12 trends in geboor tezorg - knov · en integrale geboortezorg ... vanuit kostenbeheersing...
TRANSCRIPT
12 trends in geboortezorg
Verloskunde 2030
Variatie in leefstijl en gezondheid svaardigheden
Onze samenleving verandert1
2
Maatschappij
12 trends in geboortezorg
Verloskunde 2030
12 trends in de geboortezorg
Zorgkosten stijgen
Meer aandacht voor kwaliteit
Nieuwe rollen, moderne relatie
Informatie delen
Netwerkvorming en integrale geboortezorg
Druk op toegankelijkheid van de zorg
Meer aandacht voor preventie
Nieuwe technologie
Medicalisering van de geboortezorg
Zorg op maat
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Geboortezorg
Gezondheidszorg
12 trends in de geboortezorg
Onze samenleving verandert
De Nederlandse samenleving verandert. Het aantal ouderen neemt toe,
het aantal jongeren neemt af. Ook komt er steeds meer diversiteit in
culturele achtergrond, opleiding, geloof en inkomen. De samenstelling
van huishoudens en gezinnen verandert. En we zien een beweging van
verstedelijking. Dit alles zorgt voor een toenemende zorgvraag en een
grote variatie in kennis en vaardigheden bij mensen met een zorgvraag.
Versterkende factoren
• Toenemend aantal inwoners
• Relatief minder jongeren
• Hogere leeftijdsverwachting
• Betere gezondheidszorg
• Toestroom van migranten
Beperkende factoren
• Epidemieën en rampen
• Afnemende economische groei
in landen waar immigranten
graag naar toe gaan
• Het beperkt toelaten van
immigranten
1
12 trends in de geboortezorg
Maatschappij
• De bevolking van Nederland blijft de
komende decennia toenemen. Verwacht
wordt dat er tot 2050 ruim 1,1 miljoen
mensen bijkomen. Het aantal 75-plussers
zal met 1,6 miljoen toenemen, terwijl het
aantal jongeren stabiel blijft. Het aantal
40- tot 70-jarigen neemt af. Dit betekent
dat de potentiële beroepsbevolking tot
2050 met ruim een half miljoen zal af-
nemen. (1)
• De samenstelling van de huishoudens
verandert. Er komen meer eenpersoons-
huishoudens (prognose 2030 ruim 40%
van alle huishoudens) en meer eenouder-
gezinnen. Hierdoor neemt het aantal
directe mantelzorgers af. (2)
• Tevens zien we steeds meer nieuwe
gezinsvormen. Dit zijn gezinsvormen die
afwijken van de traditionele vader-moeder-
kind(eren) situatie. (3)
• Door de toename van het aantal ouderen
neemt de prevalentie van chronisch
zieken toe. (4)
• Er gaan steeds meer mensen in de stad
wonen. Dit geeft regionale verschillen,
zowel demografisch als economisch. (2)
• Ook de zorgvoorzieningen centraliseren
zich in en rondom de steden. Hierdoor
neemt de toegang van de zorg op het
platteland af. (2)
• Er komen meer immigranten. Dit vraagt
om ander aanbod in werk, wonen en
zorg. (5)
• Het verschil in kennis en vaardigheden
geeft een grote variatie op het gebied van
leefstijl en gezondheid.
• Volgens de langetermijnprognose van het
CBS zal het aantal levendgeborenen de
komende decennia schommelen tussen
176.000 en 190.000. Deze golfbeweging
is het gevolg van het verloop van het
aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijds-
groepen. In de periode 2013-2029 zal
het aantal levendgeborenen eerst stijgen
tot 190.000. Tussen 2030 en 2044 zal
volgens de prognose weer een daling van
het aantal levendgeborenen plaatsvinden.
(6)
• Sinds 2000 is het vruchtbaarheidscijfer
min of meer stabiel en ligt deze rond de
1,75. Zoals duidelijk wordt in figuur 2,
worden voor de toekomst geen opval-
lende ontwikkelingen verwacht in het
vruchtbaarheidscijfer. Het blijkt dat het
kindertal van vrouwen die sinds 1965 zijn
geboren niet sterk meer is veranderd.
Bovendien zijn de verwachtingen van
deze vrouwen over het aantal kinderen
dat zij krijgen ook redelijk stabiel. (6)(7)
Toelichting & impact
12 trends in de geboortezorg
Variatie in leefstijl en gezondheidsvaardigheden
In toenemende mate is er sprake van verschillen in leefstijl, gezondheid
en gezondheidsvaardigheden. Dit komt onder andere door verschillen
in sociaaleconomische status en cultuur. Mensen uit lagere
inkomensklassen hebben een kortere gezonde levensverwachting, vaker
beperkingen en vaker chronische aandoeningen. De verschillen in kennis
en vaardigheden, vragen om verschillende benaderingen. Er wordt meer
zelfverantwoordelijkheid en zelfmanagement verwacht van de mens.
Versterkende factoren
• Afnemende economische groei
• Sociale sluiting
• Globalisering
• Verschillen in toegang tot
informatie
Beperkende factoren
• Nivellering van inkomens
• Veel en eenvoudig aanbod
van informatie
• Meer aandacht voor preventie
• Aanleren van
gezondheidsvaardigheden
(bijvoorbeeld op school)
2
12 trends in de geboortezorg
Maatschappij
• Er zijn grote verschillen in leefstijl en
levensverwachting bij mensen met
verschillende opleidingsniveaus en
inkomens. 36,4% van de Nederlanders
heeft lage gezondheidsvaardigheden, dit
heeft vaak negatieve gevolgen voor hun
gezondheid. (8)
• De levensverwachting van hoogopge-
leiden is 6 à 7 jaar hoger dan die van
laagopgeleiden. Hoogopgeleiden leven
ruim 19 jaar langer in goede gezondheid
dan laagopgeleiden. (9)
• De verschillen in onze maatschappij
nemen toe door meer eigen verantwoor-
delijkheid en een hoge financiële eigen
bijdrage in de zorg. Soms wordt de vraag
naar zorg om financiële redenen uitge-
steld, waardoor de (acute) zorgvraag in
een later stadium groter wordt.
