Genel YetenekGenel Kültür

Konu Anlatımı

Pratik Bilgiler

Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları

Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

Öncebiz sorduk

120 Soruda

SORU

2 10 8

kpss

VATANDAŞLIK

85

GüncellenmişYeni

Baskı

Lise ve Ön Lisans

Komisyon

KPSS LİSE VE ÖN LİSANS VATANDAŞLIK KONU ANLATIMLI

ISBN 978-605-318-992-3

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

8. Baskı: 2017, Ankara

Yayın-Proje: Özge IşıkcıDizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Değerli Adaylar;

Bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan “Temel Yurttaşlık Bilgisi” kapsamındaki soruları etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır.

Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup;

■ Hukukun Temel Kavramları,■ Devlet Biçimleri Demokrasi ve Kuvvetler Ayrılığı,■ Anayasa Hukukuna Giriş, Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi,■ 1982 Anayasası’nın Temel İlkeleri,■ Temel Hak ve Hürriyetler,■ Yasama,■ Yürütme,■ Yargı,■ İdare Hukuku bölümlerinden oluşmaktadır.

Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınma-sına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla so-mutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunul-masına özen gösterilmiştir. Kitaba ayrıca 1982 Anayasası’nın en güncel metni ve yapılan anayasa değişiklikleri eklenmiştir.

Her ünitenin sonunda, ■ cevaplı testler ve■ çıkmış sorularayer verilmiştir.

Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerimize teşekkürü bir borç biliriz.

Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız.

Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS’de ve meslek hayatınızda başarılar.

Komisyon

SUNU

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM TEMEL HUKUK BİLGİSİ

I. SOSYAL DÜZEN KURALLARI ..................................................................................1A. Din Kuralları .............................................................................................................1B. Ahlak Kuralları ..........................................................................................................1C. Görgü Kuralları.........................................................................................................1D. Hukuk Kuralları ........................................................................................................1II. HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMI (MÜEYYİDESİ) .............................................1A. Cebri İcra..................................................................................................................1B. Tazminat ...................................................................................................................1C. Ceza.........................................................................................................................2D. İptal ..........................................................................................................................2E. Hükümsüzlük............................................................................................................2III. HUKUK TÜRLERİ ....................................................................................................3A. Pozitif Hukuk (Müspet) .............................................................................................3B. Mevzu Hukuk ...........................................................................................................3C. Tabii Hukuk (İdeal, Doğal Hukuk).............................................................................3D. Tarihi Hukuk .............................................................................................................3IV. HUKUK KURALLARININ ÇEŞİTLERİ .....................................................................3A. Emredici Hukuk Kuralları..........................................................................................3B. Yedek Hukuk Kuralları ..............................................................................................3 1. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları ..............................................................................3 2. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları ................................................................................3C. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları .....................................................................................3V. HUKUKUN KAYNAKLARI ........................................................................................4A. Asli Kaynaklar ..........................................................................................................4 1. Yazılı Kaynaklar ..................................................................................................4 2. Yazısız Kaynaklar (Örf ve adet hukuku)..............................................................5B. Yardımcı Kaynaklar ..................................................................................................5 1. Doktrin (Bilimsel Görüşler ) ................................................................................5 2. İçtihat ( Yargı Kararları ) ......................................................................................5VI. HUKUK KURALLARININ UYGULANMASI .............................................................5 1. Yorum Türleri ......................................................................................................6 2. Yorum Yöntemleri ...............................................................................................6 3. Yorum ve Muhakemede Başvurulan Mantık İlkeleri ............................................6VII. HUKUKTA BOŞLUK TÜRLERİ ..............................................................................6A. Kanun Boşluğu .........................................................................................................6 1. Kural İçi Boşluk ..................................................................................................6 2. Kural Dışı Boşluk ...............................................................................................6B. Hukuk Boşluğu .........................................................................................................7VIII. HUKUKUN DALLARI ............................................................................................7A. KAMU HUKUKU .......................................................................................................8 1. Anayasa Hukuku .................................................................................................8 2. İdare Hukuku ....................................................................................................8 3. Ceza Hukuku .....................................................................................................8 4. Vergi Hukuku ......................................................................................................9 5. Yargılama Hukuku (Şekli Hukuk) ......................................................................10

