11politike ekonomike
TRANSCRIPT
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
1/77
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
2/77
Faqe 2 prej 77
3.2-ORGANET PUBLIKEJURIDIKE.
Kryejn funksione publike n fush t ekonomis dhe jan:
Odat ekonomike dhe
Bursat
A-ODAT EKONOMIKE
Harmonizoj interesat e veanta t antareve t saj me interesat e shoqris. Ku shteti me an t
disa dispozitave t veanta ju beson kryerjen e disa punve odave ekonomike. Formohen me qllim
t ekonomis dhe pjesve te saj.
Dallojm dy lloje t odave ekonomike.
a) Odat ekonomike Evropiane-kontinentale ( kan karakter juridiko-publik, formohen me ligj dheantarsimi sht i obligueshm) dhe
b) Odat ekonomike anglo-saksone ( jan t karakterit juridiko-privat dhe antarsimi sht i
vullnetshm).
B- BURSAT-
Jan tregje t prhershme n t cilat veprojn rregulla dhe uzansa t veanta. N burza punt mund
t i lidhin vetm antart e saj, dhe punt kryhen prmes ndrmjetsve ( senzalve). Shitblerja mund
t kryhet vetm prmes mostrave t mallrave.
Punt n bursa lidhen ;
a) Prompte ( menjher) dhe meb) Termin.
Themelimi i bursave bhet me FORMAT M T RNDSISHME ORGANIZATIVE T NDRMARRJEVE
JAN;
ligj.
3.3-ORGANET POLITIKE.
Partit q jan n pushtet nprmjet parlamentit dhe ministrive angazhohen n realizimin e
programeve t tyre ekonomike. Sindikata sht forma m masovike e organizimit t puntoreve.
3.4- TRUPAT OPERATIVE( firmat dhe ndrmarrjet).-
Ndrmarrja paraqet subjekt t pavarur ekonomik dhe person juridik e cila prodhon t mira ose kryen
shrbime t caktuara pr nevojat e tregut dhe duke bartur rrezikun afarist me qllim t realizimit tfitimit dhe qllimeve tjera konform me kushtet dhe mundsit q i ofron sistemi ekonomik i vendit.
a-Ndrmarrjet n pronsi publike-Me t cilat menagjon shteti dhe jan n pronsi t tij.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
3/77
Faqe 3 prej 77
b-Ndrmarrjet private- Q jan n pronsi private dhe
c-Ndrmarrjet e przieraQ bashkohen n forma t ndryshme pr t ngritur efikasitetin dhe fitimin.
Sot n ekonomin e tregut format m t zakonshme t ndrmarrjevefirmave jan:
NDRMARRJET E PAVARURA INDIVIDUALE
A-Shoqria me prgjegjsi t kufizuar
B-Shoqria m prgjegjsi t pakufizuarC-Shoqrit aksionare
D-Shoqrit komanditore
A-NDRMARRJET-FIRMAT E PAVARURA INDIVIDUALE.
Formohen nga personat fizik t cilt njherit jan edhe pronar t firms. Kto ndrmarrje
zakonisht jan t vogla dhe kryesisht formohen si shrbime dhe m pak si prodhuese. Karakteristikat
jan. Pronari sht edhe menaxher i firms, t punsuarit jan zakonisht antar t familjes, pronari
merr vendime dhe bn vetfinancim, pronari disponon me fitimin dhe prgjigjet pr obligimet ndaj
shtetit. N kuadr t ktij lloji t ndrmarrjeve forma m e shpesht sht mikro-ndrmarrjet apo
micro-enterprise. Mikrondrmarrjet jan kategori e re dhe formohen n kuadr t familjes dhe motivkryesor kan punsimin e antarve t familjes dhe sigurimin e ekzistencs.
B-SHOQRIA ME PRGJEGJSI T PAKUFIZUAR( solidare).
Kjo shoqri bhet me marrveshje n mes t antarve dhe t gjith prgjigjen pr obligimet n
mnyr solidare dhe q t gjith jan t barabart.
C-SHOQRIA M PRGJEGJSI T KUFIZUAR.
Kjo themelohet n baz t marrveshjes n mes t antarve t shoqris t cilt bashkojn pun dhemjetet me qllim t formimit t nj t prbashkt . Me rastin e bashkimit n kapitalin themelues
shuma e antarve nuk sht e thn t jet e barabart pra secili prej tyre merr pjes me shum t
caktuar sipas interesit q shpreh pr kt shoqri. Prgjegjsit e antarve ndaj obligimeve jan t
kufizuara varsisht nga vlera e avancuar e mjeteve financiare.
D- SHOQRIT AKSIONARE.
Paraqesin formn organizative me t madhe q formohen me bashkimin e shum kapitaleve
individuale n nj kapital t prbashkt q quhet kapitali aksionar. Me kt rast aksionarve u jepen
letra me vler q quhen aksione me t ciln prcaktohet vlera nominale e aksionit dhe e drejta npjesmarrje t fitimit ( Dividents). Po ashtu ofron m shum mundsi t marrjes s kredive sepse
ekziston mundsia m e madhe e kthimit t kredis n krahasim me ndrmarrjet private. Avansimi i
kapitaleve aksionare n shoqrit aksionare bhet me blerjen e aksioneve n tregun e burss. do
aksion ka edhe vlern e vet q mund t jet nominale ( t prcaktuar me rastin e blerjes) pastaj
vlern e tregut ( t prcaktuar n baz t oferts dhe krkess).
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
4/77
Faqe 4 prej 77
Aksionart mund t marrin fitimin n dy forma:
a) nprmjet dividents q do t thot se poseduesit e aksioneve pr do aksion marrin nj shum t
caktuar nga shoqria aksionare dhe
b) nprmjet riinvestimit q do t thot se shoqria aksionare mund t mos e shprndaj fitimin por
ta investoj n fonde kryesore q n t ardhmen tu shtohen fitimet aksionarve. Si rrjellim i ksaj
kemi rritjen e mimeve t aksioneve me q rast poseduesit marrin edhe nj shtes plus prvedividents e q ky fitim quhet fitimi nga kapitali aksionar. Dividenta si e ardhur nga aksioni nuk sht
e ditur q m par sepse vlera e saj varet nga suksesi afarist i shoqris aksionare.
E- SHOQRIA KOMANDITORE.
Kjo paraqet formn e przier t ndrmarrjeve dhe prbehet prej dy lloj aksionesh: t brendshm dhe
t jashtm. Aksionart e brendshm udhheqin dhe prgjigjen pr detyrimet e kompanis dhe jan
komplementar dhe t jashtmit nuk marrin pjes drejtprdrejt n udhheqje dhe afarizm por
gzojn t drejtn n marrjen e fitimit t ndrmarrjes. Format m t larta t organizimit t
ndrmarrjeve n fazn monopolistike t kapitalizmit jan. Kartelet, Trustet, Koncernet, Koorporatat,
Holdingu etj.
KARTELET-
Paraqet formn m t hershme dhe me t thjesht t bashkimit t ndrmarrjeve kapitaliste n
shoqri aksionare( monopole). N kartele ndrmarrjet e bashkuara formalisht mbajn statusin e
pavarsis. N kartele bashkohen dy e m shum ndrmarrje me qllim t realizimit t qllimeve t
tyre afariste. Marrveshjet kryesore n mes t tyre jan. Karteli pr kufizimin e mimeve, karteli pr
kufizimin e prodhimit, karteli pr ndarjen e tregjeve dhe Karteli pr shfrytzimin e patentave dhe
licencave.
TRUSTET.
Paraqesin bashkimin e disa ndrmarrjeve t s njjts deg n nj ndrmarrje t prbashkt me
qllim t vnjs s monopolit n treg. Politika dhe rezultatet afariste ktu pr dallim nga Kartelet,
ktu shkrihen n trust. Trusti udhheq n interes t t gjitha ndrmarrjeve t bashkuara n t. Dhe
pr dallim nga karteli fitimi i ndrmarrjeve derdhet n fondin e akumulimit t tr trustit.
KONCERNET.
Me rastin e bashkimit t ndrmarrjeve n koncerne ato humbasin plotsisht pavarsin e tyre.Prparsi e ktyre formave m t larta t bashkimit t ndrmarrjeve sht s ktu bashkohen
ndrmarrjet nga deg t ndryshme dhe n kt mnyr arrijn fitime t larta.
KOORPORATA.
Forma e re sht pas lufts s dyt botrore dhe u zhvillua n vendet me t zhvilluar kapitaliste.
Kan statusin e personit juridik dhe paraqesin form t organizimit t shtetit n ekonomi ose t
kryerjeve t punve publike dhe andaj kuptohet jan n pronsi t shtetit. psh. KEK-u.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
5/77
Faqe 5 prej 77
HOLDINGU.
Paraqet shoqri e cila aktiven e vet ka vetm aksionet e shoqrive t tjera . Holdingu kryen
veprimtari financiare q sht n interes t shoqrive q i kontrollon dhe udhheq me to. Shoqria
holding mjetet e saja i plason n nj numr m t madh t shoqrive aksionare dhe n seciln prej
tyre disponon me kontroll t aksioneve.
4-SISTEMI BANKAR.
Bankat jan organizata ekonomike t cilat merren me : pranimin dhe ruajtjen e parave t gatshme,
huazimin e parave, n ndrmjetsimin n qarkullim e pagesave dhe marrjen dhe dhnjn e kredive
pr klient t tyre.N qdo shtet sistemi bankar prbhet nga dy nivele. Niveli i par , banka qendrore
dhe niveli i dyt- t gjitha llojet e tjera t bankave.
4.1. BANKA QENDRORE( emetuese).
N krye t sistemit bankar t do vendi qndron banka qendrore dhe sht i vetmi institucionfinanciar dhe z vendin kryesor n sistemin financiar t vendit prkats. Funksionet m trndsishme t saj jan: E drejta pr t emetuar para n monedha dhe kartmonedha, mbikqyr
punn e bankave komerciale, bn linensimin e bankave komerciale, ruajtjen dhe depozitimin e
metaleve fisnike dhe paraqitet n rolin e arks shtetrore. Bankn qendrore e drejton guvernatori.
4.2. BANKAT E NIVELIT T DYT-
Parashihen me dispozita ligjore dhe i nnshtrohen banks qendrore. Mund t jen private dhe
shtetrore, formohen me lejen e banks qendrore dhe pr themelimin e tyre nevojitet q themeluesi
t siguroj nj shum t kapitalit themeltar q e cakton banka qendrore.
5. ORGANIZATAT NDRKOMBTARE BARTSE T EKONOMIS S APLIKUESHME JAN:
a-Organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s.
b- Organizatat ndrkombtare jasht prbrjes s OKB-s.
c-Organizatat ndrkombtare t shteteve n zhvillim.
5.1- ORGANIZATAT NDRKOMBTARE N KUADR T OKB-S.A- KSHILLI EKONOMIK-SOCIAL.
sht organ i OKB-s dhe ndihmon pr nj mirqenie dhe stabilitet m t madh. Kshilli studion dhe
jep rekomandime pr shtje ndrkombtare nga lmi i kulturs, arsimit, shndetsis dhe shtjeve
tjera ekonomike-sociale.
B-banka ndrkombtare pr zhvillim dhe rindrtim.-
sht formuar pr dy qllime: pr rindrtimin e vendeve t shkatrruara nga lufta dhe Jep investime
n zhvillimin ekonomik t vendeve t pazhvilluara. Banka punon n principin e shoqris aksionarve
dhe prbhet nga organet: kshilli i guvernatorve dhe kshilli ekzekutiv.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
6/77
Faqe 6 prej 77
C- FONDI MONETAR NDRKOMBTAR.
sht institucion i specializuar i OKB-sdhe fushveprimi i tij sht, shtjet monetare dhe financiare
pr vendet antare. Detyrat e tij jan: stabilizimi i valuts nacionale, heqja e kufizimeve revizore n
pagesat ndrkombtare dhe krijimi i marrdhnjeve n mes t valutave t vendeve.
D-ORGANIZATA NDRKOMBTARE E PUNS-
Selin e ka n Gjenev dhe qllimi i saj sht q me marrveshje ndrkombtare t siguroj kushte
m t mira t puns dhe pozit m t mir t puntorve. Andaj studion dhe jep rekomandime pr
vendet antare .Antare jan shtetet t cilat e pranojn statusin e saj.
E- KONFERENCA E KB PR TREGTI DHE ZHVILLIM-
Nuk sht organizat ku antart do t jen ngusht t lidhur me obligime t caktuara andaj edhe
rezultatet e ksaj organizate jan modeste. N mbledhjet e saja debatohet pr problemet n tregtin
ndrkombtare dhe zhvillimin e shpejtuar t ekonomive t prapambetura.
F- ORGANIZATA E KB PR ZHVILLIM INDUSTRIAL.
Kjo organizat zhvillon aktivitet n lmin e industrializimit t shteteve t pazhvilluara.
G- ORGANIZATA E KB PR BUJQSI DHE USHQIM-
Selin ka n Rom dhe detyrat e saja jan: T ndikoj n rritjen e shpejt t prodhimtaris
bujqsore n shtetet e pazhvilluara dhe prmirsoj ushqimin e popullsis n kto shtete.