• Kwetsbare gezinnen ervaren meer stress
door verschillende problemen rondom
bijv. schuld, huisvesting en/of hun sociaal
netwerk. Dit heeft invloed op de soort
zorgondersteuning die zij nodig hebben.
(10)
• De verschillen in gezondheidsvaardig-
heden zijn onder andere gekoppeld aan
opleidingsniveau, persoonlijke veerkracht
speelt hierbij een rol. (11)
• Het verschil tussen verscheidene groepen
in de samenleving groeien door snelle
technologische innovatie mogelijk verder
uit elkaar. Vooral wanneer gezondheids-
bewuste consumenten meer tijd en geld
zullen steken in preventieve monitoring
en health gadgets bestaat er een risico
dat de verschillende groepen verder uit
elkaar groeien.
• Laagopgeleide zwangere vrouwen roken
bijna zes keer zo vaak als hoger opgeleide
zwangeren. Van de vrouwen die erin
slagen om te stoppen, begint 43% weer
in het eerste jaar na de bevalling. Tevens
eten laagopgeleide vrouwen minder
gezond dan mensen met een hogere
opleiding. (12,13)Laagopgeleide zwangere
vrouwen roken bijna zes keer zo vaak
als hoger opgeleide zwangeren. Van de
vrouwen die erin slagen om te stoppen,
begint 43 procent weer in het eerste jaar
na de bevalling. Tevens eten laagopgeleide
vrouwen minder gezond dan mensen met
een hogere opleiding. (12,13)
• Circa 0,5-1% van de kinderen (tussen de
800 en 1.700 per jaar) wordt geboren in
(zeer) kwetsbare gezinnen. Zij lopen het
risico om uit huis geplaatst te worden. (14)
Toelichting & impact
12 trends in de geboortezorg
Zorgkosten stijgen
Door toenemende en complexere zorgvragen, als gevolg van onder
andere de toegenomen technologische mogelijkheden, stijgende
medicijnkosten en vergrijzing, stijgen de zorgkosten. Hierdoor komt de
toegankelijkheid van zorg onder druk te staan. Dit wordt versterkt door
een dreigend tekort aan zorgpersoneel. De vraag naar transparantie over
kwaliteit van de zorg neemt toe en de verwachtingen over die kwaliteit
worden steeds hoger.
Versterkende factoren
• Toenemende zorgvraag
• Meer keuzevrijheid voor mensen
met een zorgvraag
• Meer oudere mensen
• Meer chronisch zieken en
multimorbiditeit
• Nieuwe technologie
• Nieuwe behandelmogelijkheden
• Druk op hoge kwaliteit
• Dure geneesmiddelen
• Ziekenhuisfusies
• Meer potentieel zwangeren met
medische geschiedenis
Beperkende factoren
• Uitkomstfinanciering
• Automatisering en digitalisering
• Standaardisering en opschaling
• Alternatieve financiële middelen
in de zorg
• Preventie
• Substitutie van zorg
• Taakverschuiving naar lager
opgeleid personeel
3
12 trends in de geboortezorg
Gezondheidszorg
• Demografische ontwikkelingen en
technologische ontwikkelingen zorgen
voor druk op de betaalbaarheid van de
zorg. Hierdoor ontstaat ook druk op de
toegankelijkheid en de kwaliteit. (8)
• De zorguitgaven verdubbelen tot
€ 174 miljard in 2040. Dit betekent een
gemiddel de groei van zorguitgaven
van 2,9% per jaar. De zorguitgaven per
persoon groeien van € 5.100 in 2015
naar € 9.600 in 2040. (15)
• Twee derde van de toename in de totale
uitgaven is toe te schrijven aan ontwikke-
lingen in medische technologie en wel-
vaartstijging; een derde aan de vergrijzing
en bevolkingsgroei. Het aandeel van de
uitgaven aan zorg voor 65-plussers stijgt
van 43% in 2015 naar 58% in 2040. (15)
• We verwachten een tekort aan zorgper-
soneel gezien de groei van de zorgvraag.
Bovendien wordt het beschikbare zorg-
personeel relatief gezien steeds duurder,
omdat de arbeidsproductiviteit moeilijk
verhoogd kan worden, terwijl de lonen
wel stijgen (wet van Baumol). Ook de
ontgroening van de samenleving speelt
een rol bij het tekort aan zorgpersoneel
(kleinere potentiële beroepsbevolking).
• Technologische ontwikkelingen bieden
mogelijk een oplossing. Ook nieuwe
financierings- en/ of organisatievormen
of substitutie kunnen bijdragen aan de
toegankelijkheid en betaalbaarheid. Daar-
naast kan het dichtbij organiseren van
zorg de kosten verder drukken. (16)
• In 2011 bedroegen de kosten rond
zwangerschap, bevalling en kraambed
ruim 1,9 miljard euro. Dit komt neer op
2,2% van de totale kosten van de gezond-
heidszorg in Nederland. Hiermee komen
de reguliere zorg en de zorg voor com-
plicaties rond zwangerschap, bevalling
en kraambed in de top tien van duurste
‘aandoeningen’. Twee derde (67%) van de
kosten wordt uitgegeven aan ziekenhuis-
zorg en medisch-specialistische zorg,
14% gaat naar kraamzorg en 12% naar
eerstelijnszorg. De kosten betreffen
dus alle zorg rondom zwangerschap,
bevalling en kraambed. (17)
Toelichting & impact
12 trends in de geboortezorg
Druk op toegankelijkheid van de zorg
Door de toename van de zorgvraag en dreigend tekort aan
zorgverleners, staat de toegankelijkheid van de zorg onder druk.
Mantelzorgers worden steeds belangrijker, maar hun aantal neemt af. De
hulpvragende mens kan zich met recht afvragen: ‘Wie zorgt voor mij als
ik hulp nodig heb?’.
