12. baski - turuz · "sanman tace6-i ievcetii cafi etmege be(dif. 'biz aceme 6ir yar irin...

12. BASKI

BKY-Bab1ali Kiiltiir Yaymc1hg1: 287 Edebiyat: 1

Can Veren Pervaneler Hayati inane;:

Editor ibrahim Cebeci

Kapak Tasanm FiKiREViM

ic;:Tasanm Adem $enel

Yaym Haklan, © BKY-Babiali Kiiltiir Yaymci!tg1'na aittir.

1. Bash Temmuz 2014

12. Bash Ocak 2019

ISBN: 978-605-5545-96-3

Sertifika No: 12393

bab,all l(ultur yav1"4c1L1q1

Kayaba~1 Bulvan Emlak Konut Ba~ak~ehir Evleri 1. Etap, 1. K1s1m

A3 Blok No: 3 Ba~ak~ehir - iSTANBUL Tel: 0 212 438 47 78 Faks: 0 212 438 57 78

GSM: 0 507 159 89 60

www.bky.market.com • [email protected]

Bask1 ve Cilt Ege Reklam Bas1m Sanat\an San. Tic. Ltd. $ti.

Esatpa~a Mah. Ziyapa~a Cad. No : 4/1 Ata~ehir / istanbul

Tel : 0216 470 44 70 Faks : 0216 472 84 05

Matbaa sertifika no: 12468

HAYATi iNAN<;

bab1aLi l,(OltOr yav,.,.c1L191

ÖNSÖZ

'Yar için ağyar ile merdane cenk etsem gerek'

- Avni (Sultan Fatih)

"Paha biçilmez hazineler üzerinde yayılan inekler gibiyiz"

demişti mevcut durumumuzu sorduğum bir dostum ve ek

lemişti, "geçmişinde büyük olan millet geleceğinde de büyük

olur; araya giren kargaşa devirleri ise uzun sürmez."

Geçmişimizi özlemişiz besbelli. Bize ait olan ile tekrar

buluşmaya hizmet için, 'Türkçe'den Türkçe'ye tercüme'ler

yapmaya çalıştığım sohbet toplantılarında bu hasreti çok

açık görme fırsatım oldu.

Dostlarımdan, "senin gibiler çabuk ölür, birkaç genç ye

tiştirmeden gitme" ve "hatırda kalmaz, satırda kalır, yazma

dan gitme" yollu ikazlar aldım.

Bu naçiz eser dedenin torununa mektubunu uzatmaktır

sadece; dedenin selam ve duasıyla. O duadan behredar ol

mayı umarak. Okuyucularımdan da iman selametiyle güle

rek ölmekliğimiz için dua ve birer Fatiha bekliyorum.

Zaman zaman Nabi'den, Baki'den esaslı bir beyit oku

mamı isteyip, okuduğumda "bu misillu şairlerin mısraları

kerametleridir" diyen Rahim Er üstadımın bizi bilhassa ce

saretlendirmesi ve teşviki; İbrahim Aydın Şahin Ağabeyimin

ısrarı olmasaydı belki bu çalışma ortaya çıkmayacaktı. Ken

dilerine minnettarım.

5

Y1llardir birlikte mesaide bulundugumuz ve ~iir ilgimi payla~abildigim sevgili Korhan Kand emir' in katk1s1 bi.iyiik,

kendisine te~ekkiir borc;:luyum.

Akademisyen karde~im Emrah Gokc;:e de aynca te~ekki.irii hak ediyor.

Kitaplanma ve edebiyatla me~guliyetime insani.istii sa

b1rla mukabele eden refikam ve i~ ortam1m1 benim ic;:in kolayla~tirmakla kalmay1p, gazel okumalanma da tahammi.il

eden ortag1m Av. Omer Ery1lmaz, bu i~te bir hayir varsa

eger, hissedard1rlar.

6

~r , Tahir

Aslen Erzurum/Hasankaleli olan Omer Nef'i'nin (vefat Ocak-

1635) hiciv san'atma gerc;:ekten parlak bir ornek te~kil eden

m1sralanna nazire; iki buc;:uk asir sonra tarih sahnesine c;:1-

kan istiklal Mahkemesi samg1, Mevlevi postni~ini ve 1951' de

vefat eden bir ba~ka Tahir Efendi'den (Tahir-ill Mevlevi = Tahir Olgun) gelmif

Nef'i me~hur kit'ay1, $eyhiilislam Tahir Efendi'ye hitaben

soylemif

"'T'afiir ~fenli 6ize f.e(G aemi~ 1(tifati Gu siizunae zafiirdir 'Malifi mezfie6im Genim zira

1'tifadimca f.e(G tafiirdir"

Ve i~te tanzir:

Nefi

"Zefir-i fiicvi ciliana ne~reaenin Ze6am Gi-~ek ze6an-i ef'idir 'T'afiir o( maz ke(G, ancak Ge~ere

'Nef'i vardir oyfeyse nefidir"

Tahir-iii Mevlevi

[Zeban: Dil; Bi-~ek: $iiphesiz; Ef'i: Yilan; Keib: Kopek; Nef':

Fayda, yarar]

7

HAYATi iNAN<;:

Apklama:

Hiciv i~ini meslek edinen birinin bu yapt1g1 ne kotii bir

i~tir; kendisi, ku~kusuz y1lan dilli say1hr. Aynca iki noktada

isabetsizlik var: bncelikle Nef'i Maliki degildir; ikinci ola

rak, Maliki mezhebinde olsa bile -$afii mezhebinde oldugu

gibi c;:ok ozel hiikumler bulunmamakla beraber-tertemiz de

degildir yani.

Dolay1s1yla temiz (tahir) diyemeyiz. Ancak mezkur hay

vanm; bekc;:i, c;:oban, av kopegi olmak gibi muhtelif ~ekillerde

insanlara faydas1 (nef' i) var; oyleyse nef'idir (faydahd1r yani).

Sonuc;: olarak kelb, neresinden bakarsamz bakm tahir ol

maz ama nef' i olur.

Pes dogrusu! . ,, -, 'A.fat-i §am Bir hayalden ibaret olan gec;:ici bir dunya hayatm1 ya~1yoruz

sevgili okuyucular. Burada huzuru ve kamil manada mutlu

lugu aramak beyhude. insam ancak daha derin tizuntiilere

ve c;:aresiz elemlere sevk etmekten ba~ka bir ~eye yaramaz

boyle bir aray1~. i~te bunu; gonul sultam, kalem ehli, kelam

ehli kimseler c;:ok guzel ifadeye koymu~lar. Bir ornegi aktar

mak istiyorum: Diyor ki ~air; (sozlerinden belli ki ~air de

mek yeterli degil kendisi ic;:in, bir goniil ehli. .. )

"ifet-i gamdan ace6 dunyada fim azadedir '}[erfi.esin 6ir derdi var madem fi ademzadedir '.Bir fiuma-yi zevlii 6in sayyad-t gam talii6 eder

'.Boyfe 6ir mevfiuma 6i( mem fia(li neden uftadedir"

8

CAN VEREN PERVANELER

<;ok tath bir soyleyi~ sevgili okuyucular. "Afet-i gamdan

aceb di.inyada kim azadedir" diyor. Dunyada kimse var m1-

d1I ki gam i.istune gelmi~ olmasm, onun tizerine gam yag

murlan yagm1~ olmasm. "Herkesin bir derdi var mademki

ademzadedir" diye teyit ediyor. Ademoglu degil mi onun

bir kere mutlaka derdi vardlf d1~andan belli olmasa da. "Bir

huma-y1 zevki bin sayyad-1 gam takib eder." Sayyad avo de

mek, hi.ima da ku~; zevk ku~unu bin gam avc1s1 takib eder.

Ku~un pe~inde bin tane avc1 di.i~i.ini.in sevgili okurlar. Belki

sen bu ku~u ele gec;:irebilirsin, olabilir. Yakmma filan di.i~ebi

lirsin belki ama o avc1lardan biri olmazsa digeri mutlaka onu

vurur. "Boyle bir mevhuma bilmem halk neden i.iftadedir."

"-Oftade" dii~ki.in demek. Mevhum; vehm edilen, hayal mah

suli.i olan, hakikat olmayan bir ~ey. Halk, insanlar nic;:in di.i~

kundiir boyle bir ~eye? Anlayam1yorum, diyor .

"'}[eman ag(ayi ge(dim afeme ag(ayi gittim 6en

San o( nifufarim kim suda 6ittim suda yittim 6en"

diyor bir ba~ka mi.ihim ~air Rehayi. Bu dunyaya gelirken de buradan giderken de aglad1g1m1za, bir nili.ifer c;:ic;:egi gibi suda

bitip suda yitip gittigimize asla ~ikayetin kokusu dahi olmak

s1zm arifane bir baki~, bir hatirlatI~ ve hat1rlay1~ ...

insan eger c;:evresine, ya~ad1g1 hayata bu ~ekilde bakmay1

ba~arabilirse bi.itiin tavII ve davram~lan ona gore ~ekillenecek. Herkesin aslmda yana yakila arad1g1 insan tipi; olumlu,

enerji yiikleyen; etrafma anlamh, dogru, yapic1 mesajlar gon

deren belki bir dert babas1; sevmeyi ogrenmi~, seven; dola

y1s1yla sevilen insanlar olmak miimkiin hale gelecek sevgili

okuyucular. Bi.itiin i~, dogru yerden bakmakta. Soz ustalan,

onu hatIIlatiyorlar bize. Dogru bic;:imde bakmak . . . Eski bir

deyi~le "bir ozge tema~a"

9

HAYATi iNAN<;:

,f ' Suia 6ittim, swla yittim Etraf1, diinyay1 ve hayat1 dogru okumaktir biitiin mesele. Boyle

soyliiyor kalem ve kelam ehli. Israrla, ayn ayn ac;:1lardan ba

karak diinyanm gec;:iciligine i$aret ediyor. Diyor ki diinya ha

yat1 bir uykudan ve hayalden ibarettir. Tut ki hayalinde sul

tan oldun, tut ki hayalinde dilenci oldun. Uyand1gm zaman

ikisi de gec;:ici olacagma gore ele gec;:mi$ olan her $ey sonsuz

ve hakiki hayata ba$lad1gm zaman riiya hiikmiine girecegine

gore ne diye gam c;:ekersin.

"§ef gelir tez giaer aeyu sefa fef.me f.eaer

ilemin liali 6uaur 6oyfe gelir 6oyfe giaer"

ic;:inde bulundugumuz diinya hayatmda safa gee;: gelir, tez

gider. Halbuki elem; s1kc;:a ugrar, biraz da zor gider. Diinya

hayatmm tabiati o c;:iinkii ta i$in ba$mda "Gamurumuz ka

nhrken yagan kirk giinliik yagmurun otuz dokuzu gam, biri

ne$eydi." diye takviye ederler manay1.

"§oz yum ciliana af goziinii aem gelir gefer

Sen goz yumuy aftnca 6u afem gelir gefer"

ve $Oyle devam eder:

"iaemotJ[u aleme uryan gelir uryan giaer

'lfa[e vu efEan ile giryan gelir giryan giaer"

insanoglu diinyaya giyinmemi$ olarak gelir ve oylece gi

der. Diinyaya aglaya aglaya gelir ve diinyadan yine aglaya ag

lay<J. gider. A$ag1 yukan aym anlamda:

10


"'Heman atJ[ayi ge[dim aleme atJfayi gittim 6en San o[ ni[uferim f.im suaa 6ittim suaa yittim 6en"

Yani gelirken de giderken de dokiilen gozya$lanna i$aret

eder ve der ki: Hani niliifer c;:ic;:egi vardu ya suyun ic;:inde do

gar ve yine orac1kta oliiverir. i$te ben de geldigimde y1kan

d1m, giderken y1kand1m; suda bittim, suda yittim.

Anlamlannm c;:oziilmesi bir miktar daha zor gibi gorii

nen Mezaki merhum da beytinde $Oyle soyler ve ic;:inde bu

lundugumuz diinya hayatma sabuh olmak gerektigine c;:ok

giizel i$aret eder.

"Sunar 6ir cam-t mem[u 6in telii yeymaneaen sonra 'Doner wff.-i muraa iizre Jefef. amma neaen sonra"

0-st iiste belki bin tane ho$ kadeh gelir. Arkasmdan bir

dolu kadeh sunar $artlar, etraf, hayat... Ve senin muradma

uygun <loner felek amma neden sonra.

Sabra i$aret eder. Giizelce sabretmek laz1mdu, beklemek

laz1mdu. Diinya gamhanedir. Burada talebi c;:ogaltmamak la

z1m, emeli c;:ogaltmamak laz1m. Giinkii ecel, emelin oniindedir.

,t -; Yeni~eliirli 'Avni 'Bey Gok da ornek bir hayati ya da numune-i imtisal diyebilecegi

miz ki$iligi olmamasma ragmen orta karar bir Osmanh ay

dm1 olarak gordiigiim Yeni$ehirli Avni Bey' den bahsetmek

istiyorum miisaadenizle.

Nam1k Kemal ve ~inasi isimlerini belki hat1rlarsm1z. Her

ikisini de etkilemi$ olan bu Osmanh aydm1, birkac;: beyti ile

11

HAYATi iNAN<;:

klasik kiiltiiriimiiziin o kadar kuvvetli yanlanna i~aret eder,

daha dogrusu klasik kiiltiiriimiiziin zenginligine oyle bir delil tqkil eder ki bunlara temas etmeden ge<;:emedim.

Bir beytinde ~oyle der mesela:

"'Bin safsata 6ir misra-i 6ercesteye iegmez!

1ndimde esatir-i 'Fe(atun fiezeyandir."

Bu beyitte soyledigi ~u Avni Bey'in:

Yiizlerce, binlerce i~e yaramaz soziin bir araya gelmesiyle has1l olmu~ felsefi cereyanlar, bizim kiiltiiriimiizde soy

lenivermi~ bir misra-1 berceste ile teraziye bile konamaz. Bir m1sra-i bercesteye degmez. M1sra-1 berceste ne demektir? Berceste benzersiz demek, m1sra-1 berceste; e~siz, benzersiz

m1sra; yani bu kiiltiire hakim olan bir kimsenin goniil ~av

kiyla, goniil perspektifinden soyledigi benzersiz bir m1sranm i~aret ettigi hikmeti binlerce safsata, binlerce felsefi ce

reyan ile yakalamam1z miimkiin degildir.

"indimde esatir-i Felatun hezeyandir." Felatun (Eflatun

yani), Arista vesaire Batmm peresti~ ettigi, <;:ok heyecanla one <;:1kard1g1 filozoflan tek celsede fersude buakan ve hep

sinin soyledikleri i<;:in "Hezeyandu, ciddiye bile almam." di

yen vakur bir duru~ gosteriyor.

Burada ~u noktaya i~aret etmek isterim: Evet, Yeni~ehirli Avni Bey bunlan soylerken mesela Hicri 450 - 505 y1l

lan arasmda ya~am1~ olan biiyiik islam Alimi imam-1 Gazali Hazretleri'nin yapt1g1 gibi felsefi cereyanlan, ozellikle Arista

felsefesini dipten tepeye metodik bir bi<;:imde inceleyip peri

~an etmi~, cevaplanm vermi~ de o metot dairesinde ilmi olarak m1 soyliiyor bunlan? Hayu, oyle degil ama bu duru~; ay

dmm, bugiin hasret kald1g1m1z duru~udur ki kendi kiiltiirel degerlerine sahip, pergelin bir ayag1 sapasaglam, titremeden

12


cluran, kuvvetli bir ~uur platformunda kendinden emin bir t·avu sergiliyor.

Giiniimiiziin sozde aydmmm hi<;: de boyle olmayan ve

Batiya biiyiik bir hayranhk, a~ag1hk kompleksi ile bakan

edas1yla kar~1 kaq1ya koydugumuz zaman klasik ·kultiiriin degerlerine hasretimiz bir kat daha artlyor tabii ki.

Yine Yeni~ehirli Avni Bey'in bir beyti ~oyle:

"Pfii66a ~ive-i yagmada me6fiut eyfer a'aayi

']{iu(a Bostermesin asar-i izmifi(a( 6ir yerde"

Bir memlekette, bir miiessesede, bir devlette, bir ailede,

ne bileyim bir ticari i~letmede, herhangi bir organizasyonda,

Allah gostermesin izmihlal yani <;:okii~ emareleri goriinmeye

gorsiin. Eger bu husule gelirse dost zannettiginiz bir<;:ok ki~i

nin, yagma i~inde, dii~mam bile geride buaktigm1 ve dii~mana

parmak 1S1rtt1gm1 goriirsiiniiz diyor. Yani ger<;:ek dostlann

kiymetine i~aret etmekle birlikte dost goriiniip ikbal giinlerinde yammzda olanlann, zor giinde gemiyi en once terk

eden fareler gibi sizi yalmz buaktiklanm ve ortam1 yagma

lad1klanm, hatta yagma i~inde dii~mana bile parmak 1S1rttiklanm goriirsiiniiz diyor.

Keza, Yeni~ehirli Avni Bey'in ~u beyti de son derece <;:ar-p10 goriinmektedir. Onu da arz etmek isterim:

"Sanman taCe6-i ievCetii cafi etmege Be(dif.

'Biz aCeme 6ir yar irin afi etmege Be(dif"

Muazzam bir soyleyi~ ile ~air diyor ki:

Bu aleme, bu diinyaya zannetmeyin ki makam, mevki,

para, ~u bu elde etmek i<;:in geldik. Zannedilmesin ki biz bu

diinyadan bir ~eyler koparmak gibi bir arzu i<;:indeyiz, bizi boyle zannedenler yamhrlar. "Biz aleme bir yar i<;:in ah etmege

13

HAYATi iNAN<;:

geldik" Bu aleme geli~ sebebi olarak gosterdigi kendisi i<;in

ah edilen yar; kom~unun ye~il gozlii veya ela gozlii klZl olabilir mi? Burada ilahi a~ktan bahsediliyor. Bezm-i elestte

ba~layan "Elestii bi rabbikiim" hitabma mazhar olmu~, ruhlar aleminde "bela" cevabm1 vererek iman devletine kavu~

mu~ olanlann ilahi a~kma i~aret vardir. "Biz aleme bir yar i<;in ah etmege geldik". O yar Allah'tir. Allahii Teala hakiki

yardir. A~k, Allahii Tea.la i<;indir. A~kta kavu~ma olmaz, a~k

sonsuzdur ve ancak Allah'a aittir ve lay1ktir.

,f 1 ?tlimet Pa~a ve 'Neciiti 'Bey Ahmet Pa~a ve Necati Bey, Sultan Fatih devrinin iki dev

~airidir.

Demi~ ki Ahmet Pa~a:

"'lJestimi fessen falir daman-i (uefunla elim

'lJamenin fessen elimde falir (uefun dameni"

(Ey sevgili! Etegini oyle kararh tuttum ki benden usamp da elimi kesecek olsan gam degil. Zira elim liituf eteginde

kalacak, karhy1m; yok etegini kessen de gam degil, <;iinkii bu durumda da etegin elimde kalacak, yine kazan<;hy1m.)

Necati Bey de demi~ ki: "Soy(e mulikem tutayin a?k ife di(cfor etetJin

Ya kat' ede(er destim ya kese(er yar etetJin"

Mana a~ag1 yukan aym:

14


(Oyle muhkem tuttum ki yarin etegini; elimi de kesse,

etegini de kesse fark etmez.)

Ahmet Pa~a vefat etmi~, Necati Bey sag; birka<; ki~i oturmu~lar edebiyat iizerine sohbet ediyorlar; mevzu bu iki beyt.

Hangi ~airin daha iistiin oldugu konu~uluyor; etegi kesenin mi, yoksa eli kesenin mi hakh oldugu tart1~1hyor; belki "Yaz1k degil mi eli kesmeye camm!" deniyor.

Beklenmedik ~ekilde Necati Bey meclise girip selam veriyor. Diyorlar ki, "Tam biz de sizden bahsediyorduk; bir karara varamad1k, hanginizin iistiin oldugu hususunda. Mer

hum Ahmet Pa~a m1 yoksa siz mi?"

Bu arada Necati Bey'in as1l ad1 ise Isa' du. Necati; onun

~iirde kulland1g1 mahlas1du, takma ad yani.

Havadan sudan konu~ulup eglenilen bir meclis bu. Dil kolay varm1yor ama geyik muhabbeti. Bu sorunun Necati Bey'e sorulmasmda ~oyle de bir incelik var: $air k1sm1, zarif bir iislup i<;inde ogiiniir fakat oyle over ki kendini, kim duysa ya da okusa begenip tebessiim etmekten kendini alamaz.

Necati Bey de acaba nas1l ogiinecek? Merak edilen bu.

Necati Bey; iistelik kendi san'atmm soz konusu oldugu

bir vaziyette, irticalen (gen<;lerin ~imdi doga<;lama dedikleri ~ey demek), yani hi<;bir hazuhk olmakslZln, ani soruya

kar~1, ~oyle diyor:

"'Necati'nin dirisinden o(usu qi_fimecfin yetJdir

'Ki 'lsa aoffere agsa yine dem urur qi_fimecfden"

Pes dogrusu! Dehaya, belagate, nezakete, zarafete pes!

$oyle diyor yani:

Merhumun oliisii bile benim diri halimden iistiindiir. Ni

tekim, diri olarak goge kaldmlan isa Aleyhisselam [tekrar

15

HAYATi iNAN<;:

kaydedelim kendi ad1 Isa' dir], vefat etmi~ olan Hazret-i Mu

hammed Aleyhisselam'a a~1k, meftun ve O'na ummet olma

i~tiyakmda degil midir?

Evet, belagat (halin icabma uygun soz soyleme kabili

yeti) kar~1smda ceket iliklemek ka<;:1mlmazdir da; i~bu, ken

dini aradan <;:ekip ba~kasm1 (Ahmed Pa~a da olsa!) ovmek,

yani bu derece samimi mahviyetkarhk; ustelik bunu bu ka

dar saglam bir bilgiye dayah bir gerek<;:e ile ortaya koymak

insam nas1l hayrette birakmaz?

Klasik kulturumuze kar~1 gunumuz aydm1 tenkit gucune

sahip degil, takdir etmesine ihtiya<;: yok (Oyle ya gune~in

ovulmeye ne ihtiyac1 var!), taklit etmesi de isabetsiz (<;:unku

sakil durur.) Tek dogru tavn olabilir aydm1m1zm; anlamaya

<;:ah~mak. Bu ise aydm namusunun asgari geregi degil midir?

,t

' 'Uifa/i ~dir YUSUf 'Nd6i Urfah buyuk ~air Yusuf Nabi (vefat 1712), <;:agda~1 olan <;:or

lulu Ali Pa~a'nm karnnyla evi y1kihp peri~an olunca a~ag1-

daki gazeli yazm1~. Derler ki, "Ke~ke yiiz evi olup yiizii de

y1kdsayd1 da, Nabi'den boyle yiiz eser kalsayd1!"

Bu ~iire <;:ok sonralan yapilan nazire ve tahmisler cidden

kayda deger evsaftadir.

"r.Bag-i aefirin fiem fiazanm fiem 6afiarm gormufUZ '.Biz ne~atm da gamin da ruzgann gormu~uz

[Zaman bagmm bahanm <la gorduk, guzunu de; uze

rimizden nefe ruzgarlan da ge<;:mi~tir gam firtmalan <la.]

16


<;of. da magrur o{ma fim meyfiane-i if.6aUe

'.Biz fiezaran mest-i magrurun fiumann gorm~uz

[Mevki sahibi olunca zafer sarho~u oluverme. Zira boy

lcsine mest (sarho~) olup sabah olunca da ba~ agns1 <;:eken

binlercesini gormu~liigiimuz var.]

'T oy-i afi-i infisara yay-iar o{maz yine

'1Ci~ver-i cafim nice sengin fiisann gormu~uz

[Gonlu kmk olamn atlverdigi ah topunun nice buyuk

sultanlann muhkem kalelerini y1kt1gm1 biliriz.]

'.Bir fiuru~iyfe eaer 6in Fiane-i if.Gali yest

~fif-i aerdin seyf-i e~f.-i inf.isann gormu~uz

[Derd ehli olanlarm kmkhkla doktukleri gozya~lannm

yapt1g1 seller onunde nice gosteri~li ka~anelerin, malikanelerin

yerle bir oldugunu biliriz.]

'.Bir Fiaaeng-i can-giidaz-i afidir sermayesi

'.Biz 6u meyianm nice fa6uf.-suvann gormu~uz

[O garipler ki biitun sermayeleri can yak1c1 bir ah silahmdan

ibarettir ama, onu ~oyle bir att1klan zaman, nice h1zh suva

rilerin vurulup yere serildiklerini gorduk.]

'.Bir Biin eyfer aest-6este yay-gafii cay-gafi

'.Bi-aaed magrur-i sadr-i i'ti6ann gormu~uz

[Sadarette itibar uzere oturan nicelerini gorduk ki gun

geldi de onlar el pen<;:e vaziyette pabu<;:lugu mekan tuttular

(yani hizmet<;:i oldular)]

'1Case-i aeryuzeye te6di{ o{ur cam-i mural

'.Biz 6u 6ezmin '1'fa6iya fOk 6aae-fiartn gormu~uz"

17

HAYATi iNAN<;::

[ 0 elindeki -gururla kaldmp kaldmp- i<;:tigin kadeh var ya,

gun gelir de dilenci <;:anagma doner; benzerlerini <;:ok gordiik.]

Soz Nabi' de iken onun bir diger me~hur ~iirini de tak

dim etmek isterim:

Sultan Dordiincii Mehmed zamanmda Hacc'a giden surre

alaymda ge<;:er hadise. Nabi merhumun i<;:inde bulundugu

kafileye -bugiinkii tabirle- sponsorluk eden aga Medine-i

Miinevvere'ye yakla~ild1g1 bir s1rada insanhk icab1 hafif

uykuya dalmca Efendimiz'in bu kadar yakmmda uykuyu

edebe mugayir goren hikmet ~airimiz irticalen yiiksek sesle

be~ beyt terenniim eder:

"Sak.in terk-i eie6ien, kuy-i mafi6u6-i ']-(uaa'dir 6u!

'Nazargafi-i i{afiidir, makam-i 'Mustefa'dir 6u.

[Edebi terk etmekten sakm! Zira buras1 Allahii Teala'nm

sevgilisinin bulundugu yerdir. Buyer, Hak Teala'nm nazar

ettigi yer, Resul-i Ekrem'in makam1dir.]

']-(a6i6-i 'Ki6riya'mn fia6-gafiidir fazi{etie,

'T'efewuk-kerie-i ~r~-t Cena6-i 'Ki6riya'dir 6u.

[Buras1 Cenab-1 Hakk'm sevgilisinin istirahat ettikleri

yerdir. Fazilet yoniinden ise Ar~-1 Ala'nm iistiindedir.]

~u fiakin yertevinien o{au ieycur-i aiem zai{,

i'maian afdi mevcuiat fe~min; tutiyadir 6u.

[Bu miibarek yerin mukaddes topragmm parlakhgmdan

yokluk karanhklan sona erdi. Yarat1lm1~lar, iki goziinii kor

liikten a<;:tl.]

'Felekie mafi-i nev ~a6'us-Se{am'm sine-fakidir,

~unun kandUi cevza mat{a-i nur-i ziyadir 6u.

18


[Gokyiiziindeki yeni ay, O'nun kap1smm yiiregi yarah

5~1.g1dir. Gokyiiziindeki oglak yildlZl bile O'nun nurundan

dogmaktadir.]

'Muraat-i eie6 ~artiy{a gir 'l'fa6i 6u iergafia,

'Mat'!f-i kuasiyandir 6use-gafi-t en6iyadir 6u."

[Ey Nabi! Bu dergaha edebin ~artlanna riayet ederek gir.

Zira buras1, biiyiik meleklerin etrafmda pervane oldugu yer

olup bu kapmm e~igini, peygamberler bile edeb ve hiirmet

dairesinde egilip operler.]

Son beyte gelince iistad, ba~tan beri yap1lan sert ihtarla

rm muhatab1 olarak kendisini gostermekte, boylelikle mu

·tzzam bir tevazu ornegi sergilemektedir.

Ger<;:i hadise malumdur, ~ehre girilince acayip bir ~ey olur:

Sabah ezamm bitiren miiezzinlerin her biri bu ~iiri okurlar.

Nabi merhum adeta ~oktad1r. <;:unkii bu manzumeyi her

hangi bir insanoglunun bilmesine imkan yoktur. Birka<;: da

kika once kendisi tarafmdan irticalen soylenmi~tir <;:iinkii.

Buldugu miiezzinin yakasma yap1~Ir, i~in sirnm ve hik

metini sorar. Ancak miiezzinlerin agzm1 b1<;:ak a<;:maz. iyice

~a~1ran merhum ~air en son ser-miiezzini bulur ve ona da

aym suali tevcih eder; kendisini de tamtlf. Bunun iizerine

ser-miiezzin der ki:

"Arkada~lanm1z ketum davranmakta hakhd1rlar <;:iinkii

mesele sirdir. Ancak siz Nabi iseniz, sizden de gizli degil

tabii. Efendimiz (aleyhisselam) bu gece her birimizin riiya

sm1 te~rif ederek bu ~iiri ta'lim edip emrettiler: 'Ummetim

den Nabi ~ehre geliyor, sabah ezanmdan sonra bunu oku

yarak kendisini kaq1laym1z!'"

19

HAYATi iNAN<;:

Na.bi merhum ikinci kez ~oktadir. Sorar: "Ummetimden Nabi dedi mi?"

"Evet" cevabm1 ahp yeminle te'yid ettirir, yemini ii<;: kez

tekrarlatir ve sevincinden bay1hr.

Kaynak ayan-beyan anla~1lm1~t1r ve hikmet ~airimiz miij

delerin en biiyiigiine kavu~mu~tur.

,f t 'Mulii66i ('Kanuni Suli-an SU(eyman) Klasik ~iirimizin en biiyiik ustalanndan biri Muhibbi'dir. Yani Kanuni Sultan Siileyman. Devrinde, ikinci biiyi.ik

devletin ba~1 yanj Avusturya imparatorunun Osmanh' daki

protokol muadili Sultan, Sadrazam ve Reisiilki.ittap (D1~i~leri Bakam) degil de dordiincii kademe olmak iizere Kmm

Ham Gazi Giray idi.

Devlet ba~kam olmasayd1 bile ~iir kudreti ile bugiin anmakta olacag1m1z Kan uni merhum 46 y1l tahtta kald1 bilin -

digi gibi. En me~hur vas1flanndan biri sanat erbabma gosterdigi iltifat ve tevecciihtiir.

"Yaptigm ii<;: isabetli i~i say deseler biri muhakkak ~air Baki'yi istanbul'a getirip insanhga kazand1rmamd1r." diyen

Kanuni merhum ~u m1sralann sahibidir malum oldugu iizere:

"'Ha{k ifinae mu'te6er 6ir nesne yok aevfet 3i6i O{maya dev{et ciltanda 6ir nefes sililiat 3i6i Saftanat aed"ifi.feri ancak ciltan 3av3asidir O{maya 6alit u seadet dunyada valiaet 3i6i 'Ko 6u ayj u tjreti fUn kim Jenadir aki6et Yar-i 6aki ister isen o{maya taat 3i6i

20


Ofsa kum{ar sayismca omrune liada u aaed (je{ meye 6u jije-i farli ifre 6ir saat 3i6i Yar-i 6aki ister isen ey 'Multi66i fari/j o{

O{maya raliat makami kuje-i uzfet 3i6i"

(Bu manzumeye devrin biiyiik ~airlerinden Ta~hcah Yahya

Bey'in yapt1g1 ta'~ir yani onlama, cidden kayda deger.)

Keza ~u beytlerin imzas1 <la Muhibbi'ye ait ve sahibinin

pek kudretli bir ~air oldugunu gostermege tek ba~ma yeter gi.izellikte:

"'Kimi ar'ar aedi kaad--i d"i{d"ara kimi e{if

Cumfenin maksudi 6ir amma rivayet mulite{if''

[Yarin muhte~em endamm1 goriince baz1lan ard1<;: aga

cma benzetti, baz1lan da elif harfine. Aym ~eyi soylemek

istiyorlar tabii ama iiship alimde ba~ka cahilde ba~ka; her

Ices me~rebince ifade ediyor; oyle ya "Dslub-i beyan, ayniyle insan!"]

"'Bi-vefa yarin 'Multi66i cevrini ma'zur tut

Yarsiz kalir ciltanda ay1:rsiz yar isteyen"

Bir sebeple o kadar iltifat ettigi ~air Baki'ye ofkelenen

Kanuni merhum, ~iir kudretini konu~turarak onu memle

ketine siirgiin yoniinde ferman 1sdar eder:

"'Baki 6ed / ~m-i 6ufend / 'Bursa' ya red/ 'lf efy-i e6ecf'

[Baki kotii adam; yiiksek karanm odur ki -memleketi

olan- Bursa'ya gonderilsin, bir daha da goziim gormesin]

Fakat!

Sultamn bu ~iiri, ~iirin sultanma <;:arpmca a~ag1daki 4

~im~ek <;:akar:

21

HAYATi iNANc;:

"'No(a kim nefy-i e6ea azm-i 6ufena ofsa ey IJ3aki

IJ3ifesin ki cilian mu(fu aegi( Suleyman'a 6afi

$efia! azminae is6at-i tefiewur eyfeain amma

13una rarfi-i gufier airfer, ne sen 6afi ne 6en 6aki"

~aider Sultam Baki'nin fermam tebelliig ettigi anda

irticalen soyledigi bu dort m1sra birisi tarafmdan not edilip

padi~aha takdim edildiginde ferman geri almm1~tir ve Baki

merhum istanbul' da ya~ay1p Kanuni' den tam 34 yil sonra,

yine istanbulda vefat etmi~tir. Kabri Eyiip Sultan' dad1r.

Mana murad olundukta:

1. $air kendine hitaben nasihat ve teselli makammda

~oyle demektedir: Dzme kendini, ne olur ki Sultan'm

yiiksek karan senin Asitane' den, Sultan'm yanmdan

uzakla~tmlman yoniinde olsa (Bundan bir ~ey <;:1k

maz!) (Nitekim)

2. (Hazret-i Siileyman Peygamber kastedilerek) diinya

O'na (Aleyhisselafil) bile kalmad1, bu Siileyfilan'a fill

kalacak? (Bu isifil benzerligi hatirlanfilasa diipediiz

muhatap Sultan olfilaktadir.)

3. Padi~ah1fil! Karanmzda -s1khkla vaki oldugu iizere

celaliniz, gazabm1z pek sarih bi<;:imde goriiliiyor

(Ma~aallah, iyi de k1Z1yorsunuz.) Afilfila!

4. Unutmaym ki bu diinya ge<;:icidir, bana kalfilad1g1

gibi, size de kalfilaz.

22


Suftan 'Fatih (Sair ~vni) Sultan Fatih yani ~air Avni der ki:

"'Kesmezem agyar cevri ife cananaan umia

'Kim kesi(mez liavf i ~eytan ife imanaan umuf'

Agyar: Gaynlar, yabanc1lar, dost olfilayanlar, eller.

Cevr: S1kmt1.

Havf: Korku.

$u demek olur:

[A~ktan haberi olfilayan, sevgili ile muhabbetimi kiska

nan ve bu yiizden dii~filanhk besleyen ki~ilerin verecegi s1-

kmt1lardan korkup sevgiliden vaz fill ge<;:ecegiz yani? $eyta

n tn tiirlii tiirhi hileleri var ise var, bu yiizden ifilandan limit

mi kesilir? Akrep zehir yapacak tabii, anise bal. Herkes ci

billiyetine uygun olam ortaya koyar. Kotiilerin kotiiliigii, iyi

lerin cesaretini kirmafilah, bilakis artirmahd1r.]

$u izaha ihtiya<;: belki yok fakat soz sahasmda da zor eri

~ilir bir yeri olan cihan padi~ahmm, ~iirde ifadeye koydugu a~k, ilahi a~km ta kendisidir.

<;::1kilan ulvi yolculukta kar~1 gelen engelleri, te~vik edici

gorfilek ayn bir yiiceliktir. Bu niikteyi terenniifil eden say1-

s1z ornekten soz etmek miifilkiin ise de ilk hat1ra gelenlerden birka<;:1 ~unlar:

'Du~man ne aen(u safit ise ae ~aa o( ey 'Neaim

Seng uzre gosterir zer-i kami( ayanni

23

HAYATi iNAN<;:

[Dii~rnanm ne kadar zorlu ise sen o kadar rnernnun ve

bahtiyar ol ey Nedirn! (Oziine hitap, ne ho~ bir usul; kirnseye

nasihat veya teselli ettigimiz yok, soziimiiz kendimize, diyor

iistad; klasik kiiltiiriimiiziin bir edeb irtifa'1) c;:iinkii halis al

tm bu niteligini mihenk ta~mda gosterir dosta dii~mana.]

Nitekim;

"'A.fttni dene mifienk ta~maa

'A.aami dene 6ir i~ 6a~maa"

denilmemi~ midir?

Benzer ~ekilde Necip Fazil K1sakiirek der ki:

"!Ey au~mantm sen 6enim ifadem ve fimmsm

§unauz 3eceye mufitaf, Gana aa sen (azimsm"

Tarn iistada yara~ir bic;:imde; b1c;:ak gibi. . .

Bahsimize, yani Sultan Fatih'in ($air ad1yla Avni) ~ii-

rine donelim:

"'Afj{amaffa durr-i vas(a tali6 oUum, ta'n degi(

!Eyfese 3awas o(an(ar 6afir-i ummanaan umitf'

Vasi: Kavu~rna

Diirr: inci tanesi

Ta'n: Kmama, yerme

Gavvas: Dalg1c;:

[Pes yani! Denizler dolusu aglarnaktan maksad1m vuslat

adh e~siz inci tanesine kavu~maktir. Kmamaym, dalg1c;: inci

anyor diye kmamr m1 hie;:!]

Tarnam1 yedi beyt olan ~iirin son beyti ise ba~h ba~ma

bir irtifa:

24


'''Her ne den(u curmune fiad'a ii nifiayet yot}'ise

'Avniya fat' eyfeme sen avn-i 'Rahman'aan umitf'

Ne denlu: Ne kadar

lladd: Smir

Nihayet: Son

Avn: Yard1m

Avni: Yard1mla ilgili, yard1mc1, kula nisbetle yard1rn eden,

A ll ah'a nisbetle yard1ma kavu~an ($airin mahlas1, ~iirde kul-

1 t nd1g1 ismi yani.)

Avniya: Ey Avni!

Kat' etmek: Kesrnek

[Yine oze hitapla; gerc;:i kusurun c;:oktur ey Avni fakat

inerharnetlilerin en merhametlisi olan Allah'm af ve mag

n retinden, yard1mmdan iimidini sakm kesrne; zira bu c;:ok

daha biiyiik sue;: olur, goniil suc;:udur aynca.]

Hatm-i kelarn:

"1nsana saaafat yara~ir 3orse de ikrafi

Yardimcisuiir aogru(arin '1-(azret-i 'A.((afi"

'Kanuni Sultan Sufeyman

ve 'Kannca Kanuni Sultan Si.ileyman rnerhurn, Topkap1 Saray1'nm bah

c;:esindeki agac;:larda mebzul miktarda kannca goriilrnesi iize

rine, bunlardan kurtulmak ic;:in c;:are ara~tmr ve agac;:lann

25

HAYATi iNAN<;:

govdelerine ve diplerine kirec; tatbik edilirse meselenin c;o

zillecegini ogrenir. Fakat ilim ehlinden izin almadan bunu

yapmak istemez ve $eyhiilislam Ebussuud Efendi'ye meseleyi

sorar. <;:ok iyi bir ~air olan -0 kadar ki biitiin Osmanh $a

irleri ic;inde biri haric; (O biri Zati merhumdur.) hepsinden

fazla miktarda gazel sahibidir Kanuni ve ~iirlerinde kullan

d1g1 mahlas Muhibbi' dir.- Sultan suali de vezne koyar:

"'lJirafiti 3er sarmi~ ofsa kannca

Zarar var mi kanncayi kinnca"

Diraht: Agac;

Ger: Eger

Cevap benzer ~ekilde gelir:

"Yann 11-faffm divanma vannca

sureyman'aan fiakkm alir kannca"

["Karmcalan kirec; uygulayarak bertaraf edemezsin, buna

izin yoktur." tarzmda anlamamah cevab1. Soran da cevap

veren de pekala bilirler ki bunu yapmak caizdir, izin vardir.

Ancak bu vesileyle $eyhiilislam, Padi~ah'a demektedir ki,

"Evet helaldir, amma hesaba da c;ekilirsin; zaten malum de

gil midir ki helale hesap var, harama azap!]

; ~!

J <;ay 'Mo{ast Eskilerin hayati anlamalan ve bir ozge tema~a ile seyret

meleri imrenilmeyecek gibi degil. Soz uc;ar, yaz1 kahr ya;

iyi ki bir kismm1 yazm1~lar da modernitenin bunaltt1g1 ve

26


11 n n lig1m1Z1 ac1mas1zca tiikettigi giiniimiizde bize bir ne-

1,•, n I ma imkam bah~etmi~ler. Divan ~airleri bazen rindane ,t)y l 'mi~ler, bazen a~1kane, bazen de hakimane.

Bilhassa hikemi soyleyi~ler ihtiva eden, bir hayat diisturu

11 1 l nya koyan beyitlerle alakadar olmay1 -moda deyi~le- hobi olnrak tavsiye ederim herkese. Giiniimiiziin -yine moda de

yl~l '- stresli ortammda asude zaman ve mekanlardan esin-

11 1 're o kadar muhtac; bulunuyoruz ki. ..

Altmm kiymetini sarraf bilirmi~, incinin halisini kimyager

• 1 Ii I anm~ ve biilbiil giilii ararm1~. $6yle bir dinlenme ihtiyao

·snasmda, okuyuculanm1za refakat etmesi ic;in ~u beyitleri ;1 rz ve takdim ediyorum:

"(ju[e 3u~ ettiremez yok yere 6u[6u[ infer

Varak-i mifir ii vefayi kim okur kim dinfer"

Karamanh Kami

(Zavalh biilbiiliin sesini i~ittiremeden bo~u bo~una giil

ic;in feryad etmesi gibi dostluk ve vefa sayfasm1 da ne okuyan var, ne dinleyen.)

"§eraun sitem-i 6afit-i siyafi etmege aegmez

'lH[[afi 6u 3amfiane 6ir afi etmege aegmez"

izzet Molla

(Felek, kara baht sebebiyle sitem etmeye degmez; bu al-

c;ak diinya da bir kez olsun ah etmeye degmez.)

"!Er6a6-i a~ka yi~e fieman her 3un afi imi~

'Her 6ir nefes ki afi i[e 3efmez, 3unafi imi~"

(A~k ehli ic;in her giin (ah) etmek kac;m1lmazdir; hatta her nefes ahs1z gec;en giinii giinah sayar onlar.)

Burada Yeni~ehirli Avni Bey'in ~u beyti de hatirlanmahdir:

27

HAYATi iNAN<;:

"Sanman ta(e6-i aevfet u cafi, etme3e aeWf

'Biz afeme 6ir yar ifin ah, etmege ae(aif"

[Bizim bu alerne makam ve mevki ele ge<;:irmek i<;:in geldi

gimizi sanmaym1z; bir yar i<;:in ah etmege geldik biz. (Tabiidir

ki ilahi a~k anlatilmaktadir.)]

"Yerin od etmeaif fim vardir er6a6-i mefi,a66ette

Semenaer(er ai6i u~~af da suffan-1 ate~air"

(Gonliinde sevgi bulunanlar ate~ten uzak olmazlar; o ka

dar ki -efsaneye gore ate~te ya~ayan semenderler gibi- ate~

a~1klann mekamdir.

"%1ziaann 6oyfe eyyammdan 6rfi o(ma ~ad

'Ke~-yi mih,net-zeaen 6afi,r-i sera6 ustunaeair"

6rfi

(Zamanm getirdigi boyle bahtiyar giinlerde hemen sevi

nivermemeli; zira bindigin tekne ~oyle dursun, onun i.isti.i.nde

bulundugu deniz dahi seraptan ibarettir; hayaldir hayal!)

"Cam-i sefa aerefmez dunya-yi dun elinaen

'Merdanefer ~ifan a(maz ze6un elinaen"

Nev'i

(Al<;:ak diinyanm elinden gelecek mutluluk eksik olsun,

tenezziil etmemeli; zira mert avc1ya yaki~ir m1 zavalh biri

nin avm1 elinden alsm.)

"§am fefme cam-i merai yefsan sunar zamane

O( ze{i,ri Cem ae fekmi~ aerdun-i dun elinden"

28

Nev'i


( 11 ic; i.i.zi.i.lme, oliim kadehini herkese e~it sunarlar; o zehri

I 11111 ' in me~hur ve magrur hi.ikiirndan Cem bile almaktan I 1111 ulamad1ktan sonra ... )

"'Kef lief 8efer aeniz(er avare muzdari6 {i,a(

'.Dag(ar ~iliayet eyfer sa6r u sukun elinaen"

Nev'i

(~u garip hale bakm1z ki denizler si.i.rekli hareketten yor-

111111 d i.i~mii~, daglar hareketsizlikten ~ikayet ediyor. Oyle mi

1111 nah halbuki; kadere nza laz1m.)

"'ll3niyaya arz-i {i,acet etme musta3ni 6u(un

1fi,tiyacm soyfemelidir, ~ah,st edna aosteren"

("Elsiziz, belsiziz, dilsiziz amma - Ya~anz alemde erkek

~ rsi ne" denildigi gibi zenginlere ihtiyacm1 soylemeye tenez-

1(i I ctme, fakirlere yak1~an nazdir.)

Yahya Kemal, Ne~ati'nin bir gazelinden yalmz ~u beyti,

l'dcbiyattan anlayan bir Frans1za okuyup izah ediyor. Diyor

k i adamcag1z: "Pes dogrusu! Bu beyitten ba~ka hi<;:bir eserill i,; olmasa kafidir.":

"'Ettif o kadar ref'i teayyun ki 'Ne~ati

?iyine-i yur-ta6-i mucerrada nih,antz"

(Maddeden s1ynhp manaya inkilab etme i~ini oylesine

i lcriye gotiirdiik ki son derece parlak -iistelik cilalanm1~,

yani gosterme kabiliyeti artmlm1~- aynanm kar~1smda bile g6riinmez olduk.)

"?lsuae o(am aersen eger ae( me cih,ane

'Meydane du~en kurtu(amaz sene-i kazaaan"

Ziya Pa~a

29

HAYATi iNAN<;:

[Ba~mm rahat olmas1 ancak bu diinyaya gelmemekle

miimkiindiir, o ise muhaldir. Diinya harp sahas1 gibidir, ta~

isabetinden kurtulmanm imkam yoktur. (Garn gider, hicran

gelir, ~ad olmanm imkam yok.) Ziya Pa~a bu beytinde "kaza"

kelimesini iki anlam1yla kullamyor ve ikisi de tam yerinde:

Sana ni~an almarak at1lm1~ olmasa da kazaen isabet edecek

ta~tan kurtulamazsm; kaderin hlikmii olarak ta~ isabetinden

seni hic;:bir ~ey kurtarmaz.]

"'Biz 6u(6ul-i mufirik-aem-i gufzar-i ftrakiz

~te~ kesifir gefSe sa6a gu(~enimizaen"

(Sultan II. Selim'e ait olan bu beyt Yahya Kemal'i k1s

kand1rm1~. Yahya Kemal: "Bu beyit en az Selimiye kadar

ihti~amh. Bir ~air olarak bunu yazan ben olmak isterdim."

demi~.)

Yahya Kemal'in dedigi gibi degil mi efendim:

'Es(af lia_pi(dikfa guze(aen guzefe

Per vermi~fer o ne~vey(e gaze(aen gazefe

Sonmez sefier-i fia~re kaaar ~i'r-i liaaim

'Bir mq'afedir aevredifir e(aen efe

(Eskiler giizele goniil verince gazellerle teselli bulmu~

lar. Elden ele devredilerek k1yamete kadar sonmeyecek bir

me~aledir eski ~iirimiz.)

¥1"'

1 p,le6iyat O(sun Seneler once (1988 y1lmda) kiic;:iik bir kasabada avukathk

yapmakta ve henilz otuzuncu ya~umz1 bile idrak etmemi~

iken ~oyle bir soru ile kar~1la~m1~t1m: "Hayati Bey, sen bu

30


~iirleri niye biliyorsun, bu eski kelimeleri neden biliyor

sun, zorun ne?''