vi

6. İcra-İflas Hukuku ...............................................................................................10 7. Devletler Genel Hukuku ....................................................................................10B. ÖZEL HUKUK ........................................................................................................10 1. MEDENİ HUKUK ..............................................................................................10 HAK KAVRAMI ................................................................................................10 A. Kişiler Hukuku .............................................................................................14 B. Aile Hukuku .................................................................................................20 C. Miras Hukuku ..............................................................................................20 D. Eşya Hukuku ..............................................................................................20 2. BORÇLAR HUKUKU ........................................................................................20 3. TİCARET HUKUKU ..........................................................................................22 4. DEVLETLER ÖZEL HUKUKU .........................................................................22C. KARMA HUKUK .....................................................................................................22Test ........................................................................................................................24Çıkmış Sorular ............................................................................................................26

2. BÖLÜM DEVLET KAVRAMI

I. DEVLET KAVRAMI ..................................................................................................31DEVLET TÜRLERİ .....................................................................................................31II. HÜKÛMET SİSTEMLERİ .......................................................................................32III. DEMOKRASİNİN UYGULANMA BİÇİMLERİ ........................................................33IV. ANAYASA HUKUKU ..............................................................................................33 1. Anayasa Türleri .................................................................................................33 2. Anayasa Tarihi ve Türk Anayasaları .................................................................33Test ........................................................................................................................37

3. BÖLÜM 1982 ANAYASASI VE TEMEL HÜKÜMLER

I. 1982 Anayasası’nın Genel Özellikleri ......................................................................39II. 1982 Anayasası’nın Genel Esasları .......................................................................39Test ........................................................................................................................43Çıkmış Sorular ............................................................................................................45

vii

4. BÖLÜM TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER

I. TEMEL HAK VE ÖDEVLER ....................................................................................47II. KİŞİNİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ (NEGATİF STATÜ HAKLARI) ..........................47III. SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER (POZİTİF STATÜ HAKLARI) .49IV. Siyasi HAK VE ÖDEVLER (AKTİF STATÜ HAKLARI) ..........................................50Test ........................................................................................................................54

5. BÖLÜM YASAMA

I. YASAMA ORGANI ...................................................................................................57 A. Kanun ...............................................................................................................57 B. Parlamento Kararları ........................................................................................59 C. TBMM İç Tüzüğü ..............................................................................................60II. TBMM’NİN KURULUŞU .........................................................................................60III. TBMM SEÇİMLERİ ................................................................................................62IV. TBMM’NİN ÇALIŞMA DÜZENİ ..............................................................................63V. ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ ..........................................................................65VI. TBMM’NİN GÖREV VE YETKİLERİ .....................................................................66VII. SAVAŞ HÂLİ İLANI VE SİLAHLI KUVVET KULLANILMASINA İZİN VERME .....67VIII. TBMM’NİN HÜKÛMETİ DENETLEME YOLLARI ................................................67Test ........................................................................................................................68Çıkmış Sorular ............................................................................................................70

6. BÖLÜM YÜRÜTME

YÜRÜTME ..................................................................................................................73I. YÜRÜTME ORGANININ YAPISI .............................................................................73 A. CUMHURBAŞKANI ..........................................................................................73 B. BAKANLAR KURULU ......................................................................................75 C. YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ .....................................................76 D. Millî GÜVENLİK ................................................................................................78 E. 1982 ANAYASASI’NA GÖRE OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USÜLLERİ .............78Test ........................................................................................................................80Çıkmış Sorular ............................................................................................................82

