12 numarali mÜhİmme defterİ (978-979 1570–1572) - 1

7/31/2019 12 NUMARALI MHMME DEFTER (978-979 15701572) - 1

1/458

T.C.

BABAKANLIK

DEVLET ARVLER GENEL MDRLOsmanl Arivi Daire Bakanl

Yayn Nu: 33

D v n - H m y n S i c i l l e r i D i z i s i : I V

12 NUMARALI MHMMEDEFTER

(978-979 / 15701572)

< zet-Transkripsiyon ve ndeks >

I

ANKARA1996


2/458

Proje Yneticisi

smet BNARKDevlet Arivleri Genel Mdr

Proje Sorumlular

Necati AKTA Necati GLTEPE

Devlet Arivleri Devlet ArivleriGenel Mdr Yardmcs Genel Mdr Yardmcs

smet DEMROsmanl Arivi Daire Bakan

Yayna Hazrlayanlar

Hac Osman YILDIRIM

Vahdettin ATK

Murat CEBECOLU

Muhammed SAF

Mustafa SERNOsman USLU

Numan YEKELER

Dizgi-Mizanpaj

Yakup YILDIRIM

Baskya hazrlamaMetin EN

MuratENER

ISBN. 975-19-1613-5 (Tk. no.)

975-19-1614-3 (1. cilt)


3/458

12 NUMARALI MHMMEDEFTER

(978-979 / 15701572)

< zet-Transkripsiyon ve ndeks >

I


4/458


5/458

V

N S Z

Mz ile t arasnda bir kltr kprs vazifesi gren arivler, bu hviyetiyledevletlerin ve milletlerin hfzasdrlar.

Trk devlet geleneinde Uygurlar'la balayan sistemli bir ariv oluturmafikri, Anadolu Seluklular'nda gelierek Osmanl Devleti ile zirvedeki yerinibulmutur. Osmanl Devleti arive verdii nemi belirtmek iin ariv belgelerini

hazine gibi telkki etmi ve onlarn muhafazas iin yaptrd binalara da "Hazne-iEvrk" adn vermitir.

Dnya arivleri arasnda mstesna bir yere sahip olan, Osmanl dnemine aitsaylar yz elli milyonu aan belge koleksiyonundan oluan muazzam bir malzemeyielinde bulunduran, bunlar en iyi ekilde muhafaza etmenin yannda, ok hzl birekilde tasnifini de srdrerek dnya ilim lemine sunan Devlet Arivleri GenelMdrl; yapm olduu tasnif hizmetlerinin yannda, 1992 ylnda baladOsmanl Arivi'ndeki belge ve defter koleksiyonlarn yaynlama almasn dadevam ettirmektedir.

"Divn- Hmyn Sicilleri" Dizisinden Kann Sultan Sleyman dnemine aitolan 3, 5 ve 6 numaral Mhimme defterlerini yaynlayan Devlet Arivleri GenelMdrl, bu defa da II. Selim devrine ait H. 978-979/15701572 tarihli "12Numaral Mhimme Defteri"ni yayna hazrlam bulunmaktadr.

Kbrs adasnn fethi ile ilgili hkmlerin arlkl olarak yer ald bu defter;Osmanl Devleti'nin corafi snrlarnn en geni olduu, kta, yedi denizehkmrn olduu bir corafyaya ait hkmleri ihtiva etmesi bakmndan ayr birehemmiyeti hizdir.

Eseri yayna hazrlayan Devlet Arivleri Genel Mdrl Osmanl Arivi

Daire Bakanl personeline ve Genel Mdr Sayn smet BNARK'a bu vesile ileteekkr eder, almann ilgililere yararl olmasn dilerim.

M. Seluk POLATBabakanlk Mstear Yardmcs


6/458

VI


7/458

VII

S U N U

lkemiz ariv malzemesi bakmndan ok byk zenginlie sahiptir. OsmanlDevleti'nden devralnan erefli mirasla, bugn dnyann en zengin arivpotansiyeline sahip lkelerinden birisi durumundayz.

Osmanl Devleti'nin resm yazmalar, merkez tekilt dairelerinin arivmalzemesi, bugn Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl Osmanl

Arivi'nde muhafaza edilmektedir.

Babakanlk Osmanl Arivi, ok kkl bir tarihe ve zengin bir kltre sahipolan Osmanl Devleti'ne ait ariv malzemesinin en fazla bulunduu messese olmahviyetine sahiptir. Zaman itibariyle kesintisiz olarak devam eden ve uzun bir sreyiiine alan Osmanl belge ve defter koleksiyonlarnn bir benzeri, dnyann dierarivlerinde mevcut deildir. Yaklak yz elli milyon belgeye sahip olan Osmanl

Arivi'nin emsalleri arasnda bu yn ile ok mstesna bir yeri vardr.

Osmanl Arivi'nin en byk hususiyeti, Trkiye'nin olduu kadar, bugnmstakil birer devlet kurmu olan Orta ve Yakn Dou, Balkan, Akdeniz, Kuzey

Afrika ve Arap lkelerinin kltr, iktisat ve siyas tarihlerinin gn nakarlmas, milletleraras haklarn ispat ve korunmasnda, ayrca vatandahaklarnn gerektiinde hukuk mesnedi olmas bakmndan sahip olduu mstesnadeeridir.

Devletlerin, milletleraras siyas platformlarda ve lke iinde karlat i ved meselelerin ancak eldeki ariv malzemesinin deerlendirilmesiyle zlebilecei;bu sebeple btn siyas, ekonomik, idar, kltrel ve dier mill meselelerle ilgilialnacak her trl kararda arivlerin yararlanlacak en gvenilir ve objektif kaynak

olduu, bugn devletler hukukunun da kabul ettii bir gerektir.

Devletler, yalnz zme kavuturulmas gereken acil meseleleri iin deil,daha geni manda kltr politikalar ve milletleraras mnasebetler bakmndan daarivlerinden yararlanmaldr.

Osmanl arivleri, idar kaytlarn devlet eliyle tespit edilip dzenlendii vegnmze kadar muhafaza edildii rnek kurululardr.


8/458

VIII

Takdir edilecei zere, tarihin gerek bilgileri ilk elden orijinal kaynaklara,yani ariv belgelerine dayanr. Belgesiz tarih yazlamaz ve olaylarn gerek ynleri

gn na karlamaz.Ariv belgeleri olmadan ve bilinmeden, varsaymlarla tarih yazmak, belirli bir

devir hakknda hkm vermek, bir devri veya olaylar deerlendirmek, tarihbiliminin gerektirdii tarafszla ve ilm objektiflie smaz.

Arivlerimiz, hereyden nce mill kltrmz ve mill kimliimiz iingereklidir. Zir arivlerimiz, mill tarihimizin ve kltrmzn ilk elden otantikkaynaklardr. Toplum yapmzdaki zlmeleri nleyecek ortak inan noktalarmzarivlerimizde bulacaz. Hayata kuvuturulacak ariv belgelerimiz, bu yce milletinhukuka, hakka, ilme saygsnn ve insan sevgisinin delilleri olacaktr.

Trk milletinin tarih macerasn ortaya koyabilmek iin, arivlerimizdekiorijinal ariv belgelerinin mutlaka deerlendirilmesi, ilim evrelerinin istifadesinesunulmas, ksaca bugne kazandrlmas salanmaldr. Ariv belgelerinin bugnekazandrlmas, bir bakma vatan corafyasnn tapusuna kavuturulmasdr.

*

Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl, Genel Mdrlksorumluluunu stlendiimiz 1992 yl bandan bu yana, bu tespit ve dncedenhareketle, Trk kltr hayatna ve arivcilik mesleine nemli eserler kazandrm;d siyas gelimelere paralel olarak, Trk dnyasna ynelik belge nerialmalarnn yan sra, arivcilik uygulama ve tekniklerine dir telif ve tercmeeserler, hizmetii ve kurumlararas eitim ders notlar, ariv klavuzu vebibliyografik birok yayn ile ariv idarelerinin temel grevlerinden birini yerinegetirme konusunda ok nemli mesafeler katetmitir.

Trk arivlerinde muhafaza edilmekte olan ok eitli ve deerli arivmalzemesinin balcalar; fethedilen lkelerin arazisini tescil eden ve topranmlkiyet ve tasarruf sistemi ile vergi nispetlerini gstermek iin tutulan ve devlettopraklarnn esas kayd olduundan tapu hkmnde bulunan, bu yzden de buekilde adlandrlan "Tapu Tahrir Defterleri" veya "Defter-i Hknler"; Osmanl

padiahlarnn lkenin drt bir yanndaki beylerbeyi, sancakbeyi, kad, dizdar vb.gibi mahall idarecilere gnderdikleri ferman, berat ve benzeri yazmalar ihtivaeden ve Osmanl idar tekilt yapsn ortaya koymas bakmndan byk nem arzeden "Mhimme Defterleri"; Rus Dairesi tarafndan grevlilere verilen nian,rtbe, tyin ve terfi kaytlarn ihtiva eden "Rus Defterleri"; lkenin eitliblgelerindeki mahall mahkemelerde kadlarca verilmi hkmleri ihtiva eden"er Siciller"; devletleraras yazmalarn yerald "Nme-i Hmyn Defterleri"ve vakfartlarn bildiren "Vakfiyeler"dir.


9/458

IX

*

Osmanl devlet yaps ve messeselerinin incelenmesi bakmndan Mhimme

defterlerindeki metinler zerinde ok titiz bir alma yapmak gerekmektedir. Gerekstanbul, gerekse eyletlerdeki devlet dairelerinin kuruluu ve ileyii hakkndaki enayrntl bilgiler bu defterlerde yer almaktadr.

Fermanlarn asllar, gnderildikleri mahallerde kaybolduu iin bunlarnMhimme defterlerindeki sretleri Osmanl idar yapsn ve hukukunu aratrmakiin son derece byk bir deer tamaktadr.

Mhimme defterlerinde, pek ok tarih olay ile Osmanl Devleti'nin yabanclkelerle mnbebetleri ve usuz bucaksz imparatorluun her tarafndaki sosyal,ekonomik, asker, din ve kltrel artlar hakknda ok deerli bilgiler yer

almaktadr. Ayrca bu defterler sayesinde Trke birok coraf, idar, asker terimile imparatorluun muhtelif blgelerinde kullanlan ayr ve llerin doruanlamlarn tesbit etmemiz de mmkndr.

Devlet Arivleri Genel Mdrl olarak balam olduumuz "Dvan-Hmyn Sicilleri"ni yaynlama almalarna, 1993 ylnda neretmi olduumuz "3Numaral Mhimme Defteri", 1994 ylnda neretmi olduumuz "5 NumaralMhimme Defteri" ve 1996 ylnda neretmi olduumuz "6 Numaral MhimmeDefteri"nden sonra, bu defa da II. Selim dnemine ait ve arlkl olarak Kbrsadasnn fethi ile ilgili olan "12 Numaral Mhimme Defteri"ni yaynlayarak devam

etmekteyiz.12 Numaral Mhimme Defteri arlkl olarak Kbrs seferine ait sefer

czlerinden olumakta olup; defterde srasyla 13, 12, 15, 14, 25, ..., ..., 27, 24 ve 10numaral sefer czleri yer almaktadr. Zikredilen bu czler defterde mteselsil birsra takip etmemektedir. Yine Kbrs seferine ait olup kara ordusunun hazrlksafhas ile ilgili ilemleri ihtiva eden ve A. DVN. MHM. serisinde 932 numarayakaytl olan 32 sayfalk ve evval-Zilkade 977/1570 tarihli hkmleri ihtiva eden 5numaral sefer cz de, ihtiva ettii konu ve tarihler dikkate alnarak, "12 Numaral

Mhimme Defteri"nin ba ksmnda ek olarak verilmitir.

Ancak defterin yaynnda, "12 Numaral Mhimme Defteri" ad kullanlm vedefterdeki hkmlerin balang ve biti tarihleri olan H 978-979(1570-1572) yllaresas alnmtr.

12 Numaral Mhimme Defteri H. 978-979 (1570-1572) yllarna ait olup 646sayfadr. Defterde 1223 hkm ve bu hkmlerin suretlerinin gnderildii yerlerinkaytlarn ihtiva eden suret kaytlar mevcuttur.


10/458

X

Defterin cildi orijinal olmayp daha sonradan yaplmtr. 17 x 23.5 ebadndave 5.5 cm. kalnlndadr. Defter, 1. sayfann bandaki "[Yev]m'l-isneyn, f 17

Cumde'l Evvel, sene: 978" ibaresi ile balamakta olup; ilk hkm Badadbeylerbeyine, 17 Zilhicce 979 tarih ve 1223 numaral son hkm ise Galata kadsnayazlmtr.

Tarihler, Dvann akdolunduu veya hkmlerin deftere geirildii gn iareteden balklar halinde grlmektedir. Bu tarihlerde gn ve yl rakamla; ay ve gnadlar ise Arapa olarak "Yevm'l-ahad f 17 Ramaz-n'l-mbrek" misalindeolduu gibi yazlm olup, gn adnn son harfi satr sonuna kadar uzatlmtr.

Defterin sayfa numaralar, siyah mrekkeple, sayfalarn st ksmlarna veortal olarak yazlmtr. Sayfa numaralar orijinal olup, devrin ktiplerince

verilmitir. 546, 547, 548 ve 549 nolu sayfalar sehven pepee iki defanumaralanmtr.

Defterin hkm numaralar sonradan krmz kurun kalemle verilmitir. Herbir hkmn banda, kaytlarn temize ekilerek ferman eklinde dzenlendiinibelirten "yazld" notu bulunmaktadr. Ayrca, hkmlerin st ksmnda dikey olarak

yazlm, ferman ve beratn muhatap makama ulatrlmak zere teslim edildiigrevliyi ve teslim tarihini bildiren kaytlar bulunmaktadr. Baz fermanlarn,gnderildii makamn nemine gre mhrl kese veya maden kozalaklar iindegnderildii de bu kaytlardan anlalmaktadr.

Defterin dili, sade ve anlalabilir bir Trke olup; sadece Fas hkimineyazlan 665 ve Basra beylerbeyine yazlm olan 825 ve 827 numaral hkmlerArapa olarak kaleme alnmtr. Defterin nerinde Arapa olan bu hkmlerintercmesi verilmitir. Defterde kullanlan kt harl, kaln ve sarmtrak renkli olup,baz sayfalarda yer yer ypranma grlmektedir.