Peki, neden boyle bir soru kab etti? ~undan: 7-8 ki~i bir

u radayd1k, ya~c;:a en klic;:iikleri bendim ve hazirunun biri ede

bi yat ogretmeni, digerleri hukuk mezunu, biri kaymakam ve

d igerleri de hakim ve savc1yd1. Gazete bulmacasmdan bir

i;oru yoneltildi bana, "<liken" kelimesinin eski dildeki kar

~ d 1g1 soruluyordu; "har" dedim. Sohbet ortammda soz sozil

davet etti, "har"m e~ek demek de oldugu ve bugiin kullan

c.l 1g1m1z alfabe diizeninde bunu gosteremiyorsak da ba~ka

harfle yaz1ld1g1 gibi konular iizerinde duruldu.

i~te bunun uzerine boyle bir soru ortaya pkti. Ben de

ccvaben ~unlan anlattlm:

0 zaman ic;:in yedi sene kadar once (~imdiye gore 33 y1l

6nce) hukuk faki.iltesine devam ederken gordiigilm bir Yar

g1tay karannda kar~1la~t1g1m "miincer" kelimesinin anlam1111

bilmedigim ic;:in liigat kan~tirmaya ba~lad1g1m1 ve bu keli

menin anlamm1 bulmakla beraber nefis bir beyitle kaqila~

ltg1m1 anlattlm. Beyit, Recaizade Mahmud Ekrem'e aitti ve

Lam bir ~aheserdi:

"'.lvl.uncer o(ur mu ya 'Ra6 6ir su6fi-i in6isata

Vafiaet-gefiimae 6oyfe mafizun gefen feyafim"

Miincer: Donii~mek, bir ha.Iden bir hale ink1lab etmek,

bir siirec;: sonunda gelinen nokta.

Subh: Sabah

inbisat: Bast'tan (ferah, rahat; tersi kabz=s1kmt1)

.. . geh: Mekan eki (ni~angah, talimgah gibi) [Vahdet-geh:

Bir ki~ilik mekan, yani hlicre]

31

HAYATi iNAN~

Mahzun: Hiiziinlii

Leyal: Leyl'in <;:ogulu; geceler

[Ya Rabbi bu hiicremde ge<;:irdigim hiiziinlii geceler, giin

olur da ferah bir sabaha donii~iir mii? Dua gibi, temenni gibi

bir soyleyi~.]

Anlat1m1mda ~unu da belirttim: Bir kelimenin pe~ine

dii~tiim fakat tammad1g1m bir<;:ok kelime ile kar~1la~tlm. 0

kelimelerin manalanm aray1p bulunca ve beytin anlamm1 da

boylece kavraymca bu i~ten <;:ok lezzet ald1m. Ge<;:en y1llara

ragmen gordiigiiniiz gibi o kelimeler de bende kald1. <;iinkii

ben bu i~in pe~ine dii~tiim, bu i~i bi_rinin zoruyla ogrenme

dim. "insanlar ogrenmeye bay1hrlar ama ogretilmekten nef

ret ederler!"

Bana ingilizce ogretmek i<;:in <;:ok <;:ah~anlar ba~anh ola

mad1 fakat ben klasik edebiyatlmlZl ve onun dilini, okul

larda da gormeden ogrendim. En iyi ogrenme yolu, merak

edip o i~in pe~ine dii~mek; hatta bunu hobi saymak, onu bir

eglence ha.line getirmektir.

0 y1llarda TRT televizyonunda sah geceleri nisbeten ge<;:

bir saatte "Gecenin Konuklan" isimli bir program yaymla

mrd1. Program1 Aziz -Ostel sunard1 ve -galiba- arka planda

Engin Noyan gitarla ispanyol miiziginden ornekler sunard1.

Toplumumuzda bildigim kadanyla pek de sevilen ve tutu

Ian _bir program degildi fakat TRT istikrarla yaymm1 siir

diiriirdii. i~te bu programdan bahisle, yukanda hikaye etti

gim sohbette bulunan sayg1deger bir biiyiigiim bana "Hayati

Bey, Engin Noyan'a benzedin" dedi. "Niye?" diye sordum.

"Onu da anlam1yoruz, seni de anlamad1k; onun i<;:in!" dedi.

Yukanda zikrettigim beytti anla~ilmayan.

Bakm yaptigim tarihi savunmaya:

32


"Efendim, ad1 ge<;:en programda size hi<;: a~inas1 olmad1g1-

111z ispanyol miizigi dinletiliyor. Anlamamamz tabiidir. Fakat

hen, ortak ana dilimizde yaz1lm1~ bir beyit okudum. Bera

bcrinde bu beyti izah da ettim fakat sonu<;: itibariyle bundan

<;:ok <;:ok 40-45 sene once yaz1lm1~ olan bir beyti; bu kadar

sc<;:kin, iistelik hukuk<;:u ve edebiyat<;:1 bir ziimrenin yabanci

di[ gibi alg1lamas1 size aci vermiyor mu? Daha bir nesil <;:e

kilip gitmeden ana dilimizde bu kadar tahribata maruz kal

d1ysak onu tammaya <;:ah~an ben hadi ogiinmeyeyim fakat bilmemeyi fazilet saymak biraz garip olmuyor mu?"

"Savunma agu oldu!" ~eklinde cevap ald1m fakat soyle-diklerimin yanh~ oldugu soylenmedi.

i~te Recaizade Mahmud Ekrem'den birka<;: misra:

"(ju{ hazin, sun6u{ _peri~an, 6ag-i zann ~evfi yof, 'Dertnak o{mu~ hezar-t nagmefiann ~evki yofi. 'Ba~fa 6ir ha{etle rag{ar cuy-i Gann ~evfi yof. ifi, eder infer nesim-i 6i-farann ~evki yofi.

(je{d'i amma neyleyim sensiz 6aMrtn ~evki yof."

, f . I

1 'Ki(Jan 1nce 'Kift~tan 'Keskin Kanuni Sultan Siileyman'm oglu ikinci Selim'in (dedesi olan

Yavuz Sultan Selim ile ada~) oglu U<;:iincii Murad 21 y1l tahtta

kalm1~ ve 1595'te vefat etmi~tir. Babas1, dedesi ve biiyiik de

desi gibi ve diger pek <;:ok Osmanh sultam gibi O da kud

retli bir ~airdi. Ancak bilindigi gibi adma "duraklama devri"

denilen zamanm padi~ahlan gerektigi gibi tanmmaz pek.

~imdi ondan (yani U<;:iincii Murad - Mura.di' den) bir or- · nek sunmak istiyorum:

33

HAYATi iNAN<;

"']{er ne kim zafiir o{ ur o{ fiafet-i di{aen durur

']{er ne kim Befse sana sen sanma kim i{aen durur"

[Herne goriiniirse, ba~a ne gelirse bilmeli ki kalbin (gon

liin) halinin yans1mas1du. "Niyet hayir, akibet hayir" yani.

Allahii Tea.la ki~inin gonliine gore verir; yah~1ya yah~1, yamana yaman. Sana her ne gelirse sen zannetme ki bu, ba~

kasmdan gelmektedir. Hani me~hur sozdiir: "Kaza gelmez

Hak yazmaymca, bela gelmez kul azmaymca".]

"Ye3 tutarsa Ber ze6an 6ifser dafii tutar farar

'1'fe Belirse nif u 6ed fier fi~iye di{aen iurur"

[Dil neyi <;:ok anarsa ha~ da orada sabit olur (Ki~i and1-

gm1 sever, sevdigini anar.) insana gelen iyi ve kotii her ~ey dildendir.]

"'l)iae a6mdan Bonu{ ~efirini Be{ ma'mur fi{

Ye{ Bi6i omrun Befer sen sanma kim ye{aen durur"

[Goniil ~ehrini yapmak ve saglamla~tumak gozya~1 ile su

lamakla miimkiindiir. Agla gozlerim. Omriin riizgar gibi ge<;:ip gider fakat zannetme ki riizgardandu; emir Hakk'md1r.

(Omiir yel gibi ge<;:ecektir, o halde omriin kiymeti yok; k1y

metli olan goniil iilkesidir, onun da iman gozya~1yla ... " ''Ag

lamakdu benim i~im / Agla goziim ~imden gen'.i" dememi~

miydi Hazret-i Yunus Emre de?)]

"'Ki6ri terk edp di{a eyfe tevazu yi~esin

<;'un 6ilirsin fim 6inasi fiaymenin Bi{aen iurur"

Dila: Ey goniil

Pi~e: On, one <;:1karmak

Hayme: Otag, <;:adu

Gil: Kil, toprak

34


[Kibirli olma, tevazu ehli ol; zira bilirsin ki insam hay

rcte dii~iiren biiyiik ve gosteri~li padi~ah <;:admmn o vazi

yette durabilmesi topraga merbut olmasmdandir.]

":Ey 'M.uradi va'ae-i ']-{af 'dan udu{ etrne sakm

Cefid edp incitme fa{6i, fiin Biinu{ fi{dan durur''

Udul: Sapmak (dalalet'ten)

[-Nasihatlan ve ikazlan nefsine <;:eviren zarifbir iish'.ipla

Ey Murad! Cenab-1 Hakk'm emrinden sapma ve kalp kirma

maya azami gayret sarfet; goniil kildan incedir, dikkat et!]

f (

t 'lldalet Adalete dair baz1 ornekler:

Klasik kiiltiiriimiiz i<;:inde oyle <;:ok ve vurucu ornek bul-

mak miimkiin ki se<;:im yapmak bile hayli zordur dogrusu.

Ziya Pa~a der ki mesela:

"Zalim yine 6ir zu{me Biriftar o{ur afiir

:E{6et o{ur ev yifanm fianesi viran" (

"Ba~kalanna zulmedenler sonunda kendileri de zulme

ugrarlar, ev y1kanm evini y1karlar sonunda." demek olur.

Devam eder aym minvalde Pa~a:

":Efser Boru{ur funfu ceza cins-i ame{aen

:Encamda afienaen o{ur rafine-i sufian"

Encam: Son, netice

Ahen: Demir

Rahne: Yara, a~mma, y1pranma

35

HAYATi iNAN<;:

Suhan: Torpii

"Genellikle de yapt1g1 ceza dnsinden bir kar~1hk bulur

herkes; nitekim omriinii demir a~mdumakla geyiren torpii

niin a~mmas1 da yine demirden olur." demektir.

Hele ~oyle bir sozii -ki p1rlanta gibi durmaktad1r- insan

yeryeveleyip her gun gorecegi bir yere as1verse sezadir:

"Zalimfere meli( o( masa mat(u6-i i(afii

'Bir demde yifar afemi maz(um(ann afii"

Mehl: Si.ire

Matlub: istenen

Dem: Zaman, an

"Mazlumun ah1 oyle etkili bir silahtu ki bir anda yeri

gogii ters yiiz edebilir. Nice 'ah' edilmesine ragmen boyle

bir neticenin tahakkuk etmiyor goriinmesi ise ~undandu ki ilahi irade zalime bir mehil vermeyi ongormii~tiir; ola ki vazgeyer, ola ki imtiham kazamr; nitekim imtihan diinya

smday1z . .. " demektir.

Ote yandan yine bir kesin hiikiim beyti ~oyle soyler:

"Zalimin ser-ri~te-i ik6alini 6ir ali keser

'Rizka mani' o(anin nzfim ?t((ali keser"

Ser-ri~te: Ser, ba~ demek malum oldugu iizere; ri~te de iplik. Bir ind kolye dii~iiniilsiin efendim; mesela bir ind kolye

veya paha biyilmez ta~tan yap1lm1~ bir tesbih. Bunlann ipli

ginin ba~1 kesiliverirse ne olur efendim?

ikbal: Baht ay1khg1

"Giiylii zalimin goz kama~tiran ikbali gun olur da gordii

giinde selam vermekten imtina ettigi bir mazlumun bedduas1 ile yerle bir olur. insanlann nzkma mani olmaya tevessiil

36


rden de -geryi nzk kefalet altmdadu, bu gayreti bo~unadu

y:, ... - bir bakar ki kendisi el ayar duruma gelmi~."

Efendim soz bu vadiye dokiiliince ikbalin z1dd1 olan idbar

da hatira geliyor kay1mlmaz olarak. Ve i~te goz hizasma as1l-

1Haya lay1k bir diger berceste:

"'Arif-i aliva( o(an 6ir liafete ii( 6ag(amaz

1nfi(a6 eyfer zaman ik6a( o(ur id6ar o(ur"

"i~i bilen, iyinde bulundugu duruma goniil kaptirmaz;

:1~ag1day1m diye yerinmez, iistteyim diye ogiinmez yani; zira

hi lir ki zaman degi~ir, roller degi~ir; y1k1~ da var, ini~ de ... "

~eyh Galib de der ki:

"'M.az(uma ofur feyfir-i 6ea-liuyi-i zalim

'lklim-i gamin 6a~ka 6ir lia(et var i(inde"

[Diinya hayatmda, kotii huylu zalimin yaptiklanndan

dolay1 ceza gormedigi ve mazlumun hep bedel odemek zo

runda kald1g1 goriiliir. Ancak bu sadece bir goriinii~tiir. i~in

ash ise ~udur ki zalim geyid diinya hayatmda mutlu goriinse

de asil hayatta hem de kaho surette giilen mazlum olacak

t tr. Son giilen iyi giiler. Bu diinya hayat1 imtihan sahas1du.]

Eski zamanfarm birinde yivi imal eden bir usta ile za

valh ustanm kansma goz koyan bir zalim vali varm1~. Ka

dim elde etmek iyin ustay1 ortadan kaldirmay1 planlam1~ za

lim vali ve olmayacak bir i~ istemi~ ondan. Demi~ ki ustaya:

- Yarma kadar 300 askerim iyin kebkeb imal edemezsen

yarm kelleni uyururum.

(Kebkeb, 70'li y1llarda pek moda olan ve kabara dedigimiz,

ayakkabmm altma yak1lan demir parya gibi bir ~ey; pabuy

yivisi yani. Demek o zamanlar askerin giydigi ayakkab1lara

37

HAYATi iNAN<;::

boyle <;:ivi benzeri bir ~ey <;:ak1hyorrnu~ ki uzun yol ~artla

rmda rnukavernet artsm.)

Halbuki bir giinde en fazla 15 - 20 kebkeb yap1labilirrni~.

Zavalh usta <;:aresiz, valinin kendisini oldiirrnek i<;:in bu

ernri verdigini de anlad1gmdan sabaha kadar aglay1p dua etrni~.

Sabah olunca evinin kap1smda valinin adarnlanm go

riince hepten iirnidi kesilrni~ vaziyette hamrn1 ile helalle~ip

kap1y1 a<;:rn1~.

Valinin adarnlan derni~ler ki:

- Bu gece valirniz oldii, rnisrnar alrnaya geldik.

(Mismar: Tabut <;:ivisi)

!!!

Ve bir soz erbab1 vezne koyrnu~ hadisedeki hikrneti:

"'Ke6fe6i mismara te6di[ eyfeyen Perverdiear

Lane-i mure-i gari6i fu[ yifar 'Jl[[afi yayar"

Perverdigar: Fars<;:a nz1klandiran kelirne rnanas1yla Al-

lah demek olur.

Lane: Yuva

Miirg: Ku~

[Kebkebi rnisrnara donii~tiiren Allah.

Garip ku~un yuvasm1 Allah yapar, kul y1ksa da.]

Adalete ve zulrne <lair ~u beyt bir ~aheser ger<;:ekten:

"'Komaz fia[f intifamin zalime id6ari vaftinde

Zafim-dar ofsa ef'i ani muran eyfer efeende"

idbar: ikbalin z1dd1, <;:okii~

Zahm-dar: Agirhk veren, yaralayic1, korkutucu

Ef'i: Y1lan

38


Muran: Kanncalar

Efgende: Peri~an, darrnadagm

[Zalirn bir gun olup da idbara dii~iince halk intikarnm1

1il Ir. Nitekirn herkes i<;:in iirkiitiicii olan engerek y1lam gii<;:

•,C1z kald1gmda onu, kii<;:iiciik kanncalann par<;:a pin<;:ik et

I igini goriirsiiniiz.]

(Nedense bu beyti her hat1rlay1~1rnda ~u hadise gozii-

111i.in oniine gelir:

Rornanya' da y1llar boyu halkma akla gelrnedik zuliim-

1 ·r eden bir lider vard1: <;:avu~esku. Kans1 -Elena'yd1 galiba

lnpluluklara "SOLUCANLAR" diye hakaret ederdi. Yirrninci

y i.izyilm sonuna dogru kimsenin beklernedigi bir anda halk

.iyaklanrnas1 ile ala~ag1 edilrni~ti ve kans1 ile -solucanlann(!)

g6z i.i oniinde- kuqunlanarak oldiiriilmii~tii.)

•l" .., 'Biiryan 'Kebabi Yediniz mi?

I Ier yorenin bir kebab1 olur ya, Siirtlilerin de "biiryan kebabi"

var. Bitlis ile ihtilaf vardir bu kebabm aidiyeti hususunda.

Biiryan, Fars<;:a "biryan"m farkh bir soyleyi~ bi<;:imi ve

csasen biryan, kebap demek zaten.

~airlerimizden iki biiyiik usta bakm nas1l temas ediyor-

lar kebaba:

Ahmet Pa~a diyor ki:

"'Kondu 'llfimed fiane-i di[ie Ge[a vu derd u gam

'Bir citJer-Giryan yeter mi Gunca mifiman andadir"

Hane-i dil: Goniil evi

39

HAYATi iNAN<;:

(vii) ve (ii): (Ve) anlammda

Ciger-biryan: Ciger kebab1

Mihman: Misafir

[Kendisine hitaben; goniil evine kalabahk misafirler geldi

Ahmedcigim. Bak bela, dert, gam hep geldiler. Ev kalabahk

oldu yani. Senin ise bir ciger kebabm var. Bu kadar misafire

bir ciger kebab1 yeter mi Ahmedcigim!]

Efendim bu noktada hatirlamah ki Hazret-i Ebubekir'in

(rad1yallahii anh) evinden kebap kokusu duyuluyor kom~u

lan tarafmdan. Deniliyor ki alabilen var, alamayan var; uy

gun degil ki boyle kebap kokusunu etrafa duyurmak; acaba

neden boyle oldu? 0 da boyle bir davram~ta bulunmaz.

Derken anla~1hyor ki Hazret-i Ebubekir'in cigerinden ya

y1hrm1~ o koku. 0 degil miydi ki kimse cehennemde yan

masm diye kendi viicudunun cehennemi dolduracak kadar

biiyiik olmas1 duasmda bulunan.

A~k sultandir.

-0<;: mertebe var derler: muhabbet, a~k, derd. Muhabbet

ehli o ki mahbubunu goriirse memnun, gormezse kaydmda

degil; a~k ehli o ki mahbubunu goriince memnun, gormezse

mahzun; derd ehli o ki gorse de mahzun gormese de mahzun.

Kebap bahsinde biiyiik ~air ~eyhiilislam Yahya da hatir-

lanmahdir elbette. Diyor ki:

"'1'fice arz idem fie{e suz-i dUi difaare 6en

'Mime gondersem f.e6uter ifremez 6iryan o{ur"

Suz-i dil: Goniil yam~1

Dildar: Sevgili

Name: Mektup

40


Kebuter: Giivercin

ilt-mek: iletmek

Biryan: Kebap

[Sevgiliye halimi nas1l arz edeyim ki huzuruna kavu~mak

i mkans1z, zaten kavu~sam da ~oyle bir durum var:

"'flrz-i fia{ etmetJe cana seni tenfia 6u{amam

Seni tenfia 6u{acak kendimi as{a 6u{amam"

(Seninle yalmz kalam1yorum ki halimi arz edeyim; yaln LZ kalmca da kendimi kaybediyorum, nerde kald1 iki satir l:if etmek. Mii~kiil vaziyet dogrusu.)

0 bakimdan goriinen tek <;:are giivercinin ayagma bagla

y tp gonderecegim bir mektup ama orada da ~oyle bir prob

lem var: Mektubumdaki satirlarm ate~inden zavalh giiverin havada kebap olup dii~ecek, biz yine anlatamayacag1z!]

Pes dogrusu!

•" .I

J Suti-an 'Fdtifi (Sadelik) fstanbul'u fethettigi zaman Sultan ikinci Mehmet heniiz 21

ya~mdayd1 bilindigi gibi. Batih ressamlarm fetih amm tasvir

ettikleri resimlerde ise 40 ya~m iizerinde goriinmektedir ve bu husus aynca dikkate deger. Yani bugiin maalesef miiptela

oldugumuz a~ag1hk kompleksinin, <;:ok daha oncelerden beri

Batih dostlanm1zm farik vasfi oldugunu hatirlatmaktadir.

86 y1lhk omriinii 1975 yilmda tamamlay1p giden ingiliz miistqrik Arnold Toynbee'nin, istanbul' da ii<;: kiitiiphanede

(Bayezid, Siileymaniye ve Nuruosmaniye) toplam 51 y1l mesai

harcad1g1 ve "Son bin yilda Rumcay1 en iyi bilen ve konu~an

41

HAYATi iNAN<;:

insan -Rumlar dahil olmak iizere- Sultan Fatih'tir." dedigi

pek hatua gelmez. Bu arada belirtilmelidir ki Fatih'in bil

digi alti dilden biri idi Rumca ve Ayasofya'nm hemen yam

ba~mda olup fetih esnasmda y1kik vaziyette bulunan saray1

goriince kendisinin Sadi $irazi'nin Farsya Divam'ndan ~u

beyti terenniim ettigini de hatirlayahm:

"~um nev6et mizenea 6er tarem-i :E_frasiya6

Peraeaar-i mikunea aer fasr-t 'Kayser anke6ut"

[Bakar m1sm1z kaderin cilvesine! Diinyaya kan kusturan

Bizans imparatorlannm saraymda nevbet vurmak iizere bay

ku~tan ba~ka kimse kalmam1~ ve saraylannm protokol mii

diirliigii de oriimcege kalm1~!]

Omriiniin her safhasmda amans1z dii~manlarla miica

dele eden, bir beylikten cihan devleti y1karan insanm; sa

hip oldugu genel kiiltiir zenginligine de, san'at inceligine de

hayranhk beslememek miimkiin mii?

O Sultan Fatih ki bilindigi iizere birinci sm1f ~airdir aym

zamanda ve Avni mahlas1yla yazd1g1 ~iirler goz kama~tmc1-du. i~te Fatih'in Divam'ndan ornek bir beyt:

"'Her ne aen(u curmune fiaaa u nifiayet yog'ise

~vniya fat' eyfeme sen avn-i 'Rafiman'aan umuf'

[Kendine hitapla: Her ne kadar giinahm yok ise de ey

Avni; rahmet-i ilahi senin giinahlanndan biiyiiktiir. Sakm

ola ki Allahii Teala'nm rahmetinden iimidini kesmeyesin,

zira bu en biiyiik suy olur!]

Fethi izleyen giinlerde adet iizere ~aider birbirinden gii

zel eserler (Fethiye) takdim ederler Cihan Padi~ah1'na. Bir

koyliiniin de aym maksatla huzurda ~u sozler dudaklann

dan dokiiliir:

42


"§uzergafiin fayir-fimen

Yedigin 6af..faymaf ofsun fiunfanm"

I Uy oyle gosteri~li bir soz de degildir hani. Edebi deger-

1 k•11 bahsetmek imkam yok. Arna Padi~ah gayet giizel hedi

)'t' l 'r bah~eder ve koyliiniin gonliinii ho~ eder. Hayret eden

lt-r olur tabii bu duruma. Oyle ya, birbirinden iistiin o kadar

· ii,. ustas1 varken bu hediye niyin bu koyliiye, iistelik suadan 1,iizlerinin kar~1hg1 olarak tensip olunmu~tur. Sorarlar ve Ci

lia n Padi~ah1'ndan ~u cevab1 ahrlar:

- Evet, koyliiniin sozlerinde edebi san'atlar filan hakge-

1 ire ama koylii samimidir, iyinden geyeni soylemi~tir ve omr

ii hayatmda bildigi biitiin giizellikleri bize lay1k gorme ince-

1 igi ni gostermi~tir.

Hersekli Arif Hikmet ~oyle soyler bir m1srasmda:

"'Mir'atin i'ti6an 6eli saae(ifaendir."

[$u demek olur: Prenseslerin ellerinden dii~meyen, saray-

1 a rda en goriiniir yere as1lan, yani oylesine k1ymet ve itibar

goren ayna, bunu nas1l kazamr bilir misiniz? Sade ve goste

ri~siz olmasmdan ... ]

"Fazla mal goz y1karmaz." derler; belki dogru ama lafm

( azlas1 oyle degil, can bile y1kanr. Sozde de, ozde de sadelik.

Sadelik iizerine Nabi merhum der ki:

"O(ur reng-i taaffuf refi-zen-i aar-i 6efa 'l'fa6i

~ntn'fun saaeCifaen gayn reng o(maz fejenferae"

[Diinyada ye~itli ~eylere gonliinii kaptlrmak, kotii olan

diinyanm sevgisine kalpte yer vermek, sonsuz ahiret yolcu

lugunda yol kesicidir; nitekim yolculugun ilk ad1m1 olan ka

bir hayat1 ba~larken giyilen k1yafet ne kadar sade, baksana.]

43

HAYATi iNAN~

f

t $eyfiulis(am Yafiya ('1Ce/ilili-'1Car8a) Sultan Dordiincii Murad zamanmm ~airi ve ~eyhiilislam1dir. Sivri dili sebebiyle can veren biiyiik ~air Nef'i ile de aym za

manda ya~am1~tlf.

Dort defada toplam 11 y1l kadar ~eyhiilislamhk maka

mmda bulunmu~tur ve divan ~iirinde gazel tarzmda Baki ile en biiyiik bilinir.

<;ok basit ve harika bir iishlbu vardir.

Osmanh Devleti'nin y1k1h~m1 iki asir geciktiren hadise,

Dordiincii Murad'm zafere ula~t1g1 Bagdat Seferi' dir derler.

Bu harbe bizzat i~tirak etmi~ti. Sultan'm ba~ka bir yoldan Bagdat'ta kullamlmak iizere gonderdigi toplar, mahalline iic;:

gun gecikmeyle vannca ~eyhiilislam Yahya'nm teklifi ile be

raberde gotiiriilen ihtiyat kuvveti sayesinde sava~ kazamlm1~ ve boylelikle kendisinin miidebbir (tedbirli) ve akil karakteri

herkesc;:e bir kez daha hayranhkla gozlenmi~tir.

Osmanh tarihinde Ebussuud Efendi' den sonra en miies

sir ~eyhiilislam oldugu kanaati de genel kabule mukarindir.

i~bu Bagdat Seferi, me~hur "Gene;: Osman dedigin bir

kiic;:iik u~ak. . . " tiirkiisiiniin de hikaye ettigi sava~tlf. Yahya, o donemde devletin ba~1m agntan zorbalann he

men her isyanlarmda kellesi istenen ki~ilerin ba~mda gelirdi. Gordiigii itibar, ilimdeki kudreti, devlete hizmeti hep hasedi

c;:ekmi~, kendisini kotii niyetlilerin hedefi ha.line getirmi~tir.

Hasede dair:

"'Alemde zerre den[u degi[ iken viicudumuz

'Mu~fu[ Gudur ki zerreden artik fiasudumuz"

44


(Bu alemde varhg1m1z bir zerre kadar bile yoktur ama g ,1 gor ki zerreler say1smdan fazla hasetc;:i ile ba~1m1z dertte)

~eyhiilislam Yahya hem devlette yiiksek gorevlerde bu

lunmu~ hem ilim sahasmda herkesc;:e kabul edilen mertebe

ihraz etmi~ hem de ~iir vadisinde emsalsiz denebilecek ba~a n gostermi~tir.

Not: i~gal ettigi makam, bugiinkii Dam~tay ve Anayasa

Mahkemesinin fonksiyonlanm kar~ilayan bir gorev yap1smda

id i. Dini hususlarda fetva makam1 da olmakla beraber bu i~

i<; i n ~eyhiilislamhk makammm bir dairesi yetkilidir o kadar.

Kendisinden birkac;: sec;:me:

"'Ma[ ifin nadan o[ur ya-6este-i 6end-i 6e[a

'1-firs-i lane murB-i 6i-idrafi ifrer lame def"

[idraki olmayan zavalh ku~un bir yem tanesine heves ederek tuzaga yakalanmas1 gibi diinyanm hakikatini idrak ede

meyip mal ve mevki h1rsma kap1lanlar da ba~lanm belaya sokarlar. Va esefa!]

"r.Bafir isen de katre-i Mfiz Boster kendini

§on[une Bir ey Bonu[ o[ Boncenin ~e6-nem Bi6i"

Bahr: Deniz

Katre: Damla

Nac;:iz: Zavalh, kiic;:iiciik

~eh: Gece

~eb-nem: Gece nemi (c;:iy damlas1)

[Deniz gibi biiyiik ve ha~metli olsan da bir damla goriin

melisin. <;unkii giiliin kalbine girebilen o kiic;:iiciik c;:iy damlas1d1r; okyanus oraya s1gmaz ki. .. ]

"Yerin od etmedif kim vardir er6a6-i mefia66ette

Semenderler Bi6i u~~ak da suffan-i ate~dir''

45

HAYATi i NAN<;::

[A~ka goniil dii~iiriip de yeri ate~ olmayan, yanmayan olur

mu hi<;:. A~1k i<;:in yanmak mukadderdir. A~1k, -efsaneye gore

ate~te ya~ay1p ancak orada rahat eden semenderlere benzer.]

"Seni 6u fia(fere f.oyan au(un a~f.ufir ey 6u(6u(

'lfeye dii~se am yaf."Y f.u( etmef. ~an-i ate~dir"

[Ey biilbiil! Dii~tiigii yeri yakip kiil etmek ate~in ~anm-dandu, halinde ~a~1lacak bir ~ey yok.]

"Zevali aussasi felisun ieyu ni'met verir yofisa

'Fefef. efif..i difin sanman f.i mesrur o(tfugun ister"

[Felek goniil ehli olanlara bir ni'met verince zannedil

mesin ki onun bahtiyar oldugunu istemektedir de onun i<;:in

verdi. i~in i<;:yiizii ~udur: Bir ni'mete ah~an onu kaybedince

aci duyar ya, i~te o ac1y1 derinden tatsm diye k1sa siireligine,

~oyle bir agz1 tatlamversin diye verir.]

"'13u(6u( ~etareti auf..i fiandant au(duriir

'T'af.fii-i zag ae6f.-i fiiramam au(duriir

Yafiya'yi ag(adtrsa eger yar aam detJi( 'M.ii~k.i( 6udur ki dii~men-i nadant au(diiriir"

~etaret: ~enlik, giilme, eglenme

Giil-i handan: Giilen giil

Zag: Karga

Gebk: Keklik

Huaman: -burada- salma salma yiiriiyen

Nadan: Cahil

[Biilbiiliin nq'elenip giilmesi giilii giildiiriir. (Nasil olsa

benim dikenlerim gogsiinii par<;:alayacak, bana mahkumsun; giil bakahm, goriirsiin sen makammda giildiiriir yani.) Kar

ganm, kekligin ahmh yiiriiyii~iinii taklide yeltenmesi de

46


I l'kligi guldiiriir. Sevgilinin bizi aglatmas1 bir ~ey degil -ona

1.,1 ·n raz1y1z da . .. - al<;:ak dii~mam giildiirmesi dayamhr ~ey

d(• ",il dogrusu.]

"'Biz rafi-i eme(de ciist ii cu etmemi~iz

'Bir fimseye saif-i a6-i ru etmemi~iz

'Bir ieraafia f.endi ieraafiindan aayri

'A((afi 6ilir f.i serfaru etmemi~iz"

Yukandaki m1sralar, 1712 yilmda ebedi aleme ugurlad1-

g1m1z, Turk ~iirinin hi<;: ~iiphesiz en biiyiik pirlerinden hik

mct ~airi Urfah Yusuf Nabi'ye ait.

0 Na.bi' dir ki vefatI iizerine, devrinde cari olan adet iizere,

bir ~air ~oylece tarih dii~iirmii~tii:

"Zuleyfia-yi cihandan fek.ti damen Yusufi 'l[a6i"

(Hazret-i Yusuf Peygamber'in, Ziileyha'dan etegini <;:ekip

uzakla~masm1 hatirlatarak, "Cihan adh Ziileyha'dan etegini

i;:ekip ahirete gitti." demek olur. M1srada yer alan harflerin

rakamsal degerleri toplam1 Nabi'nin oliim y1hm vermekte

dir. Hem matematik hem edebiyat. .. )

As1l ~a~1lacak olan ~u ki bizzat Nabi bir Fars<;:a beytinde

"Na.bi be huzur a.med" demektedir ki vefat kastedilerek "Na.bi

huzura geldi." demek oldugu gibi ebced hesab1 ile yine aym

tarihi vermektedir.

Ve min-el garaib!

Efendim, Na.bi yukanya ald1g1m kit'ada demektedir ki:

47

HAYATi iNAN<;

"Bir maksada eri$mek iyin egilip biikiilmedik Allah'a $ii

kiir; boyle bir maksatla bir kimseye gidip yiizsuyu dokmii$

liigiimiiz de, Allah'tan ba$kasmm huzurunda egilmi$ligi

miz de yoktur!"

Klasik edebiyat1m1zda say1s1z ornegi bulunan muhte~em

bir istigna beyti. istigna, yani, ihtiyacm1 kimseye arz etmeme,

ona buna egilmeme durumu; asla kibir degil ama haysiyeti

koruma, vakar, kula kulluk etmeme hali. Hani diger biiyiik

i.istad Baki'nin dedigi gibi:

"'Ba~egmeziz eaaniye aunya-yi aun ifin

'ltifafi'adir teveliliu{umuz, i'timadimiz"

Ba$ egmek manasma gelen serfi.in1 kelimesinin geytigi

yerde, a$ag1daki muhte$em beyti hatulamamak cidden hak

s1zhk olur:

"Ser-faru Iii{ zat-i '}[afi _fifirinae kim 3awasi 3or

O{maymca ser-ni3un aeryaya o{maz a~ina"

Hayali Bey

[Zat-1 Hak bahsinde edeble ba$ml eg. Dalg1ytan ibret al;

zira o, ba$ a$ag1 olmad1kya denizi tamma imkam bulam1-

yor, inci-mercan toplayam1yor.]

Zat-1 ilahiden nasibin ancak anlayamamak, anlayamaya

cagm1 anlamaktu; a$ag1 yukan $airin dedigi gibi

"1arak-i meali 6u kiifiik affa 3erefimez

Zira 6u terazu o kadar siffeti relimez"

Ziya Pa~a

Etraf1, boylesine derin bir tefekki.irle izlemenin bu ornegi

kar$1smda bilmem ne demeli sevgili okuyuculanm!

48


Yn hya Kemal Beyath'nm "istanbul'u Fetheden Yeniyeriye

c, 111, ·l"i de ba$ egmekten degil ama gerektiginde ba~ egdir-

11wkl n bahseder:

"Vur yenre-i ~li'aeki ~em~ir a~kma u{6anei asumani tutan yir a~kma

'l)ii,~sun refenei 'Rum'un, e3ifsun ser-i 'Firenk

Vur 'Turk'u 3onderen yea-i talidir a~kma

$imdi sozii Padi1ah'a btrakalim:

?triyetaur saltanat, servet, 6eaen cumfe fana,

$imdiaen 3e{di '}[uia 6ilir, 6u aevfetten ama."

(Bahti) Sultan 1. Ahmed

[Sultanhk da, zenginlik de ve hatta bedenimiz ve cam-

1111 z da emanettir. Ba$kalarmm imrenerek baktiklan devlet

~u hibi olma hali daha $imdiden bize b1kkmhk verdi.]

(14 ya$mda tahta ge<;:ip 14 yil tahtta bulunduktan sonra

8 ya$mda di.inyadan aynlan ve bu k1sac1k omri.ine <;:ok mi.i

ll i m seferler ve mesela alt1 minareli Sultan Ahmed Camii

gibi bir eseri s1gduan Birinci Ahmed'i rahmetle yad etmeli.)

Sultan Ahmet gordiigi.i bir ri.iyay1, devrin ulemasma an

latir. Aralannda Aziz Mahmut Hi.idayi Hazretleri gibi goni.il

sultanlannm da bulundugu heyet, ri.iyanm bariz bir $ekilde

Kadem-i $erif'in tekrar Sultan Kay1tbay Ti.irbesi'ne iade edil

mesine i$aret ettigini soyleyince Sultan Ahmet Han, mahzun

ve miikedder bir $ekilde Kademi $erifi gonderir. Kendini te

selli i<;:in Kadem-i $erif $eklinde bir sorgu<;: yaptlrarak bunu

kavuguna takar. Aynca bir tahta iizerine nak$edilen Kadem-i

$erif'in kenarlarma $U dortli.igi.i kendi elleriyle yazarak bunu

Hocas1 Aziz Mahmud Hi.idayi Hazretleri'ne gonderir:

49

HAYATi iNAN<;::

"'lf o(a tacim 8i6i 6a~imda 86tursem daim 'Kadem-i yafini o( liazret-i ~ali-i rusu(un

§uf-i 8ufzar-i nu6uwet O kadem salii6idir

'Balitiya durma yuzun sur kademine o 8u(un"

[Peygamberler ~ah1 Efendimiz'in (aleyhimiisselam) Kadem-i

~erif'ini ba~1m iizre ta~1sam sezadu. Niibiivvet bah<;:esinin ~ah giilii o kadem sahibidir. Ey Ahmed! O'nun ayagma yiiz

siir ki ~eref bulasm.]

tf

1 'Ieksti{ ve 'Konfaksiyon Bir donem, konusu tekstil ve konfeksiyon makineleri olan

bir teknik dergide gorev yapm1~tlm. Bu defa, zikredecegim

beyitler de giyim iizerine ama tabii <;:ok farkh bir tarz i<;:inde.

Sultan Fatih devrinin onemli simalanndan biri olan Ah

med Pa~a, son derece kudretli bir ~airdir aym zamanda. 0 ka

dar ki klasik ~iirimizin ilk onemli ismi, Alaaddin Keykubad zamanmm dev ~airi Hoca Dehhani ise, ikinci onemli isim

Ahmed Pa~a' du.

Sultan Fatih devrinin onemli bir ismidir dedik. Zira hatirlanacaktu; Sultan Fatih, Fetih'ten onceki giinlerde; <;:a

dmna kapamp gozya~lan ile dualar eden Ak~emseddin Hazretleri'nden, fethin ne zaman ger<;:eklqecegini 1srarla ve

yalvararak tekrar tekrar sordurur.

(Oyle ya gaza ordusu dua ordusuna muhtaf!)

Gayb1 bilen Allah'tu. Sevdigi kullanna gayba dair bilgi

ihsan etmesi hali de o ki~inin kerametidir bilindigi iizere. Sultan Fatih i~te boylece Ak~emseddin Hazretleri'nin,

kerametiyle, fetih giiniine dair bilgi vermesini ummaktadu.

50


/\ k~emseddin Hazretleri ise birka<;: kez sorulan bu suale pek .1<;1 k olmayan cevaplar verir. Ancak 21 ya~mda bir delikanh ol an biiyiik Sultan, tekrar be tekrar sormak suretiyle daha

d 'tayh bilgi istemektedir. Neticede May1s'm 29' u i~aret edi-

1 i r (tabii 1453). i~te Cihan Padi~ah1 ile Goniil Sultam arasui

< I ~1 ki bu kritik muhabereyi ger<;:ekle~tiren ki~i ~air Ahmed l'a~a' dan ba~kas1 degildir.

Padi~ah tarafmdan hapse mahkum edildiginde kaleme

,1 ld1g1 ve ~iirdeki kudretini herkese gosteren 70 kiisur beyitlik " I erem" kasidesinde yer alan bir m1sra cidden kayda deger:

"'Tutayim iki elim kanda imi~, kani kerem"

[~u demek olur ki farz edelim biiyiik kabahat ettim, tarnam kabul ediyorum, zaten benim gibi nakisa kusur pek

yara~u, tamam da kerem hani? Ben bana yak1~am yaptim,

padi~aha yaki~an da keremdir, liituftur, aftu; hani, nerde? Bckliyorum, umuyorum!]

Tahmin edilecegi iizere kerem tecelli etmi~tir.

Neyse bahsimiz tekstil idi, donelim bahse. Ahmet Pa~a di yor ki:

":Ey ye(as-i 8am Biyen aev(et li6asm anma fim

§ayn liiPat Biymek o(maz liaci iliram ustune"

[Ey gam mesleginin gosteri~siz elbisesini giymi~ olan ki~i! Artik makam-mevki sevgisinden vazge<;:melisin, zira sen de

bilirsin ki haolar, ihramm iistiine bir ~ey giymezler.]

Bu beyitte bilhassa ~u noktaya dikkat <;:ekmek yerinde olabilir: Dste giyilen ~ey manasma gelen dart farkh kelime bir

arada; pelas, libas, hil'at, ihram. ~u zenginlige bakar m1S1mz!

"Giyer" redifli bqer beyitli ii<;: ayn gazelin sahibi Hayali Bey' den biraz bahsedelim bu vesileyle:

51

HAYATi iNAN~

Kanuni Sultan Siileyman devrinin goz kama~tmc1 ~ai-

ridir Haya.Ii Bey.

"O mafiifer fi aerya ifredir aeryayi 6i[mezfer"

Kendisinden giiniimiize kadar kalm1~ berceste m1srad1r.

Birka<;: ornekle bakahm, kime ne giydiriyor Haya.Ii Bey:

"'A.aemi fan yutmadan fia[i le.qi[ o[ aemae fim

~na rafiminae viicudu camesin yur-fiun fjiyer"

[insanoglunun bu diinyada kan kusmasmda ~a~acak ne

var? Diinyaya ilk ad1m att1g1 yer olan ana rahminde kandan

ibaret olan bir elbise giymi~ degil midir?]

"'Kemdir edna 6ir fia6a6mdan mefia66et cammm

$0[ mufe[[ef taci fim izzetfe !Efridun fjiyer"

[A~k kadehinin yiizeyinde goriilen kabarc1klann en kii

<;:iigii bile, diinya tarihinin en biiyiik ve zengin hiikiimdar

lanndan olan Feridun'un giydigi tai;:tan kiymetlidir. (Oyle

ya, bir beytinde Leyla'nm koyiinden i;:1k1p gelmi~ bir kope

gin, kabrinde kemigini yalamas1 halinde Mecmln'un dirile

ceginden bahseden Haya.Ii, saltanatl nas1l degerlendirecek?)]

"Cism-i Jani uzre tafdim-i siya6 etse n'o[a

$0[ li6as-i ariyet fim eynine medyun fjiyer''

[Bir giin muhakkak toprak olacak bedeni iizerine giydigi

gosteri~li elbise ile oviinmeye kalkan ki~iye ne kadar ~a~1lsa

yeridir. Oyle ya, giydigi emanet oldugu gibi kendisi de bon;:

ludur; en azmdan camm (Borc;lunun, gosteri~li bir k1yafetle

gezdigini goriince on<lan alacakh olan biri ne dii~iiniir ve

hadiseyi nasil degerlendirir? Degil mi?)]

52


'llyku Vaziyetferi Gocuklugumda, dedemin evinde misafir oldugumuzda

11yku tutturamad1g1m gecelerde, miitevaz1 koy evinin ah~ap

lavanmdaki tahtalan fonda ihtiyar saatin biteviye tik-taklan

v~liginde defalarca sayd1g1m1 hatirhyorum; hi<;: bitmeyecekmi~

gibi gelirdi. Saatin <;:1kard1g1 sesler degi~mezdi tabii ama hep

bi rbirinden farkl1 <;:agn~1mlar ya par ve hayal ufuklan ai;:ard1.

(Yeri gelmi~ken; o dedem 90 ya~m iizerinde birkaf sene

once gortu. Bu yaziyi okuyanlarm bir Fatiha okumasma da

vesile olursa ayrica sevinecegim.)

Uzun <;:61 yolculuklannda, kervanm oniindeki devenin

boynunda as1h olan <;:anm (=zil, ceres) <;:1kard1g1 sesler ve de

velerin kendilerine mahsus bir ritimle yiiriimelerinin, aruz

daki vezinlere kaynakl1k ettigi soylenir. Bizler ortaokul ve lise

talebesi iken derslerde bu minvalde yapilan anlatimlar, aruzu

bafife almak gayesini giiderdi. Bana ise i;:ocuklugumdaki saat

sesleri gibi esrarh ve tarifi gii<;: hislerle yiiklii gelmi~tir hep.

i~bu ceres, ~airleri de hayli me~gul etmi~. Uzun <;:61 yolcu

luklannda Leyla'smm hasretiyle yanan Mecmln, ceresin bit

mek bilmez feryatlanm kendisine terciiman saym1~.

Bir ba~ka metafor da ~u: Ceresin kesintisiz <;:1ghklan ile

kalbin <;:Irpmtilan arasmda benzerlik kurulmu~.

Fars'm emsalsiz ~airi Hafiz-1 ~irazi der ki:

"~ara aer menzif-i canan fe emn u ayj fUn fier-aem

Ceres feryad midared fe-6ar 6andid mafimif-fia"

53

HAYATi iNAN<;:

[Sevgiliye giden yolda emniyet ve nef e i<;:inde bulunmam nasil miimkiin olsun ki ceres (kalp) arahks1z olarak "Denk

leri haz1r et sonsuz yolculuk ba~lamak iizeredir!" diye hatu

latmaktadu.]

Hayat yolculugu devam ettigi miiddet<;:e kalbin atI~lan, son

suz ahiret yolculugunun an be an yakla~t1g1m hat1rlatm1yor mu?

Kanuni Sultan Siileyman'm (~air Muhibbi) "Uyumaz" re-

difli gazeline yapt1g1 nazirede ise ~eyh Galib demektedir ki:

"§ali6a! fiicret eden fa_fife-i rafiatdir

'Di{ ki manena-i ceres eyfey!J] iifiJan, uyumaz"

[ilk kelimede hem oziine hitap ederek (Galiba=Ey Galib!)

ve hem de "Galip ihtimal ~udur ki" ma'nasm1 getirerek rahat

kafilesi yola <;:ikm1~, yani diinyada rahat etme imkam yok; kalp

ise ceres gibi siirekli feryatlar etmekte ve uyumamaktadu.]

Diger beytlerde ise:

"Seyreden vaz'-i ?iitiir-aur6esini 6u fefe3in

'A.Flir dtdesi fiin enciim-i rafi?an uyumaz"

[Diinya hayatmda aslanm kediye bogduruldugu say1s1z

gayr-1 adil hadiseleri seyretme imkanm1 bulanlarm (ariflerin)

gozlerini uyku tutar m1? Nitekim gokyiiziinde kup1~1p du

ran y1ld1zlar, i~te bu dengesizlikleri seyretmekle tedirgin ol

duklan i<;:in uyuyamamaktad1rlar.]

"'Didesi Fiavf i rafi6 ife o{uy e?k-eftan

Su uyur dii?men uyur fiaste-i fiicran uyumaz"

[Yarin hasretiyle yanmakta olan zavalh a~1k, <;:ektigi ayn

hk ac1sma ilaveten, rakibin yare uzanmas1 korkusunu da ya

~amaktadir. Hani "Su uyur, dii~man uyumaz!" der ya atalar.

i~te oyle zor bir vaziyet ki bu; su uyur, uyumaz bildigin dii~

man dahi uyur da o zavalh aynhk hastas1 a~1k uyuyamaz.]

54


(Atasozleri yiizy1llann imbiginden ge<;:ip tartl~ma zemi-

11 in in fevkine <;:1kan kiymet hiikiimleridir. Onlann da iize-

1 i ncle soz soylemek her ki~inin kan degil elbet. Galib <;:a

p 1 ncla ~air ister.)

(Bu arada, ad1 ge<;:en mqhur atasoziinde bahsi ge<;:en su,

hi Id igimiz su degil de kolluk kuvveti, gece bek<;:isi anlammda

olsa sezadu. Zira su-bay ve su-ba~1 kelimelerinde gordiigii-

111C1z iizere, su, oz Tiirk<;:ede bu anlama gelmektedir.)

"Uyumaz" redifli bildigimiz ilk gazel Muhibbi'nin. Bu

gazelin iki beytine ~oyle bir bakahm:

Tabii bilinir ki ~air Muhibbi, Kanuni Sultan Siileyman'm

la kendisidir. En <;:ok gazel_ yazan Osmanh ~airi kendisidir. (' I 'ek istisnas1 Zati.)

"'Uyumazsa ne ace6 sinesi yur-ate? o{an

'Nitekim su6fia ie3in ?em'-i ?e6istan uyumaz"

[Bagn ate~ler gibi yanan zavalh a~1k uyuyamasa ~a~acak

11 var? Nitekim mum sabaha kadar uyuyamaz.]