H-MARRVESHJA E PRGJITHSHME MBI DOGANN DHE TREGTIN-
Paraqet marrveshje mbi principet e politiks tregtare ndrkombtare dhe tregtis multilaterale dhe
bazohet n kto parime; Pranimi i vullnetshm i rregullave n prparimin e tregtis ndrkombtare,
Shtetet antare pranojn klauzuln e favorizimit me t lart, Zvoglimi i barrierave n tregtin e
jashtme me biseda dhe respektimi i tregtis s drejt( tarifat dhe barrierat tregtare te jen sipas
marrveshjes).
6-ORGANIZATAT NDRKOMBTARE JASHT PRBRJS S OKB-S.A- ORGANIZATA PR ZHVILLIM EKONOMIK DHE BASHKPUNIM-
Prfshin 24 shtetet m t zhvilluara perndimore dhe sht nj prpjekje pr integrim ekonomik.
SHBA kishte dalur me nj program pr rindrtimin e Evrops pas lufts s dyt dhe kjo ndihm kishte
pr qllim pengimin e ndikimit politik t BRSS , forcimin e aleatve dhe krijimin e partnerve gjegjs.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
7/77
Faqe 7 prej 77
B- BASHKSIA EKONOMIKE EVROPIANE.-
Apo unioni evropian sht formuar n Rom nga 6 shtetet m t zhvilluar t Evrops perndimore.
Qllimet e krijimit jan realizimi i bashkimit t madh t popujve t Evrops.
C- UNIONI EKONOMIK MONETAR-
Me krijimin e tij sht parapar krijimi i sistemit monetar evropian ku n vitin 2002 EURO hyn n
prdorim dhe bhet valut legale zyrtare n unionin evropian.
-Politika prbashkt bujqsore-Unioni evropian paguan mbi 50 miliard subvencione bujqsore.
-Politika e prbashkt tregtare-N marrveshje t formimit t unionit theksohet se shtetet antare
deshifrojn t kontribuojn n: n zhvillim harmonik t tregtis botrore, zvoglimin apo heqjen e
barrierave doganore dhe nxjerrjen e rregullave t prgjithshme t konkurrencs.
-Politika sociale-Shtetet antare t unionit jan pajtuar mbi nevojn e prmirsimit t kushteve t
jets dhe puns s puntoreve.
7-QLLIMET N EKONOMIN E APLIKUESHME.
Nnkuptojm nj gjendje t ardhshme e cila dshirohet t arrihet dhe e cila ndryshon nga tanishmjae cila arrihet me aksion t prbashkt dhe t dobishm t t gjitha subjekteve.
7.1 SISTEMI I PRGJITHSHM I QLLIMEVE prfshin :
qllimet materiale-prodhuese, qllimet ekonomike-sociale dhe qllimet Politiko-sociale.
8. INSTRUMENTET DHE KUPTIMI I TYRE.
Instrumentet kan shum kuptime si jan madhsi ekonomike, jan element i sistemit institucionaldhe jan mjete me t cilat kryhet nj apo m shum detyra. N kt drejtim me rndsi jan Detyrat
dhe Masat.
8.1-DETYRA
sht gjendje e dshiruar apo rrug drejt s cils duhet ecur> Si m t rndsishme jan: Punsimi,
stabilizimi, prmirsimi n bilancin e pagesave, zgjerimi i prodhimit, etj.
8.2-MASAT.
sht prdorimi i instrumenteve n moment t caktuar me qllim t kryerjes s nj apo m shum
detyrave si : zvoglimi i tatimit n t ardhura ose aprovimi i buxhetit dhe Heqja e ndonj mase.
8.3-KLASIFIKIMI I INSTRUMENTEVE.
Sipas profesorit Kirchen jan dy grupe kryesore:
Instrumentet n analizat ekonomike dhe
Instrumentet n teorin ekonomike.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
8/77
Faqe 8 prej 77
8.4- INSTRUMENTET N ANALIZAT EKONOMIKE NDAHEN N PES GRUPE.
1-INSTRUMENTET NGA GRUPI I FINANCAVE PUBLIKE.
Kan t bjn me t hyrat dhe t dalat publike t shtetit dhe saldon e tyre. Shumica e instrumenteve
veprojn automatikisht e disa sipas nevojs ndoshta nj her n vit. N kuadr t ktij grupi bjn
pjes instrumentet e politiks fiskale ( doganat, akcizat, tatimet, taksat e ndryshme etj). Te ktoinstrumente me rndsi sht afati , nuk guxohet t vonohet n aplikimin e tyre.
2-INSTRUMENTET KREDITO-MONETARE.
M kto intervenohet n zhvillimin ekonomik duke e prcjell masn e paras n qarkullim dhe duke
u dhn kredi subjekteve ekonomike dhe firmave private me kushte t volitshme. Kto instrumente
shteti i ndrmerr n mnyr t befasishme dhe jan t fshehura.
3- KURSET DEVIZORE(valutore).
Jan instrumente te forta , bjn ndryshime t fuqishme n ekonomi kombtare dhe ndikojn nmnyr emotive pasi shprehin raportin m valutat e tjera dhe n rast t degradimit paraqitet rrezikui humbjes n valutn nacionale. Ndryshimi i kursit shkakton rritjen e mimeve dhe ndryshime n
shprndarjen e t ardhurave.
4-INSTRUMENTET E KONTROLLS DIREKE.
Sipas natyrs kto jan instrumente te fuqishme dhe shkaktojn efekte t shpejta dhe shfrytzohen
n kohra t krizave n mnyr q n afate t shkurta ti zgjidhin problemet e grumbulluara
ekonomike. Jan m pak efikase n afate t gjata.
5- Reforma E Sistemit.
Kto instrument jan prezent n katr grupet e mhershme dhe me ndihmn e tyre reformohet
sistemi dhe ndrrohet struktura e tij. Dhe e gjith kjo bhet me an t ndryshimeve ligjore.
8.5INSTRUMENTET N TEORIN EKONOMIKE. Po ashtu jan pes grupe me rndsi.
1-INSTRUMENTET E NJOHJES.
Shfrytzohen n prgatitjen e vendimeve sidomos n momente t vshtira ekonomike dhe sociale si
pas lufts. Me an t ktyre instrumenteve qeverit dshirojn t shprndajn racionalist burimet e
rralla. Si m t rndsishme n kt drejtim jan: tabelat input-output dhe e balancave ekonomike,
me t cilat pasqyrohet aktiviteti ekonomik i t gjitha subjekteve.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
9/77
Faqe 9 prej 77
2-INSTRUMENTI INTERVENUES.
Pr kah natyra jan kompleks dhe globale psh , kufizimi i kredive ku shteti dshiron t ndihmoj
ndonj deg t ekonomis apo t ruaj standardin jetsor. Pr kah karakteri jan Buxhetor dhe
Monetar.me politikn buxhetore preken te hyrat apo t dalurat e shtetit.
3-INSTRUMENTE INTERNACIONALE.
Kto rregullojn marrdhniet ekonomike n tr shtetin por edhe brenda regjionit t tij me qllim t
lehtsohet qarkullimi i mallrave, kapitalit etj.
4-INSTRUMENTET STRUKTURALE.
Kto e ndryshojn bazn e funksionimit t ekonomis kombtare dhe strukturs s tij.
5-INSTRUMENTET E POLITIKS EKONOMIKE VIJUESE.
Kto instrumente shrbejn pr vendosjen n afat t shkurt t gjendjes e cila ka devijuar ngaparimet e caktuara ekonomike. Dhe m s shpeshti prdorn n bujqsi, industri etj.
9. ZGJEDHJEN DHE SELEKSIONIMIN E INSTRUMENTEVE
E bjn subjektet e politiks me qllim t arrihen ndryshime t caktuara n jetn sociale.
9.1-GJAT SELEKSIONIMIT T INSTRUMENTEVE
Duhet pasur parasysh dy an: Ana politiko-sociale sepse aplikimi i tyre mund t i sjell n pozit t
pavolitshme ekonomike dhe sociale dhe Ana teknike.
9.2- PRDORIMI I INSTRUMENTEVE .
Duhet pasur parasysh faktet si jan; far sht intensiteti i instrumenteve, kur duhet t prdorn
dhe si t kuptohet komplimentariteti i tyre.
9.3- Fusha ku vepron ekonomia e aplikueshme
dhe ku e tregon suksesin apo dshtimin e saj sht rrethi ( ambienti i caktuar). Rrethi ka dy kuptime:Rrethi fizik ( hapsir e caktuar fizike) dhe rrethi shoqror-ekonomik ( trsia e marrdhnieve
prodhuese ) si pasoje e veprimtarive ekonomike t njerzve.
10- EKONOMIA KOMBTARE.
E prbjn t gjitha t mirat materiale, si dhe personat fizik dhe juridik q kryejn veprimtari
ekonomike dhe shrbime t ndryshme brenda kufijve t shtetit t caktuar dhe t cilt gjenden nn
juridiksionin e tij.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
10/77
Faqe 10 prej 77
10.1 STRUKTURA E EKONOMIS KOMBTARE.
Pr analiza m t prafrta sht e nevojshme q ekonomia kombtare t ndahet n njsi m t
vogla dhe mundsisht n pjes sa m homogjene q kan elemente t prbashkta.
Kjo ndarje bhet baz t parimit:a) Teknologjikb) institucional dhe
c) funksional.
A- PARIMI TEKNOLOGJIK.
N baz t ktij parimi lmenjt kryesor ekonomik jan: Industria e xehetaria, Bujqsia dhe peshkimi,
Pylltaria, Ekonomia e ujrave, ndrtimtaria, Komunikacioni, Tregtia, Hoteliria dhe turizmi, Zejtaria.
B- SIPAS PARIMIT INSTITUCIONAL kemi:
ndrmarrje,
ekonomi shtpiake,
institucionet a administrats s prgjithshme,
ekonomia fshatare dhe
Subjekte t tjera.
C- SIPAS PARIMIT FUNKSIONAL kemi:
Sektorin e prodhimtaris, T hyrat dhe t dalat e popullsis, T hyrat dhe te dalat e lmenjve
joprodhues, konsumi personal dhe i prbashkt, sektori i investimeve dhe Sektori i marrdhnieveme botn.
10.1-SEKTORI I PRODHIMTARIS >
Ky sektor prfshin bilancin kryesor t rrjellave ekonomike n ekonomin kombtare dhe prmes tij
pasqyrohet outputi dhe inputi i lmenjve prodhues t ekonomis kombtare.
10.2 T HYRAT DHE T DALAT E POPULLSIS.
Ky sektor tregon nivelin e standardit jetsor t popullsis prkatsisht fuqin blerse t popullsis si
krkes agregate dhe sistemin e shprndarjes t t ardhurave kombtare.
10.3- T HYRAT DHE T DALAT E LMENJVE JOPRODHUES.
Ky sektor pasqyron t hyrat dhe t dalat publike t shtetit destinimin dhe shpenzimin e tyre. Nga
veprimi dhe niveli i ktij sektori varet edhe zhvillimi i shrbimeve t prgjithshme dhe t prbashkta
si dhe niveli i standardit t prgjithshm shoqror.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
11/77
Faqe 11 prej 77
10.4-KONSUMI PERSONAL DHE I PRBASHKT.
Prmes tij shprehet niveli i standardit t popullsis , kurse prmes konsumit t prbashkt shprehet
standardi i prgjithshm shoqror.
10.5-SEKTORI I INVESTIMEVE.
Investimet si faktor material paraqesin bazn n t ciln mbshtetet zhvillimi aktual dhe perspektiv i
ekonomis.
10.6- SEKTORI I MARRDHNIEVE ME BOTN.
Ky sektor pasqyron bilancin e transaksioneve ekonom ike t vendit me ekonomit e vendeve t tjera
t bots. Prmes tij pasqyrohet importi dhe eksporti i mallrave dhe shrbimeve.
11. BEGATIA E PRODHUAR.
Me termin begati nnkuptojm trsin e t mirave t cilat i ka nj shoqri nse ato t mira jan tdobishme pr njeriun. Andaj begatia kombtare prfshin pasurit natyrore dhe begatin e prodhuar.
Globalisht begatia e prodhuar ndahet ne :a) Fondet kryesore dhe
b) fondet xhiruese.
11.1- FONDET KRYESORE.
Funksionin barts t zhvillimit ekonomik t do vendi e kan fondet kryesore e n kuadr t tyre
fondet prodhuese. N fondet prodhuese bjn pjes mjetet pr prodhim ( fabrikat, ndrtesat,makinat dhe pajisjet) , rrugt dhe instalimet e ndryshme.
Fondet kryesore ndahen n.A) Fondet kryesore n lmenj ekonomik
B)T mirat publike dhe
C)Lmenj joekonomik.
11.2FORMAT M T RNDSISHME
Pr t shprehur vlern e fondeve prodhuese jan: Vlera furnizuese ( paraqet vlern furnizuese dheshpenzimet e transportit dhe instalimit) , Vlera e tanishme ( fitohet kur nga vlera furnizuese heqin
vlern e harxhuar t amortizimit) , Vlera e re ( mimi aktual q ato pajisje kan n treg), Vlera e
tregut ( vlera q do t arrihet me rastin e shitjes s mjeteve prkatse n treg).
11.3- FONDET XHIRUESE.