Defter, XVI. yzyl resm yazmalarndaki karakteristik Divn krmas hattile kaleme alnmtr. Defterin kaligrafisinden, yazlarn farkl ktipler tarafndan

yazld anlalmaktadr. Yazlarn genellikle okunabilir zellikte olmasna karlk,bazen ayn sayfada ok gzel bir yaz yannda, bozuk ve okunmas ok zor yazlar da

yer almaktadr.

Devrin ktipleri tarafndan, kaytlar zerine sonradan tashih maksadylayaplan ilveler noktasz ve bozuk olduundan, ibareler glkle okunabilmektedir.Satrlar ounlukla sk yazlmtr. Satr sklnn yan sra, sayfalarda, mmknolduunca bo yer brakmamak iin yatk ve i ie girdirilmi hkm kaytlarnn dasayfa tertibine sdrlmaya alld grlmektedir.


11/458

XI

Hkmlerin yazld emre muhatap olan makam, tek olabildii gibi, birdenfazla da olabilmektedir. Birden fazla makam ilgilendiren emirlerde, hkmlerin

hemen altnda yer alan "bir sreti" kaydndan, datmn nerelere ve kimlereyapldn grmek mmkn olmaktadr.

*

Defter ve defterin banda yer alan Sefer Cz'nn tutulduklar tarihler olanevval 977 ile Zilhicce 979 (1570-1572) tarihleri arasnda meydana gelen olaylarksacayle sralayabiliriz:

Daha nce mslmanlar tarafndan fethedilen ve bilahare el deitirerekVenediklilerin eline geen Kbrs'n fethine karar verilir. Ebussuud Efendi'nin

"Sbk bir vilyet dr- slm'dan olup bade-zamnin kffr- hksr mstevl olupmedris mescidin harb u muattal ve menbir mahfilin kfr dallet ileml--ml ve nice drl efl-i habse ile dn-i slm'a ihnet kasdeyleyp ve etrf-leme evz- kabhalarn iat eyleseler pdih-i dn-penh hazretleri hamiyyet-islm muktezsnca diyr- mezkr kffr- hksr elinden alup dru'l-slm'a ilhkeylemee azmet himmet buyursalar sbk mezkr keferenn tasarruflarnda olanhar vilyetler muslaha olundukda ellerine virilen ahidnmede mezkr vilyet dhlolmala erat-i mutahhere mcebince mezkr ahidnme nakzna azmetbuyurmalarna mni olur m? Beyn buyurla.

El-cevb:

Allh alem. Asl mni olmak ihtimli yokdur. Pdih-i slm eazza'llhtel ensrah kefere ile sulheylemek ol zamn mer olur ki, kffe-i mslimnemenfaat ola. Olmaycak asl sulh mer deildr. Menfaat mhede olunupmebbed yhd muvakkat oldukdan sonra menfaatl zamnda bozlmas enfagrilse elbette bozmak vcib lzim olur. Hazret-i Reslullh aleyhi's-selm

Hicret-i Nebeviyye'nn altnc ylndan on yla dein sulhidp Hazret-i Alkerrema'llh vecheh mekked ahidnme yazup muhede mukarrere klndukdansonra gelecek yl bozmak enfa grilp Hicret'n sekizinde zerlerine varup Mekke-i

Muazzama'y feth buyurmlardur. Hazret-i Halfe-i Rabb'l-lemn halleda'llh

tel zlle saltanatih al-mefrki'l-mslimn ve eyyede bi'n-nasri'l-azzve'l-feth'l-mbn azmet-i hmynlarnda Cenb- Rislet-penh salla'llh telaleyhi ve sellem hazretlerinn snnet-ierflerine ktid buyurmlardur."* muhteval

fetvasnda Kbrs'n fetih gerekeleri u ekilde aklanmaktadr: Daha ncemslmanlar tarafndan fethedilen bir belde zerinde mslmanlarn tarih bir

* Tarih- i Peev, C. 1, s. 486-487. Fetva metninin bir baflka nshas iin bkz.: Bayezt DevletKtphanesi, Umm 2757, varak 100 a.


12/458

XII

miras hakk bulunmaktadr, Kbrs'a hakim olan Venedikliler mslman tacirlerin vehac yolculuu yapan haclarn gemilerine saldrmaktadrlar, bu nedenlerden dolay

aradaki alamann bozularak adann fethedilmesi caizdir.Ayrca Dou Akdeniz'de olan tek ada Kbrs'tr ve bu durum da Gney

Anadolu, Kuzey Afrika ve Ortadou hakimi olan Osmanllar'n gvenliini ihlaletmektedir.

Donanma Serdarl'na Lala Mustafa Paa'y, Kaptan- deryala daMezzinzde Ali Paa'y getiren II. Selim byk bir donanma ile Kbrs seferinekarar verir (15 Mays 1570).

Uzun arpmalardan sonra nihayet Magosa Kalesi'nin de dmesiyle Kbrsadas 1 Austos 1571'de fethedilir.

Ayn yl fethin hemen akabinde Kbrs; el, Tarsus, Kozan (Sis) sancaklarnnda ilvesiyle beylerbeyilik haline getirilir. Ksa bir sre sonra da adann tahririnebalanr. Halkn vergileri hafifletilir. Adann imarna hz verilir. skn iin

Anadolu'dan bilhassa Karaman Eyleti bata olmak zere Gney Anadolusahillerinde yaayan halktan byk bir ksm buraya yerletirilir. lk Osmanlbeylerbeyi olarak Muzaffer Paa Kbrs'a tyin edilir.

Defterdeki hkmler nda bakldnda, Kbrs'n fethi yannda bir bakanemli konu da Yemen blgesinde meydana gelen isyanlardr. Osmanl iin banba olan ve devaml isyanlarn grld Yemen'in fethi olduka byk birehemmiyet tamaktadr. Bu ii baarl bir ekilde halleden ve Yemen Fatihiunvann alan Koca Sinan Paa, Yemen'e Behram Paa'y beylerbeyi olarakatayarakstanbul'a dner (1571).

Devrin nemli olaylarndan birisi de Nova Kalesi'nin dman eline gemesidir.Kalenin yeniden ele geirilmesi iin Klis Beyi Ferhad Bey ile Hersek beyi birliktehareket ederek burasnn tekrar Osmanl kalesi olmasn salarlar ve ele geirdikleriesirleristanbul'a gnderirler (980/1572).

Kbrs'n fethinden sonra papaln nclnde bir hal ittifak yaplr. Buittifakn donanmas ile Osmanl Donanmas nebaht'da tarihin en byk denizsavalarndan birisini yapm ve Osmanl Donanmas ilk byk yenilgisini almtr.(17 Cemaziye'l-Evvel 979/ 7 Ekim 1571). Osmanl Donanmas bu savata pek okehid ve ar zayiat vermi, Kl Ali Paa kurtarabildii gemilerle stanbul'agelmitir. II. Selim'in bu malubiyet zerine yeniden ve sratli birekilde byk birdonanma inasn emretmesi zerine Sokullu Mehmed Paa ile Kl Ali Paariyasetinde ok ksa bir srede byk bir donanma tekil edilir. Bu donanma, batdnyasna Osmanllarn ayn ihtiam ve kudretleri zere berdevam olduklar imajn


13/458

XIII

vermek iin "muhafaza seferi" denilen Akdeniz seferine kar. Bu sefer sonrasVenedikliler Osmanllarla sulh yapmaya mecbur kalrlar (7 Mart 1573).

Bu anlamaya gre Venedikliler Kbrs'n Osmanl adas olduunu kabul veKann Sultan Sleyman zamanndan beri vermekte olduklar bin floriyi her senevermeyi taahhd ederler. Ayrca, Zanta adasndan dolay verdikleri be yz dkayda bin be yz dkaya karr ve Arnavutluk sahilindeki Sopota Kalesi'ni deOsmanllara terkederler. Hammer'e gre bu anlama ile Trklernebaht savankazanan taraf olmulardr.

*

Defter ve czde kaytl olan hkmleri, yukarda anlatlan olaylarn altnda muhtevalarna gre genel olaraku ana balklar altnda deerlendirmekmmkndr:

1 Kbrs adasnn fethi hazrlklarndan olan gemi yapm, gemilere gerekliolan stp, kereste, urgan ve lengerlerin temini, barut ve gherile imali, zahredepolanmas, kreki, kavvs, marangoz, lamc vs. gnderilmesi, Kbrs'a asker vedonanma sevki, Kbrs'a yaplan srgnler, zafer iin mescitlerde dua edilmesi vs. ileilgili hkmler;

Sinop, Ahyolu, Bartn, Amasra, Kefken, Szebolu, Kefe, Varna, Midye veznikmid kazlarnda gemi, at gemisi, kadrga ve batarda yaptrlmas,

Yaptrlan bu gemiler iin Mara, Kars, Antep, Andrn, Gvercinlik, Hsn-Mansur, Akyaz, Ereli, Daday, Takpr, Ara, Ayandon ve Vize'den gemi aac;Drama, Pravite, Kavala, Siroz ve Zihne kazlarndan stp; Yeniada veAvlonya'dan zift; Samakov'dan lenger demiri; Kavala, Tire, Samsun ve Gmlcinekazlarndan kendir; Tire ve Samsun kazlarndan urgan gnderilmesi,

Barut imali iin Van, Kuds, Kayseri, Msr ve Tmvar'da gherileilenmesi; gherile krhneleri iin yeterli miktarda aka gnderilmesi; ilenengherilelerin iyi muhafaza edilerek zarar grmemelerinin temin edilmesi;kendilerine gherile hizmeti teklif edildii halde bu hizmete gitmeyenlerincezalandrlmalar; Hakkari'de kkrt madeni iletilmesi,

Karaman, Sis, Malatya, Kars, Zamant, Gerger, Kahta, Darende, Akda veDivrii'deki barut ve gherile ocaklarnn ilenmesi; Msr, Budun, Tmvar,Halep, Badat ve Kbrs'ta barut ilenmesi; Srebrenie Madeni'nde kurunilenmesi,

Bilecik, skenderiyye, ehrizol ve Kii'de top yuvala dklmesi; topdkm iinde altrlmak iin alet ve edevtlaryla birlikte madenlere usta


14/458

XIV

gnderilmesi; kabiliyetsiz kimselerin topu yaplmamas; Ariboz, Mora, Karlili,nebaht ve Yanya'daki topularn Tophne-i Amre'den gnderilen topu stad

tarafndan imtihan edilerek topu gediklerinin buna gre yeniden tevch edilmesi, Kbrs adasnn fethi iin Azz u Kilis ve Ekrd kazlar, Aksaray, am,

Diyarbakr vs. kazlardan silahlaryla beraber kavvs ve piyade; Ruha sancandan,Tokat ve Sivas kazlarndan lamc gnderilmesi; Donanmaya katlmak zereTrabzon, Nibolu, Bursa, Akkirman, Kalkandelen, Karaferye, znikmid, Edirne,

Aydn, Saruhan, Mentee, Krkkilise, Vize, Karinbad, Aydos, Ahyolu, Varna,umnu, Hezargrad ve Sinop sancak ve kazlar ile Anadolu ve Rumeli'nin sirkazlarndan kreki gnderilmesi; firar eden krekilerin kefillerine buldurulmas;kreki yazma bahanesiyle ahalinin parasn alan dolandrclarn cezalan-drlmalar,

el beyinin askerlerin geecei yollar temizlettirip tamir ettirmesi; yeterlimiktarda zahre tedarik ettirerek, gereken yerlere iskele ina ettirmesi,

Kbrs seferi iin ordunun ihtiyac olan zahrenin temini iinin Mirza avu'averildii; el beyinin askerlerin ihtiyac olan ya, un, arpa, bal, vs. zahrenintedariki; Dergh- Muall avuu Seyd avu'un ordu iin peksimed hazrlatmas;

Anadolu Eyleti'ne bal eitli kazlardan eitli cins ve miktarlarda zahre teminedilerek tyin olunan konaklara ulatrlmas; Monla Aa'nn kazlarda bakyakalan nzl tahsil ettirmesi ve beklemekten dolay bozulan nzl yenisi iledeitirtmesi,

Kbrs'taki sipahiler iin Ohri, lbasan, Akahisar ve dier baz sancak vekazlardan harlk toplanarak bir an nce Kbrs'a ulatrlmas,

Diyarbakr gnlllerinin, Selanik, Kocack, Vize ve Tanrda yrklerinin,Harput ve nebaht sipahilerinin, Anadolu ve Rumeli eyletlerindeki sir sancak vekaz askerlerinin Kbrs seferine katlmalar,

Magosa Liman'na girerek Magosa Kalesi'ne ok miktarda zahre, silah vecenki getiren ve evrede yama yapan dman donanmasnn bu faaliyetlerininlemek iin Rodos veskenderiyye beylerinin grevlendirildikleri,

Vezir Mustafa Paa'nn donanma ile sefere karak Magosa Kalesi veevresinin muhasarasna balad; Cezayir-i Garb beylerbeyi (Kl) Ali Paa'nn,

Rodos beyi Bl Bey'in, Karlili,skenderiyye, Sla, Midilli, Sakz, Trhala,nebaht,Selanik, Kocaeli ve dier baz beylerin emirleri altndaki kadrga ve gemilerledonanmaya katlmalar,

am ve Halep kadlar tarafndan vilyetleri dahilindeki mabet vemescitlerde Kbrs'n fethi, deryadaki dman donanmasnn imhas ve Yemen'e


15/458

XV

musallat olan Arap ekiyasnn defedilmesi iin ulem, suleh ve tm mslmanlaradua ettirilmesi, Kurn- Kerm, Enm- erf ve Fetih srelerinin okutturulmas,

el beyinin Kbrs halkna istimlet verip, fetihten sonra can ve mallarnadokunulmayaca, sadece ziraat ettikleri yerlerin rn verecekleri ve dmanlabirlik olurlarsa kendilerine merhamet edilmeyeceieklinde tenbihte bulunmas;

2 Kbrs adasnn fethinden sonra yaplan idr dzenlemelerle ilgilihkmler:

Kbrs yeni fethedilen bir yer olduundan, yeniden mamur oluncaya ve halkgndelik hayatn dzene sokuncaya kadar beylerbeyi, kad ve defterdar tarafndanmr hizmetlerde reyaya stesinden gelemeyecekleri ilerin teklif edilmemesi vetefrika kartacak ilerden kanlmas,