"'A.rturur nafesin aorse 'Mufii66i rufium

Vakt-i au{ie nitekim mura-i fio?-e{fian uyumaz"

[Sevgilinin yanagm1 goriince Muhibbi nas1l uyusun? Giil

mevsiminde ho~ sesli biilbiil uyuyabiliyor mu?]

•' ' 'llnutu(an :Bir 'Delia

"'Devfet yeyami kani-i yef-nan if.en aelir

'Derde deva da fari3-i derman iken aelir"

Peyam: Miijde, haber

55

HAYATi iNAN<;:

Nan: Ekmek

Yek-nan: Bir ekmek, bir dilim ekmek

Farig: Vazgec;:mi~, feragat etmi~

Divan ~iirinde c;:ok giizel eserleri bulunmakla beraber, az

tanman ve hatta unutulanlardan biri olan Bursah Mehmed

Emin iffet diyor ki ilk beyitte:

Bir devlet miijdesi, bir sevinc;:li haber bekleyenler bilsin

ler ki o ziyafet haberi, bir dilim ekmege kanaat ettiginde ge

lir ancak, i~tah ac;:1kken degil. Derdin devas1 da gelir ama sen

dermandan iimit kesip gonliin kmld1gmda, yelkenler suya

indiginde, kulluk ve aczin idrakine vard1gmda yani.

Hani "Kul s1k1~maymca HlZlr yeti~mez." derler ya, o he-

sap ...

Benzer manada, hikemi ~iirin biiyiik iistad1 Na.bider ki:

"'Bu fofine matGafi-i fenada fimseye 'NaGi

'NevaC-i 'iy~i dem-i i~ihada vermezler"

[Bu fani alemin kohne mutfagmda ag1z tad1yla bir sof-

ray1 adama, i~tah zainanmda vermezler.]

~eyhiilislam Yahya ise der ki:

"Zevali eussasin fefsin Jeyu ni'met verir yofisa

Pelef efif-i dilin sanman fi mesrur o(dutJun ister"

[Bizim gibi goniil ehli olanlara bir nimet geldigi zaman

samlmasm ki sevindirmek ic;:in gelir. Bir giin nas1l olsa elin

den c;:1kacaktir ya nimet, i~te o zaman c;:ekecegi 1zdirap ziya

dele~sin diyedir.]

"'Biz faniiz fo eayn feratJ eylesin _fe{ef

'Nan-yaremiz fi ni~-i dendan ifen eelir"

56


Kani: Kana.at etmi~, kanaat ehli olan

<;:erag: I~1k, mum, mumun yanmas1

Nan-pare: Ekmek parc;:as1, bir dilim ekmek

Ni~ti: Kmk, kmlma hali

Dendan: Di~

Biz kanaat etmi~iz; birak ba~kalannm mumunu yandir: 111 felek, birak ba~kalan muratlanna eriversinler, goziimiiz

yok. Zaten bilmekteyizdir ki bizim bir dilim ekmegimiz ge

l i r amma di~lerimiz kmld1ktan sonra.

Yine Nabi'nin dedigi gibi:

"§e(di ni'met, eitti dendan, o(du zayi' Cezzeti

'DevCet if.Ga( etse amma na-Ge-fieneam o(masa"

[Di~ler kalmad1, beklenen nimet geldi; arzumuz yerine

za mans1z gelmeseydi, ah!]

Bu noktada c;:ok giizel bir Parisi beyti anmadan gec;:eme

yccegim. Afganistanh Bidil isimli muhte~em bir ~airin Farsc;:a

Divam var elimde. Kitab1 her gorii~iimde Farsc;:a bilmedigim

i<;:in hay1flamyorum ve kendime k1Z1yorum. Bir beyti ~oyle:

"'Ruziear ez ruz-i evve( sufCe-yerver Gude est

Zan seGeG eneo~t-i fufef safiiG-i eneo~terest"

[Zaman ta ba~mdan beri, liyakatsiz olanlan taltif ediyor,

Lac;:landmyor. Aynen ~unun gibi ki be~ parmag1m1z ic;:inde sa

dece d1~tan ikinci parmak kendi ba~ma bir i~ yapamaz, verimsiz ve ba~ans1zdir. Arna gel gor ki yiiziik de o parmaga

talohr.]

Devam ediyor Mehmed Emin iffet:

"'Ben ag(adiffa etti teeefa( 0 mest-i naz

uaG-i eiran aJeme Garan if.en eelir"

57

HAYATi iNAN<;:

Tegafiil: ilgisizlik, istigna, naz

Hab: Uyku

Giran: Ag1r

Baran: Yagnrnr

[ 0, ba~tanba~a naz olan sevgili, ben huzurunda aglad1k<;:a

ilgisizle~ti, naz1 artt1 ve ag1r uykuya vard1 adeta. E tabii nor

maldir, gozya~lanm1 yagmur zannetti zahir; mahlmdur ya

yagmur yagmca insanm uykusu artar.]

... ve ~ah beyt:

"'Mafiv-i vucud eyfe kemaC f{e 'Yfeta

$emsin ziyasi fianeye viran iken gefir"

Mahv-i viicud: Varhktan s1ynlmak

Hab: Uyku

~ems: Giine~

[Varhgmdan biisbiitiin s1ynl iffet! Neyin varsa yagmaya

ver, evin duvarlanm y1kmakla da kalma hatta <;:atlsm1 da

kald1r ortadan. c;:unkii tamamen go<;:mii~ eve giine~in 1~1k

lan daha iyi ula~u.]

"$afi-i afem gefse fekmez yayini damanina

'Kiinc-i istignada 'Rafimi ~oyfe 6i-yerva yatur''

Rahmi

Pa, pay:Ayak

Daman: Etek, pa<;:a

Kline: Ko~e

istigna: Fakire yara~u naz, ihtiya<;:s1zhk, minnetsizlik

Bi-perva: Korkusuz, <;:ekinmeden

58


I Ben Rahmi istigna ko~emde oyle pervas1z ve kimseden

1 11kinmeden yatmaktay1m ki diinya da i<;:indekiler de sizin

11 ls11n diye aleme oyle rest<;:ekmi~im ki alemin padi~ah1 gelse

1 yu klanm1 toplayacak degilim.]

"Sanman 6izi tafe6-i devfet ii cafi etmege ge(dif

'Biz afeme 6ir yar ifin afi etmege ge(dif"

Yeni~ehirli Avni Bey

Devlet: Pe~inde olunan diinya nimetleri

Cah: Makam, mevki

[Bu alemde bir talep i<;:inde bulundugumuz, beklenti

lt• rimizin oldugu samlmasm. Biz bir yar (dost, sevgili) i<;:in

h etmege gelmi~izdir. (ilahi a~km maksud oldugu izahtan v restedir.)]

Goz kama~tmc1 divamm tamamlad1gmda heniiz 24 ya-

l;H nda olan muhtqem ~air ~eyh Galib der ki:

"'Devrde safiyan-i zefir-i minnet 6er-murad ofsun

'Bizi kat'-i reca 6afi~iy(a memnun eyfemi~ferdir"

Sak1yan: Sakiler, i<;:ki (mecazen nimet) sunanlar

Ber-murad: Murada ermi~

Kat' -1 reca: Umit kesme

[Zamanede ba~a kakarak nimet sunanlar var ancak ben

onlar i<;:in hayular diliyorum. c;:unkii benim, insanlardan bir

~cy beklemenin yanh~hgma kat'i kanaat edinmeme sebep oldular; boylelikle yalmzca Allah'tan nimet beklemeyi ve yal

n1z ona yonelmeyi ogrendim. Hiirriyetime kavu~tum. Kotii

kom~u mal sahibi yapti yani, Allah onlardan raz1 olsun.]

"'Rika6-asa 6asar(ar ya(arin miijgan-i ~irana

rraa((uf fiarini an(ar ki 6irun eyfemi~ferdir"

59

HAYATi iNAN<;:

[insanlarla yersiz miinasebet iyinde bulunmak bir e~ek

s1fat1d1r; bu e~eklikten kendilerini kurtaranlara Cenab-1 Hak

oyle bir halet bah~eder ki terk ettikleri e~ege mukabil, arslan

lar onlara e~ek gibi hizmet ederler. Diinyay1 terk eden daha

hay1rhsma kavu~ur ya ... ]

~/' ,., 'Usu( 'Usu(

Usu.Ii' den harika bir ornek sunacag1m bu yaz1da. 1538 y1-

lmda vefat etmi~, yani Kanuni devrinin devlerinden. 13 be

yitlik "peyda" redifli gazeli biryok ~air iyin de ornek olmu~ ve

bu gazele nazireler yaz1lm1~t1r. Bir mana ummamd1r adeta.

Usu.Ii, Vardar Yenicesi'nde -ki ~imdi maalesef hudutlanm1z

d1~mda oldugundan aomas1zca habersiz oldugumuz bir ir

fan merkezidir- o kiiyiiciik cografyada yeti~en saymakla tiikenmez dehalardan biridir.

"ViicCu£..i 'Mut[afi'in Gahri ne mevci fiim eder yeycfa

Pne[fiafi sirnni soyCer eger mafiji eger yeyda"

[Efendim, izah1 en giiy beyt bu ilki herhalde. Hem giiy

ve hem de -Allah saklasm- yanh~ anlatma ve anla~1lma

ihtimalinden dolay1 son derece tehlikeli.]

Evliyamn biiyiiklerinden Hiiseyn bin Mansur (mqhur

nam1 ile Hallac-1 Mansur Hazretleri), "Enelhak" demi~ ve so

ziin goriinen anlam1 kiifrii mucip oldugundan idamma hiik

medilmi~. Manadan haberdar olanlar da (Hak Teala sa'ylerini

me~kur etsin.) ~oyle izah etmi~ler meseleyi:

Bir kizcag1za a~1k olup karars1z kalan geny adam, der

dine derman bulmak iyin bir arife miiracaat eder. Arif de

60


11na sevdiginin adm1 siirekli anma, tekrar be tekrar soyleme

t:,vsiyesinde bulunur. Bu tavsiyeye uyan geny, bir sure sonra

, · ·vdiginin kendisine geldigini goriir, vuslat geryekle~ir. Der

k i o arif gence, "Sevdiginin ismini yok yok andm ve bak ona

I avu~tun, ya hakiki sevgiliyi anm1~ olsan neler olurdu?"

i~te Hallac-1 Mansur O'nu and1 ve "insan sevdigini anar,

, 1 nd1gm1 sever." kaidesi hiikmiinii icra etti. Sevgi giderek artt1.

M uhabbet a~m olunca muhib fani olur (Seven kaybolur.),

ya lmz mahbub mevcud olur (Sevilen kahr sadece.) ~ekerin

~ t1yda erimesi gibi. i~te Hallac-1 Mansur has1l olan sarho~

lu gun tesiri ile ortiilmii~ ~uur sebebiyle (Ben yokum O var.)

lli ;:masmda O sozii soyledi.

Bir parantez ayilmah bu noktada: Miiytehid iytihadmda

hata etse kendisi de, uyan da ma'zur ve makbul ancak sekr

·h li hata ettiginde kendisi ma'zur ise de uyan degildir. Bir

I imse y1kip da Hazret-i Yu.nus Emre gibi, "Cennet cennet de-

1likleri /Birkay ko~kle birkay huri /isteyene ver anlan /Bana

: rni gerek seni" dese soziin sahibi gibi ma'zur ve makbul ol-

111az elbette. Eli kap1ya s1k1~t1gmda aylarca ~ikayet eden aciz,

11 h revi bahiste nasil olur da hal ehline lay1k olan bu sozii

I :1 kliden soylediginde, soziin ehli gibi muameleye tabi' olur?

"'Meadindir fiamu e~ya eder oz fiendi zatindan

'Kimisi sim ii zer zahir fiimi sena ii meder yeyda"

[Her ~ey bir tiirlii madendir aslmda ve kendi cevherini

l't)sterir. ~u kadar var ki kimisi altm ve giimii~ gibidir, k1y

mctlidir; kimisi de ta~ ve yak1l cinsinden.]

"'.Bu Gagin 3er fiafiifiatta suyu Gir Gag-Gani Gir

Ve li o[ mu~ hafiayifitan nice yiiz Gin ~ecer yeyda"

61

HAYATi iNAN<;

[(Bir onceki beytin manasma yakm biyimde olmak i.izere)

Bu bahyenin suyu da bahy1vam da aym olmakla beraber, bin

lerce ye$it meyve zuhur etmektedir.]

Tasavvur buyurulsun; ~oyle bir haber y1ksa, denilse ki: "Fi

lan memlekette bir hi.iner sahibi, bir odun paryasm1 ve bildi

gimiz yamuru hammadde olarak kullamp ak1llara zarar lez

zeti olan bir lokum imal ediyor. Herhalde Oscar vesaire kay

ye~it odi.il varsa tamamm1 ahr degil mi? Yi.izy1lm, biny1lm,

biny1llann en bi.iyi.ik bulu~u cinsinden ifadelerle amlmaz m1?

Oysa bahsini ettigimiz ~ey incir agacmm ta kendisidir mesela

veya ~eftalidir, elmadu vesaire. Hem de sayd1g1m1z meyve

lerin her birinin say1S1z ti.irleri yak mudur? Bi.iti.in bu agay

larm, i.iretimlerini geryekle$tirirken kulland1klan malzeme,

i.izerimize bula~mca temizleme ihtiyac1 cluydugumuz yamur

degil midir? Gelin goriin ki insan denen gafil gormekle ah~

t1g1 ~eylerin fevkaladeligini gozden kaymyor.

<:;amurdan ibaret degil miyiz biz de?

"'To_prak o{ to_prak ki gii{ Gitsin sende

'To_praktir zira kavu~an ancak gMe"

"Ben ate$im, toprak benden a$ag1 kahr" diyen Azazil'in

ak1betini unutma."

"'Nazar fi{ nev'-i insana kimi zelir ii kimi siikker

'JlceG liilimet Gir at3aftan o{ur tiir{ii semer yeyda"

[insanlara $6yle bir bak: Bazilan var ki onlan tammak

$eker gibi tath ve faydah, bazilan da adeta zehir. Oyledir i$te,

$a$1lacak durumdur ki bir agaytan ye$it ye$it meyve husule

gelir. Halk arasmda kullamlan bir tabiri hatirlamah bu nok

tada: "alimden zalim, zalimden alim."]

62


"'l)iizii{ iir nice Gin i~fer Gozu{ur nice ciinGi~fer

'Ne kar-i aceGiir Gu kim o{maz far-ger yeyda"

I Bakiyorum etraf1ma, nice ba$anh hamleler gori.ini.iyor.

11 k baki$ta kazanyh gori.inen i$ler yahut zararlar husule ge

l 1or. Kimi kar ediyor kimi zarar. Arna $a$ilacak olan $U ki

1·:,,1s10da karh kimse yak. Bir maksadm pe$inde omi.ir sarf

1•d ·nler de nihayet, telafisi mi.imki.in olmayan omri.ini.i har-

1 11 y, p bitirmiyor mu?]

"r.Bu dokuz f.uGGe vii ~e~-su ifinde ge{iin ii gittin

'Ne ge(a-it3in ka_pi zaliir ne gittitJin memer yeyda"

[ Gokyi.izi.ini.in dokuz kubbe olarak tasavvur edilmesi eski

Vl' yaygm bir telakki. iy iye katmanlar $eklinde dokuz kat fe

ll'i(. $e$-SU ise alt1 cihet demek; on, arka, sag ve sol taraf, i.ist

w alt; toplam alt1 cihet.

Diyor ki yani, uysuz bucaks1z $U kainat iyinde geldin ve

git Lin ama ne geldigin kap1 goriini.ir ne gittigin. Bir varm1$,

hi r yokmu$ ... ]

"Yo{umuz Gir GeyaGana eri~a-i na-gelian k'ana

§irer Gin kar-Gan o( maz Girinden Gir eser yeyda"

[i$te bu kainat, adeta nihayetsiz bir y6ldi.ir. Yolumuz bu

\ iile dii$tii; oyle bir y61 ki ona binlerce kervan girer gori.ir

si-'1 n de hiybirinden bir eser, bir haber gelmez.]

Bu beytin mazmunu bir yak $aire ilham kaynag1 olmu$tur.

"$u serverfer ki cfag{ar giGi Ga~ egmeza-i ~f{afe

Yatar{ar yerde yest o{mu~ ne tit3 u ne teGer yeyda"

[Daglar gibi dik duran ve goklere ba$ egmeyen nice yigit-

1 ' r gelip geytiler de $imdi kara yerde kaybolmu$lar. Onlarm

ne kihylan gori.inmektedir bugiin, ne de baltalan.

63

HAYATi iNAN <;:

Hani denir: "Dimdik yiiriiyenler diimdiiz yatarlar."]

"'lfice ~uride a~iffar gezerCer cumCe tayifiCer

'Bu tifi-i 6i-niliayette ne rah ne rafi-6er yeyaa"

[Mecmlnun <;:ollerde dola~masma telmihle- Nice <;:1lgm

a~1klar bu <;:olde gezerler. 0 nihayetsiz <;:olde ise ne yol var

du, ne yol gosterici.]

"'Nice gunCer gece o{au nice 6in ay u yi{ ge{ai

'I)iriaa o{madi fa{cft ~e6-i faire sefier yeyaa"

[Koskoca omrii ge<;:irdik, aylar y1llar ge<;:ti de her y1lda

bir Kadir Gecesi bulundugu halde bir defa onun feyzine ka

vu~amad1k.]

(Kadir Gecesi'nin gizliligine i~aret ediliyor. Derler ki,

"Her geceyi Kadir bil, her gordiigiinii Hmr." ikisi de giz

lidir <;:iinkii; ancak nasibi olan, kalbi uyamk olan kavu~ur.)

"'Nice zafimet 1yefer fes6-i fema{ eaince 6ir arif

'Beti fOf fan yutar fan eyCeyince bir gufier yeyaa"

[Olgunluga eri~mek i<;:in nice zahmetler <;:eker ki~i. Nitekim

maden, bir yakut verir ama o zamana kadar nice kan yutar.

Efsanevi telakkiye gore suadan bir ta~, y1llarca iizerine

kanlar ve kanh gozya~lan dokiilmek suretiyle, yiiksek bir

y1ld1zdan ald1g1 feyzin de tesiriyle yakuta donii~iir. En iyisi

Yemen'de bulunur (akik-i Yemani).

Yakut, ate~te yanmaz; yanmda ta~mmas1 onulmaz nice

dertlere devadu; yarin dudag1 yakut rengindedir. Ate~, du

dak, giil aym renktedir. Nitekim der ki ~eyh Galib: "Hakikat

dilinde A~k ile Hiisn aym renktedir."

(Yakut, klasik edebiyat1m1zda say1s1z <;:agn~1mlara ve me

taforlara kaynaktlr.)]

64


Diger ta~lar arasmda yakut nas1l farkh ve degerli ise Efen

d i miz (aleyhisselam) insandu ama diger insanlar arasmda

c\y le farkhdu.]

"'Nice 6in idem og{ani fie{af o{maf geref ta fim

Ya{anct fafi6e aunyaaan ofa 6ir ger1yef er yeyaa"

[Binlerce insan helak olur da bu al<;:ak, vefas1z ve k1ymet-

siz diinyada adam gibi bir adam ortaya <;:1kar.]

"'Kamu nezzarede e6far-t ma'ni muntazir{ardir

'Usufi gi6i ta fim o{a 6ir safii6-nazar yeyaa"

[$u gazelde baz1lanna temas ettigim nice el degme

mi~ ma'nalar herkesin gozii oniinde durmaktadu ama fark

cdilmez. Usu.Ii gibi bir firaset sahibi gelecek de gorecek bu

ma'nalan ve izah edecek.]

,t

,. Yaz ve 'IC~

"'Muncer o{ur umur-i a{em e{6et 6ir nifiayete .

Sayfin ~itaya meyli 6afiann fiazaneair"

Miincer olmak: Bir sonuca ula~mak

Umur: i~ler

Sayf: Yaz

~ita: K1~

Hazan: Giiz

Ziya Pa~a

[Alemde goregeldigimiz i~ler, hadiseler ilk anda zannet

tigimiz gibi olmaz, ya da oyle devam etmez. Gide gide bir

65

HAYATi iNAN~

sonuca ula~ir. Yaz mevsimi ki~a, ilkbahar da giiz mevsimine

meyillidir.]

Pa~a'nm dort mevsim ic;in verdigi misalin gerc;i z1dd1 da

varittir; yani "K1~ yaza meyillidir ve giiz bahara" da demek

miimkiindiir pekala ama vermek istedigi mesaj diinyanm ve

lezzetlerinin fani oldugu.

Nitekim yakla~1k manada olmak iizere Nef'i'nin ~u beyti

hemen hatira gelir:

"Su6fia dek hif kimsenin ~em'in.faruzan eyfemez

'Bi-vefa dunya eger Gen Gi[d'igim dunya ise"

Subh: Sabah vakti

~em': Mum

Fiiruzan: Parlak, 1~1lt1h

Bi-vefa: Vefas1z

[Bu vefas1z diinya eger benim bildigim diinya ise -tabii

odur- kimseyi ilanihaye sevindirmez. Mumu sabaha kadar

yanmaz kimsenin.]

Yine Nef'i den:

"~y~a magrur o[ ma ey gaft[ ki Gunda ademe

'T'aCi'i yuz dondurur gafii sitare naz eaer"

An: Ne~eli olma hali, bahtiyarhk

Adem: insanoglu

Tali': Talih, baht

Gahi: Kah, bazen, zaman zaman

Sitare: Y1ld1z (baht1 temsilen) (star, y1ld1z demekti de

gil mi?)

66


[Eline gec;en imkan ve firsat seni sevindirmesin sakm!

(,:C1nkii talihinin tersine doniivermesi an meselesidir. Y1ld1-

1,1 n her an naz edebilir.]

$imdi de $eyhiilislam Yahya' dan:

"'l)efire magrur o[ ma kim Gir iki gunde goncenin

Sine-f sad-fak eder gerdun fe6-i fiandanmi"

Dehr: Zaman

Gerdun: Felek

Leh: Dudak

Handan: Giilen

Sad: Gok say1da

Gak: Parc;alanm1~hk hali, yarahhk

["Ne oldum." deme sakm, "Ne olacag1m." de! Bak giile,

bret al. Herkesin imrenerek bakt1g1 gonca giiliin gogsiinii

<;ok kisa sure ic;inde ne yapar zaman; yapraklan dokiiliip da

~· 1 lu, o parlakhk gider.]

Niikte:

Bir kithk doneminde herkes feryat-figan ederken Nasred

d in Hoca merhumu siikunet ic;inde goriip sormu~lar:

- Hoca! Sen niye bu kadar tela~s1zsm. Belanm def'i ic;in

dua bile ettigini gormedik, neden?

- Evlat! Yazi k1~ takip eder, ki~1 yaz. Bu kithgm arkas1

holluktur. Ben ~imdi mevcut kithgm gitmesi ic;in dua etsem

,; u ndan korkanm ki buna ah~tik, c;ok zor olsa da ama son-1·n ki bela nedir, ona dayanabilecek miyiz bilmiyorum.

i~te nza .. .

"Veren de 0, a[an da 0, nedir se~{en gidecefi.

rfe[a~ini gorenfer can senin zannedecefi"

67

HAYATi iNAN~

41,t

., Soyut "Zekanm -daha dogrusu dehanm- en biiyiik alameti, mii

cerred (=soyut) dii~iinme kabiliyetidir." derdi rahmetli Ay

han Songar. Bu hiikme ornek olarak da rahmetli Necip Faz1l K1sakiirek'in <;:ile ~iirinden;

"':Burnum detJdi 6umuna yof'un

'Kustum oz atJzimdan fafatasimi"

m1sralanm gostermi~ti.

Cidden ~a~irt1e1 tecerriid; yok ile burun buruna gelmekten ve kafatas1m kusmaktan bahsediyor ki ancak bu kadar olur.

Biz de birka~ tecrid ornegi iizerinde durahm isterseniz. ilk beyt Hayali Bey' den. ismi gibi hayal ufkunda maharetle kanat ~irpan biiyiik ~air Hayali Bey ~oyle soyliiyor:

"i:Bizi 6i-fes sanp ey 3am yof etmefden hazer fi( fim

Ciliam yof if.en var eyfeyen 'Jl{{afi'imiz vardir''

Bi-kes: Kimsesiz

Hazer kil: Sakm Kim: "-ki" anlammda

[Ey gam! Bizi kimsesiz zannederek yok etmeye kalki~ma;

hi~ bir ~ey yok iken var eden Allah'm kuluyuz biz.]

Bir diger ornek Ras1h'tan. "Dstiine" redifli be~ beyitli ~aheserinde diyor ki:

"'Di(de 3am var #mdi(if (uef eyfe 3e( me ey siirur

Ofamaz 6ir lianede miliman miliman iistiine"

68


[Ey ne~'e! Goniilde ~imdilik gam adh misafir var ve aral 111 z iyidir kendisiyle. Sen liitfen ~oyle bir uzak dur. Zira bi~

I rsin ki misafir iistiine misafir olmaz.]

ilk beyitte muhatap gam idi, bu defa nq'e.

Bagdath Ru.hi ise ayn alem. Bakin ne demi~:

"'Kiinc-i milinette rafi6d 6izi tenlia sanma

Yar 3er sende yatursa efemi 6ende yatur"

Bagdath Ruhi

[S1kmt1 ve iiziintii mekam olan ko~emizde yalmz kald1-

11m1z1 goriip de havaya girme ey rakip! Evet, ger~i yari sen

"ldm koynuna ve biz yalmz kald1k ise de yar i~in gam ~ek-1nek a~1gm ~erefidir ve gam bize mahsustur. Yarin gam1 ileyiz her daim. Sen ise ondan mahrumsun.]

A~kta ii~ kahraman vardir daima ba~rolde olan: a~1k, ma~uk, rakip. Giil, biilbiil, <liken yani. Ferhat, ~irin, Hiisrev.

Rakip kotiidiir, yilandir, ~eytandir; biilbiile nisbetle kar-

gadu vesaire. Arna hep vuslat rakibe, hasret a~1ga dii~er.

"Seni sevmefden mafsat dert ve 3ami tatmaf

Yoksa rafiat ettirecef ~ey fOktur"

Ahmed Pa~a' dan:

'Kondu 'Ahmed fiane-i di(de 6e(a vii derd ii 3am

':Bir citJer 6iryan yeter mi 6unca miliman andadir

[ Goniil evine herkes gel di bak Ahmedcigim; bela, dert, gam ... Senin de bir ciger kebabm var, hepsi bu. Bu kadar mi

safire acaba yeter mi? Mahcup olmayasm ... ]

69

HAYATi iNAN<;

.,, t 'Milfieyya

"'levekk.ii[ efifiyiz fierBiZ 6izim amafimiz yofaur

'Mufieyyadir 6izim'fiin aev[et isti'cafimiz yof.aur"

Nefi

Miiheyya: Hazir, te~ne, egilimli, raz1

Hergiz: Daima, her durumda

Amal: Emeller

isti'cal: Acelesi olmak

[Biz Allah'a tevekkiil etmi~iz. Halimize raz1 oluruz. Emel

ler beslemeyiz. Devlet makamlan bizi arzular ve bizim ic;:in

hazirdir amma biz buna tenezziil etmeyiz.]

Dordiincii Murad, Osmanli tarihinin en sec;:kin sirnalanndan

biridir ~iiphesiz. Son derece zor ~artlarda tahta gec;:ip ic;:eride

ve d1~anda amans1z dii~manlarla c;:etin miicadelelere girmi~;

Bagdat ve Erivan Zaferleri'ni kazanm1~, boylelikle Osmanh

Devleti'nin y1kih~m1 iki as1r kadar geciktirmi~tir.

Dedesi Yavuz Sultan Selim'i hat1rlatan c;:elik gibi bir irade

ile yonetim icra etmi~, "Yirt1C1 ku~un omrii az olur." derler;

30 ya~ civarmda ahirete gitmi~tir.

Goziinii budaktan esirgemeyen, Dordiincii Murad'm ya

nmda soziinii dudaktan esirgemeyen biiyiik ~air Nef'i giinii

gelmi~, sivri dili sebebiyle idam edilmi~ ama diyecegini hep

diyegelmi~tir.

Yukandaki beyt onun. Dordiincii Murad gibi bir dev

let ba~kanmm zamanmda soylenen bu sozler, Padi~ah'm

70

CAN VEREN PERVANHER

v -recegi muhtemel bir gorevi ba~tan reddetmek ya da istek

,izl ik gostermek suretiyle aslmda, Padi~ah'm ~ahsma yonelik

!,I r istigna halidir. Giiniimiizde s1kc;:a gordiigiimiiz tabasbus

( ya I taklanma, c;:anak yalay1c1hk) tavn ile kar~1la~tmld1gmda,

I radaki fark insam hayrete dii~iirmektedir.

Nitekim yine Nef'i der ki:

"<jormeaim '1f ej'i Bibi 6ir rina-i ali-me~re6i

'Hem Beaa fiem yaai~afi-i fam-fara naz eder"

Rind: Babacan, diinyaya egilimi olmayan, egilip biikiil-111 ·yen

Ali-me~reb: Yiice goniillii

Geda: Son derece fakir, dilenci

Kam-kar: istedigini yapma imkanma sahip olan

[Nef'i gibi yiice goniillii, adam gibi adam da gormedim 1ani. Ma~aallah! Hem dilenci gibi fakir hem de cihan padi

,n hma nazlanacak kadar tok gozlii.]

Hikmet vadisinde eri~ilmez ~air Nabi (1640 - 1712) der ki:

":E13erfi fofine meta'iz revacimiz yofaur

'Revaca aa O faaar ifitiyactmtz yofaur

0 cafi kim o[a fiem-au~ ifitimaf-i zeva[

'leveccufi etse 6iCe i6tifiacimtz yofaur"

[Evet, eski mahz biz, bitpazanna nur yagmaz ya; piya

sada gec;:erliligimiz yoktur. Arna olsun, zaten revaca ihtiyac1-

m1z da yok. Elden c;:1kmas1 kac;:m1lmaz olan diinya makam

lan bizim tarafa yonelecek olsa, sevinmeyiz bile.]

Oyle ya "Mans1b-1 diinya azline degmez." (Diinyada ele

gc<;:ecek makam ve mevkiler elbette gec;:icidir; ~u veya bu ~e

ki Ide azl edilirsiniz ve azlin bir ac1SI vardir tabiaj:1yla. i~te o

71

HAYATi iNAN<;:

makam1 elde etme zevki, azilde duyacagm ac1y1 <;:ektigine

degmez. Olmamas1 daha iyi yani.

Tabi anlay1~ bu olunca sonu<;: da ~u olur:

Makam, sahibinin lezzet almas1 i<;:in degil hizmet i<;:indir.

Takmd1gm apoletle degil, kild1gm hizmetle ~erefbulabilirsin.

Hamn Re~id devlet ba~kamyd1. Hep yanmda olan Behli.il

Dana ise ba~ gozi.iyle goren i<;:in deli, kalp gozi.iyle goren i<;:in

veli... Bir gi.in Behli.il'e dedi ki Hamn: "Gel seni vezir edeyim."

Kar~1 konulamaz bir teklif normal ~artlar altmda ama

Behli.il ba~ka, "Dam~ay1m!" dedi. Adam gonderdi pe~ine

Hamn; acaba kime dam~acakt1. Dondi.i Behli.il ve "Olmaz!"

dedi, "Kabul edemeyecegim!"

"Ben bakt1rd1m" dedi Hamn Re~id, "Sen helaya gitmi~

sin bu arada, kime dam~m1~ olabilirsin ki?''

"Evet" dedi Behli.il "Heladakilere dam~t1m i~te! Dediler

ki bana: 'Bizler, herkesin elde etmek i<;:in azami gayret ettigi,

hatta birbirleriyle kavga ettigi nefis ~eylerdik; pahah g1dalar

idik. insan i<;:ine girdik, bir gece kald1k, bu hale geldik. ibret

al bizden ve insan i<;:ine girme!"

"Di.inya ibret alan i<;:in hikmet yeri, ona k1ymet verme

yen i<;:in ni'met yeri."

•' .(

1 'lJellnin Zoruna 'Bak "!EfiC-i iifamm aiye fiir kimseye ta'n etme sen

'Defter-i aivana sigmaz soz gefir aivaneaen"

irfan: Ma'rifet, kalp gozi.i a<;:1khg1. irfan sahibine arif derler.

72


(Sordular goni.il sultanma; alim, arif, veli ne demektir

, Ii y ·; ~oyle cevap buyurdu:

- Kaja bilgilerine sahip olana alim denir

- Kalp bilgilerine sahip olana arif denir

- Hem kafa hem kalp bilgilerine sahip olana veli denir.)

Ta'n etmek: Kmamak

[Ben bilgiliyim; okudum, yazd1m falan diyerek kimseyi

ki'i<;: iik gormeye kalkma sakm! <;:i.inki.i deli bildigin kimse

d ·n oyle bir soz sadir olur ki ~a~ar kahrsm; kitaplara s1g-

111::iz, aklm dumr.]

Galiba 1991 senesiydi. Ki.i<;:iik bir il<;:ede avukathk ya

p1yordum. Bir genel se<;:im oncesindeydik ve mi.ibarek Ra

mazan ay1 i<;:inde bir yakm koye ziyarete gitmi~tik. Teravih

sonras1 k1r kahvesinde <;:ay sohbetindeyiz. Tabii yakla~an se

<; i mler sebebiyle soz, ister istemez siyasi partiler ve adaylar

C1zerinde dola~1yor.

Koyde "deli" denilen biri var. Adi Recep. Recep deli mi

yoksa veli mi pek de malum degil. Okudugu liseden a~m

zekas1 sebebiyle ka<;:t1g1, ogrendiklerinin kendisini (beynini)

tatmin etmedigi konu~uluyor. Okuldan ka<;:mca daga <;:1km1~,

bir-iki sene hi<;: gori.inmemi~. Sonra <;:1kagelmi~.

Neyse bu -sozde- Deli Recep ile hafif tertip alay edenler

bile biliyorlar ki bo~ degildir o.

i~te <;:ay sohbetinde bulundugumuz kir kahvesinde bu Re

cep de var. D1~anday1z zaten; o, kalabahga s1rtm1 donmi.i~

dikkatle gogi.i seyrediyor. Ben takihyomm:

- Recep! Ne anyorsun gokte?

73

HAYATi iNAN<;:

- Yukarda yok ~avk var da ona baktim; diigiin mil var

nedir? Acaba merdiven falan kurulsa y1kmak miimkiin olur

mu diye dii~iiniiyordum.

- BoFer diigiinii Recep, diyorum. Gel <;:ay i<;:elim.

Gelip katihyor halkaya ve tam kar~1ma oturuyor. A~ag1

yukan 25 ki~iyiz.

Ben de oylesine:

- Recep! Bak siyasiler koye gelip gidiyorlar, seyim de yak

la~1yor. Oylan ne yapacag1z, diye soruyorum.

$oyle bir bak1yor bana. Topluluk iyinde en yok okumu~

ben vanm. Siradan ~eylerden bahsedenlerin tavn i<;:inde ~un

lan soyliiyor:

- Bunlardan biri 12 Eyliil' den eveli (mahalli soyleyi~ boyle;

once, evvel anlammda) ortiilii darbe yapt1. .... ...... Biri <;:ok

cmgarc1 (kavgao, geyimsiz demek) .. ............ Biri de giicciik

bi dere, emme gendini umak samyo (kiiyiik bir dere ama

kendini umak samyor) .. .. ..... . ..... . . .

Hoppala! Gel de ylk i~in i<;:inden. Yani "Delinin zoruna

bak!" cinsinden bir muamma. Fakat i~aret edilen i.iy siyasi

partiyi kendimce ~ifreleri <;:ozerek te~his ettim. Zaten ihtilafm

konusu dort partiden hangisine oy verilecegi idi ve ba~kaca

alternatif yoktu. Yani yozdiigiim ~ifreye gore bir ~1k kalm1~t1.

Dedim ki:

Y . 1 ' O• R < - am oy an .. .... . .......... a m1 vereceg1z ecep.

Recep'in bir anda ~ekli degi~ti. K1zm1~t1. $ifreli konu~

may1 se<;:mi~; anlayan iyin mesajm1 ba~anyla sunmu~tu. Evet,

ben de dogru anlam1~tim. Arna ay1k soylemenin alemi yoktu.

0 ofkeyle gozlerini gozlerime dikti ve dedi ki:

74

CAN VEREN PERVAN ELER

- Bana bak! Sende firaset yok guvath (kuvvetli) emme

(., ma) dirayet yok! (Firaset, keskin gorii~liiliik demek, basiret demek, anlay1~

l I I I k demek. Dirayet ise yonetim kabiliyeti, ilm-i siyaset, du-

1 ti ma ve kendine hakim olabilmek, kararhhk falan demek.)

Kendisi halen hayatta olan ve Deli diye amlan Recep bana

d •mi~ti ki yani: "Bak sen okumu~-yazm1~ adamsm. H1zh anhyorsun, buna

bir diyecek yok. Zaten o kadan da yedigin ekmegin tuzunu 1 ncak oder. Fakat son iki asuda mebzul miktarda ornegini

1•.fadiigiimiiz iizere okumu~lann yogunda goriilen dirayet 11oksam sende de var gibi geldi bana. Her bildigini soyle

mek marifet degil." Yukandaki beyt bu hat1ram1 canlandud1. Necip Faz1l

merhumun ~u m1sralanm da hatirlattl:

"'Ne okuaun ne otJrendin ne 6i(dinse 6erliava

Yer f6kmeden aof iki ~ak yariCmadan 8efi(mez Varlik nifin yof(uf nasi( ya~amak ne toyyefun

'Akli yeCe saliver~ ft(dirmadan aefi(mez"

Ya da ...

"'KuyrutJu etrafmda donen kedi liayrette

ilim ki fiayreti yof ne 60~ yere aayrette"

Yahya Bey'in muhte~em beyti:

"'I)eruni a~ina o( ta~radan 6iaane sansm(ar

13u 6ir zi6a revi~dir afi( o( divane sansm(ar''

[Kalp goziiyle gorenlerden ol, d1~andan cahil sansmlar

seni. Hususi ve giizel bir gidi~tir ~u ki sen akilh ol da seni

deli sansmlar.]

Deli olmadan veli olunmazm1~.

75

HA YATi iNAN <;:

fl' t 'E( 'ilstiinde 'Tutmak

"El i.isti.inde tutmak" deyimimiz vardir ya, k1ymet ver

mek anlammda. Buna <lair soylenmi$ bir iki beyte bakahm

isterseniz. Birincisi Hayali Bey'den:

,;Yeridir ieyu yerinde yeri terf eyfer isen

§offer seni e{ ustunde tutar manena-i sema"

[Bulundugun makam-mevkide rahatm iyi oldugu ha.Ide

ve seni oradan gonderen de olmad1g1 ha.Ide sen kendiligin

den "Art1k zamam geldi!" deyip aynhrsan -ki bu davram$

u<;:aktan para$iitsi.iz atlamak gibi bir $eydir ve her babayi

gidin harc1 da degildir- yerini kaybetmi$ gibi gori.ini.irsi.in;

hatta bazilan seni aptalhkla bile su<;:layabilir ama esasmda

sen oyle bir ri.itbe kazamrsm ki gokler seni el i.isti.inde tutar;

sema gibi eri$ilmez mertebe bulursun. Bir diger deyi$le go

ni.illerde taht kurarsm.]

$u beytin i$aret ettigi istigna, mi.iri.ivvet, adam gibi adam

hk artik ne derseniz deyin; bugi.in ne kadar ihtiya<;: duydu

gumuz bir $ey degil mi?

Kanuni Sultan Si.ileyman, Ebussuud Efendi'yi azledip

Edirne Mi.ifti.isi.i'nu bo$alan makama ($eyhi.ilislamhk) ta

yin ettiginde haberi getirenlere Edirne Mi.ifti.isi.i " .... .inna

lillahi. ..... " ayetini okuyarak kaq1hk verir. Halbuki bu ayet;

bir musibet haberi geldiginde, ozellikle bir vefat haberi alm~

d1gmda okunur.

76


Haberciler derler ki: "Efendim olen yok. Padi$ahm em-- '

1 ly le size $eyhi.ilislamhk vazifesi verildigini haber vermeye

gt• lclik biz!"

"Ebussuud Efendi sag m1?" diye sorar Edirne Mi.ifti.isi.i ve

"evet" cevab1111 almca der ki:

"Selam1m1 iletin Sultamm1z'a ama Ebussuud Efendi sag

I ken ben o makama ge<;:emem. Haddimi bilirim.

Oyle ya! Klasik $iirimizin en bi.iyi.ik ustalanndan olan

l<anuni:

"'Ko 6u ay~ u i~reti ~un fim fanadir afi6et

Yar-i 6afi ister isen o{maya taat gi6i"

[Eglenmeyi, ogi.inmeyi, sevinmeyi falan b1rak hepsi ge

<_: i cidir; kahc1 ve hakiki dost istiyorsan Allah'a kulluk gibisi

yoktur.]

"Saltanat iedifferi ancaf cifian gavgaasuiir

O{maya 6afit u saadet dunyaia vafidet gi6i"

[Sultanhk dedigin bir gi.iri.ilti.iden ibaret, hi<;: kiymeti yok

lur. (Hazret-i Omer'in dedigi gibi "Alan olsa hilafeti bir dir

heme satard1m!" Nitekim vakti gelip oglu Abdullah'm halife

olmas1 teklifi ortaya geldikte demi$ti ki "Bir evden bir kur

ban yeter!") Birlik gibi baht a<;:1khg1 ve mutluluk yoktur.] der

ken memurlan ba$ka bir yol tutar m1 hi<;:?

"El i.isti.inde" derken anmak istedigim ikinci beyt Nabi'nin:

"Zi{fet er6a6i o{ur neza-i i{afiide aziz

'Ha{f cami'de e{ uzre goturur ya-6usun"

[Anamm dedigi gibi "irezil olmadan vezir olunmaz!" zil

let s1kmt1sm1 <;:eken yi.icelir. Nitekim ak$ama kadar ayagmm

77

HAYATi iNAN<;:

altmda <;:ignedigin pabucu -hem de Allah evinde, yani ca

mide- el tisttinde ta~1rsm.]

,f , §Onii( 'Bir(fiji

Hayali Bey der ki:

"'Kim fi yef.-di( o(mayp verir if.ilifden ni~an

Serzeni~fer f.endi destinden gorur liaven gi6i"

Yek: Bir

Dil: Gontil

Yek-dil: Gonltinde yalmz bir ~ey bulunduran

Serzeni~: Sitem, darbe, ~ikayet

Dest: El

Haven: Havan

Havan'i bilirsiniz sevgili okuyuculanm degil mi? Hani

i<;:inde karabiber gibi sert ~eylerin ezildigi bir kap. Hani ~oyle

su bardagmdan biiytik<;:e bir ~ey ... Eskiden ozellikle sandan

(bronz, tun<;:) yap1hrd1. i<;:inde yine aym maddeden mamul

bir tokmak bulunur; "havanm eli'' derlerdi ona. Tokmakla

havanm i<;:ine koydugunuz karanfil, karabiber vesair sert to

humlan ezersiniz. Son zamanlarda art1k plastikten bile ya

p1lanlan var.

i~te havan boyle bir ~ey. Evinizde ihtiya<;: olmuyorsa bile

-Hani artik her ~eyin ezilmi~ini marketten paket halinde al

maya ba~lad1k ya! - nostalji olsun diye bir tane edinmenizi

tavsiye ederim hen.

78

CAN VEREN PERYANELER

Yeri gelmi~ken ba~ka bir iki tavsiyemi de s1ralayay1m.

l lu yaz1y1 okumak ltitfunda bulunanlardan beklerim ki ev

ll• ri nde en azmdan bir saks1 feslegen bulundursunlar. Ku~

v ·ya kedi, hi<;: olmazsa bahk cinsinden bir canh hayvan da

hulunmah bana sorarsamz. Neden derseniz, sebebi yok ca-

111 m; i~te oyle . . .

Sebebi yok ama edindiginizde goreceksiniz ki onlar ger

~ I ten iyi arkada~ oluyor insana. Dedikodu, hainlik, vefas1z

l I k nedir bilmezler. Htizniintizti de nefenizi de hemen an

l.1 r ve payla~1rlar.

Neyse soztimiize donelim biz. Adi ge<;:en havan' dan ib

r ·Lle bize diyor ki Haya.Ii Bey:

[Her kim ki gonltinde iki arzu bulundurur. Yani hem o

hem bu der, hem diinya hem ahiret der mesela, o da olsun

bu da der, i~te o mahvolmu~tur. Havan gibi kendi elinden

layak yer siirekli.]

~imdi dii~iinelim. insan kendi eliyle kendini nas1I dover.

I ·'.lini yumruk yap1p ya ba~ma vurur, ya gogsiinii yumruk

lar degil mi? Her ikisi de neyi ifade eder? Derin pi~manhk,

kendini su<;:lama ... "Aaah, ne yapt1m hen!" gibi.

Ya kafas1zhk soz konusu yani ah kafam! Ya da goniil

su<;:u aah, ah!

Yek-dil olmaya <lair Parisi bir beyt:

"'Her fi yef. ca heme ca

'Her fi lieme ca Iii~ ca"

(Yani, bir yerde olan her yere kavu~ur; her yerde olan bir

yer bulamaz.)

Dii~iinsenize iki ayn doktordan re<;:ete ahp uygulamaya

<;:ah~an zavalh hastanm halini. Hem <;:ekmedigi kalmaz hem

79

HAYATi iNAN<;

de ba~ma bir i~ geldiginde her iki doktor da sahip c;:1kmaz,

"Tavsiyelerime uymad1 ki!" der.

Behhil Dana Hazretleri'nden nasihat istemi~ler. Yerdeki

bir kiltilgiln bir tarafma gec;:mi~, kiltilgil kald1rm1~. Kiltilgiln

obilr tarafma gec;:mi~, tekrar kiltilgil kald1rm1~; kiltilgil or

tasmdan kald1rmay1 denemi~ ve kald1ramam1~. "Bu kadar!"

demi~. "Anlamad1k!" demi~ler. Ac;:1klam1~:

"Kiltilgiin bir taraf1 dilnya idi obilr taraf1 ahiret. ikisini

bir kazanay1m diyen ikisini de kaybeder."

($6yle bir fark var yalmz; bu, gozden kac;:mamah: Ah1reti

talep edenin dilnyaya zahmet etmesine gerek kalmaz. <;:ilnkil

dilnya ona hizmetc;:i olur.)

Veysel Karani Hazretleri'nden nasihat istemi~ler. Demi~ ki: "Allah'i bilir misin?"

"Elbette bilirim" demi~ soran kimse. "Oyleyse ba~kas1m bilmesen de olur." demi~.

Bir nasihat daha etseniz demi~ler. "Allah seni bilir mi?"

demi~ Hazret. "Elbette bilir; 0, gizli ac;:1k her ~eyi bilendir.

Oyleyse ba~kas1 seni bilmese de olur." deyip tamamlam1~

sozilnil.

Diinya ile ahiret birbirinin z1dd1. Dogu ile bah gibi. Bi

rine yakla~mak, otekinden uzakla~mak demek. ikisine de

yakla~ma gayretinde olan huzuru kaybetmez mi?

Ahmet Pa~a ise bakm ne diyor:

"?4ik-i sadikaa di[ 6irdir ofur mu yar iki

'1-{angi tafit iistiinde miimkiin hiinkar iki"

[Sadik olan a~1kta gonill birdir, yar nas1l iki olur? Bir

tahtta iki padi~ah gordiln mil hie;:?]

Mizahi gorilnilmlii bir halk tilrkiisilniln sozlerine bakm:

80


"On kere demedim mi sevme aofoz yar

Sekizde vefa yedide sefa o[ may a zinfiar

?ifti ife 6e~, aort ife hif 6a~a ftki[maz

'Ufiin ikisini terk edegor ta fa[a 6ir yar"

Dogu ile bati dedim de akhma Sakalh Celal'in ~u sozil

1•,c ldi:

Toplumumuzu kastederek diyor ki: "Doguya giden ge

rn ide batiya ko~an tayfalanz." Te~hise bak! Bu iilkenin ay

d I nlan ic;:in "korler illkesinin ~a~1lan" diyen de oydu.

Yek-dil olmak, gonlilnde bir maksat bulundurup pusu

l:1y1 sabit tutmak bana hep ~u misali hat1rlat1r:

En sicak giinde temmuz gilne~i altma b1rakacagm1z bir

kag1t parc;:as1 giln boyu orada oylece kalsa en fazla biraz sara

m, o kadar. Halbuki bir mercekle, avuc;: ic;:i kadar sahaya dii

$Cn gilne~ 1~mlanm toplay1p kag1t ilzerinde bir noktaya tev

·ih etseniz bir-iki saniye ic;:inde kag1t yanmaya ba~lar.