Zakonisht nnkuptojm stoqet apo rezervat.
Dhe klasifikohen n :
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
12/77
Faqe 12 prej 77
A)rezervat afariste n ndrmarrjet ekonomike ( lndt e para, materiali i repartit dhe konsumues,
rezervat e produkteve t gatshme n depo etj.) dhe
B) T mirat konsumuese n amvisri (q ndahen n 1- t mirat konsumuese afatgjata psh mobilet,
pajisjet ne teknikn e bardh veturat etj, 2- T mirat gjysmafatgjata si psh, veshmbathja dhe 3- t
mirat aktuale si psh. Lndt djegse , ushqimore etj.
12- DALLOJM DY TIPA KRYESOR T SISTEMEVE EKONOMIKE-SHOQRORE
a) sistemin borgjez( tipi i ekonomis s tregut)
b) sistemin socialist ( tipin e ekonomis s dirigjuar me plan).
13.-MODELI I EKONOMIS S TREGUT.
Ekonomia e tregut sipas karakterit sht liberal e n pikpamje teorike mbshtetet ne teorin e
ekuilibrit t prgjithshm. N kt model ligjet ekonomike( oferta dhe krkesa) veprojn lir. N kto
kushte rregullator kryesor i tregut paraqitet oferta agregate dhe krkesa agregate. Lartsia emimeve varet nga oferta dhe krkesa. N qoft se oferta sht m e madhe se krkesa mimi biedhe anasjelltas nse krkesa sht m e madhe se oferta mimi ngritt. Prandaj n kushtet e
ekonomis s tregut koordinimin e e aktiviteteve ekonomike ndrmjet subjekteve ekonomike e bn
mekanizmi i tregut , ndrsa nxitjen n ekonomizm e bn interesi individual, kurse kontrollin e
efikasitetit kryen konkurrenca e tregut.
14- PROCESIN E TRANZICIONIT
Mund ta prkufizojm si periudh kalimtare nga nj shoqri etatiste burokratike me nj regjim
autarkik e nj partiak, n nj shoqri demokratike me pluralizm politik si dhe kalimi nga ekonomia edirigjuar dhe me plan n ekonomi t tregut dhe pluralizm t prons.N kuadr t procesit t
tranzicionit procesi i privatizimit parqet hallkn kryesore pa t ciln nuk mund te ken sukses
reformat ekonomike dhe shoqrore. N jetn praktike t vendeve t cilat kan kaluar apo gjenden n
periudhn e tranzicionit jan zbatuar model t ndryshme t privatizimit dhe nga t gjithat me t
rndsishme jan;Modeli i privatizimit t shpejt prmes konceptit SHOK TERAPIS i njohur me
emrin modeli bing-gang.B- Modeli i privatizimit gradual i njohur me emrin STEP BY STEP q
ndryshe quhet hap pas hapi.
Modeli i par sht aplikuar n shumicn e vendeve n tranzicion t cilin e prkrah edhe fondi
monetar ndrkombtar dhe rezultatet jan t shpejta. Mirpo ky model n vendet ku u zbatua e
shndrroi procesin e privatizimit n proces ne vete dhe nuk dha rezultatet e pritura. Pasi q procesi iprivatizimit u mundsoi individve apo grupeve nprmjet partive dhe posteve q n emr t
privatizimit t uzurpojn , t plakitin nj pjes t madhe t pasuris kombtare.Modeli i dyt , i
ashtuquajturi gradual sht zbatuar n m pak vende dhe duke u mbshtetur n prvojn deri m
tani sht treguar m i suksesshm n krahasim me modelin e par dhe po prkrahet m shum .
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
13/77
Faqe 13 prej 77
Ky sistem i ka s paku tri prparsi nga i sistemi i par:
1-
s pari v efikasitetin ekonomik dhe aftsin e ekonomis kombtare me qllim t futjes s
saj n tregun botror,
2-
2- S dyti niset nga fakti se ndrrimet e institucioneve t tregut dhe futja e sistemit t ri t
vlerave nuk mund t bhet brenda nats dhe s treti
3-
- Nuk e mohon ekzistimin e prons publike apo shtetrore t ndrmarrjeve publike dhe ato
me rndsi vitale si psh sistemi elektro-energjetik, telekomunikacioni.
13-PROCESI I PRIVATIZIMIT.
Pr t pasur sukses duhet t ket shum elemente prej t cilave veohen -Rregullativa, Qasjen
ekonomike, Prcaktimi i periudhs kohore, shtjen e prons dhe Zgjidhjen e modelit te privatizimit.
1=rregullativa juridike. Paraqet varg ligjesh q duhet prgatitur para se t filloj procesi I privatizimit.
2= Qasja ekonomike.Ky aspekt paraqet nj reform t prgjithshme ekonomike.
3= Prcaktimi I periudhs kohore. Q t ket sukses procesi I privatizimit duhet t prcaktohet
periudha kohore pre fillimi I dhe mbarimi I tij.
4-QSHTJA E PRONS DHE PRONSIS.
Kosova n kt drejtim I ka specifikat e veta sepse duhet prfshir t gjitha koht e Jugosllavis sepse
kto shtete n forma t ndryshme ua morn pronat shqiptarve.
5-ZGJIDHJA E MODELIT.
Paraqet njrn ndr shtjet m t rndsishme. Shtylla e 4 pr ta hequr prgjegjsin vet formoj
Agjensionin e Kosovs pr Mirbesim AKM, N kt mnyr AKM=ja q sht I vetmi institucion ne
Kosov q sht barts pr procesin e privatizimit dhe ky agjension I ka ofruar dy forma pr
privatizim.
MODELIN SPIN OF dhe
LIKUIDIMIN. Modeli spin of paraqet modelin m t pasuksesshm t privatizimit deri m tani
q sht zbatuar dhe praktika tregon se ky model ka dshtuar. Sipas ktij modeli investitori I
ri nuk mban kurrfar prgjegjsi pr puntort q kan punuar m par apo punojn edhe
tani n ndrmarrjet me pronsi shoqrore.
14-SISTEMI DEVIZOR-
Paraqet varg dispozitash ligjore me t cilat rregullohet , kufizohet ose ndalohet qarkullimi I mallrave
dhe I shrbimeve me botn , t fituarit dhe t disponuarit me deviza si dhe t gjitha pagesat me
botn.. Pr nga forma sistemi devizor mund t jet I ashpr dhe I Lir.
A-SISTEMI I ASHPR( centralist) devizor
sht ather kur me dispozita ligjore rregullohet do qarkullim I mallrave dhe I shrbimeve me
botn , do pages dhe argtim nga bota si dhe fitimi dhe disponimi me deviza. Ky sistem u prgjigjetvendeve q kan sistem centralist t udhheqs me ekonomi.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
14/77
Faqe 14 prej 77
B- SISTEMI I LIR DEVISOR.
sht ather kur me dispozita ligjore sht e rregulluar vetm nj pjes e qarkullimit t mallrave
dhe shrbimeve , vetm disa pagesa dhe arktime m botn apo vetm disa forma t fitimit dhe
disponimit me deviza.
15- Kuptimi I disa shprehjeve q prdorn n sistemin e devizave.
1-DEVIZAT.
Paraqesin para t huaja me t cilat disponon shteti , subjekti juridik apo personi fizik n botn e
jashtme.
2-VALUTA.
Shpreh paran e huaj me t cilat disponon nj vend pa marr parasysh prejardhjen e tyre.
3-KURSI DEVIZOR.
Paraqet mimin apo vlern e valuts s huaj t shprehur n njsin monetare t vendit dhe
anasjelltas, mimin e monedhs s vendit dhe valuts s huaj. Kursi devizor mund t jet direkt dhe
indirekt. Kursi devizor direkt shpreh raportin e valuts nacionale ndaj valuts s huaj, prkatsisht
sa njsi monetare t vendit duhet dhn pr nj njsi t valuts s huaj. Ndrsa kursi devizor
indirekt shpreh vlern e njsis s valuts nacionale ndaj valuts s huaj .
4-TREGU DEVIZOR.
Prfshin blerjen dhe shitjen e devizave t valutave t ndryshme pr valut t vendit, n mes tbankave dhe personave t tjer n kuadr t nj vendi apo ne mes t vendeve t ndryshme.
5- VEPRIMTARIA DEVIZORE.
Paraqet tregtin me mjete te huaja t pagess dhe at t devizave si form e pagess dhe e
kambialeve , e eqeve dhe e valutave n form t njsis monetare.
16-FAKTORT NGA T CILT VARET EDHE STRUKTUAR E TREGUT. Ekzistojn faktor t shumt tcilt ndikojn n strukturn dhe vllimin e tregut si jan. Vllimi dhe struktura e prodhimit t
ekonomis kombtare, Lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre, Pajisja teknike e
tregut, Faktori subjektiv dhe Komunikacioni.
1-VLLIMI DHE STRUKTURA E PRODHIMIT T EKONOMIS KOMBTARE.
Madhsia e tregut kombtar varet nga sasia dhe struktura e madhit q ofrohet n treg nga
prodhuesit vendor. Nse vllimi I prodhimit sht I madh , tregu do t jet m I furnizuar pra oferta
do t jet m e madhe dhe anasjelltas. Me kt rast tregu kombtar do t jet m I pasur edhe pr
nga struktura e edhe pr nga llojllojshmria..
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
15/77
Faqe 15 prej 77
2-LARTSIA E T ARDHURAVE KOMBTARE DHE SHPRNDARJA E TYRE.
Niveli I t ardhurave kombtare varet nga niveli I zhvillimit t forcave prodhuese t vendit prkats.
Ndrkaq nga lartsia dhe mnyra e shprndarjes funksionale t ardhurave kombtare varet fuqia
blerse e konsumatorve. Lartsia e pagave paraqet faktor shum t rndsishm q ndikon n
madhsin dhe strukturn e tregut kombtar. Nse pagat jan t larta ather edhe krkesat
efektive pr nevojat pr konsumin personal shprehet drejtprdrejt n rritjen krkess agregate nekonomin kombtare.
3-PAJISJA TEKNIKE E TREGUT.
Niveli teknik , prkatsisht furnizimi I tregut me stabilimente t ndryshme teknike, ndikon n ruajtjen
e vlers s prdorimit t mallrave nga aspekti kohor prej momentit t prodhimit deri te konsumi. Kjo
vemas shprehet pr mallrat q kan karakter sezonal, ku pajisja teknike mundson furnizimin e
tregut me prodhime t ndryshme , pavarsisht nga sezona e tyre e prodhimit.. Pra niveli I lart I
pajisjeve teknike konsilodon raportin n mes t oferts dhe krkess pa marr pavarsisht prej
zezons s prodhimit t tyre dhe n kt mnyr ruhet stabilizimi I tregut vendor.
4-FAKTORI SUBJEKTIV.
Numri dhe struktura e popullsis paraqet faktor t rndsishm n formimin e tregut kombtar t
do vendi. Ndikimi I popullsis n tregun kombtar sht I ndryshm por ai kryesisht shprehet
nprmjet. Numrit t popullsis, Strukturs socio-ekonomike, Strukturs moshore, gjinore, fetare etj.
5-KOMUNIKACIONI.
Paraqet faktor t rndsishm jo vetm pr tregun kombtar por edhe pr at botror.
Komunikacioni mundson bartjen e mallit prej prodhuesit deri te konsumuesi pra bhet edheshprndarja territoriale e t mirave materiale q mundson furnizimin me mallrat ndryshme viset
prkatse t vendit dhe bn balancimin e tregut kombtar dhe botror.
17-MASAT PR STABILIZIMIN E TREGUT.
Masat me t cilat intervenon shteti n stabilizimin e tregut jan t ndryshme dhe me m rndsi
jan. Masat administrative, Masat ekonomike, Masat me karakter afatshkurtr dhe Masat me
karakter afatgjat.
1-MASAT ADMINISTRATIVE.
I ndrmarr shteti me qllim t stabilizimit t tregut kombtar. Ato paraqesin masat me t cilat shteti
n mnyr t drejtprdrejt intervenon n sfern ekonomike prkatsisht n rregullimin e raporteve
n mes t oferts dhe krkess.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
16/77
Faqe 16 prej 77
2-MASAT EKONOMIKE.
Me an t tyre ndikohet n stabilizimin e tregut. Dhe me an t tyre nuk cenohen te drejtat e
subjekteve ekonomike q ato n mnyr t pavarur ti rregullojn raportet ekonomike n mes veti.
3-MASAT ME KARAKTER AFATSHKURT.
Jan ato me t cilat shteti intervenon n treg prej t cilave menjher , prkatsisht pas marrjes s
tyre, mund t priten efektet e stabilizimit t tregut.
4- MASAT ME KARAKTER AFATGJAT.
Ndikojn n evitimin e shkaqeve t mosstabilitetit t tregut kombtar. Efektet e tyre nuk jan t
menjhershme si ishte rasti te masat me afat t shkurtr por n nj periudhe t gjat kohore ato
ndikojn n stabilizimin e tregut t caktuar.
Masa t tjera q ndikojn n stabilizimin e tregut jan edhe . Rritja e vllimit t prodhimit, Importi,
shfrytzimi I rezervave dhe zvoglimi I mass monetare.
1-RRITJA E VLLIMIT T PRODHIMIT .