Vezir Mustafa Paa'nn seferde yararllk gsterenlere Kbrs'ta sancak,kethudlk ve aalk tevcihleri yapt,

Kbrs Beylerbeyi Muzaffer Paa'ya Kbrs mahsulnden buday ve arpatyin edilmesi,

Sis, Tarsus, el ve Aliye sancaklarnn Kbrs Beylerbeylii'ne ilhakolunduu, buralarn atk ve cedd icmal ve mufassal defterlerinin Kbrs BeylerbeyiSinan Paa'ya gnderildii,

Kbrs'taki mr evlerin deer baha ile satlmalar, bu gereklemezse kirayaverilerek tamiratnn kiraclara yaptrtlmas,

Lefkoe'deki camiye iki, Magosa'daki camiye de bir minare yaptrlmas,

3 Leh, Hersek, Erdel, ran, Eflak, Venedik, Be ve Fas gibi devletlerle olanmnasebetlere dir hkmler:

Klis ve Bosna beylerinin birlikte hareket ederek Udbine ve Novi kalelerinesaldran Herseklilerin hakkndan gelmeleri,

Batum sancana bal Arhal, Gnye ve Atina'ya gemilerle gelerek saldran

Grc Meliki Dadyan ve oullarna engel olunmas; ayrca melikin silah vemhimmat temin ettii kontrol altndaki Abazalarn da karadan ve denizdenOsmanl topraklarna yaptklar saldrlarn Batum beyi tarafndan nlenmesi,

Filek beyinin Leh vilyetine bal baz yerlere yapt saldrlarn nlenmesi;Leh tarafna geerek hayvanlarn otlatan veya ticaret yapanlarn zerlerine denvergileri vermeleri; Erdel kral iken len stefan'n yeeni olduu ve kraln bakavrisi bulunmadndan muhalleftnn kendisine verilmesini vasiyet ettiini bildiren


16/458

XVI

Leh kralnn bu isteinin incelenmesi iin kraln hayatta iken vasiyet ettii eylerindefterinin tutularakstanbul'a gnderilmesi,

Erdel Kral stefan'n vefat zerine Erdel ve Macar beylerinin isteiyleBatori tvan'n voyvoda nasbedildii; iki lke arasndaki dostluk ve dmana karibirliinin devam edecei; Budun ve Tmvar beylerbeyilerinin Erdel'isaldrlardan korumakla grevlendirildikleri; Erdel voyvodasnn halkn kendisinivoyvoda olarak kabul ettii ve lkenin emniyette olduuna dir gnderdiimektubunun alnd,

Eflak reyasndan hak dava edenlerin davalarnn Eflak voyvodastarafndan grlecei; Eflak voyvodasnn, Nibolu'da Yerg ve Halonikvoyvodalar ile Tuna sahillerindeki millerin Eflak snrn geerek kylerini

yamaladklarna dirikyetinin aratrlarak hakszlklarn nlenmesi,syan ederek Leh vilyetine snan ve Leh kralnn desteiyle Bodan

zerine yryen Bodan eski voyvodas Bodan'n zerine Vidin, Nibolu, Vultrnve Bender beylerinin Silistre Beyi Hamza Bey kumandas altnda ve Devlet Giraykuvvetleriyle birlikte gitmeleri; isyandan vazgeerek Leh kral vastasyla af isteyeneski voyvoda Bodan'n, kardei ve akrabalaryla birlikte stanbul'a gelerekballn bildirmesi artyla balanaca; Bodan ve Bender snrlarnda nereyeait olduklar konusu tartlan yerlere bilirkiilerle gidilerek snrlarn tesbitedilmesi,

ran'la ilikileri olduu bildirilen ve ran'la ticaret yapan kiilerincezalandrlmalar,

Venedik taraflarnda alkonulan Osmanl tebeas tccarlar mallarylaberaber salverilirse, Osmanl topraklarndaki Venedikli tccarlarn gnderilecei,

Cezyir-i Garb beylerbeyinin Fransa vilyetlerinden alnan esirleri serbestbrakmas,

Be topraklarna geerek ky ve kasabalara tecavzde bulunanlarn Budunbeylerbeyi tarafndan cezalandrlacaklar; Be ile Osmanl snrnda nereye tabiolduklar tartlan kyler iin defter-i cedddeki kaytlara baklmas,

Fas hkimine nme yazld,

Osmanl Devleti'ne itaat edip dostluk ve iyi ilikilerini devam ettirmek isteyenMacar Beyi Plaj Yano'la dostluun srdrlmesi, Macar kralndan kendisine birzarar gelmemesi iinstanbul ile yapt muhabereyi if etmemesi;


17/458

XVII

4 Elilik greviyle stanbul'a gelmi olan eitli lke elilerinin lkelerinednleri esnasnda geecekleri yerlerde can ve mal emniyetlerinin salanarak

ihtiyalarnn bedeli mukabilinde karlanmas ile ilgili hkmler: Ae padiahnn stanbul'a gelen elilerinin gidecekleri yere gven iinde

gitmelerinin salanmas,

stanbul'dan lkelerine gidecek olan Dubrovnik beylerinin adamna yolzerindeki kazlarda gerekli yardmn yaplmas,

Be kralnn adam Pavli'ye lkesine gidene kadar geecei yerlerde gereklikolayln gsterilmesi,

stanbul'a gelen iki Erdel beyinin refakatinde gelen ve tekrar Erdel'e dnecek

olan sekiz kiinin ve eyalarnn geecekleri yerlerde gvenliklerinin salanmas,

5 Yemen'in slah iin gnderilen Vezir Sinan Paa'nn ihtiyac olan kulmevcibi ile Yemen beylerbeyi Hasan'n salynesi ve ihtiyac olan kadrga velevzmn gnderilmesi; Yemen'in zahre vs. ihtiyacnn Msr beylerbeyi tarafndantedarik edilmesi; Vezir Sinan Paa'ya Yemen'de Mutahhar'n isyann bastrarakhakimiyet tesis ettii iin mzehhep kl ve hilat verilerek, Yemen ve Msrmemlikinin kendisine tevcih ve terakk ihsan edildii gibi Yemen ile ilgili hkmler,

6 Rumeli beylerbeyi ve Rumeli tarafna sefere kan Vezir Ahmed Paa'nnihtiyac olan mhimmt ve levzm ile orducu esnaf, sipahi vs. asker tyifesinin

blgedeki beyler tarafndan temin edilmesi ile ilgili hkmler,

7 Papalk ve Portekiz donanmas ilespanya kral ve Venediklilerin birleerekOsmanl Donanmas'na saldracann haber alnmas zerine dmanla savamakiin gnderilen Vezir Pertev Paa kumandasndaki donanmaya Kbrs'takidonanmadan yardm gitmesi, Mora beyinin de hazrlanarak Pertev Paa'nn

yardmna gitmesi ile ilgili hkmler,

8 Basra'nn Cezyir vilyetinde isyan ederek baz kalelere saldran ve isyanmuhtelif yerlere yayan Araplarn; Havran'da halkn mallarn yamalayp sarp

yerlere snan as Araplarn; Venediklilerle birlik olup Delvine ve Yanya evresinde

fesat kartan Arnavutlarn; Mezistre taraflarnda Manya kafirleriyle birleip isyaneden baz kylerin halknn ve Yanya sancanda isyan eden hrstiyanlarnisyanlarnn bastrlarak haklarndan gelinmesi,

Tuna sahillerindeki hrsz ve haramilerin yakalanarak cezalandrlmalar;Kulb sancandaki hrsz ve yankesiciler ve bunlara yataklk edenlerin; Cebelesancanda, Musul, Arsiyb, mdiye ve Cezre civarlarnda fesat kartanlarn


18/458

XVIII

cezalandrlmalar gibi devlete isyan eden, ekiyalk yapan ve fesat kartanlarncezalandrlmalar ile ilgili hkmler,

9 Akaehir, Teke, Kandr, Kula, eyhl,shakl, Karasi, Germiyan, Siroz vedier baz kazlarda ayaklanp pazar ve ky basarak kz ve olan karan, vakflarigal eden, ekiyalk yapan, halka zulmeden suhte tyifesinin kontrol altnaalnmalar ve cezalandrlmalar ile ilgili hkmler,

10 Padiah Edirne'de klayacandan Edirne'ye kadar olan yollarntemizlenip tamir edilmesi; Istabl- mire atlar iin Edirne'deki voynuklardan altneferin grevlendirilmesi; Halkal, Umurca, Kemer, Burgaz, Hayrabolu, Silivri,Elvanbeyli, Bergos konaklarna ve Edirne'ye ot, odun, arpa, un, tarhana, bulgur vs.gibi zahre hazrlanmas; Nibolu, umnu, Rusuk, Hezargrad ve ernovi

kadlarnn yeteri kadar don ya, yave bal gndermeleri ile ilgili hkmler,11 am beylerbeyi tarafndan am Eski Defterdar Ali'nin Emr-i Hac olarak

tyin edildii; haclar karlama ii ile ilgili ihtiyalarn tedarik edilerek haclarasknt ektirilmemesi; haclar karlamakla grevli Ali haclara gerekli develeritedarik etmediinden grevden alnarak yerine bir bakasnn tyin edilmesi; MsrEmr-i Hacc Murad'n geen sene sergiledii stn hizmetten dolay bu yl da ayngreve tyin edilmesi; hac kafilesini muhafaza hizmetine gitmeyen yenieri vesipahilerin timar ve gediklerinin bakalarna verilmesi gibi hkmler;

12 Pertev Paa'nn donanmaya serdar tyin edildii; Ahmed Paa'nn

Cezyir-i Garb beylerbeyiliine; Petri'nin Bodan voyvodalna tyin olunduklargibi devlet grevlerine yaplan atamalarla ilgili hkmler,

13 Krfs ve Venedik ile gizlice ibirlii eden Yanya Kalesi'ndeki kafirlerinkale dna kartlarak yerlerine mslmanlarn yerletirilmesi; Hersek'te Kotantarafndaki dmanla ibirlii yapp aldklar hayvanlar dmana veren ve reyayKotor'a tabi olmalar konusunda tahrik eden hrstiyanlarn haklarndan gelinmesi;

Hersek tarafnda etraftan haber toplayarak Venedik'e ileten ahslarnyakalanmalar; sahillere yakn yerlerdeki iftliklerden dmana tereke satanlarncezalandrlmalar; ran'la ilikisi olan ve halk arasna fesat sokanlarncezalandrlmalar gibi dmanla ibirlii yapan, dmana bilgi veren ve tereke

satanlarla ilgili hkmler,

14 Karaman ve kazlar ile am ve Halep taraflarndan Kbrs'a gidipyerlemek isteyenlere izin verilmesi ve Kbrs'a adam geirtilmesi; Edirne ve Haskyarasndaki Kayaboaz mevkiinden firar eden be ky halknn bulunarak yerlerindeiskn edilmeleri; ran taraflarndan Badat beylerbeyine bal yerlere gelmekisteyen ulust tyifesine engel olunmas; Kefe'deki mer-i erkise ve sipahilerin


19/458

XIX

yerlerini terketmelerine izin verilmemesi gibi devletin iskn politikas ile ilgilihkmler,

15 Saruhan, Van, Semendire, Karesi, Biga, Nibolu, Peuy, avat, Badat,Hersek, Budun, Karahisar, Sultann, Antep ve Mora gibi eylet ve sancaklarntahririnin yaplmas; tahrir grevlilerinin isimleri ve tahrir esnasnda yolsuzluk

yapanlarn teftii ile ilgili hkmler,

16stanbul zahresi iin Kefe'den ya; Eskiehir, Yeniehir, Bazarck, Galata,Hslar, Silivri, Rodoscuk, orlu, Krkkilise, Pnarhisar ve Vize kazlarndan koyungnderilmesi; stanbul zahresi iin gelen mallarn baka yerlerde satlmasnnnlenmesi; ktlk olan Kuds ve Hallrrahman'a gda maddesi getirmek isteyenlereengel olunmamas; Nova Kalesi ile Mekke ve Medne'nin ihtiyac olan zahrenin

gnderilmesi; tereke ve zahre sknts ekilen Rodos'a Tekeili, Mentee veHamidili'nden buday ve un gnderilmesi; Bursa'nn Keida'ndaki nehirlerdekibalklar saray iin avlandndan mr avclar dndaki kimselere avlanma izniverilmemesi gibi hkmler,

17 Larende zenginlerinden Muytb olu Mehmed; Eirdir'de mtemekkin vekaz halkna zulmeden Trk Osman vb. gibi zenginlerin celeplik hizmetinde istihdamedilmeleri; stanbul halknn ve Kbrs'taki ordunun et ihtiyacnn karlanmas ileilgili hkmler,

18 Vakflarn iletilmesi; vakfa zarar veren vakf mtevelllerinin teftii;

zimmetinde vakf mal bulunanlardan bunlarn tahsili; vakf arazisini izinsiz olarakgasbeden ve kullananlarn nlenmesi gibi vakflarla ilgili hkmler,

19 Sahte berat ve hkm yazarak kendilerine ve yaknlarna menfaatsalayanlar; ellerinde sahte mhr bulunanlar; kallblk yapanlar; kalp akakesenler; halkn kuru ve altnlarn alp yerine kalp ve krpk aka verenlerle ilgilihkmler,

20 ehzade Murad'n annesinin skdar'da yaptrmakda olduu cami;Mrahurlyas Bey'in depremden zarar gren Grice'deki cami, medrese vs. evkfnntamiri; merhum ehzde Mustafa iin Bursa'da yaptrlan trbe; Nurbnu Sultan'n

skdar'da yaptrmakta olduu dkkanlar; Saray- mire'nin ekmek ihtiyac iinyaptrlacak olan frn; Karasu Yenicesi'ndeki Ltfipaa kprs ve Silivrikprsnn tamirleri; Dceyl Ark'nn tamir edilerek iler hale getirilmesi vs. gibisivil mimari ile ilgili hkmler,

21 Ayamavra, Selanik, Bergoz- Cedd, Manya, Avlonya, Yanova, Sndor(?)kalelerinin tamiri; Hasankale Kalesi'ne hisar pee ve hendek yaptrlmas; Baban'dakale inas; Rinase, Obrovaca, skaradin ve Parga kalelerinin yktrlmas; skatoz


