan almtr.

F.63te Hellanikos iki farkl Sardanapalostan sz eder.Sardanapalosun iki farkl kii olarak anlmas baka hibir yerde grlmez.Tarihiye zg bu duplikasyon eilimi bir kez de F.178de karmza kar.Burada da Atossa adnda iki kralie geer. Pers kral Dareiosun karsAtossay refere eden gnmze ulam aktarm olmamakla birlikte anominbir eser olan De Mulieribusta Atossa bal altnda unlar yazar:165

Hellanikosun anlattna gre, bu kadn babas Ariaspes tarafndan birerkek gibi yetitirildi ve babasnn ardndan tahta geti; diiliini gizleyen Atossa bylece ilk kez Perslere zg bir tr balk olan erkeklerin giydii

162 Bizansl Stephanos s. ; Hellanikos FGrHF. 59.163 Bizansl Stephanos s. ; Hellanikos FGrHF. 60.164FGrH KommentarI.II, 453.165De Mulieribus 7; Hellanikos FGrHF. 178-a.


33/52


tiara ve bir tr tozluk olan gaiter giydi. Hadm edilen kleler kullanmaykurumsallatrd ve ynetim iini mektuplarla srdrd. Atossa pek okhalkn yneticisi oldu ve tm eylemlerinde bir asker gibi yrekli davrand .F.178-bde ise Hellanikos, bir zamanlar Persleri ad Atossa olan bir kadnnynettiini syler ifadesi geer.166

Bu iki aktarmda ad geen Atossa, Semiramise verilen bir baka addr.Hellanikosun zamannda Asur, Pers ynetimi altnda olduu iin balantlolarak Asurlu yneticleri de anlatr. Olaslkla bu nedenden Atossay Perskraliesi olarak anlatmay uygun bulur nk bu iki kralieye de Persika adleserinde ayn adla verir.

Mevcut fragmanlardan Hellanikosun isimler hakknda yanldngrrz. rnein F. 61 ve F.62 de Persika adl eserin ikinci kitabna ait olanTrakya ehirleri Strepsa ve Tyrodiza167 geer. Bir kez de Plutarkhos, De

Maligniate Herodoti eserinde unlar yazar:168 (Herodotosa gre)Naksoslular, barbarlar desteklemek iin trireme gnderdiler vetriremelerden birine komuta eden Demokritos, Yunanllara katlmak iinfilodan ayrld. Bu davran yznden onu sulamadan nasl veceinibilmez ancak, ehrin ve tm halkn itibarn kurtarmak iin acya katlanmakzorundadr.Biz ilka yazarlar arasnda Hellanikosta ona kar kantbulabiliriz ancak. nk Hellanikos, Naksoslularn alt trireme, Epheros betrireme ile Yunanllarn yardmna geldiklerini yazar.

Persika adl eser Herodotosun daha baarl eseriyle glgelenmiolabilir. nk Plutarkhos sz konusu eserinde Persikann yalnzca birblmn bildiini yazar. Persika, herkese kabul edilen bir eser olaraktannm olan Herodotosun eserinden sonra yaynlandysa/okunduysa, pekok eletiri alm olacakt. Bunun iin Hellanikosun sz konusu eseriHerodotosun eserinden nce yaynlanm/okunmu olmal.

Tm fragmanlar gz nne alndnda Hellanikosun historia veopsise ne kadar bal kald, edebi yetkinlii ve ncl Hekataiosuneseri zerine bir ilerleme getirip getirmedii bilinmez. Ayn ekildeuygarln birok esinin kaynan Msrda bulmaya alt gibi, ayndostane yaklam Asur ve Pers geleneklerine gsterip gstermedii de

bilinmez. Ksacas fragmanlar bu ve benzeri sorular aydnlatmaya yeteceksay ve ierikten uzaktr.

166skenderiyeli Klemens Stromata I.16, 76; Hellanikos FGrHF. 178-b.167 UMAR 1993,807.168 Plutarkhos De Maligniatate Herodoti 36, 869A; Hellanikos FGrH F. 183; HerodotosVIII,46 (Naksoslular, deil, drt trireme ile Yunanllarn yardmna geldiler).