viii

7. BÖLÜM YARGI

YARGI ........................................................................................................................86I. YARGI YETKİSİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ ............................................................86II. 1982 ANAYASASI’NDA YÜKSEK MAHKEMELER ................................................86 A. Anayasa Mahkemesi ........................................................................................86 B. Yargıtay ............................................................................................................89 C. Danıştay ...........................................................................................................89D. Uyuşmazlık Mahkemesi .........................................................................................90III. HÂKİMLER VE SAVCILAR KURULU (HSK) .........................................................90IV. SAYIŞTAY ..............................................................................................................91V. İNKILAP KANUNLARININ KORUNMASI ..............................................................91Test ........................................................................................................................92Çıkmış Sorular ............................................................................................................94

8. BÖLÜM İDARE HUKUKU

İDARE HUKUKU ........................................................................................................97I. İDARE HUKUKUNUN ÖZELLİKLERİ ......................................................................97II. İDARİ FONKSİYONUN AMACI VE ÖZELLİKLERİ.................................................97III. İDARE HUKUKUNUN KAYNAKLARI ...................................................................97IV. İDARENİN GÖREV VE YETKİLERİ ......................................................................97V. İDARE HUKUKUNA İLİŞKİN ANAYASAL İLKELER ...............................................97VI. TÜRKİYE’NİN İDARİ YAPISI ...............................................................................101 A. Merkezî İdare (Devlet) ....................................................................................101 B. Yerinden Yönetim ..........................................................................................103VII. KOLLUK FAALİYETLERİ ...................................................................................108VIII. İDARENİN MAL EDİNME YETKİLERİ ..............................................................109IX. KAMU HİZMETLERİ ........................................................................................... 110X. KAMU GÖREVLİLERİ .......................................................................................... 110 A. Devlet Memurları Kanununa Göre Kamu Görevlileri Türleri ........................... 110 B. Devlet Memurluğunun Temel İlkeleri .............................................................. 111 C. Memurluğa Giriş ............................................................................................. 111 D. Memurluğa Alınma ......................................................................................... 111 E. 657 Sayılı Kanuna Göre İstisnai Memurluklar ................................................ 112 F. Memurların Yükümlülükleri ............................................................................. 112 G. Memurların Hak ve Ayrıcalıkları ..................................................................... 112 H. Memurlara Verilen Disiplin Cezaları ............................................................... 113 I. Memurluğun Sona Ermesi .......................................................................... 113Test ...................................................................................................................... 114Çıkmış Sorular .......................................................................................................... 116

ix

9. BÖLÜM ULUSLARARASI KURULUŞLAR

TÜRKİYE’NİN ÜYESİ VE KURUCUSU OLDUĞU ULUSLARARASI KURULUŞLAR ......................................................................................................... 119ULUSLARARASI KURULUŞLAR ............................................................................ 1191. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER (BM) ............................................................................. 1192. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) .........................................................................................1213. AVRUPA KONSEYİ (CE) ......................................................................................1224. KUZEY ATLANTİK ANTLAŞMASI (NATO) ...........................................................1225. EKONOMİK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA ÖRGÜTÜ (OECD) ..................................1236. PETROL İHRAÇ EDEN ÜLKELER ÖRGÜTÜ (OPEC) ........................................1237. AVRUPA GÜVENLİK VE İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (AGİT).......................................1238. EKONOMİK İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ (ECO) .............................................................1239. KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ (KEİ) ..........................................12410. İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (İİT) .....................................................................12411. ŞANGHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ (ŞİÖ) ...............................................................12412. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ TEŞKİLATI (TÜRKSOY) ............................124D – 8 ÜLKELERİ (GELİŞMEKTE OLAN 8 ÜLKE) ....................................................125G – 7 ÜLKELERİ (GELİŞMİŞ 7 ÜLKE).....................................................................125ULUSLARARASI ÇEŞİTLİ KAVRAMLAR VE ÖNEMLİ OLAYLAR ...........................125Test ......................................................................................................................127Çıkmış Sorular ..........................................................................................................129

1

Sosyal hayat, din, ahlak, görgü ve hukuk kuralları gibi çeşitli kurallar ile düzenlenmiştir. Bunlara kısaca sosyal düzen kuralları denir.