20/458

XX

ve avat kalelerinin ise ihtiya duyuluyorsa tamir ettirilmesi, ihtiya duyulmuyorsayktrlmas gibi asker mimari ile ilgili hkmler,

22 Azak, Kefe, zi, Nova, Dra, Preveze, nebaht, Moton, Balyabadra,Koron, Midilli, Sakz, ems, Sadr- Crz kaleleri ile Anadolu ve Rumeli'deki sirkalelerde grevli azeb ve hisar erleri ile yenieri ve mstahfzlara mevcibgnderilmesi ve gnderilen mevcib yerine ulancaya kadar muhafazas iin gereklitedbirlerin alnmas ile ilgili hkmler,

23 Trhala Beyi iken vefat eden Osman Bey'in; Magosa Kalesi'ninmuhasarasndaehit den Trablus Beyi Mehmed Bey'in muhalleftnn defter edilipstanbul'a gnderilmeleri gibi grev banda vefat eden devlet grevlilerininterekeleri ile ilgili hkmler,

24 lke topraklarndan dmana tereke verilmemesi; kaak tereke alpgiderlerken ele geirilen terekelerin ml- mr iin zaptedilmesi ve sorumlularncezalandrlmalar ile ilgili hkmler,

25 Dmann saldr ihtimali bulunan Rodos, Preveze, Sakz, Ayamavra, Klis,Yanya, Karlili, Delvine, Nablus, Trablus, Dra, Mora, Selemiye, Balis, Hersek venebaht blgelerinin ve Anadolu'daki baz sancak ve kazlarn muhafaza edilmeleriile ilgili hkmler,

26 Kendilerine verilen grevleri yerine getirmek iin gerekli gayretigstermeyen; grevini ihmal eden; grevi banda bulunmayan kiilerin grevdenalnarak cezalandrlmalar ile ilgili hkmler,

27 Hakknda ikyette bulunulan Taman Kads Mevln Mehmed b.Fethullah'n; r ve rsum vermeyen ve fesat kartt ihbar olunan Terk(?) Kalesi

Dizdar Durmu'un; Harput beyi ve kadsnn grevden alnmalar ve teftiedilmeleri gibi yolsuzluk yapan devlet grevlileri hakknda soruturma almas vegrevden alnmalar ile ilgili hkmler,

28 Halka zulmeden Kprl Kazs Nyibi Ahmed'in; Karahisr- ark'dereyaya zulmeden subalarn; Pogonya kazsnn ky halkna zulmedip mallarn

zorla alan Nyib Ali ve akrabalarnn; hisar erenlerine bask yapan ve zulmedenam kalesi dizdarnn vb. gibi halka bask ve zulm yapan devlet grevlileri veyandan olan kimselerin durumlarnn tefti edilerek cezalandrlmalar ile ilgilihkmler,

29 Anabolu Kaptan Perviz, Hssa Gnll Reisler Kaptan Kara Hce,Dubrovnik beyleri, Mora beyi ve Avlonya azebler aasnn dman donanmasnnfaaliyetleri; Rumeli beylerbeyinin isyan eden kefere ve Hersek taraflarndakidmann durumu; Diyarbakr beylerbeyinin ran ve zbekler hakknda gnderdii


21/458

XXI

bilgiler ile Neme ve ran taraflarna casuslar gnderilmesi gibi devletin istihbaratalmalar ile ilgili hkmler,

30 Naka Adas reyasnn iki yldr vermedikleri haralarn tahsili;zimmetlerinde ml- mr bulunan kimselerden bunlarn tahsil edilmesi gibikonularla ilgili hkmler,

31 Boalan gediklerle mahll tmar ve zemetlerin yararllk gsterenkimselere tevch edilmeleri ve baz muktaalarn iltizma verilmesi ile ilgilihkmler,

32 am, Halep vs. yerlerden toplanan avrz akalarnn stanbul'agnderilmesi ile ilgili hkmler,

33 Silahtar Aas Mustafa Aa tarafndan askerlerin arlarda eitlisanatlar icra etmelerinin nlenerek daima ata binme ve silah talimi yapmalarnnsalanmas; ehrizol'daki yeni ina edilen kalelere yerletirilen kul tyifesine ok attaliminden baka bir i teklif olunmamas; Van, Badat, ehrizol, am, Erzurum ve

Basra beylerbeyilerinin kul tyifesini kendi hallerine brakmayarak ata binme, ok vetfek at ve dier harp aletlerini kullanma talimi iin haftada iki gn eitim

yaptrmalar gibi askerlerin eitimi ile ilgili hkmler,

34 Cami ve emelerin su yollar zerine ba, bahe, ukur, bina vs.yaplarak zarar verilmesinin nlenmesi; hssa ayrlarnn yaknlarnda bulunandeirmenlerin ayrlara zarar vermelerinin nlenmesi gibi bugnk anlamdaevrecilik olarak adlandrabileceimiz konularla ilgili hkmler,

35 Mr tfekler zerindeki beylik damgasn silerek kendi mlkiyetlerinegeirip kullanan Badat yenierilerinin tefti edilmesi; dman saldrs ihtimaliolan nebaht ve Trhala blgesindeki silahlarn toplatlmas; Yanya blgesindekimanastrlarda ve keferenin elinde bulunan silah ve atlarn toplatlarak kaleleredatlmas gibi sava esnasnda halkn elindeki silahlarn toplatlmas ile ilgilihkmler yannda;

Peygambere ve sahabeye kfreden kimselerin cezalandrlmalar,

Kuds'teki Hz. Musa, Hz. Yunus ve Hz. Lut evkfnn vakfnmesi ile vakfaait emlak, eya vs.nin vakfn yeni nzr Hac dris'e verilmesi ve kabirlerin vakfmahsulnden tamir ettirilmesi,

Hz. Ali ve Hz. Hseyin'in trbelerine hal denmesi; Hz. Ali mehedine sugetirilmesi; ran'dan Mehedeyn-i erfeyn'e defnedilmek zere gnderilen llerin

Mehedeyn'den uzak yerlere defnedilmesi,


22/458

XXII

Kuds'teki Deyr-i Musallebe isimli kilisenin bitiiine mslmanlartarafndan yaplan mescidin kiliseye evrildiine dir yaplan ikyet sonucu yaplan

tahkikat neticesinde burasnn mescit olduuna karar verildii, Mslmanlaraarap satan kimselerin cezalandrlmalar,

Mslmanlarn ekin ve balar arasna konarak mallarna zarar veren,halkn at ve paralarn alan, kadn ve kzlar kararak fuhu yaptran ingenetyifesinden kimselerin yakalanarak cezalandrlmalar,

Hizmette bulunduklar grevlerini brakarak kaan acemi olanlarnnbulunarak grevlerine gnderilmeleri; stanbul'da acemi olan iken mrted olupmemleketlerine dnen acemi olanlarnn yakalanarakstanbul'a gnderilmeleri,

Yemen'e gnderilen Sinan Paa'nn Kethdas Erdodu ve Ali avu'astanbul'dan Yemen'e varncaya kadar geecekleri yerlerde her trl kolaylngsterilmesi,

stanbul'da yangn ktnda sndrmek iin yz elli acemi olan ve yz ellibostan olannn kapya kartlmalar,

znik, Yeniehir, Akhisar ve Geyve'de bir nceki yl ortaya karak ekilialanlara zarar veren ekirgelerin yumurtalarn topraa brakarak bu sene tekrarkma ihtimaline kar gereken tedbirlerin alnmas,

Eflak voyvodasnn saraya yirmi adetahin gndermesi; Halep, Hama veRumkale taraflarnda Hssa-i Hmyn iin blbl toplanmas; HssaDoanclarndan Mirza'nn evinin baslarak ikiahininin ldrlmesi,

Trhala'da keiler tarafndan meskun mahallere uzak yerlerde keihne adaltnda yaplan ve ilerine silah konulan hisarlarn kimler tarafndan yapldnnaratrlarak silahlara el konulmas,

Uygunsuz davranlarda bulunduklar ikyet olunan kadnlarnhapsedilmeleri,

Marmara kazsna misafir olarak gelen ve kad huzurunda slam dinini

seerek mslman olan ahs karan ve mahkemeyi basarak sicili paralayanzimmlerin yakalanarak cezalandrlmalar,

Rumeli kazlarnda mslman klnda dolaan zimmlerincezalandrlmalar,

Baz ailelerin ocuklarnn rehin olarak tutulmalar,


23/458

XXIII

Mimar Sinan'n Kayseri'nin Arnas kyndeki ngele mezrsnntasarrufunun kendisine verilmesini istedii,

Gelibolu'nun Burhan kynde defne bulan kimselerin stanbul'agnderilmeleri gibi farkl pek ok konuyu ihtiva eden hkmler yer almaktadr.

*

Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl'nce yaynlanan bu eser, 3ciltten mteekkildir. Birinci ve ikinci ciltlerde yer alan blmlere dir aklaycbilgiler aada verilmitir. nc cilt ise, defterin aslnn faksimile basksndanmeydana gelmektedir.

Birinci ciltte; "Sunu" yazsnda, "12 Numaral Mhimme Defteri"nin tavsifi

yaplarak, ekl zelliklerinden bahsedildikten sonra, defterin muhtevas konubalklar hlinde verilmi ve bunu takiben de, neirde uygulanan usl ana hatlarylabelirtilmitir.

Sunu yazsndan sonra gelen "Ksaltmalar" ve "indekiler" blmlerinimteakip, defterdeki "Hkmlerin zet ve Traskripsiyonlar" yer almtr.

Mkerrer olan veya konu olarak birbirine ok yakn olan hkmlerden tesbitedilebilenlerinin zetleri ikinci defa yeniden yaplmayp (bkz. hkm. ... ) eklinde birnceki hkme atf yaplmtr.

Birinci ciltte 938 Numaral Cz'n 60 hkm ve 12 Numaral MhimmeDefteri'nin ilk 715 hkmnn zet ve transkripsiyonuna yer verilmitir.

Eserin ikinci cildinde, 716-1223 numaralar arasndaki hkmlerin "zet veTranskripsiyonlar" ile yer, ahs, millet, kabile, boy, airet ve messese isimleri ileeitli terim ve tbirlerden mteekkil "Analitikndeks" yer almtr. Okunuundatereddt edilen kelimelerin yanna (?) iareti konulmu, orijinal metinde ktip hatasolarak yanl yazlan kelimelerin orijinalleri ile hi okunamayan kelimeler scannertaramas yaplarak parantez ierisinde verilmi, orijinal metinde bo braklm olan

yerler de parantez ierisinde boluk ( ) eklinde gsterilmitir. Ayrca zamanierisinde defterde oluan tahribattan dolay yer yer ypranma ve rmeler olumu

olup; bu ksmlara tekabl eden kelimeler okunamamtr. Fakat mmkn olduuncacmlenin geliine gre veya benzer hkmlerde getii ekiller dikkate alnaraktamamlanm ve bu tip harf, hece veya kelimeler alt noktal olarak gsterilmitir.

ndeks maddeleri yazlrken, mmkn olduunca defterdeki ekle sadkkalnmaya allmtr. Yani, indekse konu olan kii ve kurum adlar, terim, tbir vekelimeler dilin o gnk iml ve fonetik zellikleri gz nne alnarak yazlm, iptaledilen hkmlerin zet ve transkripsiyonlar yaplmayp, indeksleri karlmamtr.


24/458

XXIV

Defterin taranp maddelerin tespiti safhasnda belirlenecek indeks maddesinin,genel konu ad eklinde deil de, bir genel konunun alt bal, baka bir deyile,

iinde getii hkmdeki zel durumu ifade edecek ekilde alnmasna gayretedilmitir. Dolaysyla maddeler ounlukla tamlama, deyim ve dier tr kelimegruplarndan meydana gelmektedir.

Birden fazla kelimeden meydana gelen bu tr indeks maddeleri, ait olduklarmetinde, genellikle aralarna baka kelime veya kelime gruplar girmi vaziyettegemelerine ramen, hem anlam ve gramatik mnasebet, hem de indeksin shhatiasndan ayklama-birletirme yoluna gidilmitir.

ndeks maddeleri defterdeki hkm numaralar esas alnarak hazrlanm olup;cz'e ait hkmlerin indeksini dierlerinden ayrdetmek iin bu hkm

numaralarnn sonuna "c" harfi konulmutur (15 c, 21 c, 45 c. vb. gibi).Arapa ve Farsa kelimeler oturmu bir imlya sahip olmalar sebebiyle,

bunlarla ilgili problemler yok denecek kadar az iken, Trke ve dier dillere aitkelimelerin imllar sk sk deiebilmektedir. Defterdeki hkmlerin yer yer deiikktipler tarafndan kaydedilmesi ve bunlardan bazlarnn alakalem, bazlarnn isenoktasz yazlm olmas, imlda farkllklara, tenakuzlara, dahas yanllklarasebep olmutur. Bunlardan kk apta olanlarna, mesel okunan harflerde deilde, okutucu harflerdeki eksiklik-fazlalklar, takdim-tehirler grmezlikten gelinip,okunan harflerdeki ve kelimenin anlamnda sapmalara, anlamszlklara yolaabilecek olanlara iaret edilmitir.

Eseri yayna hazrlayan Babakanlk Devlet Arivleri Genel MdrlOsmanl Arivi Daire Bakanl personeline ayr ayr teekkr ediyorum.

Bu vesileyle almalarmzda her trl tevik ve destei bizlerden esirgemeyenBabakanlk Mstear Vekili Sayn Dr. O. Kadri KESKN'e ve Mstear YardmcsSayn M. Seluk POLAT'a teekkrlerimizi sunmay grev biliyorum.

Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl Osmanl Arivi "MhimmeDefterleri" koleksiyonundan seilip ilim dnyasnn istifadesine sunulan bualmann, ilgililere yararl ve yardmc olmasn diliyorum.

3 Aralk 1996

smet BNARK

Devlet Arivleri Genel Mdr


25/458

XXV

K I S A L T M A L A R

Arn. Arnavutluk

bkz. baknz

ey. eyleti

H. hicr

hkm. hkm

k. karyesi

kl. kalas

kr. karlatr

ks. kasabas

kz. kazs

lv. livs

mh. mahallesi

Msr. Msr

nh. nhiyesi

s. sayfa

sn. sanca

vb. ve bu

vs. vesire

vt. vilyeti


26/458


27/458

N D E K L E R

Sayfa

NSZ .................................................................................................................... VSUNU ..................................................................................................................VII

KISALTM ALAR .......................................................................................... XXVII

NDEKLE R ............................................................................................... XXIX

HKMLER N ZET VE TRANSKR PSYO NLAR I ............................... 1


28/458

28

HKMLER NZET VE

TRANSKRPS YONLARI


29/458

29

5Sefer Czidr.