Beperkende factoren
• Hogere participatiegraad
vrouwen op arbeidsmarkt
• Creëren van langere loopbaan
• Verhoogde attractiviteit van
beroepen in de zorg
• Hogere arbeidsproductiviteit
• Meer gebruik van medische
technologie
• Meer aandacht voor nieuwe
type zorgverleners
• Meer mannen werkzaam
in de zorg
• Meer thuisbevallingen
Versterkende factoren
• Minder zorgpersoneel
• (Dubbele) vergrijzing (meer
ouderen, die tevens ouder worden)
• Vaker beroep op mantelzorg
• Meer complexe zorgvraag
• Hoge opleidingseisen
• Toenemende werkdruk met
burn-out als gevolg
• Meer eenpersoonshuishoudens
• Technologische ontwikkelingen
• Verbeterde informatie-
uitwisseling
4
12 trends in de geboortezorg
Gezondheidszorg
• De zorgsector staat voor de uitdaging om
op het juiste niveau en op de juiste plekken
gekwalificeerde mensen in te zetten. Het
is bovendien een uitdaging om ervoor te
zorgen dat dit ook in de toekomst nog lukt.
• Er wordt steeds vaker een beroep gedaan
op de eigen verantwoordelijkheid van
burgers. Hierdoor zal de balans tussen
formele en informele zorg veranderen.
Er is meer aandacht voor het organiseren
van informele zorg.
• We zien een steeds grotere groep werk-
nemers die zich (langdurig) ziek melden
met overspanningsverschijnselen en
burn-out klachten. De toenemende
werkdruk speelt hierbij een rol. (18)
• De toegankelijkheid van de geboortezorg
staat onder druk, voornamelijk door een
tekort aan gespecialiseerde verpleegkun-
digen en kraamverzorgenden. De intrede
van nieuwe typen zorgverleners kunnen
verlichting brengen in dit arbeidsmarkt-
vraagstuk
• Steeds vaker zien we dat zwangeren niet
in het ziekenhuis van hun keuze kunnen
bevallen door onvoldoende aanbod van
verloskamers. De opkomst van geboorte-
centra, waar de zwangere onder toezicht
van haar eigen verloskundige kan beval-
len, zou hier een oplossing voor kunnen
bieden. (19)(20)
Toelichting & impact
12 trends in de geboortezorg
Meer aandacht voor kwaliteit
De kwaliteit van zorg wordt steeds beter in kaart gebracht. Mensen met
een zorgvraag kunnen zorg vergelijken, weloverwogen keuzes maken
en de ontvangen zorg beoordelen. Om ervaren kwaliteit van zorg te
waarborgen besteden zorginstellingen hier meer aandacht aan. Er
wordt steeds meer gewerkt op basis van richtlijnen en protocollen. Ook
neemt de aandacht voor evidence based werken toe.
5
Versterkende factoren
• Complexere zorgvraag
• Benchmarken (op internationaal
niveau)
• Beheersen van risico’s
• Toenemende druk vanuit
zorgverzekeraars op kwaliteit
• Toenemende aandacht voor
medische missers onder
zorgverleners en in de media
• Angst voor claims onder
zorgverleners
• Toename aanbod en
zichtbaarheid van ervaringssites
• Toename aandacht kwaliteit
vanuit kostenbeheersing
Beperkende factoren
• Meer administratieve lasten
• Onvoldoende implementatie
van evidence in de praktijk
• Kwaliteit en veiligheid is niet
primaire motivatie bij keuze van
zorgprofessional
• Focus op verantwoording in
plaats van op vertrouwen bij
zorgprofessionals
• Informatieasymmetrie tussen
zwangeren
12 trends in de geboortezorg
Gezondheidszorg
• De veiligheid en de kwaliteit van de zorg
wordt steeds inzichtelijker. Mensen
hebben beter inzicht in de (nieuwe)
mogelijkheden, en stellen daardoor
andere (hogere) verwachtingen aan de
kwaliteit van geleverde zorg.
• Mensen delen steeds vaker informatie
over de ervaren kwaliteit van zorg,
bijvoorbeeld op online platforms. Naast
kwaliteitsmaten die objectief te meten
zijn, zoals complicaties of wachttijden,
is er steeds meer aandacht voor maten
die ervaringen van zorggebruikers meten
(patient reported experience measures
(PREM’s)). Ook is er meer aandacht voor
hoe patiënten hun eigen functioneren
ervaren (patient reported outcome
measures (PROM’s)). (21)
• De kwaliteitsregistraties verhogen de
administratiedruk van de vaak al over-
belaste zorgverlener.
• De zorg wordt steeds vaker ook op
internationaal niveau vergeleken, zo ook
de geboortezorg. Het waarborgen van de
kwaliteit en veiligheid van de geboorte-
zorg en het verrichten van wetenschap-
pelijk onderzoek dragen bij aan de steeds
sterkere positie van de Nederlandse
geboortezorg op internationaal niveau.
• Door de steeds verdergaande samenwer-
king en concentratie van de geboortezorg
staat de keuzevrijheid van de zwangere en
naasten onder druk. Zwangeren vinden
het ook richting de toekomst van belang
dat zij kunnen kiezen voor verloskundige
zorg in de buurt én dat zij zelf kunnen
bepalen waar ze bevallen. (22)
Toelichting & impact
12 trends in de geboortezorg
Meer aandacht voor preventie
Er is steeds meer aandacht voor preventie. Leefstijl heeft invloed
op de ontwikkeling van (chronische) ziekte. De voordelen van een
gezonde leefstijl krijgen meer aandacht, net als de nadelen en risico’s
van een ongezonde leefstijl. Niet iedereen kan eigen gedrag of
leefstijl aanpassen. Er is ook meer aandacht voor het verbeteren van
gezondheidsvaardigheden.