I. SOSYAL DÜZEN KURALLARI

A. Din Kuralları

Tanrı tarafından konulan ve Peygamberler vasıtasıy-la kutsal kitaplar içinde bizlere ulaştırılmış birtakım emir ve yasaklar olarak tanımlanmaktadır. Ülkemiz-de din kuralları uyulması zorunlu olmayan kurallardır. Müeyyidesi ölünce çekilecek cehennem azabıdır.

B. Ahlak Kuralları

Ahlak kuralları insanların gerek kendilerine, gerek-se diğer insanlara karşı olan ödevlerini gösteren ve düzenleyen birtakım davranışlarıdır. Ahlak kuralları ikiye ayrılır:

1. Subjektif Ahlak Kuralları: İnsanların kendi nefsine karşı ödevlerini gösteren ahlak kurallarıdır. Örneğin yalan söylememek, kötü hisler beslememek vb.

2. Objektif Ahlak Kuralları: İnsanın diğer insanlara karşı olan ödevlerini düzenleyen ahlak kurallarıdır. Örneğin yoksul birine yardım etmek, başkalarının namusuna göz dikmemek vb.

C. Görgü Kuralları

Bir kimsenin belli bir olayda ne şekilde davranması gerektiğini gösteren kurallardır. Bu kurallara uyma-yan kişi toplum tepkisiyle karşılaşır.

D. Hukuk Kuralları

Hukuk kuralları, devletin yetkili organları tarafından konulan, insan ilişkilerini düzenleyen, cebre dayanan emir ve yasaklardır.

Hukukun Fonksiyonları• Toplum düzenini sağlamak• Toplumsal barışı sağlamak• Toplumu modernleştirmek• Hukuki güvenlik sağlamak• Eşitlik ve sosyal adaleti sağlamak• Toplumsal ihtiyaçları karşılamak• Adaleti gerçekleştirmek

II. HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMI (MÜEYYİDESİ)

Hukuk kurallarının yaptırımları maddidir; yani dünyevi sonuçları vardır. Diğer sosyal düzen kurallarının yaptı-rımı ise manevidir.

HU

KU

K K

UR

ALL

AR

ININ

YA

PTIR

IMI

NOT

Müeyyide, bir hukuk kuralına aykırı davranıldığında, o davranışta bulunan kişinin karşılaşması, hukuk düze-nince öngörülen sonuçtur.

A. Cebri İcra Cebri icra borcunu yerine getirmeyen borçlunun dev-

let gücü aracılığıyla borcunu yerine getirmeye mec-bur edilmesidir.

Örneğin, Ahmet telefonu bin liraya Ayşegül’e satmış ve teslim etmiştir. Ahmet telefonun bedeli olan bin liralık borcunu kararlaştırılan günde ödemeyecek olursa, alacaklı Ahmet elindeki senetle doğrudan doğruya İcra Dairesine başvurarak alacağının borçlu Ayşegül’den zorla alınmasını isteyebilir. İcra Dairesi gerekli işlemleri yaptıktan sonra borçlu Ayşegül’ün yeteri kadar malını haczedip onları paraya çevirerek alacaklı Ahmet’in alacağını borçludan zorla almış olur.

B. Tazminat Kişilerin hukuka ve ahlaka aykırı davranması veya bir

sözleşmeye aykırı davranması sonucunda doğumu-na sebebiyet verdiği zararı ödemeye mecbur edilme-sidir. İkiye ayrılır:

TEMEL HUKUK BİLGİSİ

1. BÖLÜM

2

Maddi tazminat, zarar gören kimsenin mal varlığın-da iradesi dışında meydana gelen eksilmenin yani maddi zararların giderilmesidir.