Yapt1gm1z nedir? Gilne~in hararetini art1rmadm1z ya!

Evet, art1rmadm1z fakat odakladm1z. Bir noktada toplad1-

111z enerjiyi. Ve sonuc;: ...

Yek-dil olmaya gilzel bir misal olmad1 belki ama gonliln

veya beynin gilciinil toplamak (himmet ve dikkat) z1mnmda

bir misal olarak hatirda kalsa fena m1 olur?

Sadedin biraz d1~ma c;:1kmak bahasma anmadan gec;:eme

yecegim iki beyt daha var Haya.Ii Bey' den. En ba~ta zikretti

gimiz beytin devam1 da o bakimdan:

"1stemezsen ate~-i Jitneyfe suz-i afemi

(akma fiafki 6ir6irine seng i[e afien gi6i"

[Fitne ate~i ile dilnyanm, senin yiizilnden yanmasm1

istemezsen -ki istemezsin samyorum, helal silt emmi~sin

81

HAYATi iNAN<;::

sen- ta~ ile demir gibi insanlan birbirine «;:akma. (<;:iinkii bu

lov1lc1m1, o da yangm1 «;:1kanr.) insanlan birbirine dii~iirme;

aylfma, birle~tir!]

Buradan da bir «;:1kmtt yapmama mi.isaade edin liitfen.

Konuyla ilgili Sabit (vefat 1712) merhumdan bir beyit:

"'Meydane ge[di na)·-i raki6-i nemime-saz

'Ki[dim fiuzur-i lia(6 ife omurde 6ir namaz"

[Fitneci, dedikoducu, al«;:ak rakibin cenaze namazma da

vet edildim. Allah'a ~iikiir omriimde kalp huzuru ile bir na

maz kild1m.] ·

"P-y ']{ayafi murg-i di[ 6ir evce yervaz etti kim

<;arhda seyr etti nucumu dane-i erzen gi6i"

[Goniil ku~u oyle bir yiikseklige eri~ti ki insanlann ba~

lanm kald1rarak seyredebildikleri y1ld1zlan ben dan tanele

rini seyreder gibi a~ag1 bakarak gordiim.]

Art1k nereden bakttysa!..

,f 1 'lfe 'Kadarltf 1t£am

"Her kimin alemde mikdarmcadir tab'mda meyl,, -

Fuzuli'nin "sever" redifli gazelinden bir misra.

"Herkesin k1ymetinin ne oldugu, amiyane bir tabirle (ne

kadarhk adam oldugu) meyl ettigi yani egilim gosterdigi, ka

vu~mak arzusunda bulundugu ~eyden bellidir." demeye gelir.

imam-1 $afii'nin bir soziinii hatirlatiyor: "Akh fikri

midesinde olanm k1ymeti, baglfsaklanndan «;:1kan kadardlf."

Abraham Lincoln de demi~ ki: "Para her kap1y1 a«;:ar di

yen adamdan korkanm; para i«;:in her ~eyi yapar."

82


i~bu gazelin ba~ tarafi hayret vericidir:

"Cam kim canam ifin sevse cananm sever

Cam ifin kim ki cananin sever canm sever"

lBelki izah istemez ama sevgilisi i«;:in camm seven aslmda

,1·v rilisini samimi sevmektedir; kendisi i«;:in sevgilisini seven

1 I , aslmda kendini sevmektedir, demeye geliyor. Yani, ni«;:in

•1 ·vdigine bak1hr. Kilit soru "ni«;:in?"]

Bugiin "gi.icii, giicii yetene" ilkesi ile hiikiim siirmekte

ub n Batt medeniyetinin bilgi disiplininde temel kavram1

'' know how= nas1l sorusunun cevabm1 aramak" degil mi?

Ya ni Batt "nas1l"a bakar, cevabm1 buldugu zaman da i~i bi-

ti rdigini dii~iiniir.

Bizde durum bu degil. Biz "ni«;:in" sorusuna cevap aranz.

"llim edindim ... Ni«;:in?", "Para kazand1m ... Ni«;:in?", "Yen

dim ... Ni«;:in?", "Yenildim ... Ni«;:in?"

Batth dikkatle bakan ~u sozii anlayamaz: "Galiptir bu

yolda maglup!"

Ni«;:in?

Biitiin hayatm anlam1111 veren soru. $iir diliyle ifadesine

Nev'i' den (vefat 1699) bir ornek daha:

"Perfiadh oz vucudu daj[arca fiai{ idi Yoksa dei9i[di aciz o( 1H-sutun elinden"

Ferhad'm hikayesi malumdur:

Amasya' da ya~am1~ Ferhad, $irin'e a~1k. Arada Hiisrev

adh vezir var. Onun da gozii $irin' de. Ancak Fer had garip,

kimsesiz, fakir, en biiyiik sermaye olan a~kmdan ba~ka hi«;:

bir ~eye malik degil; Hiisrev devletlu, sozii mu'teber. ..

83

HAYATi iNANv

~irin der ki Ferhad'a "Bak Ferhad! Amasya susuz, su dagm arkasmda; getir suyu sana evet diyeyim, Hiisrev de itiraz edemez bu durumda."

Zavalh Ferhad ... Bir ba~ma dag1 delebilir miyim diye he

sap etmez, kapt1g1 gibi kazmay1 dag1 delmeye koyulur. ~imdi onun kazmasmm izleri turistik mekan Amasya' da.

"<;ocuk~n derai ki ninem <;oc9u gitti azi ka{di 'Buyu.dum ifitiyar{adim <;oc9u gitti azi fu[di Vur kazmayi iaga 'Ferfiat <;oc9u gitti azi fu{di 'Ki~ne ktr at, ki~ne kir at <;oc9u gitti azi fu{di"

N ecip Fazil K1sakiirek

Bir sure sonra Ferhad'a bir haber gelir; kara haber. "~irin

oldii!" derler. Deli olur Ferhad, daga vurdugu kazmay1 (ti~e,

kiiliink) ba~ma vurur bu defa ve orac1kta can verir.

Yazd1g1m beyitte Nev'i merhum diyor ki:

[Ferhad'm oniindeki as1l engel <lag degildi, Ferhat dag1 delerdi, mesele yoktu. Ne var ki Ferhat nefsine (bencilligine,

egoistligine) maglup oldu.

E ~imdi ~unu sormak zamam degil midir?

"Aman Nev'i iistad, zavalh Ferhad her ~eyini verdi seve seve, camm da; ne oldu ki ona egoist dersin!"

Demek ister ki Nev'i iistad: Ferhad, ~irin ile vuslat kay

g1smdaym1~ demek, bu ihtimal ortadan kalkmca giicii kesi

liverdi ve paydos etti. Halbuki ~irin oldiiyse oldii; sad1k a~1k ic;in gerektir ki i~i bitire. Zira vuslat dahil olmak iizere her

hangi bir kar~1hk beklemek a~ka ve a~1ka yak1~maz!

84


Hani var ya;

"Sen pkarsan aradan

'Kalir seni Yaradan"

Kudsi hadiste O (celle celaliih) buyurur ki: "Seni kendim

l~·i n yaratt1m, her ~eyi de senin ic;in; benimle arada tek engel

. ·nsin, sen" yani benlik, yani ego ... ]

Halife Hamn Re~id cariyelerinden birini iistiin tutar ve

hu durum digerlerinin hasedini celb edermi~. Bir giin Ha

l i le, hazinesinin kap1smda toplam1~ onlan ve demi~ ki: "Tek

parc;a olmak ~artiyla neye yap1~1rsamz sizindir!"

Birbirinden kiymetli gerdanhklar, kolyeler, kiipeler, tac;

lar, ziimriitler, yakutlar ...

Her biri tutmu~ birini ve tabii muazzam hirer servet sa-

h ibi olmu~lar boylelikle.

Ancak o sec;kin cariye doniip bakmam1~ bile, her kad1-

nm akhm ba~mdan alan o ziynetlere ve Harun Re~id'in ko-

1 una yap1~m1~. Soranlara da demi~ ki "Birden fazla maksat ciiriimdiir.

Ben Harun'un koluna yap1~makla Harun'u da, o cariyelerin

hepsini de, ald1klan ve almad1klan her ziyneti de kazan

,m~ oldum ... "

Tekrar hat1rlayahm isterseniz:

"'Her ki yek ca fieme ca 'Her ki fieme ca fiif ca"

[Sabit kadem olan her yere kavu~ur. Ayran goniillii olan

avucunu yalar.]

Gaye tek: olmemek.

85

HAYATi iNAN<;:

~r t 'Neden §e(mez

Nabi'nin 5 beyitten miite~ekkil 'gelmez' redifli gazelinin izah1:

iLK BEYiT

"'}[ayafinden aefir aam fiatira cananeden ae(mez

Sitem fie_p a#na(ardan aefir 6i-aaneden ae(mez"

Hayalinden kelimesindeki ilk "n" iki tiirlii okunabilir. Ya

z1da gosterme imkam yok. Ancak bilirsiniz. $6yle genizden,

gunneli bic;:imde yani. .. Mahalli ~ivemizden iyi biliyorum ki mesela:

-geldigini biliyorum ("n" normal, bildigimiz gibi telaffuz edilerek) dedigimizde iic;:iincii tekil ~ah1stan bahsedildigi, yani

gizli oznenin "O" oldugu tereddiitsiiz bilinir. 0 gelmi~tir.

-geldigini biliyorum (bu defa 'n' genizden c;:1kanlarak) dedi

gimizde ise muhatabm geldiginden bahsedildigi hemen anla~1hr. Yani gelen ikinci tekil ~ah1stir (sen). Sen geldin.

Buna gore iki ma'na zahir olur:

1. Garn, sevgilinin hayalinden gelir, kendisinden degil.

Yani onu dii~iinmek a~1g1 gama salar; acaba kiminledir?

Gonliinde a~1ga yer vermekte midir? Vesaire ... Sevgili bizzat ao vermez; size gam ondan gelmez, onun hayalinden gelir.

2. Sana senden gelir her ne gelirse ... Nitekim ikinci m1s

rada "Sitem tamd1klardan gelir, yabanodan degil" diyor. Tabii

ya ... "Akrabam~ akrabaya akreb etmez ettigin." denilmi~tir. Ve denilmi~tir ki:

"'Dunyad"a nasi6in sitem u cevr ise ey di( 'A.fi6a6in eder am da a'daya ne fiacet"

86


( Eger sana 1zdirab takdir olunmu~sa, dii~mana ihtiyac;:

11k1 ur, dostlar onu kemaliyle icra eder.)

Beytte aym zamanda "Sana s1kmt1 tamd1gmdan gelir." de-

111 vk suretiyle ve en ziyade tamd1g1m1z nefsimiz oldugundan,

J',"I ·n s1kmtmm sebebinin nefs oldugu ma'nas1 da bulunuyor.

Garn sana senin hayalinden gelir, sevgiliden degil. Yani

,r11 i Lizen sensin. Senin sana yapt1gm1 ahali toplansa yapamaz.

iKiNCi BEYiT

"'Umarsan 6ir nevazi? afdtgi 6in zafim ifin amma

'Bu insaniyyet ey di( aamze-i cananeden ae(mez"

"Sinende ac;:t1g1 bin tiirlii yaray1 bir giin de pansuman

1• lcr diye iimit edersin ama heyhat! 0 insanhk, sevgilinin

ga mzesinden gelmez."

D<;UNCU BEYiT

"'}[ased evkatina o( arif-i afem-?inasm kim

Xfinien cam d"u?mez fi:u?e-i meyfianeden ae(mez"

~u irfan sahibinin ya~ay1~m1 k1skanmaya deger ki elin

dcn kadeh dii~mez ve kendisi meyhaneden gelmez.

(Zaid olmakla beraber ~u izahat yap1lmah: Klasik ~iiri-

mizde kadeh kalbi, meyhane tekkeyi temsil eder.)

DORDUNCU BEYiT

"'Misaf-i fia(ka tutd"um 8u?umu e6va6-i afaka

Sad"a-yi nagme-yi ay? u tara6 fier fianeden ae(mez"

Kulag1m1 kap1 halkas1 gibi ufuklara dayad1m (Yani in-

sanhg1 dikkatle inceledim.) ve gordiim ki, nefe ve saadet c;:1g

liklan oyle her evden gelmiyor; c;:ok nadir yani.

87

HAYATi iNAN<;:

(Ct·ma l Nadir Giiler diye biri vard1, hatirlanacaktir. Eks T iya as1k yiizlii imi~ kendisi. Sormu~lar ona:

- Ustat, soyadm1z "GULER" oldugu halde pek giilmii-yorsunuz, neden?

$oyle cevap vermi~:

- GULER AMA NADiR GULER.

Cemal Nadir Giiler olmasmm katt1g1 -Cemal yiiz demek

tir ya! Boylece, "Yiizii pek az giiler, denmi~ oluyor- niikte bugiine kadar neden dikkatten ka<;:tI kim bilir?)

BE~iNCi BEYiT

"'1'/'o{a gustali o{ursa _pi~-i gu{de 6u{6u{ ey 'Na6i

1vluraat-i ede6 dest-i dif..i mestaneden ge{ mez"

Ey Nabi! Giiliin oniinde bir edebsizlikte bulunursa biilbiil,

~a~1hr m1? Sarho~un gonliiniin elinden gelmez ki edebe riayete

gii<;: yetirsin. Akil m1 kalm1~ zavalh a~1k, sarho~ gonliimde ...

Nabi'den ~oyle tad1-tuzu yerinde bir beyt daha:

"1llinmaz zevf-i cam-i vas{ 6i-fiamyaze-i fiicran

Qt.fan ftrfat-fe~andir (ezzetin vaft-i mu{afatin"

[Aynhk ac1s1 <;:ekmeyen, kavu~manm lezzetini nasil id

rak etsin? Ac1kmadan yemegin lezzeti, susamad1k<;:a suyun k1ymeti bilinir mi?]

Hiimi-i Amidi (Diyarbakirlt Hiimi) ~oyle soyler:

"'Bana hif nefs-i emmarem gi6i su'i farin o{ maz

'Bu duzd-i lianeginin kimse ~errinden emin o{maz"

88


[Bana kendi nefsim gibi kotii arkada~ ve azgm dii~man

Ii dunmaz. Hirs1z i<;:eride oldugu i<;:in kilit de kar etmez.]

Bu beytinde Hami; as1l dii~mamm1z111, nefsimiz oldu

gunu <;:ok giizel ifadelendirmi~.

Zerreden kiirreye (atomlardan ta Arfa dek) biitiin yara-

11hm~lar Allah'a itaat halindeyken isyan ve itiraz eden yalmz

nefs imi~. Kendi zaranm isteyen ba~ka bir mahluk yok imi~.

"Sen ~1karsan aradan / Kahr seni Yaradan" kiiltiiriiniin

lcmelinde bu bilin<;: olan insan nasil yiicelir; oyle degil mi?

Kusuru daima kendinde arayan ve bulan, bu sebeple kimsede

kusur gormeyen, nefsi ile kavgah oldugu i<;:in kimseyle kav

gas1 olmayan, ba~kalannca takdir edilen hallerinde bile sa

mimi olarak kusur goren bir insan modeli. i~te ger<;:ek insan.

BatI' dan ithal bir kavram var, bilirsiniz: etik. Ahlak kar

.-;;, hg1 olarak kullamhyor. Acaba etik ile ahlak kavramlan esa

smda birbirinin kar~1hg1 m1dir? Park varsa nedir?

Ya~ad1g1m bir hadiseyi anlatay1m izninizle:

Heniiz 10 - 12 ya~lanmda iken (Ne giizel giinlerdi ama . . . )

mahallemizdeki camiye giderdim. 0 y1llarda camide ald1g1m

lezzeti tarif etmem imkans1zd1r. Bu arada, ogiinmek gibi ol

masm, okulun en parlak ogrencisiydim galiba. Tabiat1yla og

retmenlerimin gozdesiydim.

Ah~1lm1~111 d1~111da olarak camiye devam etmem baz1la

nnca yadirgamrd1 ve bir k1Sim ogretmenlerim ve okul mii

diiriim, sayg1 duymam gereken biiyiiklerim falan bana ara

sira ~u ~ekilde telkinlerde bulunurlard1:

- Oglum Hayati! Sen <;:ok ba~anh bir ogrencisin. Bu kadar

dindar bir tutum ic;:inde olman dogru degil. Hem senin o c;:ok

deger verdigin hocalar var ya, onlar bildigin gibi insanlar de

gildir! Mesela Fazh Hoca (Buraya kadar isim vermedim tabii

89

HAYATi iNAN<;:

ama Fazh Hoca'nm ismini vermeliyim; i~bu yaz1 onunla ilgi

lidir.) para i<;:in yapar o i~i, maa~ olmasa camiye bile gitmez!

Daha bir siirii can s1kic1 laf ... 0 kadar iiziiliirdiim ki bu

sozlere. Cevap da veremezdim. Halbuki Fazh Hoca'y1 <;:ok seviyordum. 0 da beni.

Bu Fazh Hoca, caminin mi.iezziniydi. Halen hayattadir.

Otuz ii<;:liidiir (Bu ~u demek oluyor: Eskiden kullamlan Rumi

takvim esasma gore 1333 dogumlu; 584 y1l farkhdlf halen

kulland1g1m1z takvime gore ve 1917 y1lma tekabiil eder. Yani tam 90 ya~mda ~u anda.*)

Bu arada <;:ok bilinen bir tiirkiiniin sozlerini hatirlaya-caks1mz:

"'Ay on 6efi on 6e~(i

'Tokat yorran ta~li

On 6e~UCer gufiyor

'Kiz(ann gozu ya~li"

Giden on be~liler (1315 dogumlular) bildigimiz takvime

gore 1899 dogumlulardlf. Gittikleri yer 1915'teki <;:anakkale

Harbi'dir ve onlar 16 ya~lanndadlf. Rediftirler yani. Ne de

mek redif? Hani ~u me~hur <;:anakkale Tiirkiisii var ya:

"'Kilanm onunae redif sesi var

':Eakin fantasinda acp nesi var

'Bir rift kunduray(a 6ir ae fesi var 'Ano Yemendir §u(u remendir

§iaen ge(miyor

'Acp neaendir

'Burasi 'M.uftur*

Yofu yoku~tur

* Birkai; ytl once 94 ya~mda goi;tii. Ona da, bana da dua eder misiniz?

90


§iaen ge( miyor

'Acp ne i~tir"

(*Rivayet muhtelif: Hu~ diyen de var ama ne fark eder ki?

lhitiin millet hep bereber diigiine gider gibi seve seve gidip

~crefle olmedi mi? i~te bu tiirkiide de anlatilan, heniiz asker

I ik ya~1 gelmemesine ragmen 15-16 ya~mda iken silahaltma

al1mp cepheye gonderilen <;:ocuklar demektir redif ve kizla

rm gozii ya~hdlf tabii. Bu, ba~tanba~a gozya~1 medeniyetidir

ve bu sat1rlan yazan da Yemen Tiirkiisii'nii ne zaman duysa

nldugu iizere ~u anda gozya~larma hakim olamamaktad1r.)

'A1J{aym su yukse(sin 'Be(ki kurtu(ur gemi

'Anne seccaaen gefsin

'Bize dua et emi

Bahsimize donelim:

Ben vakitlerden once ve sonra da camide bulunurdum.

Sorular sorard1m Fazh Hoca'ya. Ozellikle Kur'an-1 Kerim

okumada tak1ld1g1m yerleri ince ince sorard1m. Zor bir ta

lebeydim velhas1l; <;:ekilmez bir <;:ocuk. Severek ogretirdi ve

bana zaman zaman takihrd1 "A~m Hocaaa!" diye.

D<;: giin once memlekette ziyaret ettim Fazh Hoca'y1. Elini

optiim, duasm1 istedim. Kendisi omrii boyunca yaptig1 bii

tiin servetini, 3 y1l once ald1g1 emekli ikramiyesini ve tarla

sm1 filan bir araya getirip toplam seksen milyar lira civannda

paray1, kasabam1zdaki eski caminin yenilenmesi i<;:in verdi.

Yakinen biliyorum; camiyi yaptiran dernegin hesab1-kitab1

babam tarafmdan yap1hyor. Cami o parayla yap1ld1 c;:ok ~iikiir.

Dahas1 var, in~aat devam ederken minare ic;:in yine para la

z1m oldugunu i~iten Fazh Hoca iic;: ayhk maa~1 olan 900 TL'nin

200'iinii kendisine blfakip kalanm1 yine veriyor ve diyor ki:

91

HAYATi iNAN~ ·

- Bu ikiyiiz lira da bana c;:ok gelir ama ekmege zam ya

p1yorlar da kafam1 kan~tmyorlar!

Dii~iinebiliyor muyuz?

Doksanma merdiven dayam1~ bir insan "Yann bana

kim bakar!" kayg1sma dii~meden nesi varsa hepsini hayra

sarf ediyor.

Bana "Maa~ olmasa camiye gitmezdi!" yollu telkinde

bulunanlar da 70 ya~ civanndalar. Fazh Hoca' dan yirmi ya~

daha genc;:ler yani. Arna ya~ad1klan hayatm neticesi olarak

~u anda beni tamyacak halde bile degiller, c;:okmii~ler.

Halbuki Fazh Hoca c;:ok ya~h ama ~uuru yerinde. Gayet

giizel sohbet ettik.

Yanma vard1g1mda aglad1 bir fas1l. Sordum neden agla

d1gm1, "Talebesi olan beni, evlattan ote bir sevgiyle sevdigi

ic;:in" cevabm1 verdi.

Soz arasmda "Fazh Amca! Bak ne giizel, camiyi yaphr

m1~sm, filan dedim. Tekrar aglad1. Dolu tanesi gibi gozya~1

dokerken sordum, nic;:in aglad1gm1. Ne dedi biliyor musu

nuz? Liitfen dikkat!

- Oglum, biz bir ayag1 degil iki ayag1 c;:ukurday1z. Yann

huzur-1 mah~erde bana "Benim is:in ne yaptm?" diye sor

dugunda alemlerin Rabbi; ben de "Bu camiyi yaphm." de

digimde bana derse ki "Sen onu benim i-;:in yapmadm, 'De

sinler.' is:in yaptm, kullar1ma gosteri~ i~in yaptm!" benim

halim nic'olur?

... ve yine agladi, if li ifli.

Etik ve ahlak demi~tik de bunlan anlatt1m.

$imdi dii~iinelim. Diinyadaki hangi etik kural boyle bir

durumda iyilik sahibini ogiinmekten men eder?

92

CAN VEREN PERVANHER

i~te fark bu!

Etik dediginiz "Birbirini kaziklamamaya dair bir soz-

f e~medir." o kadar! Ahlak ise "melekle~me yolculugu."

Bir ba~ka '33'liiyii de anlatacag1m ama daha sonra kismetse.

"i~ik ifna-yi vucud eyremeden kasdi 6udur 1stemez yaranina 6ar o{dajunu ta6utun"

Nabi

[Bilir misiniz a~1k neden viicudunu yok etmek istercesine

gayret ic;:indedir? Tabutunu ta~1yan dostlanna yuk olmak is-

1 cmez de ondan ... ]

"'.Bi-vucud o{mak ei6i yokdur cifianin rafiati

§or ki simureun ne dami var ne de sayyadi var"

Koca Ragip Pa~a

[Varhgmdan s1ynlmak (nefsin arzulanndan), a~kta yok

olmak gibi rahathk yoktur. Bak ki ziimriid-ii anka adh ku

~un pe~inde bir avc1 da yok, ona kurulmu~ tuzak da ... Ne

den? <:;unkii Anka'nm ad1 var, kendi yok da ondan.] ., , 'Birkar 1~aret Levhasi

"1)u~varcadir egerfi refi-i tene-i kanaat Yokdur fiatar u 6imi se{amet var ifinde"

Dil~var: Zor

Egers:i: Gerc;:i

Reh: Yol

93

Na.bi

Teng: Dar, s1kmtih

Hatar: Tehlike

Bim: Korku

HAYATi iNAN<;:

[Kanaatin dar yolu birazcik s1kmtihdu ama tehlike ve

korkudan uzak, selametli bir yoldur.]

~u Parisi beyt gibi:

"'.Be-derya der-meniji' Gi-~omarest

!Eaer fiafii se(amet der-fi.enarest"

[Evet deniz, tiirlii zenginliklerin kaynag1du ve caziptir

tabii ama eger selamet istiyorsan kiy1da ol.]

"'Ne sendendir ne Gendendir ne ferfi-i fi.ineverdendir

'Bu derd-i ser fiumar-i ne~ve-i cam-i fi.aderdendir"

[ <;:ektigimiz 1zduap ne senden, ne benden ve ne de bize

kotii davranma kasdm1 giiden felektendir. Dogrusunu ister

sen, ilahi takdirin tecellisidir bu; sabu gerek.]

"!EU Go~ aidi(mez aidifen yere

'Bo~ ae(medim ya 'RaG Gen SUf aetirdim 'Da3(ar fek.emezfi.en Gunca veGaU

1/i.i Ii.at sirtim(a yefi. Biif aetirdim"

Tahir Olgun

(Bu m1Sralar, vefatmdan sonra $airinin mezar ta$ma ya

z1lm1$.)

~air Nedim'in de yine kendi mezar ta$ma (Karacaahmet'te)

yaz1lan beyti:

"!Ey 'Nedim ey Gu(Gu(..i ~eyda nifin fiamu~sun

Sende ewe( fOk. neva(ar auft u au(ar var idi"

94


[Ey Nedim! Ey c;:1lgm biilbiil! Nic;:in suskunsun? Senden,

·vvelce c;:ok giizel ve tath sozler sadu olurdu ... ]

Tasavvur buyrun; kabrinin ba$mda Nedim'e kendi m1sra

lan ile hitap etmektesiniz, tecahiil-i arifane. Yani merhumu

susturan $eyin oliim oldugunu veer-gee;: hepimizi de sustu

racagm1 bilmez gibi.

izzet Molla'nm bu beyte naziresine ne buyrulur?

"1zzeta sen ae( meden ewe( 'Nedim-i ~airin

'lvl.isU fia(fi. o( maz deyu fOk. auft u aMar var idi"

[izzetc;:igim sen gelmeden once, "Nedim gibi bir $air gel-

rnez bir daha!" yollu dedikodular dola$1yordu ortahkta ... ]

Bir de ~eyh Galib ' den:

"'.Budur dad u sitad-i dehrden sud u ziyan ancafi.

'1-fezaran arzudan Gir ye~iman o(du3um fi.a(di"

Dad u sitad: Ah$-Veri$

Dehr: Zaman

Sud: Kar

Hezaran: Binlerce, c;:ok

Pe~iman: Pi$man

[Diinyaya geldim, i$te gidiyorum. Bu pazarda ald1k sat

l t k. Kanm1z oldu, zaranm1z oldu. i$te sona yakla$illl$ken ne

t i.ceye bakiyorum. Gordiigiim $U: Say1s1z arzu besledik, elde

bir pi$manhk kald1; o kadar!]

Son olarak bir de Yahya Bey'den:

"Q'l~k. Garini aotiirmezfi.en zemin u asuman

Q'lvn-i 11-fafi. Gir na-tiivane am asan eyfedi"

95

HAYATi iNAN<;::

[A~km yi.iki.ini.i yerler gokler c;:ekemez ama gel gar ki

Allah'm yard1m1yla gi.ic;:si.iz bir aciz (kendisi yani) onu c;:ek

meye muvaffak oldu.]

'Fitnat ']-[anim ~aire F1tnat Hamm' dan bahsetmemek hakna~inashk olur.

Devrinde ya~ad1g1 gerc;:ekten biiyiik ~airlerden Koca Rag1p

Pa~a ve ~air Ha~met ile niikteleri c;:ok bilinen F1tnat Hamm'm

babas1 ve dedesi de hem ~eyhi.ilislam hem ~air idiler.

0 ni.iktelerden birini ~uraya kaydedelim:

Kurbanhk almak ic;:in pazarda bulundugu bir s1rada Ha~

met, "Sultamm, kurbammz olay1m!" yollu takilmca ~u ce

vab1 verir:

- Bu sene boynuzsuz kesecegim.

Bir digeri de ~u:

Koca Rag1p Pa~a yanmda Ha~met de oldugu halde onleri

s1ra yi.iriiyen F1tnat Hamm'i kasdetmezmi~ gibi der ki: "Oni.i

miizde berd-el acuz (kocakan) var Ha~met!"

(Bu isimle amlan bir firtma yakla~maktadir c;:iinki.i o gi.in

lerde ve guya maksud odur. Bu firtmay1 takip eden gi.inlerde

de sevr (oki.iz) soguklan gelir.)

F1tnat Hamm kendi kendine soyleniyormu~ gibi der ki:

"Arkadan sevr gelir!!!"

~aka bir tarafa F1tnat Hamm'm muhte~em beytlerinden

birkac;:1:

"'Teveffu{ 6ai-6anm fi{ fu~aie fa{f-i ifi{asa

'.Eser Gafir-i eme{ie bir muv~k ruzitJar e{Get"

96


Bad-ban: Yelken

Kii~ade etmek: Ac;:mak

Fiilk: Kiic;:iik tekne, yelkenli

ihlas: Halis etme, anndirma, samimi olma, riyas1zhk (has

anlamiyla yalmz Allah nzas1m gozetip gaynya meyl etmemek)

Bahr: Deniz

Muvafik: Uygun

[ihlas gemisine bin, tevekkiil yelkenini ac;: ve ac;:11 emel

lenizine. Yelkenlerini ~i~irecek bir uygun riizgar bugiin es

mezse yann eser. Yeter ki gemide delik ve yelkende yirtik ol

masm; sen ona dikkat et!]

"'13i{medik zevk-i visalin telimeyince firliatin

o{madikta fiasta kadrin Gi{mez insan sififiatin"

Visal: Kavu~ma

Firkat: Aynhk

[Aynhk ae1sm1 c;:ekmeden kavu~manm lezzetine vara

madik. insan olarak zaaf1m1z bu tabii; insan hasta olmadan

s1hhatin kiymetini bilemiyor.]

Hatirlamahdir, "Olmeden once hayatm, fakir dii~meden

evvel zenginligin, me~guliyet gelip c;:atmadan bo~ vaktin, ih

tiyarhk gelmeden genc;:ligin ve oliim gelmeden evvel hayatm

kiymetini bilin." mealindeki emr-i Peygamberi'yi.)

"'T'a6iat ru~en o{ maz o{maymca dide-i fiaf-Gin

Qt.fir mi Geyt-i bi-revzen ziya fiur~id-i enverden"

Ru~en: Parlak, 1~1lt1h, aydmhk

Dide: Goz

Hak-bin: Hakki ve hakikati goren

97

Beyt: Ev

Revzen: Pencere

Ziya: I~1k

Hur~id: Giine~

HAYATi iNAN<;:

Enver: <;:ok aydmhk, parlak, nurlu

[Di~anda giine~ ne kadar parlak olsa, penceresi olmayan ev bundan istifade edemez ya; i~te onun gibi, kalp gozii kor olanm da tabiatmm aydmlanmas1 miimkiin degildir.]

"'Kanaat kujesin cay eyfeyenfer atJniyaaandir

§ina-i fa(6e malif o(maf e(fiaf fimya(andir"

Ku~e: Ko~e

Cay: Yer, mekan

Agniya: Zenginler

Gma: Zenginlik

[Kanaat ko~esini mekan tutanlar gen;:ek zenginlerdir. Goniil zenginligine sahip olmak ise kimyanm ta kendisidir. (Kimya, demiri altma yevirme ilmidir.)]

~/,t

' 'i'lrtar Pfisi{mez Diyarbakirh Cehdi'den:

"'lyan o(aufifa gonce aem-6e-aem yanirufa fiar artar

'Bu gufzann rafi6-i yur-cifasi artar efisi(mez"

Iyan: Goriinen

Dem-be-dem: Zaman geytikye, devam iizere

Har: Diken

98


Giilzar: Gui bahyesi

Piir-cefa: Hep cefa eden, eziyet veren

Rakib: Adi iizerinde rakip. Has1m. Klasik ~iirimizde (a~kta)

111; ba~rol oyuncusu var: a~1k, ma'~uk, rakib. Gui, biilbiil, diI ·n yani. Seven, sevilen ve arada problem olan.

Der ki bir Yozgat tiirkiisiinde:

"'BotJazinaa fiaf if var

'Ne fOfi gonfu yifiifi var

~imdiye fiavujuraufi

'llraaa munafik var"

Bu rakib dedigimiz ~eytand1r, fitnecidir, hilebazd1r, kargad1r, kurbagad1r, ate~tir; has1h kotiidiir. Ancak vuslat a~1ka

d ·gil de rakibe dii~er hep. Geryi zaten a~kta kavu~mak ol

rn az ya!

Mesela der ki $eyhulislam Yahya:

"Yafiya'yt atJ(atirsa etJer yar gam aetJi(

'M.u~fi( 6uaur fii au~men-i naaani gu(aurur"

[Sevgilinin cefas1 ile bizi aglatt1g1 problem degil de cigeri

be~ para etmez rakibi sevindirmesi yekilir ~ey degil.]

ve der ki Sa.bit:

"'M.eyaana 3e(di na'~-t rafi6-i nemime-saz

'Ki(dim fiuzur-i fia(6 ife omurae 6ir nemaz"

[Dedikoducu rakibin cenazesine yagnld1m. Bu sayede go

niil huzuru ile bir namaz kild1m.]

Rakipten ay1lmca soz yok uzar. Burac1kta keselim de bah

simize donelim ama ~unu kaydetmesek de olmaz: Bu kelimeyi "a"y1 uzatarak degil de "i"yi uzatarak ya da hiy olmazsa

i kisini de uzatmadan soylemeli; zira birinci ha.Ide;

99

HAYATi iNAN<;::

-bir ~eye binen- manasma gelir (merkep de binilen).

Ne diyorduk:

Diyarbakirh Cehdi'nin "artar eksilmez" redifli beytini

birini yazm1~t1k. Diyor ki yani:

[Goncanm giizelligi goriindiikc;:e etrafm1 saran dikenler

artar. Bu gill bahc;:esinin kotii huylu rakipleri artar eksilmez.]

Talip olmanm, dii~man kazandiracag1 ifade edilmi~. Ni

tekim:

"Cifianin ni'metinaen fiisse iimmidin 3otur 'Rufii

0 ien(u tali6i var Iii ne sana ne 6ana artar"

Bagdatli Ruhi

[Cihanda bir ni'met ummaktan vazgec;: Ruhi! 0 kadar c;:ok

talibi var ki sana da bana da bir ~ey dii~mez.]

"§iirisne re~m-i devfet ie3me 6ir ni'metfe sir olmaz

']-(ucum-i imti(adan i~tifiasi artar efisi(mez"

Giirisne-<;:e~m: Ac;: gozlii

Sir: Tok

imtila: Doluluk, tokluk

[ Ac;: gozlii olanm degme bir nimetle bile doyacagm1 sanma;

yedikc;:e i~tah1 artar, eksilmez.]

"Bir vadi dolusu altma sahip olsa doymay1p bir vadi daha

ister insan, goziinii ancak toprak doyurur." mealindeki Hadis-i

~erif'i hatirlayahm.

,t 1 '"Ia}licali'ilan ...

"(janidir a~fi i(e 3on(um ne mu(lium ne menalim var

'Ne vasf-i yara fiandanam ne fiicrandan me(alim var

100


'Ne saa o(mafi muradimdir ne o( mekten fiarar canim Cifianda fiasta-i a~fi o(ali 6ir fio~ra fialim var

r.Ben o( fiayran-i a~fiim Iii yitirdim a/i( u idrafii

'Ne afemien fia6erdaram ne fiendimien fiayalim var

'Ne meyf-i fiu(6e-i afizan ne seyr-i sofi6et-i yaran

'Ne ta'n-i zafiid-i nadan ne ceng u ne cidalim var

Cifian fanidir ey Yafiya ']-(uvef-']-(ayyu ']-(uvef-r.Bafii

'De3i~mem at(as-i rarfia 6enim 6ir fiofine ~alim var

Ta~ltcal1 Yahya (Dukakinzade)

(Kanuni Sultan Suleyman zamanmda asker, Arnavut.)

"(janidir a~fi ife 3on(um ne mu(fium ne menalim var

'Ne vasf-i yara fiandanam ne fiicrandan me(alim var"

Gani: Zengin

Menal: Nail olunan ~eyler (ornek; miilk ii menalim: va-r,m-yogum)

Vasi: Kavu~ma

Handan: Gillen

Hicran: Aynhk

Melal: 0-ziintii

[Mal-miilk sahibi degilim; gonliim a~k ile zengin. Yara

kavu~ma arzusu da ta~1m1yorum, aynhktan gam c;:ektigim d' yok.]

"'Ne saa o(mafi muradimdir ne o(mefiten fiarar canim

Cifianda liasta-i a~fi o(ali 6ir fio}ra lialim var"

Murad: irade edilen, istenen ~ey

[Sag olmak arzum da yok, olmekten korkum da.]

"r.Ben o( fiayran-i a}kim Iii yitirdim a/i( u idrafii

'Ne a(emien fia6erdaram ne fiendimien liayalim var"

101

HAYATi iNAN<,::

[A~kin has1l ettigi hayranhkla oylesine yitirdim ki akh ve

idraki, alemden de kendimden de haberim yok.]

"'lfe mey(..i fu(6e-i afizan ne seyr-i sofi6et-i yaran

'1fe ta'n-i zafiid-i naaan ne cen3 u ne ciaalim var''

Meyl: Egilim, arzu

Ceng: Harp

Kiilbe: Kuliibe

Cidal: Miicadele, kavga

Ahzan: Hiiziinler

Yaran: Dostlar

Ta'n: Kotiileme, kmama

[Hiiziinler kuliibesinde bulunma arzum olmad1g1 gibi

ham softa-kaba yobaz tipindeki s1g ve miirai dindan ele~tir

meye de bakmam, kavga-giiriiltii ii;:inde de degilim.]

(Kiilbe-i ahzan, hiiziinler kuliibesi demek olup 1stilahta,

oglu Hazret-i Yusuf Peygamber'in hasretiyle babas1 Hazret-i

Yakup Peygamber'in -aleyhisselam- senelerce aglad1g1 ve ne

ticede gozlerini kaybettigi evdir.

$iirimizde a~1k hep kiilbe-i ahzanda, ma'~uk da -aziz- sa

raylarda tahayyiil edilir.

Ta~hcah bu beytinde, kiilbe-i ahzanda i;:ile i;:ekme fik

rinden de sevgiliye vas1l olma arzusundan da uzakta oldu

gunu, z1mnen irade ve ihtiyannm kalmad1gm1, nitekim bi1

sonraki yani son beyitte de goriilecegi iizere ciiz'i iradesin1

kiilli iradeye ram edip her tiirlii arzudan s1ynld1gm1, yan i

nza makamm1 anlatmaktadu.)

"Cifian fanidir ey Yafiya 1J-fove(..'1fayyu '1fuve(..'Baff

'l)ec9i~mem at(as-i ~arfia 6enim 6ir kofine ~afim var"

102


Fani: Gei;:ici

Hiive: 0

Hayy: Hayat sahibi

Baki: Ebedi, kahci

<;:arh: Felek

[Her ~ey fani, Bald olan yalmz Allah. Dilenci kiyafetini

.1 nd1ran elbisemi, paha bii;:ilmez kuma~lara verrnern ben. l{1za makarnmday1m.]

Son beyte benzer ~ekilde Siinbulzade Vehbi' den:

"Vefi6iya rif' at 6ufan{ar zfver-i iifan ife

'A.t{as-i ~arfia dec9i~mez fiirka-i ye~mfnesin"

I irfan siisii ile yiikseklik bulanlar, yiin hukalanm, felej d II atlas kurna~ma degi~mezler.]

']-{addini :Bi(mek 1, In in haddini bilmesi zor. <;:ok s1k hatulatilrnaktadu ge

l, ,11 ·1~imizde.

I{ 'nim dedem, babarnm babas1 yani '79' da 63 ya~ civa-11111 l,1 vefat etti.

M Thurn dedem islarn harfleri ile de i~bu Latin harfleri I, ii, • okuma-yazma bilmezdi. Ancakilim ba~ka, irfan ba~ka;

, d ',, ·y bilirdi. Bir giin beni kar~1sma ald1 (ki o zaman 6-7

1 L11·1 ndayd1m) ve bana sordu: "islam'm ~art1 kai;:?" Sular

11 , 1 g ibi biliyordurn tab ii ve "be~tir" deyip sayd1rn ba~a-

' I 1 "Aferin benim oglurna!" deyip ekledi: "altmc1s1 ne?''.

I I Id Ii yo rd urn, altmc1s1 yoktu. Dirayetle cevaplad1m soruyu,

103

HAYAJi iNAN<;:

dedim ki: ''Alt1 olan imanm ~art1, islamm ~artl bq" ve her

ikisini de kendinden emin bir edayla sayd1m. Dedemin ~a

~1rtmacah soru sordugunu samyordum.

Dedi ki "ben de biliyorum altmc1s1 yok, altmclSl ne de

dim sana!"

Pabuc;: pahahyd1. "Bilmiyorum!" dedim. $oyle baglad1:

"islam'm ~art1 be~tir; altmc1s1 boyiik - giicciik heddini bilmek."

(Bu "heddini" kelimesindeki "n" harfi giiniimiizde kul

land1g1m1z alfabeyle gosterilemeyen ve genizden c;:1kanlan bir

sestir; daha ziyade Egeliler iyi bilirler ve mevzuun iic;:iincii de

gil ikinci tekil ~ahsa <lair oldugunu belirler.)

Anlam1~t1m. islam'm be~ ~artm1 yerine getirdikten sonra

en miihim mesele "haddini bilmek".

Yeri gelmi~ken, dede ve ninenin de aym c;:atl altmda ola

masa bile kolay ula~1hr bir mesafede ve onlarla s1k1 temas

halinde evlat yeti~tirmek, anne baba ic;:in daha verimli degil

mi? Aile yaplSl, kiic;:iile kiic;:iile, geldigimiz vahim noktada,

maddi problemi olmayan yeni yetmelerin bir ya~tan sonra

evden ayn ev halinde ya~amay1 tercih ettiklerini goriiyoruz.

Va esefa!

Hikmet vadisinin emsalsiz ~airi Na.bi ne demi~ peki:

"Seza-yi titJ o(ur fiaadin tecavuz eyCeyen mu(ar

'A.nin'run titJaan azaaeiir muJBanfa e6rufar"

Seza: Uygun, lay1k

Tig: K1hc;:

Had: Sm1r

Tecaviiz etmek: A~mak

104


Mu: Kil

Amn\:iin: Onun ic;:in, o yiizden

Miijgan: Kirpik

Ebru: Ka~

[Haddini a~an killar kihca lay1k olurlar, o yiizden ka~ ve

k i rpik kihc;:tan kurtulur.]

Ne demek yani:

Berbere otursamz ve deseniz ki "komple". Ne anlama ge

l i r? "Ey berber! Boynumdan yukanda buldugun biitiin killan

kcs." Oyle degil mi? Evet. Ancak berber sac;:lan, sakallan, b1-

y1 klan, burun ve kulakta kil bittiyse onlan bile keser de ka~

vc kirpige dokunmaz; onlar da afbuyrun kil olduklan halde.

Neden peki? c;:unkii onlar hadlerini a~mazlar.

Kiic;:iik bir aynntidan bir hayat diisturunu v~zne dok-

mek. Tam Nabiyane.

Kutadgu Bilig' de ise mesele ~oylece nazm edilmi~:

"'A.naan yetJrek ne vardir ki~i Gife kenauzun

'Kenauzun Gifen ki~i kamufaraan of Buzin"

[Ki~inin kendisini bilmesinden iistiin ne olabilir? Ken

dini bilen herkesten yiice bir mevki elde eder, sec;:kin olurJ

Tabii, kendini bilmek ki~inin kendi kusurlanm bilmesi

de demektir.

Bakin ~aire:

"<;e~m-i insaf Bi6i a rife mfzan o( maz

'Ki~i noksamm Gi( mek Bi6i irfan o[maz"

Tabib Muhammed Bey

105

HAYATi iNAN<;:

[insaf ile adilane bakan goz gibi terazi olmaz ve ki~inin kendi kusurunu bilmesi irfanm ta kendisidir.]

Goz oyle yarat1lm1~ ki her ~eyi goriiyor da kendini go

remiyor. Ki~inin kendini bilmesi, kendi kusurlanm gorebil

mesi il<;:iincil gozil gerekli kihyor; kalp goziinil.

Hani temas etmi~tik ~aire F1tnat Hamm'dan bahseder-

ken. Bir beyti ~oyleydi, hat1rlayacaksm1z:

"'Ta6iat ru~en o(maz o(maymca diie-i fiafi-6in

Qt{ir mt 6eyt-i 6i-revzen ziya fiur~ia-i enverden"

[Penceresiz ev, d1~ardaki temmuz gilne~inden nas1l ha

bersiz olursa hakikati goren goz sahibi olmayanm da elbette

i<;:i aydmlanmaz.]

Adi ge<;:en il<;:ilncil goziln yoklugunu evin penceresiz ol

masma benzetmi~ F1tnat Hamm.

istanbul Fatihi'nin hocalanndan olan Ak~emseddin

Hazretleri'ni yeti~tiren Hac1 Bayram-1 Veli (rahmetullahi

aleyh) dememi~ mi: "Sen seni bil, sen seni!"

,r 1 Uayd(fer ve 'Ramazan

insam insafs1z bir cendere i<;:inde ezip un ufak eden modern

diinya, ac1mas1zca camm1za okurken klasik edebiyat1m1z pek

<;:ok bakimdan, gilnilmilz insam i<;:in imrendirici unsurlarla

doludur. Klasik edebiyat1m1zm zenginligine de ihtiyac1m1z

o yiizden artmaktadir.

Ozellikle hayal ufkumuzun daralmas1, bizi mutsuz ve ha

yat1m1z1 tats1z kilmaktadir.

Bagdatlt Ruhi'nin;

106


"'Kunc-i mifinette raki6a 6izi tenfia sanma

Yarger sende yatursa efemi 6ende yatur"

[Ey rakip! Evet, sevgiliye kavu~an sen oldun; sende yat

maktadir o dildar, hi<; lay1k olmad1gm halde ve ben <;:ilelerle

dolu ko~emde yalmz bulunmaktay1m. Arna sakm sevinme

ve oviinme zira yar sende ise de elemi aha ~urada (sinemde)

yatmaktadir. Yalmz degilim. A~k esasen 1zd1rap <;:ekmek oldu-

undan as1l acmacak durumda olan da yalmz olan da sensin.]

Yahut Rasih'in;

"'lJi(d"e gam var ~imdiCifi (utj eyfe ge(me ey surur

O(amaz 6ir fianede mifiman mifiman ustune"

[Goniilde gam bulunuyor ve onunla ba~1m ho~tur. Garn

cski yarimdir ve vefahdir. Bir ~ikayetim de yoktur. Ey mut

luluk ve nefe! Bu vaziyette sana yer yok evde. Sen ~oyle bir

uzak dur liitfen. Hem bilirsin ki misafir ilstilne misafir pek

iyi olmaz.]

Beytlerindeki hayal zenginligi nerelerdedir, degil mi?

Ornek olsun diye iki beyt kaydettim ama bir<;:ok ba~ka

h ytler de sokiin etti. Son bir ornekle Ramazan bahsine do

nclim izninizle. Rasih'in yukandaki beytinden dolay1 ak-

11 ma gelenlerden:

"§ur ne~atm kademin fia(6e ali~tirmaktir

Yoksa gam fier ne zaman istese fiazir 6u(unur"

Nabi

[Zor olan, huzur ve ne~'enin ayagm1 kalbe ah~tirmaktir.

Yoksa gam i<;:in mesele mi var? 0 ne zaman istese goniilde

ha~ko~eye kurulur ve hiikmilnil icra eder.]

Ramazan demi~tik.

107

HAYATi iNAN<;:

Zamanm i~leyi~i Rarriazan ayma mahsus olmak uzere

degi~mektedir adeta. Yirmi dort saatinin her anmda farkh

bir seyir izler, tadma doyum olmayan bir havas1 vardir ve

gec;:mi~ omrumuzde kalan tath hatiralanm1zm c;:ogu Rama

zan ay1 ic;:indedir.

Her sene tekrar gelip bizi yoklayan ve ~efkatle saran mer

hametH bir anne gibidir.