6
Versterkende factoren
• Meer focus op eigen
verantwoordelijkheid
• Meer bewustwording over effect
van preventie
• Meer inzet en mogelijkheden
technologie
• Meer mogelijkheden tot
thuisdiagnostiek
• Focus op stijgende zorgkosten
• Meer chronisch zieken
• Focus op kwaliteit van leven en
holistische benadering
• Meer mogelijkheden om
informatie te delen
• Meer kennis over de relatie tussen
leefstijlfactoren en ziekte
• Meer gedragsbeïnvloeding
Beperkende factoren
• Recht om eigen keuzes te maken
betreffende leefstijl
• Beperkte kennis over kosten en
baten van preventie
• Tweedeling in de maatschappij,
gerelateerd aan leefstijl en
gezondheid
• Lage gezondheidsvaardigheden
12 trends in de geboortezorg
Gezondheidszorg
• Veranderingen in gedrag en leefstijl zijn
van invloed op gezondheid, zowel op
het behouden van gezondheid als op het
voorkomen van verslechtering van de
gezondheid en op kwaliteit van leven. (15)
• Preventie is vaak gericht op een specifieke
doelgroep. Die doelgroepen worden
onderscheiden naar het ziektestadium:
van de gezonde bevolking tot mensen
met een ziekte. Bij zorgprofessionals is er
steeds meer aandacht voor preventie als
onderdeel van het zorgproces. Dit vraagt
om verruiming van het takenpakket van
bepaalde zorgverleners. (23)
• Er vindt langzaam een verschuiving plaats
binnen de zorg: van zorg en ziekte naar
gezondheid en gedrag. De nieuwe definitie
van gezondheid draagt bij aan het ver-
mogen van mensen om met de fysieke,
emotionele en sociale uitdagingen in het
leven om te gaan. Ook door de indivi-
dualisering wordt gezondheid een steeds
grotere eigen verantwoordelijkheid. (24)
• De gezondheid van de moeder vooraf-
gaand en aan het begin van de zwanger-
schap heeft invloed op de gezondheid
van haar kind. De gevolgen van ongezonde
keuzes raken niet alleen de zwangere
en het (ongeboren) kind, maar ook de
gehele gemeenschap. De aandacht voor
de eigen verantwoordelijkheid voor een
gezonde leefstijl zet het solidariteits-
vraagstuk onder druk. In tijden van toene-
mende zorgkosten en bezuinigingen kan
men zich afvragen waarom mensen met
een gezonde leefstijl nog meebetalen aan
de kosten van andere mensen met een
ongezonde leefstijl.
• Er is een toename te zien van bepaalde
aandoeningen zoals obesitas onder vrou-
wen in de leeftijdscategorie 25 - 45 jaar.
Dit geeft extra risico’s voor de zwangere
en voor het (ongeboren) kind. (25,26)
• Er is in toenemende mate aandacht voor
preventie in de geboortezorg, maar er
is nog veel winst te behalen. Tijdens de
zwangerschap staan vrouwen vaak open
voor het verbeteren van leefstijl. Op
steeds meer plekken wordt het precon-
ceptieconsult aangeboden. Effectieve
preventie in de geboortezorg heeft ge-
zondheidswinst opgeleverd. Het leidt tot
een toename van kinderen en moeders
met een gezonde start, stevig ouderschap
en stabiele gezinsvorming. Tevens neemt
het risico op chronische aandoeningen na
de bevalling bij de moeder af. (27)
• De overheid richt zich wat betreft pre-
ventieve maatregelen, zoals het actiepro-
gramma Kansrijke Start, steeds meer op
het sociaal domein. Daarbij is het doel dat
regionale coalities een samenhangende
aanpak neerzetten rond de pasgeborene,
waarbij de gemeente een centrale rol
vervuld. (28)
Toelichting & impact
12 trends in de geboortezorg
Nieuwe rollen, moderne relatie
De toenemende transparantie maakt het functioneren van professionals
zichtbaarder. De moderne vrouw wordt mondiger. De zorgverlener is
opener en omarmt vaker technologie zoals social media. De individuele
relatie tussen zorgverlener en zorgvragende wordt gelijkwaardiger.
Samen met de zorgvragende werken zorgverleners aan het bevorderen
en behouden van kwaliteit van leven.
7
Beperkende factoren
• Onvoldoende
informatievoorziening
• Zorgverleners beschikken niet
over de juiste vaardigheden
• Onvoldoende kennis over
behoefte van de zorgvragenden
• Onwennigheid rondom nieuwe
rolverdeling
• Wet- en regelgeving voor zowel
kwaliteit als samenwerking
• (Nog) onvoldoende veiligheid
bij uitwisselen van (medische)
gegevens
Versterkende factoren
• Nieuwe definitie van gezondheid
• Emancipatie van zorgvragenden
• Betere informatievoorziening en
uitwisseling (o.a. door internet)
• Meer aandacht voor gedeelde
besluitvorming
• Meer nadruk op vertrouwen én
verantwoording
12 trends in de geboortezorg
Gezondheidszorg
• We zien de laatste jaren steeds meer
aandacht voor gendergelijkheid en de
positie van de vrouw. Ook het taboe
rondom seksueel geweld wordt steeds
vaker doorbroken. Hierdoor worden
vrouwen zich meer bewust van hun
positie en rechten. Dit is van invloed
op de zorgverlening.
• Er is steeds meer informatie beschikbaar
over ziektes en aandoeningen, behandel-
mogelijkheden en kwaliteit van zorg. Een
deel van de zorgvragenden wordt steeds
mondiger en hebben hoge(re) verwach-
tingen van de kwaliteit van zorg. Er zijn
echter ook groepen die het tegenover-
gestelde ervaren. Dit legt extra druk op
het zichtbaar maken van de toegevoegde
waarde van de geleverde zorg. (29)
• De rol van zorgprofessionals veran-
dert. Vroeger was de zorgprofessional
de expert en volgde de zorgvragende.
Tegenwoordig staat samenwerking tussen
zorgprofessionals en zorgvragenden
centraal. Ook zien we in toenemende
mate samenwerking tussen zorgvragen-
den (peer support). In de geboortezorg is
er een groeiend respect en ruimte voor
eigen regie (gezamenlijke besluitvorming,
keuzevrijheid en informed consent), op-
timale, empathische begeleiding en zorg
die past bij de zwangere en haar naasten.
Steeds vaker wordt er gebruik gemaakt
van een zorgplan met daarin de wensen
en verwachtingen van de zwangere en
naasten.
• Niet iedereen heeft de vaardigheden om
zelf keuzes te maken. Dit vraagt om een
passende benadering van elke unieke
zwangere en naasten, gericht op per-
soonlijke doelen en vaardigheden.