34/52

Ayen Sina140

III-Kronolojik Eserleri

1. Atthis/Attika Tarihi

(Atthis), (Atthides) ve (AtikteSyngraphe) adlaryla da geen bu eser Hellanikosun eserleri arasnda en iyitannandr. Bu eserde Hellanikos, Atinann balangtan Peloponnesossavana kadar, yani kendi zamanna kadar Atina tarihini anlatr. Atthisolaylar tarih srasna gre dzenleyen ilk eser olmas asndan danemlidir. Atthis, .. V. yyn ortasnda oniada ortaya kan yerel tarih,annal, kronik ya da horographi olarak adlandrlan tarih yazm trne ait bireserdir.169 Bu trn .. V. yyn sonuna tarihlendirilen ilk rnei olan

Atthisi yazan ilk kii de Hellanikostur. Philokhoros ayn adl eserini ondan150 yl sonra yazmtr.170

Atthis efsanevi kral Kranaosun kz olup gen yata lmnnardndan babas onun adn Attika blgesine verdi.171 Atthis, Attikannbalangcndan itibaren tarihini anlatan ve ksmen manzum olan eskiakroniklerinin ortak addr. Hellanikos dnda ayn adla eseri bulunanlarKleidemos (.. 350 ylnda tannd), Androtion (.. 410-340), Phanodemos(.. doumu IV.yyn ilk eyrei), Demon (.. 300 ylnda tannd),Melanthios(.. 350-270) ve Philokhoros( doumu ..340) tur. Dilbilimselolarak Atthis ad Atina halknn sfat biiminden tremitir ve Atianllarnlkesinin tarihi demektir.172 Thukydides, gnmz aratrmaclarnn

yapt gibi eser adn italik yazp yazmadn bilinmemekle birlikte,Hellanikosun bu eserinin adn Attika Syngraphe olarak aktarr.173 Bilinen.. V. Yyn sonunda Hellanikosun bu eserinin ad Atthis olaraktannmakta olduudur.174

Atthisten kalan fragmanlarn kaynaklar, tarihinin dier eserlerihakknda bilgi veren yazarlardan bilinmektedir. Ancak, bu aktarmlarnbyk blm tarihsel deil, mitoloji amal yaplmtr. Herodotos veThukydidesin eserlerinden Atthisin tarihsel zn tam manasyla grmekolanakszdr. Ancak Herodotos Hellanikosun sz konusu bu eserini ve dierkronolojik eserleri bilmektedir.175 Bununla birlikte Atthisten kalanfragmanlardaki Attika gelenekleri ve adlarnn kkenini aklayan

anlatmlara baklacak olursa eserin ok sayda etiolojik mitler ierdii169 MARINCOLA 1997,115; JACOBY 1949, 68-70.170 HARDING 1994,8.171 Strabon IX.I,8; Pausanias I.2,6.172 JACOBY 1949, 80.173 Thukydides I.97,2.174 HARDING 1994, 2.175 FOWLER 1996, 66.


35/52


grlr. Yani eserin mitoloji ya da tarihsel arlk m yoksa her ikisini birdenmi ierdiine karar vermek zordur. Mitolojik eserlerini incelediimizblmde tartlan baz mitler Atthise ait olabilirler, zellikle Troyasavanda Atinann oynad rolle ilikili mitler bu esere ait olabilir, kimbilir? Bilinen Hellanikosun adalaryla ayn konular ele ald, yanigelenekleri izleyerek kentlerin kurulu yklerini yazddr.176 Tarihi buyolu izlerken son derece politik davranmtr.177

Hellanikosun olduka geni kapsaml ele ald mitler arasnda Theseussylencesi bata gelir. Bu konu mitografik eserlerin iinde, rnein Troikaya da Atlantis gibi, anlatlm olabilir. Jacoby, Theseus sylencesini

Troikann iine dahil eder.178

nkAtthis, Troya savandan bir nesil ncekral olan Theseustan daha geriye gider. F.37de grdmz gibiHellanikosun Arkadiallar hakkndaki eserinde Atina yerlisi olarak yalnzcaArkadiallar zikretmesi, Atianllarn yerli olduuna iaret eder. Hatta tarihibu savn kantlamak iin olsa gerek Atina tarihini tufana kadar geri gtrr.skenderiyeli Klement179 ve Afrikanus (Sextus Julius)180 tufan zamanndaAtina kralnn Ogygos olduunu ve bu bilgiyi Hellanikostan aldklarnyazarlar. Afrikanusun Hellanikosa dayanarak verdii bilgiye gre tufan ilkOlimpiyat zamanna, yani 1020 ylna tarihlenir.181 Bu bilginin devam olanF.47-Bde u ifadeler geer: Ogygosun memleketin yerlisi aotuokhthonolduuna inarlar. Argos soyaacnn tepesinde kral Phoreneos yer alr.Phoreneos gebelere kentlerde yaamnn kurallarn reten ilk insan

olarak tanmlamaktadr, tarihi Akusilaos byle yazar. Bu bilgilere greOgygos Atinada ve nakhos ya da Phoreneos ise Argosta memleketinyerlileriydiler.