Kuc;:uktum, c;:ok kuc;:uktilm; kaplSI yer hizasmda olan bir

evde oturuyorduk. D1~an c;:1kmca onumuzde gorunen bah

c;:enin bittigi yerdeki alc;:ak tahta c;:itin iizerinden atlay1p ku

c;:iicuk camiye giderdi babam. Ozellikle iftar vaktinde tath

bir tela~la ak~am namazma gidi~i, gozumun onundedir hep.

Ko~ar ad1m gec;:erdi bahc;:eyi ve eve donunce tarhana vakti

gelmi~ demekti.

Babam oruc;: tutuyor ya ve her ak~am o bahc;:eden ko~ar

gibi gec;:iyor ya . .. <;:ocuk muhayyilemde oruc;:; herhalde ba

bamm bahc;:ede her ak~am yakalad1g1, ~oyle tav~an buyuklii

giinde sevimli bir ~ey olmahyd1. Babam oruc;: tutuyordu her

gun. Buyiiyiince ben de tutacakt1m.

Orucun ba~ka bir ~ey oldugunu ogrenmem biraz sonraya

rastlar. ~imdi her oruc;:lu ikindi vaktinde gozumun onunden

o manzara resm-i gec;:it yapar. Ne saltanath vakitlerdir ama

degil mi? Mahrum olana ne kadar acmsa yeridir.

Bir de o bahc;:edeki h~yvanc1g1 tutmaya ko~madan once

pencereden sizan lo~ 1~1kta babamm mahzun bir sesle Kur'an-1

Kerim okumasm1 hatirlanm.

<;:ocuklann, sozlerinizi degil hareketlerinizi daha bir dik

katle izledigini bilmem soylemeye gerek var m1?

Yirmi dort ya~ma geldigimde kuc;:uk kasabam1zda avu

kat biiromu ac;:m1~tim. Bir Ramazan gunii ziyaretime gelen

108


baba dostumu memnuniyet ve sevinc;:le kar~Ilam1~tim. Oyle

avukathk i~i olacak adamlardan degildi, hatir sormaya gel

mi~ti. (Yalmz hatmmz1 sormak ic;:in arayan dostlanmzm

-c;:ok olduklanm sanm1yorum- k1ymetini bilin derim ben.)

Aram1zda ~oyle bir muhabbet gec;:ti:

- Nasilsm amca? Ramazan nas1l gec;:iyor?

- iyi evlat. <;:ok ~iikiir bu Ramazan'a da yeti~tik. Baban

da iyi bilir, koyiimuzde, in~aatmda s1rt1m1zda ta~m1 ta~1d1-

g1m1z bir cami var. Sonradan buyiituldu biraz. in~aat bitti

ginde c;:ocuktuk. Teravih namazmda giilu~tiigumuz ic;:in bizi

pek ic;:eri almazd1 muezzin, biz de teravihi pabuc;:lukta k1lar

d1k. Ya~1m1z buyudukc;:e e~ikten ic;:eri girebilir olduk. B1y1k

lanm1z terledi, askerlik yapt1k. Evlendik, c;:oluk c;:ocuga ka

n~tik. Y1llar gec;:tikc;:e daha ileri saflara gec;:er olduk. Birkac;:

senedir teravih namazm1 en on safta kihyoruz. Gec;:en gun

teravihte arada salavat okunduktan sonra tekrar namaza

kalkmca ~oyle bir baktim; on taraftaki pencereden, cami

nin avlusundaki mezarhg1 gordum. Eee bundan sonra van

lacak yeri de gormu~ oldum boylelikle. Pabuc;:lukta ba~layan

yolculugun sonu goriinuyor.

Hayali Bey' in muhte~em bir beytinin yeri gelmedi mi yani?

"'Bana yer verdiCer sef.f-t niaUnde fiar4,6attn

'Ba~tm if(ake erdi gun gi6i afi-cena6 o[aum"

Saff-1 nial: En arka saf

Harabat: Gonul erlerinin mekam

Eflak: Felekler. Gokler

Ali-cenab: Yucelikler sahibi

109

HAYATi iNAN<;::

[A$1klar meclisinde en son safta yer bulabildim. Arna

orada bulunmakla ba$1m goklere degdi giine$ gibi feyz-fe$an

oldum. (On saftakinin yiiceligini var sen tasavvur et!)]

<;:ocuklanm1za, ileride bir gun -Allah saklasm- yollanm

$a$mrlarsa onlara pusula gibi yard1m edecek, and1k<;:a goz

lerinin nemlenecegi tath hatiralar birakahm. insandan ge

riye ne kahyor ki zaten?

§odek dnek Diinyanm bilmem neresinde "Siirdiiriilebilir Kalkmma",

"Siirdiiriilebilir Diinya Diizeni" falan gibi heybetli isimler

altmda toplantilar yap1hyor. insanoglunun insan gibi ya$a

may1 unutmasmm, korkutucu sonu<;:lan kar$1smda guya <;:a

reler aramyor. Kiiresel 1smma gibi felaketler, <;:evre falan ko

nu$uluyor.

Konu$ulacak tabii. $airin, "Allah'm bir pulunu bekleye

dursun dokuz kul / Bir ki$iye tam dokuz, dokuz ki$iye bir

pul" diye ifadelendirdigi vah$i ve egoist kiiltiir diinyanm ca

nma okudu <;:iinkii. Yeni$ehirli Avni Bey'in $U beyti akhma

gelir nedense hep, bu bahiste:

"'Bin safsata 6ir misra-i 6ercesteye d"etJmez

1ndimde esatir-i 'Fe(atun liezeyandir"

A~agi yukan ~u demeye gelir:

"Klasik kiiltiiri.imi.izi.in ikliminde benzersiz bir m1sra ik

ortaya konan hayat di.isturu, zaman ve mekan alg1S1; hava

smdan yanma vanlamayan ve anla$1lmazhg1 ile sozi.im ona

110


heybet telkin eden felsefi doktrinleri dover. 0 $atafath filo

zofik <;:1kanmlar say1klama sozlerden ibarettir."

Bu beyt, Felatun'un (Eflatun yani) $ahsmda Bah kiilti.i-

ri.ine kar$1 hayranhk uyandiran bir duru$ gibi gelir bana.

Yine Yeni~ehirli $6yle soyler:

"Se( Bider kum fa{ir aliir 6una aCem d"erCer

'.EyCeme a~ik-i iiftad"eni atJyara fada"

Uftade: Dii$kiin (Her iki anlam1yla <la dii$kiin; yani vaz

g <;:ilemez tutkunun zebunu ve himmete muhta<;: halde.

Agyar: Gaynlar. Yabanc1lar. Sevday1 tammayanlar.

Devlet-i alinin idbar vaktini ya$affi1$hr Avni Bey. Her

il anda <;:atlrdamaya ba$lam1$hr ihtiyar dev. Okumu$lan $a$

I , nhk ve kompleks i<;:inde, Batiya hayranhk beslemeye ba$

l.1 m1$tlr. Cemil Meri<;:'in dedigi gibi "Zafer sabahlarmdan

I ozgun ak$amlarma gelindiginde yorgun dev hafif<;:e uyuk-

1.i 1111$ ve kurnaz tilki kulagma $6yle f1s1ldam1$hr: -Sen bir

1IZ geli$ffii$Sin!"

Sel nasil gelir, en azmdan tahmin edersiniz. Gi.iri.iltiili.i,

1•1iis teri$li. Sonra da gider. Hem de y1karak gider. Elde var

1•11kaz. Oysa kum alttan gelir; sessiz gosteri$siz. Gelir ve git

ll l l''I,, kahr. 0-stelik y1kmaz, y1kilanlarm tamirine yarar hatta.

l,vin-bagm olur, tarlan olur. Mi.itevaz1dir, bereketlidir; top-

1 , 1 kl tr, vatand1r.

Organizasyonlarda, ailelerde, devletlerde; sel gibi ala-y1

\, I ile gelen, kurtanc1 goriilen, hani bu bir insansa bq y1l

il 1 'I.I I otellerde konaklatilan, u<;:aklarla seyahat eden, ideo-

11 ,jl falansa herkese dayatilan, ezberletilen, kabul etmeyenin '

111

HAYATi iNAN<;:

adamdan bile sayilmad1g1 heyulalard1r. ikbalden idbara dii

~iiliince bir de bakarsm1z gitmi~lerdir, hem de y1karak. Elde

var enkaz.

ikbalde iken de idbar vaktinde de iddias1z, sessiz, cefake~,

vefah hakiki dostlar vard1r bir de. Dftadedirler. Toprak gi

bidirler.

Yetmi~li y1llarda pek moda olan Hollanda inekleri vard1.

Montafon, Hol~tayn (Adlanndan pek emin degilim de oylc

bir ~eylerdi i~te; o giinleri ya~ayanlar iyi bilirler.) gibi adlan

vard1. Koylii adm1 bile bilmedigi bu iri k1y1m ineklerden

edinmeye can atard1. i~bu azman Avrupah inekler, bildigimi;,,

ineklere gore (ki onlara bizim oralarda kara inek -mahalli te

laffuz aynen ~oyle: garinek-, Orta Anadolu'nun baz1 yorelc

rinde godek inek denir) 5-10 kat, hatta daha fazla siit verir

lerdi.

Hasan Day1'nm bir godek bir de Montafon inegi olu r,

ikisine c;:ok farkh muamele edilirdi tabii. Yemye~il otlar, c;:c

~it c;:e~it fenni yemler Montafon'a verilir, kar~1hgmda bol bol

siit ahmr; kuru otlar, saman godek inege verilir azic1k (am.i

hikmeti bilinmez pek lezzetli) siit ahmr. Bir fark da ~uradw

Montafon azmand1r, c;:ok siit verir ama kenann dilberidir, na

ziktir, ag1r i~e ko~ulmaz; halbuki katmn yapmas1 lay1k ag 11

i~ler kara (godek) inegi bekler. Yiik c;:eker, c;:ifte ko~ulur, :1

mura batm1~ arabay1, gerekirse dizlerini kanatarak c;:1kara 11

garip kara (godek) inektir. Dstiine iistliik sosyete montafo 11

larm ba~ma hie;: gelmeyen iivendire ile kazma-kiirek sap1y l,1

dayak yemek de godek inege dii~er.

Derken Montafon ya~lamr, verimden dii~er; artik ek11

nomik degildir. Ah~tig1 gibi beslesen verdigi siit ile zarard .1

olacaksm1z. Kenann dilberinin bir eti kalm1~t1r para edn 1

112


I •1 bi lir bir celep tarafmdan, sucuk veya past1rma yap1lmak

11:,-, ' re sahibinden satm ahmr. Satilan bir mald1r o kadar. Ce

l1 •p, montafonu kamyonete yiikler, Hasan Day1 paray1 sayar,

1 I Ir. Ancak, godek inegin o vakti geldiginde, ya~ad1g1 mud

' kt <;:e hie;: iltifat etmeyen Hasan Day1 bir tiirlii satamaz inegi;

11 i ·lvermez. Bugiin yarm derken hie;: iimit kalmaymca goz-

1,•ri ya~ararak kendi elleriyle keser inegi. Godek inek ev aha

I •,i nin kam olur, cam olur.

Yen4ehirli Avni Bey'den son bir ornek daha takdim edeyim:

":Ehi66a ~ive-i yaamaaa me6fiut eyCer 'a'aayi

'}-(aaa 3ostermesin asar-t izmih{a{ 6ir yerde"

Ehibba: Ahbaplar

~ive: Tarz

Mebhut etmek: Hayretten parmak 1S1rtmak

Asar: Eserler ,, i zmihlal: Goku~

I Allah bir c;:okii~ gostermesin. Ahbabm, yagmalama i~inde

,li t·~ mana bile parmak 1S1rtt1gm1 goriirsiin. Maazallah!]

Hatan gemiyi once terk eden fareler gibi ya da sel gibi ge

l Ip de y1kip giden sahte dostlar gibi degil de haysiyetiyle so-

111 111 n kadar sabreden asil yolcu ya da o godek inek gibi ol-

111 1 k miiriivvet.

"Siirdiiriilebilir" falan diye ac;:tig1m bahis ba~ka birtarafa

, 1 l1• ·elcti; ba~ka ~eyler soyleyecektim ama olmad1. Soz uza-

11 q I buralara geldi. K1smetse as1l diyeceklerim bir diger ya-

111 1 n konusu olacak.

113

HAYATi iNAN~

Bu yaz1m1zda sadece edebiyat olsun izninizle. Smls1klam hay

ram oldugum bir biiyiik -ama ne biiyiik- ~airin, Urfah Yusuf

Nabfnin "ne si::iylersin" redifli gazelinden ii1r beyt alacag1m.

Soma da buna nazire olarak Sultan Birinci Mahmud'un

(Sebkati) be~ beyitli gazeli iizerinde duracag1m.

En 1rok kullamlan naz1m tiiriidiir gazel. ilk beytinde iki

m1sra birbiri ile kafiyeli, sonraki beytlerin ise son misralan

ba~ tarafla kafiyeli olur. Genellikle son beyitte ~air imza

sm1 atar, mahlasm1 yazar yani. Mahlas, ~airin bazen ismi

dir. Arna 1roklukla bi::iyle olmay1p ba~ka bir kelimeyi se1rer

mahlas olarak. Mesela Sultan Fatih'in kulland1g1 mahlas

Avni, Kanuni merhumunki Muhibbi, as1l ad1 Mehmed

olan ~eyh Galibinki baz1 manzumelerinde Galib, bazila

nnda Es'ad' du.

Mahlas'm kelime anlam1yla m1srada yer almasma da

dikkat edilir ki hayrette kalmamak kabil degil. Mesela;

Baki'nin "Baki kalan bu kubbede bir ho~ sada imi{ beytinde;

Baki kelimesinde durarak okunursa ~airin i::iziine hitap et

tigi, durmadan okunursa umumi bir hitapla "baki kalanm

yani kaho olanm bir ho~ sada oldugu" nazara verilmi~ olur.

Gazellerin bin;ogu redifle yaz1lm1~. Redif dedigimiz bir

veya birka1r kelimedir. Redifin (redif yok da yalmz kafiye

varsa kafiyenin) son harfi esas almarak manzumeler dizilir.

Buna da miirettep (tertip edilmi~, diizenlenmi~) divan denir.

114


Mesela ~eyh Galib'in <;:ok <;:arpic1 buldugum "zuhur

cyler" redifli sekiz beytlik gazelinde bu rediften i::ince " ...

i Iden" kafiyesi var. Toplam olarak bugiinkii harf sistemine

•i::ire 15 harflik kafiye bulunmaktadu. ilk ve son beytleri i::ir

nek olmak iizere dercedelim:

"!EtJerfi 8une8un mifinet erazi[den zufiur ey[er

O ciirmiin ozrii mii}kii[aiir ki kami[den zufiur eyfer"

Egerc;i: Ger<;:i

Gunegun: Renk renk, <;:e~it <;:e~it

Mihnet: S1kmt1

Erazil: Reziller

Zuhur etmek: Zahir olmak, gi::iriinmek

Ciiriim, ciirm: Su<;:

[Evet, her tiir s1kmt1 rezil ve cahil kimselerden ortaya <;:1-

kar; cahil bu, basacag1-duracag1 yeri bilmez, lafm1-si::iziinii

hi lmez ve s1kmt1lara sebep olur. Bu beklenen bir ~eydir. An

rak, su<;: kamilden (okumu~-yazm1~, mertebe sahibinden) zu

hur ederse i~te o ki::itii; oziir de bulunmaz.]

"§ir~ farfia kuzu[ar Bi6i a}k-i $ems'e kur6an o[

'13afiar-i ma'rifet §ali6 6u menzi[den zufiur eyfer"

<;:arh: c;:ark, felek

[Kuzulann mezbahada, kesilmek iizere b1<;:aga dogru

, ·cssizce gittikleri gibi sen de can vermekten <;:ekinmeden,

Scms-i Tebrizi Hazretleri'nin yapt1g1 gibi a~km yoluna ba~ ' koy. Beklenen marifet bahan ancak boyle bir yolculugun so-

nunda ele ge<;:ebilir.]

115

HAYATi iNAN<;:

Teknik bilgilerle okuyucuyu/dinleyiciyi s1kmak hie; arzu

etrnedigim bir ~ey. Ancak burada bu kadan faydah olacak

gibi geldi.

Gelelim, Nabi merhumun ~aheserine:

"'Dime suz-i di.Un o( ~em'a 6i-yerva ne soyfersin

'Ta6i6-i cana derdin soyfemez de ya ne soy(ersin"

Klasik ~iirirnizde sevgili sultan, a~1k koledir. Sevgilinin

cefa etmesi, iizmesi iltifat say1hr ve a~1g1 sevindirir.

On beytli gazelden sec;:tigim bu iic;: beyt bir senaryo takip

ediyor adeta. $6yle ki sevgilinin huzuruna vanp halini arz

etrneye, yalvarrnaya karar verrni~ olan a~1k, yola c;:1krnadan once yanmdakilere ilk beyitte diyor ki: "Bana derneyin ki sev

gili, yakic1 mum gibidir ve sen pervanesin (Hani murnun et

rafmda giderek kiic;:iilen dairede donen ve anbean ~evk1 ar

tan pervane, en sonunda kendini murna atarak sessizce can

verir ya!), onun sana merhameti olacak ~eylerden degil. Evet

bu dediginiz dogrudur ve bana ne merhamet ne iltifat ede

cek degildir sevgili ama can tabibim de odur. Tabibine der

dini soylemez de ne soylersin. Ba~ka c;:arem mi var?

"'Du~uraun yare farza firsat-t arz-i niyaz amma

§6runce ce6fiesinae fin-i istigna ne soyfersin"

Sonra yola c;:1k1yor zavalh a~1k ve yolda kendi kendine diyor ki: "O huzura kabul edilrnen olacak ~ey degil ya, tuta

hrn ki bir firsat buldun ve halini arz etmek iizere sevgilinin

huzurunda el penc;:e vaziyetinde kaldm. 0 yiizdeki istignay1,

celali gordiigiin zaman dizlerinin bag1 c;:oziilecek, dilin tutu

lacak; bakahm agzm1 ac;:abilecek misin?

"Yif!P aon(um yine va'a-i aurug-amiz ife yaytin

'Buaun verdin ftri6 amma ace6 feraa ne soyfersin"

116

CAN VEREN PERVANELER ·

Nihayet huzura kabul edilmi~. Beklendigi iizere korku

ic;:inde titreyerek kern-kiirn etmi~. Aynhyor. Diyor ki sevgi-1 iye: "Once gonliimii y1ktm, ezdin, mahvettin beni; sonra da

olmayacak vaadlerle gonliimii aldm, beni yolcu ettin. Agz1ma

bir parmak bal siirer gibi yaptm. Sevindirdin ve gonderiyor

su n ama ey sevgili bilemiyorum yann ne soylersin. Bugiin

ririb verdin (gonliinii almak, motive etrnek) amrna acaba ya

r1 n ne soylersin, hie; emin degilim.

Ve Sultan'tn naziresi:

"'Kerem-6afi~ o(maz ey di( fiaUni canane soyfersin

vefa me'mu( edersin aer acey ya6ane soyfersin"

Halini sevgiliye saf saf anlat1yorsun ama sevgiliden sana

kerem, merhamet gelrnez ey goniil! c;ektigin 1stuap onu mer

liamete getirmez. Biilbiiliin cigerini parc;:alayan <liken giilii

,tglatir veya !llerharnete getirir mi samyorsun, bilakis giildii-

1 Cir. Vefa limit ediyorsun ama heyhat!

"Se6af-fian-t cefaair ~imdi o( ~ufi-i sitem-auster

']-{eman 6i-fiuae derdin o( cefa-cuyane soy(ersin"

Sevgili zaten ac1 c;:ektirmekte ustadir ama ~imdi de bu

Ii rnde ihtisas yapmak iizere gitmi~tir. Daha nasil ao vere-

1 ii Ii rim a~1ga, daha nas1l aglatabilirirn diye. Sen o cefa edi

' I y ' bo~u bo~una soyliiyorsun ey zavalh a~1k!

("ne soylersin" ayn telaffuz edilirse "ne demeye soyler-

' 1 i" tarzmda yeni bir mana goriiniir.)

"'Tutar o( aamze faftr-ku~ 6e-dest-i fianfer-i ser-tiz

Yine ey tif(..i di( ~ufrun fiezar insane soyfersin".

0 can k1y1c1 sevgili elinde, a~1klann ba~m1 kesmek iizere

I 1,1 11~· r tutar. Senin c;:ocuk tabiath zavalh gonliin var, dii~tiigiin

117

HAYATL iNAN<;:

a~km sevinciyle ~iikiir halinde oldugunu hala oni.ine gelene

soylemektesin. Bir bilsen senin ~iikrettigin a~k, ba~mm ke

silmesine sebeptir er veya gey. Ah zavalh a~1k!

"'Me~am-i ccina 6uy-i 6afi~-i {utj ummid edfp andan

'}{evasin o{iugun o{ gonce-i fiandcine soyfersin"

0 goncanm kokusunu can burnuna yekmen sana li.itfe-

dilecek i.imidini bo~una tekrar edip duruyorsun.

"'Ne dcini~ etti tafisi{ Se6fati ta6'-i sifiir-yi~en

'Ki 6ir nazm-i ne~at-efzciyi sen ~afiane soyfersin"

Ey Sebkati! Nereden, nas1l bir ilim tahsil etmi~ bulunu

yorsun ki sihir gibi tesirli sozlerin var; goni.illere nefeler sa

yan bir nazm1 sen ~ahane soylemektesin. ($ahane, yok gi.izel

demek bilindigi gibi. Kelimeye dikkatle bak1hrsa ~ah-ane -

~ah gibi ~ahyasma manas1 var- padi~ah gibi soyli.iyorsun ey

Sebkati demi~ oluyor ki tabii padi~ahtir ya.

Sebkati'den bir ba~ka ~ahane soyleyi~

Varafim fuy-i ii{araya gonu{ fiu diyerek

'Kofafim gu{ferini gonca-i fio~-6u iiyeref

$er6et-i {a{i fiayafi 6izi o{iuriu meaei

§idefim fuyina ycirin 6ir ifim SU diyerek

f Ziyaret Milenyumdan birkay yil once idi. istanbul / Levent'te bulunan

i~ yerimizden servisle eve gidiyorduk. Ak~am trafiginde yol

biraz uzun surer, bilenler bilir. Edirnekap1' da kirm1z1 1~1kta

t1kanm1~ trafikte beklerken cep telefonum yald1. Telefona

118


haktim. c;:ok sevdigim degerli bir dostum anyor. Nerede ol

dugumu sordu. Durumu bildirirken ~oyle bir ~ey soyledim:

- Edirnekap1 kabristanmm orada trafikte servis arac1-

11 1 n iyindeyim.

Bana dedi ki:

- Bak kabristandasm. Bir ~eyin de iyindesin. Arna o ~ey

lahit degil de minibus. $i.ikretmelisin.

- !!!

Dogru degil miydi? Herkesin bir gun mutlaka iyinde ola

cag1 kabre heni.iz konmu~ degildim. Hayat devam ediyordu.

Yani limit vard1; oyle ya: "G1kmad1k candan limit kesilmez."

Yani iyi insan olmak iyin heni.iz firsat vard1, imkan vard1.

Geryek dost insana oliimii ve Allah'i hatirlatandir, dost

gori.inen di.i~man ise unutturan ...

c;:ok degil, 40 - 50 y1l once ~ehirlerimizde hayat ile me

mat birbirine yok yakmd1. Mezarhklar, gi.indelik hayatta iyin

den, hiy olmazsa yanmdan geyebileceginiz biyimde yerle~ti

rilmi~ti. $ehir planlan oyleydi. istanbul' da bunun izlerini

hala gormek mi.imki.in ama yeni ~ehirlerimizde (Kentler mi

demeliydik?) mezarhklar cenaze arabasmm arkasmda kon

voy olup en azmdan yanm saat yolculuktan sonra ula~abil

digimiz yerlerde.

Mezar, ziyaret edilen yer demek; iyi mi? Bu durumda ne

ziyareti, bir yakm1m1zm vefatl i.izerine ihtiyay olmas1 d1~mda

kim gider ziyarete.

Peki bunun anlam1 ne? Kabristam goziimiizden ve zih

nimizden uzaga atmak, oli.ime olan mesafemizi degi~tireme

yecegine gore ele geyen nedir?

Ele geyen bir ~ey yok tabii de elden kayan yok ~ey var.

119

HAYATi iNAN<;:

Sozde aydmlanm1zm onderliginde; <;:1kt1g1 kabugu begen

meyen sonradan gormelerin trajikomik tavn i<;:inde, toplu

mumuzun, kendi duru\'unu ve hayat1 anlay1\' bi<;:imini -mide

bulandmc1 bir kibir ve istikrahla- terk edip Batlya ozenme

nin sanc1lan i<;:inde Ziya Pa\'a \'oyle demi\'ti:

"!Eyvali1 'Bu Gazifede Gizfer yine yandik

Zira ki ziyan ortada Gi(mem ne kazandik"

Bazi~e: Oyun

[Yaz1klar olsun. Bu oyunda yine kaybeden biz olduk. Ba

km zarar ortada; adam yerine konmaz olduk. Bilmiyorum

ki ne kazand1k?]

"Doguya giden gemide Batiya ko\'an tayfalanz." diyen Sa

kalh Celal'i gel de hatirlama.

Kendi duru\' ve gidi\'ini terk etmekten bahsedince -belk i

<;:ok ilgili degil ama- Yahya Bey'in dort m1sram1 hat1rlad1m:

"'13u(Gu( ~etareti aur-i liandant au(durur 'TakCid-i zag aeGk-i liiramant au(durur Yaliya'yt ag(atirsa eger yar aam d"egi(

'Mu~ku( Gudur ki du~men-i nadant au(durur"

~etaret: $enlik, giilme, eglenme

Giil-i handan: Giilen giil

Zag: Karga

Gebk: Keklik

Huaman: -burada- salma salma yiiriiyen

Nadan: Cahil, degersiz

[Biilbiiliin ne\''elenip giilmesi giilii giildiiriir. (Nasil olsa

benim dikenlerim gogsiinii par<;:alayacak; bana mahkumsun;

giil bakahm, goriirsiin sen makammda giildiiriir yani.) Karga

120


I rk ligin ahmh yiiriiyii\'iinii taklide yeltenir. Bu durum da

I, 1•kligi giildiiriir. <;:iinkii tabiatma aykmdu karganm. Olmaz

, 111 i. Sevgilinin bizi aglatmas1 bir \'ey degil -ona zaten raz1y1z

d,i. .. - al<;:ak dii\'mam giildiirmesi dayamhr \'ey degil dogrusu.]

Gen<;: ya\'ta ugurlad1g1m bir arkada\'1m1 Eyiip Sultan

I ubristam'nda vefatmdan 3 yil sonra ziyarete gitmi\'tim. Yal-

111 zd1m. Arad1g1m bir yeri kolay bulamam zaten. Arkada-

1llllln defninde de bulunmu\' olmama ragmen bulamad1m

•,lie. Her neyse, vazifemi yaptlm kannca karannca. Oradan

11 ·1.akla\'uken kendi kendime soylendim: "Bak Hayati oglum,

hr ·t al! Oldiikten birka<;: y1l sonra en yakm arkada\'m bile

I .ibrini bulamayabilir."

Yani i\'in en kolay kismm1 yapt1m; nasihat etmek. Enzor

l \l le nasihat tutmaktu. Dua edin de dilimizden gonliimiize

111 sin bu dogru sozler.

Kabristanlarda yaz1lmas1 adet olan baz1 m1sralan hatu-

111 ya Inn:

"!Ey zair-i saliiG-nefes 'Mey[..i dunyadan ummid kes '13aki ka(maz liifGir kes

Pi.((ali Ges Gaki lieves"

[Ey hala nefes alabilen ziyaret<;:i! Diinyaya goniil baglama!

I i mse kahc1 degil. Baki olan Allah.]

Tahir-iii Mevlevi'nin kendi mezar ta\'mda yaz1h olan

1111 sralan:

"!EU Go~ aidi(mez aidifen yere 'Bo~ ae(medim ya 'RaG Gen SUf aetirdim 'Dag(ar fekemezken Gunca veGau

1ki kat sirtim(a yek 8Uf aetirdim"

121

HAYATi iNAN <;:

Son olarak da Nabi'den bir beyt:

"'Jlfiiat-i ma'siyyetfe aCi( o(du can-i zar

!Ey afv-i 17aresaz inayet zamanuiir"

[Maalesef i$ledigim giinahlarla ruhum yaraland1, hasta

oldu. Kendime kotiiliik ettim. Ey dertlere derman olan afv-1

ilahi! Pek muhtaom ve son iimidim sensin, artik kerem!)

,f , Sadelik §Uze(/ifrir

Daha onceki iki yaz1m1zda ileride bu konuda soyleyecekle

rim var demi$tim. Hani "Godek inek" yaz1m1Z1 bitirirken

aslmda konuya giremedik filan demi$tik. Fazh Hoca'y1 an

latt1g1m1z yazmm sonunda da "Ba$ka bir zaman bir diger 33'liiden bahsedecegim." demi~tim.

E$imin dedesi otuz iic;:liidiir. Yani Rumi takvime gore 1333, miladi takvime gore 1917 dogumlu.•·

Otuz ya$mdan sonra kendi kendine c;:ah~arak hem islam

harfleriyle hem de Latin harfleriyle okuma-yazmay1 ogren

mi$, bir siirii de kitap okumu~tur. $uuru gayet yerinde, her

konuda konu$abileceginiz bir ihtiyar delikanh. Gobek falan yok. T1g gibi. Saghg1 gayet iyi.

Sordum dine;: kalabilmesinin sebebini; ~oyle ac;:1klad1: "Om

riimce iizerime giine$ dogmad1. (yani daima giine~ dogma

dan once uyanm1$, sabah namaz1 vaktinde); bir de her gun ogle iizeri bir saat uykumu ihmal etmem."

Bunlar dogru tabii de kendisinin soylemedigi ve benim

bildigim bir $ey daha var. Son derece az yiyor.

* Doksan alt1 ya~mda dede, doksan iii;:iinde nene go i;:tii.

122


Her sene yaz aylannda giderim memleketime ve tabii onu

da ziyaret ederim. Bir defasmda evine vard1g1mda "nene"

yemek haz1rhyordu. Kiic;:iiciik tavay1 (Bizde d1gan derler.)

oniine koymu$, nefis bir sebze yemegi yapacak. Seyrettim.

Gordiigiim ~u:

Biitiin malzeme yumurta biiyiikliigiinde iki domates,, on

santim kadar boyu olan bir ye~ilbiber, alt1 adet bamya, kii

c;:iik boy bir sogandan ibaret. Malzemeleri dogramaya ba$

lad1. Sonra b1c;:agm ucu ile bamyalardan ikisini bir kenara

itekledi. "Yiyemeyiz oglum, fazla gelir $imdi." dedi. Yap1lan

yemek hakikaten fazla gelmi$ti iki doksanhk ihtiyara.

Yanh~ anla$1lmasm liitfen, burada fakirlik edebiyat1 ya

p1yor degiliz. Yokluktan ya da cimrilikten bu kadar az yi

yorlar demek istemiyorum. Ah$kanhklan bu ve c;:ok rahat

lar, huzurlular, saghkhlar.

Diinyanm uzak bir iilkesinde, Arjantin' de o giinlerde

"Siirdiiriilebilir Kalkmma" ba~hg1 altmda uluslararas1 bir

konferans devam ediyordu. Konu, yeryiizii kaynaklanm

daha iktisath kullanmaya mecbur oldugumuz filan iizeri

neydi. Kiiresel 1smmadan, ozon tabakasmm delindiginden,

sera etkisinden falan bahsediliyor; insanoglu kendisine bir

c;:ekidiizen vermezse yakm gelecekte bir felaketle kar$1la$a

bilecegi anlat1hyordu.

Anlatt1g1m dede ile nenenin ise bu hususlarda hie;: ku

suru yoktu.

"'M.az(uma o(ur lieyfer-i 6ea-fiuyi-i zaUm

'lliCim-i 3amin 6a~lia 6ir fiafet var i17inde"

123

~eyh Galib

HAYATi iNAN<;:

[Zalimin kotii huylannm cezasm1 hie;: kabahati olma

d1g1 ha.Ide muzlum c;:ekiyor. Ne yaparsm, diinya imtihan sa

lonu. Herkesin hakkettigini bulacag1 zaman daha gelmedi.]

Mir'atin i'tibari beli sadelikdendir - Hersekli Arif Hikmet

Mir'at: Ayna

Beli: Evet, elbette

"O(ur ren3-i taa((uli refizen-i dar-i 6elia 'Nti6i

~ninp:in sadeCikden aayn ren3 o(maz liefenCerde"

[Ge~itli ilintiler ve baglantilar ic;:inde olmak sonsuz yol-

culugun ic;:in yol kesicidir. Baksana kefen tek renk.]

"§erri ni'met roli liifayetten tecaviiz lii(ma kim

1mti(a 6ar-i 6edendir 6i-fiuzur eyCer seni"

[Nimet c;:ok olsa da sen yeteri kadar ye. Mide ve bag1rsak

larm yiikii artt1kc;:a s1hhatin ve huzurun elden c;:1kar.]

"Yiiz 3rami seni ta~ir; faz(asini sen ta~irsin."

tl'

' Zenain - 'Fakir Divan ~airlerimizin iki misraya bir roman ozeti s1gd1Ian soz

kudretine bakip hayran olmamak kabil olmuyor.

$u veya bu sebeple tenkide yeltenenlerin, ~airin;

":Enau~t-i fiata uzatma oyCe

'Be~ 6eytine 6ir nazire soyCe"

Engii~t: Parmak

124


Nazire: Benzer (Klasik ~iirimizde ·ustalann birbirine na

zire soylemeleri c;:ok giizel bir gelenektir. Bu yaz1da bir iki misalini de vermeye c;:ah~acag1z.)

dedigi gibi hie;: degilse kiic;:iiciik bir numune gosterme-leri gerekmez mi?

Nitekim aym ~air yukandaki beytin devammda;

"Zannetme Iii ~oyCe 6oyCe 6ir soz

§e( sen dafii soyCe 6oyCe 6ir soz"

Demektedir.

Yalmz burada "hadi giiciin yetiyorsa soyle, soyleyemez

sin!" degil de "Sen de soyleyebilirsin; yeter ki inat ve kibir

den kurtul, bir de gec;:tigimiz disiplinden .gec;:, ic;:tigimiz p1-11ardan ic;:." ma'nasm1 ihtiyar ederiz.

Fakat heyhat! Oyle c;:orak bir iklime dii~tiik ki hakimane

, ·ozi.i soylemekten c;:oktan gec;:tik, biraz anlayabilmek bi.iyiik

saadet biz milenyum nesli ic;:in.

Bi.iyiik i.istad Na.bi merhumun Hayriye'sine -ki 1201 be

y i Ui mesnevidir- nazire olarak yazd1g1 2101 beyitli Hi.isn ii

A ~k'mda, yukanya ald1g1m iki beytten sonra diyor ki $eyh c:alib (1757 - 1799):

"~z vakitte soyCedimse am

'Na-yufiteCigin legi( ni~ani"

Na-puhte: Gig, pi~memi~

"§ordiik nice ~afi(ar 3eda(ar

'Bir anda yayar onu 6a6a(ar"

Geda: Yoksul, dilenci

Yine aym eserinde, sikc;:a ma'ruz kald1g1 "Hazret-i Mevlana'mn

~ I< ·snevi'sinden ahyorsun yazd1klanm!" yollu tenkitlere cevaben:

125

HAYATi iNAN<;:

"!Esrarmi 'M.esnevi'den a{dtm

<;a{dtm 6eli miri mafi fa{dim"

Esrar: S1rlar

Beli: Evet, dogrudur

Miri mal: Halkm istifadesine a<;:1k mal

"'FefimetmqJe 6iraz fiimmet eyfe

O{ 3evfieri 6u{ da sirkat ey{e"

Fehm etmek: Anlamak

Gevher: Cevher, inci

Sirkat etmek: c;:almak

[Evet; bu s1rlan, bu ilham1 Mesnevi-i $erif'ten ahyorum.

O miri maldu. Sahibinin itiraz1 m1 var ki? Size de ne olu

yor? Hem hikmet mii'minin yitigidir; nerede bulursa ahr; al

mah. Anlamak i<;:in biraz gayret et. 0 inciyi bulunca sen de

<;:al. Onu <;:almak fazilettir; kabahat degil. .. ]

Bendi baglad1g1 Fars<;:a beyt ise tam bir alem:

"1n dem ki zi-~air-i eser nist

Sultan-i sufian menem dit}er nist"

[$airane soze muktedir <;:ok er yok zamamm1zda; soz iil-

kesinin sultam benim; bir yanh~hk olmasm!]

Bir diger beytiyle son verelim bu bahse:

"'Merdanefik asa{eti meyianda 6e{lidir

']-{ay6er 3unu 6a6asim kim sordu 'Du{duPun"

[Hani Ziya Pa~a'nm

'Ayinesi i~tir ki~inin {afa 6afi{maz

$afism 3orunur rut6e-i akfi eserinde

126


dedigine benzer diyor $eyh Galib ve ekliyor: Hazret-i Ali

Efendimiz'in Hayber'de bindigi hayvan (Diildiil) bir ka

L1rd1, babas1 e~ek yani -malum katmn babas1 e~ek, anas1 at

l ir- . Arna islam tarihinde ~anh bir yer edinen bu miibarek

hayvanm babasm1 saran oldu mu?

Gel er meydanmda goster yigitligini. Laf1 buak!]

Bu bahsi sonlanduacaktik ama yine aym imzay1 ta~iyan

,,·u berceste m1sra'1 yazmadan ge<;:emedim:

"§efti 3un feriayi ko saat 6u saat dem 6u dem"

[Diin ge<;:ti, yarm gelir mi gelmez mi belli degil; saat bu

·:'\ attir, an bu an.]

Aslmda yaz1ya ba~larken "var i<;:inde" redifli Na.bi merhumun 1J ve 7 beyitli iki gazeline Nedim'in 5, $eyh Galib'in 7 beyitli

11nzirelerinden bahsedecektim. Seiz Nabi'nin ba~ka bir bey

I in i hatulatacak kadar uzad1:

"Sufian-i 6ifiudeden fio~ 3efir avaz-i fiuruz

'Bari ma'nasmi 6i{mezse de fien3ami 6ifir"

[Horozun sesi bo~ sozden iyidir; zira horoz, otii~iiniin

111ilamm1 bilmese de zamamm bilir.]

Her neyse; diyor ki Nabi:

"']-{afva-yi Jena zefir ife a{udedir amma

<;ekmek efi 8Uf 3izlice fezzet var ifinde"

I Ge<;:ici diinya hayatmdaki lezzetlerin zehirli oldugunu

l11•rkcs bilir ama ~ekerle kaplanm1~ zehir oldugundan eli <;:ek-

11 1 •k kolay degildir.]

$uracikta imam-1 Rabbani Hazretleri'nin mektubundun

I, 1 i ki ciimleyi derc etmelidir; buyurun:

127

HAYATi iNAN<;:

''Allahu Teala'ya hamd olsun ve onun sefdigi, sevdigi

kullarina selam olsun! Ktymetli efendim. Stkinttlarin gelmeleri, gorunu1de fOk aci ise de bunlarm ni'met olduklari

umulur. Bu dunyanin en ktymetli sermayesi, uzuntuler ve stkmttlardir. Bu dunya sofrasmm en tatlt yemegi, derd ve

musibetlerdir. Bu tatlt ni'metleri, act ilaclarla kaplamt1-lar, bununla imtihan yolunu apk tutmu1lardtr. Se'adetli, akllt olanlar, bunlarm ifine yerle1dirilmi1 olan tatltlari gorur. Ozerindeki act ortiileri de tatlt gibi fignerler. Actlar

dan tat altrlar. Nasti tatlt olmasin ki sevgiliden gelen her 1ey tatlt olur. Hasta olanlar, onun tadmt duyamaz. Kalbin

hasta olmast, O'ndan ba~kasina gonul vermesidir. Se'adet sahibleri, sevgiliden gelen stkmttlardan o kadar tat altrlar ki iyiliklerinde o tadt duyamazlar. Her ikisi de sevgiliden geldigi halde, stkmttlardan, sevenin nefsi pay almaz. iyi

liklerini ise nefs de istemekdedir.

Ni'mete kavu~anlara afiyet olsun!"

~eyh Galib ise diyor ki:

"'Hey can atiyor fia(li Jena mii(liiine amma

'Bir fiarice ftlimaz Iii ne fia(et var ifinde"

[Herkes diinya malma, mevkiine kavu$ma arzusu ile tu

tu$uyor ama $6yle iki ad1m geri <;ekilip de bakam1yor ki gor

siin, ne berbat bir $eydir.]

Yine 0:

"'Her zi(fetin e(6ette 6ir izzet var ifinde

Seyr et vefi-i '.Ken'an'i ne devfet var ifinde"

[Rezil olmadan vezir olunma~ derdi anam bana. ilk m1s

rada ona yakm soyliiyor $air ve delil getiriyor; Hazret-i Yusuf

once Kenan Kuyusu'na dii$tii ama <;:1kmca da M1s1r'a aziz oldu.]

128


, ~I

J 'Ne Var 1~inde? Ba$hktaki "i<;:inde" kelimesindeki "n" harfine ozel bir dik

katle bakahm. Giiniimiizde kul1and1g~m1z harf diizeninde her

ikisini de aym harfle gosterdigimiz iki ses -dolay1s1yla i$a

ret ettigi mana- birbirinden ayirt edilemiyor. Biri bildigimiz

"N" tabii de digerini anlatmak biraz zor. Eskiler bu aynm1 iki farkh harfle goriiyor ve gosteriyordu: ilki "nun" ikincisi

"sagir kef". Lisaniyat<;:1lar, akademik <;:ah$malarda, bir trans

kripsiyon kurah olarak i$bu sagir kefi, "N" harfi iizerine dal

gah bir ufki (yatay) <;:izgi koyarak gosterirler.

Bu sagir kefin sesini Denizlili olmam hasebiyle (<;:aktir

madan memleketimin bir faziletine de vurgu yapm1$ oldum

ya!) iyi biliyorum. Hemen biitiin Egeliler de iyi bilirler. Ornek vereyim:

"Eve gittigini biliyorum" ciimlesinde ikinci kelimedeki

'n' harfini eger bildigimiz $ekliyle telaffuz ettimse oznenin

C1<;:i.incii tekil $ah1s oldugunu herkes bilir; o gitmi$tir eve.

Eger, aym harfi eskilerin· 'sagir kef'le yazd1g1 ve<;:hile, $6yle

genizden (gunneli yani) telaffuz ettimse, yine herkes tered

di.itsi.iz bir bi<;:imde bilir ki mevzuu bahis olan $ah1s, ikinci

I ckil $ah1st1r; (sen) gitmi$sindir yani eve. Bu o kadar oyledir

k i soyleyen de dinleyen de yemin etse ba$1 agnmaz. Mahke-

111ede bu suretle $ahitlik etse biri, iltibasa mahal olmaz (Bu

i I tibasa mahal olmak tabiri, marka ve patent hukukunda pek

hir onemli olup neyin kast edildiginin iyi anla$1lmay1p kar

f'a$aya zemin haz1rlanmas1 demektir yakla$1k olarak.)

129

I

I

HAYATi iNAN~

Konu~may1 ve okumay1 daha <;:ok severim hen ve yazmak

tan hep uzak durmu~umdur. Yapamayacag1ma da hep kendimi

inandirm1~1mdir. Bu inanc1m1 halen koruyorum esasen ama

samimi dostlanmm "Soz u<;:ar, yaz1 kahr.", "Hatirda kalmaz,

satirda kahr.", "Yann <;:ekip gideceksin diinyadan, hani biraz

hatirlanmay1, biraz da bilginin -belki sevginin ve tutkunun

da- aktanlmasm1 teminen karala karde~im." yollu tavsiyeleri

iizerine ba~lad1m ufak ufak. ilk fark ettigim ~eylerden biri

oldu memleketimi aslmda ne kadar seviyor oldugum. Siz de

anlam1~sm1zdir, soz doniip dola~1p memleketime geliyor. E

tabii "Vatan sevgisi imandan." Arna ger<;:ekten oyle. Yaz ay

lan gelip de izin i<;:in memleketime gittigimde, daha il<;:eme

koyiime girerken dagm-ta~m adeta benim onlan ozledigim

gibi beni ozlediklerini fark ediyorum. Yiiziime giiliiyor or

tahk. Lisan-1 hal i~te. Soze ne kadar s1garsa ...

Bahsimize donecek olursak ba~hktaki "ne var i<;:inde" hem

onun hem muhatabm i<;:inde ne oldugunu konu almaktadir.

Onceki yaz1m1zda "var i<;:inde" redifli gazeller iizerinde

durmu~tuk birazc1k. Fakat kisa ge<;:mi~tik, devam edelim.

Bakahm ~aider neyin i<;:inde ne var demi~ler:

"'lJu~varcadir etJer~i reli-i teng-i funaat

Yo/u{ur liatar u bimi se(amet var i~inae"

Nabi

Dii~var: Gii<;:

Egerc;:i: Ger<;:i

Reh: Yol

Teng: Dar

Hatar: Tehlike

Bim: Korku

130


[Kanaatin dar yolu ger<;:i zor goriiniir, dogrudur ama o

yol tehlikesiz ve korkusuz, salim bir yoldur.]

Bu beytin hat1rlatt1g1 Fars<;:a ve hayli me~hur bir beyt:

"'Be-aerya aer menaft' bi-~omarest

:Eger lialii se(amet aer fienarest"

[Deniz tiirlii tiirlii zenginliklerin kaynag1dir (inci, mer

·-1 n, bahk, tuz vs.) ve pmlt1s1 ile dalgalan ile caziptir. Ancak

•1 ·la.met istiyorsan k1y1da kal, ayagm yere degsin. <;:iinkii de-

11 iz ne kadar <;:ekici ise bir o kadar da tehlikelidir.]

Hayat tecriibeleri de bize gosteriyor ki kanaatin esas alm-

111 g1, gosteri~siz bir hayat d1~andan goriilenin aksine huzurlu

vc rahattir.

"'Nan-i fiu~fi ife fianaat gi6i bir ni'met mi var

'Kunc-i istitJna gibi bir fiu~e-i raliat mi var"

Yahya Nan: Ekmek

Hu~k: Kuru

Kiinc: Ko~e

i'stigna: ihtiya<;:sizhk gosterme, nazlanma (kibirle degil 1111 a tevazu, vakar ve teslimiyetle) ·

I Kuru ekmekle yetinmek gibi nimet de yok, "bu bana

1.11n degil" demek gibi rahat da ... ]

"'Bu bezm Iii yeymane-i aevfet var i~inae

'.Ne kimseye _payenae ne raliat var i~inae"

Nabi I Alemde ozendigimiz mevkiler kimse i<;:in kahc1 olma

,11g1 ribi lezzetten <;:ok s1kmh veriyor.]

Nabi bir ba~ka beytinde ~oyle soyler:

131

HAYATi iNAN(:

"Sera_pa fe~m-i i6retten 8efirdim niisha-i aeftri

1finae mani-i arama dair 6ir i6aret yof"

[Alem sayfasm1 ibret goziiyle tepeden a~ag1 inceledim.

Siikunet (dinginlik) anlammda ufaok bir i~arete dahi rast

lamad1m, ne yalan soyleyeyim.]

"var ic;:inde" bahsine devam etmek gerektigi anla~1hyor

ama bu seferlik fazla uzatmayahm.

Siikunete 'Dair Ard1 ardma akhma gelen ve birbirine yakm anlamlar ta~1-

yan birkac;: beyti konu etmek istiyorum bu yaz1da.

"'Bi-vucud o{ mak ai6i yofdur cihanm rahati

§or ki simuraun ne dami var ne ae sayyadi var"

Koca Rag1p Pa~a

Bi-viicud: Viicut bugiin kulland1g1m1z iizere beden de

mek olmay1p varhk demektir. Tabii bi-viicud da varhg1 ol

mayan, yani yok demek olur.

Simiirg: Si, otuz demektir; miirg de ku~. Otuz ku~ anla

mma gelen bu kelime, masal ku~u olan ziimriid-ii ankanm

ad1dir. Efsaneye gore otuz ku~ biiyiikliigiindeymi~. Kemikle

beslenirmi~. Kaf Dag1'nda ya~arm1~. (Bu Kaf Dag1 da bilin

digi gibi mas al dag1dir. N edense hep bu var olmayan dagm

Anadolu'nun kuzeydogusunda Kafkasya' da bir yerlerde ola

bilecegini vehm etmi~imdir. Arna dedigim gibi vehim tabii.)