Bekir avu'a virildi.

skdar kdsna hkm ki:

na'llh'l-Eazz evvel-bahr- huceste-srda Kbrus cezresi feth in sefer-ihmynum mukarrer olup sadet ikbl ve devlet icll ile tevecch-i hmynumoldukda taht- kazna tbi Mldepe ve Gekbovize nm mahaller konak tayn olunmanzikrolunan konaklarun her birine yiirmier bin aka[lk] etmek, beer yz md arpa ve ikiyz araba odun tedrk olunmasn emridp buyurdum ki:

Vardukda, bu bbda onat vechile mukayyed olup zikrolunan konaklarun her birindebeer yz md arpa ve iki yz araba odun [ve] yiirmi bin akalk ekmek unn imdiden

der-mahzen itdrp dah shbleri zerine yazup onat vechile hfzitdresin ki, ina'llhtevecch-i hmynum oldu zamnda ne gnde getrmek emrm olursa tayn olunanmikdr etmei varlmazdan drt-be gn mukaddem birdp dah arpa v odun ileb-kusr emrolundu zre cmlesin shbleriyle ol mahalle getrp ihzr eyleyesin ki,shblerine ticret ve asker halkna siat-i maet olup zahre hussnda muzyakaekilmel olmaya ve zam v siph ve Dergh- Muallm kullar anbrlarnda kll arpabulunursa anlardan dah niz itdrmeyp ihrc idp emrolunan zahrenn ihzrnda say ihtimm eyleyesin. yle ki; ina'llh varldu gn emrolunan mikdr etmek arpa vodun tayn olunan mahalle b-kusr getrmeyesin, azl ile konlmayup mukab olmakmukarrerdr. Ana gre mukayyed olup imdiden hemn emrm zre tedrki bbndagerei gibi mukayyed olasn ve zikrolunan zahreden mad bal u ya ve pirin peynir yourd ve syir mekltdan dah mstevf tedrk idesin. Amm; bu bahne ile kudretiolanlardan ahz celb olunmala hmyet olunup kudreti olmayanlara teklf olunmalamuzyaka lzim gelmekden ziyde ihtirz idesin.

Sinn ve Mehmed avu'a maan virildi. 17evvl, sene: 977Bir sreti, znikmid kdsna: "... taht- kazna tbi narlu ve znikmid ve

Derbendiaz Konaklar in her birine beer yz md arpa, ikier yz araba odun, yiirmibin aka[lk] etmek ..."

c. 1 Kbrs adasnn fethi iin dzenlenecek sefer nedeniyle sefergzergh zerindeki eitli kazlardan belirtilen cins vemiktarlarda zahirenin tedarik edilerek tayin olunan konaklaraulatrlmas.


30/458

30

Keyvn avu'a virildi. F 19 evvl, sene: 977Bir sreti, znik kdsna: "... taht- kaznda Dikilita ile Glba nm mahaller konak

tayn olmdur. Herbirine zikrolunan mikdr zahre in Dikilita Kona'na Geyve kdsve Glba Kona'na ( ) ve Gl kds muvenet ideler ..."

Mahmd avu'a virildi. F 19 evvl, sene: 977Bir sreti, Geyve kdsna ki: "... znik'a tbi Dikilita konak tayn olunup

zikrolunan mikdr arpa v odun u etmek emrolmdur. Zikr[olunan] konak zahresinemuvenet itmek emridp ..."

h Hseyin ol Ahmed avu'a virildi. F 23 evvl, sene: 977Bir sreti, Gl kdsna ki: "... znik'a tbi Glba nm mahal konak tayn olunup

arpa v odun u etmek emrolunmdur. Taht- kazndan muvenet idesin." diy.

Hseyin avu'a virildi. F 16evvl, sene: 977

Bir sreti, Yeniehir kdsna; Yeniehir Kona in.Bl avu'a virildi. F 17evvl, sene: 977Bir sreti, Burusa kdsna; Yeniehir'e muvenet in.

Mehmed avu'a virildi. 12 evvl, sene: 977Bir sreti, negl kdsna; "... negl'e tbi Akbyk konak [tayn] olmdur.

Zikrolunan mikdr zahre ..." in.

mer avu'a. F gurre-i Zi'l-kade, sene: 977

Bir sreti, Yarhsr kdsna ki; negl['e] tbi Akbyk Kona'na muvenet in.

Sdl Mehmed avu'a. 16evvl, sene: 977

Bir sreti, Bzrck kdsna; Bzrck Kona zahresi in.

Mehmed avu'a virildi. 19 evvl, sene: 977

Bir sreti, Bilecik kdsna; Bzrck Kona'na muvenet in.

Sefer avu'a virildi. F 24 evvl, sene: 977

Bir sreti, nni kdsna; "... Bozyk ve nni nm mahaller konak [tayn]olmdur. Bozyk Kona'na Tomani kds ve nni'ne Eskiehir kds muvenet in"yazlmdur.

Toyran avu'a virildi. 14 evvl, sene: 977

Bir sreti, Tomani kdsna; Bozyk Kona'na muvenet in.

br[]hm avu'a virildi. 12 evvl, sene: 977

Bir sreti, Eskiehir kdsna; nni zahresine muvenet in.

Hseyin avu'a virildi. 15 evvl, sene: 977Bir sreti, Kthiyye kdsna ki: "... taht- kazna tbi Kalburc ve Kthiyye ve

Saka ve Der nm mahaller konak tayn olunup Kalburc Kona'na Seydgz zahresi veKthiyye Kona'na Gedos zahresi ve Saka Kona'na Kthiyye zahresi ve DerKona'na eyhlu ve Uk zahresi gelmek in Seydgz ve Gedos ve eyhlu ve Ukkdlarna mstekll ahkm- erfe yazlmdur. Buyurdum ki:

Vardukda, taht- kazndan Saka Kona'na zikrolunan mikdr zahre tedrk idesin."


31/458

31

Mehmed avu'a virildi. F 12 evvl, sene: 977

Bir sreti, Seydgz kdsna; "... Kthiyye'ye tbi Kalburc Kona'na zahre

getresin." diy.Ksm avu'a virildi. 17 Ramazn, sene: 977

Bir sreti, Gedos kdsna; "... Kthiyye Kona'na ol mikdr zahre getresin." diy.

Hasan avu'a virildi. 15 evvl, sene: 977

Bir sreti, eyhlu kdsna; "... Kthiyye'ye tbi Der Kona in Uk kdsylazikrolunan mikdr arpa v odun u etmek ..."

Hasan avu'a virildi. F 16evvl, sene: 977Bir sreti, Uk kdsna; "... Der Kona zahresiyn emrolunan eyhlu kdsna

muvenet idp ol Kona'na ..."

Nh avu'a virildi. 18evvl, sene: 977

Bir sreti, Karahsr kdsna: "Karahsr'a tbi Kazlgl ve Karahsr ve Kzlkilisenm mahaller konak olup zikrolunan konaklara tayn olunan mikdr zahre tedrkolunmak emrm olup Kazlgl Kona'na Barnlu ve hd zahresi ve Karahsr ileKzlkilise Konaklar'na Sandklu ve Sincanlu ve Ge[y]ikler ve Uluborl ve Gnen kdlarmuvenet itmek in herbirine mstekll ahkm- erfe gnderilmidr ..."

Husrev avu'a virildi. 18evvl, sene: 977

Bir sreti, Barnlu ve hd kdlarna ki; "Karahsr'a tbi Kazlgl Kona'na olmikdr zahre in muvenet ide."

Ahmed avu'a virildi. 20 evvl, sene: 977

Bir sreti, Sandklu kdsna; "Karahsr ile Kzlkilise Konaklar'na ol mikd[r]

zahre in muvenet idesin." diy ve "Sana dah muvenet in Sincanlu kdsna hkmgnderilmidr." diy yazlmdur.

Nh avu'a virildi. 15 evvl, sene: 977

Bir sreti, Karahsr kdsna; "Karahsr ile Kzlkilise Konaklar zahresineSandklu kdsna muvenet idesin." diy.

Ramazn avu'a virildi. 16evvl, sene: 977

Bir sreti, Uluborl kdsna ki; "Karahsr Kona'na muvenet idesin." diy.

Selm avu'a virildi. 19 evvl, sene: 977

Bir sreti, Gnen kdsna; Karahsr zahresine muvenet in.

Ahmed avu'a virildi. F 8evvl, sene: 977

Bir sreti, Homa kdsna ki; "Karahsr Kona'na zahreye muvenet idesin." diy.

Postalys avu'a virildi. F 9 evvl, sene: 977

Bir sreti, Akehir kdsna; Akehir Kona'na zikrolunan mikdr zahre in.Bir sreti, Yapal kdsna ki; "Akehir'e tbi Abdullhbaba Kona in ( ) md

arpa* getresin." diy.

Bir sreti, Ilgun kdsna; Ilgun Kona in ol mikdr zahreye.


32/458

32

Bir sreti, Turgud kdsna; Konya'ya tbi Suluzeng Kona in.

Bir sreti, Konya kdsna; "... Bozuk ve Konya ve Peykrol kyi ve smil nm

mahaller konak tayn olunup Bozuk Kona'na, Bayburd, Konya Kona'na, Aksary [ve]Kohsr ve Beehri kdlar ve Peykrol Kona'na Seydehri ve smil Kona'naAndu ... "

Yakb avu'a virildi. 19 evvl

Bir sreti, Bayburd kdsna; " ... Konya'ya tbi Bozuk nm mahal konak taynolunmdur ... "

Konyal Mehmed avu'a. 22 evvl

Bir sreti, Beehri kdsna; "... Konya Kona in ol mikdr zahre getresin ... "

Mehmed avu'a. 23 evvl

Bir sreti, Seydehri kdsna; "Konya Kona'na ol mikdr zahre getre."

Mustaf avu'a. 16

Bir sreti, Aksary kdsna; "Konya'ya tbi Peykrol Kona'na ol mikdr zahregetre."

Mustaf avu'a. 19 evvlBir sreti, Kohsr kdsna; "Konya'ya tbi smil Kona'na getre."

Bir sreti, Alata kdsna; smil Kona'na muvenet itmek in.

Kaysariyyel Mustaf avu'a. 10 evvl

Bir sreti, Nide kdsna; Eskiil'e tbi Karabnar Kona in ol mikdr zahreye.

Mehmed avu'a virildi. 17 Ramazn

Bir sreti, Andu kdsna; "Eskiil'e tbi Kayaun Akaehri konak taynolunmdur. Ol mikdr zahre getre."

Mustaf avu'a. F gurre-i Zi'l-kade, sene: 977

Bir sreti, Eskiil kdsna ki; "... taht- kaznda Karabnar ile Kayaun Akaehrikonak olup her konaa tayn olundu mikdr zahre Karabnar Kona'na Nide kds veKayaun Akaehri'ne Andu kds muvenet emrolmdur. Sen dah taht- kazndanzahre tedrk idp zikrolunan konaklarun her birinde ol mikdr zahre ihzr idesin."

Mahmd avu'a.

Bir sreti, Ereli kdsna; Lrende'ye tbi Kertikyi Kona'na zahre in.

Mehmed avu'a.

Bir sreti, Lrende kdsna; "Kertikyi ile Yrkyiri(?) konak olmdur. KertikyiKona'na Ereli kds, sen dah Yrk Kona'na ol mikdr zahre getresin."

Bir sreti, Mud kdsna; "... taht- kazna tbi Deregeeli ve Bekprsi konak olupher birine ol mikdr zahre tayn olunup Bekprsi Kona'na Ermenak ve Glnr kdlarzahre getrmek ve sen dah Deregeeli Kona'na ol mikdr zahre getrmekemrolunmdur ... "


33/458

33

erkes Pervne avu'a. 16evvl sene

Bir sreti, Bolavadin kdsna; ay Kona in tayn olunan mikdr zahreye.

Yalava dah muvenet ider.Bir sreti Ermenak kdsna; "... Mud kazsna tbi Bekprsi nm mahal konak

olup tayn olunan mikdr zahreyi ihzr itmek in Glnr kdsyla sana emrolmdur... "

Bir sreti, Glnr kdsna; "... Bekprsi Kona in Ermenak kdsyla taynolunan zahreyi tedrk idesin... "

Bir sreti, Silifke ve Selendi kdsna; "... Gksin(?) konak tayn olunmdur. Yediyz md arpa, iki yz araba odun, altm bin aka ... "

Karta kds dah Silifke'ye muvenet in hkm yazld.

* Metinde eklindedir.

[Yev]m'l-Erbi, f 7 Zi'l-kade, sene: 977

Kethudsna virildi. 12 Zi'l-kade, sene: 977

Tmvar belerbeisine hkm ki:

Budun belerbeisi mektb gnderp; "kffr- hksrun harc henz gelp vslolmayup ve hareket-i b-bereketleri ihtimli oldun" bildrmein belerbeiline tbibeler ile cemyyet idp anun gibi kffr- hksrun hareketi mukarrer olup mrun-ileyhsenden muvenet taleb iderse varup muvenet itmek emridp buyurdum ki:

Asl tehr u tevakkuf itmeyp belerbeiline tbi olan belere mektblargnderp tenbh tekd eyleyesin ki, her biri sancana tbi olan alaybei [ve] zam verbb- tmr lt- ceng cidl ve edevt- harb ktlleriyle hzr u mheyy olup kffr-hksrun hareketi mukarrer olup mrun-ileyhden dem geldkde cmle beler ve zamv erbb- tmr ile mretteb mkemmel dmen yarayla bir n tevakkuf itmeypmrun-ileyh yanna varup hsn-i ittihd u ittifk zre mrun-ileyh vech mnsibgrdi zre ad-y dn [] devletn def- mazarrat u ifsdlar bbnda env-muvenet muzheret idp amm yle ki; maslahat dp mrun-ileyhden dem gelptaleb olundukda eger belerden ve eger zam v erbb- tmrdan bir ferdn yat u yarakdakusr u noksn olup yhd hzr bulunmayup ve taleb olundu gn kup varlmayupmaslahat avkolup ihmln sebebi ile memleket vilyete zarar u gezend irie, asl birferdn zri makbl olmayup muteb mukab olma mukarrer bilp ana gre gerei gibi

c. 2 Budun beylerbeyi tarafndan, dmann gndermesi gerekenharalarn henz gelmedii ve saldr ihtamali olduubildirildiinden Tmvar Beylerbeyilii'ne tbi beylere habergnderilerek savaa hazrlkl olmalar ve Budun beylerbeyindenyardm talep edildiinde cilen yardma gitmelerinin tenbihedilmesi.