lkan kronolojisini kurmaya alan Hellanikosun bu giriimindensz eden erken dnem yazar olmamasnn nedeni bilinmez. Bununla birlikteThukydidesin182 daha nceki ve kahramanlk dnemindeki olaylarn,aradan geen zaman yznden doru olarak anlatlmalar imkanszd. Eneski dnem stne bulunabilen gvenilir tanklklara bakarak bu olaylarnsavalar konusnda da br konularda da pek nemli olmadklarn

176 MARINCOLA 1997, 100.

177 HARDING 1977, 150.178 RE VIII. 467.179skenderiyeli Klement Stromata I.21,104,1; Hellanikos FGrHF. 152.180 Afrikanus (Sextus Julius), Khronographies X.10, 488 D (.S. 220 ylnda nlenenAfrikanus, Eusebiosun Khronikle adl eserini temel alarak yaradltan .S. 220 ylna kadarYaradl tarihi yazmtr. Yirmibe kitaptan oluan bu eser, eitli konular ieren birderlemeydi).181 Afrikanus (Sekstus Julius), Khronographies X.10, 488 D; Hellanikos FGrHF. 47-a.182 Thukydides I.1.


36/52

Ayen Sina142

sanyorum ifadesi bu sorunun yant olabilir. Akas Hellanikos kendizamannn ok zgn bir yazaryd, daha ge dnemdeki edebi ve tarihseldeerler asndan Thukydides gibi yazarlarla arasnda gr farkllklarolmas doladr. Dier fragmanlarn gsterdii gibi Hellanikos, uzakgemie kronolojik bir dzen getirir. lkaa ait onun hakkndaki bilgieksikliini tragedya ve mitolojinin gzden dmesi, felsefe ve retorik gibiyeni edebi trlerin ortaya kyla aklayabiliriz. Bu dnemde Hellanikosve hatta Akusilaos gibi eski yazarlar unutulmaya yz tutmu ya da sessizliebraklmlardr.

uras ak ki Hellanikos, Attika tarihini anlatmaya en eski alardan,

efsanevi kral Ogygos ile balar.183

Bu nedenle eserde nemli yer tutantanrlar ve tanrlarn oullarn grmek artc deildir. Birinci kitaba aitdrt fragman vardr.184 Bunlardan ilki Aristophanesin Kularskholionundayle geer:185 Hellanikos, Kolainosun Hermesin torunlarndan biriolduunu, kaynpederi Amphiktyon tarafndan ehirden kovulunca Myrrinademosuna yerleerek orada Artemis iin, Artemis Kolainis adyla birtapnak kurduunu yazar. Bu tapnak hakknda eserinin ilerki blmlerindebilgi veren Pausanias, Hellanikosun versiyonundan yararland akaanlalan Kolainosun Kekropstan nce Atinada kral olduuna ilikin birgelenei aktarr.186 Pausanias ayrca, Kolainosun birok gmene nderlikyaparak Messenaida Kolonideste bir yerleim kurduklar hakknda bir deMessenia gelenei aktarr.187 Bu fragmanlarn varlna dayanarak

Hellanikosun bu iki blgeyi politik bir yaklamla balantlandrmaabasnda olduu sylenebilir.

Bununla birlikte Ogygos ve Kolainosun yan sra dier krallarn daaktarld ikinci kitabnda Panteuklesin olu ve sonradan AtinadakiMounikhia limanna adn veren Mounikhos geer.188 Ayn fragmann189devamnda da yle yazar: Minyailer, Trakyallarn istalsyla yurtlarndankovulduklar zaman, Mounikhos onlar lkesine kabul etti ve liman

yaknlardnda snacaklar bir yer verdi. Minnettar kalan Minyailer deburaya hamilerinin adn verdiler; Mounikhia. ok daha ge dneme aitMounikhia anlatsnnAtthisin hangi kitabnda yer ald bilinmez.

183 JACOBY 1949, 127.184 Hellanikos FGrHF. 163, 164, 165 ve 166.185 Aristophanes KularSkholionu 873; Hellanikos FGrHF. 163.186 Pausanias I.31,4.187 Pausanias IV.34,8.188 Suiadas s.v. ; Hellanikos FGrHF. 42-a.189 Hellanikos FGrHF. 42-b; GRMAL 1997, 518.


37/52


ApollodorosunBibliotheka adl eserinde Atina krallar listesi yledir:Kekrops, Kranaos, Amphiktyon, Erikhthonios, Pandion, Erektheos, KekropsII, Pandion II, Aigeus, Theseus. Eer bu kral listesinde her kraln saltanatbir nesl

11713 lesboslu hellanikos

Documents