• Zwangeren hebben duidelijke wensen
over begeleiding tijdens hun zwanger-
schap, bevalling of kraamperiode. Deze
wensen kunnen de zorgverlener, de plaats
van bevalling of de wijze van bevallen
betreffen. Er is een groep zwangeren in
opkomst waarbij deze wensen strijdig
zijn met de op richtlijnen gebaseerde
adviezen van zorgverleners. (30)
Toelichting & impact
12 trends in de geboortezorg
Nieuwe technologie
Er is een toename van geavanceerde technologische mogelijkheden in
de zorg. Medische technologische producten worden steeds kleiner,
sneller en beter, en steeds breder aangeboden. Technologische
ontwikkelingen zoals artificial intelligence, big data, holistic tracking en
verbeterde diagnostiek en screening zorgen voor een veranderende
geboortezorg. Deze en andere ontwikkelingen vragen om een groot
innovatievermogen van betrokken organisaties en zorgprofessionals. De
mogelijkheden zijn eindeloos en keuzes maken waarbij de toegevoegde
waarde voor de zorgvrager het uitgangspunt is, wordt steeds lastiger.
8
Beperkende factoren
• (Langdurige) economische krimp
• Hoge investeringen vereist
• Generatiekloof en analfabetisme
• Waarborging van privacy
• Onoverzichtelijke informatie en
keuzestress
• Onduidelijke toegevoegde
waarde van nieuwe zinnige
technologie
• Achterblijvende infrastructuur
Versterkende factoren
• Economische groei
• Laagdrempelige toegankelijkheid
• Toename technologische
mogelijkheden
• Digitalisering van de samenleving
• Internationale samenwerking
• Investeringen in innovaties
• Opkomst persoonsgerichte zorg
• Meer aandacht voor technologie
in (bij)scholing
12 trends in de geboortezorg
Geboortezorg
• We zien een toename van geavanceerde
technologische ontwikkelingen in de
zorg. Technologische ontwikkelingen
zorgen ervoor dat nieuwe vormen van
zorg mogelijk worden, waarbij de moge-
lijkheden richting de toekomst eindeloos
zijn. Zowel de zorgvrager als -verlener
komen met nieuwe ideeën en innovaties.
• Het gehele proces van conceptie tot aan
bevalling is bovenal een natuurlijk proces,
dat het lichaam vaak goed in staat is om
zelfstandig te voltooien. Er is een groeiende
groep zwangeren en zorgprofes sionals
die het natuurlijk verloop belangrijk vindt
en tegen (onnodige) medicatie en inter-
venties is. Echter zien we aan de andere
kant een groeiende groep zwangeren en
zorgprofessionals die vanuit de maak-
baarheidsgedachte medicaliserend denkt,
waarbij technologie vaak een rol speelt.
• Technologische gebieden met grote
impact op de geboortezorg zijn onder
meer verbeterde diagnostische moge-
lijkheden (ook bij de zwangere thuis),
Internet of Things (tijdelijk verbinden van
apparaten met internet om gegevens
uit te wisselen), artificial intelligence, big
data, remote monitoring, gen-modificatie
en materno-foetale chirurgie. Dit heeft
gevolgen voor onderzoek en onderwijs.
Ook ontwikkelingen op het gebied van
screeningsmogelijkheden, pijnbestrijding
en nieuwe bevallingsmethoden gaan snel.
(31)(32)(33)
Toelichting & impact
12 trends in de geboortezorg
Informatie delen
Er komen steeds meer innovatieve oplossingen op de markt om
informatie te delen. Connectiviteit in de geboortezorg houdt in
dat (zwangere) vrouwen en naasten steeds meer, met behulp van
technologie, in verbinding staan met zorgprofessionals en elkaar
ongeacht tijd en plaats. Zwangeren en naasten hebben steeds vaker
toegang tot eigen gegevens en zijn betrokken in het eigen zorgproces.
Samenwerking tussen zorgverleners en -organisaties verbetert door
betere informatie-uitwisseling. Ook is er veel aandacht voor het
realiseren van een persoonlijke gezondheidsomgeving (PGO).
9
Versterkende factoren
• Digitalisering in de zorg
• Meer aandacht voor
empowerment van zwangeren
en naasten
• Stijgende vraag naar
kwaliteitsinformatie door
zorgverzekeraars en zwangeren
• Publicatie van zorguitkomsten
• Stimulerend beleid van de
overheid
• Netwerkvorming
Beperkende factoren
• Vraagstukken omtrent veiligheid
en privacy
• Ontoereikende informatie-
infrastructuur
• Administratiedruk
• Behoefte aan zekerheid en
toename keuzestress
• Angst voor misbruik van
gevoelige informatie
• Noodzaak vaststellen standaarden
12 trends in de geboortezorg
Geboortezorg
• Er zijn steeds meer innovatieve oplossin-
gen om het delen van informatie tussen
zwangere en naasten, zorgprofessionals
en zorgorganisaties te faciliteren.
• Digitale hulpmiddelen als kennisplat-
forms en apps worden vaker ingezet
voor communicatie tussen zwangeren
onderling, zorgprofessionals onderling en
tussen zorgprofessionals en zwangere en
naasten, maar ook voor het vastleggen
en delen van gegevens. Zorgprofessio-
nals zijn actief met het inzichtelijk maken
van (verloskundige) dossiers, waarbij de
zwangere eigenaar is van haar eigen data.
• Technologische ontwikkelingen met
betrekking tot communicatie maken het
mogelijk dat zwangeren en naasten de
gehele dag, ongeacht tijd en plaats, in
contact kunnen staan met de zorgprofes-
sionals.
• Toegang tot informatie en de moge-
lijkheid om informatie uit te wisselen
faciliteert transparantie in de geboorte-
zorg. Transparantie over zorggebruik en
-uitkomsten draagt bij aan het verbeteren
van kwaliteit.
• De uitwisseling van informatie door de
inzet van ICT vraagt om aandacht en
precisie. Op verschillende manieren kan
de continuïteit en kwaliteit van zorg in
gevaar komen, bijvoorbeeld door de
dreiging van digitale criminaliteit.
Het goed beveiligen van persoonlijke
medische gegevens is cruciaal om de
privacy van het individu te beschermen.