Vjen duke shfrytzuar n shkall t madhe kapicitetin me ngritjen e nivelit t produktivitetit t
puns, rritjen e turneve t puns etj q ndikon n rritjen e madhsis s t mirave materiale t
destinuara pr treg.
2- IMPORTI INTERVENUES.
Po ashtu ndikon n rritjen e fondit t mallrave n tregun kombtar. Pra me kt rast importi e rrit
ofertn efektive dhe prdort me qllim t harmonizimit t raporteve n mes t oferts dhekrkess.
3-SHFRYTZIMI I REZERVAVE.
Paraqet mas me t ciln ndikohet n rritjen e oferts pra n rritjen e fondeve t mallrave n tregun
e brendshm dhe harmonizimin n mes t oferts dhe krkess.
4-ZVOGLIMI I MASS MONETARE.
Paraqet masn me t ciln ndikohet n zvoglimin e krkess efektive n tregun kombtar. Si dihet
rritja e krkess efektive drejtprdrejt shprehet n ngritjen e nivelit t mimeve dhe n kt mnyrshkaktohet rregullimi I tregut vendor. Pr ta evituar kt dukuri destabilizuese n tregun kombtar
shteti ndrmerr masa prkats si sht zvoglimi I paras n qarkullim I cili n radh t par bhet
prmes uljeve t politiks kreditore.
18-KUPTIMI INIVELT JETSOR.
Niveli jetsor I nj vendi varet nga shkalla e zhvillimit t forcave prodhuese t vendit prkats n nj
an dhe n ann tjetr shpreh shkalln sasiore dhe cilsore t prmbushjes s nevojave materiale
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
17/77
Faqe 17 prej 77
dhe jo-materiale t njeriut. Pr prcaktimin e nivelit jetsor merren tregues t shumt ekonomik e
joekonomik dhe ata zakonisht jan n katr grupe krysore. A- Treguesit prgjithshm ( ushqimi,
veshmbathja , banimi, shndetsia , arsimi etj). B- Treguesit diferencial.( T ardhurat, mnyra e
banimit, mnyra e veshmbathjes etj).C- Treguesit punues ( punsimi apo papunsimi) D- Treguesit
politiko-shoqror ( ndikimi I njeriut ne jetn politike, n udheheqje, n marrjen e vendimeve etj).
19-KONSUMI FINAL.
Elementet kryesore jan. Konsumi personal, Konsumi shtetror dhe Investimet.
1-KONSUMI PERSONAL.
Mund t themi se konsumi personal paraqet konsumin e prgjithshm t popullsis s nj vendi n
periudh t caktuar kohore. Dhe ai prbhet prej dy komponentve kryesore. Prej mjeteve
MONETARE dhe prej konsumit NATYROR. Konsumi personal absorbon pjesn m t madhe t t
ardhurave kombtare n do vend dhe n do shoqri. Fondi I konsumit personal pas heqjes s
obligimeve ndaj shoqris dhe obligimeve t tjera si psh. Tatimi, taksat, kursimet etj. Paraqet
krkesn agregate dhe fuqin blerse t popullsis. Konsumi natyror parqet shpenzimin e t miravemateriale t cilat I prodhon vet individi apo familja dhe ato I shpenzon pr plotsimin e nevojave teveta dhe t antareve t familjes s vet.
Sa I prket nevojave personale t popullsis mund t ndahen n Parsore ( ushqimi, veshmbathja ,
banimi etj) Dytsore ( pushimet verore, udhtimet e ndryshme , arktimet etj) Luksoze ( dika ekstra
n krahasim me ato parsore dhe dytsore).
2-KONSUMI SHTETROR.
Parqet formn e plotsimit t nevojave t popullsis n prgjithsi t ati vendi. Ky konsum I ka dy
komponent kryesore. Konsumi I prbashkt-Me t cilat mjete zhvillohen veprimtarit publike qshrbejn pr plotsimin e nevojave t prbashkta si shndetsia, arsimi, kultura, shkenca, mbrojtja
sociale etj. Konsumi I prgjithshm-Q e prbjn mjetet e dhna pr veprimtari joprodhuese e q
jan t nevojshme pr jetn e prditshme t popullsis si jan organet shtetrore, administrate,
gjyqet , sigurimi, mbrojtja e popullsis etj.
3- Investimet.
Nga aspekti I konsumit final paraqesin komponent t rndsishme t ekonomis kombtare .
Investimet si faktor material zn vend t rndsishm n konsumin final t ekonomis kombtare.N prfundim formula e konsumit final sht C+1+G+BX
20- POLITIKA E TREGTIS S JASHTME
1-Kuptimi I tregtis s jashtme:a) kuptimi I ngusht, me kt rast kuptojm eksportin dhe importin
b) kuptimi gjer, q kuptojm pos importit dhe eksportit edhe shrbimet e ndryshme.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
18/77
Faqe 18 prej 77
Nga aspekti makroekonomik tregtia e jashtme mund t definohet si Kmbim mallrash dhe
shrbimesh t ndryshme t nj vendi me vendet e tjera t bots e cila n vete ka dy elemente
kryesore.
EKSPORTIN dhe
IMPORTIN.
2-EKSPORTI.
Thn n mnyr m t thjesht paraqet shitjen e mallrave dhe t shrbimeve t ndryshme t nj
vendi me vende t tjera t bots. Me an t eksportit nj vend kmben te mira materiale t cilat jan
mbi vllimin e nevojave t popullsis s vendit dhe bn shrbime t tjera duke i siguruar t ardhura (
deviza) vendit t cilat I shrbejn pr t paguar borxhet ndaj vendeve t tjera.
3-IMPORTI.
Me import kuptojm blerjen e t mirave materiale dhe t shrbimeve t ndryshme. Pra prmes
ksaj forme t tregtis s jashtme bhet importimi I t mirave materiale t cilat nuk prodhohen apo
nuk mund t prodhohen n vendin prkats. Andaj importi mundson t bhet furnizimi me t miramateriale deri te t cilat nuk mund t arrihet n mnyr tjetr.21= n politikn e tregtis s jashtme pr nga forma dallojm dy sisteme kryesore
Sistemin e tregtis s lir. Q paraqet at form t politiks s tregtis s jashtme sipas s cils
marrdhniet ekonomike ndrkombtare zhvillohen n mnyre t lir pa przierjen e shtetit pra nn
veprimin e lir t ligjeve ekonomike.
B-SISTEMIN E PROTEKSIONIZMIT.
Q sht I kundrte me sistemin e lir . N sistemin e proteksionizmit shteti marr masa mbrojtse
me qllim t mbrojtjes dhe zhvillimit t ekonomis kombtare.
22- FAKTORT Q E KUSHTZOJN TREGTIN e jashtme.
Jan Shprndarja e pabarabart e pasurive natyrore, Zhvillimi I pabarabart dhe kushtet e ndryshme
t prodhimit, Niveli I shpenzimeve t prodhimit. Zhvillimi I komunikacionit etj.
1= Shprndarja e pabarabart e pasurive natyrore. Lendet e para q jan baz materiale e do
prodhimi n shoqri jan t shprndara n pikpamje gjeografike n mnyr jot barabart n bot.
Kshtu q t gjitha vendet jan t detyruara disa m pak e disa m shum t importojn lnd t
para nga vendet e tjera.
2=Zhvillimi I pabarabart dhe kushtet e ndryshme t prodhimit. N baz t nivelit t zhvillimit t
forcave prodhuese sot ekzistojn shprpjestime t mdha n mes t vendeve te bots. N kt
pikpamje marr n tersi bota sht e ndar dysh, n nj an kemi vendet industrialist shum t
zhvilluara dhe n ann tjetr vendet ekonomikisht jo mjaft t zhvilluara. Vendet e zhvilluara
prodhojn produkte finale ndrsa vendet jot zhvilluar prodhojn prodhime parsore.
3=Niveli I shpenzimeve t prodhimit. Ndarja ndrkombtare e puns ka br t mundshm q
ekonomia e nj vendi t paraqitet me prparsit e saj prodhues n nivel t sektorit. \N shum
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
19/77
Faqe 19 prej 77
vende ekzistojn firma dhe deg t ndryshme t cilat pr shkak t madhsis prodhuese realizojn
t ardhura t larta apo kan shpenzime t ulta pr njsi t prodhimit. Kjo ju mundson atyre t jen
konkurrent n tregun botror.
4=Zhvillimi I komunikacionit n fillim ka mundsuar lidhshmrit e rajoneve dhe t vendeve t bots
n nj treg botror dhe njherazi ka shpejtsuar procesin e shkmbimit ndrkombtar t mallrave.
Pra komunikacioni bn t mundshm importimin e mallrave pr t cilat ka nevoj nj vend dheeksportimin e t mirave materiale t nj vendi n vendet e tjera.
23- INSTRUMENTET KRYESORE TE POLITIKS S TREGTIS S JASHTME.
1-Masat nacionale dhe
2- Masat ndrkombtare.
1-Masat autonome apo nacionale t nj vendi mund t ndahen ne Masat organizative dhe Masat
rregullative
Masat organizative t politiks s JASHTME paraqiten n sistem t ndryshme si
SISTEMI DECENTRALIST I organizimit t tregtis s jashtme. Ky sht karakteristik pr vendet ezhvilluara prkatsisht vendet me ekonomi t tregut. Ktu parimisht I lejohet do subjekti ekonomik
t merret me tregti t jashtme nse ai tregon interes pr kt dje ka leverdi ekonomike.
SISTEMI GJYSM CENTRALIST I ORGANIZIMIT t tregtis s jashtme. N kto vende me tregti tjashtme kryesisht merren ndrmarrjet shtetrore ( ndonse edhe private) prmes t cilave shteti
zbaton politikn e vet n tregtin e jashtme. Disa prodhime q kan karakter strategjik apo nacional
nuk mund t kmbehen me botn pa dhnjn e lejes speciale t shtetit.
Sistemi centralist I organizimit t tregtis s jashtme. Si form e tregtis s jasht karakteristik e
vendeve socialiste . n kto shtete I tr procesi I organizimit dhe afarizmin me tregti t jashtmesht prqendruar n duar t shtetit.
MASAT E RREGULLIMIT T TREGTIS S JASHTME.
1=Masat me t cilat ndikohet n lartsin e mimeve. N kuadr t ktyre masave jan DOGANAT
dhe Masat JASHTDOGANORE
DOGANAT
Jan nj lloj I tatimit q I paguhet shtetit me t cilin ngarkohet malli me prejardhje t vendit apo tjashtm, I cili kalon kufirin shtetror pa marr parasysh se a sht fjala pr mallin e importuar , t
eksportuar apo transit. Kshtu me pagimin e dogans malli I jashtm barazohet me mallin e
brendshm dhe fiton karakterin e mallit t brendshm.
SIPAS QLLIMIT DOGANAT NDAHEN
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
20/77
Faqe 20 prej 77
DOGANA FISKALE,
Q paraqesin burim financiar mjaft t rndsishm t hyrave publike t shtetit. Mjetet nga dogana I
grumbullon vetm shteti prmes organe t veta dhe q I shrbejn pr plotsimin e nevojave t
prgjithshme dhe t prbashkta t popullsis.
DOGANAT EKONOMIKE APO MBROJTSE.
Kan pr qllim mbrojtjen dhe nxitimin e zhvillimit t ekonomis kombtare. Me dogana ekonomike
rritet aftsia konkurruese e ekonomis se vendit n tregun e brendshm dhe te jashtm.
SIPAS ORIGJINS S MALLRAVE DOGANAT NDAHEN:
1.
1-Doganat eksportuese
2.
2-Doganat importuese dhe
3.
3- Doganat transit.
SIPAS MNYRS S DOGANIMIT KEMI
DOGANAT AD VALOREM ( vlersore) q zbatohen n mnyr t barabart dhe njsoj n t gjithallojet e mallrave edhe pse mimet e tyre mund t jen t ndryshme. Me kt rast dogana paguhet
mbi vlern reale t mallrave dhe at n prqindje t caktuar.
DOGANAT SPECIFIKE. T cilat pr dallim nga doganat sipas vlers , jan m t ndrlikuara sepseprcaktohen pr do lloj malli ve e ve.
SIPAS MNYRS S VEPRIMIT DOGANAT DALLOHEN:
DOGANAT DIFERENCIALE . T cilat karakterizohen me qasje t ndryshme t doganimit t mallitvarsisht nga cili vend vjen ai mall, n mnyr t drejtprdrejt apo m ndrmjetsim dhe me far
mjetesh t komunikacionit importohet.
DOGANAT PREFERENCIALE. T cilat n esenc paraqesin dogana diferenciale me tendenc q njvend apo nj lloj I caktuar I mallit t favorizohet n krahasim me vendet apo llojin e mallrave t tjera.
Dallohen edhe doganat- ANTI DAMPINGE- q zbatohen ne rastin kur nj vend do t pengoj apo t
kufizoj dumpingun q nj vend tjetr e zbaton n tregun e brendshm t saj, duke shitur mallin me
mime m t ulta se sa q jan mimet vendore pr prodhimet prkatse.
MASAT JASHTDOGANORE. Prfshin instrumentet e politiks monetare kreditore, t politiksfiskale, t tarifave t komunikacionit etj. N grupin e masave jasht doganore m t rndsishme
jan PREMIT q zakonisht u jepen ndrmarrjeve eksportuese dhe shum rrall ndrmarrjeve
importuese.