Dam: Tuzak

Sayyad: Avc1

132


Hakimane nazmda Nabi en biiyiiktiir ~iiphesiz de hemen

arkasmdan sayilmas1 gereken isimlerin ba~mda yer alan Koca

Rag1p Pa~a bu beytinde bakm ne diyor:

Bu alemde rahat etmek ic;:in varhgmdan s1ynlmak gerek.

Yok olmak gerek. Tabii bu varhk iddiasmdan kurtulmak an

lamma gelmektedir. "Olmeden once oliiniiz." Hadis-i ~erifi'ni

de hat1rlatmaktadir.

Bu babda Nabi merhumun bir beytine temas etmemek olmaz:

"1i~if ifna-yi vucud eyfemefaen kasdi 6udur

1stemez yaranma 6ar o{dutJunu ta6utun"

Tam Nabiyane .. .

[A~1klar varhklarmdan s1ynlmak i~inde nic;:in bu kadar

ileri giderler, ipince oluncaya kadar kendilerini (viicutlanm)

nrtadan kaldirma gayretinde bulunurlar, bilir misiniz? Ce

nazesini ta~1yacak olan dostlanna yuk olmak istemezler de ondan .. . ]

Pes!

Rag1p Pa~a'ya donecek olursak:

Rabat yok olmaktadir. Bak anka ku~una! Ne kendisi ic;:in

kurulmu~ bir tuzak var ne de pe~inde avc1. Tabii ya kendisi

yok c;:iinkil.

":Ettik o kadar ref'-i teayyun ki 'Ne~ati

1lyine-i _pur-ta6-i mucerrada nihaniz"

Ne~ati

Ref'-i teayyiin: Ref' etmek kaldirmak, iptal etmek de-

111ck. Bu terkip (yani ref'-i teayyiln de yok olmak, varhgm-

1lnn s1ynlmak demek olur.)

133

HAYATi iNAN<;:

Ayine: Ayna

Piir: Tamamen

Tab:Parlakhk

Miicella: Cilalanm1~

[Varhg1mm ortadan kald1rmak, ~ekerin <;:ayda erimesi,

a~kta karanhk bedeni eritip yok etmek i~inde o kadar ileri

gittik ki son derece parlak, iistelik cilalanarak kabiliyeti art1-

nlm1~ ayna kar~1sma bile ge<;:tigimizde goriilmiiyoruz. Ayna

bizi gosteremiyor. Oyle ya, ayna bedeni goriir, ruhu gormez

ya; ma'nay1 bilmez ya!]

"'MisaC-i ab ederiz nif u 6ei(e amize~

'Bu far-gefide mu'ayyen mi'zacimiz yofiur''

Na.bi

Misal-i ab: Su gibi

Nik: iyi

Bed: Kotii

Amize~: Ge<;:inmek, bir arada bulunabilmek

Kar: i~ -geh: Yer (mekan) eki

Mu'ayyen: Ta'yin edilmi~, belirlenmi~

Mi'zac: Karakter

[Su gibiyiz. iyi ile de ge<;:iniriz, kotii ile de.]

Tad1 tuzu yerinde, usta i~i ve iizerinde iyi dii~iiniilmeye

deger bir beyt. Su gibiyiz diyor.

Su nasildir?

Rengi yok, ~ekli yok, girdigi kabm ~eklini al1r, karaktc,

atmaz, "Ben oraya girrnem." demez, tepeyle kar~1la~sa a~

rnak derdinde olrnaz, usulca dibinden dola~ir. Hern goriin

rnez hem goriiniir. Her haliyle giizeldir; deniz iken de, akar

ken de, dururken de, darnla iken de, 1slakhk halinde ikcn

134


de, donmu~ iken de, s1v1 iken de, buharla~rn1~ iken de. Her haliyle giizeldir.

Ger<;:ekten giizeldir. Vazge<;:ilernezdir. Kimse onsuz yapa

maz, iyiler de kotiiler de. Yurnu~akt1r. Arna en sert rnaddeden

daha saglamd1r. <;:elik b1<;:aklan par<;:alayan granitleri, rner

merleri onunla keserler. Sen ona bir ~ey yapamazsm. Kese

mezsin, kur~unlayamaz, k1ramazsm; o sana her ~eyi yapabilir,

varhg1yla hayatt1r ve yokluguyla oliim. Bir damlas1 dondugu

zarnan genle~ecek saha bulamasa kayay1 patlatir. Giizeldir

cvet, yani cernal sahibidir ama celal sahibidir de; co~tugu,

dalgalanmaya ba~lad1g1 zaman transatlantikleri yutar. i<;:me

yen oliir arna i<;:ine dii~en de oliir. Biitiin nz1klar ona baghdir.

Ve ...

"iyi insan 'su' gibi olrnah" denrni~tir. Yani aranmah, ozI ·nmeli, onsuz olunarnamah.

"Cifianm mifiri tabindan vucCufun mafiv fi( mi~ yof

'flrarsan gu~en-i cfefiri 6enimfe Jafeden gayn"

Haya.Ii Bey

Mihr: Giine~

Jale: K1rag1, <;:iy.

[Malum ya, <;:iy damlas1 giine~i goriince siir'atle yok olur. 1 ' lhanm giine~inin parlakhg1 ile kendi viicudunu mahvetrni~, 1 nk etrni~; bir beni goriirsiin, bir de jaleyi.]

1Jiyar6akirfi 'Ali i:Emiri i:Ejendi 11 ,tp tutkusu dendiginde oncelikle akla gelmesi gereken

1111 lcrden biridir, Diyarbakirh Ali Emiri Efendi. Ka~garh

135

HAYATl iNAN<;:

Mahmud'un nadide eseri Divan-1 Liigat-it Tiirk'iin yeryiiziin

den kaybolmamasm1, destans1 bir gayretle temin eden de odur.

Biitiin omriinii harcayarak on be~ bin cilt kadar kitap

toplad1. Her birini elde etmek ic;:in giiniimiiz olc;:iilerine gore

en azmdan c;:ilgmhk denecek i~ler yaptl. Vanm yogunu har

camakla kalmad1, gerektiginde en yakm dostlanyla, vezir

viizera ile dii~man oldu ve sonra biitiin kitaplanm Millet

Kiitiiphanesi'ni kurmak iizere vakfetti. Kiitiiphane, istan

bul / Fatih'tedir.

Onun beytidir:

"idetimdir nezd--i cananimia o( mali girye-nali

'Ruz ifinde seyr-i lievlie6 isterim me~re6 Gu ya"

Ruz: Giin. Giindiiz

Kevkeb: Y1ld1zlar

Me~rep: Tabiat, karakter, huy

Girye-nak: <;ok aglayan

(Gozya~1 damlalan klasik ~iirimizde y1ld1zlara benzetilir.)

[Sevgilimin kar~1smda siirekli aglamak adetimdir. Gii-

pegiindiiz y1ld1zlan seyretmek ister gibiyim. Olacak ~ey de

gil tabii ama ne yaparsm, huy i~te ... ]

Kendisi 1924 yilmda vefat etti. Ertugrul Gazi'den ba~la

yarak Osmanh sultanlarmm ~iirlerinden ornekleri bir araya

getirmi~, fakat zamanmda ya~ad1g1 Sultan Be~inci Mehmed

Re~ad'm elinden c;:1km1~ ~iire rastlayamaymca bir mektupla

kendisinden ~iir istemi~. Bunun iizerine Sultan Re~ad, Emiri

Efendi'yi k1rmay1p o vakitler (1915) yaras1 pek s1cak bulu

nan <;anakkale Harbi'ni konu alan be~ beyitli bir gazel ya

zarak kendisine tevdi etmi~tir.

136

CAN VEREN PERVAN HER

i~bu gazele say1S1z tahmisler yap1lm1~ ise de bunlann en

ba~anhs1 Yahya Kemal'e aittir. Tamamm1 a~ag1ya derc etti

gim be~ k1t'anm her birinde, ilk iic;: m1sra Yahya Kemal'e ve

son iki m1sra Sultan Re~ada aittir:

"Ce_pheden to_p(an ejder gi6i Garu-ef lien 'Arliasinaa gemiCerden bir surii div-i ahen §olite tayyareCerinden safarali nar-i ftten Savfet etmi?ti <;analiliaf aya Gahr u Gerden

:EhC-i 1s(am'in ilii hasm-i liavisi birden"

[islam aleminin iki biiyiik ve kuvvetli dii~mam olan in

gilizler ve Frans1zlar giic;: birligi ederek surlar y1kan ejderha

lar gibi toplanyla ve demirden birer dev gibi olan gemileriyle,

gokten yere fitne ate~leri yagd1rarak karadan ve denizden

<;anakkale'ye sald1rm1~lard1.]

"'Kadin erlieli anasinian sut emen yavrumuza

'}[e_pfmiz can(a san(difi la vatan auygumuza 1ntizar eyfedi ga_f(etfe aau liorliumuza Laliin imaai-i i(ahi yeti~ip oraumuza

o(au her Gir neferi liaf a-i _pu(ai-Geden"

[Biz ise biitiin millet yek-viicut olarak ve vatan sevgi

mize canla sanlarak miidafaaya gec;:tik. Dii~man kuruntuya

kap1lm1~ ve korkmamm ummu~tu. Ancak ilahi yard1m ye

I i~ ti ordumuza ve her bir neferi topla-tiifekle y1kilmaz bir

ka le halini ald1.]

"$uliur 'A((ah'a Iii goraum Gu muGareli sinde 'Kahraman oriumu serhacfde muzef.fer zinde 'Mujde 1ran ife 'Turan'a vu <;in u 'Hincfe 'Asker ev(aa(anmin _pi~geh-i azminde

'Aczini eyfedi iarali nihtiyet au?men"

137

HAYATi iNAN<;:

[Mezardaki bir $ehidin agzrndan: Allaha $iikiirler olsun

ki bugiin kabrimden izlemekteyim ki ordumuz kahraman

du, zindedir. iran'a, Turan'a, Gin'e Hind diyanna miijdele

yin; asker evlatlanmrn azmi oniinde dii$man aczini idrak

ederek ~ekip gitmi$tir.]

"'A((afi 'A((aafi nidasiyfe mufiacim afirar

'T' e_peferden Go?a(p saika-var u kafifiar

'.Ettifer du?meni Gir oyfe ki ic(a-yi kenar

'Kadr u fiaysiyyeti yama( o(arak etti ftrar

'Ka(G-i is(ama n~faz eyfeme3e Be(mi? iken"

[Esir alrnamayan bu aziz milletin biitiin fertleri Allah Al

lah nidalanyla tepelerden dii$manrn iizerine kahredici y1l

dmmlar gibi bo$ald1 ve dii$mam oyle saf d1$1 etti ki onur

lanm Bogaz'rn sularrnda b1rak1p def olup gittiler. Halbuki

islamiyet'in kalbine niifuz etmege gelmi$lerdi.]

"'Rufi-i yeyBamGeri teG?ire Biderken ?ufieda

'Mi(fet arkanda GuBun vecd f{e tekGir-sera

Sen de mifiraG-i fii(tifette ceGin-say-i sena

'Kayanp secde-i ?ukrana 'Re?ad eyfe dua

'Mu(f-i 1s(am'i 'l[uda eyfeye daim me'men"

[$ehitlerin aziz ruhlan Peygamber Efendimiz'in huzuruna

miijde sunmaya giderlerken millet arkanda co$ku i~inde tek

birler getirmektedir Padi$ah'1m! Sen $imdi makammda asi l

duru$unu hak etmi$ bulunuyorsun. Sultan da diyor ki: "Ey

Re$ad! $iikiir secdesine var ve iste Allah'tan ki islam mem

leketi daima emniyette olsun.]

Sizce yoruma hacet var m1?

138


ti' t 'lfazireye 'Baliar mmniz?

"Sunar Gir cam-i memFa Gin tefii yeymaneden sonra

'Doner vefk-i murad uzre Jefef amma neden sonra"

Mezaki

"Sunar Gir cam-i mem(u Gin tefii yeymaneden sonra

Pefef efif-i di(i dif-?ad eder amma neden sonra"

Sabit

Nazire, benzer; nazire yapmak, benzetmek demek. Edebiyatta benzerini yazmak, soylemek.

Yukanya ald1g1m ilk beytin sahibi olan Mezaki 17. yiizy Ilda ya$aIDI$, Mahlas olarak se~tigi kelimenin anlamma uygun olarak ~ok tath sozlerin sahibi. Fevkalade hayran oldu-

um bir mutasavv1f $air.

$u beytin sahibine siz ne dersiniz?

"'Mezaki merddir, ('if u Buzaf i serseri etmez

'lekeff uj Gertaraf merdane Gir er 03(u erdir Gu"

[Mezaki mert adamdu. Hesaps1z - kitaps1z laf etmez. Tel 'lliiften (gosteri$ten, senlik-benlikten] s1ynlm1$ yigit edah ,1clam oglu adamdu vesselam!]

Nazire olan ikinci beyt ise Sabit merhumun. Me$hur hik-111 t $airi Urfah Yusuf Nabi ile aym sene (1712) vefat etmi$, M uazzam bir $air.

Hani mesela:

"'Meydane Be(di na'?-i rakiG-i nemime-saz

'Ki(dim fiuzur-i fa(G iCe omurde Gir nemaz"

1 I I yen $air.

139

HAYATi iNAN<;

[Dedikoducu, fitneci alc;:ak rakip oldii ve cenazesinde

bulundum. Omriimde bir kere ~oyle huzur ic;:inde bfr na

maz k1ld1m.]

$airleri hakkmda bu kisa bilgileri verdikten sonra ba~

taki beytlerin izahma gec;:ecek olursak:

"Sunar 6ir cam-i memfa 6in tefii yeymaneden sonra

'Doner vef{i-i murad uzre feCek amma neden sonra"

Cam: Kadeh

Memlu: Dolu

Tehi: Bo~

Peymane: Kadeh

Vefk: Uygunluk

Murad: irade edilen, istenen

Felek: Gok (kader)

Mezaki

[Felek bin tane bo~ kadehten sonra bir giin dolu bir ka

deh de sunar ve arzuna uygun <loner amma neden sonra,

sab1r gerek!]

"Sunar 6ir cam-i mem[u 6in tefii yeymaneden sonra

PeCek elif-i di[i dif-~ad eder amma neden sonra"

Sabit

Ehl-i dil: Goniil ehli

Dil-~ad: Mutlu

[Felek bin bo~ kadehten sonra bir giin dolusunu da su

nar ve seni bahtiyar kilar amma neden sonra, sabir gerek!]

Memlu, dolu demek. Mali dolu, hali bo~ demek.

140


Hatirlayahm Mevlid-i $erif (=Vesiletii 'n-Necat) miiellifi

Siileyman <:;=elebi merhumun ~u ~iirini:

"'Bir feza o[du o demde ru-numa

'Ne mekan var anda ne arz-i sema

'Kim ne fialidir ne mali o[ mafia{

ryt_ff u ftkr etmez a fiafi felim u liaP'

[Yarat1h~m ba~lang1om anlatt1g1, insam metafizik iir

pertilere davet eden bu m1sralannda Siileyman <:;=elebi mer

hum ~oyle diyor: Oyle bir feza goriindii ki mekan ve zaman

yoktu onda ve bo~ da dolu da degildi; o hali akil kavrayamaz.]

Eskiden her diigiin, asker ugurlama veya kar~1lama, ~ii

kiir gibi muhtelif vesilelerle Vesiletii'n-Necat okumak adeti

vard1. Canlanmas1 ne giizel olur. Oldukc;:a sade bir Tiirkc;:e

ile kaleme alman bu manzumenin, ortalama kiiltiire sahip

bir Miisliiman yansm1 ezbere bilirdi. 30-40 y1l oncesinden

bahsediyorum.

"(je~mi~ zaman o{ur ki fiayafi cifian detJer."

_,, ' :Birfik 'Dir Uk tir

"'lyan o{duk~a gonca dem--6e-dem yani~da liar artar

'Bu gu[zann raki6-i yur-cefasi artar eksi[mez"

Diyarbakirli Cehdi

Giiliin giizelligi belirdikc;:e hemen yanmda dikenler de

urtar. Hem say1ea artar hem de sertlik ve sivriligi artar. Biil

bi:iliin yakla~mas1 ne miimkiin artik, yakla~mak istediginde

gogsiinii parc;:alamaya hazirdir o sipsivri dikenler.

141

HAYATi iNAN<;::

Bu giil bah<;:esinde kotiiliigii rneslek edinrni$ rakip de

(dii$rnan, kotii) siirekli artar, eksilrnez.

Dernezler mi; "Yari giizel olanm goziinii uyku tutmaz."

Boyle bir vatammz varsa tabii dii$rnan eksik olrnaz. Rakib-i

piir-cefa artar, eksilrnez.

Yavuz Sultan Selirn'e ait $U rn1sralar dola$1yor zihnirnde

son gunlerde:

"'Miffetimde iliti(cif u tifrika endi~esi

'K:u~e-i ka6rimde liatta 6i-karar eyfer 6eni

1ttihadken savfet-i a'dayi dif'a raremiz

1ttihad etmezse mi(fet da3-dar eyfer 6eni"

[Milletirnin fikirde ve fiilde boliinrnesi (bile degil; bu

nun fikri, boyle bir ihtirnal); ge<;:tirn hayat1rn1, oldiigiirnden

sonra kabrirnde kerniklerirni s1zlat1r. Dii~rnanm hiicumunu

bertaraf etmek i<;:in tek <;:are, birle$mek (yek-viicut, yek-kalp,

yek-cihet olmak) oldugu halde; eger milletim bu birligi te

min edemezse kizgm demirle viicudu daglanan ki~inin duy

dugu elemi duyanm.] _,, 1 Once saghk

Yaliya '.Bey'in 'M.ulii66i'nin (jazeline 1Ta!~ir'i

(§aze(..i 'Mulii66i 1Ta!~ir-i Yafiya)

Hasta olmak gu.$-mal-i Hazret-i izzet gibi

Her ki$inin yahmm al<;:ak ider gurbet gibi

Degme bir kimse gore gelmez refahiyyet gibi

Naleler guya deray-1 nhlet-i rahat gibi

142


Dar-1 diinya cay-1 firkat menzil-i mihnet gibi

Devleti bir alet-i hengame-i zahmet gibi

Saghgm biinyad1 yok ayinede suret gibi

Matla'i ~ah-1 cihanun rna$nk-1 hikmet gibi

11.fa(k irinde mu'te6er 6ir nesne yok devfet 3i6i

O(maya devfet cihanda 6ir nefes silifiat 3i6i

Yandur erbab-1 guruni s6fi-i safi-s1fat

Rahat olmak ister isen meskenette rnesken et

Dide gibi $evk-1 nuraniyyeti ba~a ilet

Evliyanun ayag1 alti olur alt1 cihet

Mani'-i irnal-i Hakd1r bezm-i ehl-i ma's1yet

Her libas-1 gafleti kilma hicab-1 magfiret

Tarik-i diinyadadur Slfr-1 siirur-1 ahiret

Gor ne der ~ah-1 vilayet nur-1 ayn-1 ma'dilet

'Ko 6u ay~ u i~reti run kim fenadur aki6et

Yar-i 6aki ister isen o(maya taat 3i6i

Hem-dem olma ney gibi ehl-i hevay1 eyle red

Aym ile kil ibadet-haneni ma-beyne sed

Dal-ve$ hali degildir secdeden ehl-i h1red

Padi~aha bendeye hayratt1r hayrii'-1 veled

Sag iken eyle muradatma muhtacm meded

Ellere dest-i sehan ile murad 'atm1 yed

F1rsat1 fevt eylemektiir kar-1 bed efkar-1 bed

Ciimleye bu seyyid-i alem sozii olur sened

OCsa kum(ar saymnca omriine liadd ii aded

(je(meye 6u ~i~e-i rarli irre 6ir saat 3i6i

143

,:1

I I

HAYATi iNAN<;:

Gel der-i dervi~e var kim ma'rifet deryas1dur

Can kulagma kelam1 diirr-i bi-hem-tas1dur

Mahzar-1 envar-1 Hak ayine-i nlyas1dur

Han-kahmda hakikat Kaf'mun Ankaas1dur

Kaf gibi i'tikaf1 Mescid-i Aksaas1dur

Goz gore ayn-1 kanaat dide-i binas1dur

Gonliiniin viranesinde kenz-i la-yefnas1dur

Vali-i ali-makaali sozleriin evlas1dur

SaCtanat didufferi ancak cilian 3avgaasidur

O(maya 6alit u saadet afem-i validet 3i6i

Medd-i bi 'smillah ile eyle var Allah'a yol

Kol kanad olsun sana havf ii recas1 sag u sol

Mail-i asl-1 usul ol mail-i asl-1 usul

Lay1k-1 vasl-1 habib et kendiini kibl-el-vusul

Hatmm eyle vahdet-hane-i ray-1 Resul

Maksad-1 aksay1 gozle menzil-i maksudu bul

Vay eger diinyana mqgul eyler ise nefs-i gul

Olagor Yahya gibi bir miir~id-i ma'kuule kul

§er liuzur itmek difesen ey 'Mulii66i faria o(

Var midur validet makaami 3u~e-i uzfet 3i6i

Efendim, ~slen Arnavut olan ve Dukakinzade ismiyle

manlf Ta~hcah Yahya Bey yapm1~ bu ta'~iri. Ta'~ir "onlama"

demek (a~ere=lO). Malum oldugu iizere tahmis yani "be~

leme" pek yaygm. Tesdis ve tesbi' "altilama ve yedileme" or

neklerine de s1kc,-:a rastlanabilir ama ta'~irin ba~ka bir orne

gini heniiz gormedim.

144


Zea.met sahibi bir asker olan Ta~hcah, devrinde ya~ad1g1

KanCmi merhum tarafmdan, Baki Efendi ve Hayali Beylere

gosterilen tevecciih ve alakanm daha azma mazhar olmakla

hafif tertip mii~teki; "Hayali Bey'in gordiigii iltifatl biz gor

sek alem ~air goriirdii amma!" gibi serzeni~leri de eksik degil.

Kanuni merhumun (Muhibbi), ilk beyti kismen me~hur

olan be~ beyitli gazeline yaptlg1 i~bu ta'~irin ilk kit'asm1 m1sra

1111sra izaha c,-:ah~acag1m:

"'1-{asta o( mak au~-ma{..i '1-(azret-i 1zzet 3i6i"

[izzet, agir hastahklarla imtihan edilen malum ve mqhur

peygamber Hazret-i Eyyub Aleyhisselam'm s1fat1. Burada o

tclmih yap1lmakla beraber Hazret-i izzet, Allahii Teala de

rnek. Gu~-mal ise kulak c,-:ekmek, ihtar etmek manasmda.

Mii'min iic,-: ~eyden hali olmaz: illet (hastahk), killet (fa

k i rlik), zillet (i'tibars1zhk). Kirk giin iic,-:iine de ugramayan

korkmahd1r. Behaeddin-i Buhari'nin sozii malum: "ihtiyac,-:

~1zlik azgmhga sebep olur."

"'Derd u 6e(a kemend-i mali6u6dur."

[Allah sevdiklerini dert ve bela kemendiyle c,-:eker.]

(Miimin) kulun hastahga ugramas1, Allah'm, kulunun

I u lagm1 c,-:ekmesi gibidir. Boylelikle kul, Allah'm1 hat1rlar.

l >uas1 artar. Tevbesi artar. Ahirette ceza gormekten kurtulur.

lll naenaleyh biiyiik nimettir. D1~1 ao ilac,-:la kaplamm~ ~ifa.

Neticeten, "Hastahkta ~ifa var."

"'Her ki~inin yalimin a~ak ider 3ur6et 3i6i"

$u bak1mdan gurbete benzer hastahk: Ki~i memleke-

111 Hlc iken ne kadar zengin ve mu'teber olsa da gurbete dii~-

11 11 \ C1 nde fakirden fark1 kalmaz, yelkenleri suya iner; hastahk

145

HAYATi iNAN<;:

da onun gibidir, herkesin ate~ini sondiiriip kiile <;:evirir; boy

nunu biiker, acze getirir.

"'1Je9me 6ir fimse tJOre Be( mez refaniyyet 3i6i"

En gii<;:lii ki~iler dahi goniil huzuruna muadil saadet bu

lamaz.

"'NaCeCer Buya deray-i nfiCet-i rafiat tJi6i"

Dera: <;:oldeki bitmez tiikenmez yolculukta duyulan tek

ses. En ondeki devenin boynunda as1h olan <;:an. Art1k onunla

hayaller kanatlamr. ~iir nizama girer.

Hastanm inleyi~leri, yola <;:1kan rahat kafilesinin hi<;: ara

hks1z ses veren ve yolculugu hatirlatan ceres'i gibidir.

Rahat kafilesinin yola qkmas1, Haf1z'm ve ~eyh Galib'in

iki beytinde ifadeye kondugu iizere diinyadan ahirete gidi~i

remz eder.

~oyle ki:

"Mara der menzif-i canan fii emn ii 'ay~ fiin fier dem

Ceres feryad midared fe-6ar 6andid mafimef-fia"

Hafiz-, ~irazi

[Ben bu yolculukta nas1l nef eve emniyet bulay1m ki gog

siimdeki ceres (kalp) miitemadi ihtarlanyla ebedi yolculugu

bana hi<;: unutturmamaktadir.]

"§ali6a fiicret eden fa_ftCe-i rafiatdir

'lJi( fi manend-i ceres eyCeyiy efBan uyumaz"

~eyh Galip

[Ey Galip! Veya galip ihtimal (goriinen) o ki rahat ka

filesi yola <;:1km1~, gidiyor. Goniil (kalp) ceres gibi figanlar

146


etmekte ve uyumamaktadir. Figamn kesilmesi, yolun da bit

mesi demek zaten.]

"'lJar-i dunya cay-i _ftrfat menzif-i mifinet Bi6i"

Diinya evi, aynhk mekam ve s1kmt1lar yurdu.

"'lJevCeti 6ir afet-i fien3ame-i zafimet 3i6i"

Diinya hayatmda bah~olunan makam ve mevki de ferah

hk ve zevk te'min etmek ~oyle dursun, bilakis i~kence aleti

gibi. Nitekim:

Kanuni Sultan Siileyman'a, <;:alman inegi i<;:in miiracaat

eden bir kadmcag1z (Hayret! Hi<;:bir on ~arta tabi olmaks1-

zm devlet ba~kam ile gorii~iiyor.) Sultan'm "<;:it yok muydu?",

"Kilit yok muydu?", "Bu kadar derin uyunur mu?" yollu aza

nm i~itince -yine hayret!- "Padi~ah'im! Ben seni uyamk bil

dim de uyudum!" diyebilmi~.

Herkes rahat, devlet ba~kanma uyku bile <;:ok goriiliiyor.

"Sa9li9in 6unyaai yof ayinede suret 3i6i"

S1hhat dayamkh bir ~ey degil ki varhg1 da kahcihg1 da

aynadaki suret kadar.

"Mat(a'i ~afi-i cifianun ma~nk-i fiifmet 3i6i"

Hele dikkat edin; cihan padi~ahmm soze giri~i, hikmet

g i.ine~inin dogu~u gibi parlak ve ha~metli:

"11-fa(f itinae mu'te6er 6ir nesne yof dev(et 3i6i"

Herkes devleti bir ~ey samr. (Arna sahibi olarak biliyor

v<.: diyorum ki:)

"O(maya devCet cifianda 6ir nefes sififiat tJi6i11

Bir nefes s1hhat gibi padi~ahhk da yok, mutluluk da.

147

HAYATi iNAN<;:

Erbab-1 tasavvuf"s1hhat" yerine "sohbet" der ki aym kokten mii~tak sahabi ve eshab mefhumlanm -daha iyi- anlamam1za yard1m eder.

Not: Daha once kismen temas ettigimiz bu manzumeyi bu defa ilk k1t'asm1 a<;:1klayarak sunduk. Diger k1t'alan da zaman i<;:inde (kismetse) izaha <;:ah~acag1z. , , 'Fevfia(/UU Sermeler

Yakla~1k olarak aym ma'nay1 tazammun eden (ag1r bir Tiirk<;:e oldu galiba) biri Nev'i'ye, biri Ziya Pa~a'ya, biri Muhibbi'ye (Kanuni Sultan Siileyman) biri de Baki'ye ait dort beyt iizerinde durahm:

Sultan' dan ba~layahm isterseniz:

"'Mu(f-i dunya kimseye f.a(maz sonu 6er6ad ofur

:Ey 'Mufii66i ~oyfe farzet kim Sufeyman o( mu~um"

Ma'na a<;:1k:

Ancak ~u dikkat <;:ekiyor, ~air Kanuni Sultan Siileyman' d1r. Yani ad1 Siileyman. Boylelikle -Batihlann deyi~iyle- Muhte~em Siileyman da olsan (ki olmu~ bulunuyorsun) diinya miilkii kahc1 degil ve berbat olmaya mahkum; bunun idrakinde ol ey Siileyman (Muhibbi).

Ote yandan klasik edebiyat1m1zda "Siileyman da olsan" tarzmda bir ifade, Peygamber olmakla beraber, ins ve cin dahil biitiin diinyaya Sultan olan ve hayvanlann dilini bilen Hazret-i Siileyman' dan miilhemdir.

"Seyr etti fieva uzre denir tafit-i Sufeyman

O( saltanatin ye(fer eser #mdi yerinde"

148

Ziya Pa~a


[Riizgara emretmesiyle hareket eden Hazret-i Siileyman'm

da tahtmm. yerinde ~imdi yeller esmektedir. Bu diinyada ele

gireceklerle gaflete dii~meyesin ey ki~i!]

Orneginde oldugu gibi.

Nev'i ise demi~ ki:

"'Nev'iya {azim detJi{ o(maf _fi(an i6n-i _fi(an

'Ma'rifet fes6 eyfe ta 6ir adem o( adem gi6i"

[Ey Nev'i gafil olma, yamlma! (Nasihati oziine tevcih ede

rek soylemek ayn bir zarafet ornegidir.) Filan oglu filan ol

mak gerekmez. Marifet kazan, yani kalp goziiniin a<;:1lmasma

bak; irfan sahibi ol, adam gibi adam ol yani, hiiner budur.]

Ba.ki' ye gelince -Oyle ya Sultan'm ~iirini gordiik, baka

lun ~iirin sultarn ne diyor-:

"'Tac u talit u saltanat 6er6ad o(ur fiin aki6et

'Kendini a.fem s~ririnde Su{eyman oUu tut"

Baki

[Alem do~eginde Hazret-i Siileyman gibi olsan da berbat

olmaya mahkum bir saltanattir elindeki, kahc1 degil.]

Hatmma gayr-1 ihtiyari geldi:

"'Ruzigann 6oyfe eyyamindan oifi o(ma ~ad

'Ke~ti-yi mifinet-zeden 6afir-i sera6 iistundedir"

Ke1ti: Gemi, tekne

Mihnet-zede: Mihnete, s1kmt1ya maruz kalm1~

[Bankerzede, kazazede der gibi yani. Gereksiz goriilebilir

,1 ma "-zede" yerine "-zade" ekinin kullamld1gm1 esefle gorii

yoruz. "-zade", ( ... . oglu) demektir.

Yani hata, hiiziin ve esef verici oldugu kadar giildiiriicii de.]

Bahr: Deniz

149

HAYATi iNAN<;:

Seriib: Serap. Hayali goriintii.

[Ey Orfi! (nasihat yine kendi iizerinden) zamanm getir

digi mutluluk giinlerinden sevinmeyesin. Degil bindigin tek

necik, onun iizerinde bulundugu deniz dahi hayaldir.]

(Yeri geldi "dahi" ve "dahi" kelimelerinin telaffuz farkma

liitfen dikkat! Malum ilki "-de" bile anlammda, ikincisi iis

tiin zeka sahibi anlammda. Sesli harfler iizerindeki uzatma

i~aretleri bulunmazsa hassasiyet de pek adet olmaymca galiz

hatalar ka<;:m1lmaz oluyor.)

"$eref vermez dur ii gufier kema( o( maz zer ii ziver

Uiiner kes6 et fiiiner 6afir-i faziCet kan-i iifan of"

Biiki

[inci, cevher sahibi olmak ~eref vermez ki~iye. Altm ve

siis olgunluk getirmez. Huner sahibi olmaya bak. Fazilet denizi ve irfan madeni ol.]

Gel de hat1rlama:

"'lfad as(a neca6et mi verir fiif iinifvrma

Zer-duz ya(an ursan e?ek yine e?ektir''

Ziya Pa~a

[Soysuza asalet mi verir giydigi iiniforma? Som altmdan semer vursan qek yine e~ek.] ~, t 'Bir §ece Vakti Cep telefonunun sesi ile uyanmca saate baktim, 3'ii 13 ge

<;:iyordu. May1s'm 30'u; yani sabaha artik <;:ok az zaman var.

Heniiz yatah yanm saat olmam1~t1.

150


Once inanamad1m, arayan Mehmet Ayo idi. Kendisini

tamyor olmamz1 cidden isterdim. Bir<;:ogunuz da -eger ~i

irle ilgileniyorsamz- tamrsm1z; hani ~oyle ciddi, esash, adam

gibi ~iirle ...

Kendisinden birka<;: se<;:me m1sra sunay1m izninizle de

neden bahsettigimiz a~ikar olsun:

OZUR San gii(iim zaman 6itti yon 6itti

'Bugiin gittim, yann ge(dim, 6agi?(a

Yazamadim yarmagimdan can gitti

'Kirk yerimden yara a(dim 6agila

'An 6a(da, koku gii(de, Gen sende

So(durmadim a?k rengini desen de

'BekCesen de farksiz, 6efiCemesen de

'At rat(attim, yo(da ka(dim 6agi?(a

'A.k?am su(annda t?if aradim

Ya fiey, ya fiif dedim; Uf ?ik aradim

Yasli yiiregime a?ik aradim

'Bir omiirden sonra 6u(dum 6agila

San gii(um, yarin o(sam ne dersin

Sevdalimm, arm ofsam ne dersin

'Tarfan ofsam, yerin ofsam ne dersin

O(amadim, yerin o(dum 6agila

i~te bu misralann sahibi aziz dost, Mehmet AyCI.

Hatira binaen bir ~iire giizel demeyecegimi, en iyi bilenler-

dendir kendisi. Bir keresinde klasik ~iirimizin divan keyfinde

sermest iken bo~ bulunup -elbette- haddimi de a~arak "$air de

digin, hi<;: degilse oleli bir asir olmah!" gibi bir soz sarf etmi~tim

yamnda da nas1l mahcup oldum bilemezsiniz. 0 kanaatimi <;:ok

151

HAYATi iNAN<;:

az islisnalar hari<;: tutulursa yine muhafaza etmekteyim ama o nadide istisnalardan biri hi<;: ~iiphesiz kendisidir.

Heniiz k1rka varmayan ya~ma ragmen miirettep divan ya

zan, iistelik bunu Fars<;:a bir kez daha yapan bir nadidedir dos

tum. Bu arada miirettep divanm ne demek oldugunu da yine

kendisinden edindigim bilgiye istinaden, soylememe miisaade

ederseniz, yakla~1k olarak ~u demek: Alfabenin (elifbanm)

s1ras1yla her harfi ile biten, her bir harf i<;:in -en az bir- ya

z1lm1~ ~iirlerin mecmuuna veriliyor bu isim. Tarifte yer ver

meme bakmaym, bir harf iizere onlarca, hatta bazen daha

fazla ~iirin yer ald1g1 miirettep divanlar o kadar <;:oktur ki. . .

i~te bu can dost, gecenin bilmem ka<;:mda anyor telefonla.

Peki ni<;:in? i~te buras1 miihim: Aym giin ogle sulannda ara

m1~tim kendisini ve y1llar oncesinden hatmmda kalm1~ bir

m1sra'm sahibini, varsa ~iirin tamamm1 filan sormu~tum da

"Bakacag1m." demi~ti. Bakacagmdan, bana bilgi verecegin

den ~iiphem yoktu da o saatte arayarak beni <;:ocuklar gibi sevindirecegini beklemiyordum dogrusu. Sordugum misra ~u:

"'Mulia66et 6ir 6e[a ~eyair giriftar o[mayan 6i[mez"

Kan uykulardan uyandmlmak, neden ofke yerine sevin<;: b1rakti derseniz, ~undan:

"'Neden 6uyiik irmaffardan 6i[e neyecan{iydi

'Kar{i 6ir gece vakti 6ir aostu uyandirmak.. ."

diyor ismet Ozel bir ~iirinde.

i~te buna sevindim; bir dost, hem de <;:ok degerli bir dost,

bir misra i<;:in beni anyor sabaha kar~1 ve "Abi, sahibi ~u, kaynak kitap bu, kitabm bininci sayfasmda ... " filan diyor.

Siz olsamz sevinmez misiniz? insanlann kimsesizlik kahn

ile intihara tevessiil ettigi bir <;:agda, milenyum <;:agmda, boyle

152


bir dost, ba~m1z dara dii~se neler yapmaz sizin i<;:in? Kendimi

c;:ok zengin hissettim; ona da soyledim: "Abi o sizin zengin

liginiz." ~eklinde kendisine yaki~an bir cevapla tam mana

s1yla dil~ad etti beni.

Hic;:bir anlamh baglant1s1 yok biliyorum ama yanm saat

lik uykudan uyanmca, dilime dolanan ~eyh Galib'in muh

te~em m1sralanm sizden gizlemeyecegim:

"9!(ita6-i a~ki mestitr o[masm 6ir kimsenin Saat-i 'Nevritzu aeycur o[masm 6ir kimsenin c;arlia feryadi tanin-endaz o[ursa gam aegt[ '13ais-i feryadi me~liitr o[masm 6ir kimsenin"

Bir imkan olursa yine Galib'in aym redifli sekiz beyitli

muhte~em gazelini de konu etmek isterim ama ~u kit'adan

ne anlad1g1ma gelince: Galiba diyor ki Turk ~iirinin yiiz aki,

1799'da ahirete giden Sultan U<;:iincii Selim'in can dostu ve

divamm -liitfen dikkat buyrun- 24 ya~mda iken tamamla-

1111~ olan biiyiik usta (x);

Bir ki~inin a~k giine~inden yoksunlugu ne biiyiik mah

rumiyettir (Hat1rlayahm: "Allah goz pmarlan kurumu~ mer

hamet fukaras1 etmesin." diyen goniil sultamm) ve baharmm

ka ranhga gomiilmesi ne felakettir. A~1gm feryad1 gokleri sarsa

ga 111 degil ama yeter ki ni<;:in aglad1g1 (yani aglamasma sebep

nlan ve gizli kalmas1 gereken sevgili, ma~uk) dile dii~mesin.

Evet a~km aleni, ma~ukun ise gizli olmas1 gerekirmi~. Bu

111 'yanda diyor ki Muallim Naci:

"'A~ka ~oliret liiisne mestitri o[ur revnakfeza

Sen o{ ey milirim niiveyaa sen fa[ ey maliim nilian"

(Tamam1 be~ beyt olan esash bir gazeldir bu. Onu da bir

I 11·sa tta bahse konu ederiz in~allah. Bu arada "ilerde ele almz."

153

HAYATi iNANc;:

tarzmda iki ayn soz vermi$ olduk. Bundan sonra yazilanm1

yazarken once bu yaz1ya bak1p hat1rlayacag1m.)

Niikte: Son devrin irfan sahiplerinden ibni.il-Emin Mah

mut Kemal inal'm bir ni.iktesini de her nedense hat1rlad1m,

dercetmeden ge<;:emiyorum. Yanmda birini <;:ok<;:a overlerse

dermi$ ki merhum: "Oyledir, pek muhterem bir kimsedir,

bize de fevkalade hi.irmeti vardir."

(x) Divamm tamamlad1ktan sonra, 26 ya$mda iken, bi.i

yi.ik hikmet $airi Nabi merhuma nazire olarak yazd1g1 Hi.isn

ii A$k -ki 2101 beyittir- emsalsizdir Galib'in. Bir $iiri var ki

mi.isemmen gazel tabir ediliyor. Her biri altmdan-i.isti.inden

bag1ms1z olarak anlam yi.ikli.i 48 mISradan kurulu tek bir $i

irini (Di.i$i.inmek ister miydiniz; atasozi.i gibi hi.iki.im ci.im

lelerini 48 defa ve i.ist i.iste nazm etmek nas1l bir $eydir? 24

ya$mdan once bir insan bunu nasil yapar? Heniiz iki asir ge<;:

meden artik bize <;in masallanndan daha yabanc1 gelen na

s11 bir zenginliktir bu? Neler olmaktadir?) hakkiyla mi.italaa

etmek imkamm bulsak insamm1zm di.inyaya bak1~1 degi$ir;

insamm1z komplekslerden anmr; oz ki.ilti.iri.ini.in zenginligi

kar$1smda sermest ve bahtiyar olur; hayata baki$1, hatta yi.i

ri.iyi.i$i.i bile degi$ir. Oyle inamyorum.

Yani inanom o ki soz hayatidir.

4(

' .. . o( masin 6ir kimsenin. "Bir Gece Vakti" ba$hkh yaz1m1zda $eyh Galib'in ve Mual

lim Naci'nin hirer gazeline temas etmi$ ve demi$tim ki "Bir

ba$ka yaz1da bakanz in$allah!". Sozi.imi.i tutmak bakimmdan

154


bu defa $eyh Galib merhumun sekiz beyitli "olmasm bir kimsenin" redifli gazeli:

"Yaresi mufitac-i ktifar o(masin bir fimsenin

Sineden mefiJJaresi aur o(masin bir kimsenin"

Yare: Yara

Kafur: <;ok uzak i.ilkelerden (Hindistan' dan) gelen beyaz renkli ve <;:ok kiymetli ila<;:. · .

Meh-pare: Ay par<;:as1. Mecazen sevgili.

Dur: Uzak ("-bin" eki, gorii$ manas1 verir. Dur-bin: Uzak gorii$, uzag1 gori.i~; di.irbi.in)

[ ~~le bir yaraya mi.iptela etmesin Allah bir kimseyi ki tedav1s1 gayet mi.i~kiil ola. Ti.irk<;:emizdeki "Allah dert ve

rip derman aratmasm." latif soyleyi$i gibi. Allah, bir kimse

nin ay par<;:as1 gibi olan sevgilisini sinesinden uzak etmesin.]

"!11.nber-i derya-yi yir u tab mevc-i satrtdir

'Ndmt bu aefterde mestur ofrnasin bir kimsenin"

Anber: Gelenekteki iki emsalsiz giizel kokudan biri -ki

I lint Denizi'nde ya$ayan bir bahktan tedarik edilirmi$- di

geri misk -ki o da ceylan gobeginden elde edilirmi$-

Pi~ ii tab: Karmakan$1k. Zi.iliif gibi. (Ziilfon kokusu zalcn anbere benzetilir.)

Mevc: Dalga, denizin dalgas1.

Satr: Sahr

.. Rii~~da bir dostumla hasbihal ederken bu beyti biraz <;:oz-11 i , m. $oyle ki ikinci m1sradaki "mestur" kelimesini "sin" ve

"1 ·" ile yazilan ve ortiilii (setr edilmi$) manas1 ile -hani mesela 111 ·sture, ortiilii hamm demek ya; bu arada giindeme atifta

ln tlundugumuz samlmamahdir; soz oraya geldi- anlamaya

155

I

HAYATi iNAN<;:

i;:ah$t1k; tabii mana mestur kald1. Halbuki "sat" ile yaz1lan

ve satira dokiilmii~, satirlanmI$ yani yaz1lm1$ manasmda

mestur imi$. Tabii Latin harfleri ile imlada fark1 gormek i;:ok

kolay degil. Orijinaline baksak riiyaya gerek kalmazd1 ~elki.

[A$1klar defterine ad1 yaz1lmayagorsiin bir kimsenin.

Anber kokusunun tesiri ile hayat1 ve akh darmadagm olur.]

"§amze-ve~ mafimur u 6imar o{madan 6u{maz eman

Lutfi fiiisne ta6'i magrur o{masm 6ir fiimsen,in"

Gamze: Yan bak1$. Hasta baki$.

-ve~ : ... gibi

Mahmur: Siizgiin

Bimar: Hasta

Tab': Tabiat, huy, karakter

[Gamze gibi siizgiin, olgiin ve hasta olmad1ki;:a eman bul

maz (Yani merhamete kavu$maz.) a$1k. Giizellik; oldiiriicii ve

kahredici olmakla beraber, merhamete gelmesi ve a$1ga bir

liitufta bulunmas1 halinde -ki o liituf ah$ageldigimiz iizere

bal-kaymak degil, zehir tadmdadu- eger a$1gm tabiati gu

rur eder ve bu ni'nieti -yani zehir gibi ao ve hakikatte bal

dan tath $ifa olan cilveyi- kabulden imtina ederse vay haline.

A$1ga yok olmak yara$1r, karakter atmak degil. "KAHRIN

DA HO$ LUTFUN DA HO$" vaziyeti.]

"'Fitnefiar-i a~fitfa ya 'Ra6 ~efi-i endi~esi

Le~fier-i ziilf iizre mansur o{masm 6ir fiimsenin"

~eh-i endi~e: Korkulann en biiyiigii

Le~ker: Asker

Man,sur: Yard1mo

156


[A$k canm-ba$m hii;:e say1ld1g1 bir harp, bir fitnedir. En

biiyiik korku da sevgilinin cefa oklanna maruz kalmak, ac1

i;:ekmek falan degil -zira bunlar nimetten say1hr- tard edil

mektir. Sevgilinin sai;:lannm her bir kih, a$1k ii;:in oktan te

sirli silahtu. Bunlara gogiis germek cana minnettir de Allah

$Unu vermesin ki bunca harp-darp sonunda gozden-goniilden dii$iilmii$ olmaya.

Siifyan-1 Sevri Hazretleri geni;: ya$mda iiziintiisiinden iki

biikliim olmu$; sebebini soranlara, ''Allah'im1zrn en giinahkar

kulu olmak degil as1l korkum i;:iinkii giinah1m ne kadar i;:ok

olsa rahmet-i ilahi elbette ondan biiyiiktiir ve ben ha$a iimit

I esmem afv-1 ilahiden. Ancak afv-1 ilahi iman sahiplerine

111ahsustur, ben son nefes fitnesinde imamm1 kaybetmeklcn korkuyorum."]

"<;e~m-i yan zevfi-i mey 6etf..mest-i naz etti dirig

'Matemi fiem-fiane-i sur o{masm 6ir fiimsenin"

<;:e~m: Goz

Dirig: (Diriga) Biiyiik iiziintiileri anlatmak ii;:in soylenir.

Sur: Diigiin

[Muazzam bir senaryo ii;:inde anlatiyor bize $air:

A$1k sevgilisi ile bir araya gelmeyi, kavu$may1 her $eyden 1 l,1 ha i;:ok ister elbette. Ancak bunun zordan zor oldugunu bi

I 11 de hayaliyle avunur sadece. Tarifsiz korkular ii;:indedir. Fa

I ,i I geri;:ekle$mesi dii$iiniilemeyecek ve iimit dahi edilemeye-

1 1 I bulu$ma, aniden geri;:ekle$iverir. Akla ziyan bir zevk (sur)

1, ncl ·dir zavalh a$1k. Fak~t oyle bir $ey olur ki takat ·getiri-

1, 111('%; korkuni;: bir felaket! Zevk ve ne$esinin artmas1 bek-

1, 111 ·11 sevgili, kotii bakmaya ba$lar. Ofkesi, gazab1 harekete

157

HAYATi [NAN<;:

gec,:er. Giilen yiiziine bakarken ic,:i titreyen zavalh a~1k bu

celal ve ~iddet kar~1smda oyle bir hale dii~er ki anlatilamaz.]

Hani yine Galib'in deyi~iyle:

"'Bir gun o(ursan iki gozum sen de a~ka yar

'Bu macerayi 6en o zaman so-yferim sana"

Matern dediginiz -hepimizin malumu- olii evinden tam

d1g1m1z deh~et verici iizilntiidiir de o matemin, diigiin evine

gelmesini hayal edebiliyor musunuz?

Matern tamam da Allah bir kimsenin matemini diigiin

evine vermesin!

Dii~iinebiliyor musunuz, zifaf ic,:in evine giren taze da

mat yangm ic,:inde, deprem ic,:inde kalakahyor. Ya da zifaf ic,:in

giriyor odaya da oradan ahmp daragacma gotiiriiliiyor. Ne

felaket! Allah vermesin!

Boyle bir ye'si anlatiyor i~te ~air.

Klasik edebiyat1m1zda roman yok. Olmaz tabii. Bir beyt

ile kocaman bir romamn ozetini veren ~airler varken kim,

ne demeye roman yazsm?