34/458

34

basret zre olup ikdm ihtimmda dakka fevtitmeye[sin] ve bu hkm-i erfm sana negn vsl olup ve ne vechile tedrk itdn yazup bildresin.

irmen beine hkm ki:

Vk olan sefer-i zafer-eserde otak- hmynum hdmetiyn ingnemsellemlerinn bir nevbetlsini muaccelen ihrc eyleyp sana sl eylemek inNaldken Yrkleri Sbas olan Mahmd zde mecdhya hkm-i hmynum yazlupirsl olunmdur. Buyurdum ki:

Vardukda, zikrolunan msellemleri mrun-ileyh sana gnderp teslm itdkdeyanuna alup memr olduun hdmetde istihdm eyleyesin.

Kethudsna virildi. F 12 Zi'l-kade, sene: 977

skenderiyye beine hkm ki:

Bundan akdem sana hkm-i hmynum gnderilp; "Sancaunun hfz u hrsetindeolup anun gibi Klis ve Hersek ve Budun cniblerinde bir hdmet derse varup muveneteyleyesin." diy emrm olmd. Hliy Budun cniblerinde kffr- hksrun hareketihtimli olman Budun belerbeisi taleb itdkde varup muvenet itmek emridpbuyurdum ki:

Vardukda, asl tevakkuf itmeyp sancaunun alaybei v zam v erbb-tmryla mretteb mkemmel hzr u mheyy olup Budun cniblerine gz kulak tutupanun gibi dmen-i b-dnn hareket-i b-bereketleri mukarrer olup Budun belerbeisindenmektb dem gelp taleb olundukda bir n tehr u tevakkuf itmeyp sancaun askeriyleber-vech-i isticl yanna varup mrun-ileyh vech mnsib grdi zre hdmetdebulunasn. yle ki; mrun-ileyh taleb itdkde hzr bulunmayup vakti ile varup

irimeyesin veyhd sancaun askerinn yat u yaraklarnda ve kendlerde kusr u noksnola, asl v kat bir ferdn zri makbl olmayup azlile konlmayup muteb mukabolmak mukarrerdr. Ana gre ikdm ihtimmda dakka fevtitmeyesin.

Kethudsna. 12

Bir sreti, Dukagin beine.

Kethudsna virildi.

Bir sreti, Kstendil beine.

c. 3 Naldken yrkleri sbas tarafndan irmen beyi emrinegnderilecek olan ingne msellemlerinin ota- hmynhizmetinde istihdam edilmesi.

c. 4 Budun taraflarnda dmann saldr ihtimaline kar Budunbeylerbeyi tarafndan yardm talebinde bulunulduundaskenderiyye, Dukagin, Kstendil, skp, Bosna, Nibolu veSilistre beyleri tarafndan gerekli yardmn yaplmas.


35/458

35

Bir sreti dah yazlup demisi Al'ye virildi. F 21 Za., sene: 977

Kethudsna virildi. 12

Bir sreti, skb beine.Bu hkmn sreti baka gemidr.

Bir sreti, Bosna beine.

Bir sreti, Nibol beine; "..."Eflak'a muvenet eyleyesin." diy hkmgnderilmidi... "

Kethudsna. 12

Bir sreti, Silistre beine; dah kezlik.

Saruhan sanca alaybeisine hkm ki:

Hlen ferzend-i erc-mend olum tle bak[h] lalas Ferruh dme ulvvh mektbgnderp; "liv-i mezbrun zam v siphleri hlen vk olan sefer-i hmynatevecch itmek" hussn bildrmein sefer-i hmyna gitmeyp zmir ve eme veAyaslu ve Menemen ve Bergama ve Ayazmend nhyelerinde ve syir ol cevnibde hfz uhrseti lzim olan mahalleri grp gzedp muhfaza hdmetinde olman emridpbuyurdum ki:

Vardukda, liv-i mezbrun zam v erbb- tmryla bir mnsib mahalde oturup

dah zikrolunan mahalleri ve syir ehl-i fesd enatden memleket vilyete ve rey vberyya zarar u gezend irimek ihtimli olan mevz dyim grp gzedp anun gibi birmahalle ehl-i fesddan zarar irimek mukarrer ola, asl tehr u tevakkuf itmeyp zam verbb- tmr ile zerlerine varup ehl-i fesd enat olanlar il-eri ile hsn-i tedbr tedrkle elegetrp dah ahvllerin toprak kdlar marifeti[y]le grp fesd enatlerisbit zhir olanlara asl mecl virmeyp erle mahallinde lzim geleni icr itdrp yirinekoyasn ki, ehl-i fesddan bir mahalle zarar olmayup mazarrat u fesdlar memleket reyzerinden mndefi olup eyym- sadet-i hmynumda rey v bery refhiyyet istirhatde olup devm- devlet ve sebt-i mecd rifatm edyesine megl olalar. yleki; zt- erfm sadet ikbl ile sefer-i hmynda iken mezkr olan mahallerde ve syirol taraflarda ehl-i fesddan bir mevza zarar u ziyn irie, sen mukayyed olmayup mcerred

sefer-i hmyndan kalmala kend hlne megl olup muhfazas emrolunan mahalleregz kulak tutmayup ihml mshele eyleyesin, asl zrn makbl olmayup e edd-ikbla mukab olman mukarrerdr. Ana gre mukayyed olup dyim teyakkuz u intibhzre hfz u hrset-i memleket ve zabt u synet-i rayyet bbnda ikdm ihtimmunzuhra getresin ve fermn- erfm zre muhfaza hdmetinde kalup etrf u cevnibehzr u nzr olduun zikrolunan yirlern kdlarna ve syir etrfda olan kuzta bildresinki, taht- kazlarnda vk olan kasabt u kur ahlsine emr-i erfmi tenbh ilnitdrp rey v beryy gh ideler ki, anun gibi bir mahalle ehl-i fesd mstevl ola,

c. 5 Saruhan sanca alaybeyinin, sefere gitmeyip emrindeki zam vesipahilerle zmir, eme, Ayaslu, Menemen, Bergama ve

Ayazmend nhiyeleriyle civarnn muhafazasnda bulunmas.


36/458

36

muaccelen gelp kuzta haber ideler, kuzt tevakkuf itmeyp sana ilm eyleyeler. Sendah vech-i merh zre b-tevakkuf varup def- mazarratlar hussnda mcidd mukdimolup bb- ikdm ihtimmda dakka fevtitmeyesin. y[le] ki; fesda bd olan ehl-ienati rey kuzta haber virp kuzt dah sana bir haber itmeyeler, ihmlleri sebebi ilebir mahalle zarar ola, ehl-i fesda olacak hakret anlara olmak mukarrerdr. Ana gre emr-ierfmi etrfa bildresin.

Badd belerbeisine hkm ki:

Sdde-i Sadetm'e mektb gnderp; "Badd halkndan baz kimesneler in;"Rafz u ilhd zrelerdr." diy sbk arzolunman; "Vk ise har cerme isnd idp sicillitdrp haklarndan gelmek in hkm-i erfm gnderilmek ... "*

* Hkm metni eksiktir.

Budun belerbeisinn kethudsna virildi. F 18 Za., sene: 977

Bosna beine hkm ki:

Bundan akdem sana emr-i erfm gnderilp; "sancaunda olan zam v erbb-tmrun nsfn alaybeilerine koup Klis Bei Ferhd dme zzh yanna gnderp bkkalan nsf ile ve Bosna sancanun kadm ocak erleriyle sancaunda oturup muhfazahdmetinde olman" emrolunmd. Ol emrm kem-kn mukarrerdr. Hliyemru'l-meri'l-kirm Budun Belerbeisi Mustaf dme ikblhdan mektb gelp;"kffr- hksrun hareketi olup bir cnibe dmek ihtimli oldun" bildrmeinzikrolunan askern ile hzr u mheyy olman emridp buyurdum ki:

Vardukda, sancaunda olan zam v erbb- tmrun nsfn alaybeileriylemrun-ileyh Klis beine gnderdkden sonra bk kalan nsf ile ve kadm ocak erleri vegayri yararlaryla sancaunda cemyyet zre hzr u mheyy olup Budun belerbeisicnibine nzr olasn. Anun gibi kffrun hareketi olup bir cnibe dmeleri mukarreroldu zamnda mrun-ileyh Budun belerbeisinden sana mektb dem gelp talebeyledkde yanunda olan asker ile muaccelen varup irip mrun-ileyh vech mnsibgrdi zre hdmetde bulunup dn [] devlet-i hmyna mteallik olan umrda bezl-i

c. 6 Badat halkndan baz kimselerin rfz ve dinsiz olduklaryalundaki haberlerin aratrlmas ve doruysa haklarndangelinmesi iin hkm gnderilmesi.

c. 7 Bosna beyinin sancandaki zam ve erbb- timarn yarsnalaybeyi ile birlikte Klis beyi emrine gndermesi, dier yars vekadim ocak erleriyle sancann hizmetinde bulunmas; Budunbeylerbeyinden yardm talep edildiinde de vakit geirmedenemrindeki askerlerle Budun beylerbeyinin yanna gidip hizmettebulunmas.


37/458

37

makdr eyleyesin. Amm; gitdn zamnda sancaun hfz in yirne yarar demnkoyup gidesin.

Kethudsna virildi. F 12 Zi'l-kade, sene: 977

Akkirman beine hkm ki:

Emru'l-meri'l-kirm Budun belerbeisi mektb gnderp; "kffr- hksruncemyyeti olup Memlik-i Mahrse'den bir yire zarar u gezend iridrmek ihtimli olmala

bir mikdr Tatar askeri" taleb itmein be bin nefer yarar Tatar ile cenb- emret-mebDevlet Giray Hn dmet melhinn ol halef'l-meri'l-zm Mehmed Giray dmemecdh serdr tayn olunup gnderilmek in mrun-ileyh Devlet Giray Hn'a nme-ihmynum gnderilmidr. Buyurdum ki:

Vardukda, anun gibi mrun-ileyh Mehmed Giray dme mecdh zikrolunanaskir-i Tatar ile ol cnibe geldkde sancauna tbi olan menzil merhlde ve meslik mebirde ubr u mrr itmelerinde ve eger akalaryla zahreleri tedrkinde gerei gibimuvenet muzheret idp amm; tyife-i Tatar'dan Memlik-i Mahrsem'e ve rey vberyya zarar u gezend iridrmekden ziyde ihtirz eyleyesin.

Kethudsna. 12

Bir sreti, Silistre beine.Bir sreti, Nibol beine.

Mehmed avu'a virildi. F 4 Zi'l-hcce, [sene:] 977

Bir sreti, Vidin beine.

Arz getren Nesm'e virildi. F 7 Zi'l-kade, sene: 977il beine hkm ki:

Hlen il'de olan halk yaylaklarna salvirmeyp asker-i zafer-eserm gemeekbil mnsib olan yirlerde iskele bin itd[r]p ve toldurlmas lzim mahalleritoldurmak emridp buyurdum ki:

Vardukda, il'de olan halkun ehl yllerin ve syir tavarlarn yaylaklarna gnderpdah kendlerine kifyet kadar adem alkoyup emrm zre asker-i zafer-eserm gemee

c. 8 Budun beylerbeyinin yardm talebi zerine Mehmed Giray Hanserdarlnda gnderilecek bin nefer Tatar askerinin Akkirman,Silistre, Nibolu ve Vidin taraflarndan geii srasndazahirelerinin tedarik edilmesi ve getikleri yerlere zararvermelerinin nlenmesi.

c. 9 el halknn oluk-ocuk ve hayvanlarnn yaylaklara gnderilipkendilerinin ise salverilmeyip askerin geecei mahallerde gerekenyerlere cretle iskeleler kurdurulmas ve doldurulmas gerekenyerlerin doldurtulmas.


38/458

38

kbil mnsib olan yirlerde cretleriyle iskele bin itdrp ve toldurlmas lzim olanmahalleri toldurup itmm- maslahat eylemek bbnda env- say ikdm eyleyesin.Huss- mezbr mhimdr; ihmlden hazer eyleyesin.

Kapukethudsna virildi. F 10 Zi'l-kade, sene: 977

Lalaya hkm ki:

Mektb gnderp; "Saruhan sancanun zam v siphleri hlen sefer-i hmynatevecch itmeleri" hussn bildrmisin. mdi; liv-i mezbr alaybeisi zam v siphleriile bir mnsib mahalde oturup etrf u cevnibe hzr [u] nzr olup anun gibi shte v

levend tyifesinden ve syir ehl-i fesddan memleket reyya zarar u gezend irimekihtimli olursa il-eri ile zerlerine varup def- mazarrat [u] ifsd huss inmrun-ileyhe mufassal hkm-i hmynum gnderilmidr. Buyurdum ki:

Vardukda, fermn- erfm zre mrun-ileyh alaybei liv-i mezbrun zam verbb- tmryla muhfaza hdmetinde olup tenbh tekd eyleyesin ki, bb- muhfazadadakka fevtitmeyp hfz u hrset-i memleket ve zabt u synet-i rayyet bbnda ikdm ihtimm zre ola. yle ki; ihml mshelesi ile ol cnibe bir mahalle ehl-i fesddan zararirie, sonra zri asl makbl olmayup muteb olmas mukarrerdr; ana gre mukayyed ola.

Cezyirli Hseyin avu'a. 12 Zi'l-kade, sene: 977

Cezyir-i Garb belerbeisine hkm ki:

Sdde-i Sadetm'e mektb gnderp; "Cezyirde olan yenieri kullarumblkbalar ve odabalaryla cmlesi uur- hmynumda gerei gibi hdmet idpenv- bahadrlklar zuhra gelp rz u nms- saltanatuma mteallik umrda cn ubalarn fed eylemei kend[lere] minnet bildklerin" arzeylemisin. Yzleri a olsun!