MASAT Q NDIKOJN N SASIN E MALLRAVE Q U NNSHTROHEN TRANSAKSIONEVE TJASHTME.
A- NDALESAT
B- B- SISTEMI I LEJEVE DHE
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
21/77
Faqe 21 prej 77
C-
C- KONTIGJENTI
A-NDALESATparaqesin mas shtetrore t rndsishme t politiks s jashtme me t ciln ndalohetimporti, eksportimi apo transitimi I t gjitha apo disa llojeve t mallrave dhe q vlen pr t gjitha apo
vetm pr disa vende.
B
SISTEMI I LEJEVE.Me t cilin shteti prcakton n mnyr t prpikt llojet dhe sasit e mallraveq mund t importohen apo eksportohen.
C-KONTIGJENTET. Paraqesin dispozitat me te cilat lejohet madhsia maksimale e importit apo eeksportit t prodhimit t caktuar n periudh t caktuar kohore.
25- MASAT NDRKOMBTARE.
Mund t jen m karakter :
BILATERAL dhe
MULTILATERAL.
Si instrument kryesor I politiks s tregtis s jashtme jan KONTRATAT NDRKOMBTARE
EKONOMIKE. Tek kto kontrata zakonisht hasim kto parime.
PARIMI (KLAUZOLA) I favorizimit m t madh.N qoft se n kontrat ndrkombtare figuron kjoklauzol do t thot se vendi t prkats I njihen t gjitha t drejtat, favorizimet dhe koncesionet q I
jan dhn n par cilit do vend tjetr,
PARIMI preferencial,
Mundson dhnien e koncesioneve speciale nj vendi n krahasim me vende tjera
PARIMI I tretmanit nacional.
Nnkupton q shtetet kontraktuese me rastin e kontraktimit , qytetart dhe persona juridik t
bashk nnshkruesit ti trajtojn pr disa shtje saktsisht t prcaktuara ashtu si I trajtojn edhe
qytetart dhe personat juridik t vendit t vet.
26-Pasqyra reale e kmbimit ndrkombtar t do vendi paraqitet prmes Bilancit t tregtis sjashtme dhe Bilancit t pagesave.
BILANCI I TREGTIS S JASHTME.
Paraqet marrdhniet e ndryshme ekonomike t nj vendi me vendet e tjera t bots t prfshira n
nj periudh t caktuar kohore q zakonisht merret nj vend kalanderik.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
22/77
Faqe 22 prej 77
BILANCI I PAGESAVE.
Prfshin t gjitha llojet e transaksioneve ekonomike t shprehura n vler t nj vendi ndaj vendeve
t tjera t bots n periudh t caktuar kohore q po ashtu merret nj vit. Pra bilanci I pagesave
paraqet raportin ndrmjet t hyrave dhe t dalave, prkatsisht kredis ( krkess) q paraqet
eksportin dhe debis ( borxhit) q paraqet importin.
27-KONCEPTI I SOTSHM I SHTETIT T MIRQENIES SOCIALE.
Mund t prcaktohet shteti q kujdeset t siguroj nj jetes t prshtatshme normale pr shtetasit
me synimin e arritjes s mirqenies s prgjithshme. Tri karakteristikat t prbashkta t tij jan.
Kryerja e funksionit social pr sigurimin e jetess s prshtatshme t shtetasve dhe minimizimin e t
kqijave apo vuajtjeve.B-Sistemimi I mjeteve financiare t aprovuara shoqrisht. Kjo shpreh
realizimin e shpenzimeve duke e veuar nivelin e shpenzimeve sociale si reflektim I angazhimit t
shtetit ndaj jetess normale.Shrbime sociale n t gjitha nivelet e strukturs sociale
28-PRCAKTIME T PERSONALITETEVE SHTTRORE
A- Otto von bismark. Kancelari I par I Gjermanis s bashkuar q konsiderohet si pionier I hershm Ipolitikave t sigurimeve sociale I cili lidhi fjaln mirqenie me fjaln shtet.
B-Uinston eril . I cili dha nj vision t ri politik pr shtetin duke vn theksin n mirqenien dhe n
t drejtat ekonomike dhe sociale t individve q duhet t sigurohen Brenda ktij shteti dhe kshtu
sipas tij do t shmangeshin rreziqet shkatrrimtare q vinin nga socialistt marksist.
C-Frenklin Ruzvelti. Presidenti I SHBA-ve I cili deklaronte se Qeveria ka detyr t prcaktuar q t
prdor t gjith pushtetin dhe resurset e saj pr t prballur problemet e reja sociale , ti siguroj
personave t drejtn n jetn e tyre ekonomike dhe politike, lirin dhe krkimin e lumturis.
D- Uilliam Beverixh. Sipas tij shteti I mirqenies sht ai q vendos t luftoj pes t kqijat e
njerzimit pr arritjen e nj mirqenie t p[prgjithshme ku secili t ket para t mjaftueshme,
shndet t mir, kushte t mira strehimi , arsimim t mir etj.
E- T.H. Marshall . Shquhet pr kontributin q ka dhn n studimin dhe prcaktimin e kategorive t
t drejtave dhe lirive t njeriut.
29- Dy tiparet m thelbsore t shtetit t mirqenies sociale jan.
Ndrhyrja e shtetit n nj shkall apo mas t gjer n sfern e jets ekonomike dhe sociale dhe
kshtu mirqenia sociale behet pjes integrale e funksionit t shtetit .
I dyti ka t bj me evidentimin e kategoris s t drejtave t individit n sfern ekonomike dhe
sociale, me fjal t tjera e drejta sociale si nj e drejt e padiskutueshme, si nj e drejt natyrore.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
23/77
Faqe 23 prej 77
30-KOMPONENTT KRYESOR T SHTETIT T MIRQENIES SOCIALE JAN.
A-SIGURIMI SOCIAL. Apo mbrojtja shoqrore ka t bj me kujdesin, mbrojtjen , sigurimin mprfitime materiale t shtresave n periudha m kritike t jets s tyre normale, kur ata gjenden n
mes t vshtirsive ekonomike si psh, kur jan t smur, ose t paaft pr t br pun, n pleqri,
fmijt jetim , grat e veja.
B-ASISTENCA SOCIALE.E njohur si prfitim I kompensimit social ku futet asistenca ose prfitimi prveterant e lufts , ndihma pr fmijt e vegjl, ndihma pr grat shtatzna dhe n prgjithsi
ndihma pr t varfrit.
1-FAKTORI DEMOGRAFIK.
Ka t bj me raportin midis grup moshave t reja dhe t vjetra , numrit t grave dhe t burrave,
raportin n mes t smurve dhe te shndoshve dhe midis lindshmris dhe vdekshmris. Pra tani
vdekshmria ka zbritur dhe sht rritur jetgjatsia .
2-FKATORI EKONOMIK.
N prgjithsi mund t thuhet se zhvillimi I mirqenies eci n prputhje me fazat apo epokat e
zhvillimit ekonomik, t shtimit t prodhimit kombtar dhe t rritjes s t ardhurave. Sa m t mdha
t jen t ardhurat aq m e lart sht mirqenia dhe e kundrta, kur t ardhurat jan t pakta , t
pamjaftueshme edhe mirqenia nuk sht e mire.
3-FAKTORI POLITIK.
N radhn e ndikimit t faktorve sht edhe ai politik q gjen zbatim prmes programeve tndryshme t partive politike t cilat prfaqsojn alternative t ndryshme.
4- FAKTORI I JASHTM.
S fundi sht faktori I jashtm ose ndrkombtar ai I cili ka t bj me ndikimet q vendet apo
shtetet ushtrojn ndaj njri tjetrit.
1-SHKOLLAT E MENDIMIT EKONOMIK MBI ROLIN E SHTETIT NE EKONOMI
a-Doktrina Liberale dhe
b-Intervencioniste
1.1-doktrina liberale
Themelues jan Adam Smith dhe David Rikardo. Karakteristika t ksaj shkolle jan. Mosndrhyrja e
shtetit n ekonomi, Konkurrenca e lir n ekonomi,dhe se n ekonomi vepron nj dor e padukshme.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
24/77
Faqe 24 prej 77
Sipas Smithit individin dhe kapitalistin e nxisin pr tu marr me aktivitet ekonomik: egoizmi, afiniteti,
dshira pr liri, shprehia e puns dhe afiniteti pr tregti.
1.2-doktrina intervencioniste
Themelues sht Xhon Kejnzi i cili ishte pr ndrhyrjen e shtetit n ekonomi. Karakteristikat e ksaj
doktrine jan. Se nuk duhet mbshtetur n dorn e padukshme, Intervenimi shtetror sht idomosdoshm pr sukses kundr krizs n ekonomi dhe n vend t dors s padukshme
rekomandohet dora politike ( e shtetit).
2-TIPET MODELET E SISTEMEVE EKONOMIKE
M karakteristike sot jan: Modeli Amerikan, Gjerman, Japonez, Suedez, Sistemi administrativo-
komandues dhe ish modeli i shteteve socialiste-kinez-rus.
3-BARTSIT E EKONOMIS S APLIKUESHME - Jan:
1-Organet shtetrore, organet publike-juridike2-Organizatat ndrkombtare dhe3-Trupat operative ( firmat dhe ndrmarrjet).
3.1-organet shtetrore-
N emr t shtetit udhheqin organet shtetrore t cilat aprovojn dispozita t ndryshme dhe
sigurojn aplikimin e tyre. Organet ligjvense krijojn norma juridike dhe nj pjes ktyre normave
rregullojn marrdhniet ekonomike. Organet administrative kujdesen pr realizimin e tyre dhe n
kuadr t ktyre organeve vend t rndsishm zn qeveria me resort e veta.
3.2-organet publikejuridike
Kryejn funksione publike n fush t ekonomis dhe jan:
Odat ekonomike dhe
Bursat
Odat ekonomike
Harmonizoj interesat e veanta t antareve t saj me interesat e shoqris. Ku shteti me an t
disa dispozitave t veanta ju beson kryerjen e disa punve odave ekonomike. Formohen me qllim
t ekonomis dhe pjesve te saj. Dallojm dy lloje t odave ekonomike.
a) Odat ekonomike Evropiane-kontinentale (kan karakter juridiko-publik, formohen me ligj dhe
antarsimi sht i obligueshm) dhe
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
25/77
Faqe 25 prej 77
b) Odat ekonomike anglo-saksone (jan t karakterit juridiko-privat dhe antarsimi sht i
vullnetshm).
Bursat
Jan tregje t prhershme n t cilat veprojn rregulla dhe uzansa t veanta. N burza punt mund
t i lidhin vetm antart e saj, dhe punt kryhen prmes ndrmjetsve (senzalve). Shitblerja mundt kryhet vetm prmes mostrave t mallrave.
Punt n bursa lidhen;
a) Prompte (menjher) dhe me
b) Termin. Themelimi i bursave bhet me ligj.
3.3-organet politike
Partit q jan n pushtet nprmjet parlamentit dhe ministrive angazhohen n realizimin e
programeve t tyre ekonomike. Sindikata sht forma m masovike e organizimit t puntoreve.
3.4-trupat operative (firmat dhe ndrmarrjet)
Ndrmarrja paraqet subjekt t pavarur ekonomik dhe person juridik e cila prodhon t mira ose kryen
shrbime t caktuara pr nevojat e tregut dhe duke bartur rrezikun afarist me qllim t realizimit t
fitimit dhe qllimeve tjera konform me kushtet dhe mundsit q i ofron sistemi ekonomik i vendit.
Format m t rndsishme organizative t ndrmarrjeve jan;
a-Ndrmarrjet n pronsi publike-Me t cilat menaxhon shteti dhe jan n pronsi t tij.
b-Ndrmarrjet private- Q jan n pronsi private dhe
c-Ndrmarrjet e przieraQ bashkohen n forma t ndryshme pr t ngritur efikasitetin dhe fitimin.