Bu beytin c,:agn~1m1: Ebedi saadet ilmidiyle gec,:en omriln

sonunda goniil suc,:u [(kiifiir) sebebiyle ebedi felakete duc,:ar

oluyor. Aman Allah'1m!]

~ehzade, padi~ah babasmm saraymda akillara zarar bi,

diigiiniin son gecesinde ic,:tigi ~arabm tesiriyle, zifaf odas1 sa

mp Mecusi tapmagma girer ve yeni olmii~ ya~h kadm1 gc

lin zannedip koynunda gecelerse sabahm ilk 1~1klan ile ba

basmm ve herkesin gozii oniinde kalmca ya~ayacag1 utanl I

ve pi~manhg1 hayal edelim.

"Matemi hem-hane-i sur olmak" bunu hat1rlatt1.

158


~arap diinya sevgisini temsil eder, sabahm 1~1klan mah

~eri ve gelin cenneti.

MUHiMNOT:

Divan ~iirinde ~arap denir ama bildigimiz ~arap kast

edilmez; a~k, ilahi a~k kast edilir. Mazmundur. Gizli mana

ile soylenir. Kadeh denir, kalp kast edilir. Esasen klasik di

van ~iirimizde hemen her kelimenin bildigimizden farkh an

lamlan vardu.

Aynca divan ~iirimiz numaras1z gozliik gibidir, herkes

kendine gore anlam bulur. "Kitapta kendini okur insan." di

yordu Cemil Meric,:.]

"'Di( ver~ agyar-yerver ~ufia men gi6i geaa

'Du~men-i 6ea-fiafii mesrur o(masin 6ir kimsenin"

Dil: Goniil

Agyar: Gaynlar, yabancilar

Agyar-perver: Yabanc1lara meyilli, gozii d1~anda

Bed-hah: Kotii istekli

Mesrur: Sevinc,:li, mutlu

romriimii verdigim sevgilimin, goziiniin d1~anda olup

rli1 c,:ektigim acilann iistiine kotii niyetli dii~mam sevindir-

11H'Si yok mu? Allah kimsenin ba~ma vermesin.

I [at1rladm1z m1 tilrkiiniin sozlerini:

"Minnet ile bitirdigim giilleri / Vanp gittin bir soy-

111,0 yoldurdun"]

lluyurun bir roman ozeti daha.

" afit (afit o(uy aifl ayine-i saa-yare-ve~

•Merfiemi jengar-i nasur o(masin 6ir kimsenin"

159

HAYATi iNAN(:

[Bir kimsenin gonlii kmk ayna gibi bin par<;:a olup tek der-

mam da ~ifas1z yaras1 iizerindeki kiif olmasm. Zordur, zor!]

"§ayret-i a~k ey(er !Es'aa kase-i 6mrun ~ikest

'Hem-sifa{..i 6ezmi fagfur o( masin 6ir kimsenin"

[Sevgiliye ba~kalannm el uzatmas1 ya da onun gaynlara

meyl etmesi ihtimali bitirir omriimii. Gamdan olmem, korka

nm gayret helak eyler beni - $. Galip. Gonlii kmlmaya hazir

kristal kase gibi olmayagorsiin bir kimsenin. A~1gm ise gonlii

tam da oyledir, tam bir <;:aresizlik ifadesi yani. insan ba~ka

larmdan dayak yese iiziilmez de sevdigi sert<;:e baksa param

par<;:a olur. Rakibin att1g1 ta~ degil dostun giilii yaralar insam.

Ne derler Anadolu' da: "Goniil sir<;:a sarayd1r, y1k1hrsa ya

p1lmaz!"

A~k zor zanaat vesselam ... ]

$u da unutulmamah; eskiler derler ki: "El-ma'na fi batn-1~

~air. (Mana ~airin karnmda)"

$airin kast ettigi mana ise kemaliyle ve tamam1yla bili

nemez. Herkes kendine gore anlar.

,l' "

, 'lvlua[lim 'Naci i<;:li ve yakic1 bir iislubu vardir Muallim Naci merhumun.

Olduk<;:a gen<;: (1850 - 1893) vefat etmi~tir. As1l ad1 Omer' dir.

Mes'udi, Harabi mahlaslanm da kullanarak ~iirler yazm1~tir.

Kaympederi Ahmet Midhat Efendi'nin <;:1kard1g1 Terciiman-1

Hakikat'te yazd1.

"1fitiraz-i ta'neaen ka(makaadir afiim nifian

'Bir fiakikat ka(masin aremae 'A.((afi'im nihan"

160

CAN VEREN PERVANHER

ihtiraz: <;:ekinme

Ta'n: Kotiileme

Nihan: Gizli

[Onun bunun diline dolanmaktan <;:ekindigim i<;:in his

siyat1m1 a<;:1ga vuram1yorum. Allah'im! Hi<;:bir hakikat gizli kalmasm.]

"'A.~ka ~ofiret fiusne mesturi o(ur revnakfeza

Sen o( ey mihrim fiuveyaa sen fa( ey mahtm nihan"

Hiisn: Giizellik

Mesturi: Ortiilii olma hali

Revnak-feza: Renklilik, gosteri~lilik

Mihr: Giine~

Hiiveyda: A<;:1kta, meydanda

Mah:Ay

[Sevgiliyi (daha dogrusu giizelligi) aya, a~ki ise giine~e

benzeterek diyor ki: "A~kin herkes<;:e bilinmesi, ~ohret bul-

111as1 yara~1r, giizelligin ise orti.ili.i olmas1 esastlr. Oyleyse ey

sevgili, sen gizli kal gozlerden, kimse gormesin seni; benim

n~kim ise aleme ~ohret salsm.]

Tabii ~ohret bulan a~k, a~1ga tiirlii belalar getirecektir. $a

' r i miz o belalara ba~tan raz1 oldugunu ilan etmekte, gayn

la nn goziinden sakmd1g1 sevgilinin ise gizli olmasm1 gayret

( I 1skan<;:hk) ile talep etmekte ancak bunu <;:ok giizel bir se-

1 >L·be baglamakta ve gerek<;:elendirmektedir: "Hiisne mesturi

.i ra~1r."

~eyh Galib'in benzer iki m1sra1 var ki muhte~em:

"<;arfia feryadi tanin-enaaz o(ursa gam aegi(

23ais-i feryaai me~fiur o(masin 6ir kimsenin"

161

HAYATi iNAN<;:

[A~1gm feryad1 gokleri inletse mes'ele degil yeter ki

feryadmm sebebi dile dii~mesin.]

"Yar adim aesem o{maz / 'Du~er d"i{fere d"i{fere"

"'Jl.rz eaer sima-yi resmim gon{iimiin maksudunu

'KaCsa ia zir-i {e6-i fiamemae lif-fiafiim nifian"

Zir: Alt

Leh: Dudak

Harne: Kalem

[Kalemimin dili altmda kalsa da yani yazamasam da ehil

olan halimden anlar gonliimiin maksadm1. Yunus Emre Haz

retleri diyordu degil mi: Deprenmeden dil dudak / Sozii i~i

ten gelsin.]

"'Bi-fioi eyferdi tema~a-yi cemalin afemi

'Diaeferaen fia{masan ey can-agafiim nifian"

Hod: Kendisi

Tema~a: Seyir, gorme

Dide: Goz

[Ey sevgili! Eger gozlerden gizli olmasaydm, biitiin alem

giizelliginin seyrinde kendini kaybederdi.]

Allah a~km1 terenniim ettigi bu son beyitle apa<;:1k mey

danda degil mi?

,f ~ T 'Boyfe Soy(enir 'lfikmet

Baz1 gazeller a~1kanedir, baz1lan hakimane. Hakimane, yan i

hikmet yiiklii; selim aklm tefekkiiriinii ta~1yan. Her zaman

162

CAN VEREN PERYANHER

gordiigiimiiz kii<;:iik ayrmtilardan ibret gostererek hayat diisturlan <;:izer hakimane sozler.

Bir hakim ~unlan demi~ti mesela comertlik bahsinde:

"in~aatm alt katmda y1g1lm1~ tuglalan, iist kata ta~1mak

i<;:in ii<;:er be~er metre ara ile dizilmi~ i~<;:ilerin, birbirlerine t ugla att1klanna baktim ve ~unu anlad1m: Eline ge<;:eni ve

rirsen, cimrilik etmezsen yenisi gelir. Comert olmay1 boyle iigrendim."

"Elinizi vermeye ah~tmn, bir giin can vereceksiniz."

"Beden almakla doyar, ruh vermekle."

Hikmet ~airlerinin en iistiinii olan Nabi'den (Urfah, ve-fati 1712) birka<;: ornek:

"OCsa fia{fiin nzft fiasi{ verzi~-i tei6iraen

'Kuaefan-i 6i-ze6an mafirum o{uriu ~iraen"

Verzi~: Gayret, <;:ah~ma

Kudek: Bebek, Kudekan : Bebekler

Bi-zeban: Dilsiz

~ir: Si.it

[insanlann nzki eger <;:ah~maya bagh olsayd1 agz1-dili ,•;iiylemez bebekler ana siitiinden mahrum olurdu.]

Tevazuu ogiitlerken de der ki:

"Zi{fet er6a6i ofur nezd--i i{afiiae azfz

'Ha{fi cami'ae e{ iizre gotiiriir ya-6usun"

[Al<;:almadan yiikselmek olmaz. (Anam derdi ki ben ta

lcbeyken: "Oglum! Rezil olmadan vezir olunmaz." Nitekim

I 11 k ayakkab1ya, ak~ama kadar ayakaltmda <;:igniyorsun, oysa

1 n mide ba~ iizerinde ta~1yorsun. Zilletten sonraki izzete bak, llah evinde ta<; gibi ba~ iistiinde ta~m1yor.]

163

HAYATi iNAN~

Bir diger bahiste hikmeti ~oylece vezne koymu~ biiyiik ~air:

"S~er o[maUan ozae ate~-i d"if-suz-i fundife

'Nedir sudi Gilinse revaan aG uzre tefewukaan"

Dil-suz: Can yakic1

Sud: Kar, kazan<;

Revgan: Yag

Ab: Su

Tefevvuk: Ustte olma

Bu beytin anlamm1 kavramak i<;in "zeytinyag1 gibi iiste

<;1kmak" deyimini hat1rlamakta yarar vardir. Hangi durum

larda soyleriz boyle? Lafkalabahg1 veya kurnazhkla hep iiste

<;1kan ki~ilerden bahsederken ve onlara kar~1 dogan ofkeyi

anlatmak istedigimiz zaman degil mi?

i~te bu noktada yukandaki beytin anlamm1 buluyoruz:

[Evet kandilde altta su ve iistte yag bulunur. Yag iiste <;1k

m1~tlr. Fakat sonunda, yag ate~e degip yamp yok olmaz rn1

ve ne ge<;er eline? Yiiksekte kald1 ama yand1. Goriinii~te ka

zan<;, esasta helak olu~.]

,f , Orada 'lluraaa Uskiidar'da, Altunizade'de, Yahya Kemal Beyatl{dan ba l1

sederken Cemil Meri<; merhumun kendisi hakkmda "Kugunu11

Son ~arklSl" dediginden bahsetmi~tim. Olduk<;a hazin bir tc~

; bit tabii ama oyle soylemi~ merhum. Kugu, olmeden hern('ll

once yakic1 ve uzun bir nagme <;1kanrm1~ ya ondan mtil

hem. "c;:eragm son ~ulesi" tabiri de aym anlamda soylen11

164


Nitekim <;erag (<;1ra, mum, kandil) sonmeden hemen once bir

parlay1verir. Keza "oliim iyisi" diye de bir tabir vardir dilim

izde ve o da benzer ~ekilde uzun sure yatan oliim hastasmm

vefatmdan once etrafmdakileri yamltan iyile~mi~ zanm veren

hali demektir.

Biitiin bunlar hiiziin verici tabii ve hiiziin de bize <;ok

yaki~ir da -<;iinkii gozya~1 medeniyetinin <;ocuklany1zdir

bahsin mevzuu olan Yahya Kemal ~oyle bir teselli sunuyor:

":Es[af kayi[dikra auze[aen auze(e 'Fer vermi~Cer O ne~veyre aaze[aen aaze(e Sonmez sefier-i fia~re kaaar ~i'r-i kadim

'Bir mef afedir aevr edilir e[aen efe"

[Eskiler a~ka a~ina idiler ve gazellerle giizelleri vasf etti

ler. K1yamet sabahma kadar sonmeyecek ve elden ele devre

dilecek bir mef aledir eski ~iirimiz.]

Ben oyle derken salonda bulunan seyirciler arasmda

Cemil Meri<;'in km Prof. Dr. Omit Meri<;'in bulundugunu

bilmiyordum. Program bitince gordiim, tam~tlk. Bir kitabm1

<;1kanp hediye etti bana ve imzasmm iistiine ~oyle yazd1:

"1nancimiz ihtiyari aegi(, fiayatidir; '}{ayati 1nanr 'Bey'e."

Payla~mak istedim okuyuculanm1zla.

• Altmdag'da

Ge<;enlerde Altmdag (Ankara) Belediye Ba~kam Saym

Veysel Tiryaki'nin de bulundugu bir sohbet toplantlsmda

Ba~kan, nereden aklma geldiyse "Hayati Bey, Ziya Pa~a' dan

birka<; beyt okusana." dedi. Harri ~u pek me~hur;

"'Bea as[a necaGet mi verir fiif uniforma

Zerauz ya[an ursan e~ek yine e~ektir"

165

HAYATi iNAN<;:

beytinin sahibi olan ~air.

Ben de akhma gelen ilk beytini soyledim Pa~a'nm:

"Zalim yine 6ir zu{ me 3iriftar o{ur afiir

:E{6ette o{ur ev yikamn fianesi viran"

Malumdur ki zalim zulme ugrar sonunda ve ev y1kanm

evini y1karlar demek olur.

Okudum ama ben de hazir bulunan herkes de bir ho~

olduk. Baktim Ba~kan'm rengi donmti~. Hakh tabii Ba~kan,

bir-iki degil belki ytizlerce ev y1kiyor, i~i bu.

"Kasd-1 mahsus yok Ba~kan, kusura bakma; oyle denk

geldi." filan diyerek durumu zor kurtard1k, tabii ne kadar

kurtarabildikse.

$aka bir yana, ba~anh ve sevilen Ba~kan'a selam ediyo

rum buradan. Degerli <;ah~ma arkada~lan ile gorevi devral

d1gmdan beri, Altmdag'a stirekli deger kazandirmakta oldu

gunu bilenlerdenim.

Soz Ziya Pa~a'dan a<;1lm1~ken onun zehir gibi bir bey-tini sunuyorum:

":Esafl{ 6efire-dar-i fur6-i ce66aran-i ievfetdir

'Kifa6 o{maz ciida sayyai--i 6i-iadin rika6mdan"

Esafil: Sefil, al<;ak kimseler

Behre-dar: Pay alm1~, faydalanm1~

Kurb: Yakmhk

Cebbaran: Ceberut, zalim olanlar

Kilab: Kopekler

Ciida: Ayn, uzak

Sayyad: Avc1

166


Bi-dad: Merhametsiz

Rikab: Ozengi

[Devlet yetkisi kullanan zalimlerin yakmmda, onlardan

faydalanan al<;ak kimseler hi<; eksik olmaz. Nasil ki merha

metsiz avcmm tizengisinin hemen yanmda devamh kopek

bulunur.]

Hele ~u beytine bakm:

"'llizlima liani' o{an 3erduna minnet eyfemez

-ft.fem in sultanidir mufitaci sultan o{ may an"

Kani': Kana.at eden

Gerdun: Felek

[Kana.at sahibi olanm kimseye egilmesine ltizum olmaz,

haysiyetiyle ya~ar; sultana ihtiya<; arz etmeyen aleme sul

tan olur.]

$aire F1tnat Hamm'i hatirlamamak olmaz ~imdi:

"'Kana.at fu~esin cay eyfeyenfer aeniyaiandir (jina-yi fa{6e malif o{mak effiaf fimyad"andir"

[Kanaat ko~esini mekan tutanlar as1l zenginlerdir ve kalbi

,,,cngin olmak kimyaya sahip olmak demektir. (Burada kimya,

la~1-demiri altma <;evirme ilmi demek.)]

Ve son iki beyit Erzurumlu ~air Haz1k Mehmet'ten:

"'Fakirun liuffu zi-fiirsm 3aniyyun fu{fu men yafna

'}(iu{a ayirmasm 6ir kimseyi fier3iz kanaatden"

(Ha21k Mehmet, Erzurumlu me~hur alim ibrahim Hakki

1 lazretleri'nin Fars<;a hocas1 olmu~ aym zamanda.)

(ilk m1sra Arabi. Bu ttir, yani iki ayn dilde yaz1lm1~ be-

1 t lere mtilemma beyt deniyor.)

167

HAYATi iNAN<;:

[Bi.iti.in hirshlar fakir ve bi.iti.in kanaat sahipleri zengin-

dir. Allah bir kimseyi kanaat yoksulu etmesin.]

"1[af ancak gurisne-fe~me mu~t-i fiaf-i fafiaidir

'l{afas of maz fiezaran gence mafif oCsa zi(fetden"

Giirisne-~e~m: Ac;:gozli.i

Mii~t: Avuc;:

Hak: Toprak

Lahd: Kabrin ic;:i

Halas olmak: Kurtulmak

Hezaran: Binlerce

Gene: Hazine

[Aygozli.i kimse, di.inyanm hazinelerine sahip olsa doy

maz ve kalbi rahatlamaz, onun gozi.ini.i ancak kabrinin bir avuc;: toprag1 doyurur.] ,i,,

\ /

, 'Kan<iat 'Tufenmez 'J-{azirw

"'Kanaat, eyfedi q(_nfa-yi 'Kaf i ~ofirete vasi(

'Ki~i miimtaz o(ur afemde e(6et uzfet ettikfe"

FEHJM

Anka, ad1 var kendi yok bir masal ku~udur malum.

Zi.imriid-i.i anka da denir. Ziimri.it gibi gi.izel renkli ve k1y

metli oldugundan olsa gerek. Beyitte diyor ki: "Kaf Dag1'ni 11

Anka'sm1 ~ohrete kavu~turan kanaatkar olu~u ve ortalard,1

goriilmeyi~idir. Insan da insanlardan uzak kald1kc;:a ve li.izum

suz ili~kilerden kendini korudukc;:a yiikselir, k1ymet bulur."

168


Nitekim aym meyanda Galib'den bir beyti ~udur:

"<;eken Mansur'u aar-i vafidete fiavfi a(aikdir

'Ferag-i guft u guya kesret-i afi6a6 o(ur mani' "

[Hallac-1 Mansur Hazretleri'nin idamma sebep olan, halk

lan uzakla~mas1 olmu~tu. Gori.i~ti.igi.in ki~ileri arttmrsan ya

dedikoduya konu olursun ya da dedikodu edenlerden.]

Benzer bir beytinde Fuzuli der ki:

"Cife-i aunya det3i( kerkes gi6i mat(u6umuz

'Bir 6o(uf q(_nfa(anz 'Kaf i kanaat 6efiferiz"

[Di.inya adh c;:opli.ikte e~elenen kargalar gibi degiliz.

l( anaat Kaf'm1 mekan tutmu~ (kanaati huy edinmi~) Anka

I u~lan gibiyiz.]

Biiyi.ik islam alimi Muhammed Parisa der ki: "Sab1rla ka-

11 1ati kendine yol tut, bu derdi huy edinenler elem c;:ekmez."

"'Bi-vucua o( mak gi6i yofaur cifiamn rafiati

(jor ki simiirgun ne aami var ne de sayyadi var"

Kaea Ragip Pa~a

[Yok olmak gibi rahat etme c;:aresi bulunmaz. Bak simi.ir

H ·1 n pe~inde avc1 da yok, ona kurulmu~ tuzak da. <;:i.inki.i

I •ndisi yok.]

"Olmeden once oli.ini.iz!" Peygamber i~aretinin bir cihetle

,.,. ~airane izah1.

"Se6e6-i rif at o(ur, gam yeme ujtade isen,

'Bir Gina ta ki fiara6 ofmaya ma'mur o(maz"

169

HAYATi iNAN<;:

[Dii~kiin vaziyete geldiysen iiziilme. Dii~ii~iin yiikseli

~ine sebep olabilir. Nitekim y1k1lmadan yap1lmaz, dalgalan

madan durulmaz.]

"'Matemin ~adi sururun yeyrevi afam ofur

'1-fer ~e6in 6ir guniuzu, her ruz itun 6ir ~am ofur"

Matern: Yas, iiziintii

Siirur: Ne~'e

Peyrev: Onde giden, once olan

Alam: Elemler

~eh: Gece

Ruz: Gun, giindiiz

~am: Ak~am

FENNi

[Matemden once ne~'e, sevirn;:ten once iiziintii olur. Her

gecenin giindiizii, her giiniin akpm1 var.]

Aym minvalde:

"'Muncer ofur umur-i alem ef6et 6ir nifiayete

Sayfin ~itaya meyU 6afiann fiazanedir"

Ziya Pa~a

Miincer: Sona ula~ma

Umur: i~ler

Sayf: Yaz

~ita: K1~

Hazan: Sonbahar

Meyl: Egilim

170


[i~ler bir sonuca ula~ir elbet, su aka aka deresini bulur.

K1~ yaza meyillidir, bahar giize.]

"'}(uia-cuyan-i derya-di{ rehin-i infi(a6 of maz

'Ne nasin i'tirazindan ne fia{fm aferininden"

FEYZi

[Allah'm nzasm1 arayan, kalbi zengin hakiki Miisliiman,

insanlann tenkitlerinden de ovmelerinden de etkilenmez.]

4/'' d

' ... 'E(den (jider Sultan Fatih'in (~air Avni) elden gider redifli gazeli pek do

kunakh gelir bana. Bir ba~ka sultan ~air (Kamlni merhtlm = Muhibbi) Zati, Ta~hcak Yahya ve daha sonra Ziya Pa~a birer

nazire yazm1~lar. Hepsi be~er beyit.

"Yar itin agyar ile merdane. cenf etsem geref

1t gi6i murdar rafi6 ofmezse yar e(den gider"

Avni

A~k i~inde iiy kahraman bulunur daima: A~1k, ma~uk ve

rakip. Giil, biilbiil ve <liken yani. Esas oglan, saf kiz ve Ha

yati Hamzaoglu. (Ya~1 ~oyle kirki geymi~ olmayanlar nere

den bilsin, Ye~ilyam filmlerinin kadrolu kotii adam1dir ken

disi. Erol Ta~ ve Turgut Ozatay gibi)

Rakip, ma~uku elde edendir. A~1ga ise gam yekmek dii

~er hep. Ahmet Pa~a'nm dedigi gibidir:

"'Dun ta6i6e derd--i ii(ien 6ir deva sordum dedi

§am yemefden ozge 6u derdin devasin 6ifmedim"

171

HAYATi iNAN<;:

[Tabibe goniil derdi i<;in bir deva sordum. Muayene etti

ve re<;ete olarak "gam" yazd1. Ba~kaca ila<; yokmu~.]

Ya da ~eyhiilislam Yahya'nm dedigi gibidir:

"Ya, seferdir ya taliammii( runfiii a~fim raresi"

Edebiyat1m1zda rakip ate~tir, kargadir, y1landir, kurbaga-

dir bazen. Bazen de ~eytand1r. ilahi a~ki anlatan Avni'nin bu

beytinde de kast edilen budur. Dii~man (~eytan) ile cansipe

rane miicadele etmeliyim. Zira gaflete dii~ersem felaketime

sebep olacaktir.

"§irre o(ma i£(6era liiisn ii cemafe fii( vefa

'Bafii fia(maz fiimseye nafi~ u nigar e(den 3ider"

Avni

[Gurur etme ey sevgili! Giizellik ve siis kahc1 degil, bir

giin elden gider.]

Ziya Pa~a' dan da iki beyt alahm:

"§6rmeden asar-i 'Nisanm 6aliar e(den 3ider

§ii(Cer aliir ram o(ur amma liezar e(den 3ider"

[Daha nisan aymm eserlerini gormeye firsat olmadan bak

m1~sm ki bahar bitmi~. Giile yalvanr biilbiil, giil naz eder.

Giin gelip merhamete gelir ama o zamana kadar biilbiiliin

omrii tiikenmi~tir, biilbiil elden gider.]

Bu noktada Hayali'nin harika bir beytinin yeri geldi:

"'BezUni ewe( 6aliann fiufia sor liamuna sor

'Ma(..{ diinyaian ne a(iy 3ittitJin 'lCarun'a sor"

[ilkbahann sa<;tlg1 giizelliklerden ne kald1gm1 daglardan,

ovalardan sor. Hazinelerinin anahtarlanm develere ta~1tan

Kanln'a, diinyadan aynhrken ne ahp gittigini bir sormah.]

172


"Sar6an-i vafit isen liazm eyfe zira vafit o(ur

'Bir toya( merfiey 6e(asiy(a fiatar e(den 3ider"

[Kervanc1ba~1 olarak <;ok dikkatli ol. Hi<; onemsemedi

gin topal merkep yiiziinden bir de bakm1~sm katann tama

m1m kaybetmi~sin. Hani demezler mi: "Bir <;ivi bir nab kur

tarir, nal atl, at siivariyi, siivari orduyu ... " Onun gibi, hi<;bir

aynnt1y1 ihmal etme.]

~l' , 'Ne 'Kalir 'Elie ... Divan ~iirimizde "nazire" denilen gorkemli bir yol ve usul

var ve bu da <;ok tathdir dogrusu. Nazire, benzer demek bi

lindigi gibi. Bir ~airin yazd1g1 herhangi bir nazmm (<;ogun

lukla gazel) benzerini aym kafiye veya redifle yazmak demek

lusaca. Ustalann giizellikte yan~mas1 yani.

"Oldugum kaldi" redifli ~eyhiilislam Yahya'nm be~ be

yilli gazeline, ~eyh Galib'in 9 ve Ke<;ecizade izzet Molla'nm

10 beyitli nazirelerinden birka<; beyt se<;erek bunlann iza-

11 1 na <;ah~acag1m.

Once Yahya'dan ii~ beyt:

"§ii{..i mafisuiu e( 6u(iu 6enim zar o(iutJum fia(di

'Bu liaristan-i alemde if (..lljljar o(iutJum fia(di"

Maksud: Kasd edilen, istenen.

Zar: Aglayan

Har: Diken. Haristan: (Sadece) dikenlerin bulundugu yer.

Dil: Goniil

Efgar: Yarah

173

HAYATi iNAN<;:

Dil-efgar: Gonlii yarah

A~km ii<;: kahramam vardIT: A~1k, ma~uk, rakip. Gill, biil

biil, diken; Ciineyt Arkm, Tiirkan $oray, Erol Ta~ gibi. Ra

kip, sevgilinin hemen yanmda-yakmmda bulunur. Al<;:aktIT,

kahrolas1d1T ama hep kavu~ur da a~1k mahrum kahr. Esa

sen kanundur: "A~kta kavu~mak olmaz."

"Pervane ve mum", "gill ile biilbiil" ~iirimizdeki en onemli

metafordur.

[Arzulanan giilii eller buldu, bana da aglamak kald1 sa

dece -gill kopanld1ktan sonra dikenden ba~ka ne kahr ki gill

agacmda- ve dikenlerle parampar<;:a olmu~ bir goniil kald1

geriye kala kala.]

"'}[eva-yi yay-i 6us i(e yo(unda fiali-sar o(dum

'M.uyesser o[madi ya-maf--i agyar o(dugum fa(di"

Heva: Hem bildigimiz hava, hem de arzu, istek demek

tir ve iki manay1 birden tazammun edecek ~ekilde kullam

hr genellikle.

Pay-1 bus: Ayag1m opmek

Hak-sar: Yerlerde siiriiniir vaziyette olmak

Miiyesser: Kolay

Pa-mal: Ayak altmda

Agyar: Yar olmayan, dost olmayan, yabano

[Sevgilinin ayak bast1g1 yerleri opebilmek arzusuyla ge<;:

tigi yollarda, yerlerde siiriindiim ama nasip olmad1; onun bu

nun ayag1 altmda ezilmekten ba~ka kazanc1m olmad1.]

'}{e(e liuyma erdim nalid-i iimru 3er~i fiarc ettim

Cifianda 6ana da fiali-i der-i yar o(dugum lia[di

Kuy: Koy, memleket.

174


Hak: Toprak

Der: Kap1

[Ger<;:i omriimii harcayarak sevgilinin koyiine, civarma

ula~abildim ama sevgilinin kap1smda ayakaltmda kalmanm

otesinde kazanc1m olmad1.]

Sevgiliye nisbetle a~1k, etrafmdaki binlerceden biridir ve

tabii hi<;: k1ymeti yoktur. Sevgili giine~tir, a~1k say1lamayacak

kadar <;:ok toz par<;:alarmdan biridir. Giine~e nisbetle bir toz zerresi nedir ki?

· A~1k, ma'~ukundan eger bir cevr, sitem goriirse ne ala.

Hani "(>liim mii dersin, giiliim mii dersin, yeter ki ses gel

sin." gibi. iltifat, tevecciih, hele kavu~ma hatITdan ge<;:irile

bilecek ~eylerden degildir. Esasen a~1k, o derd ile yanmanm

derdindedir; kavu~mak tahammiil edilebilecek bir ~ey degildir <;:iinkii.

$imdi de Galib'in naziresinden dort beyte bakahm:

"Siizu agyara imi~ fiayf o[ tuti-yi can-6afi~m

'Benim ayine-ve~ me6fiut u fiayran o[dugum lia[di"

Hayf: Yaz1k ki.. .

Tuti: Papagan

Can-bah~: Can bah~eden, can bag1~layan

Ayine: Ayna -ve~: .. . gibi

Mebhut: $a~km

175

HAYATi iNAN<;:

[O can bag1$layan, tath sozhi papaganm hitab1 ba$kala

rma imi$. Ayna gibi $a$km ve hayran kalakald1m.]

(Papagana konu$ma ogretmek ic;:in oni.i.ne bir ayna ko

yarlar ve aynanm arkasmda papaganm. gormedigi biri baz1

sozler soylermi$. Aynadaki gori.i.nti.i.si.i.ni.i.n konu$tugunu zan

neden papagan i$ittiklerini tekrar ederek yava$ yava$ konu$

may1 ogrenirmi$. Ogrendikc;:e de papagana mi.i.kafat olarak

$eker verirlermi$.

0 yi.i.zden tuti-yi $eker-bar (=$eker yiyen papagan) $iiri

mizde onemli yer tutan bir metafordur.

Ayna arkasmdaki papagan gibiyim / Ezeli iistad ne

derse onu soylerim

(islam alimlerinin kitaplarmda gec;:en ve Parisi' den ter

ci.i.me edilen bu beytte; sozlerim bana ait degil, ayna arka

smdaki papagan gibiyim denilmektedir.)

"'.Buaur aaa u sitaa-i aefiraen sua u ziyan ancaf

'Hezaran arzuaan 6ir ye~iman o{augum fa{di"

Dad u sitad: Ah$-Veri$, bey' ve $ira.

Dehr: Zaman

Sud: Kar

Hezaran: Binlerce

Pe~iman: Pi$man, nadim.

[Zaman pazannda birc;:ok ah$veri$lerde bulunduk. Ald1k,

satt1k. Omri.i.n sonuna geldik. Bilanc;:o usuli.i. vardir hani; ne

girdi, ne c;:1kt1 bakarsm1z; kar veya zarar ortaya c;:1kar. i$te bi

lanc;:o neticesini soyli.i.yorum: "Binlerce arzu besledim ve elde

bir pi$man oldugum kald1."]

176


''(:ikardi gevfier-i yef-aanemi gawas-i endi~em

'Heman genc-i saaefae 6unca yinhan o{augum fa{di"

Gevher: Cevher, ind

Yek-dane: Bir tane, c;:ok k1ymetli

Gavvas: Dalg1c;:

Heman: Aym anda

Gene: Hazine

Sadef: ind tanesinin has1l oldugu istiridye kabugunun ic;:i

Pinhan: Gizli

[ Goni.i.l sadefimdeki paha bic;:ilmez ind, sonunda, tefek

ki.i.r dalg1C1m sayesinde ac;:1ga c;:1kt1 ama bir omiir boyu o in

cinin sadefte sakh kald1g1 kald1.]

~oyle derler:

"Pa6ucum 6asa ge{ai Ok.fesi foa ge{ai sagfigimaa yof iai 6{aum ae yasa ge{ai"

"ZuCeyfia-yi zeman omr-i azizim gas6 ed!P §ali6

Cuvanfif aCeminae yir-i 1Cen'an o{augum fa{di"

Hazret-i Yusuf ile Ziileyha k1ssas1 iizerine kurulu beyt.

Zaman Ziileyha'ya benzetilmi$. Omi.i.r'e aziz denmi$. (Yu

suf Aleyhisselam M1su azizi olmu$tu.) Hasretiyle aglamak

tan gozlerini kaybeden baba Hazreti Ya'kub ihtiyar (pir) idi

ve Ken'an diyannda idi (Pir-i Ken'an). Hazret-i Yusuf da

gene;: (ciivan) idi.

[Zaman adh Zi.i.leyha aziz omriimi.i. gasp etti de genc;:lik

c;:ag1mda Pir-i Ken'an gibi kalakald1m.)

177

HAYATi iNAN<;:

~imdi de son olarak Ke<;:eciz~de izzet Molla'nm aym re

difli gazelinden se<;:tigimiz ii<;: beyte bakarak gormeye <;:ah

$ahm; ne kahyormu$ elde:

"~s;i{mazmt~ meger auC-gonce-i kamim 6u au~ende

'Benim fiasret-ke~-i fasC-i 6afiaran o{augum fa{di"

Kam: Mutluluk, arzunun ele ge<;:mesi

-ke~: <;:eken (<;:ileke$=<;:ile <;:eken; cefi1ke$= cefa <;:eken; ke-

manke$= keman yani yay <;:eken, ok<;:u; esrarke$=esrar <;:eken)

Fasl: Mevsim, donem

Baharan: Baharlar

[Sonunda anlad1m ki arzumun giil goncas1 a<;:Ilmazm1$

yani arzuma kavu$amazmI$Iffi. Fakat heyhat! Bahar mev

simlerinin gelmesini bo$una bekleyip heves besledigimle

kalakald1m.]

Ne hazin tablo. K1$m zahmetini <;:ekiyorsunuz, bahar

gelince a<;:ar giiliim diyerek ve ogreniyorsunuz ki baht mii

sait degil.

Nabi merhum der ki:

'''Ne fiimmet karaerair ne tale6, ne fiusn-i isti'aaa

Seza-yi vasC-i yar o{ matJa aa aaemae 6afit ister"

[Ne biitiin giiciiyle gayret etmek, ne istekli olmak ve ne

de kabiliyet; murada kavu$mak i<;:in baht a<;:1k olacak baht!]

Yahut Ziya Pa~a dilinden:

178


"'Bi-6afit o{anm 6agma 6ir katresi au~mez

'Baran yerine aurr u aufier yagsa semaaan"

[Gokten yagmur yerine inci-mercan yagsa bahti kapah olanm bah<;:esine damla nasip olmaz.]

Neyse, donelim yine izzet Molla'ya:

"'M.etJer Ley{a ierunum fianesinae eylemi~ meslien

'Benim 'M.ecnun gi6i safiraaa yuyan o{augum fa{di"

Derun: i<;:

Puyan: Ko$an, segirten

[Zavalh Mecnun gibi <;:ollerde omriimce segirttim. Fakat

gordiim ki sonunda arad1g1m Leyla kalbimde imi$.]

Tabii bu beyte bakmca Ke<;:ecizade'nin oyle kupkuru bir

karamsarhk terenniim etmekte olmad1gm1 ve yiiksek tasavvufi

ma'nalar soylemekte oldugunu fark eder gibi oluyoruz.

Bani Niyazi M1sri Bazretleri'nin dedigi gibi:

"'Derman arardim aeraime

'Deraim 6ana ierman imi~

'Burfian sorardim aslima

~slim 6ana 6urfian imi5" '

"Sipuraum kunc-i £(den gers;i genc-i maC-i fiu(yayi

'M.isaC-i kenz-i fofine cay-i maran o{augum fa{di"

Kiinc: K6$e

Gene: Bazine

Mal-i hulya: Bo$ arzular

Kenz: Bazine

Cay: Yer, mekan

Mar: Y1lan Maran: Y1lanlar

179

HAYATi iNAN(:

[Goniil evimi sevgiliden gaynsmm arzulanndan temiz

ledim gen;:i. Ancak sonunda eski bir hazinenin gomiilii ol

dugu karanhk magara gibi yilanlarla kalakald1m.]

Eski bir telakki ve $iirimizin esash metaforlanndan bi

ridir ki hazine, kohne mekanda ejderhalada yan yana bulu

nur. Ejderha t1ls1mhd1r. Ancak nasibi olanlann ula$abildigi,

olmayanlann ise y1lanlara ve kohnelige bakarak yakla$ma

d1g1 yerdedir paha bi<;:ilmez hazine.

Hani;

"'}[ara6at efiline fior 6afma zafir

'Defineye malif viraneCer var"

["Her gordiigiinii HlZlr bil, her geceyi Kadir." ihtand1r

bu ve kimseyi hor gormemeyi ogiitler.]

Ya da;

"i6-i fiayat zu{umatta 6u{unur."

[i<;:enin oliimsiizliige eri$tigi bengisu, ayak degmemi$ ka

ranhk kuytularda bulunur]

Gibi yarii. ..

Fakat $airimiz beytinde, hazine iimidiyle y1lanlann bu

lundugu magaraya girdigini ancak eli bo~ kalakald1gm1 an

latmaktad1r.

Manen hi<;: oldugunun ifadesi. Tevazu' ve mahviyetkarhk.

Unutulmamahd1r ki;

"O{ fimse fi fendini 6i-fiasi( 6f{e vasi(dir."

"'Kami~ 6o~um dedi ~eferCendi / 'llgaf yufse(di, 6aftayi yedi"

"'Bana fiif nefs-i em ma rem 3i6i su'i farin o{ maz

'Bu duzd-i fiane3inin kimse ~errinden emin o{ maz"

Hami-i Amidi (Diyarhakirh Hami)

180


[Bana nefs-i emmarem kadar tehlikeli dii$man yok. i<;:er

deki h1rs1z oldugundan kilit de kar etmiyor.]

.. fl' ¥1

t Uayall 'Bey - Zdti Kanuni merhum zamanmm ~airlerinden olan Vardar -

Yeniceli Hayali Bey muhte~em bir $airdir dogrusu. Muhte

melen latife olsun diye ~air Zati i<;:in "~iiri gorse yenecek bir

~ey zanneder!" demi$ ise de onun bir abide degerindeki ga

zeline yapt1g1 tahmisten anla$1hyor ki aslmda Zati, Hayali

Bey'in <;:ok takdir ettigi bir ustad1r. Zira $air, tahmis yap

mak i<;:in ancak begendigi $airin manzumesini tercih eder.

Bu arada tahmis "be~leme" demektir. Se<;:ilen beytin veya

beyitlerin iizerine aym vezinde ve tabii aym ma'na ikliminde

ii<;: m1sra ilave etmek suretiyle yap1hr. Giizellikte a~ag1da kal

mamahd1r elbette ve o yiizden hayli zor bir i$ oldugu anla

~1hyor. iki ustanm san'atm1 birlikte yans1tt1g1 i<;:in de pek bir lezzetlidir dogrusu.

Zati merhumdan ve Hayali Bey'den hirer ornek beyt sun

duktan sonra ad1 ge<;:en tahmise ge<;:elim izninizle:

"'Menzif-i tir-i dua-ve~ mavera-yi nufi s~er

'1Cadrinin 'llr~-i muaffadan mua(ld yayesi"

Tir: Ok

... ve~: ... gibi

Mavera: Ote

Niih: Dokuz

181

Zatf

HAYATi iNAN<;::

Mualla: Yiice

[Dua okunun menzili (ula~acag1 yer) dokuz kat gokler

den daha otedir ve duanm kiymeti yiice Ar~'tan da yiicedir.]

"'Melia66et miliri ta6indan vucudiin maliv fi{mi~ yof

'llrarsan gii~en-i aeliri 6enimCe jaCeaen gayn"

Hayali Bey

Baz1 beytler vard1r. Aglatir. Bu onlardan biridir benim

iyin. Burac1kta ~oyle bir ay1klama yapmam1 mazur goriirse

niz eger boylesine hislenmemin iiy sebebi oldugunu soylemek

istiyorum: Biri vezni fark etmek. Bu beyt en yok etkilendigim

vezinlerden "dart MEFAILDN" iizere tertip edilmi~. ikinci

bir sebep ma'na iizerinde biraz me~gul olmam. Uyiinciisii de

sevgiye <lair bir esintiye manlz kalmak diyeyim.

Vezinle ilgili kaydettigim husus pek de tarz1m degil.

<;unkii ~iirin teknigine <lair konu~mak, yazmak bana hep;

i~kembe yorbasmm yap1h~m1 seyretmek gibi gelir. Sonuy

malum: iymesini sevseniz bile yap1hrken seyrederseniz i~ta

hm1z kayar. Yani ben i~in tad1 ile ilgiliyim, nas1l yap1ld1g1 ile

degil. Arna merak eden olursa ~unu da kaydedeyim de vic

damm rahatlasm:

Aruz veznini ogrenmek yok zor gibi gelir yogumuza.

Sebebi de gayet ay1k. Mektepli y1llanm1zda yok az istisna

d1~mda, konuyu sevmeyen ve I veya bilmeyen ogretmen

ler elinde metazori ogrenmek zorunda b1rakilmam1z. Oysa

aruzu ogrenmek dediginiz ~ey y1llara veya aylara degil, bir

kay saate s1gabilecek kadar kolay bir i~tir. (Bakm1z; Mehmet

Nuri Parmaks1z)

ikinci soyledigim husus, kelimelerin rehberligi, o kadar.

Kelimelere iyi davramrsamz, onlarm size verecegi yok ~ey var.

182

CAN VIREN PERVANELER

Miisaadenizle iiyiinciisii hakkmda ne diyebilir insan?

"'Bir gun o{ursan iki goziim sen de a~fa yar

'Bu macerayi Gen o zaman soyCerim sana"

$eyh Galib

Neyse;

Beytimize donelim:

[A~k giine~inin parlakhg1 kar~1smda varhgmdan s1ynlmak esastlr (fani olmak). Sevgi a~m olunca seven yok olur, yalmz sevilen kahr. Bu hususta, zaman bahyesine bakmca

goreceksiniz ki bir ben vanm bir de jale ... ]

Peki nedir jale? <;iy damlas1. Yani ne denilmek istenmi~

tir. Galiba ~u: Giine~ kar~1smda yiy damlasmm buharla~1p yok olmas1 gibi ben de varhg1mdan s1ynld1m. Pes dogrusu!

Tabii a~k ile yok olmak z1mnidir, mecazidir. Yok olan beden degil, irade. Sevgilinin (Allah) emir ve iradesine ram ol

maktan ba~ka arzu ve istek kalmamas1 kast edilen.

Ba~a donelim ve tahmisten bir k1t'aya bakahm (hepsi be~ kit'a)

"§ii{ guCer gu~ende sana ag{amak o{mu~ nasi6 Yofisa goncana rafii6-i liar mi o{du fiari6 'Derde mi dii~tiin fii derman edemez ona ta6i6 'llg{ay~ feryad edersin lier nefes ey anaeli6

'}{ar iCe liem-saye o{ mu~ vera-i liandanm mi var"

Yukanda belirttigimiz gibi ilk iiy m1sra Hayali Bey'in, son ikisi de Zati'nin.

Har: Diken

Karib: Yakin

Andelib: Biilbiil

183

HAYATi iNAN<;:

Hem-saye: (Saye, golge demek.) Garip olacak ama hem

saye, golgeda~ gibi bir ~ey demek.

Nas1l ki hem-~ehri aym ~ehirden olanlar demek; hem

saye de golgenin aym olmas1, ust uste gelmesi, golgenin golge

uzerine di.i~mesi. Gi.il ile dikenin pozisyonlanm hatirlayahm.

ikisinin golgesi, ust uste olduklarmdan birbiri uzerine du~er

ve ay1rt edilemez. Zavalh bulbi.il can du~mam, rakibi olan di

kenin sevgilisine boylesine yakm olmasmm kahn i<;:indedir.

Verd: Gi.il

Handan: Gillen

[Ey bulbi.il! Gul hep guluyor ve sen hep aghyorsun. Yoksa

goncana rakibin olan <liken pek mi yakm? (~iirin tamammda

oldugu uzere tecahul-i arifane (=bilip bilmezden gelme va

ziyeti) soruyor.) Hekimlerin <;:are bulamayacag1 bir derde mi

du~ti.in yoksa? Hep aglay1p inliyorsun; rakibin, sevgilinin

tam dibinde mi; oylesine mi <;:aresizsin?]

[Sevgili Allah't1r ve en az1h du~man (rakib) once nefsi

miz sonra ~eytan; nefis amans1z ve ahmakt1r, ~eytan da hi<;:

dinlenmez.]

Bahs-i diger: Du~mamm tammamak en buyuk bed

bahthktir.

,' t i , 'flnamlan '!l{dil]im 'I)ers{er:

'Dan :Ekme3i vesaire Bizim'oralarda adma dan ekmegi (mahalli soyleyi~le "darek

mee") diye bir ~ey var. Bizler m1S1ra dan deriz. Yani ba~ka

turli.i soylemek gerekirse m1m ekmegidir bu; fakat Karadeniz

184


havalisinde bulunan m1s1r ekmegi ile hi<;: mi hi<;: benze~mez.

Zaten bizde m1s1r (dan) iki ti.irli.idur: Biri san renkli, uzun,

hani kozlenmi~ini ya da ha~lanm1~m1 biiyuk ~ehirlerin park

larmda s1k<;:a gordugiimi.iz tip. Bundan bizde de bulunur az

miktarda ama ekmeginden bahsettigim m1s1r (dan) daha

koyu san renkte, daha ki.i<;:i.ik ve ~ekilsiz bir ~eydir.

Hasat zamanmda, bi<;:ilip bir araya getirildikten sonra

soyulmas1 ba~h ba~ma bir merasim ve eglence vesilesidir.

Yan~mac1lar ellerine ald1klan aga<;:tan mamul, yakla~1k 20

santim uzunlugundaki b1<;:ag1 andmr bir aletle, h1zh soyma

yan~ma girerler. H1z1 art1racak <;:ok mi.ihim bir faktor vard1r.

Baz1 danlar simsiyah, baz1lan K1ztlderili <;:ehresini andmr de

senli olup siyahlara -yanh~ hat1rlam1yorsam- 10, oburlerine

20 ve 50 gibi puanlar verilir. Bir kozalak i.izerinde (Kozalaga

da "kemsek" derler bizim oralarda.) tek bir tane bulunmas1

halinde seans1 kazanm1~ olursunuz. Daha <;:ok puan kazan

mak i<;:in h1zh soymak gerekir. Puanh dany1 bulanlann <;:1g

hklan arasmda oyle bir eglencedir ki sormaym gitsin. Sa

bahlara kadar surdugu olur.

Anadolu' daki "imece" kulturuni.i de hatirlatiyor tabia

tiyla. Dayam~may1, birbirini hilafs1z sevmeyi, burnumuzun

diregini s1zlatarak akhm1za getiriyor.

Unutmadan bu dan soyma gecelerinde yap1lan ve yan~

macilara ikram edilen hafif bir tath vard1r ki bu tathy1 an

mamak bi.iyuk vefas1zhk olur. Adi, "kedibatmaz". Ona "pelte"

diyenler de bulunur. Ni~astadan imal edilir. Saydam, gri aras1

bir rengi vard1r.

Goren bilir; i.izerinde bir kedi yuruse farz-1 muhal, bat

maz ger<;:ekten; oyle k1vamhd1r.

185

HAYATi iNAN~

Tabii maksat size bizim memleketin dansm1 ve peltesini

anlatmak degil. Bilvesile iki yift laf1m1z var.

Adi geyen dannm unundan yap1lan ekmektir dan ekmegi

(darekmee). En giizeli, ay1kta yak1lm1~ ocak iizerinde sayta

pi~irilenidir. Ozellikle et yemegi (Et yemegi dedimse ancak

Toros daglan yoresinde gorebileceginiz ve kemikli parya etler

ve nohutla yapilan bir yemektir ki emsali yoktur camm.) ya

nmda dan ekmegi olmazsa oksiiz kahr; yays1z simit gibi olur.

~ekil itibariyle elips (sobii) olur dan ekmegi. Bir santim

gibi de kalmhg1 olur. Saytan inince iistiine tereyag1 (sadeyag)

siiriilse .. . Aman ya Rabbi!