Toelichting & impact
12 trends in de geboortezorg
Medicalisering van de geboortezorg
Steeds minder zwangeren bevallen in de eerste lijn. Dit is met name te
zien aan het dalende aantal thuisbevallingen. Verschillende redenen
liggen hieraan ten grondslag. Naast de eigen wens van de zwangeren
voor bijvoorbeeld pijnbestrijding (voortkomend uit angst), spelen
strengere protocollen en verwijzingscriteria, toegankelijkheid van
technologie en de financieringsstructuur ook een belangrijke rol.
Zwangeren en naasten vinden steeds beter de weg naar nieuwe
beschikbare interventies.
10
Versterkende factoren
• Steeds mondiger wordende
zwangere en naasten
• Illusie van maakbaarheid
• Groeiende populatie risicovolle
zwangerschappen (ouder worden,
overgewicht, diabetes, etc.)
• Groeiend aandeel verloskundigen
met klinische vervolgopleiding
• Perverse financiële prikkels
• Angst voor complicaties bij
zwangere en haar omgeving/
hulpverlener
• Verbeterde diagnostische
mogelijkheden
• Angst van zorgprofessionals voor
claims
Beperkende factoren
• Bewustwording gevolgen
van medicalisering bij arts en
zwangere en naasten
• Groeiend vertrouwen in natuurlijk
proces door zwangere, naasten
en verloskundige
• Gebruik van digitale keuzehulpen
• Meer fysiologische benadering
van zwangerschap
• Meer onderzoek naar gevolgen
medicalisering en implementatie
in de praktijk
• Gebruik van evidence based
practice
12 trends in de geboortezorg
Geboortezorg
• 86,8% van alle zwangerschappen begint
in de eerste lijn onder begeleiding van
een verloskundige. Bij de start van de
bevalling is dit nog 51,5% en tijdens de
bevalling wordt 21,5% overgedragen naar
de tweede lijn. Uiteindelijk bevalt 70% van
alle zwangere in de tweede lijn. (34)
• Het aandeel thuisbevallingen neemt al
jaren af. In 2000 beviel nog 24,8% van
de vrouwen thuis. In 2016 is het aandeel
thuisbevallingen gedaald tot 12,7%. (34)
• Door toenemende mogelijkheden in
toegang tot informatie is de zwangere en
haar naaste steeds beter ingelicht over de
mogelijkheden tijdens de zwangerschap
en bevalling. Samen met het steeds mon-
diger worden van de mens kan dit leiden
tot wensen die medicalisering tot gevolg
hebben, denk hierbij aan de wens voor
meer echo’s en medicamenteuze opties
voor pijnbestrijding.
• Als antwoord op het toenemend aandeel
klinisch werkzame verloskundigen
(in de periode 2005-2013 gestegen van
22% naar 29%), zijn een aantal klinische
vervolgopleidingen ontstaan. Als gevolg
daarvan neemt ook het aandeel van ver-
loskundigen met een klinische vervolgop-
leiding gestaag toe. (35)
• De gemiddelde leeftijd van zwangeren bij
bevalling loopt gestaag op. In 2000 lag
de gemiddelde leeftijd bij het eerste kind
op 29,1 jaar. In 2017 is dit gemiddelde op-
gelopen tot 29,8 jaar. Een hogere leeftijd
van de zwangere bij bevalling kan leiden
tot een groter risico tijdens en/of na de
zwangerschap. (36)
Toelichting & impact
12 trends in de geboortezorg
Netwerkvorming en integrale geboortezorg
De geboortezorg wordt steeds meer georganiseerd in een netwerk
rondom de zwangere en haar naasten onder de noemer van
integrale geboortezorg en bekostiging. Dit om de kwaliteit van zorg
voor zwangere en kind te verbeteren. Er ontwikkelen zich nieuwe
organisatievormen en het aantal regionale samenwerkingsverbanden
neemt toe. Juridische en financieringsvraagstukken zijn hierbij
onderwerp van gesprek.
11
Versterkende factoren
• Focus op kwaliteit en veiligheid
• Nieuwe samenwerkingsvormen
• Meer eigen verantwoordelijkheid
voor burgers
• Toenemende mogelijkheden
technologie
• Digitalisering
• Wet- en regelgeving
Beperkende factoren
• Professionele autonomie
• Onvoldoende standaardisering
rondom informatieoverdracht
• (Perverse) financiële prikkels
• Weerstand tegen verandering
• Onderlinge weerstand tussen
beroepsgroepen
• Beschikbaarheid van bewijs over
impact integrale geboortezorg
en bekostiging
• Belemmeringen voor toetreden
markt door eisen IGO of VSV
• Samenwerking met meerdere
ziekenhuizen in een regio
• Sluiten van ziekenhuizen
12 trends in de geboortezorg
Geboortezorg
• De organisatie van de geboortezorg staat
het afgelopen decennium ter discussie.
Sinds het verschijnen van het adviesrapport
‘Een goed begin, veilige zorg rond zwan-
gerschap en geboorte’ in 2009 gestreefd
naar intensievere samenwerking tussen
alle professionals in de geboortezorg,
onder de noemer van ‘integrale geboor-
tezorg’.
• De zorgstandaard integrale geboortezorg
laat in het midden hoe de samenwer-
king precies eruitziet. Regionaal wordt
er geëxperimenteerd met verschillende
modellen zoals ‘obstetrician-led care’,
‘midwife-led care’, ‘shared care’ of een
combinatie van deze drie. Er is tot op
heden weinig onderzoek gedaan naar het
verband tussen de organisatie van zorg
en maternale en perinatale zorguitkom-
sten in de geboortezorg. Internationale
en regionale vergelijkingen zijn nodig om
factoren te identificeren die de uitkom-
sten van geboortezorg positief of negatief
beïnvloeden. Het eerste bewijs voor het
midwife-led care model laat positieve
uitkomsten zien. (37)
• Het aantal verloskundige samenwer-
kingsverbanden (VSV’s) is sinds de komst
van integrale geboortezorg steeds meer
toegenomen tot een totaal van 75, tevens
zijn ze een steeds grotere rol gaan spelen.