Manevi tazminat, zarar görenin kişilik değerlerinde iradesi dışında meydana gelen eksilme sebebiyle çe-kilen manevi üzüntülerin giderilmesidir.

C. Ceza

Ceza, kanunun suç saydığı fiillere uygulanan yaptırım-dır. Cezalar suçun ağırlığına göre türlere ayrılır. Ceza-lar hapis ve adli para cezası olmak üzere ikiye ayrılır. Hapis cezaları; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, müebbet hapis cezası ve süreli hapis cezasıdır.

Belirli bir statüde bulunanlara verilen cezalar ise disiplin cezalarıdır. Disiplin cezaları ve diğer idari cezalar adli cezalardan farklı olarak idarenin yetkili makamlarınca kişiye uygulanır.

D. İptal

Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri yaptıkları idari iş-lemler ile hukuk kurallarını ihlal edebilirler. Bu du-rumda menfaati zedelenenlerin idareye karşı idari yargıda(idare ve vergi mahkemeleri), hukuka aykırı idari işleme karşı açacağı iptal davası ile yapılan işlem, hukuk aleminden geriye dönük olarak ortadan kalkar.

Örneğin memura disiplin cezası verilmeden önce memurun savunması alınmalıdır. Savunması alın-madan verilen disiplin cezası hukuka aykırı bir idari işlemdir.

E. Hükümsüzlük

Bir hukuki işlemin yasaların aradığı temel şartları taşımaması hâlinde hiç doğmamış sayılması veya emredici hukuk kurallarına aykırı yapılmış olması hâlinde hukuk tarafından geçersiz sayılmasıdır. Ken-di içinde üçe ayrılır:

1. Yokluk:

Bir hukuki işlemin kurulabilmesi için kanunun aradığı kurucu unsurlardan en az birine uyulmaması duru-munun da işlemin hukuk aleminde sonuç doğurma-masıdır.

Bir borç sözleşmesinin kurucu unsuru tarafların be-lirli bir hukuki sonucu doğurmaya yönelik karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıdır. BK madde 1. Eğer taraflardan birinin irade beyanı yoksa böyle bir borç ilişkisi doğmaz.

Evlilik, erkek ve kadın arasında olmasına izin veri-len ve evlendirme memuru önünde yapılan bir huku-ki işlemdir. Aynı cinsten kişiler arasında yapılan bir evlenme kurucu unsurunun olmaması sebebiyle yok hükmündedir.

2. Butlan: Mutlak butlan ve nispi butlan olmak üzere kendi içinde ikiye ayrılır:

a. Mutlak Butlan (Kesin Hükümsüzlük):

• Bir hukuki işlemin, kanunun öngördüğü kurucu unsurları bulundurmakla birlikte, kanunun emre-dici hükümlerine(genel ahlak, kamu düzeni, zayıf kişilik) aykırı olmasıdır.

• Medeni Kanuna’na göre, ayırt etme gücü bulun-mayan kimsenin yaptığı hukuki işlemler hukuki bir sonuç doğurmaz mutlak butlanla batıldır. Ta-şınmaz satım sözleşmesi resmi şekilde yapılmak zorundadır, resmi şekilde yapılmayan taşınmaz satım sözleşmesi mutlak butlanla batıldır. Mutlak butlan hâlinde hukuki işlem baştan itibaren geçer-siz bir işlem olup zaman içinde geçerlilik kazana-mayacağı gibi hukuki sonuç da doğurmaz.

b. Nisbi Butlan:

• Kanunun öngördüğü kurucu unsurlara sahip olan ve kanunun emredici hükümlerine de aykırı ol-mayan bir hukuki işlem, o işlemi yapan iradede bir sakatlık varsa (hata, hile-aldatma, korkutma) nispi butlan ile geçersizdir.

• Bir erkeğin sevdiği kızı, eğer benimle evlenmez-sen seni ve aileni aleme rezil ederim diyerek sev-diği kızla onu korkutarak evlenmesi durumunda, bu evliliğin nisbi butlanla batıl olmasını ancak kızın kendisi isteyebilir, ne annesi ne babası ne de başka bir aile ferdinin nisbi butlan davasını açmaya hakkı yoktur.