Sot n ekonomin e tregut format m t zakonshme t ndrmarrjevefirmave jan:
a-ndrmarrjet e pavarura individuale
b-shoqria m prgjegjsi t pakufizuar
c-shoqria me prgjegjsi t kufizuar
d-shoqrit aksionaree-shoqrit komanditore
a-ndrmarrjet-firmat e pavarura individuale
Formohen nga personat fizik t cilt nj herit jan edhe pronar t firms. Kto ndrmarrje
zakonisht jan t vogla dhe kryesisht formohen si shrbime dhe m pak si prodhuese. Karakteristikat
jan. Pronari sht edhe menaxher i firms, t punsuarit jan zakonisht antar t familjes, pronari
merr vendime dhe bn vetfinancim, pronari disponon me fitimin dhe prgjigjet pr obligimet ndaj
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
26/77
Faqe 26 prej 77
shtetit. N kuadr t ktij lloji t ndrmarrjeve forma m e shpesht sht mikrondrmarrjet apo
micro-enterprise. Mikrondrmarrjet jan kategori e re dhe formohen n kuadr t familjes dhe motiv
kryesor kan punsimin e antarve t familjes dhe sigurimin e ekzistencs.
b-shoqria me prgjegjsi t pakufizuar (solidare)
Kjo shoqri bhet me marrveshje n mes t anuarve dhe t gjith prgjigjen pr obligimet nmnyr solidare dhe q t gjith jan t barabart.
c-shoqria m prgjegjsi t kufizuar
Kjo themelohet n baz t marrveshjes n mes t anuarve t shoqris t cilt bashkojn pun dhe
mjetet me qllim t formimit t nj t prbashkt . Me rastin e bashkimit n kapitalin themelues
shuma e anuarve nuk sht e thn t jet e barabart pra secili prej tyre merr pjes me shum t
caktuar sipas interesit q shpreh pr kt shoqri. Prgjegjsit e anuarve ndaj obligimeve jan t
kufizuara varsisht nga vlera e avancuar e mjeteve financiare.
d-shoqrit aksionare
Paraqesin formn organizative me t madhe q formohen me bashkimin e shum kapitaleve
individuale n nj kapital t prbashkt q quhet kapitali aksionar. Me kt rast aksionarve u jepen
letra me vler q quhen aksione me t ciln prcaktohet vlera nominale e aksionit dhe e drejta n
pjesmarrje t fitimit (Dividents). Po ashtu ofron m shum mundsi t marrjes s kredive sepse
ekziston mundsia m e madhe e kthimit t kredis n krahasim me ndrmarrjet private. Avansimi i
kapitaleve aksionare n shoqrit aksionare bhet me blerjen e aksioneve n tregun e burss.
do aksion ka edhe vlern e vet q mund t jet nominale (t prcaktuar me rastin e blerjes) pastaj
vlern e tregut (t prcaktuar n baz t oferts dhe krkess).
Aksionart mund t marrin fitimin n dy forma :
a) nprmjet dividents q do t thot se poseduesit e aksioneve pr do aksion marrin nj shum t
caktuar nga shoqria aksionare dhe
b) nprmjet riinvestimit q do t thot se shoqria aksionare mund t mos e shprndaj fitimin por
ta investoj n fonde kryesore q n t ardhmen tu shtohen fitimet aksionarve.
Si rrjellim i ksaj kemi rritjen e mimeve t aksioneve me q rast poseduesit marrin edhe nj shtes
plus prve dividents e q ky fitim quhet fitimi nga kapitali aksionar. Dividenta si e ardhur ngaaksioni nuk sht e ditur q m par sepse vlera e saj varet nga suksesi afarist i shoqris aksionare.
e-shoqria komanditore
Kjo paraqet formn e przier t ndrmarrjeve dhe prbehet prej dy lloj aksionesh: t brendshm dhe
t jashtm. Aksionart e brendshm udhheqin dhe prgjigjen pr detyrimet e kompanis dhe jan
komplementar dhe t jashtmit nuk marrin pjes drejtprdrejt n udhheqje dhe afarizm por
gzojn t drejtn n marrjen e fitimit t ndrmarrjes. Format m t larta t organizimit t
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
27/77
Faqe 27 prej 77
ndrmarrjeve n fazn monopolistike t kapitalizmit jan. Kartelet, Trustet, Koncernet, Koorporatat,
Holdingu etj.
Kartelet
Paraqet formn m t hershme dhe me t thjesht t bashkimit t ndrmarrjeve kapitaliste n
shoqri aksionare( monopole). N kartele ndrmarrjet e bashkuara formalisht mbajn statusin epavarsis. N kartele bashkohen dy e m shum ndrmarrje me qllim t realizimit t qllimeve t
tyre afariste. Marrveshjet kryesore n mes t tyre jan. Karteli pr kufizimin e mimeve, karteli pr
kufizimin e prodhimit, karteli pr ndarjen e tregjeve dhe Karteli pr shfrytzimin e patentave dhe
licencave.
Trustet
Paraqesin bashkimin e disa ndrmarrjeve t s njjts deg n nj ndrmarrje t prbashkt me
qllim t vnies s monopolit n treg. Politika dhe rezultatet afariste ktu pr dallim nga Kartelet,
ktu shkrihen n trust. Trusti udhheq n interes t t gjitha ndrmarrjeve t bashkuara n t. Dhe
pr dallim nga karteli fitimi i ndrmarrjeve derdhet n fondin e akumulimit t tr trustit.
Koncernet
Me rastin e bashkimit t ndrmarrjeve n koncerne ato humbasin plotsisht pavarsin e tyre.
Prparsi e ktyre formave m t larta t bashkimit t ndrmarrjeve sht s ktu bashkohen
ndrmarrjet nga deg t ndryshme dhe n kt mnyr arrijn fitime t larta.
Korporata
Forma e re sht pas lufts s dyt botrore dhe u zhvillua n vendet me t zhvilluar kapitaliste.Kan statusin e personit juridik dhe paraqesin form t organizimit t shtetit n ekonomi ose t
kryerjeve t punve publike dhe andaj kuptohet jan n pronsi t shtetit. psh. KEK-u etj.
Holdingu
Paraqet shoqri e cila aktiven e vet ka vetm aksionet e shoqrive t tjera. Holdingu kryen veprimtari
financiare q sht n interes t shoqrive q i kontrollon dhe udhheq me to. Shoqria holding
mjetet e saja i plason n nj numr m t madh t shoqrive aksionare dhe n seciln prej tyre
disponon me kontroll t aksioneve.
4-SISTEMI BANKAR
Bankat jan organizata ekonomike t cilat merren me : pranimin dhe ruajtjen e parave t gatshme,
huazimin e parave, n ndrmjetsimin n qarkullim e pagesave dhe marrjen dhe dhnien e kredive
pr klient t tyre. N do shtet sistemi bankar prbhet nga dy nivele. Niveli i par , banka qendrore
dhe niveli i dyt- t gjitha llojet e tjera t bankave.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
28/77
Faqe 28 prej 77
4.1. banka qendrore (emetuese)
N krye t sistemit bankar t do vendi qndron banka qendrore dhe sht i vetmi institucion
financiar dhe z vendin kryesor n sistemin financiar t vendit prkats. Funksionet m t
rndsishme t saj jan: E drejta pr t emetuar para n monedha dhe kartmonedha, mbikqyr
punn e bankave komerciale, bn linensimin e bankave komerciale, ruajtjen dhe depozitimin e
metaleve fisnike dhe paraqitet n rolin e arks shtetrore. Bankn qendrore e drejton guvernatori.
4.2. bankat e nivelit t dyt
Parashihen me dispozita ligjore dhe i nnshtrohen banks qendrore. Mund t jen private dhe
shtetrore, formohen me lejen e banks qendrore dhe pr themelimin e tyre nevojitet q themeluesi
t siguroj nj shum t kapitalit themeltar q e cakton banka qendrore.
5. ORGANIZATAT NDRKOMBTARE BARTSE T EKONOMIS S APLIKUESHME JAN:
a-Organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s.
b-Organizatat ndrkombtare jasht prbrjes s OKB-s.c-Organizatat ndrkombtare t shteteve n zhvillim.
5.1- organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s.
Kshilli ekonomik-social
sht organ i OKB-s dhe ndihmon pr nj mirqenie dhe stabilitet m t madh. Kshilli studion dhe
jep rekomandime pr shtje ndrkombtare nga lmi i kulturs, arsimit, shndetsis dhe shtjeve
tjera ekonomike-sociale.
Banka ndrkombtare pr zhvillim dhe rindrtim
sht formuar pr dy qllime: pr rindrtimin e vendeve t shkatrruara nga lufta dhe Jep investime
n zhvillimin ekonomik t vendeve t pazhvilluara. Banka punon n principin e shoqris aksionarve
dhe prbhet nga organet: kshilli i guvernatorve dhe kshilli ekzekutiv.
Fondi monetar ndrkombtar
sht institucion i specializuar i OKB-s dhe fushveprimi i tij sht, shtjet monetare dhe financiarepr vendet antare. Detyrat e tij jan: stabilizimi i valuts nacionale, heqja e kufizimeve revizore n
pagesat ndrkombtare dhe krijimi i marrdhnieve n mes t valutave t vendeve.
Organizata ndrkombtare e puns
Selin e ka n Gjenev dhe qllimi i saj sht q me marrveshje ndrkombtare t siguroj kushte
m t mira t puns dhe pozit m t mir t puntorve. Andaj studion dhe jep rekomandime pr
vendet antare .Antare jan shtetet t cilat e pranojn statusin e saj.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
29/77
Faqe 29 prej 77
Konferenca e KB-s pr tregti dhe zhvillim
Nuk sht organizat ku antart do t jen ngusht t lidhur me obligime t caktuara andaj edhe
rezultatet e ksaj organizate jan modeste. N mbledhjet e saja debatohet pr problemet n tregtin
ndrkombtare dhe zhvillimin e shpejtuar t ekonomive t prapambetura.
Organizata e KS-s pr zhvillim industrial
Kjo organizat zhvillon aktivitet n lmin e industrializimit t shteteve t pazhvilluara.
Organizata e KS-s pr bujqsi dhe ushqim
Selin ka n Rom dhe detyrat e saja jan: T ndikoj n rritjen e shpejt t prodhimtaris
bujqsore n shtetet e pazhvilluara dhe prmirsoj ushqimin e popullsis n kto shtete.
Marrveshja e prgjithshme mbi dogann dhe tregtin
Paraqet marrveshje mbi principet e politiks tregtare ndrkombtare dhe tregtis multilaterale dhebazohet n kto parime; Pranimi i vullnetshm i rregullave n prparimin e tregtis ndrkombtare,
Shtetet antare pranojn klauzoln e favorizimit me t lart, Zvoglimi i barrierave n tregtin e
jashtme me biseda dhe respektimi i tregtis s drejt( tarifat dhe barrierat tregtare te jen sipas
marrveshjes).
6-ORGANIZATAT NDRKOMBTARE JASHT PRBRJS S OKB-S.
Organizata pr zhvillim ekonomik dhe bashkpunim
Prfshin 24 shtetet m t zhvilluara perndimore dhe sht nj prpjekje pr integrim ekonomik.
SHBA kishte dalur me nj program pr rindrtimin e Evrops pas lufts s dyt dhe kjo ndihm kishte
pr qllim pengimin e ndikimit politik t BRSS, forcimin e aleatve dhe krijimin e partnerve gjegjs.
Bashksia ekonomike evropiane
Apo unioni evropian sht formuar n Rom nga 6 shtetet m t zhvilluar t Evrops perndimore.
Qllimet e krijimit jan realizimi i bashkimit t madh t popujve t Evrops.
Unioni ekonomik monetar
Me krijimin e tij sht parapar krijimi i sistemit monetar evropian ku n vitin 2002 EURO hyn n
prdorim dhe bhet valut legale zyrtare n unionin evropian.
Politika e prbashkt bujqsore
Unioni evropian paguan mbi 50 miliard subvencione bujqsore.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
30/77
Faqe 30 prej 77
Politika e prbashkt tregtare
N marrveshje t formimit t unionit theksohet se shtetet antare deshifrojn t kontribuojn n:
n zhvillim harmonik t tregtis botrore, zvoglimin apo heqjen e barrierave doganore dhe nxjerrjen
e rregullave t prgjithshme t konkurrencs.
Politika sociale-
Shtetet antare t unionit jan pajtuar mbi nevojn e prmirsimit t kushteve t jets dhe puns s
puntoreve.
7-QLLIMET N EKONOMIN E APLIKUESHME
Nnkuptojm nj gjendje t ardhshme e cila dshirohet t arrihet dhe e cila ndryshon nga tanishmja
e cila arrihet me aksion t prbashkt dhe t dobishm te t gjitha subjekteve.
7.1 sistemi i prgjithshm i qllimeve prfshin :
Qllimet materiale-prodhuese, qllimet ekonomike-sociale dhe qllimet Politiko-sociale.
8. INSTRUMENTET DHE KUPTIMI I TYRE
Instrumentet kan shum kuptime si jan madhsi ekonomike, jan element i sistemit institucional
dhe jan mjete me t cilat kryhet nj apo m shum detyra. N kt drejtim me rndsi jan Detyrat
dhe Masat.
8.1 detyra
sht gjendje e dshiruar apo rrug drejt s cils duhet ecur> Si m t rndsishme jan: Punsimi,
stabilizimi, prmirsimi n bilancin e pagesave, zgjerimi i prodhimit, etj.
8.2 masat
sht prdorimi i instrumenteve n moment t caktuar me qllim t kryerjes s nj apo m shum
detyrave si : zvoglimi i tatimit n t ardhura ose aprovimi i buxhetit dhe Heqja e ndonj mase.
8.3-klasifikimi i instrumenteve
Sipas profesorit Kirchen jan dy grupe kryesore:
Instrumentet n analizat ekonomike dhe Instrumentet n teorin ekonomike.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
31/77
Faqe 31 prej 77
8.4- instrumentet n analizat ekonomike ndahen n pes grupe:
1-instrumentet nga grupi i financave publike
Kan t bjn me t hyrat dhe t dalat publike t shtetit dhe saldon e tyre. Shumica e instrumenteve
veprojn automatikisht e disa sipas nevojs ndoshta nj her n vit. N kuadr t ktij grupi bjnpjes instrumentet e politiks fiskale ( doganat, akcizat, tatimet, taksat e ndryshme etj). Te kto
instrumente me rndsi sht afati , nuk guxohet t vonohet n aplikimin e tyre.