Zo maken ze afspraken over de kwa-
liteit van zorg aan zwangeren, nieuwe
moeders en hun pasgeboren kinderen en
staan afspraken op papier over de plaat-
selijke zorgketen. Sommige VSV’s kiezen
ervoor om zich te formaliseren, daarmee
ontstaan Integrale geboortezorg-organi-
saties (IGO’s).
• De VSV’s of IGO’s kiezen zelf welke vorm
van bekostiging zij hanteren. Integrale
bekostiging is in opkomst. Er is echter nog
veel onduidelijkheid over de effectiviteit
van deze vorm van bekostiging.
• Sinds 2010 zijn geboortecentra in
opkomst, in 2013 telde Nederland 23
geboortecentra. Opvallend is de grote
diversiteit die voortkomt uit de verschil-
lende ontstaansgeschiedenis en orga-
nisatie van de geboortecentra. Dit uit
zich bijvoorbeeld in de locatie van het
geboortecentrum, variërend van niet
aanpalend aan een ziekenhuis tot centra
die volledig in het ziekenhuis zijn geïnte-
greerd. Slechts in een enkel geval is een
geboortecentrum opgericht door een
samenwerkingsverband van de eerste
en tweede lijn. (20)
Toelichting & impact
12 trends in de geboortezorg
Zorg op maat
Zorgvragen rondom de zwangerschap worden steeds complexer. Door
multimorbiditeit, maar ook vanwege de toenemende aandacht voor de
zorgvraag en wensen van iedere zwangere. Elke zorgvraag en omgeving
is uniek. Dit vraagt om meer zorg op maat voor iedere unieke zwangere
en naasten.
12
Versterkende factoren
• Uitbreiding medische
mogelijkheden
• Nieuwe definitie van gezondheid
• Gewenning aan hogere kwaliteit
van leven
• Maakbare samenleving
• Individualisering samenleving
• Druk op transparantie
• Verschil in kwaliteit wordt steeds
meer zichtbaar
• Zwangeren hebben meer
toegang tot informatie
• Meer aandacht voor gedeelde
besluitvorming
• Meer maatwerk in arbeidsrelatie
• Zorgprofessionals met
verschillende nationaliteiten of
culturele achtergronden
• Aandacht voor impact op
lange termijn van trauma,
medicalisering en comorbiditeit
Beperkende factoren
• Focus op zorgaanbod in plaats
van zorgvraag
• Beperkte informatie-
infrastructuur die toegang tot
informatie complex maakt voor
zwangeren, of uitwisseling van
gegevens complex maakt voor
zorgprofessionals
• Laaggeletterdheid en lage
gezondheidsvaardigheden
• Privacyvraagstukken
• Wettelijke grenzen
• Ethische vraagstukken
12 trends in de geboortezorg
Geboortezorg
• Ieder mens is uniek en er is dan ook
een beweging zichtbaar van afhankelijk-
heid van het standaard aanbod van
voorzieningen naar een persoonlijke
invulling van wonen, welzijn en zorg.
Deze persoonlijke invulling vraagt om
flexibilisering van het aanbod en andere
vormen van interactie. (38)
• Zwangere en naasten hebben steeds
vaker en steeds meer toegang tot (online)
informatie over zwangerschap en beval-
ling, mogelijkheden en kwaliteit van zorg.
(39)
• Dankzij de toenemende toegang tot
informatie en de groeiende medische
mogelijkheden zijn de verwachtingen
van zorg bij een deel van de zwangere en
naasten steeds hoger en wordt een deel
van hen steeds mondiger. De toegenomen
informatievoorziening kan leiden tot
irreële verwachtingen bij de zwangere
en naasten.
• We zien dat de rolverdeling tussen
zorgverlener en zwangere en naasten
verandert. Steeds vaker zien we gedeelde
besluitvorming, waarbij zorgverlener en
zwangere samen beslissen over het
zorgproces.
• Niet voor elke zwangere is het even
makkelijk om mee te beslissen. Lage
gezondheidsvaardigheden belemmeren
zwangere om zich actief op te stellen of
goed geïnformeerde keuzes te maken.
De diversiteit in gezondheidsvaardig-
heden vraagt van zorgprofessionals
om flexibiliteit en een persoonsgerichte
aanpak. (11)
• Gezinsgerichte kraamzorg staat vaak
centraal. Hierbij staat in wezen het kind,
de pasgeborene, centraal. Om het kind
optimale kansen te geven voor het
ontwikkelen van een hechte band met
ouders en andere gezinsleden worden
moeder en kind niet van elkaar geschei-
den. Na de bevalling kan de vader of
degene die deze rol op zich neemt, kan
bij de moeder en het kind blijven. (40)
• Er komt steeds meer aandacht voor
psychosociale aspecten die bij de
zwangerschap komen kijken.
• Een steeds grotere diversiteit aan oplei-
dingen en cursussen hebben tot gevolg
dat het aanbod van begeleiding steeds
meer divers wordt en er meer typen
zorgverleners ontstaan.
Toelichting & impact
12 trends in de geboortezorg
1. Centraal Bureau voor de Statistiek.
Zal vergrijzing leiden tot een tekort
aan arbeidskrachten? [Internet]. 2015.
Available from: https://www.cbs.nl/
nl-nl/nieuws/2015/20/zal-vergrijzing-
leiden-tot-een-tekort-aan-
arbeidskrachten-
2. Centraal Bureau voor de Statistiek.
Regionale prognose 2017-2040;
huishoudens, intervallen, regio-
indeling 2015 [Internet]. 2016. Available
from: https://opendata.cbs.nl/statline
/#/CBS/nl/dataset/83490NED/ta-
ble?ts=1540554829157
3. “Nederlands Jeugd Instituut.” Cijfers
over gezinnen. 2016;
4. Centraal Bureau voor de Statistiek.
Kernprognose 2016-2060: 18 miljoen
inwoners in 2034 voorzien. 2016.
5. Centraal Bureau voor de Statistiek.
Bevolking; generatie, geslacht, leeftijd
en migratieachtergrond, 1 januari. 2018.
6. Centraal Bureau voor de Statistiek.
Prognose bevolking; kerncijfers, 2017-
2060. 2017.