Anlardan dah umulan bu makle ecat merdnelikler idi ki, zuhra getrmiler.na'llh hdmetleri mukbelesinde kll nyet ihsnuma mazhar olurlar. Buyurdum ki:

Vardukda, bu huss mezbr kullaruma ilm eyleyesin ki, min-bad dah vk olanhdemt- hmynumda her biri bezl-i makdr ve say-i mevfr eyleyp dn [] devlet-ihmynuma ve rz [u] nms- saltanatuma mteallik olan umrda env- ecat ehmetlerin zuhra getreler ki, hdmetde ve yoldalkda bulunanlar her ne vechilearzidersen Sdde-i Sadetm'de makbl olmak mukarrerdr. Ana gre her biri mukayyedolup uur- hmynumda umldu zre env- say ikdmlarn zuhra getreler.

c. 10 Saruhan sanca alaybeyinin emrindeki zam ve siphlerle seferegitmeyip uygun bir mahalde oturarak Saruhan ve evresininmahafazas hizmetinde bulunmas. (Bkz. hkm. 5.)

c. 11Cezyir-i Garb'da bulunan yenierilerin kahramanlklar hakknda

beylerbeyi tarafndan gnderilen mektubun alnd; bundan sonrada ayn ekilde hizmete devam etmeleri halinde hizmetlerininkarlksz kalmayacann kendilerine bildirilmesi.


39/458

39

ehzde avularndan Hasan avu'a virildi. 10 Zi'l-kade, sene: 977

il beine hkm ki:

Karaman belerbeisi mektb gnderp; "Silifke'de iskele yaplmas ve zahre veyollar ayrtlanmas hussna mrun-ileyhi tayn eyledi" ilm olund. mdi; mr-imm-ileyh Kestel nm yaylakun tevs u tathri ve vk olan ayrlar demleriyle hfz uhrset in tayn olunup sen sancaun siphleriyle iskele binsna ve zahre ve yollarayrtlanmas* hdmetlerinde olman emridp buyurdum ki:

Vardukda, tehr u terh itmeyp sancaun siphleriyle eger iskele binsdur ve egeryollar ayrtlamas ve zahre tedrkidr; imdiden mberet idp ber-vech-i isticlcmlesin itmma say ikdm eyleyesin ki, ina'llh sadetle varldukda cmlesi hzrbulunup tab zahmet ve zahreye muzyaka ekilmeye.


Bu dah mezkra virildi.

Mrun-ileyhe hkm ki:

Mektb gnderp; "ina'llh'l-Meliki'l-Mtel sadet ikbl ile ikmet olunacakKestel nm yaylaun tamr u slh ve etrfnda askir-i mansre konmaa kbil olanyirlern tathr tevs ve kar u buz tedrkine mberet olundun ve mezbr yaylakdabir kk hammm olup ana muttasl bir kubbe dah bin olunmasn ve bir ka al ayrlarkornup ve Silifke Kalas'nda kifyet mikdrndan zyid hayl barut olup kadmden kselerekonmamala riyp birbirine karup auk turmala zarar ihtimli olman sandukveyhd kseler tedrk olunmak lzim oldun" bildrmisin. mdi; buyurdum ki:

Vardukda, tehr itmeyp varullar veyhd kseler tedrk idp dah barut kurdupkoyup nem-nk yire kodurmayup el-yz bi'llh teden zarar u gezend irimekden hazeridp muhkem hfzitdresin ve kala-i mezbrede cmle ne mikdr barut mevcd olup ve nevechile hfzolundun yazup bildresin ve kll hammm lzim deildr; hemn [ne] hlzre ise meremmta muhtc olan yirlerin imdiden termm tamr itdresin ve sendemlernle yaylaun yirlerini ve ayrlarn hfzidp tevs u tathr eyleyp iskele binsnasancaun alaybeisini siphleriyle tayn eyleyesin ki, belerbei yanna varmak lzimdeil; belerbei dah mahall-i mezbra gelr. Bu bbda alaybeine dah hkm-i

c. 12 el beyinin sipahileriyle birlikte askerlerin geecei yerlere iskeleinas, yollarn temizlenip tamir edilmesi ve zahire tedariki

konularnda gecikmeden almalara balamas ve gereken gayretigstermesi.

c. 13 el beyinin, Kestel adl yayla asker iin konaklamaya hazr halegetirmesi, mevcut barutu gzel bir ekilde muhafaza etmesi veyaylakta bulunan hamamn tamire muhta yerlerini tamirettirmesi.


40/458

40

hmynum gnderilmidr; sl idp muhkem tenbh tekd eyleyesin ki, mem[r]oldu hdmetde cidd ikdm eyleye.

Abbs avu'a virildi. 10 Zi'l-kade, sene: 977

Ahyol kdsna ve anda bins fermn olunan gemiler zerine tayn olunan avu a

hkm ki:

Bundan akdem; "ol cnibde bins emrolunan gemiler nevrz[a] dein tamm olupmahrse-i stanbul'a gelmek" emrm olmd. Nevrz gideli hayl zamn olup rz- hzrkarb olup henz dah gemiler irimemidr. Bu bbda muteb olmsndur. Buyurdum ki:

Vardukda, asl tehr u tevakkuf itmeyp mukaddem bins emrolunan gemileriber-vech-i isticl iridrp mahrse-i mezbreye gnderesiz. yle ki; ol gemilermuaccelen gelp irimeye, tehr lzim gele, asl zrinz makbl olmayup hakknuzdangelinmek mukarrerdr; veblinz kend boynunuza; bilmi olasz. Ana gre mukayyed olupihmlden hazer eyleyesiz.

Abbs avu'a.

Bir sreti, Bartn kdsna.

Al avu'a virildi. F 10 Zi'l-kade, sene: 977

Bir sreti, Amasr kdsna.

[Yev]m's-Sls

Budun belerbeisinn kethudsna virildi. 18 Za., sene: 977

Hersek beine hkm ki:

Mektb gnderp; "kffr- hksrun Nova zerine gelmekde tedrkleri olmanNeretva'da bir kapudn tayn olunup ve deryya karb Bergorie nm kalaya yz elli neferazeb yazlmak" hussn ilm eyledn ecilden toksan nefer yarar azeb yazlup defterolunmak emridp ve Neretva'ya dah deryda yriyen gnll reslerden bir yarar kapudntayn olunup gnderilmek in dstr- mkerrem Vezrm Piyle Paa'ya emr-i erfmvirilmidr. Buyurdum ki:

Vardukda, emrm zre kala-i mezbre in yarar olup hdmete kdir olanlardantoksan nefer azeb yazup isimlerin defter idp defterin Sdde-i Sadetm'e gnderesin ki,

c. 14 Ahyolu, Bartn ve Amasra kadlar tarafndan yapmna balanangemilerin bir an nce bitirilerek Sdde-i Sadet'e gnderilmesi,aksi halde cezalandrlacaklar.

c. 15 Hersek beyinin, dman tarafndan yaplmas muhtemel birsaldrya kar Bergorie Kalesi iin hizmete elverili azep yazptayin etmesi ve Neretva'nn muhafazas iin gnderilen reisi dekaptanlk hizmetinde istihdam etmesi.


41/458

41

ulfeleri tayn olunup mahalline kaydoluna ve Neretva'ya kapudnlk hdmetiyn gnllreslerden biri tayn olunup gnderildkde vech mnsib grdn zre kapudnlkhdmetin itdresin. Bu bbda keml-i teyakkuz u intibh zre olup bi-nyeti'llhi teladdan memleket vilyete ve rey v beryya zarar olmamak bbnda env- say ihtimmun zuhra getresin.

Mrz avu'a virildi. F 12 Zi'l-kade, sene: 977

Kasun ve Tarsus ve Ula ve Karaslu ve Ayas ve Adana ve Sis ve Berendi ve Karsve Knk ve Ggercinlik ve Andrun ve Mara ve Uzeyr ve Kavah(?) ve Gndzl ve

Hrm ve Antkiyye ve Kilis ve Ayntb ve Rmkala ve Trkmen-i Haleb ve Yeniil ve

Haymne ve Lek ve nk ve Yzde ve Zamantu ve Elbistn ve Hsn- Mansr ve Behisni ve

Gerger [ve] Khta ve Birecik ve Maltyye ve Samsad kdlarna hkm ki:

na'llh'l-Azz'l-Fetth evvel-bahr- huceste-srda cezre-i Kbrus'un feth uteshri hussna niyyet-i vl-nehmet-i hnem mukarrer olup Ordu-y Hmynum'aya u bal ve pirin peynir ve syir zehyir cinsinden vfir u mstevf zahre tedrkolunup gnderilmesin emridp bu bbda Dergh- Muallm avularndan kdvet'l-emsilve'l-akrn Mrz avu mbir tayn olunup buyurdum ki:

Mrun-ileyh avuum fermn- erfm ile her kanknuzun taht- kazsna varursabulunan yirlerden zikrolunan zehyirden ve syir askir-i nusret-mesere lzim olan zahreksmndan ve gayriden mrun-ileyh avuum marifeti[y]le vfir u mstevf ihzr idpimdiden hzr u mheyy eyleyesiz. Sonra hkm-i erfm gnderilp ne mahallegetrmek emrm olursa shbleri vey veklleri ile Ordu-y Hmyn'a gnderp beyitdresiz ki, shblerine ticret ve asker halkna siat-i maet hsl ola. yle ki; Ordu-yHmynum ol cnibe karb vardukda zahre huss in tekrr emr-i erfmgnderildkde hzr zahre bulunmayup tedrk ihzrnda nevan ihml mshelenzolmala zahre bbnda asker halkna muzyaka lzim gelp mezkr avuum sizn adem-iihtimmnuz arzeyleye, zrinz makbl olmayup muteb olmanuz mukarrerdr. Ana gremukayyed olup bb- ikdm ihtimmda dakka fevtitmeyesiz. Amm; bu bahne ile

zahresi olmayanlara zahre teklf olunup zahresi olanlar celb ahz olunmala hmyetolmakdan hazer eyleyesiz.

c. 16 Kbrs'n fethi iin dzenlenen seferde ordunun zahire ihtiyacnkarlamak zere Mirza avu yetkili klndndan zahiretoplamak zere urad kazlarn kadlarnn halktan para iletedarik edip hazr beklettikleri gda maddelerini ad geene teslimetmeleri.

c. 17 Hersek beyinin Neretva iin talep ettii kaptann, Piyale Paatarafndan gnll reisler arasndan seilip gnderilmesi.


42/458


43/458

43

Vardukda, bu bbda tamm tedrk zre olup sbk gnderilen istimlet hkmimcebince cezrenn reysna gir kend cnibnden mektblar gnderp her birine yeniistimlet virp yle ki; "dmen tarafna meyilleri ve muvenetleri olmayup Sdde-iSadetm cnibine torlk zre tevecchleri mukarrer ola, ina'llh feth myesseroldukda her birisi mutasarrf olduklar tmrlar* ve evleri ve syir emlki ile muf umsellem olup bir nesneleri ellerinden alnmayup ve kimesneye dahl taarruzitdrilmeyp ancak zirat itdkleri yirlerinden erle rin virrler ve eger Dergh-Muallm'a itatleri olmayup dmen tarafna mllar ve nefsleriyle muavenetleri olupmun zahr olalar, sonra nyet-i Hakk celle ve al ile fetholundukdan sonra ol asldmene muvenet muzheret idenlere asl hmyet olunmayup kendler katlolunupetfl ezvc esr ve emvl esbblar nehb gret ve yam v tln trc olmakmukarrerdr. Ana gre fermn- erfmi iln idp ve mmkin oldu zre say ihtimmidp; "Bu cnibe itat idenler keml mertebe riyet olunur. Dirlik rec idenlere murdlar

zre ar dirlikler virilp mufiyyet taleb idenler[e] dah muf-nmeler virilr." diy herbirin itate terb itdresin ve muttasl yarar csslar gnderp sahh haberler alup ilmitmekden** hl olmayasn.


** Metinde eklindedir.

Midill beine hkm ki:

Bundan akdem sana; "Sancaun siphsiyle Donanma-i Hmynum'a hzr olasn."diy emrm olm idi. Ol emrm kem-kn mukarrer olman hlen dstr- mkerremPiyle Paa ed[]ma'llh tel iclleh ile Donanma-i Hmynum'a tayn olunupbuyurdum ki:

Vardukda, sancaun siphlerinn bin akadan ziyde tmr tasarruf eyleyenlerincebe v ceven ve cebellerin ve syir lt- harb ktl ve edevt- ceng cidlleriyle ihzreyleyp ve sen dah cebe v ceven ve cebellernle hzr u mde olup dahmrun-ileyh Donanma-i Hmynum'la ol cniblere vardukda tehr eylemeypgemilerne girp mrun-ileyh vech mnsib grdi zre hdmetde bulunasn. yle ki;

binden ziyde tmr tasarruf eyleyenler kifyet eylemeyp dah dem lzim olursaazebden ve hsr-erinden dah kifyet mikdr dem alup gemilerine girp istihdmeyleyesin. Amm; sancaun dah hl konlmak cyiz deildr; sancaun hfz in binden aaa tmr olanlar alaybeisine koup dah sancaun hfz in alkoyup gereigibi hfz u hrset itdresin. Muhfaza huss ziyde mhimdr; bir vechile tedrkeyleyesin ki, sonra gaflet ile ad cnibinden bir zarar u gezend iridrilmek ihtimliolmaya.

c. 20 Midilli beyinin emrindeki kuvvetlerle Donanma-i Hmyn'akatlmas.


44/458

44

avubana virildi. 11 Zi'l-kade, sene: 977

Vezr Piyle Paa'ya hkm ki:

Mora Sanca Bei Ahmed Be mektb gnderp; "Liv-i mezbrda nhye-iBalyabadra kffr- hksra karb mahf* u muhtara yirler olup dyim levend firkatelerihl olmayup emr-i erf mcebince dery seferine giderse vilyet hl kalup muhfazaslzimdr." diy arzeylemein buyurdum ki:

Liv-i mezbr siphlerinn prlerinden ve bi'l-cmle sefere iktidr olmayanlardanaltm nefer siph defter idp ve bir eribay zerlerine ba u bu tayn idp liv-imezbrun hfz u hrseti in alkoyasn ve eribana gerei gibi tenbh tekd eyleyesinki, dyim cemyyet zre olup hfz u hrseti lzim olan mahalleri grp gzedp dmen-ib-dn tarafndan memleket vilyete ve rey v beryya zarar u gezend iridrmekdenhazer eyleyeler. yle ki; anlarun ihml mshelesi sebebi ile liv-i mezbrda bir mahallezarar olup fesd enat ola, eribanun ve siphlern asl zri makbl olmayupdirlikleri hara virilmekle iktif olunmayup kendlern muhkem haklarndan gelinr. Anagre muhfaza hdmetinde mcidd mukdim olup ihml msheleden hazer eyleyeler.