3. Tek Taraflı Bağlamazlık:

Bir hukuki işlemin geçerliliğinin belirli bir kişi veya ma-kamın onayına bağlı olduğu hâlde bu onay alınmadan yapıldığı için hukuki işlemin geçersiz sayılmasıdır.

Örneğin, ayırt etme gücüne sahip velayet veya ve-sayet altındaki kişilerin vasinin ve velinin izni ya da onaması olmadan yaptığı işlemler, onanıncaya veya diğer tarafın belirlediği ya da başvurusu ile hâkimin belirlediği sürede askıda geçersizdir. Yani velayet ve vesayet altındaki kişi bu işlemle onanmasına ka-dar bağlı değildir. Belirtilen sürede kanuni temsilcisi onamazsa diğer taraf da sözleşme ile bağlı olmaktan kurtulur. Yine, nişanlanma yasal temsilcilerin rızası olmadıkça küçüğü ve kısıtlıyı bağlamaz.

Genellik

Soyutluk

Süreklilik

3

III. HUKUK TÜRLERİ

A. Pozitif Hukuk (Müspet)

Bir ülkede belli bir zamanda yürürlükte olan ve hâlen uygulanmakta olan yazılı (anayasa, kanun, tüzük) ve yazısız (örf ve adet hukuku) bütün hukuka pozitif hukuk denir.

B. Mevzu Hukuk

Bir ülkede belirli bir zamanda yürürlükte olan ve hâlen uygulanmakta olan yetkili makamlar tarafından konu-lan (yazılı) bütün kurallara mevzu hukuk denir. Yetkili makamlar tarafından konulan kurallar yazılı kurallardır.

Anayasa

Kanun

C. Tabii Hukuk (İdeal, Doğal Hukuk)

Olan değil olması gereken hukuktur. Yürürlükteki huku-ka yol gösteren, onun nasıl olması gerektiğini ifade eden hukuktur.

D. Tarihi Hukuk

Yürürlükten kalkmış olan hukuka tarihi hukuk denir. Ör-neğin; 1921 anayasası veya idam cezası gibi.

IV. HUKUK KURALLARININ ÇEŞİTLERİ

A. Emredici Hukuk Kuralları

Emredici kurallar, aksine bir hukuki işlem yapıl-ması mümkün olmayan kurallardır. Bu kuralların amacı; kamu düzenini, genel ahlakı ve zayıf kişileri korumaktır. Kişiliğin korunmasına, kişilik haklarına ve evlenmeye ilişkin medeni hukuk kuralları emredi-cidir. Emredici kuralların en belirgin özelliği, kesin ve bağlayıcı olmasıdır.

Örneğin bir kimse üst soyu ve alt soyu ile evlenemez; ya da ayırt etme gücü olmayanların işlemleri geçer-sizdir.

B. Yedek Hukuk Kuralları

Yedek kurallar; “tanımlayıcı kurallar“ ve “yorumlayıcı ku-rallar” olmak üzere 2 şekilde incelenirler;

1. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları

Bu kurallar aksi kararlaştırılabilen ancak aksi karar-laştırılmadığı takdirde uygulanması zorunlu olan ku-rallardır. Bu hukuk kuralları kişiye sözleşme yapar-ken mevcut hukuk kuralını gözardı edebilme yetkisi verir. Ancak yine de kişi kendisi belirlememişse mev-cut hukuk kuralına uymak zorundadır. İşte bu hukuk kuralı tamamlayıcıdır. Bu kurallara, Borçlar Hukuku alanında rastlanmaktadır. Örneğin BK’nun 89. mad-de aksine anlaşma yoksa para borçları alacaklının ödeme zamanındaki yerleşim yerinde ifa edilir.

2. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları

Bu kurallar taraflarca düzenlenmiş, fakat yeterince açıklığa kavuşturulmamış durumlarda rol oynarlar. Örneğin BK’nın 75. maddesine göre, taraflar sözleş-mede ayın başı tabirini kullanmış, fakat bununla neyi kastettiklerini yeterince açıklamamışlarsa, bu tabir-den ayın birinci günü anlaşılır. Alacaklı, her ayın on beşinde maaş aldığını öne sürerek bu tarihte ödeme yapması gerektiğini öne süremez.

C. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları

Bu kurallar, hukuki kurumları tanımlarlar ve bu ku-rumların anlaşılmasına yardımcı olurlar. Örneğin mülkiyet; bir kimseye eşya üzerinde kullanma, se-merelerinden yararlanma ve eşya üzerinde tasarruf etme yetkisi taşıyan tam bir aynî haktır.

4

V. HUKUKUN KAYNAKLARI

Hukukun kaynakları asli ve yardımcı olmak üzere iki ayrıma tabi tutulur.

A. Asli Kaynaklar

Hukukun asli kaynakları hâkim tarafından başvurul-ması zorunlu kaynaklardır. Bunlar ise yazılı ve yazı-sız kaynaklardır.

1. Yazılı Kaynaklar

Bir hukuk düzeninde mevcut olan, anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik gibi normlar, dağınık hâlde ve rast-gele değil, alt-alta, üst-üste bulunur. Bu normların arasında altlık-üstlük ilişkisi vardır. Buna “normlar hiyerarşisi” veya “hukuk düzeni piramidi” denir. Bu hiyerarşide alt basamakta yer alan norm geçer-liliğini üst basamakta yer alan normdan alır ve dola-yısıyla ona uygun olmak zorundadır. Örneğin; kanun Anayasaya, tüzük kanuna aykırı olamaz.

Anayasa

Kanunlar, KHK,

Tüzükler

Anayasa

Devletin temel organlarının kuruluş ve işleyişini, dev-let karşısında vatandaşların hak ve hürriyetlerini be-lirler, düzenler.

Kanunlar

Yasama organı tarafından çıkarılan, yazılı, genel, sü-rekli ve soyut hukuk kurallarıdır. Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve TBMM üyeleri yetkilidir. TBMM üyelerince hazırlanan kanun projelerine kanun tek-lifi, Bakanlar Kurulu’nun hazırlayıp sundukları kanun projelerine kanun tasarısı adı verilir.

Kanun Hükmünde Kararnameler

Normlar hiyerarşisinde kanunlarla aynı bölümde yer alır. Olağan dönem KHK’ları ve Olağanüstü hâl ve sıkıyönetim KHK’ları olarak 2’ye ayrılır.

• Olağan dönem KHK’ları: Bu dönem KHK’ları çı-karma yetkisi Bakanlar Kurulu’na aittir. Öncelikle yetki kanunuyla TBMM’den yetki alınması gere-kir. Vatandaşların temel hak ve ödevleri ile siyasi haklar ve ödevleri bununla düzenlenemez.

• Olağanüstü hâl ve sıkıyönetim KHK’ları: Yetki, normal Bakanlar Kurulu’na değil, Cumhurbaşka-nı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu’na aittir. Yetki kanunu çıkarılmasına ihtiyaç yoktur. Olağan KHK’lar gibi konu sınırlaması yoktur. Yar-gısal denetim yolu kapalıdır. Anayasa Mahkeme-sine iptal istemiyle dava açılamaz.

Uluslararası Antlaşmalar

Kanun değerindedir, bağlayıcıdır. Uluslararası ant-laşma akdetme, imzalama yetkisi Cumhurbaşka-nı, başbakan ve dışişleri bakanına aittir. Bakanlar Kurulu’nca yetkilendirilen kişiler de antlaşma imza-lama yetkisine sahiptir. Antlaşmaları onaylama ve yayımlama yetkisi Cumhurbaşkanına aittir. Cum-