2-instrumentet kredito-monetare
M kto intervenohet n zhvillimin ekonomik duke e prcjell masn e paras n qarkullim dhe duke
u dhn kredi subjekteve ekonomike dhe firmave private me kushte t volitshme. Kto instrumente
shteti i ndrmerr n mnyr t befasishme dhe jan t fshehura.
3-kurset devizore-(valutore)
Jan instrumente te forta , bjn ndryshime t fuqishme n ekonomi kombtare dhe ndikojn nmnyr motive pasi shprehin raportin m valutat e tjera dhe n rast t degradimit paraqitet rreziku i
humbjes n valutn nacionale. Ndryshimi i kursit shkakton rritjen e mimeve dhe ndryshime n
shprndarjen e t ardhurave.
4-instrumentet e kontrollit direket
Sipas natyrs kto jan instrumente te fuqishme dhe shkaktojn efekte t shpejta dhe shfrytzohen
n kohra t krizave n mnyr q n afate t shkurta ti zgjidhin problemet e grumbulluara
ekonomike. Jan m pak efikase n afate t gjata.
5-Reforma E Sistemit
Kto instrument jan prezent n katr grupet e mhershme dhe me ndihmn e tyre reformohet
sistemi dhe ndrrohet struktura e tij. Dhe e gjith kjo bhet me an t ndryshimeve ligjore.
8.5-instrumentet n teorin ekonomike
Po ashtu jan pes grupe me rndsi;
1-instrumentet e njohjes
Shfrytzohen n prgatitjen e vendimeve sidomos n momente t vshtira ekonomike dhe sociale si
pas lufts. Me an t ktyre instrumenteve qeverit dshirojn t shprndajn racionalist burimet e
rralla. Si m t rndsishme n kt drejtim jan: tabelat input-output dhe e balancave ekonomike,
me t cilat pasqyrohet aktiviteti ekonomik i t gjitha subjekteve.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
32/77
Faqe 32 prej 77
2-instrumenti intervenues
Pr kah natyra jan kompleks dhe globale psh , kufizimi i kredive ku shteti dshiron t ndihmoj
ndonj deg t ekonomis apo t ruaj standardin jetsor. Pr kah karakteri jan Buxhetor dhe
Monetar. me politikn buxhetore preken te hyrat apo t dalurat e shtetit.
3-instrumente internacionale
Kto rregullojn marrdhniet ekonomike n tr shtetin por edhe brenda regjionit t tij me qllim
t lehtsohet qarkullimi i mallrave, kapitalit etj.
4-instrumentet strukturale
Kto e ndryshojn bazn e funksionimit t ekonomis kombtare dhe strukturs s tij.
5-instrumentet e politiks ekonomike vijuese
Kto instrumente shrbejn pr vendosjen n afat t shkurt t gjendjes e cila ka devijuar ngaparimet e caktuara ekonomike. Dhe m s shpeshti prdorn n bujqsi, industri etj.
9. ZGJEDHJEN DHE SELEKSIONIMIN E INSTRUMENTEVE
E bjn subjektet e politiks me qllim t arrihen ndryshime t caktuara n jetn sociale.
9.1-gjat seleksionimit t instrumenteve
Duhet pasur parasysh dy an: Ana politiko-sociale sepse aplikimi i tyre mund t i sjell n pozit t
pavolitshme ekonomike dhe sociale dhe Ana teknike.
9.2-prdorimi i instrumenteve
Duhet pasur parasysh faktet si jan; far sht intensiteti i instrumenteve, kur duhet t prdorn
dhe si t kuptohet komplimentariteti i tyre.
9.3-Fusha ku vepron ekonomia e aplikueshme dhe ku e tregon suksesin apo dshtimin e saj shtrrethi ( ambienti i caktuar).
Rrethi ka dy kuptime:
Rrethi fizik(hapsir e caktuar fizike)dhe rrethi shoqror-ekonomik (trsia e marrdhnieve
prodhuese) si pasoje e veprimtarive ekonomike t njerzve.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
33/77
Faqe 33 prej 77
10- EKONOMIA KOMBTARE
E prbjn t gjitha t mirat materiale, si dhe personat fizik dhe juridik q kryejn veprimtari
ekonomike dhe shrbime t ndryshme brenda kufijve t shtetit t caktuar dhe t cilt gjenden nn
juridiksionin e tij.
10.1 struktura e ekonomis kombtare
Pr analiza m t prafrta sht e nevojshme q ekonomia kombtare t ndahet n njsi m t
vogla dhe mundsisht n pjes sa m homogjene q kan elemente t prbashkta. Kjo ndarje bhet
baz t parimit:
a) Teknologjik
b) institucional dhe
c) funksional.
a-parimi teknologjik
N baz t ktij parimi lmenjt kryesor ekonomik jan: Industria e xehetaria,Bujqsia dhe peshkimi,Pylltaria, Ekonomia e ujrave, ndrtimtaria, Komunikacioni, Tregtia, Hoteleria dhe turizmi, Zejtaria.
b-sipas parimit institucional kemi:
Ndrmarrje, ekonomi shtpiake, institucionet a administrats s prgjithshme, ekonomia fshatare
dhe Subjekte t tjera.
c-sipas parimit funksional kemi:
Sektorin e prodhimtaris, T hyrat dhe t dalat e popullsis, T hyrat dhe te dalat e lmenjvejoprodhues, konsumi personal dhe i prbashkt, sektori i investimeve dhe Sektori i marrdhnieve
me botn.
10.2-sektori i prodhimtaris
Ky sektor prfshin bilancin kryesor t rrjedhave ekonomike n ekonomin kombtare dhe prmes tij
pasqyrohet outputi dhe inputi i lmenjve prodhues t ekonomis kombtare.
10.3-t hyrat dhe t dalat e popullsis
Ky sektor tregon nivelin e standardit jetsor t popullsis prkatsisht fuqin blerse t popullsis si
krkes agregate dhe sistemin e shprndarjes te t ardhurave kombtare.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
34/77
Faqe 34 prej 77
10.4-t hyrat dhe t dalat e lmenjve joprodhues
Ky sektor pasqyron t hyrat dhe t dalat publike t shtetit destinimin dhe shpenzimin e tyre. Nga
veprimi dhe niveli i ktij sektori varet edhe zhvillimi i shrbimeve t prgjithshme dhe t prbashkta
si dhe niveli i standardit t prgjithshm shoqror.
10.5-konsumi personal dhe i prbashkt
Prmes tij shprehet niveli i standardit t popullsis , kurse prmes konsumit t prbashkt shprehet
standardi i prgjithshm shoqror.
10.6 sektori i investimeve
Investimet si faktor material paraqesin bazn n t ciln mbshtetet zhvillimi aktual dhe perspektiv i
ekonomis.
10.7-sektori marrdhnieve me botn
Ky sektor pasqyron bilancin e transaksioneve ekonom ike t vendit me ekonomit e vendeve t tjerat bots. Prmes tij pasqyrohet importi dhe eksporti i mallrave dhe shrbimeve.
11.-BEGATIA E PRODHUAR
Me termin begati nnkuptojm trsin e t mirave t cilat i ka nj shoqri nse ato t mira jan t
dobishme pr njeriun. Andaj begatia kombtare prfshin pasurit natyrore dhe begatin e prodhuar.
Globalisht begatia e prodhuar ndahet ne:
a) Fondet kryesore dheb) fondet xhiruese.
11.1-fondet kryesore
Funksionin barts t zhvillimit ekonomik t do vendi e kan fondet kryesore e n kuadr t tyre
fondet prodhuese. N fondet prodhuese bjn pjes mjetet pr prodhim ( fabrikat, ndrtesat,
makinat dhe pajisjet) , rrugt dhe instalimet e ndryshme.
Fondet kryesore ndahen n.:
A) Fondet kryesore n lmenj ekonomikB)T mirat publike dhe
C)Lmenj joekonomik.
11.2- format m t rndsishme
Pr t shprehur vlern e fondeve prodhuese jan: Vlera furnizuese( paraqet vlern furnizuese dhe
shpenzimet e transportit dhe instalimit), Vlera e tanishme (fitohet kur nga vlera furnizuese heqin
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
35/77
Faqe 35 prej 77
vlern e harxhuar t amortizimit), Vlera e re (mimi aktual q ato pajisje kan n treg), Vlera e tregut
(vlera q do t arrihet me rastin e shitjes s mjeteve prkatse n treg).
11.3- fondet xhiruese
Zakonisht nnkuptojm stoqet apo rezervat. Dhe klasifikohen n :
A)rezervat afariste n ndrmarrjet ekonomike ( lndt e para, materiali i repartit dhe konsumues,rezervat e produkteve t gatshme n depo etj.) dhe
B) T mirat konsumuese n amvisri (q ndahen n:
1- t mirat konsumuese afatgjate p,sh mobilet, pajisjet ne teknikn e bardh veturat etj,
2- T mirat gjysm afatgjata si p.sh, veshmbathja dhe
3- t mirat aktuale si p.sh. Lndt djegse , ushqimore etj.
12.- DALLOJM DY TIPA KRYESOR T SISTEMEVE EKONOMIKE-SHOQRORE
a) sistemin borgjez( tipi i ekonomis s tregut)b) sistemin socialist ( tipin e ekonomis s dirigjuar me plan).
13.-MODELI I EKONOMIS S TREGUT
Ekonomia e tregut sipas karakterit sht liberal e n pikpamje teorike mbshtetet ne teorin e
ekuilibrit t prgjithshm. N kt model ligjet ekonomike (oferta dhe krkesa) veprojn lir. N kto
kushte rregullator kryesor i tregut paraqitet oferta agregate dhe krkesa agregate. Lartsia e
mimeve varet nga oferta dhe krkesa. N qoft se oferta sht m e madhe se krkesa mimi bie
dhe anasjelltas nse krkesa sht m e madhe se oferta mimi ngritt. Prandaj n kushtet e
ekonomis s tregut koordinimin e e aktiviteteve ekonomike ndrmjet subjekteve ekonomike e bnmekanizmi i tregut, ndrsa nxitjen n ekonomizm e bn interesi individual, kurse kontrollin e
efikasitetit kryen konkurrenca e tregut.
14.- PROCESIN E TRANZICIONIT
Mund ta prkufizojm si periudh kalimtare nga nj shoqri etatiste burokratike me nj regjim
autarkik e nj partiak, n nj shoqri demokratike me pluralizm politik si dhe kalimi nga ekonomia e
dirigjuar dhe me plan n ekonomi t tregut dhe pluralizm t prons.N kuadr t procesit t
tranzicionit procesi i privatizimit parqet hallkn kryesore pa t ciln nuk mund te ken sukses
reformat ekonomike dhe shoqrore. N jetn praktike t vendimeve t cilat kan kaluar apo gjendenn periudhn e tranzicionit jan zbatuar model t ndryshme t privatizimit dhe nga t gjithat me t
rndsishme jan; Modeli i privatizimit t shpejt prmes konceptit SHOK TERAPIS i njohur me
emrin modeli bing-gang.Modeli i privatizimit gradual i njohur me emrin STEP BY STEP q ndryshe
quhet hap pas hapi. Modeli i par sht aplikuar n shumicn e vendeve n tranzicion t cilin e
prkrah edhe fondi monetar ndrkombtar dhe rezultatet jan t shpejta. Mirpo ky model n
vendet ku u zbatua e shndrroi procesin e privatizimit n proces ne vete dhe nuk dha rezultatet e
pritura. Pasi q procesi i privatizimit u mundsoi individve apo grupeve nprmjet partive dhe
posteve q n emr t privatizimit t uzurpojn , t plakitin nj pjes t madhe t pasuris
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
36/77
Faqe 36 prej 77
kombtare. Modeli i dyt , i ashtuquajturi gradual sht zbatuar n m pak vende dhe duke u
mbshtetur n prvojn deri m tani sht treguar m i suksesshm n krahasim me modelin e par
dhe po prkrahet m shum . Ky sistem i ka s paku tri prparsi nga i sistemi i par: 1- s pari v
efikasitetin ekonomik dhe aftsin e ekonomis kombtare me qllim t futjes s saj n tregun
botror, 2- S dyti niset nga fakti se ndrrimet e institucioneve t tregut dhe futja e sistemit t ri t
vlerave nuk mund t bhet brenda nats dhe s treti 3- Nuk e mohon ekzistimin e prons publike apo
shtetrore t ndrmarrjeve publike dhe ato me rndsi vitale si p.sh. sistemi elektro-energjetik,telekomunikacioni.
13.-PROCESI I PRIVATIZIUMIT
Pr t pasur sukses duhet t ket shum elemente prej t cilave veohen -Rregullativa, Qasjen
ekonomike, Prcaktimi i periudhs kohore, shtjen e prons dhe Zgjidhjen e modelit te privatizimit.
1-rregullativa juridike
Paraqet varg ligjesh q duhet prgatitur para se t filloj procesi i privatizimit.
2-qasja ekonomike
Ky aspekt paraqet nj reform t prgjithshme ekonomike.
3-prcaktimi I periudhs kohore
Q t ket sukses procesi I privatizimit duhet t prcaktohet periudha kohore pre fillimi I dhe
mbarimi I tij.