7. L. Stoeldraijer, C. van Duin, Huisman C.
Prognose levendgeborenen, vrucht-
baarheidscijfers; leeftijd moeder 2017-
2059. 2018.
8. Knoops K, van den Brakel M. Rijke
mensen leven lang en gezond. TSG.
2010;88:17-24.
9. Centraal Bureau voor de Statistiek.
Hogeropgeleiden leven langer in goede
gezondheid. 2015.
10. Ministerie van Volksgezondheid Welzijn
en Sport. Kansrijke Start. Actieprogramma
Kansrijke Start. 2018.
11. Nijman J, Hendriks M, Barbers A, de
Jong J, Rademakers J. Patient activa-
tion and health literacy as predictors
of health information use in a general
sample of Dutch health care consu-
mers. J Heal Commun Int Perspect.
2014;19(8):955-69.
12. Pharos. Moeders vertellen over dilemma’s
rondom zwangerschap en roken. 2017.
13. Meeusen MJG, van Wijk EE., Hoogen-
dam K, Ronteltap A, van ’t Riet J. Eetge-
woonten van laagopgeleiden. 2010.
14. Mejdoubi J, Heijkant S van den, Struijf E,
Leerdam F Van, Hira Sing RA, Crijnen A.
Risicofactoren voor kindermishandeling
bij jonge hoogrisicozwangeren: design
van het VoorZorgonderzoek. Tijdschr
voor Jeugdgezondheidsz. 2013;2:26-31.
Bronnenlijst
12 trends in de geboortezorg
15. RIVM. Volksgezondheid Toekomst
Verkenning 2018 (VTV). 2017.
16. VNO-NCW. Vooruit met de zorg: beter,
slimmer, menselijker. 2017.
17. Volksgezondheid en zorg. Kosten van
zorg rond zwangerschap, bevalling
en kraambed. Available from: htt-
ps://www.volksgezondheidenzorg.
info/onderwerp/zorg-rond-de-ge-
boorte/kosten/kosten#!node-kos-
ten-van-zorg-rond-zwangerschap-be-
valling-en-kraambed
18. Nederlands Centrum voor Beroeps-
ziekten. Kerncijfers beroepsziekten
2017. 2017;
19. Sevil M. Meer zwangeren geweigerd bij
Amsterdamse ziekenhuizen [Internet].
2017. Available from: https://www.
parool.nl/amsterdam/meer-zwangeren
-geweigerd-bij-amsterdamse-zieken-
huizen~a4519371/
20. van den Akker-van Marle ME, Akker-
mans H, Boesveld IC, Bruijnzeels MA,
Franx A, Graaf JP de, et al. Geboorte-
centrum onderzoek. 2016;
21. Kessel P van, Triemstra M, Boer D de.
Handreiking voor het meten van
kwaliteit van zorg met Patient Reported
Outcome Measures [Internet]. 2014.
Available from: https://www.nivel.nl/
sites/default/files/bestanden/Handrei-
king-meten-kwaliteit-zorg-met-Patient
-Reported-Outcome-Measures.pdf
22. KNOV. Ervaringen en beoordeling
verloskundige zorg [Internet]. Available
from: https://www.knov.nl/serve/file/
knov.nl/knov_downloads/1439/file/
Rapportage onderzoek KNOV -
10 januari 2013.pdf
23. Volksgezondheid en zorg. Doelgroepen
van preventie.
24. De Raad voor de Volksgezondheid en
zorg. Zorg voor je gezondheid! Gedrag
en gezondheid: de nieuwe ordening
[Internet]. 2010. Available from: https://
www.raadrvs.nl/uploads/docs/Ad-
vies_-_zorg_voor_je_gezondheid.pdf
25. KNOV. Factsheet Obesitas. 2012.
26. Volksgezondheid en zorg. Trend
overgewicht volwassenen. 2017.
27. Volksgezondheid en zorg. Aanbod
preconceptieconsult.
28. Ministerie van Volksgezondheid Welzijn
en Sport. Actieprogramma kansrijke
start. 2018.
29. Berwick DM. Era 3 for Medicine and
Health Care. JAMA. 2016;315(13):1329-30.
12 trends in de geboortezorg
30. KNOV. Zorgvragen buiten richtlijnen
[Internet]. 2015. Available from: https://
www.knov.nl/werk-en-organisatie/
tekstpagina/654-2/zorgvragen-bui-
ten-richtlijnen/hoofdstuk/959/zorgvra-
gen-buiten-richtlijnen/
31. van den Bergen K, Oortwijn W, ten
Have A, Weistra K, Nieuwdorp C, Huis
in ’t Veld T, et al. The future of the
medical technology market. 2018;
32. Meskó B. The guide to the future of
medicine. 2013.
33. Idenburg PI, Dekkers V. ZorgEnablers
2017. 2016.
34. Perined. Perinatale Zorg in Nederland
2016. 2018.
35. Wiegers T, Van Hassel D. Aandeel
verloskundigen met een klinische ver-
volgopleiding neemt toe. Tijdschr voor
Verlos. 2014;6:31-3.
36. Centraal Bureau voor de Statistiek.
Vrouwen steeds later moeder. 2018.
37. Renfrew MJ, McFadden A, Bastos MH,
Campbell J, Channon AA, Cheung
NF, et al. Midwifery and quality care:
findings from a new evidence-informed
framework for maternal and newborn
care. Lancet. 2014;384(9948):1129-45.
38. NFU. Waardegedreven zorg.
39. Nictiz. Patiëntportalen op ziekenhuis-
websites [Internet]. 2016. Available
from: https://www.nictiz.nl/wp-con-
tent/uploads/2018/04/Factsheet-pati-
entportalen-ziekenhuiswebsites.pdf
40. van Heeswijk E, van Veghel D. Gezins-
gerichte zorg. Fontys hogeschool;
12 trends in de geboortezorg
Colofon
Deze publicatie is tot stand gekomen in
opdracht van de Koninklijke Nederlandse
Organisatie van Verloskundigen (KNOV) in
samenwerking met BeBright. Het grafisch
ontwerp is van Blik Grafisch Ontwerp.