Benim yocuklugumda o gun pi~mi~ dan ekmegi bulun

mayan iftar sofras1 hemen hiy olmazd1. Her yocuk gibi ben

de anasmm yemeklerindeki lezzeti bir daha hiy bulamayan

ve ona biraz benzeyenlerle idare eden biriyim. i~bu yaz1da

and1g1m yiyecekler yanmda, liiks otellerin moniilerinde yer

alan nevale, kifaf-1 nefs etmekten ote bir anlam ta~1maz.

Kald1 ki heniiz legen boregi (ileen boree) , katmer gibi ~ahe

serlere daha gelmedik.

Neyse, bahsimizin mevzuu dan ekmegi idi.

Bu ekmek, saytan inince goz ahc1 bir kizarm1~hk ile dik

kat yeker. Baz1 kadmlann yapt1g1 ekmek ise pek o kadar ki

zarm1~ goriinmez. "Gig mi kald1 acaba?" diye dii~iiniirsiiniiz

fakat yerken anlarsm1z ki goriindiigiiniin aksine oziine kadar

pi~mi~tir. i~i iyi bilenler daha yemeden anlarlar ya.

i~te bu noktada anamdan ald1g1m ilk ve en biiyiik hayat

derslerinden birinin yeri geldi. Anam, ekmek ederken yanmda

bulunur ve ba~mdan sonuna hadiseyi izlerdim. Muhatabm1

kesinlikle b1kt1racak kadar sorular sormak da adetimdi (-ki

186


halen oyledir); anam da beni aydmlatud1 b1kmadan, usanmadan. i~te ald1g1m iki ders:

- Ekmek teknede pi~er.

- Kocasmdan korkan yiiziinii, Allah'tan korkan asta-nm pi~irir.

Birinci soziin anlam1 ~oyle bir ~ey: "Altyap1 iyi hazulan

mah, temel saglam olmazsa sonraki maharet pek i~e yaramaz."

ikincisi ise yok daha onemli:

Ekmegi pi~irirken goze hitap edip ozii ihmal etmek; in

sam (ekmek pi~iren kadmm kocasm1 mesela) kanduabilir

ama samimiyetsizlik ve ihlas yoksunlugu te~kil eder. ilk ba

kanm gozi.inii boyamasa da ve biraz daha zahmetli olsa da

iyice pi~irmeli, yaptlgm i~te Allah nzasm1 gozetmeli ve hile yapmamahsm.

F1tnat Hamm'm harika beytinin yeridir:

"'Tevef.f.u( 6ai-6anin ki( kii~ade fa(f-i iniasa

:Eser 6afir-i eme(de 6ir muvafif. ruz-gar e(6et"

Tevekkiil: Vekil etme. Allah'a giivenmek.

Bad: Ruzgar

Bad-ban: Yelken

Kii~ade: Ay1k Kii~ade etmek: Aymak

Fiilk: Tekne (deniz arac1)

ihlas: Halis kilma, kat1~1ks1z etme, (gosteri~siz, yalmz Allah iyin yapma)

Bahr: Deniz

Muvaf1k: Uygun

Ruz-gar: Hem riizgar, hem zaman demektir.

187

HAYATi iNAN(,:

[ihlas teknesine bin, tevekkiil yelkenini a<;: ve emel de

nizine a<;:11. Arzuya uygun riizgar bugiin olmazsa yarm eser

ama sen dikkat et; teknede delik, yelkende yutik olmasm!]

Adm1 anm1~ken F1tnat Hamm'dan bir ba~ka harika beyt:

"'Ta6i'at ru~en o(maz o(maymca dide-i hak-6in

qtfir mt 6eyt-i 6i-revzen ziya fiur~ia-i enverden"

[Hakikati goren goz olmadan (Kalp gozii demek istiyor.)

insan karanhktan kurtulamaz. Nas1l ki penceresiz eve tem

muz giine~i bile girmez ... ]

Anamdan ald1g1m bir ders de ~u idi:

Talebeligin s1kmtilanndan ~ekva edecek olsam derdi ki:

"Oglum! Rezil olmadan vezir olunmaz!"

Bakin ne diyor hikmet vadisinin e~siz ~airi Na.bi:

"'lohum o(maymca hak-ni~in 6u(maz irtifa

O(maz cifianda kimse aziz o(maian zelif'

~r J 'l)Unya 'l)editJin Klasik ~iirimizin ii<;: onemli ~airinin aym istikamette mana

ta~1yan birka<;: beytine temas etmek istiyorum bugiin. Biri

Nev'i, biri Ha21k Mehmet, digeri Osman Nevres.

On altmc1 yiizyilda ya~ami~ olan Nev'i, hoyrat<;:a unut

tugumuz degerlerimizden. Oglu Nev'izade Atayi de <;:ok bii

yiik ~airlerimizdendir.

"'Nev'iya {azim legi( o(mak ft(an i6n-i ft(an

'Ma'rffet kes6 eyfe ta 6ir adem o( adem 3i6i"

188


[Filanm veya filamn oglu olmak hiiner degil. Faydah ilim

edin, ogrendiklerine uygun ya~a; bunu da gosteri~siz ve yalmz Allah i<;:in yap ki adam gibi adam olasm.]

Kimin oglu veya km oldugun degil kim oldugun onemli;

kim oldugun da yani iyi mi yoksa kotii mii olacagm, kiminle

olduguna baghdu. Karganm dostu kargadu, biilbiiliinki biil

biil. Kotii insanlarla dii~iip kalkarak iyi insan olmak zor degil imkans1z.

Sak1zadah Osman Nevres ise bakm nasil soylemi~:

"'Nevres selim ii yak 3e('!J' 3itmedir hiiner

Yofisa cifiana 3iinde Gin adem 3eUr 3ider"

[Bu diinyaya geldigin gibi temiz ve giizel gelip gitmek

tir marifet; yoksa bu kohne degirmene giinde binlercesi gelir, gider.]

Oyle ya, tertemiz gelmemi~ miydik diinyaya. Geldigimiz gibi gidememek ne biiyiik hiisrandu.

"Yadinda mi aogaugun an(ar

Sen ag(ardin 3uferdi afem

6yfe 6ir omiir siir ki mevtin

Ofsun sana fiande, fia(ka matem"

Diinyaya geldiginde aghyordun ya! Herkes de giiliiyordu,

oglumuz/kmm1z oldu diye. Bak omriiniin sonuna gelmek iize

resin. Oyle ya~a ki sen giderken insanlar aglasm da sen giil.

Son giilen iyi giller. Son giilmek, oliirken giilmektir; yoksa

diger biitiin giilmekler sondan bir oncedir.

"'13ais-i nek6et o(ur merd-i fiarise 'izz ii cafi

'Nitekim 6a( u yer es6a6-i fie(ak-i murdur''

189

Osman Nevres

HAYATi iNAN<;:

Nekbet: ~okii~

Merd: insan

Haris: Hirsh

'izz: izzet, yiikseklik

Cah: Makam, mevki

Bal ii per: Kanat

Esbab: Sebepler

Miu: Kannca

[Hirsh ki~i iyin makam-mevki sahibi olmak, ba~anh ve

itibar sahibi olmak mahva sebep olur. Nas1l ki kannca ka

natlanmca bilirsiniz ki olmesi yakmdir.]

"1[ac ancali 3urisne-fe~me mu~t-i liali-i [alididir

'J{a(as olmaz liezaran 3ence malili ofsa zi(fetden"

Hazik Mehmet

Giirisne: Ay

<;:e~m: Goz

Mii~t: Avuy

Hak: Toprak

Lahit: Kabrin iyi

Halas olmak: Kurtulmak

Hezaran: Binlerce

Gene: Hazine

[Ay gozliiyii doyuran ancak kabrinin bir avuy toprag1dir.

Yoksa diinyanm hazinelerine sahip olsa a~ag1hktan kurtu

lup huzura kavu~amaz.]

190


tl1

J ok-Yay "~u menzif-3elide tirin fekditJi cevri keman fekmez"

Tam bir m1sra-i berceste. Yani benzersiz m1sra. Bursah

<;:elebi As1m'a ait.

izahata giri~meden once, bu vesile ile hatmma gelen Ye-ni~ehirli Avni Bey'in bir beytine bakahm:

"~in safsata bir misra-i bercesteye detJmez

1ndimde esatir-i 'Fe(atun liezeyandir"

[Kuru akilla hakikate ula~maya yah~an filozoflann sa

y1klama sozlerini and1ran safsatalan nerede? Mensubu bu

lundugumuz kiiltiiriin kodlanm iyi bilen ~airimizin soyle

digi bir tek m1sra nerede? Bir kamyon dolusu yakil ta~1 ile

iki parmak arasmda tutabildiginiz elmasm degeri k1yas ka

bul eder mi?]

Evet! Keyiboynuzunda bir miktar kalori vardir ama bir

yuval keyiboynuzu yiyerek alacagm kaloriyi bir tek kesme

~ekerden alabiliyorsan o kadar posay1 ta~1maya ne hacet ...

<;:elebi As1m'dan ald1g1m mISra bir beytin yans1. Ta-

mam1 ~oyle:

"Cilianda 3ec-meni~den rast-ki~in renci efzundur

~u menzif-3elide tirin fekditJi cevri lieman fekmez"

Gec-meni~: Egri tabiath, kotii huylu

Rast-ki~: Dosdogru giden

Menzil-geh: Ok atilan saha, Okmeydam

191

HAYATi iNA.N'<;:

Tir: Ok

Kernan: Yay

Rene: Dzuntu, s1kmt1

Efzun: Gok

Cevr: Haks1zhk edip incitme

[Kotu yolda gidenlere oranla, dosdogru olanlarm <;:ektik

leri s1kmti <;:ok daha fazlad1r. Dogru ok uzaklara at1lmak, he

defe saplamp y1pranmak gibi zahmetler <;:ekerken, egri yay

bunlardan azadedir, elden du$mez.]

Dogrulukla ya$amanm s1kmt1lara tahammul gerektirdigini

ihtar eden bu beyt; otuz kusur sene once Sahaflar Gar$1S1'nda

bir dukkanm cammda gordugum k1t'ay1 da hat1rlatiyor; tabii

o eski ha.linden eser kalmam1$ Sahaflar' m huznunu de ...

$6yle diyordu dort m1srada ve henuz yirmisine kadem

basmam1$ hukuk talebesi yazar, dikilip ezberlemi$tim (Kim

demi$, ezbercilik iyi degil diye!):

"Vogru oCsam oli. gi6i ya6ana atarfar 6eni ~gri oCsam yay gi6i e(de tutar(ar 6eni 'Ne iiogruyu llf gordum ne e13riyi toli.

~gri yay eUe li.afir, menzi( afir iiogru ok"

Ok dogru oldugu i<;:in yabana atihyor ve yay egri ol

makla elde tutuluyor. Bu hal egri olmay1 karh gibi gosterse

de arifane baki$ ~unu da gormeli: Evet oyle ama son tah

lilde herkes kendisi i<;:in takdir edilen nzk1 yiyip gitmiyor mu

dunyadan? Dunyada a<;: mezan m1 var? Bak etrafma! Dog

ruyu a<;: gormezsin, egri de tok degildir. Hatta egri olamn

h1rs1 daha <;:ok oldugundan -karm olmasa bile- gozu daima

a<;: olarak gelir ve gider. Dosdogru ol da sen, atan olursa bi

rak atsm; gittigin yerde tutan da olur. Hem, yol alan oktur,

192


yay degil. Aynca izzetle ve namusla gidersin. Huzurla ya

tarsm; yatakta da, kabirde de. Nasil olsa dimdik yuruyenler, gun gelir, dumduz yatarlar.

•" J

' §iden §e(mez, §e(en §ider Gun ge<;:miyor ki bir tamd1g1m1zm vefat haberini alm1~

olmayahm. Kendimizi bilmeye ba$lad1g1m1z gunlerde yani

gen<;: iken dedemiz, derken babam1z ya~mdakilerin vefat

haberleri ile sars1hrd1k. $imdilerde akramm1zm vefat haber

leri geliyor pe$ pe$e, Daha dun bir yakm dostumun cenazes

inde bulundum, $imdi de bir ba$ka dostumun ani vefat ha

beri geldi. Bir - iki ya~ fark1 ile ikisi de akramm.

"Hazret-i Adem' den beri butun dedelerinin oldugunu

bilmek, nasihat olarak yetmiyorsa hangi soz kar eder ki?"

Ta$tan kati m1 kalpler yoksa?

~eyhiilislam Yahya'nm dedigi gibi:

"Sengden di( Ii.em mi ya seng-i siyafii (a'( eder

'Aftta6-i feyz-6afi~a-yi 6ufenii-afiter mi yoli."

[Kara ta~1 yakuta <;:eviren feyzi verecek gune$ mi yok, yoksa kalpler ta$tan da m1 sert?]

Bu dunyada oliim oldugunu bile bile ya~ayabilmek, uze

ri nde du$unulmeye deger degil mi? Oyle yaratm1~ i~te Yara

I an. Olumu yaratm1$, onu bilmeyi insana takdir etmi$ ama gafleti de yaratm1~. Hayat devam ediyor.

Sultan Fatih devrinin soz sultanlanndan Necati Bey'in

hir beytine, Sultan Siileyman devri $airlerinden Rahmi'nin yapt1g1 tahmisi gel de hatirlama:

193

HAYATi iNAN<;:

(ilk ii<;: m1sra Rahmi'nin, son ikisi Necati Bey'in)

"Plif..i aunya kim cilian zevkin demadem sandi[ar

Veli ki 6u matem-serayi cay-i liurrem sandi[ar

'13i-6efa if.en esas-i deliri mulifem sandi[ar

'13ir dem if.en devfet-i aunyayi lier dem sandi[ar

'13u Jena BuG:annin 'ay~mi 'afem sandi[ar"

Giiniimiiz Tiirk<;:esiyle tekrar ifade etmek gerekirse ya da

Tiirk<;:eden Tiirk<;:eye terciime ile:

[Diinyaya dii$kiin olan zavalhlar, buradaki zevki hep sii

receklerini sand1lar. Yaz1kt1r ki matem evini diigiin evi samp

aldand1lar. Diinya evinin ge<;:ici oldugunu bilmeyip, saglam

zannettiler. Diinyada ele ge<;:ecek her lezzeti, bir anhk oldugu

halde siirekli sand1lar.

Pena; hem kotii demektir malum hem de ge<;:ici. Diinya

adh giil bah<;:esinin -iki anlam1yla da- fena oldugunu bilme

yip onu bir $ey sand1lar.]

Neyii isimli bir ba$ka $air de $byle demi~ti:

"qtn[ar ki 6u viraneyi ma'mur sanir[ar

'Matem-Beaeyi lianifa-i sur sanirfar

'Etti 6u jefef nice Sufeyman[ari 6er6aa

§oruy fiaf-i meze[fette mur sanir[ar"

[Diinya ehli olan gafiller; bu y1kmt1y1 saray zanneder, olii

evini de diigiin evi. Nice sultanlan yerle bir ettigini unutur

lar da vefas1z diinyanm, yerde gordiikleri kanncay1 oteden

beri kannca zanneder, derin dii$iinemezler. Oysa bugiin ka

rmca gordiigiin bir zamanlar sultand1.]

"'Dar-i aunya 6ir misaftr-lianedir fim lier Befen

iii ~aliim yazdi Bitti saflia-i divanna"

194


*r J '1-[afimdne Seiz bo$a gidince iiziiliiyor insan bazen.

Bir hakim (Yarg1<;: deniyor $imdilerde biliyorsunuz.) ile

sohbet ediyorduk. Giizel ve hikmetli bir hadise anlatt1 kendi

ba$mdan ge<;:en:

Bir tarlanm miilkiyeti dava konusu imi$. Bermutad ma

hallinde ke~if yap1hyor. Dava konusu arazinin oteden beri

sahiplik durumu, sm1rlan vesaire belirlenecek; tabii bu me

yanda $ahitler de dinlenecek. Bakiyor Hakim Bey, taraflar

dan birinin dinletmek iizere haz1r ettigi ya$h bir $ahit biraz

huzursuz. Yani hat1r i<;:in ger<;:ege aykm beyanda bulunmas1

i<;:in haz1r edilmi$ ama bu durumdan fevkalade ho$nutsuz,

k1vramyor. Tabii her giingormii$ insan gibi Hakim Bey de,

kendisinden beklenecegi iizere durumu anhyor. Hakim Bey

duruma hakim yani.

Bu arada ke$if mahalline yakm bir karayolunda seyre

den kamyon hemen ileride, ke$if heyetinin rahathkla gore

bildikleri ~ekilde ani bir kaza ile devriliyor ve birka<;: ki~i ve

fat ediyor. Hakim Bey mevzuubahis tamga hitaben diyor ki:

"Bak amca! Diinyanm hiikmii i~te bu kadar. Bir anda go<;:ebi-

h IQ .. I" liyor insan, $U veya bu sebeple. Hesap var esap. na gore.

Tabii yerinde soylenmi$ soz yerini buluyor ve adaletin bir

sapmaya ugramas1 onleniyor.

Bu noktada $byle soyledim: "Yalmz hakimane degil,

ilaveten hakimane davranm1$sm1z Hakim Bey ... "

195

HAYATi iNAN<;:

(Liitfen uzatma i~aretlerine dikkat! Haya.ti onem ta~1yorlar <;:iinkii.)

"Artik ne ise" dedi Hakim Bey ve "hakim" ile "hakim"

kelimelerinin tazammun ettigi mana gozden ka<;:m1~t1; bunu

fark etmekle de benim keyfim ka<;:t1.

Hekim, hakim ve hakim kelimelerinin ayn ayn ne an

lama geldikleririi fark etmeli degil mi?

Hakimane (yani hikmetli ~ekilde) beytlerin ba~hca usta

lan; Na.bi, Haz1k Mehmed, Hersekli Arif Hikmet, <;:elebizade

As1m, Koca Rag1p Pa~a, Ziya Pa~a' du klasik ~iirimizde. Bunlardan Hersekli ve <;:elebizade' den bugiin bana akide ~ekeri

lezzeti veren birka<;: beyti dikkatlerinize sunacag1m:

"'13iCenCer aCem--i kevn ii fasadin neydigin 'Hikmet

'Ne Jifr-i cafi ii ik6aCe ne fayd-i name aii~mii~aiir"

Kevn: Olma

Kevn ti fesad: Olma ve bozulma (diinya)

Cah: Riitbe, derece, yiiksek mevki

ikhal: Talih diizgiinliigii (tersi, idbar)

[Diinyanm rnahiyetini iyi anlayanlar rnakarn-rnevki ve

~6hret kayg1smdan uzak kahrlar.]

"'BiCenCer aCem-i kevn u fasadin se(6 ii ica6in

Zevaf-i aevCet-i aiinya iCe enaufi-ein o(maz"

Seib: Zorla, alma; kaldurna; giderrne

Zeval: Sona errne

Enduh-gin: Garnh, iiziintiilii

[Diinyay1 iyi anlayanlar, onu kaybetrnekle iiziilrnezler.]

"'Kemaf-i cafia magrur o(masin, er6a6-i if6aun

'Dem-i ia6ar ofur kim ay6im izfiar ed"er aiinya"

196


[Yiiksek rnevki elde edinenler sakm gurura kapilrnasm

lar ki ka<;:m1lrnaz olan <;:okii~ vakti geldiginde, diinya onun

kusurlanm a<;:1k eder.]

Bu beytler Hersekli Arif Hikrnet'e ait idi.

~imdi de <;:elebizade As1m' dan bir 6rnek verelirn:

"'Meh-i nev' 6ear o(ur amma fe(ef eitmez izannaan

O(ur 6ir vecfiiCe ay6i niimayan efif-i noksamn"

Meh-i nev': Yeni ay, hilal

Bedr: Dolunay

Kelef: Yiizdeki benek benek lekeler

Niimayan: Goriinen

[Yeni ay, dolunaya dondiigiinde yiiziindeki izler kaybol

mad1g1 gibi yiiksek mevki ihraz etse de eksiklinin eksigi bir

~ekilde kendini gosterir.]

Hani; "Sanmsag1 gelin etmi~ler, alt1 ayda kokusu <;:1k

m1~." der gibi.

'Dost-'Du~man

"'Bu yo( uzundur, menziU foktur

§efidi yoftur, aerin su(ar var"

Buyuruyor Hazret-i Yunus Emre. A~k yolunu anlat1yor

tabii. insanm kendisini a~mak i<;:in <;:1kt1g1 yolu .. . Sonunda

veli (dost) olunan yolu ...

Bu yolda en biiyiik engel "sen"sin diyor. En biiyiik engel

nefis yani .. . BEN ...

197

HAYATi iNAN<;:

A$abilene ne mutlu!

Yeni$ehirli Avni Bey (vefat1 1884) bakm nasil ifadelendi-

riyor aym meseleyi:

"•rfelaf. etmez 6ir iki dar6-i zifr emmare-i nefsi

0 6ir tund ejdefiadir fim nice ce{{addan f.a{mit

$unu diyor yani:

Dii$manm (nefis) $errinden kurtulmak i<;:in dostu an

mak laz1m elbette. Ancak o oyle kati, inat<;:1 ve zor bir dii$

mandu ki bir-iki darbe ile terbiye edemezsin; 1srar, sebat,

gayret laz1m. <;ok cellattan kurtulmu$ korkun<;: bir ejderha

du o. Aman gafil alma!

Kiiltiir kodlanm1za o kadar muhtac1z ki. ..

$6yle devam etmi$ Avni Bey:

"'DetJiCdir 91.vniya ~ayeste fiit merdan-i istitJna

91.rus-i ievfet-i dunya nice damaddan ka{mi~"

Yani:

Kendini <;:ok siisleyip seni aldatmaya kararh $U "diinya"

adh gelin var ya ey mert ki$i, aldanmamahsm! Goriinil$iine

bakma nice damattan arta kalm1$ bir kohnedir o ve delikan

hya lay1k degildir.

Buna irfan deniyor i$te: "Kendini tamyan Rabbini, diin

yay1 tamyan ukbay1 tamr."

'Fenni'nin $iiri <;ok begenilen Fenni'nin $iirinin tamamm1 a$ag1da su

nuyorum ve elden geldigince giiniimiiz Tiirk<;:esiyle izahm1. ..

1. Mihenden ka<;:ma ger mahsud-1 ihvan olmak istersen

198


Yeti$ imdad-1 mazlumana arslan olmak istersen

Yap1$ bir kamilin destinden insan olmak istersen

Nebiyy-i Efham1 medh eyle Hassan olmak istersen

R1za babmda bekle rahme $ayan olmak istersen

Sakm bir dideyi aglatma handan olmak istersen

Dokunma hatu-1 mura Siileyman olmak istersen

2. Meserret-bah$ olur ger<;:i 'adiivden ahz-1 sar etmek

Fakat icab eder bir<;:ok mezahim ihtiyar etmek

Benim re'yimce hatta na-becadu inkisar etmek

Fazilettir onu 'afv u keremle $erm-sar etmek

Cinayettir dil-i ebna-y1 cinsi dag-dar etmek



3. $u meydana ni<;:indir bu geli$ ettinse ger tahkik

Biitiin ef' alini eyle Kitaba siinnete tatbik

Goniil y1kma goniil yap cins ii mezhep etmeyip tefrik

Eder bu hak sozii yerde be$er gokte melek tasdik

Mezalim ademiyyetle degildir kabil-i telfik

Sakin bir dideyi aglatma handan olmak istersen


4. Gozetmekte nza-y1 Hakk'i <;:e$min hurdebin olsun

Ehemm-i kar u harm hidmet-i din-i miibin olsun

Ta'arruz etme bir $ahsa cesur olsun cebin olsun

Sitem lay1k m1du nasa hususa mii'minin olsun

'Umumen halk-1 'alem $err ii mekrinden emin olsun


199

c,

HAYATi iNAN<;:


5. Yaki~maz bir s1fattu dil-~ikenlik tab'-1 merdane

Bu giil~ende giil ol har olma <;:e~m-i andelibane

Ge<;:inmekse meramm istirahatle hakimane

Elinden geldigi miiddet<;:e sa'y et bezl-i ihsane

Seza ancak budur her salik-i ~eh-rah-1 'irfane



6. Ne laz1m hasm1 ta'kib eylemek ta' dil-i efkar et

Gelirse nefse hiddet kibriya-y1 Hakk'i tezkar et

Edip mahv-1 enaniyyet 'ubudiyyette 1srar et

Leyalide le'ali-i ~iri~ki durma isar et

Garaz ka~anesin y1k h1tta-i 'irfam i'mar et


Dokunm~ hatir-1 mura Siileyman olmak istersen

7. Tuz ekmek hakkm1 h1fz eylemekte i'tina goster

Huda' dan gayre 'arz-1 ihtiya<;: etme gma goster

$ikayet etme Hak'tan halka her hale nza goster

Tama' dan kil feragat ehl-i isar ol seha goster

Dii~en bi-keslere rahm et tarik-i i'tila goster



8. Tesadiif eyledik<;:e bir fakir ebna-y1 ademde

Edip taltifine himmet b1rakfi!a berzah0 1 gamda

Ne buldun saklamakla surre-i dinar u dirhemde

Gerek sahn-1 kenisada gerek Beyt-i miikerremde

200


Huner bir kalb-i mahzunu sevindirmektir 'alemde


Dokunma hat1r-1 mura Siileyman olmak istersen

9. Fesad ii mekri <;:oktur <;:erh ile ahz ii 'atadan ge<;:

Ha~v ii ha~ak ile doldurma kalbi masivadan ge<;:

Girip ihlasla meyhane-i 'a~ka riyadan ge<;:

Eger piran ile iinsiyyet istersen hatadan ge<;:.

Garaz hammah olma kini terk et ma-mezadan ge<;:


Dokunma hatir-1 mura Siileyman olmak istersen

10. Edersen bir iyilik intizar eyle miikafata

Yaparsan bir fenahk hazu ol 'ayn-1 miicazata

Lihaza miistakim ol inhimak etme huzuzata

Eger kisende paren var ise sarf eyle hayrata

$u nushi dinlemezsen du~ olursun <;:ok beliyyata



11. Ekabir meclisinden <;:1kma FENN! mahrem-i raz ol

Kanaat goster aza devlet-i fakr ile miimtaz ol

Te'ali k1l ~ikar-1 himmeti kapmakta ~ahbaz ol

Tarik -i dil-niivazide ahkhk yapma kurnaz ol

Niifuzun nisbetinde derd-mendana deva-saz ol



izahma gelince:

"Mihenden ka~ma ger mahsud-1 ihvan olmak istersen"

201

HAYATi iNAN<;:

[Dostlannm imrenecegi ornek bir insan olmak i<;:in s1-

kmtilardan ka<;:mamahsm. Rahat do~ekte olmaz o i~. ~airin

dedigi gibi:

"'Kamilin ta~ yasdinp toyraf. io~enmef.dir i#

'13ali~-i rafiatia iaim cafii( ii naian yatur"

Rahmi

(Olgun insanlar ta~1 yasttk, toprag1 do~ek ettiler; rahat

yatakta olmaya bilgisiz ve degersiz ki~iler ozenir.)]

"Yeti~ imiai-i maz(umana ars(an o(maf istersen"

[Sana "Arslan gibidir." denilmesi i<;:in zulme ugrayanla

rm yard1mma yeti~melisin.

Malum Allah'm arslam Hazret-i Ali'dir. (rad1yallahii

anh) Ona benzemek i<;:in zalime kar~1 durmahsm diyor yani.]

"Ya_pi~ 6ir f.amilin iestinien insan o(mak. istersen"

[Olgun bir kimsenin etegine yap1~madan iyi insan ola

mazsm. Kendi ba~ma kalan nefsinin esiri olur; hayvandan

a~ag1 olur da farkma varmaz.]

"'Ne6iyy-i XJfiami meifi ey(e 'Hassan o(maf. istersen"

[Me~hur ~air Hassan bin Sa.bit, Hazret-i Peygamberi

(aleyhisselam) medh eden ~iirleriyle o mertebeyi kazand1.

Malum O'nu ovmek bizatihi ibadettir, fazilettir. O'nu oven

ancak kendisi yiicelir ve esasen O'nu ovmeye gii<;: yetirebile

cek kimse yoktur.]

"%za 6a6inia 6ef.fe rafime ~ayan o( maf. istersen"

[R1za kap1smda bekle ki merhamete kavu~abilesin. Sen

raz1 olmazsan senden kim raz1 olur?]

202


"Sak.in 6ir iiieyi qg(atma fianian o(maf. istersen"

[Kimseyi aglatma ki giilebilesin. Ba~kalannm felaketi

iizerine saadet bina edemezsin. ''Ac1mayana acmmaz!" duymadm mt?]

"'Dok.unma fiatir-i mura Siifeyman o(maf. istersen"

[Kanncay1 incitmezsen ancak, Hazret-i Siileyman'a benzeyebilirsin.]

"'Meserret-6afi~ o(ur gerri 'aiiivaen afiz-t sar etmek."

[Sana kotiiliik yapan dii~manmdan intikam almak, i<;:ini rahatlatir; bu dogru ... ]

"Pak.at ica6 eier 6irrof mezaliim ilitiyar etmek."

[Fakat yerinde olan davram~ bu degildir. S1kmttlara ta

hammiil gosterme yolunu se<;:melisin. Evliyanm vas1flarm

dan biri "hamul" imi~; insanlardan gelen s1kmttlara dayanmak yani ... ]

"'13enim re'yimce fiatta na-6ecadir ink.isar etmek."

[Ge<;:tik tahammiil etmekten; kmkhk gostermen, yiiziinii

ek~itmen bile yersizdir ... ]

"'Fazifettir onu 'cifv-i keremfe ~erm-sar etmek."

[Sana kotiiliik yapana iyilikle, yumu~akhkla kar~1hk ve

rip utandirman ne biiyiik erdemdir ... ]

[Bu noktada hatirlamahdir; harp ettigi hasmm1 maglup

edip tam k1hcm1 kald1rd1g1 anda, yerdeki Hazreti Ali'nin yii

ziine tiikiiriince, 0, Allah'm arslam k1hcm1 indirivermi~ti.

Adamcag1z da ~a~kmhk ve sevin<;:le sebebini sorunca ~u cevab1

203

HAYATi iNAN<;:

ahm~ ve insafa gelerek Miisliiman olmu~tu: "Bana hakare

tinden sonra seni oldiiriip katil olmakhg1mdan korktum."]

~u da hat1rlanmahdir: Malazgirt Meydan Muharebesi'nin

galibi½lp Aslan, maglup ordunun ba~mdaki Romen Diyojen'i

affedip onun, memleketine salimen ula~mas1m temin etmi~ti.

Halbuki kendisine "Sen beni esir alsan ne yapardm?" sualine

"Kafes i<;:inde memleket memleket tqhir eder, sonra bedenini

kopeklere par<;:alatird1m!" cevabm1 alm1~t1.

Not: Gel gor ki Diyojen, kendisini affeden Alp Aslan'a

reva gordiigii muameleye kendi adamlan eliyle maruz kal

m1~. ibret i~te!

"Cinayettir Jil-i e6na-yi cinsi dag-dar etmek"

[Kim olursa olsun, insam incitmek biiyiik su<;:tur. insana

muamele insanca olmah; dini, milleti farkh olsa da, hasmm

olsa da . .. Zalime dahi. zulmetme!]

"$u meyd'ana nifindir 6u Bea~ ettinse Ber tafifif"

[Bu diinyaya geli~inin sebebini merak etmi~sindir herhalde,

etmelisin; insanm ta~tan, hayvandan farki bu degil mi?]

"%itiin ef'aUni eyfe kita6a siinnete tat6ik"

[Allah insam kendine kulluk etmesi i<;:in yarattl, bildi

gin gibi...]

"§onii( yifma Bonii( yay cins ii mez~ etmeyp tejrik"

[Kimsenin gonliinii y1kma; bilakis goniil yap1c1 ol. Hem

de insanlar arasmda aynm gozetmeden .. .

Hani demedi mi Yunus Emre: (Ben gelmedim da'vi i<;:in

/ Benim i~im sevi i<;:in / Dostun evi goniillerdir / Goniiller

yapmaya geldim)]

204


"!Eder 6u fiak sozii yerde 6e~er Bokte mefef tasdik"

[Soyleyecegim sozii melek de dogru bulur, insan da; dik

kat et:]

"'M.ezalim ademiyyetfe degi(dir fa6i(..i teifik"

[Zuliim, insanhkla bir araya getirilemeyecek bir yiiz ka

ras1d1r.]

"§ozetmekte nza-yi Uakk'i fe~min fiurde6in ofsun"

[Hurde-bin, mikroskop demek, kii<;:iik ~eyleri de goste

ren gibi yani ... <;:e~m ise goz demek bilindigi gibi. Hakkm

nzasm1 gozetme i~inde kii<;:iik aynnt1lan da dikkatten uzak

tutma! Bu kii<;:iik bir sevap falan deme; ahiret yolcususun, se

. vabm azma da <;:oguna da ihtiyacm var. Yann pi~man olma

mak i<;:in iyiligin biiyiigiine oldugu gibi kii<;:iigiine de dikkat

et; kazancm1 <;:ogaltmaya bak. Malum ya omriin kazas1 yok.

Cennetlikler de pi~man olur o giinde; daha fazlasm1 niye ka

zanmad1m diye .. . ]

"!Efiemm-i far u 6ann fiidmet-i din-i mii6in ofsun"

[En <;:ok onem verecegin i~in, faaliyetin din hizmeti ol

sun. Bir kimseye para versen, bir iyiliktir; ihtiyacm1 goriir,

sevap kazamrsm. Karmm doyursan da oyle; i~ saglasan da,

evlendirsen de vesaire .. . Biitiin bunlar iyidir, giizeldir, sana

sevap kazand1nr, tamam da, eger onun dinine hizmetin

olursa; onun dogru yolda olmasm1 saglarsan, imamm kur

tarmasma hizmet edersen mesela, sonsuz felaketten kurtulup

sonsuz saadete kavu~masma sebep olmu~ olursun ki bundan

ala i~ mi olur? Hepsi onemli ama bu en onemli. i~te ehemm

ve miihim kelimeleri kullamm1m1zda olursa onemli, daha

onemli ve en onemli kavramlanm idrak etmemiz de kolayca

205

J IAYATi iNAN<;:

mi.i m k i.'1 n hale gelir. Lis an meselesi bundan dolay1 miihim degi I, chemm ciimlesinden i~te!

irfan ehli tasavvufu ~oylece tarif etmi~: "Ehemmi mii

himme tercih ". ~imdi bunu iyice anlayabilmek i<;:in kelimelerin giiciine ihtiyac1m1z ortada degil mi?]

"'Ia'arruz etme 6ir ~alisa cesur ofsun ce6in ofsun"

[Ne giizel soylemi~ ~air ve ne giizel niikte yapm1~. Goziine

kestiremedigin ve "ili~meyelim ~imdi, ba~1m1za bela olur!"

diyecegin bir kabaday1ya belki saldirmazsm, hatirlatmaya ge

rek yok da sen sen ol; korkak olan, zay1f olan, vurunca yat1-racagm1 dii~iindiigiin kimseye de sald1rma.]

"Sitem (ayif midir nasa liususa mu'minin ofsun"

[insanlan iizmek yerinde bir davrarn~ m1dir? Hele miimin ise.]

"'Umumen lia(f-t 'alem ~err u mekrinaen emin ofsun"

[Soziin ash ~u: iyi ve kotii herkes senin zararmdan, hile

yapmandan falan korkmasm. Senden kotiiliik beklemesin

kimse. iyi insan ~oyledir ki yaparn bilinmeyen bir iyilik soz

konusu oldugunda derler ki "Bunu filan kimse yapm1~t1r,

ona yaki~lf boyle bir iyilik." Kotii kimse de odur ki yapmad1g1 kotiiliigii bile ondan bilirler.]

"Yakt~maz 6ir sifatttr df(-~ikenfif ta6'-t merdane"

[Mert insanlann tabiatma hi<;: yak1~mayan bir s1fattlf go

niil kmc1 olmak. Mert adam gerektiginde sert olur. Kadife

eldiven i<;:inde demir yumruk gibi yani. Yoksa, katira cilve et demi~ler, <;:ifte atm1~.]

"'Bu gu4enae gu( o( liar o( ma re~m-i anaeli6ane"

206


[Giil bahs;esinde giil, biilbiil ve <liken vardlf malum; sen

biilbiiliin goziine batan <liken gibi olma da onu hayran eden

giil gibi ol. iyi insan aranan insandlf, ozlenen insandlf. Der

ler ki "Ah! Nerede? Gorsek, sohbet etsek de i<;:imiz as;ilsa, kas

vetimiz dag1lsa ... "]

"(jerinmefse meramm istiraliatle liakimane"

[Eger bu diinyada arzun i<;: rahathg1 ve huzur ile ges;inip

gitmek ve arkanda giizel bir isim b1rakmaksa ... ]

":Efinaen ge{digi muaaetre sa'y et 6ez(-f ilisane"

[Elinden geldigince ve saymadan iyilik yap; serveti bi

riktirme kayg1smda olma! Ne olacak biriktiginde? Mirass;1-

lar kavga edecek, seni de hay1rla anan olmayacak; degil mi?

Akilh ol ak1lh! Duac1lanrn arttlf.]

"Seza ancak 6uaur lier safik-i ~eli-rafi-i 'iifane"

[Ana yolun yolcusuna yara~an ancak bu davram~ bis;imidir.

Ana yol yani islamiyet.]

"'Ne {azim fiasmi ta'ki6 eylemek ta'di(-i ejfar et"

[Dii~manmm pe~ine dii~mekte ne fayda var? Kafay1 de-

gi~tirsene!]

"(jefirse nefse fiiaaet ki6riya-yi '1-fakk't tezkar et"

[Hiddetin seni maglup edecek gibi oldugu zaman Allahii

Teala'nm biiyiikliigiinii dii~iin.]

":Ea~ mafiv-t enaniyyet 'u6udiyyette israr et"

[Benligini yok et ve kullukta 1srar et.

''Leya{iae {e'ali-i ~iri~ki aurma isar et"

207

HAYATi iNAN<;:

[Gecelerde inci tanesi gibi gozya~lanm hesaps1zca sai;:!

Giilmekten ne buldun, agla biraz, agla!]

"§araz fia~anesin yifi fiitta-i 'iifani i'mar et"

[Kin ve garez tutma yolunu b1rak da arif ki~i ol!]

"'Tuz ekmek fiakkini Fiifz eyfemekte i'tina Boster"

[0-zerinde bulunan haklan korumak, geregini yerine ge

tirmek, vefah ~lmak hususunda azami derecede ozen goster!]

"']-(uaa'aan Bayre 'arH ifitiyaf etme Bina Boster"

[Allah'tan ba~ka kimseden bir ~ey bekleme, tok gozlii

ol. En kotii ~ey (bir) el ai;:mak; en iyi ~ey de (iki) el ai;:mak.

Uyamkol!]

"$ikayet etme ']-(af.'tan fia(ka fier fia{e nza Boster"

[insanlara kar~1 halinden ~ikayet<;:i olmak, dikkatle ba

karsan ne kadar i;:irkin bir i~tir; Allah'm1 kullanna ~ikayet

etmi~ oluyorsun, oyle degil mi? Bu ne densizliktir; dikkat et!]

"'Tama'aan fi( faraBat efif..i isar o( sefia Boster"

[Ai;:gozliiliikten uzak dur, kendi ihtiyacm varken bile ba~-

kalanna vermekte tereddiit etme, comert ol!

~uracikta Hazik Mehmed'den bir beyt kayd etmeli:

"Yeten ancak Burisne-fe~me mu~-i fiak-i (afiaiair

']-(a fas o( maz fiezaran Bence malik oCsa zi(fetten'!

(A<;: gozlii diinyanm hazinelerine sahip olsa da zelil ve

tatminsiz olmaktan kurtulamaz, onun goziinii ancak kabri

nin bir avui;: toprag1 doyurur.)]

"'Du~en 6i-kesfere ralim et tarik-i i'ti(a Boster"

208


[Dii~mii~ kimsesizlere ao, yiicelik goster. Ac1mayana

acmmaz, bilirsin.]

"'Iesaauf eyfeaikte 6ir fakir e6na-yi ademde"

[insanogullarmdan bir fakire rastlad1gmda ... ]

"!Eai_p tafriftne liimmet 6irakma 6erzafi-t Bamaa"

[Gonliinii al, i~ini gor; iiziintii koridorunda birakma onu.

Desin ki "iyi insanlar hala var."]

"'Ne 6u(aun sak(amaffa surre-i ainar u airfiemae"

[Paray1 pulu biriktirip saklamakta ne gibi bir fayda ola

bilir? Olup gideceksin; arkandan bir siirii <lava, dedikodu

vesaire ... ]

"§erek safin-i kenisaaa Berek 'Beyt-i mukerremae"

[Nerede olursa olsun; gerek Ka'be-i $erif'~n civannda,

gerek kilisenin avlusunda ... ]

"']-(uner 6ir ka(6-i mafizunu sevinairmektir 'afemae"

[Hiiziinlii bir kalbi sevindirmektir hiiner.]

"'Fesaa U mekri fOk.tur ferfi ife afiz U 'ataaan ge('

[Hilesi de bozukluklan da i;:oktur; diinya ile ah~veri~

yapma!]

"']-(a~v u fia~ak ife do(aurma ka(6i masivaaan Bef"

[~er-i;:op ile doldurma kalbini, ma-sivay1 terk et. Ma-siva

Allah'tan gayn her ~ey demektir. Kalp Allah evidir, ba~ka sev

;iye yer vermek dogru degildir, hane sahibine h1yanet olur.]

"§iri_p ili(as(a meyfiane-i 'a~ka riyaaan Bef''

209

HAYATi iNAN<;:

[Tam bir ihlas (samimiyet, duruluk; daha dogrusu yalmz

Allah ic;:in yapmak) iizere ol; gosteri~i terk et. Ne "desinler"

ic;:in i~ tut ne "demesinler" ic;:in! Hesabm1 insanlara verme

yeceksin ki ... Seni yoktan var eden insanlar degil ki. .. R1z

km insanlardan gelmiyor ki. ..

Veren de 0, alan da O nedir senden gidecek/Tela~m1

gorenler can senin zannedecek.]

"!Eger yiran iCe unsiyyet istersen fiatadan gef"

[ilim-irfan sahipleri ile olmak ic;:in edebi gozetmelisin,

hatalanndan donmelisin.]

"§araz fiammali o(ma fini terf et ma-mezadan gef"

[Garaz bir yiiktiir, ona hamal olma. Kin zehirdir, ken

dini zehirleme. "Olan oldu" giizel sozdiir; kendine ~iar edin.]

"!Eaersen 6ir iyiCif intizar eyCe mufafata"

[iyilik yaparsan hie;: tereddiit etme, kar~ma c;:1kar. Bahk

bilmezse Halik bilir.]

"Yayarsan 6ir fenalif fiazir o( 'ayn-i mucazata"

[Kotiiliik yapmca da goriirsiin kar~1hgm1. insan ektigini

bic;:er. "Eden kendine eder." unutma!]

"Lifiaza mustafim o( infiimaf etme fiuzuzata"

[Sonuc;: itibariyle dosdogru ol. Zevklere aldanma. iki zevk

[(tegaddi (g1dalanma) ve tenasiil'e (iireme)] dikkat. Bunlar

dan ilki olmasa insan c;:ah~1p kazanmaya ii~enir, ikincisi ol

masa nesil devam etmez. i~te bu lezzetlerin, i~bu varhk ga

yesini unutup ahmakc;:a kap1lma! insanhg1m kaybedersin.]

"!Eger fisenae yaren var ise saif eyCe fiayrata"

210


[Kesende, kasanda paran varsa da akilh ol, hayra sarf et. Yoksa ya yersin, kanalizasyona gider; ya da b1rakusm, ba

~mda mirasc;:1larm kavga eder; ikisi de akil kan degil.]

"Su nusfii dinCemezsen du~ o(ursun fOk. 6eCiyyata"

[Dedigimi ve diyecegimi dinlemezsen c;:ok belalara dii~ersin; pi~man olursun. (Dedigi hemen yukanda, diyecegi birinci kit'anm sonunda. Yani "Sakm bir dideyi aglatma . .. " diye ba~layan miitekerrir beyt.)]

"!Efa6ir mecCisinaen pkma 'F!E'N'N'l mafirem-i raz of'

[Biiyiiklerle oturup kalkmaya gayret et, s1rlan da sakla-masm1 bil.]

"'Kanaat goster aza aevCet-i fafr iCe mumtaz of'

[Azla yetin. Kanaat hazinedir.]

"'Te'ali Iii( ~ifar-i fiimmeti faymakta ~afi6az ol"

[<;er-c;:ople ugra~ma. Sen armudun sap1, iiziimiin c;:opii

derdinde olursan kaybedersin, himmet ku~unu kapamazsm.]

"'Tarik-i diC-nuvaziae aliflif yayma kurnaz of'

[Goniil ok~ama bir sanattu. Akilh ol da frrsatl kac;:uma.

Aramam bekleyen annen veya baban, belki kom~un filan vard1r; aray1versen goniillerini fethedersin. Sana da laz1m olan odur. Ak1lh ol.]

"'Niifuzun nis6etinae aera-mendana aeva-saz of'

[Servet veya makam gibi bir imkana sahipsen eger, dertlilere deva olmaya c;:ah~. Kabir karanhktu.]

211

Divan Edebiyat1, ge~mi§ ki.ilturumi.izi.in e§siz ve engin hazinelerinden biridir. I Divan edebiyat1rn anlarsak ki.ilti.iri.imi.izu, neler kaybetti~imizi ve neleri kazanabilece~imizi ~ok dlaha iyi anlanz. l§te bu eser bu konuda tam bir rehber. "Can Veren Pervaneler" unutulmaya yuz tutmu§ muhte§em miras1m1z Divan Edebiyat1'rn kullerintlen

yeniden do~rmaya namzet ve okuyan herkese can verecek bir eser ...

Bir sebeple a kadar iltifat etti~i §a ir Bak1ye ofkelenen i'\anuni merhum, §iir kudretini konu§turarak onu memleketine si.irgun yonunde ferman 1sdar eder:

Tabii biri §airlerin sultarn biri de Osmanll Sultani fakat ikisi de gonullerin sultarn olunca ortaya a§a~1daki §aheserler ~1km1§:

"Baki bed I Azm-i biilend I Bursa'ya red I Nefy-i ebed" [Bak1 kotu adam; yuksek karanm odur ki -memleketi olan- Bursa'ya gonderilsin, bir daha da

gozum gormesin.]

Fakat!

Sultarnn bu §iiri, §iirin sultarnna ~arp1nca a§a~1daki 4 §im§ek ~akar: "N'ola kim nefy-i ebed azm-i biilend olsa ey Baki Bilesin ki cihiin miilkii de/jil Siileyman'a baki $eha! azminde isbat-1 tehevviir eyledin amma Buna i;arh-1 giiher dirler, ne sen baki ne ben baki"

DiVAN EDEBiYATI; "Cam kim canani ii;in sevse cananm sever

Cam it;in kim ki cananm sever canm sever" DiYEREK SEVGiLiYi;

"Zalimin ser-ri§te-i ikbalini bir ah keser R1zka mani' olanm nzkm, Allah keser" DiYEREK ii.AHi ADALETi;

"N'ola tac,m gibi ba§imda giitiirsem daim Kadem-i pakini ol hazret-i §~h-1 rusiiliin Giil-i giilzar-1 niibiivvet o kadem sahibidir Bahtiya durma yiiziin siir kademine o giiliin" [Peygamberler ~ah1 Efendimiz'in (aleyhimusselam) i'\adem-i ~erif'ini ba§im Ozre ta§1sam sezad1r. Nubuvvet1

bah~esinin §ah gulu a kadem sahibidir. Ey Ahmed! O'nun aya~1na yuz sur ki §eref bulas1n.] DiYEREK PEYGAMBER EFENDiMiZ'E (SALLALLAHO ALEYHi VESELLEM)OLAN A$KI ANLATAN DONYANIN EN MLJSTESNA EDEBiYATLARINDAN BiR TANESiDiR.

Bu mustesna edebiyat i~in yine kendi kaleminden netice-i kelam:

"GE(Mi$ ZAMAN OLUR Ki HAYALi CiHAN DEIJER."

i§te "CAN VEREN PERVANELER", i§te Divan Edebiyat1 ...

baJ:nali J(ultur yav,~c,Lu), ISBN 978-605-5545-96-3

I 9 786055 545963

www.bky.com.tr

I]· www.tacebook.com/babialikulturyayinciligi twitter.com/bky1999

12. baski - turuz · "sanman tace6-i ievcetii cafi etmege be(dif. 'biz aceme 6ir yar irin...

Documents