4-shtja e prons dhe pronsis
Kosova n kt drejtim I ka specifikat e veta sepse duhet prfshir t gjitha koht e Jugosllavis sepse
kto shtete n forma t ndryshme ua morn pronat shqiptarve.
5-zgjidhja e modelit
Paraqet njrn ndr shtjet m t rndsishme. Shtylla e 4 pr ta hequr prgjegjsin vet formoj
Agjensionin e Kosovs pr Mirbesim AKM, N kt mnyr AKM-ja q sht i vetmi institucion ne
Kosov q sht barts pr procesin e privatizimit dhe ky agjension I ka ofruar dy forma pr
privatizim. MODELIN SPIN OF dhe LIKUIDIMIN.
Modeli spin of paraqet
Modelin m t pasuksesshm t privatizimit deri m tani q sht zbatuar dhe praktika tregon se ky
model ka dshtuar. Sipas ktij modeli investitori I ri nuk mban kurrfar prgjegjsi pr puntort q
kan punuar m par apo punojn edhe tani n ndrmarrjet me pronsi shoqrore.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
37/77
Faqe 37 prej 77
14.-SISTEMI DEVIZOR
Paraqet varg dispozitash ligjore me t cilat rregullohet , kufizohet ose ndalohet qarkullimi i mallrave
dhe I shrbimeve me botn , t fituarit dhe t disponuarit me deviza si dhe t gjitha pagesat me
botn.. Pr nga forma sistemi devizor mund t jet i ashpr dhe i Lir.
a- sistemi i ashpr(centralist) devizor sht ather kur me dispozita ligjore rregullohet do qarkullim
I mallrave dhe I shrbimeve me botn , do pages dhe arktim nga bota si dhe fitimi dhe disponimime deviza. Ky sistem u prgjigjet vendeve q kan sistem centralist t udhheqs me ekonomi.
b- sistemi i lir devisor-sht ather kur me dispozita ligjore sht e rregulluar vetm nj pjes e
qarkullimit t mallrave dhe shrbimeve , vetm disa pagesa dhe arktime m botn apo vetm disa
forma t fitimit dhe disponimit me deviza.
15-KUPTIMI I DISA SHPREHJEVE Q PRDORN N SISTEMIN E DEVIZAVE.
1-devizat-Paraqesin para t huaja me t cilat disponon shteti , subjekti juridik apo personi fizik n
botn e jashtme.
2-valuta-Shpreh paran e huaj me t cilat disponon nj vend pa marr parasysh prejardhjen e tyre.
3-kursi revizor
Paraqet mimin apo vlern e valuts s huaj t shprehur n njsin monetare t vendit dhe
anasjelltas, mimin e monedhs s vendit dhe valuts s huaj. Kursi devizor mund t jet direkt dhe
indirekt. Kursi devizor direkt shpreh raportin e valuts nacionale ndaj valuts s huaj, prkatsisht
sa njsi monetare t vendit duhet dhn pr nj njsi t valuts s huaj. Ndrsa kursi devizor
indirekt shpreh vlern e njsis s valuts nacionale ndaj valuts s huaj .
4-tregu revizor
Prfshin blerjen dhe shitjen e devizave t valutave t ndryshme pr valut t vendit, n mes t
bankave dhe personave t tjer n kuadr t nj vendi apo ne mes t vendeve t ndryshme.
5- veprimtaria revizore
Paraqet tregtin me mjete te huaja t pagess dhe at t devizave si form e pagess dhe e
kambialeve , e eqeve dhe e valutave n form t njsis monetare.
16-FAKTORT NGA T CILT VARET EDHE STRUKTURA E TREGUT
Ekzistojn faktor t shumt t cilt ndikojn n strukturn dhe vllimin e tregut si jan. Vllimi dhe
struktura e prodhimit t ekonomis kombtare, Lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja
e tyre, Pajisja teknike e tregut, Faktori subjektiv dhe Komunikacioni.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
38/77
Faqe 38 prej 77
1-vllimi dhe struktura e prodhimit t ekonomis kombtare
Madhsia e tregut kombtar varet nga sasia dhe struktura e madhit q ofrohet n treg nga
prodhuesit vendor. Nse vllimi I prodhimit sht i madh , tregu do t jet m i furnizuar pra oferta
do t jet m e madhe dhe anasjelltas. Me kt rast tregu kombtar do t jet m I pasur edhe pr
nga struktura e edhe pr nga llojllojshmria..
2-lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre
Niveli i t ardhurave kombtare varet nga niveli I zhvillimit t forcave prodhuese t vendit prkats.
Ndrkaq nga lartsia dhe mnyra e shprndarjes funksionale t ardhurave kombtare varet fuqia
blerse e konsumatorve. Lartsia e pagave paraqet faktor shum t rndsishm q ndikon n
madhsin dhe strukturn e tregut kombtar. Nse pagat jan t larta ather edhe krkesat
efektive pr nevojat pr konsumin personal shprehet drejtprdrejt n rritjen krkess agregate n
ekonomin kombtare.
3-pajisja teknike e tregut
Niveli teknik, prkatsisht furnizimi i tregut me stabilimente t ndryshme teknike, ndikon n ruajtjene vlers s prdorimit t mallrave nga aspekti kohor prej momentit t prodhimit deri te konsumi. Kjo
vemas shprehet pr mallrat q kan karakter sezonal, ku pajisja teknike mundson furnizimin e
tregut me prodhime t ndryshme , pavarsisht nga sezona e tyre e prodhimit.. Pra niveli I lart I
pajisjeve teknike konsilodon raportin n mes t oferts dhe krkess pa marr pavarsisht prej
zezons s prodhimit t tyre dhe n kt mnyr ruhet stabilizimi I tregut vendor.
4-faktori subjektiv
Numri dhe struktura e popullsis paraqet faktor t rndsishm n formimin e tregut kombtar tdo vendi. Ndikimi I popullsis n tregun kombtar sht I ndryshm por ai kryesisht shprehet
nprmjet. Numrit t popullsis, Strukturs socio-ekonomike, Strukturs moshore, gjinore, fetare etj.
5-komunikacioni
Paraqet faktor t rndsishm jo vetm pr tregun kombtar por edhe pr at botror.
Komunikacioni mundson bartjen e mallit prej prodhuesit deri te konsumuesi pra bhet edhe
shprndarja territoriale e t mirave materiale q mundson furnizimin me mallrat ndryshme viset
prkatse t vendit dhe bn balancimin e tregut kombtar dhe botror.
17-MASAT PR STABILIZIMIN E TREGUT
Masat me t cilat intervenon shteti n stabilizimin e tregut jan t ndryshme dhe me m rndsi
jan. Masat administrative, Masat ekonomike, Masat me karakter afatshkurtr dhe Masat me
karakter afatgjat.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
39/77
Faqe 39 prej 77
1-masat administrative
I ndrmarr shteti me qllim t stabilizimit t tregut kombtar. Ato paraqesin masat me t cilat shteti
n mnyr t drejtprdrejt intervenon n sfern ekonomike prkatsisht n rregullimin e raporteve
n mes t oferts dhe krkess.
2-masat ekonomike
Me an t tyre ndikohet n stabilizimin e tregut. Dhe me an t tyre nuk cenohen te drejtat e
subjekteve ekonomike q ato n mnyr t pavarur ti rregullojn raportet ekonomike n mes veti.
3-masat me karakter afatshkurtr
Jan ato me t cilat shteti intervenon n treg prej t cilave menjher , prkatsisht pas marrjes s
tyre, mund t priten efektet e stabilizimit t tregut.
4-masat me karakter afatgjat
Ndikojn n evitimin e shkaqeve t mos stabilitetit t tregut kombtar. Efektet e tyre nuk jan tmenjhershme si ishte rasti te masat me afat t shkurtr por n nj periudhe t gjat kohore ato
ndikojn n stabilizimin e tregut t caktuar.
Masa t tjera q ndikojn n stabilizimin e tregut jan edhe:Rritja e vllimit t prodhimit, Importi,
shfrytzimi i rezervave dhe zvoglimi i mass monetare.
1-rritja e vllimit t prodhimit
Vjen duke shfrytzuar n shkall t madhe kapacitetin me ngritjen e nivelit t produktivitetit t
puns, rritjen e turneve t puns etj q ndikon n rritjen e madhsis s t mirave materiale tdestinuara pr treg.
2-importi intervenues
Po ashtu ndikon n rritjen e fondit t mallrave n tregun kombtar. Pra me kt rast importi e rrit
ofertn efektive dhe prdort me qllim t harmonizimit t raporteve n mes t oferts dhe
krkess.
3-shfrytzimi i rezervave
Paraqet mas me t ciln ndikohet n rritjen e oferts pra n rritjen e fondeve t mallrave n tregun
e brendshm dhe harmonizimin n mes t oferts dhe krkess.
4-zvoglimi i mass monetare
Paraqet masn me t ciln ndikohet n zvoglimin e krkess efektive n tregun kombtar. Si dihet
rritja e krkess efektive drejtprdrejt shprehet n ngritjen e nivelit t mimeve dhe n kt mnyr
shkaktohet rregullimi i tregut vendor. Pr ta evituar kt dukuri destabilizuese n tregun kombtar
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
40/77
Faqe 40 prej 77
shteti ndrmerr pasa prkats si sht zvoglimi i paras n qarkullim i cili n radh t par bhet
prmes uljeve t politiks kreditore.
18-KUPTIMI INIVELT JETSOR
Niveli jetsor i nj vendi varet nga shkalla e zhvillimit t forcave prodhuese t vendit prkats n nj
an dhe n ann tjetr shpreh shkalln sasiore dhe cilsore t prmbushjes s nevojave materialedhe jo-materiale t njeriut. Pr prcaktimin e nivelit jetsor merren tregues t shumt ekonomik e
joekonomik dhe ata zakonisht jan n katr grupe kryesore.
A- Treguesit prgjithshm ( ushqimi, veshmbathja, banimi, shndetsia, arsimi etj).
B-Treguesit diferencial.(T ardhurat, mnyra e banimit, mnyra e veshmbathjes etj).
C- Treguesit punues (punsimi apo papunsimi)
D-Treguesit politiko-shoqror (ndikimi i njeriut ne jetn politike, n udhheqje, n marrjen e
vendimeve etj).
19-KONSUMI FINAL
Elementet kryesore jan. Konsumi personal, Konsumi shtetror dhe Investimet.
1-konsumi personal
Mund t themi se konsumi personal parqet konsumin e prgjithshm t popullsis s nj vendi n
periudh t caktuar kohore. Dhe ai prbhet prej dy komponentve kryesore. Prej mjeteve
MONETARE dhe prej konsumit NATYROR. Konsumi personal absorbon pjesn m t madhe te t
ardhurave kombtare n do vend dhe n do shoqri. Fondi i konsumit personal pas heqjes s
obligimeve ndaj shoqris dhe obligimeve t tjera si psh. Tatimi, taksat, kursimet etj. Paraqet
krkesn agregate dhe fuqin blerse t popullsis. Konsumi natyror parqet shpenzimin e t mirave
materiale t cilat i prodhon vet individi apo familja dhe ato i shpenzon pr plotsimin e nevojave teveta dhe t antareve t familjes s vet. Sa i prket nevojave personale t popullsis mund t ndahen
n Parsore ( ushqimi, veshmbathja, banimi etj) Dytsore (pushimet verore, udhtimet e ndryshme ,
arktimet etj) Luksoze ( dika ekstra n krahasim me ato parsore dhe dytsore).
2-konsumi shtetror
Parqet formn e plotsimit t nevojave t popullsis n prgjithsi t ati vendi. Ky konsum i ka dy
komponent kryesore. Konsumi i prbashkt-Me t cilat mjete zhvillohen veprimtarit publike q
shrbejn pr plotsimin e nevojave t prbashkta si shndetsia, arsimi, kultura, shkenca, mbrojtja
sociale etj.
Konsumi i prgjithshm
Q e prbjn mjetet e dhna pr veprimtari joprodhuese e q jan t nevojshme pr jetn e
prditshme t popullsis si jan organet shtetrore, administrate, gjyqet , sigurimi, mbrojtja e
popullsis etj.
-
8/11/2019 11Politike ekonomike......
41/77
Faqe 41 prej 77
3-Investimet
Nga aspekti i konsumit final paraqesin komponent t rndsishme t ekonomis kombtare .
Investimet si faktor material zn vend t rndsishm n konsumin final t ekonomis kombtare.
N prfundim formula e konsumit final sht C+1+G+BX
20-POLITIKA E TREGTIS S JASHTME
Kuptimi i tregtis s jashtme:
a) kuptimi i ngusht, me kt rast kuptojm eksportin dhe importin
b) kuptimi gjer, q kuptojm pos importit dhe eksportit edhe shrbimet e ndryshme. Nga aspekti
makroekonomik tregtia e jashtme mund t definohet si Kmbim mallrash dhe shrbimesh t
ndryshme t nj vendi me vendet e tjera t bots e cila n vete ka dy elemente kryesore. EKSPORTIN
dhe IMPORTIN.
1-eksporti
Thn n mnyr m t thjesht paraqet shitjen e mallrave dhe t shrbimeve t ndryshme t njvendi me vende t tjera t bots. Me an t eksportit nj ven