[Yev]m'l-Erbi, f 13 Zi'l-kade, sene: 977

Bu hkm virilmedi.

Delvine beine hkm ki:

Mektb gnderp; "Krfz Kalas'ndan on be pre ekdrr kadrga gelp iki-bin er dkp hs olan Sabada nm karyeyi gret idp Hasan nm emnn demlerinden drtnefer kimesneyi esr eyleyp gmrk-hnede olan met alup givrdp gitdklerinden

sonra tekrr gelp tavarlarn gret idp ahl-i karye firr itdklerin ve min-bad dah kllfesd itmek mukarrer fehmolundun" bildrmisin. mdi; bundan akdem sana; "Ad-ybed-rey cniblerinden gaflet eylemeyp ol cevnibi onat vechile hfz u hrset eylemekbbnda gerei gibi ikdm ihtimm zre olasn." diy emrm olmken dmen cnibinegzci komayup tedrk eylememee sebeb nedr? Muhfazada ihml zre olduununecilden mcib-i tb olmsndur. Buyurdum ki:

Vardukda, gerei gibi basret intibh zre olup min-bad ad cnibinden gafleteylemeyp yarar gzciler koyup Vezrm Piyle Paa edma'llh tel iclleh

c. 21 Mora beyinin, donanmaya katlmasyla birlikte Balyabadra'nnsavunmasz kalacann bildirilmesi zerine Vezir Piyale Paa'nn

buraya yeteri kadar adam brakp muhafazay temin etmesi.

c. 22 Dmann Krfz Kalesi'nden gelip Sabada kyn bast veyama yapt bildirildiinden, bundan sonra benzer bir durumyaanmamas iin gerekli tedbirlerin alnmas.


45/458

45

Donanma-i Hmynum'la varnca ol cevnibi onat vechile hfz u hrset eyleyp dmen-ib-dn tarafndan zarar u gezend iridrilmekden ziyde hazer eyleyesin. Muhfaza hussziyde mhimdr; syir hussa kys eylemeyp keml-i teyakkuz u intibh zre olup adtarafndan gaflet eylemeyesin. yle ki; bir dah ol cevnibe dmen gelp bir yire zarar ugezend iridrp dah sen hzr bulunmayup def u refnde say ikdm eylemeyesin, bubbda beyn olunan zrn makbl olmayup azlile konlmayup env- kbuma mazharolmak mukarrerdr. Ana gre ihml msheleden hazer eyleyp basret zre olasn.

Mustaf avu'a virildi. 13 Zi'l-kade, sene: 977

Yeniehir Kds Muslihuddn'e ve Mfetti Pr Mehmed avu'a hkm ki:Bundan akdem ahkm- erfe gnderilp; "size tedrki fermn olunan eger

peksimad ve eger zahredr; muaccelen gemilere tahml itdrp Donanma-i Hmynum'akaru Sakz'a iletmenz" emridp buyurdum ki:

Vardukda, emrm zre tedrk itdnz eger peksimad ve eger syir zahredr;sbk emrolundu zre gemilere tahml idp Donanma-i Hmynum'a karu muaccelenSakz'a iledp Donanma-i Hmynum'a teslm eyleyesiz. yle ki; Donanma-i Hmyn'aSakz'da yitimezsenz Donanma-i Hmyn akabince Rodos'a varup mlk oluppeksimad u zahreyi b-kusr teslm idp ve peksimad u zahreden gemilere ne mikdrnesne tahml idp alup gitdklerin yazup bildresiz. Zikrolunan gemiler muaccelen iri p

Vezrm Mustaf Paa edma'llh icllehya mlk olmak mhimmtdandur; gerei gibimukayyed olup sbk fermn olunan zahreyi ve nzli muaccelen tahml eyleypmrun-ileyhe sl eylemek ardnca olasz.

Gynkl tyifesindenbrhm'e virildi. F 13 Zi'l-kade, sene: 977

znik ve Akhsr kdlarna hkm ki:

Taht- kaznuzdan sefer-i hmynum zahresiyn cem olunan koyun fak[]rlerdenalnup aniydan aka alndu istim olunman kimesneye teadd olunmayup ber-vech-iadlet hll hllerince alnmasn emridp buyurdum ki:

Vardukda, taht- kaznuzdan sefer-i hmynum mhimmi in cem olunmakfermn olunan koyun emr-i erfm zre her kii[ye] hll hllerince ber-vech-i adlettevz eyleyp vech-i merh zre aniyya hmyet olunup fukarya teadd olunmakdanziyde hazer eyleyesiz. yle ki; aniyya hmyet olunup dah fukarya zulm teaddolundu zhir ola, netcesi size yid olur; bilmi olasz.

c. 23 Yeniehir Kads Muslihuddn ile Mfetti Pr Mehmed avu'undonanma iin kendilerinden tedariki istenen peksimet ve zahireyigemilerle Sakz'a gnderip donanmaya ulatrmalar.

c. 24 znik ve Akhisar'da sefer iin istenen koyunlarn fakirlerden alnpzenginlerden ise sadece bedeli tahsil edildii bildirildiinden bu trhakszlklara meydan verilmemesi.


46/458

46

Kapudn paanun kethudsna virildi. F 13 Zi'l-kade, sene: 977

Ahyol kdsna hkm ki:

Mektb gnderp; "Emr-i erfle kse aka vrid olup; "Bin olunan yiirmi ktaat gemilerine onar nefer ltc hsb zre iki yz nefer ltcya sekiz yz aka virpgemilere koyup ve R[]mili'nden gelen krekcileri dah koyup gnderesin. Vef eylemez iseol cniblerde olan mslimn ve kefereden sekizer yz bedel akalaryla krekci tutuptekml eyleyesin." diy fermn olunm iken Ahyol kazsnda olan kurnun bazTersne'ye kendir* virmek in ve baz merhme sultnun vakf olmala ellerindemuf-nmeleri olman Aydos ve Ruskasr ve Karn-bd ve Yanbol ve Nevh-i Yanbolve Yenice-i Kzlaa ve Pravadi kdlarna ahkm- erfe gnderilmek lzimdr." diy

bildrmisin. Amm; Donanma-i Hmynum gemileri kmak zre olup zikrolunankdlara ahkm- erfe gnderilp krekci tedrk olunca maslahat avkolunmak lzimgelmein buyurdum ki:

Vardukda, asl tehr u terh itmeyp mmkin oldu zre zikrolunan gemilere birermikdr krekci v ltc tedrk olunup ber-vech-i isticl irsl eylemekde env- say ihtimmun zuhra getresin. Huss- mezbr gyetile mhimdr; ana gre mukayyed oluptedrk zre olasn.


[Yev]m'l-Hams, f 14 Zi'l-kade, sene: 977

Muhy eleb ile Ferdn Aa'ya gnderildi. Fi't-trh'l-mezbr.Yazld.Bir sreti, yazlup Rdvn avu'a virildi.

Aydn beine hkm ki:

Hliy anda baz levend korsanlar ile gaz itmek in gemiler bin eyledn ilm

olunman ol gemiler ile dstr- mkerrem il-ahrih Vezrm Piyle Paa edma'llhicllehya mlk olman emridp ve orum sanca bei Donanma-i Hmynum'airimeyp kalman ana tayn olunan gemi sana tayn olunmak in mm-ileyh vezrmeemr-i hmynum gnderilmidr. Buyurdum ki:

Vardukda tehr u terh itmeyp bin eyledn gemilere sancaun siphleriyle veol levend korsanlarla mretteb mkemmel dmen yarayla girp muaccelenmm-ileyhe ne mahalde mnsib ise mlk olup orum beine tayn olunan kadrgayagirp mrun-ileyh vech mnsib grdi zre hdmetde ve yoldalkda bulunasn ve bu

c. 25 Ahyolu kadsnn yaplan gemilere mmkn olduu kadar oksayda lt ve kreki koyup gndermesi.

c. 26 Aydn beyinin gaz etmek iin levend korsanlar ile yaptrdgemilerle birlikte Piyale Paa'nn donanmasna katlmas.


47/458

47

emr-i erfm sana ne gnde vsl olup ve ne vechile tedrk idp ne gnde gemilere binptevecch eyledn mufassalen yazup Sdde-i Sadetm'e arzeyleyesin. hml msheleden hazer eyleyesin ve korsan gemileri kifyet eylemezse ol cniblerde karamrselve asker tahmline kbil gemiler* bulunursa navlun ile girp Donanma-i Hmynum'amlk olmaa say ihtimm eyleyesin.


Bu dah, mrun-ileyhe gnderildi.

Vezr Piyle Paa'ya hkm ki:

Aydn sanca bei baz levend korsanlarla gaz itmek in gemiler bin eylemeinsanca siphleriyle ol gemilere binp sana mlk olmasyn mrun-ileyhe emr-ihmynum gnderilmidr ve orum sanca bei Donanma-i Hmyn'a irimeypkalman ana tayn olunan gemiler mm-ileyhe virilmesin emridp buyurdum ki:

Vardukda, anun gibi mrun-ileyh sanca siphleriyle ol levend korsanlarla sizeher ne mahalde mlk olursa emrm zre orum beine tayn olunan gemilerimrun-ileyhe viresin ki, vech mnsib grildi zre hdmetde bulunalar.

Rdvn avu'a virildi. 16 Zi'l-kade, sene: 977

ehzde hazretleri lalasna hkm ki:

Hliy sadet ikbl ve cnd- ferhunde-fl ile cezre-i Kbrus'un feth u teshriniyyetine tevecch-i hmynum musammem olman olum tle bakh mahrse-i Edirnemuhfazasnda olmak lzim olman anun gibi zikrolunan sefere bi'z-zt sadet ikbl ileazmet-i l-nehmetm mukarrer olursa mahrse-i mezbre muhfazasna varmak lzimolur. Sefer levziminden gfil olmayup mrun-ileyhn sefer hussnda lzim mhimm

olan ne ise imdiden tedrcle tedrk zre olasn.

c. 27 Aydn beyinin, gaz etmek iin levend korsanlar ile yaptrdgemilerle birlikte donanmaya katlmas emredildiinden, seferekatlmayan orum beyi iin tahsis edilen gemilerin Aydn beyiemrine verilmesi.

c. 28 Padiah Kbrs Seferi'ne bizzat kt takdirde ehzdenin Edirnemuhafazasna varmas gerekeceinden yol hazrlklarna imdidenbalanmas.

c. 29 Karahisar- Shib beyinin, Kbrs Seferi iin sancanda konakolarak belirlenen yerleri ve etraflarndaki ayrlar, ordu oralarageldiinde sknt ekilmemesi iin gerei gibi korumas.


48/458

48

Kethudsna virildi. 14

Karahsr- Shb beine hkm ki:

Sancaunda ina'llh tel nz[]l olunacak konaklarun ve etrfda olanayrlarnun korunmasn lzim olman buyurdum ki:

Vardukda, bu bbda bi'z-zt mukayyed olup sancaunda tayn olunan konaklarunayrlarn ve konaklarun etrfnda olan ayrlar dah gerei gibi korudasn ki, ina'llhtel sadetle varldukda bir hussda muzyaka ekilmel olmaya.

Al avu'a virildi. F 13 Zi'l-kade, sene: 977Ahyol kdsna hkm ki:

Bundan akdem ol cnibde bin olunmak emrolunan at gemileri deryya inmi midr,nice olmdur; Sdde-i Sadetm'de malm olmak lzim olman buyurdum ki:

Vardukda, zikrolunan gemiler eger deryya inmi ise tehr eylemeypavkitdrmeyesin. Eger henz deryya inmediyse asl tevakkuf eylemeyp deryya indrpber-vech-i isticl bu cnibe gndermeyince olmayasn. Huss- mezbr ziyde mhimdr;ihmlden hazer eyleyesin.

nebaht beine hkm ki:

Bundan akdem sana hkm-i hmynum gnderilp; "sancaun siphleriyleDonanma-i Hmynum ile bile varmak" emrm olm idi. Ol emr-i erfm kem-knmukarrer olup muaccelen varup Donanma-i Hmynum'a mlk olmak lzim mhimmolman buyurdum ki:

Vardukda, tehr eylemeyp sbk gnderilen emr-i erfm mcebince cmlesancaun siphleriyle dmen yarayla mretteb mkemmel hzr u mde olup emr-ierfm mcebince mahall-i memra varup Donanma-i Hmynum'a mlk olup

gemilere girp avk u tehr olunmakdan ziyde hazer eyleyesin. yle ki; Donanma-iHmynum ol cniblere varup dah sen siphlernle hzr bulunmayup gemiler tehrolunmak lzim gele, beyn olunacak zrn makbl olmak ihtimli yokdur. Ana gre bb-ikdmda dakka fevtitmeyesin.

Bir sreti, Arboz beine yazlmdur.

c. 30 Ahyolu kadsnn, yapm emrolunan at gemileri tamamlanmsahemen, tamamlanmamsa eksiklerini bir an nce tedarik ederektamamlayp gndermesi.

c. 31nebaht ve Arboz beylerinin emrindeki sipahilerle Donanma-i

Hmyn'a katlmas.


49/458

49

Ahmed avu'a. 15 Zi'l-kade, sene: 977

Hssa Kendir Emni Zam Mmin'e hkm ki:

Kendir huss mhimmtdan olup bu zamna dein gelp vsl olmamala mcib-itb olmsndur. Buyurdum ki:

Vardukda, asl tehr u tevakkuf itmeyp ne mikdr hzr kendir varsa cmlesinber-vech-i isticl Sdde-i Sadetm'e gnderesin. Huss- mezbr gyet mhimdr;ihml msheleden hazer eyleyesin. yle ki; ihml mshele eyleyesin, vaktinde gelpirimeye, zrn makbl olmaz; dirlin alnmala konlmayup env- tb ile muteb

12 numarali mÜhİmme defterİ (978-979 1570–1572) - 1

Documents