ЗАЦВЕРДЖАНА

Пастанова Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь

13.05.2016 № 34

Тыпавая вучэбная праграма па вучэбнай дысцыпліне “Сучасная беларуская мова”

прафесіянальнага кампанента тыпавога вучэбнага плана па спецыяльнасці 2-01 02 01 “Пачатковая адукацыя”

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ ЗАЦВЕРДЖАНА

Пастанова Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь 13.05.2016 № 34

ТЫПАВАЯ ВУЧЭБНАЯ ПРАГРАМА ПА ВУЧЭБНАЙ ДЫСЦЫПЛІНЕ

“СУЧАСНАЯ БЕЛАРУСКАЯ МОВА” прафесіянальнага кампанента тыпавога вучэбнага плана

па спецыяльнасці 2-01 02 01 “Пачатковая адукацыя” для рэалізацыі адукацыйнай праграмы сярэдняй спецыяльнай адукацыі,

якая забяспечвае атрыманне кваліфікацыі спецыяліста з сярэдняй спецыяльнай адукацыяй

Мінск 2016

2

Рэкамендавана да выдання экспертным саветам Рэспубліканскага інстытута прафесіянальнай адукацыі

А ў т а р ы : Л.С. Васюковіч, канд. філалагічных навук, дацэнт кафед-

ры беларускага мовазнаўства УА “Віцебскі дзяржаўны ўніверсітэт імя П.М. Машэрава”; К.А. Чыкаванава, выкладчык Аршанскага каледжа УА “Віцебскі дзяржаўны ўніверсітэт імя П.М. Машэрава”.

Р э ц э н з е н т ы : Г.Ф. Андарала, канд. філалагічных навук, дацэнт кафед-ры беларускага і рускага мовазнаўства УА “Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт імя Максіма Танка”; В.М. Супрун, выкладчык Горацкага педагагічнага каледжа УА “Магілеўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя А.А. Куляшова”.

Адказны за выпуск Н.В. Агеева, метадыст УА «Рэспубліканскі інстытут

прафесіянальнай адукацыі». Тыпавая вучэбная праграма была абмеркавана і адобрана бюро ВМА ў галі-

не сярэдняй спецыяльнай адукацыі на рэспубліканскім узроўні па спецыяль-насцях у галіне педагогікі, камунікацыі.

Вучэбнае выданне

Праграмнае забеспячэнне, якое выкрастоўвалася для стварэння электроннага выдання: MS Word.

Рэдактар В.В. Савянок Тэхнічны рэдактар В.С. Дубойская

Дата размяшчэння на сайце 30.06.2016. Аб’ем выдання 511 Кб. Код 48/16.

Рэспубліканскі інстытут прафесіянальнай адукацыі.

Пасведчанне аб дзяржаўнай рэгістрацыі выдаўцоў, вытворцаў і распаўсюджвальнікаў друкаваных выданняў № 1/245 ад 27.03.2014.

Вул. К. Лібкнехта, 32, 220004, Мінск. Тэл.: 226 41 00, 200 43 88.

© Рэспубліканскі інстытут прафесіянальнай адукацыі, 2016

1

ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА Тыпавая вучэбная праграма па вучэбнай дысцыпліне “Сучасная

беларуская мова” (далей – праграма) распрацавана ў адпаведнасці з адукацыйным стандартам па спецыяльнасці 2-01 02 01 “Пачатковая адукацыя”.

Мэта вывучэння вучэбнай дысцыпліны – сфарміраваць у навучэнцаў сістэму мовазнаўчых ведаў і маўленчых уменняў і навыкаў, што дазволіць паўнацэнна карыстацца беларускай мовай ва ўсіх відах маўленчай дзейнасці (слуханне, гаварэнне, чытанне, пісьмо).

Асноўныя задачы вучэбнай дысцыпліны – сістэматызаваць і паглы-біць веды пра фанетычную сістэму, лексічны склад, марфемную структуру, граматычны лад беларускай мовы, дапамагчы будучым настаўнікам пачатковых класаў дасканала засвоіць літаратурныя нормы, развіць культуру маўлення па-беларуску.

Выкладчык павінен сфарміраваць у навучэнцаў разуменне значэння мовы ў жыцці грамадства, развіцці нацыянальнай культуры.

У праграме вызначаны мэты вывучэння кожнай тэмы і спрагназаваны вынікі іх дасягнення ў адпаведнасці з узроўнямі засваення вучэбнага матэрыялу.

У выніку вывучэння вучэбнай дысцыпліны навучэнцы павінны ведаць на ўзроўні ўяўлення: змест тэрмінаў “мова”, “маўленне”, “беларуская мова”, іх суадносіны; асноўныя этапы развіцця беларускай мовы; месца беларускай мовы сярод іншых славянскіх моў; ролю беларускай мовы ў працэсе станаўлення і развіцця беларускай

нацыі, моўную сітуацыю ў Рэспубліцы Беларусь; сістэмную арганізацыю беларускай мовы, яе ўзроўні (фанетычны,

лексічны, марфемны, граматычны), іх узаемасувязь; функцыянальныя стылі і іх выкарыстанне ў маўленчай дзейнасці; ведаць на ўзроўні разумення: ролю беларускай мовы ў развіцці нацыянальнай культуры; змест усіх раздзелаў навукі пра сучасную беларускую літаратурную

мову; узаемасувязі паміж фанетыкай, лексікай, марфемнай будовай слова,

марфалогіяй і сінтаксісам; нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы; умець: выкарыстоўваць тэарэтычныя веды па беларускай мове ў маўленчай

практыцы, прафесіянальнай дзейнасці; карыстацца слоўнікамі і іншымі выданнямі па беларускай мове; аналізаваць маўленне з пункту гледжання нарматыўнасці, дарэчнасці,

мэтазгоднасці ўжывання і функцыянальнага прызначэння.

2

Праграмны вучэбны матэрыял па вучэбнай дысцыпліне вывучаецца на тэарэтычным і практычным узроўнях. На тэарэтычных занятках паглыбляюцца і сістэматызуюцца лінгвістычныя веды, на практычных – фарміруюцца моўныя і камунікатыўныя ўменні і навыкі.

Умовай паўнацэннага засваення вучэбнага матэрыялу з’яўляецца рэалізацыя міжпрадметных сувязей з беларускай літаратурай, гісторыяй, методыкай выкладання беларускай мовы і іншымі вучэбнымі дысцыплінамі вучэбнага плана.

Выкладчык вызначае і плануе віды, характар заданняў, практыкаванняў, пісьмовых і вусных работ па кожнай тэме, зыходзячы з характару і спецыфікі выкладання беларускай мовы і літаратурнага чытання ў школе, асаблівасцей вучэбнага матэрыялу.

З мэтай кантролю засваення навучэнцамі праграмнага вучэбнага матэрыялу прадугледжана правядзенне трох абавязковых кантрольных работ, змест якіх вызначаецца прадметнай (цыклавой) камісіяй установы адукацыі.

У праграме прапанаваны прыкладны пералік абсталявання вучэбнага кабінета беларускай мовы.

Прыведзены ў праграме прыкладны тэматычны план з’яўляецца рэкамендацыйным. Прадметная (цыклавая) камісія ўстановы адукацыі мае права ўносіць абгрунтаваныя змяненні ў змест праграмнага вучэбнага матэрыялу і размеркаванне вучэбных гадзін пры ўмове захавання агульнай колькасці гадзін, адведзеных на вучэбную дысцыпліну.

3

ПРЫКЛАДНЫ ТЭМАТЫЧНЫ ПЛАН

Раздзел, тэма

Колькасць вучэбных гадзін

Усяго У тым ліку

на практычныя заняткі

Уводзiны 2 Раздзел 1. Фанетыка. Арфаэпія. Графіка. Арфа-графія 22 8 1.1 . Фанетыка 6 2 1.2. Арфаэпія 2 1 1.3. Графіка 2 1.4. Арфаграфія 11 5 Абавязковая кантрольная работа № 1 1 Раздзел 2. Лексікалогія. Фразеалогія. Лексікаграфія 8 3 2.1. Лексікалогія 4 2 2.2. Фразеалогія 2 2.3. Лексікаграфія 2 1 Раздзел 3. Марфемная будова слова. Словаўтва-рэнне 6 3 3.1. Марфемная будова слова 4 2 3.2. Словаўтварэнне 2 1 Раздзел 4. Марфалогія 50 19 4.1. Сістэма часцін мовы 1 4.2. Назоўнік 10 6 4.3. Прыметнік 4 1 4.4. Лічэбнік 5 2 4.5. Займеннік 3 1 4.6. Дзеяслоў і яго формы – дзеепрыметнік і дзеепры-слоўе 14 6 4.7. Прыслоўе. Безасабова-прэдыкатыўныя словы 3 1 4.8. Службовыя часціны мовы. Выклічнік 9 2 Абавязковая кантрольная работа № 2 1 Раздзел 5. Сінтаксіс і пунктуацыя 48 13 5.1. Словазлучэнне 4 1 5.2. Сказ. Просты сказ 17 5 Абавязковая кантрольная работа № 3 1 5.3. Складаны сказ 18 5 5.4. Простая і ўскосная мова. Цытаты 4 1 5.5. Пунктуацыя 2 1 5.6. Тэкст 2 Раздзел 6. Прафесіянальная лексіка 20 16 6.1. Мова – духоўны скарб народа 3 2 6.2. Лексічная сістэма беларускай літаратурнай мовы 4 3 6.3. Функцыянальныя стылі маўлення 8 8 6.4. Культура прафесіянальнага маўлення 4 3 6.5. Правільнасць маўлення 1

У с я г о 156 62

4

ЗМЕСТ ПРАГРАМЫ Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік

УВОДЗІНЫ Пазнаёміць з мэтай і задачамі

вучэбнай дысцыпліны “Сучасная бела-руская мова”, роляй і месцам вучэбнай дысцыпліны ў сістэме падрыхтоўкі настаўніка пачатковай школы.

Сфарміраваць уяўленне пра беларускую мову як нацыянальную мову беларускага народа, пра ролю роднай мовы ў жыцці чалавека і грамадства, у развіцці нацыянальнай культуры.

Вучэбная дысцыпліна “Сучасная беларуская мова”, яе мэта і задачы. Роля і месца вучэбнай дысцыпліны ў сістэме падрыхтоўкі настаўніка пачатковай школы.

Беларуская мова – нацыянальная мова беларускага народа. Гістарычныя ўмовы ўтварэння і развіцця беларускай мовы.

Сучасная беларуская літаратурная мова.

Называе мэту і задачы вучэбнай дысцыпліны “Сучасная беларуская мова”, ролю і месца вучэбнай дысцыпліны ў сістэме падрыхтоўкі настаўніка пачатковай школы.

Выказвае агульнае меркаванне пра беларускую мову як нацыянальную мову беларускага народа, пра ролю роднай мовы ў жыцці чалавека і грамадства, у развіцці нацыянальнай культуры.

РАЗДЗЕЛ 1. ФАНЕТЫКА. АРФАЭПІЯ. ГРАФІКА. АРФАГРАФІЯ Т э м а 1 . 1 . Фанетыка

Сфарміраваць веды пра фанетыку як раздзел мовазнаўства, гук як адзінку маўлення.

Сфарміраваць паняцце пра класіфі-кацыю і чаргаванні галосных гукаў.

Сфарміраваць веды пра класіфікацыю і чаргаванні зычных гукаў, пра фанетыч-ныя асаблівасці беларускай мовы.

Падагульніць веды пра склад, складападзел, націск у беларускай мове.

Фанетыка як раздзел мовазнаўства, прадмет і задачы фанетыкі. Гукі, іх падзел.

Галосныя гукі, іх класіфікацыя. Змены галосных гукаў. Чаргаванне галосных гукаў. Пазіцыйныя і гіста-рычныя чаргаванні. Прыстаўныя галос-ныя гукі. Бегласць галосных гукаў.

Зычныя гукі, іх класіфікацыя. Змены зычных гукаў. Асіміляцыя і дысімі-ляцыя, падаўжэнне зычных гукаў. Гук [ў]. Дзеканне і цеканне. Чаргаванне

Вызначае прадмет і задачы фанетыкі як раздзела мовазнаўства, змест паняцця “гук”.

Тлумачыць класіфікацыю і чарга-ванні галосных гукаў.

Выкладае класіфікацыю, тлумачыць чаргаванні зычных гукаў. Вызначае фа-нетычныя асаблівасці беларускай мовы.

Тлумачыць сутнасць паняццяў “склад”, “складападзел”, “націск” у беларускай мове.

5

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік зычных гукаў. Пазіцыйныя і гіста-рычныя чаргаванні.

Склад. Тыпы складоў. Складападзел. Правілы складападзелу. Націск. Асаблі-васці націску ў беларускай мове. Інтанацыя.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць уменне падзяляць

словы на склады ў адпаведнасці з правіламі складападзелу, вызначаць месца і ролю націску ў словах.

Падзел слоў на склады, характа-рыстыка складоў. Вызначэнне месца і ролі націску ў слове.

Падзяляе словы на склады ў адпаведнасці з правіламі складапа-дзелу, вызначае месца і ролю націску ў слове.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць навыкі выканання

фанетычнага разбору слоў. Выкананне фанетычнага разбору

слоў. Выконвае фанетычны разбор слоў.

Т э м а 1 . 2 . Арфаэпія Сфарміраваць веды пра арфаэпію як

раздзел мовазнаўства, паглыбіць веды аб правілах вымаўлення галосных і зычных гукаў, іх спалучэнняў.

Арафаэпія як раздзел мовазнаўства. Правілы вымаўлення галосных і зычных гукаў, спалучэнняў гукаў у сучаснай беларускай літаратурнай мове.

Апісвае арфаэпію як раздзел мова-знаўства. Фармулюе правілы вымаў-лення галосных і зычных гукаў, іх спалучэнняў.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Сфарміраваць навыкі ўзорнага літа-

ратурнага вымаўлення галосных і зычных гукаў, спалучэнняў зычных.

Вымаўленне галосных і зычных гукаў. Вымаўленне спалучэнняў зыч-ных гукаў.

Дэманструе ўзорнае літаратурнае вымаўленне галосных і зычных гукаў, спалучэнняў зычных.

Т э м а 1 . 3 . Графіка Сістэматызаваць веды пра графіку

як раздзел мовазнаўства. Паглыбіць веды пра суадносіны

гукаў і літар у беларускай мове.

Графіка як раздзел мовазнаўства. Прад-мет і задачы графікі. Беларускі алфавіт.

Гук і літара. Графічныя сродкі бела-рускага пісьма. Адназначныя і двух-значныя літары.

Апісвае графіку як раздзел мова-знаўства.

Тлумачыць суадносіны гукаў і літар у беларускай мове.

6

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Т э м а 1 . 4 . Арфаграфія

Сфарміраваць веды пра арфаграфію як раздзел мовазнаўства, паглыбіць веды пра прынцыпы беларускага пра-вапісу.

Сістэматызаваць і паглыбіць веды пра правапіс галосных і іх спалучэнняў у сучаснай беларускай мове.

Сістэматызаваць веды пра правапіс зычных, мяккага знака і апострафа ў беларускай мове.

Паглыбіць веды пра ўжыванне вялі-кай літары, правапіс абрэвіятур.

Арфаграфія як раздзел мовазнаўства. Прадмет і задачы арфаграфіі. Прын-цыпы беларускага правапісу. Беларус-кая арфаграфія на сучасным этапе.

Правапіс галосных. Правапіс о, э, а. Правапіс е, ё, я. Правапіс галосных у складаных словах. Правапіс спалучэнняў галосных у іншамоўных словах. Правапіс прыстаўных галосных. Правапіс літар і, ы, й пасля прыставак. Правапіс літар у і ў.

Правапіс зычных у сучаснай бела-рускай мове. Правапіс звонкіх і глухіх, свісцячых і шыпячых зычных. Правапіс д – дз, т – ц. Правапіс падоўжаных і падвоеных зычных. Правапіс спалу-чэнняў зычных. Правапіс прыстаўных і ўстаўных зычных.

Правапіс мяккага знака і апострафа. Правапіс вялікай і малой літар. Правапіс абрэвіятур. Правілы скара-

чэння слоў.

Апісвае арфаграфію як раздзел мовазнаўства, тлумачыць прынцыпы беларускага правапісу.

Тлумачыць правапіс галосных і іх спалучэнняў у сучаснай беларускай мове.

Вызначае асаблівасці правапісу зыч-ных у беларускай мове.

Тлумачыць правапіс мяккага знака і апострафа.

Фармулюе правілы ўжывання вялі-кай літары, правапіс абрэвіятур.

Практычныя заняткі Удасканаліць уменне выдзяляць і

тлумачыць арфаграмы ў словах. Выдзяленне і вытлумачэнне арфа-

грам у словах. Выдзяляе і тлумачыць арфаграмы ў

словах. Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць уменне прымяняць

правілы напісання галосных у словах. Правапіс галосных у беларускай мове. Дэманструе ўменне прымяняць пра-

вілы напісання галосных у словах.

7

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Практычныя заняткі (1 гадзіна) Замацаваць уменне правільна ўжы-

ваць літары у і ў. Правапіс літар у і ў. Дэманструе ўменне правільна ўжы-

ваць літары у і ў. Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць уменне прымяняць пра-

вілы напісання зычных, мяккага знака і апострафа.

Правапіс зычных, мяккага знака і апострафа.

Дэманструе ўменне прымяняць пра-вілы напісання зычных, мяккага знака і апострафа.

Абавязковая кантрольная работа № 1 РАЗДЗЕЛ 2. ЛЕКСІКАЛОГІЯ. ФРАЗЕАЛОГІЯ. ЛЕКСІКАГРАФІЯ

Т э м а 2 . 1 . Лексікалогія Сфарміраваць веды пра лексікало-

гію як раздзел мовазнаўства. Сістэматызаваць веды пра лексічнае

і граматычнае значэнне слова, мнага-значнасць слова; аманімію, сінанімію і антанімію.

Замацаваць веды пра лексіку сучаснай беларускай мовы паводле паходжання, сферы ўжывання, сты-лістычнай функцыі, эмацыянальнасці, частаты ўжывання.

Лексікалогія як раздзел мовазнаў-ства. Прадмет і задачы лексікалогіі. Сувязь лексікалогіі з іншымі раздзеламі мовазнаўства.

Слова як адзінка мовы. Лексічнае і граматычнае значэнне слова. Мнага-значнасць слова. Амонімы, іх разна-віднасці. Сінонімы, іх разнавіднасці. Сінанімічны рад. Паронімы. Ан-тонімы.

Сучасная беларуская лексіка паводле паходжання. Спрадвечна беларуская і запазычаная лексіка. Стылістычныя разрады лексікі. Актыўная і пасіўная лексіка. Устарэлыя і новыя словы. Агульнаўжывальная лексіка і лексіка абмежаванага ўжытку.

Трактуе лексікалогію як раздзел мовазнаўства.

Вызначае сутнасць паняццяў “лексіч-нае значэнне слова”, “граматычнае значэнне слова”, “мнагазначнасць сло-ва”, “аманімія”, “сінанімія” і “антанімія”.

Апісвае лексіку сучаснай беларус-кай мовы паводле паходжання, сферы ўжывання, стылістычнай функцыі, эмацыянальнасці, частаты ўжывання.

8

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Практычныя заняткі (1 гадзіна)

Замацаваць уменне вызначаць, пад-біраць і ўжываць амонімы, сінонімы, паронімы і антонімы.

Вызначэнне і падбор амонімаў, сінонімаў, паронімаў і антонімаў.

Вызначае, падбірае, ужывае амо-німы, сінонімы, паронімы і антонімы.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць уменне вызначаць у

тэксце ўласнабеларускія і запазы-чаныя, кніжныя, гутарковыя і паэтыч-ныя словы.

Вызначэнне ў тэксце ўласнабела-рускіх і запазычаных, кніжных, гутар-ковых і паэтычных слоў.

Вызначае ў тэксце ўласнабеларускія і запазычаныя, кніжныя, гутарковыя і паэтычныя словы.

Т э м а 2 . 2 . Фразеалогія Сфарміраваць веды пра фразеало-

гію, фразеалагізмы, прыказкі, афарыз-мы, перыфразы.

Паглыбіць веды пра беларускія пры-казкі, крылатыя выразы, перыфразы.

Фразеалогія як раздзел мовазнаўства. Прадмет і задачы фразеалогіі. Фразеа-лагізм як моўная адзінка. Прыметы фразеалагізмаў: узнаўляльнасць, устой-лівасць, шматкампанентнасць, сэнсавая і сінтаксічная непадзельнасць. Мнагаз-начнасць фразеалагізмаў. Фразеалагіч-ныя сінонімы. Крыніцы беларускай фразеалогіі.

Прыказкі, крылатыя выразы (афа-рызмы), перыфразы.

Вызначае сутнасць паняццяў “фра-зеалогія”, “фразеалагізм”, “прыказка”, “афарызм”, “перыфраза”.

Тлумачыць асаблівасці ўжывання беларускіх прыказак, крылатых вы-разаў, перыфраз, дарэчна ўжывае іх ва ўласным маўленні.

Т э м а 2 . 3 . Лексікаграфія Сфарміраваць паняцце пра лексіка-

графію як раздзел мовазнаўства, тыпы і віды слоўнікаў беларускай мовы.

Лексікаграфія як раздзел мовазнаў-ства. Прадмет і задачы лексікаграфіі.

Слоўнікі беларускай мовы, іх тыпы: энцыклапедычныя і лінгвістычныя. Асаблівасці энцыклапедычных слоўні-каў. Віды лінгвістычных слоўнікаў:

Тлумачыць асаблівасці лексікаграфіі як раздзела мовазнаўства. Апісвае слоўнікі беларускай мовы розных тыпаў і відаў, прыводзіць прыклады энцыклапедычных і лінгвістычных слоўнікаў.

9

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік аднамоўныя, двухмоўныя і шматмоў-ныя. Аднамоўныя слоўнікі: тлумачаль-ныя, дыялектныя, гістарычныя, этыма-лагічныя, тэрміналагічныя, арфаграфіч-ныя, арфаэпічныя, марфемныя, анамас-тычныя, фразеалагічныя. Слоўнікі сіно-німаў, амонімаў і паронімаў. Слоўнікі мовы пісьменніка.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Навучыць выконваць лексічны раз-

бор слоў пры дапамозе слоўнікаў бела-рускай мовы.

Выкананне лексічнага разбору слоў пры дапамозе слоўнікаў беларускай мовы.

Выконвае лексічны разбор слоў пры дапамозе слоўнікаў беларускай мовы.

РАЗДЗЕЛ 3. МАРФЕМНАЯ БУДОВА СЛОВА. СЛОВАЎТВАРЭННЕ Т э м а 3 . 1 . Марфемная будова слова

Сістэматызаваць веды пра марфему і марфемную будову слова, аснову сло-ва, ролю марфем у слове, пра правапіс зычных на стыку марфем.

Паняцце марфемы. Марфемная будо-ва слова: корань, прыстаўка, суфікс, канчатак, злучальныя галосныя ў скла-даных словах, постфікс. Абавязковыя і неабавязковыя марфемы.

Зменныя і нязменныя словы. Канча-так – зменная частка слова. Нулявы канчатак. Аснова слова і яе віды: вытворная, невытворная. Утваральная аснова. Корань і яго віды. Свабодныя і звязаныя карані. Афіксы: прыстаўка, суфікс, інтэрфікс, постфікс.

Правапіс зычных на стыку марфем.

Вызначае сутнасць паняццяў “марфе-ма”, “марфемная будова слова”, “аснова слова”, тлумачыць ролю марфем у слове.

Абгрунтоўвае правапіс зычных на стыку марфем.

10 Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Практычныя заняткі (1 гадзіна)

Удасканаліць уменне вызначаць асно-ву слова, яго канчатак, корань, пры-стаўку, суфікс, посфікс, інтэрфікс.

Вызначэнне асновы слова, яго кан-чатка, кораня, прыстаўкі, суфікса, пост-фікса, інтерфікса.

Вызначае аснову слова, яго канча-так, корань, прыстаўку, суфікс, посфікс, інтэрфікс.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць уменне прымяняць

правілы напісання зычных на стыку марфем.

Правапіс зычных на стыку марфем (зычныя на стыку прыстаўкі з коранем і кораня з суфіксам).

Дэманструе ўменне прымяняць правілы напісання зычных на стыку марфем.

Т э м а 3 . 2 . Словаўтварэнне Сістэматызаваць і паглыбіць веды

пра словаўтварэнне як раздзел мова-знаўства, спосабы ўтварэння слоў.

Сістэматызаваць веды пра правапіс галосных у складаных і складана-скарочаных словах, пра напісанне слоў разам, праз злучок і асобна, пра правілы пераносу слоў.

Словаўтварэнне як раздзел мова-знаўства. Прадмет і задачы словаўтва-рэння. Вытворныя і невытворныя сло-вы. Адрозненне словаўтварэння ад фор-маўтварэння. Спосабы ўтварэння слоў.

Правапіс галосных у складаных і складанаскарочаных словах. Напісанне слоў разам, праз злучок і асобна.

Правілы пераносу слоў.

Трактуе словаўтварэнне як раздзел мовазнаўства. Апісвае спосабы ўтва-рэння слоў.

Тлумачыць правапіс галосных у скла-даных і складанаскарочаных словах, правілы напісання слоў разам, праз злучок і асобна, правілы пераносу слоў.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Паглыбіць уменне выконваць мар-

фемны і словаўтваральны аналіз слова. Выкананне марфемнага і словаўтва-

ральнага аналізу слова. Выконвае марфемны і словаўтва-

ральны аналіз слова. РАЗДЗЕЛ 4. МАРФАЛОГІЯ

Т э м а 4 . 1 . Сістэма часцін мовы Сістэматызаваць і паглыбіць веды

пра прадмет, задачы марфалогіі, пра сістэму часцін мовы.

Прадмет і задачы марфалогіі. Грама-тычнае значэнне. Граматычная форма. Граматычная катэгорыя. Сістэма часцін мовы. Паўназначныя і непаўназначныя

Тлумачыць прадмет, задачы, асноў-ныя паняцці марфалогіі, сістэму часцін мовы.

11

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік часціны мовы. Безасабова-прэдыкатыў-ныя словы. Мадальныя словы.

Т э м а 4.2. Назоўнік Сістэматызаваць і паглыбіць веды пра

назоўнік як часціну мовы, пра лексіка-граматычныя разрады назоўнікаў.

Паглыбіць веды пра род, лік, склон назоўнікаў, асаблівасці іх вызначэння ў беларускай мове.

Замацаваць веды пра тыпы скла-нення назоўнікаў, залежнасць канчат-каў назоўнікаў ад тыпу скланення і характару асновы.

Сістэматызаваць веды пра скло-навыя канчаткі назоўнікаў першага, другога, трэцяга скланенняў, пра рознаскланяльныя і нескланяльныя назоўнікі.

Сістэматызаваць і паглыбіць веды пра спосабы ўтварэння назоўнікаў, правапіс складаных назоўнікаў.

Назоўнік як часціна мовы. Значэнне, марфалагічныя прыметы і сінтаксічная роля назоўнікаў. Лексіка-граматычныя разрады назоўнікаў (агульныя і ўласныя, канкрэтныя і абстрактныя, адушаўлё-ныя і неадушаўлёныя, рэчыўныя, збор-ныя назоўнікі).

Род назоўнікаў. Спосабы вызначэння роду назоўнікаў. Вызначэнне роду нескланяльных назоўнікаў. Несупадзен-не роду некаторых назоўнікаў у бела-рускай і рускай мовах.

Лік назоўнікаў. Спосабы выражэння ліку назоўнікаў. Асаблівасці змянення назоўнікаў па ліках. Несупадзенне ліку назоўнікаў у беларускай і рускай мовах.

Склон назоўнікаў. Значэнні склонаў. Тыпы скланення назоўнікаў. Асновы

назоўнікаў (на цвёрды, мяккі, зацвяр-дзелы зычны, на заднеязычныя г, к, х). Залежнасць канчаткаў назоўнікаў ад тыпу скланення і характару асновы.

Назоўнікі першага скланення і іх канчаткі. Назоўнікі другога скланення і іх канчаткі. Назоўнікі трэцяга скла-

Трактуе назоўнік як часціну мовы, апісвае лексіка-граматычныя разрады назоўнікаў.

Вызначае сутнасць паняццяў “род”, “лік”, “склон”, тлумачыць асаблівасці вызначэння роду, ліку, склону назоў-нікаў у беларускай мове.

Акрэслівае тыпы скланення назоў-нікаў, тлумачыць залежнасць канчат-каў назоўнікаў ад тыпу скланення і характару асновы.

Апісвае склонавыя канчаткі назоў-нікаў першага, другога, трэцяга скла-ненняў. Характарызуе рознаскланяль-ныя і нескланяльныя назоўнікі.

Тлумачыць спосабы ўтварэння назоў-нікаў, правапіс складаных назоўнікаў.

12 Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік нення і іх канчаткі. Скланенне ўласных назоўнікаў.

Рознаскланяльныя назоўнікі. Скланенне назоўнікаў у множным ліку. Назоўнікі ад’ектыўнага скланення. Нескланяльныя назоўнікі. Спосабы ўтварэння назоўнікаў. Ужы-

ванне суфіксаў суб’ектыўнай ацэнкі. Афіксальнае ўтварэнне назоўнікаў. Суб-стантывацыя. Утварэнне складаных на-зоўнікаў. Правапіс складаных назоўнікаў.

Практычныя заняткі Замацаваць уменне вызначаць род,

лік, склон назоўнікаў. Вызначэнне роду, ліку, склону назоў-

нікаў. Вызначае род, лік, склон назоўнікаў.

Практычныя заняткі Замацаваць уменне скланяць назоў-

нікі пры ўжыванні іх у маўленні. Скланенне назоўнікаў першага, дру-

гога, трэцяга скланенняў. Скланяе назоўнікі пры ўжыванні іх у

маўленні. Практычныя заняткі

Удасканаліць уменне выконваць марфалагічны разбор назоўнікаў.

Выкананне марфалагічнага разбору назоўнікаў.

Выконвае марфалагічны разбор назоўнікаў.

Т э м а 4.3. Прыметнік Сістэматызаваць і паглыбіць веды

пра прыметнік як часціну мовы, пра лексіка-граматычныя разрады прымет-нікаў, асаблівасці якасных, адносных і прыналежных прыметнікаў, пра скла-ненне, утварэнне, правапіс прыметнікаў.

Прыметнік як часціна мовы. Зна-чэнне, марфалагічныя прыметы і сін-таксічная роля прыметнікаў. Лексіка-граматычныя разрады прыметнікаў. Пераход прыметнікаў у назоўнікі.

Якасныя прыметнікі. Ступені параў-нання якасных прыметнікаў. Формы

Трактуе прыметнік як часціну мовы, вызначае лексіка-граматычныя разра-ды прыметнікаў.

Тлумачыць асаблівасці якасных, адносных і прыналежных прыметнікаў, іх скланенне, утварэнне, правапіс.

13

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік ацэнкі і меры якасці прыметнікаў. Поўныя і кароткія формы прыметнікаў.

Адносныя і прыналежныя прымет-нікі. Ужыванне адносных і прыналеж-ных прыметнікаў у ролі якасных.

Скланенне якасных, адносных, прына-лежных прыметнікаў. Утварэнне пры-метнікаў. Правапіс складаных пры-метнікаў.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць уменне выконваць

марфалагічны разбор прыметнікаў. Выкананне марфалагічнага разбору

прыметнікаў. Выконвае марфалагічны разбор

прыметнікаў. Т э м а 4.4. Лічэбнік

Сістэматызаваць і паглыбіць веды пра лічэбнік як часціну мовы, разрады лічэбнікаў; асаблівасці ўжывання, утва-рэння, скланення і правапісу лічэб-нікаў, паглыбіць веды пра сінтаксіч-ную сувязь лічэбнікаў з іншымі часці-намі мовы.

Лічэбнік як часціна мовы. Значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля лічэбнікаў. Разрады лічэбнікаў паводле значэння, структуры і харак-тару ўжывання. Колькасныя, зборныя, дробавыя, парадкавыя лічэбнікі. Асаб-лівасці іх ужывання, утварэння, скла-нення і правапісу.

Сінтаксічная сувязь лічэбнікаў з на-зоўнікамі. Лічэбнікі ў ролі іншых часцін мовы. Няпэўна-колькасныя словы.

Трактуе лічэбнік як часціну мовы, акрэслівае разрады лічэбнікаў, асаблі-васці ўжывання, утварэння, скланення, правапісу лічэбнікаў. Тлумачыць сін-таксічную сувязь лічэбнікаў з іншымі часцінамі мовы.

Практычныя заняткі Развіць уменне скланяць лічэбнікі.

Удасканаліць уменне выконваць мар-фалагічны разбор лічэбнікаў.

Скланенне і правапіс лічэбнікаў. Выкананне марфалагічнага разбору лічэбнікаў.

Скланяе лічэбнікі. Выконвае марфа-лагічны разбор лічэбнікаў.

14 Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Т э м а 4.5. Займеннік

Паглыбіць веды пра займеннік як часціну мовы і разрады займеннікаў. Сістэматызаваць веды пра скланенне, правапіс, ужыванне займеннікаў.

Займеннік як часціна мовы. Зна-чэнне, марфалагічныя прыметы, сін-таксічная роля займеннікаў. Групы займеннікаў паводле суадноснасці з часцінамі мовы. Разрады займеннікаў паводле значэння, іх характарыстыка.

Скланенне займеннікаў. Скланенне асабовых і зваротнага займенніка сябе; скланенне прыналежных, указальных, азначальных, пытальна-адносных, няпэў-ных і адмоўных займеннікаў. Правапіс займеннікаў.

Трактуе займеннік як часціну мовы, акрэслівае разрады займеннікаў. Вы-значае асаблівасці скланення, права-пісу, ужывання займеннікаў.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Развіць уменне ўжываць займеннікі

ў маўленчай дзейнасці. Удасканаліць уменне выконваць марфалагічны разбор займеннікаў.

Скланенне і правапіс займеннікаў. Выкананне марфалагічнага разбору зай-меннікаў.

Ужывае займеннікі ў маўленчай дзейнасці. Выконвае марфалагічны разбор займеннікаў.

Т э м а 4.6. Дзеяслоў і яго формы – дзеепрыметнік і дзеепрыслоўе Сістэматызаваць веды пра дзеяслоў

як часціну мовы, неазначальную форму і асновы дзеяслова.

Паглыбіць веды пра пераходныя і непераходныя, зваротныя дзеясловы, пра стан дзеяслова.

Сфарміраваць веды пра трыванні дзеяслова і ўтварэнне дзеясловаў закончанага і незакончанага трывання.

Дзеяслоў як часціна мовы. Значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля дзеяслова. Сістэма граматычных форм дзеяслова. Неазначальная форма дзеяслова (інфінітыў). Асновы дзея-слова: аснова інфінітыва і аснова цяперашняга (будучага простага) часу.

Пераходныя і непераходныя дзея-словы. Зваротныя дзеясловы.

Трактуе дзеяслоў як часціну мовы. Вызначае сутнасць паняццяў “неазна-чальная форма”, “асновы дзеяслова”, “пераходнасць”, “зваротны дзеяслоў”, “стан дзеяслова”, “асоба дзеяслова”.

Тлумачыць утварэнне дзеясловаў закончанага і незакончанага трыван-ня, форм ладоў і часоў дзеяслова, правапіс асабовых канчаткаў дзея-

15

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Паглыбіць веды пра лады і часы, тыпы спражэння дзеясловаў.

Сістэматызаваць веды пра слова-ўтварэнне дзеясловаў, правапіс суфік-саў і канчаткаў дзеясловаў.

Замацаваць веды пра дзеепрыметнік як неспрагальную форму дзеяслова, дзеепрыметнае словазлучэнне, утва-рэнне і ўжыванне дзеепрыметнікаў.

Сістэматызаваць веды пра дзеепрыслоўе як нязменную форму дзеяслова, пра ўтварэнне і ўжыванне дзеепрыслоўяў.

Залежны і незалежны стан дзеяслова. Трыванні дзеяслова. Утварэнне дзея-

словаў закончанага і незакончанага трывання. Трывальныя пары дзеясло-ваў. Няпарныя (аднатрывальныя) дзея-словы.

Лад дзеяслова (абвесны, загадны, умоўны). Утварэнне ладоў дзеяслова.

Час дзеяслова. Асноўныя значэнні форм часу дзеясловаў. Цяперашні час. Утварэнне форм прошлага часу. Прос-тая і складаная формы будучага часу. Значэнне і ўжыванне часоў дзеяслова.

Асоба дзеяслова. Граматычныя паказ-чыкі асобы. Безасабовыя дзеясловы.

Спражэнне дзеяслова. Тыпы спра-жэння дзеясловаў. Канчаткі дзеясловаў І і ІІ спражэнняў. Рознаспрагальныя дзеясловы.

Словаўтварэнне дзеясловаў. Права-піс суфіксаў дзеясловаў.

Дзеепрыметнік як неспрагальная дзеяслоўная форма. Значэнне, марфала-гічныя прыметы, сінтаксічная роля дзеепрыметнікаў. Дзеепрыметнае сло-вазлучэнне. Пераход дзеепрыметнікаў у прыметнікі. Утварэнне і ўжыванне дзее-прыметнікаў.

словаў. Апісвае тыпы спражэння дзеясловаў.

Вызначае спосабы ўтварэння дзея-словаў, тлумачыць правапіс суфіксаў і канчаткаў дзеясловаў.

Апісвае дзеепрыметнік як неспра-гальную форму дзеяслова, вызначае дзеепрыметнае словазлучэнне. Тлума-чыць утварэнне і ўжыванне дзеепры-метнікаў.

Апісвае дзеепрыслоўе як нязменную форму дзеяслова, тлумачыць утварэнне і ўжыванне дзеепрыслоўяў.

16 Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Дзеепрыслоўе як нязменная форма

дзеяслова. Значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля дзеепрыс-лоўяў. Ужыванне дзеепрыслоўяў. Граматычная і сэнсавая сувязь дзее-прыслоўя з галоўнымі членамі сказа. Утварэнне дзеепрыслоўяў закончанага і незакончанага трывання.

Практычныя заняткі Сфарміраваць уменне вызначаць

спражэнне дзеясловаў, суфіксы дзея-словаў, утвараць і ўжываць спрагаль-ныя формы дзеяслова.

Выкананне практыкаванняў на выз-начэнне спражэння дзеясловаў, правапіс суфіксаў дзеясловаў, утварэнне і ўжыванне спрагальных форм дзеяслова.

Вызначае спражэнне дзеясловаў, суфіксы дзеясловаў, утварае і ўжывае спрагальныя формы дзеяслова.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць уменне ўтвараць,

ужываць дзеепрыметнікі і дзеепры-метныя словазлучэнні, перакладаць іх з рускай на беларускую мову.

Утварэнне і ўжыванне дзеепрымет-нікаў (залежнага і незалежнага стану) і дзеепрыметных словазлучэнняў. Пера-клад дзеепрыметнікаў і дзеепрыметных словазлучэнняў з рускай на беларускую мову.

Утварае, ужывае дзеепрыметнікі і дзеепрыметныя словазлучэнні, пера-кладае іх з рускай на беларускую мову.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць уменне ўтвараць і

ўжываць дзеепрыслоўі ў вусным і пісьмовым маўленні.

Утварэнне дзеепрыслоўяў закон-чанага і незакончанага трывання. Ужыванне і правапіс дзеепрыслоўяў.

Утварае і ўжывае дзеепрыслоўі ў вусным і пісьмовым маўленні.

Практычныя заняткі Удасканаліць уменне выконваць

марфалагічны разбор дзеясловаў, дзее-прыметнікаў і дзеепрыслоўяў.

Марфалагічны разбор дзеясловаў, дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў.

Выконвае марфалагічны разбор дзеясловаў, дзеепрыметнікаў і дзее-прыслоўяў.

17

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Т э м а 4.7. Прыслоўе. Безасабова-прэдыкатыўныя словы

Сістэматызаваць веды пра прыслоўе як часціну мовы, разрады, спосабы ўтварэння і правапіс прыслоўяў.

Сфарміраваць веды пра безасабова-прэдыкатыўныя словы, іх марфала-гічныя асаблівасці і сінтаксічныя функцыі.

Прыслоўе як часціна мовы. Значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля прыслоўяў. Разрады прыслоўяў паводле значэння. Ступені параўнання якасных прыслоўяў. Формы суб’ек-тыўнай ацэнкі прыслоўяў. Спосабы ўтварэння прыслоўяў. Утварэнне прыслоўяў ад розных часцін мовы. Адрозненне прыслоўяў з прыстаўкамі ад іншых часцін мовы з прыназоў-нікамі. Правапіс прыслоўяў.

Безасабова-прэдыкатыўныя словы. Значэнне безасабова-прэдыкатыўных слоў. Марфалагічныя асаблівасці і сін-таксічныя функцыі безасабова-прэды-катыўных слоў.

Трактуе прыслоўе як часціну мовы, вызначае разрады прыслоўяў, тлума-чыць спосабы ўтварэння і правапіс прыслоўяў.

Апісвае безасабова-прэдыкатыўныя словы, вызначае іх марфалагічныя асаблівасці і сінтаксічныя функцыі.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Развіць уменне ўжываць прыслоўі ў

маўленні, выконваць марфалагічны разбор прыслоўяў і безасабова-прэды-катыўных слоў.

Правапіс прыслоўяў. Марфалагічны разбор прыслоўяў і безасабова-прэды-катыўных слоў.

Ужывае прыслоўі ў маўленні, выкон-вае марфалагічны разбор прыслоўяў і безасабова-прэдыкатыўных слоў.

Т э м а 4.8. Службовыя часціны мовы. Выклічнік Сістэматызаваць веды пра прына-

зоўнік, злучнік, часціцы як часціны мовы. Сфарміраваць паняцце пра іх ужыванне, разрады, правапіс.

Сфарміраваць паняцце пра мадаль-ныя словы як лексіка-граматычны

Прыназоўнік як часціна мовы. Асноўныя значэнні прыназоўнікаў у спалучэнні з самастойнымі часцінамі мовы. Ужыванне прыназоўнікаў са склонамі. Невытворныя і вытворныя прыназоўнікі. Класіфікацыя прыназоў-

Трактуе прыназоўнік, злучнік, часці-цы як часціны мовы, тлумачыць ужыванне, разрады, правапіс.

Апісвае мадальныя словы як лексіка-граматычны разрад слоў, іх грама-тычныя функцыі і значэнне.

18 Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік разрад слоў, іх граматычныя функцыі і значэнне.

Сфарміраваць веды пра выклічнік як часціну мовы, пра правілы ўжывання і афармлення выклічнікаў у пісьмовых тэкстах.

нікаў паводле марфалагічнага складу. Правапіс прыназоўнікаў.

Злучнік як часціна мовы. Класі-фікацыя злучнікаў паводле паходжан-ня, структуры і спосабу ўжывання. Злучальныя злучнікі: спалучальныя, супастаўляльныя, размеркавальныя. Падпарадкавальныя злучнікі. Правапіс злучнікаў. Злучальныя словы, іх адрозненне ад злучнікаў.

Часціцы як часціна мовы. Класі-фікацыя часціц паводле значэння і ролі ў сказе: сэнсавыя, мадальныя, эмацыя-нальныя, формаўтваральныя. Пераход часціц у марфемы слова. Правапіс часціц. Значэнне і ўжыванне часціцы не. Ужыванне і правапіс часціцы ні. Правапіс не (ня) з рознымі часцінамі мовы.

Мадальныя словы як лексіка-грама-тычны разрад слоў. Граматычныя функ-цыі і значэнне мадальных слоў. Нязменнасць мадальных слоў. Суаднос-насць мадальных слоў з іншымі часцінамі мовы: назоўнікамі, пры-метнікамі кароткай формы, дзеепры-метнікамі, прыслоўямі, дзеясловамі.

Выклічнік як часціна мовы. Адроз-ненне выклічніка ад іншых часцін мо-вы. Знакі прыпынку пры выклічніках.

Акрэслівае выклічнік як часціну мовы, правілы ўжывання і афармлення выклічнікаў у пісьмовых тэкстах.

19

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Класіфікацыя выклічнікаў паводле паходжання і значэння. Гукапераймаль-ныя словы.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Замацаваць уменне ўжываць пры-

назоўнікі ў маўленчай дзейнасці. Раз-віць уменне ўжываць часціцы з розны-мі часцінамі мовы.

Ужыванне прыназоўнікаў у маў-ленчай дзейнасці. Ужыванне часціц з рознымі часцінамі мовы.

Ужывае прыназоўнікі ў маўленчай дзейнасці. Ужывае часціцы з рознымі часцінамі мовы.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Развіць уменне выконваць марфала-

гічны разбор прыназоўнікаў, злучнікаў, мадальных слоў і выклічнікаў.

Марфалагічны разбор прыназоўнікаў, злучнікаў, мадальных слоў і выкліч-нікаў.

Выконвае марфалагічны разбор прыназоўнікаў, злучнікаў, мадальных слоў і выклічнікаў.

Абавязковая кантрольная работа № 2 РАЗДЗЕЛ 5. СІНТАКСІС І ПУНКТУАЦЫЯ

Т э м а 5.1. Словазлучэнне Сфарміраваць веды пра сінтаксіс,

віды словазлучэнняў, віды падпарадка-вальнай сувязі слоў у словазлучэннях.

Паглыбіць веды пра асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове.

Сінтаксіс як раздзел граматыкі. Прадмет і задачы сінтаксісу.

Паняцце пра словазлучэнне. Свабод-ныя (сінтаксічныя) і несвабодныя (фра-зеалагічныя) словазлучэнні. Класіфіка-цыя словазлучэнняў паводле структуры. Сэнсавыя адносіны паміж словамі ў словазлучэннях.

Віды падпарадкавальнай сувязі слоў у словазлучэннях: дапасаванне, кіра-ванне, прымыканне. Кіраванне прына-зоўнікавае і беспрыназоўнікавае, моцнае і слабае.

Вызначае сутнасць паняццяў “сін-таксіс”, “словазлучэнне”. Апісвае віды словазлучэнняў, віды падпарадкаваль-най сувязі слоў у словазлучэннях.

Тлумачыць асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове.

20 Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Класіфікацыя словазлучэнняў па

галоўным слове: назоўнікавыя, прымет-нікавыя, займеннікавыя, лічэбнікавыя, дзеяслоўныя, прыслоўныя.

Асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Сфарміраваць уменне выконваць

сінтаксічны разбор словазлучэнняў. Выкананне сінтаксічнага разбору

словазлучэнняў. Выконвае сінтаксічны разбор слова-

злучэнняў. Т э м а 5.2. Сказ. Просты сказ

Замацаваць веды пра сказ як асноўную сінтаксічную адзінку, тыпы сказаў.

Сістэматызаваць веды пра дзейнік і выказнік як галоўныя члены сказа; тыпы выказніка, сувязь паміж выказ-нікам і дзейнікам у сказе.

Паглыбіць веды пра дапаўненне, азначэнне, прыдатак, акалічнасць.

Сістэматызаваць і абагульніць веды пра аднародныя члены сказа, паста-ноўку знакаў прыпынку пры аднарод-ных і адасобленых членах сказа.

Сістэматызаваць веды пра сінтак-січныя асаблівасці параўнальных зва-ротаў, правілы іх адасаблення на пісьме.

Абагульніць веды пра зваротак, правілы пастаноўкі знакаў прыпынку пры зваротку.

Сказ як асноўная сінтаксічная адзін-ка. Прыметы сказа.

Тыпы сказаў паводле мэты выказ-вання: апавядальныя, пытальныя, пабу-джальныя; паводле інтанацыі: клічныя, няклічныя. Тыпы сказаў паводле адно-сін выказвання да рэчаіснасці: сцвяр-джальныя і адмоўныя.

Тыпы сказаў паводле структуры: простыя і складаныя.

Простыя сказы паводле наяўнасці галоўных і даданых членаў сказа: двухсастаўныя і аднасастаўныя; паводле наяўнасці элементаў ускладненасці: ускладненыя і няўскладненыя; паводле наяўнасці даданых членаў сказа: развітыя і неразвітыя; паводле струк-турнай паўнаты: поўныя і няпоўныя.

Галоўныя і даданыя члены сказа. Дзейнік як галоўны член сказа.

Вызначае сказ як асноўную сін-таксічную адзінку. Апісвае тыпы сказаў.

Трактуе дзейнік і выказнік як галоўныя члены сказа, апісвае тыпы выказніка, сувязь паміж выказнікам і дзейнікам у сказе.

Раскрывае сутнасць паняццяў “дапаўненне”, “азначэнне”, “прыдатак”, “акалічнасць”.

Фармулюе паняцці “аднародныя члены сказа” і “адасобленыя члены сказа”, абгрунтоўвае пастаноўку знакаў прыпынку пры аднародных і адасоб-леных членах сказа.

Тлумачыць сінтаксічныя асаблівасці параўнальных зваротаў, правілы іх адасаблення на пісьме.

Апісвае зваротак як сінтаксічную адзінку, тлумачыць правілы пастаноўкі знакаў прыпынку пры зваротку.

21

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Сістэматызаваць веды пра правілы

выдзялення пабочных слоў, слова-злучэнняў, сказаў пры вымаўленні і на пісьме.

Сфарміраваць паняцце пра правілы выдзялення на пісьме ўстаўных слоў, словазлучэнняў і сказаў.

Паглыбіць веды пра аднасастаўныя, непадзельныя і няпоўныя сказы, іх ужыванне.

Сістэматызаваць веды пра парадак слоў у сказе, пра яго асноўныя функцыі.

Спосабы выражэння дзейніка. Усклад-неная будова дзейніка.

Выказнік як галоўны член сказа. Просты выказнік. Спосабы выражэння простага выказніка. Ускладненая будова простага дзеяслоўнага выказніка.

Састаўны выказнік. Разнавіднасці састаўнога выказніка: дзеяслоўны і іменны. Складаны выказнік. Спосабы выражэння складанага выказніка. Працяжнік паміж дзейнікам і выказ-нікам. Сувязь паміж выказнікам і дзейнікам.

Даданыя члены сказа. Дапаўненне і спосабы яго выражэння. Прамое і ўскоснае дапаўненне. Дапасаванае і недапасаванае азначэнне. Прыдатак як разнавіднасць азначэння. Прыдатак і азначаемае слова. Акалічнасць. Разрады акалічнасцей: часу, месца, прычыны, мэты, умовы, спосабу дзеяння, меры і ступені. Формы выражэння даданых членаў сказа.

Аднародныя члены сказа. Прыметы аднароднасці. Злучнікі пры аднародных членах сказа. Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа. Аднародныя і неаднародныя азначэнні. Абагуль-няльныя словы ў сказах з аднароднымі членамі і знакі прыпынку пры іх.

Фармулюе правілы выдзялення пабочных слоў, словазлучэнняў, сказаў пры вымаўленні і на пісьме.

Тлумачыць правілы выдзялення на пісьме ўстаўных слоў, словазлучэнняў і сказаў.

Раскрывае сутнасць паняццяў “адна-састаўны сказ”, “непадзельны сказ” і “няпоўны сказ”.

Тлумачыць парадак слоў у сказе, аналізуе яго асноўныя функцыі.

22 Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Адасобленыя члены сказа. Паняцце

пра адасабленне. Правілы адасаблення дапасаваных азначэнняў, недапасава-ных азначэнняў, прыдаткаў, акаліч-насцей, дапаўненняў, далучальных членаў сказа.

Сказы з параўнальнымі зваротамі. Сінтаксічныя асаблівасці параўнальных зваротаў. Правілы адасаблення параў-нальных зваротаў на пісьме.

Зваротак. Стылістычная роля зварот-ка. Знакі прыпынку пры зваротку.

Пабочныя словы і словазлучэнні. Групы пабочных слоў і словазлучэнняў. Пабочныя сказы. Правілы выдзялення пабочных слоў, словазлучэнняў і сказаў пры вымаўленні і на пісьме.

Устаўныя словы, словазлучэнні і сказы, іх асаблівасці. Правілы выдзя-лення ўстаўных слоў, словазлучэнняў і сказаў на пісьме.

Аднасастаўныя сказы: аднасастаўныя выказнікавыя і аднасастаўныя дзейні-кавыя.

Класіфікацыя аднасастаўных выказ-нікавых сказаў: пэўна-асабовыя, няпэўна-асабовыя, абагульнена-асабовыя, безаса-бовыя, інфінітыўныя.

Намінатыўныя сказы і іх віды павод-ле значэння. Непадзельныя сказы і іх

23

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік віды: сцвярджальныя і адмоўныя. Няпоў-ныя сказы і іх ужыванне. Правілы пастаноўкі працяжніка ў няпоўных сказах.

Парадак слоў у сказе. Прамы і адваротны (інверсійны) парадак слоў. Асноўныя функцыі парадку слоў у сказе: граматычная, камунікатыўная, пунктуацыйная і стылістычная.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Развіць уменне вызначаць тыпы прос-

тых сказаў. Вызначэнне тыпаў простых сказаў. Вызначае тыпы простых сказаў.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Сфарміраваць уменне прымяняць

правілы пастаноўкі працяжніка паміж дзейнікам і выказнікам.

Пастаноўка працяжніка паміж дзей-нікам і выказнікам.

Дэманструе ўменне прымяняць правілы пастаноўкі працяжніка паміж дзейнікам і выказнікам.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць уменне выконваць

сінтаксічны разбор сказа. Выкананне сінтаксічнага разбору

сказа. Выконвае сінтаксічны разбор сказа.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць уменне прымяняць

правілы расстаноўкі знакаў прыпынку пры аднародных і адасобленых членах сказа ў пісьмовых тэкстах.

Расстаноўка знакаў прыпынку пры аднародных і адасобленых членах сказа.

Дэманструе ўменне прымяняць правілы расстаноўкі знакаў прыпынку пры аднародных і адасобленых членах сказа ў пісьмовых тэкстах.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Развіць уменне выконваць сінтак-

січны разбор простага сказа, аналі-заваць парадак слоў у сказе.

Выкананне сінтаксічнага разбору прос-тага сказа. Аналіз парадка слоў у сказе.

Выконвае сінтаксічны разбор простага сказа. Аналізуе парадак слоў у сказе.

Абавязковая кантрольная работа № 3

24 Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Т э м а 5.3. Складаны сказ

Сістэматызаваць і абагульніць веды пра складаны сказ і яго тыпы.

Сфарміраваць веды пра складана-злучаныя сказы, правілы пастаноўкі знакаў прыпынку ў складаназлучаных сказах.

Сфарміраваць паняцце пра склада-назалежны сказ, пра тыпы даданых частак, адпаведныя віды складана-залежных сказаў.

Сфарміраваць веды пра складана-залежныя сказы з некалькімі даданымі часткамі.

Сфарміраваць паняцце пра правілы пастаноўкі знакаў прыпынку ў склада-назалежных сказах.

Сфарміраваць веды пра бяззлуч-нікавыя складаныя сказы, правілы пастаноўкі знакаў прыпынку ў іх.

Сфарміраваць паняцце пра склада-ныя сказы з рознымі відамі сувязі, правілы пастаноўкі знакаў прыпынку.

Сфарміраваць веды пра перыяд.

Агульнае паняцце пра складаны сказ. Часткі складанага сказа, сродкі выражэння сінтаксічных адносін паміж імі. Класіфікацыя складаных сказаў: злучнікавыя, бяззлучнікавыя, склада-ныя сказы з рознымі відамі сувязі.

Складаназлучаны сказ. Характарыс-тыка складаназлучанага сказа. Класіфіка-цыя складаназлучаных сказаў: складана-злучаныя сказы са спалучальнымі, супастаўляльнымі, размеркавальнымі і далучальнымі часткамі. Правілы паста-ноўкі знакаў прыпынку ў складаназлу-чаных сказах.

Складаназалежны сказ. Характа-рыстыка складаназалежнага сказа. Су-вязь даданых частак з галоўнай пры дапамозе падпарадкавальных злучнікаў і злучальных слоў.

Тыпы даданых частак у складана-залежным сказе: дзейнікавыя, дапаў-няльныя, выказнікавыя, азначальныя, акалічнасныя (месца, часу, прычыны, умовы, мэты, выніку, спосабу дзеяння, меры і ступені, уступальныя, параў-нальныя) і далучальныя. Выкарыстанне падпарадкавальных злучнікаў і злу-

Раскрывае сутнасць паняцця “скла-даны сказ”, вылучае яго тыпы.

Апісвае складаназлучаныя сказы, тлумачыць правілы пастаноўкі знакаў прыпынку ў складаназлучаным сказе.

Раскрывае сутнасць паняцця “склада-назалежны сказ”, апісвае тыпы дада-ных частак і адпаведныя віды склада-назалежных сказаў, складаназалежныя сказы з некалькімі даданымі часткамі.

Тлумачыць правілы пастаноўкі зна-каў прыпынку ў складаназалежных сказах.

Трактуе бяззлучнікавыя складаныя сказы, тлумачыць правілы пастаноўкі знакаў прыпынку ў іх.

Апісвае складаныя сказы з рознымі відамі сувязі, тлумачыць правілы пастаноўкі знакаў прыпынку ў іх.

Вызначае перыяд, тлумачыць паста-ноўку знакаў прыпынку.

25

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік чальных слоў для сувязі даданых частак з галоўнымі ў складаназалежных сказах розных відаў.

Складаназалежныя сказы з некалькі-мі даданымі часткамі. Складаназалеж-ныя сказы з сузалежным аднародным, неаднародным, паслядоўным, змешаным падпарадкаваннем.

Знакі прыпынку ў складаназалежных сказах: коска, кропка з коскай, працяж-нік, двукроп’е, коска і працяжнік; правілы пастаноўкі знакаў прыпынку.

Бяззлучнікавы складаны сказ. Характарыстыка бяззлучнікавага

складанага сказа. Інтанацыя – асноўны сродак сувязі частак у бяззлучнікавых складаных сказах. Бяззлучнікавыя складаныя сказы з аднатыпнымі і разнатыпнымі часткамі. Знакі пры-пынку ў бяззлучнікавых складаных ска-зах, правілы іх пастаноўкі.

Складаныя сказы з рознымі відамі сувязі (складаныя сінтаксічныя канс-трукцыі). Віды сувязі частак: злу-чальная і падпарадкавальная; злучаль-ная і бяззлучнікавая; падпарадка-вальная і бяззлучнікавая; злучальная, падпарадкавальная і бяззлучнікавая. Знакі прыпынку ў складаных сказах з

26 Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік рознымі відымі сувязі, правілы іх пастаноўкі.

Перыяд. Інтанацыйнае афармленне перыяду. Сказы, якія могуць быць пабудаваны ў форме перыяду. Знакі прыпынку ў перыядзе.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Сфарміраваць уменне выконваць

сінтаксічны разбор складаназлучаных сказаў.

Выкананне сінтаксічнага разбору скла-даназлучаных сказаў.

Выконвае сінтаксічны разбор склада-назлучаных сказаў.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Сфарміраваць уменне выконваць

сінтаксічны разбор складаназалежных сказаў.

Выкананне сінтаксічнага разбору складаназалежных сказаў.

Выконвае сінтаксічны разбор склада-назалежных сказаў.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Развіць уменне выконваць сінтак-

січны разбор складаназалежных сказаў з некалькімі даданымі часткамі.

Выкананне сінтаксічнага разбору складаназалежных сказаў з некалькімі даданымі часткамі.

Выконвае сінтаксічны разбор скла-даназалежных сказаў з некалькімі даданымі часткамі.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Сфарміраваць уменне выконваць

сінтаксічны разбор бяззлучнікавых складаных сказаў.

Выкананне сінтаксічнага разбору бяззлучнікавых складаных сказаў.

Выконвае сінтаксічны разбор бяз-злучнікавых складаных сказаў.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Навучыць выконваць сінтаксічны

разбор складаных сказаў з рознымі відамі сувязі.

Выкананне сінтаксічнага разбору складаных сказаў з рознымі відамі сувязі.

Выконвае сінтаксічны разбор склада-ных сказаў з рознымі відымі сувязі.

Т э м а 5.4. Простая і ўскосная мова. Цытаты Сістэматызаваць веды пра сказы з

простай мовай і дыялог, правілы рас-Простая мова і словы аўтара. Харак-

тэрныя асаблівасці сказаў з простай Аналізуе сказы з простай мовай і

дыялог, тлумачыць правілы расстаноў-

27

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік станоўкі знакаў прыпынку ў сказах з простай мовай і пры перадачы дыялога.

Сфарміраваць паняцце пра ўскос-ную і няўласна-простую мову.

Сфарміраваць веды пра правілы афармлення цытаты.

мовай. Дыялог. Правілы пастаноўкі знакаў прыпынку ў сказах з простай мовай і пры перадачы дыялога.

Ускосная мова. Афармленне ўскоснай мовы. Правілы замены простай мовы на ўскосную. Няўласна-простая мова.

Цытаты. Правілы афармлення цытат. Эпіграф.

кі знакаў прыпынку ў сказах з простай мовай і пры перадачы дыялога.

Вызначае і трактуе ўскосную і няўласна-простую мову.

Фармулюе правілы афармлення цытаты.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць уменне прымяняць

правілы пастаноўкі знакаў прыпынку ў сказах з простай мовай, пры дыялогу.

Знакі прыпынку ў сказах з простай мовай, пры дыялогу.

Дэманструе ўменне прымяняць правілы пастаноўкі знакаў прыпынку ў сказах з простай мовай, пры дыялогу.

Т э м а 5.5. Пунктуацыя Сфарміраваць веды пра пунктуацыю,

яе прынцыпы, правілы ўжывання знакаў прыпынку.

Паняцце пра пунктуацыю. Прын-цыпы пунктуацыі. Класіфікацыя знакаў прыпынку: раздзяляльныя і выдзяляль-ныя. Правілы ўжывання знакаў пры-пынку.

Вызначае сутнасць пунктуацыі, тлумачыць яе прынцыпы, правілы ўжывання знакаў прыпынку.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Развіць уменне выконваць пунктуа-

цыйны разбор сказаў. Выкананне пунктуацыйнага разбору

сказаў. Выконвае пунктуацыйны разбор

сказаў. Т э м а 5.6. Тэкст

Сфарміраваць веды пра тэкст, тыпы тэкстаў, сродкі і спосабы сувязі сказаў у тэксце.

Сістэматызаваць веды пра падзел звязнага выказвання на абзацы.

Тэкст як адзінка маўлення. Прыметы тэксту. Тэма і ідэя ў тэксце. Сродкі сувязі сказаў у тэксце. Спосабы сувязі сказаў у тэксце. Тыпы тэкстаў паводле спосабу выкладу інфармацыі: апавя-данне, апісанне, разважанне.

Фармулюе паняцце “тэкст”. Апісвае тыпы тэкстаў, сродкі і спосабы сувязі сказаў у тэксце.

Тлумачыць падзел звязнага выказ-вання на абзацы.

28 Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Абзац. Роля абзаца ў пісьмовай мове.

Абзац, які складаецца з аднаго сказа. Абзац, які складаецца з некалькіх сказаў. Роля першых абзацаў тэксту і першых сказаў у абзацы. Падзел звязнага выказвання на абзацы.

РАЗДЗЕЛ 6. ПРАФЕСІЯНАЛЬНАЯ ЛЕКСІКА. ФУНКЦЫЯНАЛЬНАЯ СТЫЛІСТЫКА

Т э м а 6.1. Мова – духоўны скарб народа Паглыбіць уяўленне пра месца

беларускай мовы ў сістэме агуль-началавечых і нацыянальных каштоў-насцей.

Месца беларускай літаратурнай мовы ў сістэме агульначалавечых і нацыя-нальных каштоўнасцей. Мова і іншыя сродкі камунікацыі.

Паходжанне беларускай мовы і асноў-ныя этапы яе развіцця. Старабеларуская літаратурная мова ХІV – ХVІІІ стст. Дзяржаўны статус беларускай мовы ў Вялікім Княстве Літоўскім. Моўная палітыка Рэчы Паспалітай і яе вынікі. Беларуская мова ў часы Расійскай імперыі ва ўмовах адсутнасці беларус-кай дзяржаўнасці. Новая (сучасная) беларуская мова ў XIX – пачатку XX ст. Функцыянаванне беларускай літаратур-най мовы ў XX – пачатку XXI ст.

Выказвае меркаванне пра месца беларускай мовы ў сістэме агуль-началавечых і нацыянальных каштоў-насцей.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Развіць уменне вызначаць і характа-

рызаваць функцыі мовы ў грамадстве. Вызначэнне і характарыстыка фун-

кцый мовы ў грамадстве. Вызначае і характарызуе функцыі

мовы ў грамадстве.

29

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Практычныя заняткі (1 гадзіна) Навучыць аналізаваць тэксты,

вызначаючы характэрныя асаблівасці беларускай мовы на розных этапах развіцця.

Аналіз тэкстаў розных гістарычных эпох, вызначэнне характэрных асаблі-васцей беларускай мовы.

Аналізуе тэксты, вызначаючы харак-тэрныя асаблівасці беларускай мовы на розных этапах развіцця.

Т э м а 6.2. Лексічная сістэма беларускай літаратурнай мовы Сфарміраваць веды пра лексіку

беларускай мовы паводле паходжання, ступені выкарыстання, сферы ўжыван-ня і стылістычнай афарбоўкі.

Сфарміраваць паняцце пра тэрміны, іх спецыфічныя асаблівасці, спосабы ўтварэння.

Удасканаліць веды пра тэрмінала-гічныя слоўнікі і даведнікі.

Лексіка беларускай літаратурнай мовы паводле паходжання (спрадвечна бела-руская і запазычаная), паводле ступені выкарыстання (актыўная і пасіўная), паводле сферы ўжывання (агульна-ўжывальная і абмежаванага выкарыстан-ня), паводле стылістычнай афарбоўкі (стылістычна нейтральная і стылістычна афарбаваная).

Спецыяльная лексіка як частка лексічнай сістэмы сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Тэрміны. Спецы-фічныя асаблівасці, структурная харак-тарыстыка, спосабы ўтварэння. Тэр-міны, запазычаныя з іншых моў, іх асваенне беларускай мовай.

Адрозненне паміж словамі-тэрмінамі і прафесіянальнай лексікай.

Тэрміналагічныя слоўнікі і даведнікі, іх роля і месца ў лексікаграфічнай сістэ-ме беларускай мовы. Сістэма падачы тэрмінаў у тлумачальных і перакладных слоўніках, у слоўніках іншамоўных слоў.

Трактуе лексіку беларускай мовы паходжання, ступені выкарыстання, сферы ўжывання і стылістычнай афар-боўкі.

Фармулюе паняцце “тэрмін”, выз-начае спецыфічныя асаблівасці і споса-бы ўтварэння тэрмінаў.

Дэманструе ўменне працаваць з тэрміналагічнымі слоўнікамі і давед-нікамі.

30 Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Практычныя заняткі (1 гадзіна)

Удасканаліць уменне характарыза-ваць словы беларускай мовы паводле паходжання і ступені выкарыстання, сферы ўжывання і стылістычнай афарбоўкі.

Аналіз лексікі беларускай мовы паводле паходжання, ступені выкарыс-тання, сферы ўжывання, стылістычнай афарбоўкі.

Характарызуе словы беларускай мовы паводле паходжання, ступені выкарыстання, сферы ўжывання і стылістычнай афарбоўкі.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Развіць уменне аналізаваць тэрміны

і прафесіянальную лексіку, характа-рызаваць тэрміны.

Аналіз тэрмінаў і прафесіянальнай лексікі сучаснай беларускай мовы.

Аналізуе тэрміны і прафесіянальную лексіку.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Удасканаліць уменне працаваць з

тэрміналагічнымі слоўнікамі і давед-нікамі.

Работа з тэрміналагічнымі слоўніка-мі і даведнікамі.

Дэманструе ўменне працаваць з тэрміналагічнымі слоўнікамі і давед-нікамі.

Т э м а 6.3. Функцыянальныя стылі маўлення Практычныя заняткі (1 гадзіна)

Развіць уменне класіфікаваць функ-цыянальныя стылі, вызначаць асаблівасці публіцыстычнага стылю.

Класіфікацыя функцыянальных сты-ляў. Вызначэнне асаблівасцей публі-цыстычнага стылю.

Класіфікуе функцыянальныя стылі, вызначае асаблівасці публіцыстычнага стылю.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Сфарміраваць уменне пісаць і афар-

мляць навуковыя тэксты розных жанраў.

Выпрацоўка ўмення пісаць і афар-мляць навуковыя тэксты розных жанраў.

Дэманструе ўменне пісаць і афар-мляць навуковыя тэксты розных жанраў.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Замацаваць уменне ўжываць моўныя

сродкі навуковага стылю. Ужыванне моўных сродкаў

навуковага стылю. Ужывае моўныя сродкі навуковага

стылю. Практычныя заняткі (1 гадзіна)

Замацаваць уменне вызначаць асноў-ныя асаблівасці афіцыйна-справавога стылю і выкарыстоўваць іх у маўленні.

Вызначэнне і выкарыстанне ў маў-ленні асноўных асаблівасцей афіцыйна-справавога стылю.

Вызначае і выкарыстоўвае ў маў-ленні асноўныя асаблівасці афіцыйна-справавога стылю.

31

Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Практычныя заняткі

Выпрацаваць уменне афармляць афіцыйна-справавыя дакументы.

Кампазіцыйнае і моўнае афармленне афіцыйна-справавых дакументаў.

Афармляе афіцыйна-справавыя даку-менты, выкарыстоўвае адпаведныя моўныя і кампазіцыйныя сродкі.

Практычныя заняткі Замацаваць уменне перакладаць на

беларускую мову прафесіянальна арыентаваныя тэксты публіцыстычнага і мастацкага стыляў.

Пераклад на беларускую мову прафесіянальна арыентаваных тэкстаў публіцыстычнага і мастацкага стыляў.

Перакладае на беларускую мову прафесіянальна арыентаваныя тэксты публіцыстычнага і мастацкага стыляў.

Т э м а 6 . 4 . Культура прафесіянальнага маўлення Сфарміраваць паняцце пра культуру

маўлення, маўленчы этыкет. Сфарміраваць веды пра асноўныя

камуніктыўныя якасці маўлення, этапы падрыхтоўкі да публічнага выступ-лення, фактары паспяховасці публіч-нага маўлення.

Паняцці “культура маўлення”, “маў-ленчы этыкет”.

Асноўныя камуніктыўныя якасці маўлення.

Прафесіянальна накіраваная маўлен-чая дзейнасць.

Публічнае выступленне. Этапы пад-рыхтоўкі да публічнага выступлення. Фактары паспяховасці публічнага маў-лення.

Тлумачыць сутнасць паняццяў “куль-тура маўлення”, “маўленчы этыкет”.

Фармулюе асноўныя камуніктыўныя якасці маўлення.

Апісвае этапы падрыхтоўкі да публіч-нага выступлення, вызнычае фактары паспяховасці публічнага маўлення.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Сфарміраваць уменне вызначаць

асноўныя камунікатыўныя якасці маў-лення.

Вызначэнне асноўных камунікатыў-ных якасцей маўлення.

Вызначае асноўныя камунікатыўныя якасці маўлення.

Практычныя заняткі (1 гадзіна) Сфарміраваць уменне рыхтавацца да

вуснага публічнага выступлення, дэман-страваць вуснае публічнае выступленне.

Падрыхтоўка да вуснага публічнага выступлення.

Вуснае публічнае выступленне.

Выяўляе ўменне рыхтавацца да публічнага выступлення з захаваннем усіх этапаў, дэманструе вуснае публіч-нае выступленне.

32 Мэта вывучэння тэмы Змест раздзела, тэмы Вынік Практычныя заняткі (1 гадзіна) Замацаваць уменне дарэчна ўжываць

формулы маўленчага этыкету. Ужыванне формул маўленчага этыкету. Дэманструе ўменне дарэчна ўжы-

ваць формулы маўленчага этыкету. Т э м а 6 . 5 . Правільнасць маўлення

Замацаваць веды пра нормы сучас-най беларускай літаратурнай мовы, прычыны і спосабы выпраўлення тыповых маўленчых памылак

Нормы сучаснай беларускай літа-ратурнай мовы (арфаэпічныя, лексіч-ныя, словаўтваральныя, марфалагічныя, сінтаксічныя). Тыповыя маўленчыя па-мылкі, іх прычыны і спосабы выпраў-лення. Падагульненне вывучанага

Фармулюе нормы сучаснай бела-рускай літаратурнай мовы, апісвае прычыны і спосабы выпраўлення тыповых маўленчых памылак

33

АБ’ЁМ КАНТРОЛЬНЫХ І ТВОРЧЫХ РАБОТ ПА ВУЧЭБНАЙ ДЫСЦЫПЛІНЕ

“СУЧАСНАЯ БЕЛАРУСКАЯ МОВА” Курс Кантрольная

дыктоўка Слоўнікавая дыктоўка

Пераказ Сачыненне

2 курс 170 – 200 слоў 40 – 45 слоў 450 – 550 слоў да 5 старонак 3 курс 200 – 220 слоў 45 – 50 слоў 550 – 650 слоў да 6 старонак 4 курс 220 – 240 слоў 50 – 55 слоў 650 – 700 слоў да 7 старонак

ІНТЭГРАЛЬНАЯ ДЗЕСЯЦІБАЛЬНАЯ ШКАЛА АЦЭНКІ ВУЧЭБНЫХ

ДАСЯГНЕННЯЎ НАВУЧЭНЦАЎ ПА БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ Паказчыкі ацэнкі кантрольнай тэкставай дыктоўкі

Бал Колькасць памылак 1 Больш, чым на 2 балы 2 10/0, 9/1, 9/0, 8/2, 8/1, 7/2, 7/3, 6/4, 6/3, 5/5, 5/4, 4/6, 4/5, 3/7, 3/6, 2/8,

2/7, 1/9, 1/8, 0/10, 0/9 3 8/0, 7/1, 7/0, 6/2, 6/1, 6/0, 5/3, 5/2, 4/4, 4/3, 3/5, 3/4, 2/6, 2/5, 1/7, 1/6,

0/8, 0/7 4 5/0, 5/1, 4/2, 3/3, 2/4, 1/5, 0/6 5 4/0, 4/1, 3/2, 2/3, 1/4, 0/5 6 3/1, 3/0, 2/2, 1/3, 0/4 7 2/0, 2/1, 1/2, 1/1, 0/3, 0/2 або 4 выпраўленні на месцы арфаграм ці

пунктаграм 8 1/0, 0/1 або 3 выпраўленні на месцы арфаграм ці пунктаграм 9 1*/0, 0/1* або 1 – 2 выпраўленні на месцы арфаграм ці пунктаграм

(* – нягрубая памылка) 10 0/0, 1 – 2 выпраўленні не на месцы арфаграм ці пунктаграм Заўвагі: 1. Пры праверцы дыктоўкі два выпраўленні на месцы арфаграм ці пунктаграм

неабходна лічыць за адну памылку. 2. 0 балаў – навучэнец прысутнічаў на ўроку, але дыктоўку не пісаў без уважлівай

прычыны.

НЕ ЎЛІЧВАЮЦЦА І НЕ ВЫНОСЯЦЦА НА ПАЛІ НАСТУПНЫЯ ПАМЫЛКІ:

– на правілы, не прадугледжаныя вучэбнай праграмай; – апіскі, якія скажаюць графічны выгляд слова (пульба, мямля замест

бульба, зямля); – няправільныя напісанні, што з’явіліся пад уплывам графікі іншай

мовы (и – і); – незахаванне аўтарскіх знакаў прыпынку.

34

ЗАЎВАГІ 1. Нягрубыя памылкі лічацца за паўпамылкі; памылкі, якія паўта-

раюцца (колькі б іх ні было), лічацца за адну. 2. Першыя тры аднатыпныя памылкі лічацца за адну, кожная наступ-

ная памылка залічваецца як самастойная. 3. Калі ў адным неправяраемым слове дапушчана некалькі памылак,

то ўсе яны лічацца за адну. Нягрубымі арфаграфічнымі памылкамі з’яўляюцца:

– памылкі ў пераносе слоў; – няправільнае ўжыванне вялікай ці малой літар у складаных уласных

назвах і ўласных назвах неславянскага паходжання; – у напісанні прыслоўяў і блізкіх да іх па значэнні спалучэнняў назоў-

нікаў ці прыметнікаў з прыназоўнікамі; – механічнае недапісванне апошніх літар у словах; – памылкі ў напісанні слоў-выключэнняў з правілаў.

Нягрубымі пунктуацыйнымі памылкамі з’яўляюцца: – пастаноўка кропкі ў загалоўку тэксту; – пастаноўка аднаго знака прыпынку замест іншага (аналагічнага); – наяўнасць коскі паміж неаднародным азначэннямі; – пропуск аднаго са спалучальных знакаў прыпынку або парушэнне іх

паслядоўнасці (спалучэнне коскі і працяжніка, пытальніка і клічніка); – няправільны выбар знакаў прыпынку для выдзялення пабочных і

ўстаўных канструкцый.

Паказчыкі ацэнкі слоўнікавай дыктоўкі Бал Колькасць памылак

1 7 памылак і больш 2 6 памылак 3 5 памылак 4 4 памылкі 5 3 памылкі 6 2 памылкі 7 1 памылка ці 3 выпраўленні на месцы арфаграм 8 0 памылак, 1 – 2 выпраўленні на месцы арфаграм 9 0 памылак, 1 – 2 выпраўленні не на месцы арфаграм 10 0 памылак, чыста, без выпраўленняў

Заўвага: 0 балаў ставіцца, калі навучэнец прысутнічаў на ўроку, але слоўнікавую дыктоўку не пісаў без уважлівай прычыны.

35

Паказчыкі ацэнкі творчых работ Бал Змест і моўнае

афармленне Пісьменнасць

1 Больш, чым на 2 балы Больш, чым на 2 балы 2 8 – 8 Ад 0/9 да 10/1 і 10 граматычных памылак

3 7 – 7 0/8, 1/7, 2/6, 3/5, 4/4, 5/3, 6/2, 7/1 і 7 – 9 граматычных памылак

4 6 – 6 0/7, 1/6, 2/5, 3/4, 4/3, 5/2, 6/0, 6/1 і 6 граматычных памылак

5 5 – 5 0/6, 1/5, 3/3, 4/2, 5/0, 5/1 і 5 граматычных памылак

6 4 – 4 0/5, 1/4, 2/3, 3/2, 4/0, 4/1, і 4 граматычныя памылкі

7 3 – 3 0/4, 1/3, 2/1, 2/2, 3/0, 3/1 і 3 граматычныя памылкі

8 2 – 2 2/0, 1/1, 1/2, 0/2, 0/3 або 3 выпраўленні і 2 граматычныя памылкі

9 1 – 1 1/0, 0/1 або 1 – 2 выпраўленні і 1 граматычная памылка

10 0 – 0 0/0, 1/0 (нягрубая памылка), 0/1 (нягрубая памылка)

Заўвагі: 1. 0 балаў ставіцца, калі навучэнец прысутнічаў на ўроку, але творчую работу не

пісаў без уважлівай прычыны. 2. Пры наяўнасці ў творчай рабоце больш за 5 выпраўленняў (выпраўленні

няправільнага напісання на правільнае) адзнака зніжаецца на 1 бал.

Ацэнка тэстаў Эфектыўным спосабам праверкі вынікаў вучэбнай дзейнасці

навучэнцаў з’яўляюцца тэставыя заданні, на выкананне якіх патрабуецца мінімальная колькасць часу.

Тэсты можна выкарыстоўваць у якасці навучальных і кантрольных. З іх дапамогай выкладчык зможа праверыць, а навучэнцы замацаваць вучэб-ны матэрыял па ўсіх тэмах і раздзелах курса беларускай мовы. Колькасць заданняў па розных тэмах можа быць неаднолькавай, што абумоўлена мэтамі праверкі.

Пры ацэнцы выканання тэставых заданняў выкарыстоўваецца наступ-ная шкала:

Бал Ступень выканання заданняў 1 Менш, чым на 2 балы 2 Выканана не менш, чым 20% прапанаваных заданняў 3 Выканана не менш, чым 30% прапанаваных заданняў 4 Выканана не менш, чым 40% прапанаваных заданняў 5 Выканана не менш, чым 50% прапанаваных заданняў

36

Бал Ступень выканання заданняў 6 Выканана не менш, чым 60% прапанаваных заданняў 7 Выканана не менш, чым 70% прапанаваных заданняў 8 Выканана не менш, чым 80% прапанаваных заданняў 9 Выканана не менш, чым 90% прапанаваных заданняў

10 Выкананы ўсе прапанаваныя заданні Заўвага: 0 балаў ставіцца, калі навучэнец не выконваў тэст без уважлівай прычыны.

Крытэрыі і паказчыкі ацэнкі вуснага выказвання

Бал Паказчыкі ацэнкі

1 Відавочная абмежаванасць слоўнікавага запасу, неразвітасць маўлення, наяўнасць шматлікіх граматычных, лексічных, арфаэпіч-ных памылак

2 Маўленне неразвітае, са шматлікімі памылкамі 3 Маўленне беднае, невыразнае, з вялікай колькасцю памылак

4 Вучэбны матэрыял узнаўляецца неўсвядомлена. Маўленне адна-стайнае, са значнай колькасцю памылак

5 Маўленне невыразнае, з памылкамі. Недастатковы ўзровень начытанасці 6 Сустракаюцца нешматлікія маўленчыя памылкі

7 Дапускаюцца нешматлікія маўленчыя памылкі. Дастатковы ўзровень начытанасці

8 Дапускаюцца паасобныя маўленчыя памылкі

9 Дапускаюцца паасобныя маўленчыя памылкі, якія навучэнец спрабуе выправіць сам

10 Развіты эстэтычны густ. Дапускаюцца адзінкавыя маўленчыя памыл-кі, якія навучэнец выпраўляе сам. Узровень начытанасці высокі

Крытэрыі і паказчыкі ацэнкі практычных работ навучэнцаў

Бал Паказчыкі ацэнкі

1 Практычная работа выканана часткова. Распазнаванне асобных паняццяў, фактаў, з'яў, якія прадстаўлены ў гатовым выглядзе. Наяўнасць шматлікіх грубых памылак

2 Практычная работа выканана менш, чым на палову. Адрозненне паняццяў, фактаў, з'яў, якія прадстаўлены ў гатовым выглядзе. Цяжкасці ў прымяненні тэарэтычных ведаў на практыцы

3

Практычная работа выканана не цалкам. Фрагментарнае вызначэнне пэўных моўных з’яў, фактаў, паняццяў. Ажыццяўленне разумовых дзеянняў паводле ўзору. Парушэнне паслядоўнасці выканання задання. Наяўнасць асобных грубых памылак

4 Практычная работа выканана. Прымяненне ведаў у знаёмай сітуацыі паводле ўзору. Наяўнасць адзінкавых грубых памылак

5 Практычная работа выканана. Усвядомленае ўзнаўленне большай часткі вучэбнага праграмнага матэрыялу, апісанне моўных паняццяў,

37

Бал Паказчыкі ацэнкі фактаў, з’яў і іх тлумачэнне з дапамогай выкладчыка. Прымяненне ведаў у знаёмай сітуацыі паводле ўзору. Наяўнасць нягрубых памылак

6

Практычная работа выканана ў поўным аб’ёме. Поўнае веданне і ўсвядомленае ўзнаўленне вучэбнага праграмнага матэрыялу, апісанне і тлумачэнне асноўных паняццяў, метадаў і прыёмаў навучання, прывядзенне прыкладаў, выкананне практычных заданняў паводле ўзору на падставе прадпісанняў. Наяўнасць нягрубых памылак

7

Практычная работа выканана цалкам. Поўнае, трывалае валоданне і ўзнаўленне вучэбнага праграмнага матэрыялу, разгорнутае апісанне і тлумачэнне моўных фактаў, з’яў, раскрыццё іх сутнасці, абгрун-таванне выбару, фармуляванне вывадаў з дапамогай выкладчыка. Наяўнасць адзінкавых нягрубых памылак

8

Практычная работа выканана цалкам. Поўнае, трывалае веданне і ўзнаўленне вучэбнага праграмнага матэрыялу, разгорнутае апісанне і тлумачэнне моўных фактаў, з’яў, раскрыццё іх сутнасці, пацвяр-джэнне прыкладамі, фармуляванне вывадаў, самастойнае выкананне заданняў па прымяненні ведаў на падставе засвоеных правілаў. Наяўнасць адзінкавых нягрубых памылак

9

Практычная работа выканана цалкам і без памылак. Поўнае, трывалае, сістэмнае веданне вучэбнага праграмнага матэрыялу па вучэбнай дысцыпліне “Сучасная беларуская мова”, прымяненне ведаў як на падставе вядомых правілаў, прадпісанняў, так і пошук новых ведаў, спосабаў рашэння практычных задач, вылучэнне гіпотэз, наяўнасць дзеянняў творчага характару пры выкананні практычных заданняў

10

Практычная работа выканана цалкам і без памылак. Свабоднае валоданне вучэбным праграмным матэрыялам. Прымяненне ведаў і ўменняў у незнаёмай сітуацыі, самастойныя дзеянні па апісанні, тлумачэнні моўных фактаў і з’яў, выкананне практычных заданняў і работ на творчым узроўні

38

ПРЫКЛАДНЫ ПЕРАЛІК АБСТАЛЯВАННЯ ВУЧЭБНАГА КАБІНЕТА

Назва Колькасць Тэхнічныя сродкі навучання

Тэхнічныя прылады Відэамагнітафон 1 Графапраектар 1 Камп’ютар 1 Тэлевізар 1

Дыдактычнае забеспячэнне Вучэбныя аўдыё-, відэазапісы 10

Друкаваныя сродкі навучання Табліцы

Раздзел “Марфемная структура слова. Словаўтварэнне” Асноўныя спосабы ўтварэння слоў 1 Марфемная структура слова 1

Раздзел “Марфалогія” Граматычныя катэгорыі дзеясловаў 1 Дзеепрыметнік. Дзеепрыслоўе 1 Лексіка-граматычныя разрады назоўнікаў 1 Лексіка-граматычныя разрады прыметнікаў 1 Разрады займеннікаў паводле значэння 1 Службовыя часціны мовы 1 Ступені параўнання прыметнікаў 1

Раздзел “Просты сказ” Пабочныя і ўстаўныя канструкцыі 1 Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам 1 Тыпы аднасастаўных сказаў 1

Раздзел “Складаны сказ” Знакі прыпынку ў складаным бяззлучнікавым сказе 1 Перыяд 1 Складаныя сінтаксічныя канструкцыі 1 Тыпы даданых частак у складаназалежным сказе 1 Тыпы складаных сказаў 1

Абсталяванне памяшкання Дошка аўдыторная 1 Дошка інтэрактыўная 1 Стол для выкладчыка 1 Стол для навучэнцаў 15 Стол для тэхнічных сродкаў навучання 1 Стул 31 Стэнд інфармацыйны 1 Шафа секцыйная 3 Экран праекцыйны 1

Пры адсутнасці выкарыстоўваць спецыяльную аўдыторыю тэхнічных сродкаў навучання.

39

ЛІТАРАТУРА АСНОЎНАЯ

Сучасная беларуская мова / Л.М. Грыгор’ева [i інш.]. Мінск, 2010. Сучасная беларуская мова: зборнік практыкаванняў / Л.М. Грыгор’ева [i інш.]. Мінск, 2010.

ДАДАТКОВАЯ

Антанюк, Л.А. Сінтаксіс беларускай мовы. Словазлучэнне : вучэб. дапам. / Л.А. Антанюк. Мінск, 2003. Каўрус, А.А. Да свайго слова. Пытанні культуры / А.А. Каўрус; пад агул. рэд. У.І. Куліковіча. Мінск, 2011. Куліковіч, У.І. Правілы сучаснай беларускай арфаграфіі : вучэб. дапам. / У.І. Куліковіч. Мінск, 2011. Культура маўлення: зборнік практыкаванняў / Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, УА “Мазырскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт”. Мазыр, 2005. Марозава, Я.Н. Марфалогія : вучэбна-метадычны дапам. / Я.Н. Марозава. Віцебск, 2005. Плотнікаў, Б.А. Фанетыка і марфалогія беларускай мовы : вучэб. дапам. / Б.А. Плотнікаў. Мінск, 2000. Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі / Нац. цэнтр прававой інфарм. Рэсп. Беларусь. 2-е выд., стэр. Мінск, 2008. Сцяцко, П.У. Культура мовы / П.У. Сцяцко. Мінск, 2002. Шакун, Л.М. Kapaнi роднай мовы / Л.М. Шакун. Miнск, 2001. Яўневіч, М.С. Ciнтаксіс сучаснай беларускай мовы / М.С. Яўневіч, П.У. Сцяцко. Mінск, 2004.

СЛОЎНІКІ

Арашонкава, Г.У. Kapoткi слоўнік беларускай мовы. Правапіс. Вымаў-ленне. Націск. Словазмяненне / Г.У. Арашонкава, В.П. Лемцюгова. Mінск, 1994. Баханькоў, Л.Я. Тлумачальны слоўнiк беларускай мовы / Л.Я. Баханькоў, І.М. Гайдукевіч, П.П. Шуба. Miнск, 2006. Беларуска-pycкi слоўнік : у 2 т. / пад рэд. К.К. Атраховіча (Кандрата Крапівы). Мінск, 1988; 1989. Булыка, А.М. Слоўнік іншамоўных слоў : у 2 т. / А.М. Булыка. Miнск, 1999. Гамеза, Л.М. Комплексны лексічны слоўнік беларускай мовы: сінонімы, антонімы, паронімы, амонімы / Л.М. Гамеза. Mінск, 2008. Гаўрош, П.В. Слоўнік эпітэтаў беларускай мовы / Н.В. Гаўрош. Мінск, 1998. Грабчыкаў, С.М. Беларуска-рускі слоўнік / С.М. Грабчыкаў. 4-е выд. Miнск, 1993. Клышка, М.К. Слоўнік сінонімаў i блізказначных слоў / М.К. Клышка. 2-е выд., выпраўл. i дап. Miнск, 1993.

40

Лепешаў, І.Я. Фразеалагічны слоўнік беларускай мовы : у 2 т. / І.Я. Лепе-шаў. Mінск, 1993. Лобан, М.П. Арфаграфічны слоўнік / М.П. Лобан, М.Р. Суднік. 6-е выд. перапрац. i дап. Miнск, 1990. Санько, З.Ф. Малы руска-беларускі слоўнік прыказак, прымавак i фразем / З.Ф. Санько. Miнск, 1991. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы / Нацыянальная акадэмія навук Белаpyci; І.М. Бунчук [і інш.]; пад рэд. М.Р. Судніка, М.Н. Крыўко. Мінск. 2005. Шкраба, І.Р. Самабытнае слова. Слоўнік беларускай безэквівалентнай лексікі (у рускамоўным дачыненні) / І.Р. Шкраба. Miнск, 1994. Шуба, П.П. Тлумачальны слоўнік беларускіх прыназоўнікау / П.П. Шуба. Miнск. 1993. Слоўнік беларускай мовы: Цяжкасці правапісу, вымаўлення, акцэнтуацыі, словазмянення / склад.: Л.А. Ламека, У.Б. Ламека. Мінск, 2000. Киселев, И.А. Русско-белорусский фразеологический словарь / И.А. Кисе-лев. Минск, 1994. Русско-белорусский словарь : в 3 т. / под ред. К.К. Атраховича (Кандрата Крапивы). Минск, 